PISARZE ŚWIATA SLOWNIK ENCYKLOPEDYCZNY Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1995 Wydanie pierwsze PRZEDMOWA Pisarze świata. Słownik encyklopedyczny jest jedynym wydanym w Polsce tak obszernym, liczącym ponad 6 tyś. haseł, przewodnikiem po literaturach obcych. Zawiera hasła osobowe pisarzy wszystkich epok — od starożytności po współczesność — i wszystkich kręgów kulturowych, łącznie z Czarną Afryką i Dalekim Wschodem, oraz hasła rzeczowe poświęcone najwybitniejszym anonimowym dziełom literatury światowej, jak Mahabharata, Kalewala, Pieśń o Nibelungach. Uwzględnia również wielu sławnych myślicieli, filozofów, historiografów czy twórców retoryki, którzy zarazem zajmują poczesne miejsce w świecie literatury. W Słowniku korzystaliśmy z dorobku naszych wcześniejszych publikacji, zwłaszcza Nowej encyklopedii powszechnej PWN, poszerzyliśmy jednak znacznie grono prezentowanych autorów, m.in. w dziale literatury dla dzieci i młodzieży, science fiction, fantasy i sensacyjnej. Czytelnik znajdzie w Słowniku informacje o przekładach na język polski dzieł omawianych pisarzy oraz o wybranych pozycjach bibliografii przedmiotowej. Słownik przedstawia także liczną grupę pisarzy pomijanych dotąd ze względów cenzuralnych: autorów poddanych represjom bądź tworzących na emigracji. Kierując się intencją pokazania całościowego obrazu literatury światowej, niezależnie od rangi artystycznej oraz światopoglądowych i politycznych stanowisk tworzących ją pisarzy, a stosownie do znaczenia, jakie im przypisywano i roli, jaką odgrywali w swojej epoce, zamieściliśmy np. w Słowniku hasła osobowe pisarzy, których utwory są dziś na ogół oceniane krytycznie, a w przeszłości były ważnym narzędziem komunistycznej polityki kulturalnej i pedagogiki społecznej. Słownik jest z założenia dziełem popularyzatorskim. Ma przekazywać podstawowe informacje biograficzne i bibliograficzne oraz zwięzłe charakterystyki twórczości prezentowanych pisarzy. Bibliografia podmiotowa, zamieszczona w tekście, obejmuje tytuły najważniejsze i najbardziej reprezentatywne w dorobku danego autora; odzwierciedla również specyficzne dla kilku literatur Europy Środkowo-Wschodniej zjawisko publikowania, z przyczyn politycznych, poza krajem, a także w kraju poza zasięgiem cenzury, w niezależnym obiegu wydawniczym. Słownik jest wyposażony w dwa indeksy: indeks polskojęzycznych tytułów utworów wydanych bądź wystawionych w Polsce (wraz z tytułami oryginalnymi) oraz indeks tytułów obcojęzycznych (wraz z ich wolnym przekładem). Każdy indeks zawiera w jednolitym układzie alfabetycznym tytuły utworów wymienione w tekstach haseł (z pominięciem tytułów polskich wyborów i antologii) oraz nazwiska ich autorów. Integralnym składnikiem Słownika jest obszerny zestaw ilustracji: portretów pisarzy, ich karykatur, autografów, rysunków itp. Oddając Słownik do rąk Czytelników, Wydawnictwo prosi o przekazywanie sugestii, opinii i spostrzeżeń, które będą rozważane z należytą uwagą i w miarę możliwości wykorzystane w następnych edycjach. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, w sierpniu 1995 r. OBJAŚNIENIA Uwagi ogólne Tytuły (główki) haseł w publikacji Pisarze świata. Słownik encyklopedyczny podano wersalikami półgrubymi, imiona — tekstem jasnym (kapitalikami), synonimy, formy oboczne nazw i nazwisk, pseudonimy — tekstem pótgrubym, daty życia — tekstem jasnym w nawiasach okrągłych. Przy datach niepewnych, spornych, nie ustalonych dano znak zapytania, przy datach znanych w przybliżeniu dodano słowo ok. (około), np. (10377-1082), (1508-1568?), (ok. 1217-1265), (między 1237 a 1239-1316), Daty urodzenia i śmierci Rosjan podano według nowego stylu. Tytułem (główką) hasła jest w zasadzie rzeczownik w pierwszym przypadku, a w hasłach w i el owy razowych — jeżeli akcent treściowy pada na przymiotnik lub na rzeczownik w dopełniaczu — wyraz akcentujący tytuł hasła, umieszczony na pierwszym miejscu, np. ARTURIAŃSKIE LEGENDY. FRANTOVA PRAVA W nawiasach kwadratowych podano wymowę, np. AASEN [o:sen], ANDERSON [and^sn]. Imiona podano w pisowni oryginalne} bądź w transkrypcji (alfabety nietacińskie), u Rosjan podano również inicjały patronimików (otczestw). W hasłach dotyczących osób panujących imiona podano w postaci spolszczonej, np.: ALFRED WIELKI, ALFONS X MĄDRY Informacje o pokrewieństwie postaci równorzędnych podano w hasłach osób spokrewnionych ze sobą, zamieszczonych w Słowniku, np. SHELLEY MARY WOLLSTONECRAFT, córka W. Godwina, GODWIN WILLIAM. ojciec M.W, Shelley. W biogramach osób wybitnych nie podano informacji o pokrewieństwie z osobami o mniejszym znaczeniu, natomiast wskazano na pokrewieństwo z nimi postaci mniej znanych, np. AND-RIEJEW DANIIŁ L,, syn Leonida N- Andriejewa- Tytuły dzieł w Słowniku podano w zasadzie w pełnym brzmieniu zgodnie z kartą tytułową. Bardzo długie tytuły skracano zaznaczając trzema kropkami (...), że tytuł jest niepełny. Tytuły dzieł tłumaczonych (wydanych bądź wystawionych) na język polski podano w hasłach w przekładzie polskim (wraz z datami pierwszego wydania oryginalnego i wydania polskiego), tytuły dzieł dotychczas nie tłumaczonych — w języku oryginału. Brak daty wydania polskiego przy tytule utworu przełożonego na język polski oznacza, iż utwór zawarty jest w polskim wydaniu zbiorowym bądź polskim wyborze, wymienionych w haśle. Pod tekstem ważniejszych haseł zamieszczona jest bibliografia uwzględniająca przede wszystkim współczesne monografie polskojęzyczne z miejscem i datą wydania. Zasady wymowy l transkrypcji Wymowa. Wymowę haseł obcojęzycznych podano w uproszczonej formie. Jeśli w wyrazie hasłowym tylko cząstka wyrazu obcego różni się wymową od wymowy polskiej, podano w nawiasie kwadratowym tylko wymowę cząstki wyrazu, opuszczoną część wyrazu zaś zastąpiono tyldą (~), np, APOLLINAIRE [-nęr], BJ0RNSON [bjo^-]. W wyrazach, które w wymowie różnią się od pisowni tylko zmianą miejsca akcentu (w stosunku do polskiego sposobu akcentowania), zmiany tej nie oznaczono. Nie podano wymowy łacińskiej; ogólne zasady tej wymowy: c — wymawia się jak k przed: a, o, u, przed spółgłoską i na końcu wyrazu (np. CARMEN 'pieśń' [karmen], CRIMEN 'zbrodnia' [krimen], LAĆ 'mleko' [lak]), wymawia się jak c przed: e, i, y, ae, oe; ae, oe — jak e, ó (np. AETAS 'wiek' [ętas], POENA 'kara' [póna]); ngu — jak ngw (np. LIN- GUA 'język' [ling-' wa]); ph — jak /; gu — jak kw; rh — jak /•; Nazwy i nazwiska z alfabetem łacińskim — czasem jak sw (np. SUAVIS 'miły' [swa-wis]); — jak /: — jak w, — jak ks. języków obcych posługujących się w zasadzie są podane w pisowni oryginalnej; jeżeli występują jako tytuł hasła, w miarę potrzeby umieszczono przy nich objaśnienie wymowy, zamknięte w nawiasie kwadratowym. Istnieje kilka systemów naukowej transkrypcji fonetycznej- Ponieważ opanowanie najbardziej rozpowszechnione! transkrypcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Fonetycznego wymaga specjalnego przygotowania, wprowadzono tu transkrypcję uproszczoną, starając się oddawać głoski języków obcych, o ile to możliwe, za pomocą liter oznaczających najbliższe głoski polskie: np. niemieckie "miękkie ch" oddaje się przez polskie "ś": BECHER [bęśar]. Oczywiście taka wymowa jest tylko przybliżona i ma na celu uniknięcie błędnego "literowego" odczytywania nazwisk w językach obcych- Ze względu na występowanie, zwł. w językach angielskim i francuskim, dźwięków zupełnie różnych od istniejących w języku polskim, wprowadzono 14 dodatkowych znaków specjalnych: a — ("a" z dwiema kropkami) — samogłoska przednia szeroka, pośrednia między polskim "e" i polskim "a", np. ALYAREZ [alwaryz]; a — ("a" ze znakiem ') — "a" nosowe, np. BRANTÓME [bratam], 8 — ("e" odwrócone) — samogłoska neutralna centralna, zupełnie obca językowi polskiemu; różniąca się od polskiego "e" przede wszystkim głębokim cofnięciem języka do tyłu: brzmi pośrednio między polskim "a" i "y", np. CHURCHILL [cz9:'czyl]; e — (greckie" "epsilon") — samogłoska ścieśniona "napięta", zbliżona do polskiego "e" wymawianego z rozciągniętymi ustami, np. ECHEYERRIA [eczewena], ' — ("i" podniesione) — po samogłosce oznacza osłabione polskie "j", np- HEIN [ha'n], po spółgłosce oznacza jej silne zmiękczenie, np- HEREDIA [e^a]; n— (,,n" z ogonkiem) — tylnojęzykowe "n" wymawiane podobnie jak w języku polskim w wyrazach bank, ping-pong, np. BROWNING [br^nyl- i; ó — ("o" z dwiema kropkami) — samogłoska ścieśniona, pośrednia między polskim "o" i ,,e", np. BOESCH [bó:sz]; ' — ("r" podniesione) — "r" fakultatywne, tj. wymawiane tylko w pewnych dialektach i odmianach języka angielskiego, nie wymawiane natomiast w innych (np. w Londynie, Nowym Jorku, Bostonie), np, BUTLER można wymawiać z "r" [batle'] lub bez niego [batle]; t — ("t" kreślone dwa razy) — na oznaczenie wymowy angielskiego "th" — spółgłoska szczelinowa bezdźwięczna, podobna do seplenionego "s" (wymawianego z końcem języka ułożonego płasko między zębami), np. BARTH [ba/t], d" — ("d" kreślone) — na oznaczenie wymowy angielskiego "th" — dźwięczny odpowiednik "l", podobny do seplenionego "z", np. GALSWORTHY [gcdz^dy], u — ("u" z dwiema kropkami) — samogłoska ścieśniona, pośrednia między "u" i "i", np. MUSSET [musę]; u — (,,u" podniesione) — wymawiane podobnie jak polskie "u" w wyrazach Europa, pauza, np. CALDWELL [ko^d^sl]; : — (dwukropek) — oznacza, że poprzedzająca go samogłoska jest długa, np. AUDEN [o:dn]; a — (kropka pod samogłoską) — oznacza, że akcent wyrazowy pada na zawierającą ją sylabę (zgłoskę). Nie oznacza się przed "i" twardości spółgłosek "s", "z", ,,c", które należy wymawiać jak "s" w polskich wyrazach zapożyczonych: sinus, sinologia (więc nie "sinus" ani "synus" itd.) albo "z" w polskim ziścić. Wymowy nie podano przy tytułach haseł w językach słowiańskich posługujących się alfabetem łacińskim (język; dolno-tużycki, górnotużycki, czeski, słowacki, chorwacki i słoweński) oraz przy tytułach haseł w językach: litewskim, łotewskim i estońskim. Rezygnując z bardziej szczegółowego opisu wymowy tych samych znaków literowych i ich połączeń w poszczególnych językach, podano tu jedynie wykaz znaków i ich kombinacji nie występujących w ortografii polskiej oraz ich przybliżoną polską transkrypcję albo wymowę: a — e ó — ou ć — cz r — rz d' — d miękkie s — sz d, ctj — dź t' — t miękkie e — je, ie u — u długie l', Ij — l miękkie v — w ń, nj — ń ź—ż W językach czeskim i słowackim kreska nad literą samogłoskową a, e, i, ó, u, y oznacza, że samogłoska jest długa. Transkrypcja. Wyrazy z języków, które posługują się alfabetem innym niż łaciński, podano w zasadzie w transkrypcji polskiej. W transkrypcji wyrazów z języków słowiańskich posługujących się grażdanką (języki: rosyjski, ukraiński, białoruski, bułgarski) stosowano obowiązujące zasady pisowni polskiej. Ze względu na ustalony już obyczaj (sankcjonowany przez wydawnictwa poprawnościowe) niektóre nazwiska Rosjan zakończone na: -skij, -ckij, -yj podano w ich tradycyjne) spolszczonej postaci, np. PAUSTOWSKI. GORODIECKI. BIEŁY- Zgodnie z polską tradycją wydawniczą podano nazwisko BULHAKOW. W transkrypcji obcych nazwisk ma- jących w języku rosyjskim, ukraińskim, białoruskim pisownię zgodną z fonetycznym brzmieniem przywrócono zapis oryginalny, np. G10TE — GOETHE. Formę spolszczenia zastosowano też przy nazwiskach ukraińskich zakończonych na; -ij, śkij, -ćkij, np MYRNY, KOCIUBYNSKI. KROPYWNICKI W nazwiskach i tytułach białoruskich uwzględniono rozróżnienie u, u. Wyrazy z języków macedońskiego i serbskiego, posługujących się zmodyfikowaną grażdanką, podano w wersji łacińskiej. Nazwy i nazwiska z języków orientalnych, posługujących się alfabetem innym niż łaciński, podawano w transkrypcji polskiej, której poszczególne systemy zostały opracowane przez naukowców, specjalistów w danym zakresie. Nazewnictwo arabskie podano w uproszczonej transkrypcji polskiej, wyprowadzonej bezpośrednio z pisma arabskiego oraz systemu transliteracji przyjętego w 1971 przez Między- narodową Organizację Normalizacyjną przy UNESCO. Nazwy i nazwiska greckie podano na ogół w uproszczonej transkrypcji polskiej. Jedynie wyrazy z klasycznego języka greckiego są niekiedy transliterowane i, aby poprawnie je wymawiać, należy przestrzegać następujących reguł: 1} Gamma (y) przed samogłoskami tylnojęzykowymi: g, k, kh (y, K, y) ma wartość dźwiękową rezonansowej spółgłoski nosowej "n", która występuje np. w polskim wyrazie awans (wym. awas): transliteracja wymowa aggelos angelos, agelos ['anioł']; egkomion enkomion, ękomion ['panegiryk']; egcheiridion enchejridion ['podręcznik']; 2) Spółgłoski przydechowe kh. ph, th, (^, Isfahani, AI-Abu ai-Faradż. ABU NUWAS (między 747 a 762-między 813 a 815), poeta arab., pochodzenia pers.; przedstawiciel tzw. arabskiej poezji modernistycznej, propagującej nową tematykę i formy poet.; mistrz poezji bachicznej i erotycznej; ulubieniec Haruna ar-Raszida, wraz z nim stał się bohaterem anegdot Księgi tysiąca i jednej nocy (wyd. pol. t. 1-9 1973-76); dywan, czyli zbiór utworów A.N. zebrany po jego śmierci, odzwierciedla życie dworskie epoki Abbasydów; pol. przekł. w: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VIII-XIII w.) (1988). ABU SA'ID ABU AL-CHAJR, Abu Sa'id Abu al-Hayr (967-1049), poeta pers.; mistyk, przełożony ośr. sufickiego w Niszapurze; wprowadził do kazań czterowiersze o tematyce mistycznej, dlatego początki pers. liryki sufickiej wiąże się ze zbiorem przypisywanych mu rubajjatów (czterowierszy); pol. wybór: Abu Sajid Fadlullah ben Abulchajr i tegoż czterowiersze (1895) oraz przekł. w: Dywan wschodni (1921), Drugi dywan perski (1980). A^y-ŚZAOCróHMAD ZAki (1892-1955), poeta arab. z Egiptu" założyciel grupy poet. Apollo i czasopisma lit. o tej samej nazwie; liryk, autor 17 tomów poezji; m.in. Misr/jat (1924), Asz-szafkal-bak/'C\927), Al-janbu (1934); pisał także w języku ang. (3 tomy poezji) i przełożył na arab. utwory Hafiza i Omara Chajjama; autor dramatów i librett operowych. ABU TAMMAM (?-845), poeta arab. z Syrii; reprezentant poezji staroarab. nawiązującej do tradycji beduińskiej oraz dworskiej (działał na dworze kalifa AI-Muta'sima w Bagdadzie); twórca cenionej antologii poezji arab. Hamasa zawierającej utwory poetów od okresu przed-muzułm. do czasów Abbasydów; pozostawił także dywan (zbiór) wierszy; pol. przekł. w: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VIII-XIII w.) (1988). ABUBACER -r Ibn Tufajl. ABUBAKAR ALHAJI IMAM (1911-81), pisarz nigeryjski, tworzący w języku hausa; pełnił liczne funkcje społ. i polit; utwory oparte na tradycyjnej prozie ludu Hausa (Magana jari ce 1937); reportażowa proza podróżniczo--dydaktyczna (Tafiya mabudin iimi 1952); powieść (Ruwan Bagaja 1933); historia islamu (Tarihin Musulunci 1960). ABU'L FARADŻ, przydomek Bar Hebraeus ['syn Hebrajczyka'] (1226-86), syr. pisarz, historyk, teolog, biskup jakobicki; wszechstronna twórczość obejmuje prace z zakresu teologii (Menoret gudse, komentarz do Pisma Świętego — Awsar rażą), filozofii, historii, utwory poet. i prozatorskie, erudycyjne dzieło encyklopedyczne Hewat hekmato. ABUSCH [a:busz] ALEXANDER (1902-82), niem. pisarz, publicysta i krytyk lit., także działacz polit.; 1933-46 na emigracji, red. nacz. "Rotę Fahne" (1935-39), "Freies Deutschland" (1941-46); 1958-61 min. kultury, 1961-71 wicepremier NRD; autor wierszy agitacyjnych, opowiadań i reportaży opisują- cych walkę polit. proletariatu niem. (Der Kampf vor den Fabriken 1926); studia lit. i hist. z pozycji marksist. [Naród na manowcach 1945, wyd. pol. 1950, Literatur und Wirklichkeitt952). ACHAD HAAM, właśc. Aszer Ginzburg (1856-1927), żyd. pisarz i publicysta; współtwórca nowocz. języka i literatury hebr.; głosił "syjonizm duchowy" — uważał, że Palestyna powinna być jedynie ośr. duchowym Żydów (O syjonizmie duchowym, wyd. pol. 1928); w swojej twórczości lit. zajmował się gł. zagadnieniem powiązań między etyką i religią (Nie- wolnicy swobody, wyd. pol. 1900). •16 AUR ACHARD [asza:r] MARCEL (1899-1974), dra-matopisarz franc.; autor licznych komedii bulwarowych (Jaś z księżyca 1929, wyst. pol. 1931, Kartofel 1957, wyst. pol. 1960, Idiotka 1960, wyst. pol. 1961), pełnych fantazji i humoru; film. scenariusze. ACHEBE CHINUA (ur. 1930), pisarz nigeryjski, tworzący w języku ang.; w twórczości analizuje problemy współistnienia 2 społecznie i kulturowo odmiennych mentalności — eur. i rodzimej, oraz konflikty i napięcia rozsadzające społeczeństwa afryk. u schyłku epoki kolonialnej i w pierwszych latach niepodległości; powieści: Świat się rozpada (1958, wyd. pol. 1989), Boża strzała (1964, wyd. pol. 1966), Czcigodny kacyk Nanga (1966, wyd. pol. 1968); opowiadania {The Sacrifical Egg and Other Stor/es 1962); poezje (Beware Soul Brother 1971); utwory dla dzieci, eseje. ACHILLES TATIUS (II w.), pisarz gr. z Aleksandrii w Egipcie; autor zachowanego romansu O Leukippie i Klejtofoncie, który byt popularny jeszcze w epoce bizantyńskiej. ACHMADULINA BELLA (IZABIELLA) A. (ur. 1937), poetka roś.; uprawia lirykę sensualistyczną, bliską w klimacie poezji A.A. Achmatowej i M.l. Cwietajewej; wiersze A. są śpiewne, cechuje je dbałość o instrumentalne wewnętrzne współbrzmienie, asonansowy głęboki rym (zbiory Struna 1962, Uroki muzyki 1969, Mietiel 1977, Sny o Gruzji 1977, Tajna 1983); pisze także szkice i eseje o roś. romantykach, przekłada poezję gruz.; scenariusze film.; pol. wybory wierszy: Struna (1968), Wyjść na scenę (1987). ACHMATOWA ANNA, wtaśc. A.A. Gorienko (1889-1966), 1910-18 żona N.S. Gumilowa, poetka roś.; w młodości przedstawicielka akmei-zmu, kierunku, który w opozycji do symbolizmu oznaczał zwrot ku konkretności i wyrazistości opisu; popularność zyskała dzięki zbiorom kamer, liryków o motywach osobistych [Wieczór 1912, Różaniec 1914, 1 wyd. pol. pt. Paciorki 1925); w późniejszej poezji sensualizm wizji artyst. ustąpił miejsca refleksji filoz. i historiozoficznej (m.in. Białe stado 1917, Dmuchawiec 1921, Anno Domini MCMXX11922); syntezę wątków autobiogr. i hist. stanowi Poemat bez bohatera (1 wersja 1940- 42, 2 — 1962, wyd. 1976; pol. przekł. fragmentów w wyborze Poezje 1964); pamięci ofiar represji stalinowskich A. poświęciła poemat oratoryjny Requiem (powstał 1935-40, wyd. 1987, pol. przekł. fragmentów w wyborze Poez/'e1981, całość w: Akme znaczy szczyt 1986); podsumowaniem doświadczeń 2 — Słownik pisarzy świata poet. są zbiory Iz szesti knig (1940), Izbrannoje (1943), Bieg wriemieni C\965); prace krytycznolit. (Mój Puszkin, wybór pol. 1976); tłumaczka poezji, m.in. orientalnej, zachodnioeur. i pol.; pol. przekt. wierszy A.: Poezje wybrane (1970), Wiersze (1989) oraz w antologiach, m.in. Pięciu poetów (1975). B. EICHENBAUM Szkice o prozie i poezji, tłum., wybór L. Pszczotowska i R. Zimand, Warszawa 1973; S. POLLAK Srebrny wiek i później, Warszawa 1971. ACHTAL, AL-, wtaśc Abu Mallk Ghijas Ibn Ghaus (ok. 640-ok. 710), poeta arab.; jeden z trzech słynnych poetów beduińskich (obok AI-Dżarira i AI-Farazdaka) z epoki Umajjadów; chrześcijanin; opiewał wielkość kalifów; utwory AI-A. są zebrane w dywanie (zbiorze) poetyckim. ACHTOJ SYN DWAWEFA (XX w pnę), pisarz egip.; jeden z ośmiu pisarzy uważanych przez tradycję egip. za klasyka; autor podręcznika dla kandydatów na urzędników administracji, utworów zachwalających stan urzędniczy, apokryfów i hymnu do Nilu. ACHUNDOW MIRZA FATHALI ->• Achundza-da Mirza Fathali. ACHUNDZADA MIRZA FATHALI, Mirza Fathali Achundow (1812-78), azerb. pisarz i filozof; zapoczątkował realist. literaturę azerb. (m.in. opowieść Ałdanmysz kewakib 1857); autor komedii satyr, piętnujących despotyzm, fanatyzm rel., zacofanie; wystawienie 1873 sztuki Serguzeszti weziri chani Lenkoran stanowi początek nar, teatru azerb.; utwory A. były tłumaczone na wiele języków, m.in. na ang. i francuski. ABDURRAHIMBAJ ->• Achwerdow. ACHWERDOW, Abdlirrahimbaj (1870-1933), dramatopisarz azerb.; autor realist. dramatów, w których poddawał krytyce stosunki społ. oparte na feudalnej zależności, kreślił sylwetki wsch. despotów, głosząc potrzebę przeobrażeń społeczeństwa; także nowelistyka, gł. poświęcona problematyce wiejskiej. ADAM [ada] PAUL (1862-1920), pisarz franc.; początkowo naturalista (Cha/r molle 1885), następnie symbolista (So/ 1886), w późniejszych powieściach (tetralogia hist. Le temps et la vie 1899-1903, t. 1 S//a, wyd. pol. 1900) połączył obie te skrajne tendencje. ADAM DE LA HALLE [ada do, Adam le Bossu, Adam d'Arra^ 1287), franc. poeta i kom^ao^y MUM monodyczne chansons, dialogi poet. z muzyką, zw. jeux-partis, 3-gtosowe ronda i motety; udramatyzowana pastorałka Jeu de Rabin et de Marion (ok. 1283 — pierwsza zachowana śpiewogra), sztuka Jeu de la feuillee (ok. 1262), poemat Conge. AOAMCZYK WIACZASLAU (ur. 1933), pisarz białorus.; związany z nurtem wiejskim, autor opowiadań osnutych na wspomnieniach z dzieciństwa (zbiory Swój czaławiek 1958, Dziki hołub 1972, Dzień ranniaj wosieni 1977), dylogii powieściowej: Cudza ojczyzna (1978, wyd. pol. 1984), Hod nulawy (1982), w której odzwierciedlił konflikty klasowe i narodowościowe na wsi białorus. w okresie międzywojennym; pol. przekł. opowiadań w antologii Moje niedźwiedzie i inne opowiadania biało- ruskie {^975). ADAMOY [~mo:w] ARTHUR (1908-70), dra-matopisarz franc., pochodzenia roś.; w przenikniętej pesymizmem twórczości początkowo przedstawiciel awangardy teatr, (teatr absurdu: L'invasion 1950, Wszyscy przeciwko wszystkim 1952, wyst. pol. 1957), później tzw. teatru zaangażowanego, podejmującego problematykę społ. i polit. (Ping-Pong 1955, Le prin-temps 71 1961 —o Komunie Paryskiej 1871); adaptacje i przekt. utworów m.in. A.P. Czecho-wa i A. Strindberga. ADAMOWICZ ALEŚ (1927-94), biaforus. pisarz i historyk literatury; tworzył w języku biatorus. i roś.; uprawiał prozę batalistyczną, tematycznie związaną z II wojną świat., m.in. dylogia powieściowa Partizany (cz. 1-2, 1960-63), także utwory paradokumentalne: Ja ze spalonej wsi... (wraz z J. Brylem i U. Kalesnikiem 1975, wyd. pol. 1978), Księga blokady (z D. Graninem 1979, wyd. pol. 1982), oraz powieść Oprawcy (1980, wyd. pol. 1988), o pacyfikacji ludności białorus.; prace historyczno-i teoretycznoliterackie. ADAMOWICZ GIEORGIJ W. (1894-1972), roś. poeta i krytyk lit.; należał do ugrupowania akmeistów, w opozycji do symbolizmu dążących do konkretności opisu (zbiory wierszy Obłaka 1916, Czist/liszcze 1922); od 1922 przebywał na emigracji, gdzie współpracował z licznymi czasopismami; artykuły krytycznolit. zebrane w tomach Odinoczestwo i swoboda (Nowy Jork 1955) oraz Kommientari (Wa- szyngton 1967). ADCOCK [adkok] FLEUR (ur. 1934), poetka ano,;* oto »1.963. mieszkała w Nowej Zelandii, następnie w W. Brytanii; jej poezja, odznaczająca się różnorodnością formalną, precyzją i klarownością języka, łączy ironiczną obserwację z klasycyzującą powściągliwością tonu; liczne zbiory wierszy, m.in. Tnę Scenie Route (1974), Tnę Inner Harbour (1979), Selected Poems(1983), The Incident Boo/c(1986), T/me Zones(1991); tłumaczka średniow. poezji łac., autorka antologii poezji współczesnej. ADOISON [adysn] JOSEPH (1672-1719), pisarz ang.; autor klasycyst. poematów i utworów dram. (tragedia Katon 1713, wyd. pol. 1809); celował w eseistyce spot.-obyczajowej, utrzymanej w duchu oświeć, racjonalizmu i liberalizmu; współzałożyciel i red. czasopisma "The Spectator", wyd. 1711-12 w Londynie. ADIYAR [adywar] HAUDE EDJP (1884-1964), tur. pisarka, działaczka społ. i polit.; 1923-38 przebywała w W. Brytanii i USA; 1950-54 posłanka do parlamentu; autorka powieści o tematyce polit. (Yeni Turan 1912), społ.--obyczajowej (Sinekli Bakkal 1936); wiele miejsca w twórczości poświęciła kobiecie tur. i problemom równouprawnienia; pozostawiła także wspomnienia, publicystykę, historię literatury angielskiej. ADONIS, wtaśc. Ali Ahmad Sa'id Isbir (ur. 1930), arab. poeta i krytyk lit., pochodzący z Syrii; uważany za jednego z najwybitniejszych poetów świata arab.; od 1954 mieszka w Libanie; symbolista, związany z nurtem odnowy poezji arab., w latach 50. współ-wydawca czasopisma "Szi'r", od 1968 wydawca pisma "AI-Mawakif"; autor 10 zbiorów poezji, m.in. Aghani Mihjar ad-Dimaszki (1961), tłum. na wiele języków eur.; studium o literaturze i kulturze arab. Sabit wa mutahawwil... (t. 1-3 1974-78); pol. przekł.: "Literatura na Świecie" 1988 nr 11, "Przegląd Orientalistycz-ny" 1988 nr 3, "Okolice" 1989 nr 4/5 oraz w antologii współcz. poezji arab. Pieśni gniewu i mHości (wyd. 2 1990). ADY [odi] ENORE (1877-1919), węg" poeta i publicysta; g3. przedstawiciel nowocz. liryki węg. początku XX w.; tworzył pod wpływem franc. modernistów; związany z czasopismem "Nyugat", skupiał wokół siebie węg. awangardę lit.; utwory A., często atakowane przez krytykę zachowawczą, są świadectwem uwrażliwienia na aktualne problemy polit. i moralne, dowodzą żywych związków autora z ideami rewol. i demokr.; liryka, odznaczająca się bogactwem form artyst., przeniknięta jest pe- symizmem, niepokojem, samotnością, obsesją śmierci; A. byt jednym z najlepszych publicystów swego czasu (m.in. wystąpienia o charak- 18 AGO terze pacyfistycznym oraz przeciwko węg. nacjonalizmowi w okresie l wojny świat.) i tłumaczem (gt. utworów Ch. Baudelaire'a i P. Verlaine'a); wydał wiele zbiorów wierszy, m.in. UJ versek (1906), A halottak elen (1918); poi. przekł. w zbiorach: Wybór poezji. Popiołem i płomieniem (obydwa wyd. 1943 w Budapeszcie), Złoto i krew (1977), Poezje (1981). AELFRIC, zw. Saxo Grammaticus (ok. 955-po 1010), uczony mnich anglosaski, piszący po łacinie i w języku ang., benedyktyn; jeden z twórców staroang. prozy; pozostawał pod wpływem św. Augustyna i św. Grzegorza; autor podręcznika gramatyki łac., popularnych kazań i przektadów-parafraz Starego Testamentu O\&Ł dydaktycznych dialogów-ćwiczeń z retoryki łac. [Colloquy), opatrzonych glosą w ję- zyku ang., ważnego dokumentu hist.-obycza-jowego. AFANASJEW ALEKSANDR N. (1826-71), roś. badacz rodzimego folkloru i literatury; współtwórca szkoły mitol. w Rosji; gł. miejsce w dorobku A. zajmują zbiory Narodnyje russkije skazki (t. 1-8 1855- 64), Narodnyje russkije legiendy (1859, objęty zakazem cenzury do 1914, wyd. pełne 1957) oraz monumentalna praca o genezie i kształtowaniu się mitu, stanowiąca wykładnię koncepcji kultury lud. roś. mitologistów — Poeticzeskije wozzrienija slawian na prirodu (t. 1-3 1866-69). AFGHANI, AL- Dżamal AI-Din, pseud. Al--Sayyid (1839-97), reformator islamu, filozof, publicysta i pisarz, propagator idei panislami-zmu, pochodzenia pers.; urodził się w Asada-badzie (Afganistan), ale działał gł. na Bliskim Wschodzie w środowisku arab. (m.in. współpracował z egip. reformatorem M. Abduhem); modernizacja islamu (przez powrót do swobody myśli teol. w reinterpretacji Koranu i sunny) miała umożliwić polit. odrodzenie się kalifatu pod egidą dyn. Osmanów i wyzwolenie się spod polit. i kult. wpływów eur.; głoszone przez niego poglądy wywarły wielki wpływ na rozwój ruchów liberalnych i konstytucyjnych w imperium osmańskim. AFINOGIENOW ALEKSANDR N. (1904^1), dra-matopisarz roś.; jeden z przywódców organizacji lit.-polit. RAPP, 1927-29 kier. lit. teatru robotn. Proletkultu w Moskwie (praca teoret. Tworczeskij mietod tieatra 1931); autor dramatów psychol. Dziwak (1929, przekł. pol. "Dialog" 1956 nr 2), Dalekie (1935, wyst. pol. 1952), Strach (1931, wyst. pol. 1932), o aktualnej problematyce społ.-polit., oraz lirycznej komedii Maszeńka (1941, wyst. pol. 1949); dramatopisarstwo A. łączy wątki sensacyjne z elementami melodramatu, patos z liryzmem. AFRANIUSZ, Lucius Afranius (2 pot. II w. p.n.e.), komediopisarz rzym.; autor komedii, zwanych fabuła togata, o tematyce zaczerpniętej z życia drobnych rzemieślników i sklepikarzy rzym.; z utworów A. zachowało się ok. 200 fragmentów i ok. 40 tytułów. AGARBICEANU [agyrbiczjanu], Agirbiceanu, ION (1882-1963), pisarz rum., duchowny grec-kokatol.; realist. utwory z życia siedmiogrodzkiej prowincji, zwł. wsi (zbiór opowiadań Doua iubiri WO, powieść Arhanghelli 1913), mora-lizatorskie o silnych akcentach rel. (powieści Legea trupului 1926 i Legea minf/i 1927), wspomnienia (Din copilSrie 1956). AGATON (ok. 447-401 p.n.e.), tragediopisarz gr.; pierwszy potraktował pieśni chóru jako luźne interiudia muz.; przez wprowadzenie wątków lit. czerpanych z własnej fantazji zerwał z tematyką mitol.; jego twórczość jest znana z tytułów i nielicznych fragmentów; pierwsze zwycięstwo A. w konkursie dram. (416) uwiecznił Platon w Uczcie. AGIRBICEANU [agyrbiczjanu] ION ->. Agar-biceanu łon. AGJEJ, wtaśc. Saććldanand HIranand Wats-|a|an (1911-87), ind. poeta, prozaik, krytyk i teoretyk literatury, tworzący w języku hindi; twórca nurtu eksperymentalnego w poezji hindi (poszukiwania nowej stylistyki i formy utworu); w poezji j prozie A. dominuje zagadnienie wolności jednostki, są widoczne wpływy eur. psychologii i filozofii (S. Freud, J.P. Sartre); zbiory poezji, m.in.: Hari ghas par kszan bhar (1947), Sunahie sawa/(1966); powieści, opo- wiadania. AGNON SZMUEL JOSEF, właśc. Sz.J. Ćakćes (1888-1970), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; urodzony w Buczaczu, od 1913 w Niemczech, od 1924 w Palestynie; autor powieści i opowiadań pisanych archaizowanym językiem, ukazujących m.in. środowisko chasydzkie XVII-XIX w.; gł. utwory to: Agunof (1908), Hakhnasat kala (1919), Tmol shiishom (1945); 1966 otrzymał Nagrodę Nobla. AGOLLI DRITERO (ur. 1931), alb. prozaik i publicysta; przewodn. Związku Pisarzy i Artystów Albanii (1973-92); jeden z najpopularniejszych współcz. poetów alb., autor zbiorów wierszy, poematów, m.in. najgłośniejszego Nene 'Shqi-peri (1975), powieści, m.in. Komisari Memo 19 AGR (1969) i Njeriu me top (1975), poświęconych walce o wolność kraju; pisat także powieści satyr., m.in. Shkelgimi dhe renia e shokut Żyło (1973). AGRICOLA [~jkola] MIKAEL (ok. 1510-1557), fiń. reformator rel., pisarz; uczeń M. Lutra i P. Melanchtona, rektor szkoły katedralnej w Turku; od 1554 biskup Turku; twórca podstaw fiń. języka pisanego, autor pierwszej książki w języku fiń. —ABC-kiria (wyd. zapewne między 1537 a 1543), modlitewnika Rucouskiria Biblias-ta (1554), tłumaczenia Nowego Testamentu — Se Wsi Testament! (1548). AGUILERA MALTA [agilęra m.] DEMETRIO (1909-81), pisarz ekwadorski; uczestnik hiszp. wojny domowej po stronie republ.; związany z kreolizmem — prądem zwróconym ku rodzimej tematyce; w twórczości przeważa problematyka społ.; powieści regionalne (Don Goyo 1933, wyd. pol. 1983) oraz utrzymane w stylu realizmu magicznego, łączącego elementy realne z fantastycznymi (Siete lunas y siete serpientes 1970, Porwanie generała 1973, wyd. pol. 1975); dramaty (Infierno negro 1967). AHBABI, AL-, Lahbabi, MUHAMMAD Aziz (ur. 1922), arab. filozof i poeta z Maroka, piszący gł. w języku franc.; przedstawiciel personalizmu; prezes związku pisarzy Maghrebu, red. czasopisma kult. "Afak"; autor wielu prac nauk. (m.in. De 1'etre a la personne 1954) oraz zbiorów poezji o tematyce antyrasistow-skiej i antykolonialnej; pol. przekł. poezji w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1970 nr 1. AHLIN [a:lin] LARS GUSTAF (ur. 1915), pisarz szwedz.; debiutował powieścią Tabb med manifest (1943), w której połączył motywy chrzęść, egzystencjalizmu z marksist. ideologią społ.; w późniejszych powieściach problematyka psychol.-egzystencjalna (Wielkie zapomnienie 1954, wyd. pol. 1972); filoz. powieść z refleksjami na temat kultury szwedz. Bark och Im (1961); opowiadania, utwory dram. o tendencjach rel.-etycznych; autobiografia Sjatte munnen (1985). AHMET HAMDJ TANPINAR ->• Tanpinar Ah-met Hamdi. AHMET HA^IM [a. haszim] (1885-1933), poeta tur.; 1909-12 należał do grupy poet. Fecr-i Ati; jego wiersze są przykładem "czystej poezji", doskonałej pod względem formy i wyrazu, ujawniają wpływy symbolizmu franc.; autor zbiorów poezji, m.in. Gó7Saa?/en'(1921), esejów literackich. AHNIACWIET EDZI, wtaśc. E. Kahan (ur. 1916), pisarka białorus., pochodzenia żyd.; wiersze liryczne o tematyce patriotycznej (Kraj mój rodny 1945, Biełuraskaja rabina 1959 i in.), poezje dla dzieci, m.in. zbiory Kraina maleństwa (1975), Doktar Śmiech (1977), libretta do oper dziecięcych, m.in. Dza/7a?(1942, z muzyką L. Szwarca), przekt. utworów G. Apol-linaire'a, P.J. de Berangera, P. Eluarda, A.S. Puszkina, A. de Saint-Exupery'ego. AHO JUHANI, właśc. Johannes Brofeldt (1861-1921), fiń. pisarz i dziennikarz; czołowy przedstawiciel nurtu realist. i naturalist. w literaturze fiń. przeł. XIX i XX w.; zasłynął jako autor powieści naturalist. o tematyce psychol. (Papin tytar 1885, Do Helsingforsu 1989, wyd. pol. 1911); zainteresowanie romant. historią własnego narodu zaowocowało powieściami Panu (1897) i Kevat ja takataM (1906); nowele i opowiadania. Al QING, A) Cing (ur. 1910), poeta chin.; poezję poświęcił walce narodu chin. z najeźdźcą jap. i uciskiem kuomintangowskim oraz sprawie wyzwolenia Chin i odbudowie kraju; zajmuje się także krytyką lit.; przekt. pol. poematu Miasto ludu w Antologii literatury chińskiej (1956). AICHINGER [a.'syf}9'] ILSE (ur. 1921), pisarka austr.; związana z Grupą 47 — działającym od końca lat 60. kołem pisarzy zachodnio-niem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; powieść o tendencjach antyrasistowskich Die gróssere Hof-fnung (1948); opowiadania (m.in. Spiegelge-schichte 1954), słuchowiska i dialogi (m.in. zbiór Auckland 1969), wiersze (Yerschenkter RatWS). AIKEN [ęjken] CONRAD POTTER (1889-1973), amer. poeta, prozaik i krytyk lit.; autor liryków kontemplacyjnych, opartych na symbolice marzeń sennych; jego dorobek obejmuje kilkanaście zbiorów wierszy, od wczesnego Earth Triumphant (1914), poprzez Selected Poems (1929), Preludes for Memnon (1931) i Time in the Rock (1936), po późne utwory egzystencjalne zebrane w tomie Tnę Morning Song of Lord Zero (1963); pol. wybór Wiersze (1969); powieści, w których posługuje się techniką tzw. strumienia świadomości (Blue Voyage 1927); opowiadania (tom Among the Lost People 1934); szkice literackie. AISTIS JONAS -> Kossu-Aleksandravićius Jonas. 20 AKA AJAR [ażar] EMILE -> Gary Romain. AJBEK, wtaśc. Musa Taszmuhammedow (1905-68), pisarz uzb.; twórca realist. prozy uzb.; autor hist.-biogr. powieści (A/a woi 1945), patriotycznych wierszy i poematów utrzymanych w konwencji realizmu socjalist.; tłumacz dzieł pisarzy roś. i niem.; pol. przekł. wierszy w antologii Poezja uzbecka (1969). AJGI GENNADU (Lir. 1934), poeta czuwaski i roś.; do 1987 oficjalnie nie uznawany; twórczość wizyjna łącząca doświadczenia roś. futuryzmu z surrealizmem i magicznymi pierwiastkami folkloru czuwaskiego; autor zbiorów wierszy, m.in.: Attesen jaczepe (1958), Stichi 1954-1971 (Monachium 1975), Otmieczennaja zima (Paryż 1982), Tietrad' Weroniki (tamże 1984) oraz antologii poezji czuwaskiej Antologia czuvascia (1986); ponadto tłumacz antologii poezji franc., węg. i pol.; pol. wybory poezji Noc pierwszego śniegu i inne wiersze (1973), Pole — śnieg — sen (1980), pola — sobowtóry (1994); wybory roś. Zdies' (1991), Tiepier wsiegda sniega (1992). AJNI, wtaśc Sadriddin Said-Murodzoda (1878-1954), tadż. i uzb. pisarz, historyk i językoznawca; twórca i gł. przedstawiciel literatury tadż., pisał też w języku uzb.; autor pierwszych tadż. powieści hist. (Dochunda 1930, /V/'eM/o/n/cy1934, wyd. pol. 1953), powieści autobiogr., m.in. Muchtasari tardźimoji holi chudam (1940), wspomnienia Joddoszto (t. 1-4 1949-54, pol. przekt. fragmentów pt. Buchara 1950); poezje, prace z historii, literatury, językoznawstwa; antologia literatury tadż. (1925). AJSCHINES (390-330 p.n.e.), gr. mówca i polityk; przywódca stronnictwa promaced. w Atenach; zagorzały przeciwnik Demostenesa; zachowały się 3 mowy A., m.in. przeciw Ktezyfon-towi, szkalująca Demostenesa; była ona przyczyną rozprawy sądowej, w której wyniku A. został skazany na wygnanie. AJSCHYLOS, Eschyl (525-456 p.n.e.), trage-diopisarz gr., uważany za twórcę tragedii klas.; tematy do swych sztuk czerpał gł. z eposów Homera i poematów cyklicznych, wzbogacając je konfliktami moralno-rel.; zajmował się problemem winy i kary, losem człowieka zmagającego się z przeznaczeniem i wolą bogów; podkreślał odpowiedzialność człowieka za swoje czyny i ich skutki; cierpienie (jako wynik porażki) było, wg A., jedyną szkołą życia, która uczy umiaru; powadze treści odpowiadał styl języka bohaterów. Z 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych zachowało się 7 tragedii: Persowie, trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiar nice, Eumenidy), Siedmiu przeciw Tebom, Błagalnice, Prometeusz skowany oraz ponad 400 fragmentów. W historii dramatu A. zapisał się wieloma innowacjami: wprowadził drugiego aktora, czym umożliwił rozbudowę akcji i ożywienie dialogu, ograniczył znaczenie chóru, wprowadził opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny, dbał o wywołanie odpowiedniego nastroju. Poeta zdobył uznanie zarówno u współczesnych (13 zwycięstw w agonie trag.), jak i u potomnych; szczególne zainteresowanie budził w XVIII w., a następnie w okresie romantyzmu, kiedy pod wpływem Prometeusza skowanego upowszechniło się pojęcie prometeizmu. Pierwsze pol. tłum. tragedii A. 1873 (Z. Wędewski), późniejsze m.in. J. Kasprowicza (1931) i S. Srebnego (1954). AJTMATOW CZYNGIS (ur. 1928), pisarz kirgis., tworzący w języku kirg., i roś.; autor popularnych opowieści Dżamiia (1958, wyd. pol. 1960), Matczyne pole. Pierwszy nauczyciel (1963, wyd. pol. 1964), Żegnaj Gulsary (1966, wyd. pol. 1968), Biały statek (1970, wyd. pol. 1972), ujmujących w formie przypowieści proces ścierania się tradycyjnej i nowej obyczajowości, wzbogaconych elementami rodzimego folkloru; w powieści Dzień dłuższy niż stulecie (1980, wyd. pol. 1986) metaforą życia uczynił wędrówkę; w Golgocie (1986, wyd. pol. 1991) nastawienie moralistyczne łączy z obserwacją ujemnych zjawisk społ., m.in. narkomanii; współautor wraz z K. Mu-chmedżanowem sztuki Wejście na Fudżi-Jamę (1975, przekł. pol. "Dialog" 1973 nr 10); na podstawie utworów A. powstały filmy, m.in. A. Sacharowa Pieriewał (1961), A. Micha-łkowa-Konczałowskiego Pierwszy nauczyciel (1966), B. Szanszyjewa Biały statek (1975). AKA GUNDOZ, właśc. Enis Avni (1885-1958), pisarz tur.; 1980 uczestnik rewolucji młodo-tureckiej; 1932^6 poseł do Zgromadzenia Nar. z ramienia Partii Lud.-Republ.; od 1911 należał (obok Ziya Gókalpa i Omera Seyf-fetina) do grupy pisarzy skupionych wokół czasopisma "Genc Kalemler", która domagała się m.in. wprowadzenia potocznego, lud. języka tur. do literatury; w zbiorze wierszy Bozgun (1912) znalazły wyraz idee panturkizmu; autor opowiadań, sztuk, teatr., artykułów publicyst. i powieści o wymowie patriotycznej (Dikmen Yildizi 1928, Mechul asker 1930), tematyce sensacyjnej (Bir sólerin gizii defteri 1928), społ.-obyczajowej, poświęconych sytuacji kobiety tur. oraz traktujących o wychowaniu 21 AKB młodzieży (m.in. Uvey ana 1933), Bu topragin kizian 1935). AKBAL OKTAY (Lir. 1923), pisarz tur.; uważany za mistrza analizy psychol.; w twórczości nowelistycznej dominują elementy autobiogr., nastrojowe wspomnienia młodości i rozczarowanie lat dojrzałych, uczucie niepokoju i zagubienia w Turcji lat 50.; w powieściach poruszał najczęściej tematykę starego Stambułu, m.in. Garipler Sokagi (1950); od wielu lat regularnie publikuje Gunierde, w których opisuje najważniejsze wydarzenia kult. i spot.; uprawia także prozę poet.; tłumacz literatury franc. (m.in. utworów J.P. Sartre'a, A. Dumasa); autor licznych zbiorów opowiadań (pol. przekt. w antologii opowiadań tur. Rajski statek 1976). AKCJUSZ, Lucius Accius (170-ok. 85 p.n.e.); rzyrri. tragediopisarz i filolog; autor sztuk (m.in. Bacchae, Phoenissae) wzorowanych na tra- gediach gr., gf. Eurypidesa i Sofoklesa, oryginalnych tragedii o tematyce rzym. (Brutus, Decius) oraz pisanego heksametrem eposu hist. Annales; z twórczości A. zachowało się ok. 700 wersów. AKKAD, AL- ABBAS MAHMUD (1889-1964), arab. poeta, prozaik, krytyk lit. z Egiptu; wspótzałożyciel grupy poetów "Dywanu", pozostających pod silnym wpływem poezji ang. XIX w., lansujących jednorodność tematyczną poezji i nowatorskie treści; znawca literatury i kultury arab. oraz ang.; autor powieści biogr., szkiców literackich. AKSAKOW IWAN S. (1823-86), syn Siergie-ja T., roś. publicysta i poeta; jeden z ideologów słowianofilstwa; wydawca i red. czasopisma "Russkaja biesieda" (1858-59) i gazet "Dień" (1861- 65), "Moskwa" (1867-68), "Ruś" (1880-86); autor licznych wierszy osnutych na motywach spot. i nie dokończonego poematu z życia wsi Brodiaga (fragmenty 1852). AKSAKOW SIERGIEJ T. (1791-1859), ojciec Iwana S., pisarz roś.; prozatorskie cykle myśliwskie (m.in. Zapiski rużejnogo ochotnika Orienburgskoj gubiernii 1852), autobiogr. powieści (Kronika rodzinna 1856, wyd. pol. 1953; Lata dziecięce Bagrowa wnuka (1858, wyd. pol. 1953) stanowiące kronikę roś. ziemiań-stwa końca XVIII w.; tłumacz utworów Sofoklesa, La Harpe'a, Moliera i N. Boileau. AKSIONOW WASILIJ P. (ur. 1932), syn J. Ginz-burg, pisarz roś.; autor głośnych opowieści i powieści Koledzy (1960, wyd. pol. 1961), Gwiaździsty bilet (1961, wyd. pol. 1962), Apiel- siny iż Marokko (1963) poświęconych moralnym dylematom młodego pokolenia; do warsztatowych osiągnięć należą opowiadania zebrane w tomach Katapulta (1964) i W pot drogi do księżyca (1966, wyd. pol. 1968); prozę środowiskową A. cechuje ostrość obserwacji obyczajowych i dialogowo-monolo-gowa struktura; od 1980 na emigracji we Francji i USA, gdzie ogłosił m.in. powieści Ożog (1980), Ostrów Krym (1981), Bumażnyj pejzaż (1983); pol. wybór prozy Szkoda, że was tam nie było (1971). AKUTAGAWA [~ga"a] RYUNOSUKE (1892--1927), nowelista jap.; tematykę swych utworów czerpał z legend i z historii kraju; oprócz tradycji rodzimych w twórczości A. są widoczne wpływy prozy eur. zwf. psychol.; od 1924 pisał opowiadania o tematyce współcz., podejmując problemy egzystencjalne i moralne; jego nowele są tłumaczone na języki eur. (Kappy 1927, wyd. pol. 1963); adaptacje film. opowiadań A. (Rashómon 1950 A. Kurosawy); zmarł śmiercią samobójczą. ALAIN-FOURNIER [ale furnję], właśc Henri Alban Fournier (1886-1914), pisarz franc.; gł. dzieło, utrzymana w poet. nastroju powieść Mój przyjaciel Meaulnes (1913, wyd. pol. 1938), wywarto wpływ na twórczość wielu pisarzy XX w.; 1926- 28 wydano jego korespondencję (1905-14) z J. Riviere'em, bogaty dokument lit. epoki. ALARCÓN [~kon] JUAN Ruiz DE -> Ruiz de Alarcón y Mendoza Juan. ALARCÓN [~kon] PEORO ANTONIO DE (1833-91), hiszp. pisarz i publicysta; red. satyr. czasopisma "El Latigo" o tendencjach anty-monarchistycznych i antyklerykalnych; później przeszedł na pozycje konserwatywne i katol.; tworzył pod wpływem twórczości H. de Balzaka i hiszp. nurtu obyczajowego — kostum-bryzmu; liczne opowiadania (m.in. Trójgra-niasty kapelusz 1874, wyd. pol. 1958, które stało się tematem słynnego baletu M. de Falli), powieści (m.in. Skandal 1875, wyd. pol. 1901, Kapitan Gadzina 1881, wyd. pol. 1887); pamiętnik-reportaż z wojny marokańskiej 1859-60. ALAS Y URENA [a. rin. uręńa] LEOPOLDO -> CIa- ALAWI BOZORG (ur. 1904), pisarz pers.; za lewicowe przekonania 1937—41 więziony w Iranie; od 1954 na emigracji w NRD; dorobek A. obejmuje opowiadania, nowele, powieści, 22 ALE tłumaczenia, prace historycznolit., słownik pers.-niem.; w przekt. pol.: Kraj róż i słowików (1957, wyd. pol. 1960), powieść Jej oczy (1952, wyd. pol. 1955). ALBEE [o:lbi:] EDWARD (ur. 1928), dramato-pisarz amer.; w twórczości wyraża nastroje amer. środowisk intelektualnych, które poszukiwały dróg wyjścia z izolacji społ., buntując się przeciw konformizmowi; surrealist. jednoaktówki (Opowiadanie o Zoo 1959, wyst. pol. 1969, Amerykański ideał 1961, wyst. pol. 1969), dramaty psychol. (Kto się boi Wirginii Woolf 1962, wyst. pol. 1965, Maleńka Alicja 1965. wyst. pol. 1971, Chwiejna równowaga 1966. wyst. pol. 1968, Seascape 1975, Counting tnę Ways 1976, The Lady from Dubugue 1980). ALBERDINGK THIJM [alberdyr]k te'm] KAREŁ JOAN LODEWIJK -> Deyssel Lodewijk van. ALBERT l PARADIS CATERINA tor. Catala Vfc- ALBERTI RAFAEL (ur. 1902), poeta hiszp.; jeden z twórców tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji hiszp.; od 1931 związany z ruchem komunist; 1939-77 na emigracji; w twórczości łączył tradycję baroku hiszp. z elementami literatury lud. (zbiór Marinero en tierra 1925), następnie zbliżył się do surrealizmu (zbiór Sobre los angeles 1929); w późniejszym okresie pisał utwory o problematyce polit. oraz wyrażające tęsknotę za krajem (zbiór Retornos de lo vivo te/ano 1952); także autor dramatów (Ohyda 1944, Kwitnąca koniczyna 1946), wspomnień (Utracony Gaj, księgi 1-2 1942-59, wyd. pol. 1982); pol. wybory poezji A.: Wiersze wybrane (1963), Chłodna mięta mó/z(1986), utworów teatr.: Dramaty C\972}. ALCOFORADO [alko~] MARIANA (1640-1723), zakonnica portug.; domniemana autorka 5 słynnych Listów miłosnych (przekł. pol. S. Przybyszewskiego 1911) adresowanych do franc. arystokraty i opublikowanych anonimowo 1669 w Paryżu, w języku franc., przez hr. G.J. de Lavergne de Guilleraguesa; w świetle ostatnich badań przypuszcza się, że autorem listów był on sam. ALCOTT [o:lket] LOUISA MAY (1832-88), pisarka amer.; w powieściach przeznaczonych gł. dla młodzieży, nie pozbawionych dydaktyzmu, z dużym zrozumieniem psychiki dzieci i dorastającej młodzieży podejmowała ich problemy; największą popularność zdobył autobiogr. utwór Małe kobietki (1868-69, wyd. pol. 1908); ponadto Mali mężczyźni (1871, wyd. pol. 1877), W cieniu bzów (1878, wyd. pol. 1929), Janka i Janek (t860, wyd. pol. 1932). ALDHELM, święty (6407-709), uczony mnich anglosaski, piszący po łacinie; autor utworów poet., listów, traktatów, rozprawy o metryce wiersza tac. Epistoła ad Acircium, zawierającej zagadki pisane heksametrem, oraz dzieła dydaktycznego De Laudibus Yirginitatis, sławiącego dziewictwo i celibat mniszek; uchodzi również za autora (nie zachowanych) pieśni staroangielskich. ALDINGTON [o:ldynten] RICHARD (1892-1962), mąż H. Doolittie, ang. pisarz i krytyk lit.; współtwórca (wraz z E. Poundem) programu poet. imagizmu, kierunku postulującego ograniczenie utworu do jednego obrazu; 1913-17 wydawca czasopisma "The Egoist"; zbiory poezji; powieści, z których rozgłos zdobyła antywojenna Śmierć bohatera (1929, wyd. pol. 1958). ALDISS [o:ldys] BRIAN WILSON (ur. 1925), pisarz ang.; przedstawiciel prozy science-fiction; po- czątkowo pisał powieści klas. dla tego gatunku (A/on Stop 1958), później nowatorskie, zwt. w formie (Cieplarnia 1962, wyd. pol. 1983, Report on Probability A 1968, Barefoot in the Head 1969); największą popularność zdobył trylogią: Wiosna Helikonii (1982, wyd. pol. 1989), Lato Helikonii (1983, wyd. pol. 1992), Zima Helikonii (1985, wyd. pol. 1992), w której ukazał ewolucję całego systemu planetarnego. ALECSANDRI [~ksandn] YASILE (1821-90), rum. pisarz romant.; uznawany za twórcę nowocz. literatury rum.; od 1840 wspótdyr. Teatru Narodowego w Jassach; uczestnik rewolucji 1848, rzecznik zjednoczenia hos-podarstw rum.; 1885-90 ambasador we Francji; czt. tzw. grupy paszoptystów, popierającej rozwój rodzimej literatury, zwrot ku folklorowi, problematyce hist. i społ.; twórca nar. repertuaru komediowego (Jaęii fn carnayal 1845); badacz folkloru (Romanii si poezja lor 1849-50), opracował rum. pieśni lud., legendy i ballady; wiersze liryczne (Doine si lacrimioare 1853, Pasteluri 1875) oraz poświęcone walce narodu rum. o niepodległość (Ostasii nostri 1877); dramaty hist. (Despot Voda-\Q79), także nowele i pisma polit.; współpracownik wielu pism literackich. ALEGRIA CIRO (1909-67), pisarz peruwiański, działacz rewol.-demokr.; 1934-57 na emigracji; przedstawiciel tzw. indygenizmu (hiszp. in-digena 'tubylec'; kierunek zakładający ukazywanie wartości kultury indiańskiej); powieści, 23 ALE m.in.: Zloty wąż (1935, wyd. pol. 1973), Głodne psy (1938, wyd. pol. 1979), Świat jest szeroki i obcy (1941, wyd. pol. 1974) oraz publicystyka. ALEIKANDRE Y MERLO [alejchandre i m.] VICENTE (1898-1984), poeta hiszp.; związany z tzw. pokoleniem 1927, dążącym do odnowy poezji hiszp.; w refleksyjnej poezji (gf. zbiory Sombra del paraiso 1944, Poemas de la consumación 1968, Dialogos del conocimien-to 1974) łączył wpływy tradycyjnej liryki hiszp. i współcz. prądów lit. (zwł. surrealizmu); wybór pol. Poezje (1978); 1977 otrzymał Nagrodę Nobla. ALEKSANDROWSKI WASILIJ D. (1897-1934); poeta roś.; działacz Proletkultu, współorganizator ugrupowania lit. Kuźnica; patetyczna liryka rewol. (zbiory Utro 1921, Kostior 1929) i liczne poematy (m.in. Dwie Rossii 1920, Poema o Pachomie 1923), wyrażające afir-mację socjalist. rzeczywistości. ALEKSIEJEW MICHAIL N. (ur. 1919), pisarz roś.; psychol. proza wojenna (powieść Żołnierze 1953, wyd. pol. 1953, opowiadanie Nasiedniki 1957); opowieści (Chleb — imia suszczestwitielnoje 1964) i powieści (Wisz-niowyj omut 1961, Draczuny 1981) o tematyce wiejskiej. ALEKSIN ANATOLU G. (ur. 1924), pisarz roś.; autor wierszy, opowiadań, sztuk, gł. dla dzieci i młodzieży; w swej prozie ukazuje konflikty w środowisku szkolnym, rodzinnym, podejmuje zagadnienia dziecięcej recepcji świata dorosłych; zbiory opowiadań A tymczasem gdzieś... (1966, wyd. pol. 1970), Mój brat gra na klarnecie (1969, wyd. pol. 1972), Trzeci w piątym rzędzie (1977, wyd. pol. 1982); powieść Bardzo straszna historia (1968, wyd. pol. 1970), będąca parodią literatury sensacyjnej. ALEKSIU, Alexiu, ELI (1898-1980), pisarka gr., z zawodu nauczycielką; autorka psychol. powieści (/// Christianikon Parthenagogion 1934) i opowiadań, poświęconych młodzieży gr. i walce z niem. okupantem; pisała także utwory dla dzieci; artykuły krytycznolit.; 1948-62 przebywała na emigracji we Francji i Rumunii. ALEMAN MATEO (1547-po 1613), pisarz hiszp.; autor słynnej powieści totrzykowskiej, utrzymanej w duchu kontrreformacyjnego ascetyz-mu i w barok, estetyce Guzman de Alfarache (cz. 1-2 1599-1604), ukazującej ponury wizerunek ówczesnej Hiszpanii. ALENCAR [~kar] JOSE MARTINIANO DE (1829-77), brazyl. pisarz i polityk; 1868-70 min. sprawiedliwości; przedstawiciel romantyzmu; jeden z twórców tzw. indianizmu — nurtu idealizującego ludność tubylczą; autor poezji i powieści (Per/, syn Ararego 1857, wyd. pol. 1962, Syn pustkowia 1875, wyd. pol. 1964); walczył o prawa języka nar. w literaturze. ALESZKOWSKI Już, wtaśc. losif J. Aleszkow- ski (ur. 1929), roś. pisarz i pieśniarz; od 1979 na emigracji w Wiedniu i USA; proza ukazująca satyr.-groteskowy wizerunek życia w ZSSR w epoce breżniewowskiej; opowiadania: Niko-laj Nikolajewicz (powstałe 1970), Maskirowka (oba wyd. Ann Arbor 1980), Sinieńkij skromny/ platoczek (Nowy Jork 1982), wielowarstwowa powieść Ruka (Nowy Jork 1980); pieśni lagrowe (kilka zamieścił w almanachu "Metropol" 1979); scenariusze film. i telewizyjne. ALEXANDREIDA, czes. epos świecki z przeł. XIII i XIV w., oparty na dziełach G. de ChatiI-loną i Wolframa von Eschenbacha; wykorzystując popularny w średniowieczu temat losów Aleksandra Macedońskiego (ilustrujący tezę o marności ziemskiej stawy), anonimowy autor dokonał daleko idącej aktualizacji, z punktu widzenia szlachty przedstawił stosunki panujące w państwie czes. za czasów ostatnich Przemyślidów, dat też wyraz niechęci wobec Niemców; epos, napisany ośmiozgłoskowcem, liczył pierwotnie ok. 8500 wierszy, zachował się w 9 niekompletnych odpisach (ok. 4000 wierszy). ALEXANDRESCU [-ręsku] GRIGORE (1810-85), rum. poeta romant.; uczestnik rewolucji 1848; czt. tzw. grupy paszoptystów, popierającej rozwój rodzimej literatury, zainteresowanie folklorem, historią i problemami społ.; tworzył poezję patriotyczną (wiersz Anul 1840 1840, elegie osnute na bohaterskich epizodach z dziejów Rumuniii), liryki miłosne; sławę przyniosły mu satyry i bajki (gt. o tematyce społ.), oparte na motywach utworów J. de la Fon-taine'ą i I.A. Krytowa. ALFIERI VITTORIO (1749-1803), pisarz wł.; autor słynnych tragedii (powst. 1774-89) przepojonych umiłowaniem wolności (m.in. Sauł, wyd. pol. w: W. Bogusławski Dzieła dramatyczne, t. 1 1820; Mirra, wyd. pol. 1856); dzienniki i autobiografia (Vita, powst. 1790-1803) należą do najlepszych utworów pamiętnikarskich XVIII w.; w traktatach polemicznych (m.in. Delia tirannide, powst. 1777) występował przeciwko despotyzmowi; także poezje (m.in. sonety, ody i satyry), komedie. 24 ALK ALFONS X MĄDRY (1221-84), król Kastylii i Leónu od 1252; kontynuował rekonkwistę pd. ziem Płw. Iberyjskiego; 1257 król-elekt Niemiec; próbował ujednolicić prawodawstwo (zbiór Fuero real, kodeks Las siete partidaś); wybitny opiekun nauki — gromadził uczonych, inspirował ich prace (w niektórych uczestniczył): tłumaczenia arab. dzieł astr., prawniczych i hist. na łacinę i kastylijski, opracowanie tablic astr., tłumaczenie Biblii na kastylijski, przygotowanie pierwszej historii Hiszpanii oraz historii powszechnej; 1254-55 zał. uniw. w Salamance; autor zbioru ponad 400 pieśni rel. Cantigas de Santa Mana w dialekcie galisyjskim, do których zapewne komponował też muzykę. ALFRED WIELKI (848 lub 849-899), król Wes-sexu od 871; odegrał ważną rolę w kształtowaniu wczesnoang. kultury umysłowej i w rozwoju literatury jako inicjator i częściowo autor przekładów, adaptacji i parafraz dzieł tac. na język staroang., m.in. O pocieszeniu, jakie daje filozofia Boecjusza, Cura Pastoralis Grzegorza Wielkiego, dialogu filoz. św. Augustyna Solilokwia, historii Kościoła ang. Bedy Czcigodnego. ALGER [aidża'] HORATIO (1832-99), pisarz amer.; autor ok. 130 popularnych powieści dla młodzieży, gł. chłopców (m.in. serii Ragged Dick 1867, Łuck and Pluck 1869, Tattered Tom 1871), w których kreował postać self--made mana, człowieka zawdzięczającego karierę i bogactwo samemu sobie, kierującego się zasadą, iż walka z ubóstwem, rozumiana jako wytrwała praca połączona z uczciwością charakteru, przynosi zasłużony sukces materialny i towarzyski. ALGREN [o:lgren] NELSON (1909-81), pisarz amer.; w powieściach łączył elementy metody naturalist. z opisem impresjonist.; przedstawiał życie slumsów i półświatka, gł. Chicago; m.in. Never Come Morning (1942) i The Mań With the Golden Arm (1949), której bohater jest najbardziej znaną postacią pol. pochodzenia w literaturze amer., a także In Walk on the Wild Side (1956); opowiadania zebrane w tomach: Who Lost an American? (1963) oraz, wraz z wierszami, The Last Carousel (1973); ponadto Notes from a Sea D/a/y Hemingway Ali the Way (1965) — notatki z podróży i szkice krytycznoliterackie. ALIGIER MARGARITA l. (ur. 1915), poetka roś.; początkowo uprawiała lirykę miłosną, później patriotyczną, związaną z II wojną świat., oraz afirmującą socjalist. rzeczywistość; zbiory wierszy Zeleznaja doroga (1939), Pamiati chrab-rych (1942), Nieskolko szagow (1962), poematy, m.in. Zoja (1942), dramaty. ALIJEWA FAZU (ur. 1932), pisarka dagestań-ska, tworząca w języku awarskim; autorka wierszy, dramatów, opowiadań i powieści autobiogr. dotyczących położenia kobiet (S?o pięćdziesiąt warkoczyków panny młodej 1973, wyd. pol. ^978, Kosz dojrzałych wiśni 1975, wyd. pol. 1979) i współistnienia tradycyjnej i nowej obyczajowości. ALISZAN GHEWONT, właśc. Kerowpe Alisza- niań (1820-1901), zachodnioorm. poeta, filolog i historyk; początkowo pisał w staroorm. języku grabar poezje o treści rel., następnie w nowoorm. języku -aszcharabar patriotyczne utwory poet. poświęcone idei wyzwolenia Armenii spod panowania tur. (zbiór Nywakyk, t. 1-5 1857-58); 1852 wydał zbiór orm. pieśni lud. wraz z tłum. na język ang.; autor prac nauk.: Hin havafk Hajoc (1895), Kamenie kam Taregirk Lehastani (1896); tłumacz poezji G. Byrona, J. Miltona, F. Schiltera. ALKAJOS (VII/VI w. p.n.e.), liryk gr. z Mityleny na Lesbos; autor pisanych w dialekcie eolskim pieśni patriotycznych, biesiadnych, miłosnych i hymnów; naśladowany m.in. przez Teokryta i Horacego; przekł. pol. zachowanych fragmentów utworów w Antologii liryki greckiej (1955) i w zbiorze Liryka starożytnej Grecji (1984). ALKIFRON (II w.), pisarz gr.; autor 4 ksiąg fikcyjnych listów rybaków, wieśniaków, pie-czeniarzy i heter, o treści zaczerpniętej z komedii nowej (IV/III w. p.n.e.), zwł. z Menandra; poi. wyd. IV księgi Listy heter (1962). ALKMAN (VII w. p.n.e.), poeta gr. z Sardes w Azji Mniejszej, kier. chórów w Sparcie; pierwszy znany twórca gr. liryki chóralnej; tworzył hymny, peany, pieśni taneczne i miłosne oraz partenia — pieśni przeznaczone dla chórów dziewczęcych; darzony wielką czcią w Sparcie i wysoko ceniony przez uczonych aleksandryjskich; przekł. zachowanych fragmentów utworów w Antologii liryki greckiej (1955) i w zbiorze Liryka starożytnej Grecji (1984). ALKUIN [alk"yn], Ealhwine, Alchwine, Albinus Flaccus (ok. 730-804), uczony śred-niow., teolog i pedagog, pochodzenia anglosaskiego, piszący po łacinie; doradca Karola Wielkiego w sprawach nauki i wychowania; rozpowszechnił nowy typ pisma, tzw. minus-kułę karolińską; autor podręczników 7 sztuk wyzwolonych, etyki, psychologii, komentarzy 25 ALL bibl., opracowania Pisma Świętego zw. Biblią A., zbiorów dziet liturgicznych, żywotów świętych, pism dogmatycznych, a także poematów, m.in. On the Mutability of Ali Human Affairs. ALLE AUGUST (1890-1952), est. poeta i publicysta; 1946-52 red. nacz. czasopisma lit. "Looming"; w twórczości występował przeciw eur. prądom nacjonalistycznym i faszyst; wiersze (zbiór Karmie! rutmid 1934), epigramaty (zbiór Epigrarnrne 1944), felietony satyr.; ttu-maczyt liryki J. Słowackiego, M. Konopnickiej; przełożył Irydiona Z. Krasińskiego. ALLIKSAAR ARTUR (1923-66), poeta est.; zadebiutował sztuką o charakterze utopii nauk. Nimetu sar (1966); większość jego utworów poet. ukazała się pośmiertnie w zbiorach: Olematus v6iks ju ka ilemata oila (1968) i Luule (1976): poezję A. charakteryzuje skłonność do refleksji filoz., w warstwie formalnej zaś — muzykalność, plastyczność, eksperymenty semantyczne; wywarł wielki wpływ na lirykę est. lat 60.; tłumaczył poezję R.M. Riikego i S.A. Jesienina. ALMEIDA GARRETT [atmęjda garręt] JoAo BAPTISTA DA SILVA LEITAO, wicehrabia DE (1799-1854), portug. pisarz i polityk; uważany za twórcę portug. szkoły romant. i reformatora dramatu nar.; organizator życia teatr, (zał. Teatr Narodowy); poematy [Camóes 1825 — pierwszy utwór romant. w Portugalii, Dona Branca 1826), dramaty (Um auto de Gil Yicente 1836, Dona Filipa de Yilhena 1840, Frei Luis de Sousa 1843); ponadto wydał 3 tomy starych romanc i ballad portug. (1843-51), pisma teoret., powieści. ALMOUIST [~kwist] CARL JONAS LOVE (1793-1866), pisarz szwedz.; uznawany za najwybitniejszego obok A. Strindberga twórcę szwedz.; gł. przedstawiciel późnego romantyzmu; prezentował w swych dziełach idee radykalne; od 1839 współpracownik liberalnego czasopisma "Aftonbladet"; dorobek twórczy A. obejmuje m.in. mistyczno-rel. wiersze (Son-ges}, do których komponował muzykę, romant. i fantastyczne opowiadania i dramaty oraz realist. opowiadania z życia ludu; większa część dzieł zawarta w zbiorze Tórnrosens bok (t. 1-14 1832-51); do najbardziej znanych utworów A. należą: debiutancka powieść Amo-rina (1822), powieść hist. Drottningens juvels-myckeC\Q34), opowiadanie Detgaran (1838); A. tworzył także wodewile, poematy epickie i liryczne, rozprawy z dziedziny estetyki i polityki; oprać, przepisy ortograficzne (1829) oraz podręcznik języka szwedz. (1832). ALN/ES [alnes] FINN (ur. 1932), norw. pisarz i dziennikarz; debiutował powieścią o tematyce wspótcz. Kolos (1963, wyd. pol. 1967); w powieści satyr. Gemini (1968), w formie dialogu między dwoma braćmi — pisarzami, analizował przyczyny dehumanizacji życia w zmaterializowanym świecie wspótcz.; także eseje i artykuły o literaturze, teatrze, problemach psychol. i społecznych. ALONI NISIM (ur. 1926), żyd. dramatopisarz i prozaik, tworzący w języku hebr.; urodzony w Tel Awiwie; 1963 zał. Te'atron hat Onot; w opowiadaniach podejmuje próby rekonstrukcji dzieciństwa jako świata wyobraźni; w dramatach łączy wątki liryczne i satyr, m.in. Najokrutniejszy król (1954, wyst. pol. 1960), Big-dei ha-melekh ha-hadashim (1961), Ha--nesikhah ha-Amerika 'it (1963). ALONSO DAMASO (1898-1990), hiszp. filolog, krytyk lit. i poeta; należał do tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji poprzez łączenie wpływów tradycyjnej liryki hiszp. i nowych tendencji lit.; wybitny znawca i komentator twórczości L. de Góngory; autor studiów kryt. i filol. (La lengua poefica de Góngora 1935), esejów o poezji hiszp. oraz wierszy (m.in. zbiory Poemas puros 1921, Hijos de la ira 1944, Gozos de la vista 1969). ALOSZYN SAMUIL l., właśc. S.l. Kotlar (ur. 1913), dramatopisarz roś.; autor popularnych sztuk psychol.-obyczajowych z życia środowiska nauk. i artyst. (Niebieska teczka 1959, wyst. pol. 1961, Patata 1962, wyst. pol. pt. Operacja trwa 1964, Diplomat 1967, Drugaja 1968, Wosiemnadcatyj wierblud 1982) oraz sztuk hist. osnutych na motywach biografii znanych twórców: Goa'o/(1952), Czełowiek iż Strat forda (1954), Don Żuan (1960), Ksantipa ietot, kakjego... (1980); ponadto opowiadania historyczne. ALTAMIRANO IGNACIO MANUEL (1834-93), me-ksyk. pisarz i polityk, pochodzenia indiańskiego; liberał, zwolennik B. Juareza Garcti; powieści sentymentalne i obyczajowe (Cle-mencia 1869, El Zarco 1900). ALTENBERG PETER, właśc. Richard Englan- der (1859-1919), pisarz austr.; związany z wiedeńską bohemą; w impresjonist. aforyzmach i szkicach ukazywał życie wiedeńskie od schyłku XIX w. do l wojny świat., łącząc oszczędność środków artyst. z precyzyjną charakterystyką przedstawionych postaci; zbiory szkiców Jak ja to widzę (1896, wyd. pol. (1904), Vita ipsa (1918). 26 ALD ALTERMAN NATAN (1910-70), żyd. poeta, dramatopisarz, publicysta i tłumacz, tworzący w języku hebr.; urodzony w Warszawie, od 1925 w Tel Awiwie; autor popularnych wierszy satyr, komentujących aktualne wydarzenia polit; przywódca awangardy poet. w Izraelu w latach 40.; tłumaczył utwory m.in. W. Szekspira, Moliera, J.B. Racine'a; wydał zbiory poezji, m.in. Kochwaim bahutz (1938), Simhat aniyyim (1941), Ir ha-yonah (1957), dramaty, m.in. Mishapt Pythagoras (1965). ALTOLAGUIRRE [-girre] MANUEL (1905-59), poeta hiszp.; po hiszp. wojnie domowej na emigracji; założyciel kilku pism (m.in. 1927 "Litoral", wraz z E. Pradosem); przedstawiciel tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji hiszp.; w liryce (m.in. zbiory: Ejemplo 1927, La lenta libertad 1936, Fin de un amor 1949) nawiązywał do neoromantyzmu, tendencji awangard., tzw. poezji czystej J.R. Jimeneza oraz twórczości L. de Góngory; ponadto autor 2 antologii poezji hiszp. — okresu romantyzmu oraz wojennej (Romancero de la guerra c/W 1936); pol. przekt. utworów A. w antologii Z Hiszpanią w sercu (1978). ALUKO TIMOTHY MOFOLORUNSO (ur. 1918), powieściopisarz nigeryjski, tworzący w języku ang.; z ironicznym dystansem ukazuje trudności, na jakie napotyka zaszczepienie na gruncie afryk. wzorów zachowań typowych dla eur. tradycji kulturowej, zwt. tych ukształtowanych przez eur. cywilizację techn. (m.in. powieści One Mań, One Wife, 1959; Sądny dzień w łbali 1966, wyd. pol. 1986); opowiadania. ALUNANS ADOLF (1848-1912), tot. aktor, dramatopisarz, reżyser; autor pierwszej łot. komedii Pąsu audzinats (1869) i licznych komedii obyczajowych, m.in. Icigs Mozes (1874), Dżón Neilands (1881), Labi cilveki (1898), oraz dramatów, m.in. L/e/p/s pagasta vecakie (1888), Visi niani radi raud (1891). ALUNANS JURIS (1832-64), poeta łot.; zapoczątkował tot. romantyzm; twórca wspótcz. tot. języka lit.; przywódca tzw. Młodych Łoty-szów, zaangażowany w walkę o wyzwolenie Łotwy spod wpływów kult. niem. szlachty i kleru; wprowadził do literatury łot. sonet; autor zbioru Dziesminas latviesu valodai par-tulkotas (1856); przekłady i adaptacje, m.in. niem. i roś. klasyki; publicystyka na tematy gosp. i narodowe. ALYAREZ [alwa:ryz] ALFRED (ur. 1929), ang. pisarz i krytyk lit.; zbiory studiów historyczno-lit. (The Shaping Spirit. Stud/es in Modern English and American Poets 1958, The School of Donnę 1961, Beckett 1973) oraz socjol. (The Savage God. A Study of Suicide 1971, Lite after Marriage. Scenes from Dworce 1982); liryka osobista (ze zbioru Autumn to Autumn and Selected Poems 1953-1976 1978), eseje, powieści. ALYAREZ OUINTERO [albareł kintęro], dra-matopisarze hiszp. tworzący wspólnie, bracia: SERAFIN (1871-1938) i JOAOUIN (1873-1944); liczne (210 tytułów), cieszące się wielką popularnością sztuki, gł. o charakterze rozrywkowym (zarzuele przeplatające recytację ze śpiewem, 1-aktowe sainetes, komedie), najczęściej ukazujące obyczaje i folklor rodzinnej Andaluzji; m.in. El patio C\900}, Las flores (1901), Ma/valoca (1912) oraz uważana za najwyższe osiągnięcie A.Q. komedia Las de Cafn (1908). ALYARO CORRADO (1895-1956), wł. pisarz i dziennikarz; współpracował z M. Bontempel-lim w piśmie "900"; w opowiadaniach regionalnych, pisanych pod wpływem weryzmu — kierunku, będącego wf. odmianą naturalizmu (m.in. zbiór Ludzie z Aspromonte 1930, wyd. pol. 1959), przedstawiał rodzinną Kalab-rię; ponadto reportaże z podróży, eseje i powieści o tematyce współczesnej. ALVER BETTI, wtaśc. Ellzabeth Lepik (1906-89), pisarka est.; debiutowała powieścią psychol. Tuulearmuke (1927); rozgłos przyniosły jej tomy poezji lirycznej o charakterze tiloz.-re- fleksyjnym Tolm ja tuli (1936), Tahetund (1966), Lendav linn (1979), Kora/lid Emajóges (1986); pol. wybór poezji A. Pieśń o niechybnym spotkaniu ze szczęściem (1988); przekł. utworów A.S. Puszkina, J.W. Goethego oraz M. Gorkiego. AŁDAN-SIEMIONOW ANDRIEJ l., wtaśc. A.l. Siemionow (1908-85), pisarz roś.; 15 lat więziony w obozie na Kotymie; autor opowieści Barieijef na skale (opublikowana w czasopiśmie "Moskwa" 1964) — jednego z pierwszych utworów ukazujących oblicze stalinowskiego łagru; uprawiał także prozę hist. oraz pisał powieści o wojnie domowej, m.in. Krasnyje i bietyje(\. 1-2 1970-74), o losach L.M. Rejsner i M.N. Tuchaczewskiego; ponadto wiersze miłosne (zbiór Lubow' i zwiozdy 1978). AŁDANOW MARK, wtaśc M.A. Landau (1886-1957), pisarz roś.; od 1919 na emigracji we Francji, od 1941 w USA; pozostawał pod wpływem twórczości A. France'a i L.N. Tołstoja; do istotnych wyróżników pisarstwa A. należą psychol. prezentacja sylwetek bo- 27 ALP haterów i towarzysząca jej refleksja historiozoficzna; rozgłos zyskał hist. tetralogią powieś- ciową Myśliciel (1923-27, wyd. pol. 1933), o rewolucji franc., czasach napoleońskich i współcz. im wydarzeniach roś., oraz trylogią: Klucz (1930, wyd. pol. 1931), Ucieczka (1932, wyd. pol. 1933), Jaskinia (t. 1-2 1934-36, wyd. pol. 1934), poświęconą rewolucji roś. i emigracji; w powieściach tych, opublikowanych w Berlinie, wyraził swój sceptyczny stosunek do wszelkich przewrotów i rewolucji społ.; analizę podłoża roś. ruchu rewol. zawarł w powieści lstoki(t. 1-2, Paryż 1950); pisał też utwory o Piotrze III, G. Byronie, H. de Balzaku, L. van Beethoyenie (powieść biogr. Diesiataja simfonija, tamże 1931) oraz powieści o tematyce wspótcz.: Naczalo końca (tamże 1939), o Europie w przededniu II wojny świat., Żywi kak choczesz (Nowy Jork 1952), o latach powojennych; ponadto dialogi filoz. UImskaja nocz (tamże 1953), m.in. o roli przypadku w historii, będące komentarzem do własnych utworów; szkice publicyst., wyd. w zbiorach Sowriemienniki (1928), Ziemli i ludi (Berlin 1932); A. należał do najbardziej znanych i najczęściej tłumaczonych roś. pisarzy emigracyjnych. AŁPAMYSZ, uzb. epopeja wierszowana; są znane także wersje kazas., karakałpacka ałtajska; epos osnuty na motywie walki tytułowego bohatera o odzyskanie narzeczonej przebywającej na obczyźnie, ukazujący walki plemion koczowniczych z najeźdźcami; wykonują go (do dziś) recytatorzy zw. bahszi przy akompaniamencie instrumentu. AMADI ELECHI (ur. 1934), pisarz nigeryjski, tworzący w języku ang.; powieści z życia wsi nigeryjskiej z barwnymi opisami tradycyjnych obyczajów oraz sporów o kształt plemiennej organizacji życia (m.in. Piękna Ihuoma 1966, wyd. pol. 1972); dramaty (Isiburu 1973, Dancer of Johannesburg 1978). AMADIS DE GAULA [~dis de g.], powieść rycerska, wywodząca się z Kastylii lub Portugalii (pochodzenie jest sporne); związana tematycznie z kręgiem legend arturiańskich, przedstawiała wzór idealnego bohatera; znana w anonimowej wersji ok. 1385, zdobyła popularność w XVI w. dzięki przeróbce i wyd. hiszp. G. Rodrigueza de Montalvo (1508); wiele późniejszych wersji, kontynuacji i przekładów. AMADO [amadu] JORGE (ur. 1912), brazyl. pisarz i publicysta; w pierwszym okresie twórczości związany z ruchem komunist.; 1936 i 1937, w okresie dyktatury G. Vargasa, więziony za działalność polit.; 1938-45 i 1948-52 na emigracji; modernista, przedstawiciel nurtu tzw. powieści pn.-wsch. ukazującego kryt. obraz stosunków społ. tego regionu Brazylii; powieści pisane pod wpływem portug. neoreali-zmu i realizmu socjalist. (Kakao 1933, wyd. pol. 1949; Jubiaba 1935, wyd. pol. 1950; Ziemia krwi i przemocy 1942, wyd. pol. 1949), w późniejszych powieściach (Gabriela 1958, wyd. pol. 1968; Dona Flor i jej dwóch mężów 1966, wyd. pol. 1993; Tereza Batisfa wojowaniem zmęczona 1973, wyd. pol. 1989; Tieta do agreste 1976) i nowelach (zbiór Pasterze nocy 1964, wyd. pol. 1975) zabarwione akcentami ironii i humoru opisy obyczajów i stosunków międzyludzkich; ponadto m.in. autor monografii (Opowieść o Castro Alyesie 1941, wyd. pol. 1957). AMALRIK ANDRIEJ A. (1938-1980), roś. prozaik, dramatopisarz i historyk; kilkakrotnie więziony, 1976 zmuszony do emigracji; głośny esej hist.-socjol. Czy Związek Radziecki przetrwa do roku 19847 (Amsterdam 1969, wyd. pol. Paryż 1970), utwór autobiogr. Nieżefannoje putieszestwije w Sibir (Nowy Jork 1970); sztuki satyr.-groteskowe w poetyce teatru absurdu Konformist li diadia Dżek, Nos! Nos? No-s! (obie — Amsterdam 1971). AMARU (prawdopodobnie VII autor słynnych stu sanskr. zwrotek o treści erotycznej uważanych za arcydzieła w przekładane na wiele języków. przekł. fragmentów w zbiorze mowego liścia (1959). w.), poeta ind., kunsztownych (Amaruśataka), swoim rodzaju; , także eur.; pol. Mądrości z pal- AMDUAT, dzieło staroegip. literatury rel.; stworzone prawdopodobnie w XVI w. p.n.e. na użytek zmarłego króla i wykute na ścianach kilku grobów w Dolinie Królów; tematem A. jest nocna podróż boga słońca przez Świat Podziemny. AMERY JEAN, właśc. Johannes Mayer (1912-78), pisarz austr.; od 1938 na emigracji w Belgii, 1941-43 uczestnik belg. ruchu oporu, następnie więziony w Auschwitz, Buchenwal-dzie i Bergen-Belsen; autor esejów, częściowo autobiogr., napisanych pod wpływem filozofii egzystencjalnej J.P. Sartre'a (zbiory Unmei- sterliche Wanderjahre 1971, Lefeu oder der Abbruch 1974); zbiór portretów wybitnych austr. twórców kultury i nauki Karrieren und Kópfe (1954). AMFITIEATROW ALEKSANDR W. (1862-1938), roś. pisarz i publicysta; od 1921 na emigracji we Włoszech; autor naturalist. powieści-kronik 28 AN- z życia inteligencji roś. końca XIX w., osnutych na wątkach sensacyjnych (Wośmidiesiatniki, t. 1- 2 1907, Diewiatidiesiatniki, t. 1-2 1910), oraz licznych opowiadań i dramatów poświęconych problemom społ. wspófcz. mu Rosji; ponadto zbiór opowiadań Odierżymaja Ruś (Berlin 1929) i tom esejów Litierafura w izgnanii (Belgrad 1929). AMICHAJ JEHUDA (ur. 1924), żyd. poeta i prozaik, tworzący w języku hebr.; pochodzi z Niemiec, od 1936 w Palestynie; w czasie II wojny świat, w armii bryt. (w Brygadzie Żyd.); jeden z czołowych przedstawicieli modernizmu lat 50. w literaturze hebr.; m.in. zbiory poezji Akshav u-ve-jamim ha- aherim (1955), Shihm 1948-62 (1962), powieść Lo-me-akh-shay, to-mi-kan (1968); tłumaczony na wiele języków. AMICIS [~czis] EDMONDO DE -> De Amicis Edmondo. AMIEL HENRI FREDERIC (1821-81), pisarz szwajc., tworzący w języku franc.; 1847-81 prowadził systematycznie dzienniki (rękopis ok. 17 000 stron) uznane za arcydzieło intro-spekcji; wybór Fragments d'un journal intime (1883-84; nowe wyd. 1948-54); liryka nastrojowa; wnikliwe eseje krytycznolit.; autor słów hymnu Szwajcarii francuskiej. AMIR HAMSAH (1911^6), poeta indonez.; zabiegał o nadanie językowi indonez. (bahasa indonesia) rangi języka lit.; autor mistycznych wierszy o wyszukanej formie, wyd. w zbiorach Nyanyi sunyi (1937), i Buah rindu (1941), oraz przekt. z literatur wsch.; pol. przekł. wierszy w Antologii literatury malajskiej (1971). AMIRANIANI, najstarszy epos gruz.; jego treścią są dzieje Amiraniego, walczącego z bogami, nauczającego ludzi posługiwania się ogniem, obrabiania metali; ukarany przez bogów zostaje przykuty do skały w górach Kaukazu; ślady mitu o Amiranim, pokrewnego mitowi o Prometeuszu, występują w zabytkach archeol. z III tysiącl. p.n.e.; w Gruzji istnieje ponad sto wariantów eposu. AMIREDŻIBI CZABULA (MZECZABUK) (ur. 1921), gruz. prozaik i scenarzysta; w latach 40. więziony; autor opowieści Dzia Szotas badia (1965), wieloproblemowej powieści obyczajo-wo-polit. o wątku przygodowym Data Tatasz-chija (t. 1-2 1972-75) i zbiorów opowiadań, m.in. Doroga (1965), Cena pieriewafa (1966), pisanych w języku roś.; ponadto scenariusze filmowe. AMIS [ęjmys] KINGSLEY (ur. 1922), ojciec Mar-tina, pisarz ang.; debiutował powieścią satyr. J/m szczęściarz (1954, wyd. pol. 1958) jako przedstawiciel grupy tzw. młodych gniewnych, występujących przeciw mieszczańskiej bez-ideowości, stagnacji i konwencjom społ.-oby-czajowym; późniejsze powieści o aktualnej tematyce sensacyjnej (Liga walki ze śmiercią 1966, wyd. pol. 1993, Zielony człowiek 1969, wyd. pol. 1992) i obyczajowej (The Russian Girl 1992); eseje lit., liryka. AMIS [ęjmys] MARTIN (ur. 1949), syn Kingsleya, pisarz ang.; w powieściach, posługując się groteską, satyrą i techniką ekspresjonist, ukazuje złowieszczy obraz współcz. cywilizacji miejskiej (Dead Babies 1975, Sukces 1978, wyd. pol. 1994, Money 1984, London Fields 1989); nowele (tom Einstein's Monsters 1986), reportaże o współcz. Ameryce (The Moronic Infemo 1986), szkice. AMMERS-KULLER JO(HANNA) VAN (1884-1966), pisarka hol.; autorka poczytnego cyklu powieści hist., m.in. trylogia Kobiety z rodu Coorn-veltów (1925-32, wyd. pol. 1933-34), Pochód krzyżowy kobiet (1930, wyd. pol. 1939), Jabłko i Ewa (1932, wyd. pol. 1934). AMMIANUS MARCELLINUS (ok. 330-ok. 395), historyk rzym., Grek z pochodzenia; autor dziejów Rzymu w 31 księgach (Rerum gestarum...) od 96 do 378, zamierzonych jako kontynuacja Dziejów Tacyta, zachowane księgi 14-31 obejmują lata 353-378; ze względu na rozległość zagadnień i obiektywizm jest to najważniejsze źródło do historii tego okresu; ostatnie wielkie hist. dzieło starożytności przedchrześcijańskiej. AMMONS [amenz] ARCHIE RANDOLPH (ur. 1926), poeta amer.; w twórczości, nawiązując m.in. do tradycji transcendentalistów i poezji W. Whitmana, łączy wnikliwą obserwację i precyzję opisu z abstrakcyjnością medytacji filoz.; autor długich monologów poet. i zwięzłych powiastek metafizycznych; zbiory poezji, m.in. Ommateum With Doxology (1955), Expres-sionsofSea Level (19G4), Corsons /nte?(1965), Briefiengs: Poems Smali and Easy (1971), Collected Poems 1951-1971 (1972), Worldły Hopes (1982), Sumerian Yistas (1987). AN-SKI SZYMON, wtaśc. Solomon Zainwit Ra- paport (1863-1920), pisarz żyd., tworzący w języku roś. i od 1904 w jidysz, folklorysta; zwolennik oświecenia żyd. (haskali); związany z roś. ruchem narodników; 1911-14 stanął na czele wyprawy etnogr. do wsi żyd. na Wołyniu 29 ANA i Podolu; zebrany materiał folklorystyczny zaowocował m.in. (pisanym jednocześnie po roś. i w jidysz) dramatem Dybuk (1919, wyst, 1920 w Wilnie), opartym na żyd. podaniach lud., przetłumaczonym na wiele języków (m.in. hebr., pol., ukr., ang., niem., franc.); na jego podstawie powstała opera z muzyką L. Rocca oraz filmy (1938 w Polsce, 1968 w Izraelu); A. jest autorem hymnu partii Bund Di Szuwe. ANAGNOSTAKIS MANOLIS (ur. 1925), poeta gr.; 1959-61 red. czasopisma lit. "Kritiki"; w liryce, odzwierciedlającej dramaty swego pokolenia, zawarł katastroficzną wizję losu ludzkiego, formułując polit. protest przeciw powojennej sytuacji w Grecji oraz przestania dydaktyczne; autor zbiorów poet. Epoches (cz. 1-3 1945-51), Isinechia (cz. 1-3 1954-62) i miniatur poet. Perithoho (1979); pol. przekł. utworów A. m.in. w antologii Poeci nowej Grecji (1987). ANAKREON(T) (ok. 570-ok. 485 p.n.e.), gr. poeta liryczny z Teos w Azji Mniejszej; autor pieśni miłosnych i biesiadnych, pisanych w różnych miarach wierszowych, elegii, epigramów, jambów; pol. przekł. zachowanych fragmentów utworów w Antologii liryki greckiej (1955) i w zbiorze Liryka starożytnej Grecji (1984); nazwę anakreontyków noszą lekkie żartobliwe pieśni sławiące uroki życia, miłość i wino. ANAND MULK RAJ (ur. 1905), pisarz ind., tworzący w języku ang.; od 1965 czt. ind. nar. akad. sztuki; powieści i opowiadania realistycznie opisujące świat biedoty ind. oraz dotyczące walki z ang. kolonializmem, m.in.: Niedotykalny (1935), Wielkie serce (1945, wyd. pol. obu 1949), Kulis (1936), Dwa liście i pąk (1937, wyd. pol. obu 1950), pol. wybór opowiadań Idylla kaszmirska i inne opowiadania (1955). ANANIAN WACHTANG (1905-80), pisarz orm.; autor opowiadań i powieści, gł. dla młodzieży; rozgłos przyniosła mu powieść Na brzegu Sewanu (1950, wyd. pol. 1951), łącząca zajmującą przygodową fabułę z barwnymi opisami przyrody; prace popularnonauk.; pol. wybór Opowiadania (1954). ANCH1ETA [anszięta] JOSE DE (1534-97), jezuita portug.; wysłany do Brazylii w celu szerzenia oświaty; opanował język Indian tupi, przetłumaczył katechizm, ułożył gramatykę i słownik; pisał także w obu językach sztuki teatr, oraz poezje. ANCRENE RIWLE [ar)kryn rjuly], Ancrene Wisse, powstały ok. 1230 anonimowy zabytek wczesnoang. prozy średniow., zachowany w 17 rękopisach (11 ang., 4 łac., 2 franc.); poradnik, napisany dla niewielkiej grupy pus-telniczek, zawiera wskazówki dotyczące formalnej modlitwy i indywidualnych medytacji, odznacza się pełnym ekspresji językiem, wzbogaconym przykładami z ówczesnego życia codziennego. ANCZAROW MICHAIŁ L. (ur. 1923), roś. pisarz i pieśniarz; w twórczości A. poświęconej gł. tematyce ogólnohumanist. dominuje refleksja filoz. (powieści Teoria nieprawdopodobieńst-wa 1963, wyd. pol. 1969, Bukszpanowy las 1979, wyd. pol. 1984, nowele Zloty deszcz 1965, wyd. pol. 1969); ponadto scenariusze film. (gł. wraz z W.P. Aksionowem). ANDAY MELIH CEVDET (ur. 1915), poeta tur.; przedstawiciel tzw. nowej poezji — yeni ęiir, współautor tomiku Garip (1941), od którego wzięła nazwę grupa poet.; autor zbiorów poezji, powieści, sztuk teatr., reportaży i esejów tłumacz literatury angielskiej. ANDERSCH [~rsz] ALFRED (1914-80), niem. pisarz i publicysta; od 1958 w Szwajcarii; byty więzień obozu w Dachau, wcielony do Wehr-machtu, zdezerterował; współzatożyciel Grupy 47, działającego do końca lat 60. koła pisarzy zachodnioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; powieści: autobiogr. D/e Kirschen der Freiheit (1952) oraz antyfaszyst. Spisek w Winterspelcie (1974, wyd. pol. 1979); opowiadania (Ojciec mordercy 1980, wyd. pol. 1990); także eseje i słuchowiska. ANDERSEN BENNY (ur. 1929), duń. poeta i prozaik; opowiadania (m.in. Gruby O/sen 1968, pol. przekt. m.in. w antologiach Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976; Over skulderen 1983), z elementami absurdu i groteski wplecionymi w obraz szarej codzienności, należą do najwybitniejszych osiągnięć duń. nowelistyki; wiersze, słuchowiska, książki dla dzieci; powieść eksperymentalna o zabarwieniu autobiogr. Paa broen (1981). ANDERSEN HANS CHRISTIAN (1805-75), pisarz duń.; twórczość literacka A. przypada na okres rozkwitu romantyzmu duń. i mieści się w konwencji zw. poetyckim realizmem; początkowo pisał humoreski, wiersze i powieści (Improwizator 1835, wyd. pol. 1857); świat. sławę przyniosły mu baśnie wyd. w zbiorze Eventyr fortalte for bórn (1835), kontynuowane 30 AND następnie do 1872 w zbiorach Eventyr og historier, znalazły się w nich takie klas. opowieści, jak: Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami, Królowa śniegu, Nowe szaty króla, Słowik, pierwsze pol. wyd. zbiorowe Powiastki moralno-fantastyczne... (1859); najpełniejsze: Zbiorowe wydanie baśni (t. 1-6 1931), Baśnie (t. 1-3, wyd. 8 1977). ANDERSEN-NEX0 [a. nęksó] MARTIN, właśc. M. Andersen (1869-1954), pisarz duń.; najwybitniejszy przedstawiciel nurtu proletariackiego w literaturze duń.; powieści: społ. Rodzina Franków (1901, wyd. pol. 1956), Matka (1901, wyd. pol. 1932) i Ditta (1917-21, wyd. pol. t. 1-5 1927-31), oparta na motywach autobiogr. Pelle zwycięzca (t. 1-4 1906-10, wyd. pol. 1949), utrzymane w konwencji realizmu socjalist. Czerwony Morten (1945—47, wyd. pol. 1949) i Stracone pokolenie (1948, wyd. pol. 1951); pisał również nowele, opowiadania (wybór pol. 1978 oraz w antologiach: Opowieści znad Sundu 1974 i Anegdoty losu 1976), reportaże (m.In. z podróży 1922 do ZSRR), utwory dram.; wspomnienia. ANDERSON [and^sn] MAXWELL (1888-1959), dramatopisarz amer.; w dramatach poet. kreślił psychol. wizerunki postaci hist. (Elizabeth the Oueen 1930); ponadto pierwsza amer. sztuka pacyfistyczna What Price Glory? (1924, wyst. pol. 1930 pt. Rywale), a także tragedia Sceneria zimowa (1935, wyst. pol. 1967), osnuta wokół sprawy N. Sacca i B. Yanzettiego. ANDERSON [ande^n] SHERWOOD (1876-1941), pisarz amer.; w utworach z życia małomiasteczkowych środowisk ukazywał destrukcyjny wpływ cywilizacji techn. i purytańskiej tradycji na osobowość przeciętnego Amerykanina; naturalist. opisy łączył z techniką monologu wewn.; często podejmował wątki psychoanalit.; gł. powieści: Miasteczko Wines-burg (1919, wyd. pol. 1958) — złożona z cyklu epizodów nowelistycznych, oraz Poor Wbite (1920), Many Marriages (1923), Zły śmiech (1925, wyd. pol. 1928), Beyond Desire (1932); ponadto nowele, wiersze, szkice lit. i autobiogr. oraz eseje {Home Town 1940). ANDERSSON CLAES JOHAN RUDOLF (ur. 1937), pisarz fiń.-szwedz., z wykształcenia psychiatra; w powieściach łączy analizę psychol. z ostrą krytyką społeczeństwa mieszczańskiego (Bakom bilderna 1973); wiersze, dramaty. ANDERSSON [andaszon] LARS (ur. 1954), pisarz szwedz.; w twórczości przedstawia zagrożenia egzystencji człowieka w świecie niszczonym przez wspótcz. cywilizację techn. (powieści Snóijus 1979, Bikungskupan 1982, Lóv till lakedom 1986). ANDIJEWSKA EMMA (ur. 1933), poetka ukr.; od 1943 na emigracji we Francji, USA i w Niemczech; uprawia lirykę intymną, często przenikniętą refleksją nad kulturą ukr. i wspófcz. cywilizacją zach. (zbiory wierszy Nauka pro ze/n/u 1975, Spokusy swjafoho Antonija 1985); nowele (m.in. zbiór Tyhry 1962) i powieści (Herostraty 1970, Roman pro ludśke pryz-naczennia 1982) utrzymane w poetyce surrealizmu. ANDONIU TAKIS (ur. 1932), poeta gr.; twórca poezji metafizyczno-symbolistycznej kreującej wizję losu ludzkiego, zarówno w wymiarze wartości mitol.-bibl., jak i nicości współcz. cywilizacji; autor zbiorów (m.in. Kiklos Thanatu keJenesis 1977, Epigramata 1983); pol. wybór Trzy natury (1985). ANDRADE CARLOS DRUMMOND DE (1902-87), brazyl. pisarz i krytyk; początkowo związany z awangardowym — zapoczątkowanym 1922 — ruchem odnowy modernist. w literaturze brazyl., tworzył poezję z zamierzenia antylirycz-ną, w której dominowała codzienna sceneria miejska; w późniejszej twórczości zwróci) się ku poszukiwaniom sensu życia ludzkiego; zasłynął dbałością o formę (60 anos de poesia 1985); także opowiadania, krytyka literacka. ANDRADE JOSE OSWALD DE SOUSA (1890-1954), brazyl. pisarz i eseista; jeden z twórców modernizmu brazyl., animator odnowy lit. (autor manifestów poet., m.in. Pau-Brasil 1925; założyciel kilku czasopism); w powieściach, m.in. Serafim ponte grandę (1933), nie ukończonym cyklu o Sao Paulo Marco zero (t. 1-2 1943-46) podejmował problematykę społ.; w poezji kreował zwt. świat doznań psych., wprowadzając też akcenty humoru, m.in. zbiór Primeiro caderno do aluno de poesia (1927); ponadto utwory teatr., pamiętniki. ANDRADE MARIO DE MORAIS (1893-1945), brazyl. pisarz, krytyk, muzykolog; współtwórca modernizmu brazyl. (ruch odnowy lit. w Brazylii); zbiory wierszy (Pauliceia desvairada 1922 — w przedmowie pierwszy manifest modernistów; Poesias 1942), powieści (Macu-nafma 1928), opowiadania, będące próbą przedstawienia rzeczywistości brazyl. poprzez język (prozaizmy, zerwanie ze składnią języka portug.) i tematykę (motywy indiańskie i lud.); także studia o brazyl. literaturze i muzyce. 31 AND ANDREEYSKI PETRE (ur. 1934), pisarz maced.; autor wierszy inspirowanych rodzimym folklorem (wybór Ptica potajnica 1980) oraz opowiadań i powieści, w których, stosując często technikę narracyjną tzw. skazu, ukazywał lud. wizję świata (P/re/1980, Ska/fufcf'1984, Nebes-na Timjanovna 1989); dramaty; pol. przekł. poezji w antologii Wiersze znad Ochrydu (1974). ANDRES STEFAN (1906-70), niem. pisarz katol.; 1960 wyemigrowat z RFN do Włoch; w licznych powieściach {Chłopiec w studni 1953, wyd. pol. 1962, Pokusa Synezjosa 1971, wyd. pol. 1975) podjął temat zagrożenia jednostki przez zbiorowość; gł. dzieło — alegor. trylogia o dyktaturze D/e Sintflut (1949-59); opowiadania, m.in. o wymowie antyfaszyst. (wybór pol. Przebierańcy i inne opowiadania 1965); zbiory wierszy. ANDRICKI MikLAWS (1871-1908), górnotużycki pisarz i publicysta; 1896-1903 red. czasopisma "Łuźica"; twórca nowocz. eseju lit. na Łuży-cach; opowiadania i nowele (zbiory Bozi woheń 1946, Hana Rafeltowa 1968) ukazujące życie ludu: tłumacz nowel H. Sienkiewicza. ANDRIĆ lvo (1892-1975), pisarz serb.; działacz wyzwoleńczej organizacji "Młoda Bośnia", 1924-39 w służbie dyplomatycznej, m.in. we Włoszech, Francji i Niemczech; mistrz sugestywnej narracji; wydał zbiory opowiadań, spot.-obyczajowe powieści-kroniki: Most na Drinie (1945, wyd. pol. 1956), Konsulowie ich cesarskich mości (1945, wyd. pol. 1960), gł. z życia Bośni pod panowaniem tur. w XIX w.; poi. wybory opowiadań: Nowele (1939), Pragnienie (1957), Wakacje na południu (1966), Portret rodzinny (1966), Opowiadania o bracie Piotrze (1977) oraz przekł. w antologiach, m.in. Antologia noweli jugosłowiańskiej (1964) i Specjalni wysłannicy (1971). Szeroko znany i tłumaczony poza granicami kraju; 1961 otrzymał Nagrodę Nobla. J. WIERZBICKI lvo Andrić, Warszawa 1965; lvo Andrić: w dziesiątą rocznicę śmierci (1975-1985), Warszawa 1988. ANDRIEJEW DANIIL L. (1906-59), syn Leonida, poeta roś.; twórczość A. obejmuje wiersze, nawiązujące do roś. tradycji kult. i lit., poematy autobiogr., mitol. oraz o charakterze historiozoficznym i eschatologicznym, zebrane w tomie Russkije bogi. Stichotworienija i po-emy (1989); A. jest także autorem traktatu mistycznego Róża mira. Mietafiłosofija istorii (1991), będącego próbą odnalezienia zaświatowego sensu dziejów, i dramatu Róża mira. Żeleznaja mistierija. Poema (1990), swoistej projekcji przyszłości świata jako zjednoczenia ludzkości dzięki autorytetom moralnym i tzw. interreligii. ANDRIEJEW, Andrejew, LEONIO N. (1871-1919), roś. prozaik i dramatopisarz; od 1917 na emigracji w- Pinlandii; uznany za prekursora ekspresjonizmu w literaturze roś.; w nowelach, łączących elementy symbolizmu i realizmu, podejmował problemy filoz.-moralne, akcentował bezsilność człowieka wobec praw natury, zwl. śmierci (m.in. Szlem 1899, przekł. pol. w Antologii dawnej noweli rosyjskiej 1978), ułomność ludzkiego rozumu (Myśl 1902, wyd. pol. 1909), znaczenie pierwotnych popędów (Otchłań 1902); pisał też opowiadania o wymowie pacyfistycznej (Czerwony śmiech 1904, wyd. pol. 1905) oraz tematycznie związane z rewolucją 1905 (m.in. Gubernator 1906, wyd. pol. 1907, Opowieść o siedmiu powieszonych 1908, wyd. pol. pt. Siedem szubienic 1909); pesymistyczną koncepcję życia, opartą na zwątpieniu w celowość istnienia (wpływ N. Hartmana, A. Schopenhauera), oraz dominacji instynktu nad rozumem, pogłębił w nowatorskich dramatach alegor.-symbol., nawiązujących do modernist. sztuk M. Maeterlincka i misteriów średniow. (m.in. Życie człowieka 1907, wyst. pol. 1908, Cay-G/ódWOS, Anatema 1909, wyd. pol. 1910); w Polsce dużą popularność zyskał dramat psychol. Ten, którego biją po twarzy (1915, wyst. pol. 1922); liczne szkice i felietony o teatrze, ujmujące zasady tzw. teatru panpsychizmu, którego przedmiotem byłby wewn. świat człowieka bez powiązań nar. i społ. (Pis'ma o tieatrie, 1912-14); poi. wybory nowel, m.in. Milczenie i inne nowele (1904), Życie O. Wasyla. Otchłań (1906), Śmierć Guliwera (1975). M. CYMBORSKA-L.EBODA Dramaturgia Leonida An-drejewa. Warszawa 1982. ANDRUCHOWYCZ JURIJ (ur. 1960), ukr. pisarz i eseista; liryka z elementami burleski (zbiory wierszy Nebo i płoszczi 1985, Ekzotyczni pta-c/7y//"os/yny1991); powieści Rekreaciji (1992), Moskowiada. Powist' żachiw (1993) o tematyce współcz., z życia środowisk lit.; eseje, przekł. utworów niem. i pol., m.in. Małej Apokalipsy T. Konwickiego. ANDRZEJ Z KRETY, święty (ok. 660-740), bizant. mówca i poeta rel.; ok. 675 wstąpił do klasztoru; 712 związał się przejściowo z mono-teletyzmem; bronił czci ikon; ok. 714 biskup Krety; zapoczątkował nowy rodzaj pieśni kość. zw. kanonem; najsłynniejszym jego dziełem jest Wielki kanon. 32 (J- /^ , <^^- ^ '•{^ ^ ^ D'An-nunzio Gabriele. ANOUILH [anyj] JEAN (1910-87), dramatopisarz franc.; cykle utworów (np. Pieces roses, Pieces brillantes, Pieces grincantes, Pieces cosfumees) przeciwstawiających mieszczańskiemu zakłamaniu tęsknotę za życiem moralnie czystym i doskonałym, wprowadzających bohaterów zbuntowanych, podlegających skomplikowanym uczuciom; Bal złodziejaszków (1938, wyst. pol. 1957), Antygona (1943, wyst. pol. 1957), Zaproszenie do zamku (1947, wyst. pol. 1956), Skowronek (1953, wyst. pol. 1956), Becket, czyli Honor Boga (1959, wyst. poi. 1961), Poissons rouges (1970), Wspaniałe życie (1980, wyst. pol. 1987); także reżyser teatr, i autor film. dialogów. ANSARI ABDOLLAH (1006-89), pers. prozaik i poeta mistyczny; autor utworów pisanych prozą rymowaną, poezji, przekł. z języka arab. żywotów świętych muzutm., a także prozator-skiego opracowania popularnego w literaturze wsch. tematu o Jusufie i Zulejce. ANTARA IBN SZADDAO (2 pół. VI w.), arab. poeta z okresu przedmuzułm.; autor jednej z muallak (7 najsłynniejszych kasyd będących wzorem doskonałości poet.; wyszyte złotem na jedwabiu, zawieszone w świątyni Kaaba w Mekce, wyd. pol. Siedem kasyd staroarab-skich 1981); jego życie i nadzwyczajne przygody są tematem anonimowego eposu rycerskiego Sirat Antara, zredagowanego ok. XIII w., popularnego w Europie w okresie romantyzmu, a w krajach arab. do dziś. ANTOKOLSKI PAWIEŁ G. (1896-1978), poeta roś.; od 1915 aktor i reżyser Teatru im. J.B. Wachtangowa w Moskwie; początkowo poezje związane tematycznie z eur. tradycją rewol., później liryka wojenna, m.in. poemat Syn (1943), wyrażający ojcowską rozpacz po stracie syna; eseje, przekt. poezji franc.; pol. wybór Napis na księdze (1975). ANTOLOGIA PALATYŃSKA, zbiór epigramów ok. 320 poetów (m.in. Agatiasz Scholastyk, -> Asklepiades z Samos, -> Kallimach, -> Teokryt), sporządzony w Bizancjum ok. 900 w 7 księgach przez K. Kefalasa i rozszerzony ok. 950 do 15 ksiąg (3700 epigramów); zachowany w rękopisie znalezionym ok. 1600 w Bibliotece Palatynackiej (stąd nazwa) w Heidelbergu; jako podstawa weszły do A.P. zbiory epigramów sporządzone przez -> Meleagra z Gadary, Filipa z Tessaloniki i Agatiasza Scholastyka; obszerny wybór pol. w tłum. i oprać. Z. Kubiaka 1978. ANTOLOGIA PLANUDEJSKA, zbiór ok 2400 epigramów gr. w 7 księgach, 1299 ukończony w Bizancjum przez M. Planudesa; podstawą A.P. była -> Antologia Palatyńska; mnich Planudes nie uwzględnił w swoim zbiorze epigramów erotycznych, dodał natomiast 338 epigramów, gf. opisujących dzieła sztuki; po- minięte utwory erotyczne odnalazł i wydał 1890 pol. uczony L. Sternbach. ANTONENKO-DAWYDOWYCZ BORYS (1899-1984), pisarz ukr.; autor opowiadań społ.-oby-czajowych, m.in. Syn/a wołoszka (1927), powieś- 34 APO ci psychol. (Smerr'1928, Za parawanem 1963, wyd. pol. 1974); szkice, reportaże (Zemfeju ukrajinśkoju 1930), artykuły; lata pobytu w obozie i na zesłaniu (1936-56) utrwalił w tomie nowel Sybirśki nowely (1989); opracował ukr. poradnik językowy Jak my howorymo (1970); tłumacz literatury niem. i rosyjskiej. ANTONOW SIERGIEJ P. (1915-95), nowelista roś.; opowiadania (zbiór Drogami suną maszyny 1951, wyd. pol. 1952) i opowieści (D/e/o było w Pienkinie 1956, Alonka 1960) o tematyce wiejskiej, opowieść Wąska (1987) o dramatycznych losach ludzkich w epoce stalinowskiej; reportaże, scenariusze filmowe. ANTONYCZ BOHDAN IHOR (1909-37), poeta ukr.; tworzył pod wpływem poezji imażynistów; w jego lirykach częste są motywy mitologii i pejzażu Łemkowszczyzny, z której pochodził, także echa filozofii panteistycznej; A. wprowadził do poezji temat sportu; zbiory wierszy, m.in. Try persteni (1934), Knyha Lewa (1936), Zetene Jewanhelije (1938), Rotaciji (1938), Pisnia pro neznyszczennist' materiji (1957); poi. wybór Księga Lwa (1981). ANWAR KHAIRIL (1922-49), poeta indonez.; twórca grupy lit. Angkatan 45, wyrosłej na gruncie walk o niepodległość i reformy społ.; w poezji, często programowo agresywnej, noszącej cechy ekspresjonizmu, łączył rodzimą tradycję z nowoczesnością i wpływami literatur zach.; większość jego dorobku lit. wydana pośmiertnie w 3 zbiorach; pol. przekł. fragmentów poezji A. w Antologii literatury mala/skiej (1971) i w czasopismach. ANWARI AUHADUDDIN (ok. 1126 -ok. 1170), pers. poeta i uczony na dworze Seldżuków; uważany za mistrza panegirycznej kasydy (ody), pisał także satyry krytykujące ówczesne stosunki spot.; pol. przekł. poezji w zbiorach Drugi dywan perski (1980), Trzeci dywan perski C\9Q6}. ANZENGRUBER [ancan~] LUDWIG (1838-89), pisarz austr.; jeden z przedstawicieli wiedeńskiego dramatu plebejskiego; w powieściach (Der Schandfieck 1876, Der Sternsteinhof 1883) i opowiadaniach poruszał problemy społ. wsi (wprowadził postacie chłopów do literatury); w dramatach (Der Pfarrer von Kirchfeid 1871) krytykował konserwatyzm duchowieństwa, zwalczał rel. przesądy na wsi. APAYDIN [apajdyn] TALip, (ur. 1926), tur. prozaik, dramatopisarz, publicysta; wiele lat pracował jako nauczyciel; wybitny przedstawiciel literatury podejmującej tematykę wiejską; zagadnienia dotyczące tur. wsi ukazuje w ścisłym związku z ogólnymi konfliktami spot., ekon. i polit. kraju; autor zbioru poezji, powieści, zbiorów opowiadań: Ates dusunce (1967), Oteyakadaki cennet (1973), Koca las (1964), sztuk teatr.; pol. przekt. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). APIN R|VAI (ur. 1927), indonez. poeta i publicysta; red. czasopisma kult. "Zaman Baru"; wspótzałożyciel grupy lit. Angkatan 45, wyrosłej na gruncie walk niepodl.; działa również w dziedzinie filmu, teatru; eseje literackie. APITZ [a:pyc] BRUNO (1900-79), pisarz niem.; wieloletni więzień hitl. obozów koncentracyjnych; wielki sukces odniósł autobiogr. powieścią Nadzy wśród wilków (1958, wyd. pol. 1960) o działalności ruchu oporu w Buchenwaldzie; także opowiadania i nowele. APOLLINAIRE [~ne:r] GUILLAUME, właśc. Wilhelm Apollinaris Kostrowicki (1880-1918), poeta franc., pochodzenia pol.; odegrał ważną, często inspirującą rolę w kształtowaniu się awangardy, zarówno w poezji, jak i sztuce; początkowo związany z fowistami, następnie z kubistami (zbiór esejów Kubiści 1913, wyd. pol. 1959), torował drogę surrealizmowi (twórca tego terminu); skupiał wokół siebie środowisko artyst. Paryża. Jako poeta zasłynął dwoma zbiorami: Alcools (1913) i Calligram-mes (1918); ponadto m.in. Zwierzyniec, albo Świta Orfeusza (1911, wyd. pol. 1963) oraz wyd. pośmiernie II y a (1925) i Poemes a Lou (1955); w swej liryce łączył zmysł obserwacji z odkrywczą wyobraźnią, tradycje racjonali-styczne z ironią i mistyfikacją intelektualną, stosował poetykę luźnych skojarzeń; wywarł wielki wpływ na nowocz. poezję. Uprawiał też nowelistykę (zbiory Heretyk i Ska 1910, wyd. pol. 1928, Poeta zamordowany 1916, wyd. pol. 1966), powieść, dramat (Piersi Ty-rezjasza 1917, wyst. pol. 1962); pisma teoret. (manifest poet. Antytradycja futurystyczna 1913, przekł. pol. "Przegląd Humanistyczny" 1968 nr 6); Wybór poezji (1975), Wybór pism (1980). J. HARTWIG Apollinaire, Warszawa 1962; E. GRABSKA Apollinaire i teoretycy kub/zmu w latach 1908- 1918, Warszawa 1966; J. KWIATKOWSKI (oprać, i wstęp) w: G. APOLLINAIRE Wybór poezji, Wrocław 1975, «Bibl. Nar.». APOLLONIOS Z RODOS, Apollonios Rodyj- ski (III w. p.n.e.), gr. filolog i epik z Aleksandrii w Egipcie; kier. Biblioteki Aleksandryjskiej; po 246 osiadł na Rodos; prace gram., poematy 35 APP o pochodzeniu miast, epos o wyprawie Argonautów Argonautika (pol. przekl. fragmentów w "Kwartalniku Klasycznym" 1939). APPELFELD AHARON (ur. 1932), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; pochodzi z Czer-niowiec na Bukowinie, od 1947 w Palestynie; w twórczości A. dominuje tematyka zagłady Żydów przedstawiona w sposób alegor.; opowiadania, m.in. Ashan (1962), Ba-gai ha-poreh (1964), Kefor al ha-arez (1965). APPIAN (po 80-przed 180), historyk gr. z Aleksandrii, obywatel rzym.; urzędnik ces. w randze prokuratora; autor napisanej w języku gr. Historii rzymskiej (wyd. pol. t. 1-2 1957), od założenia miasta do 70 r.; dzieło jest podstawowym źródłem wiadomości o latach 65-35 p.n.e.; z 24 ksiąg zachowały się: VI-VIII, druga pot. IX, XI-XVII oraz fragmenty ks. I-V. L. PIOTROWICZ Appian i jego dzieło, Wrocław 1957. APRILY [a:prij] LAJOS, właśc. L. Jekely (1887-1967), węg. poeta i tłumacz; autor wierszy o nieskazitelnej, klas. formie, wyrażających mistyczną więź z naturą; m.in. zbiory Falusi elegia (1921), A lathatatlan [ras (1939), Abel fustje (1957), Jelentes a vólgyb6l (1965); ponadto tom prozy poet. Fecskek, ózek, far-kasok (1965), dramaty poet. o tematyce zaczerpniętej z mitologii i literatury gr.; przekł. m.in. utworów H. Ibsena, F. Schillera, l.S. Turgieniewa, M.J. Lermontowa, a zwł. znakomite tłumaczenie Eugeniusza Oniegina A.S. Puszkina; Wybór poezji A. w pol. przekł. wyd. 1943 w Budapeszcie. APTE HARI NARAYAN (1864-1919), pisarz ind., tworzący w języku marathj; zapoczątkował współcz. powieść marathijską; od 1890 wydawca pisma "Karamnuk"; jego utwory zostały przełożone na niemal wszystkie języki ind.; autor powieści hist., m.in.: Surjodaj C\9QG), Gar alapan sinh gela (1903), Candragupta (1904); ponadto powieści poświęcone współcz. problematyce społ., dramaty, opowiadania; przekł. utworów W. Szekspira, W. Scotta, V. Hugo. APUCHTIN ALEKSIEJ N. (1840-93), poeta roś.; autor melancholijnych i pesymistycznych liryków, poet. autobiografii God w monastyrie (1835), popularnych romansów roś. (muzyka P.l. Czajkowskiego i in.) oraz utworów prozą z życia wyższych sfer Petersburga. APULEJUSZ (ok. 125-po 170), rzym. pisarz, retor i filozof z Madaury w Afryce; autor fantastyczno-satyr. romansu Metamorfozy, albo Zloty osioł (w/d. pol. 1953), zawierającego słynną opowieść o Amorze i Psyche; jako filozof A. propagował neoplatonizm; autor mów popisowych i sądowych, m.in. Apologii... (wyd. pol. 1975) — jedynej zachowanej w całości mowy z okresu cesarstwa. AOUIN [akę] HUBERT (1929-77), kanad. po-wieściopisarz i publicysta, piszący w języku franc.; w powieściach wyrażał odczucie wyobcowania wśród franc. ludności Ouebecu (Pro-chain episode 1965), a także dylematy związane z procesem twórczym (Neige noire 1974); szkice autobiogr. (Point de fuite 1971) i polemiczne (Blocs erratigues 1977). ARAGON [~gą] LOUIS (1897-1982), pisarz franc.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; 1953-72 red. nacz. tyg. "Les Lettres Francaises"; początkowo surrealista (współza-tożyciel pism "Litterature" 1919, "La Revolution Surrealiste" 1924; poezje, powieść Wieśniak paryski-1926, wyd. pol. 1971); po wstąpieniu do FPK (1927) i zerwaniu z surrealizmem tworzył liczne powieści, w których realizm opisu łączył się z ostrym widzeniem zagadnień hist., spot. i polit.: np. cykl Świat rzeczywisty (cz. 1—4 1934-45, m.in. Dzwony Bazylei 1934, wyd. pol. 1936, Piękne dzielnice 1936, wyd. pol. 1950) oraz powieść Wielki Tydzień (1958, wyd. pol. 1960) odwołująca się do wydarzeń z 1815; późniejszą prozę reprezentują m.in. powieści psycnol. Wyrok śmierci (1965, wyd. pol. 1968) i Blanche ou 1'oubli (1967); autor licznych utworów poet. poświęconych zwł. żonie, E. Triolet (m.in. E/za 1959, wyd. pol. 1963, Le fou d'Elsa 1963; wybór pol. Wiersze 1954); nadto eseje lit. (np. Les collages 1965) i polityczne. Z. JAREMKO-PYTOWSKA Louis Aragon, Warszawa 1963. ARAKEL Z TEBRYZU (?-ok. 1670), historyk orm.; autor pracy Księga dziejów. Kronika ormiańska (Amsterdam 1669, wyd. pol. 1981), poświęconej historii Armenii lat 1602-62 i wojnom pers.-tur., zawierającej także informacje o Ormianach w Polsce. ARALICA IVAN (ur. 1930), pisarz chorw.; w powieściach, gł. o tematyce hist., często osadzonych w realiach Bośni i Dalmacji, ukazuje "tło" wielkiej historii, penetrując jednocześnie, niezależne od epoki, indywidualne sumienie człowieka i jego świadomość społ.: Psi u trgo-v/stu (1979), Put bez sną (1982), DuSe robova (1984); opowiadania, eseje krytycznolit., recenzje literackie. 36 ARG ARANY [oroń] JANOS (1817-82), największy węg. poeta epicki; przyjaciel S. Petófiego, uczestnik rewolucji 1848-49; autor poematów epickich (trylogia Toldi 1847-79), hist. i lud. ballad, utworów patriotycznych i liryków (cykl Oszikek 1877); w twórczości wyzyskał lud. tradycje węg., słownictwo i wersyfikację poezji lud.; ponadto studia z dziejów wersyfikacji węg., przekł. m.in. utworów W. Szekspira i Arystofanesa. ARATOS Z SOLOJ (1 pół. III w. p.n.e.), poeta gr.; autor eposu dydaktycznego w 1154 hek-sametrach — Phainomena, w którym przedstawił ówczesną wiedzę astr., opierając się na poglądach Eudoksosa z Knidos; tłumaczony na język tac. przez Cycerona, Germanika, Awienusa, na język pol. przez J. Kochanowskiego. ARBES JAKUB (1840-1914), czes. prozaik i publicysta; w latach 70. red. organu liberalnej opozycji "Narodni listy"; zapoczątkował w literaturze czes. formę tzw. romanetta, gatunku z pogranicza opowieści niesamowitych i fantastyki nauk. (Svaty Xaverius 1873, Newtonuv mozek 1877), oraz powieść społ. (Kandidati existence 1878); autor utworów inspirowanych ideami socjalizmu utopijnego (powieść Moder-ni upfri 1879); publicystyka społeczna. ARBUTHNOT [a:'ba Carmina Burana, zachowały się w rękopisie pochodzącym z klasztoru w Benediktbeuren. ARCYBASZEW MICHAIŁ P. (1878-1927), pisarz roś.; przedstawiciel modernizmu; autor przenikniętych pesymizmem i erotyką powieści (San/n 1907, wyd. pol. 1920), nowel (Milliony 1914) i dramatów (Riewnosf 1913), w których afirmował skrajny egoizm i indywidualizm; twórczość łącząca elementy naturalizmu i eks-presjonizmu z tradycją prozy psychol.; od 1923 na emigracji w Warszawie, gdzie współredagował (z D.W. Fiłosofowem) pismo społ.-kult. w języku roś. "Za swobodu"; pol. wybór Nowele (1908). ARDEN [a/dn] JOHN (ur. 1930), dramatopisarz ang.; nawiązując do tradycji misteriów, com-media dell'arte, gł. zaś epickiego teatru B. Brechta, postulował rozwój teatru w kierunku widowiska rozrywkowo-obrzędowego; za- • angażowany we współcz. problematykę społ.-polit., wydobywa jej analogie z przeszłością, ukazuje złożoność motywów ludzkiego działania, zajmuje się psychologią rządzenia (Taniec czarnego sierżanta 1959, wyst. pol. 1963, Ostatnie dobranoc Armstronga 1964, wyst. pol. 1969); z żoną, M. d'Arcy, napisał dramaty: The Island of Mighty (1972) — o Anglii czasów króla Artura, The Non-Stop Connolly Show (1975) — o J. Connollyrn, irl. bojowniku o niepodległość. ARETINO PIĘTRO, wtaśc. P. Bacci (1492-1556), pisarz wt.; obdarzony werwą satyr, i publicyst., zw. biczem książąt; autor listów (1537-57) poświęconych aktualnym problemom polit., ukazujących obyczajowość dworu i mieszczaństwa; cieszył się poparciem wielu możnych; uprawiał różne gatunki lit., nie wyłączając poematów rel.; komedie A. (La cortigiana 1526), sonety, dialogi oraz frywolne opowieści Ragionamenti (cz. 1-2 1536-56, m.in. Żywoty kurtyzan 1536, wyd. pol. 1923) są odbiciem renes. swobody erotycznej. ARGENSOLA [archen ~ ] BARTOLOME LEONARDO DE (1562-1631), brat Lupercia, hiszp. poeta i kronikarz; przeciwnik twórczości L. de Gón-gory; pisał ody, satyry, elegie i sonety, o tendencjach moralizatorskich, przekładał utwory Horacego i Juwenalisa; kontynuował kronikę J. de Zurity Anales de Aragón (1630). ARGENSOLA [archen ~] LUPERCIO LEONARDO DE (1559-1613), brat Bartolomego, poeta 37 ARG hiszp.; przeciwnik twórczości L. de Góngory; autor wielu sonetów, także dramatów i dzieł hist; tłumacz utworów Horacego; jako sekr. wicekróla Neapolu, hr. de Lemus, założył akademię lit. Los Ociosos (1611). ARGHEZI [argęzi] TUDOR, właśc. łon Theodo-rescu (1880-1967), pisarz rum.; w liryce, będącej syntezą tradycji i modernizmu, rozpatrywał problemy metafiz. (Cuyinte potriyite 1927, Cfntare omului 1956, Noaptea 1967); proza o charakterze satyr. (Icoane de lemn 1929, opowiadania Tablete din Tara de Kuty 1933, powieść Cimitirul Buna Vestire 1936); tłumacz poezji franc.; pol. wybory wierszy Ex libr/s (1966), Poezje wybrane (1986). ARGUEDAS [argę~] ALCIDES (1879-1946), boliwijski pisarz, socjolog i historyk; przedstawiciel tzw. indygenizmu (hiszp. indigena 'tubylec'; kierunek postulujący przedstawianie wartości kultury indiańskiej); powieści poruszające problemy społ., broniące praw Indian (Rażą de bronce 1919); prace socjologiczne. ARGUEDAS [argę~] JOSE MARIA (1911-69), pisarz peruwiański, tworzył w języku hiszp. i keczua; badacz folkloru, wydawca mitów i pieśni w języku keczua; przedstawiciel tzw. indygenizmu (hiszp. indigena 'tubylec'; kierunek postulujący przedstawianie wartości kultury indiańskiej); w opowiadaniach (tom Ludzka miłość 1967, wyd. pol. 1979) i powieściach (Yawar Fiesta 1940, wyd. pol. 1975; Głębokie rzeki 1959, wyd. pol. 1973; Lis z Gór i Lis z Nizin 1969, wyd. pol. 1980) ukazywał przemiany w życiu i obyczajach Indian andyjskich pod wpływem rozwijającego się społeczeństwa przemysłowego. ARION (VII w. p.n.e.), półlegendarny gr. poeta liryczny z Metymny na Lesbos; autor dytyrambów, pieśni i hymnów; z twórczości A. nic się nie zachowało. ARIOSTO LUDCWICO (1474-1533), poeta wł.; związany z dworem Estów w Ferrarzę. Najważniejsze miejsce wśród twórców dojrzałego renesansu zapewnił mu poemat Orland szalony, w redakcji ostatecznej (1532) obejmujący 46 pieśni (wyd. pol. w przekł. P. Kochanowskiego — pieśni I-XXV 1799, pełne 1905); nawiązując do Orlando innamorato M.M. Bo-iarda, wątek legendarnej walki rycerzy Karola Wielkiego z Saracenami przesłonił A. opisem przygód miłosnych bohaterów; na wizję rycerskiej przeszłości spoglądał z ironią, kryjącą jednak żal za minioną epoką. Dla sceny dworskiej w Ferrarzę napisał 5 komedii — byty to pierwsze, wyst. współcześnie, komedie wybitnego pisarza w języku wł., oparte na klas. wzorach rzym.; byt też autorem pomniejszych utworów poet, początkowo pisanych po łacinie. ARISHIMA [ariśima] TAKEO (1878-1923), pisarz jap.; w czasie studiów zainteresował się ideą anarchistycznego socjalizmu; powieści i opowiadania o życiu biednych chłopów i rybaków jap.; dużo uwagi poświęcił sytuacji kobiety; dzięki tej tematyce zyskał opinię pisarza-humanisty; A. pisał o potrzebie wzajemnego zrozumienia i miłości, m.in. opowiadanie Kain-no matsuei (1918), powieść Aru onna (1919), nowele. ARLAND [aria] MARCEL (1899-1986), franc. pisarz i krytyk iit.; 1953-77 red. nacz. (do 1968 wraz z J. Paulhanem) "La Nouvelle Revue Francaise"; psychol. opowiadania (m.in. zbiory Les vivants 1934, Attendez 1'aube 1970) i powieści (L'ordre 1929); szkice kryt.; wydał antologię poezji (1941) i prozy franc. (1951). ARLT ROBERTO (1900-42), argent. pisarz i dziennikarz; realist. powieści (Siedmiu szaleńców 1929, wyd. pol. 1978) i opowiadania, przedstawiające średnie warstwy społ. w przededniu kryzysu 1929- 33. ARMEN MYKYRTICZ, właśc. Alikian (1906-72), pisarz orm.; początkowo uprawiał poezję, później gł. prozę; autor popularnej powieści Źródło Egnar (1935, wyd. pol. 1988), o sensacyjnej fabule, z życia mieszkańców Alek-sandropola. ARNARSON [ardnason] GRN, wtaśc. Magnus Stefansson (1'884-1942), poeta isl.; tworzył lirykę odznaczającą się dużą muzykalnością i bogactwem formy, zbliżoną do poezji lud., z elementami satyry; zbiór lllgresi (1924, wyd. rozszerzone 1942); Rfmur a fOddisterka (1932). ARNASON [au(r)dnason] JON (1819-88), folklorysta isl.; wydał zbiór bajek i legend lud. Islenzkar pódsógur og oeventyri (t. 1-2 1862-64); po śmierci A. wydano zebrany przez niego zbiór isl. zgadywanek i poezji lud. Islenzkar gatur C\S87). ARNAU FRANK (1894-1976), niem. pisarz i publicysta; 1933-55 na emigracji (m.in. w Brazylii); 1967- 70 prezydent Niem. Ligi Praw Człowieka; autor dramatów i powieści, gł. kryminalnych (Nur tote Zeugen schweigen 1959), a także prozy faktograficznej (Sztuka fałszerzy, fałszerze sztuki 1959, wyd. pol. 1966, Brasilia 1960). 38 ART ARNDT ERNST MORITZ (1769-1860), niem. pisarz polit.; także historyk, poeta i publicysta; jego pieśni (Lieder fur Teutsche 1813) budziły nastroje patriotyczne w okresie walki z Napoleonem i zyskały wielką popularność; pisma Geist der Zeit (1806-18), Marchen und Jugen-derinnerungen (1818). ARNICHES [armczes] CARLOS (1866-1943), dramatopisarz hiszp.; w 1-aktowych komediach obyczajowych, zw. sainetes, gł. z życia ludu madryckiego (wprowadzał do nich miejską gwarę Madrytu), posługiwał się często formą farsy i groteski, łączącej humor z sen-tymentalnością, czasem również z tenden- cjami moralizatorskimi; El santo de la Isidra (1898), El pobre Yalbuena (1904), El amigo Melqui'ades (1914), El tfo Miserias (1941). ARNIM BETTINA VON ->• Brentano Bettina. ARNIM LUDWIG ACHIM VON (1781-1831), mąż B. Brentano, niem. poeta, powieściopisarz, nowelista i dramatopisarz; jeden z g3. przedstawicieli kręgu tzw. romantyków heidelber-skich; wspólnie z C. Brentano opublikował zbiór pieśni lud. Cudowny róg chłopca (1806-08, wyd. pol. 1982), wtaczając do niego wiersze własne i Brentana (z którym także wydawał czasopismo "Zeitung fur Einsiedler", wyd. książkowe 1808); autor powieści hist. (Armuf, Reichtum, Schuld und Busse der Grafin Dolores 1810, D/e Kronenwachter 1817), opowiadań, dramatów. ARNOLD [a/nid] MATTHEW (1822-88), ang. filozof kultury, pedagog, krytyk lit. i poeta; podstawą systemu filozoficznego A. było przeświadczenie o kryzysie kulturowym cywilizacji liberalno-mieszczańskiej, prowadzącej do zmaterializowania życia społ. (Culture and Anarchy 1869); domagał się intelektualizacji ang. systemu wychowania; pod wpływem Ch.A. Sainte-Beuve'a wypracował własny program obiektywnej, erudycyjno-intelektualnej metody badań lit. (Essays In Criticism 1865-88); poezja o tradycyjnej wersyfikacji, elegijna w tonie, wyraża filoz. rezygnację i rozczarowanie (The Strayed Reveller 1849); poi. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). ARRABAL FERNANDO (ur. 1932), pisarz hiszp., publikujący gł. w języku franc.; od 1955 na emigracji w Paryżu; przedstawiciel tzw. teatru absurdu; w licznych dramatach {Cmentarzysko samochodów 1958, wyst. pol. 1972, Guer-nica 1959, wyst. pol. 1969, Architekt i cesarz Asyrii 1967, wyst. pol. 1992, Les jeunes bar- bares d'aujourd'hui 1975), często poruszających problemy polit., stosuje śmiałe eksperymenty formalne; awangard, poezje, powieści (Baal w Babilonie 1959, wyd. pol. 1980), proza poet. (zbiór Jądro szaleństwa 1963, wyd. pol. 1979); także film. reżyser i scenarzysta (Viva la muerte! 1970 — wg powieści Baal w Babilonie}. ARREOLA JUAN JosE (ur. 1918), pisarz mek-syk.; autor opowiadań fantastycznych (zbiór Confabulario to/a/1962), powieści (Uroczystość 1963, wyd. pol. 1972 — sceny z życia małego miasteczka zamieszkanego przez Metysów), prozy poet. oraz sztuk teatralnych. ARRIAN, Flavius Arrianus (ok. 95-ok. 175), gr. historyk, filozof i pisarz z Nikomedii w Bi-tynii (Azja Mniejsza), obywatel rzym.; konsul (130), namiestnik Kapadocji (131-137); uczeń Epikteta z Hierapolis, którego naukę przedstawił w Diatrybach (8 ksiąg, zachowane I-IV) i w Encheiridionie... (wspólne wyd. pol. 1961) oraz w Homiliai; wzorując się na Ksenofoncie napisał m.in. Wyprawę Aleksandra Wielkiego (wyd. pol. 1963) oraz Opisanie /neto'(wyd. pol. 1962), wykorzystał w nich m.in. pamiętniki i sprawozdania wodzów Aleksandra: Ptole-meusza l Sotera, Arystobula i Nearcha. ARSIENJEW WLADIMIR K. (1872-1930), roś. etnograf i pisarz; badacz Dalekiego Wschodu; uprawiał pisarstwo krajoznawcze; reportaże z podróży, szkice, głośne opowiadanie Dersu Użala (1923, wyd. pol. 1948). ARSIEŃNIEWA NATALLA (ur. 1903), poetka białorus.; 1922-39 w Polsce, od 1944 na emigracji w Europie Zach. i USA; uprawia lirykę miłosną i pejzażową (zbiory: Pad sin/m niebam 1927, Siahodnia 1944, Miż bierahami 1979); autorka librett do oper biatorus.; przekt. utworów J.W. Goethego, G. Hauptmanna, H. von Kleista, A. Mickiewicza. ARTAUD [arto] ANTONIN (1896-1948), franc. teoretyk teatru, aktor, poeta; początkowo związany z surrealizmem, wydawał tomiki poezji (m.in. L 'ombilic des limbes 1925, Le pese-nerfs 1927), zat. Theatre A. Jarry (1927, wspólnie z R. Yitrakiem); występy w zespołach teatr. Lugne-Poe, G. Pitoeffa, L. Jouveta, Ch. Dullina; nie uznając widowiska za środek przekazu literatury i narzędzie zrozumienia człowieka i świata, A. budował własną wizję teatru magicznego i rytualnego, w którym zmagał się ze swymi wielkimi namiętnościami i niepokojami; głosił ideę teatru totalnego 39 ART — jego brutalne obrazy miały porazić i hipnotyzować wrażliwość widza (tzw. teatr okrucieństwa); teatr ten, angażujący aktywnie zarówno aktorów, jak i widza, wymaga nowego terenu gry (rozbicie sceny pudełkowej) oraz wypracowania języka specyficznie teatr. (likwidacja nadrzędności słowa); zbiór esejów i manifestów Teatr i jego sobowtór (1938, wyd. pol. 1966); wyd. zbiorowe pism A. Oewres completes (t. 1-22 1956-88). L. KOLANKIEWICZ Święty Artaud, Warszawa 1988. ARTMANN HANS CARL (ur. 1921), pisarz austr.; czł. Wiener Gruppe, awangard, ugrupowania (pocz. lat 50-1964) pisarzy austr., których łączyły poszkiwania poet. (eksperymenty językowe, różnorodne sposoby montażu tekstu); proza parodystyczna, z elementami fantastyki (Das im Walde verlorene Totem 1970); zbiór wierszy (E/n IHienweiBer Brief aus Lincolnshire 1969); dramaty; pol. wybór utworów A. w ,,Literaturze na Świecie" 1979 nr 10. ARTURIAŃSKIE LEGENDY, cykl utworów znanych w licznych wersjach językowych i różnorodnych opracowaniach lit., którego centr. postacią jest legendarny król celt. Brytów, Artur (Artus, Arthur), władający w V-VI w. pd.-zach. Brytanią i walczący z anglosaskimi najeźdźcami; trzon legendy wywodzi się z mitologii celt., przekazanej we wczesnośredniow. literaturze walijskiej. Pierwsze wzmianki o A. występują w łac. kronikach Walijczyków, m.in. Nenniusa (VIII w.) i Geo- ffreya of Monmouth (XII w.), istnienie postaci w tradycji ustnej potwierdza cykl opowieści walijskich Mabinogion (XIV-XV w.); legendę rozbudowały poematy Wace'a of Jersey i La-yamona, poszczególne wątki rozwijała epika franc. XII-XIII w. (Chretien de Troyes) i niem. (Wolfram von Eschenbach), ożywiając zwł. elementy rycerskich przygód i chrzęść, moralistyki (motyw poszukiwań św. Graala, kielicha Ostatniej Wieczerzy). Dzięki licznym rozgałęzieniom i powszechności legendy imiona członków drużyny A. zasiadających przy ,,o-krągłym stole" na kornwalijskim zamku Ca-melot (Lancelot, Percewal, Tristan, Gawaine, Gałahad), a także żony króla — Ginewry, siostry Morgany i czarownika Merlina weszły do ogólnoeur. tradycji literackiej. Do najwybitniejszych ang. utworów cyklu należy anonimowy poemat z XIV w. Sir Gawaine and the Green Knight. Próbę zebrania rozpro- szonych wątków w zwartą artyst. kompozycję narracyjną podjął w XV w. Th. Malory. W pół. XIX w. na motywach legend arturiańskich osnuł swe dramaty muz. R. Wagner. ARYSTOFANES (ok. 445-ok. 385 p.n.e.), komediopisarz gr.; gł. przedstawiciel komedii starej (satyra polit.); w swoich utworach A. występował przeciwko zaborczym dążeniom przywódców ateńskich i wojnie, rujnującej gł. najuboższe warstwy społ., atakował działalność pedag. sofistów jako demoralizującą młodzież, zajmował się zagadnieniami lit. oraz problematyką kobiecą. Z 45 sztuk zachowało się 11: Acharnejczycy, Pokój, Rycerze, Lizystrata, Sejm niewieści, Chmury, Osy, Ptaki, Tesmoforie, Żaby, Plutos. Komedie A. są cennym dokumentem epoki, przekazanym w formie satyry spot. i pamfietu polit.; pisane czystym dialektem attyckim stały się wzorem dla późniejszych attycystów; pierwsze pol. tłum. z pół. XIX w., pełniejsze — z pocz. XX w.; Wybór komedii. Osy, Pokój; Ptaki; Tesmoforie, tłumaczył i oprać. S. Srebrny (1955). ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.), filozof gr.; wszechstronny myśliciel i uczony starożytności; jego działalność nauk. obejmowała niemal wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy, w tym logikę formalną, przyrodę, estetykę, historię ustrojów polit.; 367-347 uczeń Platona i samodzielny badacz w Akad. Platońskiej; 335 założył w Atenach własną szkołę filoz. zw. Likejo-nem lub Perypatem, w której pod jego kierunkiem prowadzono badania nauk. w zakresie humanistyki i przyrody; A. dokonał podziału filozofii na teoret. (filozofia przyrody, matematyka, metafizyka) i prakt. (etyka, polityka, estetyka); jako filozof uważał, że każda rzecz jako byt jednostkowy jest syntezą 2 nieroz-dzielnie istniejących elementów — materii 1 formy; rozwinął naukę o państwie; A. jest uważany za twórcę logiki; z dziedziny logiki zachowały się m.in. dzieła pod wspólnym tytułem Organon, fizyki — Wykłady o przyrodzie, biologii— Zoologia (wyd. pol. 1982), psychologii — O duszy (wyd. pol. 1972), filozofii bytu — pisma pod wspólnym tytułem Metafizyka (wyd. pol. 1983), etyki — Etyka Nikomachejska (wyd. pol. 1956), w której mówił o etyce umiaru (cnota mieści się w tzw. złotym środku między 2 wadami), polityki — Ustrój polityczny Aten (wyd. pol. 1973), teorii literatury — Retoryka (wyd. pol. w: Trzy stylistyki greckie 1953) w 3 księgach, traktująca o sztuce wymowy, Poetyka (wyd. pol. 1939, 1983) — o sztuce poet. (zachowała się 1 księga poświęcona poezji epickiej i tragedii); A. przypisuje tragedii wyższość nad epopeją z powodu jej działania oczyszczającego od gwałtownych uczuć (kath-arsis}; twórczość artyst. polega wg niego na naśladowaniu natury (mimesis). Dorobek A. wywarł wielki wpływ na rozwój nauki i filozofii średniow.; podstawowe wyd. dzieł: Aristotelis 40 AS! Opera. Graece-Latine cum scholiis (wyd. Aca-demia Regia Borussica, Berlin, 1.1-6 1831-70), Dzieła wszystkie (t. 1-4, 7 1990-94). M.A. KRĄPIEC Struktura bytu. Charakterystyczne elementy systemu Arystotelesa i Tomasza z Akwinu, Lublin 1963; A. ACHMANOW Logika Arystotelesa, Warszawa 1965; T. KWIATKOWSKI Poznanie naukowe u Arystotelesa, Warszawa 1969; K. LESNIAK Arystoteles, Warszawa 1989. ARYSTYDES Z MILETU (ll/l w. p.n.e.), pisarz gr.; domniemany autor nie zachowanego zbioru frywolnych nowel erotycznych Milesia-ka, przetłumaczonych na język tac. przez Korneliusza Syzennę (zachowane fragmenty); utwory te wywarły wpływ na twórczość Petro-niusza i Apulejusza. ARŻAK NIKOŁAJ, wtaśc. Julij M. Daniel (1925-88), pisarz roś.; 1966 skazany na 5 lat pobytu w obozie pracy przymusowej; autor opowiadania Ręce (1956-58, wyd. Waszyngton 1963) o terrorze bolszewickim w latach 20., opowieści Mówi Moskwa (tamże 1962), będącej groteskowo-hiperboliczną wizją neo-stalinizmu w ZSRR, i Odkupienie (Nowy Jork 1964), demaskującej atmosferę donosów i strachu epoki postalinowskiej (wyd. roś. w tomie zbiorowym Cena mietafory iii pries-tuplenije i nakazanije Siniawskogo i Daniela 1989, przekł. pol. Odkupienie i inne opowiadania, Paryż 1965, wyd. pol. poza cenzurą 1984); tłumaczył z języków jidysz, stów. i kaukaskich. ASADI Z TUSU (1012-75), poeta pers.; autor poematu bohaterskiego Garszasp-name, tematycznie zbliżonego do Szach-name Fer-dousiego, i najstarszego zachowanego słownika języka pers. Loghat-e fars, w którym zachowały się fragmenty najstarszych utworów poezji nowoperskiej. ASBJ0RNSEN [asbjó^] PETER CHRISTEN (1812-85), norw. pisarz i folklorysta; przyczynił się do usamodzielnienia języka norw.; wspólnie z J. Moe opracował i wydał zbiór baśni lud. (1841^4 i 1845-48); pol. wybór Zamek Soria Mor/a (1975). ASCHAM [askem] ROGER (ok. 1515-68), humanista ang.; nauczyciel Elżbiety l, grecysta na uniw. Cambridge; autor traktatów pedag. w języku ang. Texophilus (1545) i TheSchool-ftiaste/"(1570); odegrał dużą rolę we wprowadzaniu języka nar. do literatury. ASDRENI, wtaśc. Aleks Stavre Drenowa (1872-1947), alb. poeta, publicysta i działacz niepodl.; od 1889 w Rumunii; twórczość związana z ideami wolnościowymi, m.in. zbiory poezji (Rreze dielli 1904, Endrra e lote 1912), poematy (Burri i dheut 1920, Trashegimi 1935). ASHBERY [aszbary] JOHN (ur. 1927), poeta amer.; w latach 50. i 60. jeden z czołowych przedstawicieli nowojorskiej awangardy ar-tyst.; w refleksyjno-medytacyjnych wierszach, utrzymanych często w konwencji snu lub dadaistycznego żartu, rezygnuje z dyskur-sywnego sposobu relacjonowania przeżyć na rzecz poet. kontemplacji (m.in. zbiory Some Trees 1956, Self-Portrait in a Convex Mirror 1975, As We Know 1979, Shadow Train 1981, Selected Poems 1985, poemat Flow Chart 1991; pol. wybór No i wiesz 1993); autor sztuk teatr, i tomu esejów o sztuce Reported Sigh- ^/nafs(1989). ASIEJEW NIKOŁAJ N. (1889-1963), poeta roś.; na twórczość A., początkowo nawiązującą do symbolizmu, silny wpływ wywarty eksperymenty poet. futurystów, czł. grupy futuryst. Centryfuga, później LEF; poematy o bohaterach wojny domowej (Budionnyj 1923); biografia poet. przyjaciela Zaczyna się Majakow-s/f/(1940, pol. przekt. fragmentów w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej 1947); zbiór wierszy poświęconych II wojnie świat. (Płomień zwycięstwa 1946, wyd. pol. 1951); liryka refleksyj-no-filoz. (zbiory Razdumija 1955, Ład 1961); tłumacz poezji słów., m.in. Konrada Wallen-roda A. Mickiewicza; pol. wybór wierszy Nadzieja (1963); ponadto przekł. w antologii Stu trzydziestu poetów (1957). AęiK PA?A [aszyk pasza], właśc. Ali ibn Muhlls (o k. 1272-1332?), poeta tur.; mistyk; wszechstronnie wykształcony, znał arab., hebr., orm., oraz zasady wiary wielu religii Wschodu; autor poematów w formie masnawi: utworu dydaktycznego o treści etyczno-mi-stycznej Garibname oraz wykładni zasad su-fizmu Fakrname. AęiK YEYSEL [aszyk wejsęl], zw. Satiroglu (1894-1973), tur. poeta lud.; ostatni aszyk, uprawiał b. popularną od wieków w Turcji (i na Bliskim Wschodzie) improwizatorską twór-szość lud. poetów-śpiewaków (aszyków); większość jego utworów została nagrana na płytach; twórczość zebrana w: Asik Yeysel. Deyi-sler (1944, pol. przekt. w "Przeglądzie Orien-talistycznym" 1993 nr 3-4), Sazimdan sesler (1950), Aęik Veysel — hayati ve siirleri (1963), Dostlar beni hatirlasm (1973). ASIMOY [azymof] ISAAC (1920-92), pisarz 41 AŚK amer., pochodzenia roś., z zawodu biochemik; niezwykle płodny autor fantastycznonauk. opowiadań (np. tom Ja, Robot 1950, wyd. pol. 1993) i powieści (m.in. Fundacja, Fundacja i imperium, Druga Fundacja 1951-53, wyd. pol. 1987-89) oraz powieści kryminalnych (Powiew śmierci 1968, wyd. pol. 1971), a także prac popularyzujących osiągnięcia nauki, historii, religii; ponadto liczne artykuły, eseje, utwory dla dzieci, autobiografia. AŚKENAZY LUDVIK (1921-86), czes. pisarz i publicysta; po 1968 na emigracji w Niemczech i Włoszech; twórczość z pogranicza literatury dla dzieci i dorosłych, w której pod formą naiwnej z pozoru powiastki (z bohaterem dziecięcym) kryją się głębsze prawdy o człowieku i świecie; opowiadania nasycone liryzmem, humorem, często z elementami satyry polit. (zebrane m.in. w tomach Aniołek, czyli Samokrytyka 1955, wyd. pol. 1966, Kochankowie ze skrzyni 1959, wyd. pol. 1961, Psie życie 1959, wyd. pol. 1962) oraz powieści (m.in. Księżycowe przygody Filipa i Wawrzyńca 1956, wyd. pol. 1960); reportaże (Ulice mila a jine reportaże z Polska 1950, Nemecke jaro 1951), książki dla dzieci, scenariusze film. i słuchowiska; w latach 70. twórczość w języku niemieckim. AŚKERC ANTON (1856-1912), poeta słoweń.; 1899-1902 red. czasopisma lit. "Ljubijanski zvon"; rzecznik liberalizmu, antyklerykał, wyraziciel ideałów patriotycznych i wolnościowych; gł. wiersze epickie i ballady o tematyce hist. oraz z elementami krytyki społ. (zbiór Balade in romance 1890), poematy epickie i dramaty. ASKLEPIADES Z SAMOS (IV/III w. p.n.e.), poeta gr.; przedstawiciel poezji aleksandryjskiej; autor m.in. ok. 40 epigramów, gł. miłosnych i biesiadnych, umieszczonych w -* Antologii Palatyńskiej; popularyzator (ale nie twórca) wiersza zw. asklepiadejskim; wybór pol. przekł. utworów w Antologii liryki aleksandryjskiej (1951). ASMUS -> Matthias CIaudius. ASPAZIJA, wtaśc Elza Rozenberg-Pliekśane (1868-1903), żona Rainisa, łot. poetka i dra-matopisarka; przedstawicielka neoromantyz-mu; autorka dramatów (Yaidelote 1894, Za-udetas tiesbas 1894), wierszy (zbiór Sarkanas pukes 1897), podejmujących aktualne tematy społ.-polit., gł. sprawę wolności nar. oraz obronę praw kobiet; przetłumaczyła Quo vadis H. Sienkiewicza. ASPENSTRÓM WERNER (ur. 1918), poeta szwedz.; jeden z czołowych przedstawicieli awangardy; początkowa twórczość przepojona pesymizmem i nastrojami katastroficznymi zrodzonymi z doświadczeń wojennych (zbiór Skriket och tystnaden 1946), później A. podejmował problematykę społ.- cywilizacyjną oraz metafizyczną (wybór Dikter 1978), także erotyki; dramaty (Teafer, t. 1-4 1959- 78), eseje, proza fabularna (autobiogr. powieść Backen 1958); pol. wybór Wiersze (1977). ASTAFJEW WikTOR P. (ur. 1924), pisarz roś.; w psychol.-obyczajowych opowiadaniach, często opartych na wątkach autobiogr., ukazywał życie mieszkańców Syberii i zagrożenie piękna jej przyrody (zbiory Szafirowy zmierzch 1968, wyd. pol. 1973; Znaki na korze 1974, wyd. pol. 1977; Królowa ryb 1976, wyd. pol. 1980); poet. opowieści o miłości i śmierci w czasie wojny Pasterz i pasterka (1971, wyd. pol. 1979); ponadto powieść Smutny kryminał (1986, wyd. pol. 1990) o problemie przestępczości w byłym ZSRR oraz cykl opowieści autobiogr. Ostatni pokłon (1968-78, wyd. pol. 1990). ASTAFJEWA NATALIA G. (ur. 1922), roś. poetka i tłumaczka, pochodzenia pol.; w swych wierszach A. nawiązuje do tradycji liryki obywatelskiej N.A. Niekrasowa i poezji medytacyjnej J.W. Smielakowa (zbiory Diewczata 1959, Go/etos?'1961, Kumaczowyj płatok 1965, W ritmie pr/rody\977, Lubow"\982}; od 1968 publikuje również wiersze w języku pol.; ponadto tłumaczy poezję J. Iwaszkiewicza, M. Pawlikowskiej--Jasnorzewskiej, T. Różewicza, L. Staffa; pol. wybór wierszy rosyjskich A.: Wiersze (1963), przekł. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971) oraz Antologii poezji radzieckiej (1979). ASTURIAS MIGUEL ANGEL (1899-1974), pisarz gwatemalski; od 1966 ambasador Gwatemali we Francji; tworzył w poetyce tzw. realizmu magicznego; folklor i mitologię indiańską łączył z realist. obrazem wspótcz. zjawisk polit. i społ. Ameryki Lać.; Legendy gwatemalskie (1930, wyd. pol. 1979), powieści: El seńor presidente (1946) —opis mechanizmu terroru w czasie dyktatorskich rządów M. Estrady Cabrery, Niejaka Mulatka (1963, wyd. pol. 1977), Bolesny piątek (1972, wyd. pol. 1983); opowiadania (zbiór Zwierciadło Lidy Sal 1967, wyd. pol. 1970), poezje, dramaty i eseje; 1967 otrzymał Nagrodę Nobla. ASZ SZALOM (1880-1957), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; urodzony w Kutnie, od 1914 mieszkał gł. w USA; twórczość utrzymana 42 ATT w poetyce realist, z pierwiastkami romant., zawiera pełny obraz środowisk żyd., ukazany zarówno na tle hist., jak i współcz. problemów społecznych. Uznanie i poczytność w wielu krajach zdobyły opowiadania i powieści, m.in. Miasteczko (1905, wyd. pol. 1911), Ameryka (1911, wyd. pol. 1926), Matka (1925, wyd. pol. 1933), trylogia Przed potopem (1929-31, wyd. pol. 1930-31), Der Thilim jid (1934). Wyrazem zainteresowania A. żydowską genezą chrześcijaństwa były m.in. powieści Mąż z Nazaretu (1939, wyd. pol. 1990) oraz wydane w tłum. ang. TT?® Apostle[ 1943) i MaryC\949), które spotykały się z nieprzychylnymi sądami krytyków żydowskich. Ponadto dramaty, m.in. Motkie złodziej (1916, wyd. 1925, wyst. pol. 1930), Mesjaszowe czasy, czyli Droga do Syjonu (1906, wyst. pol. 1909); pol. wybór Opowiadania (1964). ASZENDORF ISRAEL (1909-56), żyd. poeta i dramatopisarz, piszący w języku jidysz; należał do galic. żydowskiej grupy lit. Cusztajer; w czasie II wojny świat, przebywał w ZSRR, 1953 wyjechał do Argentyny; w twórczości ukazywał bezradność człowieka wobec zła (poemat In a grojser fremder sztot 1932), opierał się na tematyce bibl. (wydał dramaty Der melech Szoul 1948, Der melech Dowid 1956); przekł. pol. w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). AŚAN KUMARAN (1879-1924) poeta ind., tworzący w języku malajalam; jeden ze współtwórców odrodzenia poet. lat 20. w Kerali; w swych utworach dawał wyraz radykalnym poglądom, krytykując kastowość społeczeństwa ind.; ceniony liryk, autor m.in.: zbiorów /Va///7/(1911), Ula (1914), Parodanam (1919), Durwastha (1923), Candalabhikszuki (1923), Karu na (1925). AŚK UPENDRANATH (ur. 1910), ind. prozaik i dramatopisarz, tworzący w językach hindi i urdu; jego opowiadania zapoczątkowały nurt psychologizmu w literaturze ind., wprowadził też formę jednoaktówki scen.; wydał zbiory jednoaktówek: Dewataon ki ćhaja men (1939), Tufan se pahie (1947), powieść Girti diwaren (1947), dramaty Kaid (1950), Uran (1950), Anjo didi (1955) oraz zbiory opowiadań. AŚWAGHOSZA (ok. l w.), ind. poeta sanskr., teolog i filozof; bramin, wyznawca buddyzmu; uważany za największego sanskr. poetę przed epoką Kalidasy (V w.), oraz ojca dramatu sanskr. (kawja); dramaty A. zachowały się we fragmentach, w całości natomiast 2 epopeje; Buddhaćarita (o życiu Buddy) i Saundaranan- da (o nawróceniu Nandy, brata Buddy); pol. przekł. fragmentów w zbiorze Wybrane pieśni epiczne (1926). ATAOŻANOW ATA (1922), pisarz turkm.; autor powieści wierszem Guszgy galasy (1960), o wydarzeniach z okresu rewolucji październikowej w Turkmenii i wierszy lirycznych, m.in. zbiory Oczme ożagym (1966), Ajiy agszam (1972). ATENAJOS Z NAUKRATIS, Athenaios (II/III w.), pisarz gr.; autor dzieła Deipnoso-phistai w 30 księgach (zachowało się 15), w formie rozmów filozofów, uczonych i artystów na różne tematy, wzorowanego na utworach Ksenofonta, Platona i Plutarcha; dzieło jest cennym źródłem wiedzy o antyku, zawiera liczne fragmenty z dzieł nie zachowanych innych autorów; A. korzystał z zasobów Biblioteki Aleksandryjskiej. ATHANASULIS KRITON (1916-79), poeta gr.; w liryce łączył refleksję egzystencjalną z motywami społ. i opisem życia codziennego; pisał też eseje i szkice lit.; pol. przekł. poezji A. w antologiach, m.in.: Nowe przestrzenie łkara (1972), Poeci nowej Grecji (197'2), Latarnie Posejdona (1978). ATTA, Titus Ouinctius Atta (?-77 p.n.e.), komediopisarz rzym.; twórca togaty — komedii o tematyce italskiej; ceniony za umiejętną charakterystykę postaci; zachowane nieliczne fragmenty i 11 tytułów. ATTAR FARIDUDDIN MOHAMMAD (ok. 1119-1220 lub 1229), poeta pers., mistyk; przedstawiciel sufizmu; autor licznych poematów epickich — masnawi, z których najsłynniejsze to Man-figh of-tajr, pozostawił też dywan poezji lirycznej, składający się z kasyd i gazelów, a także zbiór 97 biografii mistyków muzułm., napisany doskonałą prozą; wywarł wpływ na twórczość takich poetów, jak Dżalal ad-Din Rumi i Na-woi; pol. przekł. w zbiorze Dywan perski (1977). ATTARIAN KARNIG (ur. 1925), zachodnio-orm. poeta i działacz społ.-polit.; od 1942 mieszka w Bejrucie; red. emigracyjnych orm. czasopism lit.-spot.; autor wierszy (m.in. zbiór Abrim — mernim 1968) i poematu Madjan cawi jew haducnan (1965), podejmujących problem patriotyzmu, zachowania tożsamości nar. na emigracji. ATTERBOM PER DANIEL AMADEUS (1790-1855), szwedz. pisarz i filozof; jeden z g3. przedstawicieli szwedz. romantyzmu; przywódca 43 ATW grupy Fosforystów, której członkowie byli przedstawicielami tzw. nurtu noworomantycznego w literaturze szwedz., inspirowanego przez niem. poezję romant. i filozofię idealistyczną; piewca piękna, uduchowienia natury; pisał pod wpływem F. Schlegla; najwybitniejszym dziełem A. jest u dramatyzowana baśń Lycksalighetens ó (t. 1-2 1824-27), której tekst posłużył za libretto opery H. Rosenberga; napisał również studium zawierające biografie szwedz. pisarzy Svenska Siarę och Skalder (t. 1-6 1841-55); dorobek poetycki A. został opublikowany w zbiorze Sam/arie dikter (1854-63). ATWOOD [at"ud] MARGARET (ur. 1939), kanad. poetka i powieściopisarka, tworząca w języku ang.; w prozie podejmuje gł. problem alienacji kobiety we współcz. świecie (Kobieta do zjedzenia 1969, wyd. pol. 1986, Pani wyrocznia 1976, wyd. pol. 1989, Opowieść Podręcznej 1985, wyd. pol. 1992) oraz zagrożeń spowodowanych komercjalizacją życia wg wzorów amer. (Wynurzenie 1972, wyd. pol. 1987); zbiory poezji (m.in. Double Persephone 1961, True Stor/es 1981), prace krytycznolit. oraz książki dla dzieci, m.in. Up in the Tree (1975) i Ań na's Pet (1980). AUB MAX (1903-72), pisarz hiszp.; od 1939 na emigracji (od 1942 w Meksyku); bogata i różnorodna twórczość obejmuje dramaty awangard., powieści (m.in. Ulica Valverde 1961, wyd. pol. 1972 oraz cykl poświęcony hiszp. wojnie domowej El laberinto magico, t. 1-6 1943-68), opowiadania (wybór pol. Nic fu nie zmyślono 1970), krytykę literacką. AUBANEL [obanęl] THEODORE (1829-86), poeta prowansalski; wydawca; 1854 współzało-życiel szkoły lit. felibrige, dążącej do odrodzenia literatury w języku prowansalskim; twórca nowego teatru prowansalskiego (dramat Lou pan dóu pecat'\87Q); liryki, których zmysłowo--mistyczny charakter wywołał oburzenie władz kość. i doprowadził do zniszczenia nakładu (zbiór Li fiho d'Avignoun 1885). AUBIGNE [obinję] THEODORE AGRIPPA D' (1552-1630), franc. poeta i historyk; przyjaciel późniejszego króla Henryka IV; gorący obrońca protestantyzmu; epopeja satyr. Poema tragiczne (1616) oraz Histoire unwerselle (1616-20) — obraz wojen rel. we Francji 1550-1601; także powieść satyr., poezje; przekł. pol. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). AUCHINCLOSS [o:kynklos] LOUIS STANTON (ur. 1917), pisarz amer., z zawodu prawnik; powieści psychol.- obyczajowe (niekiedy w formie kroniki rodzinnej) z życia nowojorskiej finan-sjery i sfer intelektualnych (m.in. Pursuit of the Prodigal 1959, Dzieje jednej fortuny 1960, wyd. pol. 1972, The Embezzler 1966, The Book CIass 1984); opowiadania (tom Druga szansa 1970, wyd. pol. 1973); studia o H. Jamesie,- W. Szekspirze, A.J. Richelieu, także dotyczące pozycji kobiety w XVIII w. (False Dawn 1984). AUDEN [o:dn] WYSTAN HUGH (1907-73), poeta ang.-amer.; w latach 30. działał w grupie awangard, poetów o lewicowej orientacji spot., zw. Auden Circie, Pylon's Poets (C. Day-Lewis, L. MacNeice, S. Spender), zaprzyjaźniony z Ch. Isherwoodem (współautorstwo kilku ekspresjonist. dramatów poet.); 1939 wyjechał do USA; jeden z najwszechstronniejszych poetów anglosaskich XX w.; liryka zintelek- tualizowana, ewoluująca od radykalizmu społ. o zabarwieniu marksist. do problematyki eg- zystencjalnej, filoz., rel. (neokalwinizm), wirtuozowska w warstwie językowo-rytmicznej, dawała wyraz potrzebom społ. i niepokojom moralnym współcz. człowieka (zbiory The Agę of Ankiety 1947, The Shieid of Achilles 1955, The Ola Ma n's Road 1956, Homage to Clio 1960; pol. wybory Poezje 1988, 44 wiersze 1994); eseje (Ręka farbiarza... 1963, wyd. pol. 1988). AUDIBERTI [odi~] JACOUES (1899-1965), pisarz franc.; zbliżony do surrealistów; autor sztuk (Zło /(razy 1947, wyst. pol. 1958, Zjawisko Glapiona 1959, wyst. pol. 1962) — rodzaju współcz. moralitetów, przedstawiających walkę dobra ze złem w groteskowo-fantastycznym świecie; zbiory poezji, powieści. AUERSPERG ANTON ALEXANDER VON, pseud. Anastasius Griin (1806-76), austr. poeta i polityk; rozgłos przyniosły mu wiersze polit., skierowane przeciw rządom K. von Metter-nicha (Spaziergange eines Wiener Poetę n 1831). AUEZOW MUCHTAR (1897-1961), kazas. pisarz i historyk literatury; znawca rodzimego folkloru, autor monografii o eposie kazas. i współautor historii literatury kazas.; gł. dzieło lit. Droga Abaja (cz. 1 Syn Kazachstanu Abaj t. 1-2 1942-47, wyd. pol. 1950-51, cz. 2 Droga Abaja t. 1-2 1952-56, wyd. pol. t. 1 1954), poświęcona życiu i twórczości l. Abaja Kunan-bajewa; zbiory opowiadań, powieści i sztuki teatr, o tematyce społ.-obyczajowej i hist.; tłumacz utworów dram. z języka roś. i dramatów W. Szekspira. 44 AUZ AUGIER [ożję] EMILE (1820-89), dramatopisarz franc.; przeciwnik teatru romant.; debiutował wierszowaną, nawiązującą do antyku, sztuką Cykuta (1844, wyd. pol. 1847); realist. komedie społ.- obyczajowe prozą, głoszące pochwałę rodziny (Zięć pana Poirier 1854, wraz z J. Sandeau, wyst. pol. 1949) i krytykujące pogoń za pieniądzem (Les effrontes 1861). AUGUSTYN, Aureliusz Augustyn, święty (354-430), wczesnochrześc. filozof i teolog, ojciec i doktor Kościoła, pisarz tac.; biskup Hippony (ob. Annaba) i g3. organizator Kościoła w pn. Afryce; czołowy przedstawiciel patrystyki zach.; początkowo zwolennik ma-nicheizmu, potem sceptycyzmu, następnie neoplatonizmu; przedstawił pierwszą propozycję całościowego i konsekwentnego wykładu doktryny chrzęść.; zafascynowany neoplato-nizmem, przyjmował z niego to, co dało się pogodzić z chrześcijaństwem; podkreślał wyższość duszy nad ciałem; uznawał wolność woli, ale głosił jej niewystarczalność dla życia moralnego oraz podkreślał konieczność wpływu łaski Bożej; zło jest, wg A., brakiem dobra i polega na odwróceniu się od Boga jako najwyższego dobra. Spuścizna A. obejmuje m.in. pierwszą w literaturze eur. autobiografię Wyznania (wyd. pol. 1844, 1978), przedstawiającą historię jego nawrócenia, dzieła teol., m.in. O państwie Bożym (wid. pol. 1835, 1977), w którym stworzył podstawy teologii historii twierdząc, że sens dziejów polega na stop- niowym ujawnianiu się planu Bożego, dokonującym się przez walkę "państwa Bożego" z "państwem ziemskim" oraz O Trójcy Świętej (wyd. pol. 1963), pisma filoz.-polemiczne przeciw heretykom, liczne mowy i listy oraz pisma na tematy etyczne; A. zajmował się także teorią muzyki. E. GILSON Wprowadzenie do nauki św. Augustyna, Warszawa 1953; G. BARDY Święty Augustyn. Człowiek i dzieło, Warszawa 1955; G. PAPINI Sw. Augustyn, Warszawa 1959; A. KASIA Sw. Augustyn, Warszawa 1960; P. BROWN Augustyn z Hippony, Warszawa 1993. AUROBINDO, ŚRI GHOSE, wtaśc. Arawinda Ghosh (1872-1950), ind. filozof, mistyk i poeta; uczestnik ruchu niepodległościowego w Ben-galu 1905-07; wydawał czasopisma "Bandę Mataram" i "Karma Yogin"; więziony przez władze bryt.; w poglądach filoz. był zwolennikiem wedanty i tantryzmu; podjął próbę syntezy klas. filozofii ind. i eur.; 1910 założył we franc. kolonii w Indiach Pondichśry (obecnie Puduććeri) wspólnotę (aśram), która stała się międzynar. centrum rozwoju duchowego; autor rozpraw filoz. m.in.: Essays on the Gita (1928), 777e Lite Divine (1940), Pramacierz i jej postacie oraz światła na drodze jogi (wyd. pol. 1958), Joga, co w niej pomaga (wyd. pol. 1962) oraz poezji i dramatów. AUSEKLIS, właśc. Krogzemis Mi^elis (1850-79), poeta tot.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli romantyzmu; głosił idee anty- feudalne i wolnościowe dążąc do rozbudzenia świadomości nar. Lotyszów przez kultywowanie rodzimych tradycji; jest twórcą tot. ballady inspirowanej folklorem oraz wierszy nasyconych symboliką nar.; poezje A. zebrane w Dze-jas (1873) oraz Ausekli raksti (t. 1-2 1888). AUSTEN [ostyn] JANE (1775-1817), powieściopisarka ang.; twórczość, przeciwstawiająca się ówczesnej powieści romant., tematycznie zamknięta w codzienności ziemiańskiej prowincji ang. i w perypetiach rodzinno-małżeń-skich, wyróżnia się celną obserwacją psychol., ironicznym humorem, demaskującym pozory i obłudę w sferze uczuciowo-moralnej; perypetie bohaterów A., gł. kobiet, prowadzą z reguły do osiągnięcia dojrzałości psych. (Rozważna i romantyczna 1811, wyd. pol. pt. Rozsądek i uczucie 1934; Duma i uprzedzenie 1813, wyd. pol. 1957; Emma 1816, wyd. pol. 1963; Opactwo Northanger 1818, wyd. pol. 1975); A. nie była doceniana przez współczesnych, dopiero w okresie późnowiktoriań-skim nastąpił wzrost zainteresowania jej twórczością; w XX w. uznana za prekursorkę nowocz. powieści realistycznej. AUSTER [oste'1 PAUL (ur. 1947), pisarz amer.; zaliczany do kręgu twórców postmodernistycznych; w powieściach podejmuje niejednokrotnie wątek poszukiwania własnej tożsamości (m.in. Miasto ze szklą 1985, wyd. pol. 1994, Ghosts 1986, The Locked Room 1987 — składające się na TTłe New York Trilogy, In The Country of Last Things 1987, The Musie of Chance 1991); wiersze (m.in. zbiór Wali Writing 1976), przekłady poezji franc., eseje. AUZONIUSZ, Decimus Magnus Ausonius (ok. 310-ok. 395), rzym. poeta z Burdigali (ob. Bordeaux) w Galii; 364 wychowawca następcy tronu, późniejszego ces. Gracjana, któremu zawdzięczał w 379 konsulat. Twórczość A., zróżnicowana w treści i formie, pisana w języku łac. i gr. obejmuje m.in. treny poświęcone zmarłym nauczycielom i kolegom z Burdigali, Caesares—wierszowaną historię 12 cesarzy rzym., opartą na Żywotach cezarów Swetoniusza, liczne epigramy oraz najbardziej ceniony z jego utworów poemat Mosella (przekt. pol. 1977), opisujący uroki 45 AVE rzeki Mozeli, leżące nad nią krainy i ich ludy, bogów i boginki rzeczne, piękne budowle. Utwory A., o wartości raczej formalnej, są cennym źródłem do poznania kultury ówczesnej Galii i Rzymu. AYELINE [awlin] CLAUDE, właśc. Evgen Avtsin (1901-92), franc. pisarz i krytyk lit., pochodzenia roś.; uczeń A. France'a, poświęcił mu studium Anatole France revolutionnaire (1939) i wydał jego pisma spot.-polit; powieści łączące analizę psychol. z motywami spot. (trylogia La vie de Philippe Denis 1930-55, Hoffman Canada 1977), sensacyjne {Pierścionek z kocim oczkiem 1970, wyd. pol. 1972), dramat Brouart i nieporządek (1963, wyst. pol. 1966), utwory dla dzieci (Drzewo Tik-Tak 1950, wyd. pol. 1968), eseje; także malarz. AYYŹlUS JONAS (ur. 1922), prozaik litew.; w swej twórczości akceptował porewol. przemiany społ.-polit. na wsi litew. (m.in. powieść Kaimas kryźkeleje 1964); rozgłos przyniosła A. psychol. powieść społ.-obyczajowa Czas opuszczania zagród (t. 1-4 1970-89, wyd. pol. t. 1-2 1979), o zróżnicowanych, złożonych i wieloznacznych postawach Litwinów w czasie II wojny świat, i w latach powojennych; cechujący jego prozę psychologizm znalazł wyraz w powieści / stiklo kalną (1961) oraz powieściach środowiskowych z akcentami satyr. Chameleono spalvos (1979) i Degimai (1982). AWERCZENKO, Awierczenko ARKADIJ T. (1881-1925), satyryk roś.; 1908 współred., następnie red. i wydawca czasopisma "Satiri-kon", 1913-18 "Nowyj Satirikon"; od 1920 na emigracji w Turcji, Bułgarii, Jugosławii, od 1922 w Pradze; autor felietonów i humoresek z elementami groteski, piętnujący odwieczne przywardy ludzkie; pisał także powieści i utwory sceniczne; pol. wybory opowiadań: Humor dla wszystkich (1928), Tyrania mody (1928), Egzekutor Buraczków (1928), Pies łańcuchowy i inne humoreski (1988). AWESTA, święta księga mazdaizmu, powstała ok. VI w. p.n.e. w języku staroirań. (awestyj-skim); mazdaizm opierał się na kulcie Ormuz-da (Ahura-Mazdy), bóstwa światła i dobra, przeciwstawianego Arymanowi, bogu ciemności i zła. Pierwotny tekst A. został zniszczony w czasie podboju Persji przez Aleksandra Wielkiego; współcześnie znana A składa się z 5 ksiąg, najważniejsze: Jasna — psalmy liturgiczne i hymny: Gatha (najstarsza część przypisywana Zaratustrze), Wendidad— prawo kanoniczne, przepisy rytualne i zaklęcia, Jaszty — zbiór modlitw do różnych bóstw, zawierający największy zasób wiadomości z mitologii iran. okresu przedzoroastryjskiego. Większość ksiąg wierszowana; są to najstarsze znane formy staroirań. poezji sylabicznej. Istnieje komentarz (zend) w języku pehiewi do tekstu awestyjskiego. W 1771 A. Anquetil--Duperron wydał pierwszy w Europie przekład (franc.) A; Zend- Avesta. AWIANUS, Flavius Aylanus (IV/V w), bajkopisarz rzym.; autor zachowanego zbioru 42 bajek pisanych dystychem elegijnym o treści zaczerpniętej z Babriosa; w średniowieczu czytany w szkołach klasztornych. AWICENNA ->• Ibn Sina. AWIENUS, Rufus Festus Avlenus (IV w), rzym. poeta i geograf; autor przeróbek literatury gr.; poematy dydaktyczne Descriptio orbis terrae wg Dionizjusza Periegety i Aratea wg Phainomena Aratosa z Soloj. AWOONOR KOR (ur. 1935), pisarz ghański, tworzący w języku ang.; uznanie przyniósł mu zbiór wierszy Rediscovery and Other Poems (1964); uprawia także prozę (powieść This Earth, My Brofher 1971 — alegor. obraz Afryki) oraz dramat. AWWAKUM PIETROWICZ (1620 lub 1621-1682), roś. pisarz i kaznodzieja; od 1653 fanatyczny przywódca ruchu rel.-spo). staroobrzędowców (przeciwnik reformy rel. patriarchy Nikona); za głoszone przekonania zesłany do Tobol-ska, Daurii, następnie Pustozierska, pozbawiony święceń, wyklęty i spalony na stosie; autor utworów polemiczno-rel. (homilie, traktaty) oraz zaliczanej do arcydzieł literatury starorus. autobiografii Żywot protopopa Awwakuma przez niego samego nakreślony (1672-75, znany w 3 red., wyd. pol. 1972), w której nawiązał do tradycji utworów hagiograficznych. AYALA [ajala] FRANCISCO (ur. 1906), hiszp. pisarz, eseista i socjolog; 1939-77 na emigracji; opowiadania demaskujące patologie władzy i stosunków międzyludzkich na tle dram. wydarzeń z historii Hiszpanii (zbiór Uzurpatorzy 1949, wyd. pol. 1975), powieści o cechach satyry polit. i obyczajowej (Zdechnąć jak pies 1958, wyd. pol. 1977), rozprawy z socjologii. AYCKBOURN [ęjkbo/n] ALAN (ur. 1939), ang. dramatopisarz i reżyser; autor komedii i fars obyczajowych (ośmieszających zwł. przedstawicieli ang. klasy średniej), w których ujawnia 46 AŻI wirtuozerię warsztatu dram. oraz celną obserwację codziennych konfliktów (Jak się kochają 1969, wyst. pol. 1984, Wesołych świąt 1972, wyst. pol. 1975). AYGUESPARSE [egpars] ALBERT (ur. 1900), belg. pisarz i krytyk lit., tworzący w języku franc.; początkowo tworzył powieści populistyczne, wyrażające radykalizm społ. (La main morfe 1938, Le /nawa/s agę 1959), następnie poszukiwał nowatorskich rozwiązań formalnych (Simon-la-Bonte 1965, L'heure de la verite 1968); liryka osobista o motywach egzystencjalnych (Encore couleur de sang 1957, Les armes de la guerison 1970, Sur les brisantes du siecle 1980, Arpenteurs de 1'Ombre •\980}. AYME [emę] MARCEL (1902-67), pisarz franc.; autor pełnych humoru powieści (Zielona kobyła 1933, wyd.- pol. 1960, Rusatka 1945, wyd. pol. 1981), nowel (zbiór Przechodź/mur 1943, wyd. pol. 1979) i komedii (Ich głowy 1952, wyst. pol. 1957), łączących realizm z fantastyką, wykpiwających drobnomiesz-czańską moralność; bajki dla dzieci (Bajki kota na płocie, cz. 1-3 1934-58, wybór pol. 1983), eseje. AZEGLIO TAPARELLI [(d')adzęljo t.] MASSIMO, markiz D' (1798-1866), wł. pisarz, malarz i mąż stanu; 1848 bojownik o niepodległość Włoch, 1850-52 premier rządu Wiktora Emanuela II, min. spraw zagr.; autor powieści hist. (Hector Fieramosca... 1833, wyd. pol. 1856, N/colo de ^ap/1841, wyd. pol. 1880), pamiętników oraz pism politycznych. AZEVEDO [azewędu] ALUISIO (1857-1913), pisarz brazyl.; inicjator i współtwórca brazyl. naturalizmu; powieści (O Mulato 1881, Casa depensao 1884, Kariera 1890, wyd. pol. 1976), dramaty, publicystyka; znany karykaturzysta. J.Z. KLAVE Alufsio Azevedo, twórca brazylijskiego naturalizmu, Warszawa 1976. AZIZ NESIN -> Nesin Aziz. AZORIN [a-torjn], wlaśc. Jose Martinez Ruiz (1873-1967), hiszp. pisarz i eseista; przedstawiciel tzw. pokolenia 1898 (twórca tego terminu), szukającego dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898; w twórczości A. znajdują odbicie wspólne dla całej generacji niepokoje: świadomość przemijania, uczucie rozczarowania i sceptycyzm (powieści, m.in. La voluntad 1902, Anfonio Azonn 1903), zafascynowanie przeszłością i kastylij- skim krajobrazem (impresjonist. eseje Castitla 1912), literaturą nar. (CIasicos y modernos 1913); nowoczesny styl narracji A. przyczynił się do odnowy obciążonej nadmiarem retoryki hiszp. prozy. AZUELA [as"ęla] MARIANO (1873-1952), pisarz meksyk., z zawodu lekarz; w powieściach, pisanych pod wpływem naturalizmu, przedstawił obraz rewolucji meksyk. 1910, której był uczestnikiem (Gniew 1916, wyd. pol. 1973), oraz świat burżuazji wyrosłej po jej upadku (Los caciques 1917). AŻAJEW WASILIJ N. (1915-68), pisarz roś.; 1935 aresztowany, ok. 15 lat spędził na Dalekim Wschodzie, początkowo jako więzień łagru (powieść faktograficzna Wagon 1988); rozgłos zdobył powieścią produkcyjną Daleko od Moskwy (1948, wyd. pol. 1949) o budowie w czasie II wojny świat, rurociągu naft. na Syberii, uznaną za modelowy utwór socrealistyczny. AŻINIJAZ KOSYBAJ ULY (1824-78), poeta ka-rakałpacki; pisał także w języku uzb. i kazas.; w twórczości kontynuował tradycje rodzimego folkloru i tematy klas. literatur wsch., występował przeciw nierównościom spot.; autor wierszy miłosnych i filoz., poematu Bozatau (napisany po 1859) o powstaniu Karakat-paków przeciw chanowi Chiwy 1858-59 i walce o niezawisłość. S. de BEAUVOIR M. BUŁHAKOW Q. BYRON . BABEL H. de BALZAC Ch.P. BAUDELAIRE W.BLAKE N. BOILEAU-DESPREAUX S.BELLOW G. BOCCACCIO l. BUNIN .BRODSKI S.BECKETT H.BÓLL J.L. BORGES A. BLOK B. BRECHT P.A. DE BEAUMARCHAIS BAĆ BA JIN Pa Cln, wtaśc. LI Fe|-gan (ur. 1905), pisarz chin.; autor utworów o tematyce społ.- obyczajowej, gł. trylogii: Gdy bogowie odchodzą (1931, wyd. pol. 1961), Czun (1938), C/u (1940). BAB JULIUS (1880-1955), niem. pisarz i krytyk teatr.; autor beletryzowanych biografii pisarzy i aktorów, m.in. Das Leben Goethes (1921), Shakespeare, Wesen und Werke (1925), Ri-chard Oehmel (1926); od 1933 na emigracji w USA; Chronik des deutschen Dramas (t. 1-5 1900-26), Teatr współczesny (1928, wyd. pol. 1959). BABA FIGANI, Baba Feghani (2 pot. XV w. -1519), poeta pers., liryk, zw. małym Hafizem; nadworny poeta sułtana Jakub beka Akko-yuniu; autor wierszy lirycznych pełnych prostoty i bezpośredniości, w których wyrażał uczucia miłosne i tęsknotę do ukochanej; od jego imienia takie wiersze w poezji pers. nazywano figanije ['skargi miłosne']; pol. przekł. w antologii poezji pers. Trzeci dywan perski C\986}. BABAD TANAH DJAWI, jawajska kronika obejmująca okres od zarania dziejów do 1770; zawiera przekaz tradycji jawajskich; w początkowej części fakty hist. są przemieszane z mitami i wątkami baśniowymi czerpanymi z legend hind. i muzułm., jak i rodzimymi jawajskimi; najbardziej znany utwór rodzaju babad (kronika). BABAJEWSKI SIEMION P. (ur. 1909), pisarz roś.; uprawiał prozę produkcyjną z życia kołchozowego; rozgłos przyniosła mu powieść Kawaler Złotej Gwiazdy (1947-48, wyd. pol. 1949-50), będąca modelową realizacją założeń realizmu socjalist.; w tej samej konwencji utrzymana jest powieść Światło nad ziemią (1949-50, wyd. pol. 1954). BABEL IZAAK E. (1894-1940), pisarz roś., pochodzenia żyd.; w cyklu nowel Armia konna (1926, wyd. pol. 1961) oraz Dzienniku 1920 (1989, wyd. pol. 1990) ukazał wydarzenia wojny pol.-bolszewickiej, w której uczestniczył; obraz żyd. świata przestępczego Odessy zawarł w Opowiadaniach odeskich (1931, wyd. pol. 1961), dramacie Zmierzch (1928, wyst. pol. 1966), scenariuszu film. Benia Krzyk (1926); ponadto opowiadania na motywach autobiogr. (m.in. Historia mojego gołębnika, Przebudzenie zebrane w tomie Rasskazy 1936); mistrzowską nowelistykę B. cechuje połączenie liryzmu z ironią i groteską, kontra-stowość obrazów, zwartość kompozycji; pol. wybory Utwory wybrane (1961), Utwory odnalezione (1971), Portret własny (1994); rozstrzelany na podstawie wyroku Sądu Specjalnego (tzw. trójki). J. SAŁAJCZYK Twórczość I.E. Babla. Zarys monograficzny, Opole 1973. BABITS [bobicz] MIHALY (1883-1941), pisarz węg.; współpracownik i red. (1929-41) czasopisma "Nyugat"; głosił ideał literatury nieza-angażowanej politycznie, jednak pod wpływem narastającej fali faszyzmu zrewidował swoje stanowisko, dając temu wyraz w poemacie Jónas kónyve, opublikowanym 1938 w "Nyugat" (wyd. osobne 1940); autor doskonałych formalnie, refleksyjnych liryków, często przenikniętych pesymizmem i niepokojem wewn., powieści (Kalif Bocian 1916, wyd. pol. 1983, Halalfiai 1927), opowiadań, esejów kry-tycznolit., historii literatury eur. (t. 1-2 1934-35), przekładów (m.in. Boskiej Komedii Dantego). BABRIOS (l w.), bajkopisarz gr.; naśladowca Ezopa; zachowane 143 bajki pisane cholijam-bami; naśladowany przez Awianusa; od III w. czytywany w szkołach. BACCHELLI [bakkę~] RICCARDO (1891-1985), wł. pisarz i krytyk lit.; 1919 wspótzatożyciel pisma "La Ronda"; autor powieści hist., m.in.: // diavolo al Pontelungo (1927), na temat bakuninowskiego anarchizmu we Włoszech, trylogia // mu/ino de l Po (1938-40), obrazująca dzieje Włoch od czasów napoleońskich do 1918, Płacz Lajiszowego syna... (1960, wyd. pol. 1979); także opowiadania, dramaty, poezje, eseje. BACHMANN INGEBORG (1926-73), pisarka austr.; związana z Grupą 47 — działającym do końca lat 60. kołem pisarzy zachodnio-niem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; wiersze (zbiory: Die gestundete Zeit 1953, Anrufung des gros-sen Baren 1956) będące ostrzeżeniem przed groźbą totalnej zagłady, odzwierciedlające problemy egzystencjalne; opowiadania (Sy-multanka 1972, wyd. pol. 1975), słuchowiska (O/e Zikaden 1955), powieść Malina (1971, wyd. pol. 1975), podejmujące problem tożsamości i wyobcowania człowieka w różnych sytuacjach spot.; eseje krytycznolit.; Wybór poezji (1976). BACON [bęjken] FRANCIS (1561-1626), ang. mąż stanu, filozof, prawnik i eseista; wielokrotny czt. parlamentu, 1618-21 lord kanclerz. 51 BAĆ W filozofii jeden z najwybitniejszych przedstawicieli empiryzmu, zajmował się zwł. teorią i metodologią nauk.; prekursor teorii indukcji eliminacyjnej, rzecznik społecznie zorganizowanych badań eksperymentalnych i metod indukcyjnych, twórca rozbud. klasyfikacji nauk oraz teorii "złudzeń umysłu" (idoli). W literaturze, jako pierwszy po M. de Montaigne'u, uprawiał gatunek eseju; w utworach z tomu Eseje (1597, wyd. pol. 1959) zawarł rozważania na temat natury ludzkiej oraz wskazówki dotyczące postępowania moralno-etycznego; w nie ukończonej rozprawie filoz.-polit. ujętej w formę baśni, Nowa Atlantyda (1627, wyd. pol. 1954), ukazał wizję utopijnej krainy, w której wysoko ceni się i popiera naukę. K. LESNIAK Franciszek Bacon, Warszawa 1967. BACOYIA [bakowja] GEORGE, wtaśc. G. Vasi-liu (1881-1957), poeta rum.; wybitny przedstawiciel symbolizmu rum.; zbiory wierszy (Plum b 1916, Cu voi 1930, Stanie burgheze 1946) — pełne melancholii, ukazują smutne krajobrazy i monotonię życia prowincjonalnych miasteczek. BAGRIANA ELISAWETA, wtaśc., E. Betczewa (1893-1991), poetka bułg.; początkowo tworzyła pod wpływem symbolizmu, późniejsze jej wiersze (zbiory, m.in. debiut książkowy — We-cznata i swiatata 1927 i Syrce czoweszko 1936), będące wyrazem witalistycznego zachwytu nad życiem, świadectwem fascynacji tradycją lud. i nar. mitami, a także niepokoju moralnego o miejsce człowieka w nowocz. cywilizacji, wyznaczyły nowe drogi liryce bułg.; typowa dla poetyki B. stała się intymna tonacja oraz wypowiedź liryczna w formie przypadkowo zasłyszanej rozmowy lub udramatyzowanej scenki; odbiegała od niej jedynie twórczość utrzymana w konwencji realizmu socjalist.; zbiory Ot briag do briag (1963), Kontrapunkt! (1972); pol. wybór Poezje (1961), przekłady wierszy w antologiach (m.in. Ziemia gorąca 1968). BAGRICKI EDUARD G , właśc. E.G. Oziubin (1895-1934), poeta roś.; wczesna liryka bliska koncepcjom artyst. akmeistów, dążących w opozycji do symbolistów do konkretności opisu; także poezje pod wpływem futuryzmu; później w twórczości B. dominują wiersze refleksyjne; głośny poemat Duma o Opanasie (1926, wyd. pol. 1951), osnuty na wydarzeniach wojny domowej, w którym B. nawiązywał do tradycji romant. i twórczości lud.; pol. przekł. wierszy w antologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954), Stu trzydziestu poetów, wybór Poezje (1967). BAHAR, właśc. Mohammad Taghi (1886-1951), pers. poeta, uczony, publicysta, działacz polit.; zw. Malek osz-Szoara (król poetów); zwolennik rewolucji konstytucyjnej w Iranie, wielokrotny poseł do parlamentu, wydawca pism lit. i społ.-polit.; za działalność polit. kilkakrotnie więziony; 1916 zał. w Teheranie towarzystwo lit.; poezję B., klas. w formie (kasydy, gazele), cechują nowatorskie treści polit. i społ. oraz krytycyzm ujawniający się w ostrej satyrze; B. prowadził także badania nad językiem śred-niopers. i stylistyką; pionier wydawania klas. dzieł literatury pers.; pol. przekł. poezji w zbiorze Trzeci dywan perski (1986). BAHDANOWICZ MAKSIM (1891-1917), poeta białorus.; autor wierszy patriotycznych, nastrojowych liryków osobistych (zbiór Wianek 1913), często stylizowanych na klas. wiersze pers. i jap.; wprowadził do poezji białorus. sonet; w poetyce wierszy B. występują elementy symbolizmu i ekspresjonizmu; pisał także opowiadania (Ąoo/wy/1913), artykuły krytycz-nolit.; tłumaczył poezje, zwł. słów., w tym pol.; wybór pol. Poezje wybrane (1973). BAHR [ba:r] HERMANN (1863-1934), austr. dramatopisarz i krytyk teatr.; był kolejno zwolennikiem i propagatorem naturalizmu, impresjonizmu, symbolizmu i ekspresjonizmu; kierował znanymi teatrami niem. i austr.; dramaty (D/e groBe Sunde 1891), komedie {Józefina 1898, wyst. pol. 1900), powieści społ.- obyczajowe (D/e Rani 1908, Drut 1909, Osterreich in Ewigkeit 1929); eseje krytycznolit. [Żur Kr/tik der Modernę 1890; B. uchodzi za twórcę terminu modernizm). BAHUSZEW1CZ FRANCISZAK, pseud. Maciej Buraczek, Symon Reuka z-pad Barysawa (1840-1900), poeta białorus.; uczestnik powstania styczniowego po stronie pol.; ukazywał życie najbiedniejszej warstwy społ. — chłopów białorus. (zbiór Dudka biełaruskaja 1891, Smyk biefaruski 1895); wiersze także w języku pol.; pol. przekł. w Antologii poezji białoruskiej (1978). BAINBRIDGE [bęjnbrydż] BERYL (ur. 1934), pisarka ang.; w krótkich, doskonale skonstruowanych powieściach psychol., wykorzystując autentyczny materiał faktograficzny do budowy fikcyjnej fabuły, ukazuje świat przemocy i absurdu ukryty pod wydarzeniami dnia codziennego (The Bottie Factory Outing 1974, Sweet William 1975; uznana za najciekawszą, częściowo auto-biogr. A Ouiet Life 1976); utwory oparte na faktach hist. Young Adolf (1978) i Watson's Apology (1984); scenariusze telewizyjne. 52 BAL BAJAL1NOW KASYMAŁY (1902-79), pisarz kirg.; autor pierwszych w literaturze kirg. realist. opowiadań: Adżar (1928), zbiór Koi bojunda (1947) i powieści (trylogia Brązowo 1962-72); tłumaczył na język kirg. m.in. utwory M.J. Lermontowa, A.S. Puszkina. BAJATI, AL- ABD AL-WAHHAB (ur. 1926), arab. poeta i działacz rewol. z Iraku; wielokrotnie więziony; 1955-58 na emigracji w Libanie, Egipcie, Syrii, 1959-68 w ZSRR, NRD i Austrii; mistrz wiersza wolnego; w twórczości podejmował tematykę polit. i propagował idee humanizmu; pol. przekł. w wyborze współcz. poezji arab. Pieśni gniewu i miłości (1983). BAJSZID ANSARI, Pir-i Rouszan (1525-75), afgański pisarz i podróżnik; założyciel mu-zutm. sekty rouszani o programie rel.-polit., głoszącej idee wyzwoleńcze, przywódca powstania plemion górskich przeciw panowaniu ind., muzułm. dyn. Mogołów; odegrał znaczną rolę w rozwoju literatury afgańskiej; prace teoret.; poezja w języku paszto, pers., częściowo arab. i hindi; w pismach B.A. znajdują się pierwsze datowane zapisy w języku paszto. BAJZA JÓZEF IGNAC (1755-1836), pisarz sło-wac., ksiądz katol.; twórca powieści oświeć. w języku nar. Renę mlad'enca prfhodi a sku-senosfi (t. 1-2 1783-85), jej pierwszy tom ma charakter przygodowy, drugi, którego druk przerwała cenzura kość., jest satyrą społ.; także autor epigramatów. BAJZA [bojzo] JÓZSEF (1804-58), węg. krytyk lit. i teatr., poeta, publicysta; współpracownik i red. pism lit., m.in. 1931-36 wydawał pismo "Kritikai Lapok"; w okresie rewolucji 1848—49 red. dziennika "Kossuth Hirlapja"; dyr. Teatru Nar. w Budapeszcie, byt wraz z M. Yórósmar-tym twórcą węg. krytyki teatr.; liryki, utwory patriotyczne; rozprawy z teorii epigramatu i o problemach powieści. BAKCHYLIDES Z KEOS (o k. 518-0 k. 450 p.n.e.), liryk gr.; siostrzeniec i uczeń Symoni-desa z Keos, rywal Pindara; z bogatej twórczości poet. jest znane 14 epinikiów i 6 dytyrambów odnalezionych 1896 w papirusach egip.; przekt. pol. w Antologii liryki greckiej (1955) i w zbiorze Liryka starożytnej Grecji (1984). BAKI MAHMUD (1526-1600), nawybitniejszy tur. poeta liryczny epoki klas.; nadworny poeta sułtana Sulejmana Wspaniałego; udoskonalił prozodię dostosowując metrum do potrzeb języka tur. i uwspółcześnił język poezji tur. wprowadzając leksykę języka mówionego; dywan (zbiór) poetycki B. obejmuje gazele i kasady, opiewające epikurejską radość życia. BAKICHANOW ABBASKULI, pseud. Kudsi (1794-1847), azerb. historyk i pisarz; autor dziejów Azerbejdżanu od czasów najdawniejszych do XIX w. Gulistan Iran (1926) oraz dzieł i traktatów filoz.; pisał także utwory poet., gł. wiersze miłosne i opowiadania satyryczne. BAKLANOW GRIGORIJ J., właśc. G.J. Fridman (ur. 1923), pisarz roś.; 1986-93 red. nacz. czasopisma "Znamia"; rozgłos zdobył dzięki prozie o tematyce wojennej (opowieści Piędź ziemi 1959, wyd. pol. 1961, Poległych hańba się nie ima 1961, wyd. pol. 1962, powieść Lipiec 41 roku 1965, wyd. pol. 1990); autor powieści psychol.- obyczajowych Przyjaciele (1975, wyd. pol. 1976) i Najmłodszy z braci (1981, wyd. pol. 1986); ponadto reportaże z podróży, scenariusze filmowe. B. KODZIS Powieści wojenne Grigorija Baktanowa, Wrocław 1977. BAKUNC AKSEL, wiaśc. Aleksandr Tewosjan (1899-1937?), orm. pisarz i scenarzysta film.; uprawiał prozę o charakterze psychol.; rozgłos przyniósł mu zbiór opowiadań Mytnadzor (1927), poświęconych życiu chłopów orm. w górach pn. Armenii; satyr, obraz prowincjonalnego miasteczka zawarł w tomie prozy Jechpajrutjanynkuzeninery('\935}; pol. przekł. utworów w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1969 nr 1, 1979 nr 3; B. zginął podczas wielkiej czystki. BALAGUER [~gę] VICTOR (1824-1901), kata-loński pisarz, historyk i polityk, tworzący także w języku hiszp.; czt. partii liberalnej (deputowany do Kortezów 1861); przyczynił się do odrodzenia literatury katalońskiej; interesował się literaturą prowansalską (Historia politica y literaria de los trovadores, t. 1-6 1878-80); pisał romant. dramaty hist. (Don Juan de Serralonga 1859), krótkie tragedie, poezje i prace historyczne. BALASSI [boloszi] BALINT (1554-94), poeta węg.; najwybitniejszy przedstawiciel węg. renesansu; twórca węg. liryki świeckiej; autor liryków miłosnych (cykle wierszy do Julii i Ce-lii), utworów patriotycznych (m.in. pieśni głoszące chwałę rycerstwa kresowego) i rel.; twórczość B. charakteryzują mistrzowskie opisy przyrody, głęboka znajomość ludzkiej psychiki, oryginalna i bogata metaforyka, różno- 53 BAL rodność form wersyfikacyjnych (m.in. popularna i naśladowana tzw. strofa B.). BALAZS [bola:ż] BELA, wtaśc. Herbert Bauer (1884-1949), węg. poeta, prozaik, teoretyk filmu; pisał prace także w języku niem.; uczestnik węg. rewolucji 1919, po jej stłumieniu na emigracji kolejno w Wiedniu, Berlinie, Moskwie; po 1945 współorganizator węg. kinematografii; wczesna twórczość pod wpływem modernizmu, następnie zwrot w kierunku problematyki ideowo-polit. i spot.; zbiory wierszy, m.in. A van-dorenekel{-\9-\0), Tristan hajójan (1916), Feri- fienek['\923),Azenutam('\945); powieści Isten tenyeren (1921), Unmógłiche Menschen (1930, wyd. węg. 1965), autobiogr. Almodo ifjusag (1946), opowiadania; cenne studia z estetyki filmu: Der sichtbare Mensch (1924), Der Geist des Films (1930, wyd. węg. 1958), Filmkultura (1948), scenariusze film.; Wybór pism (1957). BALDINI ANTONIO (1889-1962), wt. pisarz, dziennikarz i krytyk lit.; 1919 wspófzałożyciel pisma "La Ronda", od 1931 red. "Nuova Antologia"; powieści o akcentach autobiogr., przepojone finezyjnym humorem (m.in. La yecchia del Bal Bul/ier 1934, Se rinasco 1944); tomy pism kryt. (m.in. o L. Arioście). BALDWIN [bo:ld"yn] JAMES (1924-87), pisarz amer.; w pełnych oskarżycielskiej pasji utworach analizował destrukcyjne skutki wzajemnych uprzedzeń i kompleksów rasowych w psychice białej i czarnej ludności USA; powieści: Głoś to na górze (1953, wyd. pol. 1966), Mój Giovanni (1956, wyd. pol. 1991), Inny kraj (1962, wyd. pol. 1968), Powiedz mi, jak dawno odszedł pociąg (1968, wyd. pol. 1971), Gdyby ulica Beatę umiała mówić (1974, wyd. pol. 1977); opowiadania, eseje, dramaty. W. SADKOWSKI James Baldwin, Warszawa 1985. BALMONT KONSTANTIN D. (1867-1942), poeta roś.; przedstawiciel symbolizmu; od 1920 na emigracji we Francji; uprawiał lirykę nastrojową, utrzymaną w poetyce impresjonizmu; jego wiersze cechuje melodyjność, malarskie ujęcie obrazów poet., bogactwo wersyfikacji; m.in. zbiory Tiszyna (1898), Goriaszczije zdani/a (1900), Budiem kak sotnce (1903); autor utworów autobiogr. oraz artykułów i esejów kryty-cznolit.; tłumacz poezji zachodnioeur. i pol. (J. Słowackiego, J. Kasprowicza); pol. przekt. wierszy w antologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954) i Stu trzydziestu poetów (1957). BALTAKIS ALGIMANTAS (ur. 1930), litew. poeta, krytyk lit. i tłumacz; w poezji łączy motywy obywatelskie z osobistymi, często odwołując się do realiów życia codziennego; zbiory wierszy, m.in. Lietućiui dulkiant (1955), Ketu-rios stygos (1959), Mażosios poemos (1963), Poźemines upes (1965), Dedikac/jos (1975), StrazdiSkio elegijos (1979). BALTRUŚAITIS JURGIS (1873-1944), litew. pisarz i tłumacz; przedstawiciel symbolizmu; 1899 wspótzałożyciel (z. S. Polakowem) wydawnictwa "Skorpion", organu roś. symbolistów; od 1939 w Paryżu; pisał w języku roś. i litew.; w rosyjskojęzycznej poezji (zbiory Ziemny je stupieni 1911, Gornaja tropa 1912) nawiązywał do refleksyjno-filoz. liryki J.A. Ba-ratynskiego i F.l. Tiutczewa; wiersze litew., z których większość powstała po 1930, byty utrzymane, jak i wcześniejsza twórczość, w poetyce symbolist. (zbiór ASaru vainikas 1942 i in.); do wielu z nich poeta wprowadził lokalny koloryt litew.; B. tłumaczył na język roś. m.in. utwory G. D'Annunzia, K. Hamsuna, O. Wilde^, A. Strindberga. BALTUŚIS JUOZAS, właśc. Albertas Juozenas (1909-91), pisarz litew.; twórczość z pozycji marksist. obrazująca walkę klasową na przed-rewol. wsi litew. (cykl nowel Parduotos vasaros 1957, dramat Pieją koguty 1947, wyd. pol. 1949); ponadto nowele miłosne zebrane w tomie Yaliusei reikia Alekso (1965, pol. przekł. tytułowej noweli Walusi potrzebny jest 0/eśw. Kobieta i inne nowele litewskie 1975). BALZAC [~zak], Balzak, HONORE DE (1799-1850), pisarz franc.; wychowany na prowincji, studiował prawo w Paryżu; początkowo wydawał pod pseud. powieści w duchu sentymentalno-awanturniczego romantyzmu. W 1829 ogłosił pierwszą powieść pod własnym nazwiskiem — Szuanie, odtąd pracował z niezwykłą energią, dzieląc swe powieści i opowiadania na: "studia obyczajów", "studia filozoficzne" i "studia analityczne". Całość dzieła, zatytułowana Komedia ludzka, miała obejmować 137 pozycji (85 utworów zostało ukończonych, reszta zachowała się w formie notatek i fragmentów); szczególne miejsce zajmuje wśród nich powieść Ojciec Goriot (1834-35), do której B. wprowadził postacie pojawiające się później w innych utworach. Komedia ludzka jest pełnym, realist. — nie pozbawionym elementów charakterystycznych dla konwencji romant. — obrazem społeczeństwa franc. od czasów Wielkiej Rewolucji Franc. po rządy Ludwika Filipa l. Poszczególne jej części, jak np. powieść Stracone złudzenia (cz. 1-3 1837-43), opisują ekon., społ. i obyczajowe powiązania prowincji z Paryżem, życie tejże prowincji: Eugenia Grandet ('\833}, 54 BAR Urszula Mirouet (1841), wreszcie — życie Paryża: Kuzynka Bietka (1846), Kuzyn Pons (1847). B. był także autorem nowel o tematyce średniow., 5 dramatów; zajmował się również dziennikarstwem i krytyką lit.; wysoką rangę artyst. ma jego korespondencja (od 1833) z E. Hańską, którą poślubił 1850 w Berdy-czowie. W Polsce wydano 8-tomowy Wybór dzieł( 1880-84); od 1909 T. Żeleński-Boy przetłumaczył i wydał większą część Komedii ludzkiej. T. ŻELEŃSKI-BOY Slendhal i Balzak w. Pisma, t. 12, Warszawa 1958; A. MAUROIS Prometeusz, czyli Życie Balzaka, Warszawa 1970. BALZAC [~zak] JEAN LOUIS GUEZ DE (15977-1654), pisarz franc.; autor listów (Let-tres 1624-54) adresowanych do wielu osobistości ówczesnego życia lit. i polit.; miały wpływ na kształtowanie się nowocz. prozy franc.; traktaty (Le prince 1631), poezje łacińskie. BANA, Banabhatta (ok. VII w.), ind. pisarz sanskr.; jeden z największych mistrzów prozy sanskr.; autor poet. kroniki Harszaćarita opisującej dwór i czasy buddyjskiego władcy Marszy (panował ok. 606-ok. 647), oraz powieści Kadambari, której treść stanowią "szkatułkowe" ułożone opowieści miłosne przekazywane królowi przez papugę; ponadto tworzył kunsztowne poematy w stylu kawja. BANDEIRA [~dęjra] MANUEL (1886-1968), brazyl. poeta i krytyk lit.; od wpływów (rano. parnasizmu i symbolizmu w swych wczesnych zbiorach przeszedł do modernizmu (ruch odnowy w literaturze brazyl.) — zbiór Liber-tinagem (1930), łącząc nowatorstwo z tradycją (Estrela da vida inteira 1966). BANDELLO MATTEO (1484-1561), pisarz wł.; dominikanin, biskup w Agen (Francja); najwybitniejszy obok G. Boccaccia nowelista wł.; pisał w języku wł. i łac. poematy panegiryczne i utwory liryczne na wzór F. Petrarki i P. Bemba (Canzoniere 1544); gł. dziełem B. jest zbiór 214 opowiadań Novelle (cz. 1—4 1554-73, przekł. pol. w: Dawna nowela włoska 1969) ukazujących barwny obraz obyczajów późnego renesansu. BANERJI BHIBHUTIBHUSHAN, właśc. Bandyopa-dhyay (1894-1950), pisarz ind., tworzący w języku bengalskim; powieści, opowiadania, utwory dla dzieci; adaptacja powieści Pieśń drogi (1929, wyd. pol. 1993) w reż. Satyajita Raya (1956) zdobyta nagrodę na festiwalu filmowym w Cannes. BANERJI TARASHANkAR (1898-1971), pisarz ind.; autor pierwszych bengalskich powieści o życiu wsi i prowincji m.in. Dhatri dewata (1939), Kalindi (1940), Arogya niketan (1952). BANG [bani HERMAN (1857-1912), duń. pisarz i eseista; wczesna twórczość pod wpływem naturalizmu (powieść Beznadziejne pokolenia 1880, wyd. pol. 1902); pisał gł. powieści [Mi-chael 1904, wyd. pol. 1928, Tina 1889, wyd. pol. 1904) i nowele (pol. wybór Z tamtego świata 1912 oraz przekł. w antologii Anegdoty losu 1976), odzwierciedlające dekadenckie nastroje typowe dla fin de siecle'u; jeden z najmodniejszych pisarzy eur. epoki secesji; także szkice teoretycznolit., eseje i krytyki teatralne. BANU^ [~usz] MARIA (ur. 1914), poetka rum,; opiewa miłość jako źródło sił witalnych (Tara fetelor 1937, La porfile raiului 1957); liryka refleksyjno-filoz. (Oricine si ceva 1972); ponadto utwory dram., przekt. (m.in. utworów J.W. Goethego, A.S. Puszkina, P. Nerudy). BANVILLE [bawił] THEODORE DE (1823-91), poeta franc.; przedstawiciel parnasizmu; zbiory wierszy (Odes funambulesques 1857, Les exiles 1867), komedie prozą (Gringoire 1866, wyd. pol. 1883) i wierszem (Pocałunek 1867, wyd. pol. 1889); traktat o wersyfikacji franc. (1872) nawiązujący do sztuki retorycznej XV w. BAŃDŹA UPENDRA (XVI w.), poeta ind., tworzący w języku orija; jego kunsztowną, dworską poezję cechuje ozdobny styl, liczne alitera-cje i gra słów; najważniejszymi jego dziełami są: epos Labanjawati, oraz 2 rymowane słowniki Śabdamala i Gitabhidhana; ponadto liczne poematy czerpiące tematykę z legend i mitów, panegiryki na cześć bóstw, erotyki. BAR HEBRAEUS -> Abu' Faradż. BARADULIN RYHOR (ur. 1935), poeta biatorus.; uprawia poezję o charakterze publicyst., nawiązując jednocześnie do lirycznego, bezpośredniego tonu poezji lud.; wiersze o tematyce wojennej, miłosne, refleksyjno-filoz.; tłumacz poezji pol. (m.in. utworów A. Mickiewicza, W. Broniewskiego), pol. przekł. wierszy B. w antologii Młode głosy (1965) i w wyborze Święto pszczoły (WG}. BARAKA IMAMU AMIRI -> Jones LeRoi. BARANAUSKAS ANTANAS, Antoni Baranów- ski (1835-1902), litew. poeta, biskup; pisał również w języku pol.; autor poematu Borek 55 BAR Oniksztyński (1860-61, wyd. pol. 1909, wznowienie 1987), inspirowanego twórczością A. Mickie- wicza, pieśni i wierszy (pol. przekł. fragmentów w Antologii poezji litewskiej 1939 i w Antologii literatury litewskiej1973) oraz rozpraw z zakresu dialektologii litew. i matematyki. BARANGA AUREL (1913-79), dramatopisarz rum., z zawodu lekarz; red. pisma satyr. "Urzica" (od 1949); komedie satyr., mocno osadzone w polit. i obyczajowej rum. rzeczywistości powojennej (Siciliana 1961, wyst. pol. 1964, Krzysztof nie szalej 1964, wyst. pol. 1966, So/o na perkusji 1967, wyst. pol. 1971); ponadto poezje, reportaże, przekł. (m.in. utworów Moliera i J.P. Sartre'a). BARANSKA NATALIA W. (ur. 1908), pisarka roś.; autorka powieści Tydzień —jak tydzień (1969, wyd. pol. 1970), ukazującej codzienną egzystencję współcz. kobiety, łączącej pracę zaw. z wychowaniem dzieci, powieści Cwiet tiomnogo miodu (1977), poświęconej Natalii G. Puszkin, żonie poety, oraz opowiadań psychol.-obyczajowych, m.in. Pożegnanie (1968), Gizelle (1971), przekł. pol. w antolo- giach Nocny kogut (1970), Brzozowy omam (1973). BARASH ASHER (1889-1952), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; pochodził ze wsch. Galicji, od 1914 w Palestynie; po II wojnie świat, współorganizował Związek Pisarzy Hebr. w Izraelu; autor pierwszej systematycznej hebr. teorii literatury Torat ha-Sifrut (1931); w powieściach Pirkei Rudorfer (1927) i Sip-purei Rudorfer (1944) opisał swe młodzieńcze wędrówki po Galicji; życiu w Palestynie poświęcił m.in. powieści Ke-ir nezuroh, ish u-veito nimhu (1934), Gonnanim (1938), ponadto opowiadania hist., m.in. Mul sha'ar na-sha-mayim (1924), Ha-nishar be Toledo (1944). BARATASZWILI NIKOLOZ (1817-45), poeta gruz.; najwybitniejszy przedstawiciel romantyzmu w literaturze gruz.; autor wierszy lirycznych i poematu hist. Bedi Kartlisa (1839); przyczynił się do odnowienia i rozwoju wer-sytikacji gruz.; pol. wybór Słowiki miecz (1973), przekł. wierszy w Antologii poezji gruzińskiej (1961) i antologii Poezja gruzińska (1985). BARATYNSKI, Boratynski, JEWGIENIJ A. (1800-44), poeta roś.; przedstawiciel romantyzmu; uważany za jednego z prekursorów symbolistów; autor elegii (Finlandija 1820, Wodospad 1821, przekt. pol. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej 1947) i poematów; uprawiał gł. lirykę refleksyjną, rozwijającą romant. wątki filoz.; m.in. zbiór wierszy Su-mierki (1842); także wiersze poświęcone A. Mickiewiczowi. L. SUCHANEK Poezja liryczna Eugeniusza Boratyn-skiego, Kraków 1977. BARBARUS -> Vares Johannes. BARBEY D'AUREVILLY [~bę dorwij;] JULES (1808-89), franc. pisarz i krytyk lit.; powieści {Dawna kochanka 1851, wyd. pol. 1928-29) i nowele (tom Diable sprany 1874, 1 wyd. pol. pt. Plemię diabla 1922), zawierające wyraźne elementy romant. satanizmu, cechuje barwność i bogactwo stylu; studia m.in. o F.R. de Chateaubriandzie, J. de Maistre, F.R. de La-mennais Les prophetes du passo (1851); zbiór artykułów i prac kryt. Les oeuyres et les hommes (t. 1-26 1860-1909). BARBIER [~bję] AUGUSTE (1805-82), poeta franc.; zbiór satyr lambes (1831), ostro ukazujących polit. rzeczywistość w okresie rewolucji lipcowej, zawierający m.in. wiersz Varsovie poświęcony powstaniu listopadowemu; nowele. BARBOSA DU BOCAGE [-boża du bokaze] MANUEL MARIA -> Bocage Manuel Maria Bar-bosa du. BARBOUR [ba:'b9'] JOHN (ok. 1320-95), poeta szkoc.; arcybiskup Aberdeen; autor patriotycznego poematu The Bruce (ok. 1376) — wierszowanej kroniki życia szkoc. bohatera nar. Roberta Bruce'a (króla Roberta l); utwór zawiera słynny opis zwycięskiej bitwy pod Bannockburn (1314) nad ang. królem Edwardem II. BARBU EUGEN (ur. 1924), pisarz rum.; powieści współcz. (Jama 1957, wyd. pol. 1960—obraz życia bukareszteńskiego proletariatu po l wojnie świat.; Szosa północna 1959, wyd. pol. 1961) oraz hist. (Książę 1969, wyd. pol. 1979) i polit. (Incognito, t. 1-4 1975-80); ponadto nowele, wiersze, sztuki teatr., scenariusze filmowe. BARBU ION, wtaśc Dań Barbilian (1895--1961), rum. poeta i matematyk; początkowo pod wpływem parnasizmu, później tworzył poezję hermetyczną (zbiór Joc secund 1930); eseje, przekt. utworów W. Szekspira; prace z geometrii, algebry i teorii liczb. BARBUSSE [~bus] HENRI (1873-1935), pisarz franc.; debiutował zbiorem poezji symbolistycznych, następnie wydał m.in. 2 głośne 56 BAR powieści realist.: Piekło (1908, wyd. pol. 1919) i pacyfistyczną W ogniu (1916, wyd. pol. 1918) — wstrząsający obraz wojny; od 1923 w FPK; wyrazem jego komunist. poglądów są liczne zbiory opowiadań (Force 1926), publicystyka i reportaże z ZSRR. Z. JAREMKO-PYTOWSKA Barbusse, Warszawa 1966. BARĆ-IVAN JULIUS (1909-53), pisarz słowac., pastor ewang.; w nawiązujących do niem. ekspresjonizmu dramatach o tematyce egzystencjalnej wykorzystywał często motywy bibl. dla ukazania, w duchu protest, teologii, uniwersalnych zasad moralności chrzęść. (Di-ktatór 1938, Neznamy 1944, Dwaj 1945, wyst. pol. 1968); komedia Masfny hrniec (1941), wymierzona przeciw negatywnym zjawiskom życia spot., co spowodowało zakaz jej wystawienia; opowiadania, powieści; publicystyka. BARCLAY [ba^kły] ALEXANDER (1475?-1552), ang. poeta i tłumacz; autor rozszerzonego przekt. poematu satyr. S. Branta Narrenschiff pt. The Ship of Fools (1509), w którym ukazał obyczaje epoki, oraz zbioru klas. sielanek Eciogues (ok. 1515). BARCLAY [ba/kły] JOHN (1582-1621), poeta szkoc., piszący w języku łacińskim; satyra Euphormionis Satyricon (1603-07), nawiązująca do utworu Petroniusza, skierowana przeciw jezuitom, oraz romans hist.-polit. Argenis (1621, adaptacja pol. W. Potockiego wyd. 1697). BARLAAM l JOZAFAT -> Żywot Barlaama i Jozafata. BARLOW [ba/lo"] JOEL (1754-1812), amer. pisarz i polityk; uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjedn. i rewolucji franc.; jako przedstawiciel USA na dworze Napoleona l przejeżdżał w misji dyplomatycznej przez Polskę, gdzie zmarł; traktaty polit., m.in. powstały z inspiracji Th. Paine'a Advice to the Pmileged Orders (1792) o równości klas społ. w państwie; poemat epicki The Vision of Columbus (1787) zawierający wizję przyszłej, wielkiej Ameryki, poemat heroikomiczny Hasty Pud-ding C\796}. BARNES [ba/nz] DJUNA (1892-1982), pisarka amer.; w latach międzywojennych znana postać bohemy nowojorskiej i paryskiej; w powieści Nightwood (1936, przekt. fragmentów w: "Literatura na Świecie" 1973 nr 4), ewokującej koszmary kosmopolitycznego świata, łączyła wątki apokaliptyczne z neogot. i dekadenckimi; także opowiadania psychol., np. The Sp///way(1962) i dramaty poet. (The Antiphon 1958). BARNES [ba^nz] JULIAN (ur. 1946), pisarz ang.; sławę międzynar. zdobył powieścią Papuga Flauberta (1984, wyd. pol. 1992), w której życie i dzieło franc. pisarza posłużyło za kanwę rozważań na temat historii i kultury; podjął je również w głośnej powieści utrzymanej w konwencji postmodernist. Historia świata w dziesięciu i pół rozdziałach (1989, wyd. pol. 1994); pozostałe utwory, o dużym ładunku intelektualnym i erudycyjnym, ukazują na tle dzisiejszej obyczajowości kondycję wspótez, człowieka (Metroland 1980, Before She Met Me 1982, Pod słońce 1987, wyd. pol. 1994, Talking If Over 1991, Jeżozwierz 1992, wyd. pol. 1994); opowiadania. BAROJA Y NESSI [~ocha i n.] Pto (1872-1956), pisarz niszp., pochodzenia baskijskiego; przedstawiciel tzw. pokolenia 1898, szukającego dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898; antyklerykalny liberał i anarchista, pozostawał pod wpływem filozofii F.W. Nietzschego i A. Schopenhauera; pisał realist. powieści, krytykujące ujemne społ. i etyczne skutki rozwoju cywilizacji współcz., często z akcentami humoru i ostrej satyry; do najsłynniejszych należą: Przygody Sylwestra Paradoxa (1901), Paradox królem (1906, łączne wyd. pol. 1962), Jarmark głupców (1905, wyd. pol. 1928), El arbol de la ciencia (1911), obszerny cykl Memorias de un hombre de acción (t. 1-22 1913-35); ponadto liczne tomy esejów na tematy polit., lit. i filoz., pamiętniki (1944-49). BARON DEYORAH (1887-1956), pisarka żyd., tworząca w języku hebr.; córka rabina; pochodziła z Białorusi, od 1911 w Palestynie; realist. opowiadania i nowele opisujące życie Żydów w małych miasteczkach na Białorusi; wydane w zbiorach Sippurim (1927), Paras-hiyyot (1951), Me emesh (1956). BARONIAN HAGOP, Akop Paronian (1843-91), orm. dramatopisarz i satyryk; na stałe mieszkał w Turcji; jeden z twórców orm. prozy realist. i dramatu; w twórczości B. dominuje krytyka sułtańskiej Turcji XIX w.; autor komedii Bagh-dasarachpar^SSG), nowel i zbioru felietonów satyr, o tematyce spot.-obyczajowej Azkajin czoczer(\. 1--3 1874-80). BARONS KRISJANIS (1835-1923), łot. pisarz i folklorysta; razem z J. Alunansem zapoczątkował tot. romantyzm; autor zbioru lud. pieśni 57 BAR tot. Latvju da/nas (t. ^-4 1894-1915) zawierającego ok. 217000 utworów; opowiadania, wiersze, felietony. BARRES MAURICE (1862-1923), franc. pisarz i polityk; od 1906 deputowany Paryża; początkowo skrajny indywidualista (trylogia Le culte du moi 1888-91), później rzecznik konserwatywnych, nacjonalistycznych poglądów polit. (związany z ruchem skupionym wokół dziennika "Action Franęaise"), głoszący poszanowanie dla tradycji nar. i regionalnych; cykle: Le roman de 1'energie nationale (1897-1902, m.in. Wyrwani z gruntu ojczystego 1897, wyd. pol. 1904) i Les bastions de 1'Est (1905-09, m.in. Colette Baudoche 1909); ideolog l wojny świat. (Chronique de la Grandę Guerre, 1.1-14 1920-24); artykuły polit., wspomnienia z podróży; odegrał dużą rolę w ruchu umysłowym Francji XIX/XX w. BARRIE [bary] Sir JAMES MATTHEW (1860-1937), pisarz ang., pochodzenia szkoc.; fantasty-czno- sentymentalne powieści i komedie sa-tyr.-obyczajowe (m.in. Nieporównany Crich-ton 1902, wyst. pol. 1921), powieść dla dzieci Przygody Piotrusia Pana (1904, wyd. pol. 1913). BARSKI ALEŚ, wtaśc. Aleksander Barszczów- ski (ur. 1930), białorus. poeta i historyk literatury; mieszka w Polsce; od 1984 przewodn. Białoruś. Tow. Spot.-Kult.; wiersze liryczne, m.in. zbiory Żnwień słou (1968), Blizkasć dalokaha (1983), erotyki; studia z zakresu folklorystyki. BARSZCZEWSKI ALEKSANDER -> Barski Aleś. BART-ĆlśINSKI JAKUB, wiaśc. J. Bart (1856-1909), górnołużycki pisarz i działacz nar., ksiądz katol.; red. czasopism lit. "Lipa Serbska" (1876-81) i "Łuźica" (1904-09); twórca pierwszych łużyckich oryginalnych utworów dram. (A/a hrodziśću 1880, Slubowanje ze zadżewkami 1881), autor 13 zbiorów obejmujących wiersze refleksyjno-filoz., patriotyczne, a także liryki (m.in. Kniha sonettow 1884, Formy 1888); opowiadania z życia ludu łużyckiego (Ryćerkubler 1874); przekt. utworów, m.in. J.W. Goethego, F. Schillera, W. Szekspira, J. Yrchlickiego, F. Petrarki, A. Mickiewicza; poi. Wybór poezji (1966). W. KOCHAŃSKI (oprać, i wstęp) w: J. BART-CISINSKI Wybór poezji, Wrocław 1966. BARTH [ba/ł] JOHN (ur. 1930), pisarz amer.; gł. reprezentant postmodernizmu; parodystycz-ne powieści psychol., pseudohist. i utopijne, kwestionujące autentyczność i sens ludzkiego doświadczenia oraz możliwości poznawcze języka i literatury; m.in. The Floating Opera (1956), Koniec drogi (1958, wyd. pol. 1971), Bakunowy faktor (1960, wyd. pol. 1980), Giles Goat-Boy or the Revised New Syllabus (1966), Chimera (1972), Letters (1979); zbiory krótkich utworów eksperymentalnych (Lost in the Funhouse 1968); podstawowy dla postmodernizmu esej Literatura wyczerpania (1967, wyd. pol. w: Nowa proza amerykańska 1983). S. MAGALA John Barth, Warszawa 1985. BARTHEL [~tel] SVEN CHRISTIAN (ur. 1903), szwedz. pisarz, dziennikarz, krytyk lit., tłumacz; w twórczości prozatorskiej liryczne opisy natury, życia na morzu, szwedz. szkierów; zbiory opowiadań Skagard (1932), Fińska valsen (1954); pol. wybór w antologii Drogi na głębinie {W\). BARTHELME [ba/łelm] DONALD (1931-89), prozaik- amer.; w twórczości, utrzymanej w konwencji groteski i surrealizmu, parodiował stereotypy myślowe i językowe amer. kultury masowej; zbiory opowiadań: Unspeakable Practices, Unnatural Acts (1968), City Life (1970), Great Days (1979); powieści: Snów Wbite (1967), The Dead Father (1975), Para-dise (1986), The King (1990); pol. wybór opowiadań Osobliwości (1983). BARTO AGNIJA (1906-81), poetka roś.; autorka pełnych pogodnego humoru, nie pozbawionych walorów wychowawczych wierszy dla dzieci i młodzieży (pol. wybór Wiersze 1966); ponadto powieść reportażowa Na/ii czetowie-ka (1969), o rodzinach rozbitych przez wojnę; scenariusze filmowe. BARTOL YLADIMIR (1903-67), stoweń. pisarz i publicysta, z wykształcenia biolog i filozof; twórca słoweń. wariantu nowocz. prozy filoz., nawiązującej do teorii psychol. S. Freuda, C.G. Junga i A. Adiera; w powieści Alamut (1935), opartej na epizodzie z historii średniow. Persji, ukazał problemy przywództwa, fanatyzmu ideowego i manipulacji ludźmi; tom opowiadań Al Araf (1938), dramat, humoreski, wspomnienia, recenzje teatr., rozmowy ze stoweń. naukowcami. BARUDI.AL- MAHMUD SAMI (1838-1904), arab. poeta i działacz polit. z Egiptu, 1881 minister wojny; brał udział w powstaniu Arabiego Paszy; przedstawiciel poezji arab. odrodzenia (nahda); autor utworów klas. w formie, o patriotycznej treści; wywarł wpływ 58 BAU na twórczość Ahmada Szaukiego i Hafiza Ibrahima, BASSANI GIORGIO (ur. 1916), pisarz wł.; red. periodyku lit. "Botteghe Oscure"; autor psy-chol. powieści (Ogród rodziny Finzi-Continich 1962, wyd. pol. 1964) i opowiadań (zbiór La passeggiata prima di cena 1953), o tematyce związanej gł. z żyd. środowiskiem Ferrary w okresie faszyzmu. BASZEW WLADIMIR (1935-67), poeta bułg.; w twórczości wyrażał dążenia i rozterki własnego pokolenia (m.in. zbiory Trewożnite anteni 1957, Wyzrast 1966, Atelie 1967); także autor librett operowych, scenariuszy film., artykułów lit., esejów; tłumaczył współcz. poezję roś. i nowogrecką. BASZSZAR IBN BURD (714-784); poeta arab. pochodzenia pers., z epoki Abbasydów; jeden z twórców arab. tzw. poezji modern, wprowadzającej nową tematykę i formy poet.; przedstawiciel poezji erotycznej, pisał językiem prostym i naturalnym; w utworach stosował także dialogi; pol. przekł. w: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VIII-XIII w.) 1988. BASZUCKI ALEKSANDR P. (1803-1876), roś. pisarz; red. czasopism artyst.-lit.; propagator scjentyzmu w sztuce; autor pierwszych roś. szkiców fizjol. (m.in. Grobowej mastier 1840, Wodowoz 1841); inicjator i red. pierwszego roś. zbioru szkiców fizjol. Naszy spisannyje s natury... (1841-42, nie dokończony); ponadto powieść dydaktyczno-psychol. Mieszczanin (1840). BASZYROW GUMER (ur. 1901), pisarz tatar.; 1956-59 prezes Związku Pisarzy Tatar.; twórczość pod wpływem rodzimego folkloru, poświęcona gł. życiu kołchozowemu; nowele o tematyce wojennej (Honor 1947, wyd. pol. 1952). BAŚNIE Z TYSIĄCA l JEDNEJ NOCY -» Księga tysiąca i jednej nocy. BATAILLE [bata:j] GEORGES (1897-1962), franc. filozof, krytyk lit. i pisarz; założyciel wielu pism, m.in. 1946 mieś. lit. "Critique"; początkowo związany z surrealizmem; rozprawy (Sur Nietzsche 1946, La part maudite 1949), eseje z zakresu nauk spot. (L'experien-ce inferieure 1943), literatury (Literatura a zło, Historia erotyzmu, obie 1957, wyd. pol. 1992); poezje, powieści (Błękit nieba 1957, wyd. pol. w: Historia oka i inne historie 1991); ponadto autobiogr. utwór Moja matka (1966, wyd. pol. 1991). BATES [bejts] HERBERT ERNEST (1905-74), pisarz ang.; autor popularnych w swoim czasie powieści (m.in. The Jacaranda Tree 1949) i nowel (The Woman Who Had Ima-gination 1934), g3. o tematyce społ. oraz wojennej (Sionce nad Francją 1944, wyd. pol. 1947). BATIUSZKOW KONSTANTIN N. (1787-1855), poeta roś.; reprezentant preromantyzmu; czt. ugrupowania lit. Arzamas, skupiającego zwolenników reformy językowej N.M. Karamzina; autor anakreontyków i listów poet. (Moi Pie-naty 1811-12); jeden z pierwszych roś. poetów elegijnych; tworzył elegie z akcentami rel., m.in. Mój gienij (1815), Umirajuszczij Tass (1817) oraz hist. Pieriechod czeriez Rejn (1814); pol. przekt. wierszy B. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). BATSANYI [boczani] JANOS (1763-1845), węg. poeta i pisarz polit.; współpracował z F. Ka-zinczym i wydawał 1788-92 postępowe czasopismo lit. "Magyar Muzeum"; związany z radykalnym ruchem tzw. jakobinów węg., następnie zwolennik Napoleona l, od 1809 w Paryżu, po 1815 zesłany do Linzu; autor poezji i pism polit.; tłumacz Pieśni Osjana J. Macp-hersona. BAUDELAIRE [bodlę:r] CHARLES PIERRE (1821-67), poeta franc.; jeden z g3. prekursorów poezji nowocz., wywarł wpływ zwt. na twórczość symbolistów; wydanie zbioru poet. Kwiaty z/a (1857, wyd. pol. częściowe 1894, pełne 1920) spowodowało wyrok sądowy za obrazę moralności; zbiór ten cechuje doskonałość formy — języka poet. i kompozycji; twórczość B. pozostawała w opozycji do gł. tendencji epoki; wyraża skrajnie pesymistyczną wizję człowieka, istoty tragicznej — poszukującej absolutu poprzez grzech; także autor zbioru Paryski spleen. Poematy prozą (1869, wyd. pol. 1959, 1 wyd. pol. pt. Małe poezje prozą 1901), szkiców O sztuce (wybór pol. 1961) i Sztuka romantyczna (1868, wyd. pol. 1971 wraz z Dziennikami poufnymi); tłumacz E.A. Poego, znawca muzyki R. Wagnera; Poezje wybrane (1970). M.A. RUFF Baudelaire, Warszawa 1967. BAUER WOLFGANG (ur. 1941), pisarz austr.; czt. ugrupowania Forum Stadtpark w Grazu, promującego awangard, formy działalności ar-tyst.; autor sztuk określanych jako rodzaj natu- 59 BAU raiist. teatru prowokacji, w których obnaża kryzys wartości w społeczeństwie konsumpcyjnym (Change 1969, Memory Hotel 1980); pisze także miniatury dram., utwory prozator-skie i wiersze (Das Herz. Gedichte 1981). BAUERNFELD EDUARD VON (1802-90), komediopisarz austr.; 1831 kier. lit. Burgtheater; w swych utworach zawarł satyr, obraz mieszczaństwa i arystokracji wiedeńskiej, panujących w tych kręgach stosunków polit. i towarzyskich, portretował także środowisko artystów {Die Republik der Tiere 1848); jako jeden z pierwszych komediopisarzy wprowadził na scenę postać bankiera z charakterystycznym dla niego stylem bycia i myślenia (Das Liebes-protokoll 1831); wspomnienia. A. WILL Edward Bauernfeid jako komediopisarz, Łódź 1962. BAUM VICKI (1888-1960), pisarka austr.; od 1931 w USA (w Hollywood), przyjęła obywatelstwo amer.; autorka wielu popularnych romansów, m.in. Ludzie w hotelu (1929, wyd. pol. 1936), Podróż (1923, wyd. pol. 1946), Marion i mężczyźni (1942, wyd. pol. 1947). BAZIN [bazę] HERVE (ur. 1911), pisarz franc.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; twórczość B. jest wyrazem buntu przeciw rodzinnemu środowisku mieszczańskiemu; gł. powieści: Żmija w garści (1948, wyd. pol. 1975), La tete contre les murs (1949 — o warunkach leczenia psychicznie chorych), Szczęśliwi z Wyspy Rozpaczy (1970, wyd. pol. 1973 — refleksja nad współcz. cywilizacją), Wołanie puszczyka (1972, wyd. pol. 1977), Uecole des peres 1991); opowiadania. BAZIN [bazę] RENĘ (1853-1932), pisarz franc.; powieści broniące rel. i nar. tradycji (La terre qui meurt 1899, Rodzina Oberle 1901, wyd. pol. 1902). BAZYLI DIGENIS AKRITAS, anonimowy epos bizant. z ok. XII w.; napisany nierymowanym 15- zgłoskowcem, w 8 księgach, na podstawie pieśni lud. z X w.; paralelizm wątków i kompozycji wskazuje na zbieżność z zachodnio-eur. eposami rycerskimi Pieśnią o Cydzie i Pieśnią o Rolandzie; B.D.A. opiewa miłość tytułowego bohatera do Eudokii, przygody i bitwy, jakie staczał z muzułmanami i paladynami; występują w nim elementy kultury staroż. Grecji, chrzęść. Bizancjum i muzułmańskiego Wschodu; wywarł wpływ na poezję starorus., stowac. i pol.; przekt. pol. S. Hammera w "Meandrze" 1949, z. 4. BAŻAN MYKOLA (1904-83), poeta ukr.; 1953-59 przewodn. Zw. Pisarzy Ukr. SRR; 1961-83 red. nacz. wydawnictwa Ukrajinśka Radianśka Encykłopedija; początkowo związany z futuryst. ugrupowaniem Aspanfut, później z tzw. neoklasykami i grupą lit. Wa-plite; autor ponad 30 zbiorów wierszy i poematów o rewolucji październikowej, wojnie domowej i II wojnie świat, (m.in. 17-yj patrul 1926, Stalinhradśkyj zoszyt 1943) oraz zin-telektualizowanej liryki filoz. poświęconej problemom kultury i egzystencji ludzkiej (m.in. zbiory wierszy Budiwli 1929, Niczni rozdumy staroho majstra 1974, Karby 1978); poematy historiozof.: Slipcy (1930-31), Mickiewicz w Odessie (1957, wyd. pol. 1962); impresje poet. z podróży (Anhiijśki wrażennia 1948); tłumacz poezji pol. (utwory A. Mickiewicza, J. Słowackiego, C. Norwida), roś., gruz. (u-twory Sz. Rustawelego), niem.; współautor Istoni ukrajnśkoho mystectwa (t. 1-6 1966-70); pol. wybory; Rozmowa serc (1967), Poezje wybrane (1986). BAŻKO ALEŚ (ur. 1918), pisarz białorus.; w twórczości prozatorskiej przedstawia życie społeczeństwa Białorusi Zach. (opowiadania, powieść Pierad wierasniem 1959); negatywnie ocenił emigrację biatorus. (zbiór szkiców 7a-falnaje bankructwa 1973); pisze także wiersze poświęcone wsi białorus. (zbiór Kałasy i skały 1978). BAŻOW PAWIEŁ P. (1879-1930), pisarz roś.; mistrz poet., stylizowanych baśni, opartych na motywach folkloru uralskiego (zbiór Szkatułka z malachitu 1939, wyd. pol. 1949); autor opowieści autobiogr. Konik polny (1939, wyd. pol. 1950). BEAULIEU [boijo] VICTOR LEVY (ur. 1945), kanad. pisarz i krytyk lit., piszący w języku franc.; w psychol. powieściach najczęściej porusza problematykę rodzinną i zagadnienia procesu twórczego (Race de monde 1969, Don Ouichotte de la Demanche 1974, Mon-sieur Melyille, t. 1-3 1978-80); dramat Ma Corriveau (1976); szkice polemiczne (Entre la saintete et la terrorisme 1984) i kryt. (Jack Kerouac 1972). BEAUMARCHAIS [bomarszę] PIERRE AUGUSTIN CARON DE (1732-99), dramatopisarz franc.; związany z dworem Ludwika XV; pierwsze dramaty B. nie cieszyły się popularnością, dopiero memoriały (Memoires 1773-74), godzące w system franc. sądownictwa, ujawniły jego wielki talent lit.; do historii literatury przeszedł jako autor 2 komedii: Cyrulika se- 60 BĘC wilskiego (1775, wyd. pol. 1780) i Wesela Figara (1784, wyd. pol. 1786), które charakteryzuje cięty dowcip dialogów oraz znakomity rysunek postaci; zawierały kryt. ocenę polit.-społ. stosunków monarchii, w przededniu rewolucji cieszyły się wielką popularnością; posłużyły jako libretta oper W.A. Mozarta, G. Rossiniego i in. BEAUMONT [bo^ment] FRANCIS (1584-1616), ang. poeta i dramaturg epoki elżbietańskiej; debiutował parafrazą poematu Owidiusza Salmacis and Hermaphroditus (1602); współautor wielu tragedii i komedii pisanych gł. z J. Fletcherem, m.in. Rycerza Ognistego Pieprzu (1607-10, wyst. pol. 1949, wyd. pol. 1959), będącego satyr, wizerunkiem życia londyńskich mieszczan, oraz Tragedii a'z/ew;cy(1611, wyd. pol. 1977). BEAUVOIR [bow"a:r] SIMONE DE (1908-86), pisarka franc.; uczennica i towarzyszka życia J.P. Sartre'a; współpracowała z "Les Temps Modernes"; w twórczości odzwierciedlenie założeń egzystencjalizmu; powieści (Cudza krew 1945, wyd. pol. 1963; Mandaryni 1954, wyd. pol. 1957 — obraz środowiska intelektualistów franc. po 1945), opowiadania (Kobieta zawiedziona 1967, wyd. pol. 1989) oraz — poruszające kwestię kobiecą — eseje (obszerne dzieło psychol.-socjol. Druga płeć 1949, wyd. pol. 1972) i wspomnienia (Pamiętnik statecznej panienki 1958, wyd. pol. 1960; W sile wieku 1960, wyd. pol. 1964; Siłą rzeczy 1963, wyd. pol. 1967); reportaże. BEBEY [bebęj] FRANCIS (ur. 1929), kameruński pisarz, muzyk i dziennikarz, tworzący w języku franc.; powieści o tematyce obyczajowej i polit. (Syn Agaty Mudio 1967, wyd. pol. 1970, La poupee Ashanti 1973); poezje (Concert pour un vieux masque 1980); opowiadania (Em-barras et 0° 1968); eseje. BECHER [bęśer] JOHANNES ROBERT (1891-1958), niem. pisarz i działacz polit.; 1933-45 na emigracji; wydawał w ZSRR antyfaszyst. czasopismo lit. "Internationale Literatur Deut-sche Blatter"; od 1943 działał w Kom. Nar. "Wolne Niemcy"; od 1945 w Berlinie; współ-założyciel (1949) pisma "Sinn und Form", 1953-56 przewodn. Niem. Akad. Sztuki, od 1954 min. kultury NRD; autor słów hymnu nar. NRD; od wczesnej liryki ekspresjonist. (Ań Alle! 1919) zwrot ku poezji wyrażającej afir-mację rewolucji październikowej i socjalist. rzeczywistości; także prace teoretycznolit. (Ver-teidigung der Poesie 1952); powieść autobiogr. Pożegnanie (1940, wyd. pol. 1951). BECHER [bęśer] ULRICH (1910-90), pisarz niem.; od 1933 na emigracji, 1954 osiedlił się w Bazylei; w opowiadaniach (Wadzić jest rzeczą ludzką 1932, wyd. pol. 1975), sztukach (Niemand 1934, Samba 1951) oraz powieściach (Polowanie na świstaki 1969, wyd. pol. 1973), pisanych pod wpływem E. Hemingwaya, dał wyraz rozterkom egzystencjalnym wspótcz. człowieka. BECKETT [bękyt; bekęt] SAMUEL (1906-89), pisarz irl.; od 1938 we Francji; do 1947 tworzył w języku ang., później gł. franc.; był autorem franc. i ang. przekładów własnych dzieł; początkowo pisał powieści, m.in. Murphy('\938), trylogia: Molloy (1951, wyd. pol. 1983), Malone meurt (1951) i Nienazywalne (1953, przekt. pol. "Literatura na świecie" 1975 nr 5) , Watt (1953, wyd. pol. 1993), zapowiadające eksperymentalną poetykę nurtu nowej powieści; świat, rozgłos przyniosła mu sztuka Czekając na Godota (1953, wyst. pol. 1957); dalsze utwory dram. (m.in. Końcówka 1957, wyst. pol. 1957, Ostatnia taśma Krappa 1959, wyst. pol. 1959, Radosne dni 1961, wyst. pol. 1965) ustaliły jego pozycję odnowiciela teatru, jednego z twórców tzw. teatru absurdu; utwory B., pozbawione w istocie warstwy anegdotycznej, stanowią pesymistyczną, groteskową wizję ludzkiego losu i współcz. cywilizacji; także nowele (wybór pol. Nowele 1958), poezje, szkice kryt., słuchowiska radiowe, filmy; Pisma prozą (1982), Dzielą dramatyczne (1988); 1969 otrzymał Nagrodę Nobla. M. KĘDZIERSKI Samuel Beckett, Warszawa 1990. BECKFORD [bękf^d] WILLIAM (1759-1844), pisarz ang.; autor głośnej powieści Watek (1786, wyd. pol. 1923), łączącej orientalną fantastykę z atmosferą ,,romansu grozy" i wol-teriańską ironią. BECOUE [bek] HENRY (1837-99), dramato-pisarz franc.; reprezentant naturalizmu w teatrze; sławę przyniosły mu 2 arcydzieła: Kruki (1882, wyst. pol. 1882) i Paryżanka (1885, wyst. pol. 1891), ukazujące kryt. i skrajnie pesymistyczny obraz opartej na pieniądzu moralności mieszczańskiej. BECOUER [bęker] GUSTAVO ADOLFO, właśc. G.A. Dominguez Bastida (1836-70), pisarz hiszp.; zaliczany do najwybitniejszych liryków hiszp., g3. dzięki liryce miłosnej, uderzającej prawdą psychol. i szczerością; proza B. (legendy, opowiadania i listy), nawiązując do podań i tradycji lud., wprowadza tło i atmosferę romantycznie pojmowanego średniowiecza; współred. wielu czasopism, publikował 61 BED w nich swoje utwory; w wyd. książkowym ukazały się pośmiertnie 1871 poezje Rimas oraz proza Leyendas i Cartas desde mi celda. BĘDĄ CZCIGODNY, Yenerabilis, święty (ok. 673-735), anglosaski uczony i kronikarz, benedyktyn, doktor Kościoła; od IX w. uznawany za świętego; zajmował się wieloma dziedzinami: filozofią, archeologią, historią, fizyką, językoznawstwem, matematyką; autor łac. historii Kościoła ang. (do 731) Historia Ecciesiastica Gentis Anglorum (przełożonej na język staro-ang. za Alfreda Wielkiego), podręczników pisowni, prozodii i retoryki, kazań, biografii, alegor. komentarzy do Biblii, a także utworów poet., m.in. jednej z wersji życiorysu św. Cuth-berta; pierwszy stosował rachubę czasu od narodzenia Chrystusa. BEDI RAJINDER SINGH (1915-84), ind. pisarz, tworzący w języku urdu, scenarzysta i reżyser film.; pisał utwory realist.-symbol., odwołujące się do mitologii hind.; wydał m.in. zbiory opowiadań: Grahan (1941) i Apne dukh mudże de do (1965) oraz powieść Ek ćadar maili si (1962). BEDIER [bedję] JOSEPH -/ Izoldy, Pieśń o Rolandzie. Dzieje Tristana BEDNAR ALFONZ (1914-89), słowac. prozaik, tłumacz i scenarzysta; we wczesnych utworach z powodzeniem podjął próbę odpatetyzowania tematyki II wojny świat, (powieść Skleny vrch 1954—o słowac. powstaniu 1944; zbiór nowel Godziny i minuty1956, wyd. pol. 1967), w późniejszych stworzył reatist., epicki obraz życia słowac. chłopstwa na początku XX w. (dylogia Hromoyyzub 1964, Deravy dukat •\969); pisał też demaskatorskie powieści groteskowe, poruszające zagadnienia moralne i problemy dehumanizacji współcz. świata (Balkon był za wysoko 1968, wyd. pol. 1983). BEECHER STÓWĘ [br.cza' sto"] HARRIET -> Stówę Harriet. BEEKMAN AIMEE (ur. 1933), pisarka est.; popularne powieści spot.-obyczajowe (Dom u rozstajnych dróg 1968, wyd. pol. 1976, Katarynka 1970, wyd. pol. 1978); panorama dziejów narodu est. w okresie 1920—45 w powieści Trylogia o Miriam (1977, wyd. pol. 1984); satyr.-groteskowa powieść obyczajowa Możliwość wyboru (1978, wyd. pol. 1987). BEER-HOFMANN RICHARD (186G-1945), austr. poeta, dramatopisarz i prozaik; od 1936 na emigracji w Szwajcarii i USA; zaprzyjaźniony z H. von Hofmannsthalem; przedstawiciel wiedeńskiego impresjonizmu i neoromantyz-mu; nastrojowe liryki Verse (1941), powieść Der Tod Georgs (1900), wprowadzająca monolog wewn. jako formę wypowiedzi bohatera, wierszowana tragedia Der Graf von Charolais (1904); w późniejszej twórczości dram. g3. tematyka bibl. {Jakobs Traum 1918). BEERBOHM [bi^bo^j Sir MAX (1872-1956), ang. pisarz i karykaturzysta; 1898-1912 krytyk teatr, w "Saturday Review", od 1910 mieszkał gł. we Włoszech; zasłynął fantastyczno-satyr. powieścią z życia studentów w Oksfordzie Zulejka Dobson (1911, wyd. pol. 1993), parodią stylów lit. współcz. pisarzy (tom A Christ-mas Garland 1912) i karykaturami, wyd. w zbiorach The Poets' Co/'ne/'(1904) i Rossetti and His Circie (-\922). BEETS NICOLAAS, pseud. Hildebrand (1814-1903), pisarz hol., pastor; uznany za największego humorystę niderl. okresu romantyzmu; gł. jego dzieło, cykl realist. szkiców Camera obscura (1839, wyd. pełne 1871), daje pełen humoru obraz obyczajowości hol. mieszczaństwa okresu biedermeierowskiego; szkice lit., poezje rel., kazania. BEGOYIĆ MILAN (1876-1948), pisarz chorw.; początkowo pisał wiersze liryczne; zbiór ero-tyków Knjiga Boccadoro (1900), jako wyzwanie rzucone ówczesnej obyczajowości, miał przełomowe znaczenie w literaturze chorw. moderny; późniejsza twórczość obejmuje liczne, zręcznie skonstruowane dramaty społ.--psychol. (Gospod/a Walewska 1905, Bez trzeciego 1934, wyst. pol. 1936), powieści obyczajowe (Pigwa w skrzyni 1921, wyd. pol. 1930, Giga Barićeva 1940) i opowiadania (pol. przekt. w Antologii noweli jugosłowiańskiej 1964), BEHAN [bi:an] BRENDAN (1923-64), irl. poeta, prozaik i dramatopisarz; pochodził z rodziny proletariackiej, od 14 roku życia związany z IRA, kilkakrotnie więziony za działalność polit.; rozgłos przyniosły mu 2 tragikomedie: Skazaniec (1959, przekł. pol.: "Dialog" 1963 nr 11, wyst. pol. 1977) i Zakładnik (1958, przekł. pol.: "Dialog" 1960 nr 12, wyst. pol. 1971), osnute wokół własnych przeżyć więziennych i współcz. problemów społ.-polit. Irlandii; autobiografia TheBorstal Boy (1958); powieść kryminalna Ucieczka (1964, wyd. pol. 1970); wiersze balladowe, szkice i artykuły. BEHAZIN, wtaśc. Mohammad Etemadzade (ur. 1915), pers. pisarz i tłumacz; w twórczości 62 BEL tematycznie związanej gł. ze środowiskiem wiejskim podejmuje krytykę stosunków społ. i polit. panujących w Iranie; ukazująca walkę z przesądami społ. i rel. (sytuacja kobiety, nierówność spo).), przeniknięta liryzmem proza B. jest pisana żywym językiem potocznym; autor zbiorów opowiadań, m.in. Be suje mar-dom (1948), Naksz-e parand (1955), Muhri-je mor (1967), powieści Dochtare raijjat (1954); tłumaczył na język pers. utwory H. de Balzaka, W. Szekspira, R. Rollanda, M.A. Szołochowa. BEHN [ben] APHRA (1640-89), pisarka ang.; pierwsza w Anglii kobieta utrzymująca się z pisarstwa, autorka popularnych komedii obyczajowych (TheRover, cz. 1-2 1677-81, The City Heiress 1682) oraz opartej na wspomnieniach z Gujany powieści Oroonoko... (ok. 1678). BEHOUNEK FRANTISEK (1898-1973), pisarz czes.; gł. przedstawiciel czes. literatury podróżniczej, przygodowej i fantastycznonauk.; 1920-22 studiował w Paryżu radiologię u M. Sktodowskiej-Curie, 1926 brał udział w wyprawie R. Amundsena na Antarktydę, zaś 1928 U. Nobilego na Arktykę; cykl powieści o zdobywcach bieguna pn. i rozbitkach (m.in. Rozbitkowie na morzu polarnym 1928, wyd. pol. 1974, Księga Robinsonów 1944, wyd. pol. 1966, Siady wśród lodów 1946, wyd. pol. 1972); tradycję prozy J. Verne'a kontynuował w powieściach Akcja L. (1956, wyd. pol. 1962), Robinsonowie z Kosmosu (1958, wyd. pol. 1964). BEHRAMOóLU [behramoghły] ATAOL (ur. 1942), poeta tur.; 1970 wraz z poetą i. Ozelem założył czasopismo "Halkin Dostlan" poświęcone awangardowej sztuce i kulturze; 1975-76 wydawał czasopismo "Militan" i "Sanat Eme-gi"; przedstawiciel młodej generacji poetów, łączących w twórczości osiągnięcia poet. Yeni Siir i ikinci Yeni z tradycjami realist. poezji społecznie zaangażowanej; autor licznych zbiorów poetyckich. BEK ALEKSANDR A. (1903-72), pisarz roś.; autor opowieści poświęconych obronie Moskwy w czasie II wojny świat. (Szosa Wofokołamska 1944, wyd. pol. 1947, Kilka dm"\960, wyd. pol. 1961, Riezierw gienierała Panfiłowa 1960); w powieści Nominacja (Frankfurt n. Menem 1972, wyd. roś. 1986, wyd. pol. 1989) ukazał destrukcyjny wpływ stalinizmu na środowisko centr. administracji państwowej. BELLAMY [belamy] EDWARD (1850-98), amer. pisarz i dziennikarz; krytyk kapitalizmu państw.; w głośnej swego czasu powieści utopijnej W roku 2000 (1888, wyd. pol. 1890) przedstawił wizję szczęśliwego społeczeństwa, w którym obowiązuje wspólna własność dóbr i środków produkcji. BELLAY [belę] JOACHIM DU -» Du Bellay Joachim. BELLI GIUSEPPE GIOACCHINO (1791-1863), poeta wt.; pisał gwarą ludu rzym. (romanesco); stworzył w niej 1830-47 ok. 2 tyś. satyr. sonetów (wyd. t. 1-6 1886-89) obrazujących życie powszednie wszystkich warstw społ. w okresie schyłku Państwa Kość.; na starość B. chciał zniszczyć swe dzieło; współcześnie uznany za klasyka literatury włoskiej. BELLMAN CARL MIKAEL (1740-95), szwedz. poeta, kompozytor, bard; tworzył obrazki z życia miejskiego, parodie, pastisze, impresje, sielanki; dokonywał także przeróbek popularnych arii, symfonii i utworów kamer., pisał własne improwizacje; zbiory: Fredmans epi-stłar (1790), Fredmans sanger (1791); 1919 powstało stowarzyszenie o charakterze nau-k. (Bellmanssallskapet) mające na celu rozwijanie badań nad twórczością B.; pol. wybór Fredmanowe posłania i pieśni (1991). BELLO [beljo] ANDRES (1781-1865), wenezuelski pisarz, działacz kult., polityk; 1810-29 na placówce dyplomatycznej w Londynie, później w Chile; red. wielu pism; neoklasycyst. poezja (Silva a la agricultura de la żona tórrida 1816), przekłady poezji eur. (m.in. G. Byrona); prace nauk. z zakresu prawa, teorii literatury i językoznawstwa, eseje, podręczniki. BELLOC [belok] HILAIRE (1870-1953), pisarz ang., pochodzenia franc.; obok G.K. Chester-tona najwybitniejszy przedstawiciel myśli katol. w literaturze ang. 1 pot. XX w.; miłośnik kultury rzym.-łac. (tom szkiców z podróży The Path to Rome 1902); w powieściach satyr. (A Chan-ge in tnę Cabinet 1909) i publicystyce (The Crisis of Cwilization 1937) występował zarówno przeciw systemowi kapitalist., jak i socjalizmowi, szukając rozwiązań w powrocie do średniow. form życia społ.; ponadto biografie hist. (m.in. Napoleona Bonaparte, O. Crom-wella) i wiersze dla dzieci. BELLONCI [~czi] MARIA (1902-86), pisarka wł.; autorka udokumentowanych źródłowo powieści hist., m.in. Lukrecja Borgia, /ej życie i czasy (1939, wyd. pol. 1959), Sekrety rodu Gonzagów (1947, wyd. pol. 1960). BELLOW [~lo"] SAUL (ur. 1915), powieś-ciopisarz amer., pochodzenia żyd.; konty- 63 BEL nuator tradycji realist. w literaturze amer.; w twórczości, wyrafinowanej stylistycznie, łączącej realizm obserwacji z groteską, ukazuje losy jednostek wyobcowanych, często amer. Żydów, zmagających się z własną nadwrażliwością i biernością, z obojętnością otoczenia i uprzedzeniami rasowymi; gf. powieści: Stan zawieszenia (1944, wyd. pol. 1984), kryptoautobiogr. Przygody Augiego Marcha (1953, wyd. pol. 1990), Henderson, król deszczu (1959, wyd. pol. 1983), auto-biogr. Herzog (1964, wyd. pol. 1971), Mr Sammler's Planet (1970), Dar Humboldta (1975, wyd. pol. 1982), 7776 Dean's December (1982); mikropowieść Korzystaj z dnia (1956, wyd. pol. 1969), zbiór opowiadań Wspomnienia Mosby'ego (1968, wyd. pol. 1982); 1976 otrzymał Nagrodę Nobla. BELS ALBERTS, właśc. Jams Cirulis (ur. 1938), pisarz tot.; autor powieści społ.-psychol. pre- zentujących życie środowisk inteligenckich i artyst. współcz. Łotwy, m.in. Buris (1972), Poligons (1977), Saknes (1982), Sleptuve (1986), Sitiens ar teladu (1987); pisze ponadto scenariusze film. i opowiadania. BELŚEVICA VIZMA, właśc. V. EIsberga (ur. 1931), pisarka łot.; autorka zbiorów wierszy, podejmujących tematykę filoz. i hist., m.in. Zemes siltums (1959), Jura deg (1966), Dzeltu laiks (1987); pisze także opowiadania, m.in. Nelaime ma/as (1979); tłumaczka prozy i poezji ang. i rosyjskiej. BEMBO PIĘTRO (1470-1547), wł. humanista i dyplomata, kardynał; pisał listy, dialogi filoz., canzony, ballady i sonety wzorowane na F. Petrarce (Rime 1530); g3. dzieło B. to dialogi w obronie języka wt. Prose delia volgar lingua (1525), wskazujące jako wzór stylu język lit. Petrarki i G. Boccaccia; w prozie łacińskiej wpływy Cycerona. BENAYENTE Y MARTINEZ [benabęnte i ma-rtjneł] JACINTO (1866-1954), pisarz hiszp.; przedstawiciel tzw. pokolenia 1898, szukającego dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898; uważany za odnowiciela teatru hiszp.; autor ok. 170 sztuk teatr., uzyskał sławę gł. dzięki satyr, komedii Krąg interesów (1907, wyst. pol. 1909), utrzymanej w tradycji commedia dell'arte, oraz dramatom: Seńora ama (1908) i Źle kochana (1913, wyd. pol. 1925); późniejsze dramaty i komedie nie dorównywały poprzednim; ponadto poezje, opowiadania, szkice kryt., przekł. utworów W. Szekspira i Moliera; 1922 otrzymał Nagrodę Nobla. BENDA [będą] JULIEN (1867-1956), franc. pisarz i filozof; przeciwnik poglądów H. Berg-sona; głosząc postulat niezależności intelektualisty — rzecznika wartości ponadczasowych — od ideologii i życia polit. (La trahison des clercs 1927), zainicjował program ideowy, zw. klerkizmem (od 'klerk'); powieści (Amoran-des 1922), wspomnienia (La jeunesse d'un clerc 1936). BENEDETTI MARIO (ur. 1920), urugwajski pisarz i krytyk lit.; powieści (Dziękuję za ogień 1965, wyd. pol. 1974) i opowiadania (zbiór-Montevideanos 1959), dające obraz miejskiej, szarej rzeczywistości, wypaczającej stosunki międzyludzkie; poezje, studia kryt., eseje. BENEDICTSSON [bęnedikt~] YICTORIA, pseud. Ernst Ahigren (1850-88), pisarka szwędz.; przedstawicielka literatury tendencyjnej, antycypującej późniejsze idee emancypacyjne, oraz wyrazicielka dążeń naturalist. w literaturze szwędz.; powieści: PengarC\S85), Fru Mariannę (1887), Folklif och smaberattel-se/'(1887); listy i pamiętniki; popełniła samobójstwo. BENEDIKTSSON EINAR (1864-1940), poeta isl.; działacz społ.; reprezentant impresjonizmu i neoromantyzmu; mistrz słowa i formy; twórczość rozpoczynał od poezji patriotycznej (Sógur og kvasdi 1897), by przejść do liryki mistyczno-filoz. (Yogar 1921, Hvammar 1930); przekt. poezji ang. i amerykańskiej. BENELLI SEM (1877-1949), pisarz wł.; popularność przyniosły mu sztuki hist.-obyczajowe o średniow. i renes. Florencji La maschera di Bruto (1908) i Uczta szyderców (1909, wyd. pol. 1923), a także komedia psychol. Tignola (1908); ogłosił też kilka zbiorów wierszy oraz powieści autobiogr., m.in. Schiavitu (1945) o akcentach antyfaszystowskich. BENET [benęj] STEPHEN YINCENT (1898-1943), amer. poeta i prozaik; ballady i poematy epickie o wojnie secesyjnej, np. John Brown's Body (1928)', w twórczości często nawiązania do rodzimego folkloru, m.in. w opowiadaniu The Devil and Daniel Webster (1937), na którego podstawie zrealizowano operę lud. i film. BENET GOITIA JUAN (1927-93), pisarz hiszp., z zawodu inżynier; nowatorska proza o aspektach filoz., często zwodnicza i prowokująca przez zastosowane eksperymenty formalne; gł. powieści: Volveras a Region (1967), Medytacja (1969, wyd. pol. 1983), Herrumbrosas 64 BER lanzas (t. 1-3 1983-86); także zbiory opowiadań, m.in. fantastycznych (Pięć opowiadań i dwie bajki 1972, wyd. pol. 1977). BENGTSSON [bęnt~] FRANS GUNNAR (1894-1954), pisarz szwedz.; zbiory poezji powstałej pod wpływem franc. pamasistów (Tarningkast 1923); eseistyka hist.-kult. (nawiązywał do ang. eseju, popularyzując ten gatunek w Szwecji); powieść z czasów wikingów Rudy Orm (t. 1-2 1941-45, wyd. pol. 1958); przekłady, m.in. utworów J. Miliona. BENIAK VALENT(N (1894-1973), stawać, poeta i tłumacz; pisał refleksyjne sonety, liryki i poematy utrzymane w poetyce pieśni lud., nawiązujące do czes. poetyzmu, awangard, kierunku lit. w poezji lat 20. XX w., manifestującego antytradycjonalizm w sztuce i odrzucającego jej ideowość (m.in. zbiory Ozveny krokov 1932, Zofia 1941, Popolec 1942); tłumaczył utwory z literatury ang., niem. i węgierskiej. BENIUC [beniyk] MIHAI (1907-88), poeta rum.; 1958-66 przewodn. związku pisarzy rum.; w poezji (liczne zbiory, m.in. CTnfece do pie-rzanie 1938, Marul de Imga drum 1954) dominują 2 nurty: spot. i liryczny; ponadto nowele, powieści psychol. (Sttumiony wybuch 1971, wyd. pol. 1974), zbiory artykułów i esejów poświęconych gł. literaturze. BENJAMIN LASZLO (1915-86), poeta węg.; utwory tematycznie związane z przemianami ustrojowymi na Węgrzech po 1945, początkowo wyrażające aprobatę dla nowego porządku społ.-polit. i zgodne z kanonami socrealizmu, następnie ujawniające kryt. stosunek B. do polityki władz i kształtu życia publ.; refleksyjna liryka osobista (zbiór Tuzet akar-tam 1978). BENN GOTTFRIED (1886-1956), niem. poeta i prozaik, z zawodu lekarz; początkowo ekspresjonista, debiutował zbiorem wierszy Mor-gue (1912) ukazującym tragizm ludzkiego losu w drastycznych obrazach choroby i rozkładu fiz. człowieka; 1933-34 zwolennik III Rzeszy, 1938 wykluczony z Izby Piśmiennictwa Rzeszy i objęty zakazem publikacji, zaliczany do tzw. emigrantów wewnętrznych; 1933-45 pracował jako lekarz Wehrmachtu; po wojnie czołowy poeta RFN; zbiory: Statische Gedichte (1948), Fragmente (1951), DestiIIatienen (1953), Ge-sammelte Gedichte 1912-36 (1956); publikował także eseje i artykuły (Das modernę Ich 1919, Probleme der Lyrik 1951); pol. Poezje wybrane (1982). BENNETT [bęnyt] ARNOLD (1867-1931), pisarz ang.; 1902-12 we Francji; naturalist. powieści opisujące codzienne życie przeciętnych mieszczan ang. prowincji: Anna z pięciu miast (1902, wyd. pol. 1927), Opowieść o dwóch siostrach (1908, wyd. pol. 1957); tomy opowiadań, dramaty. BENSON [bęnsan] EDWARD FREDERIC (1867-1940), pisarz ang.; kronikarz życia ang. klasy średniej, zwł. w okresie międzywojennym, autor wielu popularnych powieści humorystycznych, których gł. bohaterami byli Dodo (m.in. Dodo 1893, Dodo Woncte/-1921) i Lucia (m.in. Oueen Luda 1920, Luda in London 1927); wspomnienia. BEOWULF [bęje"ulf], staroang. poemat epicki z VIII w., opiewający czyny bohaterskiego wikinga Beowulfa; łączy motywy mityczne i legendarne z opisem wydarzeń hist. dotyczących dziejów plemion północnogerm. w VI w.; zachowany w rękopisie z X w., liczy ponad 3 łys. wierszy pisanych systemem aliteracyjnym. BERANGER [~ażę] PIERRE JEAN DE (1780-1857), poeta franc.; zw. klasykiem piosenki; autor licznych i popularnych 1815-33 piosenek, sławiących Wielką Rewolucję Franc. i Napoleona l, głoszących idee liberalne i anty-klerykalne (Piosenki 1834, wyd. pol. 1859). BERCEO [bertęo] GONZALO DE (ok. 1198-po 1264), pierwszy znany z nazwiska poeta hiszp., ksiądz; autor m.in. żywotów świętych (Vida de San Millan de la Cogolla, ok. 1234), bogatego zbioru legend o cudach Matki Bożej Milagros de Nuestra Senora (ok. 1255), przekładów hymnów; twórczość B. — oparta na tekstach tac. — reprezentuje "uczoną" poezję klerków średniow., zawiera jednak często realist. szczegóły obyczajowe i wyrażenia z języka potocznego. BERCHET [~szę] G|OVANNI (1783-1851), poeta wł.; działacz niepodl., 1811-19 red. patriotycznego pisma "Conciliatore", 1821-47 na wygnaniu, następnie poseł do parlamentu; jeden z pierwszych teoretyków romantyzmu (Lettera semiseria... 1816); patriotyczne ballady, pieśni, przekłady, m.in. romanc hiszp. (1837), BERDYCZEWSKI MICHA JOSEF, pseud. Bin--Gorion (1865-1921), żyd. pisarz, eseista i filozof, tworzący w językach hebr., jidysz i niem.; potomek chasydzkich rabinów, pochodził z Podola, następnie mieszkał we Wrocławiu 5 — Słownik pisarzy świata 65 BER i Berlinie; jego twórczość odzwierciedla konflikt między nowocz. ideami jego epoki a tradycyjnym judaizmem; w poglądach filoz. wpływ A. Schopenhauera, m.in. praca Reshut ha Yahid Be'ad ha Rabbim (1892), pod wpływem F.W. Nietzschego dążył do "przemiany wartości" w literaturze hebr.; badał legendy żyd. oraz początki judaizmu i chrześcijaństwa. BERG NIKOŁAJ W. (1823-84), poeta roś.; 1874-77 red. gazety "Warszawskij dniewnik"; autor Zapisków o powstaniu polskim 1863 i 1864 roku (t. •\-4 1883-85, wyd. pol. t. 1-3 1898-99, wznowienie 1991), opowiadań z podróży, poezji; przełożył na język roś. Pana Tadeusza A. Mickiewicza. BERGAMIN JosE (1895-1983), hiszp. pisarz i eseista; założyciel (1933) i red. pisma "Gruz y Raya" nawiązującego do koncepcji neoto-mizmu J. Maritaine'a; zwolennik republiki; 1939-59 i 1963-70 na emigracji; w twórczości lit. wykazuje wpływy barok, kierunku — kon-ceptyzmu; zbiory aforyzmów (El cohete y la estrella 1923) odznaczających się błyskotliwą ironią i upodobaniem do paradoksu, utwory teatr. {Melusina y el espejo 1952), liczne eseje, gł. na temat literatury hiszp. (m.in. zbiory Disparadero espańol, t. 1-3 1936-40 i Bel-tenebros y otros ensayos sobre literatura espanola 1973). BERGELSON DAWID (1884-1952), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodzi) z Ukrainy; od 1920 w Berlinie, od 1932 w Moskwie; opowiadania, powieści, dramaty, publicystyka lit.; gł. tematem twórczości B. jest powolny upadek żyd. warstwy średniej; m.in. powieści Arum wokzal (1909), Nach alamen (1913), utrzymana w poetyce realizmu socjalist. Bajm Dnieper (1932); w wyd. pol. zbiór opowiadań Dwie bestie (1959); 1949 uwięziony przez władze stalinowskie, 1952 stracony wraz z grupą pisarzy oskarżonych o żyd. nacjonalizm. BERGENGRUEN [~gru:n] WERNER (1892-1964), niem. pisarz katol.; wykluczony z Izby Piśmiennictwa Rzeszy (zaliczany do tzw. emigrantów wewnętrznych); w twórczości podejmował filoz. -moralne problemy władzy i dyscypliny społ.; powieści Władca i sąd (1935, wyd. pol. 1960), Znak ognia (1949, wyd. pol. 1963), zbiory opowiadań (Trzy sokoły 1936, wyd. pol. 1964); poezje. BERGER [be/dże'] THOMAS (ur. 1924), pisarz amer.; w obyczajowych powieściach, posługując się satyrą, karykaturą i groteską, parodiuje sagę rodzinną, np. Crazy in Berlin (1958); opowieści z Dzikiego Zachodu, m.in. Maty wielki człowiek (1964, wyd. pol. 1988), powieść kryminalna Who te Teddy Villanova7 (1977) oraz cykl legend arturiańskich Arthur Rex (1978). BERGERAC [~żórak] SAYINIEN DE CYRANO DE -> Cyranode Bergerac Savinien de. BERGHOLC OLGA P. (1910-75), poetka roś.; twórczość związana tematycznie z obroną Leningradu podczas II wojny świat, (m.in. poemat Leningradskaja poema 1942, cykl wystąpień radiowych Tu mówi Leningrad 1946, wyd. pol. 1966); liryczna proza autobiogr. (Dzienne gwiazdy 1959, wyd. pol. 1966), szkice, opowiadania, dramaty, utwory dla młodzieży; więziona. BERGMAN [bęrj~] HJALMAR (1883-1931), pisarz szwedz.; 1909-11 przebywał w Rzymie, 1923-24 — w Kalifornii; twórczość realist. o pesymistycznym wydźwięku, nasycona elementami fantastyki, łącząca obserwacje środowiskowe z analizą psychol.; B. odrodził w literaturze szwedz. powieść mieszczańską (Hans nads testamente 1910, Markurells i Wadkóping 1919); tworzył również dramaty, które przyniosły mu sławę największego po A. Strindbergu dramatopisarza szwedz. (Swe-denhielms 1925, Dollar 1926); podczas pobytu w Hollywood napisał powieść Clownen Jąć (1930) utrzymaną w konwencji cha-plinowskiej burleski; ponadto nowele i scenariusze filmowe. BERGSSON GUDBERGUR (ur. 1932), pisarz isl.; tworzył powieści eksperymentalne, łączące elementy poetyki realizmu, surrealizmu i absurdu (Anna 1959, Tómas Jónsson. Metsólu-bók 1966), opowiadania (Astir samtyndra hjóna 1967); przekt. z literatury hiszpańskiej. BERNANOS GEORGES (1888-1948), pisarz franc.; przedstawiciel nurtu katol.; autor głośnych powieści (Pod słońcem szatana 1926, wyd. pol. 1928; Radość 1929, wyd. pol. 1953; Pamiętnik wiejskiego proboszcza 1936, wyd. pol. 1937; Monsieur Ouine 1943, wyd. pol. 1961), połączonych wspólnym tematem ingerencji zła w życie ludzkie i samotności człowieka opuszczonego przez Boga; początkowo związany z prawicowym ruchem Action Francaise, później zwolennik fran- kizmu, jednak pod wpływem hiszp. wojny domowej stał się zdecydowanym antyfaszystą (parnflet polit. Les grands cimetieres sous la lunę 1938); w czasie II wojny świat., przebywając w Brazylii, wspierał swą pu- 66 BES blicystyką franc. ruch oporu; ponadto dramat Dialogi karmelitanek (1948, wyd. pol. Londyn 1961, wyd. krajowe 1985), Listy 1904-48 (1971, wybór pol. 1974). BERNARD [~na:r] TRISTAN, wtaśc. Pauł Bernard (1866-1947), pisarz franc.; autor błyskotliwych, dowcipnych komedii (Triplepatfe 1905, Jules, Juliette et Julien 1929) ukazujących słabości ludzkie z pobłażliwą ironią; także powieści. BERNARDES [~desz] DIOGO (15307-1595?), poeta portug.; kronikarz króla Sebastiana; autor rel. poezji renes. (Yarias rimas do bom Jesus... 1594) i sielanek (O Lima 1596). BERNARDIN DE SAINT-PIERRE [~dę do sę pję:r] JACOUES HENRI (1737-1814), pisarz franc.; uczeń J.J. Rousseau i zwolennik jego poglądów społ.; wrażenia z licznych podróży (m.in. wyspy Oceanu Indyjskiego, Polska, Rosja) zawarł w: Voyage a /'/s/e de France (1773), Etudes de la naturę (1784); autor słynnej idyllicznej powieści Paweł i Wirginia (1788, 1 wyd. pol. pt. Paweł i Maria 1793), obfitującej we wspaniałe opisy egzotycznej przyrody, zapowiadające romantyzm. BERNHARD THOMAS (1931-89), pisarz austr.; w twórczości poprzez kryt. analizę tradycji oraz współcz. środowisk i instytucji dezawuował mit ,,szczęśliwej Austrii"; tematyka jego powieści dotyczy problemów egzystencjalnych, zwł. cierpienia, samotności i śmierci: Mróz (1963, wyd. pol. 1979), Kaikwerk (1970, wyd. pol. 1986); cykl o charakterze autobiogr.: O/e Ursache (1975), Suterena (1976, wyd. pol. 1983), Oddech (1978, wyd. pol. 1983), Chłód: izolacja (1982, wyd. pol. 1987), dramaty, m.in. Święto Borysa (1970, wyst. pol. 1976), Ignorant i szaleniec (1972, wyd. pol. 1973), Am Ziel (1981), opowiadania, zbiory wierszy. BERNI FRANCESCO (1497?-1535), poeta wł., ksiądz; jego słynna przeróbka z elementami parodii Orlando innamorato M.M. Boiarda (1541) na wiele lat przesłoniła oryginał; uprawiał specyficzny rodzaj burleski — w formie wydłużonego sonetu (,,z ogonem") i gawędy tercyną — nazwany poesia bernesca. BEROUL [beryl] ->• Dzieje Tristana i Izoldy. BERRYMAN [bęrymen] JOHN (1914-72), poeta amer.; uprawiał pesymistyczną lirykę refleksyjną utrzymaną w poetyce symbolist. asocjacji i erudycyjnych aluzji hist. i lit.; zbiory wierszy i poematy Homage to Mistress Brad-street (1956), 77 Dream Songs (1964), Delu-sions etc. (1972). BERTIN [~tę] CHARLES (ur. 1919), belg. pisarz i dziennikarza tworzący w języku franc.; w róż- norodnej twórczości poruszał problem osamotnienia, na jakie jest skazana wybitna jednostka; powieści (Journal d'un crime 1961, Les jardins du desert 1981), dramaty (Chris-tophe Colomb 1953, Je reviendrai a Baden-burg 1970), poezje. BERTO GIUSEPPE (1914-78), pisarz wt.; uczestnik II wojny świat.; powieści gł. o tematyce wojennej (// c/e/o e rosso 1946), późniejsze wykazują tendencję do psychoanalizy i poszukiwań formalnych (// małe oscuro 1964, Śmieszna rzecz 1966, wyd. pol. 1970). BERTRAND [~tra] ALOYSIUS, właśc. Jacques Louis Napoleon Bertrand (1807-41), pisarz franc.; zaliczany do tzw. małych romantyków, uznany za jednego z prekursorów symbolis-tów i surrealistów; g3. jego dziełem jest zbiór krótkich, malowniczych poematów prozą Nocny Kasper (1842, wyd. pol. 1984), w których kunszt słowa łączy się z bogactwem fantazji. BERYNDA PAMWO (między 1555 a 1560-1632), ukr. pisarz, leksykograf, pedagog i drukarz; od ok. 1619 kierował drukarnią Ławry Peczer-skiej w Kijowie, gdzie 1627 wydał pierwszy ukr. słownik; zapoczątkował ukr. dramat szkolny, dla którego tworzył personifikowane dialogi wierszem. BERZSENYI [bęrżeni] DANIEL (1776-1836); poeta węg.; przedstawiciel klasycyzmu, czołowy reprezentant tzw. szkoły tac., charakteryzującej się upodobaniem do wersyfikacji i form antycznych, autor wzorowanych na poetyce horacjańskiej ód, pieśni, elegii (tom Berzsenyi Daniel Yersei 1813), w których znalazły wyraz przeżycia i uczucia zapowiadające epokę romantyzmu; kult dla przeszłości szlacheckiej łączył z dogłębną krytyką współcz. szlachty; w listach poet. głosił potęgę rozumu i potrzebę szerzenia oświaty, odrzucał rewolucję jako czynnik sprawczy rozwoju społeczeństw. BESIKI, właśc. Bessarion Gabaszwili (1750-91), gruz. poeta i działacz polit.; sekretarz do spraw polityki zagr. Salomona l, króla Imeretii (zach. Gruzja); autor wierszy lirycznych, pieśni miłosnych (Sewdis bags szewet), ód {Aspin-dza, napisana na cześć zwycięstwa odniesionego 1770 przez wojska gruz. nad Turkami), 67 BES satyr i epigramatów; pol. przekł. w zbiorze Dawna poezja gruzińska (1974) oraz w antologii Poezja gruzińska (1985). BESSENYEI [bęszeniei] GYORGY (ok. 1746-1811), pisarz węg.; wybitny przedstawiciel węg. oświecenia; autor klasycyst. tragedii (Ag/s tragediaja 1771) i komedii, powieści satyr.--utopijnej Tarimenes utazasa (1804), których osią jest konflikt między wolnością a despotyzmem; w swych pismach (m.in. Magyar-sag 1778) głosił program odnowy języka węg., rozwoju oświaty i kultury narodowej. BESSETTE [besęt] GERARD (ur. 1920), kanad. powieściopisarz i badacz literatury, piszący w języku franc.; w powieściach krył. obraz środowisk drobnomieszczańskich Ouebecu (La bagarre 1958, Le libraire 1965), obserwacje realist. oraz poszukiwania formalne (L'incubation 1965, Le semestre 1979): prace kryl. (Une litterature en ebullition 1968). BESTUŻEW ALEKSANDR A., pseud. Marlinski (1797-1837), roś. pisarz i krytyk literacki; dekabrysta; od 1825 na zesłaniu; przedstawiciel romantyzmu roś.; 1823-25 wraz z K.F. Rylejewem wydawał almanach "Polarnaja zwiezda"; autor opowieści hist., salonowych i o tematyce kaukaskiej (Ammalat-bek 1832, Mufła-Nur 1836), prac etnogr. i krytycznolit. oraz poezji (pol. przekł. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej 1954). BESZIKTASZLIAN, Pesziktaszlian, MYGYRDICZ (1828-68), zachodnioorm. poeta i dramatopi-sarz; 1846 założyciel Hamazkjac Yngerutjun, 1856 współorganizator teatru orm. w Stambule; jeden z pierwszych liryków zachodnioorm., autor wierszy o wpływach klasycyst. (wywodzące się z tradycji poetów z zakonu mechitarzys-tów) oraz romant.; oprócz liryki patriotycznej, poświęconej m.in. powstaniu 1862 (cykl tzw. pieśni zejtuńskich), i miłosnej uprawiał drama-topisarstwo, pisał tragedie hist. i komedie (Gadagerkutjun awazags 1909). BETI MONGO, właśc. Alexandre Biyldi (ur. 1932), pisarz kameruński, tworzący w języku franc.; używał też pseud. Eza Boto; żyje na emigracji; we wczesnej twórczości poruszał problemy związane z destrukcyjnym dla tradycyjnych więzi spot. skutkiem działalności franc. urzędników kolonialnych i misjonarzy; późniejsze utwory oddają klimat represji polit. i korupcji w Kamerunie; powieści (m.in. Biedny Chrystus z Bomby 1956, wyd. pol. 1967, Król cudem ocalony 1958, wyd. pol. 1975, Remem-ber Ruben 1974). BETJEMAN [bęczemen] Sir JOHN (1906-84), ang. poeta, krytyk lit. i krytyk sztuki; znawca epoki wiktoriańskiej; autor popularnych wierszy lirycznych i satyr, (m.in. zbiory Collected Poems 1958, Church Poems 1980); przejawiał w nich sentyment do dawnej, mieszczańskiej Anglii, ale też krytykował tradycyjną mentalność ang.; autobiografia wierszem Summoned by Bells (1960); 1972 obdarzony tytułem poeta laureatus. BETTI UGO (1892-1953), pisarz wł.; autor poezji lirycznych (Uomo e donna 1937), opowiadań, zyskał popularność dzięki dramatom, w których centr. zagadnieniem jest sprawiedliwość i odpowiedzialność (Trąd w pałacu sprawiedliwości 1950, wyst. pol. 1958); także scenariusze filmowe. BEVK FRANCE (1890-1970), pisarz słoweń.; mieszkając w Gorycji (Włochy) prowadził szeroką działalność kult.-oświat. w środowisku słoweń. mniejszości nar.; autor licznych opowiadań i powieści psychol. o tematyce wiejskiej, m.in. Sionce w dolinie (1938, wyd. pol. 1965) oraz powieści hist., m.in. trylogii poświęconej walce Słoweńców z uciskiem nar. i społ. Znamenja na nebu (1927-29); wiersze i powieści dla młodzieży (Tonczek 1948, wyd. pol. 1963), prace krytycznolit., przekłady. BEYATLI [bejatły] YAHYA KEMAL (1884-1958), tur. poeta i polityk; 1923 deputowany do parlamentu; dyplomata, m.in. był ambasadorem w Polsce; 1921-23 wydawca pisma lit. "Dergah"; przedstawcie! nurtu nar. w poezji; poi. przekł. Nad grobem Hafiza (" Przegląd Orientalistyczny" 1960 nr 3). BEYLE [bel] HENRI -- Stendhal. BEZBARUA LAKMINATH (1868-1938), ind. poeta, pisarz i dramatopisarz, tworzący w języku asamskim; zapoczątkował w literaturze asam-skiej krótkie opowiadania, gł. o treści realist. i romant.; autor dramatów poświęconych historii Asamu: Zajmati (1900), Belimar (1915) oraz powieści Padum kunwarr, poezja B. to g3. przesycona folklorem liryka miłosna oraz wiersze opisujące piękno natury. BEZRUĆ PETER, właśc Yladimir Yaśek (1867-1958), poeta czes.; rzecznik nar. dążeń Czechów; autor patriotycznych wierszy, w których protestował przeciw wynaradawianiu i spot. wyzyskowi czes. ludności Beskidu Śląskiego (zbiór Slezske pisnę 1909). BHAGAWADGITA, Gila, ind. poemat filoz. wchodzący w skład VI księgi Mahabharaty, 68 BIA powst. w sanskrycie, liczy 700 zwrotek ułożonych w 18 rozdziałów; Bh. powstała prawdopodobnie w IY-III w. p.n.e.; trzon utworu stanowi pouczenie etyczne (teoria należytego działania), które wygłasza bóg Kryszna; wykład ów zawiera elementy rozmaitych doktryn filoz. i rel.: idee wedanty, koncepcje sankhji i jogi itd.; dominuje tendencja teistyczna i bha-kti; przekt. pol. (z oryginału): S.F. Michalskiego Bhagawadgita, czyli Pieśń o Bogu (1910), J. Sachse Bhagawadgita, czyli Pieśń Pana (1988). BHARATENDU HARISCANDREA (1850-85), ind. dramatopisarz, poeta i publicysta, tworzący w języku hindi; uważany za twórcę prozy hindi; wydawca czasopism, działacz i reformator społ.; autor przenikniętych ideą patriotyzmu dramatów społ.-polit. i hist., m.in. Bharat durdaśa (1880), satyr.-groteskowych Premjogini (1875), Wiszasja wiszamauszad-ham (1887), Andher nagan (1881) oraz wykorzystujących tradycyjne wątki legendarne i mi-tol.; przekładał dramaty z sanskrytu, bengal- skiego i ang., m.in. Kupca z Wenecji W. Szekspira Durlabh bandhu. BHARATI, właśc. Suppiramanija Parad! (1882-1921), ind. poeta tamilski; autor 2 poematów epickich: Kujilpattu i Pańdzali saba-dam, cyklu pieśni poświęconych bogu Krysz-nie Kannan paltu oraz wierszy patriotycznych, rel. i in.; Bh. jest uważany za największego XX-wiecznego nar. poetę tamilskiego, był jednocześnie gorącym zwolennikiem jedności Indii. BHARATI DHARNAWIR (ur. 1926), ind. prozaik, poeta i dramatopisarz, tworzący w języku hindi; utwory o tematyce społ. dotyczące problemów życia klasy średniej w niepodległych Indiach; m.in. powieści: Gunaham ka dewata (1949); Suradź ka swatan ghora (1952); ponadto zbiory opowiadań i wierszy. BHARTRYHARI (ok. VII w.), ind. poeta sanskr.; autor zbioru 300 kunsztownych aforyzmów {Subbaszitatriśati\ub Satakatraja}, o mądrości życiowej, miłości i wyrzeczeniu się świata; dzieło Bh. było pierwszym utworem poezji ind. tłumaczonym na języki eur.; przekł. pol. Bhar- trhahego strof trzykroć po sto (1980). BHASA (ok. III w.), ind. dramatopisarz sanskr.; domniemany autor 13 dramatów odnalezionych i opublikowanych 1920, znanych wcześniej jedynie ze wzmianek i cytatów w antologiach; m.in. Swapnawasawadatta (pol. przekł. fragmentów "Przegląd Orientalistycz- ny" 1969 nr 4, "Literatura na Świecie" 1980 nr 10), niektóre oparte na motywach eposów Mahabharata i Ramajana, m.in.: Strzaskanie ud, Poselstwo (pol. przekł. "Przegląd Orien- talistyczny" 1986 nr 2); w swoich utworach Bh. odstępował od obowiązujących kanonów dram. przedstawiając sceny pojedynków i zabójstw; wpływ Bh. jest widoczny w dziełach wielkiego dramaturga sanskr. Kalidasy (V w.). BHAWABHUTI (VIII w.), ind. poeta sanskr.; autor dramatów: Malatimadhawa oraz 2 osnutych na wątkach eposu Ramajana — Maha-wiraćarita i Uttaraćarita', utwory Bh. są przede wszystkim cenione za siłę i dramatyczność uczuć nie spotykaną dotychczas w dramacie, ale silnie występującą np. w eposie oraz głęboko liryczne strofy poetyckie. BHUSZAN (1612-1714), poeta ind., tworzący w lit. dialekcie bradź (dialekt języka hindi); opiewał czyny wojenne wodza Marathów Si-wadźego (1639-80) i radży Ćhatrasala z Bun-dhelkhandu walczących z Mogołami; autor poematów, w których wykorzystywał sanskr. kanony poet. i tradycje epickie, m.in. Śiwradż bhuszan. BIADULA ZMITROK, wtaśc. Samuił Płaunik (1886-1941), pisarz białorus.; autor lirycznych obrazków i opowiadań z życia białorus. wsi przedrewol. (Satawiej 1927), powieści soc-realist. Jazep Kruszynski (cz. 1-2 1929-32), ukazującej sytuację polit. i gosp. na Białorusi w latach 20.; autobiografia U drymuczych lasach (1939). BIALIK CHAIM NACHMAN (1873-1934), żyd. poeta, prozaik, eseista i tłumacz, tworzący w języku hebr.; pochodził z Wołynia, od 1900 w Odessie, od 1920 w Berlinie, od 1924 w Palestynie; uważany za odnowiciela poezji hebr.; jego twórczość zapoczątkowała nową epokę w literaturze hebr., uwalniając ją od tendencji dydyktycznych i propagandowych dominujących do jego czasów, wpłynęła także w istotny sposób na rozwój wspótcz. języka hebr.; gł. tematem jego utworów są rozterki duchowe współcz. Żyda i jego głęboki i skomplikowany stosunek do tradycji judaizmu; autor poezji lirycznej, opowiadań, esejów; przetłumaczył na język hebr., m.in. Don Kichota M. de Cervantesa Saayedry, Wilhelma Tella F. Schillera. BIANKI WITALU W. (1894-1959), pisarz roś.; autor głośnych utworów dla dzieci i młodzieży, popularyzujących wiedzę przyr.; m.in. opowiadania Leśna gazeta (1928, wyd. pol. 1950), 69 BIB Tajemnica nocy leśnej (1949, 1 wyd. pol. pt. Opowiadania i bajki 1951); pol. wybór Gdzie raki zimują i inne opowiadania (1975). BIBBIENA, wtaśc. Bernardo da Dovizl (1470-1520), pisarz wt.; kardynał i legat papieski, dyplomata; dworzanin Medyceuszów; przyjaciel Rafaela; autor popularnej komedii Calandria (1513) oraz bogatej korespondencji. BIBLIA, Pismo Święte, zbiór ksiąg świętych w chrześcijaństwie i judaizmie; dzieli się na Stary Testament (święte księgi judaizmu) i A/owy Testament. Liczba ksiąg uznanych za kanoniczne (kanon) jest różna. Katolickie wydania S. obejmują 73 księgi (46 Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu), protest. — 66 (39 i 37), B. hebrajska uznawana w judaizmie liczy 39 ksiąg. Księgi Starego Testamentu wg kolejności w wydaniach katol. to: księgi zw. historycznymi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa (P/ę-cioksiąg, czyli Prawo), Jozuego, Sędziów, Rut, 1 i 2 Samuela, 1 i 2 Królewska, 1 i 2 Kronik, Ezdrasza. Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Es-tery, 1 i 2 Machabejska; księgi dydaktyczne: Hioba, Psalmów, Przysłów, Kohelefa, Pieśń nad Pieśniami, Mądrości, Syracha; księgi prorockie — proroków większych: Izajasza, Jere-miasza (łącznie z Lamantacjami i księgą Barucha), Ezechiela, Daniela i 12 proroków mniejszych: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Mala-chiasza; Nowy Testament zawiera 4 Ewangelie: Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, Dzieje Apostolskie, listy św. Pawła z Tarsu, List do Hebrajczyków, listy powszechne, Apokalipsę św. Jana. Tytuły ksiąg bibl. pochodzą z reguły od tłumaczy lub kopistów, osoby wskazane w tytule nie muszą być autorami; rękopisy bibl. dzieliły zwykle tekst na perykopy, od XVI w. w wydaniach drukowanych stosuje się umowny podział na krótkie, numerowane rozdziały i wiersze (wersety), wyróżniające perykopy śródtytułami. Z 46 ksiąg Starego Testamentu 39 zostało napisanych w języku hebr. (z fragmentami aram.), 7 pozostałych zachowało się w języku gr. (deuterokanonicz-ne księgi — w protestantyzmie i judaizmie uznane za apokryficzne). Cały Nowy Testament powstał w języku greckim. Najstarsze fragmenty Starego Testamentu mogły być zapisane już ok. X w. p.n.e., ale większość ksiąg powstała w V-ll w. p.n.e. Nowy Testament niemal w całości powstał w 2 pół. l w. Księgi bibl. są znane z odpisów późniejszych niż oryginały. W starożytności powstały przekłady Starego Testamentu na język gr. (Sep- tuaginta), aram. (targumy), łac. (Wutgata) oraz syr. {Peszitta), koptyjski, orm., gruz., gocki, arab., starostów.; reformacja zapoczątkowała nowe tłumaczenia na języki nar.; najbardziej znane są przekłady M. Lutra na język niem. i Biblia Króla Jakuba w języku ang.; przekłady protest, były dokonywane z języków oryginalnych, a katot. z Wulgaty. Współcześnie tłumacze opierają się na tekstach oryginalnych ustalonych przez nowe wydania krytyczne B.; tłumaczenia B. są często pracą zbiorową, nierzadko międzywyznaniową (przekł. ekumeniczne). B. jako księga rel. zawiera zasadnicze prawdy wiary chrzęść.: o Bogu, Jezusie Chrystusie, Duchu Świętym, stworzeniu świata i człowieka, naturze człowieka, grzechu, zbawieniu, działaniu Boga w historii, łasce, wierze, powstaniu i naturze Kościoła, przeznaczeniu świata i człowieka. Wierzący uważają B. za Słowo Boże, Objawienie, prawdę przekazaną ludziom przez Boga; jako taka B. jest wolna od błędu i pozostaje autorytatywną wykładnią treści wiary. B. miała fundamentalne znaczenie dla kultury świat.; oddziałała na sztukę eur.: malarstwo, rzeźbę i architekturę (motywy bibl. dominowały w sztuce średniowiecza, występowały także w dziełach artystów renes. i barok.), muzykę (śpiew gregoriański, utwory m.in. J.S. Bacha, D.S. Bortnianskiego, P.l. Czajkows-kiego, G.F. Handla, F. Mendelssohna, K. Pen-dereckiego); wpłynęła na literaturę, zwł. że jest dziełem o dużych walorach lit., zawierającym ustępy o charakterze poet. (Psalmy, -> Pieśń nad Pieśniami) i cechuje ją bogata struktura gatunkowa, obejmująca m.in. modlitwy, psalmy, pieśni, hymny, lamentacje, dekalogi, przypowieści, aforyzmy, mity, podania, formuły magiczne, listy. Do B. sięgali rzym. poeci chrzęść., m.in. Prudencjusz, twórcy bi-zant. Grzegorz z Nazjanzu, Roman Melodos. W kręgu tematycznym B. powstawały utwory apokryficzne. Myśl moralno-filoz.-rel., wzory osobowe, wątki fabularne, wzorce stylistyczne i formy poet. B. wywarły znaczny wpływ na średniow. literaturę i teatr, np. na hymny i poematy ang. poetów Caedmona i Cynewul-fa, Boską Komedię Dantego, gatunki dramatu rel.: misteria, mirakle, np. Les miracies de Notre-Dame, moralitety — Eyeryman. B. inspirowała rel.-filoz. epopeję Raj utracony i jej kontynuację Raj odzyskany J. Miliona, utwory hiszp. mistyków rel.: Jana od Krzyża, L. de Leon, św. Teresy z Avili, poezję i dramat barok.: epigramy niem. poety Angeliusa Sile-siusa, lirykę ang. poetów metafiz., sztuki teatr. pisarzy hiszp. — P. Calderóna, Lopego de Vega, niem. — M. Opitza, hol. — J. van den Yondela, oraz napisaną w okresie oświecenia 70 BIE Mesjadę F.G. Klopstocka. Dużym zainteresowaniem cieszyła się wśród romantyków (m.in. twórczość W. Blake'a, C. Brentano, G. Byrona, F.R. de Chateaubrianda, F. Grillparzera, M.J. Lermontowa, Novalisa, A. de Vigny, W. Word-swortha). Wyraźnie nawiązuje do B. (gt. do Księgi Hioba) F.M. Dostojewski, a spośród twórców XX-wiecznych: Sz. Asz, M.A. But-hakow, I.A. Brodski, P. CIaudel, W. Faulkner J. Giraudoux, P. Lagerkvist, Th. Mann, F. Mauriac, D.S. Mereżkowski, J. Steinbeck, N. Sachs, P. White. Z dawnej literatury pol. można wymienić twórczość M. Reja, J. Kochanowskiego (poet. przekład Psałterza Dawidów, treny), P. Skargi (kazania), F. Karpiń-skiego, Mikołaja z Wilkowiecka (misterium Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim), M. Sępa Szarzyńskiego (parafrazy psalmów), bibl. stylizacje w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego A. Mickiewicza i Genezis z Ducha J. Słowackiego, z nowszej — utwory Z. Kossak-Szczuckiej, J. Dobraczyńskiego, R. Brandstaettera, Cz. Miłosza, A. Kamieńskiej. M. KOSSOWSKA Biblia w języku polskim, t. 1-2, Poznań 1968-69; Biblia a literatura, red. S. Sawicki, J. Gotfryd, Lublin 1986; K. BUKOWSKI Biblia a literatura polska, wyd. 3, Warszawa 1990; A. SWIDERKOWNA, Rozmowy o Biblii, Warszawa 1994. BICHSEL [biksal] PETER (ur. 1935), szwajc. prozaik i poeta, tworzący w języku niem.; przedstawiciel tzw. realizmu poetyckiego; w twórczości łączy fikcję lit. z warstwą dokumentalną i elementami reportażu na wzór tzw. literatury faktu; zbiór miniatur prozą Eigentlich móchte Frau Blum den Milchmann kenneniernen (1964), nowatorska powieść Pory roku (1967, wyd. pol. 1972), zbiór poetyckich opowiadań dla dzieci Kindergeschichten (1969). BICZEL-ZAHNIETAWA DANUTA (ur. 1938), poetka biatorus.; liryki miłosne i patriotyczne (zbiory Dziawoczaje serca 1961, Dola 1972), w swej poezji B.-Z. nawiązuje do poetyki folkloru; wiersze dla dzieci; pol. wybór wierszy Tyto ty (1981). BIDEL, BediI, MIRZA ABDULGHADER, (1644-1721), poeta- filozof, zaliczany do północno-ind.-tadż.-pers. piśmiennictwa; rzeczywisty wpływ wywarł na środkowoazjat. literaturę tworzoną w języku pers. (także uzb.); ogromna i różnorodna twórczość B. zachowała się w całości; utwory o treści filoz.- mistycznej: gł. dzieło Efran (1711-12); poematy, m.in. Telsem--e hajrat (1669), Mohit-a a'zam (1681); zajmował się problemami ludzkiej egzystencji, kreował sceptycyzm filoz.; uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela stylu ind. w literaturze perskojęzycznej (dari); przekł. poezji B. w zbiorze Trzeci dywan perski (1986). BIEBL KONSTANTIN (1898-1951), poeta czes.; początkowo związany z nurtem poezji proletariackiej, od 2 pół. lat 20. — w zbiorze Zlatymi fetezy (1926) i poemacie Novy łkaros (1926) — rozwijał założenia poetyzmu (awangard. kierunku w poezji czes., opartego m.in. na odrzuceniu ideowości sztuki), poszukując często inspiracji w egzotyce odległych krajów (tom S lodf, jeż dovazi ćaj a kavu 1927); później tworzył wiersze surrealist. (zbiór Zrcad-lo noci 1939) oraz należące do nurtu tzw. poezji zaangażowanej, pozbawione jednak schematyzmu (tom Bez obav 1951); pol. wybór Nowy łkar i inne poezje (1984). BIEDNY DIEMJAN, wtaśc. Jefim A. Pridworow (1883-1945), roś. poeta i bajkopisarz; autor bajek polit., wierszy satyr., poematów i felietonów, wyrażających afirmację współcz. mu porewol. rzeczywistości; pol. wybór Znajome twarze (1951), przekt. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). BIELAJEW ALEKSANDR R. (1884-1942), pisarz roś.; autor powieści fantastycznonauk. nawiązujących do tradycji lit. J. Verne'a; Wyspa zaginionych okrętów (1926-27, wyd. pol. 1960), Czełowiek-amfibija (1928), Pod niebom Arktiki(WQ). BIELIAUSKAS ALFONSAS (ur. 1923), litew. prozaik i krytyk; autor opowiadań i powieści psychol. (Róże kwitną czerwono 1959, wyd. pol. 1963, Jeszcze się spotkamy, Vilmo... 1962, wyd. pol. 1975, Romans kowieński 1966, wyd. pol. 1969) z powojennego życia Litwinów oraz hist., m.in. Ramus laikai (1981), WIniaus kal-ne/ła/(1986). BIELOW WASILIJ l. (ur. 1932), pisarz roś.; przedstawiciel nurtu tzw. prozy wiejskiej; autor psychol.-obyczajowych opowieści Ludzka rzecz (1966, wyd. pol. 1971), Wychowanie metodą doktora Spocka (1974, wyd. pol. 1984) i powieści Przeddzień: kronika lat dwudziestych (cz. 1-2 1972-76, cz. 3 1987, wyd. pol. cz. 1-2 1980); dramaty, publicystyka. BIEŁY ANDRIEJ, wtaśc. Boris N. Bugajew (1880-1934), roś. poeta i prozaik; teoretyk symbolizmu; 1921-23 na emigracji; autor liryków filoz. (m.in. zbiory wierszy Zołoto w łazuri 1904, Piepiet, Urna, oba 1909); nowator i eks- perymentator, uprawiał poet. prozę rytmiczną: 71 BIE Symfonia II Dramatyczna (1902, pol. przekł. fragmentów w wyborze Poezje (1975), cykl powieściowy pt. Moskwa (1926-32); zasłynął powieściami: Srebrny gołąb (1910, wyd. pol. 1987), groteskowo- satyr. arcydziełem prozy symbolist. Petersburg (1916, wyd. pol. 1974), o perspektywach hist. rozwoju Rosji, oraz powieścią autobiogr. Koc/o Lefajew (1922, wyd. pol. 1976), inspirowaną ideami antro-pozoficznymi; ponadto trylogia wspomnieniowa Na rubieże dwuch stoletij (1930), Na-czato wieka (1930), Mież dwuch riewolucyj (1934), prace hist. i teoretycznolit. (m.in. zebrane w tomie Simwolizm 1910); przekl. wierszy B. w antologii Z liryki rosyjskiej XX wieku (1987). BIENEK HORST (1930-90), niem. prozaik i poeta; 1951-55 więziony w ZSRR za działalność przeciw polityce kult. NRD; od 1955 w RFN; cykl powieści o zabarwieniu autobiogr. ukazujących dzieje rodziny śląskiej w 1939-45 (t. 1 Pierwsza polka 1975, wyd. pol. 1983, t. 2 Wrześniowe światło 1977, wyd. pol. 1995, t. 3 Zeit ohne Glocken 1979, t. 4 Erde und Feuer 1982); wiersze (Gleiwitzer Kindheit 1976). BIENIEDIKTOW WLADIMIR Q. (1807-73), roś. poeta; autor wierszy miłosnych i refleksyjnych stanowiących specyficzny wariant poezji ro-mant. (Stichotworienija t. 1-3 1856); uprawiał także lirykę obywatelską, często o wymowie satyr.; tłumaczył utwory P. Berangera, V. Hugo, A. Mickiewicza, F. Schillera, W. Szekspira i in.; wywarł wpływ na epigonów romantyzmu oraz na I.W. Siewierianina i W. Chlebnikowa. BIERBAUM [bi:rba"m] OTTO JULIUS (1865-1910), pisarz niem.; od 1890 red. pisma natu-raiistów "Die Freie Buhne"; autor liryków, komedii i piosenek kabaretowych (zbiór Deu-tsche Chansons 1901); gł. dzieło — powieść Prinz Kuckuck (t. 1-3 1907), satyra na filister-stwo niem. burżuazji; powieść Stiipe (1897) o berlińskiej bohemie (występuje tu m.in. S. Przybyszewski). BIERBIEROWA NINA N. (1901-93), żona W.F. Chodasiewicza, pisarka roś.; od 1922 na emigracji, początkowo w Niemczech i Francji, później w USA; 1958-63 czł. redakcji almanachu "Mosty"; autorka opowiadań i powieści o życiu roś. emigrantów, głośnej autobiografii Podkreślenie moje (Monachium 1972, 2 wyd. poszerzone!. 1-2 Nowy Jork 1983, pol. przekt. fragmentów w "Zeszytach Literackich" 1990 nr 30), zbeletryzowanych biografii roś. kompozytorów, m.in. Czajkowskij (Nowy Jork 1936), opowieści biogr. Żeleznaja żenszczina (Nowy Jork 1981, wyd. roś. 1989), monografii o roś. masonerii Ludi i foży (Nowy Jork, 1986, wyd. roś. części 1989). BIERCE [bje^l AMBROSE GWINNETT (1842-1914?), amer. pisarz i dziennikarz; tomy opowiadań niesamowitych (Ta/es of Soldiers and Civilians 189.1, Czy to się mogło zdarzyć 1893, wyd. pol. 1981), często związanych tematycznie z wojną secesyjną i życiem pionierów w Kalifornii; epigramaty i aforyzmy; pol. wybór opowiadań Jeździec na niebie (1960). BIERMANN [bj~] WOLF (ur. 1936), niem. poeta i pieśniarz; 1953-76 w NRD, za ostrą krytykę anomalii ustrojowo-społ. został 1976 pozbawiony obywatelstwa, co stało się powodem kryzysu w życiu kult. kraju (m.in. emigracja pisarzy na Zachód); od 1976 w RFN; autor popularnych pieśni poruszających tematykę polit. i społ. (zbiory Preussischer łkarus 1978, Yerdrehte Welt 1983). BIHARILAL (1603-63), ind. poeta, tworzący w lit. dialekcie bradź; autor jedynego dzieła Bihari satsai, w którym wykorzystał tradycyjną sanskr. formę poet. — luźne, nie powiązane w całość strofy ilustrujące podstawowe elementy poetyki ind.: smaki estet., figury poet., opisy bohaterów i pór roku; utwór B. opiewający miłość boga Kryszny do pasterki Radhy był przekładany na języki ind. i europejskie. BILAC [bilak] OLAVO (1865-1918), poeta bra-zyl.; jeden z czołowych przedstawicieli par-nasizmu w Brazylii; gł. zbiory: Poesias (1888, w wyd. 2 1902 — głośny poemat epicki O cacador de esmeraldas), sonety Tarde (1919); także proza (m.in. Crónicas e norę/as 1894) oraz prace teoretycznoliterackie. BILDEROIJK [byldarde^] WILLEM (1756-1834), pisarz hol.; poezja okolicznościowa, dydaktyczna i liryka miłosna (Mengelpoezy 1799), epos rel. (De ondergang der eerste wareid 1820), dramaty klasycyst.; jego konserwatywne idee (wróg rewolucji, liberalnego porządku konstytucyjnego, zniesienia niewolnictwa) wywarły wpływ na powstanie antyrewol. ruchu odnowy polit.-rel. Het Reveil. BILIUNAS JONAS (1879-1907), pisarz litew.; wprowadził do literatury litew. tematykę proletariacką (opowiadanie Pierwszy strajk 1903); autor opowiadań (Smutna opowieść 1907) i wierszy, ukazujących życie robotników i biedoty wiejskiej na prze). XIX i XX w.; uprawiał też prozę psychol. i poet.; pol. wybór Smutna opowieść i inne opowiadania (1956). 72 LII n-ttu &u HiL OUMX) li |>• birutiii, •l .< poi^e mwl dlwm&ln *r*i(n4M f—l wdr* — fil*t« ui bod & M» C-T—' Jj—»< i"»n«ł—la e?^taMUT«r>l«drlaii|i^^|k«le;l4, .^ i_f f' AtMi ip>» do tipriU •nt»l» fl «w p*irx~"-'Tt1*"^ runtirt ) QIII M nwUeat * (tllhit* bfinJUtarnI 1. Ostatni autograf H. de Balzaka (20.VI.1850). 2. Korekta autorska Kwiatów zła Ch. Baudelaire'a. 3. Dekameron {Dzień piąty) G. Boccaccia, drzeworyt Augustina De Zani. BIN BINAWA, Benawa, ABDURRAUF (ur. 1913), af-gański pisarz i publicysta, tworzący w języku paszto; 1945-51 prezes afgańskiej akad. nauk; działacz społ. i polit., m.in. organizator prasy i dyr. Radia Kabul; zbiory poezji, nowele dramaty, rozprawy krytycznolit. i polit., utwory dydaktyczne; przekt. z języków: urdu, arab., pęrs. i angielskiego. BINKIS KAZYS (1893-1942), titew. poeta i dra-matopisarz; początkowo liryk obrazujący realia życia wsi litew. (m.in. zbiór EileraSćiai 1920), później autor wierszy futuryst. (zbiór 100 pavasariu 1923); jego twórczość obejmuje także humoreski i satyr, poematy obyczajowe, m.in. Tamosius Bekepuris (1927), Jauniausia Lietuva (1930), dramat pacyfistyczny Genera-line repeticjia (1940), wierszowane utwory dla dzieci oraz sztukę teatr, z życia szkoły At-źałynas (1937); uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców litew.; tłumacz utworów, m.in. I.A. Kryłowa, A.S. Puszkina; pol. przekt. w antologii Stu trzydziestu poetów (1957). BIOY CASARES [bioj kasa~] ADOLFO (ur. 1914), pisarz argent.; czt. estetyzującej grupy lit. Sur; opowiadania i powieści (Wynalazek Morela 1940, wyd. pol. 1975, Plan ucieczki 1945, wyd. pol. 1978, Sen o bohaterach 1954, wyd. pol. 1978), o detektywistycznej intrydze, w których pod sensacyjno-fantas-tyczną warstwą kryją się treści moralno-filoz.; także opowiadania pisane wspólnie z J.L. Borgesem (Kroniki Bustosa Domecqa 1967, wyd. pol. 1985) i żoną, S. Ocampo. BIRGITTA, pol. Brygida, święta (ok. 1303-1373), mistyczka szwedz.; 1344 rozpoczęła działalność polit. i rel.; 1346 założyła zakon, zw. zakonem brygidek; od 1349 w Rzymie; 1391 kanonizowana; autorka ok. 600 objawień Reyelationes (1492, przekf. szwedz. 1957-59, przekł. pol. pt. Skarby niebieskich tajemnic 1698), w których prócz tematów metafiz. poruszała aktualne zagadnienia polit.-społ., piętnowała w nich papiestwo w okresie tzw. niewoli awiniońskiej oraz panowanie Mag-nusa II w Szwecji; przepowiadała również upadek i potępienie zakonu krzyżackiego. BIRZE MIERYALOIS, właśc. M. Berzinś (ur. 1921), łot. pisarz i publicysta; autor powieści (Visiem rozes darzą ziedi 1958) i dramatów (Melns Cimmermana pianino 1970), podejmujących temat rozrachunku z wojną i faszyzmem; pisze także powieści i opowiadania społ.-obyczajowe, niekiedy autobiogr., m.in. SmilSu pułkstenis (1964). BIRZNIEKS-UPITIS ERNESTS (1871-1960), pisarz łot.; autor realist. opowiadań ukazujących życie mieszkańców wsi łot., m.in. Peleka ak-mens stasti (1914), Kaukaza stasti (1927); twórca realist. literatury dziecięcej (Ninas pasać/nas, t. 1-3 1922); wspomnienia z dzieciństwa Pastarina dienas gramata (t. 1-3 1922-24). BISHOP [byszep] ELIZABETH (1911-79), poetka amer.; jej refleksyjną lirykę, inspirowaną licznymi podróżami, cechuje współistnienie realizmu i fantazji, rozpiętość tematyczna, a także doskonałość warsztatu poet. (m.in. zbiory North and South 1946, 1955, Poems 1956, Ouestions of Travel 1965, The Ballad of the Burglar of Babylon 1968, Complete Poems 1969). BITÓW ANDRIEJ G. (ur. 1937), pisarz roś.; przedstawiciel prozy psychol., w której podejmuje problematykę filoz.-moralną, w narracji stosuje często technikę tzw. strumienia świadomości; zbiory opowiadań: Wielka kula (1963, wyd. pol. 1964), Letnisko (1967, wyd. pol. 1970), Aptiekarskij ostrów (1968), głośna powieść Puszkinskij dom (Ann Arbor 1978, wyd. roś. 1987-88), łącząca elementy belet-rystyki z esejem krytycznolit.; uprawia także eseistykę nasyconą liryzmem; dzienniki z podróży (Uroki Armenii 1969), portrety lit. (Podróż do przyjaciela z lat dziecinnych 1966, wyd. pol. 1986), reportaże oraz szkice o literaturze i sztuce. BITZIUS [bycjus] ALBERT -»• Gotthelf Jeremias. BJ0RNSON [bjc/n'^] BJBRNSTJERNE MARTINIUS (1832-1919), norw. prozaik, dramatopisarz, poeta i publicysta; współtwórca norw. teatru nar., dyr. teatrów w Bergen (1857-59) i Chris-tianii (ob. Oslo, 1865-67), 1867-71 red. i wydawca pism "Aftenbladet" i "Norsk Folkeb-ladet"; autor opowiadań i powieści o tematyce wiejskiej: Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza (1857, wyd. pol. 1957), Rybaczka (1868, wyd. pol. 1910), Na bożej drodze (1892, wyd. pol. 1895), dramatów hist. i społ. (m.in. Bankructwo 1875, wyd. pol. 1876, Rękawiczka 1883, wyd. pol. 1905), zbioru wierszy Digte og sange (1870, tu tekst norw. hymnu nar.); twórczość B. odegrała dużą rolę w norw. ruchu nar. zmierzającym do zdobycia niezależności polit. i oderwania Norwegii od Szwecji; 1903 otrzymał Nagrodę Nobla. BLAGA LUCIAN (1895-1961), rum. filozof, dyplomata i poeta; współpracownik i wydawca wielu pism; zwolennik poglądu, że wzorem dla sztuki rum. winna być nar. mitologia 74 BLA dacka; liczne zbiory poezji o zabarwieniu filoz. (Poemele luminii 1919, Lauda somnului 1929), dramaty {Mistrz Mariole 1927, wyst. pol. 1927); zbiór esejów Trilogia culturii (1944) zawierający pierwszą filoz. koncepcję kultury rum.; pol. wybór poezji Poematy światła i inne utwory (1978). BLAHOSLAY JAN (1523-71), pisarz czes.; działacz Jednoty Braci Cześ.; tłumacz Nowego Testamentu (1564), włączonego następnie w skład Biblii kralickiej (1579-94); autor pism hist., teol., prac językoznawczych oraz z teorii muzyki i poetyki; wydawca Kancjonału Szamotulskiego (1561) i Kancjonału Iwanczyc-kiego (1564). BLAIS [ble] MARIE CLAIRE (ur. 1939), kanad. poetka i powieściopisarka, tworząca w języku franc.; zyskała rozgłos realist.-groteskową powieścią z życia rodziny chłopskiej Pierwsza zima w życiu Emmanuela (1966, wyd. pol. 1970); ponadto powieści Manuscripts de Pau-line Archange (1968), Le sourd dans la ville (1979); wiersze {Existences 1962-63). BLAKE [blejk] NICHOLAS ->• Day-Lewis Cecil. BLAKE [blejk] WILLIAM (1757-1827), ang. poeta, myśliciel, malarz, rytownik; wybitny przedstawiciel wczesnego romantyzmu; w filozofii łączył entuzjazm dla idei rewolucji franc. z rel. mistycyzmem i chrzęść, moralistyką (wpływ E. Swedenborga); tradycję lit., z której czerpał, odsłaniała po części tematyka jego dzieł piast. (gt. miedzioryty i akwarele) — ilustracje do utworów J. Miltona, Dantego i bibl. Księgi Hioba; twórczość B. określa postawa buntu przeciw konwencjonalnym autorytetom w imię duchowej wolności; dzieła prozą (Marriage of Heaven and Heli 1790); poematy: tzw. księgi prorocze (T/riel 1789, Yisions of the Daughters of Albion 1793 i in.), cykl "kosmiczny" (The First Book of Urizen 1794, The Book of Los 1795 i in.), Milton (1805-08), Jerusalem (1804-20); zbiory liryków (Pieśni niewinności 1789, Pieśni doświadczenia 1794); wybór pol. Poezje wybrane (1972). A. KONOPACKI William Blake, Warszawa 1987. BLANCHE [blansze] AUGUST (1811-63), szwedz. prozaik i dramatopisarz; realist. szkice (Bilder ur verkligheten 1863-65) z życia mieszkańców Szwecji, gł. Sztokholmu; utwory dram. z widocznymi wpływami franc. komedii intrygi (Ett resande teatersallskap 1848), awanturnicze i sensacyjne powieści w stylu A. Duma-sa-ojca (Yalnaden 1847). BLANCHOT [blaszo] MAURICE (ur. 1907), franc. krytyk lit. i pisarz; jeden z prekursorów eks- perymentalnego nurtu — nowej powieści, m.in. w wykazujących wpływy F. Kafki Thomas 1'obscur (1941) i Aminadab (1942); pisał też nowatorskie pod względem formalnym, oscylujące pomiędzy opowiadaniem, nowelą i powieścią utwory (L 'arret de mort 1948) oraz eseje; w krytyce lit., ulegając oddziaływaniu filozofii M. Heideggera, badał twórczość M. Prousta, Th. Manna, S. Becketta i in., zainspirował tzw. nową krytykę (m.in. L'espace litferaire 1955, Apres coup 1983). BLANOIANA ANA, wtaśc. Otiiia Coman (ur. 1942), rum. poetka i eseistka; liryka refleksyjna, skoncentrowana wokół dylematów współcz. człowieka stojącego w obliczu moralnego wyboru; zbiory wierszy (Pe/soana/nWa p/u/a/1965, Stea de pradS 1986) i poematów (Arhitectura yalorilor 1990); utwory dla dzieci; pol. wybór poezji Pięta Achillesowa i inne wiersze (1984). BLASCO IBAŃEZ [~sko ~ńeł] YICENTE (1867-1928), hiszp. pisarz i publicysta; wielokrotnie więziony za działalność republ.; 1894 zał. dziennik "El Pueblo", gdzie propagował poglądy antymonarchistyczne; od 1909 poza krajem; debiutował pod wpływem naturalizmu franc.; opublikował ponad 40 tomów prozy lit. i publicyst., w tym powieści regionalne (Ziemia przeklęta 1898, 1 przekt. pol. pt. Rudera 1905), powieści z tezą spot. (Katedra 1903, wyd. pol. 1910, Bodega 1905, wyd. pol. 1933), obyczajowe (Krew na arenie 1908, wyd. pol. 1925), wojenne (Marę nostrum 1917, wyd. pol. 1925, najsłynniejsza — Czterech jeźdźców Apokalipsy 1916, wyd. pol. 1925); liczne reportaże, m.in. opis podróży dookoła świata La vuelta al mundo de un novelista (t. 1-3 1924-25). P. SAWICKI Twórczość literacka Yicente Blasco łbańeza i jej recepcja w Polsce, Wrocław 1978. BLATNY IVAN (1914-90), poeta czes.; związany z grupą Skupina 42, od 1948 na emigracji w W. Brytanii, w latach 50. współpracownik Radia Wolna Europa; początkowo liryka pejzażowa, także o tematyce wielkomiejskiej, przeniknięta nastrojem melancholii i poczuciem upływającego czasu (Pani'Jitrenka 1940, HIedani pfftomneho ćasu 1947), w późniejszej twórczości wiersze o tematyce egzystencjalnej (wybory: Stara bydliśte 1979, Pomocna Skola Bixley\987; pol. wybór Szkoła specjalna 1993). BLATNY LEV (1894-1930), czes. pisarz, krytyk lit. i teatr.; 1925-28 kierownik lit. Teatru Nar. w Brnie; wspótzatożyciel (1921) i współtwórca manifestu grupy lit. Literani skupina, propa- 75 BLA gującej ekspresjonizm; autor opowiadań eks-presjonist. (zbiór Vi'tr w ohrade 1923) oraz groteskowych komedii [Ko-ko-ko-dak 1922); późniejsza twórczość pod wpływem utopijnych ideałów społ. (m.in. dramat Cerna. noc 1930). BLAUMANIS RUDOLFS (1863-1908), pisarz łot.; twórca łot. noweli realist. (m.in. zbiór Raudu-piete 1889); autor dramatów i komedii o tematyce społ. (Ugunr'\905, Skroderdienas Sil-macos 1902); patriotyczna poezja satyryczna. BLEST GANA ALBERTO (1830-1920), pisarz chilijski; jeden z twórców latynoamer. powieści realist., wzorujący się na H. de Balzaku {Mart/n Rivas 1862 — przedstawiająca społeczeństwo chilijskie 2 pół. XIX w.). BLICHER [bHkkór] STEEN STEENSEN (1782-1848), duń. nowelista i poeta; twórca realist. noweli duń. (Wędrowny kramarz 1829, wyd. pol. 1976); zbiory poezji o pogłosach romant. (Sneklokken 1826); twórczość związana z rodzinną Jutlandią. BLIXEN-FINECKE [b. fineka] KAREN CHRISTEN-CE, pseud. Isak Dinesen, Pierre Andrezel (1885-1962), pisarka duń., tworząca także w języku ang.; 1914-31 przebywała w Kenii (wspomnienia Pożegnanie z Afryką 1937, wyd. pol. 1962); nawiązywała do tradycji romant. (zbiór opowiadań Siedem fantastycznych opowieści 1935, wyd. pol. 1977); nowele (zbiory Opowieści zimowe 1942, Anegdoty o przeznaczeniu 1958 — oba wyd. pol. 1995); autobiografia Cienie na trawie (1960, wyd. pol. 1995). BLOY [bl"a] LEON (1846-1917), pisarz franc.; prekursor franc. literatury katol. XX w.; w utworach polemicznych, powieściach (Le desespe-re 1886, Krew biednego 1909, wyd. pol. 1958) i dzienniku (t. 1-8 1898-1920) krytykował współcz. Kościół za odejście od ducha ewangelicznego i poddanie się wpływom pieniądza, zwalczał też bezideowość burz. społeczeństwa. BLOŹE WTAUTAS (ur. 1930), litew. pisarz i tłumacz; w pierwszych latach powojennych poezję B. cechował umiar form klasycyzujących; uznanie zyskał dzięki eksperymentalnej liryce intelektualnej; zbiory wierszy: Nesudegantys miestai (1964), lstylinćiosźemesC\966), Żemes geles (1971); tłumaczy utwory pisarzy niem. i rosyjskich. BLUNDEN [blandn] EDMUND CHARLES (1896-1974), ang. poeta, krytyk lit. i historyk literatury; piewca przyrody wsi ang. (zbiory wierszy: The Waggoner 1920, The Shepherd 1922, English Poems 1925); głośny dziennik z czasów l wojny świat. Undertones of War (1928); szkice o życiu i twórczości wybitnych pisarzy angielskich. BLY [blaj] ROBERT (ur. 1926), amer. poeta, tłumacz i krytyk lit.; czołowy przedstawiciel ugrupowania poet. określanego mianem "głębokiego obrazu", szukającego inspiracji w koncepcjach podświadomości zbiorowej; od 1966 wspótprzewodn. organizacji pisarzy zrzeszającej przeciwników wojny w Wietnamie; twórczość pozostająca pod wpływem poezji hiszp., szwedz. i niem., często w aurze surrealizmu i mistycyzmu przedstawia życie na farmie i krajobraz rodzinnej Minnesoty; m.in. zbiory wierszy: The Light Aroung tnę Body (1967), Sleepers Joining Hands (1973), The Morning Glory (1975), Selected Poems (1985); pol. wybór Jadąc przez Ohio i inne wiersze (1985); tomy szkiców lit. i esejów: American Poetry: Wildness and Domesticity (1990), Żelazny Jan. Rzecz o mężczyznach (1990, wyd. pol. 1993). BŁAKYTNY WASYL, właśc. W. Ełtanski (1894-1925), ukr. poeta i działacz polit.; 1923 założyciel i przywódca ugrupowania ukr. pisarzy rewol. Hart; debiutował wierszami symbolis-tycznymi; jako jeden z pierwszych w literaturze ukr. uprawiał lirykę proletariacką (zbiór Udary mołota i sercia 1920); felietony satyr., publicystyka polityczna. BLOK ALEKSANDR A. (1880-1921), roś. poeta i dramatopisarz; wybitny przedstawiciel symbolizmu; autor nasyconych wizyjnym mistycyzmem Wierszy o Pięknej Damie (1905), związanych z postacią żony L.D. Miendelejewej, także liryków osnutych na motywach cierpienia, rozpaczy i śmierci (m.in. zbiory Nieczajannaja radost' 1906, Snieżnaja maska 1907); poezje poświęcone roli i miejscu Rosji w dziejach Europy (zbiór Stichi o Rossiji 1915, cykl Na Kulikowym polu 1909, wiersz Scytowie 1918, przekł. M. Jastruna 1947); głośne poematy: Dwunastu (1918, wyd. pol. 1921), odzwierciedlający dramatyzm pierwszych dni rewolucji, także epicki Odwet (powst. 1910-21 nie ukończony, wyd. 1922, wyd. pol. 1989), związany tematycznie z Polską; dramaty, w których B. dał wyraz niepokojom społ.-moralnym swoich czasów: Buda jarmarczna (1906), Król na placu (1906), Nieznajoma (1908), Róża i krzyż (1913); artykuły krytycznolit. {Intielligiencyja i riewolu-cyja 1918, Kruszenije gumanizma, powst. 1919, wyd. 1921), praca dokumentalno-publicyst. Ostatnie dni caratu (1921, wyd. pol. 1968); B. 76 BOE wywarł wielki wpływ na całą XX-wieczną lirykę roś.; pol. wybory poezji: 1934, 1935, 1957, 1963, 1981, 1987, także przekł. wierszy w an- tologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1947), Pięciu poetów (1975), Z liryki rosyjskiej XX wieku (1987), Poeci rosyjscy w przekładach Artura Sandauera (1987); pol. wybór dramatów B. Utwory dramatyczne (1985); Dzienniki 1901-1921 (pol. wybór 1974). S. POLLAK Wyprawy za trzy morza. Szkice o literaturze rosyjskiej, Warszawa 1962; tenże Niepokoje poetów, Kraków 1972; A. GALIS Osiemnaście dni Aleksandra Bloka w Warszawie, Warszawa 1976. BO JUYI, Po Cu-i (772-846), chin. poeta epoki Tang; dzieła jego, pisane prostym i pięknym stylem, zawierające krytykę stosunków społ., zyskały wielką popularność; pol. przekład pieśni Dziesięć dum z Ts'in w Antologii literatury chińskiej (1956). BOBORYKIN PIOTR D. (1836-1921), pisarz roś.; od 1914 przebywał za granicą, m.in. w Szwajcarii; reprezentant naturalizmu w literaturze roś.; 1863-65 wydawca i red. czasopisma "Bibliotieka dla cztienija"; autor powieści, m.in. Dielcy (1872-73), Kitaj-gorod (1882), Wasilij Tiorkin (1892) ukazujących życie roś. burżuazji w Moskwie, praca Jewropiejskij ro-man w XIX stoletii (1900), wspomnienia Za pofwieka (1929). E. SŁAWĘCKA Piotr Boborykin, Kraków 1981. BOBROWSKI JOHANNES (1917-65), pisarz niem.; w twórczości podejmował temat stosunków pol.-niem., analizował problem winy narodu niem. wobec Europy Wsch.; powieść Młyn Lew/na (1964, wyd. pol. 1967) o koloni-zatorskiej polityce Niemców na Pomorzu w latach zaboru; w Litewskich klawikordach (1966, wyd. pol. 1969) poruszył problematykę stosunków niem.-litew. w okresie poprzedzającym II wojnę świat.; opowiadania (wybór pol. Uczta myszy 1968); zbiory poezji (wybór pol. Wiersze 1967, wyd. nowe 1976). BOBYNSKI WASYL (1898-1938), poeta ukr.; 1927-30 red. wyd. we Lwowie czasopisma "Wikna"; współorganizator ugrupowania lit. Homo, skupiającego zachodnioukr. pisarzy komunist.; wiersze liryczne, nawiązujące do poezji franc. symbolistów i pieśni lud. (zbiory Nicz kochannia 1923, Tajna tanciu 1924), poematy {Smerf Franka 1927); przekt. literatury franc.; od 1930 na wsch. Ukrainie, zginął w nie wyjaśnionych okolicznościach. BOCAGE [bokaże] MANUEL MARIA BARBOSA DU (1765-1805), poeta portug.; prekursor portug. romantyzmu; autor satyr, ballad, elegii, pane-giryków, sonetów; tłumaczył m.in. utwory Owidiusza i J. Macphersona; gł. zbiory: R/mas (t. 1-3 1791-1804), Improyisos (1805). BOCCACCIO [bokkaczczio] GIOVANNI (1313-75), pisarz wł.; przyjaciel F. Petrarki; autor łac. prac erudycyjnych, a także kilku powieści w języku wł. wierszem i prozą, wśród których wyróżnia się Fiammetta (1343-44, wyd. pol. 1923). Głównym dziełem B. pozostał Dekame-ron (1349-51, wyd. ok. 1470), zbiór 100 nowel podzielonych na 10 dni (gr. deka 'dziesięć'); opowiadaniem ich zabawia się grupa 10 osób, które przed zarazą (we wstępie słynny opis dotkniętego nią miasta) schroniły się w okolice Florencji; wątki nowel czerpał B. zarówno ze źródeł pisanych, jak i z przekazów ustnych; przedstawiając życie swej epoki w całej jego bujności, ukazywał często swawolne przygody erotyczne, lecz opis zmysłowych ponęt świata łączył z podziwem dla sprawności umysłu ludzkiego. B. stał się klasykiem prozy wł., a nowela, w nadanej przez niego strukturze — wzorem naśladowanym długo w różnych literaturach. W Polsce poszczególne wątki Dekameronu występowały już w literaturze XVI w.; 1 wyd. 1874-75. K. ŻABOKLICKI Giovanni Boccaccio, Warszawa 1980. BODMER JOHANN JAKOB (1698-1783), szwajc. uczony, teoretyk literatury i dramatopisarz, tworzący w języku niem.; przeciwnik klasycyst. teorii J.Ch. Gottscheda (odwoływanie się do tradycji germ.) oraz zwolennik "fantazji i cudowności" w poezji; autor dramatów polit., patriarchad (Jacob und Joseph 1751, Joseph und Zulika 1753) i wierszy satyr.; opublikował wiele rozpraw z dziedziny estetyki (Kritische Abhandlung von dem Wunderbaren In der Poesie 1740); przełożył Raj utracony J. Miltona oraz wydał Pars/fala (1753) i Pieśń o Nibelun-gach (1757). BOECJUSZ, Anicius Maniius Torquatus Seve-rinus Boethius (480-524), rży m. logik, filozof, teolog, pisarz i wyższy urzędnik; przełożył na język łac. i skomentował pisma log. Arystotelesa; opracował podręczniki astronomii, arytmetyki, geometrii i muzyki; w dziełach teol. podjął próbę uzgodnienia wiary i rozumu, zajmując się zwt. zagadnieniami osoby i natury; najsłynniejszym utworem B. jest dialog (prozą, z wierszowanymi wstawkami) między B. a postacią uosabiającą filozofię O pocieszeniu, jakie daje filozofia (wyd. pol. 1962), napisany w więzieniu, w oczekiwaniu na wyrok śmierci; są w nim zawarte elementy filozofii stoickiej, chrzęść, i neoplatońskiej; do XII 77 BOE w. pisma i przekłady B. (zwt. Arystotelesa) stanowiły ważne źródło wiedzy w wielu dziedzinach nauki. J. SULIKOWSKI Boecjusz — ostatni filozof rzymski i pierwszy scholastyk, Warszawa 1975. BOESCH [bó:sz] HANS (ur. 1926), pisarz szwajc., tworzący w języku niem., z wykształcenia inżynier drogowy; twórca powieści, zbiorów opowiadań oraz esejów, w których wykorzystywał doświadczenia zaw.; autor powieści autobiogr. Der junge Os (1979); także wiersze oraz satyry. BOGDANI PJETER (ok. 1630-89), alb. ksiądz katol., jeden z pierwszych piszących w języku alb.; biskup Skadaru (Szkodra), arcybiskup Skopia; autor traktatu teol.-filoz. Cuneus pro-phetarum (1685). BOGDANOWICZ IPPOLIT F. (1744-1803), roś. poeta i dramatopisarz; autor poematu heroi-komicznego Duszeńka (1783), będącego żartobliwą trawestacją antycznego mitu o Amorze i Psyche, oraz utworów scenicznych (m.in. dramat Stawianie 1788); tłumacz utworów Voltaire'a, D. Diderota i J.J. Rousseau. BOGOMOŁOW WLADIMIR O. (ur. 1926), pisarz roś.; proza podejmująca temat II wojny świat.; głośny debiut — nowela Iwan (1958, na jej podstawie scenariusz filmu A.A. Tarko-wskiego Dziecko wojny 1962), opowieść Zosia (1965, wyd. pol. 1966), zawierająca motywy pol.; ponadto powieść stylizowana na dokumentalną relację W awgustie sorok czetwiortego (1974), miniatury nowelistyczne zebrane w tomie Cmentarz pod Biafymsto-kiem. Ból serca mego (1960, wyd. pol. 1970). BOGZA GEO (ur. 1908), pisarz rum.; debiutował wierszami modernist.; uprawia gł. publicystykę, jest uważany za twórcę rum. reportażu lit.: Kamienny kraj (1936, wyd. pol. 1956) — cykl reportaży z życia górników, Pagini contemporane (1957) — zbiór z lat 1944-57; impresje z podróży (m.in. do Chin); pol. wybór wierszy Lata i wiek (1986). BOHL DE FABER [bó:l~] CECILIA, pseud. Fernan Caballero (1796-1877), pisarka hiszp.; autorka wielu, wywodzących się z kostum-bryzmu (nurt obyczajowy), realist. powieści regionalnych, wyrażających sentyment do patriarchalnego życia wiejskiego i andaluzyj-skiego folkloru; m.in. La gaviota (1849), Klemencja (1852, wyd. pol. 1869), La familia de Alvareda (1856). BOIARDO MATTEO MARIA DI SCANDIANO, hrabia (1441-94), poeta wł.; dworzanin książąt d'Este w Ferrarze; gubernator Modeny i Reggio; pisał w jeżyku lać. (eklogi, epigramaty) i wł. (poezje miłosne wzorowane na twórczości F. Petrarki Amorum libr! tres 1499); gł. dziełem B. jest nie dokończony, pisany oktawą, poemat w 69 pieśniach Orlando innamorato (1506), pierwszy w literaturze wf. utwór łączący elementy średniow. eposu bohaterskiego i opowieści dworskiej (oryginał na długo przesłoniła wyd. 1541 przeróbka dokonana przez F. Berniego); temat tego utworu mistrzowsko rozwinął L. Ariosto w swym najsłyn- niejszym dziele Orland szalony (1532). BOILEAU-DESPREAUX [b"alo depreo] Nico-LAS (1636-1711), poeta franc.; historiograf Ludwika XIV; teoretyk klasycyzmu franc.; 1666-1716 opublikował Satyry (wyd. pol. 1805), do których wprowadził krytykę lit., 1670-98 Listy (wyd. pol. 1818), 1674-83 poemat heroikomiczny Le lutrirr, gł. dziełem B.-D. jest Sztuka poetycka (1674, pol. przeróbka F.K. Dmochowskiego pt. Sztuka rymotwórcza 1788, pełny przekt. 1826), poemat dydaktyczny stanowiący kodeks klasycyzmu; przeciwnik "nowożytników" (zwolennicy przemian w lite- raturze) w ich sporze ze "starożytnikami"; atakowany przez romantyków. BOJCZUK BOHDAN (ur. 1927), poeta ukr.; od 1944 na emigracji w Niemczech, obecnie w USA; czt. tzw. grupy nowojorskiej, uprawia gł. lirykę intymną (zbiory wierszy Czas bólu 1957, Spomyny lubowi 1973, Wirszi wybrani i peredostanni 1983); dramat Dwi dramy (1968); tłumacz poezji hiszp. i amer. oraz ukr. na język angielski. BOJER JOHAN (1872-1959), pisarz norw.; we wczesnych powieściach ujawnił sceptycyzm w stosunku do natury ludzkiej; pisał powieści psychol. (Moc opinii 1903, wyd. pol. 1907), dramaty o tematyce wspótcz. (Theodora 1902) i hist. (Brutus 1904); w następnych powieściach dał wyraz swoim przekonaniom rel. (Wielki głód 1916, wyd. pol. 1928); autor powieści opisujących życie norw. chłopów i rybaków (Ostatni wiking 1921, wyd. pol. 1930, Lud nad morzem 1929, wyd. pol. 1932); także nowele, autobiografie. BOLDREWOOD [bo^de^ud] ROLF, wtaśc. Tho-mas Alexander Browne (1826-1915), pisarz austral.; powieści przygodowo-sensacyjne z życia austral. pionierów i awanturników okresu gorączki złota (Napad z bronią w ręku 1888, wyd. pol. 1962). 78 BON BOLINTINEANU [~tinjanu] DIMITRIE, wtaśc. D. Cosmad (18197-72), poeta rum.; uczestnik rewolucji 1848, czt. tzw. grupy paszoptystów, popierającej rozwój rodzimej literatury, zwrot ku folklorowi, problematyce hist. i społ.; 1860 min. spraw, zagr., 1861 min. oświaty; bogata i różnorodna twórczość B. obejmuje legendy hist. (Visul tui Stefan cel marę 1852), poematy epicko-liryczne, powieści obyczajowe, dramaty hist.; także biografie i wspomnienia z podróży. BÓLL HEINRICH (1917-85), pisarz niem.; związany z Grupą 47, działającym do końca lat 60. kołem pisarzy zachodnioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; gł. tematem jego twórczości jest wojna i jej destruktywny wpływ na społeczeństwo niem. (Gdzie byłeś Adamie? 1951, wyd. pol. 1957) oraz powojenna rzeczywistość zachodnioniem. (powieści: / nie poskarży) się ani jednym słowem 1953, wyd. pol. 1956; Nie strzeżone progi 1954, wyd. pol. 1957). Rozrachunek z przeszłością Niemiec przeprowadzał też w powieściach: Bilard o wpół do dziesiątej (\9Q3, wyd. pol. 1961) i Gruppenbild mit Damę (1971), w Zwierzeniach klowna (1963, wyd. pol. 1968) odsłaniał konformizm i bezwzględne dążenie do dobrobytu w społeczeństwie zachodnioniemieckim. Ostatnie powieści B. (np. Opiekuńcze oblężenie 1979, wyd. pol. 1986, Frauen vor FluBlandschaft 1985) byty krytykowane za jednostronny obraz RFN. Liczne opowiadania, często z elementami satyry (wybór pol. Człowiek z nożami 1959; Opuszczenie oddziału 1964, wyd. pol. 1970, Utracona cześć Katarzyny Blum 1974, wyd. pol. 1976), sztuki teatr., słuchowiska (wybór pol. Odjazd za godzinę 1964); eseje, m.in. dotyczące aktualnych problemów polit. RFN; 1971-74 przewodn. międzynar. Pen CIu-bu; 1972 otrzymał Nagrodę Nobla. G. WIRTH Heinrich Boli. Religijne i społeczne motywy w twórczości Heinricha Bcilla, Warszawa 1970. BOLSTAD [byl~] 0lviNO (1905-79), pisarz norw.; realist. twórczość analizująca zarówno aktualne zjawiska spot., jak i wydarzenia z okresu II wojny świat.; powieści (Spekulant 1947, wyd. pol. 1951, Testament starego W/n-ckla 1949, wyd. pol. 1969), opowiadania (wybór pol. Kpiarz z wyspy Toska 1966), dramaty. BOLT [bo"lt] ROBERT (1924-95), dramatopisarz ang.; utwory o tematyce hist., bliskie teatrowi B. Brechta i J. Anouilha; głośna sztuka o T. Morusie i Henryku VIII Kanclerz i król (1960, przekt. pol.: "Dialog" 1962 nr 8) rozpatrująca problem przyjaźni oraz konflikt racji osobistych i publicznych. BOMZE NOHEM (1906-54), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; należał do galic. żyd. grupy lit. Cusztajer; w czasie II wojny świat, w armii radź.; od 1948 w USA; autor liryków, m.in. zbiory: In di teg fun der woch (1929), A cha-sene in Herbst (1949) — przekt. pot. w antologiach poezji żyd. (1980,1983), oraz utworu Modlitwa mojej matki przed zmrokiem (przekł. pol. 1987). BOND EDWARD (ur. 1934), dramatopisarz ang.; autor sztuk będących prowokacyjnym, ostrym oskarżeniem kapitalizmu, krytycznie ukazujących funkcjonowanie mechanizmów współcz. społeczeństwa (Saved 1965, Morze 1973, wyst. pol. 1976, Lato 1982, wyst. pol. 1982), a także XIX-wieczną obyczajowość (Wczesny poranek 1969, przekt. pol.:,,Dialog" 1972 nr 8); ponadto groteskowy dramat polit. oparty na motywach szekspirowskich (Lir 1971, wyst. pol. 1974) i rewol.-hist. z songami w stylu B. Brechta (Restoration 1981). BONDARIEW JURIJ W. (ur. 1924), pisarz roś.; rozgłos zdobył prozą batalistyczną, akcentującą problemy moralne i społ.-psychol., m.in. powieści Bataliony proszą o ogień (1957, wyd. pol. 1964), Cisza (1962, wyd. pol. 1963), Krewni (1969, wyd. pol. 1971), Gorący śnieg (1969, wyd. pol. 1972); w powieściopisarstwie psychol.-filozoficznym B. retrospektywne ujęcie tematu wojny i losów inteligencji roś. stanowi podłoże rozważań o sensie ludzkiego istnienia (Brzeg 1975, wyd. pol. 1977, Wybór •\96'\, Gra 1985, wyd. pol. 1989). BONDESSON [~szon] AUGUST (1854-1906), folklorysta szwedz.; zbieracz i wydawca opowieści lud., gawęd, pieśni, rymowanek; autor oryginalnych, humorystycznych opowiadań z życia ludu szwedz. Skollarare John Chron-schoughs memoarer (t. 1-2 1897-1904). BONDY EGON, właśc. Zbynek Fiśer (ur. 1930), czes. poeta i filozof; do 1990 większość utworów i prac nauk. objęta zakazem publikacji; początkowo związany z grupą Surrealisticka skupina, następnie teoretyk i czołowy twórca "praskiego undergroundu", głosił koncepcję "realizmu totalnego" i ,,przykrej" poezji; m.in. wiersze z tomów lnvalidni sourozenci (1974), Brafn' Ramazovi (1985), Bezejmenna (1986); utwory prozatorskie łączące elementy dziennika lit., beletrystyki, eseju filoz., polit. i hist.; prace z dziedziny filozofii. 79 BON BONER ULRICH (XIV w.), pisarz szwajc., tworzący w języku niem., dominikanin; kaznodzieja zakonny w Bernie; ok. 1350 oprać. w języku niem., oparty na źródłach łac., zbiór 100 rymowanych bajek ze świata roślin i zwierząt Der Edelstein, wyd. 1461 w Bambergu; egzemplarz tego wydania jest przechowywany w bibliotece w Wolfenbuttel (pierwsza drukowana publikacja w języku niem. i pierwszy druk ozdobiony drzeworytami). BONNEFOY [bonfua] YVES (ur. 1923), franc. poeta i krytyk; początkowo pod wpływem surrealizmu; poezja intelektualna, klasycyzu-jąca w formie (m.in. Du mouvement et de 1'immobilite de Douve 1953, poematy prozą Rue traversiere 1977), prace teoret. (m.in. o J.A. Rimbaudzie), przekł. utworów W. Szekspira i C. Norwida; pol. wybór poezji Ten sam ciągle głos (1968). BONSELS WALDEMAR (1881-1952), pisarz niem.; od wczesnej młodości wiele podróżował — po Europie, Indiach, Egipcie, Ameryce Pn. (reportaże i szkice podróżnicze Z. notatek włóczęgi, wyd. łączne 1925, t. 1 Drogi ludzkie 1918, wyd. pol. 1925, t. 2 Eros i Ewangelia 1921, wyd. pol. 1924, t. 3 Głupcy i bohaterowie 1923, wyd. pol. 1925); baśniowe opowieści dla dzieci ze świata zwierząt i roślin, z których świat, sławę i popularność zdobyła Pszczółka Maja i jej przygody (1912, wyd. pol. 1927, wyd. nowe 1961). BONTEMPELLI MASSIMO (1878-1960), wł. pisarz i krytyk lit.; 1948 senator; teoretyk zbliżonego do futuryzmu, awangard, kierunku lit., zw. nowecentyzmem, 1926 zat. czasopismo "900"; wprowadził własny styl lit.-filoz., oparty na paradoksie i wymyślnych skojarzeniach rzeczywistości z fantazją, który określał jako realizm magiczny (L'avventura novecentista 1928); powieści (Syn dwóch matek 1929, wyd. pol. 1930, Łamanie fedele 1953), sztuki teatr. (Nasza boginka 1925, wyst. pol. 1927), nowele, poezje, publicystyka. BONTEMPS [bata] ARNA WENDELL (1902-73), amer. prozaik i publicysta; ukazywał dzieje walki ludności murzyńskiej o wyzwolenie spot. (powieść Black Thunder 1935, prace hist. i socjol., antologia American Negro Poetry 1963). BOOK OF COMMON PRAYER [buk ów komen pręja'], modlitewnik obowiązujący w kościele anglik. od 1549; dzieło ang. reformacji, obejmujące liturgię nabożeństw, modlitwy, hymny, psalmy, napomnienia i rozważania moralne; zawarte w nim teksty zostały przetłumaczone z łaciny przez arcybpa Can- terbury Th. Cranmera; 1550 J. Merbecke skomponował muzykę do tekstów modlitewnika (opartą na prostej zasadzie jednej nuty dla jednej sylaby), śpiewanych w takiej postaci po dzień dzisiejszy. BOOK OF EXETER [buk ów ygzate1'], rękopis z okresu staroang. (ok. 940), przechowywany w katedrze w Exeter; zawiera powstałe prawdopodobnie wcześniej utwory liryczne o tematyce świeckiej, zw. elegiami, m.in. The Wanderer, The Seafarer, Oeor, Widsith. BOON [bo:n] LOUIS PAUL (1912-79), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; artysta plastyk; jeden z najwybitniejszych powojennych prozaików niderl.; autor licznych powieści i felietonów o współcz. problematyce społ., w których dawał wyraz swym lewicowym poglądom oraz antyklerykalnemu nastawieniu; w twórczości ewoluował od powieści o utopii społ. (Zapomniana ulica 1946, wyd. pol. 1977) przez utwory, w których podejmował eksperymenty formalne (Droga z kapliczką 1953, wyd. pol. 1982 — najwybitniejszy utwór B.; MenuetW5) oraz wspótcz. powieść obyczajową (Net nie-uwe onkruid 1964) do szeroko zakrojonych powieści dokumentalno-hist, m.in. o przywódcy proletariackiego ruchu chrześc.-demokr. Pięter Daens (1971) lub flam. anarchizmie De zwarte hand (1976); publicystyka. BORCHERT [~śert] WOLFGANG (1921^7), pisarz niem.; w okresie II wojny świat, dwukrotnie więziony za manifestowanie postawy antymilitarystycznej i antywojennej; twórczość B. wyraża tragedię pokolenia młodych Niemców (nazwanego ,,generacją bez pożegnań"), których los zdeterminowała wojna; gł. dzieło — dramat Pod drzwiami (1947, wyd. pol. łącznie z nowelami 1960); wiersze liryczne oraz satyr, z okresu wojny. BORDEWIJK [borde^k] FERDINAND (1884-1965), pisarz hol.; gł. przedstawiciel kierunku Neue Sachlichkeit (ukazywanie rzeczywistości bez subiektywizmu i idealizowania) w literaturze niderl.; w opowiadaniach (Bint 1934) i powieściach (Karakter 1938) podjął temat stechnicyzowanej cywilizacji i motyw autorytarnych metod wychowania, poddając krytyce depresonalizację w skolektywizowanym społeczeństwie. BOREJSZA MENACHEM, wtaśc. M. Goldberg, pseud. Menachem (1888-1949), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; autor poematów 80 BÓR hist.-refleksyjnych, m.in. Pojln (1914, przekt. pol. w antologiach poezji żyd. 1983), Zamd (1920), Zawl rimer (1923), Der gejer (1943). BORGEN JOHAN (1902-79), pisarz norw.; w twórczości łączył obserwację psychol. bohaterów z krytyką społ.; powieści (trylogia Mały lord 1955, wyd. pol. 1977), opowiadania (My mordercy i inne nowele 1965, wyd. pol. 1966), dramaty (eksperymentalny Mens vi venter 1938), eseje, szkice lit., felietony satyr., gawędy radiowe. BORGES [~ches] JORGE LUIS (1899-1986), pisarz argent.; 1950-53 prezes argent. Pen CIubu; erudyta i humanista, pozostający pod wpływem filozofii G. Berkeleya i D. 1-lume'a, w twórczości wyrażał przekonanie o niemożności obiektywnego poznania świata, zwątpienie w ciągły bieg czasu (motyw labiryntu); utwory jego cechuje przejrzysty styl i ironiczny dystans wobec opisywanej rzeczywistości; poezje (Fervor de Buenos Aires 1923 — próba przeszczepienia awangard, prądu — ultra-izmu na grunt argent.; Twórca 1960, wyd. pol. 1974, Pochwala cienia 1969, wyd. pol. 1977) oraz eseje (Otras inquisiciones 1952) i zbiory opowiadań (Powszechna historia nikczem-ności 1935, wyd. pol. 1976; Fikcje 1944, wyd. pol. 1972; Alef 1949, wyd. pol. 1972; Raport Brodiego 1970, wyd. pol. 1975), dzięki którym zyskał międzynar. sławę; opowiadania pisane wspólnie z A. Bioy Casaresem (Kroniki Bus-tosa Domecqa 1967, wyd. pol. 1985), szkice lit., antologia literatury fantastycznej (1940). R. KALICKI Jorge Luis Borges, Warszawa 1980; R. BURGIN Rozmowy z Jorge Luisem Borgesem, Gdańsk 1993. BORGESE [~dżęze] GIUSEPPE ANTONIO (1882-1952), wł. pisarz i krytyk lit.; propagator estetyki B. Crocego (Stor/a delia critica romantica in Italia 1904, La vita e ii libro, t. 1-3 1910-13), zerwał z nią później na rzecz socjalizmu historiozoficznego (Poetica delfunita 1934); pisał powieści (Rube 1921, wyd. pol. 1930), nowele, poezje i sztuki teatr.; 1931-48 w USA, gdzie powstało dzieło polemiczne wymierzone przeciw faszyzmowi Golia, marcia del fascismo (wyd. ang. 1937, wyd. wł. 1946). B0RLI [bo~] HANS (1918-89), poeta norw.; przedstawiciel poezji naiwnej, nierefleksyjnej, w której centr. motywem jest związek człowieka z naturą; zbiór poet. Isfugelen (1970), autobiografia. BORN NICOLAS (1937-79), niem. poeta i prozaik; poezja zawierająca ostre akcenty krytyki społ. (Marktiage 1967) oraz powieści ukazujące dążenie człowieka do odzyskania tożsamości (Niewidoczna strona historii 1976, wyd. pol. 1988). BORNE LUDWIG, właśc. Lób Baruch (1786-1837), niem. pisarz i publicysta; związany z liberalno- demokr. ruchem lit. Młode Niemcy (1830-49); jeden z twórców nowocz. stylu dziennikarskiego i felietonu; od 1830 na emigracji w Paryżu, gdzie stał się przywódcą radykalnego mieszczaństwa; autor zakazanych w Niemczech korespondencji: Briefe aus Paris (1832) i Neue Briefe aus Paris (1833-34), wzywających narody niem. i franc. do wspólnej walki o swobody polityczne. BORNHÓHE EDUARD, właśc. E. Brunberg (1862-1923), pisarz est.; prekursor prozy hist. w Estonii; autor powieści Tasują (1880), Villu yóitlused (1890) oraz Vursf Gabrielekh Finta kloostri yiimsed paevad (1893); zbiór opowiadań satyr. Tallinna narrid ja narrikesed(1892). BOROVSKY-HAVLIĆEK KAREŁ-- Havlićek-Bo-roysky Kareł. BOROWYKOWSKI LEWKO (1806-89), poeta ukr.; przedstawiciel romantyzmu, autor pieśni, ballad (Marusia 1829), wierszy i bajek (zbiór Bajky i prybajutky 1852), opartych na motywach folkloru; pierwszy ukr. tłumacz poezji A.S. Puszkina i A. Mickiewicza. BORSZCZAGOWSKI ALEKSANDR M. (ur. 1913), roś. pisarz, krytyk lit. i teatrolog; uprawia powieściopisarstwo hist. (Mleczny/ put' 1969, Gdie posielifsia kuzniec 1976) i prozę podejmującą problemy moralne (m.in. powieść Szklane paciorki 1963, wyd. pol. 1965); autor sztuki Damskij portnoj (1980), poświęconej dram. losom ludności żyd. podczas II wojny świat.; ponadto prace teatrologiczne; pol. wybór opowiadań Krąg światła i inne opowiadania (1980). BORUTA KAZYS (1905-65), litew. poeta i prozaik; współzałożyciel antyfaszyst. pisma "Trećias frontas", kilkakrotnie aresztowany za działalność antyrządową; uprawiał ekspresywną lirykę o charakterze publicyst., wyrażającą protest przeciw wszelkim formom przemocy, niesprawiedliwości społ. (zbiory wierszy, m.in. /4/0/1925, Kryźiij Lietuva 1927, Duona kasdienine 1933); prozę nasycał pierwiastkami lirycznymi; powieść Mediniaistebuklai(\°BS), oparta na motywach autobiogr., z akcentami antyklerykalnymi; opowieści zawierające wątki litew. baśni i legend (Mfyn Bałtaragisa 1945, wyd. pol. 1986). 6 — Słownik pisarzy świata 81 BOŚ BOSBOOM-TOUSSAINT [b. tusę] ANNA LOUISA GEERTRUIDA (1812-86), pisarka hol.; wzorując się na romantyzmie ang., pisała poczytne powieści hist. z przeszłości Niderlandów, początkowo w stylu walterskotowskim, później psychologizujące (Het huis Lauernesse 1840; trylogia Leycester-cyclus 1846-55); także autorka powieści obyczajowych o problemach emancypacji kobiet (Major Franek 1874, wyd. pol. w piśmie "Nasze Kłosy" 1909). BOSCAN [~kan] JUAN, właśc. Joan Bosca Almogaver (ok. 1490-1542), poeta hiszp., pochodzenia katalońskiego; przenosząc do literatury hiszp. 11-zgłoskowiec wł. oraz wł. formy poet. (sonet, tercyna, oktawa, canzona), przyczynił się do rozwoju hiszp. poezji lirycznej; poezje jego wraz z utworami Garcilasa de la Vega ukazały się drukiem 1543. BOSCO [~sko] HENRI (1888-1976), pisarz franc.; powieści z życia rodzinnej Prowansji, poet. i sielankowe w nastroju, z licznymi elementami fantastyki — m.in. Portalek (1937, wyd. pol. 1976), Stary dom (1945, wyd. pol. 1964), Mon compagnon de songes (1968), Le /"ec/7(1971); ponadto powieści dla młodzieży, wspomnienia z dzieciństwa, także poezje (Bu-coliques de Proyence 1944). BOSOUET [~skę] ALAIN, właśc. Anatole Bisk (ur. 1919), franc. pisarz i krytyk, pochodzenia roś.; od 1951 we Francji; przeniknięte kata- stroficznymi wizjami zbiory poezji (Ouatre testaments et autres poemes 1967, Le livre du doute et de la grace 1976), powieści (La confession rnexicaine 1965, Une merę russe 1978); eseje i szkice lit. (m.in. w "Le Monde"). BOSSUET [bosuę] JACOUES BENIGNE (1627-1704), franc. kaznodzieja, teolog i pisarz; od 1669 biskup; wygłaszał kazania (wybór pol. pt. Niektóre kazania 1812) oraz należące do największych osiągnięć orators-kiej prozy franc. Mowy pogrzebowe (1689, wyd. pol. 1838); 1670-80 wychowawca delfina, dla którego napisał Uwagi nad historią powszechną (1681, wyd. pol. 1788), będące ilustracją tezy o celowym rozwoju historii zgodnie z planem Bożym (prowidencjalizm); autor licznych traktatów teol. o problematyce apologetycznej i moralnej; rzecznik gallikaniz-mu, zwalczał protestantyzm i kwietyzm (atak na F. Fenelona). BOSWELL [boz"el] JAMES (1740-95), pisarz ang., pochodzenia szkoc.; przyjaciel S. John-sona, autor głośnej biografii Żywot doktora Samuela Johnsona (1791, wyd. pol. 1962). BOTEW CHRISTO (1848-76), bułg. poeta, publicysta, działacz rewol. i niepodległościowy; uznany za bohatera nar.; 1863-76 na emigracji, najpierw w Odessie, następnie w Rumunii, gdzie był red. bułg. pism emigr., m.in. "Zname"—organu Bułg. Kom. Rewol.; zginął podczas antytur. powstania 1876, którego był współorganizatorem; autor mistrzowskich wierszy łączących tradycję bułg. pieśni lud. z ro-mant. uczuciowością oraz felietonów poświęconych walce o wyzwolenie; przyczynił się do obudzenia świadomości nar. i polit. Bułgarów; poi. przekł. wierszy B. w Antologii poezji bułgarskiej (1954) i antologii Ziemia gorąca (1968); Wybór pism (1960). BOTKIN WASILIJ P. (1812-69), roś. pisarz i krytyk lit.; okcydentalista; autor esejów o poezji, malarstwie i muzyce, m.in. F. Chopina, W.A. Mozarta, F. Liszta; uprawiał gatunek podróży intelektualnej, m.in. Listy o Hiszpanii (1847^18, wyd. pol. 1983). BOTTO JAN (1829-81), poeta słowac.; przedstawiciel romantyzmu; autor ballad, pieśni, wierszy alegor., okolicznościowych i patriotycznych utrzymanych w stylu poezji lud.; najwybitniejszy poemat liryczno-epicki Smrt' Ja-nosi'kova (1862), opisujący legendarnego zbójnika jako mściciela krzywd i tragicznego bojownika o wolność. BOULLE [bul] PIERRE (1912-94), franc. pisarz i dyplomata, z zawodu inżynier; wiele lat spędził na Dalekim Wschodzie, w czasie II wojny świat, brał udział w walkach z Japończykami, był w niewoli jap.; powieści o problematyce psychol.-moralnej, m.in. Most na rzece Kwai (1952, wyd. pol. 1959), Próba białych ludzi (•[956, wyd. pol. 1960), Fotograf (1967, wyd. pol. 1969); opowiadania, fantas-tycznonauk. powieści (Planeta małp 1963, wyd. pol. 1980) i nowele. BOURGET [burzę] PAUL (1852-1935), franc. pisarz i eseista; przeciwnik naturalizmu, inicjator powrotu do literatury psychol.; eseje lit. (Essais de psychologie contemporaine 1883 i Nouveaux essais 1886); powieści psychol.--moralistyczne (Le disciple 1889, Etap 1902, wyd. pol. 1903), będące odbiciem konserwatywnych poglądów B.; poezje. BOUTENS PIĘTER CORNELIS (1870-1943), poeta hol.; klas. w formie, nastrojowa liryka mistyczna, nawiązująca do filozofii platońskiej; znakomite przekł. dzieł Homera; wywarł duży wpływ na generację poetów 1910 (np. A. Roland Holsta). 82 BRA BOWEN [bo"yn] ELIZABETH (1899-1973), pisarka ang., pochodzenia irl.; autorka psychol. powieści i nowel zbliżonych tematyką i klimatem emocjonalnym do utworów H. Jamesa i V. Woolf, wyróżniających się celną charakterystyką postaci kobiecych (Na północ 1932, wyd. pol. 1974, The Death of the Heart 1938, Dziewczynki 1964, wyd. pol. 1976). BOWLES [bo"lz] PAUL (1910-86), amer. pisarz i kompozytor; w nawiązujących do franc. egzystencjalizmu powieściach (Pod osłoną nieba 1949, wyd. pol. 1994 i Let It Corne Down 1952) oraz opowiadaniach (tom The Delicate Prey1950), osadzonych przeważnie w realiach pn. Afryki (Maroko), podejmował problem samotności człowieka; poezje, szkice z podróży, autobiografia. BOYE [bojje] KARIN (1900-41), szwedz. poetka i powieściopisarka; w twórczości podejmowała temat wolności jednostki, zwt. w sferze życia erotycznego w ujęciu psychoanalitycznym; powieści: autobiogr. Kris (1934), utopijna Kal-locain (1940), w której stworzyła katastroficzny obraz przyszłości w państwie totalitarnym; zbiory wierszy ujawniających wpływ ekspres-jonizmu, a później też surrealizmu (Hardarna 1927, For tradets skuli 1935). BOZWELI NEOFIT -> Neofit Chilendarski, zw. Bozweli. BRAAK MENNO TER (1902-40), hol. eseista i krytyk lit.; red. awangard, czasopism lit., m.in. "Forum"; w esejach odrzucał autorytaryzm w polityce i religii, konwencję w nauce i sztuce; głosił poglądy bliskie filozofii F.W. Nietzschego (Het carnaval der burgers 1930); ostro występował przeciw faszyzmowi (Politicus zonder partij 1934); popełnił samobójstwo po wkroczeniu Niemców do Holandii. BRACKENRIDGE [brakanrydż] HUGH HENRY (1748-1816), pisarz amer.; kapelan w czasie wojny o niepodległość, 1799-1814 sędzia Sądu Najwyższego Pensylwanii; współpracownik Ph. Freneau i J. Madisona; patriotyczne dramaty wierszem The Batfle of Bunkers-Hill (1776), The Death of Generał Montgomery (1777), powieść łotrzykowska o życiu głębokiej prowincji, powstała z inspiracji Don Kichota M. de Ceryantesa The Modern Chwalry (1792-1815). BRADBURY [bradbery] MALCOLM (ur. 1932), ang. pisarz i krytyk lit.; powieści będące satyrą na życie ang. i amer. ośrodków uniw. w latach 60. i 70. XX w. (m.in. Eating People te Wrong 1959, Stepping Westword 1965, Homo histo-ricus 1975, wyd. pol. 1982, Kurs wymiany 1982, wyd. pol. 1994); studia kryl. dotyczące gł. współcz. powieści (tomy Possibilities 1973, The Modern American Novel 1983), monografie E. Waugh (1962) i S. Bellowa (1982). BRADBURY [bradbary] RAY (ur. 1920), pisarz amer.; w powieściach fantastycznonauk. (451" Fahrenheita 1953, wyd. pol. 1960) i opowiadaniach (tomy: Kroniki marsjańskie 1950, wyd. pol. 1972, K jak kosmos 1966, wyd. pol. 1978) przedstawia pesymistyczną, groteskową niekiedy wizję przyszłości; także sztuki teatr. będące adaptacjami własnej prozy oraz scenariusze filmowe. BRADFORD [bradfe^] WILLIAM (1590-1657), amer. historyk i pisarz; wieloletni gubernator kolonii w Płymouth; autor napisanej 1630-51, krążącej początkowo w rękopisach, kroniki H/story of Plimmoth Plantation (1856), w której opisał podróż do Ameryki na statku "May-flower", założenie kolonii, stosunki polit., społ. i rel. oraz życie codzienne kolonistów. BRADSTREET [bradstrht] ANNĘ (1612-72), poetka amer.; uważana za pierwszą poetkę amer.; uprawiała lirykę rel., często o charakterze kontemplacyjnym i osobistym, w późniejszym okresie koncentrując się na tzw. tematyce domowej; zbiór wyd. bez jej zgody The Tenth Muse Lately Sprung Up in America (1650), wznowienie uzupełnione pt. Seyeral Poems (1678). BRADUNAS KAZYS (ur. 1917), poeta litew.; od 1944-92 na emigracji w USA; we wczesnych wierszach podejmuje tematykę hist., w późniejszej liryce odtwarza życie wsi litew., stawi ziemię ojczystą; zbiory wierszy, m.in. Pedos arimuose (1944), Apeigos (1948), Deyynios balades (1955), Sonatos ir fugos (1967). BRAGA TEÓFILO (1843-1924), portug. polityk, poeta i krytyk lit.; 1910-11 i 1915-19 pręż. Portugalii; przedstawiciel tzw. szkoły koim-bryjskiej, propagującej hasła realizmu i pozytywizmu, głosił swe poglądy m.in. w pracy As modernas ideias... (1892); zbiory poematów (Visao dos fempos 1864, Alma portuguesa (1902-04), historia literatury portug. (1870). BRAINE [brejn] JOHN (1922-86), pisarz ang.; debiutował jako czt. grupy tzw. młodych gniewnych, występujących przeciw mieszczańskiej bezideowości, stagnacji i konwencjom oby-czajowo-społ.; autor poczytnych powieści, m.in. Wielka kariera (1957, wyd. pol. 1960) 83 BRA i Wspaniałe życie (1962, wyd. pol. 1965), odsłaniających niszczący moralnie człowieka mechanizm sukcesu. BRAKER [brs:kar] ULRICH (1735-98), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; jego powieść Żywot i prawdziwe przygody biednego człowieka z Tockenburga (1789, wyd. pol. 1979) jest pierwszą w literaturze niem. autobiografią prostego człowieka z ludu; pisał także satyry, pieśni; autor dzienników i rozprawy o dramatach W. Szekspira. BRAMBACH RAINER (1917-83), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; autor krótkich form prozatorskich oraz wierszy tworzonych pod wpływem G. Eicha, m.in. Prosa (1972), Gedich-te und Prosa aus dem NachlaB (1985). BRANCATI [~kati] YITALIANO (1907-54), pisarz wł.; przedstawiciel swoistej odmiany regionalizmu, będącej mieszaniną sentymentu i ironii, zabarwionego humorem w stosunku do rzeczywistości rodzinnej Sycylii; powieści, m.in. Sycylijski donżuan (1942, wyd. pol. 1960), // beli' Antonio (1949), nowele, scenariusze filmowe. BRANDT JORGEN GUSTAYA (ur. 1929), pisarz duń.; tworzył pod wpływem symbolizmu, później estetyzującej liryki poetów z grupy Here-tica, w latach 60. wypracował własną poetykę; podejmował temat alienacji człowieka (zbiory poet. Fragment af imorgen 1960, Atelier, an-den samling 1967, Saften og doden 1984); eseje lit. (Vente pas et pindsvin 1981), opowiadania (przekt. pol. w antologii Opowieści znad Sundu 1974). BRANNER HANS CHRISTIAN (1903-66), pisarz duń.; autor powieści psychol. poświęconych zagadnieniom egzystencjalnym (Zabawki 1936, wyd. pol. 1971, Bytteren 1949, Ingen kender natten 1955); opowiadania (Dwie minuty ciszy 1944, wyd. pol. 1981), dramaty; przekł., m.in. utworów F. Kafki. BRANTÓME [bratam] PIERRE DE BOURDEILLE(S), SEIGNEUR DE (ok. 1540-1614), pamiętnikarz franc.; autor barwnych Memoires (t. 1-10 1665-66) — dokumentu obyczajowego epoki; obejmują one m.in. Żywoty pań swawolnych (wyd. pol. 1914) i Vies des hommes illustres... BRASSENS [~sę] GEORGES (1921-81), franc. piosenkarz, poeta i kompozytor piosenek; zdobył popularność wykonując własne utwory; komponował też muzykę do tekstów G. Apol-linaire'a, P.M. Verlaine'a i in.; twórczość B., przepojoną liryzmem, wykazującą wpływy F. Villona, cechuje głęboki humanitaryzm i bunt przeciw mieszczańskiemu modelowi społeczeństwa, a w warstwie językowej — stosowanie urozmaiconych form wersyfikacyj-nych, częste użycie neologizmów; wybory pol. Piosenki (1989), Bulwar, którym odszedł czas (1992). BRATESCU-VOINE^TI [brstęsku wojnęszt'] IOAN ALEXANDRU (1868-1946), pisarz rum.; w nowelach i szkicach (fn lumea dreptafii 1906, Firimituri 1929) przedstawiał życie potomków dawnych bojarów i drobnych urzędników prowincjonalnych miasteczek. BRATHWAITE [bręjt"ejt] EDWARD KAMAU (ur. 1930), poeta z Barbadosu, piszący w języku ang.; w twórczości czerpie inspiracje z dziedzictwa kulturowego i hist. Karaibów; poemat The Armants: A New Worid Trilogy (1973), składający się z 3 części: Rights of Passage (1967), A^asA-s(1968) i fe/ancfe(1969); ponadto Mother Poem (1977) i Suń Poem (1982) poświęcone rodzinnemu Barbados; praca hist. The Folk Culture o f tnę Slaves o f Jama/ca (1970). BRAUDES REUBEN ASHER (1851-1902), żyd. pisarz, publicysta i wydawca czasopism; urodzony w Wilnie, działał w Odessie, Warszawie, Lwowie, Krakowie i Wiedniu; przedstawiciel późnego oświecenia żyd. (haskali); w publicystyce propagował ideę reformy życia spot. i rel. Żydów; w utworach lit. poszukiwał kompromisu między tradycyjnym sposobem życia, zgodnego z przepisami rel. a wymogami narzucanymi przez świat wspótcz.; m.in. powieści Ha dat ve hahayyim (1885), Shetei ha-kecavot (1888). BRAULT [bro:] JACOUES (ur. 1933), kanad. poeta i krytyk lit., piszący w języku franc.; refleksyjno-filoz. liryka obejmująca poematy oraz formy nawiązujące do elegii, pieśni i ballady (zbiory poet.: Pamięć 1965, z poematem tytułowym i Suitę fraternalle, oraz Poesie ce matin 1971, pol. przekt. w Antologii poezji Ouebecu 1985; Poemes de quatre cótes 1975, Moments fragiles 1984); eseje o poezji eur. i frankokanad. (Chemin faisanf •\975). BRAUN FELIX (1885-1973), austr. eseista, poeta i dramatopisarz; obok M. Mella ostatni reprezentant wiedeńskiego impresjonizmu i neoro-mantyzmu; autor zbiorów wierszy opartych na wzorach kultury antycznej i chrzęść. (Gedichte 1909), dramatów lirycznych pisanych wierszem (Taniałoś 1917, Fruhe und spate Dramen 84 BRE 1971), tzw. Seelenromane— powieści, których tematem jest życie wewn. bohaterów (Der Nachhall in der Seele 1948) oraz tzw. Zeit-romane — w których opisywał życie duchowe i kult. epoki (Herbst des Reiches 1957). BRAUN VOLKER (ur. 1939), pisarz niem.; w dramatach (Hinze i Kunze 1973, Tinka 1973, przekł. pol. obu w Antologii dramatu NRD 1980, D/e Ubergangsgesellschaft 1987) podejmuje problemy związane z rzeczywistością spof. NRD oraz próbę określenia miejsca i roli jednostki w świecie; opowiadania (Nieskrępowany żywot Kasta 1972, wyd. pol. 1975); zbiór wierszy Prowokacje (1965, wybór pol. 1974). BRAUTIGAN [bro:tygen] RICHARD (1935-84), pisarz amer.; w latach 50. bard pokolenia beatników, buntujących się przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji zach.; w powieściach o fragmentarycznej strukturze ujęcia surrealist. i metaforyczne, akcenty groteski i ironii towarzyszą scenom pełnym liryzmu; B. łączy w swej prozie elementy świata realnego i snu, wspomnień i fikcji lit., kwestionuje istniejące we współcz. świecie systemy wartości, demaskuje znane mity; m.in. Trout Fishing in America (1967), In Watermelon Sugar (1968), Upadek Sombrera (1976, wyd. pol. 1992), The To-kyo-Montana Express (1980); zbiory wierszy, m.in. The Pili Versus the Springhill Minę D/saste/-(1968), Loading Mercury with a Pitch-for/c(1976). BRAZDŹIONIS BERNARDAS (ur. 1907), poeta litew.; 1944-92 na emigracji, mieszkał w USA; autor filoz. wierszy lirycznych nasyconych mistyką, których gł. motywem są antynomie życia i śmierci (zbiory m.in. Baltosios dienos 1926, Yerkiantis vergas 1928, KunigaikSćiu miestas 1939, Svetimi kalnai 1945, Vidudienio sodai 1961), Po aukStaisiais skliautis (1989). BRECHBOHL [~bul] BEAT (ur. 1939), szwajc. pisarz, tworzący w języku niem.; malarz i grafik; autor powieści społ. (m.in. Kneuss 1970), w których podejmował problem destrukcyjnego wpływu systemu spot. na osobowość człowieka; zbiory wierszy (Tempera tursturz 1984), książki dla dzieci, słuchowiska. BRECHT [breśt] BERTOLT (1898-1956), niem. dramatopisarz, poeta, teoretyk teatru, reżyser; 1924-26 dramaturg i reż. Deutschęs Theater (współpracownik M. Reinhardta); 1933-48 na emigracji (Dania, Szwecja, Finlandia, USA); 1949 zał., wraz z H. Weigel, Berliner Ensemble; 1950 uzyskał austr. obywatelstwo. W swej twórczości realizował konsekwentnie zadania sztuki zaangażowanej; wyraziciel anarchistycznego buntu przeciw niem. mieszczaństwu i wojnie; później podjął działalność polit. na rzecz komunizmu, początkowo jako autor sztuk dydaktyczno-propagandowych; po wojnie jako wielki praktyk teatru urzeczywistniał swoją, dojrzałą już, koncepcję teatru epickiego (Mały organon dla teatru 1949, wyd. pol. 1955); nacz. zasadę swej teorii — walkę z iluzjonizmem teatru i sztuki dram. — reali- zował przez podkreślanie fikcyjnego charakteru wydarzeń scenicznych, tworzenie dystansu wobec akcji dram. (tzw. efekt obcości, niem. Yerfremdungseffekt), przez pobudzanie widza do myślenia oraz domaganie się wniosków i ideowej decyzji. Do repertuaru świat. weszły m.in. sztuki: Człowiek jak człowiek (1926, wyd. pol. 1960), Opera za 3 grosze (1928, wyd. pol. 1929), Strach i nędza III Rzeszy (1938, wyd. pol. 1962), Życie Galileusza (1938/39, wyd. pol. 1957), Matka Courage i jej dzieci (1941, wyd. pol. 1953), Dobry człowiek z Seczuanu (1942, wyd. pol. 1956), Pan Puntiia i jego sługa Matti (1940, wyd. pol. 1955), Kariera Artura Ui (1941, wyd. pol. 1962), Kaukaskie kredowe koło (1947, wyd. pol. 1953); w dramatach szukał podkreślenia wyrazu przez muzykę (tzw. songi komentujące akcję), którą tworzyli gł. K. Weill, H. Eisler i P. Dessau; ponadto utwory prozą: Powieść za 3 grosze (1934, wyd. pol. 1936), Opowiadania z kalendarza (1949, wyd. pol. 1953), Interesy pana Juliusza Cezara (1957, wyd. pol. 1960); ok. 1500 utworów poet. (pol. wybory, m.in. Wiersze wybrane 1954, Postylla domowa i inne wiersze 1988), liczne prace eseistyczne (m.in. Rozmowy uchodźców 1961, wyd. pol. 1969), teatrologiczne, polit.; pol. wybór utworów dram. Dramaty (t. 1-3 1962, wyd. 2 1970). R. SZYDLOWSKI Dramaturg/a Berto/te Brechta, Warszawa 1965, A. WIRTH Struktura sztuk Brechta, Wrocław 1966; K. GAJEK Berto/? Brecht na scenach polskich 1929-1969, Wrocław 1974; Brecht w oczach krytyki światowej, wybór R. SZYDLOWSKI, Warszawa 1977; R. SZYOt-owsKi Brecht. Opowieść biograficzna, Warszawa 1986. BREDEL WILLI (1901-64), niem. pisarz, z zawodu tokarz; autor jednej z pierwszych relacji o niem. obozach koncentracyjnych (Egzamin 1935, wyd. pol. 1954), powieści-reportażu z wojny domowej w Hiszpanii (Spotkanie nad Ebro 1939, wyd. pol. 1950); gł. dzieło B., trylogia Krewni i znajomi (1941-53, wyd. pol. 1950-55), przedstawia na przykładzie rodziny robotn, losy proletariatu niem. w l połowie XX w. 85 BRE BREDERO GERBRAND ADRIAENSZOON (1585-1618), hol. poeta i dramatopisarz; jego poezje (Boertigh, amoreus en aendachtigh groot lied-boeck 1622), nawiązujące do średniow. poezji lud., są podporządkowane prawidłom sztuki poet. renesansu; wśród dzieł dram. wyróżniają się farsy oparte na tradycji lud. i komedie, często wzorowane na hiszp. powieści fotrzykowskiej (De Spaanschen Brabander Jerolimo 1617). BREITINGER [bra'tyr|er] JOHANN JAKOB (1701 -76), szwajc. pisarz i teoretyk literatury, tworzący w języku niemieckim; 1721-23 wydawał wspólnie z J.J. Bodmerem tyg. kult.-obycza-jowy "Discourse der Malern"; autor najwybitniejszego dzieła szwajc. estetyki Kritische Dichtkunst (t. 1-2 1740), w którym pokreślił rolę fantastyki i autentycznego uczucia w poezji, a także wiersza nierymowanego; propagator literatury ang. (gł. twórczości J. Miltona) i przeciwnik klasycyst. teorii J.Ch. Gottscheda; dokonał tzw. zuryskiej rewizji przekt. Biblii (Septuaginta 1772). BREMER FREDRIKA (1801-65), pisarka szwedz.; prekursorka nurtu realist. w literaturze szwedz.; autorka powieści i opowiadań podejmujących problem emancypacji kobiet (Nina 1835, wyd. pol. 1855); zapoczątkowała też powieść o tematyce rodzinnej (Sąsiedzi 1837, wyd. pol. 1852). BRENDAN [~dan], święty, zw. Brendanem z Clonfert lub Brendanem Żeglarzem (483?-576?), mnich celt., opat; fundator wielu klasztorów w zach. Irlandii, odbył podróże mor. do Szkocji (po 563), być może również do Brytanii, Bretanii, na Orkady i Szetlandy; stały się one inspiracją dla anonimowego autora dzieła Żegluga świętego Brendana Opata (IX w.?, wyd. pol. 1992), znanego z ponad 120 przekazów rękopiśmiennych, gł. łac.; przedstawione jako wyprawa na niezwykłe wyspy, symbolizują wędrówkę człowieka w poszukiwaniu raju. BRENNER JOSEF CHAIM (1881-1921), żyd. pisarz i publicysta, tworzący w języku hebr.; pochodził z Ukrainy, od 1904 w Londynie, od 1908 we Lwowie (gdzie wydawał pisma hebr.), 1909 emigrował do Palestyny; twórczość B. stanowi głos jego pokolenia, opisuje rozterki duchowe i intelektualne młodego Żyda, żyjącego w społeczeństwie pozbawionym tradycyjnych wartości i celu życia; m.in. opowiadania: Ba-horefC\903), Mi-kan u-mi-kan (1911), Sek-hol ye-khishalon (1920); przełożył na hebr. m.in. Zbrodnię i karę F.M. Dostojewskiego. BRENTANO BETTINA (ELISABETH) (1785-1859), siostra Clemensa, żona L.A. von Ar-nima, poetka niem.; autorka powieści epi-stolarnej Goethes Briefwechsel mit einem Kinde (1835), do której włączyła autentyczne oraz fikcyjne listy J.W. Goethego; zwolenniczka pol. powstania listopadowego, zaangażowana po stronie kół liberalnych i postępowych (Das Buch gehórt dem Kónig 1843, Gesprach mit Damonen 1852). BRENTANO CLEMENS (1778-1842), brat Bet-tiny, niem. poeta i prozaik; z L.A. von Arnimem red. "Zeitung fur Einsiedler" (wyd. książkowe 1808) oraz wydawca zbioru pieśni lud. Cudowny róg chłopca (1806-08, wyd. pol. 1982); autor eksperymentalnej w konstrukcji powieści Godwi (1800, zawierającej m.in. balladę Lo-re-Lay), nowel (m.in. utrzymana w stylu ballady Geschichte vom braven Kasperl und dem schónen Annerl 1838), baśni, dramatów romant. oraz nie ukończonej epopei opartej na motywach bibl. Romanzen vom Rosen-kranz (1803-12, wyd. 1852). BREŚAN lvo (ur. 1936), dramatopisarz chorw.; w swych utworach, określanych mianem no-wocz. farsy, nawiązuje do tradycji teatru średniow. i lud.; Przedstawienie Hamleta we wsi Ciucha Dolna (1971, wyst. pol. 1978) — zjadliwa analiza negatywnych zjawisk spot. i wynaturzeń w izolowanym środowisku wiejskim, Nećastivi na filozofskom fakultetu (1975), Uroczysty bankiet w przedsiębiorstwie pogrzebowym (1979, wyst. pol. 1980). BRETON [brótą] ANDRE (1896-1966), pisarz franc., z zawodu lekarz psychiatra; 1925-33 czł. FPK; 1941-46 przebywał w USA; przywódca i gł. teoretyk surrealizmu (współzatożyciel przeglądu "Litterature" 1919, autor 3 manifestów 1924, 1930, 1942); poezja (Pola magnetyczne, wraz z Ph. Soupaultem, 1920 — uznane za pierwszy tekst surrealist., stanowiący przykład ,,zapisu automatycznego"; L'amour fou 1937; Fata morgana 1942), opowieść (Nadja 1928, wyd. pol. 1993), eseje liryczne (Les vases communicants 1932), Uwagi o poezji (wraz z P. Eluardem 1936, wyd. pol. 1939), antologia czarnego humoru (1940); poi. wybór utworów B. w antologii Surrealizm (1973). BRETON DE LOS HERREROS [~ton de los errę~] MANUEL (1796-1873), dramatopisarz hiszp.; dziennikarz, dyr. hiszp. Biblioteki Nar.; oprócz przeróbek i przekładów dramatów franc. i hiszp. napisał ok. 200 oryginalnych sztuk teatr.; romant. dramaty hist; komedie 86 BRO nawiązujące do kostumbryzmu (nurt obyczajowy), zawierające akcenty satyry spof. (A Madrid me vuelvo 1828, La escuela del ma-trimonio 1852); pisał też poezje satyryczne. BREYTENBACH BREYTEN (ur. 1939), poeta potudniowoafryk., tworzący w języku afrika-ans; od 1970 utwory B. są objęte zakazem publikowania w RPA; ekspresyjna poezja, zaangażowana w walkę z apartheidem (Die isterkoei moes sweet 1964, Die Huis die Dove 1967, Briewe aan Slagter 1978). BREZAN JURIJ (ur. 1916), pisarz górnotużycki; tworzy również w języku niem.; zaliczany do "pisarzy pierwszej godziny", od początku afirmujących NRD; autor zbiorów wierszy (m.in. Do noweh.o ćasa 1950, Swet budzę rjeńsi 1951; pol. przekt. w Antologii poezji łużyckiej 1960), licznych opowiadań (tom Wycieczka do Krakowa 1967, wyd. pol. 1974) i powieści {Trylogia o Feliksie Hanuszu 1958-64, wyd. pol. 1971), pisanych g3. w duchu realizmu socjalist.; także niem. słuchowiska radiowe i scenariusze film. oraz książki dla dzieci. BREZINA OTOKAR, właśc. Vaclav Jebayy (1868-1929), poeta czes.; czołowy symbolista; wprowadził wiersz wolny do poezji czes.; autor liryków filoz. o zabarwieniu mistycznym, poru- szających problemy egzystencjalne (zbiory: Tajemne dalky 1895, Ruce 1901); eseje w tomie Hudba pramenu (1903). BREZOVAĆKI TITO (1757-1805), pisarz chorw.; najwybitniejszy przedstawiciel literatury chorw. oświecenia, powstającej w dialekcie kajkawskim; autor wierszy okolicznościowych i satyr, pisanych również po łacinie, oraz popularnych do dziś komedii, osadzonych w realiach ówczesnego Zagrzebia: Matijas GrabancijaS d/jak (1804), DiogeneS iii sługa dveh zgubijenih bratov (1823). BRIDGES [brydżyz] ROBERT (1844-1930), poeta ang.; 1915 obdarzony tytułem poeta lau-reatus; przyjaciel G.M. Hopkinsa, wydal jego spuściznę poet.; z obfitej twórczości B. pozostało w pamięci potomnych kilka klasycyst. liryków krajobrazowych oraz pisany u schyłku życia poemat refleksyjno- filoz. The Testament of Beauty (1929); pol. przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 3 1974). BRIGADERE ANNA (1861-1933), pisarka tot.; autorka dramatów o baśniowej tematyce, powieści autobiogr. Trilogija (t. 1-3 1927-33), opowiadań o tematyce filoz.-moralnej, wierszy. BRILLAT-SAYARIN [brija sawarę] ANTHELME (1755-1826), pisarz franc., z zawodu prawnik; znany smakosz, swym zainteresowaniom gastronomicznym dat wyraz w książce Fizjologia smaku (1825, wybór pol. 1973), zawierającej wiele humorystycznych pogadanek i anegdot z życia codziennego. BRINK ANDRE (ur. 1935), pisarz potudniowoafryk., tworzący w języku afrikaans i ang.; ukazuje postawy ludzkie w systemie segregacji rasowej, opartym na policyjnej przemocy, sprzeniewierzającym się moralnym wartościom, w obronie których rzekomo występuje; powieści (Ań Instant in the Wind 1976, A Dry White Season 1979, De Sjambock 1983); dramat Die hamer van die Hekse (1983); eseje (Writing in a State of Siege 1983). BRIUSOW WALERIJ J. (1873-1924), roś. poeta i prozaik; uznawany za przywódcę roś. symbolizmu; wczesna liryka, m.in. zbiory Chefs-d'oeuvre (1895), Me eum esse (1897); pod wpływem franc. parnasizmu wprowadził do poezji tematykę hist. i mitol. (Tertia Vigilia 1900), wiele wierszy poświęcił tematowi miasta nawiązując do utworów Ch. Baudelaire'a i E. Verhaerena (Urbi et orbi 1903); uprawiał także prozę, pisał gł. powieści hist., m.in. Ognisty anioł (1908, wyd. pol. 1981), oraz opowiada-nia-antyutopie (zbiory: Ziemnaja oś 1907, A/ocz; / dni 1913), nasycone katastroficznymi wizjami przyszłości, dał w nich wyraz zainteresowaniu podświadomością; dramaty; autor prac z zakresu poetyki, rozpraw o poezji J.A. Baratynskiego, F.l. Tiutczewa oraz studiów o A.S. Puszkinie; wybitny tłumacz poezji za-chodnioeur. i orm.; pol. wybory utworów B.: Liryki (1921), Poezje wybrane (1960), Rea Silva i inne opowiadania (1976). T. KLIMOWICZ Motywy twórczości Walerija Briu-sowa, Wrocław 1988. BRLIĆ-MAŻURANIĆ IVANA (1874-1938), pisarka chorw.; zw. chorw. Andersenem; autorka tłumaczonych na wiele języków utworów dla dzieci opartych na motywach lud. i mitologii słów.; zbiory Cudnovate zgodę segrta HIapića (1913) i PriSe iż davnine (1916). BROCH HERMANN (1886-1951), pisarz austr.; 1938 aresztowany przez hitlerowców, zwolniony dzięki interwencji J. Joyce'a, emigrował do USA; jako jeden z pierwszych prozaików niemieckojęzycznych B. zerwał z tradycyjnymi formami narracji, stosując nowe środki wyrazu, m.in. monolog wewn.; autor trylogii powieściowej Die Schlafwandler (1931-32), w której przedstawił rozkład stosunków spot. 87 BRO i upadek systemu wartości w społeczeństwie burżuazyjnym, poczynając od schyłku XIX w. do końca l wojny świat.; oceny epoki nazistowskiej B. dokonał w powieści Kusiciel (1953, wyd. pol. 1970) oraz w tematycznie powiązanym cyklu opowiadań Niewinni (1950, wyd. pol. 1961); świat, rozgłos zyskał powieścią określaną jako epos prozą z elementami eseju tiloz. Śmierć Wergilego (1947, wyd. pol. 1969), w której zawarł sumę swych rozważań nad losem cywilizacji i sensem twórczego działania; komedie, eseje, wiersze, rozprawy naukowe. BRÓD MAX (1884-1968), pisarz austr.; przyjaciel, biograf i wydawca dzieł F. Kafki; 1939 wyemigrował do Palestyny; powieści hist., m.in. Tycho de Brahe (1916, wyd. pol. 1922); prace krytycznolit.; autobiografia Streitbares Leben (1960), barwnie przedstawiająca praskie środowisko literackie. BRODELE ANNA (ur. 1910), pisarka łot.; autorka sztuk teatr, (m.in. Ze/te drwa 1949) i wielu powieści (Uzticitia 1962), ukazujących przemiany zachodzące w Łotwie, po włączeniu kraju do ZSRR. BRODERZON MOJSZE (1890-1956), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; urodzony w Moskwie, 1918-38 mieszkał w Lodzi; 1919 żal. pierwsze w Polsce ekspresjonist. czasopismo "Jung ijdysz"; był inicjatorem powstania i autorem tekstów teatru marionetek Chad-gadje (1922) i zespołu rewiowego Ararat (1926); pisał teksty piosenek dla dzieci, a także libretta operowe; mistrz form poet., m.in. zbiory wierszy: Szwarc szabes (1920), Bagajsterung (1922), DOS lecte lid (1974); od 1939 ponownie w Moskwie, 1948-55 zesłany do obozu pracy na Syberii, 1955 powrócił do Polski; pol. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). BRODSKI IOSIF A. (ur. 1940), roś. poeta i eseista; kształcił się samodzielnie; wczesne wiersze, nie publikowane, zdobyły duże uznanie środowiska lit., m.in. A.A. Achmatowej; 1964 skazany za "społeczne pasożytnictwo" na 5 lat przymusowych robót (przebieg procesu utrwalony w stenogramie F. Wigdorowej); 1965 zwolniony; 1972 zmuszony do emigracji, osiadł w USA; uprawia zintelektualizowaną lirykę filoz.-medytacyjną, nawiązującą do wzorów poezji antycznej, ang. poetów metafizycznych, gł. J. Donne'a (1969 poświęcił mu Wielką elegię dla Johna Donne'a), a także do motywów liryki W. Blake'a, W.H. Audena, T.S. Eliota i W.B. Yeatsa; w swej poezji, opartej na dyskursywnym toku wypowiedzi i ironicznie interpretowanych realiach spot.-obyczajo-wych, ściśle przestrzega rygorów wersyfikacyj-nych i gatunkowych; opublikował zbiory wierszy, m.in. Stichotworienija i poemy (Nowy Jork 1965), Ostanowka w pustynie (tamże 1970), Koniec priekrasnoj epoki, Czast' rieczi (oba —Ann Arbor 1977), Nowy je stancy k Awgustie (tamże 1980); Urania (tamże 1987); także autor esejów w języku ang., wyd. w zbiorach: Mniej niż Ktoś (Ann Arbor 1986, wyd. pol. 1989, Śpiew wahadła (Paryż 1989), dramatu satyr.-filoz. Marmur (Ann Arbor 1984, pol. przekł.: "Literatura na świecie" 1988 nr 7, wyst. 1990; tłumacz poezji pol. (Cz. Miłosza, Z. Herberta i in.) i ang.; pol. przekt. wierszy B. m.in. w Antologii nowoczesne/poezji rosyjskiej (1971) oraz w wyborach: Wiersze i poematy (1979, w tłumaczeniu S. Barańczaka), Wybór poezji (1985), 82 wiersze i poematy (przekt. pol. Paryż 1988, wyd. pol. 1989), Poezje wybrane (1990), Lustro weneckie (1993); 1987 otrzymał Nagrodę Nobla. O. Brodskim. Studia, szkice, refleksje, pod red. P. Fasta, Katowice 1993, J. SZYMAK-REJFEROWA Josif Brodski, Katowice 1993. BRONTE [~ty] ANNĘ, pseud. Acton Beli (1820-49), siostra Charlotte i Emiły Jane, pisarka ang.; wydała autobiogr. romans sentymentalny Agnes Grey (1847) i powieść poświęconą tragicznym losom brata Branwella The Tenant o f Wildfell Hali (1848). BRONTE [~ty] CHARLOTTE, pseud. Currer Beli (1816-55), siostra Annę i Emiły Jane, pisarka ang.; autorka powieści obyczajowych o fabule autobiogr., będących jednym z pierwszych w literaturze przejawów walki o prawa kobiet (Dziwne losy Jane Eyre 1847, wyd. pol. pt. Janina 1881, wyd. następne 1959); szczerość wyznań, indywidualizm i uczuciowość wiążą się w jej twórczości z realist. obserwacją; wyrazem uznania współczesnych jej pisarzy jest m.in. biografia B., pióra E. Gaskell (1857). BRONTE [~ty] EMIŁY JANE, pseud. Ellis Beli (1818-48), siostra Annę i Charlotte, ang. poetka i pisarka; w zbiorowym tomie poezji sióstr B. Poems by Currer, Ellis and Acton Beli (1846) najcenniejsze są jej liryki z dominującymi motywami samotności, rozłąki i śmierci; jedyna jej powieść, Wichrowe wzgórza (1847, wyd. pol. pt. Szatańska miłość 1929, wyd. następne 1950), atakowana przez ówczesną krytykę, w XX w. została zaliczona do świat. arcydzieł; akcja utworu, umiejscowiona na tle surowego krajobrazu rodzinnych stron autorki, toczy się w 2 rodowych siedzibach, symbolizujących zderzenie odmiennych epok 88 *^L«^^-«(^><-^«A. -Afł^SCTA^i ^a^—. ff^r-^f. ^ ^ ^A^^-.?^> ^S^<2S'^^-> ^—<^ ^-/'-y^-- ^C~->^ Z?A^- /^t^^ ^.^^^. *»3 «-*——' ^)CŁ^ ^^'^'^y. «^ ; ^L^ ^i^^t^ ^^^ffr7i'-v,»^ ^.y ^^"fi^^y^—, » Vercors. BRUT -> Layamon. BRUTUS DENNIS (ur. 1924) poeta południowo-afryk., tworzący w języku ang.; zaangażowany w walkę z apartheidem; więziony, od 1983 na emigracji w USA; poezja protestu w obronie wartości humanist. (m.in. Sirens, Knuckles, Boots 1963, Letters to Martha 1968; Stubborn Hope 1978). BRYANT [brajent] WILLIAM CULLEN (1794-1878), amer. poeta, publicysta i krytyk lit.; rzecznik nar. odrębności literatury amer., prekursor romantyzmu; liryka refleksyjno-elegijna (poemat medytacyjny Thanatopsis 1817), mo-raiizująca, patriotyczna i krajobrazowa; zbiory Poems (1821 i 1832); tom esejów Letters of a Traveller (1850). BRYCE ECHENIOUE [brjse eczenjke] ALFREDO (ur. 1939), peruwiański pisarz i krytyk lit.; opowiadania i powieści (Świat dla Juliusza 1970, wyd. pol. 1975, Bujne życie Martina 1981, wyd. pol. 1989), z ironią i humorem ukazujące sceny z życia oligarchii Limy. BRYGIDA, święta -> Birgitta. BRYHATKATHA [sanskr.], zbiór opowieści obyczajowych ułożonych przez Gunadhję w pocz. n.e., popularny w Indiach; oryginał nie zachował się; zbiór znany dzięki streszczającym go utworom Buddhaswamina, Ksze-mendry i Somadewy. BRYŁ JANKA (ur. 1917), pisarz biatorus.; 1939 w WP, walczył w obronie Gdyni i Oksywia; 1939-41 w niewoli niem.; po ucieczce w partyzantce biatorus.; red. pism podziemnych; w twórczości motywy autobiogr., tematyka wojenna, wątki z życia wsi zachodniobiatorus., obrazujące pozytywne wpływy kolektywizacji; opowiadania (pol. wybory, m.in. Patrzeć na trawę 1971, Świat daleki i bliski 1974, Wartki Niemen 1989); powieść W Zabłocili świta (1950, wyd. pol. 1953), miniatury filoz. (pol. wybór Witraże 1979); w prozie B. występuje też problematyka pol. (powieść Ptaszki i hnio-zrfy1964, opowieść humorystyczno-obyczajo-wa Bajdy Dolne 1975, wyd. pol. 1979); ponadto utwór paradokumentalny Ja ze spalonej wsi... (1975, wyd. pol. 1978, z A. Adamowiczem i U. Kalesnikiem). BUBER MARTIN (1878-1965), żyd. filozof, religioznawca, eseista, piszący w języku niem. i hebr.; pochodził z Austrii; początkowo związany z ruchem syjonistycznym, następnie rzecznik pojednania żyd.-arab.; współtwórca filozofii dialogu (Ich und Du 1923), z tej pozycji dokonywał kryt. oceny nowoż. filozofii eur. (Problem człowieka 1948, wyd. pol. 1993). Badacz, tłumacz i wydawca spuścizny chasy-dyzmu, nadał jednorodny kształt lit. zachowanym anegdotom legendowym, z których wyłania się obraz życia wspólnot chasydzkich oraz wizerunki duchowe ich przywódców — stawnych cadyków (Opowieści rabina Nachmana 1906, wyd. pol. Paryż 1983, Opowieści chasy-dów 1949, wyd. pol. 1986); powieść Gog i Ma-gog (1949, przekł. pol. 1 cz. w "Literaturze na Świecie" 1993 nr 5- 6), poruszająca problemy religijności żyd.; przetłumaczył na język niem. (wraz z F. Rosenzweigiem) Biblię (D/e Schrift, t. 1^t 1953-62); wybór pism filoz. Ja i Ty (1992). BUBNYS WTAUTAS (ur. 1932), pisarz litew.; 1976-81 zastępca prezesa Związku Pisarzy Litew. SRR; autor trylogii, w której ukazywał przemiany spot.-obyczajowe na wsi litew. (Al-kana żerne 1971, Trzy dni w sierpniu 1973, wyd. pol. 1977, Kwitnie żyto nie zasiane 1976, 91 BUC wyd. pol. 1980); powieści o młodzieży (Arberon 1969, wyd. pol. 1985) oraz z życia Litwy w latach 80. (Kyiefirnas 1983, Teatsweria tavo aAys1993). BUCHANAN [bjukanan] GEORGE (1506-82), szkoc. humanista, historyk, pisarz rel. i polit.; tworzył gł. po łacinie; potępiany za anty-klerykalną twórczość satyr., przebywał we Francji (ok. 1539-60); nauczyciel Marii Stuart, następnie jej przeciwnik, przeszedł na stronę protestantów; w traktacie o władzy król. De Jurę Regni (1579) i dziele hist. Rerum Scotica-rum Historia (1582) domagał się swobód rel. i polit. dla ludu szkoc., w poemacie De Sphae-ra przeciwstawił się teorii M. Kopernika; byt autorem tac. tragedii klas., m.in. Jeftes (1578, wyd. pol. 1587); jego tac. parafrazę psalmów bibl. Psalmorum Dayidis paraphrasis poetica (1566) cenił wysoko J. Kochanowski. BUCHANAN [bjukanen] ROBERT WILLIAMS (1841-1901), szkoc. pisarz i publicysta; w twórczości podejmował tematykę wiejską, pisał o trudnych warunkach życia na północy wyspy; zbiory wierszy (Ballad Stories ofthe Affections 1866, The City of Dream 1888), powieści (The Shadow of the Sword 1876, Elfie Hetherington 1886), dramaty (LadyClare 1883, Sophia 1886); wsławił się też wyd. pod pseud. parnfletem na G.D. Rossettiego i A.Ch. Swinburne'a (The Fleshiy School of Poefry 1872). BUCHNER [bu:ś~] GEORG (1813-37), niem. dramatopisarz, prozaik i publicysta; przeciwnik romantyzmu, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli realizmu psychol.; zał. rewol. Tow. Praw Człowieka, autor jego manifestu Goniec Heski (1834), wzywającego chłopów do walki przeciw szlachcie; swym rewol. poglądom dał wyraz w dramacie Śmierć Dantona (1835, wyst. pol. 1931), szukając w nim odpowiedzi na pytanie, dlaczego rewolucja franc. nie przyniosła spodziewanych wyników; nie ukończony dramat B. Woyzeck (1836, wyd. 1879, wyst. pol. 1959, także adaptacja operowa 1925, w Polsce 1984) stanowi zapowiedź tragedii naturalist.; także satyr, komedia polit. Leonce i Lena (1836, wyst. pol. 1961); nowele, przekf. utworów V. Hugo; Utwory zebrane (1956). BUCK [bak] PEARL (1892-1973), pisarka amer.; wychowywała się w Chinach, 1934 powróciła do USA; powieści o tematyce chin. (kronika rodzinna: Ziemia błogosławiona 1931, Synowie 1932, Ludzie w rozterce 1935 — wyd. pol. 1934-35) i amer. (Nieugięte serce 1938, wyd. pol. 1939); zbeletryzowane biografie matki i ojca; 1938 otrzymała Nagrodę Nobla. BUĆYS ALGIMANTAS (ur. 1939), litew. poeta i krytyk lit.; poezje refleksyjno-intelektualne, m.in. zbiory wierszy Prie skambanciu płytu (1963), Antiakimirka (1977); prace krytycznolit. Romanas ir dabartis (1973), portrety lit.; powieść Tik priesas tavo prieSams (1982). BUDAI DELEANU [bydaj deljanu] ION (1760-1820), rum. poeta i uczony; polonofil; przedstawiciel tzw. szkoły siedmiogrodzkiej, dowodzącej łac. pochodzenia Rumunów i języka rum.; teoretyk stylu lit.; od 1787 we Lwowie; autor łac. dzieł filoz., hist., etnogr. i prawniczych; gł. utwór, pierwszy w literaturze rum. poemat heroikomiczny Tiganiada (po-wstat ok. 1812, wyd. całości 1925), wzorowany na Monachomachii l. Krasickiego. BUDANCEW SIERGIEJ F. (1896-1940), pisarz roś.; rozgłos zdobył dzięki powieści Miatież (1925) o buncie eserowskim; jego prozę (m.in. powieści Sarancza 1929, Zenit 1933) cechuje pogłębiona analiza psychol., dbałość o faktograficzną wiarygodność; w stylistyce występują elementy tzw. prozy ornamentalnej; represjonowany, zmarł w więzieniu. BUDI PJETER (1566-1622), alb. ksiądz katol., jeden z pierwszych piszących w języku alb.; działał w pn. Albanii, autor utworów o charakterze katechetycznym, z których Doktrina e kershtene (1618) zawiera także 10 oryginalnych wierszy. BUERO YALLEJO [b. baljęcho] ANTONIO (ur. 1916), dramatopisarz hiszp.; uczestnik hiszp. wojny domowej, więziony do 1945; przeniknięte pesymizmem dramaty zawierające elementy ostrej krytyki społ. i polit., m.in. Historia de una escalera (1949), Koncert świętego Owidiusza (1962, wyst. pol. 1981), Gdy rozum śpi (1970, wyst. pol. 1976), La detonación (1977). BUHTURI, AL (821-897), poeta arab. z Syrii; przedstawiciel poezji neoklas. nawiązującej do tradycji staroarab.; jego dywan (zbiór) poet. jest cennym dokumentem epoki; autor antologii dawnej poezji arab. Hamasa; pol. przekt. w: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VII/-XI/I w.) (1988). BUJLO KANSTANCYJA, wtaśc. K. Kaleczyć (1899-1986), poetka białorus.; we wczesnej liryce i dramatach (Kwietka paparaci 1914), nawiązujących do folkloru, podejmuje tematykę społ.; powojenne wiersze gł. o wymowie patriotycznej (m.in. zbiór Rodnamu kraju 1973). 92 BUŁ BUKOYĆAN IVAN (1921-75), pisarz stowac.; autor dramatów poświęconych gł. problemom współcz. człowieka uwikłanego w konflikty osobiste i społ.; posługiwał się dowcipem słownym i paradoksem, łączył tragizm z komizmem {PStrosi' većierok 1967, Serce Luigiego, albo Egzekucja tępym mieczem 1973, wyst. pol. 1975); temat walki z faszyzmem podjął w dramacie Nim zapieje kur (1969, wyst. pol. 1971); autor licznych scenariuszy filmowych. BUKOWSKI CHARLES (1920-94), pisarz amer., pochodzenia niem.; barwna postać amer. "podziemia lit."; w twórczości nawiązywał do działalności beatników (zbuntowani przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji kapitalist.), koncentrując się na "nie upiększonym" doświadczeniu bezpośrednim i przyjmując punkt widzenia osoby wyobcowanej ze społeczeństwa, krytycznie ustosunkowanej do akademickich, "komercyjnych" nurtów współcz. poezji amer.; liczne zbiory wierszy, m.in. Burning in Water, Drowning in Flame: Selected Poems 1955-1973 (1974), War Ali the Time (1984), Luck{-\967}, Septuagenarian Stew (1990), a także powieści, np. Listonosz (1971, wyd. pol. 1994), Hollywood (1989, wyd. pol. 1994) oraz tomy opowiadań, Notes of a Dirty Old Mań (1969), There's No Bu-siness (1984). BUKOWSKI WLADIMIR K. (ur. 1942), roś. pisarz i publicysta; kilkakrotnie więziony, 1976 wydalony z ZSRR; 1983 współzatożyciel tzw. Międzynarodówki Oporu, grupującej przedstawicieli narodów zagrożonych przez komunizm; głośna autobiografia / powraca wiatr... (1978, wyd. pol. 1984, wyd. roś. 1990), będąca zarazem kroniką narodzin roś. opozycji w epoce postalinowskiej; ponadto utwór Pacyfiści kontra pokój (1982, wyd. pol. 1983) — polemika z zach. pacyfizmem, oraz liczne artykuły. BULATOYIĆ MIODRAG (1930-91), pisarz serb.; w swej prozie stworzył szokującą, groteskową wizję świata, łącząc w niej poczucie absurdalności życia z symboliką poet., karykaturę pornografii i horroru z eklektycznym nagromadzeniem wątków tradycji lit. i kulturowej; pisał opowiadania (pol. wybory Największa tajemnica świata 1977, Tyrania 1983) i powieści (Czerwony kogut leci wprost do nieba 1959, wyd. pol. 1964; Bohater na ośle 1969, wyd. pol. 1977; Ludzie o czterech palcach 1975, wyd. pol. 1983; Wojna by/a lepsza 1977, wyd. pol. 1985), w których ukazywał m.in. czarnogórską wieś w latach II wojny świat., a także podejmował zagadnienia współcz. terroryzmu. BULWER-LYTTON [byl^ lytn] EDWARD GEOR-GE LORD LYTTON (1803-73), ang. polityk i pisarz; działacz partii liberalnej, później konserwatysta; autor powieści obyczajowych, sen-sacyjno-kryminalnych (Eugeniusz Aram 1832, wyd. pol. 1837), hist. (Ostatnie dni Pompei 1834, wyd. pol. 1840), fantastycznych (Zanoni 1842, wyd. pol. 1849), utopijnych (The Coming Race 1871), dramatów i komedii, a także poezji. BUŁHAKOW, Bulgakow, MICHAIL A. (1891-1940), roś. dramatopisarz i prozaik, z wykształcenia lekarz; autor opowiadań autobiogr., m.in. Zapiski na mankietach (1922-23, pol. wybór 1984), satyr. Diaboliada (1925, wyd. pol. 1984), opowieści groteskowo-fantastycznych: Fatalne jaja (1925, wyd. pol. 1928), Ps/e serce (1925, wyd. Frankfurt n. Menem 1968, wyd. i wyst. roś. 1987, przekł. pol. "Tu i teraz" 1982, wyst. 1983, wyd. osobne 1989), często interpretowanej jako alegor. przypowieść o eksperymencie społ. — rewolucji bolszewickiej; do okresu NEP-u nawiązał w satyr.-obyczajowej komedii Mieszkanie Zojki (wyst. 1926, wyst. pol. 1933); głośną powieść Biała gwardia (1925, wyd. pełne Paryż, t. 1-2 1927-29, wyd. roś. w Izbrannaja proza 1966, wyd. pol. 1928 zniekształcone, pełne 1972) i jej adaptację sceniczną Dni Turbinów (wyst. 1926, wyst. pol. 1975) poświęcił tragicznym losom inteligencji roś. w okresie rewolucji, tematykę tę zamyka dramat Ucieczka (1926-28, wyst. 1957, wyst. pol. 1960); w nie ukończonej satyr. Powieści teatralnej (1936-37, wyd. 1965, wyd. pol. 1967), dramacie i powieści o Molierze (Zmowa święto- szków, powst. 1929, wyst. 1936, wyst. pol. 1968; Życie pana Moliera, powst. 1933, wyd. 1962, pełne 1989, wyd. pol. 1968), sztuce biogr. o Puszkinie (Ostatnie dni, 1935, wyst. 1943, 1 wyd. pol. pt. Aleksander Puszkin 1949) znalazł odbicie autobiogr. motyw ograniczenia swobody twórcy w warunkach tyranii; między-nar. sławę przyniosła B. powieść satyr.-filoz. Mistrz i Małgorzata (1928—40, wyd. niepełne 1966-67, wyd. pełne Frankfurt n. Menem 1969, roś. wyd. osobne 1973, 1989 — oparte na 2 różnych redakcjach, wyd. pol. niepełne 1969, wyd. uzupełnione 1981), w której stosując technikę "powieści w powieści" ukazał problem dobra i zła jako pierwiastków współistniejących, zawarł w niej także groteskowy obraz realiów społ.-obyczajowych Moskwy lat 30.; poi. wybory, m.in. Pan Pifsudski i inne opowiadania (1989), Czarny mag (1992), Bieg. Utwory sceniczne (1994). J. KARAŚ Proza Michała Buthakowa. Z zagadnień poetyki, Wrocław 1981; A. DRAWICZ Mistrz i diabeł, Kraków 1990. 93 BUŁ BULHARYN JAN TADEUSZ, Faddiej W. Bulgarin (1789-1859), pisarz roś., pochodzenia pol.; red. wielu pism, m.in. "Siewiernaja pczeła" (1825- 59); autor powieści: satyr.-obycza-jowych, m.in. Jan Wyżygin (1829, wyd. pol. 1829), kontynuujących tradycje awanturniczej powieści XVIII w., hist.: Dmitrij Samozwaniec (1830), Mazepa (1833-04, wyd. pol. 1835), ponadto szkice z życia niższych warstw społecznych. Z. MEJSZTUTOWICZ Powieść obyczajowa Tadeusza Bułharyna, Wroctaw-Warszawa 1978. BUŁYCZOW KIR, wtaśc Igor W. Możejko (ur. 1934), roś. historyk i pisarz, z wykształcenia orientalista; autor opowiadań i powieści o Alicji, której prototypem jest córka B. (pol. wybór Milion przygód 1985), przeznaczonych dla młodzieży, utworów fantastycznonauk., m.in. popularnych humorystycznych opowiadań, składających się na tzw. cykl gusiarski (pol. wybór Gusiar — Neapol 1984), poświęcony zjawiskom tajemniczym i niewyjaśnionym, powieści Żuraw w garści (1976, wyd. pol. 1977); poi. wybory: Ludzie jak ludzie (1976), Utwory wybrane (1987), Retrogenetyka i inne opowiadania (1983), Listy z laboratorium (1984); pisze także prace popularnonauk. z historii Dalekiego Wschodu. BUMI-PAPA RITA (ur. 1906), gr. poetka, tłumaczka i publicystka; 1956-58 red. miesięcznika lit. "Efimeriida ton Piiton", uczestniczka lewicowego ruchu oporu podczas II wojny świat.; liczne wiersze o tematyce spot., także patriotyczne i liryka osobista; przekt. poezji i prozy roś., wł., franc.; pol. przekł. utworów B.-P. m.in. w antologiach Poeci nowej Grecji (1972) i Latarnie Posejdona (1978). BUNĆAK PAVOL (ur. 1915), słowac. pisarz i tłumacz; początkowo pisał wiersze utrzymane w poetyce nadrealizmu (zbiory Neusinaj, zazni s/n/co 1941, Zomieraf zakazane 1948), później uprawiał lirykę refleksyjno-erudycyjną (Je to pravda, je to sen 1966, Spać s kvetinou 1978; poi. wybór Z tobą i sam 1988); jest także autorem tomu autobiogr. nowel Hriesna mla-dost' (1973) oraz tłumaczem poezji franc., pol. i rosyjskiej. BUNIĆ VUĆIĆEVIĆ |VAN (ok. 1591-ok. 1658), chorw. poeta barok.; patrycjusz, wielokrotny rektor Rep. Dubrownickiej; tworzył gł. pod wpływem poezji wt. (liryki miłosne, eklogi pasterskie, poezja rel., m.in. poemat Manda-Ijena pokornica 1630); inne wiersze, nasycone pesymizmem, zawierają rozważania filoz. nad znikomością wszechrzeczy; pierwszy zbiór wierszy B.V. opublikowany 1849 (Plando-vanja). BUNIN IWAN A. (1870-1953), roś. nowelista i poeta; mistrz małych form; kontynuator programu estet. "czystej sztuki"; uprawiał lirykę refleksyjno-pejzażową (zbiór Listopad 1901); trwałą pozycję w literaturze zapewniła mu twórczość nowelistyczna, w której kontynuował tradycje A.P. Czechowa i I.S. Turgieniewa; we wczesnej prozie ukazując świat ginących dworów ziemiańskich poruszał problem przemijania kształtu świata, tajemnicy życia i śmierci (m.in. impresjonist. opowiadanie Antonówki 1900). Pod wpływem wydarzeń 1905 B. skoncentrował się na zagadnieniu losów Rosji; w głośnej opowieści o ambicjach hist. Wieś (1910), podobnie jak w opowieści Suchodół (1912, obie wyd. pol. 1934), rysując utrzymany w ciemnych barwach obraz ówczesnej wsi roś., przeprowadzał analizę roś. psychiki, traktując ją jako podstawę rozważań o przeszłości i teraźniejszości kraju. Nowy etap w twórczości B. zapoczątkowały nowele zebrane w tomie Czara życia (1915, pol. wybory: 1934, 1957), podejmujące problemy egzystencjalne, oraz opowiadania Bracia (1914) i Pan z San Francisco (1916, obie wyd. pol. 1934), będące obrachunkiem z cywilizacją przemysłową. Wrogo ustosunkowany do rewolucji październikowej, B. emigrował 1920 do Francji, gdzie powstały przeniknięte filoz. refleksją i nastrojem fatalizmu nowele o miłości, ujmowanej biol., gł. jako popęd seksualny (m.in. zbiór Miłość Miti, Paryż 1925, wyd. pol. 1973, Sprawa kometa Je-fagina, tamże 1927, wyd. pol. 1927, Ciemne aleje, Nowy Jork 1943, pol. wybór 1980), dziennik poświęcony wydarzeniom rewol. i wojny domowej Przeklęte dni (Paryż 1925, wyd. kolejne Berlin 1935, wyd. pol. 1988), powieść autobiogr. Życie Arsieniewa (Paryż 1930, wyd. pełne t. 1-2, Nowy Jork 1952, wyd. pol. 1965), oraz tom wspomnień Wo-spominanija (tamże 1950). W dorobku B. są ponadto przekł., m.in. utworów G. Byrona, A. Tennysona, H. Longfellowa, A. Mickiewicza, A. Asnyka; pol. wybory opowiadań: Gramatyka miłości... (1972), Róża Jerycha (1976), Niegdyś (1986), Pamiętny bal i inne opowiadania (1992) oraz wierszy Poezje Iwana Bunina (1944), Poezje (1979), Poezje wybrane (1988); B. wywarł duży wpływ na nowelistykę roś. lat 20.; 1933 otrzymał Nagrodę Nobla. L. GRZENIEWSKI Iwan Bunin, Warszawa 1982; A. MAJMIESKULOW Topos drogi w prozie Iwana Bunina, Bydgoszcz 1982. 94 BUR BUNTING [bantyn] BASIL (1900-85), poeta ang.; znaczną część życia spędził we Francji i Persji; od lat 30. pod wpływem twórczości wielkich modernistów, m.in. E. Pounda, L. Zu-kofsky'ego i kręgu obiektywistów, dążących do uchwycenia i konkretnego, obiektywnie doskonałego przedstawiania abstrakcyjnych pojęć i zjawisk; w W. Brytanii znany szerzej od czasu publikacji autobiogr. poematu Briggflatts (1966); Collected Poems (1968) i Uncollected Poems (1991) zawierają również przekłady i adaptacje utworów poetów łac. i perskich. BUNYAN [banjen] JOHN (1628-88), ang. pisarz i kaznodzieja purytański; autor opowieści alegor.- moralistycznych, ubarwionych realist. obserwacjami obyczajowymi, m.in. głośnej Wędrówki pielgrzyma (cz. 1-2 1678-84, wyd. pol. 1764 pt. Droga pielgrzymującego chrześcijanina..., pełny przekł. 1961), która w ang. kulturze rel. zajęta trwałe miejsce obok tradycji bibl.; także Dzieje ludzkiej duszy (1682, wyd. pol. 1900, pełny przekł. 1963). BUONARROTI MICHELANGELO, zw. Młodszym (1568-1646?), bratanek Michała Anioła, pisarz wł.; znawca regionalnego słownictwa Toskanii, które stosował w swych komediach (Tancia 1612, F/era 1619) i satyrach. BURCKHARDT [byrkhart] JACOB (1818-97), szwajc. historyk kultury i sztuki, eseista, tworzący w języku niem.; w monografii Kultura Odrodzenia we Włoszech (1860, wyd. pol. 1905) zawarł sugestywną wizję epoki, akcentując w niej zainteresowanie człowiekiem i naturą, sekularyzację myśli i rozwój indywidualizmu; w zakresie historii sztuki wprowadził metodę analizy formy dzieła sztuki, wiążącą formę z ogólnym rozwojem historii i kultury danego społeczeństwa (Der Cicerone, eine Anieitung zum GenuB der Kunst-werke Italiens 1855); w twórczości lit. zajmował się gł. znanymi postaciami hist. (monografia: Czasy Konstantyna Wielkiego 1853, wyd. pol. 1992); wyd. zbiorowe dzieł B. Werke Gesamtaus-gabe(\. 1-14 1929-34). BORGER GOTTFRIED AUGUST (1747-94), poeta niem.; tworzył w okresie Sturm und Drang (pot. lat 70. i pocz. 80. XVIII w.) — nurcie w literaturze niem. kształtującym się w opozycji do racjonalizmu oświecenia i franc. klasy-cyzmu; autor licznych ballad romant. (Lenora 1774, wyd. pol. 1819), liryków miłosnych oraz utworów poet. o tematyce społ.-polit. (Ge-dichte 1778, 1789); oprać, na podstawie tekstu ang. Przygody Munchhausena (1786, wyd. pol. 1927); tłumacz dzieł Homera i W. Szekspira. BURGESS [be/dżys] ANTHONY, właśc. John A. Burgess Wilson (ur. 1917), szkoc. pisarz i krytyk lit.; autor licznych powieści ukazujących wizje przyszłości w konwencji groteski, fantastyki nauk. i czarnego humoru, m.in. Mechaniczna pomarańcza (1962, wyd. pol. 1991), Earthly Powers (1980), 79.95 (1987); portret współcz. artysty w powieściach Inside Mr Enderby (1963) i Enderby Outside (1968); prace historycznotit. i krytycznolit. The Novel Nów (1967), Shakespeare (1970). BURHARDT OSWALD, pseud. Kłen Jurij (1891-1947), ukr. poeta, historyk literatury, tłumacz; należał do ugrupowania lit. tzw. neoklasyków; autor prac historycznolit. (m.in. ł-esia Ukrainka i Heine 1927, Heine w ukrajinś-kycn perekładach 1930); od 1931 na emigracji w Niemczech, gdzie opublikował liryki refleksyjne (zbiór Karawety 1943) i poematy (m.in. Proklati roky 1937, Popił imperij cz. 1 1946, cz. 2 1957) oraz eseje; tłumaczył utwory W. Szekspira, J.W. Goethego, R.M. Riikego. BURLA JEHUDA (1886-1969), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; urodzony w Jerozolimie; jeden z pierwszych pisarzy, który opisywał życie Żydów z Bliskiego Wschodu (sefardyj-czyków); zbiory opowiadań, powieści, m.in. Ishto ha-senu'ah (1928), Alliot Akayyah (1939), Elleh masei Yehudah Halevi (1959). BURLUK DAWID D. (1882-1967), roś. poeta i malarz; współzałożyciel ugrupowania artyst. Bubnowyj walet, reprezentującego tendencje kubistyczno-futuryst., uczestnik wielu wystaw malarstwa nowocz. w Rosji i za granicą, m.in. z awangard, grupą Der Blaue Reiter; jeden z organizatorów roś. ruchu futuryst., współautor manifestu kubofuturyzmu Poszczoczina obszczestwiennomu wkusu (1912); wydawca utworów W.W. Chlebnikowa; od 1920 na emigracji, od 1922 w USA; 1933-36 wydawał pismo "Color and Rhyme". BURNETT [ba/nyt] FRANCES ELIZA (1849-1924), pisarka ang.; 1865 osiadła w Stanach Zjedn.; nastrojowo-romant. powieści dla młodzieży: Mały lord (1886, wyd. pol. 1889), Mała księżniczka (1888, wyd. pol. 1931), Tajemniczy ogród (1909, wyd. pol. 1917). BURNEY [ba/ny] FANNY FRANCES, (1752-1840), pisarka ang.; sentymentalny romans epistolar-ny Ewelina (1778, wyd. pol. 1830), pamiętniki. BURNS [be/nz] ROBERT (1759-96), poeta szkoc.; wybitny przedstawiciel wczesnego romantyzmu; pochodził z ubogiej rodziny chłop- 95 BUR skiej, był samoukiem, pisat językiem łączącym elementy dialektu szkoc. z mową ogólnoang.; w patriotyczno-lud. liryce ożywiał dawne podania i baśnie szkoc., łącząc żywiołowy humor i fantastykę z radykalizmem społ. [Poems Chief-lyin the Scottish Dialect 1786, pieśni w wydawni- ctwie zbiorowym The Scots Musical Museum, t. 1-6 1787-1803 oraz A Select Collection of Original Scottish Airs 1793-1818); przekł. pol. m.in.wtomieZM//erezysz/cocA'/'c/7(1956) i antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). BURROUGHS [bero"z] EDGAR RICE (1875-1950), pisarz amer.; popularne powieści fantas-tyczno-przygodowe o Tarzanie, białym chłopcu wychowanym przez małpy w dżungli afryk. (Tarzan wśród ma/p 1914, wyd. pol. 1924). BURROUGHS [bęro"z] WILLIAM SEWARD (ur. 1914), pisarz amer.; twórca specyficznej odmiany kolażowej techniki pisarskiej (cut-up technique); autor powieści, w których z prowokacyjną szczerością analizuje stany narkotyczne (napisana pod pseud. William Lee autobiogr. Junkie 1953), kreśli halucynacyjne wizje rozpadu świata, m.in. Nagi lunch (1959, wyd. pol. 1994), The Soft Machinę (1961), A/oi/a Express (1964), The Third Mind (1978), Pedał (1985, wyd. pol. 1993) oraz trylogia: Cities of the Red Night (1981), The Place of Dead Roads (1983), The Western Lands (1988). BURTON [be/tn] ROBERT (1577-1640), humanista ang.; autor erudycyjnego traktatu The Anatemy of Melanchoły (1621), w którym wywody med.-psychol. na temat rodzajów depresji uzupełnił materiałem dygresyj-no-anegdotycznym. BUSTA CHRISTINE, właśc. Ch. Dimt (1915-67), austr. poetka i nowelistka; w poezji, tradycyjnej w formie i stylu, poruszała problemy społ., dokonywała również rozrachunku z przeszłością (kwestia odpowiedzialności Niemców za wywołanie wojny); także liryka refleksyjno--intelektualna, niekiedy stylizacje bibl.; Der Regenbaum (1951), Die Scheune der Vógel (1958); opowiadania Das andere SchafC\959). BUSTANI, AL-, rodzina libańskich pionierów arab. odrodzenia kult. w XIX w.; m.in. BUTRUS (1819-83), publicysta i uczony; współzałożyciel 1847 Syr. Tow. Naukowego, założyciel kilku gazet i czasopism, 1863 założyciel pierwszej szkoły świeckiej; zwolennik równouprawnienia kobiet; propagator odnowy języka arab., autor słownika języka arab. (t. 1-2 1866-69); rozpoczął wyd. pierwszej arab. encyklopedii powszechnej Dairat al-maafir (t. 1-6 1876-83); SALIM (1848-84), syn Butrusa, dramatopisarz i prozaik; autor sztuk teatr, o tematyce hist. wzorowanych gł. na twórczości W. Szekspira; uważany za twórcę arab. powieści hist.; AB-DALLAH (1854-1930), autor słownika języka arab. AI- Bustan, sztuk teatr., wierszy; SULAJMAN (1856-1925), publicysta, tłumacz Homera; zakończył wyd. encyklopedii rozpoczętej przez Butrusa (t. 7-11 1887-1900); FU'AD AFRAM (ur. 1906), historyk literatury i kultury arab., wydawca encyklopedii (t. 1-12 1956-78). BUTLER [batle'] SAMUEL (1612-80), poeta ang.; nie dokończony poemat heroikomiczny Hudibras (cz. 1-2 1663-78, wyd. pol. 1970), wzorowany na Don Kichocie M. de Cervan-tesa, będący ostrą satyrą na purytanów i nietolerancję. BUTLER [batle'] SAMUEL (1835-1902), ang. pisarz i myśliciel; zajmował się też malarstwem; utopijne powieści Erewhon (1872) i Erewhon Reyisited (1901) są ostrą swiftowską satyrą na wiktoriańską Anglię; autobiogr. Droga człowieka (1903, wyd. pol. 1960) ukazuje ponury obraz rodziny, małżeństwa, klerykal-nego wychowania; wszechstronny, antyorto-doksyjny myśliciel, krytykował chrześcijaństwo i instytucje kość. (The Fair Haven 1873), propagował darwinizm, który później zwalczał z pozycji idealist.-witalistycznych, głosząc poglądy bliskie pragmatyzmowi i bergsonizmowi. BUTOR [buto:r] MICHEL (ur. 1926), franc. pisarz i krytyk lit.; jeden z gł. przedstawicieli eks- perymentalnego nurtu — nowej powieści (m.in. Odmiany czasu 1956, wyd. pol. 1958, Przemiana 1957, wyd. pol. 1960); dalsze poszukiwania formalne dokumentują m.in. utwory będące próbą przedstawienia współcz. rozumienia przestrzeni (Mobile 1962) i czasu (6 810 000 litres d'eau par seconde 1965); poezje, eseje (m.in. Repertoire, t. 1-5 1960-82, wybór pol. Powieść jako poszukiwanie 1971). BUYSSE [bo'se] CYRIEL (1859-1932), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; zw. flamandzkim Maupassantem; wspótzałożyciel (1893) "Van Nu en Straks" — pisma odnowy lit. we Flandrii; obok pisanych pod wpływem E. Zoli powieści (Het recht van de sterkste 1893) stworzył najwybitniejszy dramat flam. naturalizmu Het gezin van Paemel (1903); realist. powieści o tematyce społ. (Tantes 1924). BUZUKU GJON (XVI w.), alb. ksiądz katol.; autor pierwszej znanej książki w języku alb. (Mes/7a/-1555). 96 bYK BUZURA AUGUSTIN (ur. 1938), rum. pisarz i dziennikarz; początkowo proza realist. o tendencjach kronikarskich (Fefele tacerii 1974), później powieści psychol. analizujące uwikłania współcz. człowieka w mechanizmy społ.- -polit. (Orgolii 1977, Refugii 1984). BUZZATI-TRAYERSO [buccati t.] DINO (1906-72), wt. pisarz, dziennikarz i grafik; red. "Corriere delia Sera"; autor oryginalnej, nasyconej fantastyką i niesamowitością prozy narracyjnej: powieści (m.in. Pustynia Tatarów 1940, wyd. pol. 1977, // grandę ritratto 1960, O pewnej m/tosc/1963, wyd. pol. 1992), zbiory opowiadań (wybór pol. Polowanie na smoka z falkonetem 1989); tworzył także tzw. poematy komiksowe z własnymi ilustracjami (Poemat w obrazkach 1969, pol. przekt. fragmentów w "Literaturze na Świecie" 1977 nr 12), utwory teatr., zajmował się krytyką sztuki. BYATT [bajet] ANTONIA SUSAN (ur. 1936), ang. pisarka i krytyk lit.; w powieściach o zawiłej konstrukcji kreśli obraz życia współcz. ang. klasy średniej, podejmuje rozważania nad zagadnieniami sztuki (Yirgin in the Garden 1978, Sfill-Life 1985, Possession 1990); opowiadania (tom Sugar 1987). BYKAU WASIL, Wasill) Byków (ur. 1924), pisarz białorus.; wybitny przedstawiciel prozy batali- stycznej; autor opowiadań i powieści psychol., przeważnie opartych na autentycznych przeżyciach żołnierskich i partyzanckich {Trzecia rakieta 1962, wyd. pol. 1963, Ballada alpejska 1964, wyd. pol. 1970, Setników 1970, wyd. pol. 1973, Stado wilków 1975, wyd. pol. 1981, Pójść i nie wrócić 1979, wyd. pol. 1985, Jego batalion 1975, wyd. pol. 1978, Obława 1990, wyd. pol. 1994); scenariusze filmowe. BYKÓW WASILIJ ->. Bykau Wasil. BYLINY, zw. również starinami, roś. liryczne pieśni epickie o tematyce bohaterskiej lub społ.- obyczajowej, powstałe gł. w XI-XVI w. 1 rozpowszechniane ustnie do pół. XX w.; pierwsze zapisy b. pochodzą z XVII w., doniosłe zasługi przy ich zapisywaniu położyli m.in.: Kirsza Daniłow, P.W. Kirejewski, P.N. Rybników, A.F. Hilferding; b. można podzielić na 2 podstawowe cykle: kijowski, koncentrujący się wokół dworu ks. Włodzimierza Wielkiego, poświęcony heroicznym czynom gł. 3 postaci — llji Muromca [lija Muromiec i zbój Soiowiej), Dobryni Nikitycza (Dobrynia i Żmij), Aloszy Popowicza (Alosza Popowicz i Tuharyn}, i nowogrodzki, związany z życiem kupieckiego Wielkiego Nowogrodu; do najbardziej znanych bohaterów tego cyklu należy Sadko, występujący jako gęślarz lub bogaty kupiec, oraz Wasilij Bustajew — siłacz i awanturnik, walczący z niesprawiedliwością społ.; istnieją także b. o postaciach legendarnych, m.in. o tragicznym wschodniostow. tytanie Swiato-gorze, czarodzieju Woldzie; w kompozycji b. wyróżnia się stałe elementy: tzw. zapiew (wstęp), zaczyn (zawiązanie akcji), akcję, rozwiązanie i zakończenie; do stylistycznych właściwości b. należą m.in. stałe epitety, tzw. trzykrotne powtórzenia, porównania negatywne, hiperbolizacja; b. wykonywano przy akompaniamencie guseł (roś. lud. instrument muz.); weszły też do repertuaru skomoro-chów (starorus. wędrowni artyści lud.); wiele z nich wykorzystali w swej twórczości kompozytorzy roś. (M.P. Musorgoski, N.A. Rim-ski-Korsakow i in.); pol. wybory Byliny (1956, 1957). BYRON [bajran] GEORGE, lord (178&-1824), poeta ang.; jeden z czołowych twórców eur. romantyzmu; pochodził z arystokratycznej rodziny, 1805-08 studiował w Cambridge; sławę przyniosło mu wyd. l i II pieśni Wędrówek Childe Harolda (1812, pieśni III i IV powst. 1816-18, wyd. pol. 1857), a następnie powieści poet. (m.in. G/au/'1813, wyd. pol. 1823, Korsarz 1814, wyd. pol. 1820). Bojkot opinii arystokratycznej z powodu radykalizmu jego poglądów i osobista tragedia separacji małżeńskiej w atmosferze skandalu towarzyskiego zmusiły B. do opuszczenia 1816 W. Brytanii. Przebywał w Szwajcarii, we Włoszech (związki z karbonaryzmem), 1823 wyjechał do Grecji, by wziąć udział w walce powstańczej, i tam zmarł. Na obczyźnie powstały dalsze powieści poet. {Więzień Czyllonu 1816, wyd. pol. 1829), dramaty filoz. (Manfred 1817, wyd. pol. 1835, Kain 1821, wyd. pol. 1842), liryki i poematy, a wśród nich wielki epicko-satyr. poemat dygresyjny Don Juan (1819-24, wyd. pol. fragmentów 1863-81, całości 1885). Życie i twórczość B. otoczyła legenda; stał się symbolem postawy, jaką prezentował bohater jego utworów — samotny, skłócony ze światem buntownik, walczący przeciw społ. i moralnym ograniczeniom praw i wolności człowieka; siłą wyobraźni (fascynacja egzotyką Orientu), ironii i szyderczej satyry, nowatorstwem formalnym B. znacznie wpłynął na oblicze świat, literatury romant., także pol.; Z pism Byrona (t. 1-4 1953-60); Wiersze i poematy (1954); Listy i pamiętniki (1960). R. DYBOSKI Byron, Lwów 1927; l. DOBRZYCKA Kształtowanie się twórczości Byrona, Wrocław 1963. 7 — Słownik pisarzy świata 97 A. CAMUS P. CORNEILLE CYCERON A. CZECHÓW S.G. COLETTE P. CALDERÓN DE LA BARCA K. ĆAPEK J. CORTAZAR F.R. DE CHATEAUBRIAND M. CWIETAJEWA J.COCTEAU M. DE CERVANTES SAAYEDRA T. CAPOTE S.T. COLERIDGE J.CONRAD G.K. CHESTERTON CAB CABANIS [ka~] JOSE (ur. 1922), pisarz franc.; autor powieści obyczajowych oraz psychol.--autobiogr. (Igranie z nocą 1964, Bitwa o Tuluzę 1966, łączne wyd. pol. 1968), przekazujących ironiczną i głęboko ludzką wizję współcz. świata; zbeletryzowany esej Ten wspaniały Saint-Simon (1975, wyd. pol. 1978), biografia Karol X — król ultras (1972, wyd. pol. 1981), szkic Mawiać, le roman et Dieu (1991). CABELL [kabel] JAMES BRANCH (1879-1958), pisarz amer.; w głośnym cyklu powieści fan-tastyczno- alegor. nakreślił obraz życia mieszkańców mitycznej krainy Poictesme od XIII do XVIII w.; najwybitniejszy i najpopularniejszy utwór cyklu, Jurgen (1919), śmiały obyczajowo, wymierzony przeciw amer. pruderii, dał początek satyrze społ. lat 20.; C. pisał też romanse hist., opowiadania, eseje, wiersze; byt autorem teorii o funkcji alegorii i jej wyższości nad realizmem (Preface to the Past 1936). CABLE [kejbl] GEORGE WASHINGTON (1844-1925), amer. powieściopisarz i publicysta; uczestnik wojny secesyjnej po stronie Południa, którego sytuację społ. i ekon. krytycznie ocenił w swej twórczości (powieści Dr Sevier 1884, John March, Southerner 1894); w najważniejszej powieści, The Grandissimes (1880), nakreślił barwny obraz życia Kreolów z Nowego Orleanu; zwolennik reformy społ. (eseje The Silent South 1885, The Negro Ouestion 1890). CABRERA INFANTE [ka~ i.] GUILLERMO (ur. 1929), kubański pisarz i krytyk film.; od 1965 na emigracji w Londynie; rozgłos przyniósł mu tom opowiadań o tematyce społ., z okresu dyktatury F. Batisty Odpływająca fala (1960, wyd. pol. 1965) oraz powieści, w których stosuje oryginalne eksperymenty formalne, zwł. językowe, m.in. Tres tristes tigres (1967, pol. przekt. fragmentów w "Literaturze na Świecie" 1988 nr 5), La Habana para un infante difunto (1979); ponadto scenariusze film., szkice i artykuły. CADALSO [kada~] JOSEOE (1741-82), pisarz hiszp.; rzecznik idei oświecenia; liryki wzorowane na poezji Anakreonta, utwór satyr. w formie listów Cartas marruecas (1789), inspirowany przez Listy perskie Ch.L. de Mon-tesquieu. CADASA HAMZAT (1877-1951), ojciec Rasula Hamzatowa, poeta dagestański; tworzył w języku awarskim i roś.; byt duchownym i sędzią muzutm.; pierwsze utwory pisał w języku arab.; autor wierszy satyr, piętnujących ciemnotę i zabobony, pieśni, poematów autobiogr., sztuk teatr., a także pierwszych w literaturze awarskiej utworów dla dzieci, g3. bajek (zbiór Gladatazul żuł 1934); twórczość C. jest ściśle związana z folklorem awarskim. CAEDMON [kadman] (VII w.), pierwszy, znany z imienia, poeta staroang.; związany prawdopodobnie z opactwem w Whitby; wiadomości o nim pochodzą wyłącznie z dzieła Bedy Czcigodnego Historia Ecciesiastica Gentis Anglorum, autor hymnu o stworzeniu świata (o wersyfikacji aliteracyjnej, z 2 sylabami akcentowanymi po obu stronach cezury dzielącej każdy wers), zachowanego w 2 wersjach, staroang. i wolnym przekł. łac. Bedy Czcigodnego. CAHIT SITKI TARANCI -> Taranci Cahit Sitki. CAlLLAYET [kajawę] GASTON ARMAN DE -» Pierś Caillavet. CAILLOIS [kai"a] ROGER (1913-78), franc. pisarz i krytyk, socjolog; w esejach z zakresu teorii literatury, socjologii, estetyki i in. poszukiwał moralnego sensu cywilizacji (Le my-the et 1'homme 1938, L'homme et le sacre 1939, Puissances du roman 1942, Le fleuve Alphee 1978); wybory pol. Odpowiedzialność i styl (1967), Żywioł i ład (1973); także opowieść Poncjusz Piłat (1961, wyd. pol. 1977), przekł. utworów J.L. Borgesa. (?AJUPI ANDON ZAko (1866-1930), poeta alb.; mieszkał i działał w Egipcie; demokrata, publicysta, czynny w alb. ruchu antytur., założyciel towarzystw Yellazeria (1919) i Snoqeria e Mi-qve (1920); uprawiał gł. poezję patriotyczną (zbiór Baba Tomom 1902), także lirykę miłosną i satyrę polit.; autor komedii i tragedii, które zapoczątkowały dramat alb.; przekt. i adaptacje m.in. bajek J. de La Fontaine'a i wierszy indyjskich. CAKLAIS MARIS (ur. 1940), poeta łot.; autor zbiorów liryki refleksyjnej, inspirowanej problemami współczesności, jak i ojczystą historią, m.in. Pirmdiena (1965), KajSmgajejs un muźiba (1967); poezje dla dzieci, reportaże. CAKS ALEkSANDRS, właśc. A. Ćadarainis (1901-50), pisarz łot.; czołowy przedstawiciel lewicowej awangardy; autor poematu o zamierzchłych dziejach Rygi Umur-Kumurs (1931), patriotycznych wierszy (m.in. zbiór Patrioti 1948), nawiązujących do wydarzeń l wojny świat, rewolucji, wojny domowej i prze- 100 CAM mian socjalist., a także zbiorów opowiadań psychol. (DebesFs 1938) i prac krytycznoliterackich. CALDERÓN DE LA BARCA [kalderon de la barka] PEDRO (1600-81), dramatopisarz hiszp.; wybitny przedstawiciel eur. teatru barok.; od 1635 dostarczał repertuaru dla sceny król.; 1651 przyjął święcenia kapłańskie, od 1663 honorowy kapelan króla. Spuścizna dramatopisarska C. de la B. obejmuje ok. 110 komedii i dramatów, ponad 70 autos sacramentales (1-aktowe sztuki o tematyce rel.) i ok. 20 krótkich kompozycji; w jego twórczości powraca tematyka dramatów Lopego de Vega przekształcona pod wpływem idei kontrreformacji i chrzęść, neo-stoicyzmu; mimo wynikającego z estetyki baroku spiętrzenia efektownych figur retorycznych i skrajnej kontrastowości charakterów, utwory C. de la B. poruszają przenikliwym zobrazowaniem ludzkich namiętności, głęboką refleksją nad naturą człowieka i jego przeznaczeniem. W dorobku C. de la B. (wyd. w Teatro, t. 1-5 1636-77) uderza rozmaitość tematów i gatunków: dramaty o problematyce filoz. (Życie jest snem, 1 wyst. pol. pt. Władysław, królewicz polski 1826) i moralno-religijnej (Książę niezłomny, adaptacja pol. J. Słowackiego, wyd. 1844, wyst. 1874), tzw. komedie płaszcza i szpady, utwory o tematyce hist.-legendarnej, a także współcz., w których konflikt opiera się na b. drażliwym poczuciu honoru (Alkad zZalamei, 1 wyst. pol. pt. Burmistrz poznański 1782) lub zazdrości (Lekarz swego honoru, wyst. pol. 1827); osobną grupę stanowią alegor. autos sacramentales (m.in. La cena del rey Baltasar, wyst. 1634, Wielki teatr świata, wyst. 1645, wyst. pol. 1986). Wybory pol. Dramata (1887), Dramaty (1975). Z. KARCZEWSKA-MARKIEWICZ Calderón de la Barca, Warszawa 1970. CALDWELL [ko:ld"al] ERSKINE (1903-87), pisarz amer.; wprowadził do literatury upośledzone cywilizacyjnie środowiska amer. Południa, gł. ubogich farmerów, Murzynów, ludzi marginesu społ.; posługiwał się środkami brutalnego naturalizmu, groteską i czarnym humorem; autor często krytykowanych za zbytnią śmiałość obyczajową powieści: Droga tytoniowa (1932, wyd. pol. 1949), Poletko Pana Boga (1933, wyd. pol. 1956), Sługa Boży (1935, wyd. pol. 1959), Tarapaty lipcowe (1940, wyd. pol. 1949), Ziemia tragiczna (1944, wyd. pol. 1961), Jenny (1961, wyd. pol. 1964) oraz nowel (m.in. zebrane w tomach Chłopiec z Georgii 1943, wyd. pol. 1962, Klęknij o wschodzie słońca 1935, wyd. pol. 1993); publicystyka spot., reportaże. CALINESCU [kelinęsku] GEORGE (1899-1965), rum. krytyk i historyk literatury, pisarz; autor monografii (l. Creanga; M. Eminescu — Poeta miłości 1932, wyd. pol. 1977), szkiców kryt. (zebrane m.in. w Operę, t. 1-14 1965-72), monumentalnej historii literatury rum. (1941); w powieściach, będących swoistą rozprawą z faszyzmem (Biedny loanide 1953, wyd. pol. 1973; Czarna komoda 1960, wyd. pol. 1962), podjął problem bierności części społeczeństwa rum. wobec faszyzacji kraju przed i w okresie II wojny świat.; poezje, dramaty. CALLAGHAN [kałahen] MORLEY (1903-90), kanad. pisarz i dziennikarz, tworzący w języku ang.; w latach 20. w Paryżu, zaprzyjaźniony z E. Hemingwayem i F.S. Fitzgeraldem (powieść That Summer in Paris 1963); opisywał przejawy niesprawiedliwości społ. (The Loved and the LosM951), pozostawał pod wpływem chrzęść, humanizmu J. Maritaina. CALVINO [kalwino] ITALO (1923-85), wt. pisarz i dziennikarz; współpracownik wielu czasopism, m.in. "II Contemporaneo"; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu (odbicie m.in. w powieści Ścieżka pajęczych gniazd 1947, wyd. pol. 1957); gł. nurt twórczości C. reprezentują groteskowe i fantastyczne opowiadania (Opowieści kosmikomiczne 1965, wyd. pol. 1968) i powieści (Baron drzewolaz 1957, wyd. pol. 1964, Rycerz nieistniejący1959, wyd. pol. 1963); ostatni okres — inspirowany strukturalizmem — charakteryzuje pojmowanie tekstu jako "labiryntu" i oczekiwanie od czytelnika aktywnego współdziałania w procesie twórczym (powieści Niewidzialne miasta 1972, wyd. pol. 1975, Jeśli zimową nocą podróżny 1979, wyd. pol. 1989); wydał też zbiór Baśnie włoskie (1956, wyd. pol. 1968). CALYO SOTELO [ka~ s.] JOAOUIN (1905-93), dramatopisarz hiszp.; dramaty poruszające etyczne i społ.- polit. problemy współczesności (La muralla 1954), także komedie (La amanta 1969). CAMARA [ka~] LAYE (1928-80), pisarz z Gwinei, tworzący w języku franc.; od 1965 do końca życia mieszkał w Senegalu; twórczość tkwiąca mocno korzeniami w zislamizowanej kulturze ludu Malinke; powieści (Czarny chłopak 1953, wyd. pol. 1973, Spojrzenie króla 1954, wyd. pol. 1987); adaptacja tradycyjnej epiki (Le Maltre de la parole 1978). 101 CAM CAMBŁAK GRIGORIJE (ok. 1365-1419?), pisarz butg.-serb.-starorus.; pochodził z rodziny wołoskiej, urodził się najprawdopodobniej w Tyr-nowie (Bułgaria), byt uczniem Ewtimija Tyr-nowskiego; metropolita kijowski; działał m.in. w Serbii i na Rusi, gdzie przeszczepiał potu-dniowosłow. wzorce piśmiennicze; autor tekstów liturgicznych, homilii i żywotów; najważniejsze dzieła — żywot serb. króla Stefana III Dećanskiego (1403-04, wyd. 1857) i słowo pochwalne ku czci Ewtimija (1415-18, wyd. 1901). CAMÓES [kamo'ńsz] Luls VAZ DE (1525?-1580), poeta porfug.; studiował prawo i literaturę na uniw. w Coimbrze; pędził życie awanturnicze, pełne niepowodzeń; długi czas przebywał na wygnaniu (m.in. od 1553 w Indiach, od 1556 w Makau w Chinach), 1570 powrócił do Lizbony; autor utworów teatr. (Auto de el rei Seleuco ok. 1546) oraz poezji (Rhythmas 1595-98, m.in. sonety, ody, elegie w języku portug. i kastylijskim), uważanych za najwyższe osiągnięcie portug. renesansu, często wzorowanych na utworach Wergiliusza i F. Petrarki; gł. dziełem C. są powstałe na wygnaniu, przepełnione miłością do ojczyzny Luzjady (1572, wyd. pol. 1790), epopeja nar. złożona z 10 pieśni, w których, na tle opisu podróży Vasco da Gamy do Indii, przedstawiona jest historia i nar. tradycje Portugal-czyków; utwór ten przyniósł C. miano "księcia poetów" oraz trwałe miejsce w literaturze eur.; Poezje wybrane (1984). CAMPANA [kam~] DINO (1885-1932), poeta wł.; twórczość jego, pod wpływem dekadentyzmu franc. i filozofii F.W. Nietzschego, stanowi jednak odrębny w dziejach wspótcz. poezji wł. przejaw tzw. liryki czystej, obcej wszelkim konwencjom lit. (Canti orfici 1914); nowatorskie poszukiwania formalne. CAMPBELL [kambl] ROY (1901-57), poeta południowoafryk., tworzący w języku ang.; prowadził burzliwe życie, m.in. występował jako torreador; podczas II wojny świat, walczył w armii bryt. w Afryce; uprawiał żywiołową lirykę w duchu romant., pełną fantazji i ostrości satyr., C. nazywano Byronem swego czasu; m.in. zbiory The Flaming Terrapin (1924), The Mamba's Precipice (1954). CAMPBELL [kambl] THOMAS (1777-1844), ang. poeta i krytyk, pochodzenia szkoc.; przewodn. Literackiego Tow. Przyjaciół Polski (zał. 1832); entuzjasta walki o wolność, wiele strof poświęcił Polsce; powieści poet. (np. Gertrudę of Wyoming 1809), poematy (m.in. Theodric 1824), ody, ballady; pol. przekł. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). CAMPBELL [kambl] WILLIAM WILFRED (1858 lub 1861-1918), poeta kanad., piszący w języku ang.; tworzył pod wpływem ang. romantyków refleksyjne liryki pejzażowe (Lakę Lyrics 1889); wierszowane dramaty obyczajowe (Poetical Tragedies 1908), powieści historyczne. CAMPOAMOR [kampo~] RAMON DE (1817-1901), poeta hiszp.; pisał oryginalne w stylu, krótkie utwory poet. o treści filoz. (Doloras 1845, Los peauenos poemas 1871, Humora-das 1886); także poematy epickie pod wpływem romantyzmu (El drama u n wersal 1862). CAMUS [kamu] ALBERT (1913-60), franc. pisarz, eseista i publicysta; młodość spędził w Algierze; od 1942 we Francji; związany z ruchem oporu, zał. grupę i pismo "Combat". W pierwszym okresie rozwoju C. jako przedstawiciela egzystencjalizmu, w jego twórczości znalazła odbicie centr. kategoria tej filozofii — pojęcie absurdu; pozostawało to w związku z odczuciem właściwym człowiekowi żyjącemu w świecie pełnym nonsensów, prowadziło do nihilistycznej postawy autora; zbiory szkiców filoz. Dwie strony tego samego (1937), Zaślubiny (1938) i Mit Syzyfa (1942), powieść Otocy(1942, wyd. pol. 1958), dramaty Nieporozumienie (1944, wyst. pol. 1961) i Kaligula (1945, wyst. pol. 1957). Drugi okres, wiodący do głębokiego humanizmu, poczucia solidarności ze wspólnotą ludzką, ilustrują: powieści Dżuma (1947, wyd. pol. 1957) i Upadek (1956, wyd. pol. 1957), dramaty Stan oblężenia (1948, wyst. pol. 1958) i Sprawiedliwi C\949) oraz tom esejów Człowiek zbuntowany (1951, wyd. pol. 1958); wartościami nadającymi sens życiu ludzkiemu są wg C. bunt i twórczość, jako świadectwa wielkości człowieka. Pośmiertnie wydano m.in. dziennik Notatniki 1935-1959 (d. 1-3 1962-89, wybór pol. 1994) oraz nie dokończoną powieść autobiogr. Le premier homme (1994); Eseje (1971), Zaślubiny; Lato (1981), Dramaty (1987); 1957 otrzymał Nagrodę Nobla. W. NATANSON Szczęście Syzyfa, Kraków 1980. CANETTI [ka~] ELIAS (1905-94), austr. pisarz i eseista; od 1938 w W. Brytanii; jego gł. dziełem jest powieść Auto da fe (1935, wyd. pol. 1966), tematycznie zbliżona do twórczości H. Brocha, K. Krausa i R. Musila; ponadto powieść autobiogr. (t. 1 Ocalony język 1977, 102 CAP wyd. pol. 1981, t. 2 Pochodnia w uchu 1980, wyd. pol. 1988, t. 3 Gra oczu 1985, wyd. pol. 1991) o przenikaniu się tradycji i kultur oraz formowaniu przez nie osobowości człowieka; próbował też zgłębić genezę takich zjawisk psychologii spot., jak fanatyzm i okrucieństwo (m.in. w traktacie Masse und Macht 1960), wyrażając wiarę w terapeutyczne możliwości literatury; komedie (m.in. Wesele 1932, przekł. pol. ,,Dialog" 1967 nr 3), reportaże lit., aforyzmy, miniatury prozatorskie (Glosy Marrake-szu 1968, wyd. pol. 1977); 1981 otrzymał Nagrodę Nobla. CANEW STEFAN (ur. 1936), poeta bułg.; w poezji, często satyr., posługuje się paradoksem i alegorią, uprawia też lirykę osobistą; zbiory: Chrońiki (1965), Aż pitam (1975), Nebesni premeżdija (1986); tworzy dramaty filoz., prze- wartościowując mity nar. (m.in. Ostatnia noc Sokratesa 1988, przekł. pol. "Dialog" 1988 nr 2). CANKAR |VAN (1876-1918), pisarz stoweń.; najwybitniejszy przedstawiciel słoweń. modernizmu; debiutował utrzymanym w nastroju dekadenckim zbiorem liryków Erotika (1899); w późniejszej twórczości elementy krytyki spot.; po powrocie z Wiednia (gdzie przebywał 1896- 1909) do Lubiany w pisarstwie C. dominowały pierwiastki neoromant. (wątki legendarne) i mistrzowska analiza przeżyć psych. bohaterów; pisał gł. nowele (pol. wybory: Nowele 1934, Kasztan osobliwego gatunku 1959, Widok z pudełka i inne opowiadania 1981), także powieści (np. Na klan-cu 1903) i dramaty (m.in. Kralj na Betajnoyi 1902, HIapci 1910); w tradycji słoweńskiej C. — jako twórca martyrologicznej wizji nar. losów i krytyk stosunków spot. — jest uważany za jednego z duchowych przywódców narodu. CANTAR (POEMA) DE MIO CIO [kantar p. d. mjjo sid] -> Pieśń o Cydzie. CANTEMIR [kan~] DIMITRIE (1673-1723), ojciec Antiocha Kantemira, rum. humanista i pisarz; 1693 i 1710-11 hospodar mołd.; walczył o niepodległość Mołdawii związany sojuszem z Piotrem l Wielkim; od 1711 w Rosji jako jego doradca; poliglota (pisał m.in. w językach tac., rum., gr. i roś.) i erudyta, pozostawił dzieła z wielu dziedzin: historii (Historia incrementorum... 1716), geografii (Descriptio Moldayiae 1716), orientalistyki, muzykologii, filozofii oraz literatury (powieść satyr.-alegor. Istoria ieroglifica 1705, osnuta na tle walk o tron mołd). CANTH [kant] MINNA (1844-97), pisarka (iń.; najwybitniejsza przedstawicielka nurtu realist. w literaturze fiń. XIX w.; w dramatach (Papin perhe 1891, Sylvi 1893) i nowelach (Hanna 1886, Agnes 1892; Stara wariatka, wyd. pol. w: Finlandia w oświetleniu literackim. Zbiór utworów pisarzy finlandzkich 1901) akcenty krytyki spot. oraz problem równouprawnienia kobiet. CAO CAO (155-220), ojciec Cao Zhi i Cao Pi; chin. dowódca wojsk., cesarz i poeta; 192 objął urząd kanclerza; założyciel państwa i dyn. Wei (220-265); mecenas literatury; autor ponad 100 utworów poet. opiewających gł. pochody wojenne i piękno krajobrazu. CAO PI (186-226), syn Cao Cao i brat Cao Zhi, poeta chin.; od 220 panował jako ces. Wen-ti w państwie Wei; autor zbioru poezji i traktatu, stanowiącego pierwszą chin. próbę oceny literatury z punktu widzenia estetyki, zawierającego też jedną z pierwszych teorii chin. poezji. CAO YU, wtaśc. Wan Jibao (ur. 1910), dra-matopisarz chin.; reformator teatru chin. w duchu amer.; dramaty o tematyce wspótcz. (Burza 1934, wyst. pol. 1959, Ming-lang-ti fien 1956). CAO ZHI, Cao Czy (192-232), syn Cao Cao i brat Cao Pi, poeta chin.; prześladowany przez brata- cesarza, odsunął się od życia polit. i dworskiego; uznany za jednego z najwybitniejszych poetów swej epoki; poezje C.Z., pisane w formie yuefu (utwory wzorowane na pieśniach lud.), przepojone głębokim liryzmem i humanizmem, są ideologicznym odbiciem konfucjanizmu i taoizmu, odznaczają się bogactwem języka i doskonałą stylistyką; najwybitniejszy utwór — poemat o bogini rzeki Lo (Luvshen-fu). ÓAPEK JOSEF (1887-1945), brat Karla, czes. pisarz, publicysta i malarz; wspólnie z bratem wydał m.in. tom neoklasycyst. nowel Zarive /)/iAt>/ny(1916) i alegor. dramat satyr. Zeżiyota hmyzu (1921); pisał opowiadania liryczne utrzymane w poetyce ekspresjonist. (zbiór Lelio 1917) i ballady prozą (Stin kapradiny 1930); studia, eseje i felietony poświęcone awangardzie artyst., sztuce prymitywnej i użytkowej. ĆAPEK KAREŁ (1890-1938), brat Josefa, pisarz czes.; 1921-38 w redakcji dziennika "Lidove noviny"; twórca awangard, prozy czes.; bliski kręgom T.G. Masaryka; debiutował opowiadaniami filoz. (Boża męka 1917, wyd. pol. 103 CAP 1927); żywo reagował na problemy wspótcz. cywilizacji (utopijny dramat RUR 1920, wyst. pol. 1922, wyd. pol. 1956; powieści: Fabryka absolutu 1922, wyd. pol. 1947, Krakatit 1924, wyd. pol. 1926), sygnalizując niebezpieczeństwo dehumanizacji w kulturze i etyce mieszczańskiej; wnikliwym obserwatorem spraw ludzkich okazał się w trylogii Hordubal (1933, wyd. pol. 1935), Meteor (1934, wyd. pol. 1935), Zwyczajne życie (1934, wyd. pol. 1935); w powieści Inwazja jaszczurów (1936, wyd. pol. 1949) i dramatach (m.in. Matka 1938, wyst. pol. 1955) wskazywał na niebezpieczeństwo faszyzmu i nawoływał do obrony zagrożonych wartości humanist; ponadto ogłosił liczne opowiadania dla dzieci, wrażenia z podróży Listy z Anglii (1924, wyd. pol. 1957); pol. wybory: Dramaty (1956), Aforyzmy (1984). H. JANASZEK-|VANICKOVA Kareł Capek, Warszawa 1985. ĆAPEK-CHOD KAREŁ MATEJ (1860-1927), pisarz czes.; przedstawiciel naturalizmu; autor powieści (Turbina 1916, Antonin Yondrejc 1918), ukazujących środowisko mieszczan i cyganerii praskiej, oraz wielu opowiadań i nowel (zbiór Ctyri odvaźne povfdky 1926); artykuły kryt. o teatrze. CAPOTE [kapo"t] TRUMAN, wtaśc. Truman Streckfus Persons (1924-84), pisarz amer.; w powieściach Inne głosy, inne ściany (1948, wyd. pol. 1958), Harfa traw (1951, wyd. pol. 1962), mikropowieści Śniadanie u Tiffan/ego (1958, wyd. pol. 1962) i opowiadaniach (tom Zatrzaśnij ostatnie drzwi 1949, wyd. pol. 1960) kreślił liryczne portrety młodych bohaterów, chroniących się przed konformizmem i brutalnością życia w świecie wyobraźni; w głośnym studium zbrodni Z zimną krwią (1966, wyd. pol. 1968), będącym zapowiedzią literatury faktu, autentyczny materiał reportażowo-doku-mentalny ujął w formę powieściową; publicystyka (Muzyka dla kameleonów1981, wyd. pol. 1992). CAPUANA [ka~] LUIGI (1839-1915), wł. pisarz i krytyk lit.; jeden z twórców i teoretyków weryzmu — kierunku będącego wł. odmianą naturalizmu (Studi sulla letteratura contem-poranea, t. 1-2 1879- 82); nowele, dramaty, powieści o tematyce sycylijskiej (Margrabia di Roccaverdina 1901, wyd. pol. 1962), opowiadania dla młodzieży. CARAGIALE [karadż'ale] ION LUCA (1852-1912), pisarz rum.; najwybitniejszy w literaturze rum. twórca komedii obyczajowych (Burzliwa noc 1879, wyst. pol. 1980, Zgubiony list) 884, wyst. poi. 1951); ze względu na mistrzostwo w konstruowaniu dialogów i wnikliwe spojrzenie na problemy społ. i moralne porównywany z Mo-lierem i N.W. Gogolem; w dramacie Oszczerstwo (1890, wyst. pol. 1978) ostre oskarżenie aparatu państw, i sądownictwa; w późniejszym okresie pisał gł. satyr, szkice obyczajowe (tom Szczęściarz 1892, wyd. pol. 1953), opowiadania, nowele fantastyczne (Abu Hasan 1915, wyd. pol. 1972). CARAGIALE [karadż'ale] MATEI (1885-1936), syn łona Luki, pisarz rum.; jego gł. dziełem jest powieść Fanfaroni ze Starego Dworu (1929, wyd. pol. 1968), w której przedstawił życie potomków arystokracji rum.; poezje Pajere (1936), utrzymane w stylu parnasizmu. CARCO [karko] FRANCIS, wfaśc. Franęois Car-copino-Tusoli (1886-1958), pisarz franc.; powieści z życia cyganerii i świata przestępczego Montmartre'u (Jesus la Ca/Ile 1914, Osaczony 1922, wyd. pol. 1923); pisał również poezje, wspomnienia (Przyjaciel malarzy 1944, wyd. pol. 1958), powieści biogr. poświęcone malarzom i poetom (Opowieść o Franciszku Y/Ilonie 1926, wyd. pol. 1959). CARDARELLI [kar~] VINCENZO, właśc. Naza-reno Caldarelli (1887-1959), wt. poeta i krytyk lit.; 1919 współzatożyciel czasopisma "La Ronda"; w twórczości dążył do klas. czystości formy; zbiory poezji (G/orni in plena 1934) i prozy artyst. (// cięło sulle citta 1939). CARDENAL [ka~] ERNESTO (ur. 1925), nika-raguański poeta i polityk, duchowny; w latach 60. brał udział w ruchu oporu przeciwko dyktaturze A. Somozy; po rewolucji nikaraguań-skiej min. kultury w rządzie utworzonym przez Sandinowski Front Wyzwolenia Narodowego; w poezji, nawiązującej w formie do języka potocznego, dominuje współcz. problematyka spot.-polit. (m.in. Canto nacional 1973; wybory pol.: Poematy 1980, Poezje 1989); ponadto liczne eseje rel. i polit., antologia poezji nikara-guańskiej. CARDUCCI [kardyczczi] GIOSUE (1835-1907), w<. poeta, historyk literatury i krytyk; od 1876 poseł do parlamentu, od 1890 senator; liryka refleksyjna i patriotyczna (zbiory Levia gravia 1868, Giambi ed epodi 1882, słynny utwór antyklerykalny Inno a Satana 1863), odzwierciedlająca poszukiwania nowych ideałów polit. i artyst., osobista (zbiór Rime nuove 1887); przeciwnik romantyzmu i znawca poezji klas., próbował stosować w swych wierszach metrykę antyczną (Ody barbarzyńskie, księgi 1-3 104 CAR 1877-89, wyd. pol. 1923); liczne studia krytycz-nolit. i historycznolit. (O rozwoju literatury narodowej 1868-71, wyd. pol. 1914); dzięki walorom ideowym i artyst. twórczość C. stała się wzorem dla wielu poetów wł.; 1906 otrzymał Nagrodę Nobla. CAREW [kary:] THOMAS (1598?-1639?), poeta ang.; dworzanin i dyplomata w służbie Karola l; autor masek (Coelum Britannicum 1633) oraz wykwintnych, zmysłowych liryków, wzorowanych na poezji B. Jonsona i J. Donne'a (Poems 1640); pol. przekł. wierszy w antologii Śmierć i miłość (1963). CAREY [kęary] PETER (ur. 1943), prozaik au-stral.; w opowiadaniach ukazuje tragizm egzystencji ludzkiej wynikający z polit. i społ. uwarunkowań współczesności; akcję utworów przenosi w przyszłość, tworząc niezwykłe sytuacje fabularne, w których łączy elementy realist. i groteskowo- fantastyczne (Rola grubasa w historii 1974, wyd. pol. 1986); powieść Święty spokój (1981, wyd. pol. 1990). CARLYLE [ka/lajl] THOMAS (1795-1881), ang. historyk i pisarz; zwolennik indywidualistycznego i heroicznego pojmowania dziejów (odczyty zebrane w tomie Bohaterowie... 1841, wyd. pol. 1892); autor prac hist., parnfletów polit.-społ., esejów biogr. popularyzujących m.in. literaturę niem. w W. Brytanii oraz autobiografii duchowej Sartor Resartus (1833-34). CARMAN [ka/men] WILLIAM BLISS (1861-1929), kanad. poeta i publicysta, piszący w języku ang.; w liryce, nawiązującej do tradycji ro-mant., opisywał piękno przyrody (zbiory Bal-lads and Lyrics 1902, Later Poems 1921); autor odczytów o literaturze kanad. (Taiks on Poetry and Lite 1926) oraz antologii poezji świat, i amerykańskiej. CARMINA BURANA [łac.], zbiór pieśni wa-gantów spisany ok. 1225 w opactwie Benedikt-beuren (Bawaria); obejmuje 250 pieśni łac., 55 wierszy niem. i 2 obrazy sceniczne, napisane w języku łac., związane ze świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy; zbiór zawiera pieśni miłosne, polit., przeznaczone do śpiewania w czasie uczt oraz wypraw krzyżowych, także rymowane sentencje (wyd. kryt. t. 1-3 1930-^11); podstawa oratorium scenicznego C. Orffa (1936); szczególną sławę zyskał utwór łac. poety z Kolonii, tzw. Spowiedź Archipoety (1161-64, wyd. pol. 1958). CARNER [karne] JOSEP (1884-1970), kataloń-ski poeta i dyplomata; wiele lat na emigracji (Meksyk, Belgia); jeden z gł. przedstawicieli tzw. nowecentyzmu — nurtu dążącego do europeizacji kultury hiszp.; wpływy franc. symbolizmu widoczne we wczesnych utworach (Primer Ilibre de sonets 1905) łączył z klas. czystością formy w późniejszej twórczości (Arbres 1953); podejmował tematy uniwersalne, biblijne (poemat A/aft/1941), jak i regionalne, katalońskie; ponadto opowiadania dla dzieci, przekt. utworów W. Szekspira i Moliera na język kataloński. CARPENTIER [karpenfę] ALEJO (1904-80), kubański pisarz i muzykolog; 1927 współ-założyciel pisma "Revista de Avance"; uczestnik walk przeciw dyktaturze G. Machado; 1928-39 na emigracji we Francji, 1945-59 — w Wenezueli; po powrocie na Kubę rozwijał wybitną działalność kult.; w przedmowie do powieści Królestwo z tego świata (1949, wyd. pol. 1968) sformułował teorię tzw. amer. rzeczywistości cudownej, z której wywodzi się realizm magiczny — prąd w prozie latyno-amer., przeplatający elementy realne z fantastycznymi; eksperymenty ze stylem i strukturą dzieła wykorzystywał do ukazania swoistego sposobu widzenia kultury, historii i całej rzeczywistości kontynentu amer. m.in. w powieściach: Podróż do źródeł czasu (1953, wyd. pol. 1963), Eksplozja w katedrze (1962, wyd. pol. 1966), Koncert barokowy (1974, wyd. pol. 1977), Szaleństwo i metoda (1974, wyd. pol. 1980) i opowiadaniach: zbiór Wojna czasu (1958, wyd. pol. 1974); ponadto szkice poświęcone kulturze Ameryki Lać. Przeć/takty i wariacje (1964, wyd. pol. 1982) oraz pierwsza historia muzyki kubańskiej Muzyka na Kubie (1964, wyd. pol. 1980). CARRERA ANDRADE [ka~ a.] JORGE (1903-78), poeta ekwadorski; wiersze pisane pod wpływem romantyzmu i symbolizmu przedstawiają urodę ojczystego krajobrazu (Registo de mundo 1940, Lugar de origen 1951); zbiór utworów wzorowanych na jap. haiku (Microgramas 1940); eseje; Wiersze wybrane (1976). CARROLL [karał] LEWIS, właśc. Charles Lut-widge Dodgson (1832-98), pisarz ang.; matematyk; autor kilku książek dla dzieci, z których świat, rozgłos zdobyła Alicja w krainie czarów (1865, wyd. pol. 1927), utwór zespalający elementy nonsensu i logiki w całość pełną groteskowego humoru, fantazji i liryzmu. CARTER [kaW] ANGELA (1940-92), pisarka ang.; powieści poświęcone gł. nonkonformis-tycznym postawom współcz. kobiet, utrzymane 105 CAR w poetyce realizmu magicznego, nasycone baśniową fantastyką, elementami groteski i przewrotnym humorem (Marianna i barbarzyńcy •\969, wyd. pol. 1988, The Pass/on of New Eve 1977, The Bloody Chamber 1979, Wieczory cyrkowe 1984, wyd. pol. 1993, Wise Chiidren 1991). CARYER [ka/wa'] RAYMOND (ur. 1939), pisarz amer.; autor wierszy poświęconych codzienności (zbiory: Near Klamath 1968, Winter Insomnia 1970, At NIght the Salmon Move 1976, Where Water Comes Together with Other Water 1985, Ultramarine 1986); w latach 80. znany zwł. dzięki opowiadaniom, w których zawarł ponurą wizję współcz. świata (tomy: Will You Please Be Ouiet, Please? 1976, What We Talk About When We Talk About Love 1981, Caihedral'\9Q3); eseje. CARY [kęary] JOYCE (1888-1957), pisarz ang.; 1913-20 pracował w ang. administracji kolonialnej w Nigerii, co znalazło odbicie w jego pierwszych powieściach ukazujących ścieranie się obyczajowości rdzennych mieszkańców Afryki i białej ludności (m.in. Aissa Saved 1932, Mister Johnson 1939); w późniejszych utworach skoncentrował się na analizie psychiki dziecka (Mój ulubieniec Charley 1940, wyd. pol. 1968, A House of Chiidren 1941); w ostatnim okresie twórczości opisywał przemiany spot. i obyczajowe zachodzące wśród ang. klas średnich (m.in. powieści: Sama się dziwię 1941, wyd. pol. 1959, Kostur pielgrzyma 1942, wyd. pol. 1959, Z pierwszej ręki 1944, wyd. pol. 1960, Prisoner of Grace 1952, Ewept the Lord 1953, Not Honour Morę 1955); wiersze; utwory z dziedziny polityki i estetyki. CASANOVĄ Dl SEINGALT [kazanowa di sę-galt] G|OVANNI GIACOMO (1725-98), pamięt-nikarz wł., piszący w języku franc.; swobodnemu trybowi życia, zamitowaniom do podróży (przebywał m.in. na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego) i głośnym przygodom miłosnym zawdzięczał opinię awanturnika i uwodziciela; autor powieści fantastycznej (Icosameron 1788) i słynnych Pamiętników (1822, skrócone wyd. pol. 1921) świadczących o wielkim darze obserwacji, dających nie tylko wizerunek życia autora, lecz także obraz epoki; postać C. di S. stała się tematem dzieł lit., muz. oraz filmowych. R. GERYASO Casanovą, Warszawa 1990. CASONA [ka~] ALEJANDRO, wtaśc. A. Rod-riguez Alvarez (1900-65), dramatopisarz hiszp.; 1937-62 na emigracji; utwory dram. łączące realizm z fantazją, humor liryczny i optymizm z paradoksem, m.in. La dama del alba (1944) i Drzewa umierają stojąc (1949, wyst. pol. 1959). CASSIAN [ka~] NINA (ur. 1924), rum. poetka, malarka i kompozytorka; początkowo poezje awangard. (La scara 1/1 1947), później gł. liryka refleksyjna i erotyki (Recviem 1971); utwory dla dzieci. CASSOLA [ka~] CARLO (1917-87), pisarz wt.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; w powieściach jego występują 2 nurty: polit.--społ. (Starzy towarzysze 1953, wyd. pol. 1955) i liryczno-psychol. (Jego dziewczyna 1960, wyd. pol. 1962, Lęk i smutek 1970, wyd. pol. 1976, // mondo senza nessuno 1982); opowiadania. CASSOU [kasy] JEAN (1897-1986), franc. pisarz i krytyk; 1946-65 dyr. Musee National d'Art Modernę w Paryżu; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu (z tego okresu pochodzi cykl sonetów Trente-trois sonnets composes au secret 1944, pod pseud. Jean Noir); powieści (Paryż we krwi 1935, wyd. pol. 1948 — o Komunie Paryskiej 1871; Le bel automne 1950), tom wspomnień Une we pour la liberie (1981), szkice kryt. o poezji (zbiór Pour la poesie 1935), literaturze hiszp. (Cer- yantes 1936), której był także tłumaczem, prace o sztuce, gł. poświęcone malarstwu (El Greco 1931, Chagall 1966). CASTELLANOS [kasteijanos] ROSARIO (1925-74), pisarka meksyk.; w powieściach (Balun Canan 1957, wyd. pol. 1989, Ciemna jutrznia 1962, wyd. pol. 1969) podejmowała temat krzywdy społ. w środowisku Indian meksyk.; także poezje. CASTELO BRANCO [kasztelu ~r)ku] CAMILO (1825-90), pisarz portug.; początkowo pisał poezje i dramaty, następnie romant. powieści obyczajowe (O romance de urn homem rico 1861, Amor de perdicao 1862) oraz realist. nowele, g3. o tematyce regionalnej (Novelas do Minho, t. 1-12 1875- 77); satyryk i parodys-ta (Eusebio Macario 1879 — parodia powieści naturalist.). CASTIGLIONE [kastiijone] BALDASSARE, książę (1478-1529), wł. pisarz i dyplomata; dworzanin książąt Mantui i Urbino; ambasador w Rzymie za papieża Leona X; reprezentant kultury odrodzenia; autor poezji w języku tac. i wł.; g3. utworem C. jest traktat // cortegiano (1528, pol. przeróbka Ł, Górnickiego Dworzanin polski 1566), w którym przedstawił ideał renes. 106 CAY dworzanina; dzieło to, stanowiące dokument obyczajów i ideałów dworskiej kultury epoki, zyskało eur. sławę. CASTILHO [kastjijo] ANTÓNIO FELICIANO DE (1800-75), portug' poeta i pedagog; 1842-45 red. pisma "Revista Universal Lisbonense"; obrońca i propagator romantyzmu; poezja neoklas. (zbiór Cartas de Eco a Narciso 1821) i bliska romantyzmowi (poematy A no-ite c/o castelo 1836 i Os ciumes do bardo 1838); przekł. (Owidiusz, Wergiliusz, W. Szekspir, Molier, J.W. Goethe); działacz oświat. na Azorach, twórca nowej metody nauki czytania. CASTILLEJO [kastiijecho] CRISTÓBAL DE (14907-1550), poeta hiszp., cysters; od 1525 sekr. Ferdynanda l Habsburga, króla Czech i Węgier; w satyrach występował w obronie tradycyjnych form wersyfikacyjnych poezji hiszp. i przeciw naśladownictwu literatury wł.; pisał również poezje miłosne, rel. i mo-raiizatorskie, wzorowane na poezji Katullusa 1 Owidiusza. CASTILLO SOLÓRZANO [kasttijo solorsano] ALONSODE (1584-ok. 1648), pisarz hiszp.; liczne zbiory utworów z pogranicza tzw. noweli dworskiej i literatury łotrzykowskiej (m.in. Jornadas alegres 1626, Noches de placer 1631), ukazujących wierny obraz życia i obyczajów Hiszpanii XVII w.; nurtłotrzykowski najpełniej reprezentuje zbiór Las Harpias en Madrid (1631) oraz 2 powieści powiązane postaciami bohaterów: Przygody bakałarza Trapazy... (1637) i Łasica z Sewilli... (1642, łączne wyd. pol. w wyborze 1986); ponadto poezje satyr., komedie. CASTRO [kasztru] EUGENIO DE (1869-1944), poeta portug.; przeniósł do literatury portug. wpływy franc. symbolizmu (przedmowa i zbiór liryków Oaristos 1890); pisał poezje (zbiory Horas 1891, Silva 1894), poematy dram. prozą (Belkiss 1894); w późniejszej twórczości C. zaznaczył się zwrot ku neoklasycyzmowi, mitom nar. i folklorowi. CASTRO [ka~] ROSALIA DE (1837-85), poetka galisyjska, tworząca także w języku hiszp.; nastrojowa liryka, ewokująca rodzinne krajobrazy Galicii, wywarta wpływ na poetów hiszp. modernizmu (zbiory Cantares gallegos 1863, Follas novas 1880); także powieści z elementami autobiografii. CASTRO ALVES [kasztru a.] ANTÓNIO DE (1847-71), poeta brazyl.; romantyk, tworzący pod wpływem V. Hugo i G. Byrona; poruszał sprawy nurtujące ówczesne społeczeństwo brazyl. (m.in. walczył z niewolnictwem — zbiór Vozes dWrica 1880); liryki miłosne. CASTRO Y BELLYIS [ka~ i bęljwis] GUILLEN DE (1569-1631), dramatopisarz hiszp.; autor kilkudziesięciu sztuk teatr. (Las comedias, cz. 1-2 1618-25); uznany za gł. osiągnięcie C. y B. dramat Las mocedades de! Cid (1618) stał się wzorem Cyda P. Corneille'a. CATALA [katala] VfCTOR, wtaśc. Caterina Albert i Paradis (1869-1966), pisarka kataloń-ska; przedstawicielka naturalizmu; w swych cieszących się dużą popularnością utworach ukazywała życie ludu katalońskiego; zbiory opowiadań (Drames rurals 1902, Marines 1926, Vida motta 1949), powieści (So/itud-\905, Un film 1919); także poezje i dramaty. CATHER [karfar] WILLA SIBERT (1873-1947), pisarka amer.; powieści ukazujące wpływ na wspótcz. społeczeństwo amer. rozmaitych tradycji: pionierskich (Drzewo białej morwy W3, wyd. pol. 1977), mieszczańskich (Dom pana profesora 1925, wyd. pol. 1961), katol. (Śmierć przychodzi po arcybiskupa 1927, wyd. pol. 1965, Shadows on the Rock 1931); w swej prozie C. często portretowała postacie kobiece (Moja Antonia 1918, wyd. pol. 1992; Utracona 1923, wyd. pol. 1976; Mój śmiertelny wróg 1926, wyd. pol. 1974; Lucy Gayheart 1935); opowiadania (pol. wybór Poranek wagnerowski-\97-\}. CATS [kats] JACOB (1577-1660), poeta hol.; piastował urząd wielkiego pensjonariusza Holandii; autor poezji emblematycznej (Spiegel van den ouden en nieuwen Tijd 1632) i dydak-tyczno-moralizatorskiej (/-/oun/e/yc/c1625), zawierającej prakt. pouczenia życiowe w duchu kalwińskim; najpopularniejszy poeta Złotego Wieku kultury niderlandzkiej. CAYALCANTI [kawalkanti] GUIDO (1255?-1300), poeta wł.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli idealizującej uczucie miłości szkoły poet. dolce stii nuovo; przyjaciel Dantego Alighieri; wmieszany w walki stronnictw polit., musiał opuścić rodzinną Florencję; uważany za ateistę, pozostawał zapewne pod wpływem awerroizmu łac.; w zbiorze ok. 50 canzon, sonetów i ballad wyróżniają się utwory opiewające miłość i wyrażające tęsknotę za krajem rodzinnym. CAYROL [kerol] JEAN (ur. 1911), pisarz franc.; związany z nurtem katol.; podczas II wojny świat, więziony w Mauthausen, gdzie powstały 107 CAZ Poemes de la nuit et du brouillard (1946); powieści zbliżone formalnie do eksperymentalnego nurtu — nowej powieści (m.in. Żyć będę cudzą miłością 1947, wyd. pol. 1971, S/yszę go jeszcze 1968, wyd. pol. 1973); scenariusze filmowe. CAZOTTE [kazot] JACOUES (1719-92), pisarz franc.; monarchista, zgilotynowany podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej; autor pełnych wdzięku powiastek fantastycznych (m.in. Diabeł rozkochany 1772, wyd. pol. 1783) zapowiadających XIX-wieczne powieści fantastyczne; w poemacie heroikomicznym Ollwier (1763) dał wyraz swym zainteresowaniom iluminizmem. CECCHI [czękki] EMILIO (1884-1966), wł. eseista i krytyk lit.; 1919 jeden z założycieli "La Ronda", współpracownik i korespondent zagr. wielu pism; autor studiów kryt., g3. z zakresu literatur anglosaskich i sztuki wł.; sławę przyniosły mu eseje łączące fantazję z walorami intelektualnymi: zbiory Pesci rossi (1920), Cor-se al trotto (seria l 1936, seria II 1941), Saggi e vagabondaggi (1962). CECH SYATOPLUK (1846-1908), czes, poeta i prozaik; słowianofil; rzecznik nar. dążeń Czechów i Słowaków; autor epickich poematów hist. i współcz. (Ziźka 1879, Lesetinsky kovar 1883), wierszy patriotycznych, satyr. opowiadań z życia mieszczan, m.in. Jastrząb contra Gołąbek (1876, wyd. pol. 1901), Wyprawa pana Brouczka w XV stulecie (1888, wyd. pol. 1951). CELA [tela] CAMILO JosE (ur. 1916), pisarz hiszp.; budząca liczne kontrowersje twórczość C. nawiązuje do powieści łotrzykowskiej, z czym wiąże się brutalny dramatyzm, upodobanie do drastyczności i dosadność języka; najsłynniejsze powieści: Rodzina Pascuala Duarte (1942, wyd. pol. 1963), Ul (1951, wyd. pol. 1960) — ukazująca panoramiczny i żywy obraz społeczeństwa madryckiego po wojnie domowej, San Camilo, 1936 (1969), Mazurek dla dwóch nieboszczyków (1983, wyd. pol. 1990); poezje, opowiadania, liczne opisy wędrówek po Hiszpanii (l/ya/e a la Alcarria 1948), szkice lit. i publicyst.; głośnym dziełem C. jest słownik obscenicznych wyrażeń hiszpańsz-czyzny Diccionario secreto (t. 1-2 1968- 71, wyd. rozszerzone 1974); 1989 otrzymał Nagrodę Nobla. ĆELAKOYSKY FRANTiSEk LADISLAY (1799-1852), czes. poeta i slawista, badacz folkloru; zbieracz i wydawca pieśni i przysłów (m.in. Slovan- ske narodnfpisnę, t. 1-3 1822-27); w literaturze romantyzmu czes. stworzył wzorzec poezji opartej na motywach lud. (zbiory wierszy: Odgłos pieśni ruskich 1829, wyd. pol. 1844, Ohias pieśń! ćeskych 1839); wczesne poezje klasycyst. (ody, epigramaty); przekł., m.in. utworów J.W. Goethego. CELAN PAUL, właśc. P. Antschel (1920-70), poeta austr.; od 1948 w Paryżu; w poezji łączył wpływy niem. ekspresjonizmu i franc. surrealizmu; gł. motywem twórczości jest okrucieństwo wojny (zbiór Mohn und Gedacht-nis 1952, wybór pol. 1973) oraz martyrologia Żydów (najbardziej znany wiersz Fuga śmierci); motywem poezji C. jest również miłość i przemijanie (zbiory: Afemwende 1967, Licht-zwang 1970); pol. wybór poezji C. Wiersze (1988); zmarł śmiercią samobójczą. CELAYA [łęłaja] GABRIEL, właśc. Rafael Mu-glca (1911-91), poeta hiszp., pochodzenia baskijskiego; autor licznych zbiorów gł. z nurtu poezji społ., traktowanej jako instrument przekształcania świata, m.in. Oto/etos poeticos (1948), Rapsodia euskara (1963) i Baladas y decires vascos (1965) — o motywach baskijskich, Itinerario poetico (1975), Penultimos poemas(1982); ponadto powieści, eseje, przekłady (m.in. utworów J.A. Rimbauda); przekt. pol. w antologii Z Hiszpanią w sercu (1978) oraz w "Literaturze na Świecie" 1983 nr 1. CELINĘ [selm] LOUIS FERDINAND, właśc. L.F. Destouches (1894-1961), pisarz franc., z zawodu lekarz; jego głośnym debiutem była kontrowersyjna powieść Podróż do kresu nocy (1932, wyd. pol. 1933) — brutalny i groteskowy opis współczesności; nowatorska w stylu, utrzymana w poetyce języka mówionego, dzięki wybitnym walorom lit. wywarta wpływ na wielu pisarzy; inne powieści: Śmierć na kredyt (1936, wyd. pol. 1937), D'un chateau 1'autre (1957), Nora (1960); parnflety polit. (anty- semicki Bagatelles pour un massacre 1937, pol. przekł. fragmentów w "Prosto z mostu" 1938); oskarżony o kolaborację, 1944-51 poza krajem. CELLINI [cze~] BENYENUTO (1500-71), wł. złotnik i rzeźbiarz, pamiętnikarz; przedstawiciel manieryzmu; działał gł. we Florencji, Mantui, Neapolu i Rzymie; tworzył dla dworu papieskiego, pracował w Fontainebleau i w Paryżu dla Franciszka l de Yalois oraz we Florencji dla Cosima Medici; dzieła C. odznaczają się mistrzowską znajomością rzemiosła (złota solniczka Franciszka l 1543, relief Nimfa z Fontainebleau 1543—44, popiersia portreto- 108 CER we — Cosimo Medici, medaliony — Klemens VII); słynna rzeźba Perseusz z głową Meduzy (1544); autor traktatów o sztuce i pamiętnika Benvenuta Celliniego żywot własny spisany przez niego samego (powst. 1568, wyd. 1728, wyd. pol. 1868, przekt. L. Staffa 1948), uznanego za arcydzieło autobiografii XVI w. CELTES, Celtis, KONRAD, wtaśc. K. Pickel (1459-1508), niem. humanista i poeta, tworzący gł. w języku fac.; propagator ideologii odrodzenia w środk. Europie, studiował m.in. w Kolonii i Heidelbergu; 1487 otrzymał laur poet. od ces. Fryderyka III; 1489-91 studiował w Akad. Krak., założyciel pierwszego w Polsce towarzystwa lit. Sodalitas Litteraria Yistulana — stowarzyszenia humanist. w Krakowie (ok. 1489-ok. 1491), zorganizowanego na wzór sympozjów platońskich; po 1491 działał m.in. na uniw. w Wiedniu (1508 zat. pierwsze w Europie Collegium Poetarum et Mathematico- rum); jeden z twórców świeckiej poezji nowoż.; pisał ody, elegie miłosne, epigramaty i in.; w wierszach C. liczne aluzje i wzmianki o pobycie w Polsce, m.in. w De navigatione sua Sarmatica (1492) opis podróży Wisłą z Krakowa do morza. CENDRARS [sadra:r] BLAISE, właśc. Frederic Sauser (1887-1961), pisarz franc., pochodzenia szwajc.; przedstawiciel awangardy poet., współtwórca kubizmu; nowatorską poezję C. charakteryzuje prozaizacja języka i stylu, technika wolnych skojarzeń (m.in. poematy Wielkanoc w Nowym Jorku 1912, Proza transsyberyjskiej kolei... 1913; przekł. pol. w: Poezje 1962); zamiłowany podróżnik i poszukiwacz przygód, w swych licznych powieściach, opowiadaniach i reportażach łączył materiał autobiogr. z fikcją lit. (Rum 1930, wyd. pol. 1976, Historie prawdziwe 1938, wyd. pol. 1973; cykl Kroniki: m.in. Rażony gromem 1945, wyd. pol. 1964, Odcięta ręka 1946, wyd. pol. 1965, Gwiezdna wieża Eiffia 1949, wyd. pol. 1971); nadto m.in. antologia lud. literatury murzyńskiej, tom bajek opartych na afryk. motywach. CEP JAN (1902-74), prozaik czes.; przedstawiciel nurtu katol.; po 1948 na emigracji w Niemczech (red. Radia Wolna Europa), potem we Francji; autor psychol. opowiadań (tom Dera-vy piast' 1934) i powieści o tematyce wiejskiej (m.in. Hranice stfnu 1935), w których akcentował znaczenie więzi rodzinnych i problem przywiązania do ziemi. CEPENKOY MARKO (1829-1920), maced. folklorysta i pisarz; zbieracz lud. pieśni, opowieści, przysłów, zagadek i podań, autor artykułów folkloryst. i etnogr.; całość dorobku nauk. i lit. (wiersze, dramat Crne vojvoda, wspomnienia) wydano pośmiertnie (w: Makedonski narodni umotvorbi, t. 1-10 1972). CERETELI AKAKI (1840-1915), gruz. poeta, prozaik i publicysta, działacz ruchu niepod.; uważany za jednego z twórców współcz. gruz. języka lit.; autor liryków (Suliko 1895, przekt. pol. w ,,Przeglądzie Orientalistycznym" 1959 nr 2), poematów i opowiadań o tematyce hist., prozy autobiogr. (Dzieciństwo, wyd. pol. 1965, fragment utworu Czerni tawgadasswali 1894-99), komedii i wodewilów; pol. przekł. wierszy C. w Antologii poezji gruzińskiej(1961) oraz w antologiach: Dawna poezja gruzińska (1974) i Poezja gruzińska (1985). CERNUDA [ter~] LUIS (1902-63), poeta hiszp.; po wojnie domowej na emigracji; przedstawiciel tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji poprzez łączenie wpływów tradycyjnej liryki hiszp. i współcz. prądów lit.; poezje refleksyjne wywodzące się gł. z surrealizmu i ang. poezji metafizycznej (La realidad y el deseo 1936-56, wyd. pełne 1964), proza liryczna (Ocnos 1942), szkice krytycznolit. (Poesia y literatura 1960), przekł. poezji ang. i niemieckiej. ĆERNY VACLAV (1905-87), czes. badacz literatury i eseista; założyciel i red. (1938-42 oraz 1945-48) czasopisma "Kriticky mesicmk"; autor publikacji z dziedziny literatur porównawczych; w eseistyce poświęcił się gł. zagadnieniom związków kultury czes. z Europą od średniowiecza po II wojnę świat, (wybór Tvor-ba a osobnost, t. 1-2 1993); w pamiętnikach (Pameti 1982), odznaczających się wybitnymi walorami artyst. i wyostrzonym, kryt. stosunkiem do rzeczywistości, ukazał m.in. życie franc. uczelni z okresu swych studiów, czes. ruch oporu w czasie II wojny świat., proces stalinizacji kultury i życia społ. oraz wydarzenia związane z praską wiosną 1968. CERYANTES SAAYEDRA [terwa~ s.] MIGUEL DE (1547-1616), pisarz hiszp.; twórca nowoż. powieści eur., autor Don Kichota — jednego z arcydzieł literatury światowej. Od 1569 na służbie u kardynała wt. Acquaviva, następnie zaciągnął się do wojska i 1571 uczestniczył w bitwie mor. z Turkami pod Lepanto; porwany przez piratów w czasie powrotu do Hiszpanii, 1575-80 przebywał w niewoli alg., aż wreszcie, wykupiony, powrócił do ojczyzny. W 1585 opublikował pierwsze większe dzieło lit. Galatea (wyd. 109 CES poi. 1787), konwencjonalny romans pasterski; 1581-90 napisał ok. 20 utworów dram., wystawianych przez trupy aktorskie; zachowały się jedynie 2 z nich, w tym stawna, patriotyczna tragedia El cerco de Numancia, 1615 C.S. wydał w jednym tomie 8 komedii wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyleż intermediów (entremeses) — re-alist. scenek obyczajowych, stanowiących najwartościowszą część jego spuścizny dra-matopisarskiej (Intermedia, wyd. pol. 1967). Don Kichot (cz. 1 1605, cz. 2 1615, 1 przekł. pol. pt. Historia, czyli Dzieje i przygody przedziwnego Don Ouiszotta z Manszy 1786, z nowych — m.in. Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy, cz. 1-2 1955) i Nowele przykładne (1613, pełne wyd. pot. 1976) reprezentują kształtującą się wówczas powieść i nowelę; Don Kichot, parodia śred-niow. powieści rycerskiej, stanowi jednocześnie kryt. obraz społeczeństwa hiszp. przeł. XVI i XVII w.; dwaj g3. bohaterowie — Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa, stali się przysłowiowymi postaciami o walorach ogólnoludzkich symboli. Z. SZMYDTOWA Cervantes, Warszawa 1955. CESAIRE [sezę:r] AIME (ur. 1913), poeta franc. z Martyniki; od 1946 deputowany do franc. Zgromadzenia Nar.; wraz z L.S. Senghorem dał początek prądowi zw. negritude, mającemu na celu obudzenie świadomości Murzynów, podkreślenie odrębności ich historii i kultury; inspiracją dla jego poezji (poemat Powrót do rodzinnego kraju 1947, zbiór Sofe/7 Cou--coupe 1948; wybór pol. Poezje 1978) i dramatów (La tragedie du roi Christophe 1963) jest surrealizm i murzyński folklor; eseje (Rozprawa z kolonializmem 1950, wyd. pol. 1950). CESAREC AUGUST (1893-1941), pisarz chorw.; działacz i publicysta komunist.; 1919 z M. Krieźą wydawał ekspresjonist. czasopismo "Plamen"; w obszernej twórczości powieściowej pozostawał pod wyraźnym wpływem psychol. prozy F.M. Dostojewskiego (m.in. Zlatni mladić i njegove żrtve 1927); był też autorem dramatów i wierszy lirycznych; rozstrzelany przez chorw. faszystów— ustaszów. CESARIĆ DOBRISA (1902-81), poeta chorw.; liryka refleksyjna (pol. przekt. w antologii Liryka jugosłowiańska 1960), poświęcona tematyce miejskiej; przekł. klasyków poezji niem. i rosyjskiej. CESBRON [sesbrą] GILBERT (1913-79), pisarz franc.; przedstawiciel nurtu katol.; autor powieści o współcz. problematyce moralno-spot.: Bezdomne psy (1954, wyd. pol. 1955) — o reedukacji młodzieży przestępczej, Siódmy próg (1956, wyd. pol. 1958) — poruszająca problem wiary, Jesień Don Juana (1975, wyd. pol. 1979) i in.; opowiadania, sztuki teatr., eseje. CESPEDES [czespędes] ALBA DE ->• De Ces-pedes Alba. CEZAR, Gajusz Juliusz Cezar, Caius lulius Caesar (1007^4 p.n.e.), rzym. wódz, polityk i pisarz; związany ze stronnictwem popu-larów; 75/74 studiował wymowę u retora Molona na Rodos; w 69 r. kwestor, w 65 r. edyl, w 62 r. pretor; w 60 r. zawarł nieformalne porozumienie z Pompejuszem Wielkim i Kras-susem, skierowane przeciw oligarchii senackiej, zw. l triumwiratem; w 59 r. po raz pierwszy konsul; w 58 r. został namiestnikiem Galii Przedalpejskiej i Narbońskiej; w 58-50 r. podbił Galów, Belgów, Helwetów, Germanów, podjął też 2 nieudane próby podboju Brytanii. W 49 r. C.', wbrew rozkazom senatu, nie złożył otrzymanych w czasie działalności w Galii pełnomocnictw i z wojskiem przekroczył Rubikon, rozpoczynając wojnę domową (do tego wydarzenia odnoszą się jego słowa Alea iacta est!, w najpopularniejszym pol. tłum. 'kości zostały rzucone!'); w 48 r. pokonał republ. stronnictwo pompejańczy-ków pod Farsalos (Grecja), w 46 r. pod Tapsus (Afryka), w 45 r. pod Mundą (Hiszpania), w 47 r. podbił Bitynię (o czym zawiadomił senat słowami Veni, vidi, vici — 'przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem'); po tych zwycięstwach C. stał się jedynowładcą, w 44 r. przyjął dyktaturę dożywotnią; dążenia C. do przekształcenia państwa w monarchię typu hellenistycznego napotkały na opozycję w społeczeństwie rzym. przywiązanym do republiki; w wyniku spisku, zawiązanego w kręgu senatorów, zamordowany 15 marca, w Idy marcowe; jednym z zamachowców był dawny sprzymierzeniec, Brutus, do którego C. miał powiedzieć Et tu, Brute, contra me? ['i ty, Brutusie, przeciwko mnie?']. Swoje czyny C. opisał w zachowanych do naszych czasów pamiętnikach (pisząc o sobie w trzeciej osobie): Wojna galijska w 7 księgach (wyd. pol. 1978), o podboju Galii Zaalpejskiej (każda z ksiąg jest zamkniętą całością, poświęconą wydarzeniom jednego roku) i O wojnie domowej w 3 księgach (przekł. J. Parandowskiego, 1951), o działaniach wojennych C. przeciwko zwolennikom republiki pod wodzą Pompejusza Wielkiego w r. 49-48. Wśród nie zachowanych pism C. są poezje w języku tac. i gr., 2 pamfiety polit. wymie- 110 CHA rzone przeciwko Katonowi Młodszemu, rozprawa gram. De analogia, w której bronił zasady prawidłowości w języku; z inicjatywy C. przeprowadzono również reformę kalendarza (zw. stąd juliańskim). C. to jedna z najwybitniejszych postaci hist., bohater licznych biografii i tematów literackich. J. BOCHEŃSKI Boski Juliusz, Warszawa 1961; A. KRAWCZUK Ga/usz Juliusz Cezar, Wrocław 1962. CHADZ1NIKOLAU NIKOS (ur. 1935), pisarz i tłumacz, Grek; od 1950 w Polsce; tworzy gł. w języku pol.; liczne zbiory wierszy filoz.--refleksyjnych (Barwy czasu 1961, Próba nocy 1971, Klepsydra 1982); powieść Greczynki (1978); przekł. poezji nowogr. (antologie Nowe przestrzenie łkara 1972, Latarnie Posejdona 1978) i prozy (powieści S. Miriwilisa, N. Kazan-dzakisa; antologia noweli mor. Poławiacze gąbek 1982); praca historycznolit. Literatura nowogrecka 1453-1983 (1986); własne poezje w gr. wyborze O diskowolos ap'tin Polonia (1974). CHADZOPULOS KOSTAS (18687-1920), pseud. Petros Wasilikos, pisarz gr.; 1898-99 wydawca i red. czasopisma "Techni", które postulowało wprowadzenie języka żywego (demoty-ku) do literatury; 1900-14 przebywał w Niemczech, a przyswojone tam idee socjalist. wpłynęły na charakter jego powieści społ.-obyczajowych; był także autorem impresjonistycznych liryków (zbiór Wradini thrili 1920). CHAGHANI AFZALUDDIN, Chakani (ok. 1121-1199), poeta pers.; mistrz ozdobnego, erudy-cyjnego stylu; pisał panegiryki, satyry, elegie więzienne; autor pierwszego w literaturze pers. opisu podróży, którą była jego pielgrzymka do świętych miejsc islamu; pol. przekf. poezji w zbiorach Drugi dywan perski (1980), Trzeci dywan perski (1986). CHAJBARI GHOLAM GHAUS (ur. 1930), pisarz afgański; powieści i eseje o tematyce wojennej; tworzy w językach pers. i paszto. CHAJTOW NIKOŁAJ (ur. 1919), pisarz bułg.; twórczość związał tematycznie z regionem Rodopów, rejestrując relikty jego tradycji kulturowej; w nasyconych liryzmem opowiadaniach (Dzikie opowiadania 1967, wyd. pol. 1971, Szumki ot gabyr 1971) łączy ironię i humor z nastawieniem moralistycznym; eseje oraz życiorysy bułg. hajduków i W. Lewskiego (tom Chajdut/"\979), miniatury dram. (Ścieżki. Łódka w lesie. Psy 1966, wyst. pol. 1968), scenariusze filmowe. CHAKANI -> Chaghani Afzaluddin. CHAŁUPKA JAN (1791-1871), brat Sama, dra-matopisarz stowac., pastor ewang.; twórca dramatu słowac., autor cyklu komedii pisanych w języku czes., będących satyrą na zmadziaryzowane ziemiaństwo stowac. i drob-nomieszczańską moralność; ich wspólne miejsce akcji — Kocourkovo — stało się przysłowiowym słowac. i czes. Ciemnogrodem; m.in. Kocourkovo, anebo: Jen abychom v hańbę nezustali (1830) oraz VSecko naopak, aneb: TesnoSiloya AniSka se żeni' a Honzfk vydava (1832). CHAŁUPKA SAMO (1812-83), brat Jana, poeta słowac., pastor ewang.; przedstawiciel romantyzmu, uczestnik powstania listopadowego po stronie pol.; początkowo pisał w języku czes., później w stowac. języku lit. znormalizowanym przez L'. Stura; autor wierszy patriotycznych oraz poematu wolnościowego Mor ho! (1864); zbiór Spevy Sama Chalupku (1868). CHAMFORT [szafo:r] NICOLAS SEBASTIEN ROCH, właśc. Sebastien Roch Nicolas, zw. de Cham- tort (1741-94), franc. pisarz moralista; słynny aforysta (Maksymy i myśli. Charaktery i anegdoty 1803, wyd. pol. 1910), autor komedii; zwolennik rewolucji, twórca hasła "wojna pałacom, pokój chatom". CHAMISSO [szam[so] ADELBERT VON (1781-1838), niem. poeta i prozaik; pochodził z franc. rodziny arystokratycznej; tworzył w okresie późnego romantyzmu; przyrodnik (wrażenia z podróży dookoła świata Reise urn die We/t 1821); rozgłos zyskał opowiadaniem fantastycznym Przedziwna historia Piotra Schlemihia (1814, wyd. pol. 1879); autor cyklu liryków Miłość i życie kobiety (1831, wyd. pol. 1902), ballad (wybór pol. Wybrane poezje i pieśni 1883), poematów oraz utworów o tematyce społecznej. CHAMPFLEURY [szaflorj] JULES, wtaśc. J. Hus-son, zw. Fleury, potem Champfleury (1821-89), franc. pisarz, krytyk literatury i sztuki; inicjator realizmu w literaturze franc. (zbiór artykułów Le realisme 1857); powieści (m.in. Les bourgeois de Molinchart 1855); walczył o uznanie dla malarzy realistów (prace o twórczości G. Courbeta, H. Daumiera). CHAMSON [szasą] ANDRE (1900-83), pisarz franc.; 1956-59 prezes międzynar. Pen CIubu; powieści z życia mieszkańców Sewennów (Oberża nad przepaścią 1933, wyd. pol. 1967, 111 CHA hist. La superbe 1967); w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu (odbicie m.in. w powieści Studnia cudów 1945, wyd. pol. 1950); wspomnienia, eseje. CHANCZEW WESELIN (1919-66), poeta bułg.; autor wierszy pacyfistycznych (Ispanija na kryst 1937) i głośnych liryków wojennych o motywach osobistych {Stichowe w pafaskite 1957); po 1956, podejmując krytykę kultu stalinowskiego, włączył się w tzw. nurt rozrachunków ideowo-moralnych (satyry i epi-gramaty Smeszen Panteon 1957); w liryce osobistej łączył opisowość z refleksją filoz. (zbiór Linka 1960); sztuki teatr., wiersze dla dzieci, przekł. poezji franc.; pol. wybór wierszy Ballada o człowieku (1967). CHANDLER [czirndle'] RAYMOND (1888-1959), pisarz amer.; autor "czarnych" powieści kryminalnych z postacią prywatnego detektywa (Philip Marlowe) walczącego samotnie ze zbrodnią i bezprawiem; sensacyjną intrygę łączył ze studium charakterów i opisem stosunków społ.-obyczajowych w Kalifornii; gł. powieści: Żegnaj laleczko (1940, wyd. pol. 1969), Wysokie okno (1942, wyd. pol. 1974), Tajemnica jeziora (1943, wyd. pol. 1958), Długie pożegnanie (1953, wyd. pol. 1980); opowiadania, m.in. tomy Kłopoty to moja specjalność (1950, wyd. pol. 1990), Kil/er in the Rain (1964); zbiór wypowiedzi autobiogr. i publicyst. Mówi Chandler (1962, wyd. pol. 1983). CHANSON DE ROLAND [szasą do rola] -> Pieśń o Fioła nózie. CHAPMAN [czapman] GEORGE (1559?-1634?), ang. poeta i dramatopisarz schyłku epoki elżbietańskiej; autor krwawych "tragedii zemsty" i "komedii humorów"; tłumacz Iliady i Odysei; zaprzyjaźniony z Ch. Marlowem, dokończył jego poemat Hero and Leander (1598). CHAR [sza:r] RENĘ (1907-88), poeta franc.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; debiutował pod wpływem surrealizmu {Le marteau sans maitre 1934); zbiory następne, zrodzone z przeżyć wojennych {Feui/lets d'Hypnos 1946), jak również późniejsze (Com-mune presence 1964, Aromates chasseurs 1976) cechuje głębokie zaangażowanie w obronę wartości humanist. oraz zwięzły, często aforystyczny styl; pol. wybór Wspólna obecność (1972). CHARDONNE [szardon] JACOUES, właśc. J. Boutelleau (1884-1968), pisarz franc.; autor powieści psychol. wywodzących się z tradycji P. de Marivaux, poświęconych gł. analizie problemów małżeństwa i miłości, m.in. Lepitha-lame (1921), trylogia "rodzinna" Les destinees sentimentales (1934-36); wspomnienia, eseje. CHARIK la, wtaśc. Zembin (1898-1937), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; poeta-liryk, przedstawiciel, nurtu proletariackiego w literaturze sowieckiej; twórczość bogata w refleksje nad zamierającymi miasteczkami żyd. na Białorusi; zginął w okresie czystek stalinowskich; poi. przekt. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). CHARLES 0'ORLEANS [szari dorlea], Karol Orleański, książę (1394-1465), syn Ludwika Orleańskiego, ojciec Ludwika XII, poeta franc.; 1415—40 przebywał w niewoli ang.; pisał ballady, pieśni i ronda o tematyce miłosnej i patriotycznej; był protektorem poetów i artystów; przekt. pol. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). CHARMS DANIIL, właśc. D.l. Juwaczow (1905-1942), roś. poeta i dramatopisarz; czł. Oberiu (1927-30), ugrupowania roś. surrealistów; w poezji posługiwał się formą limeryku wprowadzając parodystyczną stylizację retoryki klasycyst. i wieloznaczną metaforykę; rozgłos zdobył poza krajem jako jeden z pierwszych przedstawicieli literatury i teatru absurdu; twórczość o zabarwieniu katastroficznym, odtwarzająca realia życia w ZSRR w latach 20. i 30., obejmuje dramaty groteskowe (Elżbieta Bam 1927, wyst. 1928, wyst. pol. 1968), opowiadania utrzymane w klimacie gogolows-kiego wizjonerstwa, nowele ukazujące fan-tasmagoryczny obraz odhumanizowanego świata (m.in. cykl opowiadań Sfuczai, powst. 1936-39, nowela Starucha, powst. 1939, wyd. łącznie w tomie Izbrannoje, Wurzburg 1974, wyd. roś. w: Polot w niebiosa. Stichi. Proza. Oramy. Pis'ma 1988); wiersze i opowiadania dla dzieci, nawiązujące do tradycji L. Carrola, które uznano za "dywersję ideologiczną w literaturze dziecięcej"; aresztowany 1931, następnie 1941, zmarł w więzieniu. CHATEAUBRIAND [szatobrija] FRANCOIS RENĘ, wicehrabia DE (1768-1848), franc. pisarz i polityk; gł. przedstawiciel wczesnego romantyzmu franc.; początkowo zwolennik Napoleona l, występował później jako zagorzały rojalista i katolik dążący do zwiększenia roli religii w społeczeństwie; za restauracji czynny w życiu polit. (1823 min. spraw zagr.); apologia chrześcijaństwa w dziele Duch wiary chrześcijańskiej (1802, wyd. pol. 1816; wcześniej wyd. 2 fragmenty: krótkie powieści Afala 1801, 112 os LVS1ADAS dc LUIS dc Ca- COM PMtlLECIO REA1* Iwflfii rvLiilM, im &?"(«& ful\s ti^w/i^ (y h 0'fnu' ru . tn (a/J ^t ^HISHH O^atM^lir.pttffw 1. Don Kichot — postać z utworu M. de Ceroantesa, rys. P. Picassa. 2. Luzjady L. de Camoesa, strona tytułowa pierwszego wydania. 3. Opowieści kantertieryjskie G. Chaucera, ryć. (wyd. z 1484 r.). CHA wyd. pol. 1817 i Renę 1802, wyd. pol. 1853); dzienniki podróży (Podróż z Paryża do Jerozolimy 1811, wyd. pol. 1853, Le voyage an Amerique 1827), wspomnienia (Pamiętniki zza grobu 1848-50, wyd. pol. 1849-52 — wynurzenia liryczne o rzadkiej sile wyrazu), eseje i pamfiety; Ch. wywarł wielki wpływ na romantyków: wzbudził zainteresowanie przeszłością, a zwf. średniowieczem, ukazał piękno egzotycznej natury, przyczynił się do odnowy krytyki lit., dał pierwowzór bohatera romant. (Renę). CHATRIAN [szatrija] ALEXANDRE -»• Erckmann--Chatrian. CHATTERJEE BANKIM CHANDRA, właśc. B.Ch. Chattopadhyay (1838-94), pisarz ind., tworzący w języku bengalskim; wywarł ogromny wpływ na rozwój literatury ind.; powieści, nowele, eseje; pieśń Bandę Mataram z powieści Anandamath (podejmującej temat walki wyzwoleńczej), z melodią R. Tagore'a była przez pewien czas hymnem nar. Indii. CHATTERTON [czat^tn] THOMAS (1752-70), poeta ang.; autor ballad, które podawał za odkryte przez siebie utwory średniow. poety Th. Rowleya; wydane pośmiertnie 1777, zyskały ogromną popularność w dobie prero-mantyzmu; zmarł śmiercią samobójczą; pol. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). CHAUCER [czo-.sa'] GEOFFREY (1340?-1400), poeta ang.; najwybitniejszy reprezentant średniow. literatury ang.; pochodził z rodziny mieszczańskiej, później nobilitowany; związany ze środowiskiem dworskim; 3 okresy twórczości: franc. (pierwsza próba lit. Romance of the Rosę 1360- 72, wyd. 1532 — częściowy przekł. alegorii franc. z XIII w. i elegia The Book of the Duchess ok. 1369, wyd. 1532), wt. (wpływy Dantego, F. Petrarki i G. Boccaccia; romans Troilus i Criseyda 1385, wyd. 1482?, wyd. pol. 1978 — pisany nową kunsztowną strofą, zw. później strofą król.) i ang., w którym dominuje forma dystychu heroicznego, rozpowszechnionego później w poezji angielskiej; ukoronowaniem tego okresu jest obszerny poemat Opowieści kanterberyjskie (1387-92, wyd. 1478?, wyd. pol. w wyborze 1963), uznawany powszechnie za arcydzieło epoki; złożony z cyklu opowieści, dla których ramą jest pielgrzymka przedstawicieli różnych stanów do grobu św. Tomasza w Canterbury, ukazuje barwny, dynamiczny, pełen pogody i humoru obraz społeczeństwa, obyczajów i kultury XIV-wiecznej Anglii i Europy, a jednocześnie zawiera alegor. wykładnię ludzkiej wędrówki przez życie, łączy też niemal wszystkie gatunki poet. znane średniow. literaturze. M. SCHLAUCH (wstęp) w: G. CHAUCER Opowieści kanterberyjskie, Wrocław 1963. CHEEYER [CZ\:WQ'] JOHN (1912-82), pisarz amer.; powieści (cykl The Wapshot Chronicie 1957, The Wapshot Scandal 1964, Bullet Park 1969, wyd. pol. 1974, Falconer 1977, wyd. pol. 1991) i tomy opowiadań (Włamywacz z Shady Hill 1958, wyd. pol. 1969, ponadto pol. wybory: Miasto pogrzebanych nadziei 1964, Cnotliwa Klarysa 1969, wznowienie pt. Wykształcona Amerykanka 1974), tworzące satyr, kronikę obyczajów i mentalności współcz. amer. warstwy mieszczańskiej. CHEMNICER IWAN l. (1745-84), roś. poeta i bajkopisarz, jeden z gł. przedstawicieli roś. oświecenia; autor klasycyst. bajek piętnujących korupcję aparatu adm. i sądowego, a także wady szlachty roś.; zbiór Baśni i skazki N.N. (1799). CHENIER [szenję] ANDRE (1762-94), brat Marie Josepha, poeta franc.; jedyny wybitny poeta franc. XVIII w.; zwolennik rewolucji, występował jednak przeciw terrorowi jakobinów, za co został zgilotynowany; utwory Ch. (elegie, bukoliki, ody, jamby, idylle — wybór 1819), stwarzające nową wizję antyku, wysoko oceniali romantycy i parnasiści franc.; pol. przekł. utworów Ch. m.in. w: Lirycy francuscy (1924) i Antologia poezji francuskiej (t. 2 1970). CHENIER [szenję] MARIE JOSEPH (1764-1811), brat Andrego, franc. dramatopisarz i działacz polit.; jakobin, czł. Konwentu; autor klasycyst. tragedii o tematyce hist. (Charles IX 1789, Fenelon, czyli Zakonnice Kambrezyjskie 1793, wyd. pol. 1803); oskarżony o zdradę brata, bronił się ogłoszonym 1797 L'epftre sur la calomnie, hymny i pieśni patriotyczne. CHESSEX [szesęks] JACOUES (ur. 1934), pisarz szwajc., tworzący w języku franc.; autor powieści psychol., m.in. opartej na motywach auto-biogr. L'ogre (1973), w której ukazał mechanizmy kariery i upadku rządzące środowiskiem palestry; zbiory wierszy (m.in. Poemes 1952) oraz esejów. CHESTERTON [częst^ten] GILBERT KEITH (1874-1936), ang. pisarz katol.; w twórczości głosił potrzebę optymizmu moralnego i afir-macji życia. Pisał liryki, powieści metaforyczne (Napoleon z Notting Hill 1904, wyd. pol. 1925; Człowiek, który był Czwartkiem 1908, wyd. 114 CHO poi. pt. Delegat anarchistów 1914), opowiadania detektywistyczne (cykl Przygody księdza Browna, t. 1-5 1911-35, wyd. pol. w seriach 1927-28, w wyborze 1958), eseje lit., społ., rel.-filoz. (Heretics 1905, Orthodoxy 1909, The Everlasting Mań 1925), monografie, m.in. o Ch. Dickensie i św. Franciszku z Asyżu. Przeciwnik kapitalizmu i imperializmu bryt., tworzył utopijne teorie społ. oparte na zasadach indywidualistycznie pojętej wolności; oddziaływał polemicznym temperamentem, błyskotliwym dowcipem, paradoksem; chętnie posługiwał się formami groteskowo-fantas-tycznymi, ironią i satyrą; Pisma wybrane (1974), pol. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 3 1974). W. BOROWY Gilbert Keith Chesterton, Kraków 1929. CHETAGUROW KOSTA, wtaśc. K. Chetagkaty (1859-1906), osetyjski poeta, malarz i działacz społ.; pisał w językach osetyjskim i roś.; autor wierszy lirycznych, m.in. zbiór tron fandyr (1899), poematów romant. i satyr., baśni; prace etnogr. i publicystyczne. CHEŹKA JURIJ (1917-44), poeta górnołużycki; autor 50 wierszy, pozostających pod wpływem zwł. awangard, poezji czes., w których wyraził protest przeciw hitleryzmowi (zbiór Poezija małej komórki 1971; pol. przekt. w Antologii poezji łużyckiej 1960). CHIARELLI [kjarę-] LUIGI (1884-1947), dra-matopisarz wt.; zyskał sławę dramatem Maska i twarz (1916, wyst. pol. 1919), w którym jako jeden z pierwszych zastosował formę groteski teatr., przeciwstawiając się retoryce dramatu mieszczańskiego i problematyce weryzmu (wł. odmiana naturalizmu); ponadto m.in. Chimera (1920, wyst. pol. 1936), Śmierć kochanków (1921, wyst. pol. 1924); nowele, przekł, (m.in. Plauta i W. Szekspira). CHIERASKOW MICHAIŁ M. (1733-1807), pisarz roś.; przedstawiciel późnego klasycyzmu i wczesnego sentymentalizmu; autor poematów heroicznych (Rossijada 1779), tragedii oraz powieści dydaktycznych. CHIESA [kjęza] FRANCESCO (1871-1973), pisarz szwajc., tworzący w języku wt.; autor cyklu (200 sonetów) Calliope (t. 1-3 1907), wielu zbiorów poet. oraz pogodnych refleksyjnych powieści (Tempo di marżo 1925) i opowiadań (CIaudia 1943), opartych na motywach autobiogr.; publicystyka. CHIKAMATSU [ci~] MONZAEMON, wtaśc. Su-gimori Nobumori (ok. 1653-1724), dramato- pisarz jap.; zyskał sławę jap. Szekspira; początkowo pisał utwory o tematyce hist. i legendarnej, używając sformalizowanego języka i przedstawiając stereotypowe postaci bohaterów, później wprowadził do swej twórczości obserwacje współcz. mu ludzi i ich zachowań; pozostawił ok. 100 sztuk teatr, o tematyce hist., z gatunku joruri (klas. teatr lalkowy) i ok. 30 o tematyce obyczajowej, z gatunku kabuki (klas. forma teatr.) ocenianych wyżej niż sztuki hist., m.in. Shusse kagekiyo (1685), Sonezaki — Shinju (1703). CHLEBNIKOW WIELIMIR (WIKTOR) W. (1885-1922), roś. poeta i myśliciel; wybitny przedstawiciel awangardy lit. XX w., współtwórca i czołowy teoretyk kubofuturyzmu w literaturze roś.; wraz z D.D. Buriukiem, W.W. Majakowskim, A.J. Kruczonychem i in. wydał manifesty tego kierunku Sadok sudiej (1910), Poszczoczina obszestwiennomu wkusu (1912), Słowo kak takowoje (1913); oprać, własną teorię języka poet., autonomicznego i "pozarozumowego". Kontaminując elementy różnych kultur, mity i wierzenia środkowoazjat., dalekowschodnie oraz zaczerpnięte z pogańskiej tradycji stów. wyrażał swoją wizję kosm. uniwersum, w którym ludzkość stanowi tylko element czy pewne stadium rozwoju. Ch. głosił kult pierwotności (poemat Szaman i Wenera, powst. 1912, pol. przekt. w: "Literatura na Świecie" 1984 nr 2) łącząc go z antyracjonalizmem (poemat Żuraw 1910); w metaopowieści Zangezi (1922), stanowiącej swoistą profetyczną "księgę losów", poemacie Ładomir (1920) — syntet. wizji harmonii ludzi, zwierząt roślin i rzeczy, oraz w pracach mat.-hist. Doski sud'by (1923) przedstawił swoje koncepcje lingwistyczne i historiozoficzne, oparte na przekonaniu, iż świat istnieje w ciągłym procesie rozpadu i tworzenia; z fascynacją Azją jest związany m.in. poemat liryczno-epicki Azy iż uzy {powst. 1920); rewolucję październikową Ch. ukazywał jako anarchiczno-żywiotowy bunt, m.in. poematy Nocna rewizja (1921, pol. przekt. w ,,Literaturze na Świecie" 1987 nr 10), Nocz piered Sowietami (1921); dramaty poet., zbiory wier- szy lirycznych; pol. przekł. w antologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954), Stu trzydziestu poetów (1957), pol. wybory: Poezje (1963), Włamanie do wszechświata (1972), Poezje wybrane (1982). A. DRAWICZ Chlebnikow, mundi constructor, w: Zaproszenie do podróży, Kraków 1974; ,,Literatura na Świecie" 1984 nr 2. CHODASIEWICZ WŁADYSŁAW F. (1886-1939), mąż N.N. Bierbierowej, roś. poeta, krytyk lit. i tłumacz, pochodzenia pol.; od 1922 na 115 CHO emigracji w Berlinie i Paryżu; wczesne wiersze symbolistyczne (zbiór Motodost' 1908); późniejsza liryka zintelektualizowana, neoklas., nawiązuje do refleksyjno-filoz. poezji J.A. Ba-ratynskiego i F.l. Tiutczewa, m.in. zbiory Pu-fiom zierna (1920), Tiażofaja lira (1922), przeniknięty nastrojem katastrofizmu cykl Jew-ropiejskaja nocz, wyd. w tomie Sobranije stichow (Paryż 1927); prace krytyczno- i his-torycznolit. (Dierżawin, Paryż 1931, wyd. roś. 1988), zbiory esejów, m.in. O Puszkinie (1937); tom prozy wspomnieniowej Nekropol (Bruksela 1939); przek). utworów franc., hebr., pol., m.in. Irydiona Z. Krasińskiego i Chłopów W. Reymonta. CHODERLOS DE LACLOS [szoderlo do laklo] PIERRE AMBROISE FRAN(?OIS-> Lacfos Pierre Ambroise Francois Choderlos de. CHOMIAKOW ALEKSIEJ S. (1804-60), roś. myśliciel, poeta i publicysta; poddając krytyce europeizację Rosji i domagając się powrotu do rdzennie słów. zasad spot. zapoczątkował w roś. myśli społ. kierunek zw. słowianofil-stwem; w historiozofii głosił tezę o własnej drodze rozwojowej każdego narodu; podejmował również krytykę filozofii G.W.F. Hegla; należał do moskiewskiej grupy poet. tzw. lubomudrów, postulującej potrzebę stworzenia "poezji myśli", wg założeń filozofii F.W. Schel-linga; uprawiał lirykę rel.-filoz., w której dominowały motywy życia i śmierci, przyrody, często przedstawione w archaizowanej szacie stylistycznej; w późnej poezji dał wyraz swym poglądom historiozoficznym (m.in. wiersz flos-s/y/, powst. 1854); pisał także romant. tragedie hist. wierszem Jermak (wyst. 1827), Dmitrij Samozwaniec (1833); prace publicyst. i teologiczne. A. BEZWINSKI Twórczość poetycka Aleksego Cho-miakowa, Wrocław 1976. CHOPIN [szo"p9n] KATE (1851-1904), pisarka amer.; w opowiadaniach opartych na własnych wspomnieniach opisywała życie Kreolów w Luizjanie (zbiory Bayou Folk 1894, A Night in Acadie 1897); w powieści Przebudzenie (1899, wyd. pol. 1980), uznanej za programowy utwór rodzącego się ruchu feministycznego, ukazała miłość pozamatżeńską, wywołując skandal obyczajowy. CHOTKEWYCZ HNAT (1877-1938), pisarz ukr.; autor modernist. opowiadań Dobrom use peremożesz (1899), powieści o Huculszczyźnie Kaminna dusza (1922), dramatów, m.in. Ły-cholittia. 1905 rik(W9), l/Vony(1920); pracował w kapeli bandurzystów; studia historycz- nolit. Albom istorycznych portretiw. Hryhorij Sawycz Skoworoda (1920), prace z zakresu instrumentoznawstwa (Muzyczni instrumenty ukrajinśkoho narodu (1930); od lat 30. poddawany represjom, 1938 stracony. CHRETIEN DE TROYES [kretję do tr"a] (ok. 1135-ok. 1183); poeta franc., truwer; g3. przedstawiciel średniow. powieści dwornej łączącej romans rycerski z ideałem dwornej miłości; autor 5 utworów pisanych 8-zgłoskowcem, będących franc. wersją celt. opowieści z tzw. cyklu arturiańskiego, m.in. Lancelot ou Le chevalier a la charretfe (o k. 1170) i Percewal z Walii, czyli Opowieść o Grafu (ok. 1180, przekł. pol. w Arcydziełach francuskiego średniowiecza '\96Q); także autor jednej z wersji opowieści o Tristanie i Izoldzie; przekł. utworów Owidiusza. CHRISTIE [krysty] Damę AGATHA (1891-1976), pisarka ang.;'autorka licznych powieści kryminalnych, cenionych za logiczną i precyzyjną konstrukcję intrygi oraz celność satyr, obserwacji; popularne postacie detektywów Her-cule'a Poirot i Miss Marple; m.in. Zabójstwo Rogera Ackroyda (1926, wyd. pol. 1933), Śmierć na Nilu (1937, wyd. pol. 1977), Dziesięciu Murzynków (1940, wyd. pol. 1960); głośna sztuka Pułapka na myszy (1952). CHRISTOY [krjstow] SOLVEIG (u r. 1918), pisarka norw.; powieści alegor.-symbol. (Torso 1952, Demningen 1957) z gł. motywem trwogi wojennej oraz realist.-psychol. z wątkami erotycznymi (Syv dager og netter 1955, Na przykład Marfin 1970, wyd. pol. 1976); nowele, dramaty. CHRISTOW BORIS (ur. 1945), poeta butg.; w twórczości wyraża fascynację codziennością i problematyką egzystencjalną; niechęć do eksperymentu formalnego rekompensuje bogactwem metaforyki (wiersze z cyklu Na sedmija den w tomie Trima mladi poeti 1975; zbiory Weczeren trompet 1977, Czesten kryst 1982); powieść fantastyczno- satyr. Ba-sztata na jajceto (1988), scenariusze filmowe. CHRISTOW KIRYŁ (1875-1944), poeta bułg.; przedstawiciel modernizmu; autor pierwszych w literaturze butg. erotyków (m.in. zbiory: Pesni i wyzdiszki 1896, Trepefi'\897, Weczerni senki 1899); mistrz liryki pejzażowej (Morski soneti 1896); dramaty hist.; przekł. z literatury roś., ang., pol., czes. i niem.; pol. przekł. wierszy w antologii Niewidzialne skrzydła (1987). 116 GIN CHROBAK DOBROSLAY (1907-51), stowac. prozaik i publicysta; przedstawiciel stowac. prozy liryzowanej; pozostając pod wpływem twórczości Ch.F. Ramuza, K. Hamsuna i K. Przerwy Tetmajera wyrażał rozczarowanie cywilizacją, której przeciwstawiał ideał życia w zgodzie z naturą i przesłaniem ewangelicznym (tomy nowel Kamarat Jasek 1937, Drak są vracia 1943; pol. wybór Las 1979); był autorem słownika pisarzy stowac. Rukovat' dejm slo-yenskej litera tury( 1932) i tomu artykułów kryl. Cesfa za umenim (1957). CHUGTAI ISMAT (1925-91), ind. pisarka, tworząca w języku urdu, reżyser i producent film.; utwory poświęcone problemom współcz. społeczeństwa ind., osadzone w środowisku mu-zułm., zwłaszcza dotyczące sytuacji kobiet; wydała m.in.: zbiory opowiadań Ek bat (1942), Do hath (1955), powieść Terhi lakir (1943), zbiór szkiców kryt. Ik katra-e-khun (1975). CHURCHILL [cze/czyl] CARYL (ur. 1938), dra-matopisarka ang.; utwory, w których XVII--wieczne realia służą ukazaniu problemów i napięć społ., ekon. oraz moralnych współcz. społeczeństwa (Yinegar Tom 1976, Lighf Shi-ning in Buckinghameshire 1976), także dramaty współcz., często o wydźwięku feministycznym (Cloud Ninę 1978, Top Girls 1982, Serious Money 1987). CHURCHILL [czę/czyl] WINSTON (1871-1947), pisarz amer.; popularne romanse hist. z czasów wojny o niepodległość Stanów Zjedn. (Richard Carvel 1899), wojny secesyjnej (The Crisis 1901) i okresu pionierskiego osadnictwa na Zachodzie [The Crossing 1904); późniejsza twórczość poświęcona kwestiom spot. ówczesnej Ameryki (m.in. A Modern Chronicie 1910). CHURCHILL [cza/czyl] Sir WINSTON LEONARD SPENCER (1874-1965), ang. mąż stanu, pisarz; 1900-^0 kilkakrotnie czł. Izby Gmin i min. wielu resortów w rządzie bryt.; 1940-45 premier, kierował obroną nar., strategią wojsk. i polityką zagr. państwa podczas II wojny świat.; uczestnik konferencji w Teheranie (1943), Jałcie (luty 1945) i Poczdamie (lipiec 1945); po 1945 uważał ZSRR i komunizm za gł. zagrożenia dla świata, był zwolennikiem współdziałania bryt.-amer. oraz współpracy Europy Zach.; 1951-55 ponownie premier. Autor wielu dzieł z zakresu historii, polityki, wojskowości, m.in. The Worid Crisis 1911-1918 (t. 1-6 1923-29), Mariborough: His Life and T/mes (t. 1-4 1933-38), Druga wojna światowa (t. 1-6 1948-53, wyd. pol. 1995), A History of the English-Speaking Peoples (t. 1-4 1956-58); poi. wybór pism Czas dyktatorów (1993); 1953 otrzymał lit. Nagrodę Nobla. CHUSZCHALCHAN CHATTAK (1613-89), najwybitniejszy poeta afgański; wojownik, wódz plemienia Chattaków, walczył z wojskami ind. dyn. Mogołów; zbiory poezji, popularne wiersze patriotyczne; autor ok. 350 utworów, w tym przeróbek dzieł obcych, w języku farsi (pers.) i paszto; wywarł znaczny wpływ na rozwój poezji afgańskiej. CHWYLOWY MYKOLA, właśc. M. Fitiiow (1893-1933), ukr. pisarz i krytyk lit.; jeden z gł. działaczy ruchu lit. i nar. w latach 20.; współ-założyciel i przywódca grupy lit. Waplite (1925-27), nawiązującej do wzorów literatury zachodnioeur. i odrzucającej postulat masowości, głoszonej przez pisarzy proletariackich; 1928 zał. czasopismo "Literaturnyj Jarmarok"; autor wierszy i poematów nasyconych rewol. retoryką i romant. uniesieniem (m.in. zbiór poet. Ooswitni symfoniji (1922), opowiadań o rewolucji ukr., wyróżniających się ornamen-talno- impresjonist. stylistyką (m.in. Syni etiudy 1922, Osiń 1924) oraz powieści polit. Waldsz- nepy(1927), osnutej na motywach nar.; pam-flety polemiczne Karno kriadeszi {'\925) i Dum-ky proty tecziji (1926) propagujące uniezależnienie literatury ukr. od supremacji kultury roś. i walkę z rodzimym prowincjonalizmem; zmarł śmiercią samobójczą, protestując przeciw terrorowi stalinowskiemu na Ukrainie. CICERO MARCUS TULLIUS -- Cyceron CIGER JÓZEF, pseud. Hronsky (1896-1962), prozaik stowac.; od 1945 na emigracji w Argentynie; początkowo kontynuator tradycji realist. prozy stowac. (zbiór nowel Podpo-lianske rozpravky 1932), w późniejszej twórczości poszukiwał inspiracji w ekspresjoniz-mie; koncentrował się gł. na tematyce wiejskiej, zagadnieniach bezrobocia i emigracji oraz na analizie psychol. bohaterów; tom nowel Sedem srdc (1934), powieści: Chlieb (1931), Józef Mak (1933, wyd. pol. 1977), Magdalena (1944, wyd. pol. 1983); na emigracji wydał m.in. powieść hist. Andreas Bur Majster (1948) oraz Svet na trasovisku (1960), w której obiektywnie ukazał przebieg stowac. powstania nar. 1944; autor kilku komedii i wielu książek dla dzieci. CING-PING-MEJ, Jinpingmei, chin. anonimowa powieść napisana prawdopodobnie w XVI-XVII w.; erotyczno-obyczajowy utwór z życia sfer urzędniczych i kupieckich, ukazu- 117 ÓIN jąć losy bohatera-kupca daje obraz stosunków społ. ówczesnych Chin, należy do najwybitniejszych dzieł dynastii Ming (136&-1644). CINGO ŹIVKO (1935-87), pisarz maced.; autor cyklu opowiadań (zebranych w tomach Pask-yelija 1962 i Nova Paskyelija 1965, pol. wybór Daleko stąd, w Paskvelii 1974), w którym, z przewrotnym entuzjazmem, posługując się techniką narracyjną tzw. skazu, ukazał zmiany polit. na wsi maced. po II wojnie świat.; powieść psychol. Wielka woda (1971, wyd. pol. 1984) z życia mieszkańców powojennego sierocińca; pośmiertnie ukazały się powieść Babadźan (1989) i tom opowiadań z życia emigracji maced. Grób za duśata (1989); sztuki teatralne. CIORAN [sjora] EMILE MICHEL (1911-95), eseista franc., pochodzenia rum.; od 1937 we Francji; eseje i aforyzmy przeniknięte ideami nihilizmu, ukazujące skrajnie pesymistyczną wizję współcz. cywilizacji, wykazują wpływy m.in. SA Kierkegaarda, F.W. Nietzschego oraz myślicieli Dalekiego Wschodu; g< zbiory: Na szczytach rozpaczy (1933, wyd. pol. 1992), Precis de decomposition (1949), Syllogismes de 1'amertume (1952), Upadek w czas (1964, wyd. pol. 1994), De l'inconvenient d'etre n6 (1973), Aveux et anathśmes (1987); wybór pol. Aforyzmy (1993). CIOTKA -> Paszkiewicz Ataiza. ĆIŚINSKI JAKUB -> Bart-Ciśinski Jakub. CIURLIONIENE-KUMANTAITE SOFIJA (1886-1958), pisarka litew.; wczesna twórczość mo-dernist., późniejsza utrzymana w poetyce realizmu obejmuje komedie charakterów i opowiadania; C. pisała też utwory dram., m.in. Dyylika broliu, juodvarniais laksćiusiu (1932), i poematy oparte na motywach folklorystycznych. CLAES [kla:s] ERNEST (1885-1968), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; reprezentant tzw. powieści regionalnej, wykorzystującej flam. folklor; autor realist. obrazów z życia wsi, o dowcipnej anegdotycznej narracji; najpopularniejsza powieść De Witte (1920). CLAESSON [klęson] STIG (ur. 1928), prozaik szwedz.; także ilustrator i grafik; w twórczości konfrontuje kultury obce z kulturą szwedz.; autor książek spot.-psychol., w których łączy reportaż z fikcją lit.; Kto kocha Yngwego Freja? (1968, wyd. pot. 1976), Po liściach palmowych i różach (1975, wyd. pol. 1979); reportaże, słuchowiska. CLARE [klęe'1 JOHN (1793-1864), poeta ang.; mato znany za życia, obecnie jego twórczość przeżywa renesans; intymna liryka pejzażowa utrzymana w poetyce romantyzmu, wyróżniająca się ciekawą formą i oryginalnym językiem (Poems Descriptive of Rural Life and Scenery 1820, The Village Minstrel 1821, The Shepherd's Calendar 1827, The Rural Muse 1835). CLARIN [klarjn], właśc. Leopoldo Alas y Ure- ńa (1852-1901), hiszp. pisarz i krytyk lit.; uznany za najwybitniejszego krytyka swoich czasów; powieści psychol.-obyczajowe pod wpływem naturalizmu, m.in. Regentka (t. 1-2 1884-85, wyd. pol. 1988), ukazująca przeniknięty satyrą, szczegółowy obraz prowincjonalnego miasta; refleksyjne opowiadania (zbiór Pipa 1886). CLARK [kla/k] WALTER VAN TILBURG (1909-71), pisarz amer.; w twórczości łączył motywy społ.-polit. z przygodową fabułą; w powieści Dramat na Wolim Jarzmie (1940, wyd. pol. 1961), o cechach klas. westernu, odznaczającej się tendencjami moralizatorskimi, podjął problem wolności jednostki oraz dwuznaczności mitu Ameryki (american dream); powieść The Track of the Cat (1941), tom opowiadań The Watchful Gods (1950). CLARKE [kla/k] ARTHUR CHARLES (ur. 1917), prozaik ang.; wybitny przedstawiciel prozy fantastycznonauk.; m.in. powieści Piaski Marsa (1951, wyd. pol. 1957), Opowieści z dziesięciu światów (1962, wyd. pol. 1992), Odyseja kosmiczna (1968, wyd. pol. 1990); artykuły z zakresu astronomii, matematyki i futurologii. CLARKE [kla^k] AUSTIN (1896-1974), pisarz irl.; wspótzałożyciel i 1952-54 przewodn. Irl. Akad. Literatury, kontynuator ruchu odrodzenia celt., ruchu kult. na przet. XIX i XX w., którego celem było pogłębienie świadomości nar. Irlandczyków i ożywienie życia umysłowego Irlandii; poezja oparta na tradycji lud., dramaty poet, eseistyka, wspomnienia Twice Around the Black Church (1962). CLARKE [kla/k] MARCUS (1846-81), austral. pisarz i dziennikarz; w znanej powieści Dożywotnie zesłanie (1874, wyd. pol. 1962) w demaskatorski sposób przedstawił obraz życia w bryt. koloniach karnych w Australii. CLAUDEL [klodęl] PAUL (1868-1955), franc. poeta, dramatopisarz, dyplomata; jeden z naj- wybitniejszych franc. pisarzy katol.; początkowo pod wpływem symbolistów (dramat Za- 118 coc miana 1893, wyst. pol. 1925), później Biblii, mistyków hiszp. i wsch.; dramaty (Punkt przecięcia 1905, przekł. pol. "Dialog" 1962 nr 7; Zwiastowanie 1912, 1 przekł. pol. pt. Słowo zwiastowane Marli "Sztuka" 1912; Le soulier de satin 1929, wyst. 1943) oraz poezje (Cinq grandes odes 1910), pisane g3. rytmicznym wersetem, cechuje bogactwo leksykalne i rozwinięta metaforyka; prace teoret. o poezji (L'art poetique 1907), teatrze (wybór pol. Możliwości teatru 1971), sztukach piast., Dziennik 1904-1955 (1968-69, wyd. pol. 1977); wybór poezji w: Od Baudelaire'a do nad-realistów (1933), Antologia współczesne/poezji francuskiej (1947). W. KACZMAREK CIaudel w Polsce: chrześcijańskie perspektywy interpretacji dramatu i teatru, Lublin 1989. CLAUDIUS [kla"~] EDUARD, właśc. E. Schmidt (1911-76), pisarz niem.; 1934-45 na emigracji, brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii (powieść Zielone oliwki i nagie skaty 1946, wyd. pol. 1958); powieści (Zwycięstwo Hansa Aehre 1951, wyd. pol. 1954) i opowiadania (wybór pol. Narodziny 1954) poświęcone przemianom społ.-polit. w NRD oraz walce z faszyzmem. CLAUDIUS [kla"~] MATTHIAS, pseud. Asmus (1740-1815), niem. poeta i publicysta; tworzył w okresie Sturm und Drang (pot. lat 70. i pocz. lat 80. XVIII w.) — nurcie w literaturze niem., kształtującym się w opozycji do racjonalizmu oświeć, i franc. klasycyzmu; autor popularnych, prostych i optymistycznych liryków oraz pieśni (wiele z muzyką F. Schuberta); wydawca pisma polit. o profilu chrzęść. "Wandsbeker Bote" (1770-75). CLAUS [kla"s] HUGO (ur. 1929), pisarz belg., tworzący w języku niderl., artysta plastyk; prekursor egzystencjalizmu; rozgłos zyskał dramatami, nawiązującymi do "teatru okrucieństwa" A. Artauda, w których łączy eksperyment z tradycją (Yrijdag 1959); pisze również powieści o tematyce społ.-polit. i obyczajowej (Polowanie na kaczki 1950, wyd. pol. 1981, Cały smutek Belgii 1983, wyd. pol. 1994) oraz poezje (najgłośniejszy zbiór Wiersze z Oostakker 1955, wyd. pol. 1990); przekł. i adaptacje dzieł klasyków oraz teatr, przeróbki i ekranizacje powieści autorów niderl. (także własnych); pol. przekt. utworów C. w "Literaturze na Świecie" 1987 nr 8. CLAUSSEN [klausan] SOPHUS (1865-1931), poeta duń.; jeden z najwybitniejszych sym-bolistów duń.; duchowy przywódca pisarzy z kręgu Heretica, którzy poszukiwali rozwiązań kwestii egzystencjalnych w sferze estetyki; przeciwnik realizmu i naturalizmu G. Bran-desa; liryka neoromant. (zbiory: Naturbsrn 1887, Kitty 1895, Den danske sommer 1921); nowele, reportaże z podróży, eseje, przekł., gł. utworów poetów francuskich. CLAVEL [kla~] BERNARD (ur. 1923), pisarz franc.; powieści nurtu populistycznego opisujące życie codzienne prostych ludzi (Skok 1961, wyd. pol. 1975, Owoce zimy 1968, wyd. pol. 1971, L'homme du Labrador 1982), opowiadania, słuchowiska radiowe. CLEMENS [klęmenz] SAMUEL LANGHORNE -> Twain Mark. CLIFFORD [kłyfe^] FRANCIS (1917-75), ang. pisarz katol.; w problematyce rel.-moralnej i technice pisarskiej bliski G. Greene'owi; powieści o fabule sensacyjnej, sięgającej czasów II wojny świat, lub wspótcz. (Księżyc w dżungli 1953, wyd. pol. 1970, Zielone- łąki raju 1963, wyd. pol. 1968, Ale Klub nie przebacza 1973, wyd. pol. 1975). CLIVE [ktajw] CAROLINE ARCHER, pseud. V (1801-73), pisarka ang.; sławę przyniosły jej wiersze ze zbioru IX Poems by V (1840), ugruntowała zaś powieść o wątku kryminalnym Pauł Ferroll (1855), torująca drogę późniejszej powieści sensacyjnej. CLOUGH [klaf] ARTHUR HUGH (1819-61), poeta ang.; utalentowany liryk dający w swej twórczości świadectwo niepewności i rel. rozterek czasów wczesnowiktoriańskich, a także poszukiwań trwałych wartości moralno-etycz-nych; poemat narracyjny pisany heksametrem The Bothie of Tober-na-Yuolich (1848), epi-stolarna powieść wierszem Ambarvalia (1849), nie dokończony poemat faustowski Dipsychus (1869). COCCIOLI [koczczioli] CARLO (ur. 1920), pisarz wł., tworzący także w języku franc.; w twórczości są widoczne wpływy wspótcz. literatury katol. (gł. G. Bernanosa i G. Greene'a), także egzystencjalizmu; gł. powieści: Niebo i ziemia (1950, wyd. pol. 1959), Pamiętniki króla Dawida (1976, wyd. pol. 1980). COCTEAU [kokto] JEAN (1889-1963), franc. pisarz, malarz, grafik i reżyser film.; związany z paryską awangardą artyst., bliski surrealizmowi; poezje (klasycyzujący zbiór Plain-Chant 1923), powieści (Les enfants terribles 1929), sztuki teatr.: balety, mimodramy, średniow. 119 COE feerie, tragedie nawiązujące do antyku (Orfeusz 1927, wyd. pol. 1933, wyst. pol. 1959), dramaty (Les parents terribles 1938 — obyczajowy i Orzeł dwugłowy 1946, wyst. pol. 1957 — neoromant.); także wspomnienia (0-pium 1930, wyd. pol. 1990); reżyser filmów {Piękna i bestia 1946, Testament Orfeusza 1960); przekł. pol. w: Od Baudelaire'a do nadrealistów (1933), Antologia współczesnej poezji francuskiej (1947). K. MORAWSKI Jean Cocteau — dramaturg, Lublin 1955. COETZEE [ku:tsje] JOHN M. (ur. 1940), pisarz potudniowoafryk., tworzący w języku ang.; skupia się na problemach kulturowej i jednostkowej odmienności swoich bohaterów oraz na poczuciu zagrożenia, izolacji i postawie samoobrony, które ta odmienność rodzi; opowiadania (Dusklands 1974); powieści (In the Heart o f the Country 1977, Waiting for the Barbarians 1980, The Life and T/mes o f MichaelK. 1983). COHEN [koęn] LEONARD (ur. 1934), kanad. poeta i pieśniarz, piszący w języku ang.; w nastrojowej, nasyconej erotyzmem poezji wiąże obronę uczuć i wartości moralnych z protestem przeciw samotności człowieka we wspótez. świecie, a także przeciw wojnie i faszyzmowi (Let Us Compare Mythologies 1956, Flowers for Hitler 1964); ballady folk-rockowe z własną muzyką (Susanne); powieści (Ulubiona gra 1963, wyd. pol. 1994, Beautiful Losers 1968); pol. wybór Słynny niebieski prochowiec — wiersze i piosenki (1990). COHEN [koęn] MATT (ur. 1942), pisarz kanad., tworzący w języku ang.; w powieściach Kor-soniloff (1969) i Johnny Crackle Sings (1971) ukazuje przejawy dehumanizacji wspófcz. społeczeństwa; w realist. tetralogii: The Disin-herited (1974), The Colours of War (1977), The Sweet Second Summer of Kitty Ma/one (1979) i Flowers of Darkness (1981) kreśli obraz stosunków rodzinnych w społeczności wiejskiego Ontario; powieść hist. o diasporze żyd. w średniow. Europie The Spanish Doctor (1984), tomy opowiadań: Columbus and the Fat Lady (1972), Nighf Fl/ghts (1972), Cafe le Dog (1983). COLERIDGE [ko"lrydż] SAMUEL TAYLOR (1772-1834), ang. poeta, krytyk i filozof; należał do pierwszej generacji romantyków ang., których życie było związane z malowniczym pojezierzem pn.-zach. Anglii (stąd zw. poetami Szkoły Jezior); jego wyd. wspólnie z W. Wordswor-them zbiór Lyrical Ballads (1798) stał się manifestem ang. romantyzmu. Liryki i poematy C. cechuje baśniowa fantastyka, wizyjność, symbolika o podłożu mistycznym. Zwolennik idealist. filozofii niem. (gł. l. Kanta i F. Schel-linga), pierwszy w literaturze ang. dążył do oparcia krytyki lit. na podstawach filoz.; budował teorię poezji, zajmował się zwł. znaczeniem procesu twórczego (Biographia Literaria 1817); Aforyzmy (1975); pol. przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). COLETTE [kolęt] SIDONIE GABRIELLE (1873-1954), pisarka franc.; pierwsze powieści (cykl autobiogr. 1900-03, m.in. Klaudyna w szkole. wyd. pol. 1905, Małżeństwo Klaudyny, wyd. pol. 1920) pisała wraz z mężem, H. Gauthier-Yiltar-sem, pod jego pseudonimem — Willy; od 1904 publikowała pod własnym nazwiskiem; gł. tematem utworów C. jest analiza miłości; powieści — Kochaś (1920, wyd. pol. 1993), Kotka (1933, wyd. pol. 1934), opowiadania—wybór pol. Gigi (1977), wspomnienia. COLLETT [kolei] CAMILLA (1813-95), siostra H. Wergelanda, norw. pisarka; autorka powieści Amtmandens Dottre (1854-55) oraz licznych zbiorów artykułów i wspomnień, dotyczących emancypacji kobiet; inicjatorka ruchu emancypacyjnego w Norwegii. COLLINS [kołynz] WILLIAM (1721-59), poeta ang.; prekursor romantyzmu; pisał nastrojowo- -refleksyjne ody, z których zwt. Ode on the Popular Superstitions of the Highlands of Scot-land('\7SQ) była zapowiedzią romant. zainteresowań folklorem. COLLINS [kołynz] WILLIAM WILKIE (1824-89), pisarz ang.; przyjaciel Ch. Dickensa; autor poczytnych swego czasu powieści melodrama-tycznych o wątku sensacyjnym (Kobieta w bieli 1860, wyd. pol. 1961, Kamień księżycowy 1868, wyd. pol. 1960). COLLODI [ko~] CARLO, właśc. C. Lorenzini (1826-90), pisarz wt.; uczestnik walk o zjednoczenie Włoch; 1848 za), satyr, pismo "II Lampione"; oprać, wt. wersję baśni Ch. Perraul-ta; autor wielu powieści dla dzieci, m.in. popularnego Pinokia (1883, wyd. pol. 1912), tłumaczonego na wiele języków świata. COLUM [kolam] PADRAIC (1881-1972), irl. dra-matopisarz i poeta; działacz ruchu odrodzenia celt. z przeł. XIX i XX w., którego celem było pogłębienie świadomości nar. Irlandczyków i ożywienie życia umysłowego Irlandii; należał do twórców skupionych wokół Abbey Theatre, 120 coo nar. teatru irl. w Dublinie; od 1914 w USA; autor realist. dramatów z życia wsi irl., np. Broken Soil (wyst. 1903), The Land (1905) oraz liryków i esejów poświęconych kulturze Irlandii: zbiory Wild Earth (1907) i The Roads Round Ireland (1926); zbieracz i wydawca zabytków irl. folkloru (A Treasury of Irish Folklore 1955). COMISSO [ko~] GIOVANNI (1895-1969), pisarz wt.; proza, w formie stanowiąca zazwyczaj luźny zbiór fragmentów, przesycona sensu-alizmem, wyrażająca kult witalizmu; powieści — m.in. Storia dl un patrimonio (1933), Gio-ventu che muore (1949), Cribol (1964) oraz liczne reportaże z podróży, m.in. Ouesta e Pa-W(1931). COMPTON-BURNETT [kompten be/nyt] Damę |VY (1884-1969), pisarka ang.; powieści z życia wiktoriańskich rodzin, łączące melodramatyczną fabułę z nowocz. analizą psychol., cenione za konstrukcję dialogu (Więcej pań niż panów 1933, wyd. pol. 1976, Teraźniejszość i przeszłość 1953, wyd. pol. 1972). CONGREYE [kongri:w] WILLIAM (1670-1729), dramatopisarz ang.; jeden z gf. reprezentantów komedii obyczajowej epoki restauracji; jego utwory wyróżniają się błyskotliwym dialogiem, ironią, celnym rysunkiem psychol. postaci (Światowe sposoby 1700, wyd. pol. w: Angielska komedia Restauracji 1962). CONRAD [ko~] JOSEPH, właśc. Teodor Józef Konrad Korzeniowski (1857-1924), pisarz ang., Polak; w dzieciństwie dzielił z rodzicami zesłanie w głąb Rosji (1862-67), wcześnie osierocony, wychował się w Krakowie i Lwowie pod opieką wuja T. Bobrowskiego; 1874 wyjechał z Polski; od 1878 w bryt. marynarce handl. (od 1886 kapitan), pływał m.in. do Australii i po morzach Archipelagu Malaj- skiego; od 1894 poświęcił się wyłącznie pracy pisarskiej, rozpoczętej powieścią Szaleństwo Almayera (1895, wyd. pol. 1923 pt. Fantazja A/mayera). W powieściach i opowiadaniach C., opartych gł. na osobistych doświadczeniach z lat spędzonych na morzu, dominuje problematyka psychol.- moralna. Sceptycyzm światopoglądowy pisarza łączy się w nich z przekonaniem o bezwzględnej konieczności przestrzegania kodeksu zasad etycznych; w losach samotnych bohaterów, poddawanych próbom charakteru wśród klęsk i załamań, C. ukazuje heroizm wierności wobec nakazów obowiązku społ., odpowiedzialności i honoru. Poetyckość egzotyki tła i symbolizm splatają się w jego twórczości z wpływami techniki realistów franc. i rosyjskich. Do najwybitniejszych powieści należą: Murzyn z załogi "Narcyza" (1897, wyd. pol. 1913), Lord Jim (1900, wyd. pol. 1904), Jądro ciemności (1902, wyd. pol. 1925), Tajfun (1902, wyd. pol. 1925), Zwycięstwo (1915, wyd. pol. 1927), Smuga cienia (1917, wyd. pol. 1925), a także Tajny agent (1907, wyd. pol. 1908) i W oczach Zachodu (1911, wyd. pol. 1925), w których wyraził nieufność do ruchów anar-chistyczno-rewol. wywodzących się z Rosji; zainteresowanie Polską i jej przeszłością ujawniał w artykułach zamieszczanych na łamach prasy (m.in. Zbrodnia rozbiorów}; Listy (1968), Dzieła (t. 1-27 1972-74), wybór publicystyki w t. 28 Dzieł (Szkice polityczne, Londyn 1975). G. JEAN-AUBRY Życie Conrada, Warszawa 1958; Z. NAJDER Życie Conrada-Korzeniowskiego, t. 1-2, Warszawa 1980; W. KRAJKA Izolacja i etos: studium o twórczości Josepha Conrada, Wrocław 1988. CONSCIENCE [kasja:s] HENDRIK (1812-83), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; autor powieści hist. dotyczących przeszłości Flandrii (najsłynniejsza Lew Flandrii 1838, wyd. pol. 1915) oraz powieści obyczajowych (Zubożały szlachcic 1851, wyd. pol. 1858, Cierpienia matki 1844, wyd. pol. 1858); twórczość C. odegrała wielką rolę w budzeniu flam. świadomości nar. w XIX w. oraz w propagowaniu czytelnictwa. CONSTANT DE REBECOUE [kasta do róbęk] BENJAMIN (1767-1830), franc. pisarz i polityk, pochodzenia szwajc.; autor mów i rozpraw polit. (Cours de politiaue constitutionnelle, t. 1—4 1818-20), liberał, przeciwnik Napoleona l; 1804-14 przebywał na emigracji, gdzie 1806 napisał krótką powieść psychol. o podłożu autobiogr. Adolf (1816, wyd. pol. 1917), której zawdzięcza swą sławę; pozostawił też wspomnienia Czerwony kajet (1907, wyd. pol. 1932), Dzienniki poufne (1952, wyd. pol. 1980) oraz korespondencję; na poglądy i twórczość C. de R. miał wpływ jego długotrwały związek z panią de Stael. COOPER [ky^ JAMES FENIMORE (1789-1851), pisarz amer.; jeden z twórców nar. literatury amer.; w tzw. Pięcioksięgu przygód Sokolego Oka (Pionierzy 1823, wyd. pol. 1832, Ostatni Mohikanin 1826, wyd. pol. 1830, Preria 1827, wyd. pol. 1834, Tropiciel śladów 1840, wyd. pol. 1928, Pogromca zwierząt 1841, wyd. pol. 1924) stworzył romant. epopeję amer. osadnictwa, a zarazem żywotny do dziś wzór przygodowej powieści indiańskiej; sięgał ponadto do dziejów walki o niepodległość Stanów Zjedn. (Szpieg 121 coo 1821, wyd. pol. 1829); byt też autorem pierwszych amer. powieści marynistycznych (Pilot 1823, wyd. pol. 1828, Czerwony korsarz 1827, wyd. pol. 1887). COORNHERT [ko:rn~] DIRCK YOLCKERTSZOON (1522-90), poeta hol.; sekretarz Stanów Generalnych; humanista zaangażowany w spory rel. i polit. swego czasu, zwalczał kalwiński dog-matyzm i nietolerancję katol.; autor wierszy i dramatów; jego przekł. utworów Cycerona, G. Boccaccia i Homera należą do najwcześniejszych w literaturze niderl.: najważniejsze dzieło Zedekunst dat is wellevenskunste (1585) — pierwsza w Europie prakt. etyka świecka w języku nar.; ceniony rytownik. COOYER [kyW] ROBERT (ur. 1932), pisarz amer.; jeden z wybitnych twórców postmodernizmu; sięgając do różnych technik narracyjnych nadaje nowe znaczenie tradycyjnym mitom i archetypom zawartym m.in. w religii, historii, kulturze i polityce; powieści The Origin of fhe Brunists (1966), The Unwersal Baseball As-sociation (1968), The Public Burning (1977), Gerald's Party (1986), Pinocchio in Venice (1991); opowiadania, zebrane m.in. w kluczowym dla postmodernizmu tomie Pricksongs and Descants (1969) oraz Wieczór w kinie (1987, wyd. pol. 1991). ĆOPIĆ BRANKO (1915-84), pisarz serb.; autor nowel z życia bośniackich chłopów, opowiadań o tematyce partyzanckiej (Płomienne lato 1952, wyd. pol. 1958), często o zabarwieniu humorystycznym (DożMjaji Nikoletine Bursaća 1955), nowel autobiogr. (Ikona z koniem 1970, wyd. pol. 1974), a także utworów satyr., wierszy oraz opowiadań dla dzieci i młodzieży; pol. przekł. w antologiach: Liryka jugosłowiańska (1960), Bar "T/tanie" (1962), Antologia noweli jugosłowiańskiej (1964). CORBIERE [korbję:r] TRISTAN, wtaśc. Edouard Joachim Corbiere (1845-75), poeta franc.; uznany za jednego z prekursorów symbolizmu; wiele miejsca w poezji C. zajmuje Bretania i jej folklor (Les amours jaunes 1873); pol. przekł. w Antologii współczesnej poezji francuskiej (1947). CORELLI [kerely] MARIE, wtaśc. Mary Mackay (1855-1924), pisarka ang.; zdobyta ogromną popularność na przeł. XIX i XX w. dzięki melo-dramatycznym romansom o naiwnej, sensacyjnej fabule (do jej wielbicieli należeli m.in. O. Wilde i królowa Wiktoria); obecnie całkowicie zapomniana; m.in. powieści: Romans dwu świa-tów(1886, wyd. pol. 1897), Trosk/szatana (1895, wyd. pol. 1927), Doczesna potęga (1902, wyd. pol. 1903). CORNEILLE [kornej] PIERRE (1606-84), dra-matopisarz franc.; twórczość jego wyrażała ideały artyst. i polit. 1 pot. XVII w. Początkowo, należąc do "modemy" Rouen, pisał (1629-36) komedie obyczajowe z ciekawą próbą psychol. pogłębienia rysunku postaci, przygotowujące grunt dla komedii charakterów (Melite, Przedziwny kochanek, wyst. pol. 1962), oraz z barokową wizją "teatru w teatrze" (Iluzja, wyst. pol. 1964). Rozgłos i prawdziwą sławę przyniosła pisarzowi inspirowana dramatem G. de Castro tragikomedia heroiczna Cyd (1936, wyst. pol. w przekł. J.A. Morsztyna 1660, parafraza S. Wyspiańskiego 1907), uznana później za arcydzieło gatunku, w której pokazał zmagania honoru i miłości. Pognębiony "sporem o Cyda" (krytyka zarzucała mu zwt. naruszenie klas. zasad estet.) uległ teoretykom teatru klas. i odtąd tworzył coraz doskonalsze technicznie i związane tematem z ówczesną polityką tragedie; w Horacjuszach (1640, wyd. pol. fragmentów 1802) bohater wychowany dla służby państwa popada w konflikt z otoczeniem nienawidzącym wojny; w Cynnie (1641, wyd. pol. 1807) C. przeciwstawiał się przemocy państwa w imię ideałów humanitarnych; w Po- lyeukcie (1643, wyd. pol. 1836) głosił ideał "życia wzniosłego" i ofiary; w twórczości okresu 1643-52 doprowadził do perfekcji intrygę polit. tragedii i głosił prymat racji stanu (La mort de Pompee, Rodogune, Nicomede). Po niepowodzeniach i usunięciu się do Rouen raz jeszcze, w latach 60., wrócił do teatru, ale tragedie (Othon 1664, Atitla 1667, Surena 1674), przedstawiające sytuacje krańcowe i bohaterów zbyt wzniosłych, nie miały powodzenia, ustępując miejsca sztukom J.B. Racine'a. C. jest też autorem komedii intrygi Le menteur (1643), poezji rel., panegiryków oraz przekładów. R. BRANDWAJN Corneille i jego "Cyd", Warszawa 1968. CORNEILLE [kornej] THOMAS (1625-1709), brat Pierre'a, dramatopisarz franc.; początkowo sztuki wzorowane na teatrze hiszp.; sukces odniósł tragedią Timocrate (1656) należącą do tzw. tragedie galante, której bohater łączył cnoty rycerskie z ogładą salonową; dzieła encyklopedyczne. CORSO [ko/so"] GREGORY (ur. 1930), poeta amer.; związany z nieformalnym ruchem społ.-lit. beatników, którzy głosząc bunt przeciw otaczającemu światu odrzucali tradycyjne normy mie- szczańskie i krytykowali cywilizację Zachodu; 122 cow początkowo działał w Nowym Jorku, gdzie zetknął się z A. Ginsbergiem, od 1956 w San Francisco; zbiory wierszy: Gasoline (1958), The Happy Birthday of Death (1960), Long Live Mań (1962), Elegiac Feelings American (1970). CORTAZAR [kortasar] JULIO (1914-84), pisarz argent.; od 1951 w Paryżu; jeden z g(. twórców nowatorskiej prozy latynoamer.; liczne zbiory opowiadań, zazwyczaj silnie nasyconych fantastyką [Tajemna broń 1959, wyd. pol. 1967; Dla wszystkich ten sam ogień 1966, wyd. pol. 1969; Opowiadania zebrane 1971, wyd. pol. 1975; Ośmiościan 1974, wyd. pol. 1977, Niewpory 1983, wyd. pol. 1989), ukazujących udrękę i wyobcowanie człowieka we współcz. świecie; tomy esejów W osiemdziesiąt światów dookoła dnia (1967, wyd. pol. 1976), Ostatnia runda (1969, wyd. pol. 1979) są utrzymane w tonacji humorystycznej; w powieściach dążył do przełamania ich tradycyjnego modelu, eksperymentując w dziedzinie powieściowych ka- tegorii czasu, przestrzeni, języka oraz relacji narrator - czytelnik (Gra w klasy 1963, wyd. pol. 1968 — manifest filoz. i literacki. C.; 62. Model do składania 1968, wyd. pol. 1974; Książka dla Manuela 1973, wyd. pol. 1980); współtwórca scenariusza (wg własnego opowiadania) do filmu M. Antonioniego Powiększenie C\9e7}. CO^BUC [koszbyk] GEORGE (1866-1918), poeta rum.; 1901 współzałożyciel (wraz z A. Vlahuta) pisma "Samanatorul"; twórczość poet. poświęcił gł. opisowi wsi rum., ponadto uprawiał lirykę patriotyczną, poruszał problem niesprawiedliwości społ.; byt też jednym z najsubtelniejszych piewców miłości w literaturze rum.; g3. zbiory: Balade ęi idiie (1893), Fire de tort (1896), Cihtece de yitejie (1904); pozostawił doskonałe przekt. Odysei Homera, Eneidy Wergiliusza, Boskiej Komedii Dantego Alighieri, wydał antologię literatury sanskryckiej. ĆOSIĆ DOBRICA (ur. 1921), powieściopisarz serb.; od 1941 w komunist. partyzantce, po wojnie poseł do skupsztiny, od lat 60. w opozycji wobec rządów ZKJ; jeden z najwyższych autorytetów nar. Serbów; 1992-93 prezydent tzw. nowej Jugosławii; debiutował powieścią o tematyce partyzanckiej Daleko jest słońce (1951, wyd. pol. 1957); dziełem jego życia jest obszerny cykl powieściowy, w którym zawarł własną wizję dziejów Serbii: Korzenie (1954, wyd. pol. 1957) — od końca ubiegłego wieku do II wojny świat., Vreme smrti (t. 1-4 1972-79) — o l wojnie świat., 3 niemal samodzielne utwory pod wspólnym tytułem Vreme zła, o komuniście zbuntowanym przeciw stalinizmowi (Gresnik 1985, Otpadnik 1986, Vernik 1991); zakończenie cyklu stanowi powstała wcześniej powieść Deobe (t. 1-3 1961) poświęcona II wojnie światowej. COSTER [kostę:r] CHARLES DE -r De Coster Charles. COSTIN [kostm], Kostyn, MIRON (1633-91), rum. kronikarz i poeta; kanclerz Mołdawii; wychowany w Polsce, pisał w języku rum. i pol.; gt. dzieło hist.: Letopiseful Tani Moldovei (wyd. 1852); Kronikę ziem mołdawskich i maltańskich (powst. ok. 1677) oraz poemat hist. Historia (...) o mołdawskiej ziemi i multańskiej (powst. 1684) dedykował Janowi III Sobieskiemu; pisma polemiczne. COUPERUS [kups:rus] LOUIS (1863-1923), pisarz hol.; w twórczości przeszedł od deterministycznego naturalizmu poprzez psychol. realizm ku hist. fatalizmowi; wyróżniają się w niej 2 nurty powieściowe: cykl powieści haskich (Eline Vere 1889, Przeznaczenie 1891, wyd. pol. 1903, Ludzie starzy i sprawy przemijające, t. 1-2 1906, wyd. pol. 1966) i cykl powieści hist. (Iskander 1920 oraz najgłośniejsza — De st/lle kracht 1900); autor symbolistycznych baśni o tematyce wsch., impresji z podróży, szkiców dziennikarskich oraz nowel i opowiadań. COURTELINE [kurtoljn] GEORGES, właśc. G. Mo-ineaux (1858-1929), dramatopisarz franc.; autor fars o dużej sile komicznej (Boubouroche 1893, wyst. pol. 1895), powieści (Messieurs les Ronds-de-cuir 1893) i nowel, w których przedstawiał satyr, obraz mieszczaństwa. COURTHS-MAHLER [kurts ma:ler] HEDWIG (1867-1950), pisarka niem.; autorka ponad 200 schematycznych, egzaltowanych powieści rozrywkowych, gł. romansów; powieści C.-M., b. popularne, byty tłumaczone na wiele języków, adaptowane na scenę i ekranizowane; Dziedzictwo Rodenbergów (1932, wyd. pol. 1935, wyd. nowe 1991), Zagadka w jej życiu (1933, wyd. pol. 1992). COWARD [kau^d] Sir NOEL (1899-1973), ang. dramatopisarz, reżyser, aktor, pieśniarz i kompozytor; jego komedie obyczajowe (The Vortex 1923, Hay Fever 1925, Priyate Lwes 1933) zdobywały popularność zręczną konstrukcją, błyskotliwym dialogiem, ironicznym dowcipem; pisał też sztuki sentymentalno-patriotyczne (The Cavalcade 1931); w okresie II wojny świat. interesował się gł. filmem; oprać, zbiorową edycję swych sztuk (t. 1-5 1949-58), wydał tom 123 cow własnych pieśni (1953) i dwuczęściową autobiografię Present lndicative (1937) i Future Indefinite (1954); w latach 50. był obiektem ataków ze strony tzw. młodych gniewnych, grupy ang. pisarzy i artystów o nastawieniu lewicowo-liberalnym. COWLEY [ka"ly] ABRAHAM (1618-67), poeta ang.; reprezentant barok, szkoły poetów metafizycznych, którzy uprawiali lirykę refleksyjną, b. oso- bistą, o tematyce miłosnej i rel.; rojalista; przyjaciel R. Crashawa; konceptystyczne liryki miłosne, anakreontyki, ody (zbiór The Mistress 1647); eseje o problematyce filoz.-moralnej; pol. przekł. wierszy w antologiach Śmierć i miłość (1963) 1 Poeci metafizyczni (1981) oraz Antologii angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (wyd. 2 rozszerzone 1991). COWLEY [ka"ly] MALCOLM (1898-1989), amer. eseista i krytyk lit.; eseje krytycznolit. Exile's Return (1934) — pierwsze studium o pisarzach tzw. straconego pokolenia, g3. uczestnikach 1 wojny świat, przeżywających w jej wyniku głębokie załamanie ideowo-moralne; O sytuacji w literaturze (1954, wyd. pol. 1969) — socjol. analiza amer. środowiska pisarskiego; prace o twórczości W. Faulknera, cenione antologie, gł. współcz. prozy amerykańskiej. COWPER [kLŁpa'] WILLIAM (1731-1800), poeta ang.; klasycyst. poematy satyr.-dydaktyczne (Ta-ble Talk 1782) i opisowe [The Task 1785), hymny rel., ballada komiczna John Gilpn (1785), przekt. Iliady \ Odysei Homera (1791); pol. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). CRABBE [krab] GEORGE (1754-1832), poeta ang.; autor realist. poematu The Village (1783), szkiców poet. TheParish Register (1807) i zbioru fikcyjnych listów do przyjaciela The Borough (1810), w których opisywał życie ang. prowincji. CRAIK [krejk] DINAH MARIA MULOCK (1826-87), pisarka ang.; autorka licznych powieści obyczajowych, cieszących się uznaniem wiktoriańskich czytelników, m.in. John Halifax, Gentleman (1856), Moja matka i ja (1874, wyd. pol. 1875); opowiadania, utwory dla dzieci, eseje, poezje. CRANE [krejn] HAROLD HART (1899-1932), poeta amer.; wiódł burzliwe życie, zakończone samobójczą śmiercią; impresjonist. liryka refleksyjno- -filoz. (zbiór White Buildings 1926); symbol.- -narracyjny poemat The Bridge (1930), w którym stworzył mityczną wizję Ameryki, idealizując jej przeszłość i opiewając wspótcz. cywilizację urb.- -techn.; nawiązywał do twórczości W. Whitmana. CRANE [krejn] STEPHEN (1871-1900), pisarz amer.; przedstawiciel naturalizmu (powieść z życia nowojorskich slumsów Maggie, a Girl of tnę Streets 1893, wprowadzająca po raz pierwszy do literatury amer. slang uliczny); powieść Szkarłatne godło odwagi (1895, wyd. pol. 1955), w której C. ukazując okrucieństwo i bezsens wojny secesyjnej analizował doznania psych. walczącego żołnierza; nowele (m.in. Szalupa i inne opowiadania 1898, wyd. pol. 1959), poezje, reportaże z wojen hiszp.-amer. (na Kubie) i gr.--tureckiej. CRASHAW [kraszo:] RICHARD (1612 lub 1613-49), poeta ang.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli barok, szkoły poetów metafizycznych, którzy uprawiali lirykę refleksyjną, b. osobistą, o tematyce miłosnej i rel.; autor liryków rel. (Steps to the Tempie 1646, Carmen Deo Nostro 1652); pol. przekt. w antologii Śmierć i miłość (1963) oraz Antologii angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (wyd. 2 rozszerzone 1991). CRAYEIRINHA [krawęirńja] JOSE (ur. 1922), poeta mozambicki, tworzący w języku portug.; przed odzyskaniem niepodległości więziony za działalność antykolonialną; honorowy prze-wodn. Związku Pisarzy Mozambiku; zbiory poezji: Chigubo (1964), Cant/co a un de catrame (1966), Karingana ua Karingana (1974), Cela 1 (1981). CREANGA [kr'ange] ION, wtaśc. l. ^teffinescu (1839-89), pisarz rum.; przyjaciel M. Eminescu, czt. stowarzyszenia lit. Junimea, głoszącego hasło "sztuka dla sztuki"; autor podręczników szkolnych, powiastek dydaktycznych oraz osnutych na motywach lud. bajek i opowieści (wybór. pol. Czarodziejskie opowieści 1933; Zloty most 1876, wyd. pol. 1973); g3. dziełem C. są uznane za arcydzieło literatury rum. Wspomnienia z dzieciństwa (cz. 1^t 1880-92, wybór pol. 1960), opisujące życie motd. wsi. CREBILLON [krebiją], właśc. CIaude Prosper Jolyot de, zw. Crebillon-syn (1707-77), pisarz franc.; autor wielu powieści (Sofa 1740, wyd. pol. 1987; Noc i chwila 1755, Igraszki kącika przy kominku 1763, wyd. pol. obu 1917) zawierających śmiałe obserwacje obyczajowe z liber-tyńskich salonów franc. XVIII w., przedstawiane w fantastycznej i egzotycznej scenerii. CREBILLON [krebiją], właśc. Prosper Jolyot de, zw. Crebillon-ojciec (1674-1762), dramato-pisarz franc.; autor tragedii klasycyst. o tematyce zaczerpniętej gł. z historii Rzymu, nasyconych grozą i okrucieństwem (Radamist i Zenobia 1711,wyst. pol. 1821). 124 cso CREELEY [kn:ly] ROBERT (ur. 1926), poeta amer.; 1954-57 red. czasopisma "The Black Mountain Review"; należał do ugrupowania projektywistów dążących do bezosobowego obiektywizmu w odzwierciedlaniu złożoności psychiki ludzkiej; tworząc krótkie, lapidarne wiersze poświęcone różnym odcieniom miłości, zbliża się do poezji zwierzenia, jednocześnie za pomocą humoru, ironii, precyzyjnego, codziennego języka dąży do uogólnienia i uni-wersalizacji przeżyć (For Love 1962, Thirty Things 1974, Collected Poems 1945-1975 1983); także opowiadania (tom The Gold Dig-gers 1954) i powieści (The Island 1963). CREVECOEUR [krewka/] J. HECTOR ST. JOHN DE (1735-1813), amer. polityk i pisarz, pochodzenia franc.; w szkicach rodzajowych z życia ówczesnych mieszkańców Ameryki Letters from an American Farmer (1782), wzorem J.J. Rousseau, głosił hasła powrotu do natury; ponadto zbiór esejów kryt. dotyczących wojny o niepodległość Stanów Zjedn. Sketches of Eighteenth Century America (1925). CRIJEVIĆ ILIJA, Aelius Lampridius Ceryinus (1463-1520), chorw. poeta, mówca i leksykograf; patrycjusz dubrownicki; zwolennik wyłączności łaciny w literaturze; młodość spędził w Rzymie, gdzie był czł. Akad. Pomponiusza Letusa, otrzymał też tytuł poeta laureatus; komentator Plauta i Wergiliusza, autor słownika encyklopedycznego; najważniejszą część jego dorobku stanowią elegie miłosne, należące do największych osiągnięć chorw. poezji neołacińskiej. CRNJANSKI MILOS (1893-1977), pisarz serb.; 1928-29 i 1935-41 w służbie dyplomatycznej w Berlinie i Rzymie, 1941-65 na emigracji w Londynie, następnie w kraju; wczesne utwory C., zwł. zbiór wierszy Linka Itake (1919), poemat StraźilOYO (1921) i liryczna mikropowieść o losach żołnierza l wojny świat. Zapiski o Czarno-jewciu (1921, wyd. pol. 1971), były najważniejszymi wydarzeniami w serb. literaturze awangard.; ponadto powieść hist.-filoz. (2 części planowanego cyklu: Wędrówki 1929, wyd. pol. 1982, Seoba knjiga druga, t. 1-3 1962) oraz o życiu emigrantów roś. po II wojnie świat. Roman o Londonu (1971); dramaty (m.in. Maska 1918), dzienniki i eseje. CROMMELYNCK [kromlę:k] FERNAND (1886-1970), dramatopisarz belg., tworzący w języku franc.; aktor; od 1921 we Francji; pierwsze utwory pod wpływem symbolizmu; sztuki C., o charakterze metaforycznym, są studium ludzkich namiętności: Rogacz wspaniały (1920, wyst. pol. 1924) — zazdrości, Tripes d'or (1925) — skąpstwa, Chaud et froid (1934) — obłudy i okrucieństwa. CRONIN [kro"nyn] ARCHIBALD JOSEPH (1896-1981), pisarz ang.; autor realist. powieści o problematyce społ. i psychol.-moralnej, opartych na motywach autobiogr.: Gwiazdy patrzą na nas (1935, wyd. pol. 1939), Cytadela (1937, wyd. pol. 1939); w Kluczach Królestwa (1941, wyd, pol. 1948) głosił prymat miłości i tolerancji nad pierwiastkami formalnoprawnymi w życiu Kościoła. CRUZ [krut] JUANA INES DE LA -> Juana Ines de la Cruz. CRUZ [krirt] RAMÓN DE LA (1731-94), dramatopisarz hiszp.; autor realist. jednoaktówek obyczajowych (zw. sainetes), nawiązujących do tradycji fars, ukazujących gł. lud. środowisko Madrytu 2 pół. XVIII w.; napisał ponad 450 sainetes, opublikował kilkadziesiąt (Teatro, t. 1-10 1786-91). CS. SZABÓ [cz. sobo:] LASZLO ->• Szabó Cs. Laszló. CSATH [cza:t] GEZA (1888-1919), prozaik węg., z zawodu lekarz psychiatra; jeden z najświet- niejszych nowelistów w dziejach literatury węg.; mistrz analizy psychol., w swych utworach penetrował najgłębsze pokłady psychiki; zbiory nowel A varazsló kertje (1908), Delutani alom (1911), A Janika (1911); wybór A yarazsió halala (1964), studium z dziedziny psychiatrii Egy elmebeteg no napłója (1978); C. uprawiał także krytykę lit. i muzyczną. CSERES [częresz] TIBOR (ur. 1915), prozaik węg.; 1986-89 prezes Związku Pisarzy Węg.; w powieściach rozrachunek z nar. historią, zwt. z udziałem w zbrodniach II wojny świat. (Zimne dni 1964, wyd. pol. 1968, Lubieżne rzeźby 1979, wyd. pol. 1989) i konfliktami etnicznymi (Fok- sanyi szoros 1985); ponadto zbiory opowiadań, m.in. Ember fia es farkasa (1967), publicystyka społ. (wybór w tomie Hol a kódex? 1971). CSOKONAI [czokonoi] YITEZ MIHALY (1773-1805), poeta węg.; wybitny przedstawiciel węg. oświecenia; autor satyr.-komicznych poematów i eposów ukazujących życie prowincjonalnej szlachty węg., utworów dram., liryków miłosnych (cykl Lilia 1805), anakreontyków i ód; w poglądach społ. bliski ideom J.J. Rousseau; jako poeta czerpał wiele z inspiracji ludowych. CSOKOR [czo~] FRANZ THEODOR (1885-1969), austr. dramatopisarz, prozaik i poeta; anty- 125 cso faszysta, 1938-46 na emigracji; dramaty ekspres-jonist. (D/e rotę Strasse 1918), sztuki hist. (Gesel-Ischaft der Menchenrechte 1930); najwybitniejszy dramat Dritter November 75/5(1936), przedstawiający obraz rozpadu monarchii austro-węg., tworzy wraz z dramatami Besetztes Gebiet (1930) oraz Der yerlorene Sohn (1943), cykl Europaische Trilogie (1952); propagator literatury pol.; autor utworów o tematyce pol. (sztuka Jadwiga 1939, wyd. pol. 1963, słuchowiska o M. Koperniku i A. Mickiewiczu), oprać. Nie-Boską komedięZ. Krasińskiego na potrzeby scen niem.; pisał również wiersze, opowiadania, powieści, eseje oraz reportaże (A/a obcych drogach 1939-45 1955, wyd. pol. 1960). B. BRANDYS Franz Theodor Csokor, Łódź 1988. CSOÓRI [czo:ri] SANDOR (ur. 1930), węg. poeta, prozaik i eseista; w poezji (pol. wybór Era oczu 1981) dram. poszukiwania autentycznego "ja", wyrażające się w kontrastowych motywach i nastrojach; eseistyka kult. i społ.-hist. (m.in. tomy Nomad napló 1978, Keszulódes a szama-dasra 1987), reportaże o przeobrażeniach wsi węg., scenariusze filmowe. CSURKA [czyrko] ISTVAN (ur. 1934), węg. dra-matopisarz i prozaik; w utworach krytyka postaw konformistycznych i rozmaitych ograniczeń hamujących rozwój jednostki; dramaty: Kto dziś funduje? (1970, wyd. pol. 1979), Gorzkie żale w dozorcówce (1978, wyst. pol. 1980), Yizsgak es fegyelnik (1986)', powieści (Na kogo wypadnie 1965, wyd. pol. 1977), zbiory opowiadań (wybór Letezes technikaja 1983), scenariusze film. (zbiór Hettonna dollar 1971). ĆTYRTEK VACLAV, właśc. V. Caufourek (1911-76), pisarz czes.; autor utworów dla dzieci; nawiązując do tradycji lud., odnowił gatunek bajki; największą popularność zyskał cyklem o rozbójniku Rumcajsie (Rumcajs 1970, wyd. pol. 1975, O Rumcajsie i rozbójnickim synku Cypisku 1973, wyd. pol. 1977); także Opowieści z mchu i paproci Żwirka i Muchomorka (1974, wyd. pol. 1978), O rusałce Amalce i żabce Marynce (1973, wyd. pol. 1980). CUEVA [k"ewa] JUAN DE LA (ok. 1550-1610), dramatopisarz hiszp.; początkowo tworzył klas. tragedie; później sięgał do legend lud. i historii Hiszpanii (Tragedia de los siete infantes de Lara 1579, Comedia de la muerte del rey don Sancho 1588); w związku z wprowadzeniem podziału sztuki na 4 akty (zamiast klas. 5) i wykorzystywaniem tematyki hist.-narodowej, C. jest uważany za prekursora dramatu Lopego de Vega; w pracy teoret. Ejemplar poetico (1606) przeciwstawiał się poetyce klasycznej. CULLEN [kałyn] COUNTEE (1903-46), amer. poeta i powieściopisarz; czołowy przedstawiciel Harlem Renaissance, ruchu lit. powstałego w okresie międzywojennym w murzyńskim środowisku Harlemu; w refleksyjnych wierszach ukazywał postacie Murzynów, dumnych ze swych afryk. korzeni; m.in. zbiory Co/oy (1925), The Black Christ (1929); w głośnej powieści One Way to Heaven (1932) łączył wątek miłosny z satyr, obrazem życia mieszkańców Harlemu. CUMMINGS [kamynz] EDWARD ESTLIN (1894-1962), poeta amer.; wyraziciel indywidualistycznego protestu przeciw współcz. cywilizacji, reprezentował dążenia skrajnie awangard., widoczne np. w eksperymentalnych kompozycjach słowno-graf.; zbiory wierszy (m.in. Tulips and Chimneys 1923, & 1925, ;s 5 1925, ViVa 1931, A/o 777an/cs1935); autobiogr. powieść The Enor-mous Room (1922), ekspresjonist. dramaty (Him 1927), eseistyka; pol. wybór 750 wierszy (1983). CUNHA [kuna] EUCLIDES DA (1866-1909), brazyl. pisarz i dziennikarz, z zawodu inżynier; dokumentalne dzieło Os sertóes (1902), stanowiące syntezę hist., socjol., etnogr. i lit. zainteresowań C., ukazuje wieś ubogich rejonów pn.-wsch. Brazylii w okresie walk rewol. 1896-97. CUNNINGHAME [kanynem] GRAHAM ROBERT BONTINE (1852-1936), szkoc. pisarz, działacz społ. i podróżnik, tworzący w języku ang.; jego utwory łączą elementy eseju, realist. opowiadania i impresjonist. szkicu: Thirteen Stories (1900), Scottish Stories (1914); tom refleksji z podróży w głąb Maroka Mogreb-el-Acksa (1898). CURSOR MUNDI, anonimowy poemat ang. z pocz. XIV w.; zachowany w kilku rękopisach i licznych odpisach; ujmuje "encyklopedycznie" historię świata od dnia stworzenia po Sąd Ostateczny, wykorzystując motywy zaczerpnięte zarówno z Pisma Świętego, jak i apokryfów. CURWOOD [ke^ud] JAMES OLIYER (1878-1927), pisarz amer.; autor popularnych powieści przygodowych opisujących życie zwierząt oraz Indian i traperów w puszczach pótnocnoamer. (m.in. Łowcy złota 1909, wyd. pol. 1928, Szara Wilczyca 1914, wyd. pol. 1929, Władca skalnej doliny 1916, wyd. pol. 1927, Włóczęgi Północy 1919, wyd. pol. 1928). CUSTINE [kustm] ASTOLPHE, markiz DE (1790-1857), pisarz franc.; odbył liczne podróże, m.in. do Rosji, w wyniku której powstały słynne Listy z Rosji. Rosja w 1839 roku (t. 1-4 1843, wyd. pol. w wyborze 1988, pełne pt. Rosja w roku 1839, t. 1-2 1994); zawarł w nich, na 126 CYN podstawie obserwacji z pobytu w stolicy i na dworze Mikołaja l Romanowa, obraz aparatu państw., zaskakujący, zwł. obecnie, przenikliwością analizy i oceny roś. despotyzmu; przetomowe ujęcie tematu zapewniło utworowi natychmiastowy sukces, a następnie liczne wznowienia; ponadto m.in. relacja z podróży po Hiszpanii 1831 L'Espagne sous Ferdinand VII (1838), powieści. CYIRKA PETRAS (1909-47), pisarz litew.; działacz radykalnej grupy lit., skupionej wokół pisma "Trećias frontas"; od 1945 red. czasopisma "Pergale" i prezes Związku Pisarzy Litew.; autor nowel (pol. wybory Tajemnica 1951 i Opowiadania 1951), g3. z życia biedoty wiejskiej, satyr, powieści o reemigrantach litew. Frank Kruk (1934), także powieści ukazujących społ. konflikty na wsi litew. {Ziemia żywicielka 1935, wyd. pol. 1950, Meisteris ir si7nus1936); utwory dla dzieci (zbiór Nemuno Salies pasa/cos 1948); twórczość C. zapoczątkowała realizm socjalist. w literaturze litewskiej. CWIETAJEWA MARINA l. (1892-1941), poetka roś.; uprawiała ekspresywną lirykę o treści erotycznej i filoz., sytuującą się na pograniczu symbolizmu i akmeizmu, którą cechowała precyzja słowa j energia rytmu; odtwarzała w niej wewn. napięcia i dram. konflikt ze światem i historią (m.in. zbiory Wieczorni/ albom 1910, Wiorsty 1921, Ftie-mieslo, Berlin 1923); 1922-39 na emigracji w Pradze, Berlinie, Paryżu; swemu negatywnemu stosunkowi do rewolucji październikowej data wyraz w cyklu wierszy Le-biedinyj stan (1917-21, wyd. Monachium 1957), poświęconych legendzie Armii Ocho- tniczej; autorka poematów, nacechowanych pierwiastkami lud., m.in. Car diewica. Po-ema-skazka (1922), Motodiec (Praga 1924), oraz autobiogr. Poemat góry, Poemat kresu (oba 1924, wyd. Praga 1926; dramaty poet. (m.in. Koniec Kazanowy 1922) i tragedie oparte na wzorach antycznych (Ariadna, 1 wyd. pt. Tiezej, Paryż 1927), roś. wybór utworów C. Izbrannyje proizwiedienija (1965); własny program poet. i koncepcję tragicznego losu artysty zawarła w esejach i prozie wspomnieniowej (pol. wybór Dom koło starego Pimena 1971), częściowo także w korespondencji z B.L. Pasternakiem i R.M. Riikem; tłumaczka poezji słów.; pol. wybory Poezje (1968), Wybór wierszy (1977); po powrocie do kraju (1939) była ewakuowana podczas II wojny świat, z Moskwy do Je-łabugi (1941), gdzie zmarła śmiercią samobójczą. Z. MACIEJEWSKI Proza Maryny Cwietajewej jako program i portret artysty. Warszawa 1982. CYCERON, Marcus Tullius Cicero (106-43 p.n.e.), rzym. mąż stanu, mówca, filozof i pisarz; studiował filozofię m.in. u Filona z Larys-sy i wymowę u Molona na Rodos; od 81 r. obrońca sądowy, w 75 r., jako homo novus, osiągnął urząd kwestora; w czasie swego konsulatu (63 r.) wykrył spisek Katyliny; w wojnie domowej stronnik Pompejusza Wielkiego; po klęsce obozu republikańskiego pod Far-salos (48 r.) ułaskawiony przez Cezara; w 44 r. opowiedział się za Oktawianem, w którym widział obrońcę republiki, a przeciw Markowi Antoniuszowi; zginął w wyniku proskrypcji. C. jest autorem wielu mów sądowych i politycznych (zachowało się 58 w całości lub w większych fragmentach), m.in. Przeciw Werresowi (70), Przeciw Katylinie (63), Mowa w obronie poety Archiasza (62), mowy przeciw Antoniuszowi, zw. Filipikami (44-43); pism retorycznych (w formie dialogów), m.in. O mówcy, Brutus, Mówca. Filozofię C. cechuje eklektyzm, którego podłożem była skłonność do teorii probabilistycznej — z rozmaitych poglądów filoz. wybierał te, które wydawały mu się najbardziej prawdopodobne; podobne stanowisko zajmował C. wobec religii, krytykując poglądy ówczesnych szkół filoz. (O naturze bogów); głosił nieśmiertelność duszy (O wróżbiarstwie, O przeznaczeniu}; w poglądach etycznych nawiązywał do stoików (O powinnościach), podobnie w zakresie teorii prawa 1 polityki (O prawach, O państwie); C. jest twórcą tac. terminologii filoz.; z jego bogatej korespondencji (wspótcz. wyd. zawierają ponad 900 listów) zachowało się m.in. 16 ksiąg listów do Attyka, 3 księgi do brata Kwintusa, 2 księgi do Brutusa, 16 ksiąg do znajomych. C. stworzył własny styl pisarski wyróżniający się bogactwem języka, doskonałą konstrukcją wypowiedzi, zdaniami o rytmicznych zakończeniach — klauzulach. Twórczość C. wywarta ogromny wpływ na kulturę eur., szczególnie popularna była w okresie odrodzenia. Podstawowe przekł.: Dzieła (t. 1-8 1870-79, tłum. E. Rykaczewskiego), Pisma filozoficzne, (t. '\-4, 1960-63), Mowy wybrane (1960), Wybór listów (1962). K. KUMANIECKI Cyceron i jego współcześni, Warszawa 1959; J. JUSTYŃSKI Listy polityczne Cycerona, Warszawa 1970; J. WIKARJAK Warsztat pisarski Cycerona, Warszawa-Poznań 1976. CYD ->• Pieśń o Cydzie. CYNEWULF [kyny"ulf] (VIII/IX w.), poeta staro-ang.; znany z 4 podpisanych jego imieniem 127 CYR poematów: The Fafes of the Apostles, The Ascension, Juliana — o męczeństwie tyt. bohaterki, Elene — o legendarnej wyprawie Heleny, matki ces. Konstantyna do Jerozolimy po Krzyż Święty. CYRANO DE BERGERAC [sirano do ber- żórak] SAVINIEN DE, właśc. Savinien de Cyrano 1619-55), franc. filozof i pisarz; sceptyk i libertyn, pozostający pod wpływem P. Gassen-diego i kartezjanizmu; autor powieści fantastycznej Tamten świat (1657-62, wyd. pol. 1956) o podróży do państw Księżyca i Słońca; pisał też tragedie (La mort d'Aghppine 1653) i komedie (Le pedant joue 1654, z której wiele scen zapożyczył Molier); współczesnym znany gf. jako autor listów (Lettres 1654); postać C. de B. została spopularyzowana przez komedię E. Rostanda (1897). R. BRANDWAJN Cyrano de Bergerac. Wśród libertynów i pedantów, Warszawa 1960. CYRYL l METODY, święci, bracia, misjonarze pochodzenia gr., zasłużeni w dziele wprowadzania ziem stów. do kręgu kultury chrzęść.; CYRYL (Konstantyn, ok. 827-ok. 869), twórca najstarszego pisma staro-cerkiewno-słow. (głagolica) i lit. języka słów.; autor przekł. Pisma Świętego na ten język; METODY (820-885), prowadził wraz z Cyrylem pracę misyjną na Morawach (od 863); wprowadził do liturgii język słów. i uzyskał na to zgodę Rzymu; arcybiskup Moraw; oskarżony o herezję i więziony przez duchowieństwo niemieckie. Działalność C. i M. odegrała wybitną rolę w rozwoju języka, piśmiennictwa i kulturystów.; z imionami C. i M. wiążą się tradycyjne obchody święta oświaty i szkolnictwa w Bułgarii; 1969 pod patronat UNESCO cały świat obchodził 1100-lecie śmierci Cyryla; 1980 papież Jan Paweł II ogłosił C. i M. patronami Europy. CYRYL Z TUROWA (?-ok. 1182), biskup turowski, kaznodzieja i pisarz moralista; mistrz metafory; domagał się jedności Kościoła rus., popierał Andrzeja Bogolubskiego w jego konflikcie z biskupem rostowskim; autor kazań, traktatów rel., m.in. Pritcza o czelowieczeskoj duszi i tielesi. CZAJKOWSKI ANDRIJ (1857-1935), pisarz ukr.; w powieściach Oluńka (1895), Wczuźim hnizdi (1896) i opowiadaniach przedstawiał realia galic.; autor poczytnych mikropowieści hist. Za sestroju (1907), Na uchodach (1925). CZAKOWSKI ALEkSANDR B. (1913-94), pisarz roś.; autor trylogii powieściowej o II wojnie świat. By/o to w Leningradzie (1944-47, wyd. poi. 1951), głośnej wielowątkowej powieści o obronie Leningradu Blokada (t. 1-5 1968-75, wyd. pol. t. 1-< 1972-79), w której ideologizowana próba oceny faktów hist. jest połączona z uproszczoną analizą psychol., oraz powieści Pobieda (1978-81), będącej anistorycznym ujęciem konferencji w Poczdamie w duchu'neostalinowskim. CZANAKJA ->. Canakja. CZAPYGIN ALEKSIEJ P. (1870-1937), pisarz roś.; autor opowiadań poświęconych życiu biedoty miejskiej i wsi roś., powieści hist. Raz/n Stiepan (cz. 1-3 1925-26), Gulaszczije ludi (1935-37), o antyfeud. buntach chłopskich w XVII w., oraz opowieści autobiograficznych. CZARENC JEGHISZE, właśc. Jeghisze Sog- homonian (1897-1937), poeta orm.; wczesne utwory pod wpływem symbolizmu; uczestnik rewolucji październikowej; autor poematów m.in. poświęconych Leninowi, utworów opiewających przeszłość i odrodzenie Armenii; zbiór wierszy, utrzymany w konwencji realist. Epikakan lusabac (1930); Poezje wybrane (1962) oraz przekt. w antologii Poezja armeńska (1984); 1937 aresztowany, zmarł w więzieniu. CZAROT MICHAS, wtaśc. MIchalt Kudzlelka (1896-1938), pisarz białorus.; autor wierszy, poematów (Bosi pośród ognia 1922, pol. przekł. fragmentu w Antologii poezji białoruskiej 1978}, opowiadań opiewających rewolucję październikową i przemiany ustrojowe na Białorusi. CZAWCZAWADZE ALEkSANDRE (1788-1846), poeta gruz.; inicjator romantyzmu w Gruzji; liryki oparte na wątkach z przeszłości kraju z elementami folkloru tyfiiskiego (Gokczis tba 1841, Kawkasioni 1852); anakreontyki; przekł. na język gruz. klasyków literatury świat.; pol. przekł. wierszy Cz. w Antologii poezji gruzińskiej (1969) i w antologii Poezja gruzińska (1985). CZAWCZAWADZE ILJA (1837-1907), gruz. pisarz i działacz społ.; jeden z twórców współcz. gruz. języka lit.; przywódca ruchu niepodl., założyciel i wieloletni red. gazety "lweria"; przedstawiciel realizmu; w twórczości, gł. w opowiadaniach, występował przeciw pań-szczyźnie i przejawom niesprawiedliwości spot., głosił hasła pracy u podstaw; autor poematu filoz. Gandegili (1883); pol. przekt. poezji Cz. w Antologii poezji gruzińskiej (1961) i antologii Poezja gruzińska (1985). 128 GZI CZECHÓW ANTON P. (1860-1904), roś. nowelista i dramatopisarz, z wykształcenia lekarz; mistrz małych form; na wczesną twórczość (1880-86) składa się wiele drobnych utworów, humoresek, felietonów, anegdot, drukowanych (gt. pod pseud. Antosza Cze-chonte) w pismach humorystycznych (m.in. "Striekoza", "Oskotki"); przeważały tu obrazki obyczajowe, artyst. miniatury z życia urzędników, kupców, ziemian i chłopów, łączące komizm z wyraźnymi akcentami społ. (m.in. Śmierć urzędnika 1883, wyd. pol. 1899, Kameleon 1884, wyd. pol. 1901, Kapral Priszy-biejew 1885, wyd. pol. 1927). Protest i potępienie bierności społ. wobec zła wyraził Cz. w Nieciekawej historii (1889, wyd. pol. 1902), zwt. w Sali nr 6 (1892, wyd. pol. 1900); 1890 odbył podróż na wyspę Sachalin, słynne miejsce zesłania i katorgi; w jej wyniku powstał utwór Sachalin (1895), swoiste połączenie pracy nauk. ze szkicem hist, w którym Cz. wystąpił jako lekarz-naukowiec, pisarz i społecznik; w utworach z 2 pot. lat 90. polemizował z liberalną teorią "małych czynów", wykazując bezsens późnonarodnickiego programu filantropijnego (opowiadanie Domzfa-cjatką 1896, wyd. pol. 1959), krytycznie ustosunkował się do moralistyki L.N. Tołstoja (opowieść Chłopi 1897, wyd. pol. 1902). Artystycznym osiągnięciem Cz. są sylwetki psy-chol. postaci kobiet (m.in. nowele Trzpiotka 1892, Anna na szyi 1895, Dama z pieskiem 1899). Światową sławę zyskały jego dramaty (nie znana przez wiele lat młodzieńcza sztuka Platonów, powst. 1881, wyd. 1923, Mewa 1896, wyd. pol. 1905, Wujaszek Wania 1897, wyd. pol. 1953, Trzy siostry 1901, wyd. pol. 1948, Wiśniowy sad 1904, wyd. pol. 1931), odtwarzające tragizm powszedniej egzystencji zwykłych, przeciętnych ludzi, zazwyczaj pozbawionych woli działania; wplecione w monotonię codzienności konflikty pisarz ukazywał w aspekcie ogólnoludzkim, spot.-psy-chol., a zarazem czysto roś.; dramaturgia Cz., o specyficznych właściwościach formalnych, niwelująca tradycyjny podział na gatunki lit., eksponująca warstwę epicką oraz szczególną rolę podtekstu i aluzyjności, jakkolwiek jest związana tematycznie z życiem i problemami społeczeństwa roś., zwł. inteligencji schyłku XIX i XX w., ma wymiar uniwersalny, dociera do świadomości estet. czytelników i widzów z różnych kręgów kulturowych; Dzieła (t. 1-11 1956-62), Listy (t. 1-2 1988), Opowiadania i opowieści (1989). N. MODZELEWSKA Pisarz i miłość. Dostojewski. Czechów, Warszawa 1975; R, SLIWOWSKI Antoni Czechów, Warszawa 1965. CZELIDZE OTAR (ur. 1925), poeta gruz.; uprawia lirykę refleksyjną; pisze wiersze dla dzieci; przełożył kilka ksiąg Pana Tadeusza A. Mickiewicza; pol. przekł. wierszy Cz. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) i w antologii Poezja gruzińska (1985). CZEREMSZYNA MARKO, właśc. Iwan Sema-niuk (1874-1927), ukr. pisarz i działacz polit.; opowiadania i nowele psychol. z życia wsi huculskiej, z elementami folkloru ukr., utrzymane w poetyce modernizmu; zbiory Karby (1901), Werchowyna (1929), cykl nowel Seto wyhybaje (1925). CZERNICHOWSKI SAUL (1875-1943), pisarz żyd., tworzący w języku hebr., z zawodu lekarz; pochodził z Ukrainy, od 1922 w Berlinie, od 1931 w Palestynie; uważany wraz z Ch.N. Bialikiem za odnowiciela poezji hebr. w XX w.; autor pieśni lirycznych, poematów, sielanek, m.in. Chezjonot we maginot (1898), także poematów, m.in. hist., osnuty na tle pogromu gimn żyd. w Nadrenii podczas l krucjaty Baruch mi Magenca (1905); przełożył na język hebr. m.in. utwory Homera, Platona, oraz Kalewalę. CZHÓ INHO (ur. 1945), prozaik koreań.; autor popularnych powieści i nowel, w których podejmował "zakazane" problemy społ. współcz. Korei, a także tematy hist.; pol. przekt. nowel Przyzywanie ducha (,,Kontynenty" 1989 nr 9), Obcy pokój ("Przegląd Orientalistyczny" 1990 nr 3, 4), Do chwili, gdy spotkamy się znowu ("Literatura na Świecie" 1992 nr 2). CZHUN-HIANG DZON -r Opowieść o Czhun-hiang, najwierniejszej z wiernych. CZIKOWANI SIMON (1903-66), poeta gruz.; jeden z przywódców ugrupowania futurystów; uprawiał lirykę refleksyjno-filoz. i pejzażową; m.in. zbiory Pikrebi Mitkwris piras (1925); poemat Simghera Dawit Guramiszwilidze (1942-46); często podejmował tematykę pol.; przekł. wierszy Cz. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w Poezji gruzińskiej (1985), pol. wybór W cieniu gór (1962). CZILADZE OTAR (ur. 1933), pisarz gruz.; autor liryków ogłoszonych w zbiorach Tichis pir-pitebi (1963), Bawszwi ukrawda stumrebis tchownit (1968); rozgłos przyniosły mu trylogia powieściowa osnuta na motywach mitol. Gza-ze erti kaci midioda (1972-73), powieści o ambicjach historiozoficznych; pol. przekł. wierszy 9 — Słownik pisarzy świata 129 GZI w Antologii poezji radzieckiej i Poezji gruzińskiej {-\985). CZILADZE TAMAZ (ur. 1931), pisarz gruz.; autor liryków, m.in. zbiory G/a sarkmeli (1958), Mzissaati('\962), Iwlisi (1966); współcz. powieści psychol.-obyczajowych (Basen 1974, wyd. pol. 1982), opowiadań (Pałac Posejdona 1967, wyd. pol. 1978), dramatów, m.in. Akwarium! (1965), Mkwieloba (1970), Dawickebuli ambawi (1971); pol. przekt. wierszy w antologii Poezja gruzińska (1985). CZIWILICHIN WLADIMIR A. (1928-84), pisarz roś.; poczytne opowiadania o problematyce moralno-spot., dotyczące wzajemnych relacji człowieka, społeczeństwa i przyrody (Nad poziomem morza 1967, wyd. pol. 1970), utwór z pogranicza powieści i eseju z wątkami autobiogr. (Pamiaf 1978-84), zawierający refleksje o historii Rosji od czasów najdawniejszych po XIX w. CZORNY KUZMA, właśc. Mikataj Ramanauski (1900-44), pisarz białorus.; autor opowiadań i powieści ukazujących wpływ skutków rewolucji i wojny domowej na los i psychikę wieśniaków białorus. (Baćkauszczyna 1931, przeróbka dram. 1932, Treciaje pakalennie 1935 — o kolektywizacji) oraz filoz.-psychol., poświęconych II wojnie świat. (Mleczny szlach 1954); felietony; przekłady roś. literatury. CZORNY SASZA, właśc Aleksandr M. Glik- berg (1880-1932), poeta roś.; współpracownik pism satyr.; uprawiał satyrę polit. i społ.-- obyczajową (zbiory wierszy, m.in. Raznyje motiwy 1906, Żażda, Berlin 1923, opowiadania humorystyczne); autor poematu Noj (1914) i in.; mistrz prozy i poezji dla dzieci (Wyspa dzieci 1921, wyd. pol. 1967); od 1920 na emigracji; tłumacz utworów H. Heinego, F. Grillparzera i K. Hamsuna. CZUBAK SADEGH (ur. 1916 lub 1918), pisarz pers.; autor nowel, powieści (Tangsir 1963), sztuk teatr.; utwory Cz. charakteryzuje psychol. prawda przedstawianych postaci, mistrzostwo szczegółu, stosowanie języka potocznego oraz dialektów lokalnych; przekt. także z języka angielskiego. CZUCHONCEW OLEG G. (ur. 1938), poeta roś.; uprawia lirykę refleksyjną, w której sięga po wątki z historii Rosji, podejmuje kwestie solidarności z cierpiącymi, duchowego męstwa; poezję Cz. cechuje kryt. ocena poczynań władzy komunist.; zbiory wierszy: Iz trioch tietradiej (1976), Stuchowoje okno (1983), Wiatrom i pieplom (1989), Stichotworienija (1989). CZUDOMIR, właśc. Dimityr Czorbadżijski (1890-1967), pisarz bułg.; autor nasyconych humorem, moralistycznych opowiadań, w których ośmieszał przywary rodaków pochodzących z różnych kręgów społ. (tomy: A/e sym ot tiach 1935, Naszenci 1936, Aia-minut 1938); znany także jako grafik karykaturzysta; pol. przekł. opowiadań w wyborze Antyspowiedż (1977) i w antologii Biała jaskółka (1982). CZUKOWSKA LIDIA K. (ur. 1907), córka Kor-nieja l., roś. pisarka i krytyk literacki; autorka opowieści o represjach stalinowskich w latach 30. i 40. (Opustoszały dom 1939-40, wyd. Paryż 1965, wyd. roś. pt. Sofia Pietrowna 1988, wyd. pol. poza cenzurą 1985) i Spusk pod wodu (Paryż 1972); dzienniki Zapiski o Annie Achmatowej (1938-41, 1952-62, wyd. Paryż t. 1-2 1976-80, Wyd. roś. t. 1 1989, wyd. pol. t. 1 1989) i Po etu storonu smierti, zawierające również lirykę (Paryż 1978); autobiogr. książka Process iskluczenija (Paryż 1979, pol. przekł. fragmentu w Antologii wolnej literatury rosyjskiej 1992), o przejawach niszczenia w latach 70. swobody myśli w środowiskach lit.; 1990 otrzymała międzynar. nagrodę im. A. Sacharo-wa "Za obywatelskie męstwo pisarza". CZUKOWSKI KORNIEJ l. (1882-1969), ojciec Lidii i Mikołaja, roś. pisarz, teoretyk i historyk literatury; badacz twórczości pisarzy roś. XIX i XX w.; red. i wydawca m.in. dzieł N.A. Niekrasowa; prace poświęcone problemom przekładu lit. (Wysokoje iskusstwo, 1 wyd. pt. Principy chudożestwiennogo pieriewoda 1919) oraz literaturze dziecięcej (Od dwóch do pięciu 1928, wyd. pol. 1962, adaptacja W. Woroszylski); autor wierszowanych humorystycznych bajek dla dzieci (Bajki 1921-27, wyd. pol. 1936, tłum. W. Broniewski, często wznawiane); Wspomnienia o pisarzach (1959, wyd. pol. 1962); przekt. literatury ang. i amer. (m.in. utworów W. Whitmana, M. Twaina, R. Kiplinga). CZUKOWSKI NIKOŁAJ K. (1904-65), syn Kor-nieja l., pisarz roś.; autor powieści marynistycznych o słynnych podróżnikach (O wielkim żeglarzu 1941, wyd. pol. 1950) oraz związanych z II wojną świat. (Pod niebem Bałtyku 1954, wyd. pol. 1958); opowiadania psychol. o problematyce etycznej (O świcie 1964, Kwitły poziomki1965, Tchnienie życia 1965 — w pol. wyborze 1968). 130 CAN CZUŁKOW GIEORGIJ l. (1879-1939), pisarz roś.; red. symbolistycznego czasopisma "Zołotoje runo" (1908-10); w twórczości próbował łączyć tzw. mistyczny anarchizm z symbolizmem; powieści Satana (1915), Mietiel (1917), w których zaznaczył się wpływ F.M. Dostojewskiego; dramaty, zbiory wierszy. CZUŁKOW MICHAIŁ D. (1743-92), pisarz roś.; reprezentant nurtu plebejskiego; autor pierwszej roś. powieści obyczajowej Prigożaja po- waricha... (cz. 1 1770, cz. 2 nie ukończona); wydawca pisma satyr, "l to i sio" (1769) oraz (wraz z M.l. Popowem) roś. pieśni lud. (Sob-ranije raźnych piesien, t. 1-4 1770-74). CZUMAK WASYL (1901-19), poeta ukr.; utwory nasycone rewol. retoryką i romant. uniesieniem; zbiory wierszy Zasp/w (1920), Rewolucija (1920), Czerwony] zasp/w (1922); rozstrzelany w Kijowie po wkroczeniu wojsk A.l. Denikina. CZUPRYNKA HRYCKO (1879-1921), poeta ukr.; związany z modernist. programem czasopisma "Ukrajinśka chata", z koncepcjami tzw. czystej sztuki; zbiory poet. Ohnecwit, Meteor, Urahan (1910), Bityj hart (1911), Son-Trawa, Kontrasty {oba 1912) powstałe pod wpływem symbolizmu; stracony za rzekomy udział w spisku antybolszewickim. CZYKWIN JAN (ur. 1940), biatorus. poeta i historyk literatury, tłumacz; mieszka w Polsce; do 1989 prezes stowarzyszenia lit. "Białowieża"; liryka medytacyjna, wyrażająca fascynację pięknem świata i harmonią przyrody (pol. wybory: Na progu świata 1983, Splot słoneczny 1989); prace o literaturze roś.; przekł. poezji biatorus. na język polski. ĆANAKJA, Kautiija (IV-III p.n.e.), ind. minister króla Candragupty Maurji; wg tradycji autor Arthaśastry, słynnego podręcznika polityki dla władców. ĆAND BARDA! (XII w.), poeta ind., tworzący w dialekcie dingal (dawny dialekt języka radźasthani); nadworny poeta władcy Adź-meru — Prythwiradźy ćauhana III; autor wielkiego dzieła Prythwiradźraso (2 tyś. stron, 69 rozdziałów) sławiących czyny bohaterskie jego patrona w walkach z najeźdźcą muzutm. oraz opisujące jego liczne przygody miłosne; utwór przekazywany w tradycji ustnej, uzupełniany licznymi wtrętami stracił pierwotną spójność. DANTE ALIGHIERI DEMOSTENES CH. DICKENS J.DONNĘ D. DIDEROT K. DONELAITIS A.DAUDET F. DOSTOJEWSK1 A. DUMAS (ojciec) A. DUMAS (syn) F. DURRENMATT DAD DADIE BERNARD BINLIN (ur. 1916), pisarz z Wybrzeża Kości Słoniowej, tworzący w języku franc.; twórczość D., petna wizji malarskich i wyszukanych porównań, obejmuje adaptacje tradycyjnych utworów afryk. (Legendy afrykańskie 1953, wyd. pol. 1957), poezję, prozę refleksyjną (Un negre a Par/s 1959, Comman-dant Taureault et ses negres 1981), sztuki teatr. (Monsieur ThSgó-gnini, Les mix dans te vent, obie 1970), autobiografię ClimbieC\953). DAGERMAN STIG (1923-54), pisarz szwedz.; powieści (Ormen 1945) i nowele (przekt. pol. w antologii Losy ludzkie 1965), utrzymane w poetyce symbol.-ekspresjonist., ukazujące niepokoje egzystencjalne, wywołane gł. wydarzeniami II wojny świat.; powieści realist.--psychol. (Weselne kłopoty 1949, wyd. pol. 1978), dramaty, wiersze; popełnił samobójstwo. DAGHIGHI, DAKIKI, ABU MANSUR MOHAMMAD (?-ok. 977), poeta pers.; podjął próbę stworzenia epopei o dziejach Iranu, której fragment, ok. 1 tyś. dwuwierszy, włączył później do swojej Szah-name Ferdousi; D. byt także cenionym autorem utworów lirycznych; pol. przekt. w zbiorze Dywan perski (1977). DAGLARCA [daghtardża] FAZIL HUSNU (ur. 1914), poeta tur.; autor ponad 20 zbiorów poezji o tematyce spot. (szczególnie wiejskiej) i polit.; pol. przekł. w "Przeglądzie Orientali-stycznym" 1960 nr 3. DAHL [dal] ROALD (ur. 1916), pisarz ang.; utwory gł. dla dzieci, utrzymane często w poetyce surrealist. (Jakubek i brzoskwinia ol-brzymka 1961, wyd. pol. 1982, Wielkomilud 1982, wyd. pol. 1991); międzynar. sukces zdobył powieścią Charlie and the Chocolate Factory (1964), kontrowersyjną w oczach krytyków lit., zarzucających mu epatowanie młodych czytelników okrucieństwem i wyrafinowaną groteską; także opowiadania dla dorosłych, łączące wątki detektywistyczne z motywami charakterystycznymi dla opowieści niesamowitych. DAISNE [den] JOHAN (1912-78), wtaśc. Herman Thiery, pisarz belg., tworzący w języku niderl.; pisał powieści utrzymane w poetyce nazywanej przez siebie "magicznym realizmem", u podstaw którego leży świadomość świata podzielonego (wg Platona i M. Bon-tempellego), lecz też możliwość odtworzenia pierwotnej jego jedności dzięki doznaniom estet. (De trap van steen en wolken 1942, Człowiek z ogoloną głową 1947, wyd. pol. 1968); oprać, leksykon film. adaptacji utworów literatury świat, w 4 językach (Fi/mografisch lexicon der were/d/iteratuur, t. 1-2 1971-75, supl. 1978); poezje. DAKIKI -> Daghighi. DAL, DAHL, WLADIMIR l., pseud. Kazak Lugan- ski (1801-72), roś. leksykograf, pisarz i etnograf; g3. dzieła: Tolkowyj słowar' żywego wie- likoruskogo jazyka (t. 1-4 1863-66, rozszerzone wyd. 2 i 3 pod redakcją J. Baudouina de Courtenay 1903-09 i 1912-14); zbiory przysłów roś. (Posłowicy russkogo naroda 1861-62), bajek lud.; ponadto szkice fizjol., m.in. Pietier-burgskij dwornik (1844), opowiadania i opowieści utrzymane w poetyce naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.); prace etnogr. i językoznawcze. OALIMILOYA KRONIKA, czes kronika anonimowego autora, ukończona ok. 1314; z pozycji średnio zamożnej szlachty, w sposób tendencyjny ukazuje dzieje Czech do czasów wstąpienia- na tron Jana Luksemburskiego; utwór o akcentach patriotycznych, zawiera ostrą krytykę bogatych niem. mieszczan, a także ich obyczajów i języka; składa się ze 106 rozdziałów pisanych wierszem nieregularnym, prostym językiem, przy użyciu skromnych środków stylistycznych. DALIN OLOF VON (1708-63), szwedz. poeta i historiograf; rzecznik idei oświecenia w Szwecji; przedstawiciel klasycyzmu; wydawca mo-raiistycznego tygodnika "Then swanska Ar-gus" (1732-34); autor licznych utworów lirycznych w stylu rokokowym, pieśni opartych na motywach lud., wierszy satyr, i okolicznościowych, poematów alegor. (Sagen om hasten 1740); g3. dziełem D. jest historia Szwecji Svea rikes historia (t. 1-4 1747-62), w której idealizuje genezę państwa szwedzkiego. DALCZEW ATANAS (1904-78), poeta butg.; pozostając w kręgu problemów filoz., pisał wiersze łączące quasi-zobiektywizowany opis codzienności z refleksją o charakterze egzystencjalnym (zbiory: Prozorec 1926, Sticho-tworenija 1928, Pariż 1930, Angetyt na Szartyr 1943, cykl Sreszta na garata ze zbioru Sticho-tworenija 1969); autor tomu impresji, uwag i aforyzmów o literaturze i krytyce (Fragment! 1967); tłumacz, m.in. literatury hiszp.; pol. wybór Poezje (1981). DAMDINSOREN CENDJIN (1908-86), mong. poeta, prozaik, tłumacz, historyk literatury, działacz spot. i polit.; 1953-55 przewodn. Związku Pisarzy Mong.; wiersze, powieści 134 D'A i opowiadania poświęcone rewol. walce Mongołów; autor prac: Istoriczeskije korni Gese-riady (1957), antologii literatury obejmującej całość piśmiennictwa mong. do pocz. XX w., (1959), przekł. na współcz. język mong. Tajnej historii Mongołów z 1240 (wyd. pol. 1970). DANDIN (VI lub VII w.), ind. poeta sanskr. i teoretyk poezji; autor podręcznika poetyki Kawjadarśa oraz kunsztownej powieści Da-śakumaraćarita o wątku przygodowym, przypominającej eur. (zwłaszcza hiszp.) powieść łotrzykowskiej przekładana, na język niem., ang., rosyjski. DANIEL [danjel] SAMUEL (1563-1619), ang. poeta i dramatopisarz; autor masek i pastorałek (The Yision of the Twelve Goddesses 1604, The Queen's Arcadia 1605, 1-lymen's Triumph 1614); sonety, poemat epicki o Wojnie Dwóch Róż dvii M/are(1595, pełne wyd. 1609); historia Anglii The Collection of the History of England (1612-18). DANIEL JULIJ M. -» Arżak Nikotaj. DANIEL-ROPS, wtaśc. Henn Petiot (1901-65), pisarz łranc.; w powieściach {Dusza w mroku 1929, wyd. pol. 1933; Mort, ou est ta wctoire 1934) i esejach reprezentował światopogląd katol. bliski filozofii E. Mouniera; ostrzegał przed występującymi we wspótcz. kulturze tendencjami do absolutyzowania człowieka i odrzucania wartości chrzęść, stanowiących niezbędny warunek zachowania jego wewn. jedności i równowagi; także autor wielu prac popularyzujących Biblię {Od Abrahama do Chrystusa 1943, wyd. pol. 1952; Dzieje Chrystusa 1945, wyd. pol. 1950; Biblia dla moich dzieci"\946, wyd. pol. 1983) i historię Kościoła {Kościół pierwszych wieków 1948, wyd. pol. 1968; Kościół wczesnego średniowiecza 1950, wyd. pol. 1969). DANIELSSON GUDMUNDUR (ur. 1910), pisarz isl.; w powieściach, często autobiogr., ukazuje ścieranie się starych tradycji i obyczajów ze współczesnością (trylogia Brasdurnir i Gras-haga 1935 — panorama życia pd. Islandii na przestrzeni kilku pokoleń, powieść Po omacku 1955, wyd. pol. 1981); tematykę hist., dotyczącą okresu wędrówek ludów, podjął m.in. w powieści Sonur minn Sinfjótli (1960), opartej na legendarnych motywach staroisl. sagi; także dramaty i poezje. DANIKEN [dęniken] ERICH VON (ur. 1935), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; eseje propagujące tezę o powstaniu i rozwoju cywilizacji ludzkiej z inspiracji przybyszów z kosmosu (kosmitów); Wspomnienia z przyszłości (1968, wyd. pol. 1974), Oto mój świat (1973, wyd. pol. 1976), Objawienia (1974, wyd. pol. 1985), Czy się myliłem (1985, wyd. pol. 1991). DANILA UCZEŃ (koniec XIII w.-po 1340), biograf serb.; anonimowy red. i współautor zbioru żywotów królów i arcybiskupów serb. (napisane 1337-40, wyd. 1866), z których najbardziej wartościowe pod względem lit. i hist. są żywoty jego autorstwa arcybiskupa Danila II, królów Stefana Dećanskiego i Du-Sana. DANILEWSKI GRIGORIJ P. (1829-90), pisarz roś. i ukr.; autor opowiadań, ukazujących realia społ.- obyczajowe ukr. prowincji (cykl Słobożanie 1853); popularność przyniosły mu walterskotowskie powieści hist., osnute na kanwie mato znanych wydarzeń z dziejów XVIII- i XIX-wiecznej Rosji (m.in. Mirowicz 1879, wyd. pol. 1929, następne 1956, Księżniczka Tarakanowa 1883, wyd. pol. 1884, następne 1987, Straszny rok 1888-89, wyd. pol. 1890). DANILO II (ok. 1270-1337), serb. arcybiskup, biograf i poeta; autor żywotów władców i arcy- biskupów serb. (m.in. królów Dragutina i Mi-lutina oraz królowej Jeleny), które stały się podstawą zbioru oprać. 1337-40 (wyd. 1866) przez jego anonimowego ucznia; jest to jeden z najważniejszych zabytków lit. państwa dynastii Nemanjiciów, o kluczowym znaczeniu dla zrozumienia jego ideologii; twórca utworów o charakterze liturgicznym. DANIŁOW SIEMION (1917-78), poeta jakucki; w wierszach lirycznych łączył motywy dawnych pieśni lud. z realiami życia współcz.; liczne zbiory poezji i opowiadań; pol. wybór Oczy Jakuta i inne wiersze (1980); przekt. utworów W. Sieroszewskiego i A. Mickiewicza; utwory dla dzieci; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). DANINOS PIERRE (ur. 1913), pisarz franc.; autor humorystyczno-satyr., b. popularnych powieści obyczajowych, m.in. Les carnets du Bon Dieu (1947), trylogia: Notatnik majora W. Marmaduke'a Thompsona (1954, wyd. pol. 1959), Tajemnica majora Thompsona (1956, wyd. pol. 1959) i Les nouveaux carnets du major Thompson (1973), Snobissimo (1964), La France dans tous ses etats (1985). D'ANNUNZIO [~cjo] GABRIELE (1863-1938), pisarz wt.; typowy przedstawiciel kultury schyłku XIX w. i dominujących w nim prądów i mód 135 DAŃ intelektualnych (mistycyzmu, weryzmu, nie-tzscheanizmu, symbolizmu); z jego obfitej i różnorodnej twórczości, powieści (Triumf śmierci 1894, wyd. pol. 1898, Ogień 1900, wyd. pol. 1901) i dramaty nie przetrwały swej epoki, poza fragmentami liryczno-opisowymi; charakterystycznym tonem jego impresjonist. liryki (Laudi, t. 1-4 1912) jest zmysłowe odczucie urody świata; pozostawił też autobiografię (1935) i tomy wspomnień. Żądny odegrania hist. roli, przejąwszy idee nacjonalizmu i imperializmu, D'A. wziął czynny udział w l wojnie świat., następnie zaś kierował krótkotrwałą, zbrojną próbą zawładnięcia miastem Fiume (ob. Rijeka) przez Włochów (1919). DANTE ALIGHIERI [d. aligięri] (1265-1321), największy poeta wł.; przez całe życie był związany z Florencją; brał aktywny udział w życiu polit. republiki; od 1302 przebywał na wygnaniu. Dzieje idealnej miłości do Beatrice Portinari zawarł w pamiętniku Nowe życie (1292-94, wyd. 1576, przekł. pol. w "Bibliotece Warszawskiej" 1880, wyd. osobne 1902), w którym wizje senne łączą się z opisem rzeczywistych przeżyć, a proza opowieści jest komentarzem do wplecionych w nią utworów poetyckich. Fragmentaryczny utwór // convivio (1304-09), rozpoczynający się pochwałą języka wł., wykazuje wpływy poglądów filoz. Arystotelesa, Platona, Boecjusza, Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu. Najwybitniejszy utwór D.A., Boską Komedię, uznano powszechnie za wielką syntezę kultury średniowiecza; poematowi, rozpoczętemu zapewne ok. 1307, a ukończonemu na krótko przed śmiercią (wyd. 1472, przekf. pol. we fragmentach w "Bibliotece Warszawskiej" 1853, wyd. pełne 1860), autor dat tytuł Komedia zgodnie z poetyką średniowiecza, jako pisanemu nie stylem podniosłym ("tragicznym"), lecz powszednim ("komicznym"); przydomek "boska" dodano później; swej wizji wędrówki przez 3 światy pozagrobowe: piekło, czyściec i raj, nadał sens alegor.: wznoszenie się człowieka z upadku i grzechu przez oczyszczenie do świętości; akcentując rolę miłości i mądrości, D.A. przedstawił w utworze określone rozumienie mistyki osadzone w tradycji chrzęść.; fragment Hymn do Matki Bożej został włączony do brewiarza; D.A. był artystą dokładnych miar i proporcji: na trójce i dziesiątce oparł konstrukcję ogromnego dzieła, od 3-wierszowej zwrotki (tercyna) poczynając; każda z 3 części poematu zawiera 33 pieśni, razem ze wstępną pieśnią pierwszą całość obejmuje 100 pieśni; intelektualny poemat, podejmujący najważniejsze zagadnienia myśli ówczesnej, przemawiał zarazem do fantazji lud., przyczynił się też do umocnienia świadomości nar., zwł. w okresie walk o wyzwolenie i zjednoczenie Włoch w XIX w. Po łacinie napisał D.A. zachowany częściowo traktat na temat języka lit. De vulgari eloquen-tia (1303-05) oraz rozprawę De monarchia (1310-14) dowodzącą konieczności rozdziału władzy świeckiej i duchownej. W. PREISNER Dante i jego dzielą w Polsce. Bibliografia krytyczna z historycznym wstępem, Toruń 1957; K. MORAWSKI Dante Alighieri, Warszawa 1961; M. BARBI Dante, Warszawa 1965; O. LAGERCRANTZ Od piekieł do raju, Warszawa 1970. DARD [dar] FREDERIC, pseud. San Antonio (ur. 1921), pisarz franc.; autor licznych powieści kryminalnych wyd. pod własnym nazwiskiem (m.in. Wypadek 1961, wyd. pol. 1984, Trawnik 1962, wyd. pol. 1984, Przyparty do muru 1967, wyd. pol. 1989), oraz pod pseudonimem, będącym jednocześnie nazwiskiem stworzonej przez niego postaci komisarza San Antonio (m.in. J'ai peur des mouches 1957, Cheri, passe-moi tes microbes 1977); w utworach tych, mających cechy pastiszu różnych odmian powieści kryminalnej: szpiegowskiej, sensacyjnej i "czarnej", akcja jest tylko pretekstem do zabawy stylistycznej; ponadto autor scenariuszy i dialogów do filmów będących często adaptacjami jego powieści. DARIO RUBEN, wtaśc. Felix R. Garcia Sar-miento (1867-1916), nikaraguański poeta, publicysta i dyplomata; twórca modernizmu w literaturze hispanoamer. i pierwszy poeta latynoamer. o świat, znaczeniu; wpłynął na modernizację języka poet.; wzbogacił słownictwo, odnowił wersyfikację, doprowadził do mistrzostwa biały wiersz; gł. zbiory: Azu/(1888) — opowiadania fantastyczne i wiersze pod wpływem parnasistów i symbolistów franc., Cantos de wda y esperanza (1905) — zbiór wyrażający przekonanie o odrębności i auto-nomiczności kultury latynoamer.; twórca no-wocz. krytyki lit. w Ameryce Lać. (Los raros 1896) — szkice m.in. o J. Martim, E.A. Poem, P. Yerlainie. DARK [da^k] ELEANOR (1901-85), pisarka au-stral.; powieści psychol.-obyczajowe, epicka trylogia dziejów pionierskiej ekspansji w Australii The Timeless Land (1941), Storm of Time (1948), No Barrier (1953). BARWISZ MAHMUD (ur. 1942), poeta arab. z Palestyny; do 1971 mieszkał w Izraelu, później zmuszony do emigracji, przebywał w Libanie, Tunezji i na Cyprze; red. czasopisma "Karmel"; twórca nostalgicznych poematów opiewających Palestynę; autor 10 zbiorów 136 DAW poet., m.in. Asafir bila adżniha (1960); Aszik min Filastin (1966); Warci akall (1986); liczne przekt. pol. m.in. w "Przeglądzie Orientalis-tycznym" 1972 nr 2, "Kulturze" 1975 nr 44, "Literaturze na świecie" 1975 nr 11 oraz w antologii Liście oliwek. Wiersze poetów palestyńskich (1976) i w wyborze arab. poezji wspótcz. Pieśni gniewu i miłości (1983). DAUBLER [do'bler] THEODOR (1876-1934), austr. poeta i prozaik; prekursor niem. eks-presjonizmu; dziełem jego życia byt epos Nordlicht (1910-21), zawierający poglądy D. na kosmogonię; uzupełnieniem i komentarzem do niego są liczne dzieła poet. {Hesper/en 1915, D/e Treppe zum Nordlicht 1920); eseje, powieści, reportaże z podróży. DAUDET [dodę] ALPHONSE (1840-97), pisarz franc.; najsłynniejsze utwory D. są poświęcone rodzinnej Prowansji: opowiadania Listy z mojego młyna (1866, wyd. pol. 1948), z których jedno stało się kanwą dramatu Ariezjanka (1872 — z muzyką G. Bizetą, wyst. pol. 1887), oraz trylogia powieściowa (Tartarin z Taras-conu 1872, wyd. pol. 1911; Przygody Tartar/na w Alpach 1885, wyd. pol. 1925; Port Taraskon 1890, wyd. poi, 1956), pełna humoru, zawierająca mistrzowsko nakreślone sylwetki bohaterów; ponadto opowiadania z okresu wojny franc.-prus. i Komuny Paryskiej 1871 (Contes du lundi 1873, wybór pol. Nowele z czasów oblężenia Paryża 1898) oraz liczne powieści bliskie naturalizmowi E. i J. de Goncourtów, nie pozbawione jednak wyraźnych akcentów liryzmu i ironii (Sa/o 1884, wyd. pol. 1884); publikował też wspomnienia, współpracował z pismami literackimi. DAUKANTAS SIMONAS (1793-1864), litew. historyk i folklorysta; badacz dziejów Litwy, idealizujący jej przeszłość (Lietwos istorija, t. 1-2, 1893-97, Budas senoves lietuviu... 1845); zbieracz i wydawca folkloru litew.; autor opowiadania Palangos Petris (rękopis zaginął); D. opracował słownik łac.-litew. (3880 wyrazów). D'AVENANT [dawynent] Sir WILLIAM (1606-68), pisarz ang.; 1638 obdarzony tytułem poeta laureatus (na dworze Karola l); w okresie restauracji organizator życia teatr.: założył szkołę dla aktorów, wprowadził na scenę kobiety-aktorki, stosował innowacje techn.; autor masek i komedii (The Wits 1636) oraz pierwszej opery ang. {The Siege of Rhodes 1656), a także poematu epickiego Gondibert (1651) i kontrowersyjnych adaptacji sztuk W. Szekspira. DAVIĆO OSKAR (1909-89), pisarz serb.; sur-realista; wiersze miłosne, filoz., rewol. (pol. przekt. w antologii Liryka jugosłowiańska 1960); powieści, m.in. Pieśń jego życia (1952, wyd. pol. 1958) — epizod z konspiracyjnej działalności w okupowanym przez Niemców Belgradzie, tetralogia [Cufnje •\963, G/arf/1963, Tajne 1964, Bekstva 1966), oparta na własnych doświadczeniach, ukazująca przeżycia komunistów więzionych w przedwojennej Jugosławii; eseje, szkice z podróży. B. CZAPIK Twórczość poetycka Oskara Davića: poszerzanie świadomości w awangardowej praktyce poetyckiej. Katowice 1987. DAYIE [dęjwy] DONALD (ur. 1922), ang. poeta i badacz literatury; gł. teoretyk działającej w latach 50. poet. grupy The Movement, która — przeciwstawiając się skostniałej stylistyce romant.- wojennego epigonizmu — zalecała dystans wobec wielkich tematów, dyscyplinę formalną i intelektualną; autor prac kryt., m.in. Purity of Diction in English Yerse (1952) i Articulate Cnergy(1955); studia o twórczości W. Scotta, E. Pounda i Th. 1-lardy'ego; poezja filoz.- refleksyjna, często zawierająca reminiscencje z licznych podróży (m.in. zbiory: Brides ofReason 1955, A Winter Talent 1957, Collec-ted Poems 1983). DAVIES [dęjwys] Sir JOHN (1569-1626), poeta ang.; autor poematów filoz.: Orchestra. A Poem of Dancing (1596) — o porządku Wszechświata i A/osce Teipsum (1599), ukazującego postawę człowieka wobec spraw ostatecznych; panegiryki na cześć królowej Elżbiety l (Hymns to Astraea 1599), epigra-maty. DAVIES [dęjwys] WILLIAM ROBERTSON (u r. 1913), powieściopisarz kanad,, piszący w języku ang.; satyr, powieści psychol.-obyczajo-we ukazujące g3. kręgi akademickie i artyst. Kanady, a także sylwetki polityków i urzędników państw, (trylogia: Piąta osoba dramatu 1970, wyd. pol. 1973, Mantykora 1972, wyd. pol. 1988, Świat czarów 1975, wyd. pol. 1989; The Rebel Angels 1981, Whafs Bred in the Bonę 1986). DAWID Z SASUNU, orm. anonimowy epos nar.; osnuty na tle wydarzeń hist. od legendarnych początków Sasunu, jednej z hist. prowincji zach. Armenii, aż po walki z panowaniem arab. w IX w.; składa się z 4 części, powstawał w ciągu kilku wieków w 15 dialektach orm.; do XIX w. przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie; ok. 50 wariantów spisano w 2 pół. XIX i 1 pół. XX w. (1874, wyd. pol. jednej z 4 części 1967). 137 DAW DAWYDOW DENIS W. (1784-1839), poeta roś.; uczestnik wojny 1812; czł. ugrupowania lit. Arzamas, skupiającego zwolenników reformy językowej N.M. Karamzina; autor bajek, epi-gramatów, elegii i pieśni, gł. o tematyce żołnierskiej i wojennej, oraz prac z historii wojskowości, m.in. Opyt tieorii partizanskogo diej-stwija (1821). DAWYDOW JURIJ D. (ur. 1924), pisarz roś.; autor opowiadań marynistycznych, m.in. W moriach i stranstwijach (1949) oraz powieści hist., poświęconych organizacji narodnic-kiej Narodna Wola: Mart (1959), Czas głuchej jesieni (1968-70, wyd. pol. 1977) i in.; ponadto paradokumentalna powieść Wariant afrykański (1973, wyd. pol. 1985) zawierająca refleksje filoz.-społeczne. DAY-LEWIS [dej lyys] CECIL (1904-72), ang. poeta i prozaik; we wczesnym okresie twórczości bliski poetom skupionym wokół W.H. Audena, potem uprawiał lirykę o radykalnej wymowie społ. (Collected Poems 1929-1936 1938); w czasie II wojny świat. przeszedł na pozycje bardziej konserwatywne (Collected Poems 1954); tłumacz utworów Wergiliusza; 1968 obdarzony tytułem poeta laureatus; pod pseudonimem Nicholas Blake pisał powieści kryminalne. DAZAI [dadzai] OSAMU, wtaśc. Tsushima Shujl (1909—48), prozaik jap.; autor pesymistycznych utworów, w których poruszał problemy zubożałej arystokracji i zdeklasowanej inteligencji, m.in. powieść S/»ozyo(1947); także utwory autobiogr., m.in. opowiadania Omoide (1933), Doke-no ha na (1935). 0'AZEGLIO TAPARELLI [dadzęljo t.] MASSIMO -> Azeglio Taparelli Massimo d'. OEAMICIS [de ~czis] EDMONDO (1846-1908), pisarz wł.; autor znanej na całym świecie powieści dla młodzieży Serce (1886, wyd. pol. 1887, przekł. M. Konopnickiej 1906); twórczość (także liczne patriotyczne opowiadania, wrażenia z podróży, szkice lit.) charakteryzują tendencje moralizatorskie i dydaktyczne oraz tematyka społ. i polit. w duchu sentymentalnego humanitaryzmu. DEBELJANOW DIMCZO (1887-1916), poeta butg.; początkowo tworzył pod wpływem modernizmu i symbolizmu franc. oraz roś., następnie, w wyniku doświadczeń wojennych, zaczął pisać wiersze odznaczające się artyst. prostotą i bezpośredniością; elegie miłosne, liryki frontowe, satyry, humorystyczne piosenki, wyd. pośmiertnie w jedynym tomie Sticho-tworenija (1920); pol. wybór wierszy w Antologii poezji bułgarskiej (1954). DE CESPEDES [de czespędes] ALBA (ur. 1911), pisarka wt.; w psychol.-obyczajowych powieściach (Nessuno forna indiefro 1938, Brulion Walerii- Cossati 1952, wyd. pol. 1961, Lala 1967, wyd. pol. 1970, Jedność miejsca —noc 1973, wyd. pol. 1983) i opowiadaniach (zbiór Zaproszenie na ucztę 1955, wyd. pol. 1960) ukazuje kondycję kobiety we współcz. świecie. DECOIN [dók"ę] DIDIER (ur. 1945), franc. pisarz, scenarzysta i krytyk film., dziennikarz; współpracuje m.in. z "Le Figaro" i "Les Nou-velles Litteraires"; twórczość literacka D., będąca próbą określenia roli chrześcijanina we wspótcz. świecie, obejmuje powieści, swą fakturą (symultaneizm czasowy i przestrzenny) przywodzące na myśl technikę film. (m.in. Elisabeth ou Dieu seul te sait 1971; Abraham de Brookłyn 1972; John Piekło 1977, wyd. pol. 1981; Les trois vies de Babę Ozouf 1983), sztuki teatr, (m.in. Laurence 1978) i eseje (m.in. Oko cyklonu 1975, wyd. pol. 1980). DE COSTER [do kostę:r] CHARLES (1827-79), pisarz belg., tworzący w języku franc.; pozostawił twórczość różnorodną, o nierównej wartości: wiersze, powieści, wspomnienia z podróży, opowiadania (Contes brabancons 1891); sławę przyniosły mu opowieści flam. Wesołe bractwo tłustej gęby (1858, wyd. pol. 1911), a zwł. napisana barwnym, archaizowa-nym językiem powieść Przygody Dyla Sowi- zdrzała (1868, wyd. pol. 1914), przedstawiające walkę Flamandów z Hiszpanami w XVI w. DEDE KORKUT -> Księga Dede Korkuta. DEDINAC MILAN (1902-66), poeta serb.; anty-poemat Javna ptica (1926), uważany za największe osiągnięcie artyst. serb. nadrealizmu; ponadto poemat Jedan ćovek na prozom (1937) i zbiory wierszy: Pesme iż dnevnika zarobijenika br. 60211 (1947) oraz Od nemila do nedraga (1957). OEEPING [di:pyn] GEORGE WARWICK (1877-1950), powieściopisarz ang.; zyskał rozgłos powieścią o wątkach autobiogr. Kapitan Sor-rel i Syn (1925, wyd. pol. t. 1-2 1934-35), ukazującą losy byłego oficera po l wojnie światowej. DE FILIPPO EDUARDO (1900-84), wt. aktor, reżyser i komediopisarz; kier. zespołów grają- 138 DEL cych w dialekcie neapolitańskim; 1932-44 kier. Teatro Umoristico l De Filippo (z siostrą Titiną i bratem Peppinem), 1945-54 — Teatro di Eduardo, od 1954 — Teatro San Ferdinando; autor popularnych komedii i fars, m.in. Neapol, miasto milionerowi^, wyst. pol. 1955), Filomena Marturano (1946, wyst. pol. 1956), ich reżyser (także w wersjach film.) i wykonawca gł. ról; wybór pol. Trzy komedie (1991). DEFOE [dęto"] DANIEL (16607-1731), ang. pisarz i publicysta; wybitny przedstawiciel epoki oświecenia, rzecznik racjonalizmu, liberalizmu i tolerancji rel.; inicjator formy kroniki satyr. (The Scandal CIub w czasopiśmie "Re-view" 1704-13), autor znakomitej relacji reportażowej o dżumie londyńskiej 1665 Dziennik roku zarazy (1722, wyd. pol. 1959), jeden z gł. prekursorów powieści realist.; utwory powieściowe D., pozorujące autentyzm opisywanych zdarzeń, łączą tradycję romansu łotrzykows-kiego z tendencją moralistyczną; tematykę sensacyjno-obyczajową prezentują Dola i niedola stawnej Moll Flanders (1722, wyd. pol. 1951) i Roxana, czyli Szczęśliwa kochanka (1724, wyd. pol. 1954), podróżniczo-przygo-dową — najsławniejsza powieść D. Przypadki Robinsona Cruzoe (1719, przekt. pol. z franc. 1769, pełny przekł. 1953); w tej ostatniej sugestywna relacja o samotnej walce bohatera z naturą, oparta na przeżyciach ang. marynarza Selkirka, ma charakter optymistycznej pochwały ludzkiego rozumu i doświadczenia; wywołała liczne naśladownictwa, tzw. robinsonady. l. WATT Narodziny powieSci, Warszawa 1973. DEGUTYTE JANINA (ur. 1928), poetka litew.; uprawia nastrojową lirykę miłosną i pejzażową (zbiory m.in. Ugnies laSai 1950, Prieblandij soda/ 1974, Tarp saules ir netekties 1980, Purpuru atsiverusi 1984); wiersze dla dzieci; tłumaczka poezji pol., niem. i roś.; pol. przekł. wierszy D. w antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone (1973) oraz w wyborach Pieśni i gwiazdy (1971), Księga Przyjaciół (1975). DEHLAWI AMIR CHOSROU (1253-1325), poeta pers.; reprezentant tzw. stylu ind. — kwiecistego, górnolotnego, niekiedy celowo niezrozumiałego; autor mistrzowskich gazelów ro-mant. i poematów epickich, m.in. Lajla i Madż- DEHMEL [de:mel] RICHARD (1863-1920), niem. poeta i prozaik; we wczesnej twórczości bliski naturalizmowi; w swych wierszach opisywał ciężki los robotników i nędzę ludzką (Der Arbeitsmann, Zu eng); w późniejszej poezji, tworzonej pod wpływem symbolizmu, dominowała tematyka erotyczna (Die Yerwandlun-gen der Venus 1907) oraz nastroje dekadenckie (Erlosungen 1891); dramaty, opowiadania; pol. wybory poezji Odmieńczyk (1925), Foez/e(1933). DEHOTI ABDUSALOM (1911-62), tadż. pisarz i krytyk lit.; twórczość poświęcona gł. problematyce wiejskiej i emancypacji kobiet; autor zbiorów poezji, opowiadań, utworów satyr., dramatów wierszem i prozą (libretto pierwszej tadż. opery), komedii, utworów dla dzieci; prac z teorii przekładu poet., o literaturze dziecięcej i lud.; wydawca (wspólnie z S. Ajnim) dzieł Rudakiego, Nezamiego, Sa-adiego; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). DEKKER EDUARD DOUWES -»• Multatuli. DEKKER [deka'] THOMAS (1570?-1632), dra-matopisarz ang.; w komediach i dramatach obyczajowych o tendencjach demokr. (Szew-. skie święto 1600, wyd. pol. 1979, Cnotliwa ladacznica 1604 cz. 1, 1630 cz. 2, wyd. pol. 1976), satyrach i pamfietach prozą dał barwny obraz Londynu swoich czasów. DE LA MARĘ [delemęa] WALTER (1873-1956), ang. poeta i prozaik; neoromant. liryka nasycona baśniową fantastyką wyobrażeń dziecięcych; nastrojowe powieści i opowiadania; poi. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 3 1974); pol. wybór prozy Quincunx i inne opowiadania (1980). DELANEY [delęjny] SHELAGH (ur. 1939), dra-matopisarka ang.; debiutowała w grupie tzw. młodych gniewnych, do której należeli pisarze występujący przeciw mieszczańskiej bezideowości, stagnacji, konwencjom spot--obyczajowym; sztuki z życia ludzi marginesu spot., osadzone w realiach pn. Anglii (Smak miodu 1958, wyst. pol. 1959, The Lion in Love 1960). DE LA ROCHE [dółarosz] MAZO (1879-1961), pisarka kanad., tworząca w języku ang.; autorka cyklu powieściowego z życia kanad. rodziny farmerskiej Rodzina Whiteoaków (t. 1-16 1927-60, wyd. pol. t. 1-5 1938, t. 1-16 1948-94). DELAYIGNE [dóławiń] CASIMIR (1793-1843), pisarz franc.; autor elegii patriotycznych i pieśni rewol., m.in. Warszawianki, poświęconej powstaniu listopadowemu (1831, muzyka K. Kurpińskiego); sztuki hist. łączące elementy 139 DEL tragedii klasycyst. i teatru romant. (Nieszpory sycylijskie 1819, wyd. pol. 1820), komedie (Szkoła starców 1823, wyd. pol. 1829), libretta operowe. DELAYRANCEA [~wrancz'a] BARBU, wtaśc. B. ^tefśnescu (1858-1918), rum. pisarz i polityk; realist. nowele obyczajowe (Hagi Tudose 1903) oraz trylogia dram. opisująca wielkość i zmierzch Księstwa Mołd. (Apus de soare 1909, Yiforul 1910, Luceafarul 1910); pisma polityczne. DELBLANC [~blank] SVEN (1931-92), szwedz. prozaik, historyk literatury; autor powieści, w których łącząc fantastyczną fabułę z motywami mitol., ukazywał jednostkę ludzką w konfrontacji z niszczącym systemem społ.-polit. (Rzeka pamięci 1970, wyd. pol. 1973, Speranza 1980, wyd. pol. 1986, Gunnar Emmanuel 1980, wyd. pol. 1989); sztuki teatr., słuchowiska. DELEDDA GRAZIA (1871-1936), pisarka wt.; jej twórczość (ok. 30 powieści i kilkanaście zbiorów nowel), związaną tematycznie z rodzinną Sardynią, cechuje prostota i surowość artyst. wyrazu, nie pozbawionego akcentów lirycznych; powieści regionalne (Sprawiedliwość 1899, wyd. pol. 1909, Elias Porto/u 1903, Trzcina na wietrze 1913, wyd. pol. 1934) ukazują życie i namiętności najbiedniejszej ludności wiejskiej ściśle powiązane z dziką przyrodą wyspy; także utwory (powieść An-nalena Bilsini 1927, wyd. pol. 1929), których akcja toczy się na kontynencie; 1926 otrzymała Nagrodę Nobla. DELIBES [deljb] MIGUEL (ur. 1920), pisarz hiszp.; powieści osadzone w realiach spot. i obyczajowych Starej Kastylii, ilustrujące zarówno życie i mentalność najuboższych wieśniaków (SzGzu/y1962, wyd. pol. 1983, Niewinni święci 1981, wyd. pol. 1988), jak i hiszp. drobnomieszczaństwa (Pięć godzin z Marłem 1966, wyd. pol. 1980); reportaże z podróży. DELILLE [doili] JACOUES (1738-1813), franc. poeta, ksiądz; autor klasycyst. poematów opisowo- dydaktycznych (Ogrody 1782, wyd. pol. 1783), które wywarły wpływ na poetów pol. oświecenia (S. Trembeckiego, K. Koź-miana i in.); tłumacz utworów Wergiliusza. DELONEY [dalo"ny] THOMAS (15437-1600 lub 1607), pisarz ang., z zawodu tkacz; autor opowieści prozą z życia rzemieślników i ponad pięćdziesięciu ulicznych ballad hist., humorystycznych i sentymentalno-moralizujących. DELWIG ANTON A., baron (1798-1831), poeta roś.; przyjaciel A.S. Puszkina; wydawca almanachu "Siewiernyje cwiety" (1825-31); wspótzałożyciel pisma "Literaturnaja gazieta" (1830); wprowadził do literatury roś. sonet; autor wierszy anakreontycznych, idylli, opartych na wzorach antycznych, oraz stylizowanych pieśni lud-; (m.in. z muzyką M.l. Glinki) i romansów. DEMETER DIMITRIJE (1811-72), chorw. pisarz, krytyk lit. i teatr.; działacz chorw. odrodzenia nar., twórca stałej sceny nar. w Zagrzebiu i pierwszy jej dyrektor; pionier nowelistyki chorw.; największe walory artyst. mają utwory wyrażające charakterystyczną dla pokolenia pisarzy chorw. odrodzenia nar. wizję dziejów ojczystych: romant. poemat hist. Grobnićko poije (1842) oraz dramat hist. Teuta (1844) — przez długi czas cieszący się opinią najbardziej reprezentatywnego dramatu chorwackiego. DEMETRIUS LUCIA (ur. 1910), pisarka rum.; początkowo psychol. powieści (Tinere^e 1936) i opowiadania, w powojennych powieściach, opowiadaniach (wybór pol. Obietnice 1970) oraz dramatach dominuje współcz. problematyka spot.; ponadto poezje, przekł. utworów L.N. Tołstoja, I.S. Turgieniewa, I.A. Bunina. DEMIRCZIAN DERENIK, wlaśc. Demirczoghlian (1877-1956), pisarz orm.; początki twórczości poet. pod wpływem dekadentyzmu; w okresie porewol. uprawiał g3. prozę realist.; tematem jego opowiadań i powieści są m.in. perspektywy rozwoju narodu orm. w nowych warunkach społ.-polit.; komedia satyr. Kadź Nazar (1924) i dramat hist. Jerkir hajreni (1940); powieść hist. Wartanank (1943-16). DEML JAkUB (1878-1961), czes. poeta i prozaik, ksiądz katol.; w wyniku konfliktu z władzami kość. ograniczono jego prawa do wykonywania posługi kapłańskiej; autor ale-gor. wierszy prozą ze zbioru Moji pratele (1913) oraz onirycznych opowiadań z tomów Hrad smrti (1912) i Tanec smrti (1914), uważany przez czes. surrealistów, zwt. V. Nezvala, za ich prekursora; napisał także powieść Zapomenute svetlo (1934) i dziennik poet. Slepeje (t. 1-26 1917-41). DEMOSTENES (384-322 p.n.e.), największy mówca gr., polityk; przywódca stronnictwa antymaced. w Atenach; uczeń Isajosa; od 364 pisarz mów (logograf) i obrońca sądowy; stał się znany jako mówca dzięki mowie polit. O okręgach podatkowych (354), w której 140 DES nawoływał do budowy floty wojennej w celu obrony Grecji przed Macedonią; w 3 Filipikach (351-341, tłum. pol. 1774), w 3 Mowach olin-tyjskich (349-348) atakował zaborczą politykę Filipa II, zwalczał stronnictwo promaced. i jego przywódcę Ajschinesa (m.in. w Mowie o pokoju 346); 340 doprowadził do zjednoczenia państw gr. pod przewodnictwem Aten, nie zdołało to jednak ocalić niepodległości Grecji; Mowa pogrzebowa ku czci poległych pod Cheroneą zawierała m.in. potępienie polityki Ajschinesa; zniesławiony przez Ajschinesa, D. wytoczył mu proces; wygłosił wówczas słynną mowę O wieńcu, 324 D. uszedł z kraju niesłusznie oskarżony o nadużycia finansowe; na wieść o śmierci Aleksandra Wielkiego stanął na czele akcji wyzwoleńczej; po klęsce Aten w tzw. wojnie lamijskiej popełnił samobójstwo. Według tradycji D. pokonał wadę wymowy i osiągnął mistrzostwo dzięki długotrwałym ćwiczeniom z kamykami w ustach. Zachowane mowy (61), w tym wiele nieautentycznych, cechuje b. staranne opracowanie, umiejętne stosowanie stylów, figur retorycznych i tropów. W Europie Zach. znany od XV w., tłumaczony na wiele języków i naśladowany; w Polsce od pół. XVI w. jego twórczość była tematem wykładów w Akad. Krak.; wyd. pol. Wybór mów (1922, wyd. nowe 1991). DENHAM [dęnam] Sir JOHN (1615-69), poeta ang.; autor wysoko cenionego przez S. John-sona i A. Pope'a poematu opisowo-refleksyj-nego Cooper's Hill (1642), który stał się inspiracją dla twórców tzw. poezji topograficznej ang. oświecenia; tragedia hist. The Sophy (1641), przekt. i parafrazy z Wergi-liusza i Homera. DEON [deą] MICHEL (ur. 1919), pisarz franc.; reprezentant tzw. szkoły dezynwoltury, przeciwstawiającej się egzystencjalizmowi i literaturze zaangażowanej (lata 50.); psychol. powieści (Les poneys sauvages 1970, Liliowa taksówka 1973, wyd. pol. 1975), opowiadania i eseje. DE OUINCEY [dek"ynsy] THOMAS (1785-1859), ang. eseista i krytyk lit.; przyjaciel "poetów jezior" (S.T. Coleridge'a, W. Wordswortha i R. Southeya); najwyżej cenione szkice auto-biogr. (Wyznania angielskiego opiumisty 1821, wyd. pol. 1980); ponado słynny esej o Makbecie (On the Knocking on the Gate in 'Macbeth' 1822) oraz pionierskie, choć nie dokończone studia Suspiria de Profundis (1845) i tom prozy poet. The English Maił Coach (1849), w których dokonał psychol. analizy symboli sennych; wywarł wpływ na twórczość E.A. Poego i Ch. Baudelaire'a. DE RADA JERONIM -> Rada Jeronim de. DERY [dę:ri] TIBOR (1894-1977), węg. pisarz i publicysta; uczestnik węg. rewolucji 1918-19, czł. Dyrektoriatu Pisarzy; 1956 dawał wyraz kryt. ocenie polityki władz węg., 1957 skazany na 9 lat więzienia, uwolniony 1960 na mocy amnestii; we wczesnej twórczości widoczne wpływy surrealizmu i ekspresjonizmu (tom wierszy Ló, buza, e/nber1922); w powieściach realist. wnikliwa analiza problemów społ. i po-lit. Węgier lat 30.-40. (A befejezetlen mondat, t. 1-3 1947, Odpowiedź, t. 1-2 1950-52, wyd. pol. 1964); g3. ideą wielu późniejszych utworów jest protest przeciw wszelkim formom przymusu i terroru; mikropowieść Niki (1955, wyd. pol. Paryż 1959), tom opowiadań Miłość 1963, wyd. pol. rozszerzone 1967), powieści: fantas-tyczno-groteskowa Pan A.G. w X (1964, wyd. pol. 1979), hist.-filoz. Anatema (1966, wyd. pol. 1982), współcz. Wyimaginowany reportaż z amerykańskiego pop-festiwalu (1971, wyd. pol. 1982); ponadto m.in. tom wspomnień Ifelet nincs (1969), wybór artykułów i szkiców A napok hordaleka (1973). DESAI [desaj] ANITA (ur. 1937), pisarka ind., tworząca w języku ang.; autorka powieści psychol., w których ewokując atmosferę i krajobraz Indii, kreśli sylwetki kobiet (C/y, the Peacock 1963, l/o/ces in the City 1965, Fire on the Mountain 1977, Clear Lighf of Day 1980); w Bye-Bye, Blackbird (1971) ukazała środowisko ind. emigrantów osiadłych na stałe w W. Brytanii, stopniowo uświadamiających sobie własne związki z Indiami; tom opowiadań Games at Twilight (1978), powieść dla dzieci i młodzieży The Yillage by the Sea (1982). DESNIAK OLEKSA, właśc. O. Rudenko (1909-42), prozaik ukr.; opowiadania i powieści (m.in. Desnu perejszty bataliony 1937), poświęcone wydarzeniom i bohaterom wojny domowej; proza o tematyce młodzieżowej oraz opowiadania o II wojnie świat., m.in. Krów ktycze (1941). DESNICA VLADAN (1905-67), pisarz chorw., z zawodu adwokat; autor powieści, m.in. Niespokojne wiosny (1958, wyd. pol. 1960) i Zimowe letnisko (1950, wyd. pol. 1963) oraz opowiadań (tom Wiosna w Badroyacu 1955, wyd. pol. 1968); intelektualna proza D. odznacza się mistrzowską konstrukcją oraz znakomitą analizą ludzkich przeżyć; poi. przekt. w wyborze opowiadań Bar "77-tanic" (1962) i w Antologii noweli jugosłowiańskiej (1964). 141 DES OESNOS [desnos] ROBERT (1900-45), poeta franc.; do 1930 związany z surrealizmem (proza poet. Deuil pour deuil 1924, poezje Corps et biens 1929); twórca awangard, filmu L'etoile de mer (1928); w czasie II wojny świat. uczestnik ruchu oporu (zbiór Domaine public 1953); zmarł w obozie koncentracyjnym w Te-rezinie. DESPORTES [deport] PHILIPPE (1546-1606), franc. poeta i dyplomata; przebywał w Polsce ze świtą Henryka III Walezego; autor parnfletu Pożegnanie Polski (1574), na który replikował J. Kochanowski tac. wierszem Galio crocitanti (ok. 1576); zbiory poezji (Stances 1567); przekt. pol. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). DESSi GIUSEPPE (ur. 1909), pisarz wt.; w twórczości, związanej tematycznie z rodzinną Sardynią, reprezentuje swoisty regionalizm, polegający nie na opisach krajobrazu i ludzi, lecz na psychol. analizie wspomnień, konfrontowanych z osobistym doświadczeniem; zbiory nowel, m.in. La sposa in citta (1939), Racconti vecchi e /7uow'(1945), Isola dell'Angelo (1957), powieści, m.in. San Silvano (1939), / passeri (1955), Kraina cieni (1972, wyd. pol. 1975), dramaty, m.in. La giustizia (1959). DESTOUCHES [detysz] PHILIPPE, właśc. Ph. Nericault (1680-1754), dramatopisarz franc.; komedie o tendencjach moralizatorskich, pisane wg zasad poetyki klas. (Filozof żonaty 1727, wyd. pol. 1781, Dumny 1732, wyd. pol. 1773). DEYKOTA LAKSHMIPRASAD (1908-58), poeta nepalski; początkowo tworzył utwory głoszące pochwałę przyrody i odwiecznej harmonii w naturze, później, pod wpływem poetów tworzących w języku hindi, ośrodkiem jego zainteresowania stał się człowiek i jego los; poemat Muna Madan (1938) — opowiadający o wędrówce młodzieńca imieniem Madan, którego bieda zmusiła do opuszczenia domu i żony, i wyruszenia w świat w poszukiwaniu pracy, stał się pieśnią nar. Ne-palczyków. DE VOTO [dawo"to"] BERNARD AUGUSTINE (1897-1955), amer. historyk, krytyk lit., pisarz; studia kryt. o M. Twainie (Mark Twain's Ame-rica 1932), hist. — o ekspansji pionierskiej na Zachód i jej wpływie na kształtowanie się mentalności amer. (The Course of Empire 1952), eseje krytycznolit. (The Literary Fallacy 1944), powieści, gł. sensacyjne i kryminalne (The Chariot of Fire 1926, Mountain Time 1947), pisane pod pseud. John August. DEYSSEL [dejsal] LODEWIJK VAN, właśc. Kareł Joan L. Alberdingk Thifm (1864-1952), hol pisarz i krytyk lit.; współzatożyciel i red. (1885-94 i od 1909) dwumies. "De Nieuwe Gids", organu awangard, grupy lit. Tachtig, zw. także Generacją 1880; początkowo zwolennik naturalizmu (powieści, m.in. Een liefde 1887), później zwrócił się ku impresjonizmowi (studium kryt. De dood van het naturalisme 1891) i symbolizmowi (studium kryt. Van Zola tot Maeterlinck 1895); badacz twórczości Rem-brandta. DHAMMAPADA, zbiór 423 buddyjskich sentencji poet. o charakterze etycznym ułożonych w języku pali; D. jest częścią Suttapitaki (pouczeń przypisywanych Buddzie); należy do najstarszych i najpopularniejszych utworów ind. literatury gnomicznej. DHU'N-NUN AJJUB -* Zu an-Nun Ajjub. DIALOGI KONFUCJAŃSKIE, najbardziej autorytatywne r autentyczne źródło poznania nauki -> Konfucjusza; spisane po jego śmierci, wg tradycji ustnej przez jego uczniów (prawdopodobnie w V w. p.n.e.), odzwierciedlają stosunki i prądy nauk. panujące ówcześnie w Chinach; D.K. składają się z 20 rozdziałów; wyd. pol. Dialogi konfucjańskie (1976). DIAZ DEL CASTILLO [djał d. kastjijo] BERNAL (14967-1584), hiszp. konkwistador i kronikarz; uczestniczył m.in. w podboju Meksyku (1519-21) pod przywództwem H. Cortesa; wspomnieniom z tej wyprawy poświęcił barwnie napisane dzieło Pamiętnik żołnierza Kor-teza, czyli Prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii (1632, skrócone wyd. pol. 1962), stanowiące cenne źródło wiadomości o kolonizacji Meksyku. DIB MOHAMED (ur. 1920), pisarz arab. z Algierii, tworzący w języku franc.; autor powieści (Królewski taniec 1968, wyd. pol. 1976, Kto pamięta o morzu 1962, wyd. pol. 1977, Wielki dom 1952, wyd. pol. 1981), nowel z życia współcz. Algierii, o walkach niepodległościowych i tworzeniu nowego ładu, 5 zbiorów poezji (pol. przekł. w wyborze współcz. poezji arab. Pieśni gniewu i miłości 1983 oraz. w licznych czasopismach), opowiadań (W kawiarni 1955, wyd. pol. 1957); uprawiał krytykę teatralną. DICK ISAAC (1814-1893), pisarz żyd., tworzący w języku hebr. i jidysz; urodzony w Wilnie; pierwszy wprowadził do literatury żyd. opo- 142 DID władanie realist; autor ponad 800 poczytnych opowiadań i nowel propagujących idee oświecenia żyd. (haskala), będących obecnie doskonałym źródłem poznania folkloru żyd.; wybór utworów D. wydał S. Niger (Geklibene Werkfun IM Ofc/f 1954). DICK [dyk] PHILIP K. (1928-82), pisarz amer.; jeden z czołowych przedstawicieli literatury science fiction; powieści inspirowane przez rozmaite teorie nauk., poglądy filoz. i przewrotnie interpretowaną historiografię, w których podejmuje m.in. wątki utopii polit. i podróży w czasie: Oko na niebie (1957, wyd. pol. 1994), Człowiek z Wysokiego Zamku (1962, wyd. pol. 1991), Trzy stygmaty Palmera El-dricha (1964, wyd. pol. 1990), ró>*(1969, wyd. pol. 1975), oparta na motywach autobiogr. Klany księżyca Alfy (1964, wyd. pol. 1992); opowiadania, m.in. tom Ostatni pan i władca (1980, wyd. pol. 1990). DICKENS [dykynz] CHARLES (1812-70), po-wieściopisarz ang.; najwybitniejszy przedstawiciel ang. powieści spot.-obyczajowej 2 pot. XIX w. Początkowo pracował jako reporter w dziennikach liberalno-reformatorskich i sprawozdawca parlamentarny (Szkice Boża 1836, wyd. pol. 1955), po sukcesie Klubu Pickwicka (1836-37, wyd. pol. 1870) zajął się gł. twórczością lit.; w licznych powieściach dat wyraz wrażliwości na niesprawiedliwość i krzywdę społ., na bezduszność praw wobec ludzi ubogich; realist., drobiazgowy opis środowisk spot. (mieszczańskich, biedoty miejskiej) zespalał z romant. atmosferą baśniowości i liryzmem; byt kronikarzem życia współcz. Londynu, utrwalał postacie dziwaków i eks-centryków o rysach karykaturalno-grotesko-wych; operował szeroką skalą humoru, często o zabarwieniu satyrycznym. Do najpopularniejszych utworów D. należą m.in.: Oliver Twist (1837-1839, wyd. pol. 1846), Nicholas Nickleby (1838-1839, wyd. pol. 1847), Dawid Copper-field( 1849-1850, wyd. pol. 1889), Ciężkie czasy (1854, wyd. pol. 1866), Mała Domt( 1855- 1857, wyd. pol. 1925), Wielkie nadzieje (1860-1861, wyd. pol. 1868), cykl Opowieści wigilijnych (1843-45, łączne wyd. pol. 1958). R. DYBOSKI Charles Dickens. Życie i twórczość, Lwów 1936; J. DOBRZYCKA Karol Dickens, Warszawa 1972. DICKEY [dyky] JAMES LAFAYETTE (ur. 1923), amer. poeta i krytyk lit.; wiersze i proza poet. czerpiące materiał do refleksji moralnej i me-tafiz. z doświadczeń dnia codziennego i obserwacji przyrody; Buckdancer's Choice (1965), Poems 1957-1967 (1968), The Zodiak (1976), The Central Motion: Poems 1968-79 (1979), Puella (1982); powieść Deliverance (1970); szkice The Suspect in Poetry (1964), Babel to Byzantium (1968). DICKINSON [dykynsn] EMILY (1830-86), poetka amer.; uprawiała lirykę medytacyjną, splatając drobne spostrzeżenia z życia domowego oraz przyrody z metafiz. i egzystencjalną refleksją; dominowały w niej motywy miłości, cierpienia, samotności i śmierci; rozważania swe ujmowała w postaci epigramatycznych notatek, zakończonych zwykle paradoksalno--ironiczną sentencją; odważnie eksperymentowała z formą; za życia zgodziła się opublikować tylko 6 spośród 1147 wierszy, dlatego odkryta i doceniona dopiero po śmierci (pierwszy zbiór wyd. 1890, edycja kompletna The Poems o f Emity Dickinson, t. 1-3 1955); uznana za najwybitniejszą poetkę amer.; pol. wybory: Poez/e(1965), Poezje wybrane (1975), 700 [sto] wierszy (1990). DIDEROT [didro] DENIS (1713-84), franc. fHo-zof, pisarz, krytyk literatury i sztuki; jeden z czołowych przedstawicieli franc. oświecenia. W 1745 objął (wraz z J. d'Alembertem) redakcję Wielkiej encyklopedii francuskiej, zajmując się w niej, poza kierowaniem całością prac, zwt. działami filozofii oraz sztuki i rzemiosła; skupił wokół niej czołowe umysły ówczesnej Francji (tzw. encyklopedyści, m.in. Voltaire, Ch. de Montesquieu, J.J. Rousseau, E. Bonnot de CondiIIac). Początkowo zwolennik teizmu, następnie deizmu, ostatecznie opowiedział się za ateizmem; głosząc materializm, sensualizm i determinizm witalistyczny postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spe-kulatywnymi; negował istnienie wolnej woli w naturze ludzkiej; w dziedzinie moralności przyjmował utylitaryzm i posłuszeństwo prawom natury; przeciwstawiając się wszelkim dogmatom akcentował względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy; swoje poglądy filoz. przedstawił w pra- cach: Myśli filozoficzne (1746), List o ślepcach (1749), O interpretacji natury (1754), Sen d'Alemberta (1769, wyd. 1830, wyd. pol. 1962); poglądy spot.-polit. (antykolonializm, prawo do rewol. obalenia despotyzmu) wyłożył m.in. w napisanej wspólnie z G.Th. Raynalem Historii politycznej rewolucji amerykańskiej (1781, wyd. pol. 1783). Dążąc do odnowy teatru franc. stworzył teorię rodzącego się wówczas dramatu mieszczańskiego, gatunku pośredniego między tragedią a komedią (O poezji dramatycznej 1759, przekł. pol. w: E. Rzadko-wska Teorie dramatyczne Oświecenia francuskiego 1958); do perfekcji doprowadził kry- 143 DID tykę sztuki (recenzje Salony ogłaszane 1759-81, wybór pol. w: Paradoks o aktorze 1950); w dziedzinie literatury wyróżnił się zwł. jako autor prozy zapowiadającej XX w. — błyskotliwych powiastek filoz. Kubuś Fatalista i jego pan (1773, wyd. 1796, wyd. pol. 1915) i Kuzynek mistrza Rameau (ok. 1762-77, wyd. niem. w przekł. J.W. Goethego 1805, wyd. franc. 1821-23, wyd. pol. 1910) oraz psy-chol.-obyczajowej powieści Zakonnica (1760, wyd. 1796, wyd. pol. 1949); pisał także sztuki teatr, ilustrujące jego koncepcje dramatu oraz opowiadania (To nie bajka 1773, wyd. pol. 1920); Wybór pism filozoficznych (1953). E. RZADKOWSKA Encyklopedia i Diderot w polskim Oświeceniu, Wrocław 1952; J. LITWIN Ese/e o dialogach wewnętrznych Diderota, Warszawa 1967; H. RAYSS Z problemów antropologii Holbacha i Diderota, Lublin 1976; M. SKRZYPEK Diderot, Warszawa 1982. DIDION [dydjen] JOAN (ur. 1934), pisarka amer.; łącz/działalność dziennikarską z twórczością lit.; powieści psychol.-obyczajowe o postępującej dezintegracji współcz. społeczeństwa amer., zwt. jego warstw wyższych (Rzekobieg 1963, wyd. pol. 1987, Graj, jak się da 1970, wyd. pol. 1986, Modlitewnik 1977, wyd. pol. 1986, Demokracja 1984, wyd. pol. 1991); zbiory esejów, w których poddaje krytyce amer. rzeczywistość społ. i polit. (Slou-ching Towards Bethleem 1968, Tnę Wbite Album 1979, Salvador 1983); scenariusze filmowe. DIEGO GERARDO (1896-1987), hiszp. poeta, historyk literatury i muzyk; przedstawiciel awangard, kierunków poet. — kreacjonizmu i ultraizmu, związany z tzw. pokoleniem 1927, dążącym do odnowy poezji hiszp.; różnorodna twórczość obejmuje poezje awangard. (Ima-gen 1922), tradycyjne w formie (Yersos huma-nos 1925), późniejsze — nawiązujące do twórczości L. de Góngory (Alondra de verdad 1941); antologia poezji hiszp. 1901-34 (1949). DIERŻAWIN GAWRILA R. (1743-1816), poeta roś.; przedstawiciel klasycyzmu; sławę przyniosła mu oda na cześć Katarzyny II Felica (1783), łącząca panegiryczne przedstawienie idealnej monarchini z satyr, obrazem jej dworu, oraz oda filoz. Bóg (1784, przekł. pol. 1821), wielokrotnie tłumaczona na różne języki; ponadto autor dramatów, obszernej autobiografii i uwag do swoich utworów. DIETMAR VON AIST [di:t~ fon a.] (ok. 1139-ok. 1171), jeden z pierwszych minnesin-gerów; przypisywane mu pieśni wywarty wpływ na rozwój niem. rycerskiej liryki miłosnej; wybór pieśni w zbiorze Minnesangs Fruhling (1942). DIGGELMANN MATTHIAS WALTER (1927-79), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; 1956 dramaturg w rozgłośni w Zurychu; autor powieści o tematyce społ., m. in. Geschichten urn Abel (1960), Harry Wind zeznaje (1962, wyd. pol. 1965); pisał także opowiadania, dramaty, słuchowiska, scenariusze filmowe. Dl GIACOMO [di dżiakomo] SALYATORE (1860-1934), pisarz wł.; jeden z najwybitniejszych regionalistów w literaturze wł.; w twórczości, pod silnym wpływem weryzmu (wt. odmiana naturalizmu), dat realist. studium życia środowiska plebejskiego rodzinnego Neapolu, nie pozbawione akcentów liryzmu i zaangażowania uczuciowego; dramaty (As-sunta Spina 1910), nowele (zbiór Novelle napoletane 1914); wielką popularność zyskał sugestywnymi, melodyjnymi poezjami oraz pieśniami i'piosenkami w dialekcie neapolitań-skim: Ariette e sunetfe (1898), Canzoni e ar/ette nove (1916), Poesie (1927); prace, np. histo-rycznolit. i anegdotyczne o Neapolu. DIKTONIUS ELMER RAFAEL (1896-1961), pisarz fiń., tworzący w języku szwedz.; także krytyk lit. i muz. oraz kompozytor; przedstawiciel fiń.-szwedz. modernizmu; wczesna liryka, tworzona pod wpływem ekspresjonizmu i ang. imagizmu; wiersze rewol. (zbiory: Min dikt 1921, Stenkol 1927); w późniejszych zbiorach poet. (Gras och granit 1936) i nowelach (Medborgare i republiken Fin land, t. 1-2 1935-40) poruszał problemy spot. lat 20. i 30.; eksperymentatorska narracyjnie powieść Jan-ne Kubik (1932), nawiązująca do wydarzeń wojny domowej 1918 w Finlandii. DILONG RUDOLF (1905-86), poeta stawać., franciszkanin; od 1945 na emigracji (Europa Zach., Argentyna, USA); w latach 30. i 40. przedstawiciel Katol. Moderny, która uwolniła poezję o orientacji katol. od teol.-moraliza-torskiego utylitaryzmu, ulegając wpływom teorii H. Bremonda, poetyzmu i surrealizmu; podejmował też tematykę patriotyczną; zbiory wierszy, m.in. Slavne na holiach! (1932), Helena nosil'aliu (1935), Ja sv. Frant/sęk (1938), Pokora v/na (1973), ESte kyietok (1982); także dramaty, utwory prozą (Cesty yyhnanca 1951). DIŁOW LJUBEN (ur. 1927), pisarz bułg.; autor utworów psychol. o tematyce obyczajowej; od końca lat 50. uprawiał gł. prozę fantastycz- 144 DIV nonauk., w której często podejmował krytykę kultu stalinowskiego, włączając się w tzw. nurt rozrachunków ideowo-moralnych (m.in. powieści Atomnijat czowek 1958, Koko i Kiki. Czowekyt, kojto tyrsi 1964, Mnogo imena na stracha 1967, Pepelta na ska/andyra 1969, Pytuwane s Ijubenica 1982); pol. przekł. w antologii opowiadań bułg. Gorące południe (1967). DIMAKIS MINAS (1917-80), poeta gr.; początkowo symbolista, później tworzył wiersze inspirowane problematyką egzystencjalną (zbiory m.in. Chameni ji 1939, Skotino perazma 1956, To taksidi 1960); eseje krytycznolit.; przekłady poezji franc.; pol. przekłady wierszy D. w antologiach: Nowe przestrzenie łkara, Poeci nowej Grecji (obie 1972), Latarnie Posej-dona (1978). DIMITROWA BŁAGA (ur. 1922), poetka bułg.; 1992-93 wiceprezydent Bułgarii; autorka wierszy filoz. i liryków (zbiory Do utre 1959, Obratno wreme 1966, Kak? 1974, Prostran-stwa 1980, Glas 1985, zbiór poematów KIjucz 1991; pol. wybór Kto się zatroszczy o ślepego bociana 1982), odznaczających się stylem aforystycznym; D. często posługuje się w nich paradoksem; w twórczości prozatorskiej łączy motywy liryczne z dyskursem publicyst. i refleksją filoz.-moralną; powieści obrachunkowe {Podróż do siebie samej 1965, wyd. pol. 1970, Objazd 1967, wyd. pol. 1971, Lice 1982), powieść liryczna (Lawina 1971), sztuki teatr., szkice z podróży poświęcone wojnie w Wietnamie; tłumaczka poezji pol. (znakomity przekł. Pana Tadeusza A. Mickiewicza, wyd. fragmentów 1943, całości 1959), niem., franc., starogreckiej. DIMOW DIMITYR (1909-66), pisarz bułg.; 1964-66 przewodn. Związku Pisarzy Bułg.; autor społ.-psychol. powieści, m.in. Tytoń (1951, wyd. pol. 1956), w której ukazał społeczeństwo Bułgarii w przededniu II wojny świat.; w powieści Skazańcy (1945, wyd. pol. 1974) i dramacie Postój w Arco-Iris (1964, wyst. pol. 1978) opisał czasy wojny domowej w Hiszpanii; opowiadania, dramaty obyczajowe z życia mieszczaństwa j wspótcz. inteligencji. DINESCU [~sku] MIRCEA (ur. 1950), poeta rum.; od 1990 przewodn. Związku Pisarzy Rum.; początkowo liryka w stylu neoroman-tyzmu; jeden ze współtwórców wspótez. rum. poezji polit.; gł. zbiory: Proprietarul de poduri (1976), Rimbaud negustorul (1985), Moartea citeste ziarul (1989). DINIS [dinisz] JULIO, wtaśc. Joaquim Guilher-me Gomes Coelho (1839-71), pisarz portug.; prekursor realizmu w literaturze portug.; autor powieści obyczajowych z życia prowincji (Urna familia inglesa 1868, Os fidalgos da Casa Mourisca 1871) odznaczających się bogactwem obserwacji i dokładnością opisu; pisał też poezje i dramaty. DIODOR SYCYLIJSKI (l w. p.n.e.), historyk gr.; autor Bibliotheke — dziejów świata od czasów mitycznych do pot. l w. p.n.e.; z 40 ksiąg zachowało się 15: I-V (do ok. 1200), XI-XX (lata 480- 301) oraz wyciągi i fragmenty; dzieło ważne dla chronologii Aten (lista ar-chontów) i Sparty (lista królów) w V i IV w., okresu diadochów, historii Biliskiego Wschodu i wczesnego Rzymu, a zwt. dziejów Sycylii. DIOGENES LAERTIOS (III w.), gr. filozof i dok-sograf; autor Żywotów i poglądów słynnych filozofów w 10 księgach (wyd. pol. 1968) — ważnego źródła wiadomości o filozofii gr., zwł. o presokratykach. DION Z PRUSY, Dio Cocceianus, zw. Chryzo-stomem lub Ztotoustym (ok. 40-po 112), gr. retor i filozof; przedstawiciel drugiej sofistyki, uczeń stoika Musoniosa; polityk na dworze ces. Tytusa, wygnany przez ces. Domicjana, po powrocie przyjaciel cesarzy Nerwy i Traja-na; autor 78 zachowanych mów, m.in. Peri basileias—wizerunek idealnego władcy (Tra-jana), Mowa eubejska — pochwała życia na łonie natury. DIONIZJUSZ Z HALIKARNASU, Dionizjos z H. (ok. 60-po 7 p.n.e.), gr. retor i historyk; twórca podstaw krytyki lit., krzewiciel attycyz-mu w lit. kotach Rzymu, gdzie mieszkał przez 22 lata; autor historii Rzymu (Romaike ar-chaiologia) do czasów l wojny punickiej (264), dzieła pomyślanego jako wstęp do Dziejów Polibiusza (20 ksiąg: I-IX zachowane w całości, X-XI w znacznej części, reszta we fragmentach), a także prac hist.-lit. O zestawieniu wyrazów (wyd. pol. w: Trzy stylistyki greckie 1953), O potędze wymowy Demostenesa i in.; pierwsze przekł. dzieł na język łac. w pół. XVI w. DIPAWANSA, najstarsza zachowana kronika buddyjska Cejlonu (anonimowa), spisana w IV-V w.; uzupełnieniem D. jest Mahawansa autorstwa mnicha Mahanamana z V wieku. DIYIŚ IVAN (ur. 1924), poeta czes.; od 1969 na emigracji w Niemczech (pracował w rozgłośni Radia Wolna Europa); nawiązując do twórczości V. Holana i J. Kotara, uprawiał poezję 10 — Słownik pisarzy świata 145 DJA metafizyczną o tematyce egzystencjalnej (tomy Morał/ty 1963, Żalmy 1986); wydawca poezji nurtu katol. (J. Paliyca, B. Reynka). DJALSKI, Gjalski, KSAVER SANDOR, właśc. Lju- bomir Babić (1854-1935), prozaik chorw.; jeden z pierwszych przedstawicieli realist. prozy psychol.; nowele z życia ziemiaństwa chorw. {Pod starimi krovovi 1886, Iz varme-djinskih dana 1891 i in.); opowiadania i powieści o tematyce polit. i spot. (m.in. U noći 1886, Djurdjica Agićeva 1889). DJURDJEVIĆ IGNJAT (1675-1737), poeta chorw., benedyktyn z Dubrownika; tworzył liryki wzorowane na pieśniach lud., parodie poezji pasterskiej oraz wiersze rel. (poemat Uzdasi Mandat jene pokornice 1728); pozostawił ok. 100łac. biografii ważnych osobistości dubrownickich; przekł. psalmów Saltijer slovinski (1729) i poezji włoskiej. DMITRIJ ROSTOWSKI, wlaśc. Daniit S. Tuptało (1651-1709), roś. pisarz kość. i kaznodzieja; metropolita rostowski, kanonizowany przez Kościół prawosławny; autor ostatniej redakcji Czetji- Minei (zbiór ułożonych wg kalendarza żywotów świętych), pozostającej pod wpływem Żywotów Świętych P. Skargi; pisał też tzw. kanty (utwory przeznaczone do śpiewu), m.in. Cantus in yictoriam serenissimi Imperator/s, sławiący zwycięstwo nad Szwedami pod Narwą (1703). DMITRIJEW IWAN l. (1760-1837), poeta roś.; przedstawiciel sentymentalizmu; zwolennik reformy językowej N.M. Karamzina; autor bajek (m.in. Modnaja żena), pieśni lirycznych, satyr. i epigramatów; tłumacz literatury francuskiej. DÓBLIN [~lyn] ALFRED (1878-1957), niem. prozaik i eseista, z zawodu lekarz; od 1933 na emigracji (we Francji, USA), 1945-53 w RFN, od 1953 ponownie na emigracji we Francji, 1956 powrócił do kraju; współtwórca niem. ekspresjonizmu, współpracował z lewicowym czasopismem "Der Sturm" (eseje satyr.-polit.); wczesne powieści o tematyce egzotycznej i hist. (D/e drei Spruge des Wang-lun 1915, Wallenstein 1920, Berge, Meere und Giganten 1924); świat, rozgłos zdobył utworem Berlin Alexanderplatz (1929, wyd. pol. 1959) o ostrej wymowie społ., ukazującym zagrożenie egzystencji człowieka w społeczeństwie kapita-list., kreślącym jednocześnie obraz wielkiego miasta i ewokującym jego atmosferę; w powieści tej odszedł D. od konwencji tradycyjnej prozy, posługując się techniką montażu (wpływ J.R. DOS Passosa) i monologu wewn.; problematyką nieudanej rewolucji zajął się w tetralogii November 1918 (1937-50), ostatnia zaś powieść Hamlet, czyli Kres długiej nocy (1956, wyd. pol. 1966) jest obrachunkiem ze skutkami wojny i pogrobowcami faszyzmu. DOCTOROW [doktorów] EDGAR LAWRENCE (ur. 1931), prozaik amer.; autor powieści psychol.-obyczajowych, w których kreśli barwny obraz przemian społ. w Stanach Zjedn. od końca XIX w. po czasy współczesne; wprowadza w nich wydarzenia i postacie hist, a fabule, podporządkowanej poetyce kolażu lub prozy sensacyjnej, nadaje niekiedy wymowę przypowieści filoz., moralitetu: Witajcie w Ciężkich Czasach (1960, wyd. pol. 1984), The Book of Daniel (1971), Ragtime (1974, wyd. pol. 1983), Jezioro Nurów (1980, wyd. pol. 1991). DOCZANASZWILI GURAM (ur. 1935), prozaik gruz.; autor nowel, groteskowo-fantastycznych powieści, opowiadań, w których posługując się ironią; techniką strumienia świadomości ukazuje różnorodny obraz życia współcz. Gruzji. DODERER HEIMITO VON (1896-1966), pisarz austr.; w powieści Każdy może być mordercą (1938, wyd. pol. 1963) zajął się odpowiedzialnością jednostki za losy innych; uznanie zyskały stanowiące tzw. trylogię wiedeńską powieści: Schody Strudlhofu (1951, wyd. pol. 1979), Demony (1956, wyd. pol. t. 1-3 1985) — w której nakreślił epicki obraz zmian społ. w Austrii w okresie 1917-27, oraz D/e erleuch-teten Fenster... (1950); także opowiadania. DODGSON [dodżsn] CHARLES LUTWIDGE -> Carroll Lewis. DOŁMATOWSKI JEWGIENIJ A. (ur. 1915), poeta roś.; autor popularnych pieśni, gł. do muzyki D.D. Szostakowicza (m.in. tekstu oratorium Pieśń o lasach 1949), patetycznych wierszy o tematyce frontowej i młodzieżowej, powieści Mieżdunarodnyj wagon (1986). DOMANOYIĆ RADOJE (1873-1908), pisarz serb.; autor opowiadań alegor.-satyr., piętnujących konformizm i fałszywy patriotyzm (m.in. Stradija 1902). DOMBROWSKI JURIJ O. (1909-78), pisarz. roś.; autor powieści: biogr. Dierżawin (1939, nie ukończona) i Małpolud przychodzi po swoją czaszkę (1959, wyd. pol. 1962) o okupacji Europy przez Niemców; rozgłos zdobył powieściami Kustosz (1964, wyd. pol. 1987) 146 DOO i Fakultiet nienuźnych wieszczej (Paryż 1978, wyd. roś. 1988), w których, opierając się na własnych przeżyciach z 15 lat pobytu w obozach i na zesłaniu, analizował mechanizm totalitaryzmu w ZSRR u schyłku lat 30.; w nowelach o W. Szekspirze, zebranych w tomie Czarna dama (1969, wyd. pol. 1973) i eseju Chudożnik Katmykow (1970) podejmował problemy sztuki i swobody twórczej. DOMENTIJAN (ok. 1210-po 1264), biograf serb., mnich z góry Athos; jego pisarstwo, odznaczające się słownym przepychem, przeznaczone dla elitarnego odbiorcy dworskiego, wyrastało z mistycznego klimatu świętej góry Athos; napisał 1253-54 żywot R. Nemanjicia — św. Savy (Żywot św. Savy) oraz 1263-64 żywot S. Nemanji — św. Simeona (Żywot św. Simeona}', przekł. pol. fragmentów Dar słowa (1983). DOMOSTROJ, anonimowy zabytek literatury starorus. powstały w pocz. XVI w.; ponownie oprać, w Moskwie przez doradcę Iwana Groźnego, protopopa Sylwestra (zm. ok. 1566); D. zawiera zbiór przepisów obyczajowo-pra-wnych regulujących życie rodzin bojarskich i kupieckich oraz ich stosunek do cara i religii. DONCZEW ANTON (ur. 1930), pisarz bułg.; autor powieści hist, heroizujących dzieje nar. (Skazani/e za wremefo na Samu/ł... 1961, Czas wyboru 1964, wyd. pol. 1967, Skazani/e za chan Asparuch, knjaz Sław i żreca Teres, t. 1-3 1984); scenariusze film., książki dla dzieci. DONELAITIS KRISTIJONAS (1714-80), poeta litew.; od 1743 pastor luterański; przedstawiciel oświecenia; autor poematu Rok (1818, wyd. pełne 1865, wyd. pol. 1933, następne 1982) odzwierciedlającego obyczaje i stosunki społ. na Litwie w XVIII w.; pisał też bajki klasycyst. oraz pieśni, do których komponował melodie; twórczość D. miała charakter dydaktyczny i była pierwszym przejawem budzącego się wówczas patriotyzmu wśród Litwinów. DONISZ AHMAD MAHDUM, zw. Kalia (1827-97), pisarz tadż.; propagator idei oświeć., uważany za najbardziej postępowego myśliciela tadż. XIX w.; autor traktatów polit.-filoz.; jego twórczość wywarła duży wpływ na rozwój tadż. prozy; pisał również poezje w formach klas. (gazele, kasydy, rubajaty). DONLEAYY [donlj:wy] JAMES PATRICK (ur. 1926), pisarz amer., pochodzenia irl.; w swej najgłośniejszej, quasi-autobiogr. powieści Ryży C\ 955, wyd. pol. 1991), nacechowanej sar- kastyczną ironią i komizmem, nawiązującej do tradycji romansu totrzykowskiego, skupia się na problemach poszukiwania tożsamości przez intelektualistę irl.-amer., usiłującego ją odnaleźć na styku 2 kultur; ponadto powieść A Fairy Tale of New York (1970) i opowiadania. DONNĘ [dań] JOHN (1572-1631), ang. poeta i kaznodzieja; zmiana wyznania (z katolicyzmu na anglikanizm) umożliwiła mu karierę duchowną: był m.in. dziekanem katedry Sw. Pawła, gdzie zasłynął kazaniami (wyd. pośmiertne 1640-60); twórca i czołowy przedstawiciel barok, szkoły poetów metafizycznych; w liryce, początkowo miłosnej, później rel.-filoz., posługiwał się językiem surowym, niemal potocznym, o wielkiej sile obrazowania, łącząc precyzję intelektualną z intensywnym napięciem uczuciowym (Songs and Sonnets, Elegies, Hoły Sonnets, The First... i The Second Annwersary); pol. przekł. w antologiach: Śmierć i miłość (1963), Poeci języka angielskiego (t. 1 1964) i Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (wyd. 2 rozszerzone 1991). DONNER JORN JOHAN (ur. 1933), fiń.-szwedz. prozaik, krytyk, reżyser i scenarzysta film.; 1957 współtwórca Fin. Archiwum Film.; 1978-81 dyr. Szwedz. Inst. Film. w Sztokholmie; popularność zdobył swoją niezależną intelektualnie publicystyką polit. i reportażami: Rap-port fran Berlin (1958), Sverigeboken (1973), Jag, Jórn Johan Donner, fódd den 5 februari 1933 i Helsingfors, Finland (1980); wywarł znaczny wpływ na rozwój kinematografii skand.; twórca filmów o tematyce obyczajowej i społ. (Wrześniowa niedziela 1963, Kochać 1964, Kac 1973); film-wywiad Trzy sceny z In-gmarem Bergmanem (1975), Brudna sprawa (1982). DONOSO JOSE (ur. 1924), pisarz chilijski; w twórczości stosuje śmiałe eksperymenty formalne; powieści, m.in. Ta niedziela (1966, wyd. pol. 1984) oraz Plugawy ptak nocy (1970, wyd. pol. 1975), w której świat rzeczywisty splata się ze światem legend, mitów i halucynacji, opowiadania; esej Moja osobista historia boomu (1972, wyd. pol. 1977) — rodzaj lit. autobiografii pisarza. DOOLITLLE [dy:lytl] HILDA, kryptonim H.D. (1886-1961), poetka amer.; od 1911 w Europie; wspótinicjatorka, wraz z mężem R. Alding-tonem, imagizmu, kierunku rozwijającego się 1909-17, postulującego ograniczenie utworu 147 DOR do jednego obrazu; w aforystycznych, kunsztownie stylizowanych lirykach nawiązywała do tradycji helleńskiej i elżbietańskiej (zbiory Sea Garden 1916, Red Roses for Bronze 1929, Tribute to the Angels 1945, By Avon River 1949; poemat Helen in Egypt 1961); autobiogr. utwory prozą, m.in. Bid Me to Live (1960), HERmione (1981). DORGELES [~żólęs] ROLAND, właśc. R. Le-cavele (1886-1973), pisarz franc.; zdobył rozgłos powieścią z czasów l wojny świat. Krzyże drewniane (1919, wyd. pol. 1929); autor książek poświęconych środowisku paryskiej cyganerii (Montmartre, mon pays 1928), powieści egzotycznych, wspomnień z podróży. DOROSZ JEFIM, właśc. J.J. Golberg (1908-72), pisarz roś.; twórczość nowelistyczna, poświęcona gł. tematyce wiejskiej; luźny cykl utworów Dieriewienskij dniewnik (powstały 1956-72), będący obroną tradycji roś. chłopstwa. DOS PASSOS [d. paso"s] JOHN RODERIGO (1896-1970), pisarz amer.; w twórczości wyrażał nastroje tzw. straconego pokolenia (młodej generacji pisarzy amer. przeżywających załamanie ideowo-moralne po wstrząsie l wojny świat.), był też pacyfistą (powieść Trzej żołnierze z Ameryki 1921, wyd. pol. 1931); w Manhattan Transfer (1925, wyd. pol. 1931), stosując technikę impresjonist., ukazał panoramiczną wizję życia wielkiego miasta, a w trylogii USA (42 równoleżnik 1930, wyd. pol. 1963; Rok 1919 1932, wyd. pol. 1970; Ciężkie pieniądze 1936, wyd. pol. 1990) wystąpił z oskarżeniem deprawującego oddziaływania wielkiego kapitału na amer. życie społ. i polit. lat 1900-30; rozwinął nowatorską technikę symultanicznego prowadzenia wielu wątków fabularnych, które splatał z autentycznymi materiałami kronikarsko-dokumen-talnymi i biogr. oraz z komentarzem odautorskim, ujętym w formie tzw. strumienia świadomości; w późniejszej twórczości (trylogia Districf o f Columbia 1939^9) odstąpił od przekonań radykalnych; uprawiał też dramat, poezję, reportaż i prozę wspomnieniową (The Best o f T/mes 1966). DOSOFTEI [~tęj], właśc. Dimitrie Barila (1624-93), pisarz rum.; metropolita Mołdawii; wprowadził język rum. do liturgii kość.; jego Psalfirea fn yersuri (1673), poet. parafraza Psałterza Dawidów J. Kochanowskiego, miała fundamentalne znaczenie dla rozwoju wersyfikacji rum.; modlitewniki, żywoty świętych. H. MISTERSKI "Psaltirea /'n versuri" metropolity mołdawskiego Dosoftefa a "Psałterz Dawidów" Jana Kochanowskiego, Poznań 1970. DOSTOJEWSKI FIODOR M. (1821-81), powieś-ciopisarz roś.; mistrz prozy psychol.; 1843 ukończył Wojsk. Szkołę Inżynieryjną w Petersburgu, po roku opuścił wojsko i poświęcił się pracy literackiej. Pierwszy utwór — powieść epistolarna Biedni ludzie (1846, wyd. pol. 1929), przedstawiająca losy drobnego urzędnika i zwykłej dziewczyny, zyskała wysoką ocenę krytyki, stawiając D. wśród wybitnych pisarzy roś. naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.). W dalszej twórczości D. oddalił się od dominującego kierunku ówczesnej prozy roś. pogłębiając analizę psychol. postaci; dobro i zło natury ludzkiej, irracjonalizm psychiki, zagadnienia rozdwojenia wewn. i marzycielstwa stanowią gł. problematykę utworów: Soóon/tó/"(1846, wyd. pol. Sobowtór i inne opowiadania 1962), Gospodyni (1847, wyd. pol. 1962), Białe noce (1848, wyd. pol. 1902). W.1849 D. aresztowano za udział w kółku pietraszewców i skazano na karę śmierci, następnie tuż przed egzekucją ułaskawiono, zamieniając wyrok na 4 lata katorgi i służbę wojsk.; 1859 D. wrócił do Petersburga, doświadczenia z tego okresu wraz z rozmyślaniami o motywach postępowania człowieka i tajnikach natury ludzkiej zawarł we Wspomnieniach z domu umarłych (1860-62, wyd. pol. 1897). Na zesłaniu w światopoglądzie D. nastąpił zwrot ku chrześcijaństwu, które w najczystszej postaci zachowało się według niego w prawosł. wierze ludu roś.; pierwszym artyst. ujęciem nowej problematyki byty Notatki z podziemia (1864, wyd. pol. w wyborze Opowieści 1929), ukazujące destrukcyjny wpływ indywidualizmu na psychikę ludzką; rozgłos przyniosła pisarzowi Zbrodnia i kara (1866, wyd. pol. 1887-88), powieść o problemie granic wolności, poddająca krytyce skrajny indywidualizm prowadzący do zbrodni; 1867-71 D. przebywał w zach. Europie; jego rozterki duchowe znalazły wyraz w powieści Idiota (1868, wyd. pol. 1909), poświęconej nieudanej próbie zbawienia świata przez dobro; krytykę roś. ruchu rewol. zawarł w Biesach (1871-72, wyd. pol. 1908); tajemne motywy postępków ludzkich prześledził w Młodziku (1875, wyd. pol. 1929); problemy religii i ateizmu ukazał w Braciach Karamazow (1879-80, wyd. pol. 1913), powieści o problemie odpowiedzialności za zło, do której swoistym komentarzem jest Dniewnik pisatiela (1873-81); rozwinął w nim D. swoją koncepcję historiozoficzną, ujmującą dzieje ludzkości jako zmaganie 3 idei: katolickiej, protestanckiej i prawosław- 148 DOT nej; głosił też tezę o roś. "posłannictwie" hist. i rel., łącząc to przeświadczenie z niechęcią do Zachodu, socjalizmu i rewolucji. Nowatorstwo konstrukcji powieściowej — stworzenie wzorów powieści polifonicznej, wielogłosowej, mistrzostwo penetracji wielowarstwowej świadomości ludzkiej, głębia analizy psychol., aktualność dialektycznego zespołu pytań moralno-filoz. połączona z nienarzucaniem ostatecznych rozwiązań, jednoczesna skłonność do fascynacji i scep- tycyzmu oraz bogactwo problemów moralnych i filoz. uwarunkowały olbrzymi wpływ D. na literaturę roś. i świat.; jako myśliciel D. oddziałał na rozwój myśli egzystencjalistycz-nej, a także filoz.-rel. w Rosji i we Francji; Z pism (t. 1-11 1955-64); pol. wybory Opowieści fantastyczne (1979), Z notatników (1979). S. MACKIEWICZ Dostojewski, Warszawa 1957; R. PRZYBYLSKI Dostojewski i "przeklęte problemy", Warszawa 1964; T. POZNIAK Dostojewski w kręgu symbol/stów rosyjskich, Wrocław 1969; B. URBAN-KOWSKI Dostojewski — dramat humanizmów, Warszawa 1978; D. KUŁAKOWSKA Dostojewski. Dialektyka niewiary. Warszawa 1981; H. BRZOZA Dostojewski — mysi a forma, Łódź 1984, A. RAŹNY Fiodor Dostojewski. Filozofia człowieka a problemy poetyki, Kraków 1988. DOTTO MODHUSZUDON (1824-73), ind. poeta i dramatopisarz, tworzący w języku benga-Iskim; w swych utworach wykorzystywał wzory literatury eur. (Homer, J. Milion, T. Tasso); wprowadził do literatury bengalskiej biały wiersz (poemat Meghnatbodho 1861); w dramatach opierał się na wątkach mitologii gr. i rzym.: Podmaboti (1860 — bengalska wersja sądu Parysa), Krysznokumań (1960); ponadto poematy, m.in.: Brodźangona (1861). DOUGLAS [dagles] GAVIN (1475?-1522), szkoc. poeta i tłumacz, biskup; autor najwcześniejszego przekł. utworu klas. na język ang. — Eneidy Wergiliusza (1513, wyd. 1553) oraz 2 poematów alegor. The Pałace of Honour (1553) oraz King Hart (1786). DOUGLAS [dagles] NORMAN (1868-1952), ang. pisarz i eseista, pochodzenia szkoc.; przyjaciel J. Conrada, miłośnik klas. kultury wł. (tomy esejów S/ren Land 1911, Old Calabria 1915, powieść South Wind 1917). DOUGLASS [daglas] FREDERiCk, wtaśc. F. Bai-ley (1817-95), amer. działacz polit. i pisarz; urodzony jako niewolnik murzyński, 1847 uzyskał wolność; zwolennik polit. metod walki o zniesienie niewolnictwa, działał na rzecz równouprawnienia Murzynów; uczestnik wojny secesyjnej; zał. i redagował (1847-64) tyg. abolicjonistów "The North Star" (wyd. później jako "Frederick Douglass's Paper"); słynne autobiografie Narrative ofthe Life of Frederick Douglass (1845), My Bondage and My Free-dom (1855), The Lite and T/mes of Frederick Douglass (1881). DOURADO [doradu] AUTRAN (ur. 1926), pisarz brazyl.; w prozie psychol. z życia prowincji brazyl. ukazuje bohaterów wewnętrznie rozdartych, daremnie usiłujących wyrwać się z kręgu skomplikowanych, niekiedy patologicznych więzów rodzinnych lub uczuciowych; często stosuje formę monologu wewn., pastiszu i parodii; m.in. zbiory opowiadań: Tres histórias na prała (1955), Solidao, solitude (1972), powieści: Opera dos mortos (1967), O risco do bordado (1970), Os s/nos da agonia (1974). DOWŁATOW SIERGIEJ D. (1941-90), pisarz roś.; od 1978 na emigracji w USA; w prozie łączył motywy autobiogr. z dokumentalnym zapisem realiów społ.-obyczajowych, m.in. Niewidimaja kniga (1978), dziennik o charakterze aforystycznym Solo na undierwudie (1980), cykl Żona (1982) ukazujący życie obozu pracy z perspektywy strażnika; w swym pisarstwie D. posługiwał się formami groteskowymi, ironią, satyrą i błyskotliwym dowcipem; pol. wybór opowiadań Jak pragnę wo/nosc/(1993). DOWŻENKO OLEKSANDR (1894-1956), ukr. reżyser film., pisarz i pedagog; współtwórca ukr. kinematografii; jeden z gł. nowatorów języka kina niemego; jego filmy są oparte na własnych scenariuszach, wyrastających z doświadczeń pisarskich; w swej twórczości D. łączył malarską wizję świata z lirycznym tonem poezji lud.; wysublimowana estetycznie sztuka służyła mu do poszukiwania wartości uniwersalnych oraz do celów doraźnie ideologicznych i propagandowych; w uznawanym za arcydzieło filmie Ziemia (1930) opiewał m.in. kolektywizację; głośny film Sżczors(1939) poświęcił ukr. bohaterowi wojny domowej; zrealizował dokument Oswobożdienije (1940) o zajęciu 1939 przez ZSRR wsch. ziem RP; D. jest twórcą ukr. opowieści film., m.in. Nicz pered bojem (1942), Maty (1943), autobiogr. Zaczarowana Desna (1955, wyd. pol. Zaczarowana Desna i inne opowieści filmowe 1976, film pod tymże tytułem 1965, reż. J. Sołncewa, żona D.); dzieła wyd. w języku ukr. Twory (t. 1-5 1964-66) i roś. Sobrannyje soczinienija (t. 1-4 1966-69). 150 DRĘ DOYLE [doji] Sir ARTHUR CONAN (1859-1930), pisarz ang.; świat, sławę zyskał jako autor licznych nowel i powieści sensacyjno-krymi-nalnych oraz hist.-przygodowych i fantas-tycznonauk.; twórca postaci genialnego dete-ktywa-amatora Sherlocka Holmesa, który rozwiązuje najbardziej zagmatwane zagadki kryminalne, posługując się metodą wnikliwego rozumowania dedukcyjnego; m.in. powieści Studium w szkarłacie (1887, wyd. pol. 1956), Pies Baskerville'ów (1902, wyd. pol. 1903); pol. zbiory opowiadań np. Przygody Sherlocka Holmesa (1955) i Sherlock Holmes niepokonany (1960). DRABBLE [drabi] MARGARET (ur. 1939), powieściopisarka ang.; w twórczości podejmuje problematykę życia osobistego i rodzinnego współcz. kobiety oraz jej miejsca w społeczeństwie ang. (The Millstone 1966, The IceAge 1977, The Radiant Way 1987, A Natural Curiosity 1988); D. była także redaktorem najnowszej edycji The Oxford Companion to English Literaturę {•\965}. DRACHMANN [drakman] HOLGER (1846-1908), pisarz duń.; malarz; początkowo twórczość pod wpływem Q. Brandesa (zbiór naturalist. wierszy Digte 1872); z czasem poświęcił się liryce miłosnej (Sangens bóg 1889) oraz poezji i prozie marynistycznej (zbiór opowiadań Lars Kruse 1879); w latach 80. zwrócił się ku symbolizmowi, np. w poemacie bohaterskim Peder Tordenskjold (1880) lub dramatach (Renaessance 1894); powieść autobiogr. For-skrevet (t. 1-2 1890); opowiadania (wybór pol. w antologiach Opowieści znad Sundu 1974 i Anegdoty losu 1976). DRACZ IWAN (ur. 1936), ukr. poeta i działacz spot.-polit.; 1989-92 przewodn. Nar. Ruchu Ukrainy, od 1990 deputowany do Rady Najwyższej Ukrainy; uprawia refleksyjną poezję filoz. i spot., w nowatorskiej formie nawiązującą do tradycji lud. poezji ukr.; w swej liryce łączy malarskie ujęcie obrazów poet. z rytmiką wzorowaną na wspótcz. muzyce; zbiory poet., m.in. Soniasznyk (1962), Protuberanci serc/a (1965), Batady budniw (1967), Chram sonda (1988); poematy Smert' Szewczenka (1962), Dramatyczni poemy(~\9Q2}, Czornobyiśka Madonna (1987); eseje o literaturze i sztuce Duchowny] mecz (1983); scenariusze film.; przekł. utworów J. Słowackiego, C. Norwida; poi. wybory wierszy Do źródeł (1968), Słońce i słowo (1983). DRAHOMANOW MYCHAJLO (1841-1895), ukr. historyk, etnograf i publicysta; zwolennik refor- mizmu, federalizmu i autonomii nar.-kult.; od 1863 działacz lewicowego skrzydła chłopo-mańskiej organizacji Hromada, związanej z pol. ruchem rewol.; wydawca utworów m.in. A.l. Hercena, T. Szewczenki, P. Myrnego, a także monumentalnych zapisów ukr. ustnej twórczości lud. (m.in. Istoryczni pisni mało-ruśkoho narodu 1875, Nowi ukraiński pisni pro hromadśki sprawy 1881); wywarł silny wpływ na l. Frankę i L. Ukrainkę. E. HORNOWA Problemy polskie w twórczości Michała Drahomanowa, Wrocław 1978. DRAJ-CHMARA MYCHAJLO (1889-1939), ukr. poeta i badacz literatury, tłumacz; czł. grupy poet. tzw. neoklasyków kijowskich; uprawiał lirykę refleksyjną (zbiór wierszy Prorosteń 1926, Wybrane... 1969); prace historycznolit., m.in. monografia Łesia Ukrajinka (1926), Z //'-teraturno-naukowoji spadszczyny (Toronto 1979): od 1933 na zesłaniu, zmarł w obozie na Kołymie. DRAKULIĆ SLAYENKA (ur. 1949), chorw. pisarka i publicystka; twórczość wyrastająca z kręgu idei feministycznych; powieści Hologram! straha (1987), Mramorna koza (1989), utwory publicyst., m.in. o aktualnej tematyce społecznej. DRAYTON [drejtn] MICHAEL (1563-1631), poeta ang.; sonety (cykl Ideas Mirrour 1594) wzorowane na poezji W. Szekspira i F. Petrar-ki; poematy hist. i pasterskie; poemat Polyol-bion (1612-22), będący poet. opisem topograficznym Anglii. DRDA JAN (1915-70), pisarz czes.; 1949-62 czł. KC KPCz, 1948-52 red. nacz. pisma "Lidoyó noviny"; 1946-56 prezes Związku Pisarzy Czechost.; w twórczości łączył elementy realist. i baśniowe; powieści, m.in. Miasteczko na dłoni (1940, wyd. pol. 1948), Wędrówki Piotra Arcyfgarza (1943, wyd. pol. 1963), dramaty (m.in. Igraszki z diabłem 1946, wyd. pol. 1949); pol. wybór Bajki czeskie (1978). DREAM OF THE ROOD, THE [de dri:m ów de ru:d], rel. poemat staroang., pochodzący z pot. VIII w.; znaleziony w rękopisie z X w. — Księdze z Vercelli; anonimowy autor opisuje w nim swój sen, w którym tytułowy krzyż, przybierając rolę lirycznego "ja", staje się świadkiem Męki Pańskiej i opowiada historię Ukrzyżowania. DREISER [drajsa'] THEODORE HERMAN ALBERT (1871-1945), pisarz amer.; sformułował naturalist. koncepcję społeczeństwa amer., w którym brak wartości duchowych usprawiedliwia 151 DRĘ drapieżność ekon., demaskował purytańską moralność (Siostra Carrie 1900, wyd. pol. 1937, Jennie Gerhardt 1911, wyd. pol. 1930), bezwzględność wielkiego kapitału (trylogia: Finansista 1912, wyd. pol. 1938, Tytan 1914, wyd. pol. 1938-39, Tnę Sto/c 1947), ahumani-styczny układ stosunków społ., popychający ambitną jednostkę do zbrodni (Tragedia amerykańska 1925, wyd. pol. 1929-30); uprawiał ponadto poezję, dramat, nowelistykę, prozę wspomnieniową i publicystykę, w której dawał wyraz swym lewicowym poglądom polit. (Tra-gic A mer/ca 1931). DRENOVA ALEKS STAVRE -> Asdreni. DRIEU LA ROCHELLE [drijo la roszęl] PIERRE (1893-1945), franc. pisarz i publicysta; uczestnik l wojny świat.; zwolennik faszyzmu, 1940—44 red. nacz. kolaborującego z Niemcami pisma "La Nouvelle Revue Francaise", po wyzwoleniu Francji popełnił samobójstwo; w swych poglądach i twórczości pozostawał pod silnym wpływem filozofii F.W. Nietzschego; eseje (Mesure de France 1922, Socialisme fasciste 1934), powieści (Reveuse bourgeoisie 1937, autobiogr. G///es1939), ponadto nowele, sztuki teatr., poezje, dzienniki. DROSINIS JEORJOS (1859-1951), poeta gr.; 1926 zat. Akad. Ateńską; edytor dzieł lit. i m.in. wydawca czasopisma "Estia"; jeden z gł. parnasistów w literaturze nowogr. (zbiory Isti Arachnis 1880, Idiiia 1884); czerpał wzory z twórczości lud. (zbiór wierszy Spithes sfi stachtif940, także opowiadania obyczajowe); wraz z K. Palamasem podniósł gr. język lud. (demotyk) do rangi języka lit.; pol. przekf. poezji D. w antologiach Nowe przestrzenie łkara (1972), Poeci nowej Grecji (1987). DROSTE-HOLSHOFF ANNETTE VON (1797-1848), pisarka niem.; jedna z najwybitniejszych pre-kursorek realizmu XIX-wiecznego; pisała gł. ballady i wiersze epickie, nawiązujące do legendarnej przeszłości Westfalii (Dichtungen 1838), a także liryki krajobrazowe (Gedichte 1844) oraz rel. (Das geistliche Jahr 1851); autorka opowiadań (D/e Judenbuche 1842) oraz szkiców literackich. DROZD WOŁODYMYR (ur. 1939), ukr. prozaik i publicysta; 1982-85 red. nacz. miesięcznika kult.-lit. "Kijiw"; proza podejmująca problemy społ. i filoz., łącząca obserwację obyczajową z analizą psychol. postaw moralnych, zwt. konformizmu; zbiory opowiadań (Lublu syn/' zori 1962, Biiyj kin Szeptało 1969), powieść Samotny wilk (1983, wyd. pol. 1986), mikro- powieści Katastrofa (1968, wyd. pol. 1984), Spektakl' (1985); w swej twórczości D. często nawiązuje do poetyki folkloru; utwory sceniczne; artykuły publicyst.; pol. wybór prozy Oliwki (1980). DRUMEW WASIL (1838-1901), pisarz bułg., duchowny prawost.; 1878-84 rektor seminarium duchownego, od 1884 metropolita w Tyr-nowie, 1879-80 premier; od 1898 czł. Butg. Tow. Książkowego; tworzył w konwencji sen-tymentalno-romant.; autor pierwszej nowocz. powieści bułg. (Nesztastna familija 1860) oraz skonstruowanego na szekspirowskich wzorcach dramatu Iwanku, ubijecyt na Asenfa l (1872). DRUMMOND DE ANDRADE CARLOS -* And-rade Carlos Drummond de. DRUMMOND OF HAWTHORNDEN [dramend ów hato/nden] WILLIAM (1585-1649), poeta szkoc.; sonety refleksyjne, miłosne (Poems 1616) i rel. (Flowers of Sion 1623), panegiryki ku czci króla Jakuba l (Forth Feasting 1617), wiersze okolicznościowe i parnflety wymierzone przeciw antyrojalistom i prezbiterianom; medytacje prozą na temat śmierci A Cypress Grove (1623) oraz Conversations (1833) — zapis rozmów z B. Jonsonem. DRUON [druą] MAURICE (ur. 1918), pisarz franc.; 1973-74 min. kultury, 1978-81 deputowany do Zgromadzenia Nar.; powieści współcz. (trylogia La fin des hommes 1948-51, t. 1 Potentaci 1948, wyd. pol. 1962 — obraz życia mieszczaństwa franc. w okresie międzywojennym), hist. (cykl Królowie przeklęci, t. 1-7 1955-77, wyd. pol. 1972-83, obejmujący czasy panowania ostatnich Kapetyngów; Aleksander Wielki 1958, wyd. pol. 1976); opowiadania i eseje polityczne. DRU^A [dryce], Druce, ION (ur. 1928), pisarz mołd., tworzący także w języku roś.; realist. utwory z życia mołd. wsi radź., najczęściej o problematyce społ. i moralnej, odznaczające się wnikliwą analizą psychol., liryzmem opisu i subtelnym humorem; powieści (Liście smutku 1957, wyd. pol. 1976, Brzemię naszej dobroci 1968, wyd. pol. 1976), opowiadania, sztuki teatr. (Największa świętość 1960, wyst. pol. 1977, W imię ziemi i słońca 1973, wyst. pol. 1980). DRUŻYNIN ALEKSANDR W. (1824-64), roś. pisarz i krytyk lit.; początkowo związany z naturalną szkołą (wczesna faza realizmu roś.), po 1848 występował przeciw programowi lit. W.G. 152 DUG Bielinskiego i teorii estet. N.G. Czernyszews-kiego, postulując pełną autonomię sztuki; zwolennik ziemiańskiego epikureizmu; propagował gatunki autobiogr., pamiętnikarskie; autor powstałych pod wpływem twórczości G. Sand głośnych opowieści Polinka Saks (1847) i Lola Montes (1848); felietony, prace krytycznolit., g3. z zakresu literatury ang.; tłumacz utworów W. Szekspira. ORYDEN [drajdn] JOHN (1631-1700), ang. poeta i dramatopisarz; początkowo zwolennik purytanizmu i republiki, później nadworny poeta Stuartów (1668 otrzymał tytuł poeta laureatus); teoretyk klasycyzmu, nawiązywał zarazem do twórczości W. Szekspira [Ań Essay of Dramat/c Poesie 1668); autor licznych tragedii (Aureng-Zebe 1676, Ali for Love 1678), lekkich komedii obyczajowych (The Rival La-dies 1664), ód, satyr, bajek; znakomity wer-syfikator. DRŻIĆ D20RE (1461-1501), poeta chorw.; poezja miłosna opiewająca urodę wybranki i cierpienia nie odwzajemnionego uczucia, ukształtowana pod wpływem XV-wiecznej liryki wł., lecz pozbawiona charakterystycznej dla niej zmysłowości (Piesme Siska Menćetića i Gjore Drźića 1870). DRŻIĆ MARIN (1505-67), chorw. dramatopisarz i poeta, ksiądz katol.; autor komedii wzorowanych na utworach Plauta (m.in. Dundo Maroje, powstała 1551, wyd. 1875, wyst. pol. 1958), dramatów pasterskich (m.in. Tirena 1551, Plakiri vila 1875) oraz liryków miłosnych (P/esn/1551); jeden z gł. twórców eur. dramatu renes., za życia znany jedynie w ojczystym Dubrowniku, odkryty przez historyków i ludzi teatru dopiero w 2 pół. XIX w. DU BELLAY [du belę] JOACHIM (1522-60), poeta franc.; przyjaciei P. de Ronsarda, czt. Plejady (grupa poetów podejmujących próbę reformy poezji franc.), wydawca jej manifestu Defense et illustration de la langue francaise (1549); autor zbiorów sonetów Les antiquites de Flome, Les regrets (oba 1558), spopularyzował sonet miłosny (zbiór Olive 1549); przekł. IV księgi Fne/rfyWergiliusza; wybór pol. w Antologii poezji francuskiej {\.. 1 1966). DU BOIS [debojs] WILLIAM EDWARD BURGHARDT (1868-1963), amer. pisarz i działacz społ.; jeden z przywódców emancypacyjnego ruchu Murzynów amer., współzatożyciel National Association for the Adyancement of Colored People, 1910-34 wydawał pismo "The Crisis", od 1961 czt. KP USA; zmarł w Ghanie, gdzie przebywał od 1961; studia hist. i socjol. (m.in. John Brown 1909, The Negro 1915, The Gift of Black Folk 1924, Black Reconstruction 1935), trylogia powieściowa o życiu i walce Murzynów amer. (The Black Flame 1957-61), poezje, autobiografia Dusk of Dawn (1940). DU FU, Tu Fu (712-770), poeta chin.; wybitny przedstawiciel epoki Tang; twórczość od tradycyjnych lirycznych opisów przyrody, przez poezję ukazującą niesprawiedliwość społ. i wojenną zagładę kraju, do refleksji nad losem człowieka; pol. przekt. w Antologii literatury chińskiej (1956). DUCHARME [duszarm] REJEAN (ur. 1942), pisarz kanad., tworzący w języku franc.; w swych utworach podejmuje eksperymenty formalne, demistyfikuje współcz. formy życia spot., m.in. kulturę masową (powieści L'avalee des ara/es 1966, Les enfantómes 1976), a także trwałe stereotypy hist. (sztuki teatr., m.in. Le Cid maghane 1968, Ha! Ha! 1978). DUĆIĆ JOYAN (1871-1943), poeta serb.; dyplomata, zmarł na emigracji w USA; gł. przedstawiciel tendencji modernist. w poezji serb. pocz. XX w.; w liryce nawiązywał do wzorów parnasistowskich; wyrafinowana i sensualis-tyczna poezja D. (m.in. zbiór Pesme 1908), mimo ataków pisarzy awangard, po 1916, długo uchodziła za wzór wysokiego kunsztu poet.; pisał również eseje, dzienniki z podróży i aforyzmy. \ DUDINCEW WLADIMIR D. (ur. 1918), prozaik roś., z zawodu prawnik; w twórczości podejmuje problemy środowisk nauk., gł. w aspekcie oceny postaw moralnych; rozgłos zdobył powieścią Nie samym chlebem (1956, wyd. pol. 1957), ukazującą konsekwencje przerostów władzy; w powieści Białe szaty (1987, pol. przekł. w "Sprawy i ludzie" 1987-88) demaskował skutki ideologizowania nauki; ponadto opowiadania i opowieści. DUGGAL KARTAR SINGH (ur. 1917), ind. prozaik i dramatopisarz, tworzący w języku pendźabi, hindi, urdu i ang.; w twórczości wprowadził motywy i tematy zaczerpnięte z folkloru pendźabskiego, wzorując się jednocześnie na poetyce franc. naturalistów (E. Zola) i roś. realistów (A.P. Czechów); wydał m.in.: zbiory opowiadań w języku hindi Agg khan wale (1948), Ik ćhit ćanan di (1964), Hansa admi (1986), powieści w języku pendźabi Hal mur/dań da (1968), Mań piu dżae (1974). 153 DUH DUHAMEL [duamęl] GEORGES (1884-1966), pisarz franc., z zawodu lekarz; debiutował poezjami wykazującymi wpływy unanimizmu (program lit. stworzony przez J. Romainsa) i dramatami symbolistycznymi; w powieściach (m.in. antywojenne Żywoty męczenników 1917, wyd. pol. 1922, Civilisation 1918; cykle: Życie Salavina, t. 1-5 1920-32, wyd. pol. 1959 i Kronika rodu Pasquier, t. 1-10 1933-44, częściowe wyd. pol. 1935-38, pełne 1958), odznaczających się głębokim humanitaryzmem, głosił ideały ogólnoludzkiego braterstwa; po 1945 gł. eseje i wspomnienia. DUJARDIN [dużardę] EDOUARD (1861-1949), franc. pisarz i krytyk"; zwolennik i propagator symbolizmu; związany z kilkoma pismami lit. (1885 współzałożyciel "La Revue Wagnerien-ne", 1886-89 red. "La Revue Independante"); opowiadanie Wawrzyny już ścięto (1888, wyd. pol. 1971), zawierające pierwsze próby monologu wewn., wywarto wpływ na twórczość J. Joyce'a; zbiory wierszy, sztuki teatr.; także prace religioznawcze. DUKLJANIN Z BARU (XII w.?), anonimowy kronikarz z Dukiji (Czarnogóra); autor tac. dzieła Historia królestwa Słowian, czyli Latopis popa Dukijanina (1601 przekł. wł., 1666 tekst łac., wyd. pol. 1988), w którym opisał wydarzenia od przybycia Słowian na Bałkany do pot. XII w.; jest to najstarszy oryginalny utwór historiograficzny pd. Słowiańszczyzny [ważny dokument kulturowy, mimo iż wiele zawartych w nim informacji nie znajduje potwierdzenia w innych źródłach. DUMAS [duma] ALEXANDRE, ojciec (1802-70), pisarz franc.; popularność przyniosły mu rzadko dziś grane dramaty, należące do pierwszych przejawów teatru romant., m.in. Henryk Walezy i jego dwór (1829, wyst. pol. 1850), Aniony (1831, wyst. pol. 1835), Kean (1836, wyst. pol. 1839; adaptacja J.P. Sartre'a 1953, wyst. pol. pt. Geniusz i szaleństwo 1958); autor b. licznych, poczytnych powieści hist., odznaczających się wartką akcją, wykorzystujących barwne wątki przygodowe, m.in. cykl z czasów panowania Ludwika XIII i Ludwika XIV: Trzej Muszkieterowie (1844, wyd. pot. 1846), Musz-kieterowie w dwadzieścia lat później (1845, wyd. pol. 1846) i Wicehrabia de Bragelonne (1848, wyd. pol. t. 1-2 1849-51), nadto Królowa Margof (1845, wyd. pol. 1848), Hrabia Monte Christo (1845, wyd. pol. 1845); wiele utworów D. powstało przy współpracy innych autorów, m.in. A. Maqueta; pozostawił też pamiętniki. A. MAUROIS Trzej panowie Dumas, Warszawa 1959. DUMAS [duma] ALEXANDRE, syn (1824-95), syn naturalny Alexandre'a, pisarz franc.; autor powieści obyczajowych (m.in. Sprawa Clemen-ceau 1866, wyd. pol. 1883), z których najpopularniejszą była Dama kameliowa (1848, wyd. pol. 1870), adaptowana 1852 na scenę (wyst. pol. 1879); sukces teatr, skłonił D. do poświęcenia się dramatopisarstwu (liczne komedie obyczajowe o tendencjach moralizatorskich, m.in. Półświatek 1855, wyd. pol. 1869, Cudzoziemka 1876, wyd. pol. 1877); artykuły i broszury o podobnej problematyce (m.in. Dochodzenie ojcostwa 1883, wyd. pol. 1883). DU MAURIER [dju:mo:rjej] Damę DAPHNE (1907-89), pisarka ang.; autorka powieści sensacyjnych utrzymanych w konwencji melodramatu, nawiązujących do XVII-wiecznych "romansów grozy" (Rebeka 1938, wyd. pol. cz. 1-2 1938-39; Oberża na pustkowiu 1936, wyd. pol. 1976; Moja kuzynka Rachela 1951, wyd. pol. 1992). DUMBADZE NODAR (1928-84), prozaik gruz.; autor popularnej, pełnej humoru opowieści Gagatek (1958, wyd. pol. 1966), powieści o tematyce wiejskiej Me wchedaw mzes (1962) oraz poświęconych współcz. młodzieży gruz. (Mziani ganię 1967); ponadto powieści rozrachunkowe (Białe ffag/1972, wyd. pol. 1982), mikropowieść Kukaracza (1980, wyd. pol. 1985), opowiadania, eseje. DUNBAR [danba/] PAUL LAURENCE (1872-1906), pisarz amer.; wiersze i pieśni w gwarze Murzynów z Ohio, nasycone regionalnym kolorytem amer. Południa (m.in. Lyrics of Lowly Lite 1896), powieści (np. The Sport of the Gods 1902), opowiadania. DUNBAR [danba:'] WILLIAM (ok. 1460-ok. 1520), poeta szkoc.; związany z dworem Jakuba IV; alegor. panegiryki i poematy (Dance of the Seven Deadły Sins 1507), satyry wymierzone przeciwko negatywnym przejawom życia spot. i obyczajowego w Szkocji (The Two Married Women and the Widów). DUNCAN [dankan] ROBERT (1919-88), poeta amer.; najwybitniejszy przedstawiciel (obok Ch. Olsona) poezji projektywistycznej, dążącej do bezosobowego obiektywizmu w odzwierciedlaniu złożoności psychiki ludzkiej; liryka osobista czerpiąca inspiracje zarówno z życia codziennego, jak i bajek, literatury, zjawisk mistycznych i kabalistycznych; zbiory wierszy: The Opening Fieid (1960), Roots and Branches (1964), Bending the Bow (1968), Derivations (1968), Ground Work. Before the War (1984). 154 DUR DUNIN-MARCINKIEWICZ WINCUK, pseud Na- wum Pryhaworka (1807-84), białorus. poeta i komediopisarz, tworzący w języku białorus. i pol.; przyjaciel W. Syrokomli i S. Moniuszki; autor realist. scenek, powiastek, poematów z życia wiejskiego, wierszy (zbiór Dudarz białoruski 1857), komedii, m.in. Pinskaja szlachta (powst. 1866, wyst. 1923), Zaloty (powst. 1870, wyst. 1918); przełożył na język białorus. poemat Pan Tadeusz A. Mickiewicza, oprać. wydanie poematu anonimowego Taras na Parnasie, pol. przekł. wierszy D.-M. w Antologii poezji białoruskiej (1978). DUNLAP [daniap] WILLIAM (1766-1839), amer. dramatopisarz i historyk teatru; twórca nar. teatru amer.; 1796-1805 właściciel i dyr. teatru Old American Company w Nowym Jorku, po jego bankructwie powrócił do uprawianego wcześniej malarstwa; autor kilkudziesięciu dramatów i komedii obyczajowych oraz sztuk hist. i adaptacji teatr., w których nawiązywał do techniki teatru elżbietańskiego (The Father 1789, Fatal Recept/on 1794, Andre 1798, The Italian Father 1799); interesował się także scenografią, był jednym z inicjatorów powstania 1826 National Academy of Design — Amer. Akad. Scenografii; napisał pierwszą historię teatru amer. (1832); powieści, przekł., gł. niem. i franc. melodramatów. DUNN [dań] DOUGLAS (ur. 1942), poeta szkoc.; debiutował głośnym zbiorem wierszy Ter/y Street (1969) poświęconych życiu biedoty w HulI; w lirykach z tomów Barbarians (1979), St Kilda's Parliament (1981), Elegies (1985), New and Selected Poems 1966-1988 (1989) łączył obserwację socjol. z zainteresowaniem metafizyką; także krytyk lit., autor opowiadań i utworów dram.; pol. wybór wierszy w Antologii nowej poezji brytyjskiej (1983). DUNSANY [donsęjny] EDWARD JOHN MORETON DRAX PLUNKETT, baron (1878-1957), pisarz irl.; dramaty oparte na motywach mitologii orientalnej i celt., wystawiane przez Abbey Theatre w Dublinie (m.in. The Glittering Gate 1909, A Night at an Inn 1917); opowiadania fantastyczne, powieści, wiersze. DURAS [dura:s] MARGUERITE (ur. 1914), pisarka franc.; pierwsze powieści {Tama nad Pacyfikiem 1950, wyd. pol. 1960) utrzymane w stylu wł. neorealizmu, późniejsze (Moderato cantabile 1958, O wpół do jedenastej wieczór, latem 1960, wyd. pol. 1962) wykazują wpływy eksperymentalnej poetyki nurtu nowej powieści; z najnowszych sławę zyskała m.in. auto-biogr. Kochanek (1984, wyd. pol. 1989); ponadto autorka sztuk teatr. (Ca/e dni na drzewach 1954, przekł. pol. "Dialog" 1967 nr 4) i scenariuszy (m.in. do filmu A. Resnais Hiroszima, moja miłość 1959) oraz reżyser film. (m.in. India song 1973); publicystyka. DURIĆKOYA MARIA (ur. 1919), pisarka słowac.; autorka oprać, dla dzieci antologii lud. literatury słowac. (Zlata brana 1975) oraz cyklu hist. opowieści o Bratysławie (Królowa Dunaju 1976, wyd. pol. 1988); cieszące się dużą popularnością opowiadania, w których opisuje świat uczuć dziecka (Dań/ca a Janka 1961, Majka Tarajka 1965) i dorastającej młodzieży (My z ósmej A 1960). DURRELL [darł] LAWRENCE (1912-90), ang. poeta i prozaik, pochodzenia irl.; wiele lat spędził poza krajem, w służbie dyplomatycznej; miłośnik przyrody i kultury śródziemno-mor., autor liryków i dramatów poet., zdobył rozgłos powieścią The Black Book (1938) — przedstawiającą problem formowania się osobowości artysty; największą sławę przyniosła mu tetralogia Kwartet aleksandryjski (1957-60, wyd. pol. 1971-75), w której na tle sugestywnie ukazanej atmosfery miasta, skupiska różnych narodowości i kultur, dokonał analizy wewn. świata uczuć, możliwości po- znawczych i twórczych wspótcz. człowieka. DURRENMATT FRIEDRICH (1921-90), szwajc. dramatopisarz, prozaik, reżyser i teoretyk teatru, piszący w języku niem.; krytyk społeczeństwa 2 pół. XX wieku; zgodnie ze swą koncepcją wspótcz. dramatu (2 zbiory rozpraw z 1966 i 19/7), głoszącą, iż aktualną problematykę można wyrazić jedynie w tragikomedii, posługiwał się gł. groteską, parodią i farsą (Problemy teatru, przekł. pol. "Dialog" 1961 nr 9). Jego grywane na całym świecie sztuki: Romulus Wielki (1949, wyst. pol. 1959), Anioł zstąpił do Babilonu (1953, wyst. pol. 1961), Wizyta starszej pani (1956, wyst. pol. 1958), Frank V (1959, wyst. pol. 1962) ukazują konflikty między jednostką a zbiorowością, odwołują się do sumienia ludzi. W sztuce Fizycy (1962, wyst. pol. 1963) autor rozważał odpowiedzialność uczonego za jego odkrycia, wykazując jednocześnie bezsilność wobec niewłaściwego ich wykorzystania; dalsze utwory sceniczne: Meteor (1966, wyst. pol. 1966), Król Jan według Szekspira (1968, wyst. pol. 1970), przekształcający dramat W. Szekspira w "tragikomedię politycznego rozsądku", komedia Zwloką (1977, wyst. pol. 1978) oraz Achterloo (1983), groteska polit. z aluzjami do pol. stanu wojennego. D. jest także autorem słuchowisk, m.in. Stranitzky i bohater narodo- 155 DUR wy (1952, przekt. pol. "Dialog" 1961 nr 8), Herkules i stajnia Augiasza (1954, przekł. pol.: "Dialog" 1961 nr 6), Proces o cień osła (1958, przekł. pol.: "Dialog" 1961 nr 10), Sobowtór (1967, przekład po). "Dialog" 1971 nr 1), powieści i nowel kryminalnych o problematyce moralno- filoz.: Kraksa (1956, wyd. pol. 1959), Obietnica (1958, wyd. pol. 1960), Sędzia i jego *a?(1969, wyd. pol. 1972), DerAuftrag... (1986); poi. wybór dramatów i słuchowisk Teatr (1972). DURYCH JAROSLAY (1886-1962), czes. pisarz i publicysta, z zawodu lekarz; przedstawiciel katol. nurtu ekspresjonizmu; autor powieści hist. Zbłąkani C\ 929, wyd. pol. 1960), opowiadań Requiem (1930, wyd. pol. 1958), dramatów o tematyce rel., wierszy mistycznych, artykułów i esejów polemiczno-filozoficznych. DUUN [du:n] OLAV (1876-1939), pisarz norw.; powieści i nowele z życia chłopów i rybaków; gt. dzieło — cykl powieściowy o rozwoju społ.-kult. norw. chłopów Juvikfolke (t. 1-6 1918-23); ponadto powieści: Bracia z O/sóya (1927, wyd. pol. 1969), pogłębiona psychologicznie trylogia Ragnhilda (t. 1-3 1927-33, wyd. pol. 1973), Ludzie i żywioły (1938, wyd. pol. 1973). DWORIECKI IGNATIJ (IZRAIL) M. (1919-1987), roś. prozaik i dramatopisarz; lata pobytu w obozie na Kołymie (1940-47) utrwalił w udramatyzowanej ,,kronice heroicznej" Ko-łyma (1962, wyd. 1985); opowieści Okazujące codzienne życie mieszkańców Syberii, w których dał wyraz niepokojom społ.- moralnym czasów współcz. Tajga wiesienniaja (1952), Profiessija Ajzieka Azimowa (1981); dramaty. DYER [dają'] JOHN (1699-1757), poeta walijski, tworzący w języku ang.; autor poematu opisującego krajobraz walijski Gronghar Hill (1726), uważanego przez krytyków za utwór preromant.; ponadto poematy The Ruins of Rome (1740) i The Fleece (1757). DYK VIKTOR (1877-1931), pisarz czes.; związany z modernizmem; autor patriotycznych wierszy, satyr (Satiry a sarkasmy 1905), powieści o tematyce polit. (Konec Hackenschmiduv 1904), opowiadań (Szczurolap 1915, wyd. pol. 1949) oraz dramatów. DYLAN [dylan] BOB, wfaśc. Robert Allen Zimmermah (ur, 1941), amer. piosenkarz, kompozytor i poeta; najczęściej, przy akompaniamencie gitary, sam wykonuje własne utwory inspirowane muzyką folk, bluesem i jazzem (liczne koncerty na całym świecie); nagrał też wiele płyt. W twórczości lit. (zarówno teksty piosenek, jak i wiersze liryczne) nawiązuje do poezji beatników, którzy głosili bunt przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji społeczeństwa zach.; podejmuje w niej problemy społ., filoz., rel. i egzystencjalne; m.in. zbiory Tarantula (1971), Words (1973), Out-lined Epitaphs and Off the Top of My Head (1981), Lyrics 1962-85 (1986). DYRLICH BENEDIKT (ur. 1950), poeta łużycki; autor śmiałych erotyków oraz wierszy inspirowanych krajobrazem i przyrodą Lużyc (zbiory: Zelene hubki 1975, Treće wóćko 1978, Noca-kowanje 1981); reportaże z podróży zagr., przekł. współcz. poezji polskiej. DZIARHAJ SIARHIEJ (1907-80), poeta białorus.; w wierszach, wzorowanych na poetyce folkloru, podejmował współcz. problemy etyczne i społ. (zbiory: Czatyry stychii 1962, Na woh-niennaj ściażynie 1977); przekt. poezji pol. (A. Mickiewicz, J. Słowacki, L. Staff, J. Kasprowicz). DZIEJE TRISTANA l IZOLDY, słynna opowieść celt. związana z cyklem legend o królu Arturze, opisująca historię tragicznej miłości pary kochanków; jej najstarsze—zachowane we fragmentach — wersje pochodzą z XII w. (starofranc. poematy Thomasa i Beroula w dialekcie anglo-normandzkim); była tematem wielu utworów średniow. literatury eur., m.in. franc. (Chretien de Troyes, Marie de France), niem. (Gottfried von Strassburg) i ang. (Th. Malory); 1900 legendę zrekonstruował prozą w najpełniejszej postaci J. Bedier (wyd. pol. 1925), inspirowała też dramat muz. R. Wagnera (1859). DZIEJE TRZECH KRÓLESTW, chin powieść hist. Luo Guanchonga (1330-1400), oparta na kronice cesarskiej z III w.; akcja przedstawia gł. postaci hist. i zdarzenia, które doprowadziły do upadku dyn. Hań; b. poczytna do dziś, liczne przeróbki sceniczne; wyd. pol. 1972. DZO KICZHON (1913-51), poeta koreań.; autor wierszy lirycznych i patriotycznych poematów o walkach partyzanckich z Japończykami; twórczość o agitacyjnych akcentach jest znana gł. w Koreań. Rep. Lud.-Demokr. i ZSRR; pol. przekł. poematu Pektusan (1950). DZONG CZHOL, pseud. Songgang (1536-93), poeta koreań.; autor wielu tzw. kasa i sidzo (dłuższych i krótkich utworów poet.) nawiązu- 156 DŻA jących do tradycji koreań. pieśni lud.; Song-gang kasa — pierwszy w literaturze koreań. zbiór utworów poet. jednego autora. DŻAJADEWA (ok. XII w.), ind. poeta sanskr. z Bengalu; autor poematu Gitagowinda, o miłości boga- pasterza Kryszyny i pasterki Radhy, śpiewanego w czasie misteriów krysznaickich w Bengalu; liczne przekł. na języki eur.; pol. przekł. prozą Pieśń o pasterzu (1993). DŹATAKI [sanskr., pali], ind. opowieści o poprzednich wcieleniach Buddy jako bodhisat-twy; najstarsze dź. (w liczbie ponad 500), ułożone w języku pali, tworzą część jednego z rozdziałów Suttapitaki (pouczeń przypisywanych Buddzie); większość powstała w III-II w. p.n.e.; dź. reprezentują najrozmaitsze rodzaje literatury narracyjnej (bajka, baśń, anegdota, legenda itd.); stanowią źródło informacji o życiu Indii owej epoki. DŹUZEŁ BOGOMIL (ur. 1939), pisarz maced.; w intelektualnej poezji łączy refleksję filoz. z motywami maced. epiki lud. (m.in. zbiory Odisej vo pekolot 1969, Opsada 1981); autor dramatów inspirowanych tematyką bibl. i hist. [Adam i Ei/a 1970, Jov 1970, Aleksijada 1978) oraz esejów o ambicjach historiozoficznych; tłumaczy na język maced. poezję anglojęzyczną; pol. przekł. wierszy w antologii Wiersze znad Ochrydu (1974). DŻABBARŁY DZAFAR (1899-1934), dramato-pisarz azerb.; autor sztuk o tematyce hist. i wspótcz. (m.in. Sewil 1928, Jaszar 1932), poruszających gł. zagadnienia równouprawnienia kobiet azerb., kolektywizacji; twórczość Dż. cechuje ostrość ukazywanych konfliktów, żywe dialogi, barwny, soczysty język; wywarł duży wpływ na rozwój azerb. teatru i dramato-pisarstwa. \, DŻABIRI, AL- MUHAMMAD SALIH (ur. 1941), arab. pisarz i krytyk lit. z Tunezji; w powieściach Jaum min ajjam Zamrą (1968) i AI-Bahr janszuru alwahahu (1975) prezentuje tzw. nowy realizm; w nowelach np. ze zbioru Ar-Ruch jadżulu fi'r-rak'a (1977) sięga do poetyki surrealizmu, często z elementami groteski i czarnego humoru; autor monografii krytycznolit., m.in. Asz-szi'r at-tunusi al-mu'asir (t. 1-2 1975-76), Dirasat fi'1-adab attunusi al-hadis C\978). DŻAHIZ, AL- AMR IBN BAHR (ok. 776-868), arab. uczony, filozof i pisarz; zajmował się teologią, naukami przyr. i społ., filologią, teorią literatury; jego pionierskie w literaturze arab. dzieło Kitab al-bajan wa't-tabjin jest poświęcone zagadnieniom retoryki i stylistyki; AI-Dż. był jednym z twórców arab. prozy lit. i przedstawicielem tzw. literatury adabowej, której celem było uczenie, kształcenie i zabawianie. DŻALAL AD-DIN RUMI - Rumi, Dżelaluddin. DŻALIL MUSA (1906-44), poeta tatar.; 1939-41 przewodn. Związku Pisarzy Tatar.; brat czynny udział w tworzeniu tatar, teatru pisząc libretta do oper; uprawiał lirykę patriotyczną; w czasie II wojny świat, ranny, dostał się do obozu jenieckiego, gdzie prowadził aktywną działalność polit., za co został osadzony w więzieniu Moabit (cykl wierszy z więzienia) i zamordowany przez hitlerowców. DŻALIL RAHIM (ur. 1909), pisarz tadż.; debiutował zbiorem wierszy, późniejsza twórczość gł. prozatorska: zbiory opowiadań (Orzu 1934), esejów {Hissa aż kissa 1941); opisując zmiany rewol. w Tadżykistanie w 1926-27, pierwszy w literaturze tadż. podejmował temat równouprawnienia kobiet (powieść Pułod wa Gulru 1941). DŻAMALZADE MOHAMMAD ALI (ur. 1895), pisarz pers.; uważany za twórcę wspótcz. prozy pers.; powieściopisarz i nowelista, satyryk poruszający w swej twórczości spot. zagadnienia Iranu; 1959 UNESCO wydało wybór jego opowiadań; pol. przekł. opowiadania Szurabad w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1963 nr 4. DŻAMI NURUDDIN (1414-92), pers. poeta i uczony; jego twórczość wywarła wielki wpływ na rozwój poezji w Turcji i Azji Srodk.; pozostawił dywany (zbiory) wierszy, poematy epickie, poemat dydaktyczny Baharestan, nawiązujący do Gul/stanu Sa'diego, wiele prac teoret. z różnych dziedzin wiedzy; pol. przekł. poezji w zbiorze Dywan perski (1977). DŻANGAR, katmucki epos lud. z XV w.; opiewa legendarną krainę szczęścia — Bumba, której obrońcami byli Dżangar ['samotny'] i dwunastu nieustraszonych wojowników; początkowo przekazywany w tradycji ustnej, najpełniejszy zapis — 10 części (1911, 1 wyd. całości 1940). DŻARIR (?-ok. 732), poeta arab.; jeden z trzech słynnych (obok AI-Achtala i AI-Faraz-daka) poetów beduińskich epoki Umajjadów; jego utwory zebrane w dywan (zbiór) poet. obejmują panegiryki na cześć kalifów, satyry, elegie, poezje miłosne. 157 DŻA DŻAWACHISZWILI MIKAEL, wtaśc. M. Adama-szwili (1880-1937), pisarz gruz.; znakomity stylista; w opowiadaniach i powieściach odznaczających się mistrzowską analizą psychol. ukazywał konflikty społ. Gruzji (Biaty kołnierzyk 1926, wyd. pol. 1976); g3. dzieło: powieść Arsena Marabdeli (1930); tłumacz utworów G. de Maupassanta, H. Sienkiewicza, A.P. Czechowa. DŻAWAHIRI, AL- MUHAMMAD MAHDI (ur. 1900), poeta arab. z Iraku; uważany za klasyka nowej poezji arab.; utwory AI-Dż., klas. w formie, zawierają nowocz. i postępową treść społ.-polit.; dywan (zbiór) poezji (t. 1-3 1949-53), poematy. DŻUBRAN CHALIL DŻUBRAN (1883-1931), arab. poeta, pisarz i malarz z Libanu; od 1903 w USA; czołowy przedstawiciel syr.--amer. szkoły, która wprowadziła nie znany dotąd w literaturze arab. wiersz stroficzny, wiersz biały, prozę poet., powieść, opowiadanie; w poezji zbliżony do symbolizmu, stosował często biały wiersz; autor poematów prozą, powieści obyczajowych (pol. przekt. w czasopismach lit.); pisał także w języku ang. (Prorok 1923, wyd. pol. w Indiach 1954, w Polsce 1981). DŻURDŻANI, AL- ABD AL-KAHIR (7-1078), uczony arab., pochodzenia pers.; prace z dziedziny gramatyki i retoryki; w swym gł. dziele Asrar al-balgha wyłożył system retoryki arab., rozważał w nim także m.in. problem plagiatu i lit. oryginalności; jest również autorem dzieła analizującego styl Koranu. U. ECO R.W. EMERSON T.S. ELIOT P.ELUARD M. EMINESCU M. ELIADE ERAZM 2 ROTTERDAMU J. ECHEGARAY EURYPIDES .ERENBURG EDS EBERHART [ęjbe^] RICHARD (ur. 1904), poeta amer.; uprawia lirykę moralistyczną o charakterze rel.- mistycznym; nawiązuje do tradycji poezji ang., m.in. do W. Blake'a; zbiory wierszy (Collected Poems 1930-1976 1976), dramaty poetyckie. EBNER-ESCHENBACH [e. eszen~] MARIE VON (1830-1916), pisarka austr.; g3. tematem jej utworów są problemy społ. monarchii austro-węg., stosunek dworu do wsi, szlachty do mieszczan; zbiór Dorf- und Schlossgeschich-ten (1883), w nim m.in. kilka opowiadań o powstaniu krak. 1846 (Der Kreisphysikus, Jakob Schela), sławna historia o psie Kram-bambuli (w zbiorze z 1883, wyd'. pol. 1930); powieść Das Gerneindekind (1887); Aforyzmy (1880, wyd. pol. 1974); autobiografia, wspomnienia. EQA DE OUEIRÓS [ęsa de keirosz] JOSE MARIA -> Oueirós Jose Maria Eca de. ECHEGARAY [eczegara'] JOSE (1832-1916), hiszp. dramatopisarz i polityk; 1872-73 min. pracy, 1874 min. finansów; konserwatysta zarówno w polityce, jak i w poglądach lit.; pozostawił 63 dramaty o problematyce rel. i moralnej, nawiązujące do klas. teatru hiszp.; sukces przyniósł mu dramat neoromant. wierszem Galeotto (1881, wyd. pol. 1894); późniejsze utwory były inspirowane twórczością H. Ibsena (El hijo de Don Juan 1892); 1904 otrzymał Nagrodę Nobla (wraz z F. Mistralem). ECHEYERRIA [sczewena] ESTEBAN (1805-51), pisarz argent.; propagator romantyzmu; zbiory poet. (Rimas 1837, tu m.in. poemat La Cauti-va), utwory prozą, m.in. krótka powieść El matadero (powstała 1838, wyd. 1871), w której tytułowa rzeźnia symbolizuje Argentynę pod dyktatorskimi rządami J.M. Rosasa (jako przeciwnik dyktatury E. przebywał od 1840 na emigracji w Urugwaju). ECKERMANN [ękar~] JOHANN PETER (1792-1854), pisarz niem.; powiernik i sekretarz J.W. Goethego; spisane przez niego 1823-32 Rozmowy z Goethem (1836-48, wyd. pol. 1960) są źródłem informacji o środowisku weimarskim. ECO [ęko] UMBERTO (ur. 1932), wł. semiotyk, estetyk, pisarz i publicysta; wniósł wielki wkład do teorii semiotyki (Dzieło otwarte 1962, wyd. pol. 1973; La struttura assente 1968, wybór pol. Pejzaż semiotyczny 1972; Trattato di semiotica generale 1975; Lector in fabuła 1979, wyd. pol. 1994; Semiotica e filosofia del linguaggio 1984); głosił teorię dzieła "otwartego" (charakterystycznego zwł. dla sztuki współcz.), z definicji nieokreślonego i wieloznacznego, skłaniającego tym samym odbiorcę do czynnego uczestnictwa w procesie twórczym; prace z zakresu estetyki reprezentuje m.in. Sztuka i piękno w średniowieczu (1987, wyd. pol. 1994). Rozgłos przyniosły mu również misternie skonstruowane, wielopłaszczyznowe powieści Imię róży (1980, wyd. pol. 1987) i Wahadło Foucaulta (1988, wyd. pol. 1993), łączące m.in. elementy narracji sensacyjnej i traktatu filoz.; także błyskotliwe teksty publicyst. ogłaszane od 1965 na tamach tyg. "LEspresso" (wybory w przekt. pol. Zapiski na pudełku od zapałek 1993 i Drugie zapiski na pudełku od zapałek 1994). EDOA, najstarszy zabytek literatury skand., pochodzący z Islandii: 1) L starsza (zw. też L poetycką lub L Saemunda) — zbiór pieśni z IX-XI w. o tematyce mitol. (odnaleziony w późniejszych odpisach); 2) L młodsza (zw. L prozaiczną lub L Snorriego) — komentarz do mitologii skand, i zbiór reguł poet., stanowiących podręcznik dla skaldów (zaw. poetów staroskand.), z cytatami z dawnych pieśni; napisana po 1220 przez Snorriego Sturiusona (przekł. pol. J. Lelewela 1807; przekł. współcz. 1986). EDELSZTAT DOWID (1868-1892), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Rosji, od 1882 w USA; od 1890 wydawca anarchistycznego tyg. "Fraje arbeter sztime"; jego twórczość przedstawia początki żyd. ruchu robotn. w USA; pol. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). EDFELD JOHANNES (ur. 1904), poeta szwedz.; poezja zawierająca sugestywne obrazy o nastroju pesymistycznym, przełamywanym wiarą w miłość i geniusz ludzki; Gryningsróster (1923), / denna naft (1936), Jarnalder (1937), Adernat (1968); proza poet., eseje, krytyka lit., przekłady m.in. z poezji niemieckiej. EDGEWORTH [ędż^/t] MARIA (1767-1849), pisarka irl.; w powieściach satyr.-obyczajo-wych krytykowała brak patriotyzmu ziemiań-stwa irl. (Castle Rackrent 1800, Belinde 1801, The Absentee 1812); opowiadania, utwory dla dzieci. EDSCHMID [ędszmyt] KASIMIR, właśc. Eduard Schmidt (1890-1966), pisarz niem.; teoretyk ekspresjonizmu (Ober den Expressionismus in der Literatur und die neue Dichtung 1919); autor licznych książek podróżniczych, po- - Słownik pisarzy świata 161 EDW święconych krajom egzotycznym; 1933 objęty zakazem wypowiedzi publ., 1941 —zakazem publikowania; 1950-57 sekr. generalny (później prezes honorowy) Pen CIubu w RFN, wiceprezes (później prezes honorowy) Niem. Akad. Językoznawstwa i Poezji w Darmstadt. EDWARDS [ęd^dz] JONATHAN (1703-58), amer. filozof, teolog i pisarz; kaznodzieja purytański, wybitny przedstawiciel nurtu zw. Wielkim Przebudzeniem (1735-50 The Great Awakening), będącego ostatnią próbą ożywienia wartości purytańskich w społeczeństwie amer.; ogłosił m.in. słynne kazanie Sin- ners in the Hands of an Angry God (1741); w g3. dziele, Freedom of Will (1754), odrzucił koncepcję wolnej woli, wywodząc swe rozumowanie z kalwińskiej doktryny predestynacji. EEDEN FREDERIK WILLEM VAN (1860-1932), pisarz hol., z zawodu lekarz psychiatra; swoje zainteresowania badawcze podświadomością człowieka i snami przeniósł do twórczości lit.; współza-łożyciel i red. (1885-93) dwumies. "De Nieuwe Gids", organu awangard, grupy lit. Tachtig, zw. także Generacją 1880; autor powieści: baśnio-wo-symbol. Maty Janek (ci. 1-3 1887-1906, wyd. pol. 1904) oraz naturalist.-psychol. Van de koele meren des doods (1900), nastrojowych wierszy lirycznych, dramatów społ.-satyr. [De heks van Haar/em 1913); założyciel eksperymentalnej gminy komunist. w Walden (1898-1907); tłumacz utworów R. Tagore. EEKHOUD [ę:kho"t] GEORGES (1854-1927), pisarz belg., tworzący w języku franc.; początkowo związany z Młodą Belgią, ruchem lit., który dał początek odnowie kult. w Belgii, zainicjowanym 1881 przez pisarzy belg., tworzących w języku franc., skupionych wokół pisma "Le Jeune Belgique" (1881-97); następnie wspólnie z E. Yerhaerenem zał. własną grupę lit. Le Coq Rouge; bohaterów swych utworów czynił ofiarami konfliktu namiętności i egoizmu otoczenia, głosił pochwałę ludzi marginesu, oskarżał mieszczaństwo o egoizm i obłudę; nakreślił barwne obrazy natury i lud. obyczajów Flandrii (powieść Kees Doorik 1883, zbiory nowel z cyklu Kermesses 1885, 1887, 1920), a także panoramę Antwerpii (powieść La nouyelle Carthage 1998, zbiór nowel L'autre vue 1904). EFFENBERGER VRATISLAV (1923-86), czes. teoretyk sztuki awangard., pisarz; po śmierci K. Teigego przywódca czes. surrealistów; zbiory wierszy Basne na zdi (1966), Lov na Ser-neho żraloka (1989) oraz nie wydane utwory prozą, dramaty i scenariusze filmowe. EFREM SYRYJCZYK, święty (ok. 306-373), teolog, ojciec i doktor Kościoła, poeta; działał na terenie Syrii; jego dzieła zachowały się częściowo w języku syr., niektóre w przekładach, gł. gr., orm. i łac.; Opera omnia (t. 1-6 1732^13), Hymn/' et sermones (t. 1-^t 1882-1902), Opera selecta (1865). EFTALIOTIS ARGIRIS, właśc. Kleanthis Micha- ilidis (1849-1923), pisarz gr.; większość życia spędził na obczyźnie, co znalazło wyraz w jego nostalgicznej twórczości; zwolennik lud. języka gr. (demotyk), przyczynił się do stworzenia jego lit. postaci; autor utworów poet. (zbiór Tragudia ksenitewmenu 1889), opowiadań z życia ludu gr. (Nisiotikes istor/es 1894, Mazochtra 1900), dramatu opartego na pieśniach lud. (Wurkolakas 1894); dzieło hist. Istoria t/s Romiosinis (1901), eseje; przekł. na nowogrecki Odysei Homera. EFTIMIU [jeftim'y] VICTOR (1889-1972), pisarz rum.; 1920-21, 1930 i 1944-45 dyr. Teatru Narodowego w Bukareszcie; od 1948 prze-wodn. związku pisarzy rum.; bogata spuścizna lit. obejmuje liczne dramaty osnute na motywach rum. folkloru, historii (Ringala 1915) i mitologii, komedie obyczajowe (Parada 1959) i satyr., zbiory poet. (gł. sonety — 701 sonete 1966), nowele, powieści (Tragedia unui comedian 1924), tomy wspomnień, utwory dla dzieci, przekł. utworów Sofoklesa i A.S. Puszkina. EGGE [ęge] PETER (1869-1959), pisarz norw.; w realist. powieściach opisujących życie ludu prezentował indywidualne podejście do zagadnień etycznych (Inde i fjordene 1920, Jasgfy/g og hans gud 1924, Życie Hanzy ny 1925, wyd. pol. 1960); także opowiadania, dramaty; pamiętniki. EGILL SKALLAGRIMSSON (ok 910-990), gł przedstawiciel staroskand. poezji skaldów (zaw. poetów staroskand.), wiking isl.; jego dzieje zostały spisane w Sadze o Egilu (z XIII w., wyd. pol. 1974), prawdopodobnie autorstwa Snorriego Sturiusona. EICH [a'ś] GUNTER (1907-72), poeta niem.; czf. Grupy 47 — działającego do końca lat 60. koła pisarzy zachodnioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; liryka nawiązująca często do przeżyć wojennych (Abgelegene Gehófte 1948, Bots-schaften des Regens 1955); pol. wybór wierszy Topografia piękniejszego świata (1980); autor wielu słuchowisk. 162 ELI . E1CHENDORFF [a'Ś9n~] JOSEPH VON (1788-1857), poeta niem.; tworzył pod wpływem pieśni lud., także pol., gł. wiersze liryczne (zbiory 1826, 1837); nowela Z życia nicponia (1826, wyd. pol. 1924) przepojona romant. tęsknotą i zachwytem nad pięknem świata; powieść Ahnung und Gegenwart (1815); pisma historycznoliterackie. EIDSLOTT ARNOLD (ur. 1926), poeta norw.; czołowy przedstawiciel norw. poezji metafizycznej; gł. motyw twórczości stanowią obrazy bibl. (Det forlatte eyeblikk 1976). EINARSSON INDRIDI (1851-1939), dramato-pisarz isl.; jeden z pierwszych twórców nar. dramaturgii isl.; późnoromant. utwory sceniczne, nawiązujące do isl. folkloru, poruszające także problemy społ. {Hellismenn 1873); eseje, przekł. utworów W. Szekspira, H. Ibsena; z inicjatywy E. powstał Teatr Narodowy w Reykiaviku; pamiętniki. EINARSSON SIGURDUR (1898-1967), isl. poeta, eseista i tłumacz; utwory o orientacji socjal-demokr., krytykujące obyczajowość mieszczańską; zbiór poezji Hamar og sigd (1930); eseje Lidandi stund (1938). EJDELMAN NATAN J. (1930-89), roś. historyk i pisarz; należał do czołowych postaci odnowy intelektualnej w Rosji; zainteresowania badawcze E. koncentrowały się na roli rewolucji w dziejach XVIII- i XIX-wiecznej Rosji, gł. na ruchu dekabrystowskim, oraz na problematyce kultury i literatury roś. tego okresu; uprawiał dokumentalizowaną prozę hist. i eseistykę; jest autorem biografii dokumentalnych, m.in. Apostoł Siergiej (1973), Łunin — adiutant wielkiego Księcia Konstantego (1970, wyd. pol. 1976, wyst. 1981), Paweł l, czyli Śmierć tyrana (1981, wyd. pol. 1990). EKELÓF BENGT GUNNAR (1907-68), poeta szwedz.; początkowo tworzył pod wpływem surrealizmu, później poezję traktował jako środek rozszerzający świadomość; w twórczości wykorzystywał motywy orientalne; zbiór poezji Strountes (1935, pol. wybór Każdy człowiek jest światem 1984); przekłady, m.in. poezji franc. (utworów Ch. Baudelaire'a). EKMAN KERSTIN (ur. 1933), pisarka szwedz.; powieści, często o tematyce kryminalnej, pogłębione psychol., z bogatą fabułą; Haxrin-garna (1974), En stad av Ijus (1983). EKWENSI CYPRIAN (ur. 1921), pisarz nigeryjski, tworzący w języku ang.; autor wielu popularnych powieści o tematyce obyczajowej lub przygodowej, często ukazujących zło w życiu wielkiego miasta [Jagna Nana 1961, Gdy pionie trawa 1962, wyd. pol. obu 1976), utwory dla dzieci, m.in. Trauble in Form Six, Juju Rock {oba 1976). ELBERG JEHUDA (ur. 1912), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodzi ze Zgierza, ocalał z getta warsz., obecnie mieszka w Montrealu; w utworach powraca do okresu zagłady, także odtwarza świat Żydów pol. sprzed holocaustu; zbiór opowiadań: Unter kuperne himien (1951), powieść: Ojfn szpic mast (1983). ELIA LEWITA (1468 lub 1469-1549), hebr. pisarz, filolog i leksykograf, tworzący także w języku jidysz; pochodził z Niemiec, większą część życia spędził we Włoszech (Padwa, Wenecja, Rzym); jeden z pierwszych nowocz. krytyków tekstu Starego Testamentu; autor traktatów o gramatyce hebr. oraz przekładów bibl., z których zachował się jedynie, wiele razy przedrukowywany, przekł. psalmów na jidysz (1545); z adaptacji w jidysz popularnych powieści wł. do czasów obecnych dotrwała jedynie Bovo buch (wł. wersja anglo-franc. romansu Sir Bevis of Hampton), dowcipna i pełna wdzięku powieść, w której E.L. przystosował do języka jidysz wł. sylabiczną strofę ottava rima do rytmu jambicznego; z obszernej twórczości w jidysz zachowały się 2 paszkwile. ELIADE MIRCEA (1907-86), rum. indolog, religioznawca, filozof kultury, eseista i pisarz, tworzący także w językach franc., niem. i ang.; 1928-32 w Indiach; 1938-42 red. czasopisma religiozn. "Zalmoxis"; 1940-44 rum. attache kult. w Londynie, później w Lizbonie; 1945-55 na emigracji we Francji, od 1956 na stałe w Stanach Zjednoczonych. Jeden z czołowych religioznawców XX w., inicjator nurtu we współcz. religioznawstwie zajmującego się badaniem porównawczym fundamentalnych struktur i archetypów rel. manifestujących się w dziejach poprzez mity, symbole, rytuały i hierofanie (objawienie się sacrum); w jego ujęciu religioznawstwo winno stosować 2 wzajemnie dopełniające się metody: fenomenolo-giczny opis struktur rel. (tzw. morfologia świętości) oraz metodę hist.-porównawczą (dialek-tyka sacrum i profanum); z ważniejszych dzieł m.in.: Traktat o historii religii (1949, wyd. pol. 1966), Le mythe de 1'eternel retour (1949), Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy (1951, wyd. pol. 1994), Joga. Nieśmiertelność i wolność (1954, wyd. pol. 1984), Kowale i alchemicy (1956, wyd. pol. 1992), Historia 163 ELI wierzeń i idei religijnych (t. 1-3 1976-83, pol. przekt. t. 1-2 1988-94), Okultyzm, czary, mody kulturalne: eseje (1978, wyd. pol. 1992); pol. wybór esejów Sacrum, mit, historia (1970); red. The Encyclopedia o f Religion (t. 1-16 1987), współautor (z l.P. Couliano) Słownika religii (1990, wyd. pol. 1994). W twórczości literackiej E. na uwagę zasługuje konfrontacja 2 odmiennych kultur—eur. i wsch.; w bogatym dorobku prozatorskim wyróżniają się powieści o tematyce orientalnej (m.in. Majtreji 1933, wyd. pol. 1988, India 1934), ponadto m.in. psychol. Wesele w niebie (1939, wyd. pol. 1977), nowele fantastyczne (m.in. Tajemnica doktora Honig-bergera 1940, wyd. pol. 1983); jest też autorem dramatu, dziennika Santier C\Q35) oraz pamiętników obejmujących lata 1907-60 (t. 1 Zapowiedź równonocy 1980, wyd. pol. 1989; t. 2 Świętojańskie żniwo 1988, wyd. pol. 1991). S. TOKARSKI Eliade i Orient, Wrocław 1984; T. MARGUL Mircea Eliade i morfologia świętości, Warszawa 1987. ELIN PELIN, właśc. Dimityr Iwanów (1877-1949), pisarz butg.; mistrz małych form proza-torskich; w twórczości ukazywał codzienność patriarchalnej wsi bułg., łącząc subtelne moralizatorstwo z pełnym liryzmu humorem; opowiadania, nowele i opowieści (Razkazi 1904, 1911; W cieniu klasztornej winnicy 1936, wyd. pol. 1982 wraz z cyklem prozy liryzowanej Czarne róże 1928); zdradzające wpływy naturalizmu powieści (Gerakowie 1911, wyd. pol. 1949, łącznie z powieścią Ziemia 1928; Neczis-ta silą 1909); utwory dla dzieci (pol. wybór Kogut i lisica 1986). ELIOT [ęijat] GEORGE, właśc. Mary Ann Evans (1819-80), pisarka ang.; zbliżona do kręgów pozytywist; utrzymywała kontakty z J.S. Millem i H. Spencerem; w realist. powieściach z tezą, wyróżniających się pogłębioną analizą psychol. bohaterów, odbija się problematyka intelektualna epoki: wpływ środowiska na charakter i los jednostki, zagadnienia eman-cypacyjno-oświat, poszukiwanie źródeł konfliktów społ. i obyczajowo- moralnych; charakterystyczna jest też sugestywnie odtworzona atmosfera ang. prowincji (Adam Będę 1859, wyd. pol. 1891-92; Młyn nad Flossą 1860, wyd. pol. 1960; Silas Marner 1861; Felix Holt, the Radical 1866; Middłemarch 1871-72; Daniel Deronda 1874-76). ELIOT [ęijet] THOMAS STEARNS (1888-1965), amer.-ang. poeta, krytyk lit. i dramatopisarz; jeden z gł. nowatorów poezji XX w. Po studiach (Harvard University, Sorbona, uniw. w Oksfordzie) osiadł 1914 w W. Brytanii; 1922-39 red. kwartalnika lit. "The Criterion". Pierwszy tom poet. Prufrock and Other Ob- servations 1917; rozgłos zdobył poematem Jałowa ziemia (1922, przekł. pol. "Twórczość" 1946 nr 10); inne ważniejsze poematy: Wydrążeni ludzie (1925, przekł. pol. ,,Twórczość" nr 10, następne wyd. pt. Próżni ludzie 1958), Popielec (1930, przekł. pol. "Tygodnik Powszechny" 1957 nr 10), Cztery kwartety (1943). Dominującym tematem wczesnych utworów E. jest pustka i bezsens życia, pozbawionego racji metafiz., później rozpaczliwy pesymizm ustępuje miejsca koncentracji wewn., prowadzącej do chrzęść, afirmacji ludzkiej egzystencji. Na ukształtowanie jego poetyki wpłynęli franc. symboliści (J. Laforgue) i imagiści ang.-amer. (E. Pound), E. sięgnął też świadomie do tradycji ang. poetów metafizycznych doby baroku i dramaturgii elżbietańskiej. Stworzył poezję intelektualną, aluzyjną, zobiektywizowaną (jego koncepcja ,,obiektywnego korelatywu" wymagała od poezji nie nazywania wzruszeń, lecz ukazywania ich przedmiotowych odpowiedników), posługującą się ironią, groteską, kontrastem. Najważniejszym wkładem E. do krytyki XX w. są jego poglądy na tradycję (eseje Tradycja i talent indywidualny oraz Kto to jest klasyk}, kształtujące podstawy współcz. neoklasycyzmu, czerpiącego z dziedzictwa kulturowego antyku, klasycyzmu oraz baroku. W teatrze E. stał się odnowicielem dramatu poet., zarówno w nawiązującym do misteryjnych form średniow. utworze Mord w katedrze (1935, wyd. pol. 1976), jak i w sztukach współcz. (Zjazd rodzinny 1939, Cocktail Party 1950, Mąż stanu 1958), w których salonową sceneria i kolokwialny język łączą się z elementami tragedii antycznej i problematyką moralnego wyboru. Poezje wybrane (1960), Szkice literackie (1963), Poezje (1978), Wybór dramatów (1982), Wybór poezji (1989); 1948 otrzymał Nagrodę Nobla. K. WILKOSZEWSKA O krytyce T.S. Eliota, Kraków 1985; W. RULEWICZ (wstęp) w: T.S. ELIOT Wybór poezji, Wrocław 1989. ELITIS ODISEAS, właśc. O. Alepudelis (ur. 1911), gr. poeta, eseista, tłumacz; w zmysłowej i zarazem intelektualnej liryce, inspirowanej przyrodą gr., zwł. krajobrazem mor. i dziejami ojczystymi, wyrażał pragnienie wolności; pod wpływem franc. surrealistów wprowadził nowatorski w gr. poezji sposób obrazowania, zachowując klas. formy kompozycyjne i rytmikę; swoją misję poet. określił w poemacie epickim Godnym jest... (1959), głosząc pochwałę wartości życia i ponadczasową wartość piękna i sztuki; eseje o pisarzach i malarzach gr.; przekłady gł. literatury franc., wł., 164 EME hiszp. (P. Eluard, G. Ungaretti, J.A. Rimbaud, F. Garcia Lorca); pol. przekł. w antologiach: Nowe przestrzenie //cara (1972,1980). Latarnie Posejdona (1978), Poeci nowej Grecji (1987); 1979 otrzymał Nagrodę Nobla. ELIUSZ ARYSTYDES (117 lub 129-ok. 190), retor gr. z Hadrianuteraj (Myzja w Azji Mniejszej); przedstawiciel drugiej sofistyki, attycysta; autor 55 zachowanych mów (deklamacje na tematy hist., pochwały itp.), niektóre z nich byty cennym źródłem hist., m.in. Pochwala Rzymu (wyd. pol. 1951). ELIZONDO [elisondo] SALYADOR (ur. 1932), pisarz meksyk.; eksperymentalna proza wykazująca wpływy tzw. nowej powieści franc.; powieści; Farabeuf, czyli Kronika jednej chwili (1965, wyd. pol. 1976), El hipogeo secreto (1968), El grafólogo (1972), opowiadania zebrane w tomach Narda o el verano (1966) i El retrato de Zoe y otras mentiras (1969); ponadto autobiografia (1966), poezje, eseje. ELLISON [ęłysn] RALPH (ur. 1914), pisarz amer.; autor powieści Tnę lnvisible Mań (1952), najwybitniejszego utworu poświęconego sytuacji Murzyna w społeczeństwie amer. (tytułowy niewidzialny człowiek); książkę tę wykorzystywały do własnych celów różne grupy i organizacje, zwł. partia komunist.; eseje w tomie Shadow and Act (1965). ELSKAMP MAX (1862-1931), poeta belg., tworzący w języku franc.; symbolista; początkowo pseudonaiwne wiersze obrazujące życie flan-dryjskiego ludu (La louange de la vie 1898), następnie — utrwalające rozpacz czasów wojny spędzonych w Holandii (Sous les tentes de l'exode 1921), piękno Antwerpii (La chan-son de la rue Saint-Pauł 1922); nadał swej hermetycznej poezji ton osobisty, ujawniając depresję psych., niepokój metafiz. (Remem-brances 1924, Aegris somnia 1925); utwory ilustrował własnymi drzeworytami. ELSSCHOT WILLEM, właśc. Alfons de Ridder (1882-1960), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; w swych utworach opartych na obserwacji różnych środowisk miejskich i własnych doświadczeniach, m.in. w świecie biznesu, nakreślił wnikliwie psychol. portrety bohaterów, z ironią odsłaniając niedoskonałość człowieka wobec wymogów etyki; powieść Hochsztapler Laarmans (1924), opowiadania Noga (1938) oraz Błędny ognik (1946) — łączne wyd. pol. 1973; nowela Tsjip (1934), zbiory wierszy. ELSTER KRISTIAN (1881-1947), norw. pisarz, historyk literatury i krytyk lit.; przedstawiał przemiany spot.-gosp. w Norwegii na pocz. XX w. (powieści: Av skyggerens slegt 1919, Bonde Yeirskjseg 1930, Helg 1937); autor dzieła lllustreret norsk litteraturhistorie (t. 1-6, przekł. pol. w antologii Tam gdzie fiordy 1970); poezje, dramaty, literatura dla dzieci. ELUARD [elua:r] PAUL, właśc. Eugene Grindel (1895-1952), poeta franc.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; jeden z gł. przedstawicieli surrealizmu; uprawiał lirykę miłosną (zbiory Cap/te/e de la douleur 1926, Le phenix 1951) oraz, od zerwania z surrealizmem i wstąpienia do FPK (1942) — poezję polit. i społ. głoszącą ideały humanizmu, pokoju i ogólnoludzkiego braterstwa: zbiory wojenne, m.in. Poesie et verite (1942, zawierający słynny poemat Wolność) i późniejsze, m.in. Poesie ininterrompue l-ll (1946-53 — summa poet. E.), Poemes politiques (1948), Poemes pour tous (1948); ponadto artykuły o sztuce; Poezje wybrane (1968). J. WACZKOW Pauł Bilard, Warszawa 1983. ELYOT [ęijet] Sir THOMAS (ok. 1499-1546), ang. pisarz-humanista, tłumacz; autor dzieł o wychowaniu, sztuce rządzenia, medycynie (The Book Named the Governor 1531, O f the Knowledge Which Makes a Wise Mań 1533, rfte Castle of Health ok. 1539); przekł. literatury antycznej i pierwszy słownik łac.-ang. (1538). EMBIRIKOS ANDREAS (1901-75), poeta gr.; zbiorem Ipsikaminos (1935) zapoczątkował surrealizm w literaturze gr.; pod wpływem A. Bretona stosował "zapis automatyczny", eksperymenty językowe, odrzucał kryteria estet., wywołując protesty krytyki i odbiorców; w późniejszych utworach (zbiór En-dochora 1945) stworzył nowy styl poet. wyrażający tony osobiste i liryczne, żywiołowy bachiczny erotyzm ujmował w formy tra- dycyjne; pisma prozą Grapta i prosopiki mitholojia (1960). EMERSON [ęm^sn] RALPH WALDO (1803-82), amer. pisarz i filozof moralista; współtwórca i czołowy wyraziciel amer. romant. doktryny filoz.-moralnej zw. transcendentalizmem. Podstawę jego rozważań stanowiło mistyczne i panteistyczne przekonanie o duchowej jedności świata natury i ludzkiej myśli oraz wiara w obecność boskiego pierwiastka w każdym człowieku; stąd wywodził prawo opozycji wobec tradycyjnych autorytetów i hierarchii, sprzecznych z sumieniem i swobodą docieka- 165 tMI nią prawdy; wywarł wpływ na ukształtowanie w społeczeństwie amer. podstawy demokr. indywidualizmu (zasada self-reliance — polegania na sobie); silnie oddziałał na literaturę amer.; wypowiadał się gł. w formie wykładu, eseju i aforyzmu; najważniejsze prace: Naturę (1836), Szkice (1841-44, wyd. pol. 1933), Przedstawiciele ludzkości (1850, wyd. pol. 1871), Conduct of Life (1860), Society and Solifude (1870); ponadto liryka refleksyjno- -filoz. wyd. w zbiorach: Poems (1847), May- -Day and Other Pieces (1867), Selected Poems (1876) i aforystyka (Myśli z Emersona — przekf. pol. A. Mickiewicza 1898 w "Przewodniku Naukowym i Literackim"), dzienniki The Joumals (t. 1-10 1909- 14). EMIN FIODOR A., właśc. Mahomet Ali Emin (ok. 1735-70), pisarz roś.; autor powieści awanturniczych i dydaktycznych oraz pierwszej w Rosji powieści epistolarnej Pis'ma Ernesta i Dorawry (1766) wzorowanej na Nowej Heloizie J.J. Rousseau. EMIN GEWORG, właśc. Muradian (ur. 1919), poeta orm.; zbiory wierszy patriotycznych, refleksyjnych, ukazujących konflikt człowieka ze stworzoną przez niego cywilizacją techn.; liczne przekł. poezji pol.; zbiór esejów Siedem pieśni o Armenii (1974, wyd. pol. 1975); pol. wybór Wiersze (1966). EMINESCU [~sku] MIHAI, właśc. M. Eminovici (1850-89), najwybitniejszy poeta rum.; jeden z gł. przedstawicieli liryki romant. w literaturze eur.; czł. stowarzyszenia lit. Junimea, głoszącego hasło "sztuka dla sztuki"; jeden z odkrywców folkloru rum.; poglądy E. zawierają elementy filozofii A. Schopenhauera, są inspirowane myślą Wschodu oraz wpływami dawnych kultur, zwł. dackiej i gr.; utwory E. były gł. publikowane w czasopismach, wiele pozostało w rękopisach; za jego życia ukazał się tylko 1 zbiór (Poezji 1884); do gł. dzieł należy poemat Gwiazda wieczorna (1883), ponadto poematy: Cesarz i proletariuszów^), ewokujący wydarzenia Komuny Paryskiej 1871, oraz Epigoni (1870), w którym E. podkreśla rolę poety-trybuna; poezje miłosne, m.in. sonety; również utwory prozą; twórczość E. wywarła wielki wpływ na rozwój poezji rum.; Wybór poezji i poematów (1933), Poezje (1960), Poezje wybrane (1983). G. CALINESCU Poeta miłości, Warszawa 1977. EMMANUEL [~nuęl] PIERRE, właśc. Noel Ma-thieu (1916-84), franc. poeta i eseista; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; 1969-71 przewodn. międzynar. Pen CIubu; reprezentant lewicy katol.; w twórczości ukazywał apokaliptyczne wizje bibl., a zarazem potępiał wspófcz. cywilizację; zbiory poet. (Tombeau d'0rphee 1941, Evangeliaire 1961, La vie terrestre 1976), eseje (Qui est cet homme? 1948, Twarz człowieka 1965, wyd. pol. 1972); pol. przekł. poezji w antologii Smak winnic Twoich (1956); E. był również tłumaczem poezji pol. (m.in. utworów J. Słowackiego i K. Wojtyły), współautorem antologii poezji pol. (1966). EMPSON [empsn] Sir WILLIAM (1906-84), ang. poeta, krytyk i teoretyk literatury; jako poeta wywodził się z kręgu twórców skupionych wokół W.H. Audena; uprawiał lirykę intelektualną o podłożu filoz. (m.in. zbiory Poems 1935, The Gathering Storm 1940, Collected Poems 1955); jako badacz należał do szkoły I.A. Richardsa, choć w esejach (wyd. pośmiertnie) atakował jego twierdzenia zakładające rozdzielność interpretacji lit. i elementów biogr.; reprezentował nurt krytyki kontekstual-nej, zajmował się wieloznacznością języka poet. (Seven Types of Ambiguity 1930, Some Yersions of Pastorał 1935, The Structure of Complex Words 1951). ENCINA [enłjna] JUAN DEL (14687-1529?), hiszp. dramatopisarz i kompozytor; twórca hiszp. teatru świeckiego; 1519 po otrzymaniu święceń kapłańskich odbył pielgrzymkę do Jerozolimy, której poświęcił poemat Tribagia o Via Sacra de Hierusalem (1521); do gł. jego dzieł należą udramatyzowane eklogi — m.in. realist. sceny pasterskie (Placida y Yictoriano 1513); teksty te zaopatrzył w muzykę, częściowo własnej kompozycji; także dramaty rel., poezje, traktat z poetyki; wiele utworów E. wydano w Cancionero (1496). ENCKELL [ęnkel] RABBE (1903-74), fiń.--szwedz. poeta, dramatopisarz, krytyk sztuki i literatury; jeden z czołowych przedstawicieli fiń.-szwedz. modernizmu; tworzył wycyzelowaną artystycznie poezję i prozę liryczną o tematyce osobistej, zawierającą impresyjne i zmysłowe opisy przyrody; zbiory poet. Dikter (1923), Tillblivelse (1929), lokasta (1939), An-dedrakt av koppar (1946); eseje. ENEIDA NAWYWARAT, białorus. anonimowy poemat heroikomiczny, powstały na pocz. XIX w.; pierwszy datowany odpis 1837, wyd. w czasopiśmie 1845; jest to burleskowa tra-westacja poematu Wergiliusza, wzorowana na roś. parodii N.P. Osipowa i ukr. l. Kot-larewskiego; utwór jest napisany czterostopo-wym jambem. 166 ENGEL [enel] MARIAN (1933-55), pisarka ka-nad., tworząca w języku ang.; aktywna działaczka i pierwszy prezes (1973-74) Związku Pisarzy Kanady; przedstawicielka tzw. literatury kobiecej; w twórczości często poruszała problem sprowadzenia kobiety do roli przedmiotu we współcz., konsumpcyjnym społeczeństwie (powieści: The Honeymoon Festival 1970, The Glassy Sea 1978; tomy opowiadań Inside the Easter Egg 1975, The Tattooed Woman 1985); w najgłośniejszej powieści, Bear (1976), ukazała drogę do odnalezienia własnej tożsamości w kontakcie z przyrodą. ENGELMANN [ęr)el~] BERNT (1921-94), niem. pisarz i dziennikarz, 1977-83 prezes związku pisarzy niem.; autor książek i reportaży, w których krytykował stosunki społ.-polit. w RFN; antypodręcznik historii Niemiec My poddani (1974, wyd. pol. 1976) i Zjednoczeń/przeciwko prawu i wolności (1975, wyd, pol. 1978); powieści faktu Wielki Federalny Krzyż Zasługi (1974, wyd. pol. 1977); wspólnie z G. Waliraf-fem zbiór reportaży Wy na górze — my na dole (1973, wyd. pol. 1976); kryt. ocena historii państwa i mentalności społeczeństwa prus. (Prusy, kraj nieograniczonych możliwości 1979, wyd. pol. 1984). ENGELSTAD [~sta] CARL FREDRIK (ur. 1915), pisarz norw.; powieści hist. wykorzystujące fabułę do prezentacji faktów i poglądów historiozoficznych (De levendes land 1986); prace z historii kultury i literatury, eseje, dramaty. ENGONOPULOS Nikos (1910-85), gr, poeta i malarz: najwybitniejszy przedstawiciel surrealizmu w Grecji; w malarstwie inspirowały go m.in. dzieła G. De Chirico i R. Margitta, także pejzaż śródziemnomor. i gr. sztuka lud.; tworzył scenografię i projekty kostiumów teatr.: wydał zbiory poet. m.in.: Min omilite is ton odigon (1938), Ta klidokimwala t/s siopis (1939), En anthiro eliniko logo (1957), Stin kilada me tus rodomes (1978); najwybitniejszym utworem E. jest poemat Bolwar, ena eliniko piima (powstał 1942-43), opiewający walkę o wolność, której symbolem stał się S. Bolivar walczący o niepodległość krajów Ameryki Lać. oraz gr. bohaterowie, zarówno walk przeciw Turkom, jak i II wojny światowej. ENGSTROM [ęnestrom] ALBERT (1869-1940), szwedz. pisarz, malarz i rysownik; 1897 zał. tyg. humorystyczny "Strix", w którym zamieszczał karykatury mieszczan, biurokratów oraz dowcipne rysunki o tematyce lud.; jako rysownik nawiązywał do stylu J.L. Foraina; uprawiał gł. małe formy prozatorskie, pisał nowele z życia chłopów i rybaków, felietony, opisy podróży; zbiór satyr, opowiadań Yanner och bekanta (1896). ENNIUSZ (239-169 p.n.e.), poeta rzym.; autor epopei hist. Annales, przedstawiającej dzieje Rzymu od przybycia Eneasza do Italii do 178/177, napisanej po raz pierwszy w literaturze rzym. heksametrem wzorowanym na Homerze, z 18 ksiąg zachowało się ok. 600 wierszy; do czasu powstania Eneidy Wer-giliusza Annales były epopeją nar. Rzymian; twórczość E. obejmuje też 4 księgi utworów o różnej tematyce Saturae, przeróbkę prozą utopijnego poematu filoz. Euhemera, tragedie (wzorowane gł. na utworach Eurypidesa) i komedie; zachowały się nieliczne fragmenty. ENOUIST [e:nkwist] PER OLOV (ur. 1934), szwedz. pisarz, krytyk lit.; tworzy prozę z pogranicza dokumentu (Legionarerna 1968); także powieści podejmujące próbę dotarcia do spot.-psychol. źródeł demagogii i irracjonalizmu (Piąta zima magnetyzera 1964, wyd. pol. 1977 — na tle historii Niemiec XVIII w.); dramaty (Noc trybad 1975, wyst. pol. 1976 — o A. Strindbergu, Z życia glist 1981, pol. przekł. "Dialog" 1983 nr 2 — o H.Ch. Andersenie), reportaże. ENRIGHT [ęnrajt] DENNIS JOSEPH (ur. 1920), ang. poeta, prozaik, eseista; łączony z działającym w latach 50. ugrupowaniem lit. The Movement, zalecającym dystans wobec wielkich tematów i dyscyplinę formalną; liryka intelektualna, nasycona ironią, wyczulona na paradoksy współcz. cywilizacji (The Laughing Hyena 1953, Selected Poems 1969, The Terrible Shears 1973, Paradise lllustrated 1978, Księga Fausta 1979, wyd. pol. 1984, Collected Poems 1987); powieści, m.in. Academic Year (1955); tomy esejów, np. A Mania tor Senten-ces (1985), TheA/lur/ng Problem (1986); prace historycznolit. i kryt., także utwory dla dzieci. ENUMA ELISZ, babil. poemat kosmogoniczny z II pół. II tysiącl. p.n.e. (datowanie sporne) w języku akadyjskim; nazwany od pierwszych słów: Kiedy na wysokości..:, opowiada o walce bogów, zwycięstwie Marduka nad Tiamat, stworzeniu przez Marduka świata i ludzi; był recytowany jako tekst liturgiczny w czwartym dniu obchodów Nowego Roku; spisany na 7 tablicach; odnaleziony 1853 w gruzach Biblioteki Asurbanipala w Niniwie. ENZENSBERGER [ęncens~] HANS MAGNUS (ur. 1929), niem. poeta i publicysta; związany z Grupą 47, działającym do końca lat 60. 168 ERC kotem pisarzy zachodnioniern., austr. i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; zbiory wierszy (pol. wybory Poezje 1968, Proces historyczny 1982, Wiersze wybrane 1986) zawierających ostrą krytykę stosunków spot. i międzyludzkich w RFN; także poematy (Zagłada Titanica 1978, wyd. pol. 1994), powieści, słuchowiska, eseje. EÓTYOS [otwosz] JOZSEF, baron (1813-71), węg. pisarz i polityk; dwukrotnie (1848 i 1867-71) min. oświaty i wyznań, zwolennik liberalizmu i ugody z Austrią; autor powieści o problematyce psychol. i filoz. A karthauzi (1839-41), powieści realist. Notariusz (1845, wyd. pol. 1855), krytykującej ówczesne stosunki społ., a także jednej z pierwszych węg. powieści hist. Magyarorszag 1514-ben (1847), komedii, pism publicyst., w których domagał się reform prowadzących do unowocześnienia państwa. EPICHARM (VI/V w. p.n.e.), komediopisarz gr. z Syrakuz (?); gł. przedstawicie! komedii sycy- lijskiej; autor krótkich dialogów (zachowane fragmenty) o treści zaczerpniętej z życia co- dziennego lub z mitów; E. przypisuje się wpływ na starą komedię attycką (V w. p.n.e.). EPISTOLAE OBSCURORUM YIRORUM, zbiór satyr, listów napisanych (1515-17) złą łaciną jakoby przez scholastyków; skierowane przeciw kolońskim dominikanom, ośmieszają ich ciemnotę, obskurantyzm i zepsucie; autorami byli w rzeczywistości niem. humaniści, m.in. U. von Hutten, Crotus Rubeanus; przekł. pol. Listy ciemnych mężów (1962). ERATOSTENES Z CYRENY, Eratosthenes (ok. 275-194 p.n.e.), gr. uczony i pisarz; zajmował się matematyką, astronomią, chronologią, geografią, filozofią i filologią, pisał także poezje; wśród dzieł, zachowanych we fragmentach, są m.in.: Platonikos, rodzaj komentarza do Timajosa Platona, traktujący o matematyce i muzyce, Geographika— pierwszy systematyczny wykład geografii w 3 księgach, Chronographiai — praca, która stworzyła podwaliny nauki o chronologii a także rozprawa filol. o komedii; E. ustalił chronologię dziejów Grecji, obliczył długość południka ziemskiego i obwód Ziemi, zaproponował wprowadzenie co 4 lata roku przestępnego, po raz pierwszy użył, nazywając tak siebie, słowa philologos — miłośnik nauki. ERAZM Z ROTTERDAMU, właśc. Gerhard Gerhards (ok. 1466-1536), hol. filolog, filozof, literat, teolog i pedagog, piszący po łacinie; czołowy humanista epoki odrodzenia; piętnując nadużycia duchownych (korupcję, handel relikwiami itp.) i występując przeciw współcz. wersjom scholastyki, głosił umiłowanie wolności, prostoty i pokoju, zabiegał o pogłębienie duchowej więzi z Jezusem Chrystusem przez modlitwę i dobre uczynki; mimo krył. stosunku do postępowania wielu dostojników Kościoła, nie przystąpił do ruchu refor-macyjnego; polemizował z M. Lutrem broniąc wolności woli ludzkiej i wartości uczynków człowieka; przygotował gr. wydanie Nowego Testamentu (1516) oraz kryt. wydania dzieł klasyków (m.in. Arystotelesa, Seneki, Cycero-na) i ojców Kościoła (m.in. św. Hieronima, św. Augustyna); swymi pismami wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się epoki odrodzenia, zasłynął jako autor dzieła Pochwala głupoty (1511, wyd. pol. 1875) będącego satyrą na wychowanie młodzieży i ówczesne szkolnictwo zdominowane przez duchowieństwo; ponadto Colloquia — zbiór dialogów na tematy ak- tualne, rel., obyczajowe, pedag. i lit.; pozostawił bogatą korespondencję z najwybitniejszymi ludźmi swych czasów. S. NOWAK Pochwala ludzkiego rozumu, Warszawa 1955; J. HUIZINGA Erazm, Warszawa 1964; J. DOMAŃSKI Erazm i filozofia, Wrocław 1973. ERBEN KAREŁ JAROMIR (1811-70), czes. poeta i badacz folkloru; autor zbioru ballad Kytice (1853, wyd. rozszerzone 1861), uchodzącego za klas. pozycję literatury czes.; przejął w nich motywy i specyficzne środki wyrazu charakterystyczne dla słów. pieśni lud., nadając im mistrzowską formę artyst.; wydawca pomnikowego zbioru ponad 2200 czes. pieśni lud. (Prostonarodnf Seske pisnę a rikadla 1864) oraz zbioru słów. baśni i podań lud., a także źródeł hist. i dawnych zabytków piśmiennictwa, m.in. dzieł J. Husa i Tomaśa ze Stitneho. ERBEN VACLAV (ur. 1930), pisarz czes.; zdobył popularność jako twórca postaci kapitana Exnera — dowcipnego, nie kryjącego słabości do kobiet detektywa, bohatera obszernego cyklu powieści kryminalnych, np. Znameni /y0/(1965), Tajemnica "Złotego Księcia" (1969, wyd. pol. 1972), Śmierć utalentowanego szewca (1978, wyd. pol. 1988), W zasięgu ręki (1971, wyd. pol. 1991); w latach 70. i 80. pisał powieści hist., często o charakterze apokryficznym (Pameti Seskeho kratę Jinka z Podebrać, t. 1-3 1974-81). ERCILLA Y ZUŃIGA [ertlija i tyńiga] ALONSO DE (1533-94), poeta hiszp.; uczestnik ekspedycji wojsk, do Chile, której dzieje opisał w poemacie epickim La Araucana (cz. 1-3 169 ERC 1569-89); elementy hist. i kronikarskie przeplatają się w nim, podobnie jak w utworach L. Ariosta i T. Tassa, z wątkami fikcyjnymi; E. y Z. był jednym z pierwszych poetów hiszp. zajmujących się tematyką południowoamerykańską. ERCKMANN-CHATRIAN [erkman szatrija], spółka autorska pisarzy franc.: Erckmann EMILE (1822-99) i Chatrian ALEXANDRE (1826-90); autorzy licznych i popularnych powieści hist. (m.in. Bitwa narodów 1862, wyd. pol. 1912, Waterloo 1865, wyd. pol. 1882) i obyczajowych (m.in. Hugon Wilk 1866, wyd. pol. 1911), często związanych z rodzinną Alzacją; opowiadania oparte na legendach lud., sztuki teatralne. ERDMAN NIKOŁAJ R. (1902-70), dramatopisarz roś.; początkowo zbliżony do ugrupowania imażynistów, uznających za podstawę poezji obraz (poemat Awtoportriet 1922); autor komedii groteskowo-satyr., nawiązujących do tradycji N.W. Gogola i A.W. Suchowo-Ko-bylina, w których podejmował aktualne problemy spot.-obyczajowe, polit. i etyczne (Man-t, powst. 1924, wyst. 1925, wyd. roś. 1987, Samobójca, powst. 1928, wyd. roś. 1987, wyst. pol. 1987); scenariusze film., m.in. we współ- autorstwie z W.G. Szerszeniewiczem i A.B. Marienhofem; 1938 aresztowany i skazany na 3 lata zesłania. ERENBURG IDĄ G. (1891-1967), roś. pisarz i publicysta, pochodzenia żyd.; debiutowali tomem wierszy Stichi (1910) pisanych pod wpływem symbolizmu i akmeizmu, oznaczającego zwrot ku konkretności opisu; znaczną część życia spędził za granicą, gł. jako korespondent czasopism; w głośnych powie- ściach: satyr.-groteskowej Niezwykłe przygody Julia Jurę nity i jego uczniów (1922, wyd. pol. 1924), społ.-obyczajowej Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwanca (Paryż 1928, wyd. pol. 1928) E. ujawnił sceptycyzm wobec cywilizacji eur. i eksperymentu rewol. w Rosji, w powieściach: Życie i śmierć Mikołaja Kurbowa (1923, wyd. pol. 1926 w przekf. B. Jasieńskiego) o losach ideowego komunisty, oraz Rwacz (1925, wyd. pol. 1929) ukazał rzeczywistość roś. okresu NEP-u; autor cyklu opowiadań utrzymanych w konwencji groteski Trzynaście fajek (Berlin 1923, wyd. pol. 1925), powieści Miłość Joanny Ney (Paryż 1924, wyd. pol. 1927), stanowiącej próbę stworzenia współcz. melodramatu; trylogia Upadek Paryża (1942, wyd. pol. 1946), Burza (1947, wyd. pol. 1950), Dziewiąta fala (1951-52, wyd. pol. 1953), ukazująca losy społeczeństwa Francji, ZSRR i Niemiec w latach II wojny świat, i po jej zakończeniu; mająca znaczenie polit. po-wieść-symbol Odwilż (t. 1-3 1954-56, wyd. pol. t. 1-2 1955-56), o negatywnych zjawiskach w epoce stalinowskiej, m.in. o artyst. konformizmie; eseje i wspomnienia Ludzie, lata, życie (t. 1-6, 1961-65, fragmenty wcześniej nie ogłoszone — 1987, wyd. pol. 1961-84); ponadto liczne artykuły i reportaże; Dzieła wybrane (t. 1-5 1955-60). F. NIEUWAŻNY Uja Erenburg, Warszawa 1966; P. FAST Nurt paraboliczny w prozie llji Erenburga, Katowice 1987. ERISTAWI GEORGIJ (1811-1864), gruz. pisarz i tłumacz; także reżyser i aktor, autor realist. komedii obyczajowych; na zesłaniu w Wilnie zapoznał się z twórczością A. Mickiewicza, był pierwszym tłumaczem jego utworów na język gruziński. ERSKINE [ę^skyn] JOHN (1879-1952), amer. pisarz, pedagog i pianista; współautor historii literatury amer. The Cambridge History of American Literaturę (1917-21); autor powieści humorystycznych, które cechuje tendencja do tzw. odbrązawiania mitów, m.in. Życie prywatne pięknej Heleny (1925, wyd. pol. 1930), także hist., np. Give Me Liberty (1940) oraz autobiograficznych. ERTEL ALEKSANDR l. (1855-1908), pisarz roś.; uczestnik ruchu narodnickiego; autor opowiadań Zapiski Stiepniaka (1880-82) i powieści Gardieniny, ich dwór nią, priwierżency i wragi (1889), ukazujących społeczeństwo roś., gł. środowisko wiejskie po reformie uwłaszczeniowej 1861, w okresie przemian kapitalistycznych. ESENBERLIN ILIJAS (1915-83), pisarz kazas.; 1947-51 dyr. Filharmonii Kazas.; 1971-75 sekr. Związku Pisarzy Kazas.; autor poematów, opowiadań oraz hist. trylogii powieściowych Koczownicy (1976, wyd. pol. t. 1 1982), Złota orda (1979-83, wyd. pol. t. 1 1986). ESENDAL MEMDUH SEYKET (1883-1952), tur. pisarz i działacz polit., samouk.; autor utworów pisanych językiem potocznym, opisujących codzienne życie społeczeństwa tur.; dorobek literacki E. obejmuje zbiory nowel (Mendli At/nde 1958), powieści (Ą/as// ve Kiracileri 1937); pol. przekf. opowiadania Ach, to życie w zbiorze Rajski statek (1976). ESPINEL [~nęl] VICENTE (1550-1624), hiszp. pisarz i muzyk; autor zbioru poezji W/nas (1591); twórca formy metrycznej, zw. espinelą; 170 EUR autor powieści łotrzykowskiej Relaciones de la vida del escudero Marcos de Obregón (1618), na której wzorował się A.R. Lesage (Przypadki Idziego B/asa). ESPRIU SALYADOR (1913-85), pisarz kataloń-ski; początkowo modernist. powieści (El doc-tor Rip 1931) i dramaty (Antigona 1939), później ukształtowane pod wpływem franc. symbolizmu i hiszp. baroku poezje (Cementiri de Sinera 1946, La pełł de brau 1960), pełne biblijnych i mitol. reminiscencji, służących E. do alegor. przedstawienia rzeczywistości. ESPRONCEOA [—tsda ] JosE DE (1808-42), poeta hiszp.; jeden z gł. przedstawicieli hiszp. romantyzmu, piewca ideałów wolności; współ-założyciel (1824) tajnego stowarzyszenia re-wol. Numantyńczyków, uczestnik franc. rewolucji lipcowej 1830 i hiszp. powstań 1835 i 1840; g), dzieła: powieść poet. podejmująca wątek Don Juana El estudiante de Sala-manca (1840), poemat fantastyczny El diablo mundo (1841), zawierający słynną pieśń Canto a Teresa, oraz zbiór wierszy Poesias liricas (1840). ESTEBANEZ CALDERÓN [estewanieł kal- dsron] SERAFIN, pseud. El Solitarlo (1799-1867), pisarz hiszp.; współzałożyciel (1831) czasopisma "Cartas Espańolas"; zwolennik szkoły folklorystycznej i kostumbryzmu (nurt obyczajowy); do jego gł. dzieł należy powieść hist. Cristianos y moriscos (1838) i folklorystyczne sceny z życia Andaluzji Escenas an-daluzas (1847). ESTERHAZY [ęsterha:zi] PETER (ur. 1950), węg. pisarz i publicysta; autor nowatorskiej prozy osadzonej w nurcie postmodernizmu; opowiadania (m.in. zbiór Fancsikó es Finta 1976), powieści (m.in. Termelesi regeny 1979, Czasowniki posiłkowe serca 1985, wyd. pol. 1994); eseje (zbiór A kitómótt hattyu 1988). ETESAMI PARWIN (1906^1), poetka pers.; w twórczości wiele uwagi poświęciła losowi kobiety pers., sprawom ludzi ubogich i pokrzywdzonych przez los; autorka Dywanu (1935); pol. przekł. poezji w zbiorze Trzeci dywan perski (1986). ETHEREDGE [ętsrydż] Sir GEORGE (1634?-1691?), komediopisarz ang.; tworzył w okresie restauracji; autor utrzymanych w atmosferze beztroskiej zabawy komedii obyczajowych (Możność chęciom, niedostała 1668, przekf. pol. w: Angielska komedia Restauracji 1962; The Mań of Modę 1676). ETINGER SZLOJME (ok. 1801-1856), żyd. poeta i dramatopisarz, tworzący w języku jidysz; pochodził z Zamościa, studiował medycynę we Lwowie; pierwszy nowocz. twórca literatury jidysz na ziemiach pol.; w utworach (ballady, epigramy, wiersze, dramaty), o wyraźnym zacięciu satyr., widoczne związki z literaturą pol.; komedia Serkele była wyst. w teatrach żyd. w XX w.; wszystkie utwory E. wydał M. Weinreich w Wilnie (Ale ksowim fun dr Szło/me Etinger 1925), a także M. Erik (Gek-libene Werk 1935). EUFORIOM, Euphorion (III w. p.n.e.), poeta gr. z Chalkis na Eubei; przedstawiciel poezji aleksandryjskiej; autor zachowanych we fragmentach elegii i epylionów na tematy mitol., nadmiernie erudycyjnych, pisanych zawiłym językiem, obfitującym w wyrażenia o niespotykanym znaczeniu; twórczość jego wywarła wpływ na Tibullusa, Propercjusza, Owidiusza oraz neoteryków, których Cyceron nazwał "śpiewakami Euforiona". EUHEMER (IV/III w. p.n.e.), gr. filozof i pisarz; w poglądach filoz. zbliżony do cyrenaików; twórca utopii społ. oraz ateistycznej teorii genezy pojęcia bogów (jako ubóstwionych ludzi) i mitów rel., które przedstawił w dziele Hiera anagraphe (wyd. fragmenty: Euhemeri reliquiae 1899). EUNAPIOS (ok. 345-ok. 420), retor i historyk gr. z Sardes (Azja Mniejsza); neoplatonik, wróg chrześcijan; autor biografii 23 współcz. filozofów Bioi sophiston oraz znanego z wyciągów dzieła Hypomnemata histouka w 14 księgach, obejmującego lata 270-404 ze szczególnym uwzględnieniem panowania ces. Juliana Apostaty. EURYPIDES (ok. 485^06 p.n.e.), tragediopi-sarz gr.; uczeń Anaksagorasa z Kladzomen i Prodikosa z Keos, upowszechniał w swej twórczości myśli i hasła sofistów; pierwszy uczynił charaktery ludzkie przedmiotem studiów i dał tym początek tragedii psychologicznej. Z 90 sztuk E. zachowało się 17 tragedii, m.in. AIkestis, Medea, Hipolit, łon, Ifigenia w Taurydzie, Elektra, Orestes, If/genia w Aulidzie, dramat satyrowy Cyklop i ok. 1000 fragmentów. E. wprowadził monolog odsłaniający przeżycia psych. bohatera, stosował prolog oraz pieśni chóru i arie nie łączące się z akcją sztuki; pierwszy posłużył się wprowadzeniem interwencji bogów w rozwiązywanie zbyt skomplikowanej akcji (deus ex machina). Doceniony po śmierci, inspirował swą twórczością pisarzy, poetów, filozofów i artystów 171 EUS starcz, (np. Senekę Młodszego) i późniejszych; wiele istotnych elementów dram. przejęła od E. komedia nowa (Menander); od końca XV w. był znany w zach. Europie (gł. w tłum. tac.), podziwiany i naśladowany, wywarł wpływ na teatr eur.; pierwsze pol. tłum. tragedii E. 1881-82, Tragedie (tłum. J. Kasprowicz, t. 1-3 1930), Tragedie (tłum. J. Lanowski t. 1-3 1967-1980). EUSTACJUSZ Z TESSALONIKI, Eustathios (XII w.), bizant. teolog, komentator dzieł staroż. i pisarz, arcybiskup Tessaloniki; autor m.in. pism teol., komentarzy do Iliady i Odysei, do gr. poezji lirycznej, g3. Pindara, oraz do geogr. poematu Dionizjusza Periegety; dużą wartość źródłową ma jego opis zdobycia Tessaloniki przez Latynów. EUTROPIUSZ, Eutropius Flayius (IV w.), historyk rzym.; autor zachowanego zarysu dziejów Rzymu w 10 księgach (Breviarium ab urbe condita (od zat. Rzymu do 364), opartego w dużej mierze na dziełach Liwiusza i Sweto-niusza. EUZEBIUSZ Z CEZAREI, Eusebios (ok. 263-ok. 340), gr. teolog i historyk Kościoła, biskup Cezarei; twórca dziejopisarstwa kość.; autor historii Kościoła od jego ustanowienia do ostatecznego zwycięstwa ces. Konstantyna nad swoim rywalem Licyniuszem (Historia kościelna, wyd. pol. w: Pisma Ojców Kościoła, t. 3 1924) oraz kroniki dziejów ludów Azji Mniejszej, Egipcjan, Greków i Rzymian od starożytności do współczesności — dzieło jest do dziś podstawą przy ustalaniu chronologii staroż.; E. jest również autorem licznych rozpraw teol. oraz panegiryków na cześć ces. Konstantyna. EYANDER PER GUNNAR (ur. 1933), pisarz szwedz.; gł. tematem powieści i opowiadań jest wpływ układów społ. na los człowieka (Ostatni dzień w życiu Yallego Hedmana 1971, wyd. pol. 1974, Poniedziałki z Fanny 1971, wyd. pol. 1979); także słuchowiska. EVANS [ęwanz] MARY ANN -> Eliot George. EYELYN [ęwłyn] JOHN (1620-1706), ang. pa-miętnikarz i pisarz; ogłosił wiele przekładów' i prac dotyczących polityki, gospodarki i sztuki; w literaturze trwałe miejsce zajął jako autor pamiętników — D/ary (1818), w których notował wydarzenia z życia publ. Anglii, refleksje i obserwacje z podróży, kreślił portrety ludzi epoki. EVENSMO [~smu] SIGURD (1912-78), norw. pisarz, publicysta; w nowelach i powieściach psychol. — moralny obrachunek z wojną i faszyzmem (m.in. powieść Uchodźcy 1945, wyd. pol. 1972 — oparta na motywach auto-biogr., o organizowaniu norw. ruchu oporu); eseistyka (m.in. przeciw eskalacji zbrojeń). EYERYMAN [ęwryman;], najwybitniejszy ang. moralitet z końca XV w. (wyd. pol. Każdy 1933); treść utworu, odznaczającego się prostotą środków wyrazu, stanowi walka alegorycznie przedstawionych cnót i grzechów o duszę człowieka przed Sądem Bożym. EVLIYA CELEBI, Ewiija Czelebi (1611-ok. 1683), podróżnik tur.; autor 10-tomowej księgi podróży (Seyasatname), w której zamieścił opisy wielu krajów Azji, Afryki i Europy--(m.in. kresów Polski i Ukrainy); pol. przekł. (wybór) Księga podróży Eyliji Czelebiego (1969). EWALD JOHANNES (1743-81), duń. poeta i dra-matopisarz; wprowadził do dramatu duń. tematykę nord. i motywy lud. (tragedia heroiczna Balders dód 1775, śpiewogra Fiskerne 1779), tworząc podstawy nar. dramaturgii duń.; powieści filoz., poezje. EWTIMIJ TYRNOWSKI (między 1325 a 1330 -między 1401 a 1412), bułg. pisarz rel.; 1375-93 patriarcha w Tyrnowie, dążył do odnowy życia kość.; autor żywotów bułg. świętych, kazań, słów pochwalnych, upodobnionych do latopisu opowieści o peregrynacji relikwii; twórca piśmienniczej szkoły tyrnowskiej; inicjator reformy językowo-orto-graficznej i redakcyjnej piśmiennictwa cerkiewnego w duchu tradycji Cyryla i Me-todego; 1393 skazany przez Turków na wy- gnanie. EZOP, Aisopos (VI w. p.n.e.), półlegendarny bajkopisarz gr. z Frygii (Azja Mniejsza); uważany za twórcę klas. bajki zwierzęcej wywodzącej się z lud. tradycji ustnej. Bajki E. wyrażają krytykę przemocy, niesprawiedliwości i ucisku możnych, zwykle też zawierają wypływający z treści morał; są znane gł. z przeróbek poetów rzym.: Fedrusa (l w.), Babriosa (l w.), Awianusa (IV/V w.), w Polsce; Biernata z Lublina i M. Reja; Bajki Ezopowe (wyd. pol. 1961). K. FIEDIN A. FRANCE W. FAULKNER G. FLAUBERT C. FUENTES .FRANKO F. FENELON H. FIELDING M. FRISCH L. FEUCHTWANGER FAL FABIUSZ PIKTOR, Ouintus Fabius Pictor (III w. p.n.e.), pierwszy historyk rzym.; senator; autor historii Rzymu (od czasów najdawniejszych do końca III w.) w języku gr. — źródła hist. dla późniejszych pisarzy, m.in. dla Polibiusza i Liwiusza. FABRE O'EGLANTINE [fabr deglatin], właśc. Philippe Franęois Nazaire Fabre (1750-94), dramatopisarz franc.; rewolucjonista; sekr. G.J. Dantona; autor popularnych komedii o tematyce spot.-polit. (Le Philinte de Mol/erę... 1790); twórca kalendarza republ.; zgilotynowany za rządów M.F. de Robespierre'a. FABRY RUDOLF (1915-82), pisarz słowac.; jeden z pierwszych przedstawicieli słowac. nadrealizmu (zbiór wierszy Vodne hodiny hodiny piesocne 1938), pisat także liryki o wymowie katastroficznej i eschatologicznej (Ja je niekto iny 1946); syntezę awangard, przeszłości i doświadczeń lat powojennych zawierają zbiory Każdy są raz vrati (1964), Nad hviezdami smrti vanok (1969); jego twórczość obejmuje ponadto nowele, reportaże, scenariusze film., przekt. poezji; pol. wybór wierszy Ja to ktoś /nny(1980). FADIEJEW ALEKSANDR A. (1901-56), pisarz roś.; jeden z przywódców RAPP-u, 1946-54 prezes Związku Pisarzy ZSRR; autor powieści społ.-psychol. Klęska (1927, wyd. pol. 1950), o dram. losach oddziału partyzanckiego w czasie wojny domowej na Dalekim Wschodzie, nie ukończonej powieści Ostatni z Udehe (1929), a także utrzymanej w konwencji soc-realist. głośnej powieści Młoda Gwardia (1 red. 1945, wyd. pol. 1948, 2 red. 1951, powst. w wyniku ideologicznej krytyki dotyczącej braku ukazania roli partii w walce z niem. okupantem, wyd. pol. 1954); pol. wybór Powódź i inne opowiadania (1965); zmarł śmiercią samobójczą. FAESI [fę:zi] ROBERT (1883-1972), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; powieści i opowiadania o tematyce hist., gł. dotyczące dziejów rodzinnego Zurychu (trylogia Die Stadt der Yater 1941, Die Stadt der Freiheit 1944, Die Stadt des Friedens 1952); wiersze (zbiór Die Gedichte 1955); rozprawy historyczno-literackie. FAGUNWA DANIEL OLORUNFEMI (19037-63), pisarz nigeryjski, tworzący w języku joruba; twórczość nawiązująca do tradycji lud., oparta na lokalnych mitach i podaniach; b. popularna i wielokrotnie naśladowana; powieści (m.in. Ogboju Ode ninu Igbo Irunmale 1950). FAJZI MIRHAJDAR (1891-1928), tatar, prozaik i poeta; stworzył rodzaj muz. dramatu opartego na motywach wiejskich i formach lud. (Asyljar 1924); autor opowiadań i sztuk scenicznych dla dzieci. FALDBAKKEN [falba~] KNUT (ur. 1941), pisarz norw.; autor wielu powieści o sensacyjnej fabule utrzymanych w poetyce postmodernizmu; Uar (t. 1-2 1974-76), Adams dagbok (1978), Bryllupsreisen (1982). FALKBERGET [~berge] JOHAN PETTER (1879-1967), pisarz norw., z zawodu górnik; samouk; wybitny przedstawiciel tzw. pisarzy proletariackich w literaturze norw.; autor cyklów powieści o tematyce robotn., gł. górn., ukazujących zarówno współcz. problemy społ., jak i procesy hist.: Braendoffer (1917), Christianus Sextus (t. 1-6 1927-35), Chleb nocy (t. )-4 1940-59, wyd. pol. t. 1 1974); także zbiory wierszy. FALKIWSKI DMYTRO, właśc D. Łewczuk (1895-1934), poeta ukr.; autor poematu Czaban i zbiorów wierszy (Obriji 1927, Polissia 1931) odzwierciedlających rozterki moralne uczestnika rewolucji i wojny domowej (czasowo zwerbowanego nawet do trybunału polowego Czeka); 1934 rozstrzelany. FALLACI [fallaczi] ORIANA (ur. 1930), wł. dziennikarka i pisarka; od 1967 korespondentka wojenna w Azji, na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Pd.; autorka głośnych wywiadów — ogłaszanych w gł. czasopismach Europy Zach. i USA—z czołowymi przedstawicielami świata polityki (m.in. z H. Kissingerem, ajatol-lahem Chomeinim i L. Wałęsą; tom lntervista con la Storia 1975); popularność przyniosły jej również powieści: Penelopa na wojnie (1962, wyd. pol. 1979), List do nie narodzonego dziecka (1975, wyd. pol. 1993) — poruszająca problem swobodnego wyboru macierzyństwa, Un uomo (1979) — poświęcona A. Panagulisowi, bojownikowi o gr. demokrację, Inszallah (1990, wyd. pol. 1993) — o wojnie w Libanie. FALLADA HANS, wtaśc. Rudolf Ditzen (1893-1947), powieściopisarz niem.; w swych utworach opisywał stosunki społ.-polit. w Niemczech po l wojnie świat., m.in. w gł. dziele / cóż dalej, szary człowieku? (1932, wyd. pol. 1960) oraz w powieściach: Czyż nie ma powrotu (1934, wyd. pol. 1936), Wilk wśród wilków (1937', wyd. pol. 1938); okres nazistowskich rządów opisał w powieści Każdy umiera w samotności (1947, wyd. pol. 1950); ponadto powieść oparta na motywach autobiogr. Pijak 175 FAN (1950, wyd. pol. 1957); książki dla dzieci (wybór pol. Opowiastki z Mamrofkowa 1987). FANGEN RONALD (1895-1946), pisarz norw.; w twórczości problematyka moralna (Ouell 1932) i rel. (Alirede nu 1937); powieść obrachunkowa, w której analizował nazizm z punktu widzenia etyki chrzęść. En łysets engel (1945); eseje, dramaty. FARAZDAK, AL-, właśc. Hammam Ibn Ghalib (ok. 649-732), poeta arab.; jeden z trzech słynnych poetów beduińskich (obok AI-Ach-tala i AI- Dżarira) epoki Umajjadów; pozostawił dywan (czyli zbiór) poezji, stanowiący cenny dokument ówczesnych stosunków społ.-kul-turalnych. FARGUE [farg] LEON PAUL (1876-1947), poeta franc.; współpracownik wielu pism lit., m.in. "La Nouvelle Revue Francaise"; powieść poet. Tancrede (1895), zbiory poezji [Sous la lampę 1930, Haute solitude 1941), proza poet. poświęcona Paryżowi (Le pieton de Far/s 1939); wywarł wpływ na surrealistów. FAROUHAR [fa/ke'] GEORGE (1678-1707), dra-matopisarz ang., pochodzenia irl.; jeden z naj- wybitniejszych komediopisarzy epoki restauracji; w twórczości odszedł od konwencji osadzania akcji w Londynie, wprowadził postacie reprezentujące różne warstwy prowincjonalnego społeczeństwa, intrygę oparł na wyraźnie zarysowanym motywie romant. miłości (m.in. The Recruiting Officer 1706, The Beaux' Strategom 1707). FARRELL [farel] JAMES GORDON (1935-79), pisarz ang.; uprawiał prozę hist., w której łączył dbałość o hist. poprawność z precyzją i wiarygodnością kreowanych sylwetek psy-chol. bohaterów; w powieściach ukazał przełomowe momenty w dziejach imperium bryt.; tzw. trylogia imperialna (Empire trilogy): Niepokoje (1969, wyd. pol. 1981) — o tworzeniu się Wolnego Państwa Irl. na pocz. lat 20. XX w., Oblężenie Krishnapuru (1973, wyd. pol. 1979) — o ogólnonar. powstaniu w Indiach 1857-58, Singapurskie kleszcze (1978, wyd. pol. 1990) — o zdobyciu Singapuru przez Japończyków w czasie II wojny światowej. FARRELL [faral] JAMES THOMAS (1904-79), pisarz amer.; kontynuator tradycji amer. i franc. naturalizmu, nawiązywał do poetyki J. Joyce'a i M. Prousta; autor licznych, opartych na motywach autobiogr. powieści (trylogia Studs Lonigan 1932-35, t. 3. Dzień sądu, wyd. pol. 1961; Tommy Galleher's Crusade 1939), składających się na wielotomowe sagi rodzinne, gł. z życia irl. imigrantów w USA; nowelistyka i krytyka literacka. FARRUCHI Z SISTANU, Abulhasan Sistani (?-1037), poeta pers.; mistrz poezji lirycznej; autor najpiękniejszej w literaturze pers. elegii, którą napisał na śmierć swego protektora, sułtana Mahmuda z Ghazny; dywan (zbiór) jego poezji zawiera kasydy dworskie, gazele, rubajjaty; pol. przekł. poezji w zbiorach Dywan perski (1977), Drugi dywan perski (1980). FARSA O MISTRZU PATHELIN -^ Mistrz Piotr Pathelin. FAST [fast] HOWARD, właśc. Walter Ericson (ur. 1914), powieściopisarz amer.; z marksist. punktu widzenia ukazywał amer. dzieje walki o wyzwolenie nar. (Obywatel Tom Palne 1943, wyd. pol. 1948) i klasowe (Amerykanin 1946, wyd. poi: 1949); do 1957 działał w KP USA; swoje rozczarowanie komunizmem wyraził w autobiografii Król jest nagi (1957, wyd. pol. Paryż 1958). FAULKNER [takna'] WILLIAM (1897-1962), pisarz amer.; związany całym życiem i tradycją rodzinną z amer. Południem, w twórczości dokonał lit. rekonstrukcji jego dziejów od czasów wojny secesyjnej po współczesność. Historycznemu procesowi rozpadu i degeneracji patriarchalno-niewolniczego Południa w starciu z bezwzględną ekspansją kapitalist. Północy nadał wymiar moralistycznej alegorii ludzkiego losu, pojętego jako zmaganie z destrukcyjnymi siłami zła i chaosu tkwiącymi w naturze człowieka i w cywilizacji. Konflikt między wolną wolą człowieka a determiniz-mem hist.- społ. prowadzi bohaterów F. do tragicznych dylematów etycznych. Tożsamość miejsca akcji (fikcyjna kraina Yoknapataw-pha, przypominająca rodzimy okręg pisarza — Lafayette Country w stanie Missisipi), wątków i postaci zespala jego utwory w rozgałęzioną sagę kilku rodów, obejmującą po- wieści: Żołnierska zaplata (1926, wyd. pol. 1965), Sartoris (1929, wyd. pol. 1960), Wściekłość i wrzask (1929, wyd. pol. 1971), Kiedy umieram (1930, wyd. pol. 1968), Azyl (1931, wyd. pol. 1957), Światłość w sierpniu (1932, wyd. pol. 1959), Absalomie, Absalomie... (1936, wyd. pol. 1959), Intruz (1948, wyd. pol. 1961), Requiem dla zakonnicy (1951, adaptacja teatr. A. Camusa, wyst. pol. 1962), trylogię Zaścianek (1940, wyd. pol. 1964), Miasto (1957, wyd. pol. 1966), Rezydencja (1959, wyd. pol. 1967), 176 ł-tN powieść opartą na wspomnieniach z dzieciństwa Koniokrady (1962, wyd. pol. 1966), cykle nowelistyczne: Niepokonane (1948, wyd. pol. 1961), Zstąp, Mojżeszu (1942, wyd. pol. 1966), Gambit (1949, wyd. pol. 1963); pol. wybory Opowiadania (1950, wyd. pol. 1958), Skok śmierci (1993). Zaliczany do czołowych no-watorów prozy współcz., rozwijał typ narracji zakorzenionej w tradycji lud. oraz opartej na układzie monologów wewn. (zazwyczaj w postaci skrajnie subiektywnego tzw. strumienia świadomości — od powieści Wściekłość i wrzask po Absalomie, Absalomie...}, w kom- pozycji stosował na wielką skalę retrospekcje i inwersje czasowe, niekiedy chwyty sensacyjne; styl wzbogacał o liczne metafory, aluzje, powtórzenia i niedomówienia; często sięgał do symboliki bibl.; pisał także wiersze i scenariusze film.; długo nie doceniany; 1949 otrzymał Nagrodę Nobla. F. LYRA William Faulkner, Warszawa 1966. FAYART [fawa:r] CHARLES SIMON (1710-92), franc. komediopisarz i librecista; odegrał ważną rolę w rozwoju komedii muz.; autor licznych utworów teatr., m.in. La chercheuse d'esprit (1741), Soliman'drugi... (1761, wyd. pol. 1786); wywarł wpływ na teatr pol. oświecenia (adaptacje F. Zabłockiego). FAZIL HUSNU DAóLARCA [fazył h. daghłar-dża] ->• Daglarca Fazil Husnu. FEDERER HEINRICH (1866-1928), pisarz szwajc., tworzący w języku niem., ksiądz; od 1900 red. wielu czasopism; pisał pod wpływem G. Kellera i J. Gotthelfa; sukces przyniosły mu zbiór opowiadań Lachweiler Geschichten (1911) i powieść Berge und Menschen (1911); autobiografia Am Fenster (1927). FEDKOWYCZ JURIJ (1834-88), pisarz ukr.; kontynuator tradycji poet. T. Szewczenki; autor wierszy lirycznych (Poezji... 1862), poematów [Dowbusz 1862, Łukjan Kobyłycia 1865), opowiadań (Opryszok 1867), powieści (Try jak ridni braty 1865) i dramatów z życia wsi bukowińskiej; tłumacz utworów F. Schillera, L. Uhlanda i W. Szekspira. FEDRUS, Phaedrus (ok. 15 p.n.e.-ok. 50 n.e.), bajkopisarz rzym.; wyzwoleniec; z bajki, która dotychczas w literaturze łac. nie występowała samodzielnie, uczynił F, odrębny gatunek lit.; tłumacz bajek Ezopa i autor bajek oryginalnych. FEFER ICYK (1900-52), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; przedstawiciel tzw. nurtu proletariackiego literatury sowieckiej; jego słynny wiersz Ich bin ajid\ poemat Szotns fun warszewer geto są najbardziej dobitnym wyrazem żyd. nawrócenia nar. w sowieckiej poezji żyd. doby holocaustu; został stracony przez władze sowieckie wraz z grupą pisarzy oskarżonych o żyd. nacjonalizm; pol. przekl. utworów w antologii Stu trzydziestu poetów (1957) i antologiach poezji żyd. (1980, 1983). FEJES [fęjesz] ENDRE (ur. 1923), pisarz węg.; znawca środowiska robotn. i marginesu społ., autor realist. powieści o tematyce wspótcz.: Fryga... (1958, wyd. pol. 1969), Cmentarz starego żelastwa (1962, wyd. pol. 1965), Dobry wieczór lato, dobry wieczór mif ość (1969, wyd. pol. 1972) i zbiorów nowel. FELDEK LUBOMIR (ur. 1936), pisarz stowac.; jeden z twórców powstałej pod koniec lat 50. grupy poet. tzw. konkretystów, którzy dążyli do syntezy sensualizmu ze stanowiskiem an-tropol.-egzystencjalnym; liryka refleksyjna i miłosna (wybór Severne leto 1974), dramaty obyczajowe (Teta na zjedenie 1978) i poet. ' o wymowie satyr. (Janosik podl'a Vivaldiho 1979); w poet., fantastycznych bajkach dla dzieci posługuje się nonsensem, parodią i groteską (Hra prę tvoje modre oci 1959, Błękitna księga bajek 1974, wyd. pol. 1984); ponadto sztuki dla teatru lalek (m.in. Botafogo 1975, wyst. pol. 1978), przekł. utworów m.in. W. Szekspira, G. Apollinaire'a, A. Błoka, antologia pol. bajki Koń v divadle (1986). FENELON [fenią] FRANCOIS DE SALIGNAC DE u\ MOTHE (1651-1715), franc. teolog, pedagog, pisarz i kaznodzieja; od 1695 arcybiskup Cambrai; początkowo zwolennik kwietyzmu (w którego obronie polemizował z J.B. Bos-suetem), odwołał swe poglądy po potępieniu tego kierunku przez papieża; w teologii pozostawał pod wpływem filozofii N. de Ma-lebranche'a i kartezjanizmu (Dowody jawne na istnienie Boga z poznania natury 1713, wyd. pol. 1772), polemizował z jansenizmem; jako wychowawca księcia Burgundii napisał dla niego powieść mitol. Historia Telemaka (1699, przekt. pol. wierszem 1726, prozą 1750), przedstawiającą ideał monarchy oświeconego, Dialogues des morts (1712) i bajki Fables (1718; wybór pol. z obu pt. Rozmowy wielkich królów i sławnych mężów... z powieściami zabawnemi, t. 1-2 1785-86); w dziele O wychowaniu młodzieży płci żeńskiej (1687, wyd. pol. 1823) wskazywał na potrzebę kształcenia kobiet; przez swoje pisma pedag. wpłynął na oświeć, ideał wychowawczy (w Polsce utwory F. były zalecane przez S. Konarskiego 12 — Słownik pisarzy świata 177 i Komisję Edukacji Nar.); pozostawił także prace polit., krytycznolit. oraz bogatą kore- spondencję. FERBER EDNA (1887-1968), pisarka amer.; powieści z życia typowych środowisk amer. prowincji od czasów osadnictwa pionierskiego po współczesność: So Big (1924), Statek komediantów (1926, wyd. pol. 1929), Cimmar-ron z Okłahomy (1930, wyd. pol. 1964), Dziedzictwo amerykańskie (1931, wyd. pol. 1959 — o rodzinie pol. imigrantów). PERDOUSI, Firdausi (między 932 a 942-1020 lub 1025), poeta pers.; autor eposu bohaterskiego Szah- name, w którym opisał, opierając się na wielu źródłach hist., dzieje Iranu od czasów mitycznych do podboju państwa Sasanidów przez Arabów. Pracę nad dziełem swego życia rozpoczął ok. 975, włączając fragmenty Szah-name Daghighie-go, a ukończony utwór (1009-10) zadedykował ówczesnemu władcy wsch. Iranu, Ma-hmudowi z Ghany; epos F. stanowi cenne źródło do poznania słownictwa i języka nowopers.; w literaturze pers. stał się wzorem utworu epickiego dla wielu późniejszych pisarzy; pol. przekt. fragmentów, m.in. Opowieść o mi/ości Żalą i Rudabe (1961); streszczenie całości Studia nad Sah-name (1953), Księga królewska (1981); Dywan perski (~\977). FERKO MILAN (ur. 1929), pisarz słowac.; autor wierszy dla dzieci, w których często posługuje się nonsensem i grą stów (m.in. zbiorki Na Mars a spat' 1960, Robi' robot robolu 1964), przygodowych powieści dla młodzieży o Indianach, piratach i rozbójnikach (m.in. Piratske dobrodrużstva 1970); oparte na motywach autobiogr. powieści psychol. Keby som mai puSku (1969) i Keby som mai dievća (1975); wiersze i powieści hist. dla dorosłych. FERLIN NILS (1898-1961), poeta szwedz.; b. popularny wspólcz. bard, nawiązujący w śpiewanych przez siebie wierszach do tradycji Lucidora i C.M. Bellmana; sarkazm i kpinę kierował przeciwko mieszczańskim wartościom; m.in. zbiory poet. Barfotabarn (1933), Frań mift ekorrhjul (1957). FERLINGHETTI [fe'lyngęty] LAWRENCE (ur. 1919), poeta amer.; związany z ruchem beat-ników, który rozwinął się w latach 50. jako bunt przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji społeczeństwa zach.; działał w San Francisco, był wydawcą ich utworów, właścicielem księgarni i wydawnictwa City Light Books; w wierszach i poematach często wyrażał rozczarowanie amer. rzeczywistością społ.-polit.; zbiory A Coney Island of the Mind (1958), The Secret Meaning of Things (1969), Pop. Manifest (1975); Endless Life (1981); sztuki teatr., nagrania poezji, przekłady. FERNAN CABALLERO [f. kawaliero] -r Bóhl de Faber Cecilia. FERNANDEZ DE LIZARDI [f da lis~] JosE JoAdutN (1776-1827), pisarz meksyk.; autor pierwszej powieści latynoamer. El Periquillo Sarniento (1816), wywodzącej się z tradycji powieści łotrzykowskiej, zawierającej realist. i satyr, obraz społeczeństwa; także satyr. FERNANOEZ DE MORATIN LEANDRO (1760-1828), syn Nicolasa, dramatopisarz hiszp.; satyr.- obyczajowe~komedie pod wpływem franc. klasycyzmu (El si' de las n/nas 1805); traktat o dawnym dramacie hiszp.; przekt. utworów W. Szekspira i Moliera. FERNANDEZ DE MORATIN NICOLAS (1737-80), ojciec Leandra, pisarz hiszp.; przeciwnik klas. dramaturgii rodzimej (Desengańos al teatro espanol 1763); tragedie i komedia pod wpływem klasycyzmu franc., poezje nawiązujące do tradycji nar. (m.in. poemat La fiesta de toros en Madrid, nie wyd.). FERNANDEZ RETAMAR ROBERTO (ur. 1930), pisarz kubański; od 1965 red. nacz. czasopisma "Casa de las Americas"; w esejach (wybór pol. Ka/iban i inne eseje 1983) podejmuje problem wzajemnych związków kulturowych Europy i Ameryki Lać.; w poezji nawiązuje do języka potocznego (wybór pol. W tym dziwnym, jakże dziwnym kraju 1982). FERREIRA [feręjra] ANTÓNIO (1528-69), por-tug. poeta i dramatopisarz; uczeń F. de Sś de Mirandy, propagator humanist. ideałów odrodzenia; wprowadził do literatury portug. odę; autor licznych sonetów, elegii, eklog, epi-gramatów (Poemas lusitanos 1598); autor tragedii nar. Castro (ok. 1550, wyd. 1587 —o Ines de Castro, kochance infanta portug. Pedra z XIV w.), inaugurującej klas. tragedię w literaturze portug., oraz komedii (Br/sto, ok. 1552, wyd. 1622 — wraz z komediami Są de Mirandy). FERREIRA [feręjra] VERGtuo (ur. 1916), pisarz portug.; związany z egzystencjalizmem; przeniknięte pesymizmem powieści psychol. (Man- 178 FIE ha submersa 1954, Objawienie 1959, wyd. pol. 1979), dziennik-notatnik na temat aktualnych wydarzeń Gonta corrente (t. 1-4 1981-89). FERREIRA DE CASTRO [feręjra de kasztru] Jose MARIA (1898-1974), pisarz portug.; prekursor portug. neorealizmu; powieści (auto-biogr. Emigranci 1928, wyd. pol. 1952) i opowiadania (zbiór Misja 1954, wyd. pol. 1972), o silnym zabarwieniu społecznym. FERREIRA DE YASCONCELOS [feręjra de waskonsęlusz] JORGE -* Yasconcelos Jorge Ferreira de. FERRON [ferrą] JACOUES (1921-85), kanad. prozaik i dramatopisarz, piszący w języku franc.; w prozie przedstawiał sytuację spot. i polit. Ouebecu; do realist. opisu wprowadzał elementy fantastyki i alegorii (powieści: La nuit 1965, nowa wersja Konfitury z pigwy 1972, przekt. pol. w: "Literatura na Świecie" 1984 nr 7, Le Saint-Elias 1972); dramaty oparte na motywach hist. (Grane/s Soleils 1958, La fetę du roi 1963). FET AFANASIJ A., właśc. Afanasij A. Szenszyn (1820-92), poeta roś.; jeden z prekursorów poezji symbolistycznej; pozostając w opozycji estetycznej do nurtu tzw. poezji obywatelskiej unikał w liryce motywów społ.-polit., tematem wierszy czyniąc przyrodę, stany uczuciowe, a zwł. przeżycia miłosne w szerokiej gamie różnorodnych wrażeń i doznań; w jego poezji występują elementy poetyki impresjonizmu; F. był także uznanym tłumaczem poezji antycznej i niem. (m.in. Fausta J.W. Goethego); zbiory wierszy Stichotworienija (1850), Wie-czernije ogni (t. 1-4 1883-91), pol. wybór L//y/(/(1964). FEUCHTWANGER [fo'śtwaner] LION (1884-1958), pisarz niem.; od 1933 na emigracji (Francja, USA); 1908 wydawca czasopisma "Der Spiegel"; od 1918 współpracował z B. Brechtem (dramaty, m.in. Thomas Wendt 1920); 1936-37 wspótwydawca w Moskwie pisma emigr. "Das Wort" (z W. Bredlem i Brechtem). Głośny debiut — powieść Brzydka księżniczka (1923, wyd. pol. 1961, pierwsze wyd. pol. Małgorzata Maultasch 1935); świat. rozgłos zyskał cyklem antyfaszyst. powieści współcz., wyd. 1930-40, gł. trylogią Poczekalnia (wyd. pol. Sukces 1954, Rodzeństwo Op-permann 1957, Wygnanie 1957) oraz powieściami hist., zawierającymi zwykle aluzje do wspótcz. problemów polit., m.in. monumentalna trylogia Wojna żydowska (1934-35, wyd. pol. t. 1-3 1959), Samozwańczy Neron (1936, wyd. pol. 1938), Lisy w winnicy (1947-48, wyd. pol. 1956) z dziejów przedrewol. Francji; ponadto powieści o charakterze biogr.-hist.: Goya (1951, wyd. pol. 1953), Mądrość Głupca, albo Śmierć i apoteoza Jana Jakuba Rous-seau (1952, wyd. pol. 1958), eseje, wspomnienia, recenzje (zbiór Centum opuscula 1956); pol. wybór opowiadań Odyseusz i wieprze, czyli tarapaty z kulturą (1960). Z. PĘDZIŃSKI Lion Feuchtwanger -— historyk teraźniejszości, Warszawa 1962; B. KOWALOWA Powieść polityczna L/ona Feuchfwangera, Lublin 1986. FEYDEAU [fedo] GEORGES (1862-1921), dramatopisarz franc.; autor zręcznie skonstruowanych komedii bulwarowych i wodewilów (Dama od Maksyma 1899, wyst. pol. 1901, Opiekuj się Amelią 1908, wyst. pol. 1961). FICHMAN YAAKOW (1881-1958), żyd. poeta i krytyk lit., tworzący w języku hebr.; działał w Odessie, Warszawie, od 1925 w Palestynie; redaktor czasopism hebr. i wydawca dzieł klasyków nowocz. literatury hebr.; autor im-presjonist. liryków, m.in. tom Giwolim (1911); ponadto zbiory esejów. F1CHTE [fyśte] HUBERT (1935-86), pisarz niem.; 1971-75 prowadził badania antropologiczne w Brazylii, na Haiti i w Trynidadzie; autor powieści poświęconych problemom nastolatków (Der Aufbruch nach Turku 1963, Das Waisenhaus 1965); w późniejszych powieściach przedstawiał środowisko ludzi wyrzuconych poza nawias społeczeństwa (D/e Palette 1968). FIEDIN KONSTANTIN A. (1892-1977), powieś-ciopisarz roś.; 1971-77 przewodn. Zarządu Związku Pisarzy ZSRR; należał do ugrupowania lit. Sierapionowy Bratja, postulującego swobodę twórczą; autor opartej na motywach autoblogr. powieści Miasta i lata (1924, wyd. pol. 1928), podejmującej problem postaw polit. i moralnych inteligencji roś. w przełomowych momentach historii; tematykę tę F. kontynuował w powieści psychol.-obyczajowej Bracia (1928, wyd. pol. 1956) oraz wielowątkowej trylogii Pierwsze porywy (1945, wyd. pol. 1948), Niezwykle lato (1947-48, wyd. pol. 1951), Ognisko (1961-63, wyd. pol. 1963); ogłosił ponadto powieść polit. Porwanie Europy (1933- 35, wyd. pol. 1957), opowiadania o tematyce wiejskiej; wspomnienia o M. Gorkim. FIELDING [fi:ldyn] HENRY (1707-54), ang. pisarz i publicysta; przedstawiciel ang. oświecenia, jeden z twórców nowoż. powieści realist.; autor satyr.-parodystycznych komedii 179 FIG i fars polit.; twórczość powieściową rozpoczął od parodii powieści moralistycznej S. Richard-sona Pamela, rozwiniętej w "epos komiczny prozą" — Przygody Józefa Andrewsa (1742, wyd. pol. 1787 pt. Ksiądz wikary i przyjaciel jego). W technice pisarskiej F. odszedł od konwencji rzekomego autentyzmu relacji (D. Defoe); w tzw. powieściach gościńca i gospody konstruował żywą, bogatą w epizody akcję, nasycał je barwnymi realiami obyczajowymi, humorem i łagodnym, sceptycznym racjonalizmem; do najwybitniejszych należy Historia życia Toma Jonesa, czyli Dzieje podrzutka (1749, wyd. pol. 1793 pt. Podrzutek). FIGULI MARGITA (ur. 1909), pisarka stowac.; autorka nowel psychol. o tematyce społ. (tom Pokuśenie 1937), powieści należącej do nurtu słowac. prozy poet. Trzy kasztanki(1940, wyd. pol. 1962 — próba idealizacji wsi stowac. i apoteoza moralności lud.), powieści hist. Babylon (t. 1-2 1946), w której posługiwała się alegorią i metaforą, a także utworów o tematyce współcz. (m.in. opowieść auto-biogr. Mla dost' 1956); książki dla dzieci i młodzieży; pol. przekł. noweli Ołowiany ptak w antologii pod tymże tytułem (1982). FIKRET TEVFik (1867-1915), poeta tur.; 1895-1901 red. pisma "Servet-i Funun"; jeden z reformatorów wiersza i gł. przedstawiciel nowocz. poezji tur.; autor m.in. Rubab-i ipikeste (1906), Haluk'un Defteri(W\), Sermin (1914). FILEMON (przed 360-ok. 263 p.n.e.), komediopisarz gr. prawdopodobnie z Syrakuz na Sycylii; działał w Atenach; obok Menandra gł. przedstawiciel tzw. komedii nowej, komedii charakterów; autor ponad 90 sztuk, z których zachowały się 64 tytuły i ponad 200 fragmentów; niektóre komedie F. przerabiał Plaut. FILETAS Z KOS (ok. 320-po 270 p.n.e.), gr. poeta i filolog; założyciel szkoły poet. na Kos, kontynuowanej przez poetów aleksandryjskich; nauczyciel Teokryta i Zenodota; autor nie zachowanych epigramów, elegii miłosnych i epylionów oraz cennej pracy słownikowej znanej z fragmentów. FILICAIA [~kaja] YINCENZO DA (1642-1707), poeta wf.; senator; pośród wierszy o tematyce rel., moralnej, patriotycznej i miłosnej sławę zdobyły Canzoni in occasione delfassedio e liberazione di Vienna (1684) poświęcone odsieczy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego. FILIP OTA (ur. 1930), czes. prozaik i publicysta; na początku lat 70. więziony za przekonania polit., od 1974 na emigracji w RFN; w twórczości podejmuje problematykę współżycia różnych narodowości w regionie Zagłębia Ostrawskiego (m.in. powieści Gęste ke hrbito-vu 1967, Nanebevstoupenf Lojzy Lapaćka ze Slezske Ostrayy, t. 1-2 1974-75); na emigracji pisze także w języku niem., g3. sztuki teatr. i scenariusze filmowe. FILIPPO EDUARDO DE -> De Filippo Eduardo. FILOSTRAT FLAWIUSZ, imię 3 (lub 4) sofistów należących do jednej rodziny gr. z wyspy Lemnos; zgodność imion i zainteresowań uniemożliwia identyfikację; wg najpowszech-niej przyjętych ustaleń większość zachowanych utworów przypisuje się F. F. II (ok. 178-ok. 248): Ta e/s Tyanea Apollonion, Bioi sophiston i Eikones— opis kolekcji obrazów w Neapolu. FINNO, Suomalainen, JAAKkO (o k. 1540-1588), pierwszy fiń. autor psalmów; rektor szkoły katedralnej w Turku; ułożył fiń. katechizm, modlitewnik i psałterz. FINŻGAR FRAŃ SALESki (1871-1962), pisarz słoweń., ksiądz katol.; realist. opowiadania i nowele o tematyce wiejskiej oraz wzorowana na twórczości H. Sienkiewicza powieść hist. Pod svobodnim soncem (t. 1-2 1906-07); utwory dram. dla teatrów ludowych. FIRBANK [fe/bank] ARTHUR ANNESLEY RONALD (1886-1926), pisarz ang.; autor powieści psychol., których akcja często toczy się w egzotycznych krajach; uważany przez część współcz. mu krytyków i pisarzy za nowatora techniki dialogu i narracji (m.in. Vainglory 1915, lnclinations'\9'\7, Yalmouth: A Romanfic Novel 1919); opowiadania. FIRDAUSI -r Ferdousi. FISCHER OTOkAR (1883-1938), czes. poeta i dramatopisarz; w swych refleksyjnych wierszach wyrażał najczęściej poczucie osamotnienia i wyobcowania człowieka w otaczającym go świecie (Horici ker 1918, Hlasyt923); w dramatach ukazywał rolę wybitnej jednostki w wydarzeniach hist. (Pre/nys/oi/c/1918, Otroci 1925); tłumacz utworów J.W. Goethego, F. Schillera, W. Szekspira, F. Villona, unowocześnił sztukę przekładu. FISCHL YikTOR (ur. 1912), czes. pisarz i dyplomata, działacz syjonistyczny; od 1949 w Izraelu (przyjął nazwisko Ayigdor Dagan), pracował w dyplomacji (m.in. 1961-64 ambasador tego kraju w Polsce); twórczość poświęcił gł. 180 FLE tematyce żyd.; w powieściach Kuropen/'('\975} i Hracf hodiny (1982) zrekonstruował świat dzieciństwa, w Pfsen o Iftosti (1948) i Dyorni' Saści (1988) opisał zagładę Żydów w czasie II wojny świat.; opublikował wspomnienia o min. spraw zagr. Czechosłowacji J. Masary-ku /-/oi/o/y s Janem Masarykem (Tel Awiw 1952, Prą h a 1992). FISHTA GJERGJ (1871-1940), poeta alb., franciszkanin; w twórczości i działalności spot.--kult. (założyciel i 1913-^łO red. czasopisma lit. "Hylli i Drites") wyraziciel tendencji nar.; autor wierszy lirycznych (Yjersha te pershpritshme 1905, Vallja e parrizit 1925), ballad, utworów satyr., oraz obszernego eposu hist. Lahuta e malesise (1937), opisującego walki o wolność 1858- 1912. FITRAT, wtaśc. Abdurauf Abdurahimogły (1886-1937 lub 1946), pisarz tadż., tworzący także w języku uzb.; autor powieści i monografii poet; gł. utwory: Munozora (1909), Bajonot-i sajjoh-i hindi (1912) zawierają rozważania o upadku społeczeństwa środk. Azji; dramaty wierszem, m.in. Timuraning sogho-nas/(1920); prace publicystyczne. FITZGERALD [fytsdżęrald] FRANCIS SCOTT KEY (1896-1940), pisarz amer.; jeden z czołowych przedstawicieli tzw. straconego pokolenia, młodej generacji pisarzy amer. przeżywających załamanie ideowo-moralne po wstrząsie l wojny świat.; w twórczości opartej na motywach autobiogr. ukazał zagubienie i anar-chiczną desperację młodego pokolenia Amerykanów w okresie między l wojną świat. a wielkim kryzysem gosp.; powieści: Po tej stronie raju (1920, wyd. pol. 1992), Wielki Gatsby C\925, wyd. pol. 1962), Czuła jest noc (1934, wyd. pol. 1967), Ostatni z wielkich (1941, wyd. pol. 1975); opowiadania, m.in. z tomu Przygody Pata Hobby (W2, wyd. pol. 1992); pol. wybór Odwiedziny w Babilonie (1963). FLAŚKA SMIL Z PARDUBIC (?-1403), pisarz czes.; magnat; autor obszernego utworu Nova rada (ok. 1378), w którym, posługując się alegorią sejmu zwierząt, piętnował ludzkie wady, a także wyrażał niechęć do niższych stanów oraz cudzoziemców. FLAUBERT [flobę:r] GUSTAYE (1821-80), pisarz franc.; twórczość F. cechował ostry sprzeciw wobec romantyzmu, z którego wyrosła; stworzył powieść doskonałą stylistycznie, nacechowaną obiektywizmem, szczegółowo udokumentowaną, ze znakomitym obrazem społeczeństwa i pogłębionym studium psychiki bohaterów grzęznących w codzienności (Pani fioi/a/y1857, wyd. pol. 1878) lub uwikłanych w polit. konflikty epoki (Szkoła uczuć 1869, 1 wyd. pol. pt. Szkolą serca 1931); powieść hist. pojmował na wzór parnasistów jako kolorowy, wypracowany fresk (Salambo 1862, wyd. pol. 1905). Uznał za swą misję demaskowanie głupoty środowisk mieszczańskich (Słownik komunałów 1911, wyd. pol. 1992 oraz powieść Bouyard i Pecuchet 1881, wyd. pol. 1950). Jego Trzy opowieści (1877, wyd. pol. 1914) należą do najwyższych osiągnięć sztuki nowelistycznej, a zebrana w 9 tomach korespondencja (wybór pol. L/sry 1957) ma ogromne walory lit. i dokumentalne. F, przekazał w swej twórczości pesymistyczną wizję świata, od której ucieczką jest jedynie sztuka, wymagająca pełnego oddania, wiedzy, dyscypliny, nieustannego trudu; jest uważany za najwybitniejszego realistę, naturaliści uznali go za swego mistrza. J. PARANDOWSKI Flaubert, Warszawa 1948; B. REI-zow Flaubert, Warszawa 1961. FLEISSER [fla'~] MARIELUISE (1901-74), pisarka niem.; w okresie Rep. Weimarskiej autorka głośnych, skandalizujących dramatów Fege-feuer in Ingolstadt (1926) i Pioniere in Ingol-stadt (1928, wyst. 1929 w reż. B. Brechta), z życia niem. prowincji, ukazujących zakłamanie i brutalność rodzącego się faszyzmu; z powodu kryt. stosunku do władz nazistowskich objęta zakazem publikowania w III Rzeszy; pisała powieści, opowiadania, reportaże, eseje; parokrotnie przedstawiała swoją znajomość z Brechtem, który wywarł istotny wpływ na jej życie osobiste i artyst. (m.in. opowiadanie Avantgarde 1962, dramat Der Tiefseefisch 1972); jej twórczość z okresu Rep. Weimarskiej została ponownie odkryta pod koniec lat 60. i stata się inspiracją dla młodej dramaturgii w RFN (F.X. Kroetz, W. Fassbinder, M. Sperr). FLEMING [~myr|] IAN (1908-64), ang. pisarz i dziennikarz; twórca popularnej postaci Ja-mesa Bonda, bohatera licznych powieści kryminalnych i thrillerów (m.in. Sam chciałeś te karty, czyli Casino Royal 1953, wyd. pol. 1990; Żyj i pozwól umrzeć 1954, wyd. pol. 1991; Diamenty są wieczne 1956, wyd. pol. 1990; Pozdrowienia z Rosji 1963, wyd. pol. 1990; Goldfinger 1964, wyd. pol. 1990). FLEMING [~myn] PAUL (1609^10), poeta niem.; tworzył w okresie wczesnego baroku; autor sonetów w języku tac. (wpływ F. Pet-rarki), liryków miłosnych i rel., wierszy o wra- 181 FLE żeniach z podróży do Rosji i Persji (1633-37), opiewających egzotykę Wschodu; zbiór Teut-sche Poemata (1642). FLERS-CAlLLAYET [fle:rkajawę], spółka autorska dramatopisarzy franc.; Flers ROBERT Pelleve de la Motte-Ango, markiz DE (1872-1927) i Caillavet GASTON ARMAN DE (1869-1915); autorzy lekkich komedii będących satyrą na środowisko polit., lit. i akademickie (/ Ludwik z Grenady. GRANAUSKAS ROMUALDAS, (ur. 1939), pisarz litew.; autor opowiadań, w których podejmował tematykę wiejską, m.in. zbiory Medżiu yirsunes (1969), Duonas valgytojai (1975); pisze także utwory sceniczne, m.in. Roźes paźydejmas tamsoj (1978), oraz scenariusze film.: tłumaczy utwory pisarzy roś. i estońskich. GRANIN DANIIL, właśc. D.A. Gierman (ur. 1918), prozaik roś.; autor opowiadań i powieści psychol.- obyczajowych, g3. z życia naukowców (Poszukiwacze 1954, wyd. pol. 1956; Po ślubie 1958, wyd. pol. 1959; Naprzeciw burzy 1962, wyd. pol. 1964); w opowieści Eta strannaja żyzń (1974) i powieści Pejzaż (1980, wyd. pol. 1987) podjął próbę odschematyzowania tzw. powieści produkcyjnej; w powieści Żubr (1987) ukazał skomplikowane koleje życia biologa-genety-ka N. Timofiejewa- Riesowskiego; wspólnie z A. Adamowiczem zebrał i wydał 1977-81 zbiór relacji i wywiadów dotyczących II wojny świat. Księga blokady (1979, wyd. pol. 1982); szkice z podróży, eseje; pol. wybory opowiadań Pierwszy interesant (1970), Miejsce pod pomnik (1972). GRASS GONTER (ur. 1927), pisarz niem.; czł. Grupy 47, koła pisarzy zachodnioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; w twórczości wprowadza często motywy pol. (pochodzi z Gdańska, przodkowie z linii matki — Kaszubi); rozgłos zdobył powieścią w konwencji groteskowo-naturalist. Blaszany bębenek (1959, wyd. pol. 1979), w której przeprowadził obrachunek z nar. socjalizmem; tę tematykę kontynuuje w opowiadaniu Kot i mysz (1961, wyd. poi, 1963) i powieściach Psie lato (1963, wyd. pol. 1990), Órtlich betaubt('\969), określanych także jako trylogia gdań.; zwolennik SPD, czynnie zaangażowany w jej walkę wyborczą do parlamentu (1969 i następne lata); zagadnienia polit. poruszał w bogatej publicystyce, również w powieści Z dziennika ślimaka (1972, wyd. pol. 1991) oraz w zbiorze rozpraw i komentarzy Der Burger und seine Stimme (1974); także powieści Der Butt (1977), parafraza baśni o rybaku i jego żonie, Szczurzyca (1986, wyd. pol. 1993), wizja atom. zagłady ludzkości, Wróżby kumaka (1992, wyd. pol. 1992), sarkastyczna powieść o pol.-niem. pojednaniu; poi. wybór wierszy 1986. Z. SWIATŁOWSKI Gunter Grass, Warszawa 1987; Polskie pytania do Grassa, red. M. JANION, Warszawa 1988. GRAU DELGADO JACINTO (1877-1958), dra-matopisarz hiszp., pochodzenia katalońskie-go; od wojny domowej na emigracji; kontynuując tradycje dawnego dramatu hiszp. nawiązywał w swej twórczości do wątków mitol., bibl. oraz hiszp. legend; Don Juan de Ca-rillana (1913), El senor de Pigmalión (1921), El burlador que no se burta (1930), En el infierno se estan mudando (1958). GRAVE ELSA (ur. 1918), szwedz. poetka i malarka; tworzy poezję zagęszczonych obrazów, łączącą symbol, wieloznaczność z uczuciem trwogi i desperacji oraz groteskowym humorem; wywarła wpływ na szwedz. poezję najnowszą; zbiór poet. Sataneller (1989); powieści, dramaty, słuchowiska radiowe. GRAVES [grejwz] ROBERT VON RAMKĘ (1895-1985), ang. poeta i prozaik; od 1932 przebywał gł. na Majorce; początkowo tworzył wiersze nastrojowe, bliskie poezji lud. (także wojenne), później cenione erotyki (liczne tomy wydań zbiorowych, m.in. Collected Poems 1955, pol. wybór Poezje wybrane 1977); popularność zawdzięcza powieściom hist., g3. z czasów staroż.: Ja, Klaudiusz (1934, wyd. pol. 1938), Klaudiusz i Messalina (1934, wyd. pol. 1939); Mity greckie (1955, wyd. pol. 1967), Mity hebrajskie (1964, wyd. pol. 1993). 213 GRA GRAY [grej] THOMAS (1716-71), poeta ang.; uznany za prekursora romantyzmu; autor refleksyjno-nastrojowych, klasycyst. w formie utworów (ody, słynna Elegia pisana na wiejskim cmentarzu 1751, przekt. pol. w: J. Kasprowicz Obraz poezji angielskiej, t. 3 1931) oraz wierszy wzorowanych na poezji celt. i staroskand.; przekt. pol. w zbiorze Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). GRAZZINI [~cc[ni] AIMTON FRANCESCO, pseud. II Lasca (1503-84), pisarz wł.; 1582 współ-zatożyciel Accademia delia Crusca, dbającej o czystość języka wł.; gł. dzieło — zbiór 22 nowel (Cenę 1556), daje barwny obraz życia ówczesnej Florencji; ponadto 6 komedii i drobne utwory poetyckie. GREEN [gri:n] HENRY, właśc. H. Yincent Yorke (1905-73), ang. powieściopisarz i przemysłowiec; satyr, powieści, łączące różne style i techniki narracyjne, w których kreślił obraz zmieniającej się struktury klasowej społeczeństwa ang. przed i po II wojnie świat. (Living 1929, Party Going 1939, Loving 1945, Nothing 1950, Doting 1952). GREEN [grin] JULIEN (ur. 1900), pisarz franc., pochodzenia amer.; tworzył też w języku ang.; przedstawiciel nurtu katol.; początkowo powieści psychol., w których panuje klimat lęku przed złem osaczającym człowieka (Adrianna Mesurat 1927, wyd. pol. 1934, Lewiatan 1929, wyd. pol. 1934), w późniejszych — atmosfera ukojenia, jakie przynosi wiara (Gdybym był tobą 1947, wyd. pol. 1959, Każdy w swojej nocy 1960, wyd. pol. 1964, Inny 1971, wyd. pol. 1973); ponadto powieść biogr. o św. Franciszku z Asyżu Brat Franciszek (1983, wyd. pol. 1987), prowadzony od 1928 Dziennik (t. 1-14 1938-90, wybory pol. 1972 i 1982), dramaty (Nieprzyjaciel 1954, wyst. pol. 1973). GREENE [gri:n] GRAHAM (1904-91), pisarz ang.; problematykę rel.-moralną, opartą na światopoglądzie katol., łączył z analizą psychol.; w utworach fabularnych tworzył często sensacyjną akcję, umieszczając ją w środowiskach przestępczych, dążył do uwypuklenia konfliktu dobra i zła w psychice ludzkiej; najważniejsze powieści: W Brighton (1938, wyd. pol. 1957), Moc i chwała (1940, wyd. pol. 1967), Sedno sprawy (1948, wyd. pol. 1950), Spokojny Amerykanin (1955, wyd. pol. 1956), Komedianci (1966, wyd. pol. 1966); "rozrywkowy" (wg autora) charakter mają m.in.: Broń na sprzedaż (1936, wyd. pol. 1951), Tajny agent (1939, wyd. pol. 1962), Nasz człowiek w Hawanie (1958, wyd. pol. 1960); eseje Moje fascynacje (1969, wyd. pol. 1973); wspomnienia Wracając do źródeł (1971, wyd. pol. 1973); dramaty. GREENE [gri:n] ROBERT (1558-92), ang. poeta, dramatopisarz i parnflecista; romanse dworskie prozą w stylistycznej manierze eufuizmu, stylu charakteryzującego się obfitością podobieństw i przeciwstawień, rytmiczną strukturą zdania oraz bogactwem erudycyjnych przykładów; komedia fantastyczna o praktykach czarnoksięskich (Friar Bacon and Friar Bun-gay1594), parnflety lit., z których jeden zawiera pierwszą wzmiankę o W. Szekspirze (A Groatsworth of W/Y 1592). GREGOR-TAJOVSKY JÓZEF (1874-1940), sto-wac. prozaik i dramatopisarz, z zawodu nauczyciel; związany z grupą młodej inteligencji stowac. skupionej wokół czasopisma "HIas", inspirowanej kryt. filozofią społ. T.G. Masary-ka; realist. opowiadania ukazujące gł. życie i konflikty środowiska wiejskiego (zebrane m.in. w tomach Spod kosy 1910, S bobom 1913-15); utwory z tomu Rozpravky z Ruska (t. 1-2 1915-20) — inspirowane pobytem w Rosji; komedie obyczajowe (Zensky zakon 1900, Statky-zmatky\909), dramaty hist. (Smrf Ourka Langsfelda 1923). GREGORĆIĆ SIMON (1844-1906), poeta sto-weń., ksiądz katol.; autor liryków refleksyjnych, patriotycznych i miłosnych (zbiory Poezije 1882, 1902, 1908), które wywołały ataki kół klerykalnych, wzbudzając jednocześnie wielkie zainteresowanie czytelników; pol. przekł. w An- tologii poezji słoweńskiej (1973). GREGORY [~gery] Lady AUGUSTA ISABELLA (1852-1932), dramatopisarka irl.; działaczka nar. ruchu odrodzenia celtyckiego, postulującego zainteresowanie starocelt. piśmiennictwem i folklorem jako źródłami kultury nar.; wspóttwórczyni (1904) Abbey Theatre — nar. teatru irl. w Dublinie, na którego otwarcie wystawiono jej sztukę Spreading the News (1904); tragedie poet., komedie oparte na motywach lud.; monografia dur Irish Theatre (1913). GREVILLE [gręwył] Sir FULKE (1554-1628), pisarz ang.; dworzanin Elżbiety l i Jakuba l, przyjaciel wszystkich wybitnych pisarzy swych czasów; autor cyklu pieśni i sonetów zebranych w tomie Caelica (1633), 2 tragedii polit.: Mustapha (1609) i Ałaham (1633) oraz napisanej 1610-14 słynnej biografii poety Ph. Sidneya The Life of the Renowned Sir Philip Sidney (~\G52). 214 GRI GREY [grej] ZANE (1872-1939), powieściopi-sarz amer.; jeden z popularniejszych twórców klas., często melodramatycznych westernów z życia pierwszych osadników (m.in. Prawo pustyni 1910, wyd. pol. 1933, Jeźdźcy purpurowego stepu 1912, wyd. pol. 1929, Legia straceńców 1916, wyd. pol. 1935); liczne ekranizacje. GREY OWL [grej a"!], Szara Sowa, wtaśc. George Stansfeid Belaney (1888-1938), pisarz kanad., tworzący w języku ang.; traper i leśnik, związany z Indianami; powieści o puszczy kanad. i jej mieszkańcach: Ludzie ostatniej granicy ('\93'\, wyd. pol. 1939), Pielgrzymi puszczy (1934, wyd. pol. 1937), Sejdżio i jej bobry (1935, wyd. pol. 1938). GRIBOJEOOW ALEKSANDR S. (1794 lub 1795-1829), dramatopisarz roś.; od'1818 w roś. służbie dyplomatycznej i wojsk.; utrzymywał bliskie stosunki z dekabrystami; autor słynnej komedii Mądremu biada (wyd. 1825 ze skrótami cenzury, pełne 1862, 1 wyd. pol. pt. Biada temu kto ma rozum 1857, wyd. kolejne 1951), odzwierciedlającej aktualny dla tego okresu konflikt między postępowym i konserwatywnym odłamem szlachty moskiewskiej; nowatorska dwupłaszczyznowa konstrukcja, sprzęgająca wątek miłosny z motywem walki ideowej bohatera ze środowiskiem, zbliżają komedię Q. do konwencji dramatu romant.; G. zginął tragicznie podczas antyros. rozruchów w Teheranie. GRIEG [gri:g] NORDAHL BRUN (1902--43), norw. pisarz i publicysta; 1937 korespondent wojenny pism republ. w Hiszpanii (reportaże z wojny domowej Spansk sommer 1937); autor dramatów (Upadek 1937, wyst. pol. 1982 — z dziejów Komuny Paryskiej), powieściowych relacji z podróży (m.in. do Chin i ZSRR), poezji (liryki patriotyczne Norge i vaare hjerter 1929, Friheten, wyd. 1943 w Islandii, 1945 — w Norwegii), esejów. GRIEKOWA IRINA, wtaśc, Jelena S. Wentcel (ur. 1907), pisarka roś., z wykształcenia matematyk; autorka popularnych opowiadań psy-chol.- obyczajowych (Za prochodnoj 1962, pol. wybór Fryzjer damski i inne opowiadania 1968), opowieści (Ogniowe próby 1967, wyd. pol. 1969, Katedra 1978, wyd. pol. 1980) i powieści o wątkach sensacyjnych (Wiry 1984, wyd. pol. 1990), często z życia środowisk nauk.; w swej prozie podejmuje też problematykę kobiecą (m.in. opowieści Mata gospodyni wielkiego hotelu 1976, wyd. pol. 1981, Statek wdów 1981, wyd. pol. 1984). GRIGORJEW APOLLOM A. (1822-64), roś. poeta, krytyk, lit. i teatr.; 1851-56 red. słowiano-filskiego czasopisma "Moskwitianin"; współtwórca (wraz z F.M. Dostojewskim i N.N. Strachowem) doktryny " poczwienniczestwa" (odmiana słowianofilstwa); występował zarówno przeciw ujęciom krytycznolit. rewolucyjnych demokratów, jak i przeciw postulowanej m.in. przez A.W. Drużynina autonomii sztuki, głosił teorię intuicjonistycznej "krytyki organicznej"; jeden z ostatnich roś. romantyków; poematy i zbiory wierszy o charakterze autobiogr.-filoz. (Stichotworenija 1846), dramaty, m.in. Dwa egoizma (1845); romanse pisane dla Cyganów, m.in. słynne Dwie gitary (1857); prace krytycznolit., wspomnienia, przekł. ang., franc. i niem. poezji romant.; pol. przekł. wierszy w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). GRIGOROWICZ DMITRIJ W. (1822-1900), pisarz roś.; w latach 40. ogłosił jeden z programowych dla naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.) tzw. szkiców fizjologicznych (Pietierburgskije szarmanszcziki, wyd. w almanachu "Fizjołogija Pietierburga" 1845); zasłynął jako autor nowatorskich w ówczesnej literaturze roś. opowieści, ukazujących niedolę chłopa pańszczyźnianego (m.in. Dieriewnia 1846, Anton Nieborak 1847); głośna opowieść dla dzieci Chłopiec z gutaperki (1883), tom wspomnień Litieraturnyje wospominanija (1892-93); pol. wybór Anton Nieborak i inne opowiadania (1956). GRIGULIS ARV|DS (ur. 1906), pisarz łot.; w sztukach satyr, (m.in. Uz kadu ostu? 1945) i w prozie (nowele, powieść Kad lietus un veji sitas toga 1961-63) występował przeciwko nacjonalizmowi i niesprawiedliwości społ. w przedwojennej Łotwie; poezje o treści społ., wojennej, liryki filoz. w zbiorze VejS dzied ezera yitolos (1968); liczne prace o literaturze łot.; przekt. poezji roś., m.in. S/OM/O o wyprawie /góra; pol. wybór opowiadań Domek pod dziką jabłonią (1952). GRILLPARZER [grylparcer] FRANZ (1791-1872), dramatopisarz austr.; 1818-23 związany z Burgtheater w Wiedniu; w formach dram. łączył tendencje austr. baroku, tradycje lud. teatru wiedeńskiego i dramatu hiszp., artyst.--estet. elementy klasyki i romantyzmu niem.; rozgłos zyskał 1817 dramatem Matka rodu Dobratyńskich (wyst. pol. 1824); w następnych tragediach sięgnął do tematyki antycznej (Sappho 1818, trylogia Das goldene Yliess 1818-20, Gra uczuć i fal morskich 1831, wyd. pol. 1885); ponadto dramaty hist. (Kónig Ottokars Gluck und Ende 1825; Esther 1863, 215 GRI w którym wykorzystał wątki bibl. do kształtowania postaw patriotycznych; Libusza 1872, wyd. pot. 1899; Die Judin von Toledo 1872), komedia Biada kłamcy (1838, wyd. pol. 1902), opowiadania, m.in. Klasztor pod Sandomierzem (1828, wyd. pol. 1890). GRIMM [grym] JACOB LUDWIG KARL (1785-1863), brat Wilhelma, niem. filolog, zbieracz baśni i podań lud.; twórca germ. językoznawstwa porównawczego; sformował prawo fonetyczne dotyczące germ. przesuwki spółgłoskowej (tzw. prawo Grimrna); gł. dzieła Deutsche Grammatik (t. 1-4 1819-37) oraz słownik Deutsches Wórterbuch (wraz z bratem, 1852) kontynuowany przez R. Hildebran-da, K. Weiganda i in.; wraz z bratem wydał zbiór bajek Kinder- und Hausmarchen (1812-15), tłumaczony na wiele języków (1 wyd. pol. Baśnie dla dzieci i młodzieży 1895, Baśnie domowe i dziecięce... t. 1- 2 1982) oraz Deutsche Sagen (t. 1-2 1816-18). GRIMM [grym] WILHELM (1786-1859), brat Jacoba Ludwiga Karla, niem. filolog, zbieracz baśni i podań lud.; wydawca legend, mitów i sag niem. (zbiór Die deuische Heldensage 1829); także prac nauk. i z teorii literatury. GRIMMELSHAUSEN [grymelsha"zen] HANS JACOB CHRISTOFFEL VON (T621?-1'676), pisarz niem.; autor częściowo autobiogr. powieści łotrzykowskiej z okresu wojny 30-letniej Przygody Simplicissimusa (1668, wyd. pol. 1958), także powieści dworskich. GRIN ALEKSANDR S., wtaśc. A.S. Gryniewski (1880-1932); pisarz roś.; syn powstańca pol. z 1863 zesłanego do Wiatki; utwory prozator-skie o wyimaginowanych lądach, morzach i portach; G. daje w nich wyraz przekonaniu o twórczej roli marzenia i uczucia (m.in. opowieść Szkarłatne żagle 1923, wyd. pol. 1958, powieść Biegnąca po falach 1928, wyd. pol.1967); w poetyce jego prozy są widoczne wpływy E. A. Poego, J. Conrada i R. L. Ste-vensona; powieści fantastyczno-przygodowe (Migotliwy świat 1923, wyd. pol.1988, Skarb afrykańskich gór 1925, wyd. pol. 1960 i in.); także opowiadania w konwencji groteski (pol. wybór Szczurolap i inne opowiadania); inne pol. wybory: Piekło odzyskane (1959), Serce dżungli (1960), Opowiadania niesamowite (1971). J. LITWINÓW Proza Aleksandra Grina, Poznań 1986. GRINGORE [gręgo:r], Gringoire, PIERRE (ok. 1475-ok. 1538), poeta franc.; autor komedii polit., zw. sottie (m.in. Jeu du prince des sots... 1512), także misterium, poematów satyr., rel., pamfietów polit.; bohater wielu utworów lit., m.in. Katedry Marii Panny w Paryżu V. Hugo. GRISZASZWILI JOSEB, wtaśc. J. Mamulaisz- wili (1889-1965), gruz. poeta i historyk literatury; uprawiał lirykę refleksyjno-osobistą; wier- sze o Tbilisi; szkice krytycznolit; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w antologii Poezja gruzińska (1985). GRIVA ZANIS, właśc. Z. Folmanis (1910-82), pisarz łot.; wspomnienia z hiszp. wojny domowej, w której brał udział, zawarł w zbiorze Opowiadania o Hiszpanii (1950, wyd. pol. 1951) i powieści Miłość i nienawiść (1963, wyd. pol. 1967); powieści i dramaty poświęcone II wojnie świat., reportaże z podróży. GROSSMAN WASILIJ S, właśc. losif S. Gros- sman (1905-64), pisarz roś.; uprawiał prozę batalistyczną; opowieść Naród jest nieśmiertelny (1942, wyd. pol. 1951), wielowątkowa dylogia powieściowa (Za słuszną sprawę 1952, wyd. pol. 1957, Żyzń i sud'ba 1960, wyd. Lozanna 1980, wyd. roś. 1988), przeniknięta refleksją historiozoficzną; w utworze tym G. przeprowadził m.in. porównanie stalinizmu z niem. nar. socjalizmem; autor głośnej powieści Wszystko płynie (Frankfurt n. Menem 1970, wyd. roś. 1989, wyd. pol. 1984 poza cenzurą), będącej oskarżeniem systemu totalitarnego w ZSRR (zagłada całych grup ludności — akcja rozkułaczania); reportaże; pol. wybór Dziewięć opowiadań (1959). GRUM SLAYKO (1901^9), pisarz słoweń., z zawodu lekarz; w twórczości, utrzymanej w poetyce ekspresjonizmu, przedstawiał najczęściej zaburzenia psych. i wyalienowanie współcz. człowieka; groteskowy dramat Dogodek v me-stu Gog/C\930) — uchodzi za najwybitniejsze osiągnięcie słoweń. dramaturgii międzywojennej i zapowiedź eur. antydramatu; jednoaktówki; miniatury prozatorskie w nastroju przypominającym utwory F. Kafki, wyd. 1957 w tomie Goga. Proza in drame; jako pisarz uznanie zyskał dopiero po śmierci. GRON ANASTASIUS -> Auersperg Anton Alexan-der. GRUN MAX VON DER (ur. 1926), pisarz niem., z zawodu górnik; wspótzałożyciel Grupy 61, koła zachodnioniem. pisarzy i publicystów, postulujących ukazywanie w twórczości życia robotników; w licznych powieściach zawarł kryt. obraz stosunków w zachodnioniem. świe- 216 GUA cię pracy (Błędne ogniki i płomień 1963, wyd. pol. 1966, Miejscami gololedź 1973, wyd. pol. 1976, Die Lawinę 1986), rozważania o ciążeniu przeszłości hitl. nad życiem współcz. (Dwa listy do Pospischiela 1968, wyd. pol. 1974); opowiadania. GRUNDTYIG NICOLAI FREOERIK SEVERIN (1783-1872), duń. pisarz, pedagog i teolog; obok A.G. Oehienschlagera gł. przedstawiciel romantyzmu w literaturze duń.; nawiązywał do wątków staroskand.; autor poet. historii Danii Danmark (1808), prac o mitologii nord., poematów o tematyce hist. i patriotycznej (Nyaarsmorgen 1824), pieśni rel. i psalmów oraz zbioru pieśni lud. (1853); twórca duń. ruchu uniwersytetów lud.; w teologii protest. dat początek ruchowi zw. grundtvigianizmem, o liberalnym nastawieniu wobec tendencji ortodoksyjnych. GRUŚA JiRt (ur. 1938), czes. poeta i prozaik; 1968-69 twórczość objęta zakazem publikowania; od 1990 ambasador Czechosłowacji (Czech) w Niemczech; autor powieści Kwestionariusz, czyli Modlitwa za pewne miasto i przyjaciela (1975, wyd. pol. 1987 poza cenzurą), będącej poet. obrazem konfliktu jednostki z bezosobowym aparatem władzy, oraz powieści eksperymentalnych Damsky gambit (1973) i Doktor Kokes Mistr Panny (1980, wyd. 1984); zbiory wierszy i przekł. literatury niemieckiej. GRUŚAS JUOZAS (1901-86), pisarz litew.; autor nowel i powieści z życia inteligencji (Karjeristai 1935); w sztukach teatr, przedstawił wspótcz. konflikty moralne (m.in. Rocznica ślubu 1959, przekł. pol. "Teatr Ludowy" 1960 nr 10, Pro-fesorius Markas Yidinas 1963); dramaty hist. Herkus Mantas (1957), Zigmantas Sierakaus-kas (1967), Barbora Radwilaite (1972). GRYNBERG URI Cwi, pseud. Tur Malka (1896-1981), żyd. poeta, tworzący w językach hebr. i jidysz; pochodził ze znanego rodu chasydów ze wsch. Galicji, w czasie l wojny świat, walczył na froncie serb. jako żołnierz austr.; od 1924 w Palestynie, gdzie zaczął tworzyć wyłącznie po hebr.; w latach 30. przebywał w Polsce jako publicysta tyg. "Di Welt", od 1939 ponownie w Palestynie, 1949-51 członek pierwszego parlamentu w niepodległym Izraelu; uczestnik ruchu syjonistycznego, w którym widział instrument spełnienia powołania narodu żyd.; w ekspresjonist. utworach z lat 20. dat wyraz przeczuciu zagłady Żydów w Europie, m.in. In malkhus fun celem (1922); poemat Rechowot hanahar (1951) jest reakcją na eksterminację i obrachunkiem ze światem nieżyd.; ponadto wydał m.in. E/ma gedola wejareach (1924), Ana-kreon al kotew haicawon (1928); G. jest uważany za jednego z największych poetów hebr. XX w., a jego liryka osobista należy do szczytowych osiągnięć poezji hebrajskiej. GRYPHIUS [gryfus] ANDREAS (1616-64), niem. liryk i dramatopisarz; najwybitniejszy przedstawiciel niem. baroku; mistrz sonetu i ody pindarycznej; tłumacz tac. poezji M.K. Sar-biewskiego; tragedie hist. łączące zasady teatru jezuickiego z szekspirowskim: Leo Ar-menius (1646), Carolus Stuardus (1649), Pa-p//7/anŁ/s(1659); pierwszy niem. dramat mieszczański Gardenio und Celinde (1657); komedie satyr. Peter Squentz (1658) i HorribilicribrifaK (1663), śpiewogra Piastus (1657), o wyborze Piasta na króla polskiego. GRZEGORZ Z NAREKU, wtaśc. Grigor Nare-kaci (945 lub 950-1003), orm. poeta i kapłan; wybitny przedstawiciel orm. literatury śred-niow.; określany niekiedy jako prekursor orm. odrodzenia; autor wielu pieśni rel.; zbiór Księga pieśni żatobliwych (wyd. pol. 1990), składający się z liczących po 295 słów modlitw wzorowanych na psalmach i księgach prorockich Biblii, wszedł do liturgii ormiańskiej. GRZEGORZ Z NAZJANZU, Grzegorz Teolog, święty (ok. 330-ok. 390), chrzęść, teolog, retor, poeta tworzący w języku gr.; ojciec i doktor Kościoła; 379-381 biskup Konstantynopola, później Nazjanzu; obrońca ortodoksyjnej nauki o Trójcy Świętej, Chrystusie i boskim macierzyństwie Marii, twórca słownictwa teol. dotyczącego Trójcy Świętej; autor wielu mów, listów, poematów dogmatycznych, moraliza-torskich, hist. oraz elegii; Listy (1933), Mowy wybrane (1967). G. PRZYCHOCKI Historia listów św. Grzegorza z Na-zjamu, Kraków 1946; J.M. SZYMUSIAK Grzegorz Teolog, Warszawa 1965. GUAN HANOING, Kuan Han-cing (XIII w), dramatopisarz chin.; uważany za twórcę wczesnej formy dramatu chin.; autor utworów poet. i ok. 60 dramatów, z których zachowało się kilkanaście; pol. przekł. Krzywdy Tou O, czyli Śnieg w lecie w "Dialogu" 1962 nr 6. GUARESCHI [g"aręski] GIOVANNI (1908-68), wt. pisarz, felietonista; uważany za najpopularniejszego humorystę wł. po II wojnie świat.; autor licznych, zręcznie napisanych opowiadań publikowanych początkowo w czasopismach; najpoczytniejsze składają się na cykl 217 GUA o don Camillu (m.in. zbiory Mały świat Don Camilla 1948, przekł. pol. Londyn 1953 i Don Camillo i jego trzoda 1953, przekł. pol. tamże 1956; łączne wyd. pol. w wyborze 1990, pełne 1993), w którym gł. źródło komizmu stanowi żartobliwa konfrontacja księdza z komunistą, ukazujący też satyr, obraz wł. prowincji; inne zbiory: Odkrycie Mediolanu (1941, wyd. pol. 1972), Przeznaczenie ma imię Kloty/da (1942, wyd. pol. 1976), Rodzinka (1954, wyd. pol. 1969). GUARINI GlOYANNi BATTISTA (1538-1612), poeta wł.; związany z dworami w Ferrarze i Urbi-no; pełnił misje dyplomatyczne, był m.in. dwukrotnie w Krakowie (1574 j 1575) — stosunki pol.-wł. opisał w Discorso sulle cose di Polonia (wyd. 1928); autor poezji wzorowanych na twórczości F. Petrarki (R/me 1598), komedii, traktatów, listów oraz tragikomedii pasterskiej Pastor F/do... (1590, wyd. pol. 1695), odzwierciedlającej ideał życia dworskiego epoki. GUDMUNDSSON KRISTMANN (1902-83), po-wieściopisarz isl.; 1924-38 w Norwegii; pisał gł. w języku norw. (m.in. powieść Jordens barn 1935, oparta na motywach sag isl.); w języku isl. powieść hist. Gydjan og uxinn (1937), zawierająca aluzje do współczesności; także powieści psychol.-obyczajowe. GUDMUNDSSON TOMAS (ur. 1901), isl. poeta, tłumacz, wydawca, polityk; wieloletni pręż. Islandii; w twórczości poet. akceptacja życia oraz kontemplacja piękna (Fagra veróld 1933). GUDRUN, Kudi-un, niem. anonimowy śred-niow. epos bohaterski powstały ok. 1230; za podstawę posłużyły podania o wyprawach rabunkowych wikingów; w warstwie językowej i stylistyce widoczne wpływy Pieśni o Nibelun-gach', zw. niem. Odyseją. GUERIN [gerę] RAYMOND (1905-55), pisarz franc.; powieści, w większości autobiogr., ujął w 3 cyklach: Confessions, Fictions i Mythes, w pierwszym cyklu wyróżnia się Ouand vient la fin (1941) — realist. obraz prowincji franc., w drugim — oparta na wspomnieniach z hitl. obozu koncentracyjnego Les poulpes (1953), w trzecim — antykonformistyczna La confes-sion de Diogene (1948); w swych utworach G. łączył akcenty gorącej polemiki z autentyzmem osobistego wyznania. GUEYARA [gew~] ANTONIO DE (1480-1545), pisarz hiszp., franciszkanin; dziejopis Karola V; bogata twórczość, gł. moralistyczna, m.in. Zegar monarchów (1529, wyd. pol. 1751) — rozprawa przedstawiająca ideał władcy, oraz utrzymany w tradycji horacjańskiej traktat Menosprecio de corte y alabanza de aldea (1539) opiewający życie wiejskie. GUGGENHEIM [~hajm] KURT (1896-1983), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; w powieściach, nawiązujących do XIX-wiecznej tradycji prozy szwajc., pisanych klarownym językiem podejmował obyczajowe i społ. problemy z życia środowiska mieszczańskiego (m.in. O/e heimiiche Reise 1945); w powieściach: Alles in Altem (t. 1-4 1952-55), Gerufen nicht gerufen (1972) przedstawił panoramę Zurychu w XX w.; autobiografia Sandkorn fur Sanokom (1959). GUILLAUME DE LORRIS [gijom do lons] -> Roman de la Rosę, Le. GUILLEN [giljęn] JORGE (1893-1984), poeta hiszp.; 1938-77 w USA; przedstawiciel tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji poprzez łączenie wpływów tradycyjnej liryki hiszp. i współcz. prądów lit.; ze względu na mistrzostwo formy i powrót do wiersza klas. (strofy) bliski L. de Góngorze i P. Valery'emu; gł. zbiór, przykład tzw. poezji czystej, Cant/co (rozszerzany w kolejnych wyd. 1928-50); ponadto eseje krytycznolit. i przekłady. GUILLEN [giljęn] NICOLAS (1902-89), poeta kubański; uczestnik hiszp. wojny domowej po stronie republ.; poezja oparta na afro-kubańskim folklorze (zbiór Motwos de son 1930), wzbogaconym, pod wpływem poezji F. Garcii Lorki, o surrealist. metaforykę (tom Sóngoro Cosongo 1931); zbiory West Ind/es Ltd (1934), Cantos para soldados y sones para turistas (1937), Paloma del vuelo popular (1958) i Balada (1962) zawierają, oprócz motywów lud. i elementów dawnej poezji hiszp., silne akcenty społ. i polit.; w przekł. pol.: Śpiewak z Kuby (1954), Trzystrunna gitara (1957), Poezje wybrane (1969), Wiersze wybrane (1978). GUILLERAGUES [gijra:g] GABRIEL JOSEPH DE LAYERGNE DE -> Alcoforado Mariana. GUILLEVIC [gijwjk] EUGENE (ur. 1907), poeta franc.: poezja oszczędna w wyrazie, nadająca filoz. wymiar najprostszym rzeczom i sprawom, wyrażająca pogodzenie ze światem i naturą; gł. zbiory: Terraque (1942), Sphere (1961), La mer (1985); wybór pol. Wewnątrz (1979). GUILLOUX [gijy] LOUIS (1899-1980), pisarz 218 GUM franc.; powieści, łączące naturalizm opisu z refleksją nad ludzkim losem, dające najczęściej obraz współcz. społeczeństwa franc., z akcentami krytyki społ.; Czarna krew (1935, wyd. pol. 1961), Le jeu de patience (1949), Konfrontacja (1968, wyd. pol. 1970); wspomnienia. GUIMARAES [gimara'ńsz] BERNARDO (1825-84), pisarz brazyl.; powieści moralno-obycza-jowe z życia prowincji (O seminarista 1872) oraz poświęcone problemowi niewolnictwa (Niewolnica Isaura 1875, wyd. pol. 1985); poezje. GUIMARAES ROSA [gimara'ńsz r.] JoAo (1908-67), brazyl. pisarz, dyplomata, z zawodu lekarz; przedstawiciel brazyl. modernizmu; przez splot rzeczywistości z fantastyką lud. i oryginalny styl — zarazem eksperymentalny i archaizujący — nadał swej twórczości charakter uniwersalny, wynosząc ją ponad nurt regionalny, z którego się wywodziła; stworzył własną odmianę tzw. realizmu magicznego; powieści {Wielkie pustkowie 1956, wyd. pol. 1972) i opowiadania (zbiór Corpo de Basie 1956, m.in. Soropita. Buriti, wyd. pol. 1969). GUIMERA [gimera] ANGEL (1849-1924), kata-loński dramatopisarz i poeta; jeden z założycieli i red. pisma "La Renaixenca", organu ruchu odrodzenia nar., kult. i lit. w Katalonii; czł. ugrupowania Młoda Katalonia; w romant. tragediach wierszem (Gala Placidia 1879, Judith de Wełp 1883) nawiązywał do folkloru i historii Katalonii; w późniejszej twórczości G. przeważają realist. dramaty o problematyce spot. — gł. dzieło Terra baixa (1896) z życia wsi (tłumaczone na wiele języków); wywarł wpływ na współcz. teatr hiszp.; zbiory poezji. GUINIZELLI [g"inicęlli], Guinicelli, GUIDO (ok. 1240-1276), poeta wł.; twórca dolce stii nuovo — szkoły poet. opiewającej idealną miłość; autor zbioru canzon, z których najsłynniejsza Al cór gentii ripara sempre amore stanowi rodzaj manifestu nowej szkoły. GUIRALDES RICARDO (1886-1927), pisarz ar-gent.; wsławił się powieścią o tematyce gau-czańskiej Don Segundo Sombra (1926), ukazującą środowisko argent. pasterzy (gau-czów), wyidealizowany świat przemijających form pierwotnego życia; powieści autobiogr., opowiadania; poezje. GUITTONE D'AREZZO [g"i~daręcco] (ok. 1225-ok. 1294), poeta wł.; od 1268 w zakonie Cavalieri di Santa Maria; jeden z pierwszych wł. poetów nar., pisał w dialekcie toskańskim; w swych canzonach i sonetach sięgał do wzorów liryki prowansalskiej; pozostawił także listy oraz traktaty o treści polit., filoz. i moralnej. GUL ROMAN S. (1896-1986), roś. pisarz i krytyk lit.; od 1918 w Berlinie, od 1933 na emigracji w Paryżu i USA; autor powieści hist. Generał Bo (Berlin 1920, wyd. pol. 1958) — o działalności terrorystycznej B.W. Sawinkowa i znanym prowokatorze E. Azefie, Skif (1931) — o nihiliście M.A. Bakuninie, oraz powieści autobiogr. z życia roś. emigracji Żyzń na fuksa (Berlin 1927), Koń ryży] (Nowy Jork 1952); zbiory artykułów krytycznolit. Odwukoń i Odwukoń dwa (tamże 1973, 1982). GULBRANSSEN TRYGYE (1894-1962), pisarz norw.; świat, rozgłos przyniósł mu neoromant. cykl powieściowy, w którym przedstawił życie chłopów norw. w XVII w.: A lasy wiecznie śpiewają (1933, wyd. pol. 1938), Dziedzictwo na Bjórndal (1935, wyd. pol. 1939), Nie-ma innej drogi (1935, wyd. pol. 1939). GULIA DMITRIJ l. (1874-1960), pisarz abchaski; współtwórca alfabetu abchaskiego; 1919-20 red. pierwszej gazety abchaskiej "Apsny"; twórca literatury nar., autor wierszy opiewających piękno rodzimego kraju, pierwszej noweli abchaskiej (wyd. 1919), dramatu Anaurkua (1946), powieści społ.-obyczajowej; ponadto prace folklorystyczne, etnogr., z dziedziny literatury i językoznawstwa. GULLBERG [gulbęrj] HJALMAR (1898-1961), poeta szwedz.; w umuzycznionej poezji łączył wysublimowanie formalne z tematami życia codziennego, ujawniając fascynację antykiem; zbiory liryków miłosnych, osobistych, także rel.: / en frammande stad (1927), Kartek i tjugonde seklet (1933), Dódsmask och lust-gard (1952), Ogon, lappar (1959); tłumacz poezji i dramatów starogr., hiszp. i francuskich. GULOM GAFUR (1903-66), pisarz uzb.; zreformował wiersz, odrzucając klas. metrum; autor zbiorów nowel, poezji, opowieści o tematyce spot., m.in. Jadgar (1938); pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979) i w antologii Poezja uzbecka (1989). GUMILOW MIKOŁAJ S. (1886-1921), 1910-18 mąż A. A. Achmatowej, poeta roś.; inicjator i czołowy twórca akmeizmu, oznaczającego w opozycji do symbolizmu zwrot ku konkretności i wyrazistości opisu; jeden z gł. teorety- 219 GUŃ ków kierunku (artykuł Nasiedije simwoiizma i akmeizm 1913); współzatożyciel (1909) czasopisma "Apołłon"; poezja osnuta na motywach orientalnych, rel. i mitol. (zbiory wierszy Put' konkwistadorów 1905, Żemczuga 1910, Czu-żoje niebo 1912, Kołczan 1916); wiersze, w których dominuje refleksja historiozoficzna (Kos-tior 1918, Ogniennyj sto/p, Szatior — oba 1921); ballady (G. był odnowicielem tego gatunku w literaturze roś.), zbiory opowiadań, dramaty, szkice krytycznolit.; przekł., m.in. eposu babil.-asyr. Gilgamesz, dzieł Woltera, J.W. Goethego, H. Heinego, O Wilde'a; pol. przekt. utworów G. w zbiorach: Z nowej liryki rosyjskiej (1936), Symboliści i akme/ści rosyjscy (1971), w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971), Akme znaczy szczyt (1986), Z liryki rosyjskiej XX wieku (1987); 1921 rozstrzelany za rzekomy udział w spisku białogwardyjskim. GUNDULIĆ |VAN (1589-1638), poeta chorw.; patrycjusz dubrownicki; najwybitniejszy przedstawiciel tzw. złotego wieku barok, literatury dubrownickiej; autor napisanego 1621-38 poematu epickiego Osman (1826, pełne wyd. pol. 1934), przedstawiającego wydarzenia w Turcji po bitwie chocimskiej, będącego panegirykiem ku czci królewicza pol. Władysława (późniejszego Władysława IV Wazy); melodramaty, poemat rel. Suze sina razmet-noga (1622), alegor. dramat pasterski Dub-rawka (wyst. 1628, wyd. 1877, wyd. pol. 1935); przekł. psalmów; twórczość G. cechuje przywiązanie do arystokratycznych ideałów republiki dubrownickiej, refleksyjny pesymizm oraz poczucie więzi ze stów. wspólnotą. J. RAPACKA " Osman" lvana Gundulicia. Bunt świata przedstawionego, Wrocław 1975. GUNN [gan] THOM (ur. 1929), poeta ang.; od 1960 mieszka w USA; poezja o dużym ładunku intelektualnym, stanowiąca interesującą syntezę poetyki reprezentantów działającej w latach 50. ang. grupy poet. The Movement (zwł. sardonicznego tonu i potocznego języka) oraz programu amer. beatników (gł. fascynacji przemocą i odejścia od konwencjonalnej moralności); zbiory: The Sense of Movement (1957), Selected Poems 1950-1975 (1979); eseje kryt. The Occasions of Poetry (1982). GUNNARSSON [gu~] GUNNAR (1889-1975), pisarz isl., tworzący gł. w języku duń.; 1907-38 w Danii; zwolennik jedności świata skand., nie rezygnował jednak z patriotyzmu nar.; w twórczości nawiązywał do sag oraz historii Islandii, wzbogacając je problematyką psy-chol. i moralną; powieść rodowa Ludzie z Borg (1912-14, wyd. pol. cz. 1 Saga islandzka, cz. 2 Ludzie z Borg 1930), cykl wspomnień Kirken pa Bjerget (t. 1-5 1923-28, wyd. pol. cz. 1 Okręty na niebie, cz. 2 Życie minęło jak sen 1938), powieść hist. Czarne ptaki (1929, wyd. pol. 1932); od 1939 tworzył w języku isl. (powieść Salumessa 1952); opowiadania, poezje, eseje, dramaty. GUNTEKIN RESAT NURI (1892-1956), pisarz tur.; autor powieści o tematyce spot.-obycza-jowej (Qalikuęu 1922), opowiadań, sztuk teatr. (m.in. Hancer 1920), którymi przyczynił się do rozwoju teatru tur.; w dorobku także prace historycznolit., przekłady, adaptacje; pol. przekł. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). GUO MORUO, Kuo Mo-żo (1892-1978), chin. działacz polit., pisarz i historyk; autor prac z historii i archeologii Chin, esejów, poezji, dramatów (Cu Juan doradca królewski 1943, wyst. pol. 1952), powieści, opowiadania; tłumacz eur. literatury pięknej (L.N. Tołstoj, J.W. Goethe), filoz.-nauk. (K. Marks); Pisma wybrane (1955). GURAMISZWILI DAWIT (1705-92), gruz. poeta; autor zbioru utworów autobiogr. Dawitiani (1787), zawierającego m.in. poematy: hist. Kiri Kartiisa (1870), dydaktyczno-sentymentalny, filoz. oraz wiersze liryczne i traktat poet.; pol. przekł. utworów G. w Antologii poezji gruzińskiej (1961) i w antologiach: Dawna poezja gruzińska (1974), Poezja gruzińska (1985). GURI CHAIM (ur. 1923), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; pierwsze utwory G. powstawały pod wpływem twórczości N. Altermana (m.in. zbiór wierszy Pirchej esz 1949), w późniejszym okresie znalazł się w kręgu twórców nurtu modernist. literatury hebr.; zbiór reportaży z procesu A. Eichmanna w Jerozolimie (Naprzeciw szklanej klatki 1962). GURPINAR [gurpynar] HUSEYIN RAHMi (1864-1944), pisarz tur.; autor poczytnych powieści i opowiadań, gł. o tematyce obyczajowej z czasów europeizacji Turcji (koniec XIX i pocz. XX w.); ukazują one wierny obraz tego okresu; wiele miejsca w twórczości poświęcił kobiecie tur., krytyce zabobonów i zacofania społeczeństwa tureckiego. GUSTAFSSON LARS (ur. 1936), szwedz. poeta, dramatopisarz, prozaik; w twórczości problematyka stosunku człowieka do środowiska przyr. i poszukiwanie wartości humanist. we współcz. świecie; powieści {Wełna 1973, wyd. pol. 1977), dramaty (Nocna uroczystość 1970, 220 GYU wyst. pol. 1979), eseje; także poezje (zbiór Varma rum och kalia 1972). GUTERSLOH [~lo:] ALBERT PARIS, wtaśc. A. Conrad Kiehtreiber (1887-1973), pisarz austr.; malarz; prekursor specyficznej odmiany surrealizmu, tzw. wiedeńskiej szkoły realizmu fantastycznego; najwybitniejsze dzieło Słońce i księżyc (1962, wyd. pol. t. 1-2 1967) zawiera syntezę doświadczeń życiowych i artystycznych G. na tle sytuacji Austrii po upadku monarchii; nowele (pol. wybór Opowieści o Erosie 1981), poet. dzienniki, eseje; powieść Historia o przyjaźni (1969, wyd. pol. 1980). GUTZKOW [gycko:] KARL (1811-78), niem. pisarz i publicysta; czł. Młodych Niemiec, liberalno- demokr. ruchu lit. (1830-49), którego uczestnicy domagali się literatury politycznie i społecznie zaangażowanej, propagowali ideę państwa konstytucyjnego, usunięcie barier stanowych i emancypację kobiet; autor tragedii Uriel Acosta (1847, wyd. pol. 1850), także wielotomowych powieści (m.in. Ritter vom Geiste, 1.1-9 1858-61), których symultaniczna kompozycja służy do odtworzenia obrazu epoki; pisma kryt. i historycznoliterackie. GUZMAN [gusman] MARTIN LUIS (1887-1977), meksyk. pisarz i działacz polit.; uczestnik rewolucji 1910; 1915-20 i 1925-34 na emigracji; twórczość poświęcona rewolucji meksyk., m.in. powieści El aguila y la serpiente (1928), La sombra del cauclillo (1929); prace o tematyce politycznej. GYLLEMBOURG [~burg] THOMASINE CHRIS-TINE (1773-1856), pisarka duń.; w twórczości G. głosi pochwałę życia pełnego harmonii i ładu, podejmuje także próby przeciwstawienia się tradycyjnym poglądom na rolę małżeństwa i kobiety; nowele (Familien Polonius 1827, En Hverdagshistorie 1828, Maria 1839), powieści {Aegfestand 1835, En iAlle 1840). GYLLENSTON [jyl9nste:n] LARS (ur. 1921), pisarz szwedz.; utwory powieściowe o charakterze alegor. przypowieści, podejmujące współcz. problematykę egzystencjalną (Pamiętnik Kaina 1963, wyd. pol. 1970, Śmierć Sokratesa 1960, wyd. pol. 1975); nowele. GYURKO [d'y~] LASZLO (ur. 1930), pisarz węg.; założyciel (1970) i dyr. Teatru 25 w Budapeszcie; powieści, m.in. głośne Błogosławione piekłowędrowanie doktora Faustusa (1979, wyd. pol. 1987), nawiązujące do przełomowych momentów w najnowszych dziejach Węgier; dramaty, m.in. Elektra, moja miłość (1968, wyst. pol. 1972), poruszające współcz. problemy spot. i etyczne; eseje, m.in. o tematyce hist.-polit. (Lenin — Październik 1967, wyd. pol. 1972). E.T.A. HOFFMANN HERODOT B. HRABAL H.HESSE H. HEINE V. HAVEL V. von HEIDENSTAM G.HAUPTMANN E. HEMINGWAY V. HUGO HOMER A. HUXLEY K.HAMSUN J.G. HERDER HORACY J. HAŚEK HAA HAANPAA [ha:npe:] PENTTI (1905-55), pisarz fiń.; samouk; czł. grupy antyfaszyst. pisarzy Kiiia; w twórczości H. dominowała analit. i kryt. ocena wspófcz. mu społeczeństwa fiń., problematyka sprawiedliwości spof.; realist. powieści, z elementami satyry, m.in. antymilitarne: Yaapeli Sadon tapaus (powst. 1935, wyd. pośmiertnie w dziełach zebranych 1956-58) i Korpisota (1940), spot.-obyczajowa z życia wsi Pomysł gubernatora (1949, wyd. pol. 1987); liczne zbiory nowel (pol. przekł. w antologii Żyzny granit 1970); wybór opowiadań Wędrujące buciory (1984). HAAVA, właśc. Anna Haavakivi (1864-1957), poetka est; romant. liryki miłosne, ponadto poezja realist., zawierająca ostrą krytykę niesprawiedliwości społ. (zbiory Lained 1906, Meie paeyist 1920, Laulan oma eesti laulu 1935); nowele; przekł. poezji niem., ang. i rosyjskiej. HAAVARDSHOLM ESPEN (ur. 1945), pisarz norw.; czł. grupy lit. Profil (skupionej wokół pisma o tej samej nazwie, wyd. w Oslo od 1966), której celem było przełamanie konwencji kult. i wprowadzenie do literatury aktualnej problematyki ideologiczno-polit. o lewicowej orientacji; na twórczość H. wywarta wpływ franc. nowa powieść; w powieściach (Mun-nene 1968; Roger, gult 1986) i nowelach (zbiory Tidevann 1966, Z/nA-1971) przedstawia ludzi uwikłanych w problemy współcz. świata, zmieniających swoją osobowość, z trudem nawiązujących kontakt z otoczeniem. HAAVIKKO PAAYoJuHANi (ur. 1931), fiń. poeta, prozaik i dramatopisarz; jeden z gł. przedstawicieli współcz. poezji fiń.; zbiory wierszy nowatorskich formalnie, w których tematyka hist. służy do ukazania problemów wspótez. (Białe kamienie 1951, wyd. pol. 1978; Runot 1975; Runoelmat 1975); dramaty utrzymane w konwencji teatru absurdu (Sutka 1973), nowele, powieści, m.in. psychol.- obyczajowa Lata (1962, wyd. pol. 1972). HAAVIO MARTTI HENRikki, pseud. P. Mustapaa (1899-1973), fiń. etnolog, mitoznawca i poeta; związany początkowo z grupą lit. Tulenkan-tajat, której gł. celem było propagowanie artyst. tendencji Europy, ale również popieranie literatury rodzimej; H. reprezentował wśród członków ugrupowania myśl nar.; twórczość H., pozostająca pod wpływem Th.S. Eliota i R. Kiplinga, przyczyniła się do odnowienia fiń. języka poet.; zbiory poet. Jaahyyaiset Arkadialle (1945), Ei rantaaole, oi Thetis (1948); gł. dzieło Mitologia fińska (1967, wyd. pol. 1979). HABDELIĆ JURAJ (1609-78), chorw. kaznodzieja, pisarz i leksykograf; rektor kolegium jezuickiego w Zagrzebiu; jego kazania, będące przykładem barwnej barok, prozy chorw. pisanej w dialekcie kajkawskim, stanowią cenne źródło informacji o ówczesnym życiu codziennym (zbiory: Zrcalo Marijansko 1662, Prvi oca nasega Adama greh 1674); autor pierwszego słownika kajkawsko- łacińskiego. HABE HANS, właśc. Jśnos Bekessy (1911-77), austr. pisarz i publicysta; 1939 H. zgłosił się na ochotnika do armii franc., wzięty przez Niemców do niewoli, zbiegł do USA; od 1953 na stałe w Europie, pod koniec życia mieszkał w Szwajcarii; autor licznych powieści antyfaszyst. (Zu spat? 1939); gł. dzieło — powieść reportażowa o upadku armii franc. 1940 Padło więcej niż tysiąc (1941, wyd. pol. 1963); w późniejszych powieściach krytyka stosunków społ.-polit. w RFN (Off limits 1955, wyd. pol. 1960); autobiogr. powieść Ich stelle mich (1954). HABECK [ha:bek] FRITZ (ur. 1916), pisarz austr.; powieści hist. z czasów wojny 100--letniej (Der Tanz der sieben Teufel 1950), współcz. (Der Ritt auf dem Tiger 1958, zapis dziejów 3 pokoleń wiedeńskich rzemieślników), biogr. (Der Scholar von linken Galgen 1941, o F. Yillonie), sztuki teatr, (komedia Der Floh und die Jungfrau 1948); powieści dla młodzieży; przekł., gł. współcz. dramatów francuskich. HACKS [haks] PETER (ur. 1928), pisarz niem.; współpracownik Deutsches Theater; autor sztuk teatr., gł. komedii, w których wątki hist. i mitol. były często pretekstem do ukazania współcz. problemów i postaw ludzkich, m.in. Die Schlacht bei Lobositz (1956), Der Muller von Sanssouci (1958); przekł. i adaptacje dzieł dramaturgii świat., książki dla dzieci, słuchowiska, sztuki telew. (Historia o starym wdowcu... 1956, wyst. pol. 1976), eseje. HADIS [arab.], krótkie opowiadanie iub informacje relacjonujące słowa i czyny Mahometa (także jego towarzyszy), przekazane przez wiarygodnych świadków; h. zostały zebrane, sprawdzone pod względem stopnia wiarygodności i spisane w XX w.; stanowią tradycję rel. (lub ,,tradycję Proroka"), czyli sunnę, obok Koranu, podstawę prawa muzutm.; najpopularniejsze zbiory h.: AI- Suchariego i Musiima Ibn Walida. HAFEZ, Hafiz, SZAMSUDDIN MOHAMMAD (ok. 1325-1390), poeta pers.; najwybitniejszy liryk 224 pers., mistrz gazelu (liryczna forma poet.); poezję jego cechuje określona tematyka (opisy przyrody; erotyka, np. słynny w literaturach Wschodu wątek miłości słowika do róży; motywy bachiczne), aforystyczna refleksyj-ność, obrazowość; oprócz dywanu (zbioru) gazelów pozostawił 2 kasydy, kilka drobnych utworów (czterowiersze) i 2 poematy epickie —masnawi (m.in. Saghi-name): twórczość H. jest znana na Wschodzie i na Zachodzie; pol. przekł. w "Dzienniku Wileńskim" (1820), "No-woroczniku Litewskim" (1830) i w "Birucie" (1838) oraz w: Gazetę wybrane Hafiza (1957), Pieśni miłosne Hafiza (1973), Dywan perski (1977), Trzeci dywan perski (1986). HAFIZ Hafez. HAFIZ IBRAHIM MUHAMMAO (1871-1932), arab. poeta i prozaik z Egiptu; twórca powieści obyczajowej w literaturze arab. Łajali Satih (1906), napisanej prozą rymowaną, w formie makamy (prozatorskiej formy narracyjnej o strukturze ramowej); w poezji kontynuował tradycje klas., wprowadzał jednak wiele współcz. elementów formalnych i treściowych; autor utworów poet. o tematyce patriotycznej i społecznej. HAFSTEIN [ha:wste'n] HANNES PETURSSON (1861-1977), pisarz isl.; współzatożyciel oświatowego pisma "Verdandi"; w swoich esejach zwalczał poglądy romant.-narodowe, propagując estetykę re.alizmu, w poezji zaś łączył oba te nurty; uznany za mistrza formy; L/odm®//(1944). HAGALIN GUDMUNDUR GISLASON (1898-1985), pisarz isl.; bogata realist. twórczość prozator-ska z elementami naturalizmu (opisy życia chłopów, rybaków, samotnych kobiet); powieści: Kristrum i Hamravi'k (1933), Marus a Val-shamri og meistari Jon (1967); autobiografia. HAGEDORN FRIEDRICH VON (1708-54), niem. liryk i bajkopisarz; prekursor niem. poezji anakreontycznej; w twórczości obejmującej gł. małe formy poet. (sielanki, epigramaty, przypowiastki, bajki zwierzęce), odznaczającej się lekkością i wdziękiem języka, stylistyczną elastycznością (m.in. Odeń und Lieder 1747) zalecał radość życia osiąganą poprzez rozsądną i pogodną afirmację świata; wywarł wpływ na G.E. Lessinga i młodego J.W. Goethego. HAGELSTANGE [~sztar)9] RUDOLF (1912-84), pisarz niem.; sławę przyniósł mu cykl sonetów Yenezianisches Credo (1945), w którym H. krytycznie analizował dyktaturę hitl.; w swej rygorystycznej formalnie poezji występował w obronie ideałów etycznych, ujawniając głęboką religijność i elegijny stosunek do świata współcz. (m.in. zbiory: Strom der Zeit 1948, Zwischen Stern und Staub 1954, Flaschenpost 1982); powieści, opowiadania, reportaże z podróży, słuchowiska, eseje, przekłady. HAGERUP INGER (1905-85), poetka norw.; poezja patriotyczna i nastrojowa, oparta na motywach lud. i bibl. (Yidere 1944, Den syven-de natt 1947, Det tatoverte hjerte 1969); wiersze dla dzieci, słuchowiska, przekt. (m.in. Fausta J.W. Goethego). HAGGARD [hag^d] Sir HENRY RIDER (1856-1925), pisarz ang.; obok R. Kiplinga i R.L. Steyensona należy do twórców neoro-mant. powieści przygodowej (m.in. Kopalnie króla Salomona 1885, wyd. pol. 1891; Córka Montezumy 1897, wyd. pol. 1991; Pierścień królowej Saby 1910, wyd. pol. 1927; Dziecię z kości słoniowej 1916, wyd. pol. 1929, wyd. następne 1991). HAGIWARA [~"ara] SAKUTARO (1886-1942), jap. poeta i teoretyk literatury; przedstawiciel symbolizmu; autor poezji wykazującej wpływ idei A. Schopenhauera i F.W. Nietzschego, prac teoret. o poezji, m.in. Shi-no genri (1928), oraz rozpraw historycznolit.; zbiory wierszy Tsuki-ni hoeru (1917), Aoneko (1923), Hyoto (1934); szkice aforystyczne Atarashii yukujo (1922). HAJEK VACLAV z Liboćan (?-1553), kronikarz czes., ksiądz katol.; autor popularnego dzieła Kronika ćeska (1541), zawierającego poza faktami hist. wiele podań, legend, a także zmyśleń i przemilczeń; napisane z talentem, przyczyniło się w XVII i XVIII w. do podtrzymania nar. tradycji historycznej. HAJKAL MUHAMMAD HUSAJN (1888-1956), arab. publicysta, pisarz i mąż stanu z Egiptu; 1937 min. oświaty; założyciel czasopisma "As-Sijasa"; wprowadził do literatury arab. problematykę wiejską oraz współcz. język egip. (powieść Zajnab 1914); autor prac kryt. i historycznolit., monografii o proroku Mahomecie i pierwszych kalifach. HAKANSON [ho~] BJORN (u r. 1937), poeta szwedz.; utwory utrzymane w poetyce eksperymentalnej tzw. nowej prostoty (nyenkel-het), polegającej na suchej rejestracji i kolażu, cechuje zwątpienie w istnienie Boga, krytyka obowiązującego systemu wartości oraz zaan- 15 — Słownik pisarzy świata 225 nMi\ gazowanie w politykę i zagadnienia ogólno-społ.; zbiór Rymd for ingenting (1962, pol. wybór w antologii W sali zwierciadeł 1980); powieści, dramaty. HAKKI JAHJA (ur. 1905), pisarz arab. z Egiptu, dyplomata; red. czasopisma lit. "AI-Madżalla"; autor realist. nowel i opowiadań z życia ludu egip. pisanych językiem klas. z wstawkami w dialekcie egip. D/ma wa lin (1955) oraz artykułów krytycznoliterackich. HALA (l-ll w.), władca z południowoind. dynastii Satawahanów, poeta; autor popularnej antologii strof lirycznych Saffasi, ułożonych w literackim prakrycie maharasztri bogatym w słownictwo ludowe; tekst zachował się w 6 wersjach; do jednej z nich, pochodzącej z XI w., nawiązuje krysznaicka antologia Bihari sat sai autorstwa Biharilala (XVII w.). HAŁAS FRANTISEK (1901^19), poeta czes.; początkowo pozostawał pod wpływem poetyzmu (awangard, kierunek artyst. rozwijający się w Czechach w latach 20., którego przedstawiciele dążyli do estetyzacji i poetyzacji rzeczywistości), następnie surrealizmu; w pełnej tragizmu poezji podejmował problematykę egzystencjalną; liryki, m.in. zebrane w tomach: Sepie (1927), Kohout ptasi' smrt (1930), Horec (1933), poemat Stare żeny (1935); tendencje społ., antyfaszyst. i patriotyczne są widoczne w zbiorach: Dokoran (1936), Torzo nadeje (1938), V rade (1948); tłumacz utworów A. Mickiewicza, J. Słowackiego; pol. wybory: Oczekiwanie (1959), Poezje wybrane (1973), Wybór poezji (1975), / co? (1978), Imagena (1982). J. WACZKOW Frantigek Hałas, Warszawa 1980. HALBE MAX (1865-1944), pisarz niem.; rozgłos zdobył naturalist. dramatem Młodość (1893, wyd. pol. 1896); następnie autor neoroman-tycznych opowiadań i powieści (Mezekowa 1897, wyd. pol. 1899); także biogr. powieść o poecie niem. M. Optizu D/e Friedensinsel (1944). HALOUN TANER -r Taner Haldun. HALEK VtTEZSLAV (1835-74), pisarz czes.; przedstawiciel ugrupowania Maj, kontynuującego tradycje romant.; liryka miłosna i refleksyjna poezja krajobrazowa (zbiory Wieczorne pieśni 1859, wyd. pol. 1893, V prirode, t. 1-2 1872-74), poematy bajroniczne, ballady, opowiadania o tematyce wiejskiej, tragedie historyczne. HALEYY [alewi] LUDCWIC -> Meilhac-Haleyy. HALEY [hęjiy] ALEX PALMER (ur. 1921), amer. pisarz i dziennikarz; autor głośnej powieści Korzenie (1976, wyd. pol. 1982), w której, łącząc fakty z fikcją lit., przedstawił losy własnej rodziny wywodzącej się z Gambii (od XVIII w. po czasy współczesne). HALJDE EDIP AOIVAR -r Adivar Halide Edip. HALIFAK [hałyfaks] GEORGE SAVILE (1633-95), ang. polityk i pisarz; dworzanin Karola II, którego portret nakreślił w dziele A Character of King Charles II (1750); sławę lit. zdobył pamfietem polit. The Character of a Trimmer (1688), zawierającym słynną pochwałę prawdy; esej The Lady's New-Years'-Gift... (1688) — zbiór porad dotyczących postępowania kobiet z wyższych sfer. HALIT ZIYA USAKLIGIL [h. zjja uszakłygjl] Uęakligil Halit Ziya. HALL [hó:l] JOSEPH (1574-1656), pisarz ang.; biskup w Exeter i Norwich; autor satyr poet., opartych na wzorcach klas. (Virgidemiarum 1597-98), oraz pisanych prozą tzw. charakterów, czyli rozpowszechnionych w literaturze ang. i franc. XVIII w. szkiców charakterologicznych o zabarwieniu satyr. (Characters of Yirtues and Vices 1608), także utworów nabożnych (m.in. Meditations and Vows 1605); rozprawa Divine Right of Episcopacy (1640) stała się przyczyną ataków ze strony J. Miliona i uwięzienia H. w Tower (1641). HALLAM [halom] ARTHUR HENRY (1811-33), poeta ang.; był autorem wierszy i drobnych utworów prozą zebranych w tomie Remains in Verse and Prose (1834); jego wczesna śmierć stanowiła inspirację słynnego cyklu elegijnego In Memoriam (1850) A. Tennysona. HALLBING KJELL. pseud. Louis Masterson (ur. 1934), pisarz norw.; popularność przyniosła H. zapoczątkowana 1966 seria powieści, utrzymanych w konwencji westernu o Mor-ganie Kane; powieść Der órner dór (1974) nawiązująca do historii wojen Indian amer. z osadnikami. HALLGRIMSSON [hatl~] JONAS (1807^5), poeta isl.; tworzył w okresie romantyzmu; autor m.in. programowego poematu Island (1835), który odegrał dużą rolę w rozwoju świadomości nar. oraz unowocześnieniu się isl. języka lit; gł. utwory H. wydano pośmiertnie w zbiorze Ljódmaeli og ónnur rit (1883). 226 HALLI [hę:lli] MATTI (ur. 1913), pisarz fiń.; humorystyczne opowiadania z życia studentów i bohemy w Helsinkach po l wojnie świat. (Ystayamme Andersson 1945); rozważania nad sensem istnienia, walką dobra ze złem, zarówno w samym człowieku, jak i w świecie współcz. (powieść Valkea kaupunki 1957, studium totalitaryzmu Noutajat 1955). HALLSTRÓM PER (1866-1960), pisarz szwedz.; 1922-46 przewodn. Kom. Nagrody Nobla; pisał gł. opowiadania, w których łączył moralizatorstwo i dydaktyzm z liryzmem, fantazją i egzotyką hist. (zbiory Vilsna faglar 1894, Purpur 1895), nowele (zbiory 77ianatos1900, Leonora 1928); także poezje (Lyrikoch tantasier'\Q9'\), dramaty, eseje. HALPERN MOJSZE LEJB (1886-1932), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; urodzony w Zto-czowie (Ukraina), od 1908 w USA; od 1910 związany z nowojorską grupą lit. Jung jidysz; jednym ze stałych motywów jego twórczości jest wyobcowanie jednostki w wielkomiejskim środowisku Nowego Jorku, często specyficzne dla losu żyd. emigranta; refleksji egzystencjalnej towarzyszą nierzadko zjadliwy sarkazm oraz surrealistyczne wizje; H. jest uważany powszechnie za najznakomitszego poetę w języku jidysz; wydał zbiory poezji: In Niu Jork (1919), Di goldene pawe (1924); pozostałe utwory ukazały się w 2 tomach Mojsze Lejb Halpern (1934); pol. przekl. w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). HAŁKIN SZMUEL (1899-1960), żyd. poeta i dra-matopisarz, tworzący w języku jidysz; pochodził z Białorusi; tematyka i styl utworów są związane z żyd. tradycjami nar., co spotkało się z ostrą krytyką poetów nurtu zw. proletariackim; 1945-55 zesłany na Syberię; autor znakomitych liryków; tłumaczył na jidysz utwory m.in. W. Szekspira i A.S. Puszkina; zbiory poezji: Ojsgewejłte werk (1948), Majn o/cer (1966); dramaty: Bar Kochba (1939), Szulamis (1940); pol. przekt. utworów w antologii Stu trzydziestu poetów (1957) oraz w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). HAMADANI, Al- zw Badi Az-Zaman (968— 1008), pisarz arab., prawdopodobnie pochodzenia pers.; uważany za twórcę typowej makamy, rodzaju opowiadania o strukturze ramowej, pisanego ozdobnym językiem, prozą rymowaną, którą do szczytowej formy doprowadził w literaturze arab. AI-Hariri; wyd. pol. Opowieści łotrzykowskie (1983). HAMALAINEN [hęme~] HELVI HELEENA (ur. 1907), fiń. pisarka i poetka; w debiutanckiej powieści Katucjan vetta (1935) w naturalist. sposób przedstawiła obrazy z życia robotników; w następnych powieściach poddawała krytyce moralność mieszczańską; powieść z kluczem Saadyllionen murhenaytelma (1941). HAMERI AWIDGOR (1890-1970), żyd. poeta i prozaik, tworzący w języku hebr.; pochodził z Ukrainy, w czasie l wojny świat, służył jako oficer w wojsku austr.; od 1921 w Palestynie, 1932 zat. w Tel Awiwie pierwszy teatr satyr.; przeżycia wojenne opisał w powieści Hashin-gaon hagadol (1930); H. jest jednym z naj- wcześniejszych reprezentantów ekspresjoniz-mu w literaturze hebr.; tłumaczył z języków: jidysz, niem. i węgierskiego. HAMID KASZMIR! (1 pół. XIX w.), poeta afgański, tworzący w języku pers.; poezja liryczna, epos heroiczny Akbar-name, opiewający bohaterów l wojny afgańsko-angiel-skiej. HAMMETT [hamat] DASHIELL (1894-1961), pisarz amer.; twórca "czarnej" odmiany powieści kryminalnej z postacią prywatnego detektywa (sam H. uprawiał przez pewien czas ten zawód), walczącego samotnie ze światem przestępczym i skorumpowaną policją; powieści (m.in. Krwawe żniwo 1929, wyd. pol. 1993, Sokół maltański 1930, wyd. pol. 1963, Papierowy czfowiek'\934, wyd. pol. 1965), scenariusze filmowe. HAMPTON [hampten] CHRISTOPHER (ur. 1946), dramatopisarz ang.; autor głośnych utworów: Oz*usy(1973, przekł. pol. "Dialog" 1975 nr 5) — o masakrze Indian brazyl. 1969, oraz Opowieści Hollywoodu (1983, przekł. pol. "Dialog" 1984 nr 6) — inspirowane losami niem. pisarzy, którzy w latach II wojny świat, wyemigrowali do Stanów Zjedn.; komedie, m.in. Treats (1976), adaptacja teatr. Niebezpiecznych związków P. Choderlosa de Lacios, liczne scenariusze i telew. adaptacje klasyki dramatu eur., przekł. dzieł Moliera i O. von Horvatha. HAMSUN [~sun] KNUT, właśc. Knud Peder-sen (1859-1952), pisarz norw.; działalność lit. rozpoczął od publicystyki; świat, rozgłos zyskał powieścią psychol. Głód (1890, wyd. pol. 1892); wywodzący się z filozofii F.W. Nietzschego kult indywidualizmu znalazł wyraz w powieściach: Misteria (1892, wyd. pol. 1914), Nowizna (1893, wyd. pol. 1895); w utworach Pan (1894, wyd. pol. 1910) i Wiktoria (1898, wyd. pol. 1901) głosił kult natury, dając zarazem sub- 227 telną analizę uczucia miłości; mistyczne związki człowieka z przyrodą przedstawił H. w epickiej powieści chłopskiej Błogosławieństwo ziemi (1917, wyd. pol. 1929) i trylogii: Włóczęgi (1927, wyd. pol. 1929), August Powsinoga (1930, wyd. pol. 1931) i A życie toczy się dalej (1933, wyd. pol. 1938); H. był również autorem dramatów i zbioru poezji lirycznych; w autobiografii Na zarośniętych ścieżkach (1949, wyd. pol. 1993) usiłował usprawiedliwić swoją kolaborację z Niemcami w czasie II wojny świat.; 1920 otrzymał Nagrodę Nobla. HAMVAS [homwosz] BELA (1897-1968), węg. eseista i powieściopisarz; w okresie dyktatury M. Rakosiego objęty zakazem publikacji; znawca kultur Dalekiego Wschodu, autor wielu tomów oryginalnej eseistyki, m.in. Magyar Hyperion (1936), Scientia Sacra (1943-44, wyd. 1988), Patmos (1959-66, wyd. t. 1-2 1992) oraz nowatorskiej powieści Karneval (1948-51, wyd. 1985). HAMZA HAKIMZODA, pseud. NiJozi (1889-1929), uzb. poeta, dramatopisarz i kompozytor; działacz oświat, i pedag.; autor zbiorów wierszy (m.in. Kiził gul, Ok gul, oba — 1916) i sztuk teatr, o tematyce spof.-obyczajowej, m.in. Baj Ha hizmatczy (1918); pol. przekł. wierszy w antologii Poezja uzbecka (1989). HAMZATOW, Gamzatow, RASUL (ur. 1923), syn Hamzata Cadasy, poeta dagestański, tworzący w języku awarskim; od 1951 prze-wodn. Związku Pisarzy Dagestanu; w twórczości nawiązuje do tradycji ustnej poezji lud.; poematy, liryki; wspomnienia Mój Dagestan (1968, wyd. pol. 1971); pol. wybór Minia- tury (1968), pol. przekf. w Antologii poezji radzieckiej (1979). HAŃ JONGUN, pseud. Manhe (1879-1944), koreań. pisarz, działacz niepodl. mnich buddyjski; był jednym z trzydziestu trzech sygnatariuszy deklaracji niepodległości Korei z 1919, która zapoczątkowała powstanie an-tyjapońskie; jego nowatorska w formie filoz. poezja (zbliżona do prozy poet.) jest wyrazem rozważań autora o naturze ludzkiej, m.in. zbiór poematów Nimyi ćhimmuk (1926, pol. przekł. pięciu z nich w,,Literaturze na Świecie" 1992 nr 2). HAŃ MALSUk (ur. 1931), siostra Musuk, pisarka koreań.; utwory poświęcone społ. problemom współcz. Korei, szczególnie roli i pozycji kobiety w zmieniającym się świecie; wydała m.in.: nowele Sinhwayi tana (1960), Powódź (1959, przekł. pol. w "Literaturze na Święcie" 1992 nr 2), powieść A/a kra wędzi (1981, wyd. pol. 1993), ponadto eseje i felietony dotyczące aktualnych zagadnień społ. HAŃ MUSUK (1918-1993), siostra Malsuk, pisarka koreań.; autorka powieści (Mannam (1986) i nowel o tematyce społ. (dotyczących gł. problemu samorealizacji kobiet), opisujących skutki zetknięcia systemów wartości Wschodu i Zachodu; ponadto eseje społ.-kult.; poi. przekł. noweli Cień w "Literaturze na Świecie" 1992 nr 2. HAŃ YU, Hań Jii (768-824), chin. pisarz i filozof; najwybitniejszy prozaik epoki Tang; przedstawiciel szkoły konfucjańskiej; przeciwnik buddyzmu; walczył o powrót do stylu klas. w prozie; pol. przekład Memoriału w sprawie kości Buddy w Antologii literatury chińskiej (1956). HANDEL-MAZZETTII [h. macęti] ENRICA VON (1871-1955), pisarka austr.; autorka powieści hist., których tematyka dotyczy konfliktów rel. (Meinrad 'Heimpergers denkwurdiges Jahr 1900, Jesse und Maria 1906, Graf Reichard, t. 1-2 1939-40). HANOKE PETER (ur. 1942), austr. prozaik i dramatopisarz; sztuki (Publiczność zwymyślana 1966, przekł. pol. "Dialog" 1969 nr 6; Kaspar 1968, przekł. pol. "Dialog" 1970 nr 10) wymierzone przeciw teatrowi iluzji, dążące do skupienia uwagi widza gł. na warstwie językowej utworu, eliminujące fabułę; powieści (Godzina prawdziwych odczuć 1975 i Leworęczna kobieta 1976, wyd. pol. łączne 1980; Lang-same Heimkehr 1979). HANKA VACLAV (1791-1861), czes. filolog i pisarz; zyskał międzynar. sławę wydając rzekomo odkryte przez siebie zabytki literatury staroczes.: Rękopis królowodworski (1817, wyd. pol. 1830) i Rukopis zelenohorsky (1819); chociaż w 2 pół. XIX w. udowodniono, że są one falsyfikatami, odegrały jednak ważną rolę w czes. odrodzeniu nar.; ponadto autor gramatyki języka czes., pol., roś. i tłumacz lud. pieśni serb. i polskich. HANSBERRY [hanzbery] LORRAINE (1930-65), dramatopisarka amer.; pierwsza czarnoskóra Amerykanka, której sztukę Rodzynek w słońcu (1959, przekł. pol. "Dialog" 1960 nr 7) wystawiono na Broadwayu: w twórczości akcentowała dominującą rolę kobiety w rodzinach murzyńskich; Les Blancs, The Drinking Guard, What Use Arę Flowers (wszystkie 1970); ponadto The Sign in Sidney Brustein's 228 HAR Window (1964) — o życiu cyganerii w Green-wich Yillage oraz To Be Young, Gifted and Black (1969) — kolaż oprać, przez męża H. na podstawie jej listów, dzienników i innych nie publikowanych materiałów. HANSEN MARTIN ALFRED (1909-55), pisarz duń.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu; twórca powieści hist. (Jonathans Rejse 1941 — z czasów reformacji, Lykkelige Kris-tofer 1945 — z czasów średniowiecza, w stylu powieści totrzykowskiej); pod koniec życia zwrócił się ku problematyce moralnej, ujmowanej w aspekcie mistyczno-rel. i egzystencjalnym (Kłamca 1950, wyd. pol. 1961); opowiadania (wybór pol. w antologii Anegdoty losu 1976). HANSEN TORKILD (ur. 1927), duń. pisarz i podróżnik; uczestnik wypraw archeol. do Kuwejtu, Ameryki i Afryki; wyniki swych badań przedstawił w realist. opisach minionych epok i ich bohaterów; powieści, m.in. podróżnicza Arabia Felix (1962, wyd. pol. 1968), biogr. Jens Munk (1965, wyd. pol. 1982); monografia lit. Processen mód Hamsun (1978). HANSFORD [hansfe^] PAMELA -»• Johnson Pamela Hansford. HANSSON OLA (1860-1925), pisarz szwedz., tworzący również w języku niem. i norw.; początkowo pod wpływem naturalizmu, pod koniec życia stał się wyrazicielem mistyki chrzęść.; powieści, m.in. Jasnowidze i wróżbici (1893, wyd. pol. 1905), zbiory opowiadań, wiersze i eseje (Młoda Skandynawia 1891, wyd. pol. 1893). HANSSON PER (ur. 1922), norw. pisarz i dziennikarz; powieści o losach ludzkich w okupowanej Norwegii podczas II wojny świat. Co dziesiąty musiał umrzeć (1967, wyd. pol. 1975), Niebezpieczna gra (1965, wyd. pol. 1969); dramaty. HANZELKA JIRI (ur. 1920), czes. podróżnik, reporter i pisarz; wraz z M. Zikmundem odbyt 1947-50 podróż po Afryce i Ameryce Pd., 1959-64 po Azji, Australii i Oceanii; ich wynikiem były wspólne książki, m.in. Afrika snu a skutećnosti (t. 1-3 1952), Za srebrną rzeką (1956, wyd. pol. 1962), Obraceny pulmesic (1961), Svetad!l pod Himalajom (1970), Cejlon, raj bez andelu (1975); albumy fot. i wiele filmów dokumentalnych (w tym 3 pełnometrażowe); obaj pisarze są uważani za naj- wybitniejszych przedstawicieli czes. literatury podróżniczej. HARAMBAŚIĆ AUGUST (1861-1911), poeta chorw.; autor licznych zbiorów wierszy patriotycznych i miłosnych w stylu romant. oraz poezji dla dzieci; przekłady literatur stów., m.in. pol. (H. Sienkiewicz, J.l. Kraszewski), także roś. (N. W. Gogol, L. N. Tołstoj), ang. (O. Wilde, W. Szekspir) i niemieckiej. HARDEN MAXIMILIAN, wtaśc. M. Felix Ernst Witkowski, pseud. Apostata (1861-1927), niem. publicysta i satyryk; także aktor; propagator naturalizmu; założyciel teatru "Freie Buhne", współpracował z M. Reinhardtem; znawca teatru modernist.; założył tyg. "Die Zukunft" (1892-1922), w którym prowadził ostrą walkę przeciw polityce Wilhelma II; zbiory szkiców: Literatur und Theater (1896), Krieg und Friede (t. 1-2 1918), Deutschland, Frank-reich, England (1923). HARDENBERG FRIEDRICH Novalis. HARDER UFFE ERLING (ur. 1930), duń. poeta i tłumacz; w twórczości H. dominuje motyw osamotnienia człowieka w nowocz. świecie techniki, jego próby nawiązania kontaktu z otoczeniem; zbiory poet. Sort paa hvidt (1968), / denne verden (1988). HARDING [hardinj] GUNNAR (ur. 1940), poeta szwedz.; poezja impresyjna, w której za pomocą asocjacji z przeszłości i czasów współcz. rozważa g3. problem osamotnienia człowieka w społeczeństwie; portrety poet. odznaczające się artyzmem formy; tłumacz i popularyzator poezji amer., ang., franc. oraz szwedz.; zbiory poet. Lokomotivet som frós fast (1967), Blom-mor tilIJames Dean (1969); pol. wybór Wiersze (1979). HARDY THOMAS (1840-1928), ang. powieś-ciopisarz i poeta; przedstawiciel naturalizmu; powieści z życia wsi ang., przeniknięte fatalizmem i pokorą wobec natury, obnażające bezduszność rygorystycznie pojętych norm moralno-obyczajowych, m.in.: Zdała od zgiełku (1874, wyd. pol. 1930), Powrót na wrzosowisko (1878, wyd. pol. 1979), Burmistrz z Cas-terbridge (1886, wyd. pol. 1959), Tessa d'Urberville (1891, wyd. pol. pt. Latorośl wielkiego rodu 1893, wyd. pełne 1954), Juda nieznany ('\895, wyd. pol. 1963); poemat epic-ko-dram. o wojnach napoleońskich The Dy-nasts (t. 1-3 1905-08), liryka o tematyce filoz.-moralnej (przekł. pol. w antologii Poeci języka angielskiego t. 2 1971; wybór 55 wierszy 1993). A. STYCZYŃSKA Realizm w powieściach Tomasza 1-lardy'ego. Toruń 1967. 229 HAR HARE [hęa'1 DAVID (ur. 1947), ang. dramato-pisarz i reżyser; w moralizatorskich dramatach obyczajowych kreśli obraz kryzysu różnych środowisk współcz. społeczeństwa ang. oraz moralnego bankructwa powojennej Europy; m.in. Plenty (1978), Wykończyć Hitlera (1978, przekł. pol. "Dialog" 1981 nr 5), Mapa świata (1983, przekt. pol.,,Dialog" 1983 nr 11), Tajemna ekstaza (1988, przekł. pol. "Dialog" 1990 nr 5), Racing Demon (1990). MARECKI MAKSIM (1893-1939), biatorus. pisarz i historyk literatury; 1921-22 wydawał w Wilnie gazetę ,,Wiadomości Białoruskie"; autor opowiadań z życia chłopów pańszczyźnianych, powieści o rewolucji i wojnie domowej (Wilen-sk/ja kamunary 1931-32, wyd. 1963), powieści hist. Dźwie duszy (1919), także pierwszej biatorus. historii literatury (1920) oraz słownika ros.-biatorus. (1918) i biatorus.-ros. (1919). HARIRI, AL- (1054-1122), arab. pisarz, filolog i gramatyk, pochodzenia pers.; autor makam (opowiadań o strukturze ramowej, zazwyczaj z dialogiem o charakterze obyczajowo-satyr., pisanych prozą rymowaną; przekł. pol. Opowieści totrzykowskie 1983), uważanych za szczytowe osiągnięcie ozdobnej prozy arab., oraz dzieł filol.; naśladowany przez wielu pisarzy muzutm. Wschodu. HARPUR [ha/pe'] CHARLES (1813-68), poeta austral.; pierwszy nar. poeta Australii; liryka krajobrazowa pozostająca pod wpływem ang. romantyków (zbiory Thoughts: A Series of Sonnets 1845, The Tower of the Dream 1865, Poems by Charles Harpur 1883). HARRIS [harys] JOEL CHANDLER (1848-1908), pisarz amer.; współtwórca nurtu regionalnego w literaturze amer. (tzw. local color); wprowadził do niej autentyczny folklor murzyńskiego Południa; autor cyklu humorystycznych opowiastek wierszem i prozą, powiązanych postacią narratora — starego Murzyna, zw. Wujaszkiem Remusem (m.in. zbiór Uncle Re-mus. His Songs and Sayings 1881); powieści obyczajowe. MARSZA, Harszawardhana (ok. 587-647), ind. poeta i dramatopisarz, tworzący w języku sanskr.; władca (od 606) kraju nad górnym Gangesem ze stoi. w Kanaudź; utwory H. należą do gatunku poezji dworskiej; wg tradycji jest uważany za autora cenionych komedii haremowych Ratnawali, Prijadarśika oraz dramatu buddyjskiego Nagananda, wg ind. krytyki Ratnawali doskonałością formalną dorównuje Sakuntali Kalidasy. HARTE [ha^t] FRANCIS BRET (1836-1902), amer. pisarz i dziennikarz; popularne opowiadania z życia kalifornijskich pionierów i awanturników okresu gorączki złota (m.in. tom The Łuck of Roaring Camp and Other Sketches 1870); pol. wybory opowiadań: Obrazki z życia kalifornijskiego (1876), Trzech włóczęgów z Trinidad (1955), Ślicznotka z Sierra Nevada (1956). HARTLEY [ha/tły] LESLIE POLES (1895-1972), pisarz ang.; autor powieści psychol., ukazujących rzeczywistość w świetle obserwacji i doznań dziecka; kunszt narracji, nastrojowy impresjonizm opisu i symbolizm łączą pisarstwo H. z twórczością D.H. Lawrence'a i V. Woolf; powieść Posłaniec (1953, wyd. pol. 1978); liczne opowiadania, eseje. HARTLING PETER (ur. 1933), pisarz niem.; 1962-70 red. i wspótwydawca czasopisma "Der Monat"; jego twórczość oscyluje wokół problematyki czasu, miejsca jednostki w społeczeństwie i w historii; powieści, m.in. Niembsch albo Bezruch (1964, wyd. pol. 1968), Zjazd rodzinny albo Koniec historii (1969, wyd. pol. 1973), Holderlin (1976, wyd. pol. 1982), Hubert albo Powrót do Casablanki (1978, wyd. pol. 1987), Fetor Guttmann (1985); autor książek dla dzieci i młodzieży. HARTMANN VON AUE [h. fon ą^a] (ok. 1168-ok. 1210), poeta niem., minnesinger; autor eposów Erec (ok. 1185) i lwein (po 1200), wprowadzających do literatury niemieckiej wątki celt. podań o królu Arturze, wierszowanych opowieści: Gregorius (ok. 1187) — osnutej na legendzie o papieżu Grzegorzu l Wielkim i Der arme Heinrich (ok. 1195) — o cudownym uzdrowieniu z trądu rycerza skazanego nań za pychę (motyw kontynuowany przez G. Hauptmanna i Th. Manna). HARTNY CiszkA, właśc. Zmicier Żytunowicz (1887-1937), białorus. pisarz i działacz polit.; 1919 premier pierwszego rządu Białorusi; zbiory poezji; powieść Soki calrny (cz. 1—4 1922-29), poświęcona ruchom rewol. na Białorusi i w Rosji; opowiadania, dramaty; artykuły kryt.; pol. przekł. wierszy H. w Antologii poezji białoruskiej (1978). HARTUNG HUGO, pesud. N. Dymion (1902-72), pisarz niem.; współpracował z satyr. czasopismem lit. "Simplicissimus"; 1936 otrzymał zakaz prowadzenia działalności lit.; 1945 walczył we Wrocławiu i temat "twierdzy Wrocław" wielokrotnie wykorzystał we wczesnej 230 HAU twórczości (m.in. w powieści Gewiegt von Regen und Wind 1954); zyskał rozgłos jako autor satyr.-humorystycznych powieści, w których dał pogodny, ale i kryt. obraz dziejów niem. w XX w. {W czepku urodzeni 1957, wyd. pol. 1961; My, Meisegeierowie 1972, wyd. pol. 1975); opowiadania; słuchowiska. MARUN ALEŚ, właśc. Alaksandr PruszynskI (1887-1920), białorus. poeta i dramatopisarz; za niepodl. działalność antycarską skazany na zesłanie (1907-17); 1917 red. pierwszej codziennej gazety "Bietaruski szlach"; 1920 opuścił Białoruś z wojskami pol.; pesymistyczne liryki patriotyczne, rewol., miłosne, z wątkami lud.-rel. (zbiór Matczyn dar. Dumy i pieśni 1907-14, wyd. 1918), utwory dram. dla dzieci. HARYEY [ha/wy] GABRIEL (ok. 1550-1631), ang. uczony i pisarz; przyjaciel E. Spensera, interesował się filozofią neoarystotelesowską, retoryką, prawem i literaturą (metryką); opublikował serię parnfletów (Foure Letters 1592, Pierce's Supererogation 1593), wziął przez to udział w głośnym sporze z pisarzem Th. Nashem, zakończonym 1589 sądem biskupim i nakazem konfiskaty książek obu twórców. HARWOOD [hayud] RONALO (ur. 1934), dramatopisarz ang.; sztuki psychol.-obyczajowe, często o wątkach autobiogr., niekiedy oparte na faktach autentycznych z najnowszej historii (m.in. Goście 1972, przekł. pol. "Dialog" 1973 nr 5, Garderobiany 1980, przekł. pol. "Dialog" 1981 nr 1, Sztuka przekładu 1985, przekł. pol. "Dialog" 1991 nr 10, Another Time 1989, Reflected Glory 1992, Zatrute pióro 1993, wyst. pol. 1993). HASDEU, wlaśc. Bogdan Petriceicu HTjdeu (1836-1907), rum. uczony i pisarz; jego przodkowie od XVII w. mieszkali w Polsce; 1857 przeniósł się do Rumunii; 1876-99 dyr. archiwów państw.; red. wielu czasopism; w badaniach nauk. zajmował się historią, językoznawstwem, folklorem i literaturą; g3. prace: Istoria critica a romanilor (t. 1-2 1874-75), Cuvente den batnni (t. 1-3 1878-81), słownik Etymologicum Magnum Romaniae (t. 1-4 1886-98); twórczość poet. zebrana w tomach Poezji (1873) oraz Sarcasm si ideał (1897) obejmująca lirykę, ballady hist., wiersze satyr.; romant. dramaty hist. (Razyan ęi Vidra 1867), komedia obyczajowa wzorowana na Panu Geldhabie A. Fredry Trei crai de la Rasarit (1879); nie dokończona powieść hist., nowele. HAśEK JAROSLAV (1883-1923), pisarz czes.; w młodości związany z ruchem anarchistycznym; wspótzałożyciel (1911) Partii Umiarkowanego Postępu w Granicach Prawa, której działalność sprowadzała się do wystąpień o charakterze happeningu polit., mających na celu kpinę z czes. systemu parlamentarnego, działalność jej członków opisał w utworze Historia Partii Umiarkowanego Postępu w Granicach Prawa (1963, wyd. pol. 1987); podczas l wojny świat, w niewoli roś., następnie w Armii Czerwonej jako dziennikarz i komisarz polit., zbliżył się do ideologii komunist.; od 1921 w kraju, gdzie poświęcił się wyłącznie literaturze; autor obrazków satyr, i humoresek wykpiwających biurokratyzm, policyjny reżim monarchii austro-węg. i drobnomieszczaństwo (m.in. tomy Trampoty pana Tenkrata 1912); rozgłos zyskał powieścią z czasów l wojny świat. Przygody dobrego wojaka Szwejka (t. \-A 1921-23, wyd. pol. 1929-31), będącą groteskową satyrą na militaryzm i monarchię habsburską; jej bohater to typ rzekomo naiwnego, lojalnego, ale życiowo przebiegłego prostaczka; pol. wybory humoresek H.: Kronika śmiechu (1950), Tasiemiec księżnej pani (1951), Wieczory z Jarosławem Haszkiem (1956), Wędrówki z Jarosławem Haszkiem (1958), Gdy się serce roznamiętni... Satirikon erotyczny z niespodziankami (1993). HASENCLEYER [ha:zenkle:wer] WALTER (1890-1940), pisarz niem.; 1933 pozbawiony niem. obywatelstwa, na emigracji (m.in. we Francji); rozgłos zyskał dramatem ekspres-jonist. De/"So/in(1914) i antywojenną tragedią Antigone (1917); autor komedii (Pan z towarzystwa 1929, wyst. pol. 1933); także poezje; popełnił samobójstwo po wkroczeniu armii hitl. do Francji. HASIŚTEJNSKY Z LOBKOVIC BOHUSLAV (ok. 1460-1510), poeta czes., tworzący w języku tac., humanista; autor elegii nawołujących do walki z Turkami, satyr piętnujących zepsucie obyczajów (Ad sanctum Yenceslaum satira 1489), epigramatów, wierszy okolicznościowych, panegiryków i rozważań etycznych De miseria humana (1495). HAUCH [hęuk] JOHANNES CARSTEN (1790-1872), duń. pisarz, historyk literatury; przedstawiciel romantyzmu; autor powieści w stylu W. Scotta, m.in. Tajemnica pewnej rodziny polskiej (1839, 1 wyd. pol. pt. Rodzina polska 1902), której akcja rozgrywa się w Polsce podczas powstania listopadowego; także dramaty (Marsk Stig 1843), poezje (m.in. oparte na motywach pol.). 231 HAU HAUFF WILHELM (1802-27), pisarz niem.; tworzył w okresie romantyzmu; jego romans hist. Lichtenstein (1826, wyd. pol. 1885) zapoczątkował w Niemczech powieść walterskotowską; autor nowel i baśni (Marchenalmanach 1823-27), których kilka tłumaczono na język pol. (wybór pol. Opowieść o kalifie bocianie i inne opowiadania 1958). HAUGE OLAV HAKONSON (ur. 1903), poeta norw.; twórczość wyróżniająca się bogactwem formalnym (metrum klas., formy chin. i jap.), której gl. motywem jest przyroda ojczystego kraju; wywarł wpływ na norw. poezję współcz., szczególnie na twórców z grupy Profil (skupionej wokół pisma o tej samej nazwie, wyd. w Oslo od 1966), której celem było przełamanie konwencji kult. i wprowadzenie do literatury aktualnej problematyki ideologiczno-polit. o lewicowej orientacji; zbiory poet. Glor i oska (1946), Dropar i Austawnd (1966); przekt. z literatury orientalnej. HAUGEN PAAL-HELGE (ur. 1945), norw. prozaik, poeta i tłumacz; utwory powstałe pod wpływem poezji chin. i jap. (haiku); realist. powieść Anna (1968). HAUPTMANN CARL (1858-1921), brat Ger-harta, pisarz niem., tworzący także w dialekcie śląskim; od 1891 mieszkał w Szklarskiej Porębie; uznanie zdobył naturalist. powieścią o tematyce kobiecej Mathilde (1902); także dramaty ze środowiska ludności wiejskiej; w późniejszej twórczości widoczne wpływy symbolizmu i ekspresjonizmu (powieść o życiu artyst. bohemy Einhart der Lachler 1907, opowiadania Graf Michaei 1909). HAUPTMANN GERHART (1862-1946), niem. dramatopisarz, liryk i pisarz; pierwsze dramaty H. [Przed wschodem słońca 1889), zapoczątkowały zwycięstwo naturalizmu na scenie niem., ugruntowane później wieloma utworami o tematyce społ.-obyczajowej, m.in.: Bobrowe futro (1893, wyst. pol. 1903), Róża Bernd (1903, wyd. pol. 1904), Szczury (1911, wyd. pol. 1911); wyjątkową pozycję zajmują 2 dra- maty: Tkacze (1892, wyd. pol. 1905) —osnuty na tle powstania tkaczy śląskich 1844, wzór nowocz. dramatu społ., i Florian Geye/'(1896) — dramat hist. o wojnie chłopskiej 1525; późniejsze sztuki łączą realia hist.-obyczajowe z motywami baśniowej symboliki, widocznymi już w Hanusi (1894, wyd. pol. 1899), wyraźnymi m.in. w baśni dram. Dzwon zatopiony (1896, wyd. pol. 1899); w dziełach dram. dojrzałego wieku dominuje tematyka hist., zwł. antyczna (m.in. tetralogia Atriden 1942-48); bogata twórczość epicka, m.in. powieści: Atlantis (1912, wyd. pol. 1927), utopijna Wyspa Wielkiej Matki (1924, wyd. pol. 1930), rel.-społ. Szaleniec boży Emanuel Ouint (1911, wyd. pol. 1964) oraz nowela Kacerz z Soany (1918, wyd. pol. 1927); wspomnienia Księga namiętności {'\930, wyd. pol. 1982); Pisma wybrane (1964); 1912 otrzymał Nagrodę Nobla. Z. ŻYGULSKI Gerhart Hauptmann. Człowiek i twórca, Wrocław 1968. HAUSHOFER MARLEN (1920-70), pisarka austr.; reprezentantka prozy psychol., gł. o tematyce feministycznej; powieści m.in. Ściana (1963, wyd. pol. 1990), Sekretne drzwi (1957, wyd. pol. 1978), Niebo, które nie kończy się nigdzie (1966, wyd. pol. 1970), Mansarda (1969, wyd. pol. 1973); opowiadania; książki dla dzieci. HAYEL VACLAV (ur. 1936), czes. polityk, dramatopisarz i eseista; uczestnik praskiej wiosny; współzałożyciel Karty 77; -więziony za działalność opozycyjną; jego twórczość po 1968 objęto zakazem publikowania bądź wystawiania w teatrach; 1989, jako jeden z przywódców Forum Obywatelskiego, wybrany na prezydenta Czechosłowacji; po rozpadzie państwa od 1993 prezydent Czech. W twórczości dramaturgicznej oraz eseistyce ukazywał rzeczywistość Czechosłowacji w cza- sach tzw. realnego socjalizmu i postawy moralne ludzi uwikłanych w wydarzenia najnowszej historii; pisał dramaty, w których nawiązywał do teatru absurdu: Zahradni'slav-nost (1963), Powiadomienie (1965, przekł. pol. "Dialog" 1966, nr 10), Puzuk, czyli Uporczywa niemożność koncentracji (1968, wyst. pol. tegoż roku), Largo desolato (1984, wyd. pol. 1987 poza cenzurą), Kuszenie (1986, wyd. pol. 1987 pozą cenzurą) i Rewaloryzacja (1987, przekł. pol. "Literatura na Świecie" 1989 nr 8-9); jednoaktówki: Audiencja (1975, wyd. pol. 1981 poza cenzurą), ^Vem/saź(1975, wyd. pol. 1981 poza cenzurą), Protest (1976, wyd. pol. 1981 poza cenzurą); eseje, m.in. Sita bezsilnych (1978, wyd. pol. w; Eseje polityczne 1984 poza cenzurą) oraz Listy do Olgi (1985, wyd. pol. 1993). HAYLIĆEK JAROSLAV (1896-1943), pisarz czes.; tworzył na marginesie gł. nurtów literatury okresu międzywojennego; w psychol.-obycza-jowych powieściach, pozostających pod wpływem XIX-wiecznego realizmu i naturalizmu, ukazywał upadek rodzin drobnomieszczań-skich w prowincjonalnych czes. miasteczkach (m.in. Neviditelny 1937, Helimadoe 1938, Ta treli' 1939); nowele. 232 '^^ , l'.^; ^ ^cl. ^AAS&M. IŁK-^ fli,- -^->^. ^ »/*1<• •"'^ /^ .-^' ^<» ^i -< •» *—'-< ^ ^<:^- ^ 1. Przyjaciel Gawrosza — postać z Nędzników V. Hugo, rys. autora. 2. Gawrosz — postać z Nędzników, V. Hugo, rys. autora. 3. Ostatni autograf V. Hugo. 4. Iliada (pieśń III) Homera, ilustracja M. Pikowa (wyd. z 1967 r.). 5. Iliada (pieśń X) Homera, ilustracja M. Pikowa (wyd. z 1967 r.). HAV HAVLIĆEK-BOROVSKY KAREŁ (1821-56), czes. poeta, publicysta, działacz polit.; rzecznik liberalno- demokr. poglądów mieszczaństwa, antyklerykał; 1848 współorganizator Zjazdu Słów. w Pradze; autor wierszy i poematów satyr, (m.in. Chrzest św. Władymira 1876, wyd. pol. 1923); tłumacz utworów N.W. Gogola, M.J. Lermontowa, A. Mickiewicza; pol. wybór poezji Tyrolskie elegie (1976). HAVREVOLD [hawrewol] FINN (1905-88), norw. pisarz i ilustrator; powieści: antywojenna TU de dristige (1946), Skredet (1949) — satyr. obraz stosunków rodzinnych, Den ytterste dag (1963) — alegor. wizja końca świata; psychol. i satyr, słuchowiska (Duellen 1965); dramaty (Jubileum 1951, Gruppen 1966), powieści dla młodzieży (Wysoka fala 1960, wyd. pol. 1981), krytyka teatr., przekłady. HAWKES [ho:ks] JOHN, wtaśc. Clendinnin Burne, Jr (ur. 1925), pisarz amer.; jeden z najo- ryginalniejszych odnowicieli powojennej prozy amer.; autor metaforycznych powieści opartych na wątkach psychoanalit, o zawitej akcji, utrzymanych w konwencji snu, często z elementami czarnego humoru; w początkowej twórczości podjął próbę przewartościowania konwencji amer. powieści grozy (The Cannibal 1949, The Beetle Leg 1951, The Goose on the Grave 1954, Gałązka Amony 1961, przekł. pol. "Literatura na Świecie" 1981 nr 1, wyd. osobne 1986); w późniejszej zwrócił się ku "literaturze wyczerpania", będącej parafrazą znanych motywów, wątków i metod twórczych (Second Skin 1964, Krwawe pomarańcze 1971, wyd. pol. 1986, Death, Sleep and the Traveller 1974, 7770 Pass/on Artist 1979, Adyentures in the Alaskan Skin Trade 1985); ponadto opowiadania (tom Lunar Landscapes 1969) i dramaty (tom Innocent Party 1966). HAWRYLUK OŁEKSANDR (1911^1), ukr. pisarz i działacz komunist.; 1936 współorganizator antyfaszyst. Kongresu Pracowników Kultury we Lwowie; 1937 więzień Berezy Kartuskiej; autor wierszy o tematyce rewol., m.in. Poema pro petlu (1932), opowiadań i autobiogr. powieści Bereza (1946, wyd. pol. 1956) oraz prac publicyst. i krytycznoliterackich. HAWTHORNE [ha-to/n] NATHANIEL (1804-64), pisarz' amer.; najwybitniejszy, obok H. Melvil-le'a, przedstawiciel XIX-wiecznej prozy amer.; 1841 przez kilka miesięcy przebywał w komunie transcendentalistów Brook Farm, w latach późniejszych przyjaźnił się z R.W. Emersonem i H.D. Thoreau; wychowany w tradycji nowo-ang. purytanizmu, w swej twórczości podejmował zagadnienia rel.-etyczne, zwł. problem dobra i zła jako integralnych cech natury ludzkiej oraz odpowiedzialności człowieka za własne czyny; wpłynął na rozwój powieści psychol. dzięki wnikliwej analizie przeżyć swych bohaterów; zainicjował specyficzną dla literatury amer. odmianę powieści, zw. romansem (ang. romance), w której łączył elementy realist. z fantastycznymi, posługiwał się symbolem i alegorią; powieści, m.in. Szkarłatna litera (1850, wyd. pol. 1930), Dom o siedmiu szczytach (1851, wyd. pol. 1959), tomy nowel (Twice-Told Tales 1837, Mosses from an Old Manse 1846), eseje; oprać, mity gr. dla mło- dzieży (1851, 1853, wyd. pol. 1937, wyd. nowe pt. Opowieści z zaczarowanego lasu 1973); proza H. wywarta duży wpływ na całą literaturę amer. XX w., gł. na twórczość pisarzy Południa. HAY [ha:j] GYULA (1900-75), dramatopisarz węg.; 1919-23 i 1929-45 na emigracji, gf. w Niemczech i ZSRR, 1957-60 więziony z powodów polit., od 1964 na emigracji w Szwajcarii; autor dramatów o tematyce hist. (Bóg, cesarz i chłop 1932, wyst. pol. 1950) i wspótcz. (Aż itślet ejszakaja 1945; Mienie 1945, wyd. pol. 1949; Most życia 1948, wyd. pol. 1952), w których ukazywał (najpierw w konwencji realist., później także groteskowej) losy bohaterów na tle procesów społ.-polit.; opowiadania (pol. wybór Wiara, nadzieja, miłość 1950). HAZAZ CHAIM (1898-1973), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; pochodził z Ukrainy; od 1931 w Palestynie; w pierwszych opowiadaniach opisał losy Żydów w małych miasteczkach w czasie rewolucji październikowej; następne utwory poświęcił życiu Żydów z Jemenu (Jaisz, t. )-4 1947-52); H. posługiwał się oryginalnym stylem wykorzystując różne źródła języka hebr. (m.in. historyczne). HEANEY [hj:ni] SEAMUS (ur. 1939), poeta irl.; początkowo bliski nurtowi poezji natury, w późniejszej twórczości dokonuje uniwersalizacji tematów i mitów irl. (zbiory Death of a Natu-raiist 1966, Wintering Out 1972, North 1975, Fieid Work 1979, Seeing Things 1991); eseje Preoccupations: Selected Prose 1968-1978 (1980), The Government otthe Tongue (1988); poi. wybór wierszy w Antologii nowej poezji brytyjskiej (1983). HEBBEL FRIEDRICH (1813-63), niem. dramatopisarz i poeta; swoje poglądy est.-filoz., znane pod nazwą "pantragizmu", ukształtowane pod wpływem filozofii F.W. Schellinga, później G.W. Hegla, zawarł w rozprawach: Me/n Wort 234 HEI uber das Drama (1843) i Uber den StiI des Dramas (1847); dramaty: Judyta (1839, wyd. pol. 1908), Maria Magdalena (1844, wyd. pol. 1905), Herodes und Mariamne (1849), Agnes Bernauer (1851), Gyges und sein Ring (1856) ukazują wielkie konflikty przełomów hist. implikujące tragiczne losy jednostek; ponadto patetyczna trylogia dram., osnuta na podaniu o Nibelungach (O/e Nibelungen 1862), Dz/e/7-n//o'(1885, wyd. pol. 1911), dające świadectwo poszukiwaniom twórczym H., wiersze liryczne, ballady, nowele, aforyzmy (pol. wybór 1985). Z. ZYGULSKI Fryderyk Hebbel. Obraz życia i twórczości, Wrocław 1971. HEBERT [ebę:r] ANNĘ (ur. 1916), kanad. poetka i powieściopisarka, tworząca w języku franc.; w twórczości częste motywy samotności kontrastujące z postawą pogodzenia ze światem i solidarności ludzkiej; liryka reflek-syjno-oniryczna (zbiory Les songes en equi-libre 1942, Le tombeau des rois 1953), proza psychol.-obyczajowa (powieści: Les chambres de bois 1958, Kamouraska: miłość i zbrodnia 1970, wyd. pol. 1992, Les fous de Bassan 1982; nowele Le torrent 1950). HECHT [hekt] BEN (1894-1964), amer. pisarz i dziennikarz; związany z chicagowską cyganerią, 1923- 24 red. skandatizującego czasopisma lit. "Chicago Literary Times", które propagowało hasło czystego estetyzmu w literaturze; współautor (wraz z Ch. MacAr-thurem) popularnych sztuk teatr, (m.in. The Front Page 1928) i komedii (np. Twentietn Century 1932); powieści (Erik Dom 1921), scenariusze film., autobiografia. HEĆKO FRANTiSEk (1905-60), pisarz słowac.; 1954-56 prezes Związku Pisarzy Słowac.; autor 2 powieści z życia //-wiecznej wsi: Cervene vino (1948) i Drewniana wieś (1951, wyd. pol. 1955) — powielająca schematy charakterystyczne dla realizmu socjalist.; felietony. HEDAJAT SADEGH (1903-51), pisarz pers.; nowelista, pozostający pod wpływem literatury amer. (E.A. Poe), eur. (F. Kafka) i nowelistyki franc.; w twórczości, nacechowanej pesymizmem, przedstawia realistycznie życie różnych warstw społ. Iranu; autor esejów filoz., studiów folklorystycznych; przekt. zabytków literatury języka pahiawi; pol. przekł. nowel w "Przeglądzie Orientalistycznym" (1960, 1962, 1966, 1967, 1969). HEDBERG [hę:dberj] OLLE (1899-1974), pisarz szwedz.; powieści psychol. ukazujące wewn. degenerację mieszczaństwa {Far jag be om rakningen! 1932); satyra antynazistowska Ut med blondinerna! (1939); w ostatnich utworach podjął problematykę konfliktu pokoleń (Herre, var ar Du 1960). HEDBERG [hę:dberj] TOR HARALD (1863-1931), szwedz. dramatopisarz i krytyk teatr.; przedstawiciel neoromantyzmu; czł. grupy lit. Młoda Szwecja, która w latach 80. XIX w. propagowała realizm i naturalizm w literaturze szwedz.; 1910-22 dyr. Królewskiego Teatru Dramatycznego w Sztokholmie; dramaty psychol, powieści, zbiory nowel i wierszy; publicystyka w zbiorze Konst och litteratur (1939). HEDENYIND-ERIKSSON GUSTAY (1880-1967), pisarz szwedz.; uważany za twórcę literatury proletariackiej w Szwecji; realist. powieści, m.in. autobiogr. Med railarkarra mor dikten (1944), zbiory nowel (Befrielse 1958). HEIBERG [hę'ber] GUNNAR EDVARD RODE (1857-1929), norw. dramatopisarz i eseista; 1884-88 dyr. teatru nar. w Bergen; twórczość H. zawiera akcenty krytyki i satyry spot. (dramat Folkeraadet 1897), utwory o tematyce psychol. (Balkon 1894, wyd. pol. 1899), eseje krytycznolit. (Norsk teater 1920). HEIBERG JOHAN LUDYIG (1791-1860), syn Pe-tera Andreasa, duń. dramatopisarz, poeta, krytyk lit. i teatr.; 1849-56 dyr. teatru w Kopenhadze; założyciel dzienników i pism lit.; autor licznych i popularnych wodewilów (m.in. De Danske i Paris 1833; patriotyczna sztuka Elverh0j 1828) oraz zbiorów wierszy; jako krytyk lit. skupił wokół siebie grupę twórców zwalczających schyłkowy romantyzm. HEIBERG PETER ANDREAS (1758-1841), ojciec Johana Ludviga, pisarz duń.; od 1800 we Francji; w swych utworach (satyr, powieści Rigsdalerssedlens haendelser 1787-89, komedia De Yonner og de Vanner 1792) głosił radykalne poglądy inspirowane przez rewolucję franc., przeciwstawiał się duń. absolutyzmowi. HEIDENSTAM YERNER VON (1859-1940), szwedz. poeta i prozaik; jeden z g3. przedstawicieli neoromantyzmu, ogłosił programowy szkic Renassans (1889); autor zbiorów wierszy (Yalifart och yandringsar 1888, Dikter 1895); powieści, m.in. autobiogr, Hans Alienus (1892, wyd. pol. 1924); gł. dzieło — cykl opowiadań fantastyczno-hist. z epoki Karola XII — Karolińczycy (t. 1-2 1897, wybór pol. 1904, wyd. pełniejsze pt. Epopeja rycerska 1917); 1916 otrzymał Nagrodę Nobla. 235 HEI HEIJERMANS [he'ar~] HERMAN, pseud. lvan Jelakovitsch, Samuel Falkland (1864-1924), hol. pisarz i dziennikarz; H., z przekonań socjalista, w swych utworach analizował problemy społ. i etyczne, zakłamaną moralność, fanatyzm rel., uprzedzenia narodowościowe, zwł. w stosunku do Żydów (dramat Ahasverus 1894); uznanie zyskał jako dramatopisarz naturalista (Nadzieja 1900, wyd. pol. 1902); pisał też powieści (Miasto diamentów 1904, wyd. pol. 1908) i artykuły (wyd. pt. Schetsen, t. 1-19 1896-1915), w których walczył o poprawę warunków życia i pracy robotników. HEIN [ha'n] CHRISTOPH (ur. 1944), pisarz niem.; autor dramatów o charakterze hist. paraboli, w których analizuje różne aspekty rewolucji (Cromwell 1978, Lassa/te 1981, Prawdziwe dzieje A Ku 1984, wyst. pol. 1986); rozgłos zyskał powieścią Obcy przyjaciel (1982, wyd. pol. 1985) — subtelną, psychol. analizą wspófcz. formy życia, pozornie wyrażającej społ. przystosowanie, faktycznie skrywającej pustkę i niezdolność do uczuć; w powieściach Śmierć Lorna (1985, wyd. pol. 1988) i Der Tangospieler (1989) przedstawia przemilczane fakty i sprzeczności z historii NRD (okres stalinowski, rok 1968). HEINE [ha'n9] HEINRICH (1797-1856), poeta niem.; twórca o ogromnej pasji polemicznej, operujący nastrojem, błyskotliwym dowcipem, ironią i satyrą; wywodził się z niem. szkoły romant., różniąc się od niej zapatrywaniami polit.; twórca jednego z najgłośniejszych zbiorów liryki niem. Księga pieśni (1827, wyd. pol. 1880, tu m.in. słynna ballada o Lorelei, tom Liryczne intermezzo, cykle Powrót, Z podróży po Harzu, marynistyczne Morze Północne), w którym połączył kunszt artyst. z ludowością i prostotą; po kilkutygodniowym pobycie w Polsce napisał esej O Polsce (1822, wyd. pol. 1913), w Obrazach z podróży^. 1-^ 1826-31); pełnych wrażeń z wędrówek po Niemczech, W. Brytanii i Włoszech, H. zasłynął jako mistrz lekkiej i impresyjnej prozy, zawierającej wiele refleksji polit. i społ., a także partie polemiczne; od 1831 mieszkał w Paryżu, gdzie rozpoczął ożywioną działalność publicyst. — w celu stworzenia porozumienia niem.-franc. pisał na tematy franc. dla czytelników niem. gazet (zbiór artykułów Stosunki francuskie 1833); w Paryżu powstały też artykuły o literaturze niem. (D/e romantische Schule 1836) skierowane przeciw romant., "nieżyciowej" poezji niem.; prace publicyst. i kilka lit. z tego okresu wydał w 4-tomowym cyklu Salon (1833-40), dającym przegląd ówczesnych wydarzeń artyst., uzupełniony rozważaniami spot.-polit.; rozgłos zyskał satyrami: Atta Troił (1842), polemika z przedstawicielami Młodych Niemiec (pisarzami i publicystami o liberalno- -demokr. poglądach polit. i antyromant. postawie estetycznej) i Niemcy. Baśń z/mowa (1843), satyra na niem. arystokrację, mieszczaństwo i kler; w ostatnim okresie życia powrócił do poezji, ballad, zw. romancami, ostatni zbiór Romancero (1851, 3 części: Historie, Lamentacje, Melodie hebrajskie); wybory pol.: Statek niewolników (1951), Noce florenckie (1951), Dzieła wybrane (t. 1-2 1956), Poezje wybrane (wyd. 2 1978). R. KARST Henryk Heine, Warszawa 1956; A. MILSKA, Henryk Heine, Warszawa 1957; A. YALENTIN Henryk Heine, Warszawa 1958. HEINESEN [ha'~] WILLIAM (1900-91), pisarz farerski, tworzący w języku duń.; powieści (Wyspy Dobrej Nadziei 1964, wyd. pol. 1974) i opowiadania (Zaczarowane światło 1957, wyd. pol. 1970, też w antologiach Opowieści znad Sundu 1974 i Anegdoty losu 1976) zawierające realist. obraz życia ludu farer-skiego; powieść satyr. Czarny kocioł (1949, wyd. pol. 1968) o tematyce z czasów II wojny świat.; poezje. HEISSENBUTTEL [ha's9nbut9l] HELMUT (ur. 1921), niem. poeta i prozaik; jeden z czołowych przedstawicieli awangardy lit. w RFN; powieści (D'Alemberts Ende 1970), eseje (Uber Literatur 1966, Żur . Tradition der Modernę 1972), opowiadania (zbiór Mehr ist dazu nicht zu sagen 1983). HEKATAJOS Z MILETU (ok. 540-ok. 480 p.n.e.), gr. historyk i geograf; najstarszy z logo-grafów jońskich; uważany za twórcę krytyki hist. i geografii opisowej; autor dzieła (zachowanego we fragmentach) Genealogia! — poddającego racjonalistycznej ocenie mityczne dzieje Grecji, oraz Gęś periodos, w którym opisał kraje leżące nad M. Śródziemnym i M. Czarnym. HEKTOROYIĆ PETAR (1487-1572), poeta chorw.; patrycjusz z wyspy Hvar; autor poematu Ribanje i ribarsko prigovaranje (1568) o dużych walorach artyst. oraz poznawczych, łączącego elementy dziennika podróży, ek-logi i listu poet., w którym zapisał tekst 4 oryginalnych pieśni lud.; przekłady utworów Owidiusza. HELER BINEM (ur. 1908), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Warszawy, od 1957 w Tel Awiwie; wywodzi się z nurtu lewicowego poezji żyd. 20-lecia międzywojen- 236 HEM nego; w późniejszych refleksyjno-lirycznych utworach daje wyraz bolesnemu rozczarowaniu tzw. zwycięską lewicą; zbiory poezji: In umru fun teg (1932), Durch szotn un szajn (1948), Ba/m rand (1957); pol. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). HELGI JOHANNES JÓNSSON (ur. 1926), isl. po-wieściopisarz, nowelista, publicysta; w powieści Czarna msza (1965, wyd. pol. 1977) porusza problemy obyczajowe wynikające z konfrontacji rodzimej tradycji z kulturą Zachodu po uzyskaniu niepodległości 1944; opowiadania. HELIODOR (III w.), pisarz gr. z Emesy w Syrii; autor romansu Historia etiopska o Teagenesie i Cha riklei (wyd. pol. 1590), bardzo cenionego przez Bizantyńczyków; w zach. Europie znany od XV w., wywar) wpływ na rozwój romansu nowoż. (T. Tasso, M. de Ceryantes, M. de Scudery, W. Potocki). HELLAAKOSKI AARO (1893-1952), fiń. poeta, krytyk lit.; poezja antywojenna (Nimettómia lauluja 1918); liryka refleksyjno-filoz. podkreślająca konieczność związku człowieka z naturą; rytmiczność, obrazowość formy łączył z elementami lud.; zbiory poet.: Jaapeili ('\928), Hiljaisuus (1949); powieści, nowele, eseje, prace naukowe. HELLENS [elę:s] FRANZ, właśc. Frederic van Ermengen (1Ś81-1972), pisarz belg., tworzący w języku franc.; w prozie nurt realist. (powieści Morelideu 1946, Nędzarka 1957, wyd. pol. 1959), splata się z fantastycznym (opowiadania Realites fantastiques 1923, oniryczna powieść Melusine 1920) i psychoanalit. (powieść Memoires d'Elseneur 1954); także zbiory poezji; pol. przekt. poezji w antologii Smak winnic Twoich (1956). HELLER JOSEPH (ur. 1923), pisarz amer.; w czasie II wojny świąt, służył w lotnictwie bombowym na froncie wt.; w groteskowo--satyr. powieści wojennej Paragraf 22 (1961, wyd. pol. 1975), utrzymanej w poetyce czarnego humoru, wystąpił z oskarżeniem wojny i postawy militarystycznej, jej kontynuację stanowi Ostatni rozdział, czyli Paragraf 22 bis (1994, wyd. pol. 1994); ponadto powieści: Cos s/ę stało (1974, wyd. pol. 1979), Gold jak złoto (1979, wyd. pol. 1995), Bóg wie (1984, wyd. pol. 1992), Namaluj to (1988, wyd. pol. 1992). HELLMAN [hęlmen] LILLIAN (1905-84), dra-matopisarka amer.; sztuki o problematyce psychol.-moralnej (Lisie gniazdo 1939, przekł. pol. w: Współczesny dramat amerykański, t. 1 1967) i społ., wymierzone przeciw nazizmowi (Watch on tnę Rhine 1941); zbiór opowiadań autobiogr. Pentimento (1973). HELLSTRÓM GUSTAF ERIK (1882-1953), pisarz szwedz.; w powieściach łączy fikcję z techniką reportażu; cechują je: pogłębiona analiza psychol., sarkastyczny humor, celne obserwacje obyczajowe (En mań utan humor 1921, / morgon ar en skalm 1952); dramaty, opowiadania, krytyka lit.; pol. przekł. opowiadań w antologii Drogi na głębinie (1971). HEMAĆCANDRA (1089-1172), ind. poeta i uczony, mnich dźinijski; autor dzieł z dziedziny gramatyki, leksykografii prakryckiej, hagiografii (Triszasztiśalakapuruszaćarita) oraz poematu dydaktycznego poświęconego etyce i ascetyzmowi Jogaśastra. HEMINGWAY [hęmyi^ei] ERNEST (1899-1961), pisarz amer.; wiódł ruchliwe, pełne przygód życie jako reporter i korespondent wojenny, uczestnik obu wojen świat, i wojny domowej w Hiszpanii; należał do kręgów paryskiej cyganerii artyst., był myśliwym, rybakiem i miłośnikiem corridy. Główne miejsce w twórczości H., w znacznej mierze autobiogr., zajmują powieści: Słońce też wschodzi (1926, wyd. pol. 1958) — pesymistyczno-anarchiczny manifest "straconego pokolenia" (generacja młodych pisarzy amer., przeżywających załamanie ideowo-moralne po wstrząsie l wojny świat.), Pożegnanie z bronią (1929, wyd. pol. 1931) — pacyfistyczny protest przeciw okrucieństwu i bezsensowi wojny, Komu bije dzwon (1940, wyd. pol. 1957) — apologia heroicznej walki i śmierci amer. zwolennika republiki w hiszp. wojnie domowej, Stary człowiek i morze (1952, wyd. pol. 1956) — filoz. parabolą samotnych zmagań człowieka z własnym przeznaczeniem. Typowi bohaterowie jego utworów — ludzie mężni, często brutalni i prymitywni, a zarazem świadomi swego tragicznego, irra- cjonalnego losu — poszukują sensu życia w walce z naturą i wrogiem. H. wypracował własną metodę pisarską, łączącą rzeczowy i zwarty styl relacji prasowej z ukrytym liryzmem i wieloznaczną symboliką. Ponadto liczne opowiadania (m.in. Śniegi Kilimandżaro 1936, wyd. pol. 1956, najobszerniejszy wybór 49 opowiadań 1938, wyd. pol. 1964), książki reportażowo-podróżnicze i wspomnieniowe: Śmierć po południu (1932, wyd. pol. 1971), Zielone wzgórza Afryki (1935, wyd. pol. 1959), Ruchome święto (1964, wyd. pol. 1966), Sygnowano: Ernest Hemingway. 237 HEN Artykuły i reportaże 1920-1956 (1967, wyd. pol. 1975); 1954 otrzymał Nagrodę Nobla. J. K. KRZYŻANOWSKI Ernest Hemingway, Warszawa 1963; C.H. BAKER Ernest Hemingway. Historia życia, Warszawa 1979. HENAULT [eno:] GILLES (ur. 1920), poeta kanad., piszący w języku franc.; liryka i proza poet. utrzymane w konwencji nadrealizmu (zbiory Yoyage au pays de memoire 1960, Semaphore 1962); ponadto wiersze podejmujące temat powszedniej egzystencji (Signaux pour les yoyants 1972). HENRIKSEN VERA (ur. 1927), pisarka norw.; w powieściach H. udokumentowane wizerunki epok hist.; trylogia z XI w. Córka Wikingów (1961-63, wyd. pol. 1968); powieść Zaczarowany kamień (1970, wyd. pol. 1976) otwiera cykl obejmujący okres reformacji; sztuki teatralne. HENRYSON [hęnrysn] ROBERT (14247-1505?), poeta szkoc.; jeden z najwybitniejszych twórców ang. średniowiecza, pozostawał pod wpływem G. Chaucera; autor poematu The Testament of Cresseid (1532), będącego alternatywnym zakończeniem Chaucerowskiego romansu Troilus and Criseyde', ponadto satyr. bajki w stylu Ezopa The Morall Fabillis of Esope tnę Phrygian (1570) i sielanka Robene • and Makyne. HENSCHKE [hęnszke] ALFRED ->• Klabund. HERBAĆIAUSKAS JUOZAPAS ALBINAS (1876-1944), litew. pisarz, eseista i krytyk lit.; od 1933 w Polsce; ekspresjonista; eseje (Erśkeciu vai-nikas 1908, Dievo sypsenos 1929); pisał też w języku pol.: dramat Potępienie (1906), zbiory esejów / nie wódź nas na pokuszenie (1911), Amen (1914). HERBERT GEORGE (1593-1633), poeta ang.; wybitny przedstawiciel barok, szkoły poetów metafizycznych; przyjaciel J. Donne'a; bogate wersyfikacyjnie wiersze o tematyce rel. (słynny zbiór The Tempie 1633); pol. wybór Wiersze wybrane (1989) oraz przekł. w antologiach Poeci języka angielskiego (t. 1 1969) i Antologia angielskiej poezji metafizycznej (wyd. 2 rozszerzone 1991). HERCEN ALEKSANDR l., pseud. Iskander (1812-70), roś. myśliciel, filozof, pisarz i działacz spot.- polit.; za działalność opozycyjną dwukrotnie (1834^0 i 1841-42) skazany na zesłanie; od 1842 współpracownik czasopisma "Otieczestwiennyje zapiski"; od 1847 na emigracji w Paryżu, Nicei, Londynie, gdzie również prowadził działalność antycarską; 1853 założył w Londynie (przy współudziale demokr. emigracji pol.) Wolną Drukarnię Roś., wydawał w niej od 1855 almanach "Polarnaja zwiezda", a od 1857 czasopismo "Kotokot"; pisma te były nielegalnie przesyłane i kolportowane w Rosji; 1862 współorganizował (wraz z N.P. Ogario-wem) roś. tajną organizację rewol. Ziemia i Wola; z chwilą wybuchu powstania 1863 w Polsce H. stanął zdecydowanie po jego stronie (wybór publicystyki H. z "Kotokoła" na ten temat w: O powstaniu styczniowym 1962), co było powodem ostrej kampanii reakcyjnej prasy roś., oskarżającej go o rzekomą zdradę narodu. Poglądy H. kształtowały się początkowo pod wpływem franc. socjalizmu utopijnego oraz filozofii F.W. Schellinga, a następnie heglizmu. W pracach z lat 40. starał się rozwiązać problemy osobowości i stosunku jednostki do społeczeństwa. Na emigracji ukształtowała się postawa kryt. wobec kapitalizmu i burżuazji oraz nastąpiło zerwanie z heglowską wiarą w. ,,rozum historii" i teleologicznie pojęty postęp; przeciwstawiając Rosję Europie, H. sformułował doktrynę "rosyjskiego socjalizmu", głoszącą możliwość ominięcia przez Rosję stadium kapitalist. z uwagi na socjalist. charakter roś. wspólnoty gminnej (obszczina), przejętą później przez narodników; gł. prace filoz., hist. i publicyst.: Dyletantyzm w nauce (1843, wyd. pol. w: Pisma filozoficzne, 1.1 1965), Listy o badaniu przyrody (1845-46, wyd. pol. tamże), Z tamtego brzegu (1 wyd. w języku niem. 1850, wyd. pol. tamże), ogłoszone początkowo w języku franc. — O rozwoju idei rewolucyjnych n/flos/7(1851, wyd. pol. w: Pisma filozoficzne, t. 2 1966), Lud rosyjski i socjalizm (1851, wyd. pol. tamże), Rosja i stary świat (1854, wyd. pol. tamże). H. jest również autorem utworów lit., które miały duże znaczenie dla kształtującej się w latach 40. roś. szkoły naturalnej (wczesny etap realizmu): powieści Czyja wina (1847, wyd. pol. 1951), opowiadań Doktor Krupów (1847 wyd. pol. w wyborze Opowiadania 1952) i Sroka złodziejka (1848, wyd. pol. 1951); najważniejszym dziełem literackim H. jest wielotomowa autobiografia Rzeczy minione i rozmyślania (powst. 1852-68, wyd. osobne cz. 1-5 1861-66, wyd. pol. 1951-69), odtwarzająca wydarzenia polit. i kult. w okresie od wojny 1812 do czasu sprzed Komuny Paryskiej 1871; w galerii mistrzowskich portretów znaleźli się A. Mickiewicz, S. Worcell, G. Garibaldi, G. Mazzi-ni, L. Kossuth, M. Bakunin, L. Blanc, A. Barbes, V. Hugo, P.J. Proudhon i wielu innych. W. i R. SLIWOWSCY Aleksander Hercen, Warszawa 1973. 238 HER HERCULANO DE CARVALHO E ARAUJO [erkulano de karwaljo e araużo] ALEXANDRE (1810-77), portug. historyk i pisarz; przedstawiciel romantyzmu; prace hist. (Historia de Portugal, t. 1-4 1846-53) oraz hist. powieści (O bobo 1878) i opowiadania, poświęcone okresowi kształtowania się państwa portug.; także poezje. HERCZEG [hęrceg] FERENC (1863-1954), węg. prozaik i dramatopisarz; działacz polit. o przekonaniach konserwatywno-liberalnych; autor tradycjonalistycznych powieści obyczajowych (m.in. o szlacheckiej rodzinie Guyrkowiczów, t. 1-3 1893-95, wyd. pol. 1902), hist. (Poganie 1902, wyd. pol. 1936), opowiadań i nowel, dramatów (Niebieski lis 1917, wyd. pol. 1922, wyst. pol. 1947). MERDAŁ HARALD (1900-78), pisarz duń.; autor powieści realist., zawierających opisy życia robotników i krytyki mieszczaństwa, trylogii autobiogr. Dzieciństwo, Młode lata. Wspomnienia (1944-^6, wyd. pol. 1950), nowel, poezji. HERDER JOHANN GOTTFRIED VON (1744-1803), niem. filozof, teoretyk literatury, pastor; początkowo zajmował się gł. zagadnieniami estetyki, akcentując znaczenie kreatywności w akcie twórczym, i procesem powstawania i rozwoju języka (Gaje krytyczne, czyli Rozważania dotyczące nauki i sztuki piękna 1769, wyd. pol. fragmentów 1987, Rozprawa o pochodzeniu języka 1772, wyd. pol. 1987); dzieje ludzkości ujmował jako wyraz — związanej z postępem rozumu i sprawiedliwości —ewolucji natury; stworzył toret. podstawy antyfeud. i antyklasycyst. prądu lit.-społ. Sturm und Drang; Myśli o filozofii dziejów (1784-91, wyd. pol. 1.1-2 1962), Listy wzywające do krzwienia człowieczeństwa (1793-97, wyd. pol. fragmentów 1987); wydał cieszący się dużą popularnością zbiór pieśni lud. Stimmen der Vólker in L/edern (1778-79); tłumaczył Psalmy, w Biblii widząc ,,poezję naturalną", ukazującą prawdziwy charakter kultury hebr. (l/om Geist der Hebraischen Poezje 1782- 83). E. ADLER Johann Gottfried Herder i oświecenie niemieckie, Wrocław 1965; J.G. HERDEH Wybór pism, wstęp T. Namowicz, Wrocław 1988. HEREDIA [ered'a] JOSE MAR(A DE (1803-39), poeta kubański; romantyk; walczył o niepodległość Kuby, za co został skazany na dożywotnie wygnanie (1823); nastrojowe poematy opisujące amer. przyrodę (En et feocalli de Cholula 1820, Niagara 1824), liryki, wiersze patriotyczne; także eseje. HEREDIA [ered'a] JOSE MARIA DE (1842-1905), poeta franc.; przedstawiciel parnasizmu; wiersze w zbiorze poetów tej szkoły Le Parnasse contemporain (t. 1 1866); tom opisowych sonetów Les trophees (1893), łączących erudycję z doskonałością formalną. HERMLIN STEPHAN, właśc. Rudolf Leder (ur. 1915), pisarz niem.; 1936-45 na emigracji; czynny w ruchu antyfaszyst., walczył w wojnie domowej w Hiszpanii, w czasie II wojny świat. we franc. ruchu oporu; zbiory wierszy wyrosłych z doświadczeń walki i emigracji (D/e Strassen der Furchf\947, Der Flug der Taube 1952), antyfaszyst. opowiadania Czas wspólnoty (1950, wyd. pol. 1953); autobiografia Zorza wieczorna (1979, wyd. pol. 1982); przekł. z poezji węg., franc., amer.; pol. przekł. wierszy H. w antologii Dopowiedzenie świtu (1969). HERNANDEZ [ernandes] JOSE (1834-86), poeta argent.; 1881-86 senator; przedstawiciel romantyzmu; jeden z twórców tzw. poezji gauczańskiej, zyskał sławę poematem epickim El gaucho Martfn Fierro (cz. 1 1872, cz. 2 La vuelta de Martin Fierro 1879), opisującym ginący świat gauczów (pasterzy argent.). HERNANDEZ [ernandet] MIGUEL (1910-42), poeta hiszp.; w okresie wojny domowej walczył jako oficer republ.; poezje nawiązujące do utworów L. de Góngory i Garcilasa de la Vega (tomy Perito en lunas 1933, El rayo que no cesa 1936); w późniejszych wierszach (zbiór Yiento del pueblo: poesia en la guerra 1937) i dramatach (Teatro de guerra 1937) wyrażał głęboki sprzeciw wobec okrucieństwa wojny; zmarł w więzieniu frankistowskim; pol. przekł. wierszy w antologiach: Hiszpania walcząca (1945) i Z Hiszpanią w sercu (1978). HERODOT (ok. 485-ok. 425 p.n.e.), historyk gr. z Halikarnasu w Azji Mniejszej, zw. ojcem historii; autor Dziejów (wyd. pol. 1954) w 9 księgach — dzieła poświęconego gł. wojnom pers., zawierającego zawiązki krytyki hist.; w przedstawieniu wydarzeń H. dał wyraz przekonaniu o istnieniu ładu moralnego w świecie, w którym bóstwo karze za akty pychy i samowoli zarówno narody (np. Persów), jak i jednostki; dzieło H., napisane w dialekcie jońskim, zawiera także obszerny materiał etnogr. i geogr., zebrany podczas licznych podróży; cenione przez starożytnych, w zach. Europie popularne od schyłku XV w., w Polsce od XVI w.; pierwsze tłum. pol. 1861-62. J. WIKARJAK Historia powszechna Herodota, Poznań 1961. 239 HER HERO(N)DAS Z KOS (III w. p.n.e.), poeta gr.; przedstawiciel poezji aleksandryjskiej; autor mimów mieszczańskich — realist. scenek obyczajowych pisanych w cholijambach, stąd zw. też mimijambami; jest znane jego 8 mimów odkrytych 1891 w egip. papirusach (Mimy, wyd. pol. 1988); chętnie czytywane w starożytności, naśladowane jeszcze w czasach nowożytnych. HERRERA [errera] FERNANDO DE (ok. 1534-1597), poeta hiszp.; przywódca tzw. szkoły sewilskiej, głoszącej kult formalnego piękna i dbałość o czystość języka lit.; uważany również za inicjatora wyszukanego stylu barok., zw. kultyzmem; poglądy teoret. wyłożył w komentarzu do dzieł Garcilasa de la Vega (1580); w poezjach patriotycznych i miłosnych chętnie naśladował renes. wzory włoskie. HERRICK [hęryk] ROBERT (1591-1674), poeta ang., duchowny; rojalista; wybitny kontynuator harmonijnej, hołdującej staroż. klasykom poezji elżbietańskiej; zbiór epigramatów i liryków miłosnych Hesperides (1648); pol. wybór 77 wierszy (1992) oraz w antologiach: Poeci języka angielskiego (t. 1 1969) i Antologia angielskiej poezji metafizycznej (wyd. 2 rozszerzone 1991). HERRMANN-NEISSE [h. na'se] MAX, wtaśc. M. Herrmann (1886-1941), pisarz niem.; od 1933 na emigracji (ostatnie lata życia spędził w W. Brytanii); współpracownik czasopism "Die Aktion" i "Die weissen Blatter"; początkowo tworzył pod wpływem ekspresjonizmu (zbiór wierszy Empórung, Andacht, Ewigkeit 1918), w późniejszej poezji przedstawił gorzki los emigranta (zbiór Urn uns die Fremde 1936); pisał też powieści, opowiadania, dramaty, skecze kabaretowe, eseje, recenzje teatr. i literackie. HERSEY [h^sy] JOHN (1914-93), pisarz amer.; w czasie II wojny świat, korespondent wojenny (m.in. w Polsce); książki dokumentalne i pub- licyst.-reportażowe o lądowaniu aliantów na Sycylii (A Beli for Adano 1944), pierwszym ataku atom. (Hiroszima 1946, wyd. pol. 1948), tragedii warsz. getta (The Wali 1950); epi-stolarna powieść hist. Sprzysiężenie (1972, wyd. pol. 1976) o spisku na życie Nerona. HERTZ HENRIK (1798-1870), komediopisarz duń.; należał do tzw. kręgu Heiberga (grono krytyków i literatów zwalczających schyłkowy romantyzm); w twórczości krytyka obyczajowości mieszczańskiej; Sparekassen (1836), Córka króla Renego (1845, wyd. pol. 1847); poezje. HERWEGH [~we:k] GEORG (1817-75), poeta niem.; zdobył popularność zbiorem rewol. poezji Gedichte eines Lebendigen (t. 1-2 1841^3); występował przeciw despotyzmowi w imię swobód demokr., solidaryzował się z pol. ruchem wolnościowym. HERZFELDE [hęrc~] WIELAND (1896-1988), niem. pisarz i wydawca; związany z ruchem robotn., od 1918 czt. KPD; 1919-20 inicjator i czołowy przedstawiciel lit. rewolty dadaizmu w Berlinie; wydawca literatury socjalist. i ko-munist. w kierowanym przez siebie wydawnictwie Malik-Verlag (1917-33 w Berlinie i 1933-39 na emigracji w Pradze); działalność wydawniczą kontynuował 1939-48 w USA oraz po 1949 w NRD; autor zbiorów wierszy (Sulamith 1917, Im Gehen geschrieben 1956), esejów (Gesellschaft, Kunstler, Kommunismus 1921, Die Kunst ist in Gefahr 1925, wraz z G. Groszem), powieści autobiogr. Immergrun (1949). HERZMANOYSKY-ORLANDO [herc-] FRITZ VON (1877-1954), austr. prozaik, dramatopi-sarz i grafik; autor powieści (m.in. Maskenspiel der Genien, powst. 1929, wyd. 1958, Straszy-koń w różanych sidłach 1928, wyd. pol. 1982) i dramatów, tematycznie związanych gł. z monarchią austro-węg. i tzw. mitem habsburskim; jego twórczość łącząca elementy groteski, fantastyki, baśni z językową wirtuozerią, specyficznym humorem, z elementami ironii, stała się najbardziej charakterystycznym przejawem surrealizmu we współcz. literaturze austriackiej. M. PERLIKIEWICZ Fritz von Herzmanovsky-0rlando, Rzeszów 1988. HESSE HERMANN (1877-1962), pisarz niem.; 1919 zamieszkał w Szwajcarii, 1923 uzyskał szwajc. obywatelstwo; wczesna twórczość o charakterze neoromant.; powieści Peter Camenzind (1904, wyd. pol. 1957), Pod kołami (1906, wyd. pol. 1955), o zabarwieniu autobiogr., są dokumentami niepokojów nurtujących społeczeństwo niem. w początkach naszego stulecia, wynikiem rozczarowania do koncepcji doskonalenia się bohatera przez edukację w społeczeństwie; w późniejszych powieściach jest widoczny wpływ psychoana-lit. koncepcji osobowości (Demian 1919, wyd. pol. 1968), wschód nioazjat. wierzeń i systemów filoz. (Sidhartha 1922, wyd. pol. 1932); motyw przewodni epiki H., spór 2 postaw — antyteza rozumu i uczucia — występuje wyraźnie w powieściach: Wilk stepowy (1927, wyd. pol. 1929), Narcyz i Ztotousty C\930, wyd. pol. 1932); ucieczką w świat utopii jest Gra 240 HIG szklanych paciorków (1943, wyd. pol. 1971); także liryki, nowele, bogata eseistyka; 1946 otrzymał Nagrodę Nobla. HEYM [ha^] GEORG (1887-1912), poeta niem.; jeden z pierwszych ekspresjonistów; zbiory poezji roztaczającej sugestywne, ponure wizje cierpień ludzkich i zawierającej obrazy wielkiego miasta niszczącego człowieka: Der ewi-ge Tag (1911), Umbra vitae (1912); pol. wybór opowiadań Sekcja (1979). HEYM [ha'm] STEFAN, właśc. Hellmuth Fliegel (ur. 1913), pisarz niem.; od 1933 na emigracji, podczas II wojny świat, w armii amer.; w okresie tzw. maccartyzmu zrzekł się obywatelstwa amer.; od 1952 w NRD; jego stosunek do tego państwa ewoluował od pełnej afirmacji do postawy jawnie opozycyjnej (1979 usunięty ze Związku Pisarzy NRD); rozgłos zyskał powieścią Sprawa Glasenappa (wyd. ang. 1942, wyd. pol. 1961) o antyhitl. ruchu oporu w Czechosłowacji; przeżycia wojenne opisał w powieści Inwazja (wyd. ang. 1948, wyd. pol. 1949); w powieści Goidsborough (wyd. ang. 1953, wyd. pol. 1956), nawiązał do strajku amer. górników 1950; oparta na motywach bibl. powieść Der Kónig David Bericht (1972) jest sarkastyczną przypowieścią o mechanizmach władzy; swój krył. stosunek do historii i współczesności NRD zawarł H. w powieściach 5 Tage im Juni (1974), Collin (1979, wyd. pol. 1986), Ahasver (1981). HEYSE [ha'ze] PAUL (1830-1914), pisarz niem.; epigon klasycyzmu; autor ponad 100 nowel, traktujących g3. o potędze miłości determinującej los bohaterów; naiwność fabuły rekompensują barwne opisy i zaskakujące puenty; teoretyk noweli (wstęp do zbioru Deutscher Novellenschatz, cz. 1-24 1871-76); pol. przekł. w zbiorach: L 'Arrabiata. Nowele włoskie (1923), Cztery kobiety (1928), Kleopatra i inne nowele (1928), także Wybór pism (t. 1-3 1879-60); 1910 otrzymał Nagrodę Nobla. HEYWOOD [hę"ud] JOHN (14977-1580?), dra-matopisarz ang.; odegrał ważną rolę w rozwoju komedii ang.; twórczość łącząca elementy średniow. moralitetu i farsy, a także realist. obserwacje obyczajowe; wyłonione z inter-ludiów komedie, m.in. The Four P's (1545); zbiór epigramatów i przysłów (1562). HEYWOOD [hę"ud] THOMAS (1573-1641), dra-matopisarz ang.; najbardziej cenione są w jego dorobku tzw. tragedie domowe (A Woman Killed with Kindness 1603, The English Travel- ler 1633); w Ań Apology for Actors (1612) bronił zawodu aktora. HEZJOD (VII w. p.n.e.), najwybitniejszy obok Homera poeta Grecji okresu archaicznego; rolnik z Askry w Beocji; autor poematów epickich: Prace i dnie (tłum. pol. od pół. XVIII w.), poet. poradnik dla rolników, o tendencjach moralizatorskich; Teogonia (wyd. pol. 1904), o pochodzeniu bogów i powstaniu świata (kosmogonia) — najważniejsze, obok Iliady i Odysei, źródło poznania religii gr.; epos genealogiczny Katalogos gynaikon, wyliczający matki herosów gr.; przypisywana H. Tarcza Heraklesa (przekł. pol. 1750) tylko w części początkowej może uchodzić za autentyczną; twórczość H. naśladowali m.in. poeci aleksandryjscy, Wergiliusz w Georgi-kach, poeci renesansu i oświecenia. A. KROKIEWICZ Moralność Homera i etyka Hezjoda, Warszawa 1959. HIDŻAZI AHMAD ABDAL-MUTI (ur. 1935), poeta arab. z Egiptu; przedstawiciel tzw. nowej fali w literaturze arab.; w twórczości ewoluuje od pesymizmu do buntu przeciw niesprawiedliwości świata zajmując postawę humanist., m.in. Ka'inat mamlakat al-lajl (1978); pol. przekł. w wyborze arab. poezji współcz. Pieśni gniewu i miłości (1983); autor esejów, prac krytycznoliterackich. HIERONIM ZE STRYDONU, Sophronius Eu-sebius Hieronymus, święty (ok. 347^.19), teolog i pisarz łac.; ojciec i doktor Kościoła; przyswoił Zachodowi dorobek gr. myśli chrzęść. — jego dziełem jest rewizja łac. przekładu Biblii i tłumaczenie niektórych ksiąg; cały tekst Pisma Świętego pochodzący od H., zw. Wulgatą, jest uznawany przez Kościół katol. za oficjalny; H. opracował i uzupełnił kronikę Euzebiusza z Cezarei, napisał komentarze do Starego i Nowego Testamentu, żywoty pisarzy chrzęść. (O znakomitych mężach, wyd. pol. 1970) i mnichów [Żywoty mnichów, wyd. pol. 1973), zachowały się również zbiory kazań oraz listów, w tym również adresowanych do H., będące cennym źródłem hist. {Listy, t. 1-3, wyd. pol. 1952-54). W swoich pracach H. dał dowód nieprzeciętnej erudycji i rzetelności przy korzystaniu ze źródeł hist. i literackich. HIGUCHI [higući] ACHIYO, właśc. Higuchi Na-(suko (1872-96), pisarka jap.; w twórczości, na którą wywarty wpływ trudne doświadczenia życiowe, podejmowała spot. i obyczajowe problemy Japonii (opowiadanie Takekurabe 1895); realist. nowele odznaczające się orygi- 16 — Słownik pisarzy świata 241 HIK nalnym stylem i językiem, m.in. opowiadania Nigerie (1895), Jusan'ya (1895). HIKAYAT CHEKEL WANENG PATI, malajska powieść anonimowa z XIV-XV w.; jest typowym utworem z grupy kilkudziesięciu dziet poświęconych księciu Panji i księżniczce Chan-dera Kirana; schemat fabularny, oparty na wzajemnych poszukiwaniach dwojga kochanków, nawiązuje do starojawajskich mitów: księżycowego i słonecznego oraz wydarzeń ze średniow. historii Jawy; inne wybitne utwory tej grupy to, m.in. Hikayat Panji Semirang, Hikayat Sen Rama. HIKAYAT HANG TUAH, arcydzieło klas. prozy malajskiej; ostateczna wersja utworu pochodzi z XVII w.; romans awanturniczy o losach malajskiego herosa nar., który w XV w. był admirałem książąt Melaki; nawiązuje do wydarzeń hist., jest jednak pełen baśniowej fantastyki. HIKAYAT PELANDOK JENAKA, malajski cykl bajek lud. z XI w., o małym sprytnym jelonku; poza motywami rodzimymi wykorzystuje wątki -> Pańćatantry, zawiera także satyr, obraz władzy książęcej; istnieje w wielu wersjach prozą i wierszem oraz w innych językach indonezyjskich. HILARION, Itarion, starorus. homiletyk cerkiewny (XI w.); od 1051 metropolita kijowski; autor kazań, m.in. Homilii "O zakonie i łasce" (napisanej między 1037 a 1050, wyd. 1894) łączącej treści teol. z problematyką hist.-polit.; H. podkreśla w swym kazaniu zasługi ks. Włodzimierza w krzewieniu chrześcijaństwa na Rusi, wykazuje niezależność Rusi Kijowskiej od Bizancjum; wysoki kunszt artyst. homilii stawia ją wśród najwybitniejszych zabytków starorus. sztuki oratorskiej, jak i całego piśmiennictwa okresu kijowskiego. HILDEGARDA Z BINGEN (1098-1179), niem. mistyczka, wizjonerka, kompozytorka i poetka, benedyktynka; zw. świętą; od 1136 przeorysza żeńskiego klasztoru na górze św. Dyzyboda, 1147 zał. klasztor w Rupertsbergu k. Bingen; jej wizje, spisywane po łacinie, są zawarte w 3 księgach (Scivias, Liber diyinorum ope-rum, Liber vitae mer/forum)', jest też autorką dramatu liturgicznego Ordo Virtuum, traktatów teol., med., fiioz.; ok. 80 rel. utworów muz. (antyfony, responsoria, hymny, sekwencje, części mszalne). HILDESHEIMER [~ha'mar] WOLFGANG (ur. 1916), pisarz niem.; od 1933 na emigracji, 1940-45 bryt. oficer informacyjny w Palestynie, 1946-49 tłumacz na procesie norymberskim, od 1957 mieszka w Szwajcarii; czł. Grupy 47, utworzonego 1947 koła pisarzy zachodnio-niem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciwko faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; czołowy przedstawiciel niem. teatru absurdu; zbiór utworów scenicznych Spięte, in denen es dunkel wird (1958), dramaty Die Yerspatung (1961), Nachtstuck (1963), Mary Stuart (1971), liczne słuchowiska, rozprawa teoret. Uber das absurde Theater (1966); przekonanie o ab- surdalności świata i bezsensie ludzkich wysiłków wyraża także w swojej prozie (m.in. powieści Tynse/1965, wyd. pol. 1973, Masan-te 1973); w powieści biogr. Mozart (1977) i fikcyjnej biografii Marbot (1981) przedstawił mechanizmy konstruowania i demaskowania legend o wybitnych ludziach; opowiadania; przekł. z literatury angielskiej. HILEWICZ NIL (ur. 1931), poeta białorus.; poezje o. charakterze publicyst. i dydaktycznym, w których dominują idee patriotyzmu i przyjaźni narodów; stylizacje folkloryst. (zbiory wierszy: A dzie ż tają kryniczanka? 1972, U dobraj zhodzie 1979 i in.); wiersze dla dzieci; prace nauk. o folklorze; cenne przekł. poezji bułgarskiej. HILL [hyl] SUSAN (ur. 1942), pisarka ang.; powieści psychol., będące często studium samotności, m.in. Jestem królem zamku (1970, wyd. pol. 1984), Wiosną owego roku (1974, wyd. pol. 1979); The Woman in Black (1983) — rodzajowa opowieść o duchach; opowiadania, słuchowiska. HILLER [hylar] KURT (1885-1972), poeta niem.; współtwórca i czołowy przedstawiciel niem. ekspresjonizmu; autor wierszy (zbiór Unnenn-bar Brudertum 1918), licznych przemówień, manifestów, odezw, parnfletów, esejów, w których propagował idee aktywizmu, tzw. logo-kracji (tj. rządów ducha), pacyfizmu, swoiście pojmowanego socjalizmu; red. rocznika "Das Ziel" (1916-24) i współpracownik wielu czasopism ekspresjonist.; założyciel i 1926-33 prze-wodn. Grupy Rewol. Pacyfistów; 1933 uwięziony i torturowany przez nazistów; po ucieczce z obozu koncentracyjnego, 1934-55 na emigracji; autobiografia Leben gegen die Zeit (t. 1-2 1969-73). HILTON [hylłn] JAMES (1900-54), pisarz ang.; do najsłynniejszych utworów H. należą: powieść o życiu w tybetańskim klasztorze (Zaginiony horyzont 1933, wyd. pol. 1939) oraz 242 HOC psychol., poświęcona staremu nauczycielowi [Zegnaj, Chips 1934, wyd. pol. 1957). HINT AADU (1909-89), pisarz est.; autor powieści o trędowatych (Pidalitóbi 1934, Vatku tóbilas 1936); rozgłos zyskał tetralogią Tuuline rand (1951-66), z życia Estończyków — wyspiarzy w 1905- 34, wprowadzając do powieści hist. tematykę rewol.; utwory sceniczne. HIPPONAKS (pot. VI w. p.n.e.), poeta gr. z Efezu w Azji Mniejszej; przedstawiciel nurtu plebejskiego w literaturze gr.; twórca lub adaptator (z poezji lud.) miary wierszowej — cholijambu; autor jambów, wierszy wulgarnych w treści i języku — żargonie dołów społ., oraz pieśni żebraczych; zachowane fragmenty w Antologii liryki greckiej (1955) i Liryce starożytnej Grecji (1984). HIPPIUS ZINAIDA N. -r Gippius Zinaida N. HIRSZBEJN PEREC (1880-1948), dramatopi-sarz żyd., tworzący w języku jidysz; przebywał m.in. w Warszawie (od 1904), Odessie (1908 zorganizował grupę teatr.), USA (do 1912); działalność i bogata twórczość przyczyniły się do rozwoju teatru żyd.; najczęstszym motywem utworów było zniechęcenie do życia w mieście i tęsknota za naturą; popularność zdobyły dramaty: Di puste kreczme (1912), oparty na wątkach, lud., oraz Grine folder (1918), odtwarzający idylliczne obrazy z dzieciństwa; ponadto autor tragedii hist., nowel, relacji z podróży. HISTORYCY CESARSTWA RZYMSKIEGO, nazwa (wprowadzona 1603) zbioru 30 biografii cesarzy rzym. (od Hadriana do Nume-riana), uzurpatorów i pretendentów do tronu z lat 117-285; część zbioru (lata 244-253) zaginęła; czas powstania: między IH a VI w.; istnieją 2 teorie dotyczące autorstwa: pluralistyczna — przypisująca je sześciu pisarzom i unitarystyczna, która przyjmuje jednego autora podszywającego się pod sześciu pisarzy; dzieło jest ważnym źródłem do dziejów Rzymu epoki cesarstwa; wydanie pol. 1966. HITA [;ta] JUAN Ruiz DE -> Ruiz Juan, zw. Arcipreste de Hita. HITOPADEŚA, ind. tekst dydaktyczny będący zbiorem bajek, przejętych w większości z Pan-ćatantry, H. powstała w sanskrycie, w okresie między IX a XIV w., jej autorem jest Narajana; b. popularna w Indiach, istnieje wiele wersji nowoind. (m.in. hindi, bengalska), przekładana także na języki eur. (niem., ang.). HLAYAĆEK KAREŁ (1874-98), poeta czes.; przedstawiciel symbolizmu; związany z grupą czes. dekadenfów skupionych wokół czasopisma ,,Modern! revue"; wiersze ze zbiorów Pozde k ran u (1896) i Mstiva kantiiena (1898) wyrażają pesymizm chorego, skazanego na nędzną wegetację młodego inteligenta. HLBINA PAVOL G., właśc P. Gaśparović (1908-77), poeta stowac.; w latach 30. przedstawiciel Katol. Moderny, nawiązywał do tradycji franc. symbolizmu; tworzył poezję refleksyjną i rel.; zbiory Cesta do rają (1933), Duha (1937), Mrtve morę (1946). HLEBKA PIATRO (1905-69), poeta białorus.; autor liryków społ. i patriotycznych, poematów dram. (Nad Biarozaj-rakoj, wyst. 1940); tłumaczył literaturę roś. i ukr.; pol. przekł. wierszy H. w Antologii poezji białoruskiej (1978). HLIBOW LEONIO (1827-93), ukr. bajkopisarz, poeta i publicysta; założyciel i wydawca pisma "Czernihowśkij listok" (1861-65); autor ponad 100 bajek krytykujących stosunki spot. na wsi po reformie 1861 (zbiory: 1862, 1882), w których nawiązywał do tradycji I.A. Krytowa, P. Hułaka- Artemowskiego i J. Hrebinki; liryki; utwory dla dzieci; wierszowane felietony. HO XUAN HUONG [ho suan h.] (XVIII/XIX w.), poetka wietn.; autorka wierszy pisanych w języku chin. i w wietn. piśmie nom, wyrażających protest przeciw niesprawiedliwości społ., ukazujących poniżające położenie kobiety w okresie feudalizmu; także liryki i erotyki. HOCCLEYE [hokli:w], Occleve, THOMAS (1369?-1437?), pisarz ang.; urzędnik król.; w dedykowanym Henrykowi księciu Walii wierszowanym traktacie De Regemine Principum (ok. 1411, wyd. 1860), będącym wykładem na temat polit.-moralnych obowiązków władcy, zawarł liczne aluzje do wydarzeń i osób mu współcz., m.in. pochwałę G. Chaucera; w napisanym 1406 poemacie La Małe Regle nakreślił własny portret, a także barwny obraz życia i obyczajów ówczesnego Londynu. HOCHHUTH [~hu:t] ROLF (ur. 1931), drama-topisarz niem.; od 1963 mieszka w Szwajcarii; sukces odniósł debiutem dram. Namiestnik (1963, wyd. pol. 1964), w którym analizuje postawę papieża Piusa XII wobec zbrodni niem. nazistów dokonywanych na Żydach; w sztuce D/e Soldaten (1967) porusza m.in. problem zagadkowej śmierci gen. W. Sikor-skiego; w dramacie D/e Jurisfen (1980) piętnuje — na przykładzie premiera rządu Ba- 243 HOC denii-Wirtembergii, H. Filbingera — kariery polityków zachodnioniem. obciążonych nazistowską przeszłością; opowiadania, wiersze, eseje; powieść Miłość w Niemczech (1978, wyd. pol. 1984) przedstawia historię tragicznej miłości Niemki i Polaka wywiezionego na roboty. HOCHWALDER [~weldar] FRITZ (1911-76), dramatopisarz austr.; samouk; od 1938 w Szwajcarii; rozgłos zyskał dramatem hist. Święty eksperyment (1943, przekł. pol. "Dialog" 1960 nr 4) o upadku państwa jezuitów w Paragwaju 1767; problem odpowiedzialności za zbrodnie popełnione na rozkaz podjął w dramacie Oskarżyciel publiczny (1948, wyd. pol. 1971), w którym konfrontował nakaz zewn. z nakazem sumienia; ponadto komedia Mali-niarz (1965, przekł. pol. "Dialog" 1966 nr 6), poświęcona pogrobowcom nazizmu i ich zbrodniom. HODGINS [hodżynz] JACK (ur. 1938), prozaik kanad., piszący w języku ang.; jego twórczość, zabarwiona kolorytem lokalnym rodzinnej wyspy Vancouver, łączy elementy postmodernizmu i realizmu magicznego (powieść The Resurrection o f Joseph Bourne 1979, tomy opowiadań Spit Delaney's Island 1976, The Barciay Famiły Theatre 1981); w powieści powstałej w wyniku podróży do Irlandii The lnvention of the Worid (1977) wykorzystuje tradycję ustnej epiki irlandzkiej. HOEL [hu:l] SIGURD (1890-1960), pisarz norw.; powieści psychol. Pewnego dnia w październiku (1931, wyd. pol. 1935), Droga na kraniec świata (1933, wyd. pol. 1964), Zaklęty krąg (1958, wyd. pol. 1979), Spotkanie z minionymi latami (1954, wyd. pol. 1970), satyr, eseje, przekł. (utworów F. Kafki, .J. Conrada, W. Faulknera); powieść Spotkanie u milowego słupa (1947, wyd. pol. 1961) jest próbą psychol. wyjaśnienia zjawiska faszyzmu i kolaboracji w Norwegii w okresie II wojny światowej. HOFFMANN AUGUST HEINRICH, zw. Hoffmann von Fallersieben (1798-1874), poeta niem.; badacz zabytków literatury niem., zbieracz pieśni lud., m.in. śląskich; autor popularnych pieśni dziecięcych; zbiór pieśni polit. i wolnościowych (Unpolitische Lieder 1840-41) przyczynił się do utraty przez H. stanowiska prof. uniw. we Wrocławiu (1830-42); pieśń Deu-tschland, Deutschland uber alles (1841), pomyślana jako protest przeciw rozbiciu Niemiec, została użyta później, wbrew intencjom autora, jako szowinistyczny hymn narodowy. HOFFMANN ERNST THEODOR AMADEUS (1776-1822), niem. pisarz, kompozytor i rysownik; jeden z najwszechstronniejszych twórców epoki romantyzmu; 1804-07 przebywał w Warszawie, gdzie zał. towarzystwo muz. i organizował koncerty symfoniczne; od 1808 w Niemczech; komponował opery (Undine 1814), singspiele, utwory orkiestrowe; w twórczości lit. wprowadzał elementy fantastyki, tajemniczości, grozy: jego nowele i opowiadania (Obrazki fantastyczne w stylu Callota 1814-15, Bracia Serafiońscy 1819-21, zbiór zawierający m.in. baśniową Historię o dziadku do orzechów, nowelę Panna de Scudery) stały się tematem wielu utworów muz., m.in. R. Schumanna, J. Offenbacha, P.l. Czajkow-skiego, R. Wagnera; romans grozy Diable eliksiry (1815-16, wyd. pol. 1910), satyr.- grotes-kowa powieść Kota Mruczystawa poglądy na życie... (1820); Dzieła wybrane (t. 1-5 1958-62). HOFFMEISTER ADOLF (1902-73), czes. pisarz, publicysta, grafik, z zawodu prawnik; 1939-45 na emigracji, m.in. w USA, 1948-51 ambasador CSRS we Francji: współzałożyciel (1920) grupy poet. Devetsil, współpracownik awangard. teatru J. Wericha i J. Voskovca Os-yobozene divadlo; 1969-89 twórczość objęta zakazem publikowania i wystawiania; sztuki teatr, zebrane w tomach Hry s ayantgardy (1963) i Hry a protihry (tegoż roku); eseje i reportaże z podróży, m.in. Kalendar (t930), Podoby (1934), Amerićke houpaćky (1937), Madę in Japan (1958); wiersze, opowiadania (zbiory Podmorske hvezdy 1922), felietony, wspomnienia; liczne prace malarskie, grafiki, karykatury, ilustracje książkowe i kolaże prezentowane na wielu wystawach międzynarodowych. HOFMANNSTHAL [~sta:l] HUGO VON (1874-1929), austr. poeta i dramatopisarz; we wczesnej twórczości impresjonist. wiersze i dramaty liryczne (Wczoraj 1891, wyd. pol. 1911, Der Tor und der Tod 1893), typowe dla fin de siecle'u, później zwrot w kierunku uwspółcześnienia dramatu antycznego (Elektra 1903, Oedipus und die Sphinx 1905); H. był jednym z inicjatorów Salzburger Festspiele, pisał grane tam dramaty — sięgały one do tradycji misteriów i teatru barok. (Jedermann 1911, Das Salzburger grosse Welttheater 1923); autor librett do wielu oper R. Straussa (Kawaler srebrnej róży 1911, Kobieta bez cienia 1919); opowiadania; pol. wybór wierszy i dramatów Liryka (1984). HOFM0 GUNVOR (ur. 1921), poetka norw.; debiutowała zbiorem wierszy Jeg viii hjem til 244 HOL menneskene (1946), opisujących wojenne przeżycia i cierpienia ludzi; autorka wierszy rel. wyrażających niepokoje egzystencjalne, pełnych tajemniczych wizji; zbiory poet.: Fra en annen yirkelighet (1948), G/es? psi jorden (1971), /Va6o?(1987). HOFSZTEJN DOWID (1889-1952), poeta żyd., tworzący w językach jidysz i hebr.; pochodził z Ukrainy; współwydawca moskiewskiego mieś. "Sztrom", 1923 próbował osiedlić się w Palestynie, 1926 powrócił do ZSRR, 1949 aresztowany, skazany i stracony wraz z grupą pisarzy oskarżonych o żyd. nacjonalizm; autor nastrojowych liryków i niekonwencjonalnej poezji rewol.; Baj wegn (1919), Trojer (1922, z oryginalnymi ilustracjami M. Chagalla), Gek-l/bene werk (1968), Lider u n poems (1977); poi. przekł. utworów w antologii Stu trzydziestu poetów (1957) oraz antologiach poezji żyd. (1980, 1983). HOHL [ho;l] LUDWIG (1904-80), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; nonkonformistyczny samouk, żyt stale w niedostatku; dłuższe pobyty w Paryżu, Wiedniu i Hadze; mistrz filoz. eseju, posługujący się też poetyką aforyzmu; eseje filoz. Nuancen und Details (1939^2), opowiadania Bergfahrt (1972). H0JHOLT [hoj~] PER (ur. 1928), duń. poeta i krytyk lit.; pozostająca pod wpływem franc. symbolistów poezja eksperymentu słownego, tzw. systemowa, zabarwiona nonsensownym humorem, wyrażająca nastroje rozczarowania i zwątpienia; zbiory poet.: Poetens hoved (1963), S/iow(1966), Praksis (t. 1-3 1977-79); eseje (Cezannes metodę 1967). HOLAN YLADIMIR (1905-80), poeta czes.; początkowo zwolennik tzw. poezji czystej (zbiór Kameni, prichazis... 1937), w czasie II wojny świat, tworzył wiersze inspirowane wydarzeniami polit.; w latach 60. ukazywał sytuację człowieka we współcz. świecie; poemat Noc s Hamletem (1964), zbiory: Bo/es? (1965), Na sotnach (1967), Na cele licho (1977); pol. wybory Plącz symbolów (1978), Poezje wybrane (1978); przekł. poezji, m.in. roś., franc., pol. (J. Słowacki). HOLAPPA PENTII YIHTORI (ur. 1927), fiń. pisarz, tłumacz i dziennikarz; wiele lat mieszkał w Paryżu (zbiór esejów Tuntosarvilla 1963); jako prozaik znajdował się pod silnym wpływem franc. tzw. nowej powieści (Yksinaiset 1954); w ekspresywnej poezji próby przezwyciężenia absurdu i niemocy egzystencji (Katsokaa silmianne 1959). HOLBERG LUDVIG (1684-1754), pisarz duń., pochodzenia norw.; twórca duń. języka lit. i dramatu nar.; rzecznik oświecenia; rozgłos przyniósł mu poemat heroikomiczny Peder Paars (1719-20); pozycję literacką H. ugruntowała twórczość dram., podjęta po otwarciu w Kopenhadze sceny nar. (1722), dla której stał się gł. twórcą repertuaru; pisał zwł. komedie, czerpiąc motywy z utworów Terencjusza, Plauta i Moliera (Blacharz burmistrzem 1722, wyst. pol. 1967), wyd. w zbiorze Comoedier (t. 1-3 1723-25); po upadku teatru narodowego H. napisał w języku tac. utopijną powieść Podróż do krajów podziemnych Mikołaja Kli-miusza (1741, wyd. pol. 1819); ponadto prace filoz., hist., geogr. i prawnicze. HÓLDERLIN [holderłyn] FRIEDRICH (1770-1843), niem. poeta okresu klasyki; mistrz ody, elegii i hymnu, wyrażał w swej twórczości tęsknotę za idealnym porządkiem spot., którego wzorem byt dla niego świat antyczny (m.in. Hymne an die Freiheit 1791, Hymne an die Menschheit 1792, An die Deutschen 1799); z wirtuozerią posługiwał się antyczną metryką; gł. utwór H., powieść liryczna Hyperion albo Eremita w Grecji (1797-99, wyd. pol. w zbiorze Pod brzemieniem mego losu 1976), pisana w formie listów tytułowego bohatera do niem. przyjaciela, jest przeniknięta patriotyzmem i ubolewaniem nad ówczesną sytuacją Niemiec; Poezje wybrane (1964), M//ersze(1982). Z. ZYGULSKI Fryderk Holderlin, Wrocław 1964. HOLEĆEK JOSEF (1854-1929), czes. pisarz i publicysta; słowianofil; g3. jego dziełem jest cykl powieściowy Nasi (t. 1-10 1898-1930), dający kronikarski, ale tendencyjnie idealizowany obraz patriarchalnej wsi potudniowo-czes.; szkice z życia Bośni, Hercegowiny i Czarnogóry; tłumacz fiń. eposu Katowała i lud. epiki potudniowosłowiańskiej. HOLINSHED [hołynszed] RAPHAEL (?-1580?), kronikarz ang.; nazwisko H. łączy się z powstałym wg jego zamysłu dziełem Chronicles of England, Scotland and Ireland (t. 1-2 1577, t. 1-3 1587, wyd. pełne 1807-08), pisanym przez kilka osób i kontynuowanym po jego śmierci; praca stanowi skarbnicę cennych informacji hist. i geogr., czerpali z niej materiał źródłowy do swych sztuk pisarze el- żbietańscy, m.in. Ch. Marlowe do Edwarda II i W. Szekspir, m.in. do Makbeta, Króla Lira i Cymbelina. HOLLY JAN (1785-1849), poeta słowac, ksiądz katol.; przedstawiciel klasycyzmu; pisał w kształ- tującym się lit. języku słowac.; elegie, sielanki, 245 HOL ody, pieśni rel. (zbiór Katolicki'spevńik 1842); eposy z czasów wczesnohist.: Svatopluk (1833), Cyrillo-Methodiada (1835), S/aV(1839); przekt. utworów poetów gr. i rzymskich. HOLM SVEN (ur. 1940), duń. powieściopisarz i nowelista; tematem dominującym w jego twórczości jest problem rozpadu więzi rodzinnych w nowocz. społeczeństwie przem. (Życie prywatne 1974, przekt. pol. fragmentów w "Literaturze na Świecie" 1976 nr 12, Chory i wesoły 1972, wyd. pol. 1978) i zagrożeń, które niesie dla egzystencji człowieka rozwój cywilizacji i nauki (np. wizje zagłady atom. w powieści Termush 1967); opowiadania (przekt. pol. w antologiach: Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). H0LMEBAKK [holme~] SIGBJORN (ur. 1922), pisarz norw.; realist. powieści o życiu rybaków, zawierające elementy satyry spot.; także tematyka wojenna; Menneskefiskeren (1956), Emigranten (1959), Tamta zima (1964, wyd. pol. 1972). HOLMES [ho^z] OLIVER WENDELL (1809-94), pisarz amer., z zawodu lekarz; w środowisku intelektualno- artyst. Bostonu uchodził za autorytet w sprawach literatury i sztuki; w esejach, ujętych w formę fikcyjnych konwersacji, z humorem opisywał życie ówczesnej elity bostońskiej (m.in. tom The Autocrat af the Breakfast Table 1858); wiersze okolicznościowe; powieści, tzw. medyczne alegorie (Os/e Yenner 1861); biografia R.W. Emersona. HOLMSTRÓM RAGNAR, pseud. Pauł Michael Ingel (1894-1966), pisarz szwedz.; realist. powieści na motywach autobiogr. z życia robotników i rybaków pn. Szwecji; Ensamma manniskor (1924), Den langa resan (1924); przekł. pol. w antologii Drogi na głębinie (1971). H01-T KARĘ (ur. 1917), pisarz norw.; powieści o tematyce antywojennej, analizujące problem zła (Zabójstwo 1945, wyd. pol. 1974, Det storę weiskillet 1949); powieści hist., m.in. trylogia Kongen (1965-69) osnuta na motywach norw. średniowiecza — uważana za jedno z najistotniejszych dzieł hist. i psychol. we współcz. literaturze norw.; także książki dla dzieci i słuchowiska. HOLTEI [~ta'] KAR L VON (1798-1880), pisarz niem.; autor widowisk muz. wzorowanych na franc. wodewilu (Lenore 1829, na motywach ballady G.A. Burgera), sztuki osnutej na tle epizodu z życia T. Kościuszki Stary wódz (1829, wyd. pol. 1917); wiersze pisane gwarą śląską (Schlesische Gedichte 1830); powieść autobiogr. Vierzig Jahre (1843-50); także występy aktorskie. HOŁUB MIROSLAY (ur. 1923), poeta czes.; należy do kręgu tzw. poetów dnia powszedniego, skupionych wokół czasopisma ,,Kve-ten"; tworzy g3. lirykę (pol. wybór Model człowieka 1969, także przekł. w Antologii poezji czeskiej i słowackiej XX wieku 1972); eseje, reportaże; przekt. współcz. poezji pol. (T. Różewicz). HOLZ [hole] ARNO (1863-1929), pisarz niem.; jeden z gł. teoretyków tzw. konsekwentnego naturalizmu niem. (wywarł znaczny wpływ na twórczość G. Hauptmanna); dramat O/e Familie Selicke (1890), zbiory wierszy, m.in. im-presjonist. Phantasus (1898-99) — utwór, w którym H. odrzucił metrum i rym, pozostawiając jedynie naturalny, wewn. rytm języka, uzależniony od dynamiki treści. HOŁOBOROD'KO WASYL (ur. 1945), poeta ukr.; uprawia lirykę refleksyjną utrzymaną w poetyce surrealizmu; zbiory wierszy, m.in. tetiucze wikonce (Paryż-Baltimore 1970), Ze-łen den (1988), Kały na ob Rizdwi (1992), łkar na motylich skrzydłach (1990,wyd. pol. 1995); poi. przekł. w antologii rybo-wino-kur (1994). HOŁOWACKI JAKIW (1814-88), ukr. poeta i folklorysta, duchowny greckokatol.; 1864-66 rektor uniw. we Lwowie; przedstawiciel romantyzmu w literaturze ukr.; czł. ugrupowania poet. Ruska Trijcia; 1836 współautor jej almanachu "Rusałka Dnistrowaja" (wraz z l. Wahyłewyczem i M. Szaszkewyczem), autor studium o folklorze ukr. Narodni pisni Hatyćkoj ta uharśkoji Rusi (cz. 1-4 1878). HOLOWKO ANDRIJ (1897-1972), pisarz ukr.; od 1922 czł. grupy Płuh, skupiającej pisarzy chłopskich; autor nowel dla dzieci i młodzieży (Możu 1926) oraz powieści z życia wsi ukr. w okresie wydarzeń rewol. 1905-07 (Matka 1932, wyd. pol. 1956) i utrwalania władzy radź. (Burjan 1927); opowiadania i szkice z czasów II wojny świat., dramaty. HOMER (VIII w. p.n.e.?), poeta gr.; uważany za autora Iliady i Odysei, 2 wielkich eposów, pisanych heksametrem daktylicznym; są to pierwsze zachowane utwory w literaturze europejskiej; Iliada — to opowieść o gniewie Achillesa, jej akcja rozgrywa się w ostatnim roku wojny trojańskiej; Odyseja przedstawia opis pełnej przygód tułaczki Odyseusza, jed- 246 HOR nego z bohaterów walk pod Troją, powracającego w końcu do rodzinnej Itaki. Wg tradycji H. byt ślepym śpiewakiem wędrownym, aojdą, a o miano jego ojczyzny spierało się 7 miast. Zagadnienie autorstwa poematów, tzw. kwestia Homerowa, było przedmiotem sporu rozpętanego w XVIII w. wystąpieniem F.A. Wolfa; wg tzw. pluralistów poematy zostały spisane i złożone w całość w VI w. p.n.e. w Atenach z przekazywanych ustnie pieśni różnych autorów, tę opinię miały po-twiedzać pewne niekonsekwencje w tekstach, tzw. unitaryści natomiast dowodzili jedności kompozycji i techniki poetyckiej; z nowocz. analiz wynika, że Iliada i Odyseja są efektem długiego, sięgającego epoki mykeńskiej, rozwoju gr. poezji epickiej, przekazywanej ustnie, jej dorobek w postaci repertuaru pieśni bohaterskich oraz techniki poet. wykorzystał poeta (jeden lub dwóch?) do stworzenia wielkiej, starannie przemyślanej kompozycji. Poematy H. były w Grecji podstawą wyk- ształcenia, inspirowały staroż. literaturę i sztukę, uchodziły za skarbnicę wiedzy; z badań nad poezją H. narodziła się filologia, od przekt. Odysei na łacinę przez Liwiusza An-dronikusa rozpoczęła się literatura rzym.; pod wpływem H. kształtowała się wielka epika eur. (Wergiliusz, Dante Alighieri, A. Mickiewicz); w Polsce tłumaczony m.in. przez J. Kochanowskiego, F. K. Dmochowskiego (pierwszy pełny przekł. Iliady), J.l. Przybylskiego, ostatnie przekłady — K. Jeżewskiej, J. Parandows-kiego, l. Wieniewskiego, J. Wittiina. A. KROKIEWICZ Moralność Homera i etyka Hejzoda, Warszawa 1959; K. KUMANIECKI, J. MAMKOWSKI Homer, Warszawa 1974; H. WOJTOWICZ Funkcja kompozycyjna porównań Homera, Lublin 1971. HONCZAR OLEŚ (OŁEKSANDR) (ur. 1918), ukr. pisarz i działacz spot.-polit.; w trylogii powieściowej Chorążowie (1946-48, wyd. pol. 1951), powieściach Człowiek i broń (1960, wyd. pol. 1963), Cyklon (1970, wyd. pol. 1976) dominował temat wojny; liryczna powieść Tronka (1963) ukazywała atmosferę postalinowskiej "odwilży"; w głośnej powieści o ambicjach historiozoficznych Sobór('\96S, wyd. pol. 1971) H. odtwarzał obraz spustoszeń poczynionych przez agresywną sowietyzację w sferze etyki i kultury nar.; powieści psychol. (Bereh tubowi 1976) i filoz. (Bryhantyna 1973, Nowa żona 1980); zbiory opowiadań. HONEGGER ARTHUR (ur. 1924), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; w powieściach Drę- czycf'e/e(1974, wyd. pol. 1978) i Der Ehemalige (1979) nawiązuje do przeżyć z dzieciństwa — wyrost pozbawiony opieki rodziców w zakładzie opiekuńczym, pracował jako parobek i wykonywał wiele prac dorywczych. HONWANA LUIS BERNARDO (ur. 1942), angolski prozaik, tworzący w języku portug., polityk; po studiach w Lizbonie przebywał na emigracji (Szwajcaria, Algieria, Tunezja), współpracował z Frontem Wyzwolenia Mozambiku (PRELIMO); 1987-91 min. kultury Mozambiku; wydał zbiór opowiadań Nosmatamos a cao tinhoso (1964). HOOD [hud] THOMAS (1799-1845), ang. poeta i humorysta; wiersze liryczne, aforyzmy, satyry, opowiadania żartobliwe oraz poematy o wymowie spot. (Pieśń o koszuli 1843, wyd. anonimowe); przekł. pol. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). HOOFT PIĘTER CORNELISZOON (1581-1647), hol. poeta, dramatopisarz i historyk; wybitny humanista; w twórczości H. wpływy poetów klas. (Owidiusz, Horacy), F. Petrarki, poetów z franc. grupy Plejada; poezje miłosne (zwł. sonety stanowiące najwyższe osiągnięcie re-nes. poezji niderl.), elegie, dramat z elementami bukolicznymi (Granida 1605), komedie (Warenar'\G'\6), klasycyst. dramaty dotyczące historii Holandii (Geeraerdt van l/e/sen 1613, pierwszy dramat niderl. zachowujący jedność czasu, miejsca i akcji); dzieło historiograf. o wartościach artyst. Nederlandsche Historien (t. 1-20 1642, t. 21-27 1654). HOPKINS [~kynz] GERARD MANLEY (1844-89), poeta ang.; wychowany w duchu anglik., 1866 przeszedł na katolicyzm, od 1868 jezuita; jego kontemplacyjna liryka, eksperymentująca w zakresie metryki i rytmu, a zarazem sięgająca do tradycji najdawniejszych, zyskała mu miano najwybitniejszego ang. poety rel. i prekursora przemian wersyfikacyjnych w poezji ang. XX w. (wyd. pośmiertnie przez R. Bridgesa zbiór Poems 1918); pol. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 3 1974), także wybory pol.: Wybór poezji (1981), 33i4//ersze(1992). HORA JOSEF (1891-1945), poeta czes.; jeden z gł. przedstawicieli nurtu proletariackiego (zbiór Pracujiciden 1920); zbiory liryki osobistej i patriotycznej (Struny ve v6tru 1927, Domov 1938); przekt. literatury roś., m.in. utworów A.S. Puszkina, M.J. Lermontowa; publicystyka. HORACY, Ouintus Horatius Flaccus (65-8 p.n.e.), jeden z największych liryków rzym.; należał do lit. kręgu Mecenasa; syn wyzwoleńca. Z początkowego okresu twórczości 247 HOR H. (41-30) pochodzą, wzorowane na utworach Lucyliusza, Menipposa z Gadary i stoic-ko-cynickiej diatrybie, 2 księgi Satyr, ośmieszających wady i słabości ludzkie, oraz księga jambów — Epod, atakujących lichwiarzy, złośliwych krytyków, lichych poetów itp. Nieśmiertelną sławę przyniosły H. bogate w miary wierszowe Pieśni (zw. też odami), wzorowane gł. na poezji Alkajosa, Safony i Anakreonta, wśród nich również ody rzym. — wyraz aprobaty programu polit. ces. Oktawiana Augusta; w związku z uroczystościami na rozpoczęcie nowego wieku powstała w 17 r. Pieśń stulecia. Ostatni okres twórczości H. (23-8) zamykają 2 księgi Listów, będących wierszowanymi gawędami na tematy filoz.-lit.; jest wśród nich list Do Pizonów, znany także jako Sztuka poetycka — esej o poezji, dotyczący gł. dramatu, tłumaczony na wiele języków, który był podstawą poetyki eur. do pocz. XIX w., podobnie jak pieśni — wzorem dla eur. liryki; Opera omnia H. (t. 1-2 1986-88) —wydanie dwujęzyczne. K. ZARZYCKA-STAŃCZAK Z badań nad pierwszym zbiorem pieśni Horacego, Wrocław 1969; A. WOJCIK Talent i sztuka. Rzecz o poezji Horacego, Wrocław 1986. HORAK KAROL (ur. 1943), słowac. pisarz, reżyser i teoretyk teatru; autor powieści o tematyce wiejskiej Cukier (1977, wyd. pol. 1983) i tomu eksperymentalnych opowiadań Supis dravcov (1979); prace teoret. (Slovo, pohyb, gęsto, h/ar 1977), liczne scenariusze. HORDYNSKI SWIATOSŁAW (ur. 1906), ukr. poeta, tłumacz i malarz; od 1914 na emigracji w Niemczech, od 1949 w USA; uprawia lirykę intymną i filoz., często zawierającą reminiscencje z okresu wojny; zbiory wierszy, m.in. Barwy i liniji (1933), Łehendy hir, Sim lit (oba — 1939); przekt. utworów m.in. G. Apolli-naire'a, Ch. Baudelaire'a, G. Byrona, J.W. Goethego, Horacego, V. Hugo, F. Yillona, J. Słowackiego; projekty malowideł sakralnych i mozaik w kościołach obrządku bizant.- ukr.; opracowania graf. utworów lit., ekslibrisy. HÓRNIK MICHAŁ (1833-94), górnołużycki działacz nar., pisarz i publicysta; czł. Cześ. Królewskiego Tow. Nauk.; założyciel (1860) i red. pierwszego czasopisma lit. "Łuźićan" oraz (1868-94) periodyku nauk. "Casopis Macicy Serbskeje"; autor wierszy patriotycznych, popularnych powiastek dla ludu; przełożył i dopełnił dzieło Wilhelma Bogusławskiego Histo-rija serbskeho naroda (1884); tłumacz literatur słów., w tym poezji pol., m.in. J. Kochanowskiego, A. Malczewskiego, B. Zaleskiego. HOROY PAVOL (1914-75), poeta słowac.; początkowo twórczość refleksyjna o wymowie antywojennej (zbiory: Zradne vody spodne 1940, Nioba matka nasa 1942), w późniejszym okresie — problematyka filoz. i społ. {Sińce nad nami 1954, Yysoke letne nebe 1960); tłumacz utworów L. Staffa; pol. wybór Podziemna rzeka (1978). HORTENSJUSZ, Ouintus Hortensius Horta- lus (114-50 p.n.e.), mówca rzym.; w 69 r. konsul; g3. przedstawiciel stylu azjańskiego w wymowie, kwiecistego, patetycznego i silnie zretoryzowanego; obok Cycerona najwybitniejszy mówca okresu republiki i jego rywal; obrońca sądowy w najważniejszych procesach (m.in. Werresa); zachowały się drobne urywki mów oraz fragment utworu opisującego tzw. wojnę sprzymierzeńczą. HORYATH |VAN (1904-60), pisarz słowac.; 1950-59 więziony z przyczyn polit.; czołowy przedstawiciel prozy okresu międzywojennego, autor ekspresjonist. opowiadań (tomy Clovek na ulici 1928, Wiza do Europy 1930, wyd. pol. 1981, Tak są to mało stat' 1944). HORYATH [~wa:t] ODOM VON (1901-38), austr. dramatopisarz i prozaik, pochodzenia węg.; od 1938 na emigracji w Paryżu; w swoich utworach demaskował mentalność drobno-mieszczańską, ukazując jej podatność na wpływy faszyst.; dramaty, m.in.Opowieści Lasku Wiedeńskiego (1931, wyst. pol. 1973), Ita-lienische Nacht (1931), Kasimir und Karolinę (1932) —wyst. pol. obydwu sztuk pt. A miłość nigdy się nie kończy (1976); powieści, opowiadania (pol. wybór prozy w zbiorze Epoka ryb 1979); twórczość H. przeżywała renesans w latach 60. i 70., stanowiąc wzorzec i źródło inspiracji dla młodej, kryt. dramaturgii w RFN (F.X. Kroetz, M. Sperr i in.); zmarł śmiercią tragiczną. HOSTOYSKY EGON (1908-73), powieściopi-sarz czes.; 1937^9 w służbie dyplomatycznej, od 1949 na emigracji w USA; jeden z gł. reprezentantów czes. prozy psychol. lat 30. (Ztraceny stin 1932), a w latach 40. prozy o tematyce egzystencjalnej (Sedmkrat v hlavni ułożę 1946); w najważniejszej w jego dorobku powieści YSeobecne spiknuti(1 wyd. w języku ang. 1961, wyd. czes. 1969) ukazał uniwersalne problemy ludzkiej egzystencji na tle pokoleniowych doświadczeń inteligencji, m.in. żyd., w Europie Srodk. i Ameryce Północnej. HOUSEMAN [ha"sman] ALFRED EDWARD (1859-1936), ang. poeta i filolog klas.; klasy- 248 HUC cyst. w formie liryki elegijne, podejmujące tematykę przemijania i śmierci (zbiory A Shrop-shire Lad 1896, Last Poems 1922, Morę Poems 1936); pol. przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 3 1974). HOWANNISJAN HOWANNES, Joannisjan Joan-nes, zw. też Owannesjan (1864-1929), poeta orm.; mistrz liryki miłosnej; autor wierszy patriotycznych; wiele miejsca poświęcił spot. problemom Armenii; zbiory wierszy, m.in. Jerku czanapar (1882), Sam / wer (1896), ballady Wahagni Cynundy (1904) i in.; tłumaczył na język orm. utwory poetów roś. i zachodnioeuropejskich. HOWELLS [ha"elz] WILLIAM DEAN (1837-1920), amer. pisarz i krytyk lit.; 1871-81 red. nacz. czasopisma lit. "Atlantic Monthly"; 1908-20 prezes American Academy of Arts and Letters; współtwórca i teoretyk amer. powieści realist., której przypisywał doniosłą funkcję społ. i mo- raino-wychowawczą (Criticism and Fiction 1891); patronował twórczości M. Twaina, H. Jamesa i pierwszych naturalistów; kształtował gusta lit. swej epoki, przełamywał her-metyzm kultury amer., konfrontując ją z prądami panującymi wówczas w Europie; liczne powieści o tematyce obyczajowej i spot. (The Rise ofSilas Lapham 1885, Nowe łaski fortuny 1890, wyd. pol. 1969), nowele, dramaty, książki podróżnicze (m.in. z pobytu we Włoszech), zbiory szkiców lit. i autobiogr., wiersze. HRABAL BOHUMIL (ur. 1914), pisarz czes.; twórca nowatorskiej prozy, w której nawiązuje do surrealizmu i tradycji pisarskiej J. Haska; opowiadania, m.in. tom Bar Świat (1965, wybór pol. 1968), cykl opowieści groteskowych opartych na wątkach autobiogr. (Lekcja tańca dla starszych i zaawansowanych 1964, wyd, pol. 1967; Postrzyżyny 1976, wyd. pol. 1980; Zbyt głośna samotność 1976, wyd. pol. 1978; Taka piękna żałoba 1979, wyd. pol. poza cenzurą 1983; Skarby świata całego 1981, wyd. pol. 1985; trylogia Wesela w domu, Vita nuova, Przerwy w zabudowie 1987, wyd. pol. poza cenzurą cz. 1 1989, cz. 3 1988; Jak obsługiwałem angielskiego króla 1982, wyd. pol. poza cenzurą 1989), opowieść z okresu okupacji niem. Pociągi pod specjalnym nadzorem (1965, wyd. pol. 1969). HREBINKA JEWHEN (1812^8), pisarz ukr.; wydawca almanachu "Łastiwka" (1841); autor bajek opartych na folklorze (Malorossijskije prikazki 1834), wierszy lirycznych (Czowen, Ukrajinśka mełodija); wiele utworów pisał w języku roś., m.in. słynny romans Oczy czarne, powieści romant. (Czajkowskij 1843) oraz opowieści utrzymane w poetyce naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.), m.in. Zapiski studienta (1841). HRINCZENKO BORYS, pseud Wasyl Cza|-czenko (1863-1910), ukr. pisarz, językoznawca i etnograf; działacz oświat., wydawał ukr. podręczniki i książki dla ludu, oprać. Sfowar ukrajinśkoji mowy (t. 1—4 1907-09); wiersze, nowele, dramaty o tematyce społ. (Nachmu-ryło 1899) i hist.; liczne prace folklorystyczne, bibliogr. i etnogr.; przekł. utworów, m.in. J.W. Goethego, F. Schillera, H. Heinego i A.S. Puszkina. HRUBIN FRANTiSEk (1910-71), pisarz czes.; liryka miłosna (m.in. zbiór Zpwano z dalky 1933); w poet. wizji kraju ojczystego i przyrody akcenty katastrofizmu (tom Hirosima 1948); proza liryzowana Dom, wiąz i rzeka (1958, wyd. pol. 1962); dramaty: Srpnova nedele (1958), Knstalova noc (1961), mikropowieść Złota reneta (1964, wyd. pol. 1968), wiersze dla dzieci; przekt. poezji franc. i rosyjskiej. HRUŚOYSKY JAN (1892-1975), stowac. prozaik i publicysta; 1941—44 pracownik urzędu propagandy państwa słowac.; autor ekspre-sjonist. utworów, gł. o tematyce wojennej, których akcja rozgrywa się we Włoszech; tomy opowiadań (Pompiliova Madona 1923, Dolo-rosa 1925), mikropowieść Muz s protezou (1925); wspomnienia Umelci a bohemi (1963). HU SHI, Hu Szy (1891-1962), chin. pisarz, historyk literatury i filozofii; od 1948 w USA i na Tajwanie; uczestnik tzw. rewolucji literackiej (1915-19); przedstawiciel poezji eksperymentalnej, która wprowadzała awangard, formy eur. do literatury chin.; wydawca klas. powieści chińskich. HUBAY [hyboi] MIKLOS (ur. 1918), węg. dra-matopisarz i eseista; 1948-57 kier. lit. Teatru Narodowego w Budapeszcie, 1981-86 prezes Stów. Pisarzy Węg.; prezes węg. oddziału Pen CIubu; początkowo tworzył dramaty o tradycyjnej formie, od pół. lat 60. sięgał po nowocz. formy sceniczne; dramaty poświęcone problematyce psychol.-moralnej, m.in. Kesdobalok (1957) —tragiczny obraz duchowego kryzysu młodego pokolenia, Szkoła geniuszów (1966, wyd. pol. 1968); zbiory dramatów (m.in. Bucsu a csodaktol •\979, Vilagvegjatekok 1984), rozpraw i esejów o teatrze i dramacie węg. (m.in. Aranykor)972). KUCAŁO JEWHEN (ur. 1937), pisarz ukr.; autor przenikniętych liryzmem obrazków z życia wsi 249 HUC i miasta (zbiór opowiadań Jabłka z jesiennego sadu 1964, wyd. pol. 1971), powieści spot.- psychol., m.in.: Domowe ognisko (1968, wyd. pol. 1971) i Dziewczęta na wydaniu (1971, wyd. pol. 1977), oraz powieści Pożyczony] czolowik (1981), utrzymanej w poetyce realizmu magicznego (nurt łączący elementy realist. i fantastyczne), zbiory wierszy. HUCH RICARDA, pseud. RIchard Hugo (1864-1947), pisarka niem.; 1933 wystąpiła na znak protestu z Prus. Akad. Literatury; powieści z życia patrycjatu hanzeatyckiego (m.in. Wspomnienia Ludolfa Ursieu Juniora 1893, wyd. pol. 1983); beletrystyka hist., m.in. o walkach G. Garibaldiego (Die Yerteidigung Roms 1906, Der Kampf urn Rom 1907), trylogia o wojnie 30-letniej, proza biogr., poezje, prace kryt. i historycznolit., opowiadania. HUCHEL PETER (1903-81), poeta niem.; od 1949 red. nacz. czołowego pisma lit. NRD "Sinn und Form"; 1962 zmuszony do ustąpienia ze stanowiska; 1971 opuścił NRD i przez Monachium udał się do Rzymu; twórczość poet. związana z realiami i krajobrazem rodzinnej okolicy marchijskiej; zajmował się także problematyką społ., przeciwstawiając się typowej dla niem. faszyzmu ideologii Blut und Boden (tzw. wspólnocie krwi i ziemi); wybór pol. Wiersze (1967). HUDSON [hadsn] WILLIAM HENRY (1841-1922), pisarz ang., pochodzenia amer.; wychowany w Argentynie, od 1874 w W. Brytanii; powieści z życia mieszkańców Ameryki Pd. (Green Mansions 1904) i o tematyce ang., w których przeciwstawiał piękno przyrody współcz. kulturze wielkomiejskiej (m.in. Shepherd's Life 1910); powieść autobiogr. Far Away and Long Ago (1918); liczne studia ornitologiczne. HUELSENBECK [~bek] RICHARD (1892-1974), pisarz niem.; należał do inicjatorów dadaizmu w Zurychu (1916) oraz w Berlinie (1917); autor manifestów oraz opowiadań; 1936 wyemigrował do USA; od 1970 w Szwajcarii. HUGHES [hju:z] JAMES LANGSTON (1902-67), pisarz amer.; czołowa postać Harlem Renais-sance, ruchu lit. zrodzonego w okresie międzywojennym w środowisku nowojorskiego Har-lemu; wiersze i pieśni oparte na folklorze murzyńskim (zbiór The Weary Blues 1926); w powieściach i opowiadaniach dał wyraz zaangażowaniu w kwestie równouprawnienia spot. Murzynów (Not Without Laughter 1930, Simple Speaks H/s Mind 1950); libretta do oper jazzowych i musicali, autobiografia Wielkie morze (1940, wyd. pol. 1949). HUGHES [hju:z] TED (ur. 1930), mąż S. Plath, poeta ang.; oryginalna liryka H. swoją wital-nością i brutalnością kontrastuje z dyscypliną formalną i intelektualną poezji twórców działających w latach 50. (grupa poet. The Move-ment); metaforyka jego wierszy, wyrażających stany świadomości i podświadomości człowieka, wywodzi się z zafascynowania pięknem i surowością przyrody, szczególnie uderzająca jest tematyka tworzenia i rodzenia oraz kluczowy dla całej poezji motyw drapieżnego ptaka; zbiory: The Hawk in the Rain (1957), Lupercal (1960), Moortown (1979), Remains ofElmetC\979), River C\963); Wiersze wybrane (1975); sztuki teatr., utwory dla dzieci, szkice o poezji; także opowiadania (pol. wybór Deszczowy koń 1982); 1984 otrzymał tytuł poeta laureatus. HUGO [ugo] VICTOR MARIE (1802-85), franc. pisarz i polityk; przywódca i teoretyk romantyzmu. Początkowo zwolennik Burbonów, później popierał rewolucję lipcową 1830, uczestniczył w rewolucji lutowej 1848, był deputowanym do Konstytuanty; jako żarliwy demokrata i liberał, po zamachu stanu Napoleona III (1851) opuścił kraj; powrócił do Paryża 1870; będąc deputowanym do Zgromadzenia Nar. sprzeciwiał się prześladowaniu komunardów; od 1876 czt. Senatu. Po ogłoszeniu zbiorów poezji Odes et ballades (1826) i Les orien-tales (1829) stał się czołową postacią franc. romantyzmu; stworzył arcydzieła liryki (Les feuilles d'automne 1831, Les contemplations 1856), epiki (Legenda wieków, cz. 1-3 1859-83, wyd. pol. cz. 1 1860) i satyry polit. (Chłosta 1853, wybór pol. 1952); jego twórczość poet. odznacza się różnorodnością formy oraz głęboką wrażliwością na otaczający świat; wywarł poważny wpływ na poezję franc. od J.A. Rimbauda do surrealistów. W dziedzinie teatru zasłynął jako autor manifestu franc. romantyzmu — przedmowa do dramatu Cromwell (\Q27, przekt. pol. w: Manifesty romantyzmu 1790-1830 1975); gł. sztuki H., dramaty wierszem: Hernani, czyli Honor kastylski (1830, wyd. pol. 1830) i Ruy S/as (1838, wyst. pol. 1841) stały się okazją do gwałtownych starć między zwolennikami romantyzmu i klasycyzmu; słynnym wydarzeniem była burzliwa premiera Hernaniego za- powiadająca zwycięstwo romantyków. H. jest autorem wielu powieści, z których najbardziej znane to historia z dziejów średniow. Paryża Katedra Marii Panny w Paryżu (1831, 1 wyd. pol. pt. Kościół P. Marii w Paryżu 1846) oraz 250 HUS przeniknięty humanitaryzmem utwór Nędznicy (1862, wyd. pol. 1862), obraz rewolucyjnej i burżuazyjnej Francji, ukazujący konflikt jednostki ze społeczeństwem; ponadto Pracownicy morza (1866, wyd. pol. 1866), Człowiek śmiechu (1869, wyd. pol. 1869), Rok 93 (1874, wyd. pol. 1874). H. pozostawił także parnflety polit. (Napoleon Mały 1852, wyd, pol. 1930), szkice z podróży (Ren 1842, wyd. pol. 1987) i hist.; Dzieła (t. 1-28 1928-31), Poezje polityczne (1954), Liryki i poematy (1962), Poezje wybrane (1976), Poematy wybrane (1985). A. MAUROIS Olimp/o, czyli Życie Wiktora Hugo, Warszawa 1957; J.-B. BARRERE Hugo. Człowiek i dzie-lo, Warszawa 1968; J. PARVI Polska w twórczości i działalności Wiktora Hugo, Warszawa 1977. HUIDOBRO [u'do~] VICENTE (1893-1948), poeta chilijski, tworzący w języku hiszp. i franc.; należał do grupy poetów propagujących w krajach Ameryki Lać. awangard, kierunki poezji eur.; w manifestach poet. i pismach prozą głosił program poezji spontanicznej i autonomię sztuki wobec rzeczywistości, stając się inicjatorem kierunku poet. zw. kreac-jonizmem; m.in. zbiory El espejo de agua (1916), Altazor(W\}, Ver y palpar (1941). HULME [hju:m] THOMAS ERNEST (1883-1917), ang. filozof, eseista i poeta; jeden z czołowych twórców imagizmu, kierunku poet. postulującego swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu; zwolennik H. Bergsona i tłumacz jego dzieł; nieliczne wiersze, eseje filoz. (tomy Speculationes 1924, Notes on Language and Style 1929). HULTBERG PEER (ur. 1935), duń. prozaik, eseista, krytyk lit., tłumacz; ukończył studia slawistyczne na uniw. w Kopenhadze i w Warszawie; opublikował pracę doktorską o stylu wczesnej prozy fabularnej Wacława Berenta; powieści (Praeludier 1989, Byen og mrden 1992), opowiadania (przekł. pol. noweli Do mego cziczerona, inspirowanej poezją A. Mickiewicza w antologii Buty są ważne 1976). HULAK-ARTEMOWSKI PETRO (1790-1865), ukr. poeta i uczony; autor parodii lit. i parafraz (m.in. pierwszych w literaturze ukr. ballad romant. Rybalka 1827, wg J.W. Goethego i Twardowśkyj'\627, wg A. Mickiewicza); wiele bajek pisanych pod wpływem l. Krasickiego (Pan ta sobaka 1818); przekł. m.in. utworów J.J. Rousseau, J. Miliona. HUNT [hant] JAMES HENRY LEIGH (1784-1859), ang. krytyk i poeta; wydawca postępowych periodyków (m.in. ,,Liberał" 1822-23, wraz z Q. Byronem); pierwszy wysoko ocenił twórczość J. Keatsa i P.B. Shelleya; autor esejów o wspótcz. literaturze romant. (bogaty obraz życia lit. w Autobiography 1850), poematów (777e Story of Rimini 1816), wierszy; pol. przekt. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971, m.in. wiersz Do Kościuszki}. HUOYINEN VEIKKO (ur. 1927), pisarz fiń.; w humorystyczny i satyr, sposób, w stylu N.W. Gogola, opisywał rzeczywistość lapońską (Myśliciel z Jastrzębiej Polany 1952, wyd. pol. 1968); autor satyr antywojennych (Rauhan-piippu 1956) i antymilitarnych (Hycler. Życie i działalność Hitlera 1971, wyd. pol. 1991) oraz antycywilizacyjnych (Lampaansyójat 1970). HURBAN JÓZEF MILOSLAY (1817-88), stowac. pisarz i działacz nar., pastor; współpracownik L'. Stura; 1846 zał. czasopismo "Slovenske pohl'adi"; romant. liryka patriotyczna, powieści hist. i nowele (0/e/'tó/'1846), także opowiadania satyr, (m.in. Od Siłyestra do Troch kral'ov 1847); doniosłe znaczenie mają jego prace historycznolit. Slovensko a jeho żivot literarny (1846-51) — pierwsza próba syntet. przeglądu literatury stawać., Stur (1881-84); pisma teologiczne. HURLO ALEŚ (1892-1938), poeta biatorus.; podczas l wojny świat, służył w marynarce wojennej; brat udział w szturmie na Pałac Zimowy; uprawiał lirykę pejzażową, przenikniętą motywami rewol.; wiersze poświęcone życiu wsi oraz marynistyczne (zbiory: Bar-wionak 1924, Zornaźć 1927, Mieży 1929). HURTADO DE MENDOZA [urtado de ~4a] DIEGO (1503-75), hiszp. historyk i poeta; wybitny stylista, autor dzieła hist. La guerra de Granada (1627), wzorowanego na utworach pisarzy rzym.; w liryce stosował często wł. formy stroficzne; przez długi czas przypisywano mu autorstwo Żywota Łazika z Tormesu. HURYNOWICZ ADAM HILARY (1869-94), biatorus. poeta i folklorysta; wiersze o charakterze odezw rewol., wyrażające protest przeciw caratowi, poezje elegijno-krajobrazowe; pisał także po polsku, wydawca folklorystycznego Zbioru rzeczy białoruskich... (1893); tłumacz utworów A. Mickiewicza, J. Kasprowicza, E. Orzeszkowej; pol. przekt. wierszy H. w Antologii poezji białoruskiej (1978). HUS JAN (1369-1415), czes. reformator rel., teolog, pisarz i kaznodzieja; twórca husytyz-mu; odrzucając autorytety kość., za wyłączne kryterium wiary uznawał Pismo Święte, Kościół 251 HUS zaś uważał za ciało mistyczne, którego głową jest Chrystus, a członkami wybrani przez Boga sprawiedliwi; odrzucał zasadność ekskomu-niki, negował znaczenie absolucji kapłańskiej, potępiał sprzedawanie odpustów; występował też przeciw dominacji kultury niem. w Czechach; ekskomunikowany przez papieża Jana XXII 1412 opuścił Pragę; sobór w Konstancji potępił jego poglądy jako herezję i przekazał H. władzom świeckim, które osądziły go i spaliły na stosie, ignorując gwarancje bezpieczeństwa udzielone mu przez króla czes. Wacława IV. H. pozostawił wiele pism w języku łac. — kazań, traktatów i polemik (np. Tractatus de Ecciesia 1413, wymierzony przeciw przywilejom hierarchii kość. i jej moralnemu rozkładowi), a także czes., przeznaczonych dla szerszego kręgu wiernych, m.in. Yyklad Viery, Desatera, a Paterę (1412), O poznani' cesty prave k spaseni (po 1412), Knizky o svatokupectvi' (po 1412), Postiia (1413); przyczynił się do rozwoju czes. pieśni rel. jako autor i adaptator tekstów, wprowadzając do nabożeństw śpiew w języku nar.; przypisuje mu się również autorstwo napisanej ok. 1410 rozprawy łac. De or-thographia Bohemica, wyjaśniającej zasady uproszczonej pisowni czeskiej. HUSEYIN RAHMI GURPINAR -> Gurpmar Huseyin Rahmi. HUTTEN ULRICH VON (1488-1523), niem. pisarz polit. i humanista; pod koniec życia zwolennik reformacji, którą propagował w swojej działalności publicyst.; współautor drugiej części ->• Epistolae obscurorum virorum (t. 1-2 1515-17); autor wierszy, odezw, komedii i dialogów (wzorowanych na Lukianie), licznych rozpraw i polemik, w których krytykował duchowieństwo katolickie. HUXLEY [haksly] ALDOUS (1894-1963), pisarz ang.; od 1937 w USA; debiutował jako poeta symbolista (zbiór The Burning Wheel 1916); w powieściach i nowelach zawarł refleksję nad przyszłym losem wspótcz. cywilizacji, nakreślił też satyr, wizerunek współcz. środowisk intelektualnych (Kontrapunkt 1928, wyd. pol. pt. Ostrze na ostrze 1932; antyutopia Nowy, wspaniały świat 1932, wyd. pol. 1933; Niewidomy w Ghazie 1936, wyd. pol. 1938; Po wielu latach 1939, wyd. pol. 1993; Geniusz i bogini 1955, wyd. pol. 1993); najswobodniej wypowiedział się w wysoko cenionej za wszechstronność i wrażliwość artyst. eseistyce (Col-lected Essays 1959); w późniejszej twórczości zwrócił się ku filozofii mistycyzmu (studium Perennial Philosophy 1935). HUYGENS [1-io'chsns] CONSTANTIJN (1596-1687), poeta hol., tworzący w językach tac., ang., franc., wt. i niderl.; poezje liryczne (m.in. zbiór wierszy i poematów Korenbloemen 1658), satyr.- moralizatorskie, epigramaty, re-alist. farsa Trijntje Comelis (1657), autobiogr. poemat CIuyswerck (1683); także kompozycje muz. (psalmy). HUYSMANS [uisma:s] JORIS KARL, wtaśc. Ge-orges Charles Huysmans (1848-1907), pisarz franc.; początkowo związany z naturalizmem (czł. tzw. grupy medańskiej; powieści, m.in. En menage 1881); punktem przełomowym w jego twórczości była powieść Na wspak (1884, wyd. pol. 1976), zw. biblią dekadentyzmu, przedstawiająca typ wyrafinowanego estety, który przeżywa kryzys charakterystyczny dla końca wieku, szuka podniet w sztuce i eks-centryczności; w późniejszym okresie zwrot ku katolicyzmowi (m.in. powieść W drodze 1895, wyd. pol. 1960); szkice o malarstwie (wybór pol. O sztuce 1969). HVIEZDOSLAV PAVOL, właśc. P. Orszagh (1849-1921), poeta słowac.; mistrz słowa; odegrał ważną rolę w rozwoju postromant. poezji słowac.; autor wierszy liryczno-reflek-syjnych i patriotycznych (cykle Letorosty 1885-96, Prechadzky jarom. Prechadzky letom 1898, antywojenne Krvave sonety 1919), poematów epickich z życia ludu (Hajnikova źena 1886, Eźo Ylkolinsky 1890, Poludienok 1891) oraz o tematyce bibl. (Rachel 1891 — alegoria losu narodu słowac.), także tragedii Herodes a Herodias (1909); tłumacz utworów, m.in. W. Szekspira, A.S. Puszkina, J.W. Goethego, A. Mickiewicza, J. Słowackiego. HWANG SUNWON (ur. 1915), koreań. prozaik i poeta; klasyk współcz. literatury koreań.; twórczość poświęcona m.in. bratobójczej wojnie koreań. (1950-53) i cierpieniom spowodowanym przez sztuczny podział kraju; najważniejsze powieści: Pjolgwa kaćhi salda (1947), Khainyi hue (1954), Ingandzommok (1957), Namudyl pitharie soda (1960), Umdziginyn song (1973); nowele Żurawie (1956), Zimowe forsycje (1956) — przekł. pol. obu w "Literaturze na Świecie" 1992 nr 2. HYDE [hajd] DOUGLAS (1860-1949), irl. pisarz, działacz nar., historyk literatury i kultury; pisał w języku irl. i ang.; aktywny w ruchu odrodzenia celt., którego przedstawiciele, nawiązując do średniow. irl. tradycji kult., dążyli do pogłębienia świadomości nar. Irlandczyków i ożywienia życia umysłowego kraju; 1893-1915 przewodn. Ligi Gaelickiej; 1938-45 252 HYR pierwszy pręż. Irlandii; autor dramatów dla Abbey Theatre, nar. teatru irl. zaf. 1904 w Dublinie (The Bursting of the Bubbie 1905), a także pracy Literary History of Ireland (1899), wydawca lud. literatury irl., m.in. zbiorów Love Songs of Connacht (1894). HYPEREJDES (ok. 389-322 p.n.e.), jeden z największych mówców gr.; uczeń Isokratesa; początkowo stronnik Demostenesa, później oskarżyciel w jego procesie o rzekome nadużycia finansowe; po klęsce Aten w tzw. wojnie lamijskiej i ucieczce Demostenesa stanął na czele stronnictwa antymaced.; w XIX w. odnaleziono fragmenty jego 6 mów, m.in. przeciw Demostenesowi. HYRYANTTI KALEVI (ur. 1931), pisarz fiń.; jeden z odnowicieli tradycyjnej prozy fiń.; w twórczości wykorzystuje technikę franc. nowej powieści; gf. motywem prozy H. jest konfrontacja świata dzieciństwa i związanych z nim wspomnień stron rodzinnych z realiami świata dorosłych (powieści: Kolona 1960, tea ja poika 1971; nowela Opis podróży pociągiem 1962, przek). pol. "Litery" 1968 nr 6). E. IONESCO H. IBSEN IBN IASZWILI PAOLO (1895-1937), poeta gruz.; symbolista; autor wielu wierszy i poematów lirycznych; przekł. poet. z języka roś. i franc.; poi. przekł. w Antologii poezji gruzińskiej (1961) oraz w antologii Poezja gruzińska (1985). IBARBOUROU [iwarbo"ro"] JUANA DE (1895-1979), poetka urugwajska; jej wczesna liryka (zbiory Las lenguas de diamante 1919, Raiz salvaje 1922) jest pełna szczerości i bezpośredniości, w późniejszej przeważają motywy smutku i mistycyzm (zbiór Romances del destino 1954). IBN AL-CHATIB LISAN AD-DIN, Lisan ad-Din Ibn al-Chatib (1313-74), arab. uczony i mąż stanu z Grenady; wezyr na dworze Nasrydów; autor wielu prac z dziedziny literatury, filozofii, historii (m.in. Al-lhata fi achbar Gharanata, wielkiego dzieła omawiającego historię polit., kult. i lit. Hiszpanii arab.) oraz poezji. IBN AL-FARID ->• Umar Ibn al-Farid. IBN AL-MUKAFFA (724-ok. 759), pisarz arab., pochodzenia pers.: zasłynął gł. jako tłumacz z języka średniopers. (pahiawi); jego najbardziej znanym przekładem jest Kalila i Dimna; autor traktatów o wychowaniu, zapoczątkował literaturę dydaktyczną, tzw. ada-bową, której celem było kształcenie, nauka i zabawa. IBN AL-MUTAZZ (861-908), poeta arab.; jeden z pierwszych teoretyków poezji arab.; reprezentant tzw. szkoły modernistycznej, zrywającej z tradycją beduińską; autor dywanu (zbioru) poezji lirycznej i okolicznościowej, traktatu z zakresu poetyki i retoryki oraz antologii poetów modernistów; pol. przekł. w: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Ab-basydów (VIII-XIII w.) (1988). IBN BATTUTA (1304-po 1369), podróżnik arab.; wybitny geograf; 1325-54 odbył liczne podróże do wielu krajów Azji, Afryki (dotarł do Timbuktu) i Europy, których rezultatem było obszerne dzieło odznaczające się dużymi walorami lit. Osobliwości miast i dziwy podróży 1325-1354 (1355, wyd. pol. 1962). IBN HAUKAL (X w.), arab. podróżnik i geograf z Bagdadu; autor najdawniejszego opisu Sudanu Zach. Kitab al-masalik wa'1-mamalik, będącego również źródłem do historii Sycylii tej epoki; zwiedził wszystkie kraje imperium muzułm., m.in. Kumbi-Saleh, stolicę dawnej Ghany. IBN HAZM (994-ok. 1064), arab. uczony i pisarz z Hiszpanii; autor licznych dzieł nauk. z wielu dziedzin (literatury, historii, prawa, religioznawstwa, filozofii, teologii); zyskał sławę utworem lit. o miłości idealnej — Naszyjnik gołębicy... (wyd. pol. 1976), gł. dzieła: traktaty rel.-filoz. Kitab al-fisal..., Dżamharat ansab al-Arab. IBN JAMIN (1286-1368), poeta pers.; sławę poet. zyskał dzięki krótkim utworom (zw. kita), w których poruszał zagadnienia etyczne; zawarł w nich także prakt. rady i wskazówki życiowe; pisał też kasydy, gazele, rubajjaty; poi. przekł. w Drugim dywanie perskim (1980). IBN KUTAJBA (828-889), arab. filolog, gramatyk, teolog, pochodzenia pers.; autor utworów dydaktycznych zaliczanych do tzw. literatury adabowej (której celem było kształcenie, nauka i zabawa, oraz z teorii literatury arab. {Kitab asz-szi'r wa'sz-szuara', Kitab adab al--katib), kultury, historii i języka dzieł o rel. tradycji muzutm., interpretacji Koranu oraz. historii prawa muzułmańskiego. IBN KUZMAN (ok. 1080-1160), arab. poeta wędrowny z Hiszpanii; mistrz zadżalu — poezji stroficznej, pisanej językiem mówionym, opiewającej radości życia; autor dywanu (zbioru) poet. w dialekcie kordobańskim (wyd. 133 w Grenadzie). IBN MANZUR (1232-1311), arab. filolog i lek- sykograf z Kairu; autor 20-tomowego słownika encyklopedycznego Lisan al-Arab, w którym zamieścił liczne fragmenty klas. dzieł literatury arabskiej. IBN SINA ABU ALI, w Europie znany pod zlatynizowanym imieniem Awicenna (980-1037), arab. filozof, lekarz i poeta, pochodzenia pers.; wybitny przedstawiciel nauki i filozofii arab. Wschodu; autor kilkuset prac z wielu dziedzin ówczesnej nauki; jego Kanun fi't-tibb, znany w średniow. Europie w tłumaczeniu tac. Canon medicinae, stanowił podstawę teorii i praktyki med. przez wiele stuleci; komentator pism Arystotelesa, których tezy wiązał z koncepcjami neoplatonizmu i starał się godzić z rel. pojęciami islamu; wywarł wpływ na eur. scholastykę, przyczynił się do recepcji arystotelizmu w średniow. Europie; jest również autorem nauk., dydaktycznych poematów, np. o logice, medycynie, kasyd, drobnych utworów poet. zw. kita, czterowier-szy; pol. przekł.: Czterowiersze (,,Przegląd Orientalistyczny" 1952 nr 4); 2 kasydy, wiersze o winie, na pochwałę nauki i czterowiersze 255 IBN w pracy Awicenna. Abu Ali ibn Sina (1953); w tłum. pol. ukazała się także Księga wiedzy (1974). IBN TUFAJL ABU BAKR MUHAMMAD, w Europie znany pod zlatynizowanym imieniem Abuba-cer (ok. 1110-1185), arab. lekarz, matem-matyk, filozof i poeta z arab. Hiszpanii; jeden z gł. przedstawicieli filozofii arab. Zachodu; kontynuator filoz. poglądów Ibn Badżdży (A-vempace), nawiązywał do tradycji filoz. arab. Wschodu, zwł. do koncepcji AI-Farabiego i wsch. neoplatonizmu; autor tłumaczonej na języki eur. opowieści filoz. Hajj ibn Jakzan. Żyjący Syn Czuwającego, czyli Tajemnice filozofii iluminatywnej wschodniej (wyd. pol. 1958), kasydy patriotyczno-polit. (przekł. pol. w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1961 nr 4); zachowała się również praca Urdzuza fi't-tibb i drobne wiersze. IBN ZAJDUN (1003-71), poeta arab. z Hiszpanii; wezyr; najwybitniejszy klas. poeta Andaluzji; utalentowany liryk; autor poezji miłosnych adresowanych do umajjadzkiej księżniczki AI-Wallady oraz utworów satyr.; obszerny dywan (zbiór) wierszy stanowi wierny obraz epoki. IBRAHIM GALIMDZAN (1887-1938), tatar, pisarz, uczony i działacz spof.; autor realist. opowiadań obyczajowych, twórca pierwszej tatar. powieści psychol. Jasz jerekler (1912); l. pisał także prace z zakresu językoznawstwa, teorii literatury oraz historii: stracony podczas wielkiej czystki. IBRAHIMOW MIRZA ADZAROGŁY (u r. 1911), azerb. pisarz i działacz społ.-polit.; sztuki teatr., powieści (Nadejdzie dzień, t. 1-2 1948, wyd. pol. 1953), opowiadania; w swej twórczości l. podejmuje temat pracy, wojny domowej w Hiszpanii i wojny niem.-radz. 1941-45, przemian spof.- obyczajowych na wsi. IBSEN HENRik (1828-1906), dramatopisarz norw.; 1851-56 współpracownik i reżyser teatru w Bergen oraz 1857-64 dyr. artyst. teatru w Christianii (ob. Oslo), dążył do stworzenia norw. teatru nar.; początkowo pisał dramaty oparte na motywach hist., legendach lud. i sagach skand, (m.in. Pani zamku óstrot 1854, wyd. 1857, wyd. pol. 1905; Pretendenci do tronu 1863, wyd. pol. 1911); tematykę społ.-obyczajową zapoczątkował Komedią mi-tości (1862, wyd. pol. 1913). Nie doceniany przez rodaków, przebywał 1864-91 za granicą (Włochy, Niemcy). Światowy rozgłos przyniosły l. 2 poematy dram.: Brand (1866, wyd. pol. 1903), filoz. apoteoza człowieka o niezłomnych zasadach, i Peer Gynt (1867, wyd. pol. 1910), alegor. fantazja dram., z aluzjami do ówczesnego teatru norw. i nar. romantyzmu, l. wprowadził do dramatu eur. elementy realizmu. Stworzył cykl realist. demaskatorskich dramatów o tematyce społ.- obyczajowej; zaatakował w nich ówczesny system wychowawczy, konwenanse i fałszywą moralność mieszczaństwa (Podpory społeczeństwa 1877, wyd. pol. 1899; Dom lalki 1879, 1 przekł. pol. pt. Nora 1882; (/D/o/y1881, wyd. pol. 1891; Wróg ludu 1882, wyd. pol. 1891; Dzika kaczka 1884, 1 przekł. pol. pt. Cyranka 1897); bliską naturalizmowi analizę zagadnień erotycznych podjął m.in. w dramacie Hedda Gabler (1890, wyd. pol. 1899). W niektórych utworach l. są widoczne wpływy mistycyzmu (Rosmersholm 1886, wyd. pol. 1898; Mistrz Solness 1892, wyd. pol. 1893, następne wyd. pt. Budowniczy Solness, Gdy się zbudzimy spośród zmarłych 1899, wyd. pol. 1900); stanowiły one w jego twórczości przejście do symbolizmu. Dramaty l. odznaczają się zwartymi, niezwykle celnie skon- struowanymi partiami dialogowymi. Weszły one na trwałe do repertuaru świat, dramaturgii; w Polsce szczególnie popularne 1882-1906, do dzisiaj należą do stałego repertuaru teatrów. Wybór pol. Dramaty (1984). IBUSE MASUJI (1898-1993), pisarz jap.; autor powieści i opowiadań, przedstawiających z humorem i ironią życie prostych ludzi oraz zawierających potępienie II wojny świat., m.in. Czarny deszcz (1945, wyd. pol. 1971), pierwsza jap. dokumentalna powieść o zagładzie Hiro-simy w wyniku wybuchu bomby atomowej. ICAZA [ikasa] JORGE (1906-78), pisarz ekwadorski; przedstawiciel tzw. indygenizmu (hiszp. indigena 'tubylec'); w powieściach opisywał wyzysk indiańskich robotników rolnych oraz konflikty spof. i rasowe; Huasipungo (1934, wyd. pol. 1950), Huairapamushkas (1948). IDRIS JUSUF (ur. 1927), pisarz arab. z Egiptu; nowelista; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli kierunku realist. w literaturze egip.; tematem jego twórczości jest życie niższych warstw społeczeństwa egip.; autor powieści i sztuk teatr.; pol. przekł. w "Przeglądzie Orientalistycznym" (1959, 1961, 1962), w wyborze opowiadań egip. Skorpion (1970), w wyborze współcz. opowiadań arab. Ziemia smutnej pomarańczy (1963); mikropowieść Egipski erotyk C\960). IDRUS (1921-71), prozaik indonez.; czł. grupy lit. Angkatan 45; gł. przedstawiciel kierunku 256 ILL realist. w literaturze indonez.; opowiadania, m.in. Aki (1950), nowele, dramaty, reportaże; poi. przekł. opowiadania psychol. Surabaja w Antologii literatury malajskiej (1971). IFFLAND AUGUST WILHELM (1759-1814), niem. aktor, reżyser i dramatopisarz; od 1777 występował w teatrze dworskim Ekhofa w Gotha i Mannheim (pierwszy odtwórca roli Franciszka Moora w Zbójcach F. Schillera); od 1796 dyrektor teatru berlińskiego, wystawiał dzieła J.W. Goethego, Schillera, W. Szekspira; przedstawiciel dramatu mieszczańskiego, autor wielu sztuk cieszących się współcześnie wielkim powodzeniem (D/e Jager 1785, utwór grany na otwarcie teatru weimarskiego 1791; Die Hagestolzen 1793). IGNJATOYIĆ JAKOV (1824-89), pisarz serb.; zapoczątkował rozwój serb. prozy realist.; nowele oraz powieści (Yećiti mladoźenja 1878) z życia mieszczaństwa i chłopstwa serb. na Węgrzech. IHARA SAlOkAku, właśc. Hirayama Togo (1642-93), pisarz jap.; uważany za pierwszego realistę jap.; autor powieści i opowiadań krytykujących samurajów i mieszczaństwo, utworów erotycznych oraz poezji; twórczość l., należąca do największych osiągnięć literatury jap., wywarła wpływ na wielu późniejszych pisarzy; m.in. powieść Koshoku ichidai oto/co (1682). IHERING [ję:ryr]] HERBERT (1888-1971), niem. krytyk i publicysta; 1914-18 kier. literacki wiedeńskiej Volksbuhne; 1918-33 krytyk teatralny wpływowego dziennika "Berliner Bórsen--Courier" oraz współpracownik innych czasopism (m.in. "Die Yoiksbuhne"); był żarliwym obrońcą teatru społecznie zaangażowanego, udzielał życzliwego poparcia młodym, lewicowym autorom (np. B. Brechtowi), prowadził zaciętą polemikę z konserwatywnymi krytykami (zwł. A. Kerrem); 1933-41 objęty zakazem działalności publicyst.; po wojnie, mieszkając w Berlinie Zach., współpracował z teatrami (1945-54 kier. literacki Deutsches Theater) i czasopismami kult. NRD (m.in. "Sinn und Form"); autor licznych esejów, pism polemicznych (m.in. Der Kampf ums Theater 1922, Reinhardt, Jessner, Piscator oder der Klas-sikertod? 1929), portretów wybitnych aktorów i reżyserów niem., recenzji teatralnych (zbiór Von Reinhardt bis Brecht, t. 1-3 1958-61), autobiografii Begegnungen mit Zeit und Men-schen (1963). IKROMI DŻALOL (ur. 1909), pisarz tadż.; powieść o kolektywizacji Szodi (t. 1-2 1940-49), wzorowana na Zoranym ugorze M.A. Szoło-chowa; psychol. powieść Duchtari orasz (1961); opowiadania, sztuki teatr.; reportaże wojenne. ILANGOWADIHAL (V w.), ind. poeta tamilski; autor eposu nar. Tamilów SUsppadiharam — utworu epickiego, którego narracja przeplata się ze wstawkami lirycznymi; dzieło l. traktuje o losie ludzkim w aspekcie dharmy (normy moralnej) i karmana (odpłaty za czyny dokonane w ciągu żywota). ILF ILJA, właśc. I.A. Fajnziłberg (1897-1937), pisarz roś.; autor wielu powieści satyr, pisanych wspólnie z J.P. Pietrowem, m.in.: Dwanaście krzeseł (1928, wyd. pol. 1931), Złote cielę (1931, wyd. pol. 1933), będących groteskowym panoramicznym obrazem epoki NEP-u, opowiadania; felietony Ameryka jednopiętrowa (1936, wyd. pol. 1937), pol. wybór Notatki paradoksalne (1994). ILIĆ VOJISLAV (1860-94), poeta serb.; wprowadził do poezji serb. elementy poetyki par-nasizmu; autor elegijnych liryków opartych na motywach antycznych, mitol. i hist. oraz wierszy patriotycznych (Pesme, seria l 1887, II — 1889, III — 1892). ILJASZEWICZ CHWIEDAR (1910-48), poeta bia-łorus.; w okresie okupacji wyemigrował do Niemiec; 1946współzałożyciel emigr. Białoruś. Stowarzyszenia Lit. Szypszyna; uprawiał lirykę refleksyjną kreując w niej mai. wizję świata; w poezji l. wspótwystępowaty elementy poetyki futuryzmu, symbolizmu i realizmu; zbiory wierszy: Wiesna pieśni (1929), Zornym szlacham (1932), Zachwarbowanyja w/erszy(1936); zginął w katastrofie samochodowej. ILLYES [ije:sz] GYULA (1902-83), pisarz węg.; uczestnik rewolucji węg. 1919, 1921-26 na emigracji w Paryżu, w latach 30. jeden z przywódców węg. ruchu pisarzy lud., od 1937 współred. pisma "Nyugat", założyciel i red. pisma "Magyar Csillag" (1941^4); od 1969 wiceprezes międzynar. Pen CIubu; twórczość poet. początkowo pod wpływem dadaizmu i surrealizmu, następnie nasycona treściami społ. i moralnymi, w późnym okresie przeniknięta refleksją wokół zagadnień egzystencjalnych (wybory pol.: Poezje 1967 i Poezje wy- brane 1970); głośny utwór z pogranicza prozy autobiogr. i szkicu socjol. Lud puszty (1936, wyd. pol. 1954), powieść osnuta na tle przyjaźni S. Petófiego i gen. J. Bema Wódz i poeta (1950, wyd. pol. 1951), powieść o wspótcz. 17 — Słownik pisarzy świata 257 IŁA tematyce psychol.-spo). Obiad w pałacu (1962, wyd. pol. 1966), proza eseistyczna podejmująca problem starości i śmierci W łodzi Charona (1969, wyd. pol. 1980); dramaty (m.in. Doskonali 1969, wyst. pol. 1972); eseistyka hist.-kult.; przekłady, gł. poezji franc. i angielskiej. IŁARION — Hilarion. IMBER SAMUEL JAKUB, pseud. Jan Niemira (1889-1942), żyd. poeta i publicysta, tworzący w językach jidysz, hebr. i pol.; autor znanego poematu Ester/ca (1911), opisującego historię miłości króla Kazimierza III Wielkiego i Esterki; ponadto modernist. poezja w języku jidysz oraz pol., sygnowana pseudonimem; publicystyka w języku pol., zebrana w tomie Asy czystej rasy (1934) i drukowana we własnym czasopiśmie "Oko w oko" (1936-37), była zaciętą polemiką ze współcz. publikacjami antyżyd. w prasie polskiej. IMMERMANN [ymer~] KARL LEBERECHT (1796 -1840), niem. pisarz i reżyser teatr.; 1834-38 dyr. teatru w Dusseldorfie, nowator w dziedzinie gry aktorskiej i scenografii; autor dramatów romant. (Merlin 1832), obecnie prawie zapomnianych; rozgłos zyskał powieścią Munchhausen (1838-39), w której stworzył satyr, obraz stosunków społ. w Niemczech w pocz. XIX w. IMRU AL-KAJS (ok. 500-ok. 540), poeta arab.; uważany za największego poetę przed islamem; mistrz kasydy, której nadał wzorową formę naśladowaną przez wszystkich poetów arab.; autor jednej z muallak (7 najpiękniejszych kasyd staroarab. — wzór doskonałości poet.; wyszyte złotem na jedwabiu, zawieszone w świątyni Kaba w Mekce; wyd. pol. Siedem kasyd staroarabskich 1981), słynnej z opisu konia; przez długi czas była niedoścignionym wzorem sztuki poetyckiej. INBER WIERA M. (1890-1972), poetka roś.; związana z grupą konstruktywistów; autorka liryków osobistych i wierszy refleksyjnych o tematyce obywatelskiej (Apriel 1960), nowel i opowieści autobiogr. Miejsce pod słońcem (1928, pol. wybór 1958 pod tymże tytułem); 1941-44 przebywała w Leningradzie, obronie miasta poświęciła tom prozy (Oblężone miasto 1945, wyd. pol. 1950) i głośny poemat Puł-kowski południk (1943); publicystyka, reportaże z podróży; pol. przekł. w antologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1951), Stu trzydziestu poetów (1974) oraz w Antologii poezji radzieckiej (1979). INGEMANN [ęnern] BERNHARD SEVERIN (1789-1862), pisarz duń.; początkowo twórczość pod wpływem sentymentalizmu (zbiór poet. Digte 1811, tragedia Blanca 1815); cykl romant. utworów w stylu walterskotowskim, podejmujących duń. tematy hist.-legendarne z czasów średniowiecza (epos Yaldemar den Storre og hans Maend 1824, powieść Val-demar Sejr 1826, poemat Holger Danske 1837); poezje, psalmy, dramaty. INGLIN REINRAD (1893-1971), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; liczne opowiadania, m.in. O/e Lawinę (1947), powieści, m.in. Der Schweizerspiegel (1938) — realist. saga rodzinna na tle życia Szwajcarii pocz. XX w.; autobiogr. powieść rozwojowa Werner Auberg (1949). INNERHOFER FRANZ (ur. 1944), prozaik austr.; w twórczości o charakterze autobiogr., przedstawiając własny awans spot., kreśli kryt. obraz różnych środowisk we wspótcz. Austrii; powieści: Piękne dni (1974, wyd. pol. 1977), Schattseke (1975), Die grossen Wórter (•\977). INNES [ynys] MICHAEL, wtaśc. John Innes Mackintosh Stewart (ur. 1906), ang. pisarz i krytyk lit.; pod własnym nazwiskiem publikuje studia kryt. i powieści o problematyce dotyczącej gł. procesów twórczych i relacji artysta -świat (np. The Guardians 1957, Ań Acre of Grass 1965); dużą popularność zdobył pisanymi pod pseudonimem powieściami detektywistycznymi (zaliczanymi do klasyki tego gatunku), których akcję osadził we współcz. realiach W. Brytanii (m.in. The Journeying Boy 1949, The Mań from the Sea 1955, A Change of Heir 1966). IONESCO [~ko] EUGENE (1912-94), dramato-pisarz franc., pochodzenia rum.; dzieciństwo spędził we Francji, gdzie 1938 osiedlił się na stałe; przedstawiciel awangardy teatr., jeden z twórców tzw. teatru absurdu, czerpał inspirację z utworów A. Jarry'ego, z surrealizmu i psychologii głębi; w sztukach, zawierających liczne akcenty satyry społ. i polit., l. posługiwał się nonsensem, czarnym humorem, groteską, fantastyką i parodią; w pierwszym okresie gł. jednoaktówki: Łysa śpiewaczka (1950, wyst. pol. 1966), Lekcja (1951, wyst. pol. 1962), Krzesła (1952, wyst. pol. 1957); w późniejszej twórczości przeważają dramaty ukazujące niepokój i bezsilność współcz. człowieka samotnie walczącego ze złem i absurdem w społeczeństwie: Nosorożec (1960, wyst. pol. 1960 — w metaforycznej formie demaskujący wszelkie przejawy totalitaryzmu), Pieszo w powietrzu (1962, wyst. pol. 1967), Król umiera, czyli 258 1. Dwanaście krzeseł l. Ufa i J. Piętrowa, ilustracja L. Sojfertisa. 2. H. Ibsen, karykatura. IOR Ceremonie (1962, wyst. pol. 1963), Macbett (1972, wyst. pol. 1972 — parafraza tragedii W. Szekspira), L'homme aux valises (1975); ponadto powieść Samotnik (1973, wyd. pol. 1977), nowele, dzienniki {Journal en miettes 1967), szkice teatr. (Notes et contre-notes 1962), libretto opery Maksymilian Kolbe do muzyki D. Probsta (1988, wyst. pol. 1990); pol. wybór sztuk Teatr (t. 1-2 1967). IORGA NICOLAE (1871-1940), rum. polityk, historyk, publicysta, pisarz i krytyk lit.; ideolog rum. nacjonalizmu; 1906 współzałożyciel nacjonalistycznej Partii Nar.-Demokr.; 1931-32 premier i min. oświaty; współpracował z dyktaturą król., przeciwstawiał się jednak ugrupowaniom faszyst. i wpływom Trzeciej Rzeszy; zamordowany przez czł. faszyst. organizacji Żelazna Gwardia; współpracownik wielu pism, 1905-06 red. nacz. "Samanatorul", propagował koncepcję literatury opartej na pierwiastku nar., inspirowanej gł. tematyką wiejską; autor licznych prac hist. (Istoria romanilor, t. 1-11 1936-39), badacz m.in. kontaktów hist. Rumunii z Polską; poezje, dramaty hist. (Sfintul Francisc din Assisi 1929), proza refleksyjna, dzieła z historii rum. literatury. IOSELIANI OTIA (ur. 1930), pisarz gruz.; autor powieści społ.-obyczajowych: Gwiazdy spadające (1962, wyd. pol. 1969), By/a sobie Gruzinka (1967, wyd. pol. 1973), W niewoli u niewolnych (1972, wyd. pol. 1975), opowieści psychol.-obyczajowych: Chra mtas /kit (1963}, Dżariskaci dabrunda (1967), dramatów, m.in. Modżadoebuli mcwerwali (1968), komedii, m.in. Sanam uremi gadabrundeba (1969); opowiadania, bajki, scenariusze filmowe. IQBAL, Ikbal, MUHMMAD (1873-1938), muzułm. poeta i filozof w Indiach; pisał w językach urdu i perskim oraz ang.; autor kilkunastu zbiorów wierszy, m.in. Bang-e dara (1924), Zabure adźam (1927), Bal-e DżibriI (1935), prac filoz. i ekon., m.in. Reconstrucfion of tnę Religious Thought of Islam (1934); wywarł wpływ na późniejszych twórców i działaczy polit. Pakistanu. IRCZAN MYROSŁAW, właśc. Andrij Babiuk (1897-1937), pisarz ukr.; 1923-29 przebywał w Kanadzie; 1929 założyciel grupy lit. Zachid-na Ukrajina; twórczość o charakterze antywojennym; nowele (m.in. symbolistyczne Smich Nirwany 1918), opowiadania (zbiór Filmy rewolucji 1923), dramaty (Pidzemna Hafyczyna, wyd. 1926 w Kanadzie); 1933 aresztowany, więziony na Wyspach Sołowieckich, 1937 stracony. IRIARTE TOMAS DE (1750-91), hiszp. poeta i teoretyk literatury; zwolennik franc. oświecenia, obrońca estetyki klasycyst.; wierszowane bajki Fabulas literarias (1782), satyry, komedie dydaktyczne; tłumacz utworów Horacego (Sztuka poetycka), Woltera i in. IRVING [Q'.'wyr\] JOHN (ur. 1942), pisarz amer.; popularne, wielowątkowe powieści psychol.--obyczajowe o tematyce współcz., np. Setting Free the Bears (1969), Metoda wodna (1972, wyd. pol. 1993), Małżeństwo wagi półśredniej (1974, wyd. pol. 1993), Świat według Garpa (1978, wyd. pol. 1984), Hotel New Hempshire (1981, wyd. pol. 1992), Modlitwa za Owena (1989, wyd. pol. 1993). IRVING [ę/wyn] WASHINGTON (1783-1859), amer. pisarz i historyk; wiele lat spędził w Europie, przyczyniając się do zbliżenia kultur amer. i eur.; podejmował próby tworzenia amer. mitologii nar. w duchu romant. fantastyki, m.in. w będących amer. wersjami eur. utworów lud., słynnych opowieściach Ftip Van Winkle i Legenda o Sennej Dolinie z tomu The Sketch Book (1819-20, przekł. pol. pt. Galeria obrazów życia ludzkiego, czyli Charaktery 1829 i Rysy moralności literatury 1830, a także R/p Van Winkle i inne opowiadania 1966); celował w satyrze i pa-rodystycznej humorystyce (A H/story of New York... by Diedrich Knickerbocker1809); studia hist.-biogr. Żywot i podróże Krzysztofa Kolumba (1828, wyd. pol. 1843), Życie Mahometa (t. 1-2 1849-50, wyd. pol. 1858), Ule of Wa-shington (t. 1-5 1855-59). ISAACS [isa:ks] JORGE (1837-95), pisarz kolumbijski; przedstawiciel romantyzmu; rozgłos zapewniła mu powieść Maria (1867), idylla wzorowana na wczesnym romantyzmie franc., zawierająca również elementy realizmu obyczajowego i motywy autobiogr.; poezje. ISAHAKIAN AWETIK (1875-1957), orm. poeta i prozaik; 1911-36 na emigracji, m.in. w Genewie i Paryżu; 1944-^7 prezes Związku Pisarzy Armenii; liryka miłosna (zbiór Jerker jew werker 1897), patriotyczne poematy liryczno-epickie oparte na motywach baśniowych, Alagjazi maniner (1895-1917), Sasma Myher (1919) i filoz. Abu-lala Mahari (1909-11, przekł. pol. w antologii Poezja armeńska 1984); pol. wybór Wiersze (1979). ISAJOS (ok. 420-ok. 350 p.n.e.), gr. mówca z Chalkis na Eubei, zaliczany do kanonu 10 mówców attyckich; autor 12 zachowanych mów sądowych, cennych dla poznania ateń- 260 IST skiego prawa spadkowego oraz podręcznika wymowy. ISAKOWSKI MICHAIŁ W. (1900-73), poeta roś.; autor tekstów popularnych piosenek, m.in.: Katiusza, Samotna harmonia i zbiorów wierszy opartych na motywach lud.: Prowincyja (1930), Stichotworienija (1965); pol. przek). w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954) oraz w Antologii poezji radzieckiej (1979). ISAKSSON FOLKE (u r. 1927), szwedz. poeta, prozaik, reporter; estet.-intelektualna poezja inspirowana aktualnymi wydarzeniami kult.- -polit. (Yinterresa 1951, Terra magica 1963); reportaże z Indii, Polski (Warszawa 1964), Ameryki Lać.; proza poetycka. ISFAHANI, AL- ABU AL-FARADZ (897-967), pisarz arab.; autor 20-tomowego zbioru Kitab al-aghani, w którym umieścił 100 poematów- -pieśni oraz wiele wiadomości biogr. i anegdot o poetach arab.; włączał także fragmenty ich utworów; zbiór ten jest cennym źródłem informacji o arab. kulturze i literaturze do X w. ISHERWOOD [ysza^ud] CHRISTOPHER (1904-86), pisarz ang.; ekspresjonist. dramaty (z W.H. Audenem), realist. powieści o narastaniu faszyzmu w Niemczech (Pożegnanie z Berlinem 1939, wyd. pol. 1992; na jej podstawie 1972 film Kabaret, rel. B. Fosse), reportaże; w późniejszym okresie zainteresowania mistyką Wschodu; twórczość oparta na wątkach autobiogr. o zabarwieniu egzotycznym (m.in. powieści Down There on a l//s/'n962, Kathleen ano Frank 1971). ISHIGURO [iśiguro] KAZUO (ur. 1954), pisarz ang., pochodzenia jap.; jeden z najciekawszych przedstawicieli młodszego pokolenia prozaików W. Brytanii; w powieściach koncentruje się na penetrowaniu świadomości i mentalności współcz. Japończyków, dokonując ocen z perspektywy mieszkańca W. Brytanii (A Pale View of Hilis 1982, Malarz świata ułudy 1986, wyd. pol. 1991, U schyłku dnia 1989, wyd. pol. 1993); sztuki telewizyjne. ISHIKAWA [iśika^] TAKUBOKU (1886-1912), poeta jap.; przedstawiciel kierunku romant.; do swych utworów wprowadzał opisy życia ubogich ludzi, czym wzbogacił gatunek poezji tanka (gat. sylabicznej poezji jap.); autor popularnych wierszy, esejów i nowel. ISKANDER FAZIL (ur. 1929), pisarz abchaski, tworzący w języku roś.; ekspresyjna liryka pejzażowa, inspirowana przyrodą Kaukazu; proza, g3. o charakterze autobiogr., nasycona liryzmem i humorem, m.in. Zakazany owoc (1966, wyd. pol. 1969), Pólkozic (1966, wyd. pol. ocenzurowane 1971), Drzewo dzieciństwa (1969, wyd. pol. 1975), cykl nowel nawiązujący do tradycji powieści łotrzykowskiej Sandro z Czegemu (wersja skrócona 1973, wyd. pełne Ann Arbor 1979, wyd. roś. 1989, wyd. pol. 1976), mistrzowskie satyr, opowiadanie Maleńki] gigant bolszogo sieksa (almanach "Me-tropol" Ann Arbor 1979), dotyczące m.in. prywatnego życia Ł. Berii; pol. wybór opowiadań W letni dzień (1979). ISLAM NAZRUL (1899-1976), ind. i bang-ladeski poeta muzułm., tworzący w języku bengalskim; autor wielu pieśni, ponadto powieści, opowiadań, dramatów; głęboko związany z tradycją islamu, wprowadził do swych utworów tematy muzułmańskie. ISOKRATES (436-338 p.n.e.), gr. mówca i nauczyciel wymowy; twórca teorii klas. prozy attyckiej, wprowadził podział między językiem poezji a językiem prozy; uczeń sofistów i Sokratesa; ok. 390 zat. szkołę retoryczną w Atenach — prototyp szkoły ogólnokształcącej, jej program wyłożył w mowach przeciw zwalczającym go sofistom (Kata ton sophiston}; zwolennik współpracy z Macedonią w celu obrony przed zagrożeniem pers. (Panegyri-kos 386, Areopagitikos 355, mowa panatenaj-ska 342-339); po klęsce zadanej Grekom przez Macedończyków pod wodzą Filipa II pod Cheroneją popełnił samobójstwo; zachowało się 21 jego mów (w tym 6 sądowych) i 9 listów. ISTORIJA RUSSÓW, u kr. traktat hist; powstał w XVIII w., wyd. 1846; autorstwo dotąd nie ustalone, przypisuje się je H. Poletyce albo O. Bezbordce; w I.R. przedstawiono dzieje ziem ukr. od czasów najdawniejszych do 1769, rozwijając koncepcję odrębności procesu rozwojowego Ukrainy; centr. postacią traktatu jest B. Chmielnicki; ideałem autora była wolna kozaczyzna i władza hetmańska; utwór należy do tradycji barok.; wywarł wpływ m.in. na Hajdamaków T. Szewczenki i Tarasa Bulbę N.W. Gogola. ISTRATI PANAIT (1884-1935), pisarz rum., tworzący w języku franc.; w młodości socjalista; cykl autobiogr. powieści związanych postacią Adriena Zograffiego (m.in. Kyra Kyralina 1924, wyd. pol. 1925, Prezentacja Hajduków 1925, wyd. pol. 1928, Kodyn 1926, wyd. pol. 1928), barwnie przedstawiających różne środowiska; tłumaczył swe utwory na język ojczysty. 261 IVA IYASIUC [iwasiyk] ALEXANDRU (1933-77), pisarz rum.; powieści wspótcz., mocno osadzone w rum. rzeczywistości, o mało rozbud. fabule stanowiącej tło dla refleksji moralno-filoz. i analizy psychol.; m.in.: Westybul (1967, wyd. pol. 1970), Ptaki (1970, wyd. pol. 1979), Woda (1973, wyd. pol. 1978), zbiór szkiców i artykułów Radicalitate si yaloare (1972). IWANÓW GIEORGIJ W. (1894-1958), mąż l. Odojewcewej, poeta roś.; od 1923 na emigracji w Paryżu; wczesne wiersze l. bliskie egofutu-rystycznej poezji o charakterze kabaretowym, opartej na wyszukanym słownictwie i ekscentrycznym obrazowaniu; w późniejszej poezji zaznaczył się wyraźny wpływ akmeizmu, oznaczającego zwrot ku konkretności i wyrazistości opisu (m.in. zbiór Wieriesk 1916); w okresie emigr. dominowała pesymistyczna liryka filoz. (zbiór Róży, Paryż 1931); tom wspomnień Pietierburgskije zimy (tamże 1928). IWANÓW MIRON (ur. 1931), prozaik bu. Wedy J/EGER [ję:~] FRANK (1926-77), pisarz duń.; należał do twórców skupionych wokół pisma "Heretica", którzy dążyli do odnowy poezji duń. poprzez poszukiwanie rozwiązań kwestii egzystencjalnych w sferze estetyki; w twórczości podejmował zagadnienia aktualne, m.in. dotyczące zagrożeń więzi człowieka z przyrodą; zbiory wierszy: Dydige digte (1948), Tyren (1953), Miraklernes bóg (1977); opowiadania (pol. wybór Trzy opowiadania 1957, wyd. pol. 1982; też w antologiach Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). J/EGER HANS (1854-1910), norw. pisarz i publicysta; jeden z przywódców Bohemy Chrys-tiańskiej, skupiającej artystów i intelektualistów walczących o nowy porządek moralny i artyst.; w twórczości utrzymanej w konwencji naturalist., J. atakował środowisko mieszczańskie, gł. w sferze obyczajowej i rel., głosił idee wolnej miłości, poruszał problematykę erotyczną (Fra Kr/stiania Bohemen, t. 1-2 1885); powieści autobiogr., nowele, dramaty, eseje. JAHNN [ja:n] HANS HENNY (1894-1959), niem. pisarz, budowniczy organów, biolog; przedstawiciel późnego ekspresjonizmu; 1915-18 264 JAM w Norwegii (jako przeciwnik wojny); w III Rzeszy twórczość J. była objęta zakazem publikacji; 1933-45 na emigracji (w Szwajcarii i Danii); gł. tematem twórczości J. są rozważania nad psych. dezintegracją człowieka we współcz. świecie; dramaty (Pastor Ephraim Magnus 1920), powieści Perrudja (1929), Dre-wniany sta tek (1949-51, wyd. pol. 1969, część nie dokończonej trylogii). JAKOBSON, Jacobson, AUGUST (1904-63), pisarz est.; 1950-58 czł. Prezydium Rady Najwyższej Est. SRR; autor realist. nowel i powieści, zwł. z okresu l wojny świat, i rewolucji, o problematyce społ. (pol. wybór Stowarzyszenie Złotych Serc 1957); po II wojnie świat. tworzył gł. dramaty o wymowie antywojennej (m.in. Owa obozy 1948, wyd. pol. 1949), ukazujące konflikty klasowe i moralne społeczeństwa est., m.in. inteligencji, zgodnie z założeniami realizmu socjalist. (Życie w cytadeli 1946, wyd. pol. 1948); scenariusze film.; zbiór bajek ludowych. JAKOWLEW JURI J. (ur. 1922), pisarz roś.; autor opowiadań i opowieści dla dzieci i młodzieży, które cechuje psychol. ujęcie przedstawianych problemów; postaci jego utworów są żywe i nieschematyczne; Chłopiec z łyżwami (1961, wyd. pol. 1965); pol. wybór opowiadań List z wulkanicznej wyspy (1967). JAKŚIĆ DJURA (1832-78), serb. pisarz i malarz; jeden z gł. reprezentantów romantyzmu serb.; w liryce wyraził bunt przeciw ówczesnej rzeczywistości w imię ideałów wolnościowych i patriotycznych; autor tragedii hist. (Seoba Srbalja 1863) oraz realist. opowiadań z życia wsi; w malarstwie tworzył gł. kompozycje hist. i portrety. JAKUB l (1394-1437), od 1424 król Szkocji, poeta; prawdopodobnie autor alegor. poematu miłosnego The Kingis Ouair, pisanego strofą 7-wierszową (ababbcc), zw. w wer-sologii królewską. JAKUB l (1566-1625), z dyn. Stuartów, od 1567 król Szkocji (jako Jakub VI), od 1603 król Anglii i Irlandii; autor traktatów i rozpraw polit. (The True Lawę of Free Monarchies, wyd. anonimowo 1598, Basilikon Doron 1599), dzieł teol. oraz poet. pisanych w językach: szkoc., tac. i ang. (m.in. pieśni i sonety), także przekł. poezji franc. i tac.; za jego aprobatą opublikowano 1611 przekł. Biblii obowiązujący w W. Brytanii do czasów obecnych (King James Bibie lub Authorized Yersion). JAKUB Z VORAGINE [~woradżine] -> Jaco-po (lacopo) da Yoragine. JAMBLICH(OS) (2 pół. II w.), pisarz gr., pochodzenia syr.; autor romansu Babyloniaka, historii miłości Rodanesa i Synonidy, zachowanego w streszczeniu u Focjusza; utwór J. wywarł wpływ na romans eur. XVII i XVIII w. JAMES [dżejmz] HENRY (1843-1916), pisarz amer.; wybitny reprezentant realizmu psychol., jeden z g3. nowatorów formy powieściowej; doskonały stylista; od 1876 w W. Brytanii, u schyłku życia przyjął obywatelstwo bryt.; w twórczości konfrontował kultury Ameryki i Europy, analizował zwł. konflikt mentalności amer. (ukształtowanej w tradycji purytańskiego dogmatyzmu) z eur. relatywizmem moralnym; liczne opowiadania (np. Autografy Jeffreya Asperna 1888, wyd. pol. 1979, ponadto wybory pol. Łgarz 1974, Drzewo wiadomości 1977) i powieści: Amerykanin (1877, wyd. pol. 1879), The Europeans (1878), Daisy Miller (1879, wyd. pol. 1961), Dom na Placu Waszyngtona . (1880, wyd. pol. 1974), Portret damy (1881, wyd. pol. 1977), Księżniczka Casamassima (1886, wyd. pol. 1991), The Wings of the Dove (1902), Ambasadorowie (1903, wyd. pol. 1960), The Golden BowI (1904); interesował się psychologią procesu twórczego (nowela Madonna przyszłości 1879, wyd. pol. 1962); był wybitnym krytykiem i teoretykiem prozy powieściowej (The Art of Fiction 1884); ponadto powieść niesamowita W kleszczach lęku (1898, wyd. pol. 1959), szkice z podróży, wspomnienia. JAMES [dżejmz] P.D, właśc. Phyllis White (ur. 1920), pisarka ang.; powieści kryminalne o zaskakującej intrydze, zawierające wiele przenikliwych obserwacji psychol. i socjol., m.in. Zakryjcie jej twarz (1962, wyd. pol. 1995), Unnatural Causes (1967), Shroud for a Nigh-tingale (1971), Death of an Experf Witness (1977), Innocent Blood (1980), Przedsmak śmierci (1986, wyd. pol. 1994), Intrygi i żądze (1989, wyd. pol. 1992). JAMESON [dżejmsn] MARGARET STORM (1897-1986), pisarka ang.; w społ.-obyczajowych powieściach koncentrowała się na problematyce moralnej; trylogia z życia stoczniowców: 777e Loyely Ship (1927), The Yoyage Home (1930), A Fticher Dust (1931); ponadto Dom nad Loarą (1955, wyd. pol. 1970) — z czasów okupacji; autobiografia Journey from the Norfh (1979) z opisem powojennej podróży do Polski. 265 JAM JAMMES [żarn] FRANCIS (1868-1938), poeta franc.; początkowo tworzył pod wpływem symbolizmu (m.in. zbiór De 1'Angelus de 1'aube ś 1'Angelus du soir 1898); później zwrócił się ku tematyce rel. (m.in. zbiór Les georgiques chretiennes, t. 1-3 1911-12); wiele sentymentalnych opowiadań (Klara d'Ellebeuse 1899, wyd. pol. 1924). JAN WASILIJ G, właśc. W.G. Janczewiecki (1875-1954), pisarz roś.; autor popularnych powieści hist., m.in.: Statek fenicki (1931, wyd. pol. 1949), Ognie na kurhanach (1932, wyd. pol. 1962), trylogii: Dżengis-chan (1939, wyd. pol. 1948), Ba?yy'(1942), K"pośledniemu mor/u" (1955), o podbojach Dżyngis-chana (królestwo Chorezmu, Ruś), utwór oparty jest na dokumentach, kronikach, folklorze azjat. i rosyjskim. JAN CHRYZOSTOM, Jan Złotousty, święty (ok. 350-407), gr. pisarz i mówca chrzęść., teolog, ojciec Kościoła; największy kaznodzieja Kościoła wsch.; od 397 był patriarchą Konstantynopola, dwukrotnie zdjęty ze stanowiska i wygnany; zreformował nauczanie religii; zachowały się niemal wszystkie jego pisma zawierające kilkaset homilii oraz kilkanaście dzieł dogmatycznych i ascetycznych, listy i mowy dotyczące zagadnień moralnych, okolicznościowe, pisane na święta liturgiczne; poi. wybory: Myśli (1937), Homilie i kazania wybrane (1971), Listy w: Antologia listu staro- chrześcijańskiego (1978). Dzieła J.Ch. są ważnym źródłem informacji o kulturze wczesno- bizantyńskiej. JAN DAMASCEŃSKI, Jan z Damaszku, święty, (ok. 650-przed 754), pisarz chrzęść., tworzący w języku gr., teolog, poeta, ojciec Kościoła; przed 700 został mnichem w klasztorze św. Saby k. Jerozolimy i kapłanem; zyskał sławę dzięki traktatowi dogmatyczno-filoz. Pege gnoseos (przekład pol. 3 części pt. Wykfad wiary prawdziwej, 1969) oraz 3 mowom w obronie świętych obrazów, co dało teoret. podstawę kultu ikon i relikwii; pisał również hagiografie i kanony; prawdopodobnie jest autorem romansu chrzęść. -> Żywot Barlaama i Jozafata. JAN OD KRZYŻA, święty, wtaśc Juan de Yepes y Alvarez (1542-91), hiszp. karmelita, teolog i pisarz; kanonizowany 1726, doktor Kościoła; wraz ze św. Teresą z Avili przeprowadził reformę zakonu w duchu ścisłego przestrzegania reguły, w wyniku czego powstała osobna gałąź tzw. karmelitów bosych; poematy mistyczne opatrzone komentującymi je traktatami (wyd. pośmiertnie 1618), m.in. Droga na Górę Karmel (1 wyd. pol. 1855), Noc ciemna. Pieśń duchowa, łączące inspirację bibl. z wpływami poezji wł.; Dzieła (t. 1-2 1927-31, wyd. najnowsze 1986). JAN Z DAMASZKU -r Jan Damasceński. JAN ZŁOTOUSTY -> Jan Chryzostom. JANĆAR DRAGO (ur. 1948), stoweń. pisarz i eseista; twórczość psychol.-obyczajowa zarówno o tematyce współcz., jak i hist.; tomy opowiadań, m.in. Smrt pri Mariji Sneźni(1985), Pogięci angela (1992); powieści, np. Galernik (1978, wyd. pol. 1988), Severni sij (1984), Posmehijwo poźelenje (1993); dramaty, m.in. Veliki briijantni valćek (1984), sztuki telew. i scenariusze film.; w licznych esejach (pol. wybór Terra incognita 1993) porusza zagadnienia roli literatury i pisarza we współcz. świecie, a także podejmuje kwestie polit. i społeczne. JANDL ERNST (ur. 1925), poeta austr.; twórca poezji konkretnej, eksperymentalnej (Andorę Augen 1956, Der kunstliche Baum 1970); słuchowiska (Funf Mann Menschen 1968, Spaltungen 1970) napisane wspólnie z F. Mayrócker; od 1973 (z H.C. Artmannem) kieruje organizacją pisarzy Grazer Autoren-yersammlung. JANEYSKI SLAVKO (ur. 1920), pisarz maced.; autor pierwszej maced. powieści Seto zad sedumte jaseni (1952); najwybitniejszym pro-zatorskim osiągnięciem J. jest wielotomowy cykl składający się z powieści: Zan/z/ęc/(1965, wyd. pol. 1970), Devet kerubinoyi vekovi (1986), Cudotvorci (1988) i Rulet so sedum brojki (^989) oraz trylogii Mirakuli zad grozo-morata (1984), w którym mitologizuje dzieje narodu maced.; opowiadania; wiersze stanowiące ekspresyjny, gorzki komentarz do nar. historii Macedończyków (m.in. zbiory Łeb i kamen 1957, Evangelije po Itar Pejo 1966, Pesji Sumi 1988); pol. przekł. w antologiach: Liryka jugosłowiańska (1960), Antologia noweli jugosłowiańskiej (1964). JANONIS JULIUS (1896-1917), poeta litew.; tworzył także w języku roś.; więziony przez władze carskie za działalność rewol.; początkowo uprawiał lirykę miłosną, później społ., ukazującą niedolę chłopów i robotników; opowiadania o charakterze wspomnieniowym, publicystyka; chory na gruźlicę, popełnił samobójstwo; zbiory poezji, wyd. pośmiertnie: Vaidi-los Ainio eiles (1918), RaStai (1921) i w USA Jaunu dienu raśtai (1924). 266 JAN JANOWICZ SOKRAT (ur. 1936), pisarz białorus.; mieszka w Polsce; 1958 współzałożyciel Stów. Lit. Białowieża, 1990-92 przewodn. Białoruś. Zjednoczenia Demokr.; w twórczości ukazuje życie prowincji, zwł. środowisko białorus.-pol., daje wyraz fascynacji krajem dzieciństwa, akcentuje znaczenie tradycji i zmysłowego odbioru natury; autor lirycznych miniatur prozą (pol. wybór Zapomnieliska 1978), opowiadań (pol. wybory, m.in. Wielkie miasto Białystok 1973 i Trzecia pora 1983; zbiór Srebrny jeździec 1978, wyd. pol. 1984), powieści {Ściana 1979); rozrachunkowe spojrzenie na historię związków pol.-białorus. zawierają eseje ze zbioru Białoruś, Białoruś (1987); ponadto opublikował Duhaja śmierć Krynak (1993), Terra incognita: Białoruś (1993). JANOWSKI JURIJ (1902-54), pisarz ukr.; czł. ugrupowania lit. Waplite, odrzucającego postulat masowości w literaturze i poszukującego źródeł inspiracji w kulturze zachodnioeur.; w twórczości J. dominuje gł. tematyka wojny domowej oraz apoteoza pracy; poezje (m.in. zbiór Prekrasna (7/1928), nowele, opowiadania (m.in. zbiór Mamutowi bywni 1925, Opowiadania kijowskie 1948, pol. wybór 1950), powieści: Majster korabia (1928), napisana w formie pamiętnika znanego reżysera film., Czotyry szabli (1930), Jeźdźcy (1935, wyd. pol. 1982) i in., dramaty; scenariusze filmowe. JANSSON TOVE (ur. 1914), fiń. pisarka młodzieżowa, tworząca w języku szwedz., malarka; zyskała rozgłos opowieściami fantastycznymi (z jej ilustracjami) o trollach i mumin-kach, nawiązującymi do folkloru skand. {W Dolinie Muminków 1948, wyd. pol. 1964, Kometa nad Doliną Muminków 1968, wyd. pol. 1977); powieści dla młodzieży (Lato 1972, wyd. pol. 1980), nowele (Kamienne pole 1984, wyd. pol. 1989). JARNEFELT [\ę:'r}Q~] ARVID (1861-1932), pisarz fiń.; wybitny przedstawiciel realizmu; w powieściach pisanych pod wpływem L.N. Tołstoja, głosił etykę czynu i miłości bliźniego (Ihmiskohtaloja 1895), przedstawiał związki człowieka z ojczyzną i naturą (Isanmaa 1893, Maaemon lapsia 1905); powieść utrzymana w formie wspomnienia Yanhempieni romaani (t. 1-3 1928-30) stanowi ważny opis kultury fiń. od pół. XIX w.; dramaty Orjan oppi (1902), Kuolema (1903); eseje biograficzne. JAROŚ PETER (ur. 1940), prozaik słowac.; początkowo przedstawiciel tzw. literatury dnia powszedniego (nowela Popołudnie na terasę 1963), później, w psychol. opowiadaniach, nawiązywał do filoz. założeń franc. egzysten-cjalizmu, łącząc poetykę surrealizmu i tzw. nowej powieści (tomy Putovanie k nehybnosti 1967, Aż dobehnes psa 1971); społ.-hist. monografia powieściowa regionu Liptowa (Tysiącletnia pszczoła 1979, wyd. pol. 1988); liczne scenariusze film. i słuchowiska. JARRELL [dżarol] RANDALL (1914-65), poeta amer.; w refleksyjnej liryce wyrażał protest przeciw wojnie, a także lęk przed współcz. cywilizacją (m.in. zbiory Blood for a Stranger 1942, Tnę Woman at the Washington Zoo 1960, The Lost Worid 1965); pol. wybór wierszy Mężczyzna spotyka kobietę (1976); zbiory esejów i szkiców kryt. (Poetry and the Agę 1953). JARRY [zań] ALFRED (1873-1907), pisarz franc.; zyskał rozgłos sztuką Ubu Król (powst. 1888, wyst. 1896, wyd. pol. 1936), zuchwałą bufonadą parodiującą historię, wyszydzającą uznane wartości i autorytety, prowokującą brutalną rubasznością języka; rozbijając konwencje teatr, i dramatyczne J. wywarł wpływ na teatr surrealist. i tzw. teatr absurdu; następne sztuki są związane tematycznie i osobą bohatera z Ubu Królem', poezje, proza poet. (Odwiedziny Amora 1899, wyd. pol. 1981), powieści. JARUNKOYA KLARA (ur. 1922), pisarka sto-wac.; autorka książek dla dzieci i młodzieży, w których wnikliwie analizuje problemy okresu dojrzewania; powieści: Jedynaczka (1963, wyd. pol. 1966), Brat milczącego wilka (1967, wyd. pol. 1970), Mściciel (1968, wyd. pol. 1978); bajki, eseje z podróży. JAŚIK RUDOLF (1919-60), prozaik słowac.; w czasie II wojny świat, wysłany na front wsch.; po 1945 działacz polit. i kult.; w nie dokończonej trylogii Martwi nie śpiewają (1961, wyd. pol. 1965) stworzył odpatetyzowa-ny obraz wojny, ukazał dylematy moralne żołnierzy słowac.; założenia poetyki realizmu socjalist. modyfikował przez nawiązania do prozy liryzowanej, wprowadzał do epiki elementy subiektywno- refleksyjne. JASIMUDDIN (1903-76), bangladeski poeta, dramatopisarz i prozaik; liryka inspirowana lud. poezją wsch. Bengalu; zbiór wierszy Bhajabaja sei dingulite (1972) poświęcony walce o niepodległość Bangladeszu. JASZYN ALEkSANDR J., właśc. A.J. Popów (1913-68), poeta roś.; liryka, gł. pejzażowa, nawiązująca do poezji S.A. Jesienina; utwory liryczne, m.in. poemat Alona Pominą (1949) 268 JĘK oraz opowiadania o tematyce wiejskiej, m.in. Wołogodskaja swad'ba (1962). JAWORÓW PEJO, właśc. P. Kraczolow (1878-1914), poeta bułg.; twórca bułg. symbolizmu; związany z kręgiem modernistów (czasopismo "Misył"); 1903 uczestnik maced. ruchu wyzwoleńczego (tom prozy poet. Hajduszki kop-nenija 1909); liryczno-epickie obrazki inspirowane tematyką społ. i nar., osnute na wątkach lud. [Stichotworenija 1901), impresjonist. liryki osobiste wyrażające nastroje dekadenckie (zbiory Bezsynici 1907, Podir senkite na ob-/ac/re1910); dramaty modernist., m.in. Wpolite na Witosza (1911); przekł. dramatów W, Szekspira; pol. wybory poezji: Wiersze (1947), Poezje wybrane (1972) oraz w Antologii poezji bułgarskiej (1954). JAYASHANKAR [dźajaśankar] PRASAD (1890-1937), pisarz ind.; przedstawiciel romantyzmu w literaturze hindi; dramaty hist.: Skandagupta (1927), Candragupta (1931) ukazujące wyższość kulturową Indii nad cywilizacją najeźdźców — Hunów i Greków; zbiory poezji: Dżharna (1918), /-a/ia/-(1933); poematy: Ansu (1925), Kamajni (1936). JAZYKOW MIKOŁAJ M. (1803^7), poeta roś.; związany z kręgiem lit. A.S. Puszkina; po upadku powstania dekabrystów 1825 zbliżył się do ideologii słowianofilów; wczesna liryka oparta na motywach anakreontycznych, m.in. cykl P»esn/(powst.1823), później pesymistyczna, wyrażająca nastroje rel., baśń dram. Żar--ptica (1836, wyd. 1857); przekt. pol. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1945). JEAN DE MEUNG [za do móng] -> Roman de la Rosę, Le. JEAN PAUL [dżi:n po:l], wtaśc. Johann P. Friedrich Richter (1763-1825), niem. pisarz okresu klasyki i romantyzmu, publicysta i pedagog; w jego twórczości występuje bogactwo treści i wątków, wielość nastrojów — od umiejętnie wywoływanych wzruszeń do ostrej ironii, groteski i satyry; do idei oświecenia nawiązał w powieści o próbie wychowania prawdziwego człowieka D/e Unsichtbare Loge (1793); wszechstronny obraz życia mieszczaństwa i szlachty dał w powieściach Hesperus (1795, wyd. pol. 1880) i Ehestand, Tod und Hochzeit des Siebenkas (1796), przeciwstawiając samowoli i rozrzutności szlachty pełną wyrzeczenia egzystencję skromnego bohatera; gł. powieść Titan (1800-03) jest połączeniem utopii o oświeconym władcy z opisem rzeczywistych stosunków społ.; wiersze satyr.; poglądy estet. przedstawił w traktacie Yorschule der Asthetik{ 1804). JEFFERS [dżęfe^] ROBINSON (1887-1962), poeta amer.; w katastroficznej poezji, wykorzystującej często motywy bibl. i mitol., występował z gwałtownym potępieniem współcz. cywilizacji i natury człowieka, którym przeciwstawiał pierwotną harmonię przyrody; zbiory wierszy i poematów narracyjnych (Tamar and Other Poems 1924, Descent to the Dead 1931, The Double Axe 1948, Hungerfieid 1954, The Be-gining and the End 1963), dramaty poet.; pol. wybór Wiersze (1968). JEFRIEMOW IWAN A. (1907-72); pisarz roś.; uprawiał prozę fantastycznonaukową, m.in. powieść Mgławica Andromedy (1957, wyd. pol. 1961), rozwijająca motywy fantastyki kosm., mikropowieści Sieroce zmiel (1959), Gwiezdne okręty (1947, wyd. pol. 1949); pisał również powieści i opowieści hist. (Wyprawa Ba-Wer-Dżeda 1953, wyd. pol. 1955). JEHOJOSZ, właśc. Jeho|osz-Szlo|me Blum-garten (1872-1927), żyd. poeta tworzący w języku jidysz, tłumacz i leksykograf; pochodził z Suwalszczyzny; poezja z elementami liryki osobistej; jego relacja z podróży do Palestyny Fu n Ni u Jork biz Rechojwojs u n curik (t. 1-3 1917-18) jest dokumentem o walorach lit.; autor nowego, pełnego przekł. Starego Testamentu (1909-27), którego wyszukany, archaizujący styl języka jidysz stał się no-wocz. kanonem; ponadto tłumaczył na jidysz z hebr., ang., roś.; 1911, wraz z Ch. Spi-wakiem, wydał słownik hebraizmów w języku jidysz; zbiory poezji: Naje szriftn (t. 1-2 1914), In Geweb (t. 1-2 1919-21); pol. przekł. utworów w antologiach literatury żyd. (1980, 1983). JEHOSZUA AWRAHAM B. (ur. 1936), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy swego pokolenia; opowiadania, nowele, powieści opisujące rzeczywistość izrael., m.in.: Mot hazaken (1963), Hameahew (1977), Molocho (1987), Mar Mani (1990). JEKELY [ję:kej] ZOLTAN (1913-82), syn L. Aprilyego, węg. poeta, eseista i tłumacz; autor wierszy elegijnych i wizjonerskich poematów, przepojonych smutkiem i bólem istnienia, odznaczających się naturalnością, muzycznością, bogactwem języka, a także nawiązaniami do sfery mitu; zbiory A halaszok es a halal (1947), Orjóngó ósz (1968), Angyalfia (1978), eseje (A Barany vere 1981); cenione 269 JEŁ przekł. arcydzieł literatury światowej, m.in. Fausta J.W. Goethego. JEŁAGIN IWAN W., wtaśc. I.W. Matwiejew (1918-87), poeta roś.; od 1943 na emigracji; polit. wiersze satyr., liryki refleksyjno-filoz.; zbiory, m.in. Po dorogie ottuda (Monachium 1947), Politiczeskije fieijetony w stichach 1952-59 (tamże 1959), Kosoj polot (Nowy Jork 1967); tłumacz poezji amerykańskiej. JENKO SIMON (1835-69), poeta słoweń.; jego liryka patriotyczna, miłosna (zwł. cykle Obu-jenke 1856 i Obrazi 1857) oraz refleksyjna stanowi najwybitniejsze osiągnięcie poezji stoweń. 2 pół. XIX w.; cechuje ją melancholia, pesymizm, śmiałość w ujęciu motywów erotycznych; zbiór Pesm/(1865), przekł. pol. w Antologii poezji słoweńskiej (1973); także nowele, m.in. Jeperski ućitelj (1858), Tilka (1858). JENNINGS [dżęnynz] ELIZABETH (ur. 1926), poetka ang.; związana z urgupowaniem poet. The Movement, działającym w latach 50., którego przedstawiciele przeciwstawiali się skostniałej stylistyce romant.-wojennego epi-gonizmu, zachowując dystans wobec wielkich tematów i dyscyplinę formalną; poezja intelektualna, refleksyjna, zebrana m.in. w tomach: A Way of Looking (1955), A Sense of the Worid (1958), r hę Mind H as Mountains (1966), Growing Points (1975), Consequently IRejoice(1977), Extending the Territory(1985). JENS WALTER (ur. 1923), niem. pisarz i publicysta; związany z Grupą 47 — utworzonym w Niemczech Zach. kotem pisarzy zachodnio-niem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; 1976-82 prezes Pen CIubu RFN; antywojenne powieści i opowiadania (Testament Odysa 1957, wyd. pol. 1960); eseje o współcz. literaturze niem., m.in. filoz.--beletrystyczny Pan Meisfer (1963, wyd. pol. 1969), o rozwoju świadomości lit. w Niemczech przed- i powojennych; także słuchowiska, spektakle telew., przekł. autorów antycznych i Biblii. JENSEN AXEL (ur. 1932), pisarz norw.; w twórczości podejmuje motyw buntu przeciwko mieszczańskiemu życiu, poszukiwanie wartości we współcz. świecie; powieści: łkaros (1957) — napisana w formie dziennika z podróży, Linę (1959) — o życiu artystów buntujących się przeciwko mieszczańskiemu środowisku, Epp (1965) — fantastycznonauk., wyrażająca niepokój o przyszłość człowieka w świecie zautomatyzowanym. JENSEN ERIK AALB/Ek (ur. 1923), pisarz duń.; w czasie II wojny świat, w duń. ruchu oporu; w realist. prozie analizuje problem winy i odpowiedzialności jednostki, szczególnie w odniesieniu do okresu okupacji niem. (Gertrud 1956, / heltespor 1960, Kridtsvegen 1983); publikacje z pogranicza eseju i reportażu na temat przyrody wysp duń. (Livet paa eerne, t. 1-7 1980-87). JENSEN JOHANNES YILHELM (1873-1950), pisarz duń.; początkowo tworzył w atmosferze fin de siecle'u; rezultatem podróży do USA i na Wschód były liczne powieści, m.in. Edmund HallC\904, wyd. pol. 1912); rodzinnej Jutlandii poświęcił opowiadania Himmerlandshistorier (t. 1-5 1898-1910; wybór pol. w antologiach Opowieści znad Sundu 1974 i Anegdoty losu 1976); g3. dzieło, cykl powieściowy Den lange Rejse (t. 1-6 1908-22; cz. 2 Lodowiec. Nowy mit o pierwszym człowieku 1908, wyd. pol. 1932) zawiera swoistą koncepcję J. dotyczącą roli tzw. ras gotyckich (Anglosasów i Germanów) w rozwoju materialnym i kult. ludzkości; powieść hist. Upadek króla (1900-01, wyd. pol. 1971); wiersze (zbiór Digfe 1906 1906) i eseje, pamiętniki (Myter, t. 1-9 1907-44); 1944 otrzymał Nagrodę Nobla. JEROFIEJEW WIENIEDIKT W. (1938-90), pisarz roś.; opowieści, m.in. Moskwa-Pietuszki, będąca satyr.- groteskowym wizerunkiem realiów społ.-obyczajowych i polit. w ZSRR, analizą pijaństwa jako formy protestu przeciw rzeczywistości i wielopoziomową metaforą ludzkiego losu, wyznaczanego przez dążenie do wolności (Izrael 1973, wyd. roś. 1989; przekł. pol. Londyn 1976, wyd. pol. poza cenzurą 1979, wyst. 1989), dramat utrzymany w konwencji surrealist. Noc Walpurgii albo «Kroki Komandora" (1985, wyd. pol. poza cenzurą 1986, wyst. 1991), montaż dokumentalny Moja maleńka leniniana (1988, wyd. pol. 1990). JEROFIEJEW WIKTOR (ur. 1947), pisarz roś.; 1979 współzałożyciel wydawanego poza zasięgiem cenzury almanachu "Metropol"; autor głośnej powieści Rosyjska piękność (rozpowszechniana w samizdacie, wyd. roś. 1990, wyd. pol. 1993), utworu z pogranicza prozy psychol., filoz. i pornograficznej, napisanego w formie spowiedzi moskiewskiej prostytutki; ponadto zbiory esejów, m.in. W labirintie proklatych woprosow (1989). JEROME [dżaro"m] JEROME KLAPkA (1859-1927), pisarz ang.; autor popularnych powieści humorystycznych (Trzech starszych panów w jednej łódce, nie licząc psa 1889, wyd. pol. 270 JIL 1912, Z rozmyślań próżniaka 1889, wyd. pol. 1911) oraz komedii. JERSILD [jęszild] PER CHRISTIAN (ur. 1935), pisarz szwedz.; tematem jego utworów są problemy egzystencji współcz. człowieka w społeczeństwie cywilizacji techn.; powieści (m.in. Do cieplejszych krajów 1961, wyd. pol. 1973, Dom Babel 1978, wyd. pol. 1984), nowele (wybór Wyspa dzieci 1976, wyd. pol. 1986, Żyjący mózg 1980, wyd. pol. 1989), sztuki telewizyjne. JERSZOW PIOTR P. (1815-69), poeta roś.; autor popularnej wierszowanej bajki Konik Garbusek (1856, wyd. pol. 1952), osnutej na wątkach poezji i baśni lud.; wiersze liryczne i poematy, cykl nowel romantycznych (Osien-nije wiecziera 1857). JESENSKY JANKO (1874-1945), pisarz słowac.; liryka osobista i patriotyczna, wiersze o wymowie antyfaszyst. (zbiór Cierne dni 1945); w utworach prozą — realist. obraz życia małych miasteczek i krytyka mieszczaństwa (powieść Demokraci, t. 1-2 1934-38, wyd. pol. 1956); pol. wybór opowiadań Bal maskowy i inne opowiadania (1958). JESIENIN SIERGIEJ A. (1895-1925), poeta roś.; wspótzatożyciel ugrupowania lit. imażynistów, uznających za gł. zasadę poezji samowystarczalność obrazu; reprezentował wśród nich tzw. nurt wiejski; mistrz liryki refleksyjnej, związanej z roś. tradycją lud.; we wczesnej twórczości przed- i porewol. łączył motywy rel. z kultem przyrody i wsi roś.; entuzjasta rewolucji, pojmowanej jako zwycięstwo żywiołu chłopskiego i patriarchalnej utopii (m.in. poematy Inonia, Przemienienie, oba 1918); w późniejszej poezji J. brzmią nuty żalu za dawną Rosją, występują motywy anarchistycznego buntu i pesymizmu (So/'o/cous?1920, Spowiedź chuligana 1920, Pugaczow 1921, wyd. pol. 1923); potęgujące się nastroje depresji, wyobcowania i rozpaczy, zagłuszanej alkoholem, w przejmujący sposób wyraził w cyklu wierszy Moskwa karczemna (1924, inny przekł. pol. Moskwa pijacka] i poemacie Czarny człowiek (powst. 1925, wyd. pośmiertne 1925); w ostatnich latach powstały też utwory utrzymane w innej tonacji, m.in. cykl wierszy miłosnych Motywy perskie i poemat Anna Sniegina (oba 1925); J. zmarł śmiercią samobójczą; pol. wybory Poezje (1960, 1973, 1975), «lnonia>> i inne wiersze (1984), Moja gwiazdo płoń (1991). E. WATALA i W. WOROSZYLSKI Życie Sergiusza Jesienina, Warszawa 1973. JEWETT [dży:at] SARAH ORNE (1849-1909), pisarka amer.; przedstawicielka regionalizmu w literaturze amer.; w twórczości ukazała życie mieszkańców Nowej Anglii; najciekawszy w jej dorobku jest tom szkiców o przemijającej świetności portowego miasteczka The Country of the Pointed Firs (1896); romanse hist., wiersze, książki dla dzieci. JEWRIEINOW NikOLAJ N. (1879-1953), roś. dramatopisarz, reżyser, teatrolog; współpracownik m.in. Teatru Dramatycznego W.F. Ko-missarżewskiej i teatru "Kriwoje zierkało" w Petersburgu; współorganizator cyklu przedstawień dawnych utworów franc. i hiszp.; autor inscenizacji, m.in. Salome O. Wilde'a i Franceska z Rimini G.D. Annunzia (1908/09) oraz masowych widowisk plenerowych w Petersburgu (po 1917), m.in. Wziatije Zimniego Dworca (1920); J. rozwijał koncepcję teatru, nawiązującego do średniow. misteriów i com-media dell'arte; od 1925 we Francji; dramaty (To, co najważniejsze 1921, wyst. pol. 1922 i in.); książki hist. i teoret. o teatrze monografia. Histoire du theatre russe (1947). JEWTUSZENKO JEWGIENIJ A. (ur. 1933), poeta roś.; twórczość poet., gł. o charakterze pub-licyst., wyczulona na potrzeby chwili, podejmująca problemy spot., moralne i polit, przeważnie dyskusyjne, drastyczne, często w formie felietonu; pol. zbiory poezji: Wiersze (1967, 1971); poematy, m.in. Uniwersytet Kazański (1970, wyd. pol. 1973); proza, m.in. powieść na motywach autobiogr. Tam gdzie rosną jagody {'\982, wyd. pol. 1986); filmy autorskie Przedszkole (1982), Pogrzeb Stalina (1990); poi. przekł. w: Antologii poezji radzieckiej (1979), antologii Okno otwarte na sad (1988); poi. wybór Kradzione jabłka (1978). M. SCIEPURO Poetyka Eugeniusza Jewtuszenki, Wrocław 1977, JHABYALA [dżabwale] RUTH PRAWER (ur. 1927), pisarka ind., tworząca w języku ang.; od 1981 w USA; w twórczości przedstawia doświadczenia kobiety żyjącej na styku różnych kultur; m.in. powieści The Householder (1960), Heat and Oust (1975), In Search of Love and Beauty (1983) —o eur. imigrantach w Nowym Jorku; opowiadania z tomów Ań Experience o f India (1971), How l Became a /-/o/y Mother (1976); scenariusze filmowe. JILEMNICKY PETER (1901-^9), pisarz słowac.; w czasie II wojny świat, więziony w obozie koncentracyjnym; jeden z gł. inicjatorów nurtu proletariackiego w literaturze słowac.; powieści ukazujące problemy społ. i gosp. między- 271 JIM wojennej Słowacji (Nieorane pole 1932, wyd. pol. 1951, Kawałek cukru 1934, wyd. pol. 1950), słowac. ruch oporu i powstanie 1944 (Kronika 1947, wyd. pol. 1950). JIMENEZ [chimsnet] JUAN RAMON (1881-1958), poeta hiszp.; od 1936 na emigracji w obu Amerykach; początkowo pozostawał pod wpływem modernizmu, gł. twórczości R. Dario, m.in. zbiory Arias tristes (1903) i Jar-dines lejanos (1904); od 1917 J. dążył do zwięzłości, prostoty i czystości wyrazu, zbliżając się często do hermetyzmu (m.in. zbiory Diano de u n poeta recien casado 1917, Eternidades 1918, Unidad 1925, Animal de fondo 1949); w latach 30. stał się mistrzem wyznawców tzw. poezji czystej; ponadto proza poet. (impresje wspomnieniowe związane z Andaluzją Srebroń i ja 1914, wyd. pol. 1961); eseje kryt.; 1956 otrzymał Nagrodę Nobla. JIPPENSHA [dźippenśia] Ikku (1765-1831), pisarz jap.; najwybitniejszy humorysta w literaturze jap.; powieść łotrzykowska Tokaido-chu hizakurige wyd. w rocznych odcinkach (1802-22); opowiadania o tematyce obyczajowej i hist. oraz powieści sentymentalne; wiele dzieł ilustrował własnymi drzeworyta- JIRASEK ALOIS (1851-1930), pisarz czes.; autor ponad 200 utworów, gł. o tematyce hist.; początkowo nawiązywał do tradycji eur. powieści hist. (W. Scott), stopniowo rozwijał metodę realist., ukazując wkład ludu w dzieje Czech i lud. korzenie odrodzenia nar.; powieści, m.in.: Skalakowie (1875, wyd. pol. 1949), Uroki świata (1880, wyd. pol. 1897), Psiogłowcy (1884, wyd. pol. 1948), SA-a/y (1886, wyd. pol. 1956); epoce husyckiej poświęcił trylogię Mezi proudy (1887-90), Proti vśem (1893), Bractwo (t. 1-3 1899-1908, wyd. pol. 1957), czes. odrodzeniu nar. w XVIII i XIX w. powieści: F.L. Vek (t. 1-5 1888-1906) i U nas (t. 1^t 1896-1903); w Mrokach (1913, wyd. pol. 1953) przedstawił upadek narodu czes. w 1 pół. XVIII w.; pisał także dramaty, m.in. Jan Ziźka (1903), Jan Hus (1911); Dzieła (t. 1-5 1955-59). JOAN EGZARCHA (IX/X w.), bułg. pisarz i teolog; przedstawiciel piśmienniczej szkoły presławskiej; autor kompilacyjnego dzieła Sze-stodnew (pocz. X w.), będącego próbą teol. objaśnienia świata, wyłożył w nim całą wiedzę przyr. i astr. epoki; przekt. fragmentów Teologii Jana z Damaszku (ok. 893). JOANNISJAN JOANNES -> Howannisjan Ho-wannes. JOCHUMSSON MATTHIAS (1835-1920), pisarz isl.; zwolennik idei uniwersytetów lud.; współtwórca nar. romantyzmu; poezje rel. i patriotyczne, m.in. isl. hymn nar.; dramaty hist. (Jon Arason 1900); przekł. utworów W. Szekspira. JOENPELTO EEVA, pseud. E. Antere, E. Helle (ur. 1921), fiń. pisarka i dziennikarka; w realist. powieściach poprzez opis wewn. rozwoju bohaterów przedstawia problematykę kobiecą i konflikty międzypokoleniowe na tle społ. zjawisk typowych dla środowisk miejskich; Po prostu Johannes (1952, wyd. pol. 1978), Dziewczyna na głębinie (1955, wyd. pol. 1965). JOHANNESEN GEORG (ur. 1931), norw. poeta i prozaik; eksperymentalna powieść Hóst i mars (1957) o problemach nurtujących młode pokolenie; zaangażowana społecznie i politycznie poezja, m.in. zbiór wierszy Dikt 1959 (1959) wyrażających protest przeciwko zakłamanemu i wywierającemu przemoc społeczeństwu; inne zbiory wierszy: Ars moriendi (1965), Nye dikt (1966). JOHANSEN MAJK, własc. Mychajło Herwasi- jowycz (1895-1937), ukr. poeta, nowelista i tłumacz; początkowo czł. ugrupowania pisarzy proletariackich Hart, później Waplite, odrzucającego postulat masowości w literaturze i poszukującego źródeł inspiracji w kulturze zachodnioeur.; zbiory poezji (Krokoweje koło, Rewolucija 1923, Dorobek 1924, Poez///1933), utwory dla dzieci; prace historyczno- i teore- tycznolit.; 1937 aresztowany i rozstrzelany. JOHANSSON MAJkEN (ur. 1930), poetka szwedz.; jedna z gł. reprezentantek poezji lat 60.; twórczość J. charakteryzuje ironiczny dystans wobec problematyki osobistej; zbiory poet. Buskteater (1952), Barfotadagar (1980). JOHN JAROMIR, wtaśc. Bohumil Markalous (1882-1952), pisarz czes.; wykładowca estetyki na uniw. w Ołomuńcu; popularyzator sztuki użytkowej; pod wpływem przeżyć na frontach l wojny świat, ogłosił cykle opowiadań, m.in. Yecery na slamniku (1920); późniejszą twórczość, utrzymaną w konwencji tragikomicznej, poświęcił gł. problemowi nieprzystosowania do życia przedstawicieli środowisk drobno-mieszczańskich (powieść Moudry Engelbert 1940); pisał też książki dla młodzieży, np. Rajsky ostrov (1938), Top/ćoyo australske dobrodruźstvi (1939). JOHNSON [jynson] EYYIND (1900-76), pisarz szwedz.; zaliczany do generacji pisarzy proletariackich; autor psychol. powieści porusza- 272 JON jących problemy społ.-polit., m.in. Lettre re-commandee (1927), Fale przyboju (1946, wyd. pol. 1975), Czasy jego wysokości (1960, wyd. pol. 1976), Powieść o Olofie (1945, wyd. pol. 1977), oraz powieści hist. (Chmury nad Meta-pontem 1957, wyd. pol. 1981); 1974 otrzymał Nagrodę Nobla. JOHNSON [dżonsn] JAMES WELDON (1871-1938), amer. polityk i pisarz, z zawodu prawnik; działacz na rzecz praw murzyńskiej mniejszości; wraz z bratem, kompozytorem, napisał wiele popularnych pieśni, m.in. tzw. hymn murzyński Lift Every Voice and Sing (1900); powieści (np. 777e Autobiography of an Ex--Colored Mań 1912), autobiografia (Along This Way 1933), wiersze (Selected Poems 1935). JOHNSON [dżonsn] PAMELA HANSFORD, Lady Snów (1912-81), żona Ch.P. Snowa, ang. powieściopisarka i krytyk lit.; powieści oby-czajowo-psychol., ukazujące, niekiedy w ujęciu satyr., środowisko pisarzy ang., m.in. Ten okropny Skipton (1959, wyd. pol. 1970), Przetrwają najsilniejsi (1968, wyd. pol. 1971). JOHNSON [dżonsn] SAMUEL (1709-84), ang. leksykograł, poeta i eseista epoki oświecenia; autor słownika języka ang. (t. 1-2 1755), słynącego ze znakomitych definicji wyrazów; powieść dydaktyczna Historia Rasselasa (1759, wyd. pol. 1803), wiersze okolicznościowe i satyr., eseje biogr. The Lives of fhe English Poets (t. 1-10 1779-81); wydawca dzieł W. Szekspira; jeden z założycieli (1764) Klubu Lit. w Londynie; wywarł wielki wpływ na współczesnych; utrwalony w biografii pióra J. Boswella (1791). JOHNSON [jo:nzon] UWE (1934-84), pisarz niem.; po opuszczeniu 1959 NRD mieszkał gł. w Berlinie Zach., dłuższe pobyty we Włoszech (1962) i w USA (1966-68), od 1974 w W. Brytanii; w twórczości przedstawiał problemy psychol. i moralne wynikające z podziału Niemiec na 2 państwa (powieści Mutmassun-gen uber Jakob 1959, Das dritte Buch uber Ach/m 1961, Zwei Ansichten 1965); pozycję czołowego prozaika współcz. literatury niem. zawdzięcza gł. monumentalnej tetralogii powieściowej Jahrestage (1970-83), w której z perspektywy Stanów Zjedn. i Niemiec analizował najważniejsze dylematy polit., społ. i psychol. współcz. świata; opowiadania, eseje, przekł. z literatury angielskiej. JOINYILLE [ż"ęwjl] JEAN DE (ok. 1224-1317), kronikarz franc.; 1248-54 towarzyszył Ludwikowi IX w krucjacie, 1305-09 napisał jego biografię L 'hisfoire de Saint Louis (najpo-prawniejsze wyd. 1873). JÓKAI [joko:i] MOR (1825-1904), pisarz węg.; przyjaciel S. Petófiego, z którym uczestniczył w rewolucji 1848; od 1861 poseł do parlamentu; twórczość J. ukształtowała się pod wpływem romantyzmu, w późniejszym okresie jego charakterystyczny styl łączył elementy romant. uczuciowości z anegdotą hist., realist. obserwacją życia, humorem, bogactwem języka; autor powieści hist. osnutych na tle walk wolnościowych [Złote czasy Siedmiogrodu 1852. wyd. pol. 1888; Turcy na Węgrzech 1853. wyd. pol. 1886), wspótcz., ukazujących barwny obraz społ.-obyczajowy epoki (Węgierski magnat 1854, wyd. pol. 1986) oraz walkę o odnowę społeczeństwa węg. w duchu ideałów wolnościowych i demokr. {Kamienne serce 1869, wyd. pol. 1882; Czarne diamenty 1870, wyd. pol. 1879; Poruszymy z posad ziemię 1872, wyd. pol. 1886), również powieści przygodowych (Biedni bogacze 1860, wyd. pol. 1889) i fantastycznych; w wielu utworach nawiązywał do wątków i motywów pol. (powieści Smutne dni 1856, wyd. pol. 1877, Od Wisty do Gangesu 1879, wyd. pol. 1890; biografia lit. M. Beniowskiego 1891). JONES [dżo"nz] JAMES (1921-77), pisarz amer.; rozgłos zdobył powieścią Stąd do wieczności (1951, wyd. pol. 1963), ukazującą znane mu z doświadczenia stosunki w armii amer., zwt. wśród kadry oficerskiej; jej kontynuacją była Cienka czerwona linia (1962, wyd. pol. 1984); do tematyki wojennej sięgnął też częściowo w powieściach Długi tydzień w Parkman (1957, wyd. pol. 1972) i Pistolet (1959, wyd. pol. 1970), zaś do współcz. w Wesoły miesiąc maj (1971, wyd. pol. 1993) — o wystąpieniach studenckich w Paryżu 1968; także zbiór opowiadań Niedzielna alergia (1968, wyd. pol. 1971). JONES [dżo"nz] LEROI (ur. 1934), pisarz amer.; działacz ekstremistycznego ruchu murzyńskiego (Black Power); 1965 przeszedł na islam i przyjął nazwisko Imamu Amiri Baraka; wpłynął na radykalizację amer. literatury murzyńskiej; poezje, utwory dram., publicystyka, powieść autobiogr. The System of Dante's Heli (1965), tom opowiadań Tales (1967). JONG [jon] ERICA (ur. 1942), pisarka amer.; powieści o problematyce erotyczno-femini-stycznej, m.in. Strach przed lataniem (1973, wyd. pol. 1990), Jak ocalić własne życie (1977, wyd. pol. 1994), libertyńska Fanny... (1980, 18 — Słownik pisarzy świata 273 JON wyd. pol. 1994), Serenissima (1988, wyd. pol. 1992), Babski blues (1989, wyd. pol. 1992); poezja inspirowana twórczością S. Plath i poetów nurtu konfesyjnego (m.in. zbiory Fruits and Yegetables 1971, Half-Lives 1973, At the Edge o f the Body 1979). JONNSON THORSTEN GEORG (1910-50), pisarz szwedz.; w prozie J. wpływy behawioryzmu; wykorzystywał technikę utworów kryminalnych i reportażowych, m.in. w powieści Konwój (1947, przekł. pol. fragmentów w antologii Drogi na głębinie 1971), nowele; zbiór esejów Sex amerikaner (1942), w których prezentował twórczość wspótcz. pisarzy amer., m.in. E. Hemingwaya, W. Faulknera, J. Steinbecka. JONSON [dżonsn] BEN(JAMIN) (15727-1637), ang. poeta i dramatopisarz, także aktor; pierwszy w Anglii otrzymał 1616 dożywotnią pensję przyznawaną przez dwór poetom laureatom; wykształcony humanista, znawca starożytności, zaprzyjaźniony z wybitnymi twórcami epoki, dyktował opinie lit.; jest autorem epigrama-tów, ód, pieśni, elegii oraz poematów miłosnych, gł. jednak masek dworskich, krwawych tragedii wzorowanych m.in. na dziełach Se-neki Młodszego (Ca?;//ne1611), przede wszystkim zaś twórcą tzw. komedii humorów, w których wątki klas. z Terencjusza i Plauta oraz elementy teorii czterech humorów Galena, połączył z satyr.-groteskowym obrazem ludzkich ułomności (Every Mań in His Humour 1598, Yolpone, albo Lis 1606, wyst. pol. 1927, wyd. pol. 1962, Bartłomiejów/jarmark 1614, wyd. pol. 1957). J0RGENSEN [jor~] JOHANNES (1866-1956), pisarz duń.; przedstawiciel symbolizmu (poezje Vers 1887, opowiadania Lignelser 1898); po przejściu na katolicyzm dominacja tematyki rel. (powieść Kłamstwo życia a prawda życia 1896, wyd. pol. 1914, Franciszek z Asyżu na tle swojej epoki 1907, wyd. pol. 1912), jeden z wybitniejszych eur. pisarzy katolickich. JOSIĆ-VIŚNJIĆ MIROSLAY (ur. 1946), pisarz serb.; w latach 70. jeden z organizatorów serb. niezależnego ruchu wydawniczego; twórczość, ewokująca liryczno-epicką wizję jego małej ojczyzny — Baćki (Wojwodina), charakteryzuje wyrastające z rodzimej tradycji zamiłowanie do tzw. skazu, któremu towarzyszy skłonność do aluzji i gry lit.; opowiadania, m.in. tom Piękna Helena (1969, wyd. pol. 1983) oraz powieści: Powieść o śmierci galerii (1974, wyd. pol. 1983), TBC, prvi zglob: pristup u svetlost (1983), Odbrana i propast Bodroga u sedam burnih godiśnjih doba (1990). JÓSIKA [jo:żiko] MikLćs, baron (1794-1865), pisarz węg.; 1848-49 czł. Komitetu Obrony Nar.; twórca romant. powieści hist. wzorowanej gł. na twórczości W. Scotta (m.in. Abafi 1836, Ostatni Batory 1937, wyd. pol. 1887), o tematyce pol. (Eszther 1853), także powieści współcz. z elementami sensacji i niesamo-witości. JOTUNI MARIA GUSTAYA, właśc. M.G. Tarkiai- nen (1880-1943), pisarka fiń.; wybitna przedstawicielka realizmu; w twórczości dominacja problematyki spot. (opowiadania Arkielamaa 1909) oraz moralno-obyczajowej (powieść Huojuva talo 1963, komedie: Miehen kyl-kiluu 1914, Tohvelisankarin rouva 1924); aforyzmy. JOUHANDEAU [ż^do] MARCEL (1888-1979), pisarz franc.; liczne powieści autobiogr., powiązane osobami bohaterów, ukazują z wnikliwością psychol. sylwetkę autora, jego najbliższe otoczenie, oraz bezlitośnie demaskują życie rodzinnego miasta (Chaminadour, t. 1-3 1934^1, Kroniki małżeńskie 1938, wyd. pol. 1978); sztuki teatr., eseje (autobiogr. Joumaliers, t. 1-28 1961-83). JOUVE [żu:w] PIERREJEAN (1887-1976), pisarz franc.; poezja J., początkowo bliska unanimiz-mowi (program lit. stworzony przez J. Romain-sa), uległa później wpływom freudyzmu (Sueur de sang 1933); także powieści psychol., m.in. Paulina 1880 (1925), studia krytyczne. JOVANOVIĆ JOVAN, pseud. Zmaj (1833-1904), poeta serb., z zawodu lekarz; założyciel i red. czasopism lit. i satyr. ("Javor" 1862-63, "Zmaj" 1864-71) oraz pisma dla dzieci ,,Neven" (1880- 1904); patriota i społecznik, brał czynny udział w życiu polit. epoki; w jego twórczości znalazły oddźwięk niemal wszystkie aspekty życia nar. Serbów w 2 pół. XIX w.; w dorobku poetyckim J. cenna jest zwł. liryka osobista (zbiory Djulići 1864, Djulići uveoci 1882); popularne wiersze dla dzieci, utwory satyr. i przekł. poezji, gł. węg. (m.in. J. Arany, S. Petófi) oraz niem. (J.W. Goethe, H. Heine) i roś. (M.J. Lermontow). JOVANOVSKI METO (ur. 1928), prozaik ma-ced.; w twórczości podejmuje problem kształtowania się świadomości nar. Macedończyków w czasie wojen bałk., l wojny świat. i w okresie międzywojennym (tom opowiadań Jadres 1959, powieści Ze/n/a / tegoba 1964, Svedoci 1970, mikropowieść Budaletinke 1979); powieść o wymowie antytotalitarnej Orloyata dolina (1979). 274 JUA JOVELLANOS [chowcijanos] GASPAR MEL-CHOR DE (1744-1811), hiszp. pisarz, polityk, działacz ekon.; jeden z gł. myślicieli hiszp. oświecenia; 1797-98 min. sprawiedliwości; na skutek zatargu z rządem Karola IV wygnany i 1801-07 więziony; prace z dziedziny ekonomii (m.in. traktat o prawie agrarnym 1795), prawa, dydaktyki oraz z zakresu sztuki; utwory teatr. (m.in. komedia El delincuente honrado 1774), satyry, poezje dydaktyczne, pamiętniki. JOVINE FRANCESCO (1902-50), powieściopi-sarz wł.; jeden z czołowych przedstawicieli wł. neorealizmu; w utworach sięgających do tradycji weryzmu (wł. odmiana naturalizmu), przekazał obraz rodzinnej prowincji (Abruzzy) — S/gnora Ava (1942, wyd. pol. 1975), Ziemie Sacramento (1950, wyd. pol. 1976). JOWKOW JORDAN (1880-1937), pisarz bułg.; przedstawiciel nurtu realist. w prozie wiejskiej, mistrz krótkiej formy prozatorskiej; autor opo- wiadań wojennych odznaczających się mo-dernist. nastrojowością (flaz/caz/1917-18, Po-sledna radost 1926); w utworach o tematyce wiejskiej, inspirowanych wspomnieniami ze stron rodzinnych oraz folklorem, zawarł upo-etyczniony obraz wiejskiej obyczajowości (tomy opowiadań: Legendy ze Starej Płaniny 1927, wyd. pol. 1982, Weczeri w Antimowskija chan 1928, Żensko syrce 1935, Ako możecha da goworjat 1936; powieści: Żniwiarz 1920, wyd. pol. 1959, Czifiikyt kraj granicata 1934, Prikijuczenija na Gorołomow 1938); pol. wybór opowiadań Zbrodnia Iwana Belina i inne utwory (1975), E. MOZEJKO Sztuka pisarska Jordana Jowkowa, Wrocław 1964. JOYCE [dżojs] JAMES (1882-1941), pisarz irl" tworzący w języku ang.; jeden z najwybitniejszych nowatorów prozy XX w.; 1904 wyemigrował z Irlandii, przebywał gł. we Francji i Szwajcarii. W twórczości, o wyraźnie auto-biogr. charakterze, J. atakował mity rodzinne, rel. i nar., dając jednocześnie wyraz nieprzezwyciężonym związkom z tradycją i krajem ojczystym. Wczesne utwory: zbiór liryków Cham-ber Musie (1907), tom naturalist.-symbol, opowiadań Dublińczycy (1914, wyd. pol. 1958), powieść Portret artysty z czasów młodości (1916, wyd. pol. 1931). Główne dzieło powieściowe, Ulisses (1922, wyd. pol. 1969), to paro-dystyczna transpozycja Odysei, utwór o wielorakim i skomplikowanym sensie parabolicznym, rewolucjonizujący konstrukcję powieści przez wprowadzenie monologu wewn. (w formie dygresyjno-skojarzeniowego strumienia świadomości), zrelatywizowanie pojęcia czasu i przestrzeni, symultanizm, rozsadzenie klas. ram osobowości bohaterów, różnorodność stylów i poetyk. Ostatnim dziełem J. jest wieloznaczny, fantastyczno-groteskowy poemat prozą o treściach historiozoficznych Finne-gan's Wake (1930). Polski wybór wierszy Utwory poetyckie (1972). E. NAGANOWSKI Telemach w labiryncie świata, Warszawa 1962; J. STRZETELSKI James Joyce — twórca nowoczesne/powieści, Warszawa 1975; R. ELLMAN James Joyce, Kraków 1984. JÓZSEF [jo:żef] ATTILA (1905-37), poeta węg.; początkowo związany z pismem "Nyugat"; w wierszach z tomów Szepseg koldusa (1922), Nem en kialtok (1925), poświęconych życiu najbiedniejszych warstw społeczeństwa, ujawnił wrażliwość na krzywdę ludzką; radykalizacja poglądów (1930-34 J. był czł. partii komunist.), oznaczająca zerwanie z kręgiem "Nyugatu", znalazła wyraz w zbiorach Dóntsd a tóket, ne sirankozz (1931) oraz Kulvarosi ej (1932); obecne już we wcześniejszej twórczości akcenty samotności i rozpaczy, związane z rozwijającą się chorobą psych., nasiliły się w kreślących tragiczną wizję rzeczywistości wierszach z tomu Nagyon Aay'(1936); J. zmarł śmiercią samobójczą; jego poezja wyróżniała się bogactwem języka i form artyst., nawiązując zarówno do osiągnięć nowocz. nurtów (modernizm, surrealizm), jak i do lirycznego, bezpośredniego tonu poezji lud.; wybory pol.: Szukam kogoś (wyd. w Budapeszcie 1942), Wiersze wybrane (1956), Poezje wybrane (1975). JUAN MANUEL [ch"an man^l] DON, książę (1282-1349?), pisarz hiszp.; infant, bratanek Alfonsa X; 1312-22 regent w okresie ma-toletniości Alfonsa XI; twórczość gł. dydaktyczna: traktaty rel. i polit. (Libro del caballero y el escudero 1326 — przedstawia wzór rycerza-chrześcijanina) oraz zbiór 51 bajek i przypowieści Księcia Don Juana Manuela Rady Patroniuszowe... (1335, wyd. 1575, wyd. pol. 1847), uznawany za jedno z g3. (obok Dekameronu G. Boccaccia) źródeł eur. powieści. JUANA INES DE LA GRUZ [ch"ana inęs de la krus], właśc. Juana de Asbaje y Ramirez (1651-95), poetka meksyk.; dama dworu wice-królowej, następnie zakonnica; jej wszechstronna i bogata twórczość jest dowodem wielkiej erudycji i talentu; poezje liryczne wykazujące wpływy L. de Góngory (Primero sueńo 1690), dramaty w stylu autos sac-ramentales (1-aktowe sztuki o tematyce rel.), komedie (Amor es mas laberinto 1689) oraz rozprawy teologiczne. 275 JUH JUHASZ [jyhais] FERENC (ur. 1928), poeta węg.; wieloletni red. nacz. miesięcznika lit. "UJ Iras"; autor wierszy (m.in. zbiory Vazlat a m/n-densegról 1970, A halottak kirałya 1971, A tiz-miliard edes szi'v 1989) i poematów epickich (m.in. Apam 1950, A megyaltó aranykard 1973, Halott feketerigó 1985), przedstawiających obraz wsi węg., z której się wywodził, ukazujących także jego przeżycia wewn. oraz zarys oryginalnej poet. kosmogonii; poezję J. cechuje nagromadzenie obrazów, barok, dekoracyjność, zaskakujące matafory, bogactwo form metrycznych; Poezje wybrane (1986). JUHASZ [jyha:s] GYULA (1883-1937), poeta węg.; współpracownik pisma "Nyugat"; bliska impresjonizmowi poezja J. (liryka osobista, rel., krajobrazowa, patriotyczna, wiersze o tematyce społ.) odznaczała się bogactwem form wersyfikacyjnych; dominował w niej nastrój przygnębienia i pesymizmu (J. cierpiał na depresję, zmarł śmiercią samobójczą), ujawniało się współczucie dla cierpiących i pokrzywdzonych; UJ versek (1914), Ez aż en verem (1919), Testamentom (1925); ponadto utwory prozą o charakterze autobiogr., sztuki teatr.; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji węgierskiej (1975). JULIAN OF NORWICH [dży:ljen ów norydż] (1342-po 1429), ang. mniszka i mistyczka; podyktowała (po 1393) dzieło zachowane w 2 rękopisach, A Reyelation of DMne Love, w którym opisała swe objawienia; jest ono ważnym dokumentem stanu języka ang. w XIV w., zawierającym interesujący materiał obyczajowy i religijny. JUN SONDO, pseud. Kosan (1587-1671), poeta koreań.; mistrz sidzo (krótka forma poet.); w cyklach sidzo Ouga, Obu sasiga, Sandzung singok opiewał piękno przyrody; ponadto zbiór utworów Kosan jugo. JUNGER [jur)8r] ERNST (ur. 1895), niem. po-wieściopisarz i eseista; ochotnik w l wojnie świat., 1919-23 oficer Reichswehry; 1926-30 red. czasopism konserwatywno-nacjonalisty-cznych ("Arminius", "Der Vormarsch", "Stan-darte"); podczas II wojny świat, przebywał jako oficer Wehrmachtu w Paryżu; we wczesnych utworach wyrażał idee związane z tzw. konserwatywną rewolucją, nierzadko zbieżne z założeniami ideologii nazistowskiej (m.in. powieść Książę piechoty 1920, wyd. pol. 1935; eseje Der Kampf a/s inneres Erlebnis 1922, D/e totale Mobilmachung 1931, Der Arbeiter 1932); po wybuchu II wojny świat, w twórczości kładł nacisk na obronę ahistorycznych wartości kult. i etycznych; powieść Na marmurowych skatach (1939, pol. przekł. fragmentów w "Literaturze na Świecie" 1986 nr 9) stanowi zamaskowane oskarżenie nar. socjalizmu; powieści utopijno-fantastyczne Heliopolis (1949), Glaserne Bienen (1957); wiele zbiorów esejów; jego dzienniki (m.in. Strahiungen 1949) są zaliczane do najciekawszych w piśmiennictwie niem. XX w. JUNUS EMRE -r Yunus Emre. JURÓlC JOSIP (1844-81), sfoweń. pisarz, wydawca i dziennikarz; autor pierwszych słoweń. nowel, gł. hist. (Jurij Kozjak, slovenski janićar 1864), pierwszych słoweń. powieści społ. o tematyce współcz. (Deseti brat 1866, Sosedov sin 1868) i tragedii hist. {Tugomer 1876); w twórczości J., obok elementów poetyki realizmu, widoczne wpływy romant. (W. Scott). JUSUF l ZULEJKA, popularny w literaturach Wschodu muzułrn. (arab., tur., pers.) poemat (masnawi), oparty na koranicznym [Koran. sura XII) i bibl. wątku przygód Józefa, syna Jakuba i Zulejki, żony Putyfara. JUSUFI HABIB (1916^15), poeta tadż.; twórczość pod wpływem poezji W.W. Majakows-kiego; klas. w formie wiersze (gazele) o tematyce współcz., poezje patriotyczne — zbiór Taronai watan (1939); poległ pod Warszawą. JUWENALIS, Decimus lunius luyenalis (ok. 60-po 127), jeden z najwybitniejszych rzym. poetów satyr.; autor 16 satyr, ostro atakujących stosunki spot. i obyczaje panujące w ówczesnym Rzymie; jego twórczość, nie doceniona przez współczesnych, znalazła uznanie w średniowieczu i czasach nowoż.; wiele powiedzeń J. zachowało się do dziś, np.: Difficile est satiram non scribere ['trudno nie pisać satyry'], Mens sana in corpore sano ['zdrowy duch w zdrowym ciele']; pierwszy pol. przekt. satyr J. 1892. K. KAWAFIS B. KONESKI F. KAFKA l A. KUPRIN l H. KLEIST . KRYLÓW KSENOFONT R. KIPLING E. KOCBEK M.KRLEŻA J. KEATS M. KOCIUBYNSKI KAF KAB IBN ZUHAJR (VII w.), arab. poeta bedu-iński; autor słynnej kasydy BanatSuadu, którą ofiarował prorokowi Mahometowi, za co otrzymał od proroka (zachwyconego poematem) w podzięce płaszcz — burdę (stąd kasyda jest także znana jako Burda}; twórczość K. opracował krytycznie T. Kowalski Le diwan de Ka'b ibn Zuhair (1950). KABA SABAI NAŃ ALUIH, epicki poemat lud. z Sumatry; pisany białym wierszem z dodatkiem pantunów (czterowierszy malajskich) i opisów poet., będących oryginalną formą malajskiej epiki lud.; bohaterka poematu mści zbrojnie śmierć swego ojca; utwór ten jest b. popularny w Indonezji, zwł. w przeróbce dramatycznej. KABAK AHARON AWRAHAM (1880-1944), żyd. powieściopisarz, krytyk lit., piszący w języku hebr., tłumacz; pochodził z Litwy; od 1921 w Palestynie; jeden z twórców nowocz. hebr. powieści hist.; pierwszy wprowadził tematykę syjonistyczną do literatury hebr. (powieść Lewaddah 1905); trylogia Toledot mishpahah a/7a?(1943—45), w której z epickim rozmachem opisuje dzieje Żydów w Rosji i Polsce w XIX i XX w. na przykładzie losów jednej rodziny. KABIR (ok. 1440-1518), ind. poeta, mistyk, reformator rel.; propagator nowego w hinduizmie i literaturze ind. nurtu bhakti; dążył do pogodzenia hinduizmu z islamem; autor rel. pieśni- hymnów, aforyzmów, sentencji o charakterze dydaktyczno moralizatorskim; najpopularniejszy zbiór Bidżak (pol. przekł. z bengalskiego St. Schayera 100 pieśni Kabira 1923). KACENELSON ICCHAK (188&-1944), żyd. poeta i dramatopisarz, tworzący w języku hebr. i jidysz; pochodził z Białorusi, od 1896 w Lodzi, 1940—43 w getcie warsz., zginął w Auschwitz; przedwojenną twórczość K. (liryka, dramaty) przysłoniła jego ocalona spuścizna z okresu II wojny świat.; utwory te — wstrząsające świadectwo czasu zagłady żyd. — są najwybitniejszymi dziełami lit., stworzonymi przez naocznego świadka holocaustu, zwł. Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie (przekt. pol. 1982) oraz hebr. dziennik Pinkas Vittel (V-IX 1943), będący wnikliwą próbą "rzeczowej" relacji okrutnych wydarzeń; ponadto dramaty bibl. i hist., poematy; ocalała twórczość wojenna w zbiorach: hebr. Ketawim acharonim (1977) i jidysz Jidisze geto-ksowim. Warsze 1940-1943 (1984); pol. przekt. wybranych utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). KAĆIĆ MIOŚIĆ ANDRIJA (1704-60), poeta chorw., franciszkanin z Dalmacji; w gł. dziele, Razgovor ugodni naroda slovinskoga (1756), napisanym prozą i wierszem w stylu epiki lud., przedstawił dzieje pd. Słowiańszczyzny i sąsiednich narodów; aż do XIX w. było ono najpoczytniejszą książką chorw., odegrało dużą rolę w rozbudzaniu świadomości narodowej. KADARE ISMAIL (ur. 1936), alb. prozaik i poeta; w twórczości splot wątków hist., wspótcz., uwarunkowań psychol. i związków z tradycją nar. służy refleksji filoz. nad metafizycznym i polit. uwikłaniem losu ludzkiego, ukazuje zagrożenie godności człowieka wobec tyranii, zabobonu, zbrodni, szaleństwa; zbiory wierszy (m.in. Perse mendohen keto małe 1964), powieści: Generał martwej armii (1964, wyd. pol. 1984), Kronikę ne gur (1971), Keshtjella (1975), Krew za krew (1980, wyd. pol. 1988); opowiadania, nowele, eseje filoz.-lit. (tom Ftese ne studio 1990); od 1990 na emigracji we Francji. KAFFKA [kotko] MARGIT(1880-1918), pisarka węg.; współpracowała z pismem "Nyugat"; autorka psycnol.-obyczajowych powieści poświęconych gł. sytuacji kobiet w społeczeństwie (Barwy i lata 1912, wyd. pol. 1960, Allomasok 1917, Mrowisko 1917, wyd. pol. 1983), opowiadań i nowel; poezje. KAFKA FRANZ (1883-1924), pisarz austr., pochodzenia żyd., z zawodu prawnik; był urzędnikiem ubezpieczeniowym w Pradze; w powieściach K. stworzył model sytuacji (nazywanej często "kafkowską"), której istotą jest konflikt jednostki (urzędnika) z anonimową, nadrzędną wobec niej instancją (instytucja sądu, zarząd zamku); zniewolona jednostka nie jest w stanie zgłębić w drodze racjonalnych dociekań zasad działania zhierarchizowanej, wszechogarniającej struktury; groteskowa deformacja rzeczywistych sytuacji, wieloznaczne paraboliczne obrazy odzwierciedlają funkcjonowanie świadomości człowieka zagubionego w nieprzychylnym świecie; za życia K. ukazały się nowele: Wyrok, Przemiana (obie 1916), cykl Lekarz wiejski, Kolonia karna (obie 1919), G/octomó/-(1924), wyd. pol. łączne w zbiorze Wyrok (1957); pozostałe utwory K. ogłosił jego przyjaciel M. Bród; powieści — Proces (1925, wyd. pol. 1936), Zamek (1926, wyd. pol. 1958) i Ameryka (1927, wyd. pol. 1967), opowiadania, aforyzmy i przypowieści (wybór pol. Nowele i miniatury 1961); proza intymna: Dzienniki 1910-1923 (1954, wyd. pol. 1961), Listy do Mileny (1952, wyd. pol. 1959), 279 KAG Listy do Felicji (1967, wyd. pol. 1976); wybór pol. Powieści i nowele (t. 1-2 1994). R. KARST Dróg/samotności. Rzecz o Franiu Kalce, Warszawa 1960; M. WYDMUCH Franz Kalka, Warszawa 1982; M. BRÓD Franz Kalka, Warszawa 1982; G. JANOUCH Rozmowy z Kalką, Warszawa 1993. KAGANOWSKI EFRAIM (1893-1958), nowelista żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Warszawy, od 1939 w ZSRR, 1946-^19 ponownie w Polsce, następnie we Francji; autor pełnych subtelnego humoru utworów opisujących życie wielkomiejskiej ludności żyd., będących lit. dokumentem nie istniejącego już żyd. świata; m.in. zbiory nowel: Mejdłech (1909), Tirn un fencter (1923), Figurn (1937); wspomnienia o pisarzach żyd. Jidisze szrajber in der hejm (1950); pol. wybór nowel Warszawskie opowiadania (1958). KAHN [kań] GUSTAYE (1859-1936), franc. pisarz i krytyk; teoretyk symbolizmu, współ-założyciel pism "La Yogue" i "Le Symbotiste"; jeden z twórców teorii wolnego wiersza (wstęp do zbioru Premiera poemes 1897); także powieści, nowele, prace krytycznoliterackie. KAILAS UUNO FRANS (1901-33), poeta fiń.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli modernizmu; czł. grupy Tulenkantajat, której celem było zaznajamianie się z nowymi tendencjami artyst. Europy, a jednocześnie popieranie literatury rodzimej; w twórczości podejmował zagadnienia grzechu, cierpienia i śmierci, nieuchronności ludzkiego losu; zbiór poetycki K. Uni ja kuolema (1931) uważany za arcydzieło fiń. poezji; wybór Runo/a (1932). KAINAR JOSEF (1917-71), poeta czes.; 1942^18 związany z ugrupowaniem lit. Skupina 42; po debiutanckim zbiorze wierszy (Pribehy a mensi' basne 1940), wyrastającym z tradycji eksperymentu artyst. F. Hatasa, w twórczości K. nastąpił zwrot do epiki (tomy Nove myty 1946, Osudy 1947); po 1948 tworzył poezję afir-mującą nową rzeczywistość polit. (Yelika laska 1950, Cesky sen 1953); ponadto zbiory: Clo-veka horce mam rad (1959), Lazar a p/sen (1960), Moje blues (1966); satyr, utwory dramatyczne. KAISER [ka'Z3'] GEORG (1878-1945), dramato-pisarz niem.; jeden z g3. reprezentantów eks- presjonizmu; od 1938 na emigracji w Szwajcarii; w twórczości szczególną uwagę skupił na konfliktach spowodowanych ekspansją nowocz. cywilizacji w naturalne środowisko człowieka; dramaty, w których występował gł. przeciw dążeniom militarystycznym (O/e Bur- ger von Calais 1914, Gaś cz. 1-2 1918-20), później przeciw faszyzmowi (Der Soldat Ta-naka 1940). KAJAYA VILJO LENNART (ur. 1909), fiń. poeta i prozaik; jeden z najbardziej zaangażowanych ideowo członków lewicowej grupy lit. Kiiia, zał. 1936 jako kult.-polit. front przeciwko faszyzmowi i wojnie; związany także z grupą Tulenkantajat (powstałą w końcu lat 20.), której gł. celem było umocnienie więzi kult. z Europą i obrona idei republ.; we wczesnej twórczości problematyka proletariacka (fla-kentajat 1935), a następnie rel. (Yallilan rapsodia 1972). KALEB VJEKOSLAV (ur. 1905), pisarz chorw.; psychol.-obyczajowe nowele z życia wsi dal-matyńskiej oraz proza o tematyce wojennej (powieść Przydrożny pyl 1954, wyd. pol. 1957) i współcz.; pol. wybór opowiadań Między dniem i nocą (1964). KALEOIN SIERGIEJ J. (ur. 1952), pisarz roś.; autor opowiadań i mikropowieści środowiskowych, opartych na motywach autobiogr., m.in. Strojbat (1987) z życia rekrutów i Cichy cmentarz (1987, wyd. pol. 1990), w której sceny z życia grabarzy jednej z moskiewskich nekropolii są metaforą ponurej rzeczywistości w ówczesnym ZSRR; pisze barwnym językiem, bogatym w regionalizmy. KALEYIPOEG, est. epos. nar., złożony z dawnych pieśni i sag lud., odzwierciedlający w formie baśniowo-poet. przeszłość narodu; bliski fiń. -> Kalewali; zbieranie i oprać, materiałów do K. rozpoczął F.R. Fahimann, ukończył F.R. Kreutzwatd; K. został opublikowany 1857-61 (wyd. częściowe i przekł. na język niem.), wyd. pełne w 20 pieśniach 1862; epos, wyrażający dążenia wolnościowe ludu, wywarł duży wpływ na odrodzenie nar. i dalszy rozwój literatury i sztuki estońskiej. KALEWALA, fiń. epos nar.; zbiór legend i pieśni lud. (run) Finlandii i Karelii, zaliczanych do najstarszych przejawów twórczości lud. na świecie; tworzone przez bezimiennych autorów, przekazywane w tradycji ustnej, zostały zebrane w artyst. całość i oprać, przez E. Lónnrota (1835, 1849); treścią K. jest życie i walka dwóch wrogich plemion; ogłoszenie dzieła przyczyniło się do odrodzenia nar. Finlandii oraz do powstania literatury w języku fiń.; K. wywarta wpływ na późniejszą literaturę i sztukę Finlandii; pierwszy pol. przekł. fragmentów 1869, opracowanie (J. Porazińskiej) dla dzieci 1958, pełny przekł. 1975. 280 KAŁ KALHANA (XII w.), ind. poeta-historyk, tworzący w języku sanskr.; spośród jego dzieł zachowała się poet. kronika władców Kaszmiru Radżatarangini, obejmująca okres od czasów mitycznych do XII w. i uchodząca za najbardziej rzetelną w swoim rodzaju; jej styl i konstrukcja stały się wzorem dla późniejszych kronikarzy. KALIDASA (ok. V w.), sanskr. poeta i drama-topisarz; najwybitniejszy w okresie klas. w Indiach; prawdopodobnie związany z dworem Ćandragupty II w Udźdźajnnie; z twórczości K. zachowały się: poemat Meghaduta, trzy dramaty — Sakuntala (przekł. pol. 1925), O Urwaśi zdobytej męstwem (przekł. pol. 1980), Malawikagnimitra oraz dwie epopeje — Raghuwanśa, poet. kronika rodu Ramy, i Kumarasambhawa, dzieje miłości boga Siwy i bogini Parwati. KALILA l DIMNA, arab. tytuł zbioru opowieści dydaktyczno-moralizatorskich, zawierającego nauki dla młodych książąt; są to przypowieści wygłaszane przez zwierzęta; podstawą dzieła byt sanskr. zbiór Pańczatantra, przełożony na średniopers. język pahiawi w pół. VI w.; autorem tłumaczenia na arab. był w VIII w. Ibn al-Mukaffa, który zmodyfikował tekst i dodał obszerny wstęp; dzieło cieszyło się wielką popularnością w świecie arab., było tłumaczone także na język nowopers., syr., łac., hebr., hiszp., wł., tur.; pomnikowe dzieło arab. prozy klasycznej. KALINĆIAK JAN (1822-71), pisarz słowac.; reprezentant romantyzmu; twórca hist. powieści i opowiadań z życia drobnej szlachty (Knieźa liptovske 1852, Restauracja 1860, wyd. pol. 1874); liryki. KALISTA ZDENEK (1900-82), czes. historyk kultury, poeta i krytyk lit.; 1951-60 więziony z przyczyn polit.; w poezji (m.in. zbiór Raj srdce 1922) łączył motywy rel. z wizją przemian społ.; eseistyka poświęcona czołowym postaciom czes. średniowiecza i baroku; gł. prace z dziedziny historii kultury: Mladl' Hum-prechta Jana Gemma z Chudenic (t. 1-2 1932), Doba Karla IV. (1939), Ceska barokni gotika... (1970). KALKOWSKA ELEONORA (1883-1937), niem. dramatopisarka i aktorka, pochodzenia pol.; 1933 aresztowana przez gestapo, potem na emigracji; dramaty, m.in. Sprawa Jakubows-kiego (1929, wyst. pol. 1930), Zeifungsnofitzen (1932); przełożyła na język niem. Kordiana J. Słowackiego. KALLAS AINO JULIA MARIA (1878-1956), fiń. poetka i pisarka; wiele lat przebywała poza krajem; zbiór nowel Meren takaa (t. 1-2 1904-05) utrzymany w konwencji realist. przedstawia obrazy z życia mieszkańców Estonii; za najlepsze dzieło K. uznaje się archaizowa-ną balladę Reigin pappi (1926); dzienniki (wyd. t. 1-5, 1952-57). KALLIMACH (ok. 310-ok. 245 p.n.e.), gr. poeta i filolog z Cyreny (Afryka Pn.); najwybitniejszy przedstawiciel i gł. teoretyk poezji aleksandryjskiej; z wielu dzieł K. zachowało się w całości ok. 60 epigramów o różnorodnej treści (gt. w Antologii Palatyńskiej}, 6 hymnów do bogów gr., we fragmentach — idylliczny epylion Hekale, 13 jambów, poemat Aitia, elegia Plo-kamos Berenikes, z prac filol. — Pinakes w 120 księgach — katalog rozumowany (z podziałem tematycznym) rękopisów Biblioteki Aleksandryjskiej, uważany za zawiązek historii literatury gr.; K. raził współczesnych nowatorstwem, lecz u potomnych (m.in. elegików rzym.) zdobył dużą popularność. KALLIMACHOS l CHRYSORRHOE, bizant, powieść poet. z Xlll(?) w.; zawiera 2607 niery-mowanych wierszy; opisuje niezwykłe przygody Kallimacha i jego braci, zwycięski pojedynek Kallimacha ze smokiem, uwolnienie ukochanej, zaślubiny; w powieści występują liczne wątki baśniowe; zachowała się w rękopisie z XVI w.; przekł. pol. pt. Porwanie Chrysorrhoi w: Wielka literatura powszechna. Antologia (t. 6, cz. 2, 1933). KALPURNIUSZ SYKULUS, Titus Calpurnius Siculus (l w.), poeta rzym.; autor 7 zachowanych bukolik; część z nich, o charakterze dworskim, zawiera pochwałę ces. Nerona; innowacją K.S. było wprowadzenie, obok tradycyjnych postaci pasterzy, osoby ogrodnika oraz włączenie do bukoliki wykładu na temat uprawy roli i hodowli zwierząt. KALWOS ANDREAS (1792-1869), poeta gr.; jeden z przedstawicieli tzw. Szkoły Jońskiej, (stworzonej przez D. Solomosa), którzy głosili idee nar.-wolnościowe; 1815-26 i od 1852 na emigracji; początkowo tworzył w języku wł. (m.in. tragedie o charakterze moralistycznym); najbardziej znany jako autor 20 patriotycznych ód, utrzymanych w poetyce klas., zawierających motywy romant. (zbiory Lira 1824, Linka 1826), poświęconych powstaniu 1821; pisał też artykuły o problematyce filoz. i religijnej. KAŁANDADZE ANNA (ur. 1924), poetka gruz.; uprawia lirykę intelektualno-filoz.; podejmuje 281 KAŁ m.in. tematykę pol.; przekt. wierszy K. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckie/ (1979) i antologii Poezja gruzińska (1985). KAŁYNEĆ IHOR (ur. 1939), poeta ukr.; od 1988 red. nacz. almanachu "Jewszan Zilla"; uczestnik ruchu desydenckiego, represjonowany; 1972-80 w obozie pracy i na zesłaniu; 1987-90 działacz ruchu odrodzenia nar., autor wierszy intymnych i refleksyjnych; zbiory m.in. Wohoń Kupała (1966), Probudżena muza (Warszawa 1991), Newolnycza muza (Baltimore-Toronto 1991), Trynadciat' alohij (1991); pol. wybór Podsumowując milczenie (1995). KAMAL GALIASGAR, właśc. G. Kamaletdinow (1879-1933), tatar, dramatopisarz i publicysta; uważany za jednego z twórców tatar, języka lit.; współpracownik tatar, czasopism lit.; autor wielu sztuk teatr, o tematyce społ.-polit., m.in. Beznen szehernen serleri (1911), Ócz tor mysz (1933), szkiców lit., tłumaczeń. KAMAL SZARIF, właśc Bajgildijew (1884-1942), pisarz tatar; autor opowiadań i opowieści spot.- obyczajowych z życia rybaków i górników oraz powieści (Tan atkanda 1927, Matur tuganda 1937), ukazujących próby przezwyciężania dawnych patriarchalnych stosunków społ. w środowisku wiejskim. KAMASUTRA, Kamaśastra [sanskr.], najważniejszy ind. tekst traktujący o erotyce; K. powstała ok. III w., jest przypisywana Wats-jajanie; omawia nie tylko teorię i praktykę sztuki miłosnej, lecz zawiera także informacje, np. o prostytucji, jej roli w życiu spot. i kult. dawnych Indii itp.; wyd. pol. Kamasutra, czyli Traktat o miłowaniu (1985). KAMBAN (pocz. XII w.), ind. poeta tamilski; autor tamilskiej wersji sanskr. Ramajany pt. Iramawadaram lub Kambaramajanam, w której w nowy i oryginalny sposób została ujęta gł. postać pierwowzoru. KAMBAN GUDMUNDUR, właśc. G. Jónsson (1888-1945), pisarz isl.; większą część życia spędził w Danii, pisał gł. w języku duń.; autor utworów dram. o tematyce współcz. {Hadda Padda 1914) oraz epickiego cyklu powieściowego z historii Islandii w XVII w. Pa Skalholt (t. 1-4 1930-32); posądzony niesłusznie o kolaborację z hitlerowcami, zastrzelony przez członków duń. ruchu oporu. KAMBANELLIS JAKOWOS (ur. 1922), dramatopisarz gr.; w twórczości dokonuje współcz. interpretacji homeryckich mitów, podejmuje tematy społ. i polit. (m.in. / awli ton thawmaton 1957, Odisea, jirise spiti 1966); pozostawił relację z przeżyć w hitl. obozie Mauthausen; liczne scenariusze filmowe. KAMBAR-BATYR, kazas. poemat epicki; powstał prawdopodobnie w XVI-XVII w.; opisuje walki prowadzone przez wodza Kazachów Kambara z chanem kałmuckim; gł. bohater pochodzący z niskich warstw społ. utożsamia się z ludźmi biednymi; w poemacie występują motywy baśniowe; najpełniejszy wariant został zapisany przez A.A. Diwajewa (wyd. 1922). KAMIEŃSKI WASILIJ W. (1884-1961), roś. poeta i prozaik; współtwórca kubofuturyzmu; autor głośnego tomu wierszy Tango s koro-wami (1914), trylogii poet. o przywódcach chłopskich buntów: Stieńka Raz/n (1912-20), Jemieijan Pugaczow (1931), Iwan Bofotnikow (1934); także utwory sceniczne i proza auto-biogr. (Żyzń s Majakowskim (1941); pol. przekł. wierszy w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). KAMO-NO CHOMEI, właśc. Kamo-no Nagas- kira (1155-1216), jap. pisarz, mnich buddyjski; tworzył gł. w gatunku zuihitsu; autor pamiętnika, w którym rozważał nietrwałość losów ludzkich i zachwalał ascezę; rozprawy o poezji, opowiadania i utwory poet.; pol. przekł. fragmentów pamiętnika Hójóki — Zapiski z szałasu w antologii Dziesięć tysięcy liści (1961). KAMPMANN CHRISTIAN (1939-88), pisarz duń.; autor realist. sagi rodzinnej, w której ukazał współcz. mieszczaństwo na tle zmian polit.--społ. w Danii od pół. lat 50. XX w. (t. 1-4, 1972-75); opowiadania (wybór pol. w antologiach: Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). KANAFANI GHASSAN (1936-72), arab. pisarz palest.; mieszkał w Bejrucie, gdzie wydawał gazetę codzienną; twórczość poświęcona ludziom biednym, krzywdzonym, cierpiącym, gł. uchodźcom palest. oraz problemom Palestyny; autor zbiorów opowiadań; pol. przekł. w wyborze Głowa kamiennego lwa. Opowiadania (1982), w zbiorze wspótcz. opowiadań arab. Ziemia smutnej pomarańczy(1983) oraz w czasopismach (m.in. "Literatura na Świecie", "Kontynenty", "Przegląd Orientalistycz-ny"). KANE CHEIKH HAMIDOU (ur. 1928), pisarz sene-galski, tworzący w języku franc.; w głośnej 282 KAR autobiogr. powieści Dwojaki sens przygody Samby Diallo (1961, wyd. pol. 1988) ukazuje konfrontację wartości afryk. islamu z cywilizacją europejską. KANIK [kanyk] ORHAN VELi (1914-50), poeta tur.; jeden z g3. przedstawicieli tzw. nowej poezji (yeni ęiir), wprowadził do poezji tur. wiersz wolny i język potoczny; współautor tomiku poet. Gar/p (1941), autor wierszy, poet. wersji XVII-wiecznych anegdot Nasreddina Hodży (1949) oraz szkiców i opowiadań; tłumacz bajek La Fontaine'a. KANIŹLIĆ ANTUN (1699-1777), pisarz chorw., jezuita; poemat rel. Sveta Rozalija, panor-mitanska divica (1780), nawiązujący do wzorów dubrownickiego rel. poematu liryczno--epickiego z okresu baroku; także katechizmy, modlitewniki, rozprawa teol.-polemiczna Kamen pravi smutnje velike iliti poćetak i uzrok rastavljenja crkve Istoćne od Zapadnę (1780). KANOWICZ GRIGORIJ, Grigorijus Kanoyićius, właśc. Jaków S. Kanowicz (ur. 1929), litew. prozaik, dramatopisarz, publicysta i tłumacz, pochodzenia żyd.; od 1993 na emigracji w Izraelu; pisze w języku litew. i roś.; autor powieści psychol.-obyczajowych, często o tematyce żyd., przenikniętych refleksją filoz. i etyczną (trylogia Świece na wietrze 1979, wyd. pol. 1983, Łzy i modlitwy głupców 1983, wyd. pol. 1989, Koziołek za dwa grosze 1989, wyd. pol. 1994), dramaty (Skausmas 1967); scenariusze filmowe. KANT HERMANN (ur. 1926), pisarz niem.; 1978-89 prezes Związku Pisarzy NRD; rozgłos przyniosła mu "powieść o teraźniejszości" Aula (1965, wyd. pol. 1968) — o kształtowaniu się nowej, powojennej inteligencji w NRD; podobną tematykę porusza w powieści Stopka redakcyjna (1972, wyd. pol. 1975), natomiast problem rozrachunku z wojną — w powieści "jenieckiej" Pobyt (1977, wyd. pol. 1984); opowiadania, eseje. KANTELETAR [fiń.], wyd. 1840-41 przez E. Lónnrota antologia lud. poezji zw. runami (tytuł od lud. instrumentu muz. zw. kantele); obok -> Kalewali wywarła największy wpływ na współcz. literaturę fiń. oraz kształtowanie się świadomości nar. Finów; na K. składa się ponad 700 wierszy i ballad lud. pochodzących prawdopodobnie z XII-XV w. i opisujących w poszczególnych runach życie i wierzenia ówczesnych Finów. KANTEMIR ANTIOCH D., książę (1708-44), syn D. Cantemira, roś. pisarz i działacz polit, dyplomata; zwolennik reform Piotra l; jeden z prekursorów klasycyzmu roś.; znany gł. jako autor 9 satyr (napisane 1729-39, wyd. roś. 1762), wzorowanych na utworach N. Boileau; do najbardziej znanych należy Na chuliasz-czich uczenije. K umu swojemu (1729). KANTEMIR DIMITRIE -•• Cantemir Dimitrie. KANYADI [kan'adi] SANDOR (ur. 1929), poeta węg.; pochodzi z Siedmiogrodu; red. pisma dla dzieci "Napsugar" wyd. w Koloszwarze (ob. Kluż-Napoka w Rumunii); początkowo uprawiał poezję agitacyjną zgodną z treściami oficjalnej propagandy polit. (tom Yiragzik a cseresznyefa 1955), w pot. lat 50. w jego twórczości pojawiła się tendencja do poszukiwania prawdy o świecie i o sobie — tar- ganym wewn. sprzecznościami, zagubionym, samotnym (zbiory Kikapcsolódas 1966, Fug-góleges lovak 1968), a także odnajdującym swoje miejsce w ramach siedmiogrodzkiej wspólnoty węg. oraz węg. tradycji lit. (tom Szurkulet 1978); poezję K., w zasadzie tradycyjną w formie, wzbogacają liczne asonanse, odstępstwa od regularnego wierszowania, surrealistyczne obrazy. KAPELLA, Martianus Felix Capella (V w), pisarz rzym.; pochodził z Afryki Pn.; autor dzieła De nuptiis Philologiae et Mercurii, obejmującego wiedzę zawartą w 7 sztukach wyzwolonych, do których zaliczały się gramatyka, dialektyka, retoryka, arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia; dzieło b. popularne w średniowieczu. KAPIJEW EFFENDI (1909^4), pisarz dages-tański, tworzący w języku roś.; z pochodzenia Lak; autor reportaży (zbiory Dagiestanskaja tietrad' 1934-40, pol. wybór Notatki z frontu 1941-44 1963), cyklu nowel Poeta (1944, wyd. pol. 1948), którego centr. postacią jest poeta lud. Sulejman; w twórczości K. widoczne są wpływy roś. literatury XIX w. i folkloru kaukaskiego; ponadto wydał zbiory liryków Pieśni gorcew (1939), Rez'ba po kamniu (1940). KAPNIST WASILIJ W. (1758-1823), roś. poeta i dramatopisarz; reprezentant klasycyzmu roś.; autor wierszowanej komedii spot.-obyczajowej piętnującej ówczesne sądownictwo Jabieda, to jest pieniactwo (1798, wyd. pol. 1808); w utworze poet. Oda na rabstwo (1806) wyraził protest przeciw pańszczyźnie na Ukrainie; satyry, wiersze liryczne. KARAANGOW PETYR (ur. 1931), butg. poeta i tłumacz; przedstawiciel pokolenia pisarzy 283 KAR okresu postalinowskiej odwilży; w poezji tączy piast, opisy egzotyki bufg. południa z moralis- tyką, zadumę nad losem człowieka z refleksją nad kształtem współczesności (m.in. zbiory wierszy: Sledi po pyt/a 1957, Sezon/te na nasz/te dni 1960, Godiszni krygowe 1965, Wnezapno Ijato 1970, Dyżdyt predi da stanę snjag 1974); tłumacz poezji roś. i pol. (współautor antologii Sywremenni połski poeti 1967); poi. przekł. wierszy w antologiach: Ziemia gorąca (1968), Z poezji bułgarskiej (1972), Antologia współczesnej poezji bułgarskiej (1985). KARADŹIĆ VUK STEFANOVIC (1787-1864), serb. językoznawca i etnograf; samouk; twórca wspótcz. serbskochorw. języka lit. wprowadzonego ok. 1850, opartego na dialekcie sztokawskim ze wsch. Hercegowiny; czł. wielu akad. nauk.; inspirowany przez uczonego słoweń. J. Kopitara wydał gramatykę serb. Pismenica serbskoga jezika (1814) oraz słownik Srpski rjecnik (1818); ogłosił zebrane przez siebie bajki, pieśni i przysłowia lud.: Srpske narodne pripovijetke (1821), Srpske narodne pjesme (t. 1-4 1823-33), Narodne srpske poslovice (1836); przełożył Nowy Testament (1847); ponadto prace hist.-kronikarskie, biogr., krytyka lit., artykuły polemiczne, kore- spondencja. KARALIJCZEW ANGEŁ (1902-72), pisarz bułg.; wyszedł z kręgu pisarzy "wrześniowców", którzy w latach 20. chcieli połączyć odnowę sztuki z rewolucją społ., po 1925 odsunął się jednak od lewicy; autor liryzowanych opowiadań o tematyce wiejskiej, z czasem stylizowanych na wzór legendarno-baśniowy (m.in. zbiory Ryż 1925, Imane 1926, Łyżowen swjat 1932; pol. wybór Worek z tykwami 1961); oprać, i wyd. kilka tomów butg. bajek lud.; także reportaże z podróży i utwory dla dzieci. KARAMZIN MIKOŁAJ M. (1766-1826), roś. pisarz i historyk; wydawca czasopism lit. "Mos-kowskij żurnał" (1791-92) i "Agłaja" (1794-95); autor opowieści Jewgienij i Julija (1789) i Pis'm russkogo putieszestwiennika (1791-95, całość 1801), stanowiących początek roś. sentymentalizmu; sławę zdobył opowieścią sentymentalną Biednaja Liza (1792), która stała się manifestem kierunku; jest również twórcą pierwszych w literaturze roś. opowieści hist. Natalia, bojarska docz (1792) i Marfa Posad-nica, iii Pokorienije Nowgoroda (1803); do jego osiągnięć lit. należy preromant. opowieść Wyspa Bornholm (1794, przekt. pol. w Antologii dawnej noweli rosyjskiej 1978); 1803 K. otrzymał oficjalny tytuł cesarskiego historio- grafa; rezultatem wieloletniej pracy była doprowadzona do XVII w. Historia państwa rosyjskiego (t. 1-12 1816-29, wyd. pol. 1824-30), która dzięki udramatyzowanej nar.-racji zyskała dużą popularność; K. podjął w owym monumentalnym dziele problem sa-mowładztwa, upatrując w nim gł. siłę rozwojową Rosji; wywarł wielki wpływ na proces kształtowania się roś. języka literackiego. KARAOSMAN06LU [~oghtu] YAKUP KADR! (1889-1974), tur. pisarz i polityk; 1923 poseł do parlamentu; od 1932 w służbie dyplomatycznej; jeden z g3. propagatorów idei Kemala Paszy —twórcy nowocz. państwa tur.; wybitny przedstawiciel literatury nar. i współtwórca nowego (tac.) alfabetu; gł. tematem powieści i opowiadań K. są stosunki społ.-polit. w Turcji, m.in. Nur Baba (1922), opisująca życie w klasztorze derwiszów, Yaban (1932), autobiogr. Panorama (1950); eseje, monografie pol. przekład w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). KARASEK ZE LVOVIC JlRl (1871-1951), czes. pisarz i krytyk lit.; czołowy przedstawiciel czes. dekadentyzmu; współzałożyciel i współred. czasopisma "Moderni revue"; jego liryka (zbiory Zazdena okna 1894, Ostroy yyhnancu 1912) wyrażała kult śmierci oraz bunt jednostki przeciw społ. i obyczajowym konwencjom, niekiedy szokowała śmiałym erotyzmem; proza (np. powieść Goticka duse 1900, tom opowiadań Posyatne ohne 1911) nasycona atmosferą grozy, tajemniczości i niezwykłości; pol. przekł. utworów K. m.in. w: Współczesna liryka czeska (1924), Literatura czeska (1933), Czescy symboliści (-\983). KARASLAWOW GEORGI (1904-80), bułg. pisarz i działacz społ.; związany z komunist. lewicą; początkowo pisał utwory nawiązujące do nurtu agitacyjnej prozy proletariackiej, później zwrócił się ku powieściom społ.-oby-czajowym (m.in. Synowa 1942, wyd. pol. 1956; Prości ludzie, cz. 1-6 1952-75, wyd. pol. cz. 1-2 1956) i opowiadaniom (Historie wiejskie, t. 1-2 1946-50, wyd. pol. 1951), ukazującym środowiska robotn. i wiejskie; ponadto dramaty i dramatyzacje własnych powieści {Tatul 1966), utwory dla dzieci, wspomnienia z podróży, eseje lit., felietony polityczne. KARATKIEWICZ ULADZIMIR (1930-84), pisarz biatorus.; liryka filoz. (zbiory: Matczyna dusza 1958, Wiczernija n//efraz/1960); mikropowieści łączące wątki hist., legendarne i lud. (pol. wybór Błękit i złoto dnia 1976), Kryzowana powieść hist. o Białorusi czasów Konstantego Kalinowskiego, w przededniu powstania stycz- 284 KAR niowego Kałasy pad siarpom twaim (1968), dramaty hist. (Zwany Wiciebska 1974); scenariusze film.; przekł. pol. poezji. KARAWEŁOW LUBEN (1835-79), bułg. działacz polit., pisarz i publicysta; współzałożyciel Bufg. Rewol. Komitetu Centr., organizacji powstałej w latach 70. XIX w., autor jej programu; wydawca pism polit. "Swoboda" (1869-73) i "Nezawisimost" (1873-74); uznany za prekursora bułg. prozy realist.; publicyst. tendencyjność społ.-obyczajowych powieści łagodził nasycony liryzmem humor (Bułgarzy dawnych czasów 1872, wyd. pol. 1953), wyparty później przez satyrę i groteskę (Maminoto detence 1878); pisał szkice z podróży, pamiętniki, opowiadania; tworzył również w języku roś. (m.in. Stronicy iż knigi stradanij bołgarskogo płomieni 1868) i serb. (m.in. powieść Je li kriva sudbina? 1869, pamiętnik z pobytu w więzieniu Iz mrtvog doma 1871). KARAY REFIK HAUT (1888-1965), pisarz tur.; współzatożyciel grupy lit. Fecr-i Ati, propagującej uwspółcześnienie literatury; za satyry polit. zesłany do prow. Anatolia; poczynione tam obserwacje zawarł w tomie należących do nurtu literatury nar. opowiadań Memleket hikayeleri (1919); autor powieści, artykułów i szkiców literackich. KARINTHY [korinti] FERENC (ur. 1921), syn Frigyesa, węg. powieściopisarz, dramatopisarz i publicysta; w twórczości K. ujęcia surrealistyczne i metaforyczne, akcenty groteski i ironii towarzyszą realist. prezentacji rozmaitych postaw ludzkich w wybranych momentach najnowszych dziejów Węgier; powieści, m.in. Noc Don Juana (1943, wyd. pol. 1978), Budapeszteńska wiosna (1953, wyd. pol. 1977), Epepe (1970, wyd. pol. 1976), opowiadania, m.in. zbiór Trzydzieści trzy (1977, wyd. pol. 1983), dramaty, szkice i reportaże, dziennik. KARINTHY [korinti] FRIGYES (1887-1938), ojciec Ferenca, pisarz węg.; od 1908 współpracownik pisma "Nyugat"; początkowo znany gł. jako satyryk i parodysta (zbiór parodii lit. Igy irtok ti 1912; pol. wybór humoresek i felietonów Grunt to dyskrecja 1959); także autor powieści opartych na motywach fan-tastyczno-utopijnych, opowiadań z życia uczniów (zbiór Panie profesorze... 1916, wyd. pol. 1959), wierszy o wymowie antywojennej i antyfaszystowskiej. KARIOTAKIS KOSTAS (1896-1928), poeta gr.; gł. przedstawiciel katastrofizmu w liryce no-wogr.; w wierszach pełnych sarkazmu i goryczy wyrażał własną, nihilistyczną postawę uwarunkowaną osobistą tragedią; popełnił samobójstwo; pozostawił zbiory: O ponoś tu anthropu ke ton pragmaton (1919), Nipenthi (1920), Elejia ke satires (1927); pol. przekł. wierszy w antologiach: Poeci nowej Grecji (1972, 1987), Nowe przestrzenie /kara (1972), Latarnie Posejdona (1978). KARKAWITSAS, Karkawicas, ANDREAS (1866--1922), pisarz gr.; wybitny marynista (zbiór nowel Lo/ia tis ploris 1899); pisał także opowiadania z życia biednych wieśniaków (O zitianos 1897); od sztucznego języka lit. (ka-tarewusa) pierwszych utworów przeszedł do języka lud. (demotyk). KARLFELDT ERIK AXEL (1864-1931), poeta szwedz.; przedstawiciel neoromantyzmu; od 1904 czł. Kom. Nagród Nobla (od 1907 sekretarz); w twórczości nawiązywał do motywów i wierzeń lud. (zbiór Fridolins 1//SO/-1898), podejmował tematykę miłosną i rel. (Flora och Bellona 1918, Hósthorn 1927); 1931 otrzymał pośmiertnie Nagrodę Nobla. KARMANSKI PETRO (1878-1956), ukr. poeta i publicysta; czł. modernist. ugrupowania poet. Mołoda Muza we Lwowie; autor liryków osobistych i refleksyjnych, inspirowanych poezją wł., m.in. twórczością G. Leopardiego i G. Carducciego (Z teki samowbywci 1899, Oj, luty smutku 1906, Błudni ohni 1907, Ptywem po moriu ?'my1908), oraz wierszy satyr, (zbiór Al fresco (1917); pol. przekł. poezji w Antologii poezji ukraińskiej (1977). KARPENKO-KARY IWAN, właśc. l. Tobitewycz (1845-1907), ukr. dramatopisarz, aktor, reżyser; autor dramatów z życia wsi ukr. (Burłaka 1833), utrzymanej w stylu szekspirowskim tragedii Sawa Czałyj (1899), ukazującej epizody z powstania hajdamaków na Ukrainie, komedii o tematyce społ.-obyczajowej (Rozumny/ / dureń 1885, wyst. 1898, autobiogr. Martyn Boru/a wyst. 1891); felietony. KARYAŚ PETER (ur. 1920), stowac. dramatopisarz, prozaik, teoretyk teatru; 1969-89 twórczość objęta zakazem publikowania (utwory literatury pięknej); w licznych dramatach, różnorodnych pod względem artyst. (elementy alegorii, groteski, teatru absurdu) piętnuje oportunizm i zniewolenie człowieka, m.in.: Meteor (1945), Północna omsa (1959), An-tigona a ti' druhi' (1962), Vel'ka parochńa (1964), Eksperyment Damokles (1966, wyst. pol. 1969), Absolutny zakaz (1969); opowiadania satyr. Diabeł nie śpi (1954, wyd. pol. 285 KAS 1957) reportaże, proza publicyst, prace teoret. o teatrze (Priestory v dwadle a divadlo v pries- tore, t. 1-2 1977). KASACK [~ak] HERMANN (1896-1966), pisarz niem., 1953-63 prezydent akad. języka i literatury w Darmstadt; sukces odniósł powieścią D/e Stadt hinter dem Strom (1947) — sur-realist. wizją "miasta umarłych" i bezdusznego mechanizmu totalitarnego; w powieści Das grosse Netz (1952) zawarł krytykę biurokracji i dyktatury; ponadto liczne opowiadania, wiersze, eseje (Mosaiksteine 1956). KASCHNITZ [kasznyc] MARIE LUISE (1901-74), pisarka niem.; w swoich utworach motyw wojny i postawy jednostki wobec totalitaryzmu faszyst. uczyniła punktem wyjścia do rozważań nad ludzkim losem; zbiory wierszy (Totentanz und Gedichte żur Ze/t 1947), opowiadania (pol. wybór Pewnego dnia pewien mężczyzna 1970), słuchowiska, eseje, szkice lit. (pol. wybór MostSw. Anioła 1974), biografia Courbet— nie ułuda lecz prawda (1949, wyd. pol. 1981), miniatury prozatorskie z akcentami autobiogr. (Miejsca 1973, wyd. pol. 1978). KASJA (ok. 810-ok. 867), jedyna poetka bizant., mniszka; autorka kilkudziesięciu pieśni rel. i świeckich, sentencji i epigramów. KASJODOR, Flavius Magnus Aurelius Cas-siodorus (ok. 490-ok. 583), rzym. pisarz chrzęść., historyk i dostojnik na dworze władców ostrogockich; 514 konsul; ok. 555 zał. klasztor w Vivarium (pd. Italia), inicjujący pracę nauk. mnichów; autor m.in. kroniki od stworzenia świata do 519, historii Gotów (do 526, znanej z wyciągu Jordanesa) oraz dzieła encyklopedycznego Institutiones, zawierającego wprowadzenie do studium teologii i wykład o 7 sztukach wyzwolonych. KASJUSZ OION, Cassius DIo Cocceianus (ok. 155-235), historyk gr. i urzędnik rzym.; pochodził z Bitynii; 229 konsul; autor Historii rzymskiej (80 ksiąg) w języku gr. (wyd. pol. t. 1 1967) obejmującej dzieje od czasów mitycznych do 229 n.e.; zachowane księgi: 36-54 (lata 68-10 p.n.e.), 55-60 — w skrótach (lata 9 p.n.e.-46 n.e.), 17, 79, 80 — fragmenty; narracja w stylu retorycznym. KASSAK [kosza:k] LAJOS (1887-1967), węg. poeta, prozaik i malarz; najwybitniejszy przedstawiciel awangard, literatury i sztuki na Węgrzech, założyciel i red. awangard, pism (m.in. "A Tett", "Ma", "Munka"); podczas rewolucji węg. 1919 czł. Dyrektoriatu Pisarzy, po jej stłumieniu do 1927 przebywał w Wiedniu; przyczynił się do odnowienia języka węg. poezji, gł. dzięki przyswojeniu osiągnięć eks- presjonizmu, surrealizmu i kubizmu poet.; opublikował kilkadziesiąt zbiorów wierszy (pol. wybór Koń umiera... 1967), liczne powieści, m.in. autobiogr. Egy ember elete (t. 1-8 1927-35), zbiory opowiadań; w malarstwie i grafice przedstawiciel konstruktywizmu. KASSIL LEW A. (1905-70), pisarz roś.; autor wielu popularnych książek dla młodzieży, m.in. autobiogr. powieści Szwambrania (1935, wyd. pol. 1950) z życia młodzieży gimnazjalnej i opowieści Mars na horyzoncie (1941^17, wyd. pol. 1949), Moi drodzy chłopcy (1944, wyd. pol. 1950). KAŚTELAN JURĘ (1919-90), chorw. poeta i badacz literatury; początkowo poezja sięgająca do motywów twórczości lud., bliska poetyce surrealizmu, z akcentami buntu społ. (zbiory Crveni konj 1940, Pijetao na krovu 1950); później dominował w niej temat martyrologii wojennej i śmierci (m.in. tom nowel Cudo i smrt 1961); przekł. pol. w antologiach: Liryka jugosłowiańska (1960), Wewnętrzne morze (1982). KASTNER [kę~] ERICH (1899-1974), pisarz niem.; autor zbiorów wierszy satyr, o tematyce wielkomiejskiej i antywojennej (Herz auf Taille 1927), wierszy lirycznych, piosenek kabaretowych (Die kleine Freiheit 1952); kryt.-morali-zująca powieść Fabian (1931, wyd. pol. 1933) z życia Berlina okresu międzywojennego kryzysu gosp.; po 1933 zakazano publikowania jego utworów; sztuka Szkoła dyktatorów (1957, przekł. pol. "Dialog" 1958 nr 9); wiele popularnych książek dla dzieci i młodzieży, m.in. Emil i detektywi (1928, wyd. pol. 1939), Latająca klasa (1933, wyd. pol. 1936), Mania czy Ania (1949, wyd. pol. 1956). KATAJEW IWAN l. (1902-37), pisarz roś.; 1926-32 czł. ugrupowania lit. Pieriewał, wg którego gł. zadanie sztuki to odkrywanie obiektywnej rzeczywistości, przesłoniętej tradycyjnymi wyobrażeniami; autor nowel (zbiór Sierdce 1928), głośnych opowiadań: Mleko (1930), dotyczące problemu kolektywizacji i uznane za obronę tzw. kułaków, oraz Szosa Leningradzka (1933) o kształtowaniu się nowej świadomości społ.; pol. wybór «Żona» i inne opowiadania (1961); 1937 aresztowany i rozstrzelany. KATAJEW WALENTIN P. (1897-1986), pisarz roś.; autor wielu komedii, opowiadań satyr., 286 KAV głośnej powieści utrzymanej w konwencji soc-realist. Czasie, naprzód.'(1932, wyd. pol. 1936, —o budowniczych Magnitogorska), powieści dla młodzieży: Samotny biały żagiel (1936, wyd. pol. 1938), Syn pułku (1945, wyd. pol. 1950); eksperymentalne opowieści liryczno- -filozoficzne na motywach autobiogr.: Święta studnia (1967, wyd. pol. 1968), Trawa zapomnienia (1967, wyd. pol. 1969), Już napisany został Werter (1980, wyd. pol. 1989), zbiór wspomnień Z diamentów wieniec (1978, wyd. pol. 1989); pol. wybór nowel Złote pióro (1960). KATANĆIĆ MATIJA PETAR (1750-1825), chorw. poeta, historyk, archeolog, geograf, franciszkanin; pozostawioną w rękopisie rozprawą De poesi lltyrica libellus zapoczątkował chorw. refleksję teoretycznolit.; poezję w stylu klasy-cyst.-sentymentalnym tworzył w języku chorw., łac. i węg., najważniejszą część dorobku opublikował w dwujęzycznym, chorw.-łac. zbiorze Fructus auctumnales (1791); dokonał przekładu Nowego i Starego Testamentu; duże zasługi położył w dziedzinie geografii historycznej. KATIENIN PAWIEŁ A. (1792-1853), roś. poeta, dramatopisarz, krytyk lit.; czł. wczesnych organizacji dekabrystowskich, rzecznik tworzenia samodzielnej literatury nar., związanej z życiem społ. i radykalnymi ideami ruchu, sięgającej do tradycji językowej rodzimego folkloru; romant. ballady (Olga 1816, na motywie LenoryGA. Burgera), komedia Studient (1817, z A.S. Gribojedowem), odsłaniająca spory lit. epoki, klasycyst. tragedia Androma-cha (wyst. 1827) o wymowie polit.; artykuły kryt., przekłady. KATON STARSZY CENZOR, Marcus Porcius Cato Maior Censorinus (ok. 234-149 p.n.e.), rzym. mąż stanu, mówca i pisarz; zdolny wódz i administrator (na Sardynii i w Hiszpanii); jako homo novus osiągnął 195 urząd konsula, 184 — cenzora; obrońca cnót staro-rzym., przeciwstawiający się wpływom kultury gr.; zaciekły wróg Kartaginy (słynne powiedzenie: Ceterum censeo Carthaginem delen-dam esse 'poza tym sądzę, że Kartaginę należy zburzyć'); doprowadził do wybuchu III wojny punickiej (149-146). Starożytni znali ponad 150 mów K., z czego zachowało się ok. 80 we fragmentach, a także Praecepta ad filium—zbiór wiadomości z zakresu retoryki, prawa, agronomii, medycyny i sztuki wojennej, pierwsze dzieło hist. w języku tac. — Origines, historia Rzymu od założenia miasta do 149 p.n.e., oraz jedyne zachowane w całości dzieło O gospodarstwie wiejskim, pierwszy zabytek prozy rzym. (wyd. pol. 1956). S. Łoś Rzym na rozdrożu: studium monograficzne o Katonie Starszym, Warszawa 1960. KATONA [kotono] JÓZSEF (1791-1830), dramatopisarz węg.; uznany za twórcę węg. tragedii; autor nar. dramatu hist. B6nk b6n (1834) osnutego na tle wydarzeń z XIII w., którego temat posłużył F. Erkelowi jako libretto pierwszej nar. opery węg.; liczne adaptacje dramatów niem., komedia o charakterze autobiogr., traktat o sytuacji węg. teatru. KATULLUS, Całus Valerlus Catullus (ok. 84-ok. 54 p.n.e.), poeta rzym.; najwybitniejszy przedstawiciel neoteryków [gr. 'nowi'], naśladowców poezji aleksandryjskiej; autor zbioru zawierającego 116 utworów o różnorodnej treści i formie metrycznej: drobne wiersze w jambach i metrach melicznych o treści miłosnej (do Lesbii), satyr, i polit., poematy, epigramy w dystychach elegijnych oraz przekł. elegii Kallimacha Warkocz Berenikr, wyd. pol. Poezje (1956). KATZ DANIEL (ur. 1938), pisarz fiń.; gł. tematem twórczości K. jest problematyka żyd.; posługując się humorem i satyrą opisywał niezwykłe dzieje swojej ros.-żyd. rodziny (powieści Kun isoisa Suomeen hiihti 1969, Laturi 1979). KAUDZITES, pisarze łot., bracia: REINIS (1839-1920), publicysta, satyryk i działacz oświat.; autor powieści obyczajowych i licznych aforyzmów; MATTSS (1848-1926), autor zbiorów wierszy (Dziesminas 1872), satyr. powieści obyczajowej Jaunie mernieku lalki (t. 1-4 1924-27), wspomnień; przekł. poezji roś.; wspólnie bracia K. napisali pierwszą łot. realist. powieść Mernieku laiki (1897) — z życia wsi łot. w okresie kształtowania się kapitalizmu w latach 70. XIX w. Zbiorowe wyd. ich utworów: Brafu KaudzFsu kopoti raksti (t. 1-6 1939-41). KAUTILJA -r Canakja KAYANAGH [kawena] PATRiCk (1904-67), irl. poeta, prozaik i dziennikarz; w impresyjnej liryce (m.in. zbiory Ploughman and Other Poems 1936, Collected Poems 1964, Complete Poems 1972), epice poet. (The Great Hunger 1942), prozie powieściowej (Tarry Flynn 1948) i autobiogr. (The Green Foo/1938) odwoływał się do regionalnych źródeł tożsamości i kultury nar., demistyfikując jednocześnie stereotyp irl. chłopa jako duchowego dziedzica tradycji celtyckiej. 287 KAW KAWABATA [ka"a~] YASUNARI (1899-1972), powieściopisarz jap.; wieloletni prezes jap. Pen CIubu; przedstawiciel kierunku neosen-sualistycznego; autor powieści, m.in. Kraina śniegu (1937, wyd. pol. 1964), G/os góry (wyd. pol. 1982), Śpiące piękności (wyd. pol. 1987), nowel i opowiadań; 1968 otrzymał Nagrodę Nobla. KAWAFIS KONSTANDINOS (1863-1933), poeta gr.; żył w koloniach gr. poza krajem, gł. w Aleksandrii, którą utrwalił w swej twórczości, nawiązując także do tradycji poezji aleksandryjskiej; przedstawiciel parnasizmu i symbolizmu, odchodząc od liryczności poezji neoromant. wypowiadał się w formach epi-gramatycznych, bliskich miniaturom epickim; czerpiąc inspiracje z epoki hellenistycznej, dążył do wyrażenia zobiektywizowanej refleksji, zarówno w lirykach filoz., hist., jak i erotykach (zbiór Piimata 1904, wyd. pełne 1935); poi. wybory Wybór wierszy (1967), Poezje wybrane (1979), Wiersze zebrane (1981, 1992, 1995); zyskał pośmiertną sławę, uznawany przez wielu krytyków za najwybitniejszego poetę eur. XX w. Z. KUBIAK Kawafis Aleksandryjczyk, Warszawa 1995. KAWATAKE [ka"a~] MOKUAMI, M. Furukawa, właśc. Yoshimura Yoshisaburo (1816-93), dramatopisarz jap.; ostatni z wielkich przedstawicieli teatru kabuki (powstały w XVII w.); autor ponad 350 sztuk, wśród których wyróżniają się wierne wobec faktów i prawdy psychologicznej dramaty hist, m.in. Yoguchi Soga (1881) oraz obyczajowe, m.in. Nezumi Kozo (1857), Sann/n Kichiza kuruwa-no hat-sukai C\S60). KAWIERIN WIENIAMIN A., właśc. W.A. Zilber (1902-89), pisarz roś.; czł. ugrupowania Sie-rapionowy Bratja, postulującego swobodę twórczą i obiektywizm; w powieściach podejmował problemy środowiska pisarskiego (Skandal/sta, czyli Wieczory na Ostrowie Wa-silewskim 1928, Artysta nieznany 1931, wyd. pol. łączne 1985) i nauk. (trylogia Otwarta księga: Młodość 1949, wyd. pol. 1955, Doktor Wfasienkowa 1952, wyd. pol. 1955, Poszukiwania i nadzieje 1956, wyd. pol. 1958); autor powieści przygodowej Dwaj kapitanowie (t. 1-2 1938-44, wyd. pol. 1949) oraz powieści opartej na autentycznych listach Pierled zier-kałom (1971), opowieści Siedem par nieczystych (1962, wyd. pol. 1964); ponadto wspomnienia lit., zebrane m.in. w tomach Witaj bracie! Pisać bardzo trudno (1965, wyd. pol. 1969), W starom dom/e (1971), które przywracają właściwą rangę pisarzom usuniętym z historii literatury. KAWYL MICHAS, właśc. Jazep Leszczanka (ur. 1915), poeta białorus.; pod koniec II wojny świat, w obozie niem., po odzyskaniu wolności wyjechał do Belgii, następnie do Niemiec, gdzie redagował pisma "Biełaruskaje Słowa" i "Biełaruskaja Trybuna"; od 1950 w USA; uprawia lirykę patriotyczną; zbiory wierszy: Rostań (1947), Pad zoram/' bietymi (1954), Ciażkija dumy (1961), Miżahniouje (1990). KAZAKIEWICZ EMMANUIŁ G. (1913-62), pisarz roś., pochodzenia żyd.; pierwsze wiersze i poematy w języku jidysz; późniejsze opowieści i powieści (w jeż. roś.) o tematyce wojennej, utrzymane w konwencji socrealist., m.in. Gwiazda (1947, wyd. pol. 1948), Wiosna nad Odrą (1949, wyd. pol. 1950), w języku rosyjskim. KAZAKOW JURIJ P. (1927-82), pisarz roś.; autor psychol. opowiadań oraz szkiców o Syberii (Dziennik z Północy 1961-1973, wyd. pol. 1979); przeniknięta liryzmem proza K. nawiązuje do pisarstwa I.A. Bunina, K.G. Pau-stowskiego; pol. wybory opowiadań: Brzydka dziewczyna (1960), Tam biegnie pies (1968). KAZAŃ ELIA, wtaśc. K. Kazandzoglus (ur. 1909), amer. reżyser, aktor i pisarz, pochodzenia gr.; autor inscenizacji teatr, i twórca filmów, m.in.: Goście (1972), także opartych na własnych powieściach, w których kryt. ukazał stosunki spof.-obyczajowe w USA (m.in. Ameryka, Ameryka 1962, Układ 1967); ponadto powieści Mordercy (1972, wyd. pol. 1993), Dubler(W4, wyd. pol. 1993). KAZANDZAKI GALATIA (1886-1962), żona N. Kazandzakisa, pisarka gr.; występowała w obronie praw kobiet i dzieci (m.in. w cyklu opowiadań Krisimes sfigmes 1953); wiersze, dramaty (zbiór Awlia 1955), opowiadania dla dzieci; pol. przekt. utworów w antologii Poeci nowej Grecji (1972, 1987). KAZANDZAKIS Nikos (1883-1957), gr. powieściopisarz, dramatopisarz i poeta; ochotnik w wojnie bałk. (1912-13), podczas II wojny świat, w ruchu oporu; 1945 min. kultury, od 1947 na emigracji we Francji; odbył liczne podróże do krajów eur. i afryk., do Chin i Japonii, zdobywając popularność lit. reportażami; nieustannie poszukując sensu istnienia i miejsca Boga w życiu, łączył przeciwstawne teorie filoz.: marksizm, bergsonizm, nietzscheanizm, buddyzm, egzystencjalizm, 288 KEM filozofię chrzęść.; sceptyk, przekonany o relatywizmie wartości, afirmował heroizm działania wbrew przewidywanej klęsce, poświęcenie w imię godności człowieka, wiary, etyki; autor epickiego poematu Odyseja (1938), sławnych powieści: Grek Zorba (1945, wyd. pol. 1971), Kapelan M/chat (1954, wyd. pol. 1960), Chrystus ukrzyżowany po raz wtóry (1954, wyd. pol. 1958), Ostatnie kuszenie Chrystusa (1955, wyd. pol. 1992), Anafora ston Greco (1956), Biedaczyna z Asyżu (1957, wyd. pol. 1962); dramaty, eseje; przekł. dzieł filoz. i lit. (Homera, Dantego, J.W. Goethego i R. Tagorego). KAZBEGI ALEKSANDRĘ (1848-93), pisarz gruz.; w swej twórczości wiele uwagi poświęcił życiu i obyczajom górali kaukaskich; autor powieści, m.in. Ełgudża (1881) i opowiadań oraz wielu sztuk teatralnych. KAZINCZY [kozincy] FERENC (1759-1831), pisarz węg.; współzałożyciel (1788) pierwszego pisma lit. na Węgrzech "Magyar Muzeum"; 1794-1801 więziony za udział w rewol. spisku tzw. jakobinów węg.; 1811 jeden z gł. inicjatorów reformy językowej; popularyzator idei oświecenia, propagator zasad estetyki klasy-cyst.; autor poezji, wspomnień, dzienników z więzienia; przekł. utworów W. Szekspira, J.W. Goethego, Moliera, G.E. Lessinga, J.J. Rousseau. KEATS [ki:ts] JOHN (1795-1821), poeta ang.; jeden z czołowych przedstawicieli ang. romantyzmu; debiutował zbiorem Poems (1817), zawierającym m.in. manifest poet. Sleep and Poetry, w którym występował przeciwko neo-klas. konwencjom w poezji; pisał sonety, ballady, ody (Oda do słowika, Do urny greckiej, Do jesieni), poematy osnute na motywach antycznych (Endymion, Hyperion, Łamią) i śre-dniow. (Isabella, Wigilia św. Agnieszki); wyznawca ideału piękna pojmowanego sensualis-tycznie, a jednocześnie z melancholijnym przekonaniem o jego kruchości i przemijalno-ści, zadziwiał niezwykłą rozmaitością form, plastyką opisu, subtelną kolorystyką i muzycznością wiersza; oddziałał silnie na prerafaeli-tów, grupę ang. poetów (i malarzy), wzorujących się na sztuce wt. XIV i XV w.; pierwsze pol. przekł. jego utworów autorstwa J. Kasprowicza; Poezje wybrane (1962). KEKKONEN SYLVI SALOME (1900-74), pisarka fiń.; autorka zbioru aforyzmów filoz. Kifeita — mietelmia (1949); powieści, m.in. o losach kobiety wiejskiej Amalia (1958, wyd. pol. 1964); wspomnienia z dzieciństwa (Lankkuaidan su-ojassa 1968). KELLER GOTTFRIED (1819-90), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; 1834—42 studiował malarstwo, ale ostatecznie poświęcił się twórczości lit.; wybitny reprezentant realizmu mieszczańskiego; wielka powieść edukacyjna (tzw. Erziehungsroman) Zielony Henryk (1854, nowa wersja 1880, wyd. pol. 1955) i Martin Salander (1886), przedstawiająca przeobrażenia społ.-gosp. w 2 pół. XIX w. w Szwajcarii; mistrzowskie nowele: cykl Ludzie z Seldwili (1856, nowa wersja 1873-74, wyd. pol. 1952) — satyr, obrazy szwajc. prowincji, Nowele zuryskie (1877, wyd. pol. 1958) — sięgające do tematyki hist.; zbiory wierszy (wiele z nich śpiewanych z muzyką, m.in. J. Brahmsa, A. Schónberga); przewodniczył komitetowi na rzecz pol. powstańców 1863. J. WOJTOWICZ Gotfryd Keller (1819-1890): opowieść biograficzna, Toruń 1990. KELLERMANN BERNHARD (1879-1951), pisarz niem.; neoromant. powieści Yester i Li (1904, wyd. pol. 1919), Ingeborga (1906, wyd. pol. 1909); w późniejszych—elementy krytyki spof. (m.in. Tunel 1913, wyd. pol. 1914), obraz terroru hitl. (Taniec umarłych 1948, wyd. pol. 1951). KELLGREN JOHAN HENRIC (1751-95), poeta szwedz.; pierwszy dyrektor Akad. Szwedz. (od 1786), wydawca prasy sztokhoimskiej (m.in. od 1788 g3. pisma oświeć. "Stockholm-Pos-ten"), w której publikował m.in. swoje utwory; początkowo radykalny racjonalista, później wyznawca platonizmu; prekursor romantyzmu (poemat Den nya Skapelsen 1789, wiersz TU Christina 1790); mistrz satyry, rozwinął ten gatunek lit. w Szwecji (alegor.-satyr. poemat na cześć rewolucji franc. 1789 Ljusets Fiender 1792). KEMAL TAHIR (1910-73), pisarz tur.; uważany za najwybitniejszego współcz. prozaika tur.; twórca nowej rodzimej powieści wolnej od wpływów eur.; 1938-50 więziony za postępowe przekonania, którym dawał wyraz w twórczości; autor opowiadań i powieści ukazujących życie wsi anatolijskiej i środowisk miejskich w okresie międzywojennym oraz cykli powieściowych, tworzących panoramę stosunków spot.-polit. Turcji od 1908 (rewolucja młodo-tur.) do czasów współcz.; pol. przekt. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). KEMENY [kęme:ń] ZSIGMOND (1814-75), węg. powieściopisarz i publicysta; 1848-49 poseł do parlamentu, zwolennik ugody z Austrią; 1855-69 red. pisma "Pesti Napló"; autor powieści realist., odznaczających się mistrzowską analizą psychol, m.in. Ozvegy es leanya 19 — Słownik pisarzy świata 289 KEM (1855-57), Rajongók (1859), Zord idó (1862); ponadto m.in. ulotne pisma polit., rozprawy literackie. KEMINE, właśc. Mamed Weli (ok. 1770-1840), poeta turkm.; autor utworów satyr, z silnymi akcentami protestu społ., liryków, wierszy dydaktycznych; utwory, rozpowszechniane w ustnym przekazie, zostały wydane 1959. KEMPE [kemp] MARGERY (ok. 1373-ok. 1439), mistyczka ang.; nie umiejąc pisać, podyktowała tzw. The Book of Margery Kempe. pierwsze tego typu autobiogr. dzieło w języku ang.; zawarła w nim historię swych przeżyć rel. związanych z podróżami po Włoszech, Ziemi Świętej i Niemczech. KEMPOWSKI WALTER (ur. 1929), pisarz niem., z zawodu nauczyciel; 1948-56 więziony w NRD; od 1956 w RFN; powieści oparte na własnych przeżyciach, ukazujące w kryt. świetle dzieje rodziny mieszczańskiej w czasach nazizmu i po wojnie: Jadelloser & Wolf('\97'\), Haben Się Hitler gesehen? (1973), Aus groBer Ze/t (1978), Herzlich willkommen (1984). KENEALLY [kym:ly] THOMAS (ur. 1935), pisarz austral.; autor g3. powieści hist., w których kreśli obraz stosunków między osadniczą a tubylczą ludnością Australii (Bring Larks and Heroes 1967); jako jeden z nielicznych w swym kraju pisarzy sięga do dziejów Europy: Joanna d'Arc. Krwi czerwona, siostro Różo (1974, wyd. pol. 1982), Goss/p from the Forest (1975) — o negocjacjach rozbrojeniowych po l wojnie świat., Season in Purgatory (1976) — o partyzantce Tity w Jugosławii, Lista Schindlera (1982, wyd. pol. 1993; ekranizacja S. Spielberga 1993) — o losie Żydów w czasie II wojny światowej. KENKÓ, zw. też Joshida Kenkó, właśc. Ura- beno Kaneyoshi (1283-1350?), pisarz jap., mnich buddyjski; jeden z najwybitniejszych twórców w swej epoce; autor szkiców prozą z gatunku zuihitsu (impresje, luźne notatki), pol. przekt. fragmentów w antologiach Z krańców Azji (1960) i Dziesięć tysięcy liści (1961). KERALAWARMA WALIJA KOJIL TAMPURAN, (1845-1915), ind. poeta i uczony, tworzący w języku malajalam; najsłynniejszym jego dziełem jest poemat Majursandeśam napisany wysoce sanskrytyzowanym językiem; ceniony także jako autor przekładów klas. dzieł sanskr., m.in. Sakuntali Kalidasy i Sataki Amatu; dat początek nowocz. literaturze ma-lajalamskiej. KERBABAJEW BERDY (1894-1974), pisarz turkm.; autor utworów o tematyce hist. i wspófcz.; poematy, sztuki teatr., powieści, m.in. Ajsottan z krainy białego złota (1949, wyd. pol. 1952); opowiadania, dramaty wierszem; przekł. literatury rosyjskiej. KERENYI [kęry'ni] GRACIA (1925-85), węg. poetka, tłumaczka i badaczka literatury pol.; przekł. m.in. poezji M. Biatoszewskiego i T. Różewicza, prozy M. Dąbrowskiej i B. Schulza, dramatów J. Szaniawskiego, S.l. Wit-kiewicza, S. Mrożka; antologia poezji i prozy pol. oraz noweli węg. w języku pol. (Mandaryn wielki kozak 1968); szkice kryt. w języku polskim; wiersze, proza poetycka. KERNER JUSTINUS (1786-1862), poeta niem., z zawodu lekarz; późnoromant. nastrojowe wiersze i ballady; także powieści i autobiografia; przyjaciel Polski; autor pieśni o Polsce Lied eines wandernden Polen. KEROUAC [tero"ak] JACK, właśc. John Ke-rouac (1922-69), pisarz amer.; piewca swobody i spontaniczności zarówno w życiu, jak i w literaturze, dociekliwy obserwator powojennej rzeczywistości amer.; zdobył rozgłos powieścią W drodze (1957, wyd. pol. 1993), uznaną za manifest anarchicznego indywidualizmu i ostentacyjnej abnegacji pokolenia amer. beatników, buntujących się przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji społeczeństwa kapitalist.; ponadto powieści: Włóczędzy Dhar-my (1958, wyd. pol. 1994), Podziemni (1958, wyd. pol. 1995), Lonesome Traveller (1960), Desolation Angels (1965); zbiory wierszy. KERSNIK JANKO (1852-97), pisarz słoweń.; realist. powieści obyczajowe z życia prowincjonalnego mieszczaństwa, opowiadania o tematyce wiejskiej (tom Kmetske slike 1882-91, pol. przekł. w Antologii noweli jugosłowiańskiej 1964). KERTESZ [~te:s] AKOS (ur. 1932), pisarz węg.; powieści o współcz. problematyce psychol.--społ. (Makra, czyli cena przegranej 1971, wyd. pol. 1975), opowiadania, sztuki teatr. (Wdowy, wyst. pol. 1977), scenariusze filmowe. KESEY [kęsy] KEN (ur. 1935), pisarz amer.; związany z ruchem beatników, którzy głosząc bunt przeciw otaczającemu światu odrzucali tradycyjne normy mieszczańskie i krytykowali cywilizację Zachodu; protestował przeciw różnym formom przymusu i zniewolenia; powieściowa alegoria osadzona w realiach zakładu dla psychicznie chorych Lot nad kukułczym 290 KIM gniazdem (1962, wyd. pol. 1981, adaptacja teatr. 1970, wyst. pol. 1978), powieści Some-times a Greaf Notion (1963) i Jaskinie (1990, wyd. pol. 1993; współautor), tom esejów Skrzynka demona (1986, wyd. pol. 1993). KESSEL JOSEPH (1898-1979), franc. pisarz i dziennikarz; reportaże z podróży, opowiadania oraz liczne powieści, m.in. obyczajowe: Książęce noce (1927, wyd. pol. 1933) i Piękność Dnia (1928, wyd. pol. 1985), Armia cieni (1944, wyd. pol. 1947) inspirowana przeżyciami z II wojny świat., ponadto LewC\956, wyd. pol. 1960), Jeźdźcy (~\967, wyd. pol. 1971). KESTEN HERMANN (ur. 1900), niem. pisarz i publicysta; od 1933 na emigracji (od 1940 w USA, przyjął obywatelstwo amer.); nowele, sztuki sceniczne, powieści — wczesne zbliżone do Neue Sachlichkeit — nurtu w niem. kulturze przeciwstawiającego się ekspresjoniz-mowi (Szarlatan 1932, wyd. pol. 1933), późniejsze piętnują zbrodnie faszyzmu wł. i nazizmu (Dzieci z Guerniki 1939, wyd. pol. 1963); dzieła hist.-biogr. (Kopernik i jego czasy 1948, wyd. pol. 1961, Casanovą 1952, wyd. pol. 1962), trylogia z dziejów Hiszpanii XV/XVI w. (Ein spanischer Traum, t. 1-3 1936-52). KETTE DRAGOTIN (1876-99), poeta słoweń.; autor nastrojowych liryków miłosnych wyrażających rozdarcie między miłością zmysłową a duchową, w których nawiązywał do słoweń. pieśni lud., eur. i słoweń. romantyzmu, korzystał też ze zdobyczy modernizmu, m.in. techniki impresjonist.; najczęściej wypowiadał się w formie sonetu; Poezije (1900). KEY-ABERG [kei obęrj] SANDRO (ur. 1922), poeta szwedz.; tematem jego twórczości jest miłość do życia jako wartość wyznawana na przekór wszelkim groteskowym formom rzeczywistości; utwory K. cechuje ironia oraz nowatorstwo formy; zbiory poet. Skramdas lekar (1950), Livefs gladje (1960), Pa sin hójd (1972); proza, zbiór satyr, miniatur scenicznych O. Scenprator (1965). KIACZELI LEO, właśc. Leon Szengelia (1884-1963), pisarz gruz.; w realist. powieściach i opowiadaniach poruszał problemy społ. wsi gruz. (pol. wybór Gwadi Bigwa i inne opowiadania 1951); powieść Człowiek gór (1948, wyd. pol. 1950) poświęcił II wojnie światowej. KIANTO [k[ja~] ILMARI, właśc. l. Calamnius (1874-1970), pisarz fiń.; reprezentował poglądy liberalno-radykalne; realist. powieści i nowele podejmujące zagadnienia społ.: Pu-nainen viiva (1909), Ryysyrannan Jooseppi (1924); wiersze liryczne, pamiętniki. KIEDRIN DMITRIJ B. (1907-45), poeta roś.; twórczość poet. o tematyce hist, m.in. utrzymana w stylu epiki lud. ballada Zodczije (1938), opartą na motywach legendy o budowniczych cerkwi Wasyla Błogosławionego w Moskwie, oślepionych z rozkazu Iwana Groźnego, zawierająca aluzje do terroru stalinowskiego; dramat wierszem Rembrandt (1938) o problemie swobody twórczej; wiersze o tematyce wojennej; pol. przekł. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971); K. zginął tragicznie w nie wyjaśnionych dotąd okolicz- nościach. KIELLAND ALEXANDER LANGE (1849-1906), pisarz norw.; jeden z gl. przedstawicieli realizmu w literaturze norw.; w sposób humorystyczny i z łagodną ironią demaskował przejawy obłudy i tzw. moralności mieszczańskiej; powieści: Kapitan Worse (1882, wyd. pol. 1903) - atak na zakłamanie rel. i brak tolerancji, Trucizna (1883, wyd. pol. 1891) — satyra na ówczesne szkolnictwo i system wychowawczy, Fortuna (1884, wyd. pol. 1887) — rozprawa z zakłamaniem społ.; także nowele (wybór pol. Nowele 1980) i dramaty. KIHLMAN CHRISTER (ur. 1930), pisarz fiń.- -szwedz.; w twórczości, opisując społeczność małych miasteczek, krytykuje ograniczoność prowincjonalnej inteligencji fiń., mówiącej po szwedzku, dokonuje analizy rozpadu życia rodzinnego w wyniku splotu różnorodnych okoliczności — prywatnych, zewn. sytuacji polit., wynaturzeń psychiki ludzkiej; powieści pod wpływem F.M. Dostojewskiego: Se upp, salige (1960), Den bla modern (1963), Dyre prins (1975). KIM ANATOLU A. (1939), pisarz roś., pochodzenia koreań.; uprawia prozę refleksyjno- -filoz., łączącą wątki zaczerpnięte z filozofii i folkloru wsch. z opisem wydarzeń współcz., często w ujęciu surrealist.; zbiory nowel Gotu-boj ostrów (1976), Czetyrie ispowiedi (1979), mikropowieści, m.in. Słowicze echo (1980), /-otos(1980), Niefrito wyj po/as (1981), powieści Biełka (1984), Otiec-les (1989); pol. wybór Zbieracze ziół (1988). KIM DZIHA, właśc. Jongil (ur. 1941), koreań. poeta i satyryk; wielokrotnie więziony, skazany na śmierć, uwolniony w wyniku starań mię-dzynar. organizacji pisarzy; przez wiele lat twórczość K. była objęta zakazem publikacji 291 KIM w Korei Pd.; jego utwory wydawano w Japonii i USA; zbiory poezji i prozy, m.in.: Hwangtho (1970), Thanyn mokmarymyro (1982), Nam (cz. 1-2 1982-84), Odzok (1985), Thanyn mokmarymieso sengmjongyi padaro (1990); poi. przekł. wierszy: Niebieski drelich. Morze w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1990 nr 1-2. KIM MANOZUNG, pseud. Sopho (1637-92), koreań. pisarz; autor pierwszych powieści pisanych alfabetem koreań.; wprowadził do literatury koreań. tematykę społ.-obyczajową; powieści: Sass; namdzonggi (1690), Kuun-rnong (1689), zbiór esejów Sopho manphil. KIM SOWOL, wtaśc. Dzongsik (1902-34), poeta koreań.; utwory liryczne, oparte na poezji i pieśniach lud.; zbiory: Dzindalle kkot (1925), Sowol siczho, Sowol dzondzip. KIM TONGNI (ur. 1913), pisarz koreań.; wprowadzi) do prozy elementy folkloru; w twórczości odzwierciedla splot religii i wierzeń obecnych w dzisiejszej Korei; m.in. nowele Portret szaman/c; (1935), Tyngsinbul (1961) — pol. przekł. obu w ,,Literaturze na Świecie" 1992 nr 2. KINCK [śi:nk] HANS ERNST (1865-1926), pisarz norw.; przedstawiciel neoromantyzmu; gł. tematem twórczości K. są napięcia powstające w wyniku zderzenia kultury chłopskiej z biurokracją; w swoich utworach próbował przeanalizować psychikę narodu norw.; trylogia powieściowa Sneskavlen brast (1918-19, przekł. pol. w antologii Tam gdzie fiordy 1970); liczne nowele (Fra hav fil hei 1897, Guldaler 1920), dramaty (Driftekaren 1908, Paa Rin- dalsisegret 1925), eseje. KING [kyn] STEPHEN (ur. 1947), powieściopi-sarz amer.; w twórczości, zaliczanej do gatunku horroru, łączy elementy tradycyjnej powieści got., psychol. thrillera, powieści detektywistycznej i fantastycznonauk. (m.in. Miasteczko Salem 1975, wyd. pot. 1991, Smętarz dla zwierzaków 1983, wyd. pol. 1992, Misery 1987.wyd.pol.1991). KINGO [kęrio] THOMAS (1634-1703), poeta duń.; od 1677 biskup w Odense; autor barok. pieśni rel., które złożyły się na duń. śpiewnik kość.; mistrz małych form poet., szczególnie panegiryku (Hosianna 1671) i psalmu (Sa/-mebog 1699); poezja dworska, także miłosna. KINGSLEY [kynziy] CHARLES (1819-75), ang. pisarz i historyk, duchowny anglik.; zwolennik umiarkowanych reform społ. w duchu chrzęść. socjalizmu, wybitny polemista, przeciwnik J.H. Newmana; powieści o tematyce spot. (m.in. Alfon Locke 1850) i hist.-przygodowej (Na podbój świata 1855, wyd. pol. 1935); opowiadania dla młodzieży o przygodach Perseusza, Tezeusza i Argonautów Heroje (1856, wyd. pol. 1926). KINGSLEY [kynziy] SIDNEY (ur. 1906), amer. dramatopisarz" i aktor; związany z teatrami nowojorskimi; sztuki społ.-obyczajowe i farsy: Men in White (1933) — poświęcona środowisku lekarzy, Dead End (1935) — o życiu w slumsach, Ten Million Ghosts (1936) — atakująca producentów broni; adaptacja teatr. powieści A. Koestlera Ciemność w południe (1951). KINGSTON [kynsten] MAXINE HONG (u r. 1940), pisarka amer.', pochodzenia chin.; autorka powieści, w których, poszukując własnej tożsamości kulturowej, kreśli obraz środowiska Chińczyków osiadłych w USA, m.in. Kobieta wojownik-C\97Q, wyd. pol. 1992), China Men (1980), Through the Black Curtain (1987), Tripmaster Monkey (1989). KINSELLA [kynsęle] THOMAS (ur. 1928), irl. poeta i tłumacz; wcześniejsza, refleksyjna poezja utrzymana w tonie osobistym (Poems 1956), w latach 70. i 80. odzwierciedla chaos współcz. świata (m.in. zbiory Nightwalker 1968 i Fifteen Dead 1979 — zawierający elegie oparte na społ. i polit. realiach dzisiejszej Irlandii) oraz skomplikowane doznania psych. (Songs of the Psyche 1985); przekł. poezji irl. na język ang., popularyzujące tradycje lit. Irlandii {The Oxford Book of Irish Verse 1986). KIPLING [kypłyn] RUDYARD (1865-1936), pisarz ang.; rozgłos zdobył jako autor opowiadań z życia wojskowych i urzędników ang. w Indiach (P/a/n Ta/es from the Hilis 1888) oraz melodyjnych ballad żołnierskich (Barrack-Room Ballads 1892); apologeta bryt. ekspansji kolonialnej jako misji cywilizacyjnej, dostrzegał jednak odrębne wartości kulturowe podbitych ludów; fascynacja egzotyką Indii znalazła wyraz w najwybitniejszym dziele K., powieści Kim (1901, wyd. pol. 1902) i zbiorach fantastycznych opowieści: Księga dżungli (1894, wyd. pol. pt. Bracia Mowglego 1900) i Druga księga dżungli (1895, wyd. pol. 1902); na swych wspomnieniach szkolnych oparł cykl opowiadań połączonych fabularnie, Stalky i Spółka (1899, wyd. pol. 1923); dzięki walorom narracji, dowcipowi i fantazji utwory K. zyskały współcześnie ogromną popularność; 1907 otrzymał Nagrodę Nobla. 292 KIT KIPPHARDT HEINAR (1922-82), pisarz niem., z wykształcenia lekarz psychiatra; 1950-71 kier. lit. teatrów w NRD i RFN; czołowy przedstawiciel (obok R. Hochhutha i P. Weissa) zachodnioniem. tzw. teatru faktu (dramaty In der Sache J. Robert Oppenheimer 1964, Joel Brand 1965, Bruder Eichmann 1982); odniósł sukces powieścią Aleksander Marz (1976, wyd. pol. 1980), w której na przykładzie losów chorego psychicznie poety obnażył bezduszność współcz. społeczeństwa kapitalist., mie- rzącego wartość jednostki gł. według kryterium efektywności. KIRK [kerk] HANS RUDOLF (1898-1962), pisarz duń.; powieści o życiu wsi i małych miast pn. Jutlandii (Fiskerne 1928, Niewolnik 1948, wyd. pol. 1951); powieść Gra c/en/(1953, wyd. pol. 1962) nawiązująca do wspomnień z dzieciństwa; nowele (wybór pol. w antologii Opowieści znad Sundu 1974). KIRŚA FAUSTAS (1891-1964), litew. poeta i tłumacz; współpracownik czasopism lit.-kult., wybitny przedstawiciel symbolizmu w literaturze litew.; autor wierszy o silnych akcentach rel. i patriotycznych (zbiory Suverstos vagos 1926, Giesmes 1934, Maictos ant akmens 1937, Piligrimai 1939) oraz poematu satyr. Pelenai (t. 1-2 1930-38), w którym z sarkazmem piętnował negatywne zjawiska życia kapitalist. Litwy, zwł. jej bezkrytyczny kult świata zach.; tłumacz utworów m.in. Z. Krasińskiego, J.l. Kraszewskiego, L.N. Tołstoja; od 1944 przebywał na Zachodzie, gdzie powstały utwory Tolumus (1947), Syentieji akmenys (1951). KIRSCH [~rsz] SARAH (ur. 1935), pisarka niem.; 1976 usunięta ze Związku Pisarzy NRD; od 1977 w Berlinie Zachodnim; w twórczości K. dominuje tematyka relacji między człowiekiem i przyrodą oraz związków międzyludzkich we współcz. świecie; zbiory wierszy, m.in. Zauberspruche (1973), Drachensteigen (1979), Katzenieben (1984), Landwege (1985); także opowiadania, reportaże, poet. książki dla dzieci. KIRST HANS HELLMUT (1914-89), pisarz niem., autor popularnych powieści poświęconych tematyce wojennej bądź kryminalnej; od 1934 byt żołnierzem Wehrmachtu, w czasie II wojny świat. — oficerem polit.; sukces odniósł anty-wehrmachtowską trylogią 08/15 (1954-55, wyd. pol. 1956-59); ponadto m.in. Fabryka o f/cerów (•\960, wyd. pol. 1963), / Conrad Joseph. KORŻAWIN NAUM, wtaśc. N.M. Mandel (ur. 1925), roś. poeta i eseista; więziony, od 1974 na emigracji w USA; liryka refleksyjno-filoz. (zbiory wierszy Gody 1963, Wriemiena, Frankfurt n. Menem 1976); dramat Kiedyś w roku dwudziestym (wyst. 1967, pol. przekł. w "Dialogu" 1969 nr 11); artykuły krytycznoliterackie. KOSIŃSKI JERZY, pseud. Joseph Novak (1933-91), pisarz amer., pochodzenia żyd., urodzony w Polsce; od 1957 w USA; 1973-75 prezes amer. Pen CIubu; w twórczości wielokrotnie powracał do tematu zemsty bohatera na otoczeniu i potrzeby dominacji nad innymi ludźmi, ukazywał też ekstremalne sytuacje szokujące brutalnością i drastycznością erotyczną; częściowo autobiogr. powieść o doświadczeniach żyd. dziecka w okupowanej przez Niemców wsch. Europie Malowany ptak (1965, wyd. pol. 1989); ponadto: Kroki (1968, wyd. pol. 1988), Cockpit {-\975, wyd. pol. 1992), Randka w ciemno (1977, wyd. pol. 1992), Diabelskie drzewo (1981, wyd. pol. 1992), Gra (1982, wyd. pol. 1993), Pustelnik z 69 ulicy (1988, wyd. pol. 1992); opowiadanie Wystarczy być (1971, wyd. pol. 1990). KOSKENNIEMI VEIKKO ANTERO, właśc. V.A. ForsnSs (1885-1962), fiń. poeta i historyk literatury; 1941- 46 przewodn. fiń. Pen CIubu i Związku Literatów; twórczość pod wpływem szwedz. neoromantyzmu oraz eur. parnasizmu i symbolizmu; w wierszach częste motywy antyczne (m.in. zbiory Elegioja 1917, Sydan ja kuolema 1920), także liryka przyrody {Kurkiau-ra 1930, Tuli ja tuhka 1936); eseje (zbiór t. 1-5 1916-31), monografie historycznoliterackie. KOSMAĆ CIRIL (1910-80), pisarz stoweń.; w skromnym ilościowo, lecz wyrafinowanym artystycznie dorobku K. dominują nowele o tematyce wiejskiej i wyraźnie balladowym charakterze, których bohaterami są mieszkańcy rodzimego Primorja (Ballada o trąbce i obłoku 1956, wyd. pol. 1974, Tantatin 1959, wyd. pol. 1969). KOSMAS (ok. 1045-1125), pierwszy kronikarz czes.; dziekan kapituły praskiej; autor tac. kroniki, zaliczanej do najwybitniejszych dzieł średniow. historiografii czes., Kronika Cze-chów (1119-25, wyd. pol. 1968); trzyczęściowy utwór, oparty na podaniach i legendach, źródłach pisanych i obserwacjach własnych, przedstawia dzieje Czech po czasy wspótcz. kronikarzowi. KOSOYEL SREĆKO (1904-26), poeta stoweń.; impresjonist. liryka pejzażowa, apokaliptyczne wizje katastrofy jednostki i ludzkości, utrzymane w poetyce ekspresjonizmu (zbiory Pesmi 1927, Izbrane pesmi 1931); wiersze eksperymentalne, tzw. konstruktywistyczne, będące wybitnym osiągnięciem formalnym stoweń. poezji XX w. (zbiór Integrali 1967); pol. przekł. w Antologii poezji słoweńskiej (1973). KOSSU-ALEKSANDRAYIĆIUS JONAS, od 1952 nazwisko Aistis (1904-73), litew. poeta i eseista; od 1946 na emigracji w USA, gdzie wydawał m.in. dzieła pisarzy litew. (J. Baltrusaitis, K. Binkis); uprawiał pesymistyczną lirykę osobistą, wyróżniającą się kunsztowną formą metryczną, czerpiąc wzory z twórczości franc. symbolistów (Ch. Baudelaire); także wiersze zawierające akcenty patriotyczne; zbiory Eile-rasciai (1932), Kristaliniame karste (1957), Poezija (1961); eseistyka (Milfordo gatves elegijos 1967). KOSTENKO LINA (ur. 1930), poetka ukr.; autorka liryków miłosnych i patriotycznych (tomy Prominninia zemli (1957), Witryta 1958); zbiory wierszy: Mendriwky sercia (1961), Nad bere-hamy wicznoji riky (1977), Nepowtornist' (1980), Sad netanuczych skuiptur C\967} i wierszowaną powieść hist. Marusia Czuraj (1979) poświęciła problemom moralnym i egzystencjalnym współcz. człowieka; przekł. poezji pol. (utwory M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej) i czeskiej. KOSTIĆ LAZA (1841-1910), serb. poeta ro-mant.; autor liryków patriotycznych, refleksyjnych i miłosnych, ballad, tragedii hist. (Maksim Crnojeyić 1866), rozpraw filoz.-estet. oraz przekt. dzieł W. Szekspira; sławiony w młodości, potem ostro krytykowany, znalazł uznanie w oczach poetów awangardy, widzących w nim prekursora poezji XX w. KOSTOMAROW MYKOLA (1817-85), ukr. historyk, pisarz, etnograf i krytyk lit.; współorganizator wraz z P. Kuliszem Bractwa Cyryla i Metodego (1845 lub 46-47), konspiracyjnej organizacji głoszącej program duchowego i polit. zjednoczenia Słowian na zasadach federacyjnych; jego założenia ideowe przedstawił w Knyhach bytija ukrainśkoho narodu (napisane 1846, wyd. książkowe 1921), roz- wijających koncepcję romant. mesjanizmu ukr.; autor romant. dramatów hist. Sawwa Czatyj C\838}, Perejeslawśka n;cz(1841), podejmujących m.in. kwestie pol.-ukr., ballad i liryków, sławiących kozaczyznę, opartych na motywach folkloru ukr.; K. pisał także w języku 303 KOS roś., gł. powieści, m.in. Syn (1865), Cholop (1878); jego zainteresowanie Polską znalazło wyraz w pracach poświęconych powstaniom kozackim i upadkowi Rzeczypospolitej (Pos-lednije gody Rieczi pospolitej 1870); dzieła opublikowane w języku roś. Sobranije soczi-nienij, cz. 1-8, t. 1-21 1903-06) i ukr. Twori (1914). S. KOZAK Ukraińscy spiskowcy i mesjaniści. Bractwo Cyryla i Mefodego, Warszawa 1990. KOSTRA JAN (1910-75), słowac. poeta i tłumacz; na jego twórczość poet., początkowo pozostającą pod wpływem poezji proletariackiej, składają się zbiory refleksyjnej liryki osobistej i patriotycznej, w której rozwinął swój program uniwersalnego humanizmu; m.in.: Ozubeny Sas (1940, pod pseud. Jan Mednik), A ve, Eva (1943), Za ten maj (1950), Basen, dieto tmje (1960), Każdy den (1964), Len raz (1968); pol. wybór Ave, Eva. Wiersze wybrane (1964). KOSTYN MIRON -> Costin Miron. KOSYK MATO (1853-1940), poeta dolnołuży-cki, pastor; od 1883 na emigracji w USA; autor wierszy lirycznych i idyllicznych poematów z życia wsi (Serbska swajźba w Błotach 1880— klas. dzieło poezji dolnołużyckiej, zawierające opis obyczajów lud. i obraz stosunków społ.), także poematy hist. (m.in. Pśerada markgroby Gera 1882); pol. przekł. w Antologii poezji łużyckiej (1960). KOSYNKA HRYHORIJ, wtaśc. Striłeć (1899-1934), ukr. prozaik i publicysta; autor nowel i opowiadań o tematyce wiejskiej, utrzymanych w poetyce impresjonizmu (zbiory Na zolotych bohiw 1922, Maty 1925, Polityka 1927); rozstrzelany w okresie represji narodowościowych na Ukrainie. KOSZTOLANYI [kostola:ńi] DEZSÓ (1885-1936), pisarz węg.; pierwszy prezes węg. Pen CIubu (1930-32), od 1908 współpracownik "Nyugatu"; w poezji w mistrzowskiej formie (wpływy parnasizmu, symbolizmu) wyrażał głębokie treści psychol. (zbiór Szamadas 1935); w powieściach psychol.-obyczajowych (Ptaszyna 1924, wyd. pol. 1962, Grzech słodkiej Anny 1926, wyd. pol. 1931), opowiadaniach i nowelach (zbiór Kornel Esti 1933, wyd. pol. 1981) sięgał do sfery podświadomości w poszukiwaniu motywów zachowań ludzkich; powieść hist. o Neronie Krwawy poeta (1922, wyd. pol. 1928); przekłady m.in. utworów W. Szekspira i O. Wilde'a; prace z dziedziny językoznawstwa. KOTLAREWSKI IWAN (1769-1838), ukr. poeta i dramatopisarz; wprowadził żywy język lud. do literatury ukr.; autor żartobliwej trawestacji Eneidy Wergiliusza (cz. 1 1798, całość 1842) oraz popularnych na Ukrainie wodewili: Natal-ka Pottawka (wyst. 1819, wyd. 1839), Moskal- -czariwnyk (wyst. 1819, wyd. 1841). KOTZEBUE [~ce~] AUGUST VON (1761-1819), dramatopisarz niem.; uważany za najwybitniejszego przedstawiciela niem. dramatu mieszczańskiego okresu klasyki; autor ponad dwustu sentymentalnych komedii i dramatów (m.in. Nienawiść ludzi i żal 1789, wyd. pol. 1826), cieszących się dużą popularnością w Niemczech i Europie; za gł. osiągnięcie K. jest uważany dramat Miasteczko niemieckie (1803, wyd. pol. 1826) — satyra na małomiasteczkowe kołtuństwo i plotkarstwo; do pol. historii nawiązywał m.in. w sztuce Hrabia Beniowski, czyli Wybicie się na wolność (1795, przekt. pol. 1807); pol. Wybór dzieł dramatycznych (1826); zamordowany jako szpieg carski przez rewolucjonistę K. Sanda. KOUROUMA [kuruma] AHMADOU (ur. 1927), pisarz malijski, tworzący w języku franc.; mieszka na stałe na Wybrzeżu Kości Słoniowej; w barwnej prozie, wykorzystującej właściwości stylistyczne literatury lud. w języku malinke, ukazuje rozpad tradycyjnych układów spot. i systemów wartości (Fama Dum-buya najprawdziwszy Dumbuya na białym koniu 1970, wyd. pol. 1975). KOUWENAAR GERRIT (ur. 1923), pisarz hol.; eksperymentalna twórczość, zbliżona do neo-realizmu; powieść Ik was geen soldaat (1951) — o odpowiedzialności człowieka za swoje czyny; w poezji próby dotarcia do centrum znaczeniowego wyrazu, odarcia słowa z nałożonych na niego klisz znaczeniowych (Geb-ruik van woorden 1958, Zonder namen 1962). KOVAĆ MIRKO (ur. 1938), pisarz serb.; twórczość związana z Hercegowiną (m.in. powieść rodzinna w stylu faulknerowskim GubiliSte 1962); w późniejszej prozie odsłaniał mechanizmy wprowadzania władzy komunist. na prowincji (Drzwi żywota 1978, wyd. pol. 1988). KOYAĆIĆ ANTE (1854-89), pisarz chorw.; autor realist. opowiadań i powieści z elementami romant. fantastyki, groteski i ostrej satyry (U registraturi 1888), zawierających dram. obraz napięć społ. na wsi i w mieście. KOYACiĆ IVAN GORAN (1913-43), pisarz chorw.; uczestnik ruchu oporu, zamordowany 304 KRA przez serb. nacjonalistów—czetników; poeta liryczny, twórca głośnego poematu Jama (1944, pol. przekł. fragmentu w antologii Liryka jugosłowiańska 1960), w którym nakreślił obraz zbrodni chorw. faszystów — ustaszów; nowele (Dani gnjeva 1936); przekł., krytyka literacka. KOVACtC LOJZE (ur. 1928), pisarz słoweń.; w twórczości, opartej na motywach autobiogr., wykorzystuje zdobycze nowoczesnej prozy psychol., opisując lublańskie środowisko ro-botn.-rzemieślnicze od końca lat 30. XX w. po czasy współcz.; trylogia Prisleki (1984-85), cykl powieściowy Pet fragmentov (1981-66); powieść Resnićnost (1972) —studium alienacji człowieka, Sporoóila v spanju (1972) — zapis wizji sennych, dziennik lit. Prah (1988), opowiadania, nowele; proza dla dzieci i młodzieży. KOVALĆIK YLASTIMIL (ur. 1939), słowac. poeta i tłumacz; liryka medytacyjna (zbiory Ystupo-vanie do erbu 1965, Medium 1968, 2ivice 1979); liczne przekł. poezji pol. (C. Norwid, W. Broniewski, Z. Bieńkowski, T. Karpowicz, K. Wojtyła, J. Twardowski). KOWAL JURIJ l. (ur. 1938), pisarz roś.; autor popularnych humorystycznych opowieści dla dzieci i młodzieży, m.in. Prikluczenija Wasi Kurolesowa (1971), Uciekł Napoleon trzeci (1974, wyd. pol. 1979), Piaf pochiszczennych monachow (1976); ponadto zbiory opowiadań. KOWNER ABA (1918-87), żyd. poeta i prozaik, tworzący w języku hebr.; w czasie II wojny świat, jeden z dowódców powstania w getcie wileńskim, następnie w partzantce; od 1945 w Palestynie; utwory wyrażające poczucie zagrożenia eksterminacją oraz opisujące walkę o niepodległość Izraela; m.in. zbiór poezji Ad to or (1947), powieść Panim el panim (1955). KOZAK JuS (1892-1964), pisarz słoweń.; twórczość tematycznie związana z Lubianą; realist. powieści (Przedmieście Świętego Piotra 1924-26, wyd. pol. 1961) i opowiadania (tom Maskę 1940, przekł. pol. w: Bar "Titanic". Jugosłowiańskie opowiadania wojenne 1962 i Antologia noweli jugosłowiańskiej 1964); wspomnienia i eseje. KOZAKÓW MICHAIŁ E. (1897-1954), pisarz roś.; w zbiorze opowiadań (Papugajewo sczastije 1924) nawiązuje do techniki pisarskiej A.M. Riemizowa; opowieść Mieszczanin Adamiejko (1927), powieść Kruszeń! je impierii (1956), łącząca elementy beletrystyki z dokumentalnym zapisem wydarzeń 1913-17. KOZARAC JOSIP (1856-1906), pisarz chorw.; jeden z gł. przedstawicieli realizmu w literaturze chorw.; twórczość poświęcona wsi slawoń-skiej oraz wzajemnym stosunkom mieszkańców wsi i miasta (m.in. powieści Mrtvi kapitał! 1890, Medju svijetlom i tminom 1891), później miejsce zainteresowań społ. zajęła problematyka psychol. (m.in. opowiadania Mira Kodo-lićeva 1895, Oprawa 1899). KOZIK FpANTiSEk (ur. 1909), pisarz czes.; największe uznanie zyskał jako autor powieści biogr. o wybitnych twórcach kultury czes. i eur., np. Największy z pierotów (1939, wyd. pol. 1960) — o franc. mimie czes. pochodzenia, J.K. Debureau, Basnfk neumira (1940) — o poecie portug. L. de Camóesie, Josef Manes (1955) — o czes. rzeźbiarzu, Na kridle yetrneho młyna (1978) — o Z. Braunerovej, malarce i muzie czes. artystów z pocz. XX w.; wiersze, dramaty, książki dla dzieci i młodzieży.. KOZŁANIUK PETRO (1904-65), pisarz ukr.; współtwórca grupy zachodnioukr. pisarzy ko-munist. Homo i lewicowego pisma lit. "Wikna"; 1903-32 red. gazety "Syła"; autor trylogii autobiogr. Jurko Kruk (1946-56) z życia wsi galic. w czasach monarchii austr.-węg.; opowiadania, szkice, felietony, parnflety; przekł. literatury pol., niem., czeskiej. KOZŁÓW IWAN l. (1779-1840), poeta roś.; przedstawiciel romantyzmu; uprawiał lirykę rel. i miłosną; autor poematu Mnich (1825, przekł. pol. 1828), tłumacz poezji, zwł. ang., także utworów A. Mickiewicza (Sonety kryms-kie}', pol. przekł. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). KOŹMA PRUTKOW, pseudonim lit. czterech poetów roś.: Aleksieja K. Tołstoja i braci Zemczużnikowów — Aleksieja, Aleksandra, Władimira; w latach 60. XIX w. publikowali w czasopismach "Sowriemiennik" i "Iskra"; 1884 wydali pod pseudonimem K.P. Potnoje sobranije soczinienij z biografią i portretem fikcyjnego poety; pseudonim ten stał się synonimem tępoty, tupetu i prymitywnej pewności siebie charakteryzujących sfery biurokratyczne czasów mikołajowskich; pol. wybór utworów K.P. Puch i pierze (1962). KRĄG YILHELM ANDREAS (1871-1933), pisarz norw.; jeden z gł. neoromantyków norw.; w jego poezji dominuje nastrojowość, poczucie samotności (Digte 1891, Nat. Digte 20 — Słownik pisarzy świata 305 KRA / prosa 1892), ale także pochwała życia (Sange fra Syden 1894); powieści z elementami autobiogr., humorystyczne nowele, wspomnienia. KRAL' FRAŃO (1903-55), pisarz słowac.; kontynuator literatury proletariackiej; zbiory poezji (m.In. Cern na paletę 1930), powieści (np. Zakręt pod Rachowem 1934, wyd. pol. 1950). KRAL' JANKO (1822-76), słowac. poeta ro-mant.; działacz patriotyczny i rewol., z kręgu L'. Stura; w twórczości widoczny wpływ poezji lud.; ballady (m.in. Zakliata panna vo Vahu a divny Janko 1844), powieści poet. (Syn pustiny 1846), wiersze liryczne, wyrażające głębokie umiłowanie wolności i bunt przeciw złu świata (cykl Drama sveta 1844-45). KRANJĆEYIĆ SILVIJE STRAHIMIR (1865-1908), poeta chorw.; w jego poezji dominuje poczucie tragizmu nar. losu Chorwatów oraz prometejskiej misji człowieka we Wszechświecie; elementy romant. łączą się z pozytywist. sceptycyzmem, wątki chrzęść, z wolnomyślnymi i rewol. (m.in. zbiory poezji Bugarkinje 1885, Iza brane pjesme 1898). KRANJEC MISKO (1908-83), prozaik słoweń.; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu, po wyzwoleniu działacz społ. i polit.; przed- stawiciel realist. prozy wiejskiej; autor opowiadań zebranych m.in. w tomach Sreća na i/as/(1933) i Tri no vele (1935) oraz powieści: Os źwijenja (1935), Do zadnjih meja (1940), Poyest o dobrih Ijudeh (1940), Strici so mi povedali (1974), w których opisywał życie chłopów w rodzinnym Prekmurju, ubogim regionie położonym na pograniczu słoweń.--węg.; proza dla dzieci i młodzieży. KRAPIWA KANDRAT, właśc. K. Atrachowicz (1896-1991), pisarz białorus.; 1926-31 czf. ugrupowania lit. Uzwyszsza, podkreślającego znaczenie analizy psychol. i poszukiwań formalnych; autor satyr, bajek, poematów, opowiadań z życia wsi, także komedii społ.-oby-czajowych (Kto się śmieje ostatni 1939, wyd. pol. 1956, Skowronki śpiewają 1950, wyd. pol. 1953), utrzymanych w konwencji socrealist.; komedia Brama nieumiruczasci (1973), dramat A/a n/as?/y/(1982); publicystyka lit.; oprać. edycję słownika roś.-białorus. (t. 1-2 1982) i atlasu gwar biatorus. (1963); tłumaczył m.in. utwory T Szewczenki i in. poetów z kręgu literatur słowiańskich. KRAPIWIN WLADISLAW P. (ur. 1938), pisarz roś.; autor książek dla dzieci i młodzieży; uprawia gł. prozę psychol.-obyczajową, utrzymaną w klimacie romant. nastrojowości, m.in. powieści: Gwiazdy pod deszczem (1965, wyd. pol. 1967), Skąd wieje wiatr (1965, wyd. pol. 1967), trylogia Chłopiec ze szpadą (1973-75, wyd. pol. 1980); pol. wybór utworów K. Zielona planeta (1968). KRASKO IVAN, właśc. Jan Botto (1876-1958), stowac. poeta modernist.; twórca nowocz. liryki stowac.; poezja osobista, przeniknięta pesymizmem i melancholią, także wyrażająca protest spof.- nar.; zbiory Nox et solitudo (1909) i l/eree(1912). KRASNOHORSKA ELISKA, właśc. Alźbeta Pechowa (1847-1926), czes. pisarka i tłumaczka; działaczka ruchu kobiecego, wydawca 1875-1911 czasopisma "Zenske listy"; związana z kręgiem almanachu "Ruch" i tzw. szkołą nar., brała żywy udział w ówczesnych sporach lit., g3. z czes. parnasistami; liryka osobista i krajobrazowa (zbiory Z maje źitf 1871, Ze -Sumayy 1873) oraz patriotyczna (K slovanskemu jihu 1880); twórczość prozators-ka, gł. dla młodzieży; libretta operowe, cenione przekł. (m.in. Pana Tadeusza A. Mickiewicza, G. Byrona, A.S. Puszkina). KRATINOS (V w. p.n.e.), komediopisarz gr.; jeden z gł. przedstawicieli komedii starej, K. przypisuje się wprowadzenie do niej satyry polit. (skierowanej gł. przeciw Peryklesowi); ceniony za bogactwo pomysłów, prosty styl i dosadny język; z ponad 20 sztuk K. zachowały się tylko fragmenty. KRAUS KARL (1874-1936), austr. dramatopi-sarz, poeta i publicysta; 1899-1936 wydawca czasopisma lit. "Die Fackel" walczącego o czystość języka; twórca tzw. wiedeńskiej szkoły eseju; autor antywojennego dramatu epickiego Die letzten Tage der Menschheit (1919) o zmierzchu świata mieszczańskiego, zbiorów wierszy refleksyjnych i satyr.; Aforyzmy (wybór pol. 1975). KRAWCZENKO ULANA, właśc. Julia Sznajder (1860-1947), pisarka ukr.; uprawiała lirykę osobistą i społ. (zbiory m.in. Prima vera 1885, Na nowyj szlach 1891) oraz refleksyjną (zbiory Lebedyna pisma 1928; D/a neji— wse 1938); pisała także szkice i opowiadania, w których zawarła obraz życia szkoły i inteligencji ukr. w Galicji; wspomnienia Zamist awtobiohrafiji (1934). KRĆMERY STEFAN (1892-1955), słowac. poeta, krytyk i historyk literatury; od 1921 działacz 306 KRO Macierzy Słowac., red. wielu czasopism; twórca poezji utrzymanej w konwencji symbolis-tyczno- impresjonist. (Herbarium 1929) oraz wierszy patriotycznych (Ked' są sloboda rodiia 1920); oprać, historię literatury słowac. (Prehl'ad dejfn slovenskej literatury a vzdela-nosti 1920, Stopafdesiat rokov slovenskej literatury 1943, Dejfny literatury slovenskej, t. 1-2 1976); liczne prace krytycznolit. i estet. oraz przekł. współcz. poezji europejskiej. KREUTZWALD FRIEDRICH REINHOLD (1803-82), est. poeta i folklorysta, z wykształcenia lekarz; wydawca eposu nar. -> Kalevipoeg; zbiory poezji (Viru lauliku laulud 1865), poemat hist. Lembitu (1885); prace popularnonauk. z en-tografii, medycyny, historii, geografii; prace folklorystyczne, m.in. oprać, zbiorów est. pieśni lud. (1854, wraz z A.M. Neusem) i bajek (1866), satyry społ.- obyczajowe, opowiadania, przekłady (Teosed, t. 1-5 1953). KREVE-MICKEVIĆIUS VINCAS (1882-1954), pisarz litew.; założyciel i red. wielu pism lit.; od 1944 na emigracji w Austrii, od 1947 w USA; realist. nowele o tematyce wiejskiej (Raganius 1939); opowieść Miglose (1940), ukazująca konflikty społ.; poezje (m.in. w języku pol. w zbiorku Frustra 1907), dramaty hist. (Skir-gaila 1925, Mindaugo mirtis 1935) i społ.-obyczajowe (Źentas 1922); zbieracz i wydawca pieśni i legend litew., także krytyk lit. i teatralny. KRISEOVA EDA (ur. 1940), pisarka czes.; liczne opowiadania (tomy Kn'żova cesta koćaroveho koćiho 1977, Klicni kostka netopyra 1979, Sedm /ase/d985) oraz powieści (Pompejanka 1979, Ryby raky 1981), ukazujące bohaterów wyalienowanych, znajdujących azyl w świecie snu, fantazji albo choroby psychicznej. KRISTENSEN [kręsdenssn] TOM (1893-1974), duń. pisarz, krytyk lit.; czołowy poeta duń. ekspresjonizmu {Mirakler 1922); propagator twórczości J. Joyce'a, E. Hemingwaya i Th.S. Eliota; powieść zawierająca elementy auto-biogr. Zniszczenie (1930, wyd. pol. 1974); opowiadania (wybór pol. w antologiach: Opowieści znad Sundu 1974 i Anegdoty losu 1976); eseje historycznoliterackie. KRISTOFORIDHI KONSTANDIN (1826-95), działacz alb. Odrodzenia Nar. (Rilindja Kombeta-re); dążył do stworzenia języka lit., autor alfabetu alb. dla wersji gegijskiej (1867; opartego na alfabecie tac.) oraz toskijskiej (1868; opartego na alfabecie gr.), pisał w obu wersjach; opracował gramatykę (1882) i słownik języka alb. (1904); przekł. Nowego i Starego Testamentu (fragmenty) oraz Ewangelii; opowiadania. KRIŻANIĆ JURAJ (ok. 1619-83), chorw. pisarz, duchowny katol.; pionier panslawizmu, zafascynowany Rosją; rzecznik zjednoczenia rel. narodów stów. oraz ich solidarności w walce przeciw Niemcom i Turkom; 1659-77 w Rosji, w tym 1661-76 na zesłaniu; autor rozpraw o reformie państwa roś. Politika... (ok. 1666), pism polit., teol. i językoznawczych, odkrytych w XIX w. (w rękopisach) przez roś. słowiano-filów. M. FRANCIC Juraj Kriżanić, ideolog absolutyzmu, Warszawa 1974. KRLEŻA MIROSLAY (1893-1981), pisarz chorw.; od 1951 dyr. wydawnictwa Leksikografski zavod w Zagrzebiu; po wczesnych modernist. dramatach i poematach zdobył rozgłos jako gł. przedstawiciel chorw. ekspresjonizmu (dramaty, m.in. Kristofor Kolumbo 1919, poemat prozą Chorwacka rapsodia 1918, poematy, liryka, pamfiet Chorwackie kłamstwo literackie 1919, nowele); sukces lit. i teatr, przyniosły mu antywojenne nowele Chorwacki bóg Mars (1922, wyd. pol. 1939) i dramaty (m.in. Golgota 1922); związany z lewicą, w publicystyce i ese-istyce podjął rewizję wartości chorw. kultury nar.; szerszą refleksję nad kulturą i polityką środk. Europy zawarł w cyklu dramatów o rodzinie Glembajów (m.in. Baronowa Lenbach 1928, wyst. pol. 1933) oraz w powieściach podejmujących problemy egzystencjalne (Powrót Filipa Latinovicza 1932, wyd. pol. 1958; Na krawędzi rozumu 1938, wyd. pol. 1960; Bankiet w Blitwie, t. 1-2 1938-39, wyd. pol. 1968); w pisanym dialektem kajkawskim cyklu poet., opartym na wątkach sowizdrzalskich, Ballady Piotrka Kerempuha (1936, wyd. pol. 1983) nakreślił obraz martyrologii nar. i ucisku chłopstwa; w późniejszej twórczości gł. miejsce zajmowały dzienniki i wspomnienia; pol. wybory nowel Świerszcz pod wodospadem (1961), Tysiąc i jedna śmierć (1978) oraz Dzienniki i eseje (1984). J. WIERZBICKI Mirosław Krieża, Warszawa 1975. KROETZ [kroć] FRANZ XAVER (ur. 1946), dra-matopisarz niem.; przedstawiciel tzw. krytycznego dramatu społ. z życia ludu (Podróż do szczęścia 1976, wyst. pol. TV 1977, trylogia: Górna Austria 1972, wyst. pol. 1977, Das Nest 1974, Mensch Meier 1978). KROG HELGE (1889-1962), norw. dramato-pisarz i prozaik; najwybitniejszy norw. dramaturg okresu międzywojennego; w realist. dra- 307 KRO matach podejmował tematykę społ. (Jarihus 1923) oraz obyczajową {Opbrudd 1936); publicystyka, eseistyka, krytyka lit.; jeden z twórców teatru radiowego w Norwegii. KROHG [kro:g] CHRISTIAN (1852-1925), norw. pisarz i malarz; jeden z g3. przedstawicieli Bohemy Chrystiańskiej, skupiającej artystów i intelektualistów walczących o nowy porządek moralny i artyst.; powieść Albertine (1886), ukazująca bezwzględność i egoizm mieszczaństwa, stała się skandalem obyczajowo-lit.; od 1909 prof. i dyr. Akad. Sztuk Pięknych w Oslo; realist. portrety, obrazy rodzajowe, gł. z życia rybaków i marynarzy (Surowy wiatr 1882), z akcentami krytyki spo).; artykuły i dzienniki z podróży. KRÓLÓW KARL (ur. 1915), pisarz niem.; poezje inspirowane twórczością O. Loerkego i W. Lehmanna oraz franc. i hiszp. surrealistów, opiewają przyrodę, ostrzegają przed groźbą wojny; zbiory m.in. Heimsuchung (1948), Wind und Zeit (1954), pol. wybór Nieśmiały znak przemijania (1979); opowiadania Inne życie (1979), Chodząc(W\), Melania (1983) —wyd. pol. łącznie 1990; eseje gł. o współcz. poezji niem. (Aspekte zeitgenóssischer deutscher Lyrik 1961); przekł. z poezji franc. i hiszpańskiej. KROPYWNYCKI MARko (1840-1910), ukr. dra-matopisarz, reżyser, aktor i kompozytor; jeden z twórców nar. sceny ukr., 1882 zorganizował pierwszą na Ukrainie zaw. trupę teatr.; autor ok. 40 komedii i dramatów (Da/ serciu wolu, zawede w newolu 1863) poświęconych gł. życiu wsi ukr.; sztuki dla dzieci. KROSS JAAN (ur. 1920), pisarz est.; autor licznych powieści i opowieści hist, m.in. Cztery wezwania z przyczyny świętego Jerzego (1970, wyd. pol. 1973), Trzy bicze czarnej śmierci, czyli Opowieść o Baltazarze Russowie (t. 1-2 1970-72, wyd. pol. 1979), Immatrykulacja Mi-chelsona (1971, wyd. pol. 1976), Kamienie z nieba (1975, wyd. pol. 1977), Cesarski szaleniec (1978, wyd. pol. 1990), Professor Mar-tensi arasoit (1984); także opowiadania hist. (m.in. Kito s/7/77a all 1972), liryka refleksyjna i filoz. (m.in. zbiory poet. Kivist viiulid 1964, Voog ja koimpii 1971), eseistyka, libretta operowe; przekf. z literatury ang., niem., roś., franc. i literatur skandynawskich. KRUC20NYCH ALEKSIEJ J. (1886-1968), roś. poeta i teoretyk kubofuturyzmu; twórca (wraz z W. Chlebnikowem) teorii języka "pozarozu-mowego", współautor programowego zbioru Stówo kak takowoje (1913); zbiory wierszy utrzymane w poetyce absurdu, m.in. Gołod-niak (1922), romans kryminalny wierszem Razbojnik Wańka-Kain i Sońka Manikiursz-czica (1925), poematy; pol. przekł. w antologii Stu trzydziestu poetów (1957) oraz w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). KRUDY [~di] GYULA (1878-1933), pisarz węg.; proza o oryginalnej formie, z elementami nowocz. technik narracyjnych (m.in. monolog wewn.), nasycona liryzmem i humorem, łącząca elementy poetyki romant. i realist., kreująca fikcyjną rzeczywistość na pograniczu jawy i snu; popularny cykl nowelistyczno--powieściowy o Sindbadzie (pol. wybór Sind-faao'1988). KRUPIN WLADIMIR N. (ur. 1941), pisarz roś.; przedstawiciel nurtu tzw. prozy wiejskiej; autor m.in. zbioru opowiadań Ziarna (1974, pol. wybór 1979) oraz realist.-groteskowej opowieści Żywa woda (1980, wyd. pol. 1986), w której ukazując losy "śmiesznego" dziwaka, poszukującego prawdziwej wartości życia — tytułowej żywej wody, podejmował problemy egzystencjalne. KRUSTEN ERNI, właśc. Ernst Krustein (1900-84), pisarz est.; liczne zbiory nowel (m.in. Kanarbik 1927, Onnetu armastus 1957, HulI paasuke 1981), powieści z życia robotników (Noorte sudamet, t. 1-2 1954-56, Nagu piisake meres 1962); sztuki teatr., opowiadania dla dzieci, pamfiety; przekł. z literatury rosyjskiej. KRUZA KARLIS (1884-1960), poeta łot.; autor wierszy o tematyce spot., rewol. i patriotycznej (m.in. zbiory Celmalas ziedi 1904, Cinas 1905), od lat 20. uprawiał neoklasycyst. lirykę refleksyjną (m.in. zbiory Skaidrie sfrairf/1924, Mirklu mirdzums 1926); tłumacz poezji roś. i pol. (wybór Po/u dzejas 1937, wspólnie z S.F. Kolbuszewskim). KRYLÓW IWAN A. (1769-1844), roś. poeta, bajkopisarz i dramatopisarz; w wydawanym przez siebie od 1789 czasopiśmie ,,Poczta duchów" zamieszczał nowele, felietony, parodie o tematyce filoz.- moralnej, polit. i obyczajowej; współpracownik wielu pism, publikował gł. utwory satyr, (opowiadanie Kaib 1792); sławę zyskał jako autor ponad 200 bajek, pełnych humoru oraz werwy satyr., zawierających elementy ostrej krytyki społ.-polit. i równie cenionego dydaktyzmu; komedie i tragikomedie; Baśni (t 1-9 1809-43); pierwsze tłum. pol. od 1827, pol. wybory: 0a//f/'(1961, 1989, 1990), Bajki dla dzieci (1989). 308 KSI KRYMSKI AHATANHEŁ (1871-1942), ukr. orien-talista i pisarz; zbiory poezji (Palmowe hilla 1901-22), opowiadania, powieść Ancirij Łaho-wśkyj (1905), w której został ukazany świat doznań psych. i nastrojów ukr. inteligenta; prace dotyczące historii i kultury Bliskiego i Dalekiego Wschodu (m.in. Istorija musul-manstwa, cz. 1-3 1903-04) oraz językoznawstwa ukr. (Ukrajinśka hramatyka, t. 1-2 1907-08); przekt, poezji pers., arab., tur. i zachodnioeuropejskiej. KRZYŻANOWSKI ZYGMUNT, Krżyżanowski Si-gizmund (1887-1950), pisarz roś., pochodzenia pol.; uprawiał erudycyjną prozę filoz. z elementami fantastyki i groteski; większość nowel i powieści (Awtobiografija trupa 1925, Klub ubije bukw 1926, Wozwraszczenije Munchhausena 1928, Wspomnienia z przyszłości'\929, pol. przekt. fragmentu w ,,Literaturze na Świecie" 1993 nr 10) za życia pisarza nie została wydana; w jego dorobku są także adaptacje sceniczne powieści ang., m.in. Człowiek, który był czwartkiem G.K. Chestertona, Podróże Guliwera J. Swifta oraz własne dramaty; K. pisał ponadto scenariusze film., eseje lit. o twórczości W. Szekspira i B. Shawa, których prozę przekładał, tłumaczył również utwory pisarzy pol., m.in. A. Mickiewicza, S. Żeromskiego, J. Tuwima; jego oryginalną prozę zaczęto wydawać w Rosji dopiero pod koniec lat 80. KSENOFONT (ok. 430-ok. 355 p.n.e.), historyk gr., Ateńczyk; uczeń Sokratesa; 401-400 uczestnik wyprawy Cyrusa Młodszego i jeden z wodzów w odwrocie "10 tysięcy", następnie żołnierz zaciężny w służbie Spartan. Twórczość K. obejmuje dzieła hist.: Wyprawa Cyrusa [Anabaza] (wyd. pol. 1831, 1955), Historia grecka (1958) w 7 księgach — kontynuacja dzieła Tukidydesa (lata 411-362); pisma polit.: enkomion Agezylaos, dialog Hieron— o sposobie przejścia tyranii we wzorową monarchię, Lakedaimonion politeia — gł. źródło wiedzy o ustawodawstwie Likurga, Kyrou paicleia w 7 księgach — o wychowaniu Cyrusa Starszego, przedstawionego jako wzór władcy; pisma filoz.: Wspomnienia o Sokratesie (1868), Obrona Sokratesa, Ekonomik (oba — 1857) — o zarządzaniu gospodarstwem, Uczta (1929,1967)—zawierająca m.in. obronę Sokratesa i charakterystykę jego osobowości; drobne utwory, m.in. Cynegetyk, czyli Łowiectwo, Hippika i Hipparch, czyli Jazda konna i Naczelnik Jazdy (1860). Dzieła K. miały licznych czytelników i naśladowców (także w Rzymie); wiele wyciągów z nich sporządzili (od IX w.) uczeni bizant., większość dzieł przetłumaczyli na język łac. humaniści wł.; pierwsze pol. tłum. z 2 pot. XIX w., najnowsze: Wybór pism (1929, 1966), Pisma sokratyczne (1967). K. GŁOMBIOWSKI Ksenofont: żołnierz i pisarz, Wrocław 1993. KSENOFONT Z EFEZU (l/ll w.?), pisarz gr.; autor romansu Opowieści efeskie (wyd. pol. 1970), których treścią są przygody młodej pary Habrokomesa i Antii. KSENOPULOS GRIGORIOS (1867-1951), pisarz gr.; od 1937 czł. Akad. Ateńskiej; założyciel i red. kilku pism lit., m.in. 1890-95 "Estia"; twórca mieszczańskiej i psychol. powieści gr., gł. z życia mieszkańców Zakinthos i Aten (Ławra 1915, trylogia Plusii ke ftochi, wyd. w całości 1926); autor popularnych sztuk obyczajowych (m.in. To mistiko lis kontesas Walerenas 1904, O pirasmos 1910); dramat społ. O popolaros (1933); zbiór opowiadań Athanasia (1945); artykuły kryt. o literaturze i teatrze. KSIĘGA DEDE KORKUTA, anonimowy epos rozpowszechniany wśród ludów tureckojęzy-cznych; początkowo przekazywany ustnie; stanowi XV-wieczny zapis wydarzeń sięgających XI-XIII w.; składa się ze wstępu poświęconego osobie Dede Korkuta — mędrca, wróżą, poety, doradcy władców — oraz z 12 opowiadań prozą ze wstawkami wierszem, opisujących walki i przygody bohatrów poszczególnych opowieści. Księga, odnaleziona 1815 ma wiele opracowań i wydań popularyzatorskich. KSIĘGA DOKUMENTÓW ->• Pięcioksiąg kon-fucjański. KSIĘGA PIEŚNI -> Pięcioksiąg konfucjański. KSIĘGA PRZEMIAN jański. Pięcioksiąg konfuc- KSIĘGA TYSIĄCA l JEDNEJ NOCY, Baśnie tysiąca i jednej nocy, Tysiąc i jedna noc, najstarszy arab. zbiór lud. opowiadań, baśni, legend i anegdot, ujęty w ramową opowieść o królu Szahrijarze i Szeherezadzie. Istniało kilka kolejnych wersji Księgi'. 1) przekł. zbioru irańsko- ind. Hezar afsane i zislamizowana jego przeróbka Alf lajla z VIII w., 2) zbiory pers. i arab. bajek, pochodzące z Bagdadu (IX-X w.), 3) Xll-wieczny zbiór z Egiptu Alf lajla wa lajla, do którego zostały włączone bajki z Iraku, Syrii i Egiptu, 4) XVI-wieczny zbiór z opowieściami rycerskimi o walkach z krzyżowcami, podstawa pierwszego eur. przekł. 309 KSI franc. A. Gallanda (1704-17), 5) nowocz. wersja egip. z ok. 1781; pierwszy pol. przekład Ł. Sokołowskiego z franc. tłumaczenia A. Gallanda pochodzi z 1768, pełny przekł. z języka arab. Księga tysiąca i jednej nocy (t. 1-9 1973). KSIĘGA UMARŁYCH, w staroż. Egipcie zbiór tekstów zawierających magiczne zaklęcia i opis Świata Zmarłych, który w XVI w. p.n.e. zastąpił wcześniejszy zbiór tekstów o podobnym charakterze (Teksty Sarkofagów); wyciąg z K.U., spisany na papirusie, ścianie grobowca czy sarkofagu, byt zasadniczym elementem wyposażenia grobu mającym zapewnić zmarłemu dostanie się do Świata Zmarłych. KSZEMENDRA (XI w.), poeta ind. na dworze władcy Kaszmiru — Ananty i jego syna Kalaśi; autor wielu dzieł epickich, m.in. streszczeń Mahabharatyl Ramajany, utworów rel.-dydaktycznych, traktatów o poetyce i metryce; najpopularniejszy utwór Bryhatkahamańdźari jest przeróbką zbioru opowieści Gunadhji Bryhaf-katha. KUBA, wtaśc. Kurt Barthel (1914-67), pisarz niem.; od wczesnej młodości związany z ruchem robotn.; 1933-47 na emigracji ( w Czechosłowacji i W. Brytanii); dogmatyczny orędownik polityki kult. w NRD; autor poezji (Gedicht i/om Menschen 1948), tekstów scenicznych (Terra incognita 1964), reportaży; poi. wybór poezji w antologii Dopowiedzenie świtu (1969). KUBAśEC MARJA (1890-1976), pisarka gór-notużycka; autorka trylogii hist. z życia łużyckich chłopów w XVIII w. Bosćij Serbin (1963-65), dylogii powieściowej Leto wulkich wohenjow (1970) i Naletnje wetry (1978), będącej epicką kroniką czasów odrodzenia nar., a także realist. opowiadań z czasów II wojny świat, i po jej zakończeniu (tom Rów w Serbskiej holi 1949); publicystyka, książki dla dzieci, podręczniki szkolne, przekt. z literatury czes. i roś.; pol. przekł. w antologii współcz. noweli łużyckiej Latarnia (1982). KUBKA FRANTISEK (1894-1969), pisarz czes.; do 1948 działał gł. jako dyplomata i dziennikarz; w twórczości podejmował tematykę hist. sięgając do czasów Karola IV i Jerzego z Podiebradów; autor opowiadań opartych na formalnych wzorach noweli renes. (tom Rycerze i białogłowy 1944, wyd. pol. 1959) oraz powieści (Uśmiech rycerza Pałeczka 1946, wyd. pol. 1952, Palećkuy piać 1948); wspomnienia. KUBY ERICH (ur. 1910), niem. pisarz i publicysta; krytykował zachodnioniem. tzw. cud gosp. lat 50. — scenariusz film. Das Madchen Rosemarie (1957, wyd. książkowe 1958) oraz powieść Hura! Hura! (1961, wyd. pol. 1964); autor licznych słuchowisk radiowych. KUCHELBECKER WILHELM K. (1797-1846), roś. poeta i dramatopisarz; dekabrysta; 1835 zesłany dożywotnio na Syberię; pisał gł. ody (Smierf Bajrona 1824), elegie, liryki (Tień Rylejewa 1827), poematy hist., powieści (Pośledni j Kolon na 1832-42), dramaty (Argiwianie 1822-25); przekł. pol. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). KUCZAK NAHAPET (?-ok. 1592), poeta orm.; wybitny przedstawiciel średniow. świeckiej liryki orm.; autor tzw. ajrenów, śpiewanych czterowierszy, pisanych 15-zgtoskowcem, o tematyce miłosnej, filoz., a także poświęconych Ormianom-wygnańcom. KUDIRKA YINCAS, pseud. Vincas Kapsas (1858-99), litew. pisarz, krytyk lit., tłumacz; założyciel i red. (1889-95) nielegalnego mieś. społ.-lit. "Yarpas"; zbiór wierszy Laisvos valan- dos (1889) osnuty na motywach walki o wyzwolenie nar.; realist. szkice, opowiadania satyr., publicystyka; prace folklorystyczne, kry-tycznolit.; przekł. utworów pol. romantyków, także A. Asnyka, M. Konopnickiej, M. Rodzie-wiczówny, poetów ang., niem., roś.; pol. przekł. w Antologii poezji litewskiej (1939), antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). KUKOLNIK NESTOR W. (1809-68), pisarz roś.; opowiadania i powieści; w dramacie hist. Ruka Wsiewyszniego otieczestwo spasła (1834) wystąpił jako rzecznik teorii "oficjalnego patriotyzmu", uzasadniającej konieczność istnienia w Rosji absolutyzmu, poddaństwa, prawosławia. KUKUĆIN MARTIN, wtaśc. Matę] Bencur (1860-1928), pisarz słowac., z zawodu lekarz; 1894-1922 przebywał m.in. w Dalmacji i Ameryce Pd.; autor realist. opowiadań o tematyce wiejskiej, powieści Dom w strani (1903-04) o wsi dalmatyńskiej, kroniki Mat' vola (t. 1-5 1926- 27) z życia emigrantów chorw. w Chile; poi. wybór opowiadań Obrazki i nowele (1900). KUKULJEYIĆ SAKCINSKI IVAN (1816-89), chorw. pisarz i historyk; zwolennik iliryzmu, ruchu kult. i społ.-polit. w Chorwacji i Sławonii w latach 30. i 40. XIX w., którego celem było odrodzenie nar. pd. Słowian; wiersze (np. 310 KUN zbiór Slavjanke 1848), dramaty inspirowane dziejami narodu chorw. (m.in. tragedia hist. Juran i Sofija 1839 — pierwszy utwór dram. w nowszej literaturze chorw.); prace hist. oraz studia poświęcone piśmiennictwu Chorwacji. KULASZOU ARKADZ (1914-78), poeta biało-rus.; wiersze i poematy o tematyce wojennej, często inspirowane ideami internacjonalizmu, łączące elementy epickie i liryczne w duchu tradycji romant. poezji wschodniosłow. (m.in. Ściah bryhadyW2, Nowaje reczyszcza 1948, Hroznaja puszcza 1956, Daleka da akijana 1947); przekł. poezji roś. i ukraińskiej. KULBAK MOSZE (1896-1937), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; mieszkał gł. w Wilnie i Mińsku; 1937 aresztowany i rozstrzelany; twórczość K. odzwierciedla jego wyczulenie na wyobcowanie inteligencji, fascynacje mistyczne oraz apoteozuje witalizm; bliski poetyce ekspresjonist. poemat Disner czajld harold (1933); zbiory poezji [Poemen un lider 1929, Geklibene lider un poemes 1979), powieści, m.in. Zelmenjaner (t. 1- 2 1931-35), jedyna znana w ZSRR, ukazująca rzeczywistość żyd. w ujęciu satyr.-groteskowym; dramaty (m.in. Jakub Frank 1923); pol. przekl. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). KULIJEW KAJSYN (1917-85), poeta bałkarski; pierwszy wielki liryk Bałkarów; twórczość K. wywarta duży wpływ na twórczość poet. w byłym Związku Radź.; zbiory wierszy {Zraniony kamień 1964, wyd. pol. 1973), poematy hist.; poi. przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979). KULISZ MYKOŁA, właśc. M. Hurewycz (1892-1937), dramatopisarz ukr.; czt. ugrupowania lit. Waplite, odrzucającego postulat masowości w literaturze i poszukującego źródeł inspiracji w kulturze zachodnioeur.; autor trylogii scenicznej o porewol. wsi ukr. 97 (1924), Komuna w stepach (1925), Proszczaj seło (1933) oraz utworu dram. Reformator (1929, wyst. pol. 1990), odtwarzającego ukr. realia spot.-obyczajowe lat 20.; w poetyce tego utworu K. nawiązuje zarówno do rodzimych i obcych praźródet dramatu, jak i do osiągnięć awangard, dramaturgii XX w.; także komedia polit. Myna Mazajto (1929), dramat poet. Patetyczna sonata (wyst. 1930) — studium złożoności ukr. odrodzenia nar., dramat Makłena Hrasa (1933), o stosunkach społ.--polit. w Polsce 1929-33; od 1934 w obozie na Wyspach Sotowieckich, 1937 rozstrzelany w czasie wielkiej czystki. KULISZ PANTEŁEJMON (1819-97), ukr. pisarz, historyk i etnograf; 1845 lub 1846-47 czł. Bractwa Cyryla i Metodego, konspiracyjnej organizacji głoszącej program zjednoczenia duchowego i polit. Słowian na zasadach federacyjnych; założyciel drukarni ukr. w Petersburgu, 1860 wydawca almanachu "Cha- ta", dzieł T. Szewczenki i N.W. Gogola; współpracownik czasopism społ.-polit. i lit., m.in. "Osnowa" (1861-62); autor wierszy romant. (m.in. zbiór Doswitky\Q62), poematu Ukrajina (1843), opartych na motywach folkloryst., opowiadań o charakterze anegdotyczno-bur-leskowym i pierwszych ukr. powieści hist. Mychajło Czarnyszenko (1843), Czorna rada (1857), utrwalających realia obyczajowe i et-nogr. (m.in. Istorija wozzjednannia Rusi t 1-2 1874-77); przekł. Biblii, utworów G. Byrona, J.W. Goethego, A. Mickiewicza, W. Szekspira. KULAKOUSKI ALEŚ (ALAKSIEJ) (ur. 1913), pisarz biatorus.; autor powieści Rasstajemsia nienadouha (1953-66) o tematyce wojenno--partyzanckiej, ukazanej z podniosłym patosem, oraz powieści (m.in. Niawiestka 1956) i opowiadań (Piaście miata pad aknom 1966 i in.), w których przedstawiając życie kołchozów odrzucił obowiązujący wówczas schemat ujęć tej problematyki. KUŁAKOWSKI ALEKSIEJ (1877-1926), jakucki pisarz i działacz kult.; twórca pisanej jakuckiej literatury nar.; autor pierwszego w języku jakuckim poematu Bajana] ałgyha (1900); przyczynił się do rozbudzenia życia kult. Jakutów; poematy, ballady, utwory prozą. KUMIĆIĆ EYGEN (1850-1904), pisarz chorw.; propagator naturalizmu, w praktyce twórczej łączył elementy naturalizmu i romantyzmu; zaangażowany w działalność polit. przeciw Austro-Węgrom, zwolennik ideologii nacjonalistycznej, swe przekonania wyrażał w publicystyce i twórczości lit. o tematyce współcz. i hist.; najwybitniejsze utwory poświęcił rodzimej Istrii; powieści: Gospod/a Sabina (1884), ZaSudjeni svatovi (1886), Urota Zrinsko-Fran-kopanska (1892-93), opowiadanie Jelkin bo-siljak (1881); pamiętnik Pod puSkom (1886). KUNDERA LUDV[K (ur. 1920), pisarz czes.; reprezentant czes. surrealizmu; zbiory wierszy (To/f/c cejchu 1945, Klfnopisny lampar 1948, Historie Yelkeho okresnfho Kyżala 1963), dramaty (Totalni'kuropeni"\9G'\), tom opowiadań (Konstant/na 1946), przekł. z literatury niem. (B. Brecht, H. Boli, R.M. Riike) i franc. (P. Eluard); wydawca i interpretator twórczości F. Halasa. 311 KUN KUNDERA MILAN (ur. 1929), czes. prozaik i eseista; od 1975 na emigracji we Francji; twórca prozy intelektualnej, nawiązuje do tradycji literatury renes. i oświeć., eksperymentując w poszukiwaniu odpowiednich lit. form wyrazu; stałym motywem twórczości K. jest problem zależności losu jednostki od indywidualnego wolnego wyboru i od przypadkowego splotu wydarzeń; powieści [Żart 1967, wyd. pol. 1970; Życie jest gdzie indziej 1972, wyd. 1979, wyd. pol. 1989 poza cenzurą; Walc pożegnalny 1975, wyd. 1979, wyd. pol. 1983 poza cenzurą; Księga śmiechu i zapomnienia 1978, wyd. 1981, wyd. pol. 1984 poza cenzurą; Nieznośna lekkość bytu 1981, wyd. pol. 1984 Londyn), opowiadania (tom Śmieszne miłości 1963, wyd. pol. 1967), dramat (Klucze 1962, wyst. pol. 1967), eseje (tom Sztuka powieści 1987, wyd. pol. 1991), głośny esej Zachód porwany, czyli Tragedia Europy Środkowej (1984, pol. przekł. w: "Zeszyty Literackie" 1984 nr 5), w którym sformułował pojęcie wspólnoty kulturowej Europy Środkowej. KUNERT GONTER (ur. 1929), pisarz niem.; po podpisaniu 1976 protestu przeciwko pozbawieniu obywatelstwa NRD W. Biermanna usunięty z NSPJ; od 1979 w RFN; autor senten-cyjnych wierszy (zbiory Wegschilder und Mau-erinschriften 1950, Notizen in Krę/de 1971, Unterwegs nach Utopia 1977), alegor.-para-bolicznej powieści Im Namen der Hutę (1967), zbiorów małych form prozatorskich (m.in. Ortsangaben 1971, Sekretna biblioteka 1972, pol. wyd. 1980), reportaży, esejów, słuchowisk; poi. wybory poezji i miniatur lit.: Nie tylko dla mnie (1969), zawierający kilka utworów o sprawach pol., które stanowią dla K. punkt wyjścia do refleksji nad postawą narodu niem. w ostatnich dziesięcioleciach, oraz Pogrzeb odbędzie się w ciszy (1973). KUNIKIDA DOPPO (1871-1908), nowelista jap.; prekursor realizmu i naturalizmu w literaturze jap.; w twórczości wpływy literatury roś. i ang.; m.in. opowiadania Gyuniku- to bareisho (1901), Ummeironsha (1902); pol. przekt. opowiadań w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1968 nr 1. KUNITZ [ky:nyc] STANLEY (ur. 1905), amer. poeta i wydawca; tworzy surrealistyczne wizje egzystencji poety rozdartego między problemami życia i śmierci (m.in. zbiory Intellectuał Things 1930, Tnę Testing Tree 1971, Poems of Stanicy Kunitz 1928-1978 1979); autor antologii poetyckich. KUNZE [~ce] REINER (ur. 1933), poeta niem.; 1976 usunięty ze Związku Pisarzy NRD za zbiór prozy Die wunderbaren Jahre (1976), krytykujący rzeczywistość tzw. realnego socjalizmu; od 1977 w RFN; w esejach i poezji obrona sztuki przed polit. i ideologiczną manipulacją (pol. wybory wierszy Nokturn i inne wiersze... 1987, Jak rzeczy z gliny 1992). KUPAŁA JANKA, właśc. Iwan Łucewicz (1882-1942), biaforus. poeta i dramatopisarz; twórca nowoczes. literatury białorus.; podejmował gł. tematykę społ.-etyczną i niepodl.; liryka pejzażowa i miłosna, często oparta na motywach lud. (zbiory wierszy, m.in. Żalejka 1908, Husiar 1910, Szlacham źyccia 1913, Spadczyna 1922); poematy dram. (Adwiecz-naja pieśnią 1910, Son na kurhanie 1912) i tragedie Raskidanaje hniazdo (1913) o zabarwieniu symbol.-filoz.; komedia Paulinka (1912); przekł. poezji A. Mickiewicza, M. Ko-nopnickiej, W. Syrokomli; pol. wybory: Wybór poezji (1958), Dzień powszedni, ubogi... (1962), A kto tam idzie (1981) z lirykami pisanymi przez K. po polsku, Poezje wybrane (1984); K. zginął, w nie wyjaśnionych dotąd okolicznościach. KUPRIN ALEKSANDR l. (1870-1938), pisarz roś.; uprawiał prozę społ.-obyczajową, której gł. tematem był konflikt jednostki ze społeczeństwem (Moloch 1896, wyd. pol. 1950); w wyniku zbliżenia do grupy pisarzy skupionych wokół kierowanego przez M. Gorkiego wydawnictwa "Znanije" stworzył powieść Pojedynek (1905, wyd. pol. 1906), demaskującą moralny rozkład kadry oficerskiej; nowele o miłości, m.in. Olesia (1898, wyd. pol. 1907), Bransoleta z granatów (1911, wyd. pol. 1960), Sulamit (1908, wyd. pol. 1924); 1919-37 na emigracji w Paryżu (autobiogr. powieść Junkiera, Paryż 1933); poi. wybory: Utwory wybrane (t. 1-2 1950-51), Opowiadania o miłości (1980). KURANOW JURIJ N. (ur. 1931), pisarz roś.; autor przenikniętych liryzmem opowiadań i opowieści o tematyce wiejskiej, łączących opis realiów obyczajowych z elementami fan-tastyczno-baśniowymi; cykle opowiadań, m.in. Osiennije rasskazy (1962), opowieści Daleki kraj (1968, wyd. pol. 1970), Obłacznyj wietier (1969), Leśna studnia (1973, wyd. pol. 1977), powieści, m.in. Tiepło rodnego oczaga (1987). KURCJUSZ RUFUS, Ouintus Curtius Rufus (l w.), historyk rzym.; autor Historii Aleksandra Wielkiego — powieściowej biografii Aleksandra III Wielkiego (10 ksiąg; zachowane 3-10, z brakami w księgach 5, 6 i 10); wyd. pol. 1614, 1976. 312 KUZ KURD ALI MUHAMMAD (1876-1953), arab. pisarz, uczony i działacz kult. z Syrii; założyciel i prezes akad. języka arab. w Damaszku (1919); czołowy autorytet w sprawach arab. literatury; założyciel i współpracownik wielu czasopism poświęconych sprawom kultury i literatury arab., historii, geografii oraz prac popularyzujących klas. literaturę arabską. KURELLA ALFRED (1895-1975), pisarz niem.; od 1918 działacz ruchu robotn.; 1935-54 w ZSRR (zbiór reportaży Ich łebę in Moskau 1947); współtwórca programu polityki kult. NRD; z pozycji dogmatycznie pojmowanego realizmu socjalist. zwalczał twórczość B. Brechta i S. Heyma. KUROCZKIN WASILIJ S. (1831-75), roś. poeta i działacz polit.; jeden z gł. przywódców podziemnej organizacji Ziemia i Wola; wyd. i red. czasopisma "Iskra" (1859-73); celował w poezji polit.; felietony; tłumaczenia utworów P.J. de Berangera; pol. przekł. wierszy w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). KUSZNER ALEkSANDR S. (ur. 1936), poeta roś.; kontynuator poezji parnasistów i neoklasyków; liryka osobista, g3. pejzażowa i refleksyjno--filoz. nasycona asocjacjami malarskimi (zbiory wierszy, m.in. Pierwoje wpieczatlenije 1962, Nocznoj dozór 1966, Tawriczeskij sad 1984, Dniewnyje sny 1986); pol. przekt. w Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w antologiach: Poeci rosyjscy w przekładach Artura San-dauera (1987), Okno otwarte na świat (1988). KUSZNIROW ARON. wtaśc A. Kusznirowicz (1890-1949), żyd. poeta i dramatopisarz, tworzący w języku jidysz; pochodził z Ukrainy; od 1922 w Moskwie; twórczość związana z działalnością w żyd. sekcji RAPP; dramat heroiczny Hirsz Lekert (1929), zbiór Dramen (1935), wybór poezji Geklibene werk (1947); pol. przekł. utworów K. w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). KUUSBERG PAUL (ur. 1916), pisarz est.; autor psychol. powieści o tematyce wojennej oraz społ.- obyczajowych, podejmujących problem odpowiedzialności moralnej jednostki (Enn Kalmu kaks mina 1961, Sudasuvel 1966, Vihma-piisad 1976); nowele (m.in. zbiór Kęs nad olid? 1986), szkice krytycznolit. i publicystyczne. KUWAJEW OLEG M. (1934-75), pisarz roś.; uprawiał prozę społ.-obyczajową, poświęconą pracy poszukiwaczy bogactw naturalnych na Syberii, m.in. głośna powieść Argonauci dalekiej Północy (197'4, wyd. pol. 1976). KUZMANY KAROL (1806-66), poeta słowac., duchowny protest.; preromantyk, od 1863 wiceprezes Macierzy Słowac.; klasycyst. poemat patriot. Bela (1836) z życia mieszczaństwa słowac., romant. nowela /- acfrs/ai/(1838), pieśni rel.; artykuły teoret. o literaturze; przekt. wierszy A. Mickiewicza. KUZMIN MICHAIL A. (1872-1936), roś. pisarz i tłumacz; twórca kierunku poet. zw. klaryz-mem, przeciwstawiającego się symbolizmowi; bliskie były mu założenia akmeizmu, który oznaczał zwrot ku konkretności i wyrazistości opisu; zbiory wierszy Sieti (1908), Aleksandrij-skie pieśni (1921), Forel' razbiwajet lód (1929); stylizacje XIX-wiecznych powieści awanturniczych, m.in. Przygody Aime Leboeuffe'a (1907, wyd. pol. 1984); tłumacz utworów Apu-lejusza, G. Boccaccia, G. D'Annunzia, W. Szekspira; kompozytor operetek; pol. przekł. poezji w wyborach: Stu trzydziestu poetów (1957), Symboliści i akmeiści rosyjscy (1971) oraz Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). KUZMINA-KARAWAJEWA JELIZAWIETA J (1891-1945), roś. poetka i dramatopisarka; wczesna twórczość poet. związana z symbolizmem (zbiór Skifskije czerepki 1912); od 1919 na emigracji, od 1923 w Paryżu, gdzie wstąpiła do zakonu, przyjmując imię Maria; późniejsze wiersze rel., utrzymane w konwencji postsymbolistycznej, wyrażają poczucie poświęcenia dla bliźniego, cechujące postawę K.-K. (zbiór Stichi, Berlin 1937), misteria Anna, Sołdaty (w zbiorze Stichi, Paryż 1937); szkice dotyczące roś. myśli rel.; zginęła w komorze gazowej, prawdopodobnie w Ra-yensbruck. KUZNIECOW ANATOLU W. (1929-79), pisarz roś.; od 1969 przebywał za granicą, przedtem podjął współpracę z KGB, by, jak twierdził, uzyskać możliwość wyjazdu; moralnie osądzony przez roś. dysydentów; autor popularnego opowiadania Legendy ciąg dalszy (1957, wyd. pol. 1959) i głośnej powieści Babi jar (1966 wydanie ocenzurowane, wyd. pol. 1968, wydanie pełne Frankfurt n. Menem 1969), o zagładzie ludności żyd. pod Kijowem podczas II wojny światowej. KUZNIECOW JURIJ P. (ur. 1941), poeta roś.; liryka refleksyjno-filoz. (m.in. zbiory wierszy Groza 1966, Wo mnie i riadom dal 1974, Ofpuszczu swoju duszu na wolu 1981, Russkij uzieł 1983), wyrażająca dramatyzm wspótcz. czasów; pol. przekł. w antologii Okno otwarte na sacf(1988). 313 KVA KYAPIL JAROSLAY (1868-1950), czes. reżyser, pisarz i teatrolog; 1900-18 dyr. sceny dram. Teatru Narodowego, 1921-28 reż. w teatrze Diyadio na Yinohradech w Pradze; słynne inscenizacje dramatów W. Szekspira, H. Ibsena, A.P. Czechowa, które przyczyniły się do powstania nowocz. kultury teatr, w Czechach; dramat neoromant. — symbol, baśń poet. oparta na motywach lud. Princezna Pampeliska (1897); symbolistyczna liryka miłosna i refleksyjna ze zbiorów: Padaji'ci'hvezcly('\Q89), Basnikuv denfk (1890), Ruźovy ker (1890), Relikvie (1890). KVEDER ZOFKA (1878-1926), pisarka sloweń.; 1900-06 w Pradze, następnie w Zagrzebiu; w powieściach (Njeno żwijenje 1914, Hanka 1917), opowiadaniach i nowelach (m.in. tomy Misterij żene 1900, Odsevi 1902, Iskrę 1905), utrzymanych w konwencji naturalizmu, podejmowała problemy związane z sytuacją obyczajową i spot. kobiety; dramaty; przekt. z języka czes. i chorw., liczne teksty publicyst., w których walczyła o podstawowe prawa kobiet. KWINTYLIAN, Marcus Fabius Ouinlilianus (ok. 35-ok. 95), rzym. retor i pedagog; pierwszy nauczyciel opłacany ze skarbu cesarza; autor mów sądowych oraz dzieła w 12 księgach Kształcenie mówcy (wyd. pol. ksiąg l, II, X 1951), najpełniejszego (z zachowanych) podręcznika wymowy staroż., w którym K. wiele uwagi poświęcił osobowości i roli nauczyciela oraz psychologii wychowania i nauczania; dzieło K., odnalezione 1416, odegrało dużą rolę w rozwoju pedagogiki okresu odrodzenia. KWITKA-OSNOWJANENKO HRYHORIJ, wtaśc. H. Kwitka (1773-1845), pisarz ukr.; 1812 dyrektor pierwszego teatru w Charkowie; 1816-17 wyd. pisma "Ukrajinskij wiestnik"; rosyjskojęzy-czna twórczość K. obejmowała m.in. komedie nawiązujące do tradycji satyr, końca XVIII w. (np. Prijezżij iż stolicy iii sumatocha ... 1940), powieści {Pan Chalawski"\839, wyd. pol. 1959) będące parodią stylu sentymentalnego j ro-mant., oraz opowiadania; w języku ukraińskim K.-O. pisał natomiast powieści utrzymane w poetyce sentymentalnej (m.in. Marusia 1834, Serdeszna Oksana 1941) i sztuki obyczajowe (Swafannia na Honczariwci 1836 i in.), oparte na motywach folklorystycznych. KWITKO LEJB (1890-1952), żyd. poeta i prozaik, piszący w języku jidysz; pochodził z Podola, 1920- 25 w Niemczech, następnie w ZSRR; w nowatorskiej formalnie poezji głosił pochwałę rewolucji i jednocześnie utrwalił pesymistyczny obraz pogromów żyd. na Ukrainie po l wojnie świat. (Trit 1919, Gringroz 1922, 79791923); później zdobył popularność twórczością dla dzieci; też opowiadania, auto-biogr. powieść Liam un Petrik (1928-29); aresztowany 1949, został stracony wraz z grupą pisarzy oskarżonych o żyd. nacjonalizm; poi. przekł. utworów w zbiorze Stu trzydziestu poetów (1957) oraz w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). KWLIWIDZE MICHA (ur. 1925), pisarz gruz.; liryka refleksy) no-osobista; opowiadania dla młodzieży, opowieść biogr. o Dawidzie Gura- miszwili; tłumacz poezji pol.; pol. przekł. w tomie Trzy deszcze (1971) oraz w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979), antologii Poezja gruzińska (1985). KYD THOMAS (15587-94?), dramatopisarz ang.; obok Ch. Marlowe'a najwybitniejszy twórca tragedii przed W. Szekspirem; Tragedia hiszpańska (wyst. 1592, wyd. pol. 1982), napisana białym wierszem, wzorowana na tragedii zemsty Seneki Młodszego. KYOKUTEI [kio~] BAKIN, właśc. B. Takizawa (1767-1848), pisarz jap.; powieści hist, oparte na legendach jap. i chin., oraz romant. historiach miłosnych; utwory jego cechuje brak psychol. analizy charakterów i stosowanie wyraźnej zasady nagradzania dobra i karania zła; m.in. Hakkenclen, Zumihari-zuki. KYRKLUND WILLY WILHELM (ur. 1921), szwedz. prozaik, reporter; rzeczywistością lit. kreowaną przez K. rządzi kaprys i absurd, postaci z jego utworów stanowią kontrastowe typy osobowości: ekspansywne, ogarnięte pragnieniem zmian, i przeciętne, żyjące w zastanych układach; lakoniczna proza o filoz. głębi przeniknięta jest poczuciem solidarności z ludźmi z marginesu społ.; powieści (Salonge 1951, Den ratta kanslan 1974), opowiadania (Den óverdrivne alskaren 1957), książki podróżnicze (m.in. o Grecji Aigaion 1957); dramaty. G. LEOPARDI F. DE LA ROCHEFOUCAULD J. DE LA FONTAINE S. LAGERLOF H.S. LEWIS M. LERMONTOW A.N. LUNDKYIST J. LONDON H.W. LONGFELLOW A. DE LAMARTINE LAF LABĘ LOUISE, zw. Piękną Powroźniczką (15247-1566?), poetka franc.; przedstawicielka tzw. szkoły lyońskiej, nawiązującej do w). neoplatonizmu; autorka poezji miłosnych wzorowanych na utworach F. Petrarki oraz dialogu prozą (wyd. łączne w tomie Oeuvres 1555); wybór pol. Elegie i sonety (1928) oraz przekł. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). LABICHE [labisz] EUGENE (1815-88), dramato-pisarz franc.; napisał ponad 100 popularnych komedii, większość przy współpracy innych autorów; celował w wodewilu i w farsie; Stom-kowy kapelusz (1851, wyd. pol. 1901), Dwaj nieśmiali (1860, wyd. pol. 1892). LABID IBN RABI'A (560-661), poeta arab.; autor jednej z muallak (7 najpiękniejszych kasyd staroarab. — wzór doskonałości poet.; wyszyte złotem na jedwabiu, zawieszone w świątyni Kaba w Mekce; przekt. pol. Siedem kasyd staroarabskich 1981); pozostawił dywan (zbiór) poezji, przeniknięty duchem islamu, lecz w treści i stylu należący jeszcze do poezji staroarabskiej. LA BRUYERE [la bruiję:r] JEAN DE (1645-96), pisarz franc., moralista; zwolennik "starożytni-ków" (przeciwnicy przemian w literaturze) w ich sporze z "nowożytnikami"; od 1684 przebywał na dworze Kondeuszów; swe obserwacje wykorzystał w dziele Charaktery, czyli Przymioty Teofrasta (wyd. pol. 1787), którego 1 wyd. (1688) było tłumaczeniem Charakterów Teofrasta (poszerzonym o własne uzupełnienia), kolejne zaś (wersja ostateczna 1696), wzbogacone licznymi szkicami i maksymami La B., przedstawiały różnorodne typy ludzkie i wiele kryt. uwag na temat ówczesnego franc. społeczeństwa. LA CHAUSSEE [la szosę] PIERRE CLAUDE N!VELLEDE (1692-1754), dramatopisarz franc.; twórca tzw. comedie larmoyante (komedia łzawa); Małżonkowie pojednani... (1735, wyst. pol. 1785), Metan/cle (1741). LACIS VILLIS (1904-66), pisarz łot.; działacz komunist.; 1946-59 premier Łot. SRR; jeden z g3. reprezentantów realizmu socjalist. w literaturze łot.; autor realist. powieści bliskich poetyce sag: Putni bez sparniem (t. 1-3 1931-33) — z życia rybaków i dokerów, Syn rybaka (t. 1-2 1934, wyd. pol. 1950) — o losach człowieka z ludu, Nawałnica (t. 1-3 1945-48, wyd. pol. 1.1-3 1950-53) — z czasów II wojny świat., Ku nowemu brzegowi (1950-51, wyd. pol. 1955) — o komunist. przeobrażeniach spot. Łotwy radź.; także dramaty (Vedek-la 1943, Uzvara 1945). LACLOS [laklo] PIERRE AMBROISE FRAN(;OIS CHODERLOS DE (1741-1803), pisarz franc.; inżynier wojsk., sekr. ks. Ludwika Filipa Orleańskiego; aktywny polityk czasów rewolucji franc., czł. klubu jakobinów (1790); uczestnik kampanii napoleońskich; sławę zapewniła mu powieść psychol. w formie listów Niebezpieczne związki (1782, wyd. pol. 1912) — obraz obyczajowości arystokracji franc. XVIII w. LAĆPLESIS, łot. epos nar. ułożony 1888 przez A. Pumpursa na podstawie łot. podań, przekazów, pieśni i kronik średn.; wzorowany na fiń. eposie -> Katowała i est. eposie -> Kale-yipoecr, treścią poematu są dzieje syna człowieka i niedźwiedzicy, walczącego bohatersko z zakonem kawalerów mieczowych; motywy eposu były podejmowane przez wielu innych autorów (m.in. Rainisa i J. Sudrabkainsa), inspirowały malarzy, rzeźbiarzy, jak i kompozytorów (symfonia LaćplesisJ. lvanova). LACRETELLE [lakrótęl] JACOUES DE (1888-1985), pisarz franc.; kontynuator powieści psychol. w jej tradycyjnej postaci; gł. dzieła: SUbermann (1922, wyd. pol. 1925), cykl Les Hauts-Ponts (t. '\-4 1932-35); także nowele (zbiór Ouand te destin nous mene 1981). LA FAYETTE [la fajęt] MARIE MADELEINE DE (1634-93), pisarka franc.; prowadziła salon lit.; g3. utwór Księżna de Cleves (1678, wyd. pol. 1928), odznaczający się wnikliwą analizą charakterów i namiętności, uznany został za prototyp nowocz. powieści psychol.; cechuje go klas. prostota formy, jasność i zwięzłość. LA FONTAINE [la fątęn] JEAN DE (1621-95), poeta franc.; do nasłynniejszych utworów La F. należą wzorowane na dziełach G. Bocca-ecia i L. Ariosta Contes et nouvelles en vers (1664-75), a zwł. Bajki wyd. w 12 księgach (1668-94; 1 wybór pol. pt. Bajki Aezopowe 1699), które posłużyły jako model wielu pisarzom; La F. czerpał ze wzorów pisarzy staroż. (Fedrus, Ezop), wzbogacił formę bajki, wprowadzając do niej żywy dialog, nadając jej niekiedy charakter opowiastki lub krótkiej dysertacji; poruszał w Bajkach nie tylko problemy moralno-obyczajowe, ale także aktualne zagadnienia polit., filoz. i nauk.; ponadto poematy oraz powieść wierszem i prozą Les amours de Psyche et de Cupidon (1669). LAFORET CARMEN (ur. 1921), pisarka hiszp.; gł. powieść Złuda (1944, wyd. pol. 1962) realistycznie przedstawia środowisko mieszczańskie Barcelony po wojnie domowej; zbiory opowiadań. 317 LAF LAFORGUE [laforg] JULES (1860-87), poeta franc.; przedstawiciel symbolizmu; jeden z pierwszych stosował w liryce franc. wiersz wolny; nawiązywał do twórczości lud. i języka potocznego; wywarł silny wpływ na poezję XX w.; Les complaintes (1885); także nowele; wybór pol. Poezje (1972). LAGERCRANTZ [~kranc] OLOF (ur. 1911), szwedz. pisarz, krytyk lit., poeta; początkowo poezja tworzona z pozycji chrzęść., następnie liryka refleksyjna, wykorzystująca motywy dzieciństwa; medytacyjne dzienniki, eseje, monografie wielkich twórców: J. Joyce'a, N. Sachs, J. Conrada, Dantego (Od piekieł do raju 1964, wyd. pol. 1970), A. Strindberga (August Strindberg 1979, wyd. pol. 1988). LAGERKYIST PAR (1891-1974), szwedz. poeta, prozaik i dramatopisarz; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli współcz. literatury szwedz.; początkowa twórczość lit. pod wpływem ekspresjonizmu (opowiadania Jam och mann/skór 1915, zbiór wierszy Angest 1916); pesymizm pierwszych utworów zaczęła zastępować afirmacja życia (zbiory Den łyckliges vag 1921, Hjartats sanger 1926); g3. tematem utworów stały się rozważania nad metafizycznym sensem istnienia dobra i zła, zagadnienie istnienia Boga i jego stosunku do ludzi (zbiór opowiadań — fantazji kosmologicznych Det eviga leendet 1920); charakter autobiogr. ma powieść Gość w rzeczywistości (1925, wyd. pol. 1963); w twórczości dram. pozostawał pod wpływem A. Strindberga, a następnie ewoluował ku realizmowi; antyfaszyst. poglądy zawarł L. w dramatach Mannen utan sjał (1936), Seger i Mórker (1939) i w zbiorze poet. Sang och strid (1940); w kręgu tej problematyki, lecz w ujęciu historiozoficznym, powieść Karzeł (1944, wyd. pol. 1965); świat, rozgłos zyskał L. powieścią o tematyce rel. Barabasz (1950, wyd. pol. 1953); pol. wybór prozy 1986; 1951 otrzymał Nagrodę Nobla. LAGERLÓF [la:gerló:w] SELMA (1858-1940), pisarka szwedz.; jedna z czołowych reprezentantek neoromantyzmu szwedz.; najwybitniejsza przedstawicielka realizmu fantastycznego w literaturze szwedz.; świat, rozgłos zyskała już pierwszą swą powieścią opisującą życie dworu szlacheckiego w latach 20. XIX w. — Gósta Berling (1891, wyd. pol. 1905), pełną liryzmu, wprowadzającą elementy fantastyki i baśniowości; autorka licznych nowel (wybory pol. Opowiadania 1911, Związki niewidzialne 1912; Królowe Kungachelli 1899, wyd. pol. 1926), zbioru opowieści Legendy Chrystusowe (1904, wyd. pol. 1905) oraz powieści, m.in.: Dziwy Antychrysta (1897, wyd. pol. 1909), eposu chłopskiego inspirowanego sagami isl. i utworami B. Bjernsona Jerozolima (t. 1-2 1901-02, wyd. pol. 1908), wspomnień z rodzinnych stron Ojczyzna Liijekrony (1911, wyd. pol. 1924), trylogii będącej próbą stworzenia modnej w ówczesnym czasie powieści-rzeki Pierścień generała (1925, wyd. pol. 1931), Charlota Loewenskoeld (1925, wyd. pol. 1927), Anna Svard (1928, wyd. pol. 1929); popularność zachowała książka dla dzieci i dorosłych Cudowna podróż (1906-07, wyd. pol. 1910) powstała pod wpływem utworów R. Kiplinga, prezentująca przyrodę i kulturę Szwecji; 1909 otrzymała Nagrodę Nobla. LA GUMA [legy:ma] ALEX (1925-85), pisarz południowoafryk., tworzący w języku ang.; kilkakrotnie aresztowany i więziony m.in. za działalność w Kongresie Ludów Kolorowych; od 1967 przebywał w W. Brytanii; w swej prozie ukazywał panoramiczny obraz społeczeństwa RPA w warunkach apartheidu; powieści (m.in. Nocna wędrówka 1962, wyd. pol. 1970, And a Threefold Cord 1964, The Time of the Butcherbird 1979), opowiadania. LAHBABI MUHAMMAD Aziz Muhammad Aziz. Ahbabi, Al-, LAHT DNO (ur. 1924), poeta est.; autor poezji patriotycznej, nawiązującej do wojny i przemian społ. w Estonii; wiersze satyr, (zbiory Piimahambad 1954, Mu kallis koduyillane proyints 1973), liryka spot. (Roosa mura 1981); powieść satyr. Bordelli likyideerimine (1974); komedia Afiandi heeringas (1959), felietony i parodie; przekł. z literatury roś. i angielskiej. LAHUTI ABULGHASEM (1887-1957), poeta pers.; 1920 skazany w Iranie na karę śmierci za działalność lewicową; zbiegł do Turcji; po 1922 osiadł w ZSRR, gdzie stał się czołowym poetą Tadżykistanu; wiersze o tematyce polit. i społ. w formach klasycznych. LAICENS LINARDS (1883-1938), łot. pisarz i publicysta; aktywny działacz tot. ruchu rewol., 1909-11 więziony; redaktor wielu nielegalnych pism; poezje (m.in. Polityka un linka 1936), opowiadania o treści rewol., społ., filoz., polit. (m.in. Mebetlfga Riga un pielikumi 1924), propagandowe sztuki teatr., powieści realist. (KliedzoSie korpusi 1930) i fantastycznych (Klimats 1935); przekł., m.in. fiń. epopei nar. Katowała. LAJLA l MADŻNUN, Lejla i Medżnun, w literaturze arab. i in. literaturach Wschodu mu- 318 LAM zułm. historia tragicznej miłości poety arab. Kajs ibn al-Mulawwaha, zw. Madżnun ["o-pętany, szalony (z miłości)'] do Lajli; wątek lit. porównywany do dziejów Romea i Julii; najsłynniejsze oprać, tego motywu to L. i M. z pięcioksięgu Nezamiego Chamsa (1188); na tym poemacie romant. wzorowało się wielu poetów pers., tur. i in. aż do czasów nowożytnych. LAJNERTJAN (1892-1974), pisarz górnołuży-cki; liryka osobista z częstymi motywami przyrody (zbiory Wyskow sapy, sylzow kapy 1928, Serik, mer/k, batdrijan 1962); wspomnienia z dzieciństwa lana Chojna pfewysoka (1963); pol. przekł. w Antologii poezji łużyckiej (1960). LAKTANCJUSZ, Lucius Caecilius Firmianus Lactantlus (ok. 250-ok. 330), pisarz, teolog i apologeta tac.; pochodził z Afryki; był nauczycielem wymowy w Nikomedii (Bitynia), tam też przyjął chrzest; jego najważniejsze dzieło to Divinae institutiones, systematyczny wykład chrzęść, nauki i filozofii; zachowały się także dzieła rel.-filoz. o zabarwieniu retorycznym, pisane stylem wzorowanym na Cyceronie. LAL LALLU (DŹI) (1763-1825), pisarz ind.; jeden z pierwszych prozaików w literaturze hindi; jego adaptacje dzieł sanskr. (m.in. Sakuntali Kalidasy) oraz utwór Premsagar (1802), oparty na legendzie o Krysznie, dały początek nowocz. literaturze hindi. LALIĆ MIHAILO (ur. 1914), pisarz serb.; nowele i powieści (Góra łez 1957, wyd. pol. 1970, Obława 1960, wyd. pol. 1963), gł. o tematyce partyzanckiej; tłem utworów L. jest czarno-górska wieś z obowiązującą tam hierarchią wartości i światem wierzeń ludowych. LAMARTINE [~tm] ALPHONSEDE (1790-1869), franc. poeta i polityk liberalny; jeden z twórców franc. romantyzmu; 1820-30 był dyplomatą, następnie uprawiał ożywioną działalność po-lit.; dużą popularność przyniosła mu apologia żyrondystów Histoire des Girondins (t. 1-8 1847), w której wystąpił jako rzecznik liberalizmu; 1848 min. spraw zagr. w Rządzie Tymczasowym, deputowany do Konstytuanty; niechęć do rewol. dążeń po 1848 spowodowała utratę jego popularności; po zamachu stanu 1851 wycofał się z życia publicznego. Pierwszy zbiór liryków L. Meditations poetiques (1820, pol. przekt. fragmentów pt. Dumania poety 1822) — zapowiedź poezji wyrażającej najgłębsze uczucia twórcy, odznacza się niezwykłą melodyjnością i rytmiką wiersza; do gł. utworów należy zbiór Harmonies poetiques et religieuses (t. 1-2 1830), nasycony atmosferą mistyczno-rel., podobnie jak poematy Jocełyn (1836, wyd. pol. 1891) i La chute d'un ange (1838) — 2 części planowanej epopei na temat losu człowieka; pod koniec życia tworzył gł. prozę autobiogr. i kompilacje hist.; zapiski z podróży Wrażenia, myśli, krajobrazy i wspomnienia z podróży na Wschód... (t. ^-4 1835, częściowe wyd. pol. 1837, pełne 1843). LAMB [lam] CHARLES (1775-1834), ang. pisarz, eseista i krytyk lit. epoki romantyzmu; debiutował zbiorem wierszy, opublikowanym wraz z Ch. LIoydem, Blank Verse (1798); znawca dramatu elżbietańskiego, z siostrą Mary opracował parafrazy dramatów W. Szekspira (Powieści Szekspira 1807, wyd. pol. 1895, wyd. poprawione pt. Czary Prospera 1958), wydał antologię Specimens of English Dramatic Poets... (1808); cenne zbiory esejów o tematyce autobiogr. (Fssays of Elia, 2 serie: 1823 i 1833). LAMENNAIS [lamnę], La Mennais, FELICITE ROBERT DE (1782-1854), franc. pisarz katol. i polityk, ksiądz; 1830 zał. czasopismo "L'Avenir"; początkowo głosił idee teokratycz-ne, sprzeciw wobec tolerancji rel. i świeckości życia publ., a także konieczność wyzwolenia Kościoła spod wszelkiej kontroli państw.; później stał się rzecznikiem odnowy Kościoła w duchu egalitaryzmu i zwolennikiem rewolucji spot., co spotkało się z dwukrotnym (1832 i 1834) potępieniem go przez papieża Grzegorza XVI; ok. 1841 zerwał z Kościołem katol. i poświęcił się polityce jako liberał; 1848 deputowany do Konstytuanty; Słowa wieszcze (1834, wyd. pol. 1834) — odpowiedź L. na krytykę Kościoła, napisane pod wpływem i na wzór Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego^. Mickiewicza, ponadto m.in. Księgi ludu (1837, wyd. pol. 1838), Discussions crifi-ques (1841) oraz skomponowany na wieść o upadku powstania listopadowego Hymn do Polski (1832, przekł. pol. J. Ursyna Niemcewicza w londyńskim czasopiśmie "Polonia" 1832 nr 2); Wybór pism (1970). LAMPEDUSA [~dyza] GIUSEPPE -> Tomasi di Lampedusa Giuseppe. LAMPMAN [lampmen] ARCHIBALD (1861-99), poeta kanad., piszący w języku ang.; zafascynowany twórczością ang. romantyków pisał sonety ukazujące piękno rodzinnego krajobrazu (zbiory Among the Millet 1888, Lyrics of Earth 1895), także poematy epickie. 319 LAM LAMPO HUBERT (ur. 1920), belg. pisarz i krytyk lit., piszący w języku niderl.; początkowo autor powieści psychol. (Helenę Defraye 1945) i hist.; następnie reprezentant tzw. realizmu magicznego, wykorzystujący w twórczości elementy psychologii analit. (powieści Terugkeer naar Atlantis 1953, Powrót Joachima StiIIera 1960, wyd. pol. 1970); eseje Arthur (1985). LAMS VISVALDIS (ur. 1923), pisarz łot.; autor spot.-psychol. powieści z życia robotników w latach 30. (Nemiera dunosa pilseta 1957), okresu okupacji hitl. (Kavu blazma 1958) i czasów powojennych (Yisaugstakais amats 1968); w następnych powieściach zawarł filoz. refleksję nad miejscem człowieka w historii — Jokdahs un te/te (1972), Trasę (1979); liczne opowiadania i nowele (m.in. Vienu avota łasi 1971). LANDAU ZISZE (1889-1937), żyd. poeta i komediopisarz, tworzący w języku jidysz; pochodził z Płocka, od 1906 w Nowym Jorku; czołowy przedstawiciel amer. grupy pisarzy żyd. Di junge; poezja nawiązująca do twórczości lud., odznaczająca się prostotą form (zbiór Lider 1937); komedie (zbiór Es iż gorniszt nit geszen 1977); cenna Antologia: di jidisze dichtung in Amerika biz jor 1919 (1919); pol. przekł. utworów w antologii poezji żyd. (1980). LANDOLFI TOMMASO (1908-79), pisarz wł.; poezje bliskie hermetyzmowi (kierunek przedkładający wartości formalne i dźwiękowe słowa nad znaczeniowe); w powieściach (Can-croregina 1950) i opowiadaniach (Racconfi 1963) dominują elementy fantastyczno-grotes-kowe; dramaty (Faust 67 1968); szkice krytycz-nolit. (Gogol a Roma 1971 — zbiór artykułów ogłaszanych w tyg. ,,ll Mondo"); znawca i tłumacz literatury eur., m.in. niem., roś. i francuskiej. LANDOR [lando:'] WALTER SAVAGE (1775- 1864), ang. poeta i eseista; rzecznik idei republ.; liryki, powieści poet. (Gebir 1798), dramat (Count Julian 1812) oraz Dialogi fikcyjne (1824-29, wyd. pol. 1911)—dyskusje znanych postaci (m.in. Dantego i Beatrice, J. Kalwina i P. Melanchtona, króla Stanisława Augusta i T. Kościuszki) na tematy polit., spof. i literackie. LANGER FRANTISEK (1888-1965), pisarz czes.; czołowy (obok K. Capka) dramatopisarz okresu międzywojennego; autor komedii ukazujących środowisko miejskie (m.in. Łatwiej przejść wielbłądowi... 1923, wyd. pol. 1926) i dramatów psychol. (np. Przedmieście 1925, wyst. pol. 1928); nowele, powieść antyfaszyst. Deti a dy-ka (1942). H. Kuligowska Twórczość dramatopisarska Fran-tiSka Langera, Wrocław 1976. LANGGASSER [lar)geser] ELISABETH (1899-1950), pisarka niem.; 1936 twórczość L. została objęta zakazem publikowania w III Rzeszy; powieści (Droga przez moczary 1936, wyd. pol. 1971, Das unausióschliche Siegel 1946) i opowiadania (Wierna Antygona 1947, wyd. pol. 1958) pisane z perspektywy chrzęść. humanizmu; wiersze przepojone mistycyzmem; eseje Das Christliche der christlichen Dichtung (1961). LANGLAND [lar]lend] WILLIAM (po 1330-ok. 1400), poeta ang., duchowny; domniemany autor poematu satyr.-moralistycznego Widzenie o Piotrze Oraczu (3 wersje: 1362, 1377, 1392, wyd. pol. 1983) — utworu napisanego wierszem aliteracyjnym, jednego z cenniejszych zabytków średniow. poezji angielskiej. LANIER [lenie'] SIDNEY (1842-81), pisarz amer., z wykształcenia muzyk; brał udział w wojnie domowej 1861-65 po stronie konfederatów; przeżycia z pobytu w niewoli opisał w powieści Tiger-Lilies (1867); wyznawał pogląd o tożsamości środków artyst. w muzyce i poezji, co znajdowało odbicie w jego lirykach, balladach i poematach (zbiór Poems 1877). LANKAUSKAS ROMUALDAS (ur. 1932), litew. prozaik i dramaturg; opowiadania psychol. (zbiór W szczerym polu 1962, wyd. pol. 1970) i powieści (Czas spełnienia 1975, wyd. pol. 1982) o tematyce młodzieżowej i wojennej; opowieści zawierające krytykę totalitaryzmu (Projektas 1986, Uźkeiktas miestas 1988, Ne vienas nebuvo pagailetas 1990); dramaty, m.in. Viskas baigsis siandien (1967). LANOUX [lany] ARMAND (1913-83), pisarz franc.; powieści poświęcone II wojnie świat. (Major Watr/n 1956, wyd. pol. 1958 — sceny z obozu jenieckiego, Kiedy morze się cofa 1963, wyd. pol. 1966 — przeżycia człowieka nie mogącego uwolnić się od wspomnień wojennych); poezje, eseje lit. (Maupassant, te Be/-am;1967). LAO SHE, Lao Sze, wlaśc. Shu Sheyu (1899— 1966), pisarz chin.; realist. nowele i powieści opisujące środowisko miejskie, życie inteligencji i proletariatu chin., utwory patriotyczne, dramaty, satyry; Niezrównany pan Czao Tsy-jue (1927, wyd. pol. 1948), Rozwód (1932, wyd. 320 LAT poi. 1964), pol. wybór nowel: Ftyksza i inne opowiadania (1953) i W cieniu świątyni wielkiego miłosierdzia (1965). LAPOINTE [lap"ęt] PAUL MARIE (ur. 1929), poeta kanad., piszący w języku franc.; związany z ruchem automatystów, którzy czerpali z tradycji franc. nadrealizmu; liryka ekspre-sywna, prowokująca śmiałością obyczajową (zbiory: Spalony dziewiczy las 1948, pol. przekł. poematu tytułowego w Antologii poezji Ouebeku 1985; Le reel absolu 1971), ewoluuje w stronę kolażu i ironicznego naś- ladownictwa języka kultury masowej (zbiór Ecr/tures 1980). LARBAUO [larbo] VALERY (1881-1957), franc. pisarz, krytyk i tłumacz; autor powieści (m.in. psychol. o dojrzewaniu Fermina Marquez 1911, wyd. pol. 1976, A O. Barnabooth... 1913), nowel, poezji (wybór pol. Poezje 1982), szkiców kryt., gł. o literaturze franc. i ang.; tłumacz literatury ang. (m.in. współautor przekł. Ulis-sesa J. Joyce'a). LARDNER [la/dne'] RING, wtaśc. Ringold Wil- mer Lardner (1885-1933), prozaik amer.; w swej satyr.-humorystycznej twórczości, często z cynizmem i sarkazmem, piętnował wady typowych Amerykanów, stosując celowe uproszczenia i przejaskrawienia; tomy nowel: Whatoflt?['\925), The Love Nest (1926), First and Last (1934); powieści, m.in. The Big Town (1921). LARKIN [la/kyn] PHIUP (1922-85), pisarz ang.; współtwórca antyromant. nurtu w poezji ang. lat 50. The Movement (charakteryzującego się m.in. dystansem wobec wielkich tematów, dyscypliną formalną i intelektualną); nawiązywał do tradycji Th. 1-lardy'ego; zbiory wierszy: The North Ship (1945), The Less Decewed (1955), The Whitsun Weddings (1964), High Windows (1974); melancholijną zadumę nad życiem i śmiercią człowieka XX w. łączył z satyr, komentarzem, rytm mowy potocznej ze staranną i elegancką wersyfikacją; powieści: Jill (1946), A Girl in Winter (1974); szkice krytycznolit. z lat 1955-82 Required Writing (1983); popularna antologia The Oxford Boo k of Twentieth Century English Verse (1973). LA ROCHEFOUCAULD [la roszfuko] FRAŃ colS, książę DE, (1613-80), pisarz franc., moralista; prowadził bujne życie żołnierza i dworzanina, które opisał w Memoires... (1662); sławę zapewniły mu Maksymy i rozważania moralne (1665,1 wyd. pol. pt. Prawidła i uwagi moralne 1788) — zbiór aforyzmów, których liczba w piątym wyd. (1678) przekroczyła 500; Maksymy... zawierają pesymistyczną wizję człowieka jako istoty, o której działaniu decyduje motywacja egoistyczna. A. BOCHEŃSKI Nienawiść i miłość La Rochefou-cauld, Warszawa 1962. LARRA MARIANO JosE DE (1809-37), hiszp. dziennikarz i pisarz; jeden z inicjatorów nurtu obyczajowego — kostumbryzmu; przeniknięte ironią i pesymizmem artykuły na tematy obyczajowe, polit. i kult.; ponadto romant. dramaty (Macias 1834), powieść sentymentalna, poezje. LARSSON STIG (ur. 1955), pisarz szwedz.; reprezentant postmodernizmu szwedz.; bohaterami powieści L, są postaci bez wyraźnie zarysowanej osobowości, zmieniające dowolnie formy egzystencji (Antisterna 1979, Nyar 1984, Komedin l 1989); także poezje (zbiór Samtidigt pa olika platser 1985), dramaty. LAS CASAS [las ka~] BARTOLOME DE (1474-1566), hiszp. misjonarz i kronikarz, dominikanin; 1502-13 uczestnik podboju i kolonizacji Antyli; od 1514 bezwzględny przeciwnik polityki kolonialnej, rzecznik pokojowej chrystianizacji, obrońca Indian; 1543^17 biskup Chiapas; od 1547 w Hiszpanii; autor licznych prac, m.in. Historia de las Indias (t. 1-2 1875-76) i słynnego, wstrząsającego w swej wymowie pamfietu Krótka relacja o wyniszczeniu Indian (1552, wyd. pol. 1956). LASKER-SCHULER [~szu:ler] ELSE (1876-1945), pisarka niem.; od 1933 na emigracji w Palestynie; ekspresjonist. liryka z motywami orientalnymi, nawiązująca do rel. tradycji narodu żyd. [Hebraische Balladen 1913); eg-zotyczno-baśniowe nowele [Der Prinz von Theben 1914); zbiór poet. Mein blues Klavier (1943) poświęcony gorzkim doświadczeniom emigracyjnym; także dramaty. LATIMER [latyme'] HUGH (14857-1555), pisarz ang. okresu reformacji, biskup; oskarżony o herezję, uwięziony i spalony na stosie; słynny kaznodzieja, posługując się prostym, piast. językiem i stosując sugestywne obrazowanie, piętnował zło moralne i społ.; najsłynniejsze kazanie Of the Plough z 1548; zbiory Twen-ty-Seven Sermons (1562), Fruitful Sermons (1571). LA TOUR DU P1N [la tur du pę] PATRICE DE (1911-75), poeta franc.; autor refleksyjnych poezji pisanych pod wpływem katolicyzmu, wyrażających niepokój metafizyczny; sławę 21 — Słownik pisarzy świata 321 LAU przyniósł mu zbiór La quete de joie (1933); całość swego dzieła planował ująć w rodzaj tryptyku: cz. 1 Une somme de poesie (1946), cz. 2 Le second jeu (1959), na cz. 3 miały złożyć się m.in. zbiory Petit theatre crepus-culaire (1963) i Concert eucharistique (1972); wyd. pośmiertne Somme de poesie'. cz. 1 Le jeu de 1'homme en lui-meme (1981), cz. 2 Le jeu de l'un devant les autres (1982), cz. 3 Le jeu de l'un devant Dieu (1983); pol. przekł. w antologii Smak winnic Twoich (1956). LAUB GABRIEL (ur. 1928), czes. prozaik, aforys-ta i tłumacz; do 1946 w Polsce, następnie w Czechosłowacji, od 1968 w RFN; opowiadania satyr, i humoreski pisane gł. w języku niem. (tomy Dabei sein ist nicht alles 1980, Der leicht gestórte Frieden 1981); liczne aforyzmy (m.in. zbiór ZkuSenosti 1967), powstałe pod wpływem twórczości S.J. Lecą, którego utwory tłumaczył na język czes.; ponadto przekt. L. Kotakowskiego i A.l. Sołżenicyna. LAUBE HEINRICH (1806-84), pisarz niem.; czł. liberalno-demokr. ruchu lit. Młode Niemcy (1830^(9); 1849-67 dyr. wiedeńskiego Burgt-heater, założyciel (1871) i do 1879 kier. Wiener Stadttheater; wprowadził m.in. zasady realist. gry aktorów, pracy zespołowej, dążył do zharmonizowania wszystkich elementów widowiska teatr.; prace teoret. i hist. o teatrze (m.in. Schriften Ciber Theater 1846-47, wyd. 1959); autor wielu dramatów (Hrabina Essex 1856, wyst. pol. 1868), nowel i powieści, m.in. Das junge Europa (cz. 1-5 1833-37), w której dał wyraz sympatii dla powstania listopadowego. LAURENCE [lorans] MARGARET (1928-87), powieściopisarka kanad., tworząca w języku ang.; portretowała gł. postacie kobiet dążących do zachowania własnej tożsamości w codziennej ,,walce o życie", w świecie zdominowanym przez mężczyzn (The Stone Angel 1964, The Fire Dwellers 1969, Heart o f a Stranger 1977); także książki dla dzieci, m.in. The Olden Days Coat (1979), Six Darń Cows (1979), The Christmas Birthday Story (1980). LAUTREAMONT [lotreamą], właśc. Isidore Ducasse, zw. hrabia de L (1846-70), poeta franc.; uważany za prekursora surrealistów; autor Pieśni Maldorora (1869, wyd. pol. 1976), zbioru prozy poet. nasyconej pesymizmem i fantastyczno-sadystycznymi wizjami, wyrażającej bunt romant.; 1870 negował swój utwór, głosząc potrzebę poezji optymistycznej (rozprawa Poezje, wyd. pol. wraz z Pieśniami Maldorora); odkryty przez surrealistów, zafascynowanych bogactwem jego wyobraźni poet., stał się, obok J.A. Rimbauda, ich wzorem. LAYATER JOHANN KASPAR (1741-1801), szwajc. pisarz, tworzący w języku niem., pastor; liryka rel., pieśni patriotyczne (Schweizerlieder^767), dramaty bibl.; zdobył rozgłos jako twórca fizjonomiki (Physiognomische Fragmente... t. 1-4 1775-78). LAWLER [10:19'] RAY (ur. 1921), dramatopisarz austral.; autor realist. dramatów psychol. i satyr. oraz komedii ukazujących współcz. obyczajowość społeczeństwa austral. (Lato siedemnastej lalki 1955, przekł. pol. "Dialog" 1958 nr 12, The PiccadiIIy Bushman 1959, Kid Sta kęs 1975, Other T/mes 1976). LAWRENCE [lorans] DAVID HERBERT (1885-1930), ang. poeta i prozaik; w młodości związany z poet. grupą imagistów, którzy postulowali swobodę języka i wiersza, przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu; w twórczości głosił program życia zgodnego z pierwotnymi instynktami, wolnego od konwencji obyczajowych i mechanizmów cywilizacji, realist. obserwację psychol. łączył z poet. symbolizmem; powieści: Synowie i kochankowie (1913, wyd. pol. 1960), The Rainbow (1915), Zakochane kobiety (1920, wyd. pol. 1986), Kochanek Lady Chatterley (1928, wyd. pełne 1960, wyd. pol. 1932, wyd. pełne 1987); opowiadania, m.in. tomy Pruski oficer (1914, wyd. pol. 1992), Dziewica i Cygan (1930, wyd. pol. 1990); wybory Kobieta i paw (1930), Więzy ciała (1989); Poezje wybrane (1976). LAWSON [lo:sn] HENRY ARCHIBALD (1867-1922), austral. poeta i prozaik; ballady lud. oraz realist. opowiadania z życia osadników, o radykalnej wymowie spot. (tomy While tnę Billy Boils 1896, In the Days When the Worid Was Wide 1896). LAWSON [lo:sn] JOHN HOWARD (1895-1977), dramatopisarz amer.; w twórczości wyrażał lewicowe poglądy społ.; autor sztuk, w których, wykorzystując technikę ekspresjonist., opisywał walkę proletariatu i podejmował temat rewolucji, np. Roger Bloomer (1923), The International (1928); własną teorię dramatu przedstawił w pracy Theory and Technique of Playwriting (1936); scenariusze filmowe. LAXNESS HALLDÓR KILJAN, właśc. H.K. Gud-jonsson (ur. 1902), pisarz isl.; działacz świat. ruchu pokoju; po okresie fascynacji katolicyzmem (autobiogr. powieść Yetarinn mikli fra Kasmir 1927) zwrócił się ku ideologii socjalist., 322 ŁEB zwt. po pobycie w Kanadzie i USA; autor pełnych epickiego rozmachu cyklów powieści, łączących tradycję sag isl. z aktualną problematyką kraju, w których dominuje ton gorzkiej krytyki społ., obrona i współczucie dla uciskanych (Salka Valka, t. 1-2 1931-32, wyd. pol. 1963; Niezależni, t. 1-2 1934-35, wyd. pol. 1956; tetralogia Światłość świata 1937-40, wyd. pol. 1957); ponadto trylogia hist. Dzwon Islandii (1943-46, wyd. pol. 1957), powieść Sprzedana wyspa (1948, wyd. pol. 1955), w której występował przeciwko założeniu w Islandii amer. bazy wojsk.; zbiory opowiadań (wybór pol. Flecista 1957), eseje, dramaty (wpływy A. Strindberga i B. Brechta); w późniejszej twórczości powrót do mistycyzmu — powieść Duszpasterstwo koło lodowca (1968, wyd. pol. 1978); 1955 otrzymał Nagrodę Nobla. LAYAMON [lajemen] (2 pół. XII w.), pisarz ang., duchowny; znany wyłącznie z autobiogr. wzmianek zawartych w poemacie narracyjnym Brut, opisującym legendarne dzieje Anglii; dzieło, oparte na franc. przekładzie tac. historii królów Brytanii Geoffreya of Monmouth, L. wzbogacił późniejszymi informacjami ze źródeł bretońskich i normandzkich, przedstawiając nie tylko historię króla Artura, lecz również Liry i Cymbelina, wykorzystane później przez W. Szekspira; B/"urjest napisany charakterystycznym dla poezji staroang. wierszem alite-racyjnym. LAYTON [lejtn] IRYING, wtaśc. Israel Lazaro- vitch (ur. 1912), poeta kanad., piszący w języku ang.; pochodzi z rodziny żyd. imigrantów z Rumunii; autor zjadliwych satyr na współcz. społeczeństwo, wymierzonych gł. przeciwko mentalności mieszczańskiej (zbiory A Red Carpet for the Suń 1959, For My Brother Jesus 1976, The Gucci Bag 1983); eseje, autobiografia. LAZAREY1Ć LAZA (1851-91), nowelista serb., z zawodu lekarz; autor 9 doskonałych formalnie nowel, w których na pierwszy plan wysuwa się psychol. konflikt między patriarchalną obyczajowością a dążeniami jednostki (przekł. pol. w Antologii noweli jugosłowiańskiej 1964). LAZAREYIĆ STEFAN (ok. 1377-1427), syn księcia Lazara, serb. despot i pisarz; dzięki zręczności dyplomatycznej skonsolidował i umocnił państwo serb.; zasłużony dla rozwoju gosp. i kult. Serbii; najsłynniejszy utwór — poemat prozą z akrostychem S/owo miłości (1409, wyd. 1859, przekt. pol. Dar słowa 1983), oraz, prawdopodobnie, liryczno-epicki panegiryk ku czci ojca Napis na słupie kosowskim (1404?, wyd. 1859, wyd. pol. tamże), liczne przekłady z greckiego. LAZDYN^ PELEDA, pseudonim lit. sióstr Iwa-nowskich: Lastauskien6 Mariji (1872-1957) i Pśibiliauskiene Sofi|i (1876-1926), pisarek litew.; realist. opowiadania z życia wsi (m.in. NaSIaite 1898, Ir prażuvo kaip sapnas 1908, Ponas Dramblevi6ius 1921). LEACOCK [li:kok] STEPHEN BUTLER (1869-1944), kanad. pisarz i krytyk lit., tworzący w języku ang., z zawodu ekonomista; nasycone humorem i ironią szkice oraz opowiadania z życia mieszkańców Ontario (Literary Lapses 1910, Sunshine Sketches of a Littie Town 1912). LEAR [Ha'] EDWARD (1812-88), ang. poeta i rysownik; autor liryków i żartobliwych wierszyków epigramatycznych, tzw. limeryków, wyd. w kolejnych "księgach nonsensu" (A Book of Nonsense 1846,1861,1863; Nonsense Songs, Stories... 1871 i in.); pol. wybór Dong, co ma świecący nos (1973); liczne ilustracje, g3. zwierząt, m.in. w A Book of Nonsense (1846). LEAUTAUD [leoto] PAUL (1872-1956), pisarz franc.; krytyk teatr, m.in. "Mercure de France" i "La Nouvelle Revue Francaise", publikujący pod pseud. M. Boissard (zbiór recenzji Le theatre de Maurice Boissard, t. 1-3 1926-58); pozostawił obszerny dziennik Journal litteraire (prowadzony od 1893, wyd. t. 1-19 1954-66), stanowiący cenny dokument lit. epoki; wspót-wydawca antologii poezji 1880-1900 Poetes d'aujourd'hui (t. 1-3 1900-29). LEBER-HAGENAU GERDA (ur. 1918), austr. pisarka i tłumaczka; w twórczości L.-H., m.in. w powieściach Lucyna Herz (1951), Jan Sobie-ski, der Retter Wiens (1983), częste motywy pol.; autorka antologii noweli pol. i kilkudziesięciu przekł. z pol. literatury wspótcz. (m.in. utworów R. Brandstaettera, W. Odojew-skiego). LEBERECHT HANS (1910-60), pisarz est.; opowiadania i powieści poświęcone przemianom spot. na wsi est. (Światła w Koordi 1948, wyd. pol. 1950) i II wojnie świat. (Sudurid lahevad koju 1956); powieść Yassarite paleed (1960) osnuta na tle wydarzeń rewol. 1905 i 1917. LEBERT HANS (ur. 1919), pisarz austr.; także śpiewak operowy; w czasie wojny prześladowany przez nazistów; autor głośnej powieści 323 ŁEB Wilcza skóra (1960, wyd. pol. 1964), w której dokonał rozrachunku z okresem hitl.; ponadto powieść Der Feuerkreis (1971), opowiadania (m.in. Das Schiff im Gebirge 1955), dramaty, liryka. LEBLANC [lóbla] MAURICE (1864-1941), pisarz franc.; autor popularnego cyklu powieści kryminalnych, których bohaterem jest Arsen Łupin, m.in. Arsen Łupin dżentelmen włamywacz (1907, wyd. pol. 1908), Kryształowy korek (1922, wyd. pol. 1929), Zęby tygrysa (1920, wyd. pol. 1926). LE CARRE [lekarę] JOHN, właśc. David John Moore Cornwell (ur. 1931), pisarz ang.; autor powieści szpiegowskich, odznaczających się realizmem psychol. i hist., których akcja najczęściej toczy się w okresie zimnej wojny; m.in. Perfekcyjne morderstwo (1962, wyd. pol. 1992), Ze śmiertelnego zimna (1963, wyd. pol. 1986), Wojna w lustrze (1965, wyd. pol. 1993), The Russia House (1989, wyd. pol. 1991); ponadto Naiwny, sentymentalny kochanek (1971, wyd. pol. 1993). LE CLEZIO [ló klezjo] JEAN MARIE GUSTAYE (ur. 1940), pisarz franc.; proza wyłamująca się ze schematu tradycyjnej narracji (związki z tzw. nową powieścią), wyrażająca bunt przeciw zmechanizowanemu światu i lęk przed grożącą mu zagładą, często inspirowana wrażeniami z podróży z (m.in. na Daleki Wschód i do Ameryki Środk.); gł. powieści: Protokół (1963, wyd. pol. 1965), Terra amata (1967), Pustynia (1980, wyd. pol. 1985), Le chercheur d'or (1985), Onitsha (1991), opowiadania: zbiór Mondo (1978); także eseje (m.in. poświęcone Indianom meksyk.), utwory dla dzie- LECONTE DE LISLE [lokat do lii] CHARLES MARIE RENĘ (1818-94), poeta franc.; jeden z gł. twórców parnasizmu, wspótwydawca zbioru poetów tej szkoły Le Parnasse contemporain (t. 1-3 1866-76), propagator hasła "sztuka dla sztuki"; znawca i tłumacz antycznej literatury gr. i rzym.; w twórczości (m.in. zbiory Poemes anfiques 1852, Poemes barbares 1862) nawiązywał do mitologii i wierzeń rel. różnych ludów; utwory jego cechuje obiektywizm i precyzja formalna; wybór pol. Poezje (1980). LEE [li:] LAURIE (ur. 1914), pisarz ang.; liryka krajobrazowa (m.in. zbiory The Suń My Monumenty^, The Bloom o f Candles 1947, My Many-Coated Mań 1955); proza inspirowana licznymi podróżami; najbardziej znana powieść autobiogr., ukazująca z nostalgią dzieciństwo spędzone na wsi, Jabłecznik i Rosie (1959, wyd. pol. 1975). LE FANU [lęfenju:] JOSEPH SHERIDAN (1814-73), pisarz irl.; od 1837 współpracownik, od 1869 właściciel "Dublin University Magazine", gdzie publikował większość swych utworów; rozgłos zyskał irl. balladami, jednak największą popularność zdobył dzięki świetnie skonstruowanym powieściom grozy, np. The House by the Churchyard (1863), Uncle S/las (1864) i opowiadaniom, które stały się klasyką tego gatunku (tom In a Glass Darkly 1872); sztuki teatralne. LE FORT GERTRUD VON (1876-1971), pisarka niem.; powieści o tematyce rel.: Chusta Weroniki (1928, wyd. pol. 1938), Papież z ghetta (1930, wyd. pol. 1936), Gody Magdeburskie (1938, wyd. pol. 1960); nowele Córka Farinaty (1950, wyd. pol. 1954); liryka (Hymnen an die Kirche 1924), eseje. LE GUIN [leg^n] URSULA (ur. 1929), pisarka amer.; jedna z"gt. przedstawicielek fantastyki nauk.; w twórczości najczęściej podejmuje problemy wzajemnego przenikania różnych kultur i cywilizacji oraz trudności w zrozumieniu "obcych", kładąc nacisk na psychol. portret bohaterów; liczne powieści, m.in. Lewa ręka ciemności (1969, wyd. pol. 1988), Jesteśmy snem (1971, wyd. pol. 1991), Miejsce początku (1980, wyd. pol. 1987) i tomy opowiadań Wszystkie strony świata (1975, wyd. pol. 1980), Oko czapli (1980, wyd. pol. 1992) . LEHMANN [lęjmen] ROSAMOND NINA (1901-90), pisarka ang.; autorka powieści psychol., wzorowanych na technice narracyjnej H. Jamesa i V. Woolf, ukazujących gł. przeżycia wewn. dzieci i kobiet, m.in. Bez echa (1927, wyd. pol. 1931), Zaproszenie do walca (1932, wyd. pol. 1938), Zatrute źródło (1944, wyd. pol. 1948). LEHTONEN JOEL (1881-1934), fiń. pisarz, poeta, tłumacz, krytyk lit.; w powieści Putkinotko (1919- 20) opisuje zniszczenia moralne, jakie spowodowała wojna domowa 1918; w satyr. powieści Henken taistelu (1933) przestrzega przed niebezpieczeństwem rodzącego się faszyzmu; poezje (Hyyastijatto Lintukodolle 1934), utwory dla dzieci. LEINO EINO, właśc. Armas E. Leopold Lón- nbohm (1878-1926), fiń. poeta i dramato-pisarz; zbiory wierszy (m.in. Kantyczki 1903, wyd. pol. 1984), wywodzących się z tradycji lud., oraz dramaty, wykazujące wpływy symbolizmu (zbiór Naamioita, t. 1-6 1905-11); 324 LEN także powieści i eseje; przekł. utworów Dantego, J.W. Goethego i F. Schillera. LEIRIS [lens] MICHEL (1901-90), pisarz franc.; poezje (Simulacre 1925 — z okresu przynależności do grupy surrealistów, Nuits sans nuit 1961), eseje autobiogr. zawierające refleksje na temat miłości i śmierci (Wiek męski 1939, Fibrilles 1966 — z cyklu La regle du jeu 1948-76), związków między literaturą i pisarzem (Literatura a tauromachia, wyd. wraz z Wiekiem męskim 1946, łączne wyd. pol. 1972); prace z zakresu etnografii (L'Afrique fantóme 1934). LEJELES AROM, właśc. Glantz (1889-1956), żyd. poeta i dramaturg, tworzący w języku jidysz; pochodził z Polski, od 1909 w USA; 1919 współzatożyciel (z J. Glatsztajnem) w Nowym Jorku grupy poet. In zich; wybitny przed- stawiciel modernist. poezji w jidysz; później zwrócił się ku formom klas.; liryka refleksyjna o wątkach autobiogr. (Fabius Lind 1937), będąca reakcją na wojenną zagładę (A jid ojfn jam 1947); dramaty hist. stanowią filoz. projekcję współcz. problemów egzystencjalnych; wybór utworów Opkiajb: lider, poemes, drames (1967) i krytyki Welt u n wort (1958); poi. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). LEJWIK HALPER, właśc. Halperyn Lewi (1888-1962), żyd. poeta i dramaturg, tworzący w języku jidysz; pochodził z Białorusi; 1912 zesłany na Syberię za działalność rewol. w partii Bund; 1913 zbiegł do USA; gł. tematem jego twórczości jest problem męczeństwa, w którym upatrywał istotę egzystencjalnego zbawienia indywidualnego i nar.; autor apokaliptycznych poematów dotyczących pogromów żyd. w Europie Wsch., m.in. Er (1918), poematów dramatycznych, m.in. wielokrotnie wystawiany w języku jidysz i hebr. Golem (1920, częściowy przekł. pol. 1925) oraz Di geute-komedja, der gojkem cholmet( 1930-32) i Di kejtn fun mojszech (1908) — będących wyrazem zmagań autora z wierzeniami mes-janistycznymi; okres zagłady Żydów w czasie II wojny świat, znalazł odbicie m.in. w tomie poet. In Treblinka bin ich nit gewen (1945); poi. przekłady wybranych utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). LEMELIN [lemelę] ROGER (ur. 1919), powieś-ciopisarz kanad.', tworzący w języku franc.; autor trylogii powieściowej osadzonej w realiach robotn. środowisk Ouebecu lat 40. (Au pied de la pente douce 1944, Les Plouffe 1948, Le crime d'0vide Plouffe 1982). LEMONNIER [lómonję] CAMILLE (1844-1913), belg. pisarz i krytyk artyst., tworzący w języku franc.; gł. przedstawiciel naturalizmu belg. (powieść Un małe 1881); także powieści psy-chol. (CIaudine Lamour'\Q93) i liryczna proza inspirowana przyrodą (powieść Comme va te ruisseau 1903); eseje, szkice o malarstwie — monumentalne dzieje sztuk pięknych w Belgii Histoire des beaux-arts en Belgique (1881). LENAU NikOLAUs, właśc. N. Franz Niembsch Edlervon Strehienau (1802-50), poeta austr.; sympatyzował z rewol. ideałami liberalno-de-mokr. ruchu Młode Niemcy (1830-^19) i pol. powstaniem listopadowym 1831 (Polenlieder 1832); elegijno-melancholijne wiersze (Schilf-lieder, Waldlieder), liryczne poematy (Sayona-rola 1837, Albigenser 1842) i epos dram. Faust (1836) zawierają refleksje na temat spot. odrodzenia Europy przez odnowę Kościoła i konfliktu między dogmatami wiary a nauką. LENĆO JAN (ur. 1933), pisarz stowac.; przedstawiciel zintelektualizowanego nurtu prozy słowac.; w twórczości posługuje się bajką, przypowieścią, alegorią i legendą dla ukazania uniwersalnych aspektów ludzkiej egzystencji; gł. utwory hist.: opowiadania (Dydaktyczna kronika Hohenzollernów 1969, wyd. pol. 1985), powieści (m.in. Egipcjanka Nitokris 1972, wyd. pol. 1978); także powieść o tematyce współcz., opisująca środowisko prowincjonalnych nauczycieli Rozpamiętywanie (1978, wyd. pol. 1982); utwory dla dzieci i młodzieży. LENGYEL [lęnd'el] JOZSEF (1896-1975), pisarz węg.; 1918 współzałożyciel KP Węgier, uczestnik rewolucji 1919, której poświęcił powieści Yisegradi utca (1930) i Prenn Ferenc hanyatott elete (1958); po upadku Węg. Republiki Rad udał się na emigrację, najpierw do Austrii i Niemiec, następnie do ZSRR; 1938 aresztowany na podstawie fałszywych oskarżeń, zesłany do łagru na Syberię, do kraju powrócił 1955; powieści i opowiadania (Czarownik 1961, wyd. pol. 1971, Elejetół vegig 1963), nawiązujące tematycznie do lat emigracji i zesłania, powieści hist., baśnie filoz., reportaże, dramaty. LENNEP JACOB VAN (1802-68), pisarz hol.; autor romant. powieści poet. Nederlandsche Legenden (1828-31), popularnych powieści hist. (m.in. Ferdinand Huyck 1840 — o życiu patrycjuszy amsterdamskich w XVIII w.); tłumacz utworów G. Byrona i W. Scotta; wydawca dzieł J. van den Yondela. 325 LEN LENNGREN ANNA MARIE (1754-1817), poetka szwedz.; autorka epigramów i wersowanych opisów codziennego życia klasy średniej (Por-traterna 1796), inspirowanych pieśniami C.M. Bellmana; twórczość L. cechuje prostota środków wyrazu, ironia i realist. nakreślone portrety lit.; Sam/arie skrifter (t. 1-3 1916-26). LENZ [lenc] JAKOB MICHAEL REINHOLD (1751-92), niem. dramatopisarz i poeta; tworzył w okresie Sturm und Drang — antyfeud. i antyklasycyst. ruchu pot. lat 70. i 80. XVIII w., który w niem. literaturze odegrał rolę przełomu romant.; wzorował się na dramatach W. Szekspira; autor Der Hofmeister (1774) i D/e Sol-daten (1776) — drastycznych dramatów obyczajowych, których akcja rozgrywa się na tle realistycznie naszkicowanego środowiska mieszczańskiego; postępująca choroba psychiczna L. zainspirowała G. Buchnera do napisania noweli Lenz. LENZ [lenc] SIEGFRIED (ur. 1926), pisarz niem.; czt. Grupy 47, kota pisarzy zachodnioniem., austriackich i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; opowiadania, m.in. zbiory: Słodkie Sulejki (1955, wyd. pol. 1988), Za burtą (1957, wyd. pol. 1966), Najszczęśliwsza rodzina miesiąca i inne opowiadania (wybór pol. 1974), Einstein przepływa Łabę pod Hamburgiem (1975, wyd. pol. 1977), powieści osnute na tle wydarzeń II wojny świat. (Ca/e miasto mówi... 1963, wyd. pol. 1965), psychol. (Lekcja niemieckiego 1968, wyd. pol. 1971, ukazująca zmaganie się w psychice niem. pierwiastka biurokratyczno-żołnierskiej tępoty z duchem humanizmu); w powieści Muzeum ziemi ojczystej (1978, wyd. pol. 1991) porusza problem sąsiedzkich stosunków pol.-niem. oraz prowadzonej w RFN polityki wsch.; sztuka Ludzie bez winy (1962, przekf. pol. "Dialog" 1963 nr 1). LEON [leon] LUIS DE (1528-91), hiszp. pisarz, augustianin; mistrz tzw. szkoły salamantyjskiej, odznaczającej się powściągliwością wyrazu i przewagą idei nad formą; poezje (wyd. 1631), proza rel. (dialog De los nombres de Cristo 1583) i moralistyczna (La perfecta casada 1583); przekł. wybranych ksiąg Biblii"\ utworów rzym. poetów. LEONHARD RUDOLF (1889-1953), pisarz niem.; uczestnik rewolucji niem. 1918-19; od 1927 na emigracji w Paryżu, po zajęciu Francji przez Niemców internowany, potem w ruchu oporu; od 1950 w NRD; antywojenne utwory (dramat Die Yorhólle 1916), poezje rewol. (D/e Spartakussonette 1922) i wiersze poświęcone NRD. LEONIDZE GORGI (1899-1966), poeta gruz.; symbolista; autor wierszy lirycznych opiewających piękno Gruzji, jej historię i wspótcz. przemiany spot.; pol. wybór Samotne drzewo (1964) przekł. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz antologii Poezja gruzińska (1985). LEONORA CHRISTINA, hrabina Ulfeldt (1621-98), córka króla duń. Chrystiana IV; autorka pamiętnika Jammersminde (wyd. 1869), w którym opisała lata spędzone w więzieniu w Kopenhadze (ok. 22), skazana za udział swego męża w spisku przeciw królowi, Fryderykowi III (przyrodniemu bratu L.Ch.); utwór, utrzymany w stylu barok., stanowi cenny dokument historyczny. LEONÓW LEONID M. (1899-1994), roś. powieś-ciopisarz i dramaturg; autor licznych powieści, m.in. Borsuki (1924, wyd. pol. 1932), ukazującej lata wojny domowej; twórczość L., będącego pod wpływem F.M. Dostojewskiego, dotyczy gł. problemów moralnych; cechuje ją metaforyczność stylu, częste uogólnienia mające rangę symbolu; powieści Złodziej (1927, wyd. pol. 1935), Skutariewski (1932, wyd. pol. 1934), Rosyjski las (1953, wyd. pol. 1955), opowieść Mrs. Eugenia Iwanowna (powst. 1938, wyd. roś. 1963, wyd. pol. 1965); dramaty: wojenny Najazd (1942, wyd. pol. 1946), filoz. Złota kareta (1946, wyd. pol. 1956); powieść o głębokich treściach filoz.-katastroficznych Piramida (1994). J. SAŁAJCZYK Teatr Leonida Lgonowa..., Wrocław 1967. LEOPARDI GlACOMO (1798-1837), poeta wł.; uznany za najwybitniejszego liryka wł. XIX w.; utwory poet., proste, zwarte, pisane melodyjnym wierszem, zebrał w tomie Canti (1831); są to gł. canzony patriotyczne, filoz. i liryka osobista; ponadto proza — gł. dialogi filoz., podobnie jak liryka przepojone pesymizmem (w zbiorze Dziełka moralne 1827, wyd. pol. 1979) oraz liczne zapiski, myśli i listy, stanowiące często komentarz do własnej twórczości poet.; wybory pol.: Wybór pism wierszem i prozą (1887), Poezje (1938), Pieśni (f990). J. UGNIEWSKA Giacomo Leopardi, Warszawa 1991. LEOPOLD CARL GUSTAF AF (1756-1829), szwedz. pisarz i polityk; przedstawiciel tzw. późnogustawiańskiego oświecenia; jego twór- 326 LES czość ma charakter dworski; pisał błyskotliwe, utrzymane w duchu wolterowskim satyry, ody, idylle (Egie och Annet 1800), wersowane opowieści (Precli karen 1794), rozprawki filoz. i teoretycznolit. (m.in. o estetyce klacycyzmu), listy. LERA ANGEL MARIA DE (1912-84), pisarz hiszp.; uczestnik wojny domowej, więziony 1939-44; powieści utrzymane w tradycji realizmu obyczajowego, m.in. Pasodoble śmierci (1958, wyd. pol. 1979), Tierra para morir (1964), Ostatnie sztandary (1967, wyd, pol. 1972, cz. 1 tetralogii Los ańos de la ira, poświęconej wojnie domowej i losom bojowników republiki). LERMONTOW MICHAIŁ J. (1814-41), poeta roś.; mistrz liryki; 1834 ukończył szkołę podchorążych gwardii w Petersburgu i służył w armii; dwukrotnie zsyłany na Kaukaz; we wczesnej liryce L. dominowały nastroje buntu, goryczy i pesymizmu oraz wyrażone z wielką ekspresją romant. umiłowanie wolności i kult indywidualizmu; w późniejszym okresie przeważały wątki refleksji filoz., troska o losy ojczyzny; najsłynniejsze wiersze: Żagiel (napisany 1832, drukowany 1840), Śmierć poety (napisany 1837, opublikowany 1858 w czasopiśmie "Polarnaja zwiezda", związany z tragiczną śmiercią A.S. Puszkina), l smutek i nuda... (1840), Żegnaj mi, Rosjo nieumyta (1841); L. jest klasykiem roś. poematu romant.; w poemacie Mcyri. Laik klasztorny (1840, wyd. pol. 1883) przedstawił tragiczny konflikt bohatera ze społeczeństwem; w Demonie (1829-39, wyd. 1856 za granicą, 1860 w Rosji, przekt. pol. ,,Biblioteka Warszawska" 1859) stworzył wizję ducha ludzkiego skazanego na wieczne i nigdy nie zaspokojone pragnienie wolności; pisał też poematy oparte na motywach lud.; L. pozostawił wiele utworów dram., m.in. dramat filoz.-spot. Maskarada (1835, wyd. 1842, przekł. pol. "Kłosy" 1872, wyd. osobne 1955) poświęcony problematyce dobra i zła, zwycięstwa złego pierwiastka nad bierną i bezsilną dobrocią; jest autorem pierwszej roś. powieści psychol. Bohater naszych czasów (1840, wyd. pol. 1844), powstałej w wyniku cyklizacji pięciu opowieści połączonych osobą gł. bohatera, który stał się symbolem tragedii pokolenia podekabrystowskiego, pokolenia zmarnowanych szans i możliwości; byt to pierwowzór lit. typu człowieka zbędnego, centr. postaci w roś. prozie XIX w.; swoją twórczością L. przyspieszył rozwój realizmu psychol. w Rosji, wywarł wielki wpływ na prozę roś. (F.M. Do-stojewski, A.l. Hercen, L.N. Tołstoj, I.S. Turgieniew i in.); Wybór poezji (t. 1-2 1956), Wiersze i poematy (1980). K. GALON-KURKOWA Nad prozą Michała Lermon-towa, Wrocław 1985; A. SEMCZUK Michał Lermontow, Warszawa 1992. LERNET-HOLENIA ALEXANDER (1897-1976), pisarz austr.; autor wierszy, dramatów obyczajowych (Osterreichische Komódie 1926, Ollapatrida 1927), esejów, opowiadań, a zwł. powieści o tematyce awanturniczo-przygo-dowej, kryminalnej, wojennej, hist., należących na ogół do literatury rozrywkowej, często filmowanych (m.in. Die Abenteuer eines jungen Herm in Polen 1931, Ich war Jack Mortimer 1933, Die Standarte 1934, Mars im Widder 1941, Der Haisband der Kónigin 1962); pol. wybór opowiadań Mona Liza (1967). LEROUX [lory] GASTON (1868-1927), franc. pisarz i dziennikarz; autor popularnych powieści kryminalnych, twórca postaci detektywa Rouletabille'a; Tajemnica żółtego pokoju (1908, wyd. pol. 1908), Perfumy czarnej damy (1909, wyd. pol. 1927), Duch opery (1910, wyd. pol. 1912). LESAGE [lósa:ż] ALAIN RENĘ (1668-1747), pisarz franc.; autor powieści wzorowanych na hiszp. powieści łotrzykowskiej, m.in. Diabeł kulawy (17'07', wyd. pol. 1777) oraz Przypadki Idziego B/asa (t. 1- ^t 1715-35, 1 wyd. pol. pt. Awantury Idziego Blassa... 1769), doskonale charakteryzujących wiele środowisk epoki; L. wpłynął w znacznym stopniu na rozwój powieści XVIII w.; gł. jego utworem dram. jest, zawierająca satyr, obraz społeczeństwa, komedia Turcaret... (1708, wyst. pol. 1788). LESKOW MIKOŁAJ S. (1831-95), pisarz roś.; uprawiał gł. realist. prozę satyr.-obyczajową, poświęconą roś. prowincji (m.in. Powiatowa lady Mackbeth 1865, wyd. pol. 1950); autor polemicznych powieści polit., tzw. antynihilis-tycznych (Niekuda 1864, Na nożach 1870-71) oraz utworów sławiących pomysłowość ludu roś. (np. Opowieść o tulskim mańkucie 1881 i Balw/erz-artysta 1883, obydwa w przekt. J. Tuwima 1950); często ukazywał w swej twórczości postaci o wysokich walorach moralnych (m.in. Pielgrzym urzeczony (1873); pod wpływem prozy pol. wprowadził do literatury roś. nowatorską formę powieści-kroniki (m.in. Soborianie 1872); stosował w twórczości technikę narracyjną, tzw. skazu; Utwory wybrane (t. 1-2 1950-51), Wdzięk administracyjny i inne opowiadania (1961), Duch pani Genlis i inne opowiadania (1971). L. KAPAŁA Opowiadania i powieści satyryczne Mikołaja Leskowa, Wrocław 1986. 327 LES LESPINASSE [~nas] JULIE DE (1732-76), dama franc., prowadziła w Paryżu salon lit., w którym bywali encyklopedyści (łączyła ją przyjaźń z J. d'Alembertem); jej słynne listy miłosne do hr. de Guiberta, odznaczające się głębią analizy psychol., zostały ogłoszone 1809 pt. Listy panny de Lespinasse (wyd. pol. 1918). LESSING [lęsyr)] DORIS (ur. 1919), pisarka ang.; młodość spędziła w Rodezji Pd., od 1948 w W. Brytanii; związana z radykalnymi, lewicującymi ugrupowaniami polit., krytykuje stosunki w pd. Afryce i zasady życia społ.--obyczajowego imigrantów; w późniejszej twórczości koncentruje się na problematyce moralno-psychol. i feministycznej; powieści: The Grass is Singing (1950), 5-tomowy cykl The Chiidren of Violence (1952-65), najgłośniejsza — Lato przed zmierzchem (1973, wyd. pol. 1976), Pamiętnik przetrwania (1975, wyd. pol. 1980), The Good Terrorist (1985), Piąte dziecko (1988, wyd. pol. 1992); 5 powieści fantastyczno-mitycznych pod wspólnym tytułem Canopus in Argos: Archwes (1979-83). LESSING [lęsyn] GOTTOHOLD EPHRAIM (1729-81), niem. dramatopisarz, teoretyk i krytyk lit.; najwybitniejszy przedstawiciel literatury niem. oświecenia; przełomem w rozwoju dramatu niem. stał się pisany prozą, zrywający z obowiązującą dotąd formą wiersza, dramat Miss Sara Sampson (1755, wyd. pol. 1959), nawiązujący do ang. tragedii mieszczańskiej; Minna von Barnhelm (1767, wyst. pol. 1778) jest pierwszą niem. klas. komedią nar., a Emilia Galotti (1772, wyst. pol. 1790) — tragedią wprowadzającą bohatera mieszczańskiego przeciwstawionego despotyzmowi i amoral-ności książąt; szczytowym osiągnięciem w twórczości L. jest dramat Natan mędrzec (1779, wyd. pol. 1877), głoszący idee tolerancji religijnej. Swe artykuły kryt. publikował L. w wyd. 1759-65 piśmie "Briefe die neueste Literatur betreffend"; w rozprawie Laokoon, czyli O granicach malarstwa i poezji (1766, wyd. pol. 1902) wykazał odrębność tych dziedzin sztuki, postulując jednocześnie połączenie w sztuce realizmu z humanizmem; w wyniku współpracy L. z teatrem w Hamburgu powstała Dramaturgia hamburska (t. 1-2 1767-69, wyd. pol. 1956), zbiór recenzji teatr., wzbogaconych o rozważania teoretycznolit. i estet., dotyczące gł. interpretacji pojęcia tragedii; L. występował w nich przeciw wpływom klasycyzmu franc. w teatrze, zalecając wzory ang., zwł. twórczość W. Szekspira; najwybitniejszym utworem historiozoficznym L. są dialogi masońskie Ernsti Falk. Rozmowy dla wolnomularzy (1778-80, wyd. pol. 1959), w których krytycznie analizował ideę wolno-mularską w XVIII w.; Dzielą wybrane (t. 1-3 1939). LEYERTIN OSCAR IVAR (1862-1906), szwedz. poeta, krytyk lit. i teatr.; początkowo w kręgu Młodej Szwecji — ruchu propagującego w latach 80. XIX w. realizm i neorealizm w literaturze szwedz., z czasem neoromantyk i sym-bolista; zbiory wierszy, nowele, eseje (Dikatre och drómmare 1898). LEVERTOV DENISE (ur. 1923), poetka amer., pochodząca z rodziny żyd. imigrantów z Rosji; 1948 przeniosła się z W. Brytanii do Stanów Zjedn.; we wczesnych lirykach łączyła obiektywizm obserwacji wydarzeń dnia codziennego z mistycyzującą refleksją, np. zbiory Herę and Nów (1957), The Jacob's Ladder (1961); później koncentrowała się na zagadnieniach polit. i feministycznych (m.in. O Taste and See 1964, To Stay Alive 1971, Wanderer's Daysong 1981). LEVI CARLO (1902-75), wt. pisarz i malarz; w twórczości mai. nawiązywał do impresjonizmu; 1935-36 deportowany za wystąpienia antyfaszyst. do Lukanni (ob. Basilicata), przedstawił nędzę chłopów z tych okolic w swej najgłośniejszej książce Chrystus zatrzymał się w Eboli (1945, wyd. pol. 1949); reportaże Stówa są jak kamienie. Trzy dni na Sycylii (1955, wyd. pol. 1958), Tutto ii miele e finito (1964), eseje. LEVI PRIMO (1919-87), pisarz wt., z zawodu chemik; 1944^15 więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz (wstrząsające relacje w utworach autobiogr., m.in. Czy to jest człowiek 1947, wyd. pol. 1978, / sommersi e i salvati 1986); w opowiadaniach fantastycznonauk., nie pozbawionych akcentów humoru i ironii (m.in. zbiór Storie naturali 1966; wybór pol. Najlepsza jest woda 1983), przekonanie o zagrożeniu ludzkości przez zdobycze współcz. cywilizacji. LEVSTIK FRAŃ (1831-87), słoweń. pisarz i krytyk lit.; ideowy przywódca ruchu liberalno--demokr. w kulturze i polityce słoweń. XIX w.; twórca realist. programu wzywającego do oparcia literatury słoweń. na podstawach lud.; w baśniowej alegorii Marcin Krpan (1858, przekt. pol. w Antologii noweli jugosłowiańskiej 1964) ukazał nar. tragizm losu Słoweńców; liryki patriotyczne i osobiste, wiersze dla dzieci. 328 1. Autograf Anioła śmierci M. Lermontowa. 2. Bajki J. de La Fontaine'a, miniatura F. Chauveau (wyd. z 1688 r.). 3. A Book o1 Nonsense E. Leara, ilustracja autora. LEW LEWCZEW LUBOMIR (ur. 1935), poeta butg.; 1970-72 red. nacz. gazety "Literaturen front"; należał do tzw. pokolenia kwietniowców, którzy (tworząc po plenum BPK w kwietniu 1956) podejmowali własne rozrachunki ze współczesnością; poezja zaangażowana w problemy i konflikty ideowo-moralne (zbiory wierszy: Pozie/ja 1962, Recital 1968, Dnewnik za izgariane 1975, Kazani durni 1983, Sedmata smyrf\989). LEWIS [lyys] CLIVE STAPLES (1898-1963), ang. pisarz, historyk literatury, filozof-moralista; anglikanin, który przeszedł na katolicyzm; wybitny znawca średniowiecza i renesansu (prace kryt. The Allegory of Love 1936, Odrzucony obraz 1964, wyd. pol. 1986); zdobył rozgłos również jako eseista i moralista podejmujący w atrakcyjny dla czytelnika sposób aktualne zagadnienia rel. (Listy o modlitwie i moralności 1942, wyd. pol. 1980; Listy starego diabla do młodego 1942, wyd. pol. w tomie Listy o modlitwie i moralności, wyd. osobne 1990; O wierze i moralności chrześcijańskiej 1952, wyd. pol. 1960); znany i ceniony twórca powieści fantastycznonauk., pisanych pod wpływem J.R.R. Tolkiena, z którym się przyjaźnił (m.in. Z milczącej planety 1938, wyd. pol. 1989, Perelandra 1939, wyd. pol. 1971, Ta ohydna silą 1945, wyd. pol. 1993) oraz Póki mamy twarze (1956, wyd. pol. 1992); baśnie dla dzieci (Opowieści z Nami, t. 1-7 1950-55, wyd. pol. 1985-89). LEWIS [lyys] HARRY SINCLAIR (1885-1951), pisarz amer.; z reportażowym autentyzmem odtwarzał życie typowych środowisk amer. klasy średniej, poddając zarazem satyr, krytyce ich mentalność, ideały kariery i sukcesu; jego najwybitniejsze powieści Ulica Główna (1920, wyd. pol. 1933) i Babbitt (1922, wyd. pol. 1927) osiągnęły rangę symbol, uogólnienia mieszczańskiego prowincjonalizmu i oportunizmu życiowego; dalsze powieści: Doktor Arrowsmith (1925, wyd. pol. 1933), Elmer Gantry (1927, wyd. pol. 1959), Samuel Dodsworth (1929, wyd. pol. 1932), Cass Tim-berlane (1945, wyd. pol. pt. Małżeństwa 1947, nowy przekt. 1963), opowiadania, dramaty; 1930 otrzymał Nagrodę Nobla. M. SCHORER Sinclair Lewis, Warszawa 1968. LEWIS [luys] MATTHEW GREGORY (1775-1818), ang. poeta i prozaik; reprezentant gotycyzmu, nurtu lit. o charakterze preromant., który, przeciwstawiając się racjonalizmowi epoki oświecenia, ukazywał wizję świata pełnego niezwykłych zjawisk nadprzyrodzonych; autor głośnego romansu grozy Mnich (1796, wyd. poi. 1964); pisał też dramaty oraz ballady pod wpływem romantyzmu niemieckiego. LEWIS [lyys] PERCY WYNDHAM (1882-1957), ang. pisarz, krytyk lit., malarz; wydawca awangard. czasopism lit. (z E. Poundem "Blast" 1914-15); sympatie dla faszyzmu i A. Hitlera zraziły do niego środowisko lit.; gł. przedstawiciel wortycyzmu, kierunku łączącego elementy kubizmu i futuryzmu, którego lit. wyrazem stała sięsatyr.-groteskowa powieść 7ar/-(1918); pisał także opowiadania, powieści, eseje i artykuły polemiczne, szkice autobiogr. (Rude Assign-ment'\950}. LEZAMA LIMA [lęsama l.] Jose (1910-76), pisarz kubański; poezje hermetyczne (zbiór Muerte de Narciso 1937); gł. utwór — Raj (1966, wyd. pol. 1979) — powieść w warstwie językowej nawiązująca do poetyki hiszp. baroku, jej kontynuację stanowią: powieść Op-piano Licario (1977, wyd. pol. 1982) oraz zbiór tekstów prozatorskich Jaskółki i kraby (1976, wyd. pol. 1986); ponadto szkice lit. (wybór pol. Wazy orfickie 1977); pol. wybór poezji Nieosiągalne powraca (1989). LI KIJONG, pseud. Minczhon (1895-1984), pisarz koreań.; współorganizator Związku Ko-reań. Pisarzy Proletariackich; autor nowel i powieści hist. z życia chłopów, m.in. Ttang (d. 1-2 1948-60, przekł. pol. cz. 1, 1955), Min-mjonyri (pol. przekł. "Kontynenty" 1990 nr 1); publicystyka. LI TAIBAI, Li Taj-po (701-762), poeta chin.; jeden z najwybitniejszych liryków; twórczość jego cechuje prostota stylu, romantyczność nastroju i umiejętność ukazywania prawdy i piękna życia; zachowało się ok. 1000 utworów; tłumaczone na wiele języków; poi przekt. w Antologii literatury chińskiej (1956). L'HERMITE TRISTAN [lermjt ~ta] -r Tristan L'1-lermite Francois. LIBANIOS, Libaniusz (314-393), retor gr,; działał w Konstantynopolu, Nikomedii, od 354 — w Antiochii; przyjaciel ces. Juliana Apostaty; nieprzychylny chrześcijaństwu, zaliczał jednak do swych uczniów chrześcijan, m.in. -> Jana Chryzostoma, Bazylego Wielkiego i Teodora z Mopsuestii; był attycystą, zwolennikiem stylu prostego; autor ponad 100 mów, deklamacji (tj. mów fikcyjnych) i ćwiczeń retorycznych, streszczenia mów Demostenesa i jego życiorysu oraz ponad 1500 listów — źródła do poznania współcz. życia (wyd. pol. Wybór mów 1953). 330 LIM LIBER SUDA, Księga Suda, Suidas, najobszerniejszy bizant. słownik encyklopedyczny z końca X w., zawierający 30 tyś. haseł z zakresu słownictwa, gramatyki, biografistyki, geografii, przyrodoznawstwa, filozofii i teologii, a zwł. literatury gr. i bizant.; mimo wielu błędów L.S. jest cennym źródłem do poznania literatury gr.; kwestia autorstwa słownika pozostała nie wyjaśniona. LICHONOSOW WikTOR l. (ur. 1936), pisarz roś.; proza z akcentami krytyki współcz. cywilizacji przem.-techn.; zbiory opowiadań psychol.; opowieść autobiogr. Na dołgojupamiat'(\969}, powieść Kogda że my wstrietimsia? (1978). LICHTENBERG GEORG CHRISTOPH (1742-99), niem. satyryk, aforysta i krytyk sztuki; przedstawiciel oświecenia; twórca i jeden z najwybitniejszych przedstawicieli niem. aforystyki (zbiór Bemerkungen vermischten Inhalts 1800-06, pol. wybór Aforyzmy 1970). LICZUTIN WŁADIMIR W. (ur. 1940), pisarz roś.; przedstawiciel tzw. prozy wiejskiej; w opowiadaniach i opowieściach tematycznie związanych z rodzimymi okolicami wybrzeża Morza Białego ukazuje losy mieszkańców w przełomowych momentach hist. (wojna, kolektywizacja); m.in. zbiór opowiadań Czas wesela (1975, wyd. pol. 1987). LIDIN WŁADIMIR G., właśc. W.G. Gomblerg (1894-1979), pisarz roś.; wczesne nowele pod wpływem A.P. Czechowa i I.A. Buńina; powieści o inteligencji roś. [Dwie żyzni 1950, Daleki/ drug 1955); wspomnienia Ludzie i spotkania (1957, wyd. pol. 1969); pol. wybór opowiadań z lat 1955-61 Wrzesień — pora jesieni (1964). LIDMAN SARA ADELA (ur. 1923), pisarka szwedz.; w powieściach łączy nastrój baśniowy z realizmem i krytyką spot. (Bagienne maliny 1955, wyd. pol. 1965, Z pięcioma brylantami 1964, wyd. pol. 1968, Yredens barn 1979); w książce podróżniczej Rozmowy w Ha-noi (1966, wyd. pol. 1968) zawarła opis walki Wietnamczyków z okresu wojny wietn.; poezje, sztuki, reportaże. LIDNER BENGT (1757-93), poeta szwedz.; gł. przedstawiciel szwedz. poezji sentymentalnej; poemat Grefyinnan Spartaras dód (1783), tragedia Erik XIV (1782, wyd. 1800) napisana pod wpływem twórczości W. Szekspira; bajki, opera (Medea 1784), oratorium. LIE [li:] JONAS (1833-1908), pisarz norw.; autor poczytnych opowiadań marynistycznych (Rut- land 1880), kronik rodzinnych (Mieszkańcy Gilje 1883, wyd. pol. 1896), realist. powieści społ. (Otchłań 1884, wyd. pol. 1904, Niobe 1893, wyd. pol. 1896) oraz baśni lud. (Trold 1891-92). LIIV JUHAN (1864-1913), est. poeta i nowelista; liryka osobista, krajobrazowa, patriotyczna (zbiór Luuletused 1909); w zbiorach nowel i opowiadań zawarł wysoko cenione obrazy z życia est. wsi (m.in. Vari 1894), podejmował także problematykę egzystencjalną (m.in. Elu sugavusest 1909). LILIENCRON [~kro:n] DETLEV VON, wtaśc. Friedrich Axel von Lillencron (1844-1909), poeta niem.; oficer armii prus.; liryk impresjonista; zbiory wierszy, m.in. Adjutantenritte (1883) o tematyce wojennej; ballady, liryki, m.in. Der Haideganger (1890); Kriegsnovellen (1895), w których przejawiał naiwny entuzjazm wojenny. LILIJEW NikOŁAJ, wtaśc. N. Popiwanow (1885-1960), poeta bułg.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu butg.; autor miniatur lirycznych inspirowanych twórczością symbolistów franc. (zwł. P. Verlaine'a), wierszy utrzymanych w nastroju dekadenckim (zbiory Ptici w nosztta 1919, Łunni pełna 1922), poematów lirycznych (Zad stenata 1923, Ahasfer 1924, Rodina 1925), wyrażających poczucie klęski i lęku o losy świata, a także cyklu Pri morelo (1934), osnutego na motywach egzotycznych i baśniowych; po 1944 wyłącznie twórczość przekładowa (poezja niem. i franc., arcydzieła dramaturgii świat.); ponadto recenzje i artykuły o literaturze i teatrze zachodnioeuropejskim. ULLO [lylo"] GEORGE (1693-1739), dramato-pisarz ang.; reprezentant mieszczańskiej "tragedii domowej"; pisał prozą (Kupiec londyński 1731, wyd. pol. w: Angielski dramat mieszczański XVIII w. 1955) oraz białym wierszem (Fatal Curiosity 1736). LIMA BARRETO AFONSO HENRIQUES DE (1881-1922), pisarz brazyl.; realist. powieści o zabarwieniu impresjonist. z życia Rio de Janeiro (Smutny koniec Polikarpa Ouaresmy 1915, wyd. pol. 1984), ponadto opowiadania. LIMONOW EDUARD, wtaśc. E.W. Sawienko (ur. 1943), roś. prozaik i poeta; 1974 emigrował do USA, następnie osiadł w Paryżu; często przebywa w Rosji, angażując się po stronie organizacji nacjonalistycznych; zdobył rozgłos 331 LIN jako autor skandalizujących powieści obyczajowych Eto ja, Ediczka (1979), Palacz (1986), pisze także utwory oparte na motywach autobiogr. Podrostok Sawienko (1983), U nas była wielikaja epocha (1989). LINDEGREN ERIK JOHAN (1910-68), poeta szwedz.; gł., obok K. Vennberga, twórca lat 40.; tworzy) pod wpływem poezji Th.S. Eliota; świadomie rozbita klas. forma, np. sonetu, przepełniona jest symbol., często surrealist. obrazami; zbiór mannem utan vag (1942, wybór pol. w antologii W sali zwierciadeł 1980); krytyka lit., przekł. (m.in. poezji Z. Herberta), libretta operowe. LINDGREN ASTRID (ur. 1907), pisarka szwedz.; autorka popularnych powieści dla dzieci i młodzieży, w których moralizatorstwo zastąpiła humorem i celną obserwacją psychol.-obyczajową; m.in. F/z/a Pończoszanka (1945, wyd. pol. 1961), Dzieci z Bullerbyn (1946, wyd. pol. 1957), Mio, mój Mio (1954, wyd. pol. 1968), Bracia Lwie Serce (1973, wyd. pol. 1985), Ronja córka zbójnika (1981, wyd. pol. 1988). LINDGREN TORGNY (ur. 1938), pisarz szwedz.; w twórczości łączy wątki legendarne, bibl. i hist., posługuje się fantazją i alegorią (powieści: Bat Seba 1984, Legender 1986, Karleks-guden Fró 1988); powieść Ormens vag pd halleberget (1982) — pisana wysublimowanym językiem artyst, i dialektem, której tematem jest rzeczywistość chłopska z ubiegłego stulecia podniesiona do rangi symbolu bibl.; także poezje. LINDORM ERIK (1889-1941), poeta szwedz.; początkowa twórczość pełna rewol. patosu i krytyki społ., następnie melancholijna liryka osobista, w której dominują opisy miłości; zbiory poet.: Min varld (1918), Domedagar (1920), Bekań nelser (\922), Pa march (1934); dramaty, felietony, recenzje. LINDOUIST [Ijnkwist] SVEN (ur. 1932), prozaik szwedz.; także podróżnik, reporter, polityk; w aforystycznych artykułach wyraża aprobatę codzienności; publikacje prezentujące problematykę Trzeciego Świata, m.in. Asiatisk ef-farenhet (1964), Latinamerika infór 70-talet (1969). LINDSAY [lyndzy] JACK (1900-90), ang. prozaik i poeta^ pochodzenia austral.; związany z ang. ruchem robotn.; działacz świat. Ruchu Obrońców Pokoju; zbiór wierszy On Guard for Spain (1937), powieści hist. o ruchach rewol. (Opowieść o roku 1649 1938, wyd. pol. 1951, Łuny nad Smithfieid 1950, wyd. pol. 1951), monografie, studia z historii kultury, przekłady poezji antycznej. LINDSAY [lyndzy] NICOLAS VACHEL (1879-1931), poeta amer.; moralista i mistyk, głosiciel utopijnej "ewangelii piękna"; piewca plebejs-kich ideałów amer. demokracji, nawiązywał do lud. poezji balladowej; zbiory wierszy (Rhy-mes to Be Traded for Bread 1912), poematy (Generał William Booth Enters into Heaven 1913, Kongo 1914, przekł. pol. ,,Twórczość" 1946 nr 7-8); pol. wybór Poezje wybrane (1977). LINDSAY [lyndzy] NORMAN (1879-1969), austral. powieściopisarz i grafik-ilustrator; w psychol.- satyr. powieściach piętnował wiktoriańską obyczajowość ówczesnego społeczeństwa austral., przeciwstawiając jej ideał biol. akceptacji życia (The Cautious Amorist 1932, Agę of Consent 1938, The Cousin from Fiji 1945). LINECKI ICCHAK-JOEL (1839-1915), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Ukrainy; radykalny orędownik oświecenia żyd. (has-kali), zyskał sławę ciętą i zjadliwą powieścią satyr. DOS pojlisze jingi (1869), skierowaną przeciwko ruchowi chasydzkiemu. LINHART ANTON TOMAZ (1756-95), słoweń. komediopisarz i historiograf; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli racjonalistycznego kręgu słoweń. działaczy oświeć, skupionych wokół mecenasa kultury, barona 2. Zoisa; autor pierwszych słoweń. utworów dram. — komedii Źupanova Micka (1790), będącej przeróbką sztuki J. Richtera D/e Feldmunie oraz Ta veseli dań, ali Matićek se żeni (1790), wzorowanej na Weselu F/gara P.A.C. Beau-marchais'ego; pierwsza próba kryt.-nauk. przedstawienia dziejów Słowenii Yersuch einer Geschichte von Krain... (t. 1-2 1788). LINHARTOVA VERA (ur. 1938), pisarka czes.; jako krytyk sztuki współpracowała 1962-66 z reaktywowaną praską grupą Surrealisticka skupina; od 1968 na emigracji we Francji; autorka eksperymentalnych powieści, w których, za pomocą oryginalnych konstrukcji językowych, wyrażała poczucie alienacji jednostki w społeczeństwie (Rozprawa o zdviźi 1965, Dum daleko 1968, Portraits carniyores 1982). LINKLATER [lynklejta'] ERIC (1899-1974), pisarz szkoc.; powieści łotrzykowskie o akcji 332 LIW przygodowej i zabarwieniu satyr.-groteskowym (Juan in America 1931, Juan in China 1937, Priyate Angelo 1946), biografie, autobiografie The Mań on My Back (1941) i A Year of Space (1953), opowiadania i wiersze dla dzieci. LINNA VAINO VALTTERI (ur. 1920), pisarz fiń.; rozgłos zyskał powieściami antywojennymi (o wojnie fiń.-radz. 1941-44 Nieznany żołnierz 1954, wyd. pol. 1986; o wojnie domowej 1918 Tu, pod Gwiazdą Polarną, t. 1-3 1959-62, wyd. pol. 1974- 77), odznaczającymi się wnikliwością psychol. i znajomością mentalności narodu fiń.; eseje. LINNANKOSKI JOHANNES, właśc. Yihtori Pel- tonen (1869-1913), pisarz fiń.; autor popularnych powieści romant. z życia wsi [Krwawy kwiat 1905, wyd. pol. 1909), osnutych na wątkach autobiogr., zawierających także elementy krytyki społ. (Zbiegowie 1908, przekł. pol. fragmentów 1933); dramaty o tematyce bibl. (Simson ja Delila 1911). LINS DO REGO [linz du rręgu] JOSE (1901-57), pisarz brazyl.; powieści ilustrujące przemiany i konflikty społ. zachodzące w patriarchalnej wsi pn.-wsch. Brazylii pod wpływem rodzących się form gospodarki kapitalist., m.in. Fogo morto (1943), Cangaceiros (1953); wspomnienia oraz książki dla dzieci. LINS [linz] OSMAN (1924-78), pisarz brazyl,; początkowo powieści społ.-obyczajowe (O yisitante 1955, O fiel e a pedra 1961), w późniejszych widoczne wpływy eksperymentalnej poetyki franc. nurtu nowej powieści (Avalova-ra 1973, Nove, novena 1975, A rainha etos carceres da Grecia 1976); ponadto sztuki teatr., wspomnienia z podróży, eseje o literaturze brazylijskiej. LIPATOW WIŁ W. (1927-79), pisarz roś.; powieści i opowiadania psychol.- i społ.-obyczajowe, tematycznie związane z Syberią: Ostatni dzień życia (1963, wyd. pol. 1965), Wiejski Sherlock Holmes (1967, wyd. pol. 1969), Lato zielonej gwiazdy (1971, wyd. pol. 1973), Me wygra się z miłością (1978, wyd. pol. 1989). LIPKIN SIEMION l. (ur. 1911), roś. pisarz i tłumacz; liryka refleksyjna o klas. formie (zbiory wierszy Oczewidiec 1967, Wola 1981); 1979 na znak protestu wystąpił ze Związku Pisarzy Radź.; publikował za granicą i w samizdacie; autor powieści opartych na motywach autobiogr. Diekada (1983), Zapiski żilca (1992); przekł. poezji Wschodu. LISAN AD-DIN IBN AL-CHATIB -+ Ibn al- -Chatib, Lisan ad-Din. LISPECTOR [lispektor] CLARICE (1925-77), pisarka brazyl.; twórczość przeniknięta pesymizmem, pozostająca pod wpływem egzys-tencjalizmu, stanowi refleksję na temat losu ludzkiego; powieści, m.in. nowatorska Perto de coracao salvagem (1944) wprowadzająca do literatury brazyl. monolog wewn., Godzina gwiazdy (1977, wyd. pol. 1987), opowiadania, kroniki. LISTY CIEMNYCH MĘŻÓW ->• Epistolae ob-scurorum yirorum. LIU XIANG, Liu Siang (80-9 p.n.e.), ojciec Lin Xina, pisarz chin., autor zbioru anegdot i przy- powieści; wydawca traktatu hist.-polit. z III w. p.n.e.; posądzony o fałszowanie dawnych ksiąg i dokumentów dla uzasadnienia praw uzurpatora Wang Nanga; rozpoczął prace nad katalogiem biblioteki cesarskiej, kontynuowane przez swego syna. LIU XIE, Llu Śle (ok. 466-505), pisarz chin.; autor traktatu teoret.-lit. Wenxin diaolong zawierającego zasady klasyfikacji genealogicznej. LIU XIN, Liu Sin (46 p.n.e-23 n.e.), syn Liu Xianga, chin. uczony i bibliograf; kontynuował i zakończył prowadzone przez swego ojca prace nad katalogiem biblioteki cesarskiej; pracował nad rekonstrukcją klas. ksiąg kon-fucjańskich zniszczonych 213 p.n.e. LIU ZONGYUAN, Liu Cung-juan (773-819), pisarz chin.; ceniony gł. jako prozaik, pisał także poezje; utwory jego słyną z pięknych opisów przyrody; przekł. pol. Opowieści i łowcy wężów w Antologii literatury chińskiej (1956). LIYELY [lajwiy] PENELOPE (ur. 1933), pisarka ang.; z wykształcenia historyk; autorka powieści psychol., ukazujących świat wewn. przeżyć kobiety, osadzonych w realiach społ.-obycza-jowych ostatniego półwiecza (Droga do Lich-fieid 1977, wyd. pol. 1990, Treasures of Time 1978, According to Mark 1984, Moon Tiger 1987); książki dla dzieci. LIWADITIS TASOS (ur. 1922), poeta gr.; 1947-51 więzień polit.; w twórczości o wątkach społ. i polit. odzwierciedla dramaty swojego pokolenia, przechodząc od liryki rewol. do tonów osobistych (zbiory wierszy Fisai sta stawrodromia tu kosmu 1953, Nichterinos episkieptis 1972, Enchiridio eftanasias 1979); 333 LIW opowiadania, pol. przekt. w antologiach, m.in. Nowe przestrzenie /kara (1972,1980), Latarnie Posejdona (1978). LIWIUSZ, Tltus Llylus (59 p.n.e-17 n.e.), historyk rzym.; najwybitniejszy przedstawiciel prozy okresu augustowskiego; autor 142 ksiąg Dziejów..., historii Rzymu od czasów legendarnych do 9 r. n.e. (wyd. pol. w wyborze 1955, całość: 1968-82); zachowane księgi: 1-10 (do 293 r.), 21-45 (lata 218-167), fragmenty ksiąg 91 i 120, ponadto zwięzłe wyciągi z poszczególnych ksiąg, tzw. periochae, z IV w., z wyjątkiem ksiąg 136 i 137. Dzieło, wyraz głębokiego patriotyzmu L., było pochwałą przeszłości Rzymu i starorzym. cnót przodków, miało wykazać opatrznościową rolę jednostki w dziejach państwa, a państwa w dziejach ludzkości, pomijało natomiast sprawy gosp., społ. i ustrojowe; ma duże zalety lit. (mowy, opisy); popularne za życia autora, naśladowane przez jego następców, stało się wzorem dla historyków okresu odrodzenia. LIWIUSZ ANORONIKUS, Luclus Livius And-ronicus (ok. 284-ok. 204 p.n.e.), pierwszy poeta rzym., Grek; wyzwoleniec; tłumacz Odysei wierszem saturnijskim; wystawienie gr. tragedii i komedii w jego przeróbce łac. uważa się za początek literatury rzym. (240); przyczynił się do stworzenia podstaw języka poet. w dramacie, epice i liryce; ze sztuk scenicznych LA, opartych na wzorach gr., zachowały się drobne fragmenty i kilka tytułów. LIZJASZ (ok. 445-380 p.n.e.), gr. retor i logo-graf, zaliczany do kanonu 10 mówców attyc-kicn; pisał mowy na zamówienie klientów, ponieważ będąc metojkiem nie mógł występować publicznie; z wielkiej liczby jego mów sądowych, polit. i popisowych zachowały się 34, w tym 25 w całości; język ich, pozornie pozbawiony figur retorycznych, uchodził za wzór tzw. stylu prostego; w Rzymie augustowskim L. znalazł naśladowców wśród attycys-tów; miał wyjątkową zdolność wyrazistego przedstawiania charakterów i dostosowywania do nich stylu wymowy. LLEWELYN [luelyn] RICHARD, wtaśc. R. David Vlvlan Llevelyn LIoyd (1906-83), pisarz walijski, tworzący w języku ang.; zajmował się też produkcją film.; popularność zdobył realist.--spot. powieścią z życia walijskich górników How Green Was My Yalley (1939); ponadto powieści z okresu II wojny świat., dramaty. LLULL [Ijul] RAMÓN -> Lullus Raimundus. LO-JOHANSSON [lu:ju:~] IVAR KARL (1901-90), pisarz szwedz.; twórca tzw. szkoły fornalskiej w literaturze szwedz., której celem był nie tylko lit. opis środowiska, ale i walka o poprawę warunków socjalnych i materialnych fornali; wiele powieści o tematyce społ. (m.in. Rya-Rya 1939, wyd. pol. 1968; Soldaten 1959), powieści często z elementami auto-biogr. (m.in. Człowiek bez nazwiska 1951, wyd. pol. 1974, Domokrążca 1953, wyd. pol. 1980); także opowiadania, eseje. LODGE [lodź] DAVID JOHN (ur. 1935), ang. krytyk lit. i powieściopisarz; w swych pracach przyczynił się do wprowadzenia eur. myśli teoretycznolit. do rodzimej nauki o literaturze; interesuje się zwł. teorią powieści (Language of Ficfion 1966, The Novelist at the Crossroads 1971, Working with Structuralism 1981); jako pisarz zdobył sławę celną satyrą na społeczność akademicką (Zamiana 1975, wyd. pol. 1992; Mały światek: romans akademicki 1984, wyd. pol. 1992); ponadto British Mu-seum w posadach drży (1965, wyd. pol. 1992) i Gdzie leży granica? (1978, wyd. pol. 1993) — o problemach Kościoła katol. w W. Brytanii w latach 70. LODGE [lodź] THOMAS (1558-1625), ang. poeta, dramatopisarz i podróżnik; upamiętnił się jako autor romansu Rosałynde... (1590), z którego W. Szekspir zapożyczył kilka postaci do swej komedii Jak wam się podoba. LOFTING [~tyn] HUGH (1886-1947), pisarz amer., urodzony i wychowany w W. Brytanii; autor cyklu popularnych książek dla dzieci, m.in. Doktor Dolittie i jego zwierzęta (1920), Podróże Doktora Dolittie (1924) — wyd. pol. 1934-37. LOHENSTEIN [lo:enszta'n] DANIEL CASPER VON (1635-83), pisarz niem.; tworzył w epoce baroku; syndyk Wrocławia; autor pełnych patosu i okrucieństwa tragedii hist. (m.in. Cleopatra 1661, Agripina 1665) oraz wielkiej powieści hist. Grossmutiger Feldherr Arminius (1689-90). LONDON [landon] JACK, właśc. John Griffith London (1876-1916), pisarz amer.; wiódł awanturnicze życie trampa, marynarza, kłusownika, poszukiwacza złota; samouk; idee socjalist. łączył z teorią walki o byt i kultem silnych indywidualności, naturalizm z przygodową romantyką (tłem jego utworów, w znacznej mierze autobiogr., są zwykle morza pd. i Alaska); gł. powieści: Zew krwi (1903, wyd. pol. 1921), Wilk morski (1904, wyd. pol. 1922), 334 LOR Biały kieł (1906, wyd. pol. 1926), Martin Eden (1909, wyd. pol. 1923), Bellew Zawierucha (1912, wyd. pol. 1925 pt. Wyga, przekł. pełny 1959), John Barleycorn, czyli Wspomnienia alkoholika (1913, wyd. pol. 1926); ponadto nowelistyka, powieść społ. Mieszkańcy otchłani (1903, wyd. pol. 1957) i utopijna Żelazna Stopa (1907, wyd. pol. 1923), traktaty społeczne. LONGFELLOW [lonfelo"] HENRY WADSWORTH (1807-82), poeta amer.; niezwykle popularny za życia; epigon romantyzmu, próbował stworzyć amer. epikę nar., poszukując inspiracji zarówno w tradycji hist. i folklorze swego kraju, jak w eur. literaturze i mitologii; epos o pótlegendarnym wodzu Indian Pieśń o Hajawacie (1855, wyd. pol. 1861, nowy przekł. 1960), wzorowany na fiń. eposie nar. Katowali; sentymentalna i moralizująca liryka, ballady, kontemplacyjne sonety, romanse prozą. LONGLEY [loniy] MICHAEL (ur. 1939), poeta irl.; liryka krajobrazowa i osobista, nie pozbawiona wątków społ., skoncentrowana zwł. na sprawach rodziny; wiersze L. cechuje klasyczny umiar, obiektywizm, precyzja opisu i oszczędność środków wyrazu; poeta umiejętnie łączy tradycyjne wzorce z kolokwialnością języka; (zbiory: No Continuing City 1969, Ań Exploded View 1973, Mań Lying on a Wali 1976, The Echo Gate 1979, Poems 1963-83 1985). LONGOS (II w.), pisarz gr.; autor romansu pasterskiego Dafnis i Chloe (wyd. pol. 1962); opowieść, tłumaczona na wiele języków, wywarła wpływ na literaturę europejską. LÓNNROT [~ru:t] ELIAS (1802-84), fiń. poeta, badacz literatury fiń., językoznawca; zebrał, oprać, i wydał zbiór legend i pieśni lud. -> Katowała (1835, 1849); runy liryczne zebrał w zbiorze Kantelefar (t. 1-3 1840-41); także autor zbiorów przysłów i zagadek lud. oraz słownika szwedz.- fińskiego. LOPE DE RUEDA [l. de rr"eda] ->• Rueda Lope de. LOPE DE VEGA -> Vega Carpio Lope Felix de. LOPES [lopesz] FERNAO (13807-1459?), kronikarz portug.; sekr. Jana l i jego synów; od 1418 zarządca archiwum król.; oprać, kroniki panowania wszystkich królów portug. (do 1411), szeroko wykorzystując i cytując starsze materiały źródłowe; zachowane obszerne kroniki o Piotrze l, Ferdynandzie l i Janie l (wybór pol. Kronik/królewskie 1983) cechuje dążenie do obiektywizmu i hist. rzetelności, a także barwność narracji, której lit. walory zostały wysoko ocenione przez historyków literatury. LÓPEZ DE AYALA [lopeł de ajala] ADELARDO (1828-79), hiszp. pisarz i polityk; uczestnik rewolucji 1868; wielokrotny min. Alfonsa XII; od 1878 przewodniczący Kongresu; początkowo pisał romant. dramaty hist., później — realist. komedie moralizatorskie o silnych akcentach satyr. (El tanto por ciento 1861); poezje. LÓPEZ DE AYALA [lopet de ajala] PERO (1332-1407), hiszp. polityk, kronikarz i poeta; od 1398 wielki kanclerz królestwa Kastylii; kroniki o dużych wartościach hist. i lit., dotyczące panowania Piotra l Okrutnego, Henryka II, Jana l i Henryka III (lata 1350-95); tłumacz utworów Liwiusza (na którym się wzorował) i Boecjusza; autor poematu satyr.-moralnego Rimado de pałacie. LÓPEZ DE MENDOZA [lopeł de ~do SantiIIana Ińigo Ló-pez de Mendoza, markiz de. LÓPEZ-PICÓ [lopet piko] JOSEP MARIA (1886-1959), kataioński poeta i eseista; jeden z g3. przedstawicieli modernizmu w literaturze katalońskiej; 1915 założyciel i red. nacz. pisma lit. "La Reyista"; związany z ruchem katol.; bogata twórczość obejmuje m.in. poezje rel. i epigramaty oparte na wzorach gr.-rzym.; nawiązywał do metaforyki w stylu L. de Gón-gory; gł. zbiory: Poemes del port (1911), Elegia (1925), E/s mofius de la rosa (1947); eseje (m.in. Moralitats i pretextos, t. 1-5 1917-28). LORCA [lorka] FEDERICO GARCIA -> Garcia Lorca Federico. LORENC KITO (ur. 1938), wnuk J. Lorenca- -Zaleskiego, poeta łużycki, piszący w języku dolno- i górnołużyckim, a także niem.; liryka refleksyjno-intelektualna, nowocz. pod względem formy; zbiory: Nowe ćasy - nowe kwasy (1961), Kluće a puce (1971), Ty porno mi (1988); prace kryt. z zakresu literatur stów.; poi. przekt. wierszy w Antologii poezji łużyckiej (1960), również eseju w antologii We własnych oczach (1977). LORENC-ZALESKI JAkUB (1874-1939), pisarz górnołużycki; od 1924 prezes Kota Pisarzy 335 LOR Łużyckich; autor alegor. powieści patriotycznej Kupa zabytych (1931), opowiadań hist. (m.in. Serbscy rjekowje 1922), a także nie dokończonej powieści autobiogr. W putach wosuda (1957). LORRIS [lorjs] GUILLAUME DE -> Roman de la Rosę, Le. LOTI PIERRE, wtaśc. Julien Viaud (1850-1923), pisarz franc.; oficer marynarki franc.; autor impresjonist. powieści, opartych na wrażeniach wyniesionych z życia na morzu (Rybak islandzki 1886, wyd. pol. 1888) i egzotycznych podróży (Rozczarowanie 1906, wyd. pol. 1907). LOUNELLA PEKKA ELIAS (ur. 1932), fiń. prozaik i poeta; porusza problem rozwoju intelektualnego młodego pokolenia, nie uznającego narzucanych mu autorytetów (Rautainen nu-oruus 1976); dramaty, sztuki telew., słuchowiska, reportaże, felietony, eseje, polemiki. LOUYS [l"i] PIERRE, właśc. P. Loilis (1870-1925), pisarz franc.; przedstawiciel symbolizmu; autor zbiorów wierszy, poematów prozą (Pieśni Bilitis 1894, wyd. pol. 1920), opowiadań oraz powieści zabarwionych erotyzmem (Afrodyta 1896, wyd. pol. 1902; Przygody króla Pauzo/a 1898, Kobieta i pajac 1901, łączne wyd. pol. 1978). LOYECRAFT [ląwkra:ft] HOWARD PHILLIPS (1890-1937), pisarz amer.; prekursor fantastyki nauk., uprawiał gł. fantastykę grozy; osadzając akcję większości utworów w Nowej Anglii, łączył znajomość realiów kulturowych i geogr. tego regionu z własną wizją pradziejów Ziemi (stworzył tzw. mitologię Cthulhu); za życia publikował niemal wyłącznie w czasopismach; opowiadania, np. tomy The Weird Shadow Oi/e/" Innsmoufh and Other Stor/es of the Supernatural (1944), The Haunter of the Dark and Other Ta/es of Horror (1951) i krótkie powieści, m.in. The Case of Charles Dexter Ward (1952), At the Mountains of Madness and Other Novels (1964). LOVELACE [lawlejs] RICHARD (1618-58), poeta ang.; rojalista; słynny z urody i elegancji (od jego nazwiska określenie "Iowelas"); autor liryków miłosnych łączących tradycje elżbie-tańskiej poezji dworskiej z wpływami barok. szkoły metafizycznej, której przedstawiciele uprawiali lirykę refleksyjną, łącząc intelek-tualizm z wyszukanymi środkami ekspresji stylistycznej (zbiory Lucasta 1649, Lucasta: Posthume Poems 1659); przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). LOWELL [lo"el] AMY (1874-1925), amer. poetka i krytyk lit.; należała do twórców imagizmu, kierunku poet. postulującego swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu; eksperymentowała w sferze złożonej formy wiersza wolnego, określanego mianem "prozy polifonicznej" (zbiór Sword Blades and Poppy Seed 1914); programowa rozprawa Tendencies in Modern American Poetry (1917), biografia John Keats (1925). LOWELL [lo"el] JAMES RUSSELL (1819-91), amer. pisarz i krytyk lit.; w młodości zwolennik R.W. Emersona, liberał i przeciwnik niewolnictwa, u schyłku życia konserwatysta; 1857-61 pierwszy red. miesięcznika lit. "Atlantic Monthly"; poematy satyr.-polemiczne A Fable for Critics (1848), The Biglow Papers (1848,1867), morali- zująca liryka, erudycyjna eseistyka literacka. LOWELL [lo^el] ROBERT TRAILL SPENCE (1917-77), poeta amer.; wywodził się z kręgu ,,poetów konfesyjnych", tworzących od pół. lat 50. do końca lat- 60.; w liryce osobistej i rel.-filoz. podejmował moralistyczną krytykę współcz. kultury i amer. tradycji hist. (zbiory wierszy: Lord Weary's Casfle 1946, Day by Day 1977; tom autobiogr. utworów wierszem i prozą Life Sfudies 1959; pol. wybory Wiersze 1973, Poezje 1986); trylogia dram. Chwata sztandaru (1965, wyd. pol. 1974), przekłady, eseje (Collected Prose- \987). LOWRY [la"ery] MALCOLM (1909-57), pisarz ang.; w twórczości utrwalił własne przeżycia z pobytu w Meksyku (1936-38) i Kolumbii Bryt. (1940-54); najwybitniejszym dziełem, w znacznym stopniu autobiogr., jest powieść Pod wulkanem (1947, wyd. pol. 1963), utwór zbliżony techniką narracji do poetyki prozy J. Joyce'a, aluzyjny, wieloznaczny, w którym L. podjął szeroko rozumianą, wspótcz. problematykę ideowo-moralną; ponadto powieść Ultramarine (1933), opowiadania z tomu Hear Us, O Lord, from Heaven Thy Dwelling Place (1961) oraz wyd. pośmiertnie szkic do powieści Dark as the Grave... (1968). LU KUN, Lu Siin, właśc Zhou Shuren (1881-1936), chin. pisarz, krytyk lit., działacz społ.; uczestnik ,,ruchu 4 maja" (1919); autor opowiadań, poezji, pierwszej historii chin. prozy narracyjnej, esejów i rozpraw kryl; pol. wybór nowel Opowiadania (1951) i Wieś rodzinna (1951) oraz przekł. w ,,Przeglądzie Orientalistycznym" (1956, 1959). LU YOU, Lu Ju (1125-1210), poeta chin.; autor wierszy podejmujących różnorodną te- 336 LUK matykę (przeżycia osobiste, wyprawy wojenne, miłość do ojczyzny, piękno przyrody); historia dynastyczna Nan-Tang szu. LUCEBERT, wtaśc. Lubertus Jocobus Swa-answijk (1924-94). hol. malarz i poeta; przywódca awangard, grupy lit. Vijftig; eksperymentalna poezja oddająca niepokój wewn. wspótcz. człowieka; zbiory poet. Gedichten 1948-63 (1965) i Yerzamelde gedichten (t. 1-2 1974). LUCIĆ HANIBAL (ok. 1485-1553), poeta chorw.; patrycjusz z wyspy Hvar na Adriatyku; autor wierszy miłosnych w stylu F. Petrarki i P. Bem-ba oraz pierwszego chorw. dramatu świeckiego o tematyce rodzimej (Robinja, druk w: Składania izvarsnih p/sam raziicih 1556). LUCYLIUSZ, Gaius Lucilius (ok. 180-102 p.n.e.), poeta rzym.; twórca satyry rzym. jako gatunku lit.; autor zbioru Saturae (30 ksiąg) zawierającego oprócz wierszy dowcipnych i złośliwych także utwory o tematyce filoz., krytycznolit., dotyczące spraw językowych itp.; początkowo pisane w różnych metrach, później w heksametrze jako metrum obowiązującym; zachowane ok. 1300 wersów. LUDLUM [ladlem] ROBERT (ur. 1927), powieś-ciopisarz amer.; autor licznych popularnych powieści sensacyjnych, których tematem są najczęściej międzynar. spiski (m.in. Weekend z Ostermannem 1972, wyd. pol. 1993, Przesyłka z Salonik 1976, wyd. pol. 1990, Tożsamość Bourne'a 1980, wyd. pol. 1990); cechuje je schematyzm fabuły oraz żywa narracja i drastyczne opisy krwawych porachunków. LUDWIG [ly:twyś] EMIL (1881-1948), pisarz niem.; autor poczytnych powieści biogr.: Napoleon (1925, wyd. pol. 1928), Nil. Życiorys rzeki (1935-37, wyd. pol. 1957); eseje Trzej tytani (1939, wyd. pol. 1948). LUDWIG [ly:twyś] OTTO (1813-65), niem. dra-matopisarz i prozaik; dążył do stworzenia dramatu niem. na miarę W. Szekspira [Shake-speare-Studien 1871); autor tragedii, m.in. U leśnych rubieży (1853, wyd. pol. 1913) skierowanej przeciw wszelkim ruchom rewol,; realist. opowiadania z życia prowincji D/e Heiferethei... (1854), powieść Zwischen Himmel und Erde (1855). LUDWIK Z GRENADY, błogosławiony, właśc. Luis de Sarria (1504-88), hiszp. pisarz i kaznodzieja, dominikanin; kazania i dzieła doktrynalne w duchu mistycznym (Libro de la oración y meditación 1554; Przewodnik grzesznych ludzi, t. 1-2 1556-57, wyd. pol. 1567; Abyś nie zapomniał, że jesteś chrześcijaninem 1561, wyd. pol. 1987), będące wzorem stylu harmonijnego, jasnego, naśladowanym przez wielu pisarzy; pisał też po łacinie (teoria oratorstwa Fthetorica ecciesiastica) i portu-galsku. LUGINSKA RITA (ur. 1933), tot. pisarka i tłumaczka; autorka humoryst. opowiadań Neej mań garam (1969), Gabalini iż dzwes ironijas merce (1970), książki o Polsce Poloneze pa Poliju (1973); przełożyła m.in. Lalkę B. Prusa, utwory J. Iwaszkiewicza (wybór 1967), J. Brzechwy, J. Przymanowskiego (Czterej pancerni i pies 1972), S. Lema; współautorka słownika pol.-łot. (1970). LUGONES LEOPOLDO (1874-1938), poeta ar-gent.; jeden z g3. przedstawicieli hispanoamer. modernizmu; różnorodna twórczość odznacza się bogactwem języka i metaforyki; przeszedł. od humanitarnej poezji w stylu V. Hugo (Las montańas de om 1897), poprzez sentymentalną melancholię w stylu P. Verlaine'a, lafor-gue'owską ironię (Lunario sentimental 1909), bukoliczną nutę patriotycznych Odas secula-res (1910), do prozaizmu (Romances de Rio Seco 1930); także eseje hist. i opowiadania. LUIS DE SARRIA ->• Ludwik z Grenady. LUKAĆ EMIL BOLESLAY (1900-79), słowac. poeta i tłumacz; 1933-39 sekr. Zrzeszenia Pisarzy Słowac., red. wielu czasopism; tworzył poezję neosymboliczną (zbiory Spoved"\922, Hymny k slave Hosudarovej 1926), w przededniu i w czasie II wojny świat, o akcentach katastroficznych (Moloch 1938, Babel 1944); tłumaczył poezję franc. oraz węgierską. LUKAN, Marcus Annaeus Lucanus (39-65), poeta rzym.; za udział w spisku Pizona zmuszony do samobójstwa; autor nie dokończonej epopei hist. o wojnie Cezara z Pompejuszem Wielkim — Pharsalia (tłum. pol. w XVII w.); L. zerwał w niej z zasadami epopei klas. (m.in. z ingerencją bogów w sprawy ludzkie) i nadał jej charakter polit.; przez zastosowanie realist. opisów, stylu silnie zretoryzowanego i niezwykłe zestawienie wyrazów L. stworzył dzieło na wskroś oryginalne, którym wywarł wpływ na epikę eur.; inne utwory L. nie zachowały się. LUKIAN(OS), Lucjan (ok. 120-po 180), gr. satyryk i retor z Samosat w pn. Syrii; począt- 22 — Słownik pisarzy świata 337 LUK kowo obrońca sądowy i mówca popisowy, przedstawiciel tzw. drugiej sofistyki; twórca nowego gatunku lit. — dialogu satyr.; zachowało się ok. 80 utworów o tematyce hist., filoz., etycznej, rel., lit.: ćwiczenia retoryczne i mowy popisowe (np. Pochwała muchy), utwory satyr, (np. Rozmowy heter), opowiadanie Lucjusz czyli Osioł, parodia romansu podróżniczego Historia prawdziwa, liczne epigramy oraz pisma na wpółfiloz., m.in. Rozmowy zmarłych i Wysprzedaż żywotów; dzieła L. zdobyty szczególną popularność w renesansie i oświeceniu, w Polsce — od pół. XVIII w.; Pisma wybrane (1957), Dialogi (t. 1-3 1960-66). K. HOLZMAN Studia o technice literackiej i osobowości twórczej Lukiana, Warszawa 1988. LUKRECJUSZ, Titus Lucretius Carus (ok. 97- ok. 55 p.n.e.), rzym. poeta i filozof; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli epikureiz-mu; w poemacie O rzeczywistości ksiąg 6, wyd. pol. 1923 (przekł. poet. pod tytułem O naturze wszechrzeczy, wyd. pol. 1957) dał przystępny wykład nauki Epikura; celem poematu było uwolnienie ludzkości od strachu przed śmiercią i bogami; w księgach l i II przedstawiających fizykę wykazał, że świat powstały przez łączenie się atomów nie wymaga ingerencji bogów, w III dowodził, że dusza jako materialna umiera wraz z ciałem, w IV przedstawił teorię postrzegania, w V — kosmologię, w VI — meteorologię; poemat L. jest ważnym źródłem poznania staroż. mate-rialistyczno-mechanistycznego poglądu na świat. K. LESNIAK Lukrecjusz, Warszawa 1960; J. KORPAN-TY Lukrecjusz: rzymski apostoł epiku reizmu, Wrocław 1991. LUKSS VALDIS (ur. 1905), poeta łot.; autor wierszy i poematów o tematyce rewolucyjnej i wojennej, m.in. Sniga śniegi (1943), S/ai/a (1958); uprawiał lirykę refleksyjną (Dzerves 1964); pisał także utwory poet. dla dzieci i młodzieży. LULLUS RAIMUNDUS, Ramón Llull, błogosławiony (ok. 1235-ok. 1315), kataloński filozof, teolog franciszkański i pisarz; tworzył także w językach łac. i arab.; znany polihistor (zw. doctor illuminatus); podjął próbę stworzenia systemu log. obejmującego wszystkie dziedziny wiedzy; skonstruował maszynę log. służącą do otrzymywania rozmaitych kombinacji pojęć; gf. praca filoz.: Ars magna generalis et ultima (ok. 1275); proza dydaktyczno-filoz. [Librę de la contemplació 1272), romans Blanquerna (1282-87); pierwszy poeta piszący w języku katalońskim (pieśni, poemat liryczny Desconhort ok. 1295). LUND NIELS (ur. 1949), pisarz duń.; realist. powieści i opowiadania, będące wyrazem buntu przeciw kulturze mieszczańskiej; powieść Dni z Kimem i Anną (1974, wyd. pol. 1980). LUNDBY [lynbu] VAGN (ur. 1933), pisarz duń.; autor realist. opowiadań o tematyce psychol. i społ. (wybór pol. w antologii Buty są ważne 1976); poezje, słuchowiska. LUNDELL ULF (ur. 1949), szwedz. muzyk rockowy, pisarz; autor popularnych powieści prezentujących pokolenie zbuntowanej młodzieży, tzw. stracone pokolenie; Jack (1976), wzorowana na utworze Wdrodze J. Kerouaca, i En varg sóker sin floch (1989). LUNDKYIST ARTUR NILS (ur. 1906), szwedz. pisarz, krytyk lit. i dziennikarz; wiceprzewodn. Świat. Rady Pokoju; czł. grupy Fem Unga, głoszącej bunt przeciw mieszczańskiej cywilizacji i kulturze, czołowy przedstawiciel pisarzy proletariackich (zbiory wierszy Głód 1928, Naket liv 1929), następnie pozostający pod wpływem romantyzmu, symbolizmu, a zwt. surrealizmu. Zainicjował odnowę języka poezji szwedz., unowocześnił poet. środki wyrazu, przechodząc od wiersza wolnego do sproza-izowanego. W twórczości z lat 30. i 40. dominował pesymizm wywołany poczuciem zagrożenia ze strony faszyzmu oraz kryzysem cywilizacyjnym (zbiór Sirensang 1937); w latach powojennych L. skupił się na analizie aktualnych zagadnień polit. i społ. (wybór wierszy Livet i ógaM974); pol. wybór poezji L. Wiersze (1968). W twórczości prozatorskiej dominują krótkie formy, często o charakterze reportażowym, z powracającym motywem podróży (pol. wybory: Upadek Jerycha 1964, Fryz życia 1966, Konie nocy 1975); także powieści obyczajowe (Yindingeński walc 1956, wyd. pol. 1967), hist. (Wola nieba 1970, wyd. pol. 1986) i biogr. (m.in. o F. Goi). Dużą wartość artyst. mają reportaże L., charakteryzujące się trafnością obserwacji, precyzyjną analizą aktualnych zagadnień społ. i polit. dokonywaną z pozycji lewicowych, a także plastyką opisów (pol. wybór reportaży z podróży Róża M//afrów1969). Liczne prace teoret. na temat literatury i filmu; także przekłady. LUSTIG ARNOST (ur. 1926), czes. prozaik i scenarzysta film.; w czasie II wojny świat, więzień obozów Auschwitz i Buchenwald; od 1968 na emigracji, ostatnio w USA; jego twórczość 338 LYT koncentruje się wokół tematyki okupacyjnej, zwł. martyrologii Żydów; tomy opowiadań (Ulica zaginionych brać; 1959, wyd. pol. 1963, Nie będzie poniżonych 1963, wyd. pol. 1965), powieści (Z denfku sedmnactiiete Perły Sch. 1979). LUTER MARCIN, Martin Liither (1483-1546), niem. teolog i reformator rel.; twórca doktryny teol.- etycznej wspólnej wszystkim Kościołom ewang.-augsburskim, zw. luteranizmem; 1505 wstąpił do zakonu augustianów, 1507 wyświęcony; od 1508 prof. uniw. w Wittenberdze, od 1512 doktor teologii. Początkiem działalności reformatorskiej L. było ogłoszenie przez niego 1517 słynnych 95 tez krytykujących zainicjowaną przez Leona X akcję sprzedawania odpustów na rzecz budowy bazyliki Sw. Piotra; tezy L. spotkały się najpierw z potępieniem ze strony Stolicy Apostolskiej w formie wyd. 1520 bulli Exsurge Domino (którą L. publicznie spalił), a w rok później z klątwą papieską i uchwałą sejmu wormackiego o banicji; na wybuch wojny chłopskiej 1524 L. zareagował ostrą krytyką i popart książęta przeciwko ludowi; od 1527 polemizował z U. Zwinglim w celu uzgodnienia stanowisk reformacji niem. i szwajc., 1528 na sejmie w Augsburgu przedstawiono zredagowane przez F. Melanchtona Augsburskie wyznanie wiary stanowiące wykład nowej wiary. L. był autorem wielu prac teol. i polemicznych (m.in. Von der babylonischen Ge-fangenschaft der Kirche 1521), charakteryzujących się plastycznością opisu i celnością w przedstawianiu spornych zagadnień; także kazania, pieśni rel. (m.in. Warownym grodem jest nasz Bóg) oraz przekł. pism rel., m.in. polemiki z Erazmem z Rotterdamu pt. O nie-wolnej woli (1525), Dużego katechizmu (1529); L. dokonał także wiekopomnego przekt. Biblii na język niem.; przekł. ten Das neue Testament (1522, wyd. całości 1534) odegrał doniosłą rolę w kształtowaniu i rozwoju nowoż. języka niem. i literatury. LUTFI (1366 lub 1367-1465), poeta uzb.; autor liryków miłosnych, gł. mistrzowskich gazelów w języku starouzb., pisał także w języku pers.; w twórczości wykorzystywał elementy ustnej poezji lud.; wywarł wpływ na rozwój literatury uzb. do końca XIX w.; pol. przekt. utworów w antologii Poezja uzbecka (1989). LUTS OSKAR (1887-1953), pisarz est.; twórczość oparł na wątkach autobiogr.; realist. nowele i powieści o tematyce społ.-obyczajo-wej, gł. z życia młodzieży (Kevade, t. 1-2 1912-13, pol. przekł. fragmentów Wiosna. Obrazki z życia szkolnego 1968), dramaty (Kapsapaa 1913), wspomnienia; felietony i szkice literackie. LUZI [luci] MARIO (ur. 1914), poeta wt.; przedstawiciel hermetyzmu (kierunek przedkładający wartości formalne i dźwiękowe słowa nad znaczeniowe); początkowo pod wpływem S. Mallarmego i G. D'Annunzia, po II wojnie świat, uznawany za jednego z najciekawszych wł. poetów współcz. ze względu na swe poszukiwania formalne; m.in. zbiory La barca (1935), // giusto delia vita (1960), // libro di Ipazia (1978); także szkice krytycznolit. o poezji; pol. wybór utworów poet. Szczęśliwi, którzy jesteście w ruchu (1994). LYDGATE [łydgejt] JOHN (13707-1450?), poeta ang., benedyktyn; autor licznych tłumaczeń i adaptacji wnoszących do literatury ang. popularne motywy franc. i wł. (m.in. z utworów G. Boccaccia): The Troy-Book (1412-21), The Siege o f Thebes (1420-22), The Falls o f Princes (1431-39); pozostawał pod wyraźnym wpływem twórczości G. Chaucera, zwł. w 2 poematach alegor., The Tempie of Glass (1400-20) i The Complaint of the Black Knight, ponadto liryki rel. i miłosne, romanse, bajki, teksty do widowisk dram., utwory ha-giograficzne. LYLY JOHN (15547-1606), ang. prozaik i dra-matopisarz; popularność zdobył romansem Euphues (1578- 80), w którym wprowadził ozdobny styl metaforyczny zw. eufuizmem; twórca komedii dworskiej pisanej prozą (Ale-xander, Campaspe and Diogenes 1583, Sapho and Phao 1584, Endymion 1591). LYNCH [lincz] BENITO (1885-1951), pisarz argent.; przedstawiciel tzw. kreolizmu — prądu zwróconego ku rodzimej tematyce, gł. spot.; w realist. powieściach z życia gauczów (pasterze argent.) często wykorzystywał elementy języka lud. (El romance de un gaucho 1930). LYNDSAY [lynzy], Lindsay, Sir DAVID (1490?-1555), poeta szkoc.; dworzanin Jakuba V, dyplomata, propagator reformacji; dramat alegor. The Satire of the Three Estates (wyst. 1540), poruszający zagadnienia korupcji warstw uprzywilejowanych i rozdziału władzy kość. od świeckiej. LYTTON [lytn] EDWARD BULWER -> Bulwer--Lytton Edward George. 339 ŁAM ŁAMAR, właśc. Lalo Marinow (1898-1974), poeta bufg.; w wierszach ze zbiorów Arena (1922) i Zelezni /'koni (1927) nawiązywał do osiągnięć awangardy roś. i bufg. (G. Milew); później łączył zachwyt dla techniki i cywilizacji z zafascynowaniem pierwotnością wsi, nawiązując do tradycji bułg. folkloru (m.in. poemat epicko-liryczny Mirni razmirni godini 1928); po wojnie opiewał zmiany ustrojowe zachodzące w Bułgarii, następnie uprawiał lirykę krajobrazową i refleksyjną (Bregowe na misy/ta 1971, Żem ni widenija 1975); pol. wybór wierszy w Antologii poezji bułgarskiej (1954). ŁAPSKI EUSTACHY (Ostap) (ur. 1926), ukr. pisarz, krytyk lit. i tłumacz; mieszka w Polsce; współzałożyciel (1956) i red. ukr. tygodnika społ.-kult.,,Nasze Słowo"; od 1961 red. audycji ukraińskojęzycznych w Polskim Radiu; podręczniki i antologie literatury dla szkół w Polsce; przekł. poezji ukr. na język pol. (Antologia poezji ukraińskiej 1977) i pol. na ukr. (m.in. antologia Homin 1964). LAWRIENIOW BORIS A. (1891-1959), pisarz roś.; popularne opowiadania: Wicher (1924, wy d. pol. 1927); Czterdziesty pierwszy (1926, wyd. pol. 1927 — o wydarzeniach z okresu wojny domowej; dramat Razgrom (1928, wyst. pol. 1949 pt. Przełom} o postawach inteligencji roś. wobec rewolucji październikowej; sztuki patriotyczne (Za tych co na morzu 1945, wyd. pol. 1951); pol. wybór Opowiadania (1951). ŁAZIK Z TORMESU mesu. Żywot Łazika z Tor- ŁAŻECZNIKOW IWAN l. (1792-1869), pisarz roś.; autor moralizatorskich powieści hist.; Pośledni] Nowik (1831-33), Pałac z lodu (1833, wyd. pol. 1960), Basurman (1838); tragedia Ł. Opriczn ik (1867) posłużyła P.l. Czajkowskiemu jako libretto do opery. LEPKI BOHDAN (1872-1941), ukr. pisarz i historyk literatury; badacz pol.-ukr. i ukr.-pol. związków lit. i kult.; od 1926 w Krakowie; czł. modernist. ugrupowania lit. Motoda Muza; autor wierszy lirycznych (m.in. zbiory Striczky 1901, Os/n 1902), opowiadań z życia ludu ukr. w Galicji, 7-tomowej powieści hist. Mazepa (1926-29, wyd. pol. cz. 1-2 1937), wspomnień, zarysu ukr. literatury; prace komparatystyczne z zakresu przekładu lit.; tłumaczył na język pol. (S/owo o wyprawie /góra, utwory l. Szew-czenki, M. Kociubynskiego, W. Stefanyka) i ukr. (poezje M. Konopnickiej, K. Tetmajera, W. Orkana, także A.A. Puszkina i in.). ŁESIA UKRAINKA -> Ukrainka Lesia. LOJKA ALEH (ur. 1931), białorus. historyk literatury i poeta; wiersze filoz., często na motywach zaczerpniętych z folkloru i przeszłości nar. (zbiory m.in. DziwasH 1969, Linija życcia 1978); zajmuje się białorus.-pol. związkami lit. (artykuły o A. Mickiewiczu, m.in. praca z N.S. Pierkinem: Biełaruska-polskija literafur-nyja uzajema swiazi u XIX stahoddzi 1963); przekt. utworów poetów franc., niem. oraz polskich. ŁOMONOSOW MICHAIŁ W. (1711-65), roś. przyrodnik, filolog i poeta; od 1745 prof. i czt. Petersburskiej Akad. Nauk; od 1760 czł. Królewskiej Szwedz. Akad. Nauk, a od 1764 — Bo-lońskiej Akad. Nauk; inicjator założenia (1755) uniw. w Moskwie; niezależnie od A. Lavoisiera sformułował prawo zachowania masy w reakcjach chem.; podał własną korpuskularną teorię ciepła, skonstruował refraktometr i fotometr; próbował wyjaśnić teorię wyładowań elektr. w atmosferze oraz zjawisko zorzy polarnej; Ł. ma również wielkie zasługi dla rozwoju poezji i roś. języka lit.; dokonał rozpoczętej przez W.K. Triediakowskiego reformy wersyfi-kacji roś., polegającej na przejściu od systemu sylabicznego do sylabotonicznego; zasady teorii wiersza ujął w pracach: Kratko/e ruko- wodstwo k krasnoriecziju (1748), Pis'mo o praw/łach rossijskogo stichotworstwa (1739, wyd. 1778); adaptując oryginalnie antyczną teorię trzech stylów przeprowadził klasyfikację stylistyczną leksyki (Predisfowije o polzie knig cer-kownych w rossijskom jazykie 1757). Sławę poet. zawdzięczał odom panegirycznym, utrzymanym w ornamentalnym stylu eur. baroku z silnymi wpływami klasycyzmu (m.in. Oda na dień wosszestwija na priestoł... Jelizawiety Piet-rowny 1747), oraz filoz.- rel., w których bronił światopoglądu nauk., opartego na deizmie (Wieczernieje razmyszlenije o bożijem wielicze-stwie... 1748, Utriennieje razmyszlenije o bożijem wieliczestwie 1751), pisał także poezje dydaktyczne, głoszące pochwałę nauki (Pismo o polzie stiekła 1752), i satyr., ośmieszające konserwatywnych przedstawicieli duchowieństwa (Gimn k borodie 1756); ponadto tworzył poematy i tragedie hist.; wywarł wszechstronny wpływ na naukę i kulturę rosyjską. ŁUBKIWSKI ROMAN (ur. 1941), poeta ukr.; uprawia lirykę osobistą i społ., nawiązującą do tradycji poezji zach. Ukrainy, często inspirowaną folklorem (Zaczudowani ołeni 1965) i wątkami z literatur słów., w tym pol., m.in. zbiory Hromowe derewo (1967), Zwizdar (1977); tłumacz m.in. poezji pol. (zbiór przekt. 340 LYS Słowiańska nebo (1972); pol. wybór wierszy Majolika (1985). ŁUCZYNA JANKA, wtaśc. Janka Niesluchouski (1851-97), poeta białorus.; liryczne wiersze (Wiązanka 1891, wyd. 1903) poświęcone wsi biatorus., problemom spot. i nar.; pisał także w języku pol. i roś.; pol. przekt. wierszy L. w Antologii poezji białoruskiej (1978), pol. wybór: Poezje Jana Niesfuchowskiego (1898). ŁUGOWSKOJ WŁADIMIR A. (1901-57), poeta roś.; (1924-30) czł. ugrupowania konstruk-tywistów, propagujących kształtowanie sztuki wg wzorów wspótcz. techniki; wiersze liryczne i epickie poświęcone wydarzeniom rewol., wojnie domowej i uprzemysłowieniu kraju; zbiór poematów Sieriedina wieka (1957); pol. wybór Pieśń o wichrze (1965) oraz przekł. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971) i Antologii poezji radzieckiej (1979). ŁUKIN WŁADIMIR l. (1737-94), roś. dramato-pisarz i tłumacz; gł. przeróbki obcych utworów dram. (Szczepiefilnik 1765); jedyny oryginalny utwór, komedia Mot, lubowju isprawlennyj (1765), jest pierwszą roś. próbą dramatu mieszczańskiego. LUNC LEW N. (1901-24), pisarz roś.; czł. ugrupowania lit. Sierapionowy Bratja, postulującego swobodę twórczą i obiektywizm; autor opowiadań W pustynie (1922), Rodina (1923), dramatów, m.in. Wnie zakona (Berlin, 1921); także scenariusze film., artykuły krytycz-no- i teoretycznoliterackie. LUŻANIN MAKSIM, właśc. Alaksandr Karata] (ur. 1909), poeta białorus.; twórczość o tematyce spot. i nar., wiersze i poematy, m.in. zbiór Kroki (1928), Adnagałosna (1931); tłumacz poezji roś. i polskiej. ŁYŃKOO MICHAŚ, właśc Michaił Cychanowicz (1899-1975), pisarz białorus.; 1933-41 red. nacz. gazety "Połymia rewolucyi"; proza lirycz-no- romant. o tematyce wojenno-partyzanckiej (zbiór nowel l4/asf//<-;1942), powieść Niezapomniane dni t. 1-4 1951-58, wyd. pol. skrócone 1956); szkice i artykuły krytycznolit.; utwory dla dzieci; pol. wybór Opowiadania (1951). t-YSOHORSKY ONDRA, właśc. Ervin Goj (1905-89), poeta żyjący w Czechach i Słowacji; pisał w ,,języku laskim", którego kanon lit. usiłował stworzyć na bazie dialektów laskich (pogranicze pol.-czes.); liryka refleksyjna i krajobrazowa, często o wyraźnych akcentach spot.; g3. sonety i ballady ze zbiorów Spjewa-juco piaść (1934, z przedmową F.X. Saldy), Hfos hrudy (1935), Wybrane werSe (1936), Aj lasske reky płynu do mora (1958). O. MANDELSZTAM S. MALLARME A. MALRAUX A. MAUROIS F. MAUR1AC J. MILTON TH. MANN A. DE MUSSET A. MORAYIA H.MANN M. DE MONTAIGNE M. MAETERLINCK MOLIERE A. MILLER P. MERIMEE H. MILLER G. DE MAUPASSANT MAŹ: MA ZHIYUAN, Ma Czy-juan (XIII w.), chin. dramatopisarz i poeta; z 7 zachowanych dramatów najsłynniejsza jest sztuka o dziejach księżniczki Wang Zhaojun z l w. p.n.e. MA'ARI, AL- ABU AL-ALA (973-1058), pisarz arab. z Syrii; stworzył oryginalny rodzaj sceptycznej i pesymistycznej poezji filoz.; gł. dzieła: dywan (zbiór) poezji Luzum ma la jałzam i utwór prozą rymowaną Risalat al-ghufrarr, przekf. pol. w: antologii Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VIII-XIII w.) (1988). MABINOGION [mabyno^gjen], zbiór anonimowych opowieści z XI-XIII w., zabytek literatury walijskiej; pierwsze wyd. całości The White Book of Rhydderch (ok. 1325); rozwijają żywe w tradycji celt. wątki mityczne (m.in. cykl o dzieciach króla Lira, o cudownym kotle — prototyp legendy o św. Graalu) i bohaterskie (opowieści o królu Arturze i jego rycerzach), zabarwiając je silnie folklorem. MAC DONALD [mekdonsld] GEORGE (1824-1905), pisarz szkoc.; najbardziej znany jako autor fantastycznej opowieści dla dzieci Af the Back of the North Wind (1871); ponadto The Princess and the Goblin (1872) i The Princess and Curdie (1883); w twórczości dla dorosłych łączył groteskę z alegorią i mistycyzmem: poemat narracyjny Within and Without (1855), powieści David Elginbrod (1863) i Robert Falconer (1868) opisujące życie ludu w pn.-wsch. Szkocji. MAC ORLAN [mak orla] PIERRE, właśc. P. Dumarctiey (1882-1970), pisarz franc.; liczne powieści sensacyjne i przygodowe, m.in. Le quai des brumes (1927), Le bal du Pont du Nord (1950); ponadto poezje, szkice o miastach Francji oraz poświęcone sztuce. MACAULEY [meko:ly] Damę ROSĘ (1881-1958), pisarka ang.; autorka powieści satyr.- -obyczajowych, m.in. Życie jest powieścią idioty (1923, wyd. pol. 1967), antyutopii Orphan Island (1924); do najbardziej znanych jej utworów należą powieści obyczajowe The Worid of my Wilderness (1950) i The Towers of Trebizond (1956); powieści podróżnicze. MacCAlG [mskęjg] NORMAN (ur. 1910), poeta szkoc.; liryka refleksyjno-filoz. inspirowana g3. krajobrazem Szkocji, głosząca pochwałę życia; m.in. zbiory wierszy: Surroundings (1966), The White Bird (1973), Tree on Strings (1977), A Worid o f Difference (1983), Collected Poems (1990). McCARTHY [meka/ły] MARY (1912-89), pisarka amer.; autorka powieści i opowiadań psy-chol.- obyczajowych, portretujących z ironią amer. środowiska intelektualne i artyst. (The Company She Keeps 1942, The Groves of Academe 1952, Grupa 1963, wyd. pol. 1985, Pfa k/Ameryki 1971, wyd. pol. 1975), utworów autobiogr. (Wspomnienia z lat katolickiej młodości'\957, wyd. pol. 1968), szkiców lit. i teatr., reportaży z Wietnamu wymierzonych przeciw amer. interwencji Yietnam (1967), Hanoi (1968). McCULLERS [makkale^] CARSON (1917-67), pisarka amer.; wnikliwy psychologizm w portretowaniu ludzi samotnych i wyobcowanych (zwt. dzieci wchodzących w dojrzałe życie) łączyła z subtelnie wyrażoną dezaprobatą stosunków spof. i rasowych panujących na Południu Stanów Zjedn.; powieści: Serce to samotny myśliwy (1940, wyd. pol. 1964), W zwierciadle złotego oka (1941, wyd. pol. 1967), Gość weselny (1946, wyd. pol. 1964), Zegar bez wskazówek(1961, wyd. pol. 1966), zbiór opowiadań Ballada o smutnej knajpie (1951, wyd. pol. 1970). MacDIARMID [makdaja^yd] HUGH, właśc. Christopher Murray Grieve (1892-1978), szkoc. poeta i krytyk; związany z ruchem robotn., inicjator tzw. odrodzenia szkockiego, którego celem było uwolnienie literatury szkoc. od regionalizmu i nacjonalizmu; liryka społ. w dialekcie Scots, nawiązująca do poezji W. Dunbara i R. Burnsa (Selected Poems 1970, Complete Poems 1920-76 1978). MACDONALD [makdonald] Ross (1915-83), pisarz amer.; w psychologicznych powieściach kryminalnych stworzył postać prywatnego detektywa Lew Archera, bezwzględnie walczącego ze złem społecznym (m.in. Ruchomy cel 1949. wyd. pol. 1979, The Drowning Pool 1950. Błękitny młoteczek 1976, wyd. pol. 1980); praca teoretycznolit. On the Crime Writing (1973). MACEDOŃSKI [maczedo~] ALEXANDRU (1854-1920), poeta rum.; tworzył też w języku franc.; prekursor symbolizmu; założyciel i red. nacz. pisma "Literatorul", przeciwstawiającego się hasłu "sztuka dla sztuki"; poezje pod wpływem parnasizmu i symbolizmu, m.in. zbiór Les bronzes (1897); także eseje, dramaty, nowele, powieść. McELROY [mekęiroj] JOSEPH (ur. 1930), pisarz amer.; jeden z twórców postmodernizmu; autor powieści nowatorskich w warstwie języko- 344 MAC wej, ukazujących świat zdominowany przez wytwory cybernetyki, informatyki i technologii kosm.; często wykorzystuje motyw poszukiwania ojca; m.in. A Smuggler's Bibie (1966), 1-lind's Kidnap: A Pastorał on Familiar Affairs (1969), LookoutCartridgeC\974), Plus{-\977), Women and Men (1987). McEWAN [makjy:an] IAN (ur. 1948), prozaik ang.; w twórczości, często w sposób kontrowersyjny i pozornie cyniczny, przedstawia różne doświadczenia erotyczne; wykorzystuje w niej elementy pastiszu, parodii i gry lit.; m.in. tomy opowiadań (First Love, Last Rites 1975, In Between the Sheets 1978, pol. wybór Pierwsza miłość, ostatnie posługi 1987) i powieści, np. Betonowy ogród (1978, wyd. pol. 1994), The Child in Time (1987), Niewinni (1990, wyd. pol. 1994), Black Dogs (1992) — panorama polit. Europy po II wojnie świat.; scenariusze film., sztuki telewizyjne. MACHA KAREŁ HYNEk (1810-36), poeta czes.; czołowy twórca romantyzmu; polonofil; mistrz słowa; w gł. dziele, liryczno-epickim poemacie bajronicznym MajC\83G, w wyborze pol. 1971), dat wyraz rozpaczliwemu buntowi przeciw tragizmowi ludzkiego losu, wynikającemu ze sprzeczności między ideałem a rzeczywistością; utwory prozą — Marinka (1834) i Cikani (1835, wyd. 1867). H. ZDZIECHOWSKI Kareł Hynek Macha i bajronizm czeski, Kraków 1893. MACHADO DE ASSIS [maszado de asjs] JOAOUIM MARIA (1839-1908), pisarz brazyl.; doskonały stylista; sławę przyniosły mu powieści psychol. (Wspomnienia pośmiertne Brasa Cubas 1881, wyd. pol. 1974; Ouincas Borba 1891, wyd. pol. 1976; Dom Casmurro 1900, wyd. pol. 1959) i opowiadania (wybór pol. Lustro 1975), ukazujące stosunki społ.-oby-czajowe w Brazylii; także dramaty, poezje, eseje krytyczne. MACHADO Y RUIZ [maczado i rr"ił] ANTONIO (1875-1939), brat Manuela, poeta hiszp.; modernista, zaliczany do tzw. pokolenia 1898, poszukującego dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898; poezja początkowo pełna prostoty i melancholii (Soledades 1903, Campos de CastiIIa 1912), od zbioru Nuevas canciones (1926) stała się bardziej hermetyczna i intelektualna; wybór pol. Serce i kamień (1967); ponadto dramaty poet. pisane wspólnie z bratem, eseje krytycznolit.; w czasie wojny domowej opowiedział się po stronie republiki; zmarł z wycieńczenia w drodze na emigrację. MACHADO Y RUIZ [maczado i rr"ił] MANUEL (1874-1947), brat Antonia, poeta hiszp.; poezje łączące wpływ franc. symbolizmu z tradycjami nar. poezji andaluzyjskiej (m.in. zbiory: Alma 1900, Horas de oro 1938); dramaty poet. pisane wspólnie z bratem. MACHAR JOSEF SYATOPLUK (1864-1942), poeta czes.; współautor manifestu czes. moderny (1895); krytyk kultury mieszczańskiej i systemu polit. monarchii austro-węg.; wolnomyśliciel, przeciwnik religii i duchowieństwa; autor m.in. zbiorów liryki Confiteor (t. 1-3 1887-92) i Ctyri knihy sonetu (1891-93), pisanego przez wiele lat cyklu wierszy filoz., w których przeciwstawiał chrześcijaństwu ideały antyku Svedo-mim veku (t. 1-9 1906-26), autobiografii Kon-fese literata (1901), satyr oraz licznych artykułów polemicznych i felietonów. MACHIAVELLI [makjawęlli] NICCOLO (1469-1527), wł. historyk, filozof i dyplomata, jeden z czołowych pisarzy polit. odrodzenia; sekr. (1498-1512) Kancelarii Dziesięciu Republiki Florenckiej, odbywał liczne podróże dyplomatyczne (Włochy, Francja, Niemcy), zreorganizował armię; po obaleniu republiki 1513 odsunięty od władzy; jego prace hist. (m.in. Uwagi Machia vela wysnute z Liwiusza historii rzymskiej 1531, wyd. pol. zeszyt 1-4 1874-77, Historie florenckie 1532, wyd. pol. 1990) cechowały tendencje empirystyczne i indukcjonis-tyczne oraz ścisłe powiązanie zagadnień hist. z problemami społ. i polit.; zwolennik atomiz-mu społ., za gł. motywy działań ludzkich uważał żądzę władzy i posiadania; rozprawa Książę (1532, wyd. pol. 1868) jest uznawana za źródło doktryny polit., zw. makiawelizmem, zalecającej stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w myśl zasady "cel uświęca środki"; M. jednak raczej przedstawiał praktykę polit. swej epoki, aniżeli dawał wyraz własnym przekonaniom; także autor komedii obyczajowych, m.in. Mandragora (1521, wyst. pol. 1910) — należąca do arcydzieł wł. teatru renes., utworów poet., noweli oraz obszernej korespondencji prywatnej; wybory pol. Wybór pism (1972), Myśli cyniczne (1993). A. KŁOSKOWSKA Machiayelli jako humanista na tle włoskiego Odrodzenia, Łódź 1954; M. MANELI Ma- chiavelli, Warszawa 1968; J. MALARCZYK (i in.) Niccolo Machiavelli. Paradoksy losów doktryny, Warszawa 1973. MACKENZIE [mekęnzy] Sir COMPTON (1883-1972), szkoc. prozaik, dramatopisarz i eseista; autor głośnej powieści autobiogr. o problemach dzieciństwa i młodości Sinister Street (t. 1-2 1913-14); w publicystyce rzecznik 345 MAC utrzymania nar.-kult. odrębności Szkotów (zbiór Wind of Freedom 1943); biografia Mr. Roosevelt (1943). MACKENZIE [makęnzy] HENRY (1745-1831), pisarz szkoc.; reprezentant sentymentalizmu; powieści wzorowane na technice narracyjnej L. Sterne'a, z akcentem śmiałej krytyki spot. (Czuły człowiek 1771, wyd. pol. 1817). MACLEAN [maklęjn] ALISTAIR (1922-87), pisarz szkoc.; podczas II wojny świat, służył w bryt. marynarce wojennej; liczne powieści wojenno--przygodowe, np. Działa Nawarony('\957, wyd. pol. 1967), Tylko dla orłów (1967, wyd. pol. 1982) i kryminalne, m.in. Noc bez brzasku (1959, wyd. pol. 1977), Mroczny krzyżowiec (1961, wyd. pol. 1989), Athabaska (1980, wyd. pol. 1985). MacLEISH [mekli:sz] ARCHIBALD (1892-1982), amer. poeta i dramatopisarz; liryka morali-styczna i społ., bliska rooseveltowskim ideom tzw. nowego ładu; Collected Poems 1917-1952 (1952), poematy (m.in. epicki Conquistador 1932), dramaty radiowe i sceniczne (Panie 1935, bibl. alegoria Hiob 1958, wyd. pol. w: Współczesny dramat amerykański, t. 3 1967, wyst. pol. 1967), publicystyka, wspomnienia A Continuing Journey (1968). MacLENNAN [meklęnen] HUGH (1907-90), ka-nad. pisarz i eseista, tworzący w języku ang.; w powieściach podejmował problem konfliktów i wzajemnej izolacji ludności ang. i franc. zamieszkującej Kanadę (Two Solitudes 1945, The Watch That Ends the Night 1959, Powrót sfinksa 1967, wyd. pol. 1970). MacNEICE [meknj:s] LOUIS (1907-63), poeta ang., pochodzenia irl.; w latach 30. należał do grupy poetów skupionych wokół W.H. Audena (wraz z nim wydał tom poezji i prozy Letters from Iceland 1937); z pozycji liberalno-in-dywidualistycznych podejmował w liryce tematykę społ.-moralną, dawał też wyraz przywiązaniu do ojczystej Irlandii (zbiory wierszy: Autumn Journal 1939, Solstices 1961, Collected Poems 1966; pol. przekł. w antologii Poeci języka angielskiego, t. 3 1974); sztuki teatr., słuchowiska radiowe, proza autobiogr., eseje, studium W.B. Yeats (1941). MACOUREK MILOS (ur. 1926), pisarz czes.; obok V. Ctvrtka najbardziej znany twórca czes. literatury dziecięcej; w jego współcz. bajkach istotną rolę odgrywa fantazja, humor, logika paradoksu, twórczy stosunek do języka (Jakub a dve ste dedećku 1963, Żyrafa czy tulipan 1964, wyd. pol. 1969, Mravenećni'k v poćetnici 1966, Pohadky 1971, Mach a Se-bestova 1982); wiersze, sztuki teatr., scenariusze filmowe. MACPHERSON [mekfa/sn] JAMES (1736-96), szkoc. poeta preromant.; poematy oparte na motywach epiki celt. (m.in. Fingal 1762, Te-mora 1763) ogłosił jako dzieło średniow. barda Osjana (pełna edycja utworów M. pt. Works of Ossian 1773); wywarły one znaczny wpływ na literaturę oświecenia i romantyzmu; w Polsce tłumaczone od XVIII w. MACZAWARIANI MUCHRAN (ur. 1929), poeta gruz.; uprawia poezję o charakterze publicyst., przenikniętą liryzmem, nawiązującą do tradycji poet. W.W. Majakowskiego i G. Tabidze; zbiory wierszy: Citeli mżę da mcwane balach! (1958), Gza da Gza (1965), Tkwi (1971); przełożył na język gruz. -> Kalewalę. MADACH [moda:cz] IMRE (1823-64), węg. dramatopisarz .i poeta; od 1861 poseł do parlamentu, domagał się gruntownych reform społ. i niezależności polit. Węgier od Austrii; autor monumentalnego poematu dram. Tragedia człowieka (1861,1 wyd. pol. pt. Tragedia ludzkości 1885), w którym rozważał zagadnienia celu i wartości życia ludzkiego; ponadto dramaty hist., poezje. MADARIAGA Y ROJO [m. i rocho] SALVADOR DE (1886-1978), hiszp. pisarz i dyplomata, tworzący także w językach ang. i franc.; 1931-32 ambasador w USA, 1932-34 we Francji, 1936-77 na emigracji w W. Brytanii; jeden z najwybitniejszych myślicieli hiszp. XX w., rzecznik liberalizmu i jedności eur.; brał udział w pracach Ligi Narodów; eseje krytycz-nolit. (Guia del lector del "duijote" 1926 — nowa interpretacja powieści M. de Cervan-tesa), prace hist. (głośna historia Hiszpanii współcz. Spain 1930, wersja hiszp. 1931, wyd. rozszerzone 1978); ponadto powieści (Lajirafa sagrada 1924, El corazón de piedra verde 1942, Una gota de tiempo 1956), gł. o podboju i kolonizacji Ameryki, poezje i dramaty. MADSEN SVEND AGĘ (ur. 1939), prozaik duń.; autor powieści eksperymentalnych przedstawiających wyalienowanie człowieka we współcz. społeczeństwie (Odwiedziny 1963, wyd. pol. 1976, Edens gave 1993); także dramaty, słuchowiska radiowe; opowiadania (wybór pol. w antologii Buty są ważne 1976). MADŻRUCH SAID SZAMSUDDIN (ur. 1908), af-gański poeta i działacz polit.; zbiory poezji, 346 MAI przekład rubajjatów Omara Chajjama na język paszto. MAERLANT [ma:rlant] JACOB VAN (ok. 1235 -ok. 1291), poeta flam.; przedstawiciel literatury mieszczańskiej; romanse rycerskie wg wzorów franc. i tac. (m.in. o Aleksandrze III Wielkim), wierszowane utwory dydaktyczne, dialogi, poematy rel., żywoty świętych; oprać. w dialekcie flam. rymowaną historię bibl. — dzieje Starego Testamentu i Nowego Testamentu z objaśnieniami hist.-geogr.; ok. 1282 rozpoczął pracę nad historią powszechną (Spiegel Historiael) — dzieło to kontynuowano po jego śmierci. MAETERLINCK [meterlę:k] MAURICE (1862-1949), pisarz belg., tworzący w języku franc.; od 1947 prezes międzynar. Pen CIubu; czołowy przedstawiciel symbolizmu w teatrze; sztuki jego, m.in. Księżniczka Malena (1889, wyd. pol. 1900), Ślepcy (1891, wyd. pol. 1902), Peleas i Melisanda (1893, wyd. pol. w Wyborze pism dramatycznych 1894), Błękitny ptak (1909, wyd. pol. 1913), wywarły wielki wpływ na modernist. dramat eur.; ogromną popularnością cieszyły się liczne szkice poet.-filozofi-czne M. na temat swoiście pojętej filozofii przyrody, m.in. Życie pszczół (1901, wyd. pol. 1903), Życie termitów (1926, wyd. pol. 1927); pisał także poezje; 1911 otrzymał Nagrodę Nobla. MAEZTU Y WHITNEY [maęstu i "[tnę'] RAMIRO DE (1875-1936), hiszp. eseista, dziennikarz, dyplomata; jeden z przywódców tzw. pokolenia 1898, poszukującego dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898; zwolennik europeizacji Hiszpanii (esej Hacia otrą Espańa 1899); pod koniec życia (zbiór esejów La defensa de la hispanidad 19.34) głosił poglądy nacjonalistyczne, sympatyzował z faszyzmem; rozstrzelany przez republikanów w czasie wojny domowej. MAGNUSSON GUDMUNDUR ->• Trausti Jon. MAHABHARATA, epos ind. w 18 księgach, liczący ok. 100 tyś. zwrotek, ułożony w sans-krycie; przypisywany legendarnemu wieszczowi Wjasie, w rzeczywistości dzieło wielu pokoleń; obecnie znana wersja powstawała prawdopodobnie od IV w. p.n.e. do IV w. n.e.; gł. wątkiem M. jest walka o tron rodów Pan-dawów z Kaurawami; oprócz właściwego wątku do tekstu włączono wiele legend, podań, traktatów filoz., rel., etycznych i prawnych oraz obszerne poematy, jak Bhagawadgitę, Sawitri, czy Opowieść o Nalu i Damajanti. Osobnym dodatkiem do M. jest Hariwanśa (genealogia Hariego, czyli boga Wisznu), zawierająca mity i legendy. M. wywarta wielki wpływ na kulturę (szczególnie literaturę, teatr, sztuki piast.) Indii, a także Indonezji; jest podstawą wielu przeróbek, przekł. całości tylko na język ang.; pol. przekł. wielu fragmentów: Nal i Damajanti (1906), Epos indyjski Mahabharata (1911). MAHEN JIRI, wlaśc. Antonin Yancura (1882-1939), czes. poeta i dramatopisarz; organizator życia kult. na Morawach; liryka impres-jonist. (zbiór Plam/nky 1907), dramaty ukazujące bunt jednostki przeciw konwencjom obyczajowym (Ulićka odvahy 1917) i kryt. obraz społeczeństwa po l wojnie świąt. (Rodina 1933); studia teatrologiczne. MAHOŃ [ma:n] DEREK (ur. 1941), poeta pół-nocnoirl.; w poezji, nasyconej irl. realiami, wątek katastrofy i odrodzenia jest podstawą ogólnej refleksji na temat sensu ludzkiej egzystencji; M. często posługuje się motywem podróży — wyprawy po własną tożsamość; zbiory wierszy: Night-Crossing (1968), /-n/es (1972), The Snów Party (1975), Poems 1962-1978 (1979), The Hunt By Night (1982), Selected Poems (1991); autor przekt. poezji G. de Nervala i Ph. Jaccotteta oraz adaptacji teatr, utworów Moliera; przekt. wierszy w Antologii nowej poezji brytyjskiej (1983). MAHFUZ NADZIB (NAGIB) (ur. 1912), pisarz arab. z Egiptu; wybitny przedstawiciel wspótcz. powieści arab.; autor trylogii Opowieści starego Kairu (1956, wyd. pol. 1989), Kasr asz--szauk (1957), As- Sukkarijja (1957), ukazującej życie rodziny egip. na tle przemian społ. i światopoglądowych, opowiadań (Meczet przy malej uliczce, pol. przekł. "Przegląd Orientalistyczny" 1966 nr 2, Pod daszkiem na przystanku, pol. przekt. "Literatura na Świecie" 1973 nr 1), powieści hist. i spot.- obyczajowych: Hamida z zaułka Midakk (1947, wyd. pol. 1982), Bełkot nad Nilem (drukowana w "Życiu Literackim" 1988-89 — 11 odcinków); także przekt. w antologii opowiadań arab. Ziemia smutnej pomarańczy (1983); 1989 otrzymał Nagrodę Nobla. MAHTUMKULI, zw. Pragi (ok. 1733-ok. 1782), poeta turkm.; klasyk literatury turkm.; twórczość o tematyce patriotycznej, dydaktycz-no-morąlizatorskiej, filoz.; pol. wybór poezji ^V;e/•sze(1954). MAILER [męj~] NORMAN (ur. 1923), pisarz amer.; jedna z nagłośniejszych postaci powo- 347 MAI jennej Ameryki, krytyk porządku publ., utalentowany mówca i polemista; rozgłos zdobył naturalist. powieścią Nadzy i martwi (1948, wyd. pol. 1957) o wojnie jap.-amer., której był uczestnikiem; w twórczości podejmuje problemy dotyczące współcz. obyczajowości amer. (powieści Jeleni Park 1955, wyd. pol. 1992, Amerykańskie marzenie 1965, wyd. pol. 1992), odtwarza i komentuje najważniejsze wydarzenia w życiu kraju — książki publicyst. i reportażowe, m.in. The Armies of the Night (1968) o demonstracjach antywojennych w Waszyngtonie, Miami and the Siege of Chicago (1968) o wyborach prezydenckich i roli lewicy, Na podbój Księżyca (1970, wyd. pol. 1978), The Prisoner of Sex (1971) — polemika z ruchem feministycznym, Marylin: A Biography (1973), Pieśń kata (1979, wyd. pol. 1992) — próba ukazania tła psychol. i obyczajowego zbrodni; ponadto powieść z życia staroż. Egiptu Starożytne wieczory (1983, wyd. pol. 1995) i pastisz powieści szpiegowsko-polit. Harlofs Ghost (1992). MAILLET [maję] ANTONINĘ (ur. 1929), pisarka kanad., tworząca w języku franc.; rekonstruuje dzieje Akadii, byłej franc. kolonii obejmującej dzisiejszy Nowy Brunszwik i Nową Szkocję, wprowadzając do języka lit. dawną gwarę jej mieszkańców (powieści: Mariesgelas 1972, Pelagie-la-Charrette 1979; dramaty: Les cras-seux 1968, Le sagouine 1971). MAIRONIS, wtaśc. Jonas Maćiulis (1862-1932), poeta litew.; romantyk; twórca szkoły poet. umacniającej sylabotonizm w poezji litew.; liryka miłosna, pejzażowa i poświęcona wyzwoleniu nar. (zbiór Pavasario óa/sa/1895), poematy (Jaunoji Lietuva 1907, także napisany w języku pol. Znad Biruty 1905); trylogia dramatów hist. pisanych wierszem Kęstućio mirtis, Yytautas pas kryżiuoćius, Didysis Vy-tautas — karalius (1921-1930); prace hist. i krytycznolit.; przekt. wierszy w Antologii poezji litewskiej (1939) i antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). MAITRE PIERRE PATHELIN [metr pjer patię] -'Mistrz Piotr Pathelin. MAJAKOWSKI WLADIMIR W. (1893-1930), poeta i dramatopisarz roś.; organizator roś. ruchu futuryst.; zaf. ugrupowanie lit. LEF, sprowadzające rolę literatury do rejestracji faktów, bez ich oceny; red. czasopism "Lef" (1923-25) i "Nowyj Lef" (1927-28); 1930 w RAPP (organizacja lit.-polit., dążąca do unifikacji literatury w duchu ortodoksyjnie pojmowanych założeń partii); autor liryków, tragedii Włodzimierz Ma/akowski (1913), łączącej zasady poetyki futuryzmu z elementami ekspresjonizmu, poematów [Obłok w spodniach, Flet kręgosłupa, oba 1915), które obok gloryfikacji wspótcz. cywilizacji miejskiej odzwierciedlały lęk przed władzą rzeczy i bunt przeciw światu, opartemu na kulcie pieniądza i hipokryzji, oraz utworów pacyfistycznych (m.in. poemat Wojna i świat 1916). Po 1917 propagator i twórca sztuki służebnej wobec rewolucji (m.in. plakaty agi- tacyjne, tzw. Okna satyry ROSTA, widowisko Misterium-buffo 1918, słynny wiersz Lewą marsz 1919, poematy Włodzimierz lljicz Lenin 1924, Dobrze 1927); do osiągnięć poet. M. należy poemat O tym (1923) — historia trudnej miłości poety, ujęta w powiązaniu z zagrożeniami społ.-etycznymi okresu NEP--u; podsumowanie doświadczeń pisarskich w kontekście roli twórcy w nowym społeczeństwie zawiera poemat A/a cały głos (1930); swoim rozterkom i niepokojom polit. M. dał wyraz w komediach satyr. Pluskwa (wyst. 1929) i Łaźnia • (wyst. 1930, piętnujących biurokrację i konformizm partyjny, rozpowszechnione w porewol. życiu społ.; M. stworzył nowy typ poet. obrazowania, rytmiki i intonacji, wprowadził do poezji język potoczny; wywarł znaczny wpływ na rozwój poezji świat.; Wybór poezji (1927), Wiersze (Lwów 1940), Poezje. Poematy. Utwory sceniczne. Proza (t. 1-3 1957-59), Listy do Uli Brik (1973); zmarł śmiercią samobójczą. W. WOROSZYLSKI Życie Majakowskiego, Warszawa 1966; E. BALCERZAN Włodzimierz Majakowski, Warszawa 1984. MAJEROVA MARIE, właśc. M. Bartośova (1882-1967), pisarka czes.; red. czasopism komunist.; początkowo tematem jej prozy był los kobiet w społeczeństwie burz. (powieść Panenstvf\907}, później walka rewol. proletariatu czes. (Najpiękniejszy świat 1923, wyd. pol. 1951, Syrena 1935, wyd. pol. 1949, Ballada górnicza 1938, wyd. pol. 1949); po II wojnie świat, realizowała założenia oficjalnej polityki kult. (zbiór opowiadań Cesta blesku 1951); reportaże z podróży do USA i ZSRR, książki dla młodzieży. MAJKOW APOŁŁON N. (1821-97), poeta roś.; jeden z tzw. antologików, kultywujących w poezji wątki antyczne; autor zbioru wierszy Oczerki Rima (1847), poematów powstałych pod wpływem naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.): Dwie sud'by (1845), Maszeńka (1846), licznych stylizacji poet. oraz subtelnych liryków; słowianofil i panslawista; przejawiał zainteresowanie poezją słów. (m.in. przekt. So- 348 MAK netów krymskich A. Mickiewicza); przekł. utworów H. Heinego, J.W. Goethego, H.W. Long-fellowa. MAJMON SALOMON, wlaśc. S. ben Jehoszua (1754-1800), żyd. pisarz i filozof samouk, tworzący w języku niem., tac. i hebr.; większą część życia spędził w Niemczech; reprezentant lud. nurtu haskali (oświecenia żyd.); popularyzator nauki (matematyka, fizyka) wśród Żydów w Polsce i na Litwie; jego poglądy filoz. kształtowały się pod wpływem Majmoni-desa (na jego cześć przyjął nazwisko M.), B. Spinozy i l. Kanta; gł. prace: Yersuch uber die transzendental Philosophie (1790) — dedykowana królowi Stanisławowi Augustowi, Autobiografia Salomona Majmona (1792, skrócony przekł. pol. 1913) — cenne źródło hist. dotyczące życia Żydów w Polsce i na Litwie w końcu XVIII wieku. MAKAL MAHMUT (ur. 1933), pisarz tur.; nauczyciel wiejski, pierwszy wprowadził do literatury tur. rodzaj "diariusza wiejskiego", ukazującego życie codzienne i problemy wsi tur.; poi. przekł. Nasza wieś. Notatki tureckiego nauczyciela wiejskiego (1952) oraz w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). MAKAL PIATRUS (ur. 1932), poeta białorus.; liryka pejzażowa nasycona refleksją filoz. (zbiory: Wieczny ahoń 1960, Dotyk da ziamli 1975, Kafyska doli 1984); utwory sceniczne dla dzieci (m.in. Adczynicie kazianiatki 1970). MAKAJONAK ANDREJ (1920-82), komediopisarz białorus.; 1966-77 red. nacz. czasopisma "Niemen"; w twórczości poruszał aktualne tematy polit. i społ.-obyczajowe, m.in. dramat Na doswitku (wyst. 1952) z życia franc. robotników, komedie Wybaczajce kali łaska (1953), Trybunał (1971), tragikomedia Dychajce asz-czadna (1982) na temat grożących światu katastrof atomowych. MAKANIN WŁADIMIR S. (ur. 1937), pisarz roś.; opowiadania i powieści społ.-psychol. z elementami fantastyki i groteski, poświęcone życiu środowisk miejskich (m.in. Priamaja linija 1965, Odin i odna 1987); pol. wybór opowiadań Antylider (1989). MAKARENKO ANTON S. (1888-1939), roś. pedagog i pisarz; jeden z twórców systemu wychowania komunist.; 1920-28 organizator i kier. kolonii dla nieletnich i młodocianych przestępców, po 1935 zajmował się działalnością nauk. i lit.; stworzył teorię wychowania kolektywnego, zakładając związek między racjonalnie zorganizowaną działalnością całego rehabilitowanego zespołu i pracą produkcyjną; swoje doświadczenia opisał w zbeletryzowanych utworach dokumentalnych, m.in. w głośnym Poemacie pedagogicznym (cz. 1-3 1933-36, wyd. pol. 1948), opowieściach Honor (1937-38, wyd. pol. 1955), Chorągwie na wieżach (1938, wyd. pol. 1950) i licznych pracach publicyst. i pedag. (Książka dla rodziców 1937, wyd. pol. 1950). MAKAROYIĆ SYETLANA (ur. 1939), pisarka słoweń.; liryka refleksyjno-filoz. utrzymana w balladowej poetyce stoweń. pieśni lud., oparta na jej archaicznych motywach; m.in. zbiory wierszy: Krosna noc (1968), Srćevec (1973), Pelin żena (1974); humorystyczna powieść dla młodzieży Ciocia Magda (1978, wyd. pol. 1985), liczne tomy bajek dla dzieci, m.in. Take żwalske (1973), Kosoyirja na leteci żlici (1974), Pekarna Mismas (1974), Repija (1988), Coprnica Zofka (1989). MAKROBIUSZ, Ambrosius Macrobius The-odosius (IV/V w.), rzym. pisarz i filolog; autor dzieła typu encyklopedycznego Saturnalia (7 ksiąg) w formie dialogów, będącego źródłem informacji z zakresu filozofii, literatury, retoryki i historii kultury. MAKSIMOYIĆ DESANKA (1898-1993), poetka serb.; liryka refleksyjna kontynuująca tradycje modernist. (przekł. pol. w antologii Liryka jugosłowiańska 1960, zbiór Prośba o łaskę 1965, wyd. pol. 1972); wiele opowiadań i powieści dla dzieci. MAKSIMÓW WŁADIMIR J" wtaśc. Lew Sam-sonow (1930-95), pisarz roś.; od 1974 na emigracji we Francji; 1974-92 red. nacz. emigracyjnego kwartalnika "Kontinient"; rozgłos zyskał dzięki mikropowieści A człowiek żyje (1962, wyd. pol. 1964), w której podjął tematykę psychol.-egzystencjalną; w dramacie Tam gdzie się już nic nie liczy (powst. 1967, stał się podstawą późniejszego opowiadania, wyd. pol. 1983 poza cenzurą) analizował problem prawości, tolerancji i niejednoznaczności postaw życiowych; powieści S/em dniej tworienija (Frankfurt n. Menem 1971), Karantin (tamże 1973) zawierają treści polit. — ostre oskarżenie systemu totalitarnego w ZSRR — i mo-raiistyczne — aprobatę zasad chrześcijańskich; M. jest także autorem autobiograficznej trylogii Proszczanije iż niotkuda (tamże 1974-82) i powieści o wojnie domowej na Syberii Spojrzenie w otchłań (Paryż 1986, wyd. pol. 1993). 349 MAK MAKSYM GREK, wlaśc. Michał Triwolis (1475-1555), pisarz i krzewiciel kultury lit. na Rusi w XVI w.; byt mnichem klasztoru na górze Athos; 1518 przybył do Rosji w celu skorygowania ksiąg cerkiewnych; autor ponad 150 utworów polemicznych, moralizator-skich, traktatów filoz. i teologicznych. MALAŁAŚ JAN, Jo(h)annes Malałaś (ok. 491-ok. 578), historyk bizant.; autor zachowanej kroniki Chronographia (w 18 księgach), przedstawiającej historię świata od zarania dziejów do roku 574, cennego źródła hist.; kronika została przełożona m.in. na język łaciński. MALAMUD [malemad] BERNARD (1914-86), pisarz amer.; powieści z życia amer. środowisk żyd., łączące rodzajowy realizm z moralistycz-ną refleksją, m.in. Pomocnik (1957, wyd. pol. 1988), Nowe życie (1961 wyd. pol. 1967), Fachman (1966, wyd. pol. 1993), The Tenants (1971); opowiadania, m.in. tomy The Magie Barrel (1958), Rembrandfs Hat (1973), pol. wybór Żydoptak (1989). MALANG DŻAN (7-1957), lud. poeta afgański, tworzący w języku paszto; poezje w stylu dawnych pieśni i ballad, b. popularne w Afganistanie i w rejonach sąsiednich. MALAPARTE CURZIO, właśc. Kurt Erich Su- ckert (1898-1957), wł. pisarz i dziennikarz; początkowo zwolennik faszyzmu, później stał się jego przeciwnikiem, co znalazło wyraz m.in. w opublikowanej w Paryżu broszurze Technika zamachu stanu (1931, przekł. pol. w ,,Wiadomościach Literackich" 1932 nr 433); w czasie II wojny świat, był korespondentem na frontach ukr. i fiń.; jego najgłośniejsza książka, w formie reportaży z frontu, Kaputt (1944, wyd. pol. 1962) jest wstrząsającym oskarżeniem okrucieństw wojny; powieści, nowele i opowiadania (pol. wybór Szczęśliwy dzień 1966), także dramaty. MALIĆ ZDRAVko (ur. 1933), chorw. tłumacz i poeta; wykładowca literatury pol. na uniw. w Zagrzebiu; red. nacz. czasopisma lit. "Knji-źevna smotra"; autor licznych prac z zakresu literatury chorw. (o M. Krieźy) i pol., g3. XIX i XX w. (wybór Polonica 1973); przekł. utworów J. Andrzejewskiego, S. Dygata, W. Gombrowicza i in.; tom nowatorskiej prozy poet. (zawierającej motywy pol.) W innym jakimś mieście (1977, pol. przekł. fragmentu ,,Literatura na Świecie" 1978 nr 8). MALINK PETR (1931-84), łużycki pisarz i historyk literatury; autor dramatów, m.in. Wot- mołwa (1973) opartego na biografii J. Barta--Ćiśinskiego, Nocny pacient (1966) o wojennych losach Polaka i Lużyczanki; także powieści oraz rozprawy historycznoliterackie. MALINOYSKI |VAN (1926-89), poeta d u ń.; początkowa twórczość zbliżona do kręgu grupy Heretica (której twórcy akcentowali problemy egzystencjalne i atakowali społ. konformizm i obojętność), m.in. poezje De table slag (1947) i opowiadania Yejen (1954); następnie, pod wpływem B. Brechta, M. En-zensbergera, poezja społecznie i politycznie zaangażowana; zbiory poezji: Samlede digte (1970) i Kritik af tavsheden (1974), w których głosił nieufność wobec istniejącego porządku świata; pol. wybór Wiersze (1980); przekł., m.in. z literatury roś. i niemieckiej. MALDONIS Alfonsas (ur. 1929), litew. poeta i tłumacz; liryka obywatelska (zbiory wierszy Viduvasaris 1958, Sauleti lietus 1962, Pedsakai 1971, Rugia veide 1982); przekł. utworów, m.in. R.l. Rożdiestwienskiego, A.T. Twardowskiego. MALEHO SAMARKANDI (1614-?), poeta tadż.; autor antologii (tzw. tazkire) literatury swej epoki, zawierającej wiadomości o ponad 160 poematach Azji Srodk. i Iranu XVII w., czerpanych przeważnie osobiście od samych autorów. MALHERBE [malęrb] FRAN(?OIS DE (1555-1628), poeta franc.; dokonał reformy języka poet., ustalił reguły klas., obowiązujące w poetyce franc. do końca XVIII w., a ogłoszone przez N. Boileau; dążył do racjonalizacji poezji (przestrzeganie reguł poetyki, jasność i zwięzłość języka, opanowanie wyobraźni poet.) oraz oczyszczenia jej z obcych wpływów; twórczość jego (gł. poematy, ody i stance o tematyce aktualnej) ma wiele cech barok.; przekł. pol. w Antologii poezji francuskiej (t. 2 1970). MALLARME STEPHANE (1842-98), poeta franc.; jeden z przywódców i teoretyk symbolizmu. Na poezję M. poważny wpływ wywarli Ch. Baudelaire i E.A. Poe; twórczość obejmuje ok. 60 wierszy publikowanych w pismach lit. i w almanachu Le Parnasse contemporain (t. 1 1866), fragmenty poematu dram. Herodiadę {Le Parnasse contemporain, t. 2 1871), poemat Popołudnie fauna (1876, wyd. pol. 1947), szkice estet.-filoz. o poezji, poematy eksperymentalne prozą Divagations (1897). Poezję M. cechuje złożona symbolika i aluzyjność, skomplikowana metaforyka, składnia celowo zakłócana; tłumaczy się to misją, jaką M. 350 MAM obarczał poezję: winna ona stanowić nowy i najwyższy rodzaj poznania, ujawniający istotę rzeczy, M. wywarł wpływ na wielu poetów, m.in. na P. Valery'ego; pol. przekł. poezji m.in. w: Symboliści francuscy (1965), Wybór poezji (1980). MALLEA [maijea] EDUARDO (1903-82), pisarz argent.; autor powieści (Zieleń wszelka zginie 1941, wyd. pol. 1974, Chaves 1954, En la creciente oscuridad 1973) i opowiadań, poruszających problem ludzkiej samotności; eseje. MALLET-JORIS [małe żons] FRANC;OISE (ur. 1930), pisarka franc., pochodzenia belg.; re-alist. proza, g3. o tematyce psychol.; powieści: Le rempart des beguines (1950), Kłamstwa (1956, wyd. pol. 1970), Papierowy dom (1970, wyd. pol. 1980), Divine (1991), autobiogr. Chciałabym grać na akordeonie (1976, wyd. pol. 1978); opowiadania: Trzy wieki ciemności (1968, wyd. pol. 1971 — historie czarownic); także eseje (List do samej siebie 1963, wyd, pol. 1967). MALORY [malery] Sir THOMAS (14007-1471), pisarz ang.; autor romansu rycerskiego będącego kompilacją legend o królu Arturze (Morte D'Arthur 1485); dzieło to, oparte na kilku źródłach, gł. franc., łac. i ang., pisane oryginalną, uroczystą prozą poet., należy do najwybitniejszych przekazów ang. literatury średniowiecznej. MALRAUX [~ro] ANDRE (1901-76), franc. pisarz, polityk; uczestnik hiszp. wojny domowej, II wojny świat, i ruchu oporu, zwolennik gen. Ch. de Gaulle'a; 1945-46 min. informacji, 1959-69 min. kultury; bohaterem powieści M., będących zarazem dokumentem epoki, jest człowiek czynu występujący w obronie ludzkiej godności, ukazany w chwilach największego zagrożenia: Zdobywcy (1928, wyd. pol. 1936), Droga królewska (1930, wyd. pol. 1938), Dola człowiecza (1933, wyd. pol. 1935), Czasy po-gardyC\935, wyd. pol. 1936), Nadzieja (1937, wyd. pol. 1939), Łazarz (1974, wyd. pol. 1977); dzieła na temat sztuki i estetyki: Psychologie de l'art (cz. 1-3 1947-50), Przemiana bogów (cz. 1-3 1957-76, wyd. pol. cz. 1-3 1985), Głowa z obsydianu (1974, wyd. pol. 1978 — o sztuce P. Picassa) oraz literatury: Przemijanie a literatura (1977, wyd. pol. 1982); ponadto m.in. autobiogr. Antypamiętniki (1967, wyd. pol. 1993), Les chenes qu'on abat (1971) — poświęcone de Gaulle'owi. MALANIUK JAWHEN (1897-1968), ukr. poeta, publicysta i działacz polit.; od 1921 na emigracji w Polsce, od 1946 w Niemczech i USA; działalność lit. rozpoczął 1922 w obozie dla internowanych oficerów ukr. w Kaliszu; współ- pracownik pisma "Wisnyk" (1922-39) redagowanego przez teoretyka ukr. nacjonalizmu D. Doncowa; wczesne poezje M. należą do nurtu neobarok. (zbiory Styłet i styłos 1925, Herbarij 1926), późniejsze do neoklasycyst. (m.in. zbiory Zemla i zalizo 1930, Zemna Madonna 1934, Włada 1951); znalazły w nich odbicie kult silnego człowieka i postawa woluntarystyczna wobec świata; w eseistyce i publicystyce M. dał wyraz poglądom nacjonalistycznym (m.in. eseje Do problemy bolszewyzmu 1958), pol. wybór wierszy M. Hellada stepowa (1937). MALECH LEJB (1894-1936), właśc. L. Zalc-man, pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził ze Zwolenia, od 1922 w Argentynie, odbył liczne podróże; zaangażowany w lewicowym ruchu syjonistycznym; w twórczości uwidocznił swoje fascynacje półświatkiem żyd. w Warszawie i Ameryce Pd.; dramaty (Opfal 1922, Ileergus 1926, Missisipi 1935), powieści (Don Demingos Krejcweg 1930), reportaże, m.in. z Palestyny. MAŁGORZATA Z NAWARRY (1492-1549), pisarka franc., królowa Nawarry, siostra Franciszka l de Valois; dwór jej był ośr. kultury renes.; autorka zbioru nowel Heptameron (1558, wybór pol. w antologii Powiastki ucieszne a swawolne 1963), wzorowanego na DekameronieG. Boc-caccia, utworów poet. i teatralnych. MAŁYSZKIN ALEKSANDR G. (1892-1938), pisarz roś.; czł. ugrupowania lit. Pieriewał, uznającego za gł. zadanie sztuki odkrywanie obiektywnej rzeczywistości; autor powieści Padienije Daira (1923) osnutej na tle wydarzeń wojny domowej, w której uczestniczył; w nie dokończonej powieści Ludzie z głuchej prowincji (1938, wyd. pol. 1950) ukazywał zmiany zachodzące w życiu prowincji roś. w wyniku uprzemysłowienia. MAŁYSZKO ANDRIJ (1912-70), poeta ukr.; wiersze i poematy o tematyce rewol.-patriotycznej i wojennej (zbiory m.in. Bafkiwszczyna 1936, Narodżennia syniw 1939, Żajworonky 1940, Ukrajino moja 1942, poemat Prometej 1946), oparte na schematach poetyki soc-realist.; libretta operowe. MAMEDKULIZADE DZALIL -r Mammadgułu-zada Dżalil. MAMET [mamat] DAVID ALAN (ur. 1947), dra-matopisarz amer.; w twórczości łączy realizm 351 MAM z symbolizmem i groteską, m.in. Sexual Per-yersity in Chicago (1974), w najbardziej znanym dramacie Bizon (1977, przekł. pol. "Dialog" 1984 nr 2) ukazał upadek wartości nar. z perspektywy weterana wojny w Wietnamie; ponadto dramaty Edmund (1982), Glengarry Glenross (1983); scenariusze filmowe. MAMIN-SIBIRIAK DMITRIJ N., wtaśc. Dmitrij N. Mamin (1852-1912), pisarz roś.; autor powieści społ.-obyczajowych o akcentach naturalistycznych, obrazujących rozwój stosunków kapitalist. w uralskim okręgu przem. [Milionowy spadek 1883, wyd. pol. 1960, Górskie gniazdo 1884, wyd. pol. 1961, Złoto 1892, wyd. pol. 1955) oraz bajek i opowiadań dla dzieci (liczne pol. przekł.). T. KLIMOWICZ Dmitrij Mamin-S/biriak. Problemy naturalizmu w literaturze rosyjskie], Wrocław 1979. MAMMADGUŁUZADA D2ALIL, Dżalil Mamed- kulizade (1866-1932), azerb. pisarz i publicysta; założyciel satyr, czasopisma "Mołła Nasred-din" (1906-31); autor opowiadań i komedii, w których krytykował przedrewol. stosunki społ. w Azerbejdżanie, m.in. Gurbanalibeg (1907). MAMONTOW JAKIW (1888-1940), ukr. drama-topisarz i teatrolog; wczesne dramaty sym-bolistyczne (Dies irae 1922), późniejsze, bliskie neoromantyzmowi, gł. o tematyce rewol., wyrażały ukr. dążenia niepodległościowe (m.in. Kofy naród wyzwolajetsia 1923, Respublika na kolesach 1926); także autor historii teatru ukr. Dramatyczne pyśmenstwo (1927). MANAS, SEMETEJ, SEJTEK, epos kirg.; składa się z III części opisujących kolejno losy Manasa, jego syna Semeteja, następnie syna Semeteja, Sajteka; powstał prawdopodobnie w XV-XVII w., pierwsze wersje spisane ok. 2 pół. XIX w. przez Cz. Walichanowa i W.W. Radtowa; treścią utworów są epizody z historii Kirgizów, liczne legendy; epos zawiera też bogaty materiał obyczajowy; pełna wersja wyd.1958-60. MANDELSZTAM OSIP E. (1891-1938), roś. poeta, prozaik i eseista pochodzenia żyd.; jeden z gł. twórców akmeizmu; autor manifestu Świt akmeizmu (1913, opublikowany 1919); uprawiał zintelektualizowaną poezję filoz., inspirowaną przez kulturę świata staroż. i śre- dniowiecza, dawną kulturę roś. i judaistyczną; neoklasyczna liryka M., utrzymana często w stylu archaizowanym, w warstwie refleksyjnej była nasycona pesymistycznym przeświadczeniem o groźbie zerwania ciągłości kulturowej; zbiory wierszy Kamień (1913), Tristia (1922), Stichotworienija (1928); 1934-37 poeta został zesłany do Czerdynia, następnie przeniesiony do Woroneża, gdzie powstały liryki, składające się na tzw. Woronieżskije tietradi (Sobranije soczinienij, t. 1-4 Waszyngton-Pa-ryż 1964-81); 1938 powtórnie aresztowany, zmarł w obozie przejściowym pod Władywos-tokiem; w jego dorobku znajduje się także proza, m.in. zbiór autobiogr. miniatur lirycznych Zgiełk czasu (1925), surrealist. opowieść Znaczek egipski (1928, wyd. pol. łączne w wyborze Zgiełk czasu 1994) oraz eseje krytycz-nolit. O poezji (1928); spuścizna literacka M., w większości za życia twórcy nie publikowana, została zachowana dzięki ofiarności żony Nadiężdy, autorki wspomnień [Nadzieja w beznadziejności, t. 1 Nowy Jork 1970, t. 2 Paryż 1972, wyd. pol. 1982 poza cenzurą); poi. wybory: Poezje (1971, 1984, 1994), Późne wiersze (1979, przekł. S. Barańczaka); przekł. w antologiach Akme znaczy szczyt (1986), Z liryki rosyjskiej (1987), Poeci rosyjscy w przekładach Artura Sandauera (1987); pol. wybór szkiców lit. Słowo i kultura (1972). R. PRZYBYLSKI Wdzięczny gość Boga. Esej o poezji Osipa Mandelsztama, Paryż 1980. MANDEYILLE [mandawył] BERNARD DE (1670-1733), ang. myśliciel społ., pisarz, lekarz, pochodzenia hol.; dokonał przekładu na język ang. bajek Ezopa oraz swobodnej adaptacji bajek J. de La Fontaine'a; w swej gf. pracy, Bajce o pszczołach (1714, wyd. pol. 1957), przedstawił paradoksalny obraz społeczeństwa, w którym ludzki egoizm stanowi źródło rozwoju cywilizacji, luksus stymuluje zatrudnienie i w konsekwencji społ. dobrobyt. MANDIARGUES [madjarg] ANDRE PIEYRE DE -* Pieyre de Mandiargues Andre. MANDY [mą:ndi] |VAN (ur. 1918), pisarz węg.; początkowo w twórczości wpływy neorealizmu i egsystencjalizmu, później ewolucja w kierunku surrealizmu i groteski; bohaterami prozy M. są zwykle prości ludzie, zmagający się bez powodzenia z trudnościami życia, przedstawiani zarazem z ironią i liryzmem; powieści, m.in. A huszonegyedik utca (1948), Egy ember alma (1971), zbiory opowiadań, m.in. Tajak, aż en tajaim (1981), dramaty, słuchowiska; popularne powieści dla młodzieży, m.in. Czu-tak i szary koń (1959, wyd. pol. 1964), Czutak robi karierę (1961, wyd. pol. 1967). MANGANELLI GIORGIO (1922-90), pisarz wł.; związany z neoawangardą, literaturę traktował jako czystą grę formalną, domenę lin- 352 MAŃ gwistycznych eksperymentów; autor m.in. pseudotraktatów z elementami narracyjnymi (Hilarotragoedia 1964), zbiorów opowiadań (Centuria 1979, pol. wybór "Literatura na Świecie" 1984 nr 6) i esejów krytycznolit. (Letteratura come menzogna 1967, Laboriose inezie 1986). MANGER ICYK (1901-69), żyd. poeta, dramato-pisarz i krytyk lit., tworzący w języku jidysz; pochodził z Czerniowiec, później m.in. w Warszawie (od 1926), Paryżu (od 1938), Londynie (od 1940), Nowym Jorku (od 1951), Izraelu (od 1967); swoją wyrafinowaną twórczością, ujmującą jednocześnie prostotą wyrazu — bliską poezji lud. — zyskał sławę najpopularniejszego poety jidysz w XX w.; autor ballad i pieśni, dowiódł kunsztu artyst. przenosząc wątki bibl. w realia współcz. życia Żydów Europy Wsch.; poezje (Chumesz—lider'\935, Megile — lider 1936, Lid un balade 1952, Medresz Icyk 1984); humorystyczna powieść Księga raju, czyli Przedziwne żywota opisanie Samuela Aby Aberwo (1939, wyd. pol. 1988); zbiory szkiców krytycznolit. i esejów (Szriftn in prozę 1980); popularne przeróbki sztuk A. Goldfadena, inscenizacje pieśni bibl.; pol. przek). utworów w tomie Wiersze i poematy (1976) oraz w antologiach poezji żyd. (1980, 1983); od 1969 w Tel Awiwie jest przyznawana nagroda lit. im. l.M. MANI LEJB (1883-1953), właśc. Mani-Lejb Brahinski, poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Ukrainy, od 1905 w Nowym Jorku; czołowy przedstawiciel amer. grupy pisarzy żyd. Di junge; liryka (zbiór Lider un baladn 1955), utwory dla dzieci (Jingf cingt chwat 1920); pol. przekł. w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). MANIKA WASAHAR (IX w.), ind. poeta tamil-ski; autor dwu dzieł: Tirukkowajjar oraz największego poet. utworu tamilskiego śiwaizmu nurtu bhakti Tiruwasaham składającego się z 51 pieśni. MANN HEINRICH (1871-1950), brat Thomasa, pisarz niem.; 1930 prezes akad. sztuk, 1933 usunięty z akad. literatury, a jego dzieła zniszczone; od 1933 na emigracji (najpierw we Francji, następnie w USA), umarł w przeddzień powrotu do Niemiec, do których miał wrócić w związku z nominacją na stanowisko prezesa akad. sztuk NRD. Spośród pierwszych powieści M. podstawowe znaczenie mają: W krainie pieczonych gołąbków (1900, wyd. pol. 1953), Profesor Unrat (1905, wyd. pol. 1930; słynny film pt. Błękitny anioł 1930) i trylogia Cesarstwo (Poddany 1914, Biedacy 1918 — obydwa wyd. pol. 1951, Der Kopf 1925), w których zawarł krytykę epoki wilhel-mińskiej, przedstawiając bohaterów jako typowy produkt prus. systemu wychowania, stosunków społ., ekon. i polit.; wynikiem kilkuletniego pobytu we Włoszech był m.in. renes. tryptyk powieściowy Boginie (1903, wyd. pol. 1930); na emigracji M. napisał dwutomowe dzieło hist. Młodość króla Henryka IV (1935, wyd. pol. 1936) i Król Henryk IV u szczytu sławy (1938, wyd. pol. 1959). M. był jednym z najświetniejszych eseistów swych czasów, ostro piętnującym przejawy imperializmu i faszyzmu, m.in. w zbiorach: Macht und Mensch (1919), Geistund Tar (1931), Nienawiść (1933, wyd. pol. 1935), Muf (1939); autobiografia Ein Zeitalter wird besichtigt (1944); liczne nowele, kilka dramatów. MANN KLAUS (1906-49), syn Thomasa, pisarz niem., tworzący także w języku ang.; od 1933 na emigracji; 1933-35 wydawał w Amsterdamie pismo emigr. "Die Sammlung"; od 1936 w USA; powieści, m.in. Symfonia życia (1935, wyd. pol. 1936) oraz Mefisto (1936, wyd. pol. 1957), w której na przykładzie kariery słynnego aktora G. Grundgensa ukazał sytuację artysty w hitl. Niemczech; autobiografia Punkt zwrotny (1952, wyd. pol. 1993), eseje, nowele (pol. wybór Brzuchomówca 1986); popełnił samobójstwo. MANN THOMAS (1875-1955), brat Heinricha, ojciec Klausa, najwybitniejszy prozaik niem. l pół. XX w.; red. pisma satyr. "Simplicissimus"; od 1933 na emigracji (początkowo w Szwajcarii, następnie w USA); po wojnie powrócił do Szwajcarii. M. stworzył powieść o charakterze intelektualnym, nawiązującą do powieści edukacyjnej z okresu klas. i realist. z XIX w.; gł. tematem jego prozy jest konflikt między myślą i duchem a życiem, wynikający z kryzysu kultury mieszczańskiej, przejawiający się w jej dekadencji, rozpadzie struktur społ. i zwyrodnieniu myśli polit.; świat, rozgłos zdobył powieścią Buddenbrookowie (1901, wyd. pol. 1931), kroniką świetności i schyłku han-zeatyckiej rodziny kupieckiej; symbol, obraz duchowego kryzysu wspótcz. Europy w przededniu l wojny świat, nakreślił w Czarodziejskiej górze (1924, wyd. pol. 1930); na emigracji powstała tetralogia bibl. Józef i jego bracia (1933^3, wyd. pol. 1961) oraz poet. powieść Lotta w Weimarze (1939, wyd. pol. 1958), impresja o J.W. Goethem, postaci symbolizującej najwyższe osiągnięcia duchowe narodu niem.; najznakomitszym dziełem tych lat jest Doktor Faustus (1947, wyd. pol. 1960), powieść 23 — Słownik pisarzy świata 353 MAŃ "o muzyce i polityce", ujęta w formę pamiętnika, obejmująca ogromny krąg zagadnień dotyczących sztuki, kultury, polityki, współcz. myśli i dążeń, z problemem niem. jako punktem centr., obrazująca zagładę sztuki w zetknięciu z okrutną teraźniejszością; z ostatniego okresu pochodzi m.in. Wybraniec (1951, wyd. pol. 1960), powieść oparta na eposie Gregorius Hartmanna von Aue, mająca charakter kroniki średniow., petna rozważań o wiecznej walce dobra ze złem, oraz ironiczna powieść łotrzyko-wska Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla (1954, wyd. pol. 1958). Okres pobytu M. na emigracji cechowała ożywiona działalność pu-blicyst., skierowana przeciw hitleryzmowi, wzy- wająca naród niem. do obalenia nazizmu (m.in. cykl słynnych przemówień radiowych Deutsche Hórer'\942}. Proza M. obejmuje ponadto kilkadziesiąt nowel i opowiadań (zbiory pol. Nowele 1956, Ostatnie nowele 1958, Opowiadania 1963), eseje (wybór pol. 1964), studia lit., m.in. o Goethem, F. Schillerze, F.W. Nietzschem, L.N. Tołstoju, F.M. Dostojewskim, A.P. Czechowic; pisma autobiogr. (Leiden an Deutschland 1948, Jak powstaf Doktor Faustus 1949, wyd. pol. 1960), Listy (wyd. pol. 1.1-3 1966-73), Osobie. Wybór pism autobiograficznych (wyd. pol. 1971); 1929 otrzymał Nagrodę Nobla. A. ROGALSKI Tomasz Mann. Dzieje rozwoju osobowości twórcze/, Warszawa 1975; M. WYDMUCH Tomasz Mann, Warszawa 1979. MANNER EEVA LIISA (ur. 1921), pisarka fiń.; motywem przewodnim twórczości M. jest konflikt między regułami i zakazami ograniczającymi wolność a tzw. magicznym ładem, do którego zalicza: przyrodę, wyobraźnię, dzieciństwo i muzykę; powieść autobiogr. Tyttó taiva-an laifurilla (1951); dramaty Eros ja Psykhe (1959), Toukokuun lumi (1968); zbiory poet. Tama matka (1956), Orfiset laulut (1960), Kuollet vedet (1977); pol. wybór poezji Alfa (1987); przekł. utworów Homera, W. Szekspira, H. Hessego. MANNERKORPI JUHA TOIMI TĄPANI (1915-80), fiń. poeta i prozaik; jeden z najwybitniejszych modernistów fiń.; podejmuje problematykę dotyczącą osamotnienia człowieka w obcym mu i nieprzychylnym świecie; autor powieści psychol. (Jyrsijat 1958) i eksperymentalnych (Jalkikuva 1965), dramatów (Kirje 1952) tworzonych pod wpływem S. Becketta, którego utwory, jak i dzieła J.P. Sartre'a i A. Camusa, tłumaczył. MANNIK EDUARD (1905-66), pisarz est.; autor powieści (Hali majaj 1930), zbiorów opowiadań (m.in. Traatead 1954) z życia chłopów, marynarzy, robotników, młodzieży; nowele o tematyce wojennej; humoreski, felietony; utwory dla dzieci. MANNINEN OTTO (1872-1950), fiń. poeta i tłumacz; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli neoromantyzmu fiń.; pisał pod wpływem symbolizmu franc., jego poezje cechuje głęboka wiara w humanizm oraz nastrojowość, subiektywność, także tonacja satyr.; zbiory poet. Sake/ta (1905-10), Matkamies (1938); tłumacz dzieł Homera, Sofoklesa, Moliera, J.W. Goethego (Faust), H. Heinego, S. Petófiego, H. Ibsena; przetłumaczył na język fiń. Wielką Improwizację A. Mickiewicza. MANNING [manyn] OLIVIA (1908-80), powieściopisarka ang.; w czasie II wojny świat. przebywała wraz z mężem w Rumunii, a następnie Grecji, Egipcie i Jerozolimie; na podstawie własnych doświadczeń stworzyła obraz wojny widzianej przez pryzmat indywidualnych losów, często w wymiarze tragikomizmu (2 trylogie: The Bałkan Trilogy 1960-65, The Levant Trilogy 1977-80); opowiadania. MANNYNG OF BRUNNE [manyn ów brun] ROBERT (ok. 1283-1338), poeta ang., mnich; autor poematu rel.- dydaktycznego Handlyng Synne (1303), będącego wolnym tłumaczeniem ang-lo-normandzkiego utworu Manuel des Pechez Williama of Wadington; zawiera wierszowane kazania na temat dziesięciorga przykazań, siedmiu grzechów głównych i siedmiu sakramentów, ilustrowane naukami moralnymi, odznaczające się ciekawymi opisami ówczesnej obyczajowości; wierszowana kronika Story of England (1338), oparta w pierwszej części na Roman de Brut Wace'a of Jersey, w drugiej zaś na franc. Chronicie P. Langtofta. MANNYÓSHU [manio:śiu], Man'yóshu, najstarsza 20-tomowa antologia poezji jap., oprać, ok. 2 pół. VIII w., m.in. prawdopodobnie przez poetę Otomo-no Yakamochi; zawiera ok. 4500 wierszy, gł. waka (pieśni jap.), ponad 500 poematów; przeważają utwory liryczne; typowe gatunki lit.: panegiryki, refleksje z wędrówek, pieśni miłosne, wojsk, i lud., legendy; poi. przekł. fragmentów w antologii Dziesięć tysięcy liści (1961). MANRIOUE [~rjke] JORGE (1440-79), poeta hiszp.; przeniknięte poczuciem przemijania Strofy ułożone na śmierć ojca swego (1476, wyd. 1494, pol. przekł. fragmentów w antologii Z hiszpańskiego. Przekfady poezji 1956), uznane za arcydzieło hiszp. liryki średniow.; poezje miłosne. 354 MAR MANSFIELD [mansfi:ld] KATHERINE, wtaśc. Kath-leen Beauchamp (1888-1923), pisarka ang., pochodzenia nowozelandzkiego; w twórczości, zajmującej trwałe miejsce w nurcie prozy psychol, XX w., koncentrowała się gł. na formach nowelistycznych (tomy: Upojenie i inne opowiadania 1920, wyd. pol. 1962, Garden Party 1922, wyd. pol. 1934); wielbicielka A.P. Czechowa, odtwarzała precyzyjnie nastroje i przeżycia wewn.; znakomitym dokumentem autoanalizy pisarza i człowieka jest jej Dziennik (1927, wyd. pol. 1935). MANUSMRYTI, Manawadharmaśastra [san-skr.], ind. zabytek lit, powstały między II w. p.n.e. a II w. n.e.; autorstwo M. tradycja ind. przypisuje mitycznemu praojcu ludzkości — Manu; M. jest najważniejszą z dharmaśastr, tekstów traktujących o dharmie, tzn. o obowiązującej normie moralnej (zwł. członków 3 wyższych stanów), jej genezie i skutkach; norma ta obejmuje wszystkie aspekty i przejawy życia jednostki i społeczeństwa; tekst M. liczy ok. 3000 zwrotek i dzieli się na 12 rozdziałów tematycznych; przekł. pol. Manusmryti, czyli Traktat o Zacności (1985). MANZINI [~cmi] GIANNA (1896-1974), pisarka wł.; reprezentantka tzw. prozy artyst., tworzyła krótkie formy o mało rozbudowanej fabule, będące subtelną analizą stanów i doznań psych.; m.in. powieści: Tempo innamorato (1928), La sparviera (1956) — gł. dzieło M., zbiory opowiadań: Cara prigione (1958), Suita soglia (1973). MANZONI [~coni] ALESSANDRO (1785-1873), pisarz wł.; gł. przedstawiciel romantyzmu w literaturze wt.; autor hymnów rel. (Inni sacri 1815), poematu Piąty maja (1822, wyd. pol. 1831), napisanego pod wpływem wrażenia, jakie wywarta śmierć Napoleona l (tłum. m.in. przez J.W. Goethego), 2 poet. tragedii hist. // conte di Carmagnola (1820) i Adelchi (1822) oraz powieści hist. z dziejów Lombardii XVII w. Narzeczem (t. 1-3 1825-27, w ostatecznej redakcji wyd. 1840-42; 1 wyd. pol. pt. Oblubieńcy mediolańscy..., t. 1-5 1848); powieść ta, wywodząca się z tradycji walterskotowskiej, została uznana za arcydzieło wł. literatury XIX w. MANŻURA IWAN (1851-93), ukr. poeta i folklorysta; liryka ukazująca życie biedoty wiejskiej po reformie 1861 (zbiór Stepowi dumy ta spwy1889); M. wydał także zbiór pieśni lud. i przypowieści Kazky, pryśliwja... (1890). MAO DUN, Mao Tun, wtaśc. Shen Dehong (1896-1981), chin. pisarz i działacz społ.-polit.; 1925-27 współpracownik Mao Zedonga; 1949-64 min. kultury ChRL; uczestnik "ruchu 4 maja" (1919); trylogia Shi (1933), powieść Przedświtem (1933, wyd. pol. 1956), o sferach finansowych i przemysłowych Szanghaju w latach 20., opowiadania, prace teoret., eseje, przekłady. MAP [map], Mapes, WALTER (ok. 1140-ok. 1209), poeta ang., pochodzenia walijskiego; od 1197 archidiakon Oksfordu; autor zbioru łac. satyr De Nugis Curialium (ok. 1180-93) wymierzonych przeciwko mnichom i dworzanom; przypisuje mu się autorstwo pieśni w stylu goliardów i zaginionej tac. wersji franc. romansu Lancelot du Lać. MAPU AWRAHAM (1808-67), prozaik żyd.; twórca nowocz. powieści hebr.; pochodził z Litwy; czołowy przedstawiciel haskali (żyd. oświecenia); autor powieści hist., pisanych stylizowanym językiem bibl., m.in. Ahawat Sijon (1853), Aszmat Szomron (1866). MARAGALL l GORINA [~galj i g] JOAN (1860-1911), poeta kataloński; jeden z g3. przedstawicieli modernizmu katalońskiego; zbiory poezji (Wsions i cants 1900), poematy (El comte Arnau, cz. 1-3 1900-11), eseje (Elogi de la parania 1905); tłumacz Homera. MARAI [ma:roi] SANDOR (1900-89), węg. po-wieściopisarz i eseista; 1919-28 i od 1948 przebywał poza krajem, od 1952 w USA; we wcześniejszych powieściach, m.in. Egy polgar yallomasai (1934) i Szindbad hazamegy (1940), zawarł krytykę stylu życia i ideałów mieszczaństwa; w późniejszej twórczości odwoływał się do uniwersalnych znaczeń i wartości kultury eur., zaczerpniętych z mitologii czy tradycji chrzęść.; powieści, m.in. Bekę Ithakaban (1952), San Gennaro vere (1963), Harminc ezustpenz (1983); zbiory esejów, m.in. Eg es fóld (1942), Ihlet es nemzedek (1946); dziennik z lat 1976-83 (wyd. 1985). MARAINI DACIA (ur. 1936), pisarka wt.; w twórczości koncentruje się zwł. na problemach i sytuacji kobiety we wspótcz. świecie; liczne powieści, m.in. Eta del malessere (1962), Me-morie di una ladra (1972), La lunga vita di Marianna Ucria (1990), także opowiadania, sztuki teatr., zbiory poezji, eseje. MARAŃÓN Y POSADILLO [~nion i ~diljo] GREGORIO (1887-1960), hiszp. pisarz i polityk, z zawodu lekarz; republikanin; biografie i eseje ukazujące z psychol. wnikliwością postacie hist. i legendarne: Amiel (1932), El conde- 355 MAR -duque de Olivares (1935), El Greco y Toledo (1957), Don Juan: ensayos sobre el ori-gen de su leyenda (1943 — med. interpretacja mitu); prace nauk. z zakresu endokrynologii. MARCEAU [~so] FELICIEN, wtaśc. Louis Ca-rette (ur. 1913), pisarz franc., pochodzenia belg.; autor sztuk teatr, zawierających satyr. obraz współcz. obyczajów i charakterów (Jajko 1956, wyst. pol. 1958, La bonne soupe 1958), powieści (Creezy 1969; wyd. pol. 1979, Ciało mojego wroga 1975, wyd. pol. 1978), szkiców literackich. MARCH [marcz] AUSIAS (ok. 1397-1459), poeta kataloński; pieśni miłosne wykazujące wpływy trubadurów prowansalskich i F. Petrarki (Cants d'amor), poezje moralno-filoz. i rel. (Cant espirituał, jedno z arcydzieł literatury katalońskiej); wywarł wpływ na poetów hiszp. XVI w. MARCHWITZA [mąrśwyca] HANS (1890-1965), pisarz niem., z zawodu górnik; 1933-46 na emigracji (m.in. w Szwajcarii i USA), 1936-38 walczył w brygadach międzynar. w Hiszpanii; o wojnie w NRD; powieści gł. o tematyce związanej z walką niem. proletariatu, m.in. trylogia Kumiacy (1934-59, wyd. pol. t. 1-2 1951-56); autobiografia Moja młodość (1947, wyd. pol. 1950). MARCINKEVIĆIUS JUSTINAS (ur. 1930), litew. pisarz i tłumacz; poematy, m.in. filoz. Kraujas ir pelanai (1960); liryka refleksyjna (zbiór Duoną raikanćios rankos 1963); trylogia dramatów hist. pisanych wierszem, poezje dla dzieci; przekł. poezji pol., m.in. Dziadów, Grażyny, Pana Tadeusza A. Mickiewicza; pol. przekł. wierszy M. w antologiach: Młode głosy (1965), Pieśni i gwiazdy (1971), Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). MARCJALIS, Marcus Yalerius Martialis (ok 40-ok. 104), poeta rzym.; pochodził z Biłbilis w Hiszpanii; właściwy twórca i najwybitniejszy przedstawiciel epigramatu rzym.; autor zachowanych 15 ksiąg epigramatów: Liberspec-taculorum — utwory z okazji otwarcia Koloseum, Xenia i Apophoreta — zbiory krótkich utworów dołączanych do upominków dawanych z okazji Saturnaliów i w czasie uczt, oraz epigramaty satyr., pochwalne, nagrobne, erotyczne, na dzieła sztuki (12 ksiąg); wiersze M. dają barwny obraz typów ludzkich, obyczajów i kultury czasów ces. Domicjana; z miar wierszowych M. stosował m.in. dystych elegijny i 11-zgłoskowiec; tłum. pol. m.in. J. Czubka i S. Kołodziejczyka. MARDAM CHALIL (1895-1960), arab. pisarz i działacz kult. z Syrii; prezes akad. arab. w Damaszku; 1921 wspbłzałożyciel nowo powstałego związku literatów oraz czasopism krytycznolit. skupiających pisarzy walczących o rozwój nowej literatury syr.; poezja M., klas. w formie (kasydy), jest pełna aktualnych treści patriotycznych (okres walki o wyzwolenie spod dominacji franc.); także autor dzieł prozą, szkiców lit., autobiografii; wydawca arab. poezji klasycznej. MARĘ [męe'] WALTER DE LA Walter. De la Marę MARECHAL [~czal] LEOPOLDO (1900-70), pisarz argent.; wczesne poezje (D/as co/no flechas 1925) pod wpływem prądów awangard., gł. ultraizmu, w późniejszych (Sonetos a Sophia 1940, Heptamerón 1966) dominuje tematyka'miłosna i rel.; rozgłos i uznanie krytyki przyniosła mu powieść Adan Bue- nosayres (1948) w strukturze nawiązująca do Boskiej Komedii Dantego Alighieri i gr. epopei. MAREK Jlfli, wtaśc. J. Puchwein (ur. 1914), czes. prozaik i scenarzysta; od wczesnych powieści psychol. (Ziyot se nevraci 1944) oraz poświęconych tematyce wojennej (Marsz w ciemnościach 1946, wyd. pol. 1951), poprzez utwory utrzymane w konwencji socrealist., zwrócił się ku prozie obyczajowej — barwna, pełna humoru epopeja rodzinna sprzed czasów l i II wojny świat. Mój stryj Odyseusz (1974, wyd. pol. 1978), także opowieści sensacyjne: cykle Panoptikum starych afer kry- minalnych (1968, wyd. pol. 1981), Panoptikum grzesznych ludzi (1971, wyd. pol. 1983), Panoptikum miasta Pragi (1979, wyd. pol. 1983). MAREK AURELIUSZ, Marcus Aurelius An-toninus (121-180), cesarz rzym. od 161, filozof; studiował retorykę i filozofię; prowadził liczne wojny z plemionami germ. i sarma-ckimi; zmarł w czasie zarazy. Swoje myśli i refleksje spisał w duchu filozofii stoickiej (tłum. pol. 1913, 3 wyd. pt. Rozmyślania 1988); dzieło napisane po grecku, językiem mówionym, nie było przeznaczone do pu- blikacji, zostało wydane dopiero po śmierci M.A.; po upadku pogaństwa zmniejszyło się zainteresowanie utworem, odzyskał on popularność w epoce oświecenia; zachowały się również łac. listy M.A. oraz drobne fragmenty mów łacińskich. 356 MAR MARGOLIN ANNA (1887-1952), wtaśc. Róża Lebensbojm, żyd. poetka i dziennikarka, pisząca w języku jidysz; od 1906 (z przerwami) w USA; oryginalna twórczość (uprawiana 1920-29) zbliżona do modernist. poezji amer. grupy poetów żyd. In zich (zbiór Lider 1929), pol. przekł. w Antologii poezji żydowskiej (1983). MARGUERITTE [~gnt] PAUL (1860-1918), pisarz franc.; powieści o tematyce społ. i psy-chol. (m.in. Jours d'epreuve 1889, La lorce des choses 1891); 1896-1908 publikował wspólnie z bratem, Victorem (m.in. tetralogia o wojnie 1870 Une epoque 1898-1904). MARIE DE FRANCE [mań do fra:s] (2 pot. XII w.), poetka franc.; autorka inspirowanych przez legendy celt. wierszowanych opowieści miłosnych (lais), odzwierciedlających ideał miłości dwornej [Pieśni ok. 1180, wyd. pol. 1959). MARIENHOF ANATOLU B. (1897-1962), roś. poeta i dramatopisarz; jeden z twórców ima-żynizmu (kierunku zbliżonego do ang. imagiz-mu); wiersze liryczne, sztuki teatr., powieści o życiu ówczesnej bohemy lit. (Roman bez wrą ni/a 1927, Romans z przyjaciółmi 1965, wyd. pol. 1968); pol. przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979). MARINETTI FILIPPO TOMMASO (1876-1944), pisarz wt., tworzący też w języku franc.; inicjator i teoretyk futuryzmu; rzecznik nacjonalizmu, następnie faszyzmu; twórczość bardzo zróżnicowana pod względem środków artyst.; wiersze liryczne, poematy, powieści, pisma teoret., polemiczne i propagandowe zebrane w / manifest! del futurismo (t. 1-4 1919), dramaty (Więź-niowie'\927, wyst. pol. 1933); pol. przekł. poezji w antologii Chora fontanna (1977). MARINKOVIĆ RANKO (ur. 1913), pisarz chorw.; prof. Akad. Sztuki Teatr, w Zagrzebiu; poezje, dramaty (Glorija 1956), nowele (tom Ruke 1953, pol. wybór Karnawał 1958), powieści (Cyklop 1965, wyd. pol. 1981, Wspólna kąpiel 1984, wyd. pol. 1988), eseje teatr.; w prozie łączy groteskowe przedstawienie dalmatyńs-kiej prowincji i wielkomiejskiej cyganerii z wątkami egzystencjalistycznymi. MARINO GIAMBATTISTA (1569-1625), poeta wł.; gt. przedstawiciel baroku w literaturze wł., twórca wyszukanego, kunsztownego stylu, zw. od jego nazwiska marinizmem; cieszył się uznaniem współczesnych i wywarł wpływ na poezję eur.; pisał canzony, sonety, madrygały, eklogi i idylle zebrane w La lira (1602-14), La galleria i La sampogna (oba 1620); gł. dziełem M. jest poemat mitol. oktawą Adone (1623, przekł. pol. pieśni IV pt. Psyche między 1696 i 1698), o swobodnej strukturze i licznych zawikłanych dygresjach. \ MARIVAUX [~WO] PlERRE CARLET DE CHAMB- LAIN DE (1688-1763), pisarz franc.; red. czasopism lit. wzorowanych na ang. "Spectatorze"; związany z obozem "nowożytników" (zwolennicy przemian w literaturze) w ich sporze ze "starożytnikami"; autor 2 nie dokończonych powieści psychol.-obyczajowych: Życie Marianny (\. 1- 10 1731-41, wyd. pol. 1959) i Kariera wieśniaka (t. 1-5 1735-36, wyd. pol. 1952); subtelne i dowcipne komedie M., osnute wokół uczuć miłosnych, odznaczają się mistrzowską ich -analizą; oryginalny styl, łączący uczuciowość, dowcip i ironię, został nazwany "marivaudage"; najsłynniejsze z ok. 40 komedii to: Pułapka miłości (1722, wyd. pol. w: Komedie, t. 1-2 1916) oraz Igraszki trafu i miłości (1730, wyd. pol. 1902). MARKISZ PEREC (1895-1952), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Wołynia; 1921-26 w Warszawie, Paryżu, Londynie i Palestynie, następnie w Moskwie; 1922 współ-założyciel ekspresjonist. grupy lit. Chaliastre i współwydawca pisma o tym samym tytule (od 1924 w Paryżu) oraz tygodnika lit. "Lite-rarisze bleter" (1924-39); 1949 aresztowany i stracony wraz z grupą pisarzy oskarżonych o żyd. nacjonalizm; autor lirycznych i ekspresjonist. poematów, m.in. Wołyń (1918) będącego wyrazem nostalgii za stronami rodzinnymi, Di kupę (1921) — patetycznej rozprawy z pogromami żyd. na Ukrainie; po powrocie do ZSRR bezskutecznie próbował pogodzić w swej twórczości entuzjazm dla nowego ustroju z przywiązaniem do zanikającej kultury i tradycji żyd.; temat wojennych losów Żydów pol. podjął w poemacie Cu a jidiszer tencerin (1940) i powieści Trot fun dojres (1966); przekt. pol. w zbiorze Stu trzydziestu poetów (1957) i antologiach poezji żyd. (1980, 1983). MARKOYIĆ FRANJO (1845-1914), poeta chorw.; autor poematów (Dom i svijet 1865, wyd. 1883, Kohan i Ylasta 1868); inne utwory poet., także dramaty hist, były spóźnioną piAbą przeniesienia na grunt chorw. romant. ideałów i form. lit.; studia estet. i historycznolit.; wielbiciel i naśladowca A. Mickiewicza, tłumacz poezji pol. (przekł. utworów J. Słowackiego, Marii A. Malczewskiego). MARKÓW GEORGI (1929-78), pisarz bułg.; od 1969 na emigracji w W. Brytanii; w twórczości 357 MAR przeważa problematyka psychol.-obyczajowa; opowiadania (m.in. Sanatorium Doktora Gos-podowa 1961, wyd. pol. 1970), powieści (Mężczyźni 1961, wyd. pol. 1965), sztuki teatr. (m.in. Da se prowresz pod dygata 1966); w powstałym na emigracji zbiorze Zaoczne reportaże z Bułgarii (1980, wyd. pol. 1990) podjął próbę opisu systemu totalitarnego w Bułgarii; zamordowany przez agentów bułg. służby bezpieczeństwa. MARKÓW GIEORGIJ M. (ur. 1911), pisarz roś.; 1971-89 prezes Związku Pisarzy ZSRR; propagował wyłącznie twórczość pisarzy dyspozycyjnych; autor cyklu powieści hist. (Nad Juksą, t. 1-2 1939-46, wyd. pol. 1950, So/ ziemli, 1.1-2 1954-60 i Syberia, t. 1-2 1969-73, wyd. pol. 1976), utrzymanych w konwencji socrealist., wydawanych w wielomilionowych nakładach; liczne eseje o literaturze; pol. wybory opowiadań (Ślubowanie 1979) i wspomnień (Mój czas wojny 1983). MARLOWE [ma/lo"] CHRISTOPHER (1564-93), ang. poeta i dramatopisarz; prowadził burzliwe życie, zginął zasztyletowany w tawernie, być może z powodów polit. lub swych ateistycznych poglądów; najwybitniejszy przed W. Szekspirem twórca tragedii elżbietańskiej; łączył powagę tematyki polit. i filoz. z dbałością o efekty widowiskowe, wprowadził bohatera o silnej indywidualności i bogatej psychice, często stawiającego się ponad normy społ. i moralne; wykształcił biały wiersz jako wszechstronną formę wersyfikacyjną; g3. utwory dramatyczne: Tamerlan Wielki (cz. 1-2 1590, wyd. pol. 1977), Edward II (1594, wyd. pol. 1965), Tragiczne dzieje doktora Fausta (1604, wyd. pol. 1908), The Jew of Malta (1633); do osiągnięć poetyckich M. należą: poemat erotyczny Hero and Leander (ukończony przez G. Chapmana i wydany 1598), utwory liryczne i pastoralne zamieszczone w zbiorach The Passionate Pilgrim (1599) i England's Helicon (1600); pol. przekłady wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). W. TARNAWSKI Krzysztof Marlowe, Warszawa 1922. MARMOLJOSE (1817-71), argent. pisarz i polityk; przeciwnik dyktatora J.M. Rosasa, 1838-52 na wygnaniu; twórczość pod wpływem ang. i franc. romantyków; walterskotowska powieść Amalia (t. 1-2 1851, wyd. pol. 1873) opisująca Buenos Aires pod rządami Rosasa; także poezje i dramaty. MARMONTEL [-mątęl] JEAN FRANROIS (1723-99), franc. pisarz i krytyk lit.; różnorodna twórczość obejmująca utwory poet., powiastki (Powieści moralne 1761, wyd. pol. 1776), powieści filoz. (Belizariusz 1767, wyd. pol. 1769, Inkasy... 1777, wyd. pol. 1781), tragedie oraz pamiętniki (1804); ponadto liczne artykuły dotyczące literatury w Wielkiej encyklopedii francuskiej. E. RZADKOWSKA Francuskie wzorce polskich Oświeconych. Studium o recepcji J.F. Marmontela w XVIII w., Warszawa 1989. MARNIX [marnyks] PHILIPPS VAN SAINTE-ALDE-GONDEYAN (1540-98), niderl. polemista kalwiński, tworzący także w języku franc., teolog; polityk i dyplomata zaangażowany po stronie opozycji antyhiszp. w Niderlandach; sławę lit. zdobył ostrą satyrą na Kościół katol.; współautor przekł. Biblii, który wpłynął na ujednolicenie języka niderl.; jego pieśń gloryfikująca księcia Orańskiego Wilhelmus jest hymnem nar. Holandii. MAROT [maro] CLEMENT (ok. 1496-1544), poeta franc.; dworzanin Małgorzaty z Nawar-ry, potem .Franciszka l de Valois, oficjalny poeta dworski; kilkakrotnie oskarżony o herezję i aresztowany; twórca stylu, od jego nazwiska zw. marotique, charakteryzującego się lekkością i swobodą w operowaniu rytmem; wprowadził do poezji franc. sonet; poezje gł. okolicznościowe (ballady, ronda, listy poet.; zbiór Adolescence Clementine 1532) oraz przekł. psalmów (1541); wywarł wpływ na Plejadę (grupa poetów dążąca do odnowy poezji); przekt. pol. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). MARÓTHY-śOLTESOYA ELENA (1855-1939), pisarka stowac.; 1894-1927 przewodn. organizacji kobiecej "Zivena", red. pism dla kobiet; autorka wczesnorealist. prozy (powieść Proti prudu, t. 1-2 1894), a także "dokumentalnej" powieści poświęconej własnym zmarłym dzieciom Moje dęli (t. 1-2 1923-24). MAROUAND [ma^and] JOHN PHILLIPS (1893-1960), pisarz amer.; początkowo popularne romanse i powieści detektywistyczne (Ming Yellow 1935), później obyczajowe i satyr., ukazujące życie statecznych rodzin mieszczańskich Nowej Anglii (m.in. The Łatę George Apley 1937, Zamknięta karta 1949, wyd. pol. 1962); opowiadania (tom Thirty Years 1954), artykuły. MARdUEZ [ ~ kęs] GABRIEL GARCIA ->• Garcia Marquez Gabriel. MARRYAT [marjot] FREDERICK (1792-1848), pisarz ang.; kapitan marynarki; liczne powieści 358 MAR przygodowo-marynistyczne osnute na wątkach autobiogr. [Peter Simple 1834, wyd. pol. t. 1-2 1973, Okręt widmo 1839, wyd. pol. 1973); znany g3. jako autor książek dla dzieci, m.in. Masterman Ready (1841), The Settiers in Ca-nada (1844), Chiidren ofthe NewForest(W7). MARSE JUAN (ur. 1933), pisarz hiszp.; powieści o tematyce współcz. ukazujące poniżającą egzystencję społeczeństwa hiszp. pod faszyst. rządami gen. F. Franco, zawierające wiele prawd dotyczących ludzkiego działania i mechanizmów dziejowych (Jeśli powiedzą ci, że padłem 1973, wyd. pol. 1978, Wrócę pewnego dnia 1982, wyd. pol. 1989). MARSHALL [ma/szl] BRUCE (1899-1987), ang. pisarz katol.; w powieściach, nawiązujących do twórczości G.K. Chestertona, rozwijał problematykę moralno-psychol., spot. i światopoglądową, łącząc fantazję i humor z satyrą (Cud ojca Malachiasza 1931, wyd. pol. 1955, Chwała córy królewskiej 1944, wyd. pol. 1949, Ale i oni otrzymali po denarze 1949, wyd. pol. 1958). MARSMAN HENDRik (1889-1940), hol. pisarz i krytyk lit.; przedstawiciel tzw. ekspresywnego witalizmu; od 1924 red. nacz. pisma "De Vrije Bladen"; ekspresjonist. liryka pod wpływem F. W. Nietzschego i G. Trakla (zbiór poet. Yerzen 1923), a także J. Cocteau i G. Apol-linaire'a (Paradise regained 1927); powieść, nowele, eseje. MARSTON [ma/stn] JOHN (1575?-1634), ang. poeta i dramatopisarz; tworzył w okresie późnego renesansu; poematy satyr., tragedie (Antonio's Reyenge 1602), komedie (Eastward Hoe 1605, wspólnie z B. Jonsonem i G. Chap-manem); tragikomedia dworska The Mal-content (1604), uważana za jego najlepszą sztukę. MARSZAK SAMUM- J. (1887-1964), roś. poeta i tłumacz; autor bajek, ballad i wierszy dla dzieci, m.in. Maluchy w ZOO (1923, wyd. pol. 1987), Mister Twister (1933, wyd. pol. 1953), baśń sceniczna Owienadcat' miesiacew (1943), oparta na słowac. baśni lud.; oprócz utworów dla dzieci i młodzieży pisał wiersze refleksyjno-filoz.; ceniony tłumacz poezji ang. (m.in. W. Szekspir, G. Byron) i niem. (H. Heine). MARTUOSE (1853-95), kubański pisarz i działacz rewol.; bohater nar. Kuby; za działalność rewol. więziony 1869, następnie na długoletniej emigracji — w Europie, potem w Stanach Zjedn., gdzie 1892 zał. Kubańską Partię Rewol.; współorganizator antyhiszp. powstania 1895 (zw. apostołem rewolucji), zginął w potyczce pod DOS Rios; jeden z inicjatorów hispanoamer. modernizmu, autor m.in. uderzających prostotą i muzykalnością wierszy (zbiór Yersos sencillos 1891) oraz kronik ze Stanów Zjedn., uchodzących za szczytowe osiągnięcie modernist. prozy; wybór pol. Wiersze C\985). MARTIN DU GARD [~tę du ga:r] ROGER (1881-1958), pisarz franc.;'powieści psychol.--spot.: Jan Barois (1913, wyd. pol. 1956) oraz g3. dzieło, cykl Rodzina Thibault (t. 1-8 1922-40, wyd. pol. t. 1-7 1926-39, epilog w wyd. z 1950), będący epopeją franc. mieszczaństwa od końca XIX w. do l wojny świat.; M. du G. bezstronnie opisał w nim konflikty ideologiczne i problemy moralne swych czasów; ponadto sztuki teatr.; 1937 otrzymał Nagrodę Nobla. MARTIN-SANTOS LulS (1924-64), pisarz hiszp., z zawodu lekarz; pełna eksperymentów językowych i stylistycznych powieść Czas milczenia (1962, wyd. pol. 1978), będąca sarkastyczną rozprawą z nar. kompleksami i mitami Hiszpanów. MARTINAITIS MARCELIJUS (ur. 1936), litew. poeta i krytyk; liryka, nawiązująca do podań lud. i litew. mitologii (zbiory wierszy, m.in. Kukućiobalades'\977, Tie patys źodźiai 1980); prace krytycznoliterackie. MARTINEZ DE LA ROSA [martineł de la rosa] FRANCISCO (1787-1862), hiszp. pisarz i polityk; 1814-31 dwukrotnie przebywał na emigracji (od 1823 we Francji); 1834 premier, następnie ambasador w Paryżu i w Rzymie; autor 2 romant. dramatów prozą o tematyce hist. — Aben Humeya (wyst. franc. 1830, wyst. hiszp. 1836) i La conjuración de Venecia (1834); ponadto klasycyst. tragedie i komedie, przekt. utworów Horacego, pisma polityczne. MARTINEZ RUIZ [martmeł rr"it] JOSE -r Azo- MARTINEZ SIERPA [martmeł s.] GREGORIO (1881-1948), dramatopisarz hiszp.; współpracownik modernist. pism lit.; jego sztuki (m.in. Canción de cuna 1911, Primavera en otono 1911, Madrigal 1913) odznaczają się finezją psychol. i subtelnością poet., graniczącymi czasem z sentymentalizmem; także poezje i powieści; tłumacz m.in. utworów W. Szekspira i M. Maeterlincka. 359 MAR MARTINSON HARRY (1904-78), mąż Moy, pisarz szwedz.; przedstawiciel tzw. literatury proletariackiej; czł. grupy lit. Fem Unga głoszącej bunt przeciw kulturze i cywilizacji mieszczańskiej; zbiory impresjonist. wierszy lirycznych, w których propagował filozofię radości życia i witalizmu (zbiór /Vo/nacM931), powieści z elementami autobiogr. (Droga do Klockrike 1948, wyd. pol. 1972); w eposie kosm. Miara (1956) podjął próbę obrony praw i godności człowieka w zetknięciu z prowadzącą do samounicestwienia cywilizacją świata; nowele i opowiadania (pol. wybór w antologii Losy ludzkie. Opowiadania i nowele szwedzkie 1965); 1974 otrzymał Nagrodę Nobla. MARTINSON MOA, właśc. Helga Maria Mar-tinson (1890-1964), żona Harry'ego, pisarka szwedz.; przedstawicielka tzw. literatury proletariackiej; powieści ukazujące życie kobiet ze środowisk biedoty miejskiej i wiejskiej, m.in. trylogia z elementami autobiogr. (1936-39), opowiadania (pol. wybór w antologii Losy ludzkie. Opowiadania i nowele szwedzkie 1965). MARTYNOW LEONIO N. (1905-80), poeta roś.; poematy hist., wiersze oparte na motywach baśniowych (zbiór Łukomorje 1945), patriotyczne i refleksyjno-filoz. (m.in. Pierworodstwo 1965); proza autobiogr. Wozdusznyje friegaty (1973); pol. wybór Wiersze wybrane (1963) oraz przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979) i antologii Okno otwarte na sad (1988). MARUF ARNA'UT (1892-1948), pisarz arab. z Syrii; 1920-48 red. czasopisma polit.-kult. "Fata al- Arab"; twórca nowej syr. powieści hist. (Sajjid Kurajsz 1928); autor dramatów hist. oraz licznych artykułów krytycznolit.; twórczość jego wywarła wpływ na młodych pisarzy syryjskich. MARULIĆ MARKO (1450-1524), pisarz chorw.; uznawany za pierwszego wybitnego twórcę literatury nar.; humanista, autor łac. poezji oraz rozpraw moralistycznych w duchu chrzęść. (De institutione bene vivendi... 1506), które zyskały rozgłos w całej Europie; twórca pierwszego w języku chorw. poematu epickiego Istorija svete udovice Judit... (1521); przekł. z łaciny (m.in. utworów Dantego). MARYELL [ma/wl] ANDREW (1621-78), ang. poeta i publicysta; przyjaciel i współpracownik J. Miliona w cromwellowskiej Radzie Państwa (1657-59), później czł. parlamentu; w traktatach polemicznych, pamfietach (Ań Account of the Growth of Popery and Arbitrary Govern-ment in England 1677) i wierszach satyr. (Poems on Affairs of State 1689) bronił swobód obywatelskich i tolerancji rel.; wierszami okolicznościowymi upamiętniał ważne wydarzenia hist.-polit.; Oda horacjańska na powrót Cromwella z Irlandii (1650, wyd. pol. w: Poeci języka angielskiego, t. 1 1969) jest uważana za najwybitniejszy poemat polit. w literaturze ang.; współcześnie ceniony gł. za lirykę rel., patriotyczną i miłosną, w której, wyrażając uwielbienie dla natury, połączył renes. tradycję horacjańska z cechami poezji metafiz.: emoc-jonalizmem, sensualizmem, intelektualną precyzją i siłą obrazowania; pol. przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969) oraz Wiersze wybrane (1992). MAS'ADI,AL- MAHMUD (ur. 1911), pisarz arab. z Tunezji; 1958-68 min. edukacji narodowej; twórca egzystencjalistycznych powieści nawiązujących do dawnej arab. formy hadisu (podania o słowach i czynach proroka Mahometa) i klas. stylu arab., w których dominuje temat śmierci i poszukiwania pełni życia,; autor opowiadań (AI-Musafir i Mawl/d an--nisjan 1974), powieści Haddasa Abu Hurajra, kala... (1979), symbol, dramatu Tama (1957, przekł. pol. w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1965 nr 2). MASAOKA SHIKI (1867-1902), poeta jap.; red. czasopisma "Hototogisu" poświęconego gł. poezji; haiku (17-zgłoskowe epigramaty) i wa-ka (pieśni jap.); założyciel szkół poet.: Ni-hon-ha (szkoła haiku) i Negishi-ha (szkoła waka), które przeformułowały klas. formy kompozycji; zbiory poezji. MASAMUNE HAKUCHO, wfaśc. Masamune Tadao (1879-1962), jap. powieściopisarz i krytyk lit.; reprezentant naturalizmu; powieści z życia inteligencji i warstw średnich, m.in. Jakumaku (1904), Izuko-e (1908), Nippondas-shutsu (t949). MASEFIELD [męjsfi:ld] JOHN (1878-1967), ang. poeta i prozaik; w młodości marynarz, przeżyciom swym dał wyraz w balladach ze zbioru Salt-Water Ballads (1902); z dynamizmem i naturalist. dramatyzmem opisywał obyczaje i trudy życia ludzi z nizin społ. (poematy The Eyerlasting Mercy 1911, King Cole 1921); później uprawiał lirykę refleksyjną, nawiązując do tradycji i wspomnień dzieciństwa. W po- wieściach (m.in. Captain Margaret 1908) był bliski J. Conradowi; ponadto dramaty, studia kryt., autobiografia So Long to Learn (1952) oraz przedmowa do przekf. antologii poezji pol. A Cali from Warsaw (1942); 1930 obdarzony tytułem poeta laureatus. 360 d Dew^a •nte-pa^^i Reid Thomas Mayne. MAYRÓCKER [ma'róker] FRIEDERIKE (ur. 1924), poetka austr.; związana z awangard, ugrupowaniami artyst. Wiener Gruppe oraz Forum Stadtpark w Grazu; liryka konkretna, często o surrealist. metaforyce (m.in. zbiór Meta-phorisch 1964), krótkie teksty prozą (m.in. zbiory Tod durch Musen 1966, Magische Blatter'\9B3), słuchowiska (wspólnie z E. Jan-diem). MAŹURANIĆ IVAN (1814-90), chorw. poeta, działacz nar. i polityk; 1873-80 bań Chorwacji; 1835-48 współpracownik organu ruchu ilir-skiego "Danica" (tu m.in. 1837 przekł. fragmentów Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego A. Mickiewicza); autor wierszy patriotycznych i refleksyjnych, dopełnienia XIV i XV pieśni (idealnie zestrojonych z całością) eposu l. Gundulicia Osman (1844, wyd. pol. 1934) i poematu bajronicznego Śmierć Smail-agi Czengicia (1846, wyd. pol. 1862). J. MAGNUSZEWSKI Wstęp i komentarz w: l. MAZURA-NIC Śmierć Smail-agi Czengicia, Wrocław 1972. MEERSCH [me:rsz] MAXENCE VAN DER der Meersch Maxence. Van MEHREN [meręn] STEIN (ur. 1935), poeta norw.; poezja zbliżona do symbolizmu, nowatorska w zakresie słownictwa, z bogatą metaforyką; gł. tematem twórczości M. jest problematyka filoz. dotycząca trudności w percepcji i opisie rzeczywistości, także impresje z dzieciństwa i refleksje nad różnorodnością i zmiennością miłości; zbiory poet. Gjennom sfiilheten en natt (1960), Alene med en himmel (1962); publicystyka, eseje. MEILHAC-HALEYY [mejak alewi], spółka autorska dwóch dramatopisarzy franc.: Meilhac HENRI (1831-97) i Haleyy LUDOVIC (1834-1908); wspólnie pisali liczne komedie bulwarowe i libretta, często do operetek J. Offenbacha {Piękna Helena 1864); Halevy samodzielnie wydał m.in. powieści (Małżeństwo z miłości 1881, wyd. pol. 1882). MEJ LEW A. (1822-62), pisarz roś.; zwolennik tzw. czystej sztuki, autor romansów, pieśni i dramatów hist. (Carskaja niewiasta 1849); znany też jako tłumacz m.in. utworów J.W. Goethego, H. Heinego. P. Berangera, A. Mickiewicza. MELAS SPIROS (1883-1966), pisarz gr.; od 1956 prezes Tow. Przyjaźni Gr.-Pol.; reżyser i inscenizator, 1925 założyciel Teatru Sztuki w Atenach; autor naturalist. dramatów społ.-- obyczajowych (To kokino pukamiso 1909, Mia nichts, mia zoi 1924, Papa Nikoluzos 1935, wyst. pol. 1938) i filoz., osnutych na starogr. motywach (O Wasilias ke o kilos 1953); powieści hist.- biograficzne. MELEAGER Z GADARY, Meleagros (ok 140-ok. 70 p.n.e.), poeta gr.; mistrz epigramu; autor nie zachowanych satyr menippejskich, a także wydawca pierwszego zbioru epigramów 47 poetów oraz własnych — Stephanos, zbiór ten, zachowany w części, stał się zalążkiem Antologii Palatyńskiej (przekł. pol. 1978). MELENDEZ VALDES [melęndet baldęs] JUAN (1754-1817), poeta hiszp.; poezje klasycyst. (ody, bukoliki, anakreontyki), później — zapowiadające romantyzm; Poesias (t. 1-4 1820); także utwory sceniczne. MELIH CEYDET ANOAY -> Anday Melih Cevdet. m. dżęwdet andąj] MELL MAX (1882-1971), pisarz austr.; twórczość ukształtowana przez tradycję chrzęść. i rodzimą literaturę lud.; zbiory wierszy, opowiadania (zbiór Das Donauweibchen 1938), dramaty (Das Aposteispiel 1923), będące próbą nawiązania do barok, widowisk misteryj-nycn. MELO FRANCISCO MANUEL DE (1608-66), portug. pisarz i historyk, tworzący także w języku hiszp.; przedstawiciel baroku; różnorodne poezje liryczne, g3. sonety (Obras metricas, t. 1-3 1665), komedie (O fidalgo aprendiz 1665), proza dydaktyczno-moralizatorska, dzieła hist. (Historia de los movimientos y separación de Cataluna 1645). MELO NETO JOAO CABRAL DE (ur. 1920), poeta brazyl.; poezja opisowa, perfekcyjna pod względem formy, zawierająca wiele refleksji metaliterackich i zaskakujących surrealistycznych metafor (liczne zbiory, m.in. O cao sem plumas 1950, A escola das facas 1980); także dramaty poet. (Auto do frade 1984). MELYILLE [męlwył] HERMAN (1819-91), pisarz amer.; doświadczenia zdobyte podczas służby m.in. na statku wielorybniczym (1841^12), 365 MEM skąd zbiegł na Tahiti, oraz w amer. marynarce wojennej (1843--14) stały się źródłem inspiracji późniejszej twórczości lit.; w pierwszych powieściach, które przyniosły mu ogromną popularność (/a/p/1846, wyd. pol. 1963, Omoo 1847 i Mardi 1849), nakreślił idylliczny obraz społeczeństwa Polinezyjczyków zagrożonego przez niszczący wpływ cywilizacji, zaś w Białym kubraku (1850, wyd. pol., 1974) opisał okres służby na fregacie wojennej. Najwybitniejszym dziełem M., uznawanym za najważniejszy utwór literatury amer. XIX w. i arcydzieło literatury świat., jest powieść Moby Diak, czyli Biały Wieloryb (1851, wyd. pol. 1954), oparta na nauk. materiale historia wielorybnictwa, a jednocześnie symbol, epos filoz., alegoria walki dobra ze złem, woli ludzkiej z przeznaczeniem. Po chłodnym przyjęciu Moby Diaka i niepowodzeniach kolejnych powieści, m.in. psychol. Pierre (1852), oraz opublikowaniu tomu druko-wanych wcześniej w czasopismach lit. opowiadań 777e Piazza Tales (1857, pol. wybór Weranda i inne równie prawdziwe powieści 1980) M. niemal zupełnie zaprzestał działalności lit.; zmarł w osamotnieniu i zapomnieniu, "odkryty" dopiero po 1920, jego twórczość doczekała się niezliczonej liczby interpretacji, opracowań i monografii. MEMDUH ęEYKET ESENDAL [m szęfket esendaf] -> Esendal Memduh ^evket. MENA JUAN DE (1411-56), poeta hiszp.; poezje pisane kunsztowną strofą i wyszukanym, bogatym językiem; alegor. poemat El laberinto de fortuna (ok. 1444), na którym zaważył wpływ Boskiej Komedii Dantego Alighieri; M. był także pierwszym tłumaczem Homera na język hiszpański. MENANDER, Menandros (ok 342-ok. 291 p.n.e.), komediopisarz gr.; twórca i najwybitniejszy przedstawiciel tzw. komedii nowej; autor ponad 100 sztuk, znanych g3. z licznych fragmentów; 1905 odkryto duże partie 5 komedii, m.in.: Sąd rozjemczy (tłum. pol. 1951), Perikeiromene, Heros, Kobieta z Są/nos, 1956 odnaleziono sztukę Odludek... (wyd. pol. 1960), 1969— Tarcza (wyd. pol. 1970); komedie M., osadzone w środowisku mieszczańskim, pozbawione akcentów polit., reprezentują typ komedii charakterów; M. wywarł wpływ, za pośrednictwem Plauta i Terencju-sza, na ukształtowanie się nowoż. komedii obyczajowej; Wybór komedii... (1982). MENĆETIĆ SISKO (1457-1527), poeta chorw,; patrycjusz dubrownicki; zaliczany (wraz z Dż. Drźiciem) do prekursorów chorw. poezji renes.; autor licznych, nie publikowanych za życia, liryków miłosnych w stylu F. Petrarki (Pjesme S/ska Menćetića i Gjore Drżića 1870). MENDELSSOHN MOSES (1729-86), żyd. filozof i pisarz, tworzący w języku niem.; przedstawiciel niem. oświecenia; inicjator haskali (o-świecenia żyd.); zwolennik deizmu, rzecznik tolerancji rel.; dążył do usunięcia z religii elementów irracjonalnych i zniwelowania różnic dogmatycznych; wspótred. pierwszych periodyków hebr.; współautor niem. przekt. Biblii. MENDES [mędęs] CATULLE (1841-1909), pisarz franc.; przedstawiciel parnasizmu, wspótwy-dawca zbioru poetów tej szkoły Le Parnasse contemporain (t. 1 1866); poezje, powieści (m.in. Życie i śmierć klowna 1879, Złotowłosa panienka 1886, łączne wyd. pol. 1892), nowele, utwory dram., szkice kryt. (m.in. Ryszard Wagner 1886, wyd. pol. 1902). MENENDEZ Y PELAYO [ ~det i pelajo] MARCELINO (1856-1912), hiszp. historyk 'literatury i kultury, pisarz; prace z zakresu krytyki i historii literatury, filozofii i historii, m.in. Historia de las ideas esteticas en Espańa (t. 1-5 1882-91), Estudios de crftica literaria (seria I-V 1884- 1908), Historia de los heterodows espańoles (t. 1-3 1880-82); oprać, antologię poezji Ameryki Lać.; ponadto tłumacz poetów staroż., wydawca klasyków hiszp. dramaturgii, autor klasycyst. poezji; duże zasługi dla rozwoju hiszp. prozy eseistycznej. MENIPPOS (l pół. III w. p.n.e.), gr. satyryk i filozof cynik, pochodzący z Gadary w Syrii; twórca satyry, zw. od niego menippejską, w której posługiwał się prozą przeplataną wierszem; w swoich utworach krytykował ludzi i bogów w duchu filozofii cynickiej; z jego twórczości zachowały się 2 drobne fragmenty; na satyrach M. wzorowali się m.in. Meleager z Gadary, Lukian, Warron i Petroniusz. MERCIER [~sję] LOUIS SEBASTIEN (1740-1814), pisarz franc.; powieści-utopie, liczne morali-zujące dramaty mieszczańskie (Taczka oc-ciarza 1775, wyst. pol. w przekł. W. Bogusławskiego 1790); jako teoretyk teatru opowiadał się za ideą dramatu mieszczańskiego D. Diderota (O teatrze, czyli Nowa próba sztuki dramatycznej 1773, wybór pol. w: E. Rzadko-wska Teorie dramatyczne Oświecenia fran- cuskiego 1958); cenne źródło informacji o życiu i obyczajach społeczeństwa franc. w końcu XVIII w. stanowi obszerny cykl scen rodzajowych Obraz Paryża (t. 1-12 1781-88, wybór pol. 1959). 366 MER MEREDITH [męradyfl GEORGE (1828-1909), ang. poeta i powieściopisarz; zwolennik teorii filoz. pozytywizmu; w liryce głosił racjonalis-tyczną akceptację świata, w prozie powieściowej ukazywał kształtowanie się osobowości człowieka w zależności od środowiska i systemu wychowania {The Ordeal of Richard Feverel 1859), atakował i ośmieszał konserwatyzm społ. i egoizm warstw posiadających (The Egoist 1879), wypowiadał radykalne poglądy polit. (Yittoria 1866, Beauchamp's Career 1876); pisał stylem aluzyjnym, posługując się finezyjną ironią, którą nazywał "duchem komizmu" (szkic On the Idea ofComedy and the Uses of the Cornic Spirit 1897); pol. przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). R. DYBOSKI Jerzy Meredith, Kraków 1928. MEREŻKOWSKI, Mierieżkowski, DMITRIJ S. (1866-1941), roś. pisarz, filozof i krytyk lit.; od 1920 na emigracji w Warszawie (b. krótko) i w Paryżu; przedstawiciel i teoretyk symbolizmu roś. (programowy artykuł O priczinach upadka i nowych tieczenijach sowriemiennoj russkoj litieratury 1893); występował przeciw literaturze realist. i zaangażowanej społecznie, podkreślając znaczenie treści rel., symboli i nastrojowości; uprawiał prozę intelektualną, łączącą elementy eseju i dyskursywnej powieści z kluczem, rozwijał w niej idealist. koncepcję historiozoficzną, opartą na antagonizmie świata pogańskiego i chrzęść., w których zespoleniu w przyszłości widział ukoronowa- nie procesu hist.; autor trylogii Chrystus i An-tychryst (1896-1905, wyd. pol. 1901-07), dramatu Paweł l (1908, 1 wyst. pol. 1910 — prapremiera świat.), powieści: Aleksander /(1912, wyd. pol. 1913), Dekabryści (1918, wyd. pol. 1922), również stanowiących trylogię, biografii pisarzy i wybitnych postaci hist., m.in. Napoleona, esejów lit. (Tołstoj i Dostojewski, t. 1-2 1901-02, wyd. pol. t. 1 1904); podstawą poglądów rel.-filoz. M. była wiara w mające nadejść królestwo Ducha Świętego — "Trzeci Testament"; swoje dociekania rel. zawarł m.in. w powieści teozoficznej Narodziny bogów — Tutankhamon na Krecie (1925, wyd. pol. 1926), rozprawie Miessija (1927), synkretycz-nym traktacie Jezus nieznany (t. 1-2 1932-33, wyd. pol. 1937). MERI VEUO (ur. 1928), pisarz (iń.; twórczość poświęcona przede wszystkim wojnie i wydarzeniom czasu wojny albo środowisku żołnierzy; antymilitarystyczne, częściowo satyr. i groteskowe powieści: Historia sznura z manili (1957, wyd. pol. 1967), Korzenie na wietrze (1959, wyd. pol. 1968), Kobieta na zwierciadle narysowana (1963, wyd. pol. 1975), zbiory nowel, dramaty. MERILUOTO AILA MARJATTA (ur. 1924), pisarka fiń.; poezje o tematyce kobiecej (zbiory: Las-simaalaus 1946, z pacyfistycznym wierszem Kivinen Jumala, który stał się wzorem dla pokolenia młodych poetów fiń.; Elamasta 1972); powieści dla dzieci; przekt., gł. z poezji niem. (R.M. Riike); MERIMEE PROSPER (1803-70), pisarz franc.; w czasie II Cesarstwa senator; trwałą pozycję w literaturze zapewniły mu zwł. nowele; ogłaszane najpierw w czasopismach, weszły następnie w skład kilku zbiorów; początkowo były to utwory b. krótkie: Mateo Falcone (1829; w zbiorze Mozaika 1833, wyd. pol. 1900), później coraz dłuższe: Wenus z Ule (1837; w zbiorze Kolomba 1841, wyd. pol. 1918), aż do zbliżonych do krótkiej powieści: Kolomba (1840, wyd. pol. 1841), Carmen (1845, wyd. pol. 1900, opera G. Bizeta 1875), Lokis (1869, wyd. pol. 1923 — zawierająca motywy z Trzech Budrysów A., Mickiewicza); ponadto utwory dram. (zbiór Teatr Klary Gazu/1825, wyd. pol. 1953), powieść hist. Kronika z czasów Karola IX (1829, wyd. pol. 1893); przekł. literatury roś. (m.in. A.S. Puszkina, I.S. Turgieniewa); twórczość M. przez swą zwięzłość, oszczędność środków pisarskich, celną obserwację środowisk i obyczajów sytuuje się na pograniczu romantyzmu i realizmu. MERLE [merl] ROBERT (ur. 1908), pisarz franc.; uczestnik II wojny świat.; powieści o ostrej wymowie antywojennej: Weekend w Zuyd-coote(1949, wyd. pol. 1991) —wskrzeszająca tragiczny epizod ewakuacji Dunkierki w czerwcu 1940, Śmierć jest moim rzemiosłem (1953, wyd. pol. 1956) — oparta na pamiętnikach R. Hossa, oraz fantastycznonauk. Zwierzę obdarzone rozumem (1967, wyd. pol. 1971); ponadto m.in. Za szybą (1970, wyd. pol. 1974) — próba opisu ruchów studenckich we Francji 1968, cykl powieści hist. z czasów wojen rel. (t. 1-6 1977-85); dramaty. MERRILL [męryl] JAMES (1926-95), poeta amer.; liryka fiioz., ujawniająca wpływy twórczości T.S. Eliota oraz klas. poetyki i symboliki kulturowej (zbiory wierszy: The Black Swan 1946, Water Street 1962, Nights and Days 1966, Owinę Comedies 1976, Mirabell 1978); powieść The Seraglio (1957); Wybór poezji (Paryż 1990). MERTON [ma/tn] THOMAS (1915-68), amer. pisarz rel., trapista; 1941 wstąpił do klasztoru 367 MER trapistów w Getsemani k. Louisville, gdzie 1949 przyjął święcenia kapłańskie; znawca chrzęść, ascetyki i mistyki, zwł. monastycznej tradycji patrystycznej, cysterskiej i karmelitan-skiej, odbył liczne podróże do krajów Azji, gdzie zapoznał się z orientalną myślą filoz.-rel.; w swej twórczości podjął próbę znalezienia wspólnych wątków mistyki chrzęść, i Dalekiego Wschodu; autor m.in. historii trapistów Posiew kontemplacji (1949, wyd. pol. 1982), medytacji na temat Eucharystii Chleb żywy (w zbiorze Myśli w samotności 1957, wyd. pol. 1975), autobiografii duchowej Siedmiopiętrowa góra (1948, wyd. pol. 1972) oraz wielu esejów i rozważań rel. (Nikt nie jest samotną wyspą 1955, wyd. pol. 1960, Modlitwa kontemplacyjna 1969, wyd. pol. 1986); jego liryka refleksyjna), zebrana m.in. w tomie Collected Poems of ThomasMerton(1977, pol. Wybór wierszy 1986), przyczyniła się do odrodzenia poezji rel. w USA; korespondencja z Cz. Miłoszem Listy (1991). MERWIN [mę^yn] WILLIAM STANLEY (ur. 1927), amer. poeta i tłumacz; liryka refleksyjna o tematyce egzystencjalnej, ujawniająca tendencje do mitologizowania rzeczywistości, w okresie późniejszym nawiązująca do surrealizmu (zbiory The Dancing Bears 1954, The Drunk in the Furnace 1960, The Lice 1967, The Carrier of Ladders 1970, The Compass Flower 1977); tom dramatów The Gilded West (1961), przekłady poezji prowansalskiej, franc., kata-lońskiej, hiszp. i portugalskiej. MESROP MASZTOC (ok. 361-ok. 440), orm. teolog, mnich; twórca orm. alfabetu (prze). IV i V w.) i literatury; organizator szkolnictwa, założyciel szkoły tłumaczy; współautor przekładu na język orm. Biblii oraz dzieł gr. i syr. klasyków literatury rel.; pozostawił zbiór kazań. MESSENIUS JOHANNES (ok. 1579-1636), szwedz. humanista, dramatopisarz i historyk; od 1609 prof. prawa i polityki na uniw. w Uppsali; oskarżony 1616 o związki z pol. jezuitami i królem Zygmuntem III Wazą, zesłany do Finlandii; wydawca dokumentów, które z czasem stały się cennym źródłem hist.; autor dramatów szkolnych (Disa 1611) i cyklu dramatów przedstawiający dzieje Szwecji (Scondia illustrata, t. 1-15 1700-05). MESZÓLY [mę:sój] MIKLÓS (ur. 1921), pisarz węg., z wykształcenia prawnik; w czasie II wojny świat, walczył w armii węg., następnie przebywał w obozie jenieckim; w swych utworach, często inspirowanych przeżyciami wojennymi, ukazuje problemy egzystencjalne współcz. człowieka; eksperymentuje w dziedzinie form narracyjnych, w dramatach odwołuje się do estetyki teatru absurdu i groteski; m.in. powieści Śmierć rekordzisty (1966, wyd. pol. 1971), Sauł z Tarsu (1968, wyd. pol. 1970), zbiory opowiadań Szarnyas lovak (1979), Wimbledoni jacint (1990), dramaty Ablakmosó (1963), Bunkier (1964, wyst. pol. 1967), eseje. METASTASIO [~tazjo] PIĘTRO, właśc. P. Tra-passi (1698-1782), wł. poeta i dramatopisarz; od 1730 nadworny poeta cesarski w Wiedniu; dzięki M. ówczesny dramat muz. osiągnął szczytowy punkt rozwoju i powodzenia; jego poet. libretta operowe (m.in. Łaskawość Tytusa 1734, wyd. pol. 1817, Achilles 1736, wyd. pol. 1809), liryczne i sentymentalne, były wykorzystywane przez wielu wybitnych kompozytorów epoki (m.in. G.F. Handla i W.A. Mozarta); pisał także poezje; rozprawy teoretyczne M. zapowiadały przewrót romant. w dramacie. METŚK FRIDO (1916-90), dolnotużycki pisarz i uczony; autor wierszy i wspomnień z pobytu w obozie jenieckim w ZSRR (wyd. w zbiorze Bjedruski 1967); wydawca literatury dolno-fużyckiej (m.in. Chrestomatija dolnoserbskego pismowstwa 1956-57, wyd. uzupełnione 1982); tłumacz utworów pisarzy kaszubskich oraz litew.; napisał ponad tysiąc prac, artykułów i przyczynków poświęconych historii Łużyc, a także ludów bałtyckich. MEUNG [móng] JEAN DE -> Roman de la Rosę, Le. MEYER [ma'ar] CONRAD FERDINAND (1825-98), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; realist. proza g3. o tematyce hist. w większości związanej z kulturą wł. odrodzenia (wpływ J. Bur-ckhardta) m.in. mistrzowskie nowele: Der Hei-lige (1880), D/e Hochzeit des Mónchs (1884), Angola Borgia (1891); motywy hist. służą często do ukazania problemów współcz. o charakterze gł. etycznym, np. w poemacie epickim Huttens letzte Tage (1871), a zwł. w powieści Jurg Jenatsch (t. 1-2 1876); melancholijna liryka (ballady, wiersze). MEYNELL [meni] ALICE (1847-1922), ang. poetka i eseistka; reprezentantka nurtu katol. u schyłku XIX w.; uprawiała lirykę mistyczno--rel. (m.in. zbiory Poems 1893, Later Poems 1902, Last Poems 1923), prozę publicyst. i krytykę literacką. MEYR1NK [ma'ryr)k] GUSTAY, wtaśc. G. Meyer (1868-1932), pisarz austr.; w swych utworach 368 MIC odtwarzał atmosferę i topografię starego miasta w Pradze; autor pełnych fantazji i grozy powieści ekspresjonist. (Golem 1915, wyd. pol. 1919, Zielona twarz 1916.wyd.pol. 1927), zbiór opowiadań z akcentami ostrej krytyki społ. (Des deutschen Spiessers Wunderhorn 1913). Ml-LA-RAS-PA, Milarepa (ok. 1040-1123), poeta tybet.; wyznawca sekty buddyjskiej bKa--brygyud-pa, długie lata spędził w Himalajach, żyjąc jako pustelnik; przypisuje mu się autorstwo prozatorskiego zbioru inGur-'bum, zawierającego wiele opisów przyrody, nie spotykanych dotąd w literaturze tybetańskiej. MICHAELIS [mikaę~] KARIN (1872-1950), pisarka duń.; poczytne powieści obyczajowe, gł. z życia kobiet (m.in. 5-tomowy cykl auto-biogr. 1924-30, wyd. pol. Gunhild •\Q30, Pierwsza miłość Gunhildy 1930, Tajemnica 1932); świat, rozgłos zyskały książki dla młodzieży (m.in. Losy Ulli Fangel 1902, wyd. pol. 1904; cykl Bibi-bógerne, t. 1-6 1929-38), jak również wiele książek dla dzieci (Dzieci z Nyhavn 1932, wyd. pol. 1938). MICHAJŁOW MICHAIŁ l. (1829-65), roś. pisarz, publicysta i tłumacz; współpracownik czasopisma "Sowriemiennik"; autor powieści Pie-rielotnyje pticy (1854) o życiu wędrownych aktorów, wierszy polit., m.in. elegia Pamiati Dobrolubowa, satyra Apostoł Andriej (obie 1861); 1861 zesłany na Syberię, utrzymywał żywe kontakty z zesłańcami pol.; tłumacz utworów H. Heinego, także poetów ang., franc. i pol. (A. Mickiewicz, Z. Krasiński). MICHAJŁOWSKI STOJAN (1856-1927), poeta bułg.; w utworach epicko-refleksyjnych posługiwał się często symboliką bibl. (poemat Poema na złoto 1889, zbiór wierszy Novissima verba 1889); uprawiał też pąrnflet, wierszowaną satyrę, bajkę i epigramat, w których piętnował skorumpowanych urzędników i polityków oraz upadek obyczajów w zmaterializowanym społeczeństwie (zbiór FHosoficzeski i satiriczeski soneti 1895, poemat dydaktyczny Kniga za byłgarskija naród 1897). MICHAŁKOW SIERGIEJ W. (ur. 1913), roś. poeta i dramatopisarz; od 1962 red. satyr, pisma "FitiI"; autor zbiorów wierszy, bajek i opowiadań dla dzieci (wybory pol., m.in. Dla dużych i dla małych 1952, Wesoły turysta 1965, Małym nieposłusznym 1988), utworów scenicznych dla młodzieży, komedii satyrycznych. MICHAUK [miszo] HENRI (1899-1984), franc. poeta i malarz, pochodzenia belg.; w utworach, bliskich surrealizmowi, przesyconych fantastyką, ironią i czarnym humorem, przedstawiał człowieka zagubionego w świecie niezrozumiałym i wrogim; wiersze, reportaże poet. (Qui je fus 1927), proza poet. (Niejaki Piórko 1930, wyd. pol. 1966, Gdzie indziej 1948, wyd. pol. 1985); wybór pol. Poezje (1978). MICHELET [mikelęt] JON (ur. 1944), norw. prozaik, dziennikarz, wydawca; powieści kryminalne (Jernkorset. En roman mot nazisme og nynazisme 1976); powieść postmodernist. Jen/ (jervere, jervest?). En norsk, og dermed tragisk, romansyklus (1983). MICHELET [miszlę] JULES (1798-1874), franc. historyk i pisarz; prof. m.in. College de France (1838- 51), gdzie zetknął się z A. Mickiewiczem; 1831-52 szef sekcji hist. w Archiwach Nar.; radykalny demokrata, entuzjasta rewolucji 1848, wykorzystywał swoje wykłady do głoszenia poglądów liberalnych i antyklerykal-nych; po zamachu stanu 1851 zwolniony z uczelni i Archiwum; gł. dzieła: Histoire de France (t. 1-17 1833-67), Histoire de la Ftevolution francaise (t. 1-7 1847- 53); występował w obronie Polski (Kościuszko. Legenda demokratyczna 1851, wyd. pol. 1851, La Pologne martyre 1863); jest też autorem wielu esejów zrodzonych z jego fascynacji naturą (przepojone liryzmem Ptak 1856, wyd. pol. 1859 i L'insecte 1857) oraz zainteresowań dziejami obyczajów i religii (Czarownica 1862, wyd. pol. 1961, La Bibie de 1'humanite 1864); ponadto m.in. wyd. pośmiertnie dziennik (t. •\-4 1959-76); wybitne walory lit. zapewniły utworom M. ważne miej- sce w literaturze romantyzmu. MICHENER [myczna'] JAMES ALBERT (ur. 1907), pisarz amer.; 'twórczość powieściowa nawiązująca do wydarzeń najnowszej historii, m.in. II wojny świat. (Tales of the South Pacific 1947), wojny koreań. 1950-53 (The Bridges at Toko-ori 1953), dawnych i współcz. dziejów Ziemi Świętej (The Source 1965); utwory hist., m.in. Poland (1983), Texas (1985); studia o sztuce orientalnej, rewolucji węg. 1956, sporcie w Stanach Zjedn. (Sports in America 1976); wspomnienia z podróży do Hiszpanii. MICHIELS lvo, wtaśc. Rik Ceuppens (ur. 1923), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; przedstawiciel nowej powieści; autor ekspery-mentatorskiego cyklu książę k-tekstów pisanych pod wpływem poetyki J. Joyce'a — tzw. Cyklu Alfa (m.in. Księga Alfa 1963, wyd. pol. 1973; Orchis militaris 1968, wyd. pol. 1973; 24 — Słownik pisarzy świata 369 MID Dixit 1979), oparte m.in. na wątkach auto-biogr., związanych z przeżyciami wojennymi. MIDOLETON [mydlten] THOMAS (1580-1627), ang. dramatopisarz epoki Jakuba l; autor i współautor ok. 300 sztuk; uznanie przyniosły mu zwł. komedie mieszczańskie, łączące realizm obyczajowy z satyrą (A Mad Worid, My Masters 1608); słynna sztuka satyr, wymierzona przeciw polityce rządu A Gamę at Chesse (1625); najwyżej cenione tragedie: The Reven-ger's Tragedy (1607), Zwodnica (1622, wyd. pol. 1983). MIELEŻ IWAN (1921-76), pisarz białorus.; re-alist. proza łącząca obserwację obyczajową z psychol. analizą postaw bohaterów (U barach dażdży 1957, Szto jon za czaławiek? 1961); dylogia powieściowa Paleskaja chroni-ka (t. 1 Ludzie na błotach 1961, wyd. pol. 1968, t. 2 Podych nawałnicy 1965), będąca kronikarskim opisem wsi poleskiej po 1917. MIELNIKOW PAWIEŁ l, pseud Andriej Pieczer- ski (1818-83), pisarz roś.; znawca życia i obyczajów staroobrzędowców i kupców nadwoł-żańskich, którym poświęcił wiele opowiadań i powieści (m.in. dylogia W losach 1871-74, A/a górach 1875-81), opartych na materiałach etnogr. i folklorystycznych; prace hist. o staroobrzędowcach. MIEŻELAITIS EDUARDAS (ur. 1919), litew. poeta, eseista i publicysta; 1959-69 prezes Związku Pisarzy Litew. SRR; liryka patriotyczno--refleksyjna, pejzażowa (zbiór Człowiek 1961, wyd. pol. 1964), poezje dla dzieci; przekł. utworów M. Gorkiego, A. Mickiewicza, A. S. Puszkina; eseje; pol. wybory: Poezje wybrane (1971), Jesienna róża (1977). MlHAILOYlĆ DRAGOSLAV (ur. 1930), pisarz serb.; w latach 60. więziony za przekonania polit.; w nowelach i powieściach (Kiedy kwitną tykwy 1968, wyd. pol. 1977, Wieniec Petrii 1975, wyd. pol. 1979), posługując się techniką narracyjną tzw. skazu, ukazuje losy prostych ludzi ze środowiska robotn. i wpływ na ich życie zachodzących po II wojnie świat, przemian spot. i obyczajowych; dramaty. MIHALIĆ SLAVKO (ur. 1928), poeta chorw.; w liryce refleksja nad egzystencją ludzką, m.in. zbiory: Komorna muzika (1954), Klopka za uspomene (1977), Tihe lomaće (1977); pol. wybór Sen w świetle (1980). MIHALIK YOJTECH (ur. 1926), stowac. poeta i działacz polit.; 1969-71 przewodn. Izby Narodowości Zgromadzenia Federalnego CSRS; liryka filoz.-refleksyjna, początkowo pod wpływem symbolizmu, o tematyce rel. (zbiór/l/7/e//1947), później społ. i polit. (Plebej-ska kosefa 1950, Ozbrojena laska 1953, poemat Yzbureny Jób 1960); zbiór erotyków Apassionata (1964); przekł. z literatury pol. (J. Słowacki, J. Tuwim, W. Szymborska); pol. przekł. w Antologii poezji czeskiej i słowackiej XX wieku (1972). MIHRI HATUN (ok. 1456-1512), poetka tur.; starannie wykształcona, znała doskonale język pers. i poezję pers.; jako poetka ceniona na dworze sułtana Bajazyta II; tematem jej twórczości była miłość i szczęście, wolność uczuć, broniła również prawa kobiety do decydowania o swoim losie; wiersze M.H. zajmują ważne miejsce w poezji tur. XV-XVI w.; pozostawiła Dywan (zbiór) zawierający 200 utworów poetyckich. MIKES lesz] KELEMEN (1690-1761), pisarz węg.; dworzanin Franciszka II Rakoczego, z którym 1711 po upadku powstania kuruców opuścił Węgry; autor pamiętnika w formie listów z Turcji (wyd. 1794) przedstawiającego życie grupy osób towarzyszących Rakoczemu na wygnaniu aż do jego śmierci; nieprzeciętne walory artyst. i językowe pamiętnika czynią go jednym z najwybitniejszych utworów literatury węg. XVIII w.; przekł. dzieł pisarzy francuskich. MIKKOLA MAIŁA -» Talvio Maiła. MIKSZATH [~sa:t] KALMAN (1847-1910), węg. pisarz i działacz polit.; od 1887 deputowany do parlamentu z ramienia partii liberalnej; w swej twórczości zawarł satyr, obraz społeczeństwa węg., ukazywał konserwatyzm i skorumpowanie instytucji polit.; łączył realizm z romant. fantazją, anegdotą hist., humorem: opowiadania (pol. wybór Błyszczące ślady... 1911), powieści Oblężenie Bystrzycy (1895, wyd. pol. 1952), Parasol Świętego Piotra (1895, wyd. pol. 1914), Nowa Zhniada (1898, wyd. pol. 1953), Listy posła (1898, wyd. pol. 1951), Dziwne małżeństwo (1900, wyd. pol. 1967), Jak się młody Nosty żenił (1908, wyd. pol. 1956), Czarne miasto (1911, wyd. pol. 1977); zbeletryzowana biografia M. Jókaia (1907). MIKULAŚEK OLDRICH (1910-85), poeta czes.; początkowo tworzył pod wpływem poetyzmu, awangard, kierunku artyst. rozwijającego się w Czechach w latach 20. XX w., którego przedstawiciele, dążąc do estetyzacji i po- 370 MIL etyzacji rzeczywistości, łączyli rozwój sztuki z rozwojem cywilizacji techn. i życiem codziennym w wielkim mieście; potem inspirowała go, odsłaniająca tragiczne antynomie życia, poezja F. Halasa i V. Holana; najdojrzalsze utwory, gl. liryczne, wyd. m.in. w zbiorach: Pu/sy(1947), Krajem tahne praSwec (1957), Svlekani' hadó (1963), Agogh (1972), Zebro Adamovo (1981), Cejći piać (1984). MILADINOYOWIE, zbieracze folkloru maced., nauczyciele pochodzący z pd.-zach. Macedonii, bracia: DIMITRIJ (1810-62) i KONSTANTIN (1830-62); z inicjatywy bpa J.J. Strossmayera wydali w Zagrzebiu obszerny zbiór pieśni i in. utworów lud. (Byfgarski narodni pesni 1861); uwięzieni przez Turków za działalność w obronie słów. kultury i piśmiennictwa, zmarli w Stambule. MILEW GEO, wtaśc. GeorgI Kasabow (1895-1925), bułg. poeta i krytyk lit.; najwybitniejszy twórca z kręgu wrześniowców (którzy w latach 20. pragnęli połączyć odnowę sztuki z rewolucją społ.) i największy nowator okresu międzywojennego; 1919-22 założyciel i red. organu awangardy bułg. "Wezni", 1924-25 red. nacz. pisma rewol.-awangard. "Płamyk"; czołowy przedstawiciel ekspresjonizmu bułg., zaangażowany w sprawy społ. i polit. (negacja starego świata, fascynacja żywiołem buntu rewol., ton profetyzmu); głośny poemat Wrzesień (1924, wyd. pol. w Antologii poezji bułgarskiej^^ —o bułg. powstaniu lud. 1923; za jego ogłoszenie uwięziony i zamordowany przez policję; także publicystyka, kryt. szkice lit. i teatr., antologie poezji bułg. i obcej, bogata twórczość przekładowa; pol. wybór Poematy i proza Kryzowana (1977). MILLAY [mylęj] EDNA St. YINCENT (1892-1950), poetka amer.; od młodzieńczego idealizmu i radosnej afirmacji życia (zbiory Renascence 1917, A Few Figs from Thistles 1920) przeszła do sceptycznej refleksji społ. i moralnej (Winę from these Grapes 1934); poet. utwory dram. i proza. MILLER [myl^] ARTHUR (ur. 1915), dramatopi-sarz amer.; w realist.-ekspresjonist. utworach o demaskatorskiej wymowie społ. i moralnej ukazuje problemy współcz. Ameryki, np. w Śmierci komiwojażera (1949, wyd. pol. 1959) — klęskę ideału "sukcesu życiowego", w Czarownicach z Salem (1953, wyst. pol. pt. Proces w Salem 1959) — brak tolerancji ogółu wobec jednostki oraz wierność własnym przekonaniom w ekstremalnych sytuacjach (na przykładzie głośnych procesów "czarownic" w XVII- -wiecznej Nowej Anglii); ponadto dramaty: Wszyscy moi synowie (1947, wyst. pol. 1948), Widokz mostu (1955, wyst. pol. 1959), Incydent w Vichy (1964, wyst. pol. 1965), Po upadku (1964, wyst. pol. 1965), w którym krytyka dopatrzyła się reminiscencji autobiogr. (samobójcza śmierć żony pisarza, aktorki M. Mon-roe), Cena (1968, wyst. pol. 1969); autobiografia Zakręty czasu (1987, wyd. pol. 1994). MILLER [mylę'] HENRY (1891-1980), pisarz amer.; w twórczości wyrażał anarchizującą filozofię życiową, odrzucającą wszelkie normy społ. i konwencje w dążeniu do swobodnego uzewnętrzniania własnej osobowości, utajonych instynktów, doznań seksualnych; autobiogr. wyznania łączył z surrealist. wizjami, naturalist. brutalizm z poet. liryzmem, zmierzając do całkowitej wolności opisu. Pozbawiony przez amer. cenzurę obyczajową możliwości publikowania przebywał 1930-39 w Pa- ryżu, gdzie wydał cykl powieściowy Zwrotnik Raka (1934, wyd. pol. 1990), Black Spring (1936), Zwrotnik Koziorożca (1939, wyd. pol. 1991); po powrocie do Stanów Zjedn. ogłosił m.in. trylogię The Rosy Crucifixion, na którą składają się: Sexus (1949), Plexus (1953) i Nexus (1960); szkice o Grecji Kolos z Ma-roussi (1941, wyd. pol. 1976), studium o J.A. Rimbaudzie (1956), powieść Diabeł w raju (1956, wyd. pol. 1981); pol. wybór opowiadań Noce miłości i śmiechu (1988). MILLIN [rnylyn] SARAH GERTRUDĘ (1889-1968), potudniowóafryk. pisarka i publicystka, tworząca w języku ang.; w powieściach poruszała problematykę obyczajową i ukazywała złożoną sytuację kolorowych mieszkańców RPA (God's Stepchiidren 1924, King ofthe Bastards 1950); dziennik z lat II wojny świat. War D/ar/es (t. 1-6 1944—48), biografie, autobiografie, eseje. MILNE [myln] ALAN ALEXANDER (1882-1956), pisarz ang.; niezwykłą popularność zdobył książkami dla dzieci: Kubuś Puchatek (1926, wyd. pol. 1938) i Chatka Puchatka (1928, wyd. pol. 1938); ponadto eseje, powieści (Dwoje ludzi 1931, wyd. pol. 1968). MIŁOSZ OSCAR YLADISLAS DE LUBICZ (1877-1939), pisarz franc., pochodzenia pol.; spokrewniony z Cz. Miłoszem; po l wojnie świat. przedstawiciel dyplomatyczny Litwy w Paryżu i w Lidze Narodów; związany z symbolizmem; powieść Miłosne wtajemniczenie (1910, wyd. pol. 1978), dramaty-misteria (m.in. Miguel Manara 1912, przekt. pol. w Wyborze poezji 1919, przedruk "Dialog" 1982 nr 1) przedstawiające 371 MIL dzieje nawrócenia Don Juana, poezje przeniknięte mistycyzmem (m.in. zbiór Canfique de la connaissance 1927), traktaty metafiz.; pod koniec życia poświęcił się gł. intrepretacji Apo- kalipsy (m.in. esej La clef de 1'Apocalypse 1938); ponadto przekt. i oprać, lud. baśni, podań i pieśni litew.; pol. wybory utworów M.: Wybór poezji (1919 i 1983), Baśnie i legendy litewskie (1985), Storge (1993, przekł. Cz. Mi- łosza). MILTON [myltn] JOHN (1608-74), poeta ang.; we wczesnej twórczości autor poematów sielankowych (L'Allegro\ II Penseroso, ok. 1630) oraz elegijnych (Lycidas 1638), masek (Co-mus, wyst. 1634), liryków rel. i oryginalnych sonetów; w okresie rewolucji 1640-60 zwolennik polityki O. Cromwella, działacz obozu republ., występował przeciw władzy kość. i król., bronił wolności słowa (słynny traktat Areopagitica 1644), projektował reformę nauczania. Po restauracji Stuartów pozbawiony trybuny polit., oślepły, kontynuował twórczość poet.; powstał wówczas Raj utracony (1667, wyd. pol. 1791), rel.-filoz. epopeja o dziejach stworzenia i upadku człowieka, złożona w 12 księgach białym wierszem, wielowarstwowe dzieło wiążące purytańską tradycję bibl. z kulturą humanist., największy poemat epicki nowoż. Anglii; jego kontynuację stanowił Raj odzyskany (1671, 1 wyd. pol. 1692); ostatni utwór M. — tragedia antyczna Samson walczący (1671, 1 wyd. pol. pt. Samson Mocarz 1908, wyd. następne 1977) jest swoistą spowiedzią pisarza i świadectwem jego wierności sprawie purytańskiej rewolucji; obszerny wybór poezji w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). C. GRECE-DĄBROWSKA John Milion, Warszawa 1975. MILUTINOYIĆ SIMA, zw. Sarajlija (1791-1847), serb. poeta, historiograf, zbieracz pieśni lud.; wychowawca P.P. Njegośa, przez pewien czas oficjalny historiograf księcia Milośa Obrenoyicia; autor inspirowanych poetyką klasycyst. i lud. wierszy okolicznościowych, utworów epickich, m.in. uważanego przez współczesnych za arcydzieło poezji serb. poematu Srbijanka (1827) — o pierwszym powstaniu serb. 1804 j wysoko cenionego przez A. Mickiewicza dramatu Tragedija Obilić (1837). MIŁOSZ OSCAR VLADISLAS DE LUBICZ -> MilOSZ Oscar Vladislas de Lubicz. MIMNERMOS (VII w. p.n.e.), poeta gr. z Kolo-fonu w Azji Mniejszej; pierwszy przedstawiciel obiektywnej elegii miłosnej, ukazującej przeżycia bohaterów mitów lub podań; autor 2 zbiorów wierszy głoszących radość młodości i miłości; zachowane fragmenty w Antologii liryki greckiej (1955). MINĄĆ YLADiMfR (ur. 1922), pisarz stawać.; uczestnik powstania stawać. 1944; w trylogii Generacia (1958-61) zawarł panoramę Słowacji okresu II wojny świat, i pierwszych lat powojennych; dokonał też obrachunku z okresem błędów ideowych lat 50., m.in. w tomie nowel Zapadły kąt (1960, wyd. pol. 1964); węzłowych problemów stawać, dziejów nar. dotyczą eseje z tomu Duchanie do pahrieb (1970); pol. wybór opowiadań Żałoba na dwie /•ęce(1976). MINAJEW DMITRIJ D. (1835-89), roś. poeta, satyryk i felietonista; związany m.in. z tyg. satyr; "Iskra"; wprowadził do publicystyki wierszowany felieton satyr.; autor parodii lit. (zbiór Pieriepiewy 1859), wierszy satyr., lirycznych bajek oraz komedii; przekł. poezji ang., franc. i pol., m.in.-Dziadów A. Mickiewicza. MINKOW SWETOSŁAW (1902-66), pisarz bułg.; wczesne opowiadania nasycone elementami grozy i ,,czarnej fantastyki", późniejsze, sa-tyr.- groteskowe, wymierzone przeciw dehumanizacji współcz. kultury i systemowi społ.--polit. Bułgarii lat 30. (zbiory Awtomati 1932, Damata s rentgenów/te oczi 1934), także realist. (Razkazi w tarależowa koza 1936); po wojnie reportaże, utwory humorystyczne, baśnie, felietony, szkice; również twórczość dla dzieci; pol. wybór Alchemia miłości i inne opowiadania (1960). MIŃSKI MIKOŁAJ M., właśc. N.M. Wilenkin (1855-1937), pisarz roś.; przedstawiciel dekadentyzmu; na skutek carskich represji od 1905 na emigracji w Berlinie, Londynie i Paryżu; autor wierszy j dramatów filoz. (m.in. Kogo iszczesz? 1922), artykułu programowego Starinnyj spór (1884), traktatów rel.-filoz. (m.in. zbiory Pri świetle sowiesti 1890, Religija budu-szczego 1905); tłumacz m.in. Iliady, dramatów M. Maeterlincka. MINULESCU [~sku] ION (1881-1944), poeta rum.; jeden z gł. przedstawicieli rum. symbolizmu; red. pism symbolistycznych "Reyista Celorlaiti" (1908) i "Insula" (1912); zbiory liryczne (m.in. Romanfe pentru mai t/rziu 1908, Nu sfnt ce par a fi 1936); komedie, powieści, nowele, przekł. (m.in. utworów V. Hugo). MIRBEAU [~bo] OCTAVE (1850-1917), franc. pisarz i krytyk lit.; obrońca sztuki impresjonist.; 372 MIT niechętny symbolistom; bliskie naturalizmowi powieści (m.in. Ksiądz Juliusz 1888, wyd. pol. 1906; Ogród udręczeń 1899, wyd. pol. 1992; Dziennik panny służącej 1900,1 przekt. pol. pt. Pamiętnik panny służącej 1909), nowele i sztuki teatr.; jako krytyk odkrył dla czytelników franc. twórczość M. Maeterlincka i K. Hamsuna. MIRIWILIS STRATIS (1892-1969), pisarz gr.; współzatożyciel (1948) i prezes Nar. Związku Pisarzy Gr.; 1912-13 uczestnik wojny bałk.; autor pacyfistycznej powieści w formie pamiętnika wojennego De profundis (1924, wyd. pol. 1964), także powieści obyczajowych (Madon-na-syrena 1949, wyd. pol. 1961); opowiadania dla młodzieży; eseje literackie. MIRO FERRER GABRIEL FRANCISCO (1879-1930), pisarz hiszp.; przedstawiciel postmodernizmu; nacechowane liryzmem powieści (E/ libro de Siguenza 1916, Figur as de la Pas/on del Senor, t. 1-2 1916-17) i nowele, inspirowane gł. przez życie i krajobrazy regionu Alicante, zawierające elementy nad- realistyczne. MIRON [mirą] GASTON (ur. 1928), poeta ka-nad., piszący w języku franc.; neoromant. liryka zaangażowana w problematykę alienacji kulturowej Ouebecu, obejmuje poematy ułożone w cykle, o wyraźnej symbolice nar. (zbiory L'homme rapa/Ile 1970, Courtepointes 1975; obszerny wybór pol. przekł. w Antologii poezji Ouebecu 1985). MIRSZAKAR MIRSAID (ur. 1912), tadż. poeta i działacz polit.; autor poematów, m.in. Ba/raki zafarC\933), o budowniczych zapory wodnej, wierszy i rubajjatów polit., w których nawiązywał do agitacyjnej poezji W.W. Majakowskiego; do swej twórczości wprowadzał także wątki folklorystyczne oraz metrum lud., stosował również metrum pers.; pisał ponadto utwory sceniczne i wiersze dla dzieci. MISHIMA [~śima] YUKIO (1925-70), jap. prozaik i dramatopisarz; prowadził działalność polit. w duchu nacjonalizmu i szowinizmu; popełnił samobójstwo (seppuku), po nieudanej próbie przewrotu wojsk.; powieści Ka-men-no kokuhaku (1951), Kinjiki (1951), Kin-kakujiC\957), Hojó-no umi (t. ~\-4 1970); sztuki teatr, nawiązujące do teatru no (jednoaktówki Wachlarz, Jesteś piękna, Adamaszkowy bębenek, 1956, wyst. pol. 1965), opowiadania. MIŚKINIS ANTANAS (1905-83), poeta litew.; współzatożyciel czasopisma lit. "Literaturos naujienos" (1934-38); początkowo modernista; autor nastrojowych wierszy lirycznych (Ba/te paukste 1928, Keturi miestai 1938, Arti prie źemes 1965); Dienorastis (1965-71); artykuły krytycznolit.; przekł. dramatów W. Szekspira. MISTRAL FREDERIC (1830-1914), poeta pro-wansalski; jeden z organizatorów (1854) i przywódca ruchu felibrige, dążącego do odrodzenia literatury prowansalskiej; autor słownika współcz. języka prowansalskiego (1878); założyciel muzeum folkloru Prowansji w Aries (1899); twórczość M. obejmuje sielski poemat Mireio (1859, wyd. pol. 1897), zbiory liryczne (Lis iscio d'or 1875); ponadto autobiografia Pamiętniki i opowieści. Moje początki (1906, wyd. pol. 1959); 1904 otrzymał Nagrodę Nobla (wspólnie z J. Echegarayem). MISTRAL GABRIELA, właśc. Lucila Godoy y Al- cayaga (1889-1957), chilijska poetka i działaczka oświat.; 1927-30 w dyplomacji; liryki, przepojone głębokim humanitaryzmem i uczuciowością, często surowe w formie, poruszają temat dziecka, utraconej miłości i przynoszącej ukojenie wiary (zbiory: Desolación 1922, Ternura 1924, Ta/a 1938, Lagar 1954); ponadto poematy prozą, eseje, pisma pedag.; 1945 otrzymała Nagrodę Nobla. MISTRZ PIOTR PATHEL1N, anonimowa farsa franc. (powst. ok. 1464, wyst. ok. 1474, wyst. pol. ok. 1780, wyd. pol. 1953); odznaczająca się świetną budową, żywym dialogiem, prawdziwością w ukazywaniu obyczajów i charakterów, jest uznawana za pierwsze przed twórczością Moliera arcydzieło franc. teatru komicznego; zawiera słynne powiedzenie: reyenons a nos moutons ['powróćmy do naszych baranów', czyli do tematu, do sprawy, do rzeczy]. MISZEW GEORGI (ur. 1935), pisarz bułg.; w opowiadaniach (Matriarchat 1967, Wiłna żona 1976, tom Dobre obleczeni myże 1967) problem migracji chłopów do miast i niepokoje młodego pokolenia; szkice, reportaże, utwory dla dzieci, scenariusze film.; pol. przekł. w antologiach: Antyspowiedż (1971), Sp/s powszechny dzikich zajęcy (1975), Biała jaskółka (1982). MITCHELL [myczl] MARGARET (1900-49), pisarka amer.; niezwykle popularna powieść z dziejów wojny secesyjnej Przeminęło z wiatrem (1936, wyd. pol. 1938), łącząca idealizację patriarchalnego Południa z romansową fabułą. MITFORD [mytfe^] NANCY FREEMAN (1904-73), pisarka ang.;" powieści o akcentach satyr., 373 MIT ukazujące życie ang. bohemy i sfer wyższych (m.in. The Pursuit of Love 1945, Love in a Cold Climate 1949, The Blessing 1951); ponadto biografie słynnych postaci hist.: Ma-ctame de Pompadour (1954), Wolter zakochany (1957, wyd. pol. 1979), The Suń King (1966), Fredehck the Great (1970). MITHAT AHMET (1844-1912), tur. pisarz, publicysta, dziennikarz; 1871 zorganizował w Stambule drukarnię, gdzie wydawał swoje utwory oraz kilka gazet i czasopism, m.in. "Tercumani hakikat". Pozostawał pod wpływem literatury franc.; autor licznych popularnych zbiorów opowiadań, powieści, sztuk teatr, o treści dydaktycznej i moralizatorskiej, które przyczyniły się do rozwoju czytelnictwa w Turcji; pisał też prace popularnonaukowe z różnych dziedzin. MJEDA NDRE (1866-1937), alb. poeta, ksiądz; uczestnik ruchu na rzecz utworzenia alb. języka lit. i alfabetu; w twórczości wątki patriotyczne, wolnościowe, hist.; poematy (l/a/; / byłbylit 1887, Scodra 1937), zbiory wierszy (Lina 1910-11, Juvenilia 1917). MŁYNK JURIJ (1927-71), łużycki pisarz, krytyk lit., historyk literatury i teatru; tłumacz literatury czes. i pol., m.in. utworów S. Lema, S. Mrożka, B. Prusa, J. Słowackiego; oprać, antologię prozy narodów słów. (Slowjanske literatury, t. 1-2 1960-61); autor poematu autobiogr. Do swetła (1955) i wierszy lirycznych zebranych w tomie Stoż lubuju (1959); pol. wybór w An- tologii poezji łużyckiej (1960). MŃAĆKO LADISLAY (ur. 1919), stowac. pisarz i dziennikarz; od 1967 na emigracji w Izraelu, Włoszech i Austrii; utalentowany reporter, ukazywał zmiany w powojennym świecie, np. w Chinach (zbiory 0'aleko je do Whampoa 1958), a zwł. na słowac. prowincji (Kde konćia prasne cesty 1963); także powieść psychol. o autobiogr. podłożu Śmierć nazywa się En-gelchen (1959, wyd. pol. 1962), której osnowę stanowią losy małej grupy partyzantów słowac. w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu; w latach 60. zainteresowanie wzbudziły jego rozrachunkowe reportaże i eseje polit. (Ones-korene reportaże 1963) oraz polit. powieść z kluczem Ako chuti' moc (1967). MO TIMOTHY (ur. 1950), pisarz ang., pochodzenia chin.; zdobył rozgłos powieściami opisującymi skomplikowane procesy adaptacyjne Chińczyków osiadłych w W. Brytanii: Małpi król (1978, wyd. pol. 1994), Kwaśno-siodko (1982, wyd. pol. 1991), Ań Insular Obsession (1986). MOBERG [my:berj] WILHELM (1898-1973), pisarz szwedz.; autor realist. powieści psychol.-obyczajowych ze środowiska chłopskiego, z okresu industrializacji wsi (m.in. trylogia z elementami autobiogr. o Knucie Torringu 1935-39), także o losach szwedz. emigracji zarobkowej do USA w końcu XIX w. (tetralogia Emigranci 1949-59, t. 1 Emigranci, wyd. pol. 1982, t. 2 Imigranci, wyd. pol. 1987; Twoja chwila na ziemi 1963, wyd. pol. 1971), powieści hist. (Kraina zdrajców 1967, wyd. pol. 1973), dramaty. MOCKEL [mokęl] ALBERT (1866-1945), belg. poeta i krytyk lit., tworzący w języku franc.; 1890-1937 przebywał w Paryżu; znany gł. z działalności kult. (1886 zał. organ symbolis-tów "La Wątlenie") i krytycznolit. (Propos de litterature 1894, prace o S. Mallarmem 1899 i E. Verhaerenie 1933), mniej z twórczości lit. (opowiadania, poezje pisane wolnym wierszem, m.in. zbiór CIartes 1902); bogata korespondencja (m.in. z A. Gide'em i M. Elskam-pem), w części opublikowana. MODIANO PATRICK (ur. 1945), pisarz franc.; powieści, m.in. Nawroty nocy (1969, wyd. pol. 1983), Ulica Ciemnych Sklepików (1978, wyd. pol. 1981), Zagubiona dzielnica (1984, wyd. pol. 1993); bohaterowie większości z nich to ludzie samotni, bez więzów kulturowych i nar., uparcie poszukujący swej tożsamości i prawdy o sobie. MOE J0RGEN (1813-82), norw. folklorysta i poeta; w twórczości M. dominował poet. realizm i romantyzm nar.; razem z P.Ch. Asbjarnsenem wydawca zbioru norw. baśni i legend lud.; popularne opowieści dla dzieci. MOFOLO THOMAS (1875-1948), pisarz potu-dniowoafryk., tworzący w języku sotho; powieści w duchu misyjnym (Pitseng 1910, Moeti oa Bochabela 1912); pierwsza powieść hist. w literaturze bantu (Czaka 1925, przekł. pol. fragmentów w: Eposy Czarnej Afryki 1977). MOJŻESZ Z CHORONE, historiograf orm. z V w.; opierając się na historiografii antycznej i hellenistycznej oraz orm. podaniach i eposach lud. opisał dzieje Armenii od czasów najdawniejszych do 428 (wyd. 1695). MOLDOYA [moldowo] GYORGY (ur. 1934), pisarz węg.; podejmuje tematykę współcz., gł. z życia mieszkańców budapeszteńskich przedmieść, ludzi z marginesu społ., osamotnionych i zbuntowanych; zbiory opowiadań, m.in. Aż idegen bajnok (1963), wybór pol. Zielono-biafa 374 MON narzeczona i inne opowiadania (1972), powieści, m.in. Sótet angyal (1964), reportaże (wybór pol. Łapanie życia 1985). MOLIERE [moiję-.r], Molier, wtaśc. Jean Bap- tiste Poquelin ('1622-73), najwybitniejszy komediopisarz franc., także aktor i dyr. teatru. W 1645 ruszył w objazd prowincji z trupą teatr, rodziny Bejartów i Ch. Dufresne'a; 1658 osiadł w Paryżu, gdzie zdobył sławę i poparcie króla sztuką Pocieszne wykwintnisie (1659). Wśród utworów M., łączących tradycje rodzimej farsy z elementami commedia dell'arte i klas. sztuki komicznej, znajdują się farsy (Lekarz mimo woli 1666, Chory z urojenia 1673), komedio-balety (La pastorale comi-que 1666, do muzyki J.B. Lully'ego), komedie intrygi (Grzegorz Dyndała 1668, Szelmostwa Skapena 1671), ale największe spory wśród współczesnych, np. 5-letnia walka o wystawienie Świętoszka (wyst. przed królem 1664, wyst. publiczne 1669), spór o Don Juana (1665) i największy zachwyt potomności wzbudziły tzw. wielkie komedie, m.in. Szkoła żon (1662), Świętoszek (inny pol. tytuł Tar-tuffe), Don Juan, czyli Kamienny gość, Mi-zantrop (1666), Skąpiec (1668), zawierające satyr, obraz obyczajowości franc. XVII w., a zarazem niezrównaną galerię wiecznych typów uosabiających wady ludzkie, np. skąpstwo, obłudę, mizantropię. M. wierzył w skuteczność nauczania ze sceny: idąc za M. de Montaigne'em i F. Rabelais'm, przyznawał jednostce prawo do swobodnego rozwoju, z zastrzeżeniem, że swoboda ta musi być podporządkowana wymogom życia w społeczeństwie. Pierwszą sztuką M. wystawioną w Polsce (1687) byt Mieszczanin szlachcicem (1670); liczne przeróbki utworów w okresie oświecenia; 1 wyd. zbiorowe Dzieła (t. 1-6 1847-50); Dzieła (t. 1-6 1952, t. 1-3 1988). T. ZELEŃSKI-BOY Molier w: Pisma, t. 11, Warszawa 1957; R. BRANDWAJN Twarz i maska. Rzecz o "Świętoszku" Moliera, Warszawa 1965; G. MONGREDIEN Życie prywatne Moliera, Warszawa 1977. MOLINA TIRSO DE -> Tirso de Molina. M0LLER POUL MARTIN (1794-1838), poeta duń.; przedstawiciel nurtu romant. zw. poetyckim realizmem; sceny rodzajowe, utwory stylizowane na pieśni lud.; romance, filoz. aforyzmy, romant. powieść przygodowa En danks students eventyr (1843). MOLNAR FERENC (1878-1952), pisarz węg.; od 1930 na emigracji, początkowo we Francji i Szwajcarii, następnie w USA; jeden z naj- wybitniejszych przedstawicieli węg. dramatu obyczajowego: Liliom (1909, wyst. pol. 1958), Gwardzista (1910, wyst. pol. 1960), Tempo Mister Morrison (1929, wyst. pol. 1964); autor popularnej powieści dla młodzieży Chłopcy z Placu Broni (1907, wyd. pol. 1913), opowiadań, humoresek. A. NIKLIBORC, T. ZAWADZKI Ferenc Molnar, Warszawa 1991. MOŁŁA NEPES, wtaśc. Kadyrberdyogty, (1810-61), poeta turkm.; autor eposu osnutego na motywach legend lud. Zohre i Tahir, mistrz liryki miłosnej; cała twórczość M.N. została zebrana i opublikowana po 1917. MOŁDOWSKI KADIE (1894-1975), poetka żyd., tworząca w języku jidysz; pochodziła z Polski, od 1935 gł. w USA, 1950-52 w Izraelu; red. (1960-74) dwumies. lit. "Swiwe"; w poezji początkowo wyrafinowana erotyka (Chesz-wndike necht 1927), później wstrząsająca w swej wymowie poezja o wojennej zagładzie Żydów (Der mejlech Dowid iż alejn geblibn 1946); popularne utwory dla dzieci, także w przekładach hebr. (zbiory Majsełech 1931, Jidisze kinder 1945); pol. przekt. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). MOMADAY [momedej] NAYARRE SCOTT (ur. 1934), pisarz amer., pochodzenia indiańskiego; powieść o Indianinie wyobcowanym z własnego środowiska i społeczeństwa białych ludzi (Dom utkany ze świtu 1968, wyd. pol. 1975); zbiór legend indiańskich (The Way to Rainy Mountain 1969), wiersze (Angle of Geese and OtherPoems 1974), autobiogr. obraz dzieciństwa — powieść Imiona (1976, wyd. pol. 1982). MONSARRAT [monserat] NICHOLAS JOHN TUR-NEY (1910-79), pisarz ang.; zdobył sławę gł. dzięki powieści Okrutne morze (1951, wyd. pol. 1957) opartej na własnych doświadczeniach z czasów II wojny świat.; ponadto powieści The Tribe That Lost Its Head (1965) i autobiografia Life is a Four- Letter Word (t. 1-2 1966-70). MONTAGU [montagju:] Lady MARY WORTLEY (1689-1762), pisarka ang.; 1716-18 wraz z mężem, ambasadorem ang., przebywała w Turcji, skąd pochodzą jej słynne "listy tureckie" (Letters 1763-67), będące najwcześniejszą próbą epistolografii ang. i jednocześnie interesującą relacją z życia dworu sułtańskiego; ponadto listy do córki oraz wiersze z tomów Town Eciogues i Court Poems by a Lady of Ouality (wyd. 1716, bez jej zgody), powstałe pod wpływem twórczości A. Pope'a, który 375 MON w latach późniejszych stał się jej przeciwnikiem literackim, atakując ją wielokrotnie we własnych utworach. MONTAIGNE [mątęń] MICHEL EYOUEM DE (1533-92), franc. pisarz i filozof-humanista, jeden z gł. przedstawicieli renesansu; 1557-70 radca parlamentu (sądu) w Bordeaux, 1581-85 burmistrz tamże. Swoje poglądy filozoficzne M. wyraził w Próbach (księgi 1-3 1580-88, wyd. uzupełnione 1595, 1 wyd. pol. pt. Pisma, t. 1-5 1917), zbiorze luźnych przemyśleń o życiu, w znacznej mierze o charakterze autobiogr.; inspirowane przez staroż. filozofów, dzieło to stanowi gł. dokument lit. renesansowego sceptycyzmu, powiązanego z elementami hedonizmu i stoicyzmu; nadając swym rozważaniom charakter atropocentrycz-ny i występując z afirmacją niezależności i swobodnego rozwoju jednostki, M. zajmował postawę laicką, głosił idee tolerancji rel., racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą; Próby wywarły znaczny wpływ na literaturę, filozofię i pedagogikę XVII w.; franc. tytuł Essais stał się nazwą gatunku — eseju. MONTALE EUGENIO (1896-1981), wł. poeta i krytyk lit.; od 1967 senator; przedstawiciel hermetyzmu (kierunek podporządkowujący wartości znaczeniowe słów walorom formalnym i dźwiękowym), ogłosił kilka zbiorów kunsztownej liryki refleksyjnej (Oss/ di seppia 1925, Le occasioni 1939, La bufera e altro 1956, Xenia 1964, Satura 1971); jako krytyk był m.in. odkrywcą twórczości l. Sveva; eseje M. miały znaczny wpływ na środowisko intelektualistów wł. (m.in. zbiór szkiców Auto da fe 1966); wydał też tom przekładów, m.in. utworów W. Szekspira, P. Corneille'a i T.S. Eliota (Ciuaderno di traduzioni 1948); Poezje wybrane (1987); 1975 otrzymał Nagrodę Nobla. MONTALVO JUAN (1832-89), ekwadorski pisarz i dziennikarz; 1866 założył dziennik "El Cosmopolita"; wiele lat przebywał na emigracji; świetny stylista, ostry polemista (m.in. występował przeciw dyktaturze C. Garcii Moreno), autor szkiców polit. i filoz. (m.in. zbiór S/ete tratados 1882). MONTEMAYOR [~jor] JORGE DE, właśc. J. de Montemor (1520-61), pisarz hiszp., pochodzenia portug.; autor znanego romansu pasterskiego Diana (1559), który stał się wzorem wielu utworów lit.; poezje (Can-cionero 1554). MONTESOUIEU [mąteskjo] CHARLES LOUIS DE SECONDAT, baron DE, Monteskiusz (1689-1755), franc. prawnik, myśliciel społ. i pisarz polit., jeden z czołowych przedstawicieli wczesnego oświecenia, najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej. W 1708 został adwokatem, 1714 radcą, a 1716 prezesem parlamentu (sądu) w Bordeaux; 1728-31 podróżował po Europie. W gł. dziele O duchu praw (1748, wyd. pol. 1777) przedstawił swą teorię polit. dotyczącą istoty i powstania państwa i prawa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie. Państwo powstało wg M. w wyniku umowy społ. zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności; jego zadania pojmował M. w sposób liberalistyczny i indywidualistyczny: powinno działać tylko wówczas, gdy jest to niezbędne; istotą państwa winna być polit. wolność obywateli, którą M. pojmował w sposób antyfeud. i antyab-solutystyczny, a zarazem moralny; przejawy wolności wg M. to: wolność myśli, sumienia, słowa, druku; wolność zapewnia państwo praworządne, w którym prawa są dobre i przeniknięte ,,duchem umiarkowania", oraz oddzielenie od siebie władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowej, które powinny równoważyć się wzajemnie. Koncepcja trójpodziału władz odegrała w historii wielką rolę, stała się częścią składową XVIII, XIX i XX-wiecznego konstytucjonalizmu, legła u podstaw amer. i franc. konstytucji; M. był jednym z prekursorów determinizmu geograficznego. Zyskał również sławę jako pisarz; Listy perskie (1721, wyd. pol. 1778) — w formie fikcyjnych listów pisanych i otrzymywanych przez dwóch Persów przebywających w Paryżu, łączą wątek egzotyczny z ostrą, utrzymaną w sarkastycznym tonie krytyką obyczajów, życia społ., polit. i kult. ówczesnej Francji; ponadto m.in. powieść Kościół Knidejski (1725, wyd. pol. 1776, przeróbka wierszem pt. Świątynia We-nery w Knidos 1778). M. był także autorem rozprawy Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej (1734, wyd. pol. 1762) oraz tekstów do Wielkiej encyklopedii francuskiej: Myśli (wybór pol. 1985). P. HAZARD Myśl europejska w XVIII w. od Montes-klusza do Lessinga, Warszawa 1972. MONTGOMERY [mentgamery] LUCY MAUD (1874-1942), pisarka kanad., tworząca w języku ang.; autorka powieści dla młodzieży, z których szczególną popularność zyskała Ania z Zielonego Wzgórza (1908, wyd. pol. 1912) i kilka dalszych powieści poświęconych tej samej bohaterce. 376 MOR MONTHERLANT [materia] HENRY MILLON OE (1896-1972), pisarz franc.; głosi) kult siły, energii i ofiarności, pogardę dla słabości ludzkiego charakteru i marności uczuć; powieści, m.in. Ludzie areny (1926, wyd. pol. 1930), cykl Dziewczęta (t. 1^t 1936-39, wyd. pol. t. 1-3 1937), Chłopcy (1969, wyd. pol. 1973); dramaty nawiązujące do tradycji klasycyst. teatru franc. (m.in. Martwa królowa 1942, wyst. pol. 1964, Mistrz zakonu Santiago 1948, wyst. pol. 1957, Port-Royal 1954, wyst. pol. 1957); ponadto eseje, poezje. MONTI YINCENZO (1754-1828), poeta wł.; jeden z gł. przedstawicieli wł. klasycyzmu; twórczość poetycka M. (gł. poezja okolicznościowa) odzwierciedla chwiejność i ugodowość jego poglądów społ.-polit.: 1793 w poemacie Bas-syilliana występował przeciwko rewolucji franc., po zwycięstwie wojsk franc. pisał wiersze o inspiracji rewol. i poematy gloryfikujące Napoleona l (m.in. // Prometeo 1797, // bardo delia Selva Nera 1806), następnie sławił powrót rządów austr.; ponadto tragedie (Galeot-to Manfred! 1788), poet. przekł. Iliady (1810), prace filologiczne. MONTYILA WTAUTAS (1902-41), poeta litew.; początkowo poezja symbolistyczna, później agitacyjna inspirowana utworami W.W. Maja-kowskiego, które tłumaczył (także przekł. dziel M. Gorkiego i E. Zoli); zbiór wierszy Naktys be nakyynes (1933); opowiadania o tematyce spot.; rozstrzelany przez Niemców; pol. przekł. w antalogii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). MOORE [mya'] BRIAN (ur. 1921), pisarz kanad., pochodzenia irl., tworzący w języku ang.; 1948-58 w Kanadzie, od 1959 w USA; powieści psychol.-obyczajowe, często o tematyce miłosnej, osadzone w realiach irl. (Judyta 1955, wyd. pol. 1971, Pierwszy raz 1957, wyd. pol. 1972, Z cukru był król 1965, wyd. pol. 1972) i amer.-kanad. (Odpowiedź z otchłani 1962, wyd. pol. 1969, Jestem Mary Dunne 1968, wyd. pol. 1971). MOORE [mye'] EDWARD (1712-57), dramato-pisarz ang.; drugi, obok G. Lilia, klasyk mieszczańskiej "tragedii domowej"; gł. dzieło Gracz (1753, 1 wyd. pol. pt. Bewerley, czyli Gracz angielski 1777, wyd. następne w: Angielski dramat mieszczański XVIII w. 1955). MOORE [nW] GEORGE (1852-1933), anglo-irl. poeta i powieściopisarz; symbolista w liryce, we wczesnych powieściach naturalista (Esther Waters'\S94), potem bliższy psychologizmowi H. Jamesa; przez pewien czas uczestniczył w ruchu odrodzenia celt. w Irlandii, którego przedstawiciele dążyli do pogłębienia świadomości nar. Irlandczyków i ożywienia umysłowego kraju, później ukazał je w świetle satyr.-karykaturalnym (autobiogr. trylogia Ha/l and Farewell 1911- 14). MOORE [mye'] MARIANNĘ CRAIG (1887-1972), poetka amer.; związana z imagizmem, kierunkiem poet., którego przedstawiciele postulowali swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu; 1925-29 red. awangard, pisma poet. "The Dial"; ceniona przez T.S. Eliota i E. Pounda, wykształciła własny typ liryki intelektualnej, łączącej ironię z groteskową fantastyką; m.in. zbiory: Poems (1921), Obseryations (1924), Nevertheless (1944), Tell Me, Tell Me (1966); Wiersze wybrane {-\980}. MOORE [myo'] THOMAS (1779-1852), anglo-irl. poeta i prozaik; pod pseud. Th. Littie ogłosił zbiór romant. wierszy miłosnych The Poetical I4for/('s(1801); sławę przyniosła mu seria pieśni Irish Melodies (t. 1-10 1808-34, z muzyką J. Stevensona), opiewających piękno krajobrazu, tradycji i folkloru Irlandii; szeroką popularność zdobył też poemat orientalny w 4 cz. Lalla Rookh (1817, wyd. pol. 1826); przyjaciel G. Byrona, był M. autorem jego biografii, wydawcą listów i dzienników; pisał też prozą: powieść Epikurejczyk (1827, wyd. pol. 1829), biografie R. Sheridana i E. Fitzgeralda, H/story of Ireland (t. •\-A 1835^6); wywarł znaczny wpływ na twórczość Z. Krasińskiego i J. Ursyna Niemcewicza; pol. przekt. poezji M. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). MORA [mo:ro] FERENC (1879-1934), węg. pisarz, dziennikarz, pedagog, archeolog; twórczość poświęcona głównie życiu chłopów z okolic Segedynu; zbiory nowel Nasz chleb powszedni (1927, wyd. pol. 1956), Wierzę w człowieka (1930, wyd. pol. 1959); powieść antywojenna Enek a buzamezókról (1927), powieść hist. z czasów Dioklecjana Aranyko-porsó (1932). MORANTE ELSA (1912-85), pisarka wł.; rozgłos przyniosły jej powieści: Kłamstwo i czary (1948, wyd. pol. 1968), Wyspa Artura (1957, wyd. pol. 1960), La Stor/a (1974) i Aracoeli (1982), wyróżniające się wnikliwą analizą psychologiczną i poetyckością; zbiór poezji Alibi (1958). MORATIN LEANDRO FERNANDEZ DE dez de Moratin Leandro. Fernan- 377 MOR MORATIN NICOLAS FERNANDEZ DE -> Fernan-dez de Moratin Nicolas. MORAYIA ALBERTO, wtaśc. A. Pincherle (1907-90), pisarz wł.; 1959-62 prezes między-nar. Pen CIubu; celował w analizie psychol. postaci i realist. opisie społeczeństwa: powieści o problematyce moralnej, często silnie nasycone erotyzmem, ukazują pozbawiony upiększeń portret mieszczaństwa: Obojętni (1929, wyd. pol. 1971), Konformista (1951, wyd. pol. 1964), Pogarda (1954, wyd. pol. 1961), Uwaga (1965, wyd. pol. 1968), 1934 (1982, wyd. pol. 1991), Podróż do Rzymu (1988, wyd. pol. 1993); utwory takie, jak Opo- wiadania rzymskie (1954, wyd. pol. 1957) i Matka i córka (1957, wyd. pol. 1960) ujawniają chwilowe zbliżenie M. do wt. neorealizmu; miniatury nowelistyczne Raj (1970, wyd. pol. 1975); uprawiał też eseistykę i publicystykę. J. HEISTEIN Twórczość powieściowa Alberta Mora-vii, Wrocław 1968. MORĘ [mo/] HANNAH (1745-1833), pisarka ang.; zaprzyjaźniona z elitą artyst. i intelektualną Londynu, swą karierę lit. rozpoczęta od tragedii Percy(1777) i The Fatal Falsehood (1779), wystawianych z powodzeniem przez D. Garricka; później poświęciła się pisarstwu rel. i dydaktycznemu (m.in. traktaty Yillage Politics 1793, Cheap Repository Tracts 1795-98); popularna powieść Coelebs in Search of a Wife (1809) i bogata korespondencja (Letters 1834). MORĘ [mo:'], Morus, Sir THOMAS, święty (1478-1535), ang. mąż stanu i pisarz polit.; 1935 kanonizowany; 1529-32 Lord Kanclerz Anglii; humanista, jeden z gł. reprezentantów idei społ.-polit. i filoz. renesansu; autor Utopii (wyd. łac. 1516, ang. 1551, pol. 1947), w której przedstawił projekt idealnego państwa i systemu społ. (od tytułu dzieła M., będącego zarazem nazwą opisanej w nim krainy, zaczęto nazywać inne podobne projekty utopijnymi); po ogłoszeniu się przez Henryka VIII Tudora zwierzchnikiem Kościoła w Anglii, M. ustąpił z urzędu kanclerza, a następnie odmówił uznania króla za głowę ang. Kościoła, co spowodowało oskarżenie go o zdradę stanu i osadzenie w więzieniu; pozostawił pisane w tamtym czasie listy, rozważania, modlitwy (pol. wybór Pisma więzienne 1985); skazany na karę śmierci, stracony. D. PETSCH Tomasz Morus, Warszawa 1962; A. MESLAND Tomasz Morus, Warszawa 1978. MOREAS JEAN, wtaśc. Joanis Papadiaman- dopulos (1856-1910), poeta franc., pochodzenia gr.; początkowo przedstawiciel symbolizmu, 1886 twórca manifestu i nazwy tego kierunku, następnie rzecznik klasycyzmu, 1891 współtwórca ruchu poet., zw. szkołą romańską; gł. zbiory: Pelerin passionne (1891), Stan-ces (księgi 1-6 1899-1901, księga 7 1920; wybór pol. w: Symboliści francuscy 1965). MORETO Y CABAŃA [m. i kabańa] AGUSTfN (1618-69), dramatopisarz hiszp.; jeden z gł. przedstawicieli kręgu P. Calderóna; czerpiąc tematy z utworów poprzedników, tworzył pełne finezji komedie obyczajowe (El desden con el desden 1652, El lindo don Diego 1654) zapowiadające teatr rokok. XVIII w. MORGAN [mo/gn] CHARLES LANGBRIDGE (1894-1958), pisarz ang.; 1926-39 krytyk teatr. "Timesa"; podejmował problemy filoz., psychol., moralne, wiążące się zwł. z sytuacją intelektualisty we współcz. świecie (powieści The Empty Room 1941, The Judge's Story 1947, sztuka The Burning G/ass 1954); większą popularność zdobył we Francji niż w W. Brytanii. MÓRICZ [mo:ric] ZSIGMOND (1879-1942), pisarz węg.; 1929-33 wspótred. pisma "Nyugat"; proza realist. z elementami naturalizmu, krytycznie ujmująca ważkie problemy społ. i polit. Węgier po klęsce rewolucji 1918-19; powieść Bądź dobry aż do śmierci (1920, wyd. pol. 1939), /• Haavio Martti. MUSZFIKI ABDUR RAHMAN (1538-1588), poeta tadż.; przebywał w Bucharze i Samarkandzie oraz na dworze sułtana Akbara w Indiach; był mistrzem satyry (Dewoni mutojbot) i kasydy (Sadu jak band); autor dwóch dywanów (zbiorów) gazel oraz poematów opiewających piękno przyrody i miłość; utwory M. weszły do skarbnicy literatury lud., m.in. do opowiadań o Hodży Nasreddinie. MUSZKETYK JURIJ (ur. 1929), pisarz ukr.; autor powieści psychol.-obyczajowych (Bita tiń 1977, Jasa 1978, Pozycija 1979, Rubli 1984, Obwał 1985), opowieści hist. przenikniętej refleksją filoz. Sud nad Senekoju (1978) oraz powieści hist.: Semen Palij (1954), Haj-damaky (1957). MUTAFCZUEWA WERA (ur. 1929), pisarka bułg., z wykształcenia historyk; prowadzi badania nad dziejami ziem butg. w czasach niewoli tur.; w swej prozie hist. ujawnia procesy powstawania mitów i ich relacje wobec hist. prawdy (powieści, m.in. Sprawa sułtana Dże-ma 1966, wyd. pol. 1972, Rycerz 1970, wyd. pol. 1980); opowiadania dla dzieci (tom Bo-gomili"\974). MUTANABII, AL- (915-965), poeta arab.; gł. reprezentant tzw. neoklasycyzmu w dawnej literaturze arab.; pisał kasydy pochwalne, elegie, erotyki, a także satyry; wskrzeszał bohaterskie tradycje Arabów; utwory zebrane w obszerny dywan (zbiór); przekt. pol. w antologii: Klasyczna poezja arabska. Poezja epoki Abbasydów (VIII-XIII w.) (1988). MUTRAN CHALIL (1872-1949), arab. poeta romant. z Libanu; mieszkał w Egipcie, uważał ten kraj za drugą ojczyznę; znakomity stylista o bogatej wyobraźni twórczej, zainteresowany gł. współczesnością, przyczynił się do rozwoju teatru egip.; autor dywanu (zbioru) poezji, poematów epickich, ballad, poematów (Neron), a także prac z zakresu historii powszechnej; przełożył na język arab. m.in. Otella i Kupca weneckiego W. Szekspira. MUZAJOS, Musalos (V lub VI w.), poeta gr.; autor epylionu Hero i Leander, opisującego miłość gł. bohaterów; utwór kończy się śmiercią kochanków; pierwszy nie zachowany pol. przekł., prawdopodobnie autorstwa W.J. Ja-kubowskiego, pochodził z okresu odrodzenia. MYCHITAR Gosz (11207-1213), orm. myśliciel i bajkopisarz; przedstawiciel orm. odrodzenia; autor pierwszego w Armenii kodeksu prawnego (1184, wyd. 1880) oraz baśni (zbiór Arakk', wyd. 1790), opartych na motywach rodzimego folkloru. MYKOLAITIS YINCAS, pseud. Putinas (1893-1967), litew. pisarz i historyk literatury; liryka refleksyjna (cykl Parafrazes 1957), dramaty symbolistyczne, głośna powieść psychol. z życia litew. duchowieństwa (W cieniu ołtarzy, cz. 1-3 1933, wyd. pol. cz. 1 Dni próby 1938); powieść hist. z okresu powstania 1863 Powstańcy (t. 1-2, 1957-67, wyd. pol. t. 1 1965); prace historycznolit., m.in. o litew.--pol. związkach lit.; tłumacz utworów A. Mickiewicza (m.in. Pana Tadeusza) i poetów rosyjskich. MYRDALJAN (ur. 1927), szwedz. pisarz, krytyk lit., reporter; stosuje technikę reportażu, pam-fletu, wyznania, dokumentu; w twórczości krytyka społeczeństwa mieszczańskiego z pozycji socjaldemokr.; powieści, opisy podróży 382 MYR (Na poddaszu świata 1960, wyd. pol. 1964), eseje (Confessions of a Disloyal European 1968), scenariusze film., słuchowiska radiowe, polemiki. MYRNY PANAS, wtaśc. Opanas Rudczenko (1849-1920), pisarz ukr.; autor realist. opowiadań i powieści, m.in. Chiba rewut' woły, jak Jasła powni (wraz z bratem l. Rudczenko, Genewa 1880) z życia wsi ukr. po reformie 1861, powieści obyczajowo-psychol. Powija (cz. 1-2 1883-84, całość 1928); dramaty społ., m.in. Łymeriwna (1892), utwór osnuty na wątku ballady lud.; komedie; przekł. roś. poezji i dramatów oraz utworów W. Szekspira. P.P. NJEGOŚ NOYALIS N. NIEKRASOW B. NUŚIĆ V. NA20R S. NERIS P. NERUDA F.W. NIETZSCHE NAG NABI YUSUF (16427-1712), poeta tur.; mistrz gazelu — pers. lirycznej formy poet.; stosował kunsztowny, kwiecisty styl, wprowadzał do swych utworów stambulską odmianę języka tur.; autor poezji w języku arab., tur. i pers. oraz utworów prozą: listów, opisów podróży, traktatów filoz.- dydaktycznych Hayriye (1889), Munseat, Fethname-i Kamenice. NABL FRANZ (1883-1974), pisarz austr.; realist. powieści łączące barwną fabułę z psychol. rysunkiem postaci i krytyką stosunków międzyludzkich w monarchii austro-węg. (Od-hof..., t. 1-2 1911-14, Das Grab des Leben-digen 1917); cykl nowel Johannes Krantz (1948, wyd. rozszerzone 1958), dramaty. NABOKOW, Natłoków, WLADIMIR W., pseud. W. Sirin (1899-1977), powieściopisarz amer., pochodzenia roś.; debiutował 1916 w Piotro-grodzie jako poeta; od 1919 na emigracji, najpierw w W. Brytanii, 1923-37 w Berlinie, następnie w Paryżu, 1940-59 w USA (1945 przyjął obywatelstwo amer.), później w Szwajcarii; początkowo pisał w języku roś. (Maszeń-ka 1926, wyd. pol. 1993; Król, dama, walet, 1 wyd. Berlin 1928, 2 red. 1966, wyd. pol. 1994; Zaszczita Luzy na 1930; Śmiech w ciemności 1932, wyd. pol. 1993; Rozpacz 1936, wyd. pol. 1993; Zaproszenie na egzekucję 1938, wyd. pol. 1990), po 1940 — w ang.; przewrotny moralista, analityk zjawisk psychopatologicz-nych; świat, rozgłos, w atmosferze skandalu i sensacji, przyniosła mu powieść Lolita (1955, wyd. pol. 1991) o miłości dojrzałego mężczyzny do dwunastoletniej dziewczynki; N. często trawestował klas. wątki lit.; inne powieści: Prawdziwe życie Sebastiana Knighta (1941, wyd. pol. 1992), Pnin (1957, wyd. pol. 1987), Blady ogień (1962, wyd. pol. 1994), Oko (1966, wyd. pol. 1994), Ada, or Ardor: A Famiły Chronicie (1969), Przejrzystość rzeczy (1972, wyd. pol. 1982), Patrz na te ariekiny (1974, wyd. pol. 1993); opowiadania (pol. wybór Opowiadania 1988), szkice lit., wspomnienia, przekł. z literatury roś. na język ang. (m.in. Eugeniusza Oniegina A.S. Puszkina); prace entomologiczne. L. ENGELKING Yladimir Nabokov, Warszawa 1989. NACAGDORDŻ DASZDORDŻDIJN (1906-37), mong. poeta i prozaik, działacz rewol. i społ.; jeden z twórców współcz. literatury mong.; dramaty, wiersze, opowiadania w konwencji realizmu socjalist., wykorzystujące bogate tradycje rodzimego folkloru; jego wiersz Minij nutag (1934) stał się nieoficjalnym hymnem mong.; sztuka teatr. Uczirtaj gurwan tolgoj (1934) posłużyła jako libretto do pierwszej opery mong.; tłumaczył na mong. dzieła A. S. Puszkina, A.P. Czechowa, E.A. Poego, K. Marksa; pol. przekł. utworów w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1965 nr 1 i 1971 nr 2. NADAS [ną:dosz] PETER (ur. 1942), węg. pisarz i eseista; przedstawiciel postmodernizmu w li- teraturze węg.; autor opowiadań i powieści o precyzyjnej konstrukcji i wnikliwej analizie psychol., nawiązujących do najnowszej historii Węgier (Koniec pewnej sagi rodzinnej 1977, wyd. pol. 1983, Emiekiratok kónyve 1986, Evkónyv 1989), esejów, m.in. o tematyce filoz. i teatr., dramatów o nowatorskiej formie. NADAŚI-JEGE LADISLAY (1866-1940), pisarz słowac., z zawodu lekarz; w latach międzywojennych jeden z gł. przedstawicieli prozy hist.; opowiadania, powieści (m.in. Adam San-gala 1923), później szkice i nowele satyr. z życia mieszczan i ziemiaństwa. NADIR MOJSZE, właśc. Icchok Rajz (1885-1943), żyd. pisarz, krytyk teatr i publicysta,. tworzący w języku jidysz; pochodził z Galicji, od 1898 w USA; zyskał sławę odważnymi wierszami erotycznymi (zbiór Wilde rojzn 1915); współpracownik amer. czasopism humorystycznych; jako krytyk teatr, wywarł wpływ na kształtowanie się żyd. teatru w USA; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji żydowskiej (1980). NADSON SIEMION J. (1862-87), poeta roś.; początkowo związany z ruchem narodnickim; uprawiał poezję refleksyjną o precyzyjnej kompozycji, łączącą tendencje społ. liryki obywatelskiej z tzw. sztuką czystą (Stichotwo-rienija 1885); do licznych utworów N. skomponowano muzykę (m.in. S.W. Rachmaninow); pierwszy pol. wybór poezji N. (1897), ponadto przekł. m.in. w antologiach Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954) i Stu trzydziestu poetów (1957). NAFISI SAID (1897-1966), pers. pisarz i historyk literatury; autor powieści Farangis (1931) in- spirowanej przez Cierpienia młodego Wertera J.W. Goethego, zbiorów opowiadań, powieści satyr, i o tematyce hist., prac z dziedziny historii literatury i kultury Iranu; tłumacz literatury francuskiej. NAGA) KAFU, właśc. Soklchi Nagal (1879-1959), pisarz jap.; przedstawiciel szkoły estet. zw. też w literaturze jap. neoromantyczną; krytyk feud. przeżytków cywilizacji jap.; liczne powieści, m.in. Jikogu-no hana (1902), Sumi-da- gawa (1909); po 1946 wydał kilka powieści 25 — Słownik pisarzy świata 385 NAG pisanych w czasie wojny, m.in. Odoriko (1944); pamiętniki. NAGIB MAHFUZ -> Mahfuz Nagib. NAGIBIN JURIJ M. (1920-94), roś. pisarz i scenarzysta film.; uprawiał małe formy prozator-skie, w swej twórczości często podejmował problemy ekologii, wiele utworów poświęcił miłości i jej roli w życiu człowieka; pisał g3. opowiadania psychol.; scenariusze film. wg własnych utworów (m.in. Nocny gość 1959, wyd. pol. 1963); oparta na motywach auto-biogr. powieść o okresie stalinowskim Wstań i idi (1987); eseje lit. i film.; pol. wybory: Szczyt powodzenia i inne opowiadania (1975), Kompozytor i jego dama (1977), Wyspa miłości (1980). NAGY [nod'] LAJOS (1883-1954), węg. pisarz i publicysta; w latach 30. działacz Komunist. Partii Węgier; należał do grupy pisarzy skupionych wokół pisma "Nyugat"; opowiadania, powieści, m.in. autobiogr. A lazadó ember (1949); szkice, felietony, eseje socjol. (A fału alarca 1937), Dziennik z piwnicy (1945, wyd. pol. 1976) opisujący walki o Budapeszt 1944-45. NAGY [nod'] LASZLO (1925-78), poeta węg.; czerpał inspiracje z tradycji lud. i z dorobku nowocz. liryki eur.; w swych wierszach stworzył niezwykły świat poet. na pograniczu realności i snu, pełen sprzeczności i kontrastów; zbiory A nap jegyese (1954), Arccal a tengernek (1966), Versben bujdosó (1973), Jónnek a ha-rangok ertem (1978); pol. wybór Kto przeniesie miłość (1979); tłumacz poezji bułg., ang., franc., hiszp. i in. (wybór przekł. Darazskirały 1968). NAIPAUL [nęjpo:!] VIDIADHAR SURAJPRASAD (ur. 1932), pisarz ang., z pochodzenia Indus, urodzony na Trynidadzie; twórczość poświęcona problemom pogranicza ras i kultur w posiadłościach rozpadającego się w XX w. imperium brył.; powieści: Masażysta cudotwórca (1957, wyd. pol. 1979), Wybory w Elwirze (1958, wyd. pol. 1977), Marionetki (1967, wyd. pol. 1971), W wolnym kraju (1971, wyd. pol. 1974), Partyzancie^, wyd. pol. 1980), Zakręt rzeki(1979, wyd. pol. 1985); eseje, m.in. India: A Wounded Cwilization (1977); porównywany do J. Conrada. NAJDIONOW SIERGIEJ A , właśc S.A. Aleksie- jew (1868-1922), dramatopisarz roś.; dramaty o tematyce społ.-obyczajowej {Dzieci Waniu-szyna 1901, wyd. pol. 1903), pierwsza roś. sztuka o rewolucji 1905 Moskwa (1921). NAJDUS LEJB (1890-1918), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Grodna; w liryce o wyszukanych formach poet. wyraził nostalgię za tradycją żyd.; wprowadził do poezji żyd. motywy antyczne; utwory zebrane — DOS buch fun poemes (1923) i Litwisze arabeskn (1924); pol. przekt. w Antologii poezji żydowskiej (1983). NALBANDIAN, Natbandian, MIKAJEL (1829-66), orm. pisarz i działacz polit.; uczestnik ruchów rewol. w Rosji; zapoczątkował orm. realist. krytykę lit. i estetykę oraz wywarł wpływ na kształtowanie się świadomości młodzieży orm.; autor powieści (m.in. Minin chosk, mjusin harsn 1858), poematów i wierszy (m.in. Azatut-hjun 1859); prace filoz., publicystyka. NAM CAO, pseud. Nhien Khe, Thuy Ru' (1917-51), wietn. pisarz, działacz kult. i polit.; przedstawiciel kierunku realist. w prozie wietn.; utwory opisujące życie wsi, m.in.: nowele Lao Hae, Cni Pheo, opowiadanie Doi mat (1945) oraz powieść Cong món (1944); w czasie wojny wyzwoleńczej był korespondentem jednego z pism w rejonach okupowanych, został schwytany i rozstrzelany przez wojska francuskie. NAMIK, Namyk, KEMAL (1840-88), tur. poeta i publicysta; działacz polit. i społ. okresu reform — tanzymatu; czł. komisji przygotowującej konstytucję tur., wydawca postępowej prasy, rzecznik rozwoju systemu oświaty i kształcenia kobiet; czł. parlamentu, parokrotnie skazany na zesłanie; twórca nowoż. literatury tur., bliski romantykom; autor dramatów patriotyczno-społ. (Vatan yahut Silistre 1873), powieści (Cezmi 1820}, zbioru szkiców o tematyce hist., wierszy, artykułów publicystycznych. NAMORA FERNANDO (1919-88), pisarz portug., z zawodu lekarz; powieści, początkowo w duchu neorealizmu, następnie — psychologiczne, wykazujące wpływy egzystencjalizmu (Człowiek w masce 1957, wyd. pol. 1986, W niedzielę po południu 1961, wyd. pol. 1982); ponadto tomy opowiadań, kroniki-narracje (m.in. z podróży do USA). NAMYK KEMAL Namik Kemal. NANAK, Guru Nanak (1469-1538), ind. reformator rel. i poeta; twórca wspólnoty sikhów, łączącej wpływy hinduizmu i islamu; byt uczniem reformatora rel. i poety Kabira; swoje nauki przekazywał w formie hymnów rel.; kładł w nich nacisk na medytację boskiego imienia, 386 NAS którą uważał za środek do wyzwolenia od ponownych narodzin; jego hymny weszły w skład Adi Granth — podstawowej części świętej księgi sikhizmu Guru Granth Sahib. NANK SIGH, wtaśc. Hans Raj (1897-1971), prozaik ind., tworzący w języku pendżabi; w swych romant.-idealist. utworach ukazywał obyczajowość i problemy społ. wsi pendżab-skiej na pocz. XX w.; wydał m.in. powieści Pawitr papi (1941), Ag di khed (1948), Pudżari (1960) oraz zbiór opowiadań Swarg te usde wars(1972). NARAYAN RASIPURAM KRISHNASWAMY (ur. 1906), pisarz ind., tworzący w języku ang.; autor powieści i zbiorów opowiadań ukazujących życie fikcyjnego południowoind. miasteczka Malgudi; m.in. Ekspert finansowy (1952, wyd. pol. 1964), Przewodnik (1958, wyd. pol. 1960), Pożeracz ludzi z Malgudi (1961, wyd. pol. 1969), Sprzedawca słodyczy (1967, wyd. pol. 1970), Koń i dwie kozy (1970, wyd. pol. 1972), Malarz szyldów (1976, wyd. pol. 1983); oprać. własną wersję wybranych mitów ind. Bogowie, demony i inni (1964, wyd. pol. 1982) oraz sanskr. eposów Mahabharata (1978) i Rama-jana (1972, wyd. pol. 1984); tom wspomnień Moje dni (1974, wyd. pol. 1987). NARBUT WLAOIMIR l. (1888-1938), poeta roś.; związany z ugrupowaniem akmeistów, dążących do konkretności i wyrazistości opisu poet.; m.in. zbiór poet. Alliłuja (1912) w natu-raiist. sposób eksponujący brzydotę świata zewn.; liryka pejzażowa; wiersze osnute na motywach mitologii lud. (zbiór Wij 1915); 1938 rozstrzelany podczas wielkiej czystki. NAROWCZATOW SIERGIEJ S. (1919-81), poeta roś.; wiersze refleksyjne o tematyce wojennej i społ.; w swej twórczości podejmował często temat dziejów Rosji, m.in. poemat Wasilij Busfajew{ 1957-60); artykuły o współcz. poezji, eseje lit.; pol. wybór wierszy Na wojennych drogach (1970). NARTOWIE, eposy bohaterskie ludów północnego Kaukazu; treścią N. są dzieje walk olbrzymów — Nartów — ze smokami i potworami, odzwierciedlające bitwy plemion kaukaskich z najeźdźcami; eposy te są znane w wariantach: osetyjskim (opowieść o Uryz-magu, Uarchagu i mądrej Satane), abchaskim i adygejskim (opowieść o Satanej), kabardyjs-kim (opowieść o Sosruko) i in.; występują w formie prozatorskiej i wierszowanej; podania osetyjskie i adygejskie zaczęto spisywać w pot. XIX w. NASAFI SAIDO (7-1707 lub 1711), poeta tadż.; autor poematu alegor. Hajwanat-name, apo-teozującego pracę rzemieślników; tworzył także rubajjaty, gazele i kasydy; pisał językiem zbliżonym do mówionego. NASER CHOSROU (1004-77?), pers. filozof, poeta i podróżnik; autor traktatów przedstawiających doktrynę izamilicką Zadu'1-mu-safirin (1061) i Wadjh-i din; odbył pielgrzymkę do Mekki, co opisał w dziele prozą Safar--name, pozostawił także obszerny dywan (zbiór) wierszy o tematyce filoz. oraz dydaktyczne poematy (masnawi); pol. przekt. w zbiorze Trzeci dywan perski (1980). NASH [nasz] OGDEN (1902-71), pisarz amer.; humorysta, mistrz ironii, autor lekkich wierszy, w których drwił zarówno z "pomniejszych idiotyzmów ludzkości", jak i powszednich zjawisk w życiu Amerykanów (m.in. zbiory Hard Lines 1931, l'm a Stranger Herę Myself 1938, You Can't Get There from Herę 1957); scenariusze film., libretto do komedii muz. One Touch of Venus (1943, z muzyką K. Weila), wiersze dla dzieci, humorystyczne porady dla rodziców (m.in. tom The Bad Parenfs Garden of Verse 1936). NASHE [nasz], Nash, THOMAS (1567-1601), ang. satyryk i prozaik; przyjaciel i współpracownik Ch. Marlowe'a; autor parnfletów obyczajowo-społ., komedii (Summer's Last Will and Testamentowo) oraz utrzymanej w tonie prozy F. Rabelais'go pierwszej ang. powieści łotrzykowskiej The Unfortunate Traveller (1594). NASIMI SAJID IMADADDIN (1369-1417), poeta azerb.; pisał także w języku arab. i pers.; propagator poglądów sufickiej sekty hurufi-tów, wysoko podnoszących rangę człowieka, aż do utożsamiania go z Bogiem; poezja N., często naśladowana, wywarta wpływ na literaturę orm., turkm., czagatajską (starouzb.), a także na poetów tureckich. NASREDDIN HOCA, Hodża Nasreddłn, mędrzec lud., bohater opowiadań satyr.-łiumorysty-cznych, anegdot i facecji popularnych w folklorze narodów tureckojęzycznych Bliskiego i Środk. Wschodu oraz na Bałkanach; wg tradycji żył w XIII w. w zach. Anatolii, często uznawany za postać legendarną; najstarsze spisane opowieści o N.H. pochodzą z XVI w. (1 wyd. tur. 134 anegdot z 1837); zbiór opowieści Bu Adam z 1883 stał się podstawą tłumaczeń na języki eur.; pol. przekł. z tłum. roś. L. Sotowiowa Przygody Hodży Nasreddina (1959). 387 NAS NASTASIJEVIĆ MOMCILO (1894-1938), poeta serb., z zawodu nauczyciel; osamotniony w swych poszukiwaniach eksperymentator o skłonnościach metafizycznych (zbiór Pet lirskih krugova 1932), nie rozumiany przez współczesnych z powodu hermetyczności języka poet., obecnie uważany za największą indywidualność poet. okresu międzywojennego; pokrewna poezji w metafizycznych po- szukiwaniach fantastyczna proza (tom opowiadań Iz tamnog yilajeta 1927) i dramaty. NASYRY KAJUM, Gabdelkajum Nasyrow (1825-1902), tatar, pisarz, folklorysta i uczony; ideowy przywódca ruchu odrodzenia nar. Tatarów; autor opowieści Kyrk wezirler hikajesi (1868), powieści Ibn Sina (1872), Kabusname (1881) oraz zbiorów folklorystycznych, m.in. Powierja i obriady kazanskich tatar... (1880), Obrazcy narodnoj litieratury kazanskich tatar (1896, obie wyd. w języku roś.); jeden z twórców tatar, języka lit.; prace o charakterze encyklopedycznym, m.in. z geografii, historii, botaniki, matematyki, podręczniki szkolne, słowniki. NATJAŚASTRA, ind. dzieło teoret. z ok. III-IV w., ułożone w sanskrycie, stanowiące obszerne kompendium wiedzy o teatrze, sztuce dram. i tanecznej, poetyce, muzyce i śpiewie, aktorach i przedstawieniach — encyklopedia teatru ind.; autorstwo przypisywane legendarnemu wieszczowi Bharacie. NATSUME SOSEKI (1867-1916), powieściopi-sarzjap.; przedstawiciel literatury okresu Meiji; liczne powieści: Jestem kotem (1905, wyd. pol. 1977), Botchan (1906), Sec/no rzeczy (1914, wyd. pol. 1973), poezje w języku chin. i jap., krytyka literacka. NAWKAANTON (ur. 1913), pisarz łużycki; autor powieści, często opartych na wątkach pol., m.in. Pod wopaćnej fopaću (1961), Pod wo-paćnej flintu (1964), Jadwiga (1969); tłumacz literatury czes., franc., niem., pol. (M. Bałuc-kiego, A. Fredry, J.l. Kraszewskiego, B. Prusa, H. Sienkiewicza, W. Reymonta, G. Zapolskiej); autor małego słownika górnołużycko-pol. (1965) i tekstu oratorium na pol. millenium (1966); artykuły informacyjne o literaturze polskiej. NAWO) ALISZER NIZAMADDIN, zw. Fani (1441-1501), pisarz uzb.; twórca literatury uzb. i klasyk literatury tadż.; wezyr sułtana Husajna Bajkary i mecenas sztuk. Utwory N. stały się dla poetów Azji Mniejszej wzorem pisania w języku ojczystym; pozostawił w języku cza- gatajskim (starouzb.) dywany (zbiory) poezji lirycznej i Chamsę: Hajrat al-abrar (1483), Lajla i Madżnun (1484), Farhad i Szirin (1484), Saba-i sajjare (1484), Sadd-i Iskan-dari (1485); w języku tadż. oprać, pierwszy słownik biobibtiograf. Madżalis an-nafais (1491-92) — źródło wiadomości o poetach tur. i pers.; w języku pers. tworzył gazele; pozostawił m.in. traktat o obronie lit. języka nar. (czagatajskiego) Muhakamat al-lugha-tajn (1499) oraz traktat o prozodii Mizan al-awzan; pol. przekł. utworów w antologii Poezja uzbecka (1989). NAWUMIENKA IWAN (ur. 1925), białorus. pisarz i historyk literatury; 1985-90 przewodn. Rady Najwyższej Białorusi; w powieściach odzwierciedla losy Białorusinów podczas okupacji niem., ukazuje także powojenne konflikty społ. i podejmuje zagadnienia moralne; trylogia Sasna pry darozie (1962), Wiecier u sosnach (1967), Sorak treci (1973) oraz utwór Smutak bietych naczej (1979); monografie o J. Kupale \ J. Kolasie. NAZIK AL-MALA'IKA (ur. 1923), arab. poetka i krytyk lit. z Iraku; pionierka odnowy formy w poezji arab.; wybitna przedstawicielka arab. liryki, autorka zbiorów poezji, m.in. Kararat al-maudża (1957), Szadżarat al-Kamar(~\969), studium o poezji arab. Kadaja asz-sziir al--muasir (1962). NAZIM HIKMET RAN (1902-63), poeta tur.; prawnuk Konstantego Borzęckiego, pol. emigranta po powstaniu listopadowym; 1920 brał udział w walkach wyzwoleńczych, kilkakrotnie aresztowany; od 1951 na emigracji w ZSRR; twórca poezji nawiązującej do twórczości lud., jednolitej w treści i formie, m.in. zbiorów Pieśń pijących słońce (1928, wyd. pol. 1956), epopeja Insan Manzarlan (1961), sztuki teatr. (Legenda o miłości 1948, wyst. pol. 1954, Dziwak 1955, wyst. pol. 1956) oraz poet. listów do żony, zaliczanych do szczytowych osiągnięć współcz. epistolografii tur.; pol. wybory: Wiersze (1968), Wiersze i poematy (1973). NAZIR MUHAMMAD Z AGRY, Nazir Akbara-badi (1740-1830), poeta ind., pisał w języku urdu; twórca popularnych wierszy, do których wprowadził język lud.; zbiory liryków, poematów, m.in. Kulliat e Nazir, Admi-nama. NAZOR YLADIMIR (1876-1949), chorw. pisarz, pedagog i działacz polit.; 1942 czł. prezydium Antyfaszystowskiej Rady Wyzwolenia Nar. Jugosławii (AVNOJ); 1945-49 przewodn. chorw. Zgromadzenia Nar.; reprezentant nurtu neo- 388 NEG romant. w chorw. modernie; N. był na pocz. XX w. uznanym rzecznikiem ideałów niepodl., poetą- wieszczem głoszącym kult nar. siły (tom A/oi/e pjesme 1913); wiersze o tematach zaczerpniętych z historii i mitologii Słowian, inspirowane tradycjami mitu śródziemnomor. i przyrodą (zbiór Slayenske legendę 1900), poematy epickie, wiersze programowe, zbiory liryki osobistej (Intima 1915, Pjesni ljuvene 1915); z czasów udziału N. w partyzantce Pjesme partizanke (1944); proza o wątkach hist. i mitol.; powieści (Pastir Loda, t. 1-2 1938-39) oraz tom opowiadań autobiogr. Priće iż djetinstva (1924); eseje o warsztacie poet. i wersyfikacji; przekł. utworów W. Szeks- pira, Dantego i in. J. STADNIKIEWICZ-KEREP Liryka Yladimira Nazora, Wrocław 1969. NEAL [ni:l] JOHN (1793-1876), amer. pisarz i krytyk lit.; poszukiwał metody stworzenia niezależnej literatury nar., upatrując jej szans w odwoływaniu się do problemów dnia codziennego; podczas pobytu 1823-27 w W. Brytanii opublikował w periodyku "Blac-kwood's Magazine" eseje o pisarzach amer. (wyd. książkowe jako American Writers 1937), uchodzące za pierwszą próbę historii literatury amer.; powieści romant., m.in. Seventy-Six (1823) — romans hist. z czasów wojny o niepodległość; autobiografia Wan-dering Recollections of a Somewhat Busy Life(-\Q69). NECULCE [nekylcze] ION (ok. 1672-ok. 1745), kronikarz rum.; hetman i kanclerz na dworze D. Cantemira; 1711-20 przebywał na wygnaniu (7 lat był w Polsce); kronika N., obejmująca lata 1661- 1743, ma charakter bardziej prozy artyst. niż dzieła nauk.; kronikę poprzedzają legendy hist., które inspirowały wielu pisarzy rum. (V. Alecsandriego, M. Sadovea-nu). NECZUJ-ŁEWYCKI IWAN, właśc. l. Łewycki (1838-1918), ukr. pisarz i krytyk lit.; przedstawiciel nurtu etnogr.-opisowego w prozie ukr.; autor realist. powieści spot.-obyczajo-wych, poświęconych życiu wsi ukr. po reformie 1861 (m.in. My/co/a Dżeria 1878); pisał też powieści o procesie kształtowania się inteligencji ukr. (Chmary 1874), satyr, przedstawiające środowisko prowincjonalnego duchowieństwa (m.in. Staroświtsky batiuszky i ma-tuszky'\Q85) oraz hist. (Hetman Iwan Wyhow-śkyj 1897, wyd. 1932); także dramaty hist. i komedie o tematyce wspólcz.; artykuły kryty-cznolit, prace etnogr. i językoznawcze, recenzje teatralne. NEDELKOVSKI MILE (ur. 1935), pisarz maced.; twórczość będąca wyrazem buntu polit. i światopoglądowego, a także chęci epatowania czytelnika; powieści rozrachunkowe (PepelaSi 1970, Trnenki 1971, Pandur 1982), wiersze (poemat Ulaviot od Prespa 1965; zbiory Ereti-kon-erotikon 1969, Bit-pazar — st/lski veźbi 1984), dramaty (Yraćanje na stariot, proslaven, zasiuźen i isluźen klovn 1974, Na kreposta ćuvari 1984); pol. przekł. wierszy w antologii Wiersze znad Ochrydu (1974). NEDIM AHMED (1681-1730), poeta tur.; tworzy) w tzw. okresie tulipanowym, w którym m.in. rozpoczął się wpływ literatury franc. na literaturę tur.; związany z dworem sułtana Ahmeda III, nauczyciel i bibliotekarz wezyra Ibrahima Paszy, przedstawiciel prądu lit. wykorzystującego tematykę rodzimą; zdobył sławę gazela-mi (pęrs. liryczna forma poet.) i adaptowaną z lud. twórczości formą pieśni zw. szarky; pisał także kasydy; utwory zebrane w dywanie (zbiorze) poetyckim. NEDREAAS TORBORG (1906-87), pisarka norw.; w twórczości podejmowała motywy dzieciństwa i młodości spędzonych w Bergen; autorka psychol. opowiadań i powieści poświęconych losom samotnych kobiet, m.in. w czasie wojny, zwt. trafnie ukazujących w ekspresyjnie-poet. obrazach świat doznań dziecka; powieści: 77y//e(7faassef(1950), Muzyka niebieskiej studni (1960, wyd. pol. 1968), Z przyszłym nowiem (1971, wyd. pol. 1975), nowele (Den siste polka 1965); powieść De varme hendene (1952), skierowana przeciw polityce NATO. NEFF YLADIMIR (1909-83), pisarz czes.; przedstawiciel prozy hist.; autor pentalogii ukazującej dzieje dwóch przedsiębiorczych rodów mieszczan praskich (Małżeństwo z rozsądku 1957, wyd. pol. 1960, Cesarskie fiolki 1958, wyd. pol. 1961, Z/a krew 1959, wyd. pol. 1962, Wesoła wdówka 1961, wyd. pol. 1964, Królewski woźnica 1963, wyd. pol. 1968), także powieści przygodowej Królowe nie mają nóg (1973, wyd. pol. 1976). NEFI, właśc. Omer Ełendi (1572-1636), poeta tur. okresu poklasycznego; mistrz kasydy, autor satyr na dostojników państw., panegi-ryków oraz najsłynniejszych w literaturze tur. tzw. fahrije, tj. kasyd wysławiających samego siebie; zbiór satyr Sin am-i Każą, dywany poezji tur. i pers., masnawi (poemat) Sakiname. NEGRI ADA (1870-1945), pisarka wł.; pierwsze zbiory poezji (Pieśni niedoli 1892, Burze 1896, łączne wyd. pol. 1900) są protestem przeciwko 389 NEG krzywdzie społ., w późniejszych (// libro di Mara 1919, // dono 1936) dominują subiektywne motywy liryczne; powieść autobiogr., nowele. NEGRUZZI [~rycci] COSTACHE (1808-68), pisarz rum.; przedstawiciel romantyzmu; współpracownik m.in. pisma "Dacia Literara" (zat. 1840); czł. tzw. grupy paszoptystów, popierającej rozwój rodzimej literatury, zainteresowanie folklorem, problematyką hist. i społ.; od 1840 współdyr. Teatru Narodowego w Jas-sach; twórczość obejmuje lirykę, poemat epicki Aprodul Purice (1837), listy (wprowadził tę formę do prozy rum.) oraz nowele (m.in. hist. Alexandru Lapusneanul 1840, uznana za arcydzieło gatunku); przekł. (m.in. poezji V. Hugo i A.S. Puszkina), liczne adaptacje teatr, (zwł. sztuk franc.). NELLIGAN [nelliga] EMILE (1879-1941), poeta kanad., piszący w języku franc.; w refleksyjnej liryce, nawiązującej do franc. symbolizmu i par-nasizmu, często podejmował temat samotności i alienacji człowieka; zrywał z XIX-wieczną retoryką patriotycznej poezji Kanady franc. (zbiory Poesies completes 1896-1899 1952, Poesies 1967). NEMANJIĆ RASTKO, święty, zw. świętym Sava (1175-1235), brat Stefana, biograf serb., twórca i pierwszy arcybiskup serb. Kościoła auto- kefalicznego; organizator życia rel. i kult.; autor dzieł kośc.-prawnych, krótkiego żywota swego ojca, Stefana (Źitije svetog Simeona 1199 lub 1200, wyd. 1928) i poświęconego mu dzieła hymnograficznego (Służba svetom Si-meonu 1200, wyd. 1928). NEMANJIĆ STEFAN, zw. Pierwoukoronowa- nym (ok. 1165-1227), brat Rastka, pierwszy koronowany władca Serbii; autor obszernego żywotu swego ojca, Stefana Źitije svetog Simeona (1216, wyd. 1851), który, obok dużych wartości lit., posiada wyraźny cel polit. — umocnienie dynastii i własnej pozycji króla. NEMCOYA BOŻENA (1820-62), pisarka czes.; prekursorka realizmu, rzeczniczka idei de-mokr. Wiosny Ludów, słowianofilka, badaczka folkloru czes.; pisała rodzajowe opowiadania z życia ludu, będącego wg niej ostoją czesko-ści (pol. przekt. w Wyborze obrazków i opowiadań 1952); najpopularniejszym utworem N. jest opowieść Babunia (1855 wyd. pol. 1927), w której upoetyzowany obraz życia wsi i zwyczajów lud. jest wyrazem wiary w dobro i walory moralne prostego człowieka. NEMEROY HOWARD (ur. 1920), pisarz amer.; przedstawiciel nurtu poezji akademickiej; wiersze filoz. (zbiór Guide to tnę Ruins 1950) oraz satyr, wymierzone przeciw powszechnemu zmaterializowaniu społeczeństwa amer., a także nadmiernemu akademizmowi w poezji (The Blue Swallows 1967); powieść psychol.-obyczajowa The Melodramatists (1949), opowiadania (tom Commodity of Dreams 1959), dramat o tematyce bibl. Gnomes and Oc-casions (1973); eseje krytycznolit. (m.in. Figu-res of Thought 1978, New and Selected Essays 1985). NEMES NAGY [nęmesz nod'] AGNES (ur. 1922), węg. poetka i tłumaczka; liryka intelektualna wyróżniająca się precyzją formy, poświęcona gł. problematyce egzystencjalnej; zbiory Kettós yilagban (1946), Napfordulo (1967), wybór A lovak es aż angyalok (1969), wiersze dla dzieci (wybór Szókókut 1979); przekł. sztuk P. Corneille'a, Moliera, J.B. Racine'a, B. Brechta, poezji A. Mickiewicza, J. Słowackiego, W. Bro-niewskiego. NEMETH [nę:met] LASZLÓ (1901-75), węg. pisarz i eseista, z zawodu lekarz; autor książek eseistycznych (m.in. Magyarsag es Europa 1935, Aż ertelmiseg hivatasa 1944), zawierających wizję odrodzenia Węgier, opartą na idei moralnego samodoskonalenia jednostek i dominującej roli chłopstwa w tworzeniu kultury nar., oraz teorię tzw. trzeciej drogi, zakładającą przekształcenie społeczeństwa w bezklasową zbiorowość wykształconych ludzi; utwory literackie N., łączące analizę psychol. z elementami autobiografii, zawierają krytykę stosunków społ. i polit. okresu między- wojennego; powieści (Odraza 1947, wyd. pol. 1965, Grzech 1936, wyd. pol. 1968, Litość 1965, wyd. pol. 1970, Żałoba 1935, wyd. pol. 1980), dramaty hist. i społ-obyczajowe (Galilei 1955, Cseresnyes 1942, Ojciec i syn 1961, wyd. pol. 1982 w Antologii współczesnego dramatu węgierskiego); przekł. z literatury ang., czes., rosyjskiej. NEMEZJANUS, Marcus Aurelius Olyrnpius Nemesianus (II pół. III w.), poeta rzym., pochodzący z pn. Afryki; w swoich sielankach (zachowały się 4) nawiązywał do Wergiliusza i Kalpurniusza Sykulusa; na uwagę zasługuje ekloga 3, do której wprowadził motyw dionizyj-ski — hymn do Bakchusa; zachował się też fragment poematu Cynegetika. NENADOYIĆ MATIJA (17777-1854), serb. pa-miętnikarz i działacz polit., duchowny prawosł.; jeden z przywódców antytur. powstania serb. 390 NER 1804; jego pamiętniki, Memoari (1867), obok dużej wartości źródłowej i artyst., stanowią jeden z najważniejszych dokumentów mentalności Serbów tureckich. NEOFIT CHILENDARSKI, zw. Bozweli (1785-1848), bufg. pisarz, duchowny prawost.; przedstawiciel butg. odrodzenia nar.; jeden z przywódców walki o niezależną cerkiew butg.; autor podręczników dla szkół średnich, kazań i dialogów, w tym: Proswesztenijat ewropeec oraz Mati Bołgaria (po 1845), w którym oskarżał władze tur. o bezprawie, a duchowieństwo gr. i miejscowych właścicieli ziemskich o wyzysk ludności; zmarł na zesłaniu na górze Athos. NEPOS, Publius Cornellus Nepos (ok. 99-ok. 24 p.n.e.), rzym. biograf i historyk; autor m.in. Żywotów wybitnych mężów (wyd. pol. 1974), z których zachowały się 22 biografie wodzów gr. oraz żywoty Hannibala, Katona Starszego i Attyka; ze względu na tendencje moralizatorskie dzieło było w późniejszych wiekach popularną lekturą szkolną. NERIS SALOMEJA, właśc. S. Baćinskaitó-Bu- ciene (1904-45), poetka litew.; związana początkowo z antyfaszyst. pismem "Trećias fro-tas"; liryki osobiste i patriotyczne (m.in. zbiory Per luźtantj ledą 1935, Lakstingala negali neciułbetDW)), poematy; przekł. poetów roś.; poi. przekł. wierszy N. w Antologii poezji litewskiej (1939), antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1971) oraz w wyborze Biała ścieżka (1963). NERSES SZNORHALI (1102-1172 lub 1173), orm. poeta, biskup; od 1166 katolikos; autor poematów alegor. i opartych na wątkach auto-biogr.; pisał także zagadki wierszem, szara-kany, tj. pieśni poświęcone świętom cerkiewnym i orm. bohaterom nar.; stosował w nich formę i metrum pieśni lud.; ponadto utwory prozatorskie, zebrane w tomie Tucht indan-rakon (1788). NERUDA JAN (1834-91), pisarz czes.; jeden z gł. przedstawicieli grupy Maj, łączącej ideały nar. z ogólnoludzkimi; autor 6 zbiorów poezji (m.in. Hrbitovni' kv/'ti"\858, Knihy verSu 1868, Zpevy patećni 1896), również prozy, m.in. Opowiadań ze starej Pragi (1878, wyd. pol. 1949), z życia drobnomieszczaństwa praskiego; w licznych felietonach poruszał najróżniejsze tematy z czes. życia kult. 2 pół. XIX w. NERUDA PABLO, wtaśc. Neftali Ricardo Reyes Basualto (1904-73), poeta chilijski; od 1927 pełnił funkcje dyplomatyczne, m.in. 1934-38 w Hiszpanii; senator z ramienia KP Chile; 1949-52 przebywał na emigracji, odwiedzając m.in. ZSRR, Chiny i Polskę. Przeniknięta humanizmem twórczość N. powstawała początkowo pod wpływem modernizmu (zbiór Cre-pusculario 1923, erotyki Yeinte poemas de amor... 1924), w późniejszych zbiorach (Resi-dencia en la tierra, t. 1-2 1933- 35) zaznaczyły się wpływy surrealizmu, kształtował się odrębny styl poetycki N., charakteryzujący się dynamizmem, oryginalną symboliką, plastycznością obrazów, nastrojami niepokoju i kata- stroficznych lęków. Pod wpływem przeżyć w okresie hiszpańskiej wojny domowej N. wprowadził do swojej twórczości idee rewolucyjne (zbiór Espańa en el corazón 1937); 1950 opublikował Pieśń powszechną (wyd. pol. 1954) — wielką epopeję walki wyzwoleńczej i społecznej ludów Ameryki Łacińskiej, a zarazem hymn na cześć piękna jej przyrody; w późniejszych utworach rozmach epicki ustępuje miejsca poezji codzienności (Odas ele-mentales, księgi 1-3 1954-57), niepokój — optymistycznej wierze w życie i miłość (Cień sonetos de amor 1957, Estrayagario 1958); ponadto dramat społeczno-polityczny Sława i śmierć Joachima Muriety (1967, wyst. pol. 1971) i wspomnienia Wyznaję, że żytem (1974, wyd. pol. 1976); wybory pol. Poezje (1975), Poezje wybrane (1980); 1971 otrzymał Nagrodę Nobla. NERYAL [~wal] GERARD DE, właśc. G. Lab-runie (1808-55), pisarz franc.; przedstawiciel romantyzmu; twórczość N., pełna fantastycznych wizji, łącząca elementy świata rzeczywistego i sennego marzenia, wywarta wpływ na rozwój poezji franc.; opowiadania (zbiór Les filles du feu 1854, Aurelia 1855; wybór pol. w: Aurelia i inne opowiadania 1929), cykl 12 sonetów Les chimeres (opublikowane w Les filles du feu; wybór pol. w Zeszycie wierszy francuskich 1956), powieści (Zwierzenia Mikołaja Restifa 1851, wyd. pol. 1970), krytyka teatr., wrażenia z podróży (Podróż na Wschód 1851, wybór pol. 1967), przekł. (m.in. Fausta J.W. Goethego); pol. wybór prozy Córki ognia (1993). J. HARTWIG Gerard de Nerval. Warszawa 1972. NERYO AMADO (1870-1919), meksyk. poeta i dyplomata; jeden z g3. przedstawicieli his- panoamerykańskiego modernizmu; autor zbiorów liryków wyrażających mistyczny niepokój wobec tajemnicy życia i śmierci (m.in. Misticas 1898, Serenidad 1914); opublikował także zbiór kronik z podróży, opowiadania i powieści. 391 NES NESBIT [nęzbyt] EDITH (1858-1924), pisarka ang.; autorka popularnych opowieści dla dzieci, w których codzienne życie mieszczańskiej Anglii przeplata się ze światem magii i baśni (m.in. Poszukiwacze skarbu 1898, wyd. pol. 1958; Księga smoków 1900, wyd. pol. 1992; Przygody małych Bastablów 1901, wyd. pol. 1958; Pięcioro dzieci i cos 1902, wyd. pol. 1957; Feniks /dywan 1904, wyd. pol. 1959). NESIN Aziz, właśc. Mahmut Nusret (ur. 1915), tur. pisarz, satyryk; wielokrotnie więziony za lewicowe poglądy, którym daje wyraz w swych utworach; wydał ok. 50 zbiorów humoresek, felietonów, powieści, opowiadań; jego utwory tłumaczono na wiele języków, także na pol. (wybór opowiadań Dam ci dobrą radę 1965). NESTROY [~ro'] JOHANN NEPOMUK (1801-62), austr. dramatopisarz i aktor; związany z teatrami Wiednia, był autorem i reżyserem ponad 80 sztuk, w których także występował (1822 debiutował jako śpiewak operowy w Wiedniu); stworzył typ lud. farsy wiedeńskiej, pisanej przeważnie gwarą, w której krytykował społeczeństwo austr.; Gałganduch, czyli Trójka hultajska (1833, wyst. pol. 1835), Rewolucja w Pikutkowie (1848, wyst. pol. 1933); parodiował też dramaty F. Grillparzera, Ch.F. Hebbia i R. Wagnera. NESVADBA JOSEF (ur. 1926), pisarz czes., z zawodu lekarz-psychiatra; czołowy przedstawiciel literatury fantastycznonauk.; we wczesnych opowiadaniach nawiązywał do tradycji J. Arbesa i K. Capka (tomy Einsteinuy mozek 1960, Vyprava opaćnym smerem 1962), w późniejszych powieściach łączył sensacyjną fabułę, ujętą w formę dziennika podróży, z problematyką filoz. i polit. (Dialog s doktorem Dongem 1964, Tajna zprava z Prahy 1978); w najnowszych utworach wykorzystuje swą wiedzę z zakresu psychiatrii, tworząc tzw. psychofikcje (tom opowiadań Drugie wcielenie Minehavy 1981, wyd. pol. 1988). NETO ANTONIO AGOSTINHO (1922-79), poeta angolski, tworzący w języku portug., z zawodu lekarz; działacz angolskiego ruchu wyzwoleńczego; więziony, od 1962 na wygnaniu kierował Ludowym Ruchem Wyzwolenia Angoli (MPLA); po wyzwoleniu Angoli 1975 objął urząd prezydenta; zbiory poezji poświęcone walce o niepodległość kraju (Con oceni as-ciutti 1963, Psalmy nadziei 1971, pol. wybór 1978). NEUMANN [no'~] ALFRED (1895-1952), pisarz niem.; od 1933 na emigracji we Włoszech, USA (przyjął obywatelstwo amer.), od 1949 — ponownie we Włoszech; w 20-leciu międzywojennym najbardziej znany obok L. Feucht-wangera autor powieści hist., w których analizował psychol. i moralne aspekty postępowania bohaterów; powieści Czart (1926, wyd. pol. 1930) — o Ludwiku XI, trylogia o Napoleonie III Nowy Cezar (1934, wyd. pol. 1937), Drugie Cesarstwo (1936, wyd. pol. 1938), D/e Yoiksfreunde (1940) — inspirowana wydarzeniami lat 30.; przekł. z literatury franc. (A. de Musset, A. de Vigny). NEUMANN [no'~] ROBERT (1897-1975), pisarz austr.; od 19Ś4 na emigracji w W. Brytanii (przyjął obywatelstwo bryt), od 1945 mieszkał w Szwajcarii; autor licznych parodii lit., m.in. Mit fremden Federn (1927), Unter falscher Flagge (1932), powieści m.in. Potęga (1932, wyd. pol. 1934) i Der Tatbestand (1965) o nazizmie i jego reliktach. NEUMANN STANISLAV KOSTKA (1875-1947), czes. poeta i publicysta; początkowo anarchista; współzałożyciel 1921 KPCz; red. wielu czasopism lewicowych; początkowo twórczość poetycka o charakterze dekadenckim (zbiór Satanova slava mezi nami 1897); w okresie międzywojennym jeden z głównych przedstawicieli poezji proletariackiej (zbiór Rudezpevy\923)', wiersze o treści polit., zbiory liryki osobistej (Laska 1933) i patriotycznej (Bezedny rok 1945); ponadto publicystyka (Anti-Gide 1937); pol. wybór wierszy / dumny bądź (1954). NEUTSCH [no'cz] ERIK (ur. 1931), pisarz niem.; autor realist. opowiadań (Bitterfelder Geschichten 1961), powieści (Spur der Stene 1964, Szukając Gatta 1973, wyd. pol. 1977) i dramatów (Haut oder Hemd 1970), przedstawiających życie robotników w NRD; niektóre utwory prezentują rzeczywistość NRD w kryt. świetle (opowiadanie Zwei leere Stuhle 1979); powieść hist. Forsfer in Par/s (1981); panoramiczny obraz losów pokolenia pisarza w cyklu powieściowym Der Friede im Osten (t. 1-4, 1974-87). NEWIUSZ, Cnaeus Naevius (ok 270-201 p.n.e.), poeta rzym.; autor komedii opartych na wzorach gr. i pierwszych tragedii o tematyce rzym. (Romulus, CIastidium); napisał też pierwszy epos hist. Bellum Punicum (o l wojnie punickiej), stosując starorzym. wiersz satur-nijski. NEX0 ANDERSEN [nęksó a.] MARTIN -+ Andersen Nex0 Martin. 392 H 1. W. Nabokow, portret na okładce pisma "Cahiers de 1'emigration russe" (1993 nr 2). 2, Znak Międzynarodowego Festiwalu w Turcji poświęconego Nasreddinowi Hodży. 3. fl novelfino, ilustracja (wyd. z XVI w.). NEZ NEZAMI, Niżami, Nezami Gandżawi (1141-1210), poeta pers.; autor 5 wielkich poematów (masnawi), połączonych w zbiór Chamse: poemat dydaktyczny Nahzan al-asrar (1176), epos romant. Chosrou i Szirin ze słynnym wątkiem miłosnym Farhada i Szirin (1180-81), Lajla e Madżnun (1188), Haft pejkar (1197), i Eskandar-name (1200); ponadto pozostawił dywan (zbiór) liryków, zachowany częściowo; pierwszy w literaturze pers. stosował analizę psychol. postaci; pisał świetnym stylem o bogatym słownictwie, znalazł licznych naśladowców wśród poetów świata muzufm., jego twórczość inspirowała też dzieła literatury eur., m.in. Dywan Zachodu i Wschodu J.W. Goethego; pol. przekt. fragmentu poematu Chosrou i Szirin w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1963 nr 4 oraz 2 gazelów w zbiorze Dywan perski (1977). NEZYAL V(TEZSLAV (1900-58), poeta czes.; działacz komunist. i ruchu obrońców pokoju; w latach międzywojennych jeden z gł. przedstawicieli poetyzmu, czes. awangard, kierunku w poezji lat 20. XX w., manifestującego anty-tradycjonalizm w sztuce przy odrzuceniu jej ideowości (cykl wierszy Pantomima 1924); założyciel grupy Surrealisticka Skupina 1934-38 (manifest programowy w Surrealis-mus CSR 1934, zbiory Sbohem a Satecek 1934, Zena v mnożnem cisie 1936, poematy liryczne Akrobat 1927, Ed/son 1928); autor wierszy patriotycznych, społ. (tom 52 horkych balad... 1936) i polit. oraz liryków refleksyjnych i miłosnych (zbiór Chrpy a mesta 1955); wspomnienia; pol. wybory: Poezje wybrane (1968), Cudowny czarodziej (1969). NGUGI WA THIONG'0, James Ngugi (ur. 1938), kenijski prozaik i dramatopisarz, tworzący w języku ang., kikuju i suahili; w swoich powieściach podejmuje problem tożsamości nar. z trudem zdobywanej przez swoich współ-plemieńców (Kikuju) w walce z bryt. kolonialis-tami (powstanie Mau Mau); powieści Chmury ;'/zy(1964, wyd. pol. 1972), Ziarno pszeniczne (1967, wyd. pol. 1972), Petals of Blood (1977), Devil on the Cross (1982); dramaty, eseje, opowiadania. NGUYEN CONG HOAN [nujen koń h.] (1903-77), pisarz wietn.; jeden z pierwszych przedstawicieli wietn. prozy realist.; autor opowiadań satyr., m.in. Kęp Tu Ben (1935), oraz powieści, m.in. Droga bez wyjścia (1938, wyd. pol. 1963). NGUYEN DU [nujen zu] (1765-1820), poeta wietn.; syn wysokiego urzędnika dworu dyn. Nguyenów; pisał w języku chin. i wietn. piśmie nom; przyczynił się do ukształtowania lit. języka wietn.; autor liryków oraz arcydzieła klas. poezji wietn. Kim Von Kieu (1813, pol. przekł. fragmentów z języka ang. Klejnot z nefrytu 1966), złożonego z 3254 wierszy, o głęboko humanist. treści. NGUYEN TRAI [nujen czaj], pseud. Uc Trał (1380-1442), wietn. poeta, pisarz, polityk i mąż stanu; w czasie 10-letniej wojny o niepodległość z Chinami oprać, traktat na temat taktyki zwycięstwa; ponadto autor licznych biografii, traktatów geogr. i o edukacji, wielu poematów, z których ocalałe zamieszczono w zbiorze Uc Trai thi tąp-, pol. przekł. Orędzie o uśmierzeniu Ngo w antologii Z poezji Wietnamu (1962). NIAKLAJEU UŁADIMIR (ur. 1946), poeta biało-rus.; od 1988 red. nacz. miesięcznika społ.-kult. "Krynica"; liryka o charakterze publicyst., odzwierciedlająca dramatyczne konflikty najnowszej rzeczywistości (zbiory: Adkryccio 1976, Wynachodcy wiatrou 1979). NIBELUNGENLIED [nj:beluneli:t] ->• Pieśń o Nibelungach. NICANDER [nika~] KARL AUGUST (1799-1839), poeta szwedz.; przedstawiciel romantyzmu; jego twórczość cechował eklektyzm; wprowadził motywy z wł. literatury i kultury do literatury szwedz.; zbiór wierszy i nowel Hes- perider (1835); tłumacz dzieł F. Schillera i W. Szekspira. NICCODEMI [nikko~] DARIO (1874-1934), pisarz wł., tworzący też w językach franc. i hiszp.; autor zręcznie napisanych, cieszących się powodzeniem komedii (m.in. Świt, dzień i noc 1921, wyst. pol. 1923), 1921 za), własny zespół teatr, (wystawił m.in. sztuki L. Pirandel-la); uprawiał też krytykę teatr, i tłumaczył z języka wł. na franc. (m.in. utwory C. Gol-doniego). NICCOLINI [nikko~] GIAMBATTISTA (1782-1861), pisarz wł.; tragedie klasycyst., następnie romant. (Arnaldo da Brescia 1838), poezje (zebrane w Canzoniere nazionale 1863), rozprawy z teorii dramatu; tłumacz utworów Sofoklesa i Ajschylosa. NICOLAI [nykola'] CHRISTOPH FRIEDRICH (1733 -1811), niem. pisarz i publicysta; zał. czasopismo poświęcone krytyce lit. ("Briefe die neueste Literatur betreffend" 1759-65 i "All-gemeine Deutsche Bibliothek" 1765-1806); zwalczał tendencje kierunku Sturm und Drang 394 NIE (antyklasycyst. nurt pot. lat 70. i pocz. lat 80. XVIII w., wpłynął b. znacznie na rozwój roman- tyzmu eur.); powieść N. D/e Freuden des jungen Werthers (1775) jest parodią Cierpień młodego Wertera J.W. Goethego. NIEKRASOW MIKOŁAJ A. (1821-78), poeta roś.; debiutował jako romantyk (zbiór liryków Mieczty i zwuki 1840); następnie związany z naturalną szkołą (wczesny etap realizmu roś.); byt redaktorem jej almanachów oraz czasopism "Sowriemiennik" (do 1847) i "O-tieczestwiennyje zapiski" (od 1862); pod wpływem W.G. Bielinskiego, a później N.G. Czernyszewskiego i N.A. Dobrolubowa zwrócił się ku problematyce spot., tworząc liryki poświęcone życiu biedoty miejskiej i pańszczyźnianego chłopstwa (m.in. wiersze W drodze 1845, Gdy jadę w nocy... 1847, poematy Krobecznicy 1861, Mróz-Czerwony Nos 1863-64); na motywach lud. oparł głośny poemat Komu się na Rusi dobrze dzieje (1863-77, nie ukończony, wyd. 1866-81, pol. wyd. fragmentów 1953); N. był także autorem poematów poświęconych dekabrystom (m.in. Rosyjskie kobiety 1872-73) i cyklu liryków Ostatnie pieśni (1876-77); należał do czołowych przedstawicieli nurtu tzw. poezji obywatelskiej; jego twórczość znalazła wielu naśladowców; Wiersze wybrane (1951), Utwory wybrane (t. 1-2 1955), Wybór poezji (1977). NIEKRASOW WIKTOR P. (1911-1987), roś. pisarz i publicysta; od 1974 na emigracji w Paryżu; głośna powieść wojenna, oparta na wątkach autobiogr. W okopach Stalingradu (1946, wyd. pol. 1948), opowieści psy-chol, m.in. W mieście /•odz/nnym(1954, wyd. pol. 1956), Kira (1960, wyd. pol. 1961), należące do tzw. prozy rozrachunkowej, zawierającej krytykę okresu stalinowskiego; mikropowieść z życia emigracji roś. Maleńkaja pieczalnaja powiesi'{Londyn 1986, wyd. roś. 1989); reportaże (Po obie storony okieana 1962), eseje (Po obu stronach muru 1978, wyd. pol. 1988); scenariusze filmowe. NIELSEN [nęlsen] HANS J0RGEN (1941-90), duń. poeta i prozaik; w latach 60. uczestnik ruchów kontestacyjnych (dokumentarna powieść polit. Diletariatesproktatur'\969}; w twórczości uprawiał eksperymenty językowe (zbiór poet. Konstanteringer 1966, krótkie formy prozatorskie i nowele — pol. przekł. noweli Alvard na tropach nazizmu w antologii Buty są ważne 1976); także powieść Fodboldenglen (1979), w której przedstawił społ. uwarunkowanie sukcesu sportowego. NIELSEN [nęlsan] JÓRGEN (1902^5), pisarz duń.; powieści w konwencji realizmu jutlandzkiego, w których opisał życie i pracę chłopów; przedstawiał w nich poniżenie spot. i fanatyzm rel. jako zagrożenie wartości humanist. (Et hus splidagtigt med sig selv 1945); także opowiadania (Lavt land 1929) i eseje (Hvem er vi? 1955). NIELSEN [nęlsan] NORBERT (1922-44), poeta duń.; w nielicznych zbiorach wierszy, m.in. Krigere uden vaben (1943), Efterladte digte (1945), Samlede digte (1954), przedstawiał uczucia i myśli generacji wojennej stale konfrontowanej ze śmiercią; uczestnik ruchu oporu, zamordowany. NIEOFICJALNA HISTORIA KONFUCJANIS- TÓW ->• Wu Ching-tzu NIETZSCHE [nrcsze] FRIEORICH WILHELM (1844-1900), niem. filozof, pisarz, eseista; w filozofii N. i jej lit. formie (aforyzmach i przypowieściach) znalazły odbicie zainteresowania muz. i wieloletnia przyjaźń, a później konflikt z R. Wagnerem. Postulaty N.: filozofii jako "mądrości tragicznej", ,,przewartościowania wszelkich wartości", usytuowania się "poza dobrem i złem", ideał "nadczłowieka", obwieszczenie "śmierci Boga" i krytyka chrześcijaństwa stały się w kulturze epoki modernizmu symbolami buntu przeciw filisterstwu kultury mieszczańskiej i obłudnej religijności. U źródeł dramatyzmu przenikającego "filozofię życia" N. leży przeżycie i próba rozwiązania dylematu dwoistości człowieka oraz kultury; człowieka jako wolnego, spontanicznego twórcy i jako istoty zdeterminowanej biol., kultury, jako autonomicznego wytworu ludzkich działań, rozrywanej przez przeciwstawne żywioły: dionizyjski — niszczący wszelkie reguły i harmonię, symbolizujący spontaniczność, twórczość, irracjonalność, wtopienie się indywiduum w świat, bliskość naturze i cielesność; apoliński — symbolizujący harmonijność, umiarkowanie, kontemplacyjność, racjonalność, odrębność indywiduum wobec świata. Choroba oraz napięcie wynikające z buntu, skrajnie kryt. postawy wobec współczesności oraz wysiłku przezwyciężenia antynomii rozdzierających człowieka i kulturę, pozbawionych absolutnego, boskiego usankcjonowania, doprowadziły N. do obłędu. Prace N. nie są systematyczne; mają one gł. charakter eseistyczny, są zbiorem aforyzmów i krótkich rozważań, pisanych poet. i niekiedy alegor. stylem. Wieloznaczna, wewnętrznie dramatyczna twórczość N. inspirowała pisarzy moder-nist., patronowała tendencjoim nihilistycznym, 395 NIE dekadenckim i pesymistycznym w literaturze i filozofii; w formie celowo zniekształconej (przez siostrę N.), została przywłaszczona przez nazizm, a wreszcie znalazła interpretato-rów i apologetów w XX-wiecznym egzystencja-lizmie (m.in. K. Jaspersa, M. Heideggera). Główne prace N.: Narodziny tragedii... (1872, wyd. pol. 1907), Ludzkie, arcyludzkie (1878, wyd. pol. 1910), Wiedza radosna (1882, wyd. pol. 1906), Tako rzecze Zaratustra (t. 1-3 1883-84, t. 4 1891, wyd. pol. 1905), Poza dobrem i złem (1886, wyd. pol. 1906), Zmierzch bożyszcz (1889, wyd. pol. 1906), Wola mocy (1901, wyd. pol. 1911); autobiografia Ecce homo (1908, wyd. pol. 1909). T. WEISS Fryderyk Nietzsche w piśmiennictwie polskim lat 1890-1914, Wrocław 1961; H. GILLNER Fryderyk Nietzsche, Warszawa 1965; J. PIETRZAK Pozytywny program etyczny Fryderyka Nietzschego, Idea nadczlowieka, Warszawa 1989, Z. KUDEROWICZ Nietzsche, Warszawa 1990. NIEVO IPPOLITO (1831-61), pisarz wł.; gari-baidczyk; autor zbiorów wierszy (m.in. patriotycznych), powieści, opowiadań, dramatów i pism polit.; g3. dzieło — powieść biogr.-hist. Le confessioni di un italiano (1867, pol. przekł. części 1 pt. Na zamku Fratta 1954). NIEWIEROW ALEKSANDR S., właśc. A.S. Sko-bielew (1886-1923), pisarz roś.; czł. ugrupowania lit. Kuźnica (1920-32, w założeniach programowych: kult przemysłu, plebejska percepcja świata, podniosła retoryka); autor opowiadań i sztuk teatr, o tematyce chłopskiej (m.in. dramat Baby 1920), głośnej opowieści, opartej na watkach autobiogr. Taszkient — miasto chleba (1923, wyd. pol. 1929), ukazującej dram. lata głodu w okresie wojny domowej w percepcji dziecka; także utwory dla młodzieży. NIHONGI, Nihonshoki, kronika jap.; zawiera mity kosmogoniczne, teogoniczne, dynastyczne, legendy i utwory lit. w języku chin.; ułożona 720 na polecenie dworu cesarskiego, obejmuje okres od mitycznych początków Japonii do 697; początkowa część, nie w pełni wiarygodna pod względem hist., jest jednak ważnym źródłem myśli shinto, późniejsza, dotycząca okresu od ok. V w., opisuje wpływowe rody jap. i rodzinę cesarską, wśród wielu wydarzeń odnotowuje pojawienie się w Japonii buddyzmu; pol. przekład fragmentów w antologii Dziesięć tysięcy liści (1961). NIJHOFF [ns'~] MARTINUS (1894-1953), poeta hol.; współpracownik i red. wielu pism kult.; w czasie II wojny świat, w ruchu oporu; początkowo rozważania nad kryzysem kultury w dobie szybkiego postępu cywilizacyjnego wyrażone językiem nowocz., nie stylizowanym poetycko (zbiory De wandelaar 1916, Vormen 1924); w dojrzałej twórczości zainteresowanie problemami ogólnoludzkimi, analiza przeżyć 1 doznań współcz. ludzi, zaniechanie auto-analizy i zwrot ku obiektywizmowi (zbiór Nie-uwe gedichten 1934, opowieść De pen op papier 1927); także twórczość o tematyce religijnej. NIKANDER, Nikandros (III/II w. p.n.e.), poeta gr. z Kolofonu (Azja Mniejsza); autor m.in. 2 zachowanych poematów heksametrycznych: Theriaka i Alexipharmaka — ważnych dla historii medycyny oraz znanych z fragmentów Georgika i Heteroioumena, na których wzorowali się m.in. Wergiliusz i Owidiusz. NIKITIN AFANASIJ (?-1472), roś. podróżnik, kupiec; autor jednego z najcenniejszych zabytków świeckiego piśmiennictwa starorus., zarazem jednego z pierwszych eur. wiarygodnych opisów Indii Wędrówka za trzy morza (wyd. pol. 1952); utwór, napisany w formie pamiętnika, jest dokumentem o dużej wartości poznawczej. NIKITIN IWAN S. (1824-61), poeta roś.; realista z tzw. szkoły N.A. Niekrasowa, poruszający gł. tematykę wiejską; wiersze liryczne i poematy (m.in. Kułak 1859) oraz wspomnienia prozą (Dniewnik sieminarista 1860); pol. przekł. wierszy w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). NIKITIN NIKOLAJ N. (1895-1963), pisarz roś.; czt. apolitycznego ugrupowania lit. Sierapio-nowy Bratja, postulującego swobodę metod twórczych; opowiadania o tematyce rewol., oparte na motywach folkloru (zbiory Kamni 1922, Rwotnyj fort 1923), powieści z okresu wojny domowej na terenie Syberii i Uzbekistanu (Było to w Kokandzie 1939, wyd. pol. 1952, Północna Aurora 1950, wyd. pol. 1953); sztuki teatr.; publicystyka. NIKOŁAJEWA GALINAJ, właśc G.J. Wolanska (1911-63), pisarka roś., z zawodu lekarka; autorka powieści o tematyce kołchozowej; Żniwa (1950, wyd. pol. 1952), w której widoczny jest wpływ konwencji socrealist.; w głośnej powieści Bitwa w drodze (1956, wyd. pol. 1959) jako jedna z pierwszych podjęła obrachunek z okresem stalinowskim; szkice, nowele psychol., oparte na motywach lud. (Rasskazy babki Wasilisy pro czudiesa 1962), wspomnienia. 396 NOL NIMA JUSZIDZ, właśc. Ali Esfandiari (1897-1960), pers. poeta i krytyk lit.; przedstawiciel grupy poet. Sze're nou; wprowadził do poezji pers. wiersz wolny; twórczość, oparta na użyciu symboli, lecz bliska rzeczywistości i wyczulona na sprawy społ.; autor lirycznych poezji i poematów oraz prac krytycznolit.; pol. przekł. w zbiorze Trzeci dywan perski (1986). NIN [nyn] ANAIS (1903-77), pisarka amer.; czynna w środowiskach lit.-artyst. Europy (zwł. w Paryżu) i USA, zaprzyjaźniona ze znanymi twórcami, m.in. z H. Millerem, utrwaliła swe wspomnienia w 6-tomowym Dzienniku (1966-69, wyd. pol. t. 1 1976); powieści psychoanalit. (Szpieg w domu miłości 1954, wyd. pol. 1981, Seduction of the Minotaur 1961), surrealist. proza poetycka. NISTER, DER, wtaśc. Pinie Kahanowicz, (1884-1950), prozaik żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Berdyczowa, 1921-28 w Berlinie i Hamburgu, następnie w Charkowie, Kijowie i Moskwie, aresztowany 1949, zmarł w więzieniu; tomem prozy poet. Gedanken un motiwn (1907) zapoczątkował poszukiwania różnorodnych form osobistej wypowiedzi; autor symbolistycznych opowiadań, poświęconych wspótcz. problemom egzystencjalnym (tomy Gedacht 1922, 1923, 1929, Fun majne giter 1929), nawiązujących do stylu bibl. oraz motywów chasydzkich; dyskryminowany przez krytykę marksist., zmuszony do zaniechania twórczości symbolistycznej, ogłaszał reportaże z ZSRR (Oraj hojsztet 1934); za czołowe osiągnięcie literatury jidysz XX w. zostały uznane 2 tomy nie ukończonej sagi rodzinnej Di miszpoche Maszber (1933-1943), ukazujące społeczeństwo Berdyczowa od lat 80. XIX wieku. NISZNIANIDZE SZOTA, właśc Mamagejszwili (ur. 1929), poeta gruz.; uprawia lirykę osobistą i społ.; m.in. zbiory Me da szen (1956), Bro- ceuła (1966), Epiuri echo (1973); często podejmuje wątki pol.; tłumaczy m.in. poezje K.l. Gałczyńskiego; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979) i w antologii Poezja gruzińska (1985). NIŻAMI ->• Nożami. NIŹNANSKY JÓZEF (1903-76), pisarz słowac.; autor popularnych utworów przygodowo-hist. na wzór powieści W. Scotta, A. Dumasa ojca, H. Sienkiewicza, inspirowanych dziejami Słowacji od XVI do XIX w. (Pani na Czachticach 1932, wyd. pol. 1971, Dobrodrużstva Morica Benovskeho 1933, Pravo prvej nocy 1973); cykl hist. opowiadań dla młodzieży Kamienne dukaty (1960, wyd. pol. 1973). NJEGOŚ PETAR II PETROYIC, Piotr II (1813-51), władca i biskup prawost. Czarnogóry, organizator nowocz. państwowości czarnogór-skiej, poeta serb.; twórczość inspirowana poezją, zwt. pieśnią lud.; w gł. dziele, udramaty-zowanym poemacie Górski wieniec (1847, wyd. pol. 1932) romant. dylematy moralne walki wyzwoleńczej łączył z mitami lud., tworząc podstawy serb. mesjanizmu nar.; także poemat rel.-filoz. Luca mikrokozma (1846) i dramat Łaźni car Sćepan mali (1851); pol. Wybór pism (1958). L. DJURKOYIC-JAKSIC Petar II Petrović-Njegos, Warszawa 1938; D. WIERZCHOLOWSKA "Górski wieniec" Petra NjegoSa. Poetyka utworu. Zielona Góra 1986. NOAILLES [noaj] ANNA ELISABETH DE, księżniczka BIBESCO-BRANCOYAN (1876-1933), poet-ka franc.; zbiory liryków wyrażających zmy-słowo-witalistyczny stosunek do świata (L'om-bre desjours 1902), później — poruszających problem przemijania j nie spełnionych nadziej (Les vivants et /es morts 1913); powieści i wspomnienia. NOBRE ANTONIO (1867-1900), poeta portug.; w twórczości, przepojonej nostalgią, często dążącej do sielankowej prostoty, łączył elementy neoromant. z wpływami franc. sym-bolistów (zbiory Só 1892, Despedidas 1902). NODIER [nodję] CHARLES EMMANUEL (1780-1844), pisarz franc.; 1823-29 salon literacki N. był jednym z gł. ośr. rozwijającego się romantyzmu; opowiadania fantastyczne (Trilby... 1822, Wróżka Okruchów 1832, oba w wyborze pol. Wróżka Okruchów i inne opowieści WS} podejmujące temat marzenia sennego; także powieści (Jan Sbogar 1818, wyd. pol. t. 1-2 1830), szkice kryt. i hist., pamiętniki, poezje, baśnie dla dzieci. NOLI FAN (1882-1965), alb. działacz polit., historyk, poeta, biskup prawost.; uczestnik alb. ruchu niepodl.; od 1906 w USA, założyciel patriotycznych organizacji emigrantów alb.; od 1920 w Albanii, od 1921 min. spraw zagr., od 1922 jeden z liderów ruchu reform; VI-XII 1924 na czele rządu; obalony przez A. Zogu, emigrował; zaocznie skazany na śmierć; 1925 organizator i przywódca Nar. Rewolucyjnego Kom. w Wiedniu skupiającego przeciwników reżimu Zogu; od 1938 ponownie w USA; autor m.in. biografii George Castriofi Scanderbeg 1405-1468 (1947), wierszy, często o akcentach rel.; tłumaczył na język alb. dzieła m.in. Sofok- 397 NOL lesa, Omara Khayyama, W. Szekspira, M. de Cervantesa, H. Ibsena, Ch. Baudelaire'a. NOLL DIETER (ur. 1927), pisarz niern.; opowiadania (m.in. Die Mutter der Tauben 1955, o tematyce pol.), reportaże; zyskał rozgłos powieścią Przygody Wernera Holta (t. 1-2 1960-63, wyd. pol. t. 1-2 1962-66), ukazującą dzieje młodego pokolenia Niemców poddanych oddziaływaniu nazizmu, ich wyzwalaniu się z wpływów demagogii nazistowskiej i próby odnalezienia się w powojennej rzeczywistości wsch. Niemiec; powieść Kippenberg (1979) o przemianach socjalist. w NRD. NOMA HIROSHI (1915-91), powieściopisarz jap.; początkowo zwolennik marksizmu, w latach 60. zajął stanowisko kryt. wobec realizmu socjalist.; tworzył powieści opisujące problemy i stan psychiki młodej generacji jap. w czasie II wojny świat, i w zmieniających się warunkach po jej zakończeniu, m.in. Ku rai e (1946), Strefa próżni (1952, wyd. pol. 1957), Seinen-no wa (1971); poruszał także tematykę rel., m.in. w powieści Waga to-wa soko ni fatsu (1962); ponadto przekł. na współcz. język jap. klas. dzieł religijnych. NOMBERG HERSZ DOWID (1876-1927), żyd. poeta, prozaik i publicysta, tworzący w językach hebr. i jidysz; pochodził z Mszczonowa, od 1897 w Warszawie; w swej twórczości koncentrował uwagę na wewn. przeżyciach bohatera zagubionego we wspótcz. świecie; autor reportaży z podróży do Ameryki Pn. i Pd. oraz ZSRR; pisma zebrane w jidysz wyd. 1926-30; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji żydowskiej (1980). NONESZWILI JOSEB (1918-80), poeta gruz.; liryka patriotyczna i refleksyjna; poematy; pol. przekł. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979), antologii Poezja gruzińska (1985). NORDSTRÓM [ny/dstwm] LUDWIG (1882-1942), pisarz szwedz.; autor nowel z życia północnoszwedz. miasteczka rybackiego (Fis-kare 1907, Borgare 1909); utopijno-cywilizacyj-na powieść w stylu H.G. Wellsa Peter Svensk historia (t. )-4 1923-27), w której głosił koncepcję zjednoczenia świata przez współpracę narodów w duchu postępu techn. pod boskim przywództwem (tzw. totalizm N.); reportaże z podróży, eseje. MOREN LARS (ur. 1944), pisarz szwedz.; kontynuator surrealizmu; w twórczości konfrontuje przejawy aberracji myślowej (halucynacje, obsesje, manie) z tzw. zdrowym rozsądkiem i strumieniem świadomości; poezje (zbiór Stu-por... 1968), powieści (Biskótarna 1970), dramaty (Nattvarden 1983). NORMAN [no/men] MARSHA (ur. 1947), dra-matopisarka amer.; zwolenniczka ruchu feministycznego; w psychol. dramatach podejmuje gł. problemy alienacji kobiety we współcz. świecie; Wyjść (1977, przekt. pol. "Dialog" 1982 nr 2), 'night Mother (1983), Traveller in the Dark (1984), Sarah and Abraham (1988). NORRIS [norys] FRANk (1870-1902), powieściopisarz amer.; przedstawiciel naturalizmu; w powieściach Ośmiornica (1901, wyd. pol. 1903, nowy przekt. 1955) i Potęga giełdy (1903, wyd. pol. 1923) ukazał walkę ubogich farmerów kalifornijskich z monopolistyczną kompanią koi. oraz mechanizm spekulacji giełdowych; opowiadania, eseje (m.in. tom The Responsibilities ofthe Novelist 1903, w którym przedstawił swój program artyst.). NOSSACK [nosak] HANS ERICH (1901-77), pisarz niem.; twórczość pod wpływem F. Kafki i A. Camusa; surrealist. opowiadania (Nekyia 1947, lnterview mit dem Tode, powst. 1948, wyd. pt. Dorothea 1950); powieści, w których rozważał sens egzystencji ludzi w świecie współcz., zagrożonych fiz. i duchową samozagładą (Najpóźniej w listopadzie 1955, wyd. pol. 1959), dwuznaczność ludzkich biografii zdeterminowanych przez wydarzenia II wojny świat., niestabilność i rozpad systemów war- tości moralnych (Sprawa d'Artheza 1968, wyd. pol. 1972, Nieznanemu zwycięzcy 1969, wyd. pol. 1978). NOVAK SLOBODAN (ur. 1924), pisarz chorw.; autor opowiadań, nowel i powieści (m.in. Mirra, kadzidło i złoto 1968, wyd. pol. 1971, Dziennik pozapokładowy 1976, wyd. pol. 1979), osadzonych zwykle w pejzażu Dalmacji, w których elementy tragigroteski łączą się z ironicznym ujęciem problematyki egzystencjalnej; pol. wybór opowiadań Już nie u siebie (1990). NOVAK VJENCESLAV (1859-1905), pisarz chorw.; jeden z gł. przedstawicieli chorw. prozy realist.; autor opowiadań i powieści (Ostatni Stiepan-cziciowie 1899, wyd. pol. 1958), w których przedstawił panoramę społeczeństwa chorw. na tle rozpadających się struktur społecznych. NOVAKOVA TEREZA (1853-1912), pisarka czes.; działaczka ruchu kobiecego; w realist. 398 NUS powieściach (m.in. Jifi' Smatlan 1906, Deti cisteho żiyeho 1909) ukazywała problemy rel. i spot. wsi czes. od okresu reformacji po współczesność. NOVALIS, wtaśc. Friedrich Leopold won Hardenberg (1772-1801), niem. poeta i myśliciel; tworzył w okresie wczesnego romantyzmu; najważniejszy zbiór poezji N. Hymny do nocy (1800, wyd. pol. 1904), napisany pod wrażeniem śmierci młodej narzeczonej, jest nasycony wizyjnym mistycyzmem; dominuje w nim symbolika nocy i śmierci, w których poeta upatrywał źródła życia, wewn. wolności i aktu twórczego; zamierzona jako romant. odpowiednik Wilhelma Ate/sfraJ.W. Goethego, nie dokończona powieść biogr, Henryk Ofter-dingen (1802, wyd. pol. 1914), jest apoteozą romant. uniwersalizmu, zw. także przez N. magicznym idealizmem; N. rozwijał koncepcję artysty — kapłana i proroka predestynowanego do panowania nad światem niewidzialnym i widzialnym; pisał także wiersze rel. na motywach bibl. (Pieśni duchowne 1802, wyd. pol. 1926), uprawiał prozę filoz. (wybór pol. Uczniowie z Sais 1984). NOYELLINO, IŁ [ii nowelijno], anonimowy zbiór 100 opowiadań wł., zebranych ok. 1280 (wyd. pt. Le cento norę/te antiche 1525), czerpiący tematykę z wielu źródeł, m.in. z Biblii, historii staroż., średniow. kronik i opowieści rycerskich oraz z życia codziennego; do // N. sięgali w swej twórczości m.in. G. Boccaccio i F. Rabelais; pol. wybór w: Dawna nowela włoska (1969). NOYOMESKY LADISLAY (1904-76), stawać. poeta, publicysta i polityk; w okresie międzywojennym red. lewicowych czasopism lit.; 1944 jeden z przywódców powstania słowac.; po wojnie działał w najwyższych władzach państw, i partii komunist., od 1951 prześladowany, do życia publ. powrócił 1963. Przedstawiciel nurtu poezji proletariackiej, wyszedł poza jej funkcję spot.-agitacyjną, łącząc nowatorstwo ideowe ze zdobyczami sztuki awangard.; liryka społ. i patriotyczna: zbiory wierszy Romboid (1932, pol. wybór 1968), Otvorene okna (1935), Svafy za dedinou (1939), poematy W/a Tereza (1963), Do mesta 30 minut (1963); publicystyka (pol. wybór Zmagania 1974). NOWAK JÓZEF (1895-1978), poeta górnotuży-cki, ksiądz katol.; 1922-23 red. czasopism "Łuźica" i 1927-31 oraz 1959-60 "Katolski posól"; twórczość o charakterze patriotycznym, wyrażająca protest przeciw uciskowi niem., ukazująca wizję wolnych Łużyc (liryki ze zbiorów Z duchom swobody 1921, Njedźe-lena wutroba 1965; dramaty romant., m.in. Pośledni kral 1921, Swobody njewjesta 1922). NOWAK-NJECHORŃSKI MERCIN (1900-90), górnotużycki pisarz, publicysta i malarz; 1927-29 uczeń W. Skoczylasa; założyciel (1948) i przewodn. Koła Łużyckich Artystów Plastyków; swoją działalnością podtrzymywał świadomość nar. Łużyczan; rzecznik wolności narodów słów.; polonofil; liczne cykle ilustrowanych reportaży z Łużyc, Polski i in. krajów staw. w czasopismach "Serbskie Nowiny" i "Młody Polak w Niemczech"; alegor. bajki i krótkie satyr, opowiastki oparte na motywach folkloru łużyckiego (w pol. wyborach: Nowele łużyckie 1936, Mistrz Krabat, dobryłużycki czarodziej1979); tłumaczył m.in. utwory W.S. Reymonta i S. Żeromskiego. NOWIKOW IWAN A. (1877-1959), roś. pisarz i historyk literatury; autor powieści hist. Puszkin na wygnaniu (t. 1-2 1936-43, wyd. pol. 1951), tłumacz i badacz zabytków literatury starorus. (m.in. Słowo o pólku Igoriewie 1938); pisał też opowiadania, wiersze liryczne, sztuki teatr., szkice o pisarzach roś. (Pisaliel i jego tworczestwo 1956). NOWIKOW-PRIBOJ ALEKSIEJ S. (1877-1944), pisarz roś.; przedstawiciel literatury marynistycznej; uczestnik bitwy pod Cuszimą; czł. grupy lit. Kuźnica (1920-32, w założeniach programowych kult przemysłu, plebejska percepcja świata, podniosła retoryka); autor m.in. powieści: Cuszima (t. 1-2 1932-35, wyd. rozszerzone 1940, wyd. pol. całości 1951), Kobieta na morzu (1926, wyd. pol. 1934); pol. wybory nowel: Kapitan pierwszej rangi (1950), Opowiadania o morzu (t. 1-3 1955). NU'AJMA MICHAU (1889-1988), arab. pisarz i krytyk lit. z Libanu; czołowy reprezentant syr.-amer. szkoły w literaturze arab., powstałej w Stanach Zjedn., której członkowie wprowadzili do literatury arab. wiersz stroficzny, wiersz biały, prozę poet, powieść, opowiadanie, esej a także nową tematykę; pozostawał pod wpływem literatury roś. (W.G. Bielinski, A.P. Czechów); pisał dramaty, nowele, poezje, szkice lit., wspomnienia, podejmując problematykę psychol. i społeczną. NUŚIĆ BRANISLAV (1864-1938), serb. komediopisarz i publicysta; od 1900 dyr. belgradzkiego teatru Narodno pozoriste i 1925-28 teatru w Sarajewie, 1913 organizator teatru w Skopiu; jako autor kilkudziesięciu komedii z życia 399 NYE serb. prowincji i wyższych sfer Belgradu (Podejrzany osobnik 1888, wyst. 1923, wyst. pol. 1968; Pani ministrów/a 1931, wyst. pol. 1938, 1956) stał się satyr, kronikarzem życia serb. mieszczaństwa na przeł. XIX i XX w.; dramaty hist., nowele, pamiętniki, felietony. NYE [naj] ROBERT (ur. 1939), ang. pisarz i krytyk lit.; uznawany niekiedy za twórcę postmodernist.; w swych erudycyjnych powieściach, posługując się ironią i parodią, odczytuje na nowo wielkie mity kultury Zachodu, m.in. Falstaff (1976, wyd. pol. 1990), Merlin (1978, wyd. pol. 1995), Faust (1980, wyd. pol. 1992), The Memoirs of Lord Byron (1989); opowiadania, wiersze, m.in. zbiory Juvenilia .?(1963), DMsions on a Ground (1976), sztuki teatr., recenzje lit. w czasopismach, książki dla dzieci, np. Taliesin (1966), Poor Pumpkin (1971), Three Ta/es (1983). A. OSTROWSKI S. 0-CASEY W. ODOJEWSKI A. ODOJEWSKI J. ORTEGA Y GASSET E. 0'NEILL G. ORWELL N. OGARIOW O. HENRY [o"hę~] ->• Porter William Sydney. OATES [o"ts] JOYCE CAROL (ur. 1938), pisarka amer.; powieści naturalist.-ekspresjonist., łączące kryt. obserwacje stosunków społ. z psy-chol. studiami rozpadu osobowości w świecie przemocy i gwałtu (n p. Oni 196S, wyd. pol. 1974); opowiadania (m.in. tomy The Wheel of Love 1970, Dotyczy sprawy Bobby'ego 1974, wyd. pol. 1992), szkice, eseje krytycznolit., wiersze, sztuki teatr. (Sunday Dinner 1970). OBALOIA RENĘ DE (ur. 1918), pisarz franc.; poezje (zbiór /We//1949), poematy prozą (zbiór Bogactwa naturalne 1952, wyd. pol. 1983), powieści (Tamerlan, zdobywca serc 1955, wyd. pol. 1982); w komediach, łączących wpływy J. Giraudoux i awangard, teatru absurdu (Ge-nousie 1960, Wiatr w gałęziach sassafrasu 1965, wyst. pol. 1968 — parodia westernu), pod maską humoru, często czarnego, i fantazji kryje się egzystencjalny niepokój współcz. człowieka. OBRADOYIĆ DOSITEJ, właśc. Dimitrije Ob- radović (1739?-1811), serb. pisarz, myśliciel i moralista; czołowy przedstawiciel serb. oświe- cenia; 1808 zał. pierwszą serb. wyższą uczelnię Velika Skola; w młodości mnich prawosf., przewędrował niemal całą Europę jako nauczyciel; w licznych pismach moralistyczno--wychowawczych krzewił kult oświaty, propagował idee racjonalizmu, przyswajał literaturze serb. dzieła pisarzy, filozofów i moralistów eur. tej epoki; talent literacki O. znalazł najpełniejszy wyraz w jego powieści autobiogr. Żivot i prikijućenija Dimitrija Obradowa... (1783). OBRESTAD [~sta] TOR (ur. 1938), norw. poeta i prozaik; gł. postać grupy lit. Profil, której celem było wprowadzenie do literatury aktualnej problematyki ideologiczno-polit.; piewca natury; utwory o tematyce psychol., pełne pesymizmu i katastroficznych wizji w stylu F. Kafki (zbiór poet. Kollisjon 1966, nowele Vind 1966), z powracającym motywem katastrofy i zagrożenia; także twórczość z akcentami polit., skierowana przeciw przemocy i brutalności społeczeństwa, zagrożeniu środowiska naturalnego (powieść Marionettar 1969, zbiory poet. Den norske l0ve 1970, Mistelfein 1987). 0'BRIEN [obrajen] EDNA (ur. 1932), pisarka irl.; pod wpływem grupy ang. pisarzy, tzw. młodych gniewnych, występujących przeciw mieszczańskiej bezideowości, stagnacji i konwencjom spof.- obyczajowym, w psychol. powieściach ukazywała losy i przeżycia dziewcząt z rodzin robotn., podejmując problem emancypacji (Czekając na miłość 1960, wyd. pol. 1974, Dziewczyna o zielonych oczach 1962, wyd. pol. 1973); reportaże, scenariusze film., opowiadania (m.in. tom Mrs Reinhardt and Other Stor/es 1978). 0'BRIEN [obrajen] FLANN, właśc. Brian 0'Nolan lubOŃuallain (1911-66), irl. powieś-ciopisarz i publicysta; autor cotygodniowych felietonów satyr, w "Irish Times"; w powieści At Swirn-Two- BirdsC\939}, powstałej pod wpływem lektury J. Joyce'a, stworzył naturalist. obraz życia dublińskich klas średnich, wprowadzając elementy irl. folkloru; ponadto powieści Ań Beat Bocht (1941), The Third Police-man (1967). OBRUCZEW WLADIMIR A. (1863-1956), pisarz roś., z wykształcenia geolog; autor przygodowych powieści fantastycznonauk., m.in. Plu-tonia (1924, wyd. pol. 1953), Ziemia Sannikowa (1926, wyd. pol. 1954), pisanych pod wpływem J. Verne'a,.w których ukazał wykopaliska flory i fauny oraz ludzi epoki wczesnokam.; uczestnik wielu ekspedycji badawczych na tereny Dalekiego Wschodu, z których wrażenia utrwalił w powieściach Poszukiwacze złota w pustyni (1928, wyd. pol. 1951), W diebriach Centralnej Azii (1951); ponadto liczne rozprawy z dziedziny paleontologii. OBSTFELDER SIGBJ0RN (1866-1900), poeta norw.; jeden z twórców współcz. norw. języka poet; w poezji O. widoczne wpływy neoroman-tyzmu, impresjonizmu i symbolizmu; utwory o tematyce mistyczno-rel. pisane wierszem wolnym, obrazowaniem i muzycznością zbliżone do franc. symbolizmu; nowele erotyczne, powieść autobiogr. En prsests dagbog (1900, pol. wybór w antologii Tam gdzie fiordy 1970). 0'CASEY [okęjsy] SEAN (1880-1964), dramato-pisarz irl.; robotnik, samouk; 1914-16 sekr. Irl. Armii Obywatelskiej; po 1926 na stałe w W. Brytanii; w twórczości ukazał walkę irl. proletariatu (gt. w Dublinie) o niezależność nar. i poprawę sytuacji społ.; wczesne dramaty,^ utrzymane w konwencji naturalist. (Cień bohatera 1923, wyst. pol. 1956, Juno and the Paycock 1924), nawiązują do walk wolnościowych 1916, 1921-22; późniejsze, bliższe tendencjom ekspresjonizmu, są wyrazem postawy antywojennej autora, wiary w uniwersalne znaczenie problemów robotn. Irlandii (The Silver Tassie 1928, Czerwone róże dla mnie 1942, wyst. pol. 1964, The Bishop's Bonfire 1955); autobiografia (t, 1-6 1939-54); 402 uuu twórczość 0'C., łącząca umiejętnie elementy tragizmu i humoru, groteski i liryzmu, należy do najwybitniejszych osiągnięć współcz. dramatu irlandzkiego. OCCLEYE [okli:w] THOMAS -»• Hoccleve Tho-mas. 0'CONNOR [okone'] FLANNERY (1925-64), pisarka amer.; związana z amer. Południem, ukazała ze stanowiska nieortodoksyjnego katolicyzmu degenerację postaw etycznych, rel. i spot. ukształtowanych w kulturze tego regionu; losy bohaterów wyobcowanych, wewn. rozdartych, zabarwiała groteskowo wyjaskrawionym czarnym humorem, tworząc atmosferę grozy, przemocy i brutalności; tomy opowiadań {Trudno o dobrego człowieka 1955, wyd. pot. 1970, W pierścieniu ognia 1971, wyd. pol. 1975, Sztuczny Murzyn 1959, wyd. pol. 1992), powieści (Mądrość krwi'\952, wyd. pol. 1992, The Yiolent Bear ltAway\960). 0'CONNOR [okone'1 FRANK, wtaśc. Michael Francis 0'Donovan (1903-66), irl. prozaik i poeta; 1921-22 brał udział w ruchu wolnościowym, więziony; od 1935 dyr. AbbeyTheatre, nar. teatru irl. w Dublinie; pisał utwory sceniczne, wiersze, powieści o tematyce irl.; ceniony zwł. za nowele, impresyjnością stylu i subtelnością portretu psychol. nawiązujące do noweli-styki A.P. Czechowa i J. Joyce'a (My Oedipus Cof77p/ex1963); autobiografia My Father's Son (1968); wybór pol. Święte Wrota (1971). OCUP NIKOŁAJ A. (1894-1958), poeta roś.; od 1922 na emigracji w Paryżu; czt. ugrupowania akmeistów, opiewających świat realny, autonomiczny wobec doznań artysty; liryka reflek-syjno-filoz. (zbiory wierszy, m.in. W dymu, Paryż 1926, Żyzń i smiert', t. 1-2, tamże wydanie pośmiertne 1961); poematy, m.in. Wstriecza (tamże 1928), powieść Beatricze w adu (tamże 1939), sztuki teatr.; artykuły krytycznoliterackie. ODETS [o"dets] CLIFFORD (1906-63), dramato-pisarz amer.; związany z lewicowym Group Theatre w Nowym Jorku, uprawiał dramat spot. o radykalnej wymowie ideowej; sztuki pełnospektaklowe, m.in. Awake and Sing (1935) — obraz mieszczańskiej rodziny amer. Żydów, Złoty chłopak (1937, wyd. pol. w: Współczesny dramat amerykański, t. 1 1967), jednoaktówka Waiting for Lefty (1935); także utwory o charakterze rozrywkowym. ODOBESCU [~sku] ALEXANORU (1834-95), rum. pisarz i archeolog; min. kultury, następnie oświaty; autor romant. nowel hist. (Mihnea Voda cel Rau 1857, Doamna Chiajna 1860), dzieł archeol. (Le treser de Petrossa, t. 1-3 1889-1900), prac z zakresu folklorystyki; arcydziełem prozy O. jest Pseudo-Kynegheticos (1874) — traktat o motywach myśliwskich w sztuce, zawierający wspaniałe opisy przyrody i fragmenty baśni lud.; erudycja i doskonały styl stawiają O. w rzędzie wybitnych krytyków sztuki i pisarzy rumuńskich. ODOJEWCEWA IRINA W., wtaśc. Iraida G. Iwanowa, z domu Helneke (1901-90), żona G.W. Iwanowa, pisarka roś.; początkowo związana z akmeizmem (zbiór wierszy Dwór czu-dies 1922); 1922-87 na emigracji w Paryżu, gdzie uprawiała lirykę intymną (m.in. zbiory wierszy Kontrapunkt 1950, Diesiat' let 1961, Złataja cep' 1975), w późniejszych wierszach ujawniając fascynację parapsychologią; autorka powieści opartych gł. na motywach auto-biogr. (m.in. Angiel smierti, Paryż 1927, Izolda, Berlin 1931, Zierkało, Paryż 1939); wspomnienia Na bieregach Niewy (Waszyngton 1967) i Na bieriegach Sieny (Paryż 1983); -1987 powróciła do kraju. ODOJEWSKI ALEKSANDR l., książę (1802-39), poeta roś.; za udział w powstaniu dekabrystów (1825) zesłany na Syberię, 1837 wcielony jako szeregowiec do wojska na Kaukazie, gdzie poległ; na zesłaniu uprawiał poezję przepojoną ideami patriotycznymi i wolnościowymi; twórca głośnego wiersza Dotarł tu do nas dźwięk wspaniały (1827), będącego odpowiedzią na Pismo na Sybir A.S. Puszkina, poematu hist. Wasilko (1829-30); powstaniu listopadowemu w Polsce poświęcił wiersz Jak martwi, w grobach nieruchomo śpiący (1931); przekt. pol. w Antologii poetów dekabrystów (1952). ODOJEWSKI WŁADIMIR F., książę (1803-69), roś. pisarz, filozof i muzykolog; jeden z założycieli i ideolog towarzystwa tzw. lubomudrów (1823-25), ośr. antyoświec. filozofii romant., opartej na wzorach niem. (F.W.J. Schelling); w twórczości dwa nurty: filoz. (cykl noweli-styczny Russkije noczi 1844, bajki filoz. z ele- mentami groteski Piostryje skazki s krasnym siewcom... 1833, opowieści fantastyczno-filoz. zabarwione mistycyzmem, m.in. Kosmorama 1840) i spot.-obyczajowy, z akcentami satyry (cykl opowieści Domasznije razgowory 1844, który zawiera m.in. tzw. opowieści salonowe Kniażna Mimi 1834 i Kniażna Zizi 1839 oraz Skazki l powiesił dla diet/ej dieduszki Erinieja 1838); teoretyk i krytyk muz.; pol. przekf. noweli Szyderstwo nieboszczyka (wyd. 1834), w Antologii dawnej noweli rosyjskiej (1978). 403 Ut ÓE KENZABURO (ur. 1935), prozaik jap.; moralista, tworzący pod wpływem filoz. i lit. nurtu franc. egzystencjalizmu (J.P. Sartre, A. Ca-mus); porusza problem moralnej odpowiedzialności za drugiego człowieka i za ludzkość; uznany za czołowego wyraziciela postaw pokolenia dojrzewającego w czasie wojny w Korei (1950-53); m.in. powieści Sprawa osobista (1964, wyd. pol. 1974), Futbol ery Manen (1967, wyd. pol. 1979), Pinchirana--chosho (1976), Dójidai-gemu (1979), zbiory opowiadań m.in. "Rein-tsurii" - o kiku on-natachi (1982), ponadto zbiory esejów; 1994 otrzymał Nagrodę Nobla. OEHLENSCHLAGER [alenszle^] ADAM GOT-TLOB (1779-1850), duń. poeta i dramatopisarz; gł. przedstawiciel romantyzmu skand.; czerpał tematy z mitologii skand., interpretowanej w duchu niem. filozofii romant. (poet. wersja sag Nordens guder 1819), z historii i lud. poezji Danii; poematy (m.in. dram. fantazja Aladdin— wg wątku baśni z Tysiąca i jednej nocy—w zbiorze poezji z 1805; trylogia poet. Helge 1814), tragedie (m.in. Hakon jari 1807, Śmierć Baldera 1808, pol. przekł. fragmentów w "Wizerunkach i Roztrząsaniach Naukowych" 1835, Corregio 1808, w języku niem., przekład pol. w "Bibliotece Warszawskiej" 1855). 0'FAOLAIN [ofo:lajn] SEAN (1900-91), pisarz irl.; uczestnik walk niepodl. w szeregach Irl. Armii Republ.; autor opowiadań (m.in. tomy Midsummer Nighf Madness 1932, Stor/es 1958) i powieści (A Nest of Simple Folk 1933), poruszających problemy życia społ. i obyczajowego współcz. Irlandii; szkice biogr. o bohaterach nar., eseje socjol. i lit. (tom A Vani-shing Hero 1956). 0'FLAHERTY [oflęheti] LIAM (1897-1984), pisarz irl.; walczył o niepodległość Irlandii, m.in. w Irl. Armii Republ. 1922; naturalist. obraz rodzącej agresję nędzy wiejskiego i miejskiego proletariatu Irlandii wiąże się w utworach 0'F. z poet. symboliką; powieści The informer (1925), The Puritan (1931), Famine (1937), Insurrection (1950); autobiografia Shame tnę Dei///(1934). OGARIOW NikOŁAJ P. (1813-77), roś. poeta, publicysta i działacz polit.; kilkakrotnie aresztowany za propagowanie idei dekabrystow^ skich; od 1856 na emigracji w Londynie i Genewie, gdzie wraz z A.A. Hercenem wydawał czasopismo "Kołokoł" (1856-67), kolportowane nielegalnie w Rosji; 1862 brał udział w rokowaniach ,,czerwonych" przed wybuchem powstania styczniowego; we wczesnym okresie twórczości uprawiał romant. lirykę filoz., w której dominowały nastroje samotności, zwątpienia i cierpiętnictwa (nie ukończony poemat Jumor, cz. 1-2, Londyn 1857, cz. 3, Genewa 1868, wyd. całości 1956), później tzw. poezję obywatelską o silnych akcentach społ. i wolnościowych (wiersze stylizowane na pieśni lud., parnflety, epigramaty); pisał także prace historycznolit., gł. o poezji dekabrys-towskiej, oraz artykuły publicyst., propagujące koncepcje socjalizmu utopijnego; występował jako rzecznik niepodległości Polski; był ponadto pianistą i kompozytorem; pol. przekł. wierszy O. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (^9^). 0'GRADY [ogręidi] STANDISH JAMES (1846-1928), irl. pisarz, folklorysta i historyk; prekursor ruchu odrodzenia celt., którego przedstawiciele, nawiązując do średniow. irl. tradycji kult., dążyli do pogłębienia świadomości nar. Irlandczyków i ożywienia umysłowego kraju; autor kilku obszernych dzieł poświęconych dziejom Irlandii (m.in. History of Ireland, t. 1-2 1878-80) oraz hist. powieści (m.in. The Flight ofthe Eagle 1897) i opowiadań (tom The Bóg of Stars 1893). 0'HARA [oha:re] FRANK (1926-66), amer. poeta i krytyk sztuki; od 1960 kustosz Museum of Modern Art w Nowym Jorku; centr. postać tamtejszego środowiska artyst.; liryka osobista i refleksyjna o tematyce wielkomiejskiej, wyrażająca radość życia (zbiory wierszy A City Winter 1952, Meditafions in an Emergency 1957, Lunch Poems 1964, Collected Poems 1971; pol. wybór Twoja pojedynczość 1987); sztuki teatr., m.in. dla The Living Theatre, eseje kryt. (Standing St/ll and Walking in New York 1975, Art Chronicles 1954-1966 1975). 0'HARA [oha:re] JOHN (1905-70), amer. pisarz i dziennikarz; ironiczny obserwator grup społ. i ludzi marginesu ustabilizowanego społeczeństwa; zbiory nowel (Syn doktora 1935, wyd. pol. 1967, Czekając na zimę 1966, wyd. pol. 1973), powieści (Spotkanie w Samarze 1934, wyd. pol. 1936), niekiedy o charakterze melo-dram. i sensacyjnym. 0KLAND EINAR (ur. 1940), pisarz norw.; jeden z założycieli awangard, grupy lit. Profil; w nowelach łączył analizę psychol. z elementami baśniowości i fantastyki (zbiory: Mandragora 1966 i Svart i det grene 1967), wprowadzał eksperymenty formalne, m.in. kolaż (zbiór Amator-album. Lyrisk landskapsroman med figurer 1969); także dramaty. 404 OLS OKUDŻAWA BUŁAT Sz. (ur. 1924), roś. pisarz i piosenkarz, pochodzenia gruz.-orm.; kompozytor i autor popularnych ballad, pieśni lirycznych i satyr, (pol. wybory: Poezje wybrane 1967, Wiersze i ballady1974); powieści wojenne (Jeszcze pożyjesz 1961, wyd. pol. 1962), hist. (Nieszczęsny Awrosimow 1969, wyd. pol. 1971), o dekabryście P. Pestelu, i groteskowa Mersi, czyli Przypadki Szypowa (1971, wyd. pol. 1974), o L.N. Tołstoju; utwory dla dzieci i młodzieży (opowiadania fantastyczne Kieszonkowe przygody 1971, wyd. pol. 1974); ponadto pol. wybór opowiadań Dziewczyna moich marzeń (1993). OLAUS PETRI, zlatynizowana forma imienia Olof Petersson (1493-1552), szwedz. reformator rel., pisarz i polityk; od 1524 kaznodzieja katedry w Sztokholmie, głosił poglądy M. Lutra; 1531-33 kanclerz Szwecji; współautor przekładu Nowego Testamentu (1526, data uważana za narodziny nowoż. języka szwedz.); autor wartościowej kroniki Svenska kronika (ok. 1530), dramatów (Tobiae Commedia 1550), kazań, komentarzy do Biblii-, wywarł duży wpływ na upowszechnienie idei reformacji oraz tworzenie podstaw szwedz. języka literackiego. Pierwowzór bohatera dramatu A. Strindberga Mistrz Olof. OLBRACHT IYAN, właśc. Kamil Zeman (1882-1952), pisarz czes.; działacz komunist.; 1920 -29 współred. komunist. dziennika "Rude pravo"; wczesne utwory o tematyce psychol., m.in. opowiadania z tomu O złych samotanch (1913); powieściowa realizacja założeń sztuki proletariackiej Anna proletariuszka (1928, wyd. pol. 1948); tematycznie związana z Rusią Zakarpacką powieść o wątkach baśniowych i realist. Mikoła Szuhaj, zbójnik (1933, wyd. pol. 1949) i opowiadania ukazujące życie zamkniętej społeczności żyd. O smutnych oczach Hany Karadżiczowej (1937, wyd. pol. 1960); artykuły z zakresu socjologii, historii i kultury. OLDHAM [o"ldam] JOHN (1653-83), poeta ang.; tłumacz utworów klasyków tac. i N. Boi-leau; autor ód pindarycznych i satyr wzorowanych na Juwenalisie, w których atakował sfery rządzące (A Satire against Virtue 1679) i jezuitów (Satires upon the Jesuits 1681). OLESZA JURIJ K. (1899-1960), pisarz roś., pochodzenia pol.; posługując się stylem symbol.- impresjonist. odzwierciedlał przeżycia i konflikty inteligencji w obliczu przemian porewol.; opowiadania, polifoniczna powieść Zawiść (1927, wyd. pol. 1959, adaptacja sceniczna 1929), dramat Spisok błagodiejanij (1931), humorystyczna baśń Trzech grubasów (1928, wyd. pol. 1970, pol. adaptacja sceniczna 1966); tom esejów i wspomnień Co dzień choć kilka słów (1961, wyd. pol. 1967); pol. wybór prozy Pestka wiśni (1984). OLICKI LEJB (1894-1975), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził w Wołynia, mieszkał w Warszawie i ZSRR (podczas II wojny świat.), od 1954 w Izraelu; autor popularnych baśni (Zogf di welt a moszt 1956), naturalist. utworów prozatorskich; tłumacz poezji hebr. i roś.; pol. przekł. wierszy w antologiach poezji żyd. (1880, 1983). OLIJNYK BORYS (ur. 1935), poeta ukr.; uprawia lirykę spot. (zbiór Bjut' u kryciu kowali 1962), intymną i refleksyjno-filoz., w której podejmuje problemy etyczne (m.in. zbiory Na liniji tyszi 1972, Sto/u na zemli 1973, Zaktynannia woh-nyku 1978), pisze również wiersze o charakterze polit.-propagandowym; autor szkiców publicyst. Planeta poezija (1983); pol. przekł. wierszy O. w Antologii poezji ukraińskiej (1977). OLIPHANT [olyfant] MARGARET (1828-97), pisarka szkoc.; autorka licznych powieści, często z życia rodzinnej Szkocji, m.in. cyklu Chro-nicles of Carlingford (1863-76), zawierającego jej najlepsze utwory — Salem Chapel (1863) i Miss Majoribanks (1866); opowiadania, biografie, także Autobiography (1899). OLMO LAURO (1925-94), dramatopisarz hiszp.; w sztukach, o wyraźnych tendencjach społ., ukazuje życie i problemy proletariatu madryckiego, m.in. La camisa (1962), La pechuga de la sardina (1964), Historia de u n pechicidio (1974); ponadto powieści i opowiadania (zbiór Gol fas de bien 1968). OLOF PETERSSON -> Olaus Petri. OLSON [o"lsen] CHARLES (1910-70), amer. poeta i krytyk lit.; 1951-56 rektor w Black Mountain College w Karolinie PFI,, wspót-wydawca czasopisma "Black Mountain Re-view", wokół którego uformował się jeden z gł. nurtów współcz. liryki amer.; głosił i realizował koncepcję poezji "otwartej", będącej spontaniczną projekcją osobowości (tzw. pro-jektywizmu) — programowy szkic lit. Projectwe Yerse (1959); cykl wierszy i poematów The Maximus Poems (1953-75). OLSSON HAGAR (1893-1978), fiń.-szwedz. pisarka i krytyk lit.; propagowała w literaturze 405 OLE fiń. eur. modernizm (zbiór esejów Nygeneration 1925); traktowała literaturę jako swoiste miste- rium, w którym, przeciwstawiając się indywidualizmowi, poszukiwała pełnej samorealizacji i drogi do drugiego człowieka; w badaniach lit. reprezentowała antyintelektualizm; powieści: ekspresjonist. Mr Jeremias sóker en illusion (1926), psychol. Chitambo (1933), poet. idylla Trasnidaren och dóden (1940); także nowele: KinesiskutflyktC\949}, Hemkomst (1961); dramaty: S.O.S. (1928), flot/aren ochjungfru (1944). OLEŚ OLEKSANDR, właśc. O. Kandyba (1878-1944), ukr. poeta i dramatopisarz; twórczość poet. pod wpływem symbolizmu; zbiory wierszy, m.in, Z żurboju radist' obniałaś (1907), Poeziji (1909) i etiudy dram. Po dorozi w kazku (1914); dramaty symbolistyczne (m.in. Tychy] weczir'\9'\2}; od 1919 na emigracji w Wiedniu i Czechosłowacji, gdzie ogłosił m.in. zbiory wierszy satyr. (Perezwa 1921) i lirycznych (Komu powiriu peczal moju 1931); przekł. poezji europejskiej. Ot-ONHO, jakucki epos lud.; jego początki sięgają VIII-IX w., ukształtowany ostatecznie przed XVIIw.; obejmuje dużą liczbę bliskich tematycznie i stylistycznie podań, składających się z 10-15 tyś. wierszy; ukazuje zwycięskie walki z potworami; był recytowany przez tzw. ołonhosutów bez akompaniamentu muz., monologi śpiewano. OMAR CHAJJAM (10217-1122), pers. poeta, matematyk, astronom i filozof; sceptyk i wolnomyśliciel o rozległej wiedzy; prace nauk. pisał w języku arab., w języku pers. — słynne rubajjaty (czterowiersze) oraz eseje; jeden z reformatorów kalendarza muzułm., kompilator tablic astr., autor traktatów mat.; twórczość O.Ch., wyrażająca protest przeciw tendencjom dogmatycznym islamu i ortodoksji muzułm., spowodowała prześladowanie autora w Iranie; zachowała się tylko część dorobku literackiego O.Ch., którą Europa poznała w parafrazie E. Fitzgeralda (1859); pol. zbiory: Omar Chayyam, Rubayyaty (1911 i 1921), Czterowiersze Omara Chajjama (1921), Wybrane czterowiersze Omara Chajjama (1933), Rubajaty (\Q69) oraz przekł. w zbiorze Dywan perski (1977). OMAR IBN ABU RĄBIĄ Rąbią. Umar ibn Abu OMAR IBN AL-FARID ->• Umar Ibn al-Farid. ÓMER SEYFETTiN (1884-1920), tur. pisarz i krytyk lit.; twórca tur. nowelistyki, współpracownik czasopisma "Genc Kalemler", walczył o czystość języka lit. i o powrót do prostoty języka; autor ok. 114 nowel (t. 1-10 1940-56) wprowadzających do prozy tur. akcenty społ. (krytyka ciemnoty i zacofania) oraz nową tematykę: legendy i baśnie lud., wspomnienia z dzieciństwa, historię dawną i nowszą; pol. przekł. nowel w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1953, 1955, 1961. OMRE [umrę] ARTHUR (1887-1967), prozaik norw.; w powieściach tworzonych pod wpływem pisarzy amer, psychologicznie pogłębionych, opisywał postaci z marginesu społ. zwracając uwagę na determinację środowiskową; Smuglere (1935), Ucieczka (1936, wyd. pol. 1961); nowele, m.in. zbiór Det hender ibiand (1941), Den rode silkekjolen (1966). ONOAATJE MICHAEL (ur. 1943), pisarz ka-nad., tworzący w języku ang.; początkowo uprawiał poezję (m.in. pastisz poet. The Collected Works of Billy fhe Kid 1970, zbiór There's a Trick with a Knife l'm Leaving to Do 1979); sławę przyniosły mu powieści, w których kreśli surrealistyczny obraz współcz. świata, m.in. Coming Through Slaughter (1976), autobiogr. Running in the Famiły (1982), In the Skin of a Lion (1987) — epopeja z życia Toronto w latach 20. i 30. XX w., Angielski pacjent (1992, wyd. pol. 1991), ukazująca dzieje tajemniczego pacjenta ang. szpitala polowego. ONDREJOV L'uoo, wtaśc. L'. Mistrik (1901-62), pisarz słowac.; przedstawiciel nurtu prozy liryzowanej, której twórcy poszukiwali moralnych i ideowych wartości w środowisku wiejskim, zwracając się ku wewn. życiu człowieka i przyrodzie; w twórczości dokonał swoistej adaptacji lud. tradycji zbójnickiej; trylogia powieściowa SInko yystupilo nad hory, składająca się z: Młodość zbójnika (1936, wyd. pol. 1963), Jergus Lapin (1939), Na żerni su tvoje hyiezdy (1950); wiersze modernist.; baś-niowo-awanturnicze opowieści dla dzieci. 0'NEILL [onj:l] EUGENE (1888-1953), dramatopisarz amer.; twórca współcz. dramatu amer., swą bogatą twórczością (ok. 100 utworów) zainicjował jego gł. nurty: realizm i naturalizm (Cesarz Jones 1920, Włochata małpa 1922 — utrzymany w konwencji ekspresjonizmu, Pożądanie w cieniu wiązów 1924, Wszystkie Boże dziatki są skrzydlate 1924), psychologizm (Wielki Bóg Brown 1926, / śmiał się Łazarz 1927), symbolizm i alegoryzm oparty na tra-westacji wątków mitol. (Żałoba przystoi Elek-trze 1931). Nawiązywał do eur. dramatu mo- 406 ORD dernist. (gł. do A. Strindberga) i doświadczeń prozy awangard., stosując technikę monologu wewn.; podejmował problemy społ. i psy-chol.-moralne, interpretując je w kategoriach egzystencjalnego tragizmu, zwt. u schyłku twórczości (Przyjdzie na pewno 1946, auto-biogr. Zmierzch długiego dnia 1940, wyd. 1956); pol. wybór Teatr (1973); 1936 otrzymał Nagrodę Nobla. M. FILIPOWICZ-FINDLAY Eugene 0'Neill, Warszawa 1975. ONETTI JUAN CARLOS (1909-94), pisarz urugwajski; wykazujące wpływy prozy W. Faulk-nera, pesymistyczne, pełne goryczy opowiadania, m.in. Pożegnania (1954, wyd. pol. 1974) oraz powieści, m.in. Krótkie życie (1950, wyd. pol. 1979 — należąca do tzw. cyklu o straconym pokoleniu lat 40.), Martwy port (1961, wyd. pol. 1975), Kolekcjoner (1964, wyd. pol. 1976 — opowieść o fikcyjnym miasteczku, tworząca ąlegor. obraz Argentyny i Urugwaju). ÓOKA SHÓHEI (ur. 1909), jap. powieściopisarz i krytyk lit.; w swej twórczości nawiązuje do neorealizmu i neoimpresjonizmu w literaturze jap., są w niej także widoczne wpływy pisarzy franc. (Stendhal, A. Gide); tematem powieści O. są moralne i fizyczne cierpienia człowieka uwikłanego w wydarzenia wojenne, a także istotne problemy powojennego społeczeństwa, podejmuje też zagadnienia sprzeczności zachodzących między jednostką a społeczeństwem; prace eseistyczne, poświęcone zwł. twórczości Stendhala; gł. powieści: Fu/yo/c/'(1946), Ognie polne (1951, wyd. pol. 1959), Reite- senki (1971), Jiken (1977). OPATOSZU JOSEF, wtaśc. Opatowski Josef Melr (1886-1954), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z okolic Mławy, od 1907 w Nowym Jorku; członek grupy lit. Jung jidysz, w której skład wchodzili gł. pisarze pochodzący z Polski; autor realist. powieści, zawierających także elementy naturalizmu; w utworach hist. opisywał życie Żydów w Polsce, m.in.: Romans koniokrada (1921, wyd. pol. 1928), trylogia W lasach polskich (1921, wyd. pol. 1923), oraz Alejn (1919); Żydom w Niemczech poświęcił Dzień w Regensburgu (1933, wyd. pol. 1935); ostatnie powieści O.: RabiAkira (1948) i Bar kochba (1955) opisują "ostatnie powstanie" w Judei. OPITZ [o:pyc] MARTIN (1597-1639), niem. poeta i teoretyk literatury; 1637 mianowany historiografem Władysława IV Wazy; w opartej na poglądach teoretyków staroż. i renes. poetyce (Buch von der deutschen Poeterei 1624) sformułował program odnowienia poezji niem.; rzecznik jednolitego języka nar., wprowadził do niem. poezji barok, środki wyrazu (kunsztowną metaforyczność), głosił tezę o dydaktyczno- moralnej funkcji poezji (poemat Trostgedichte in Widerwartigkeit des Krieges 1633); w poezji stosował formy sonetu, ody pindarycznej, pieśni (Teutsche Poemata 1624), autor pierwszej niem. idylli pasterskiej (Schafferei von der Nymphen Hercyn/e 1630), dramatu bibl. Judith (1625), inspirowanego Starym Testamentem, libretta do pierwszej niem. opery Daphne (1627); także przekłady psalmów. OPOWIEŚĆ O PAŃSTWACH, chin. traktat hist.-polit. z IV w. p.n.e.; barwny opis wydarzeń w licznych księstwach, na które Chiny były wówczas rozbite; uznawany przez niektórych badaczy za pierwszą chin. powieść historyczną. OPOWIEŚCI ZNAD BRZEGÓW RZEK, jedna z najpoczytniejszych chin. powieści hist.-przy-godowych, przypisywana Shi Naianowi (XIII w.) i Luo Guanzhongowi (1330-1400); utwór osnuty na tle powstania chłopskiego w pocz. XII w.; skrócony przekt. pol. 1952. OPPIAN Z APAMEI (1 pół. III w.), poeta gr., pochodzący z Syrii; autor dydaktycznego poematu heksametrycznego Kynegetika (4 księgi) opisującego dzieje i metody łowów. ORBELIANI SULCHAN SABA (1658-1725), gruz. pisarz i polityk; wszechstronnie wykształcony, wychowawca króla Wachtanga VI, krzewiciel idei eur. oświecenia; autor pierwszego słownika języka gruz., dziennika podróży po Europie, zbioru bajek, anegdot, paraboli, opowiadań: O mądrości rzeczy zmyślonych (wyd. pol. 1954); wyd. przekt. na język gruz. arabskiego zbioru bajek Kaliia i Dimna. ORCZY EMMUSkA, baronowa (1865-1947), pisarka ang., pochodzenia węg.; zyskała sławę jako autorka romansu hist. z czasów Wielkiej Rewolucji Franc. 1789 Szkarłatny kwiat (1905, 1 wyd. pol. pt. Liga biedrzeńca 1913, kolejne wyd. 1928, 1992); mniejszym powodzeniem cieszyły się powieści będące jego kontynuacją / Will Repay (1906), The Elusiye Pimpernel (1908); ponadto, m.in. Eldorado (1913, wyd. pol. 1929), Błękitne oczy (1928, wyd. pol. 1933), Manwsa (1930, wyd. pol. 1933); również powieści kryminalne. ORDUBADY MAMED SAID, właśc. Mamed Ga-dzi-agaogły (1872-1950), pisarz azerb.; w po- 407 ORF ezji O. krytyka niewiedzy i fanatyzmu przeplata się z idealizacją przeszłości świata islamskiego; O. zapoczątkował w literaturze azerb. realist. powieść hist. (Dumanły Tabriz 1933-48); pisał także dramaty i libretta operowe. ORFELIN ZAHARIJE (1726-85), pisarz serb.; jeden z prekursorów nowocz. literatury serb., przedstawiciel tzw. szkoły rus.-słow., której twórcy posługiwali się sztucznym językiem, stworzonym pod wpływem literatury i nauczycieli z Rosji, stanowiącym mieszaninę rus. redakcji języka cerkiewno-słow. i serb.; założyciel 1768 pierwszego czasopisma potudnio-wosłow. "Slaveno-serbskij magazin"; autor utworów dydaktycznych, teol. i hist., m.in. obszernej monografii popularnonauk. Zitije Petra Yelikago (1772); także poezje, np. Piać Serbiji (1763), Melodija k prolećju (1765). ORHAN KEMAL właśc. Mehmet Raęit Ogutęi (1914-70), pisarz tur.; przedstawiciel realizmu; tematy czerpał z osobistych doświadczeń, osadzając życie szarego człowieka w rzetelnie udokumentowanych realiach; autor zbioru opowiadań (przekł. pol. "Przegląd Orientalis-tyczny" 1954,1958,1967,1971 oraz w antologii opowiadań tur. Rajski statek 1976) i wielu powieści, m.in. autobiogr. Baba evi (1949). ORHAN VELI KANIK -r Kanik Orhan Veli. ORIESZYN PIOTR W. (1887-1938), poeta roś.; przedstawiciel tzw. nurtu wiejskiego; w liryce nawiązywał m.in. do tradycji poet. N.A. Nie- krasowa; zbiory wierszy i poematów, m.in. Zariewo, Krasnaja Ruś'(oba 1918); pol. przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979); 1937 aresztowany, zmarł w więzieniu. 0RJAS/ETER [oriasęter] TORĘ (1886-1968), norw. poeta, prozaik i dramatopisarz; twórczość o charakterze autobiogr., opisująca życie chłopskiego syna, jego wewn. rozterki w zetknięciu z eur. cywilizacją i kulturą; w swoim gł. dziele, epicko-lirycznej trylogii: Gudbrand Langleite (1913), Brumillon (1920), Skuggen (1927), zawarł na poły symbol, obraz wsi norw.; w późniejszych utworach 0. przeciwstawiał trwodze wojennej wiarę w pozytywne siły natury ludzkiej (ekspresjonist. dramat Den lange bryllupsrei-sa 1949, zbiór póet. Livsens trę 1945); także poezje: Elvesong (1932), Klarhaust (1963), dzienniki z podróży. ÓRKENY [orkeni] ISTVAN (1912-79), węg. prozaik i dramatopisarz; podczas II wojny świat. walczył w szeregach armii węg. na froncie wsch., do 1947 w niewoli; utwory utrzymane gł. w konwencji groteski i teatru absurdu, poświęcone m.in. analizie mechanizmu działania tyranii; popularne miniatury prozatorskie (zbiór Egyperces novellak 1968), opowiadania (pol. wybór Zabawa w koty i inne opowiadania 1973), powieści (Wystawa róż 1977, wyd. pol. 1982), dramaty (Rodzina Tótów 1967, wyst. pol. 1968 pt. Strażak Tót; Zabawa w koty 1970, wyst. pol. 1973). ORMESSON [~są] JEAN D' (ur. 1925), pisarz franc.; 1973-77 red. nacz. dziennika "Le Figa-ro"; powieści, m.in. Przegrana miłość (1960, wyd. pol. 1979), głośna Chwała Cesarstwa (1971, wyd. pol. 1975) — poświęcona dziejom nie istniejącego państwa, nosząca cechy erudycyjnego dzieła hist., My, z łaski Boga (1974, wyd. pol. 1995) — barwnie opisane dzieje własnego rodu, oraz oparta na mitycznym wątku Historia Żyda Wiecznego Tułacza (1991, wyd. pol. 1994); eseje. 0RNSBO JESS (ur. 1932), poeta duń.; jeden z gł. odnowicieli języka współcz. poezji duń., wprowadził do niej specyficzne formy językowe, np. terminologię med.; stosuje technikę demontażu tradycyjnych form poet., antytezy i przypadkowych skojarzeń, osiągając zamierzony efekt paradoksu; zbiory poet. Myter (1964), Digte uden arbejde (1977), Bern (1980), Personer (1982); przekłady m.in. z literatury pol. (utworów W. Gombrowicza, B. Schulza); dramaty. ORPAZ-AWERBUCH ICCHAK (ur. 1923), prozaik żyd., tworzący w języku hebr.; pochodzi z Rosji, od 1938 w Palestynie; służył wiele lat jako oficer w armii izrael.; jego twórczość reprezentuje nurt egzystencjalny i surrealistyczny w literaturze hebr.; opisuje losy i przeżycia psychol. bohaterów, związane z wydarzeniami wojny izrael.-palest.; m.in. powieści: Mot Lisanda (1964), Masa Daniel (1969), Rehow hatomożera (1979). ORS Y ROYIRA [o. i rrobira] EUGENIO D', pseud. Xenius (1882-1954), kataloński pisarz, filozof, krytyk sztuki; pisał też w językach hiszp. i franc.; jeden z przywódców kataloń-skiego ruchu umysłowego lat 1920-30, zbliżony w poglądach do J. Ortegi y Gasseta, teoretyk i interpretator nurtu zw. nowecentyz-mem, dążącego do europeizacji kultury Hiszpanii; autor alegor. powieści (La ben plantada 1911) oraz krótkich komentarzy do aktualnych wydarzeń spot. i kult. Glossari (ogłaszane od 1906, od 1920 w języku hiszp.), a także rozpraw z historii sztuki (Poussin y El Greco 1922, Lo barroco 1936). 408 1.0'Neill, karykatura. 2. Fragment tkaniny perskiej, ilustracja do rubajjatów Omara Chajjama (wyd. z 1969 r.). ORT ORTEGA Y GASSET [o. i gasset] JOSE (1883-1955), hiszp. filozof i eseista;'1936-45 na emigracji; przywódca ruchu umysłowego w Hiszpanii w latach 1920-30, zwolennik tzw. filozofii życia; w sporze o problem narodowy (Espana invertebrada 1921) przeciwnik M. de Unamuno i tzw. pokolenia 1898, dążył do zeuropeizowania i uwspółcześnienia kultury hiszpańskiej (1923 założył pismo "Revista de Occidente"; w Meditaciones del Ouijote 1914 przedstawił nowe spojrzenie na twórczość M. de Ceryantesa, realizm i powieść); analizował zjawiska kultury XX w. (Dehumanizacja sztuki 1925), głosząc tezę o jej upadku, spowodowanym zanikiem elity umysłowej i panowaniem mentalności masowej (Bunt mas 1929); poi. wybory: Dehumanizacja sztuki i inne eseje (1980), Bunt mas i inne pisma socjologiczne (1982), Szkice o m/tosc/(1989), Po co wracamy do filozofii (1992), Velazquez i Goya (1993). E. GÓRSKI Jose Ortega y Gasset i kryzys ideologii hiszpańskie/, Wrocław 1982. ORTEN Jiffl, właśc. J. Ohrenstein (1919-41), poeta czes.; w liryce zebranej m.in. w tomach Citanka jaro (1939), Cesta k mrazu (1940) i Jeremiaśuy piać (1941) wyrażał uczucie alienacji jednostki bezradnej wobec absurdu świata i wojny; dziennik poet. (1958). ORTON [o:rtn] JOE, właśc. John Kingsley (1933-67), ang. dramatopisarz i aktor; w swych utworach łączył nienaganny w formie dialog z nieoczekiwanie brutalną akcją, parodiował też konwencjonalne gatunki lit., takie jak farsa lub powieść kryminalna (The Ruffian on the Sta/r 1964, Entertaining Mr. S/oa/?e1964, ŁooM966, The Erpingham Camp 1967, What the Butler Są w 1969). 0RUM POUL (ur. 1919), pisarz duń.; utwory utrzymane w konwencji powieści kryminalnych, pogłębione psychologicznie, opisują społeczeństwo prowincji (Natleń i ventesalen 1962, Ukendt offer 1967, Efterforskningen 1986); opowiadania (pol. wybór w antologii Anegdoty losu 1976). ORWELL [o^el] GEORGE, wtaśc. Eric Arthur Blair (1903-50), ang. powieściopisarz i publicysta; po rezygnacji ze służby (1922-27) w bryt. policji imperialnej w Birmie podjął działalność pisarską w Paryżu i Londynie (zbeletryzowany reportaż Na dnie w Paryżu i Londynie 1933, wyd. pol. 1992; powieści satyr.-spot. Córka proboszcza 1935, wyd. pol. 1992 i Wiwat aspidistra 1936, wyd. pol. 1985 oraz dokument o bezrobociu i nędzy proletariatu The Road to Wigan Pier 1937). Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii po stronie republikanów (reportaż lit. W hołdzie Katalonii 1939, wyd. pol. 1985 poza cenzurą). W czasie II wojny świat, korespondent BBC; te doświadczenia uczyniły z O. pisarza polit. o przekonaniach demokr.-socjalist., przeciwnika wszelkiego totalitaryzmu; wielkie uznanie zdobył jako publicysta (The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius 1941) i eseista (Inside the Whale 1940, Shooting an Elephant 1950, wyd. pol., m.in. Eseje Londyn 1985 i Ślepy by spostrzegł 1981, poza cenzurą); największą sławę przyniosły mu polit. powieści satyr.--groteskowe Folwark zwierzęcy (1945, wyd. pol. Londyn 1947, wyd. krajowe poza cenzurą 1979) oraz Rok 1984 (1945, wyd. pol. Paryż 1953, wyd. krajowe poza cenzurą 1980); celność satyry, zjadliwość, a zarazem finezja stylu oraz głębia ironii stawiają go obok najsłynniejszego satyryka Anglii, J. Swifta. ORYGENES, Origenes (ok. 185-ok. 254), wcze-snochrześc. teolog i filozof gr.; uważany za najwybitniejszego teologa Kościoła gr.; znajdował się pod wpływem neoplatonizmu; autor dzieł z dziedziny biblistyki, najważniejsze dotyczą krytyki tekstu i egzegezy (m.in. Hexapla, będąca kryt. opracowaniem tekstu Starego Testamentu, Komentarz do Ewangelii św. Jana, wyd. pol. 1981, Homilie o Ewangelii św. Łukasza, wyd. pol. 1986, Homilie o Księgach Liczb, Jozuego, Sędziów, wyd. pol. 1986); pisał także prace z dziedziny apologetyki Przeciw Celsusowi (wyd. pol. 1977), dogmatyki O zasadach chrześcijaństwa (wyd. pol. 1979), i ascetyki O modlitwie (wyd. pol. 1985). Zachowane pisma O. przetrwały przeważnie w tłum. lub przeróbkach łac.; poglądy O. wywołały kontrowersje teol., a następnie wpłynęły na wiele nurtów heterodoksalnych w chrześcijaństwie. OSBORNE [ozb^n] JOHN (ur. 1929), dramatopisarz ang.; rozgłos zdobył sztuką Miłość i gniew (1956, wyd. pol. 1957), która stała się programowym utworem grupy pisarzy zw. młodymi gniewnymi, dokumentem pokolenia zawiedzionej inteligencji w świecie mieszczańskiej stagnacji; w twórczości ukazuje w różnych przekrojach środowiskowych kryzys struktur społ. i obyczajowo-moralnych, psychol. dramat braku porozumienia i świadomości pustki wewn. (The Entertainer 1957, Luther 1961, Nie do obrony 1964, wyst. pol. 1966); sztuki późniejsze (West ofSuez 1971, A Sense o f Detachment 1972, Watch It Come Down 1976) są zjadliwymi, pełnymi inwektyw atakami na społeczeństwo. 410 OTE OSMANIS JAZEPS (ur. 1932), łot. tłumacz i poeta; przełożył m.in. Pana Tadeusza A. Mickiewicza, poezje J. Słowackiego, M. Konop-nickiej, L. Staffa, J. Tuwima, W. Broniewskiego, dramaty J. Iwaszkiewicza, prozę A. Fiedlera; oprać, antologię pol. wierszy dla dzieci (1958); autor zbiorów poezji (m.in. Piesnidzis zars 1972, z motywami pol.), artykułów krytycznolit. oraz historii łot. literatury dziecięcej (1979). OSORGIN MICHAIL A, wtaśc. M.A. ll|in (1878-1941), pisarz roś.; od 1922 na emigracji w Paryżu; w swej twórczości nawiązuje do tradycji I.A. Gonczarowa, I.S. Turgieniewa, L.N. Tołstoja; rozgłos zyskał dzięki powieści Siwcew Wrażek (Paryż 1928), poświęconej wydarzeniom rewol.; proza autobiogr. (Pis'ma o nieznaczitielnorn 1940—42, Nowy Jork 1952); wspomnienia (Wriemiena. Wospominanija, Paryż 1955), publicystyka. OSTAIJEN [osta:'a] PAUL VAN (1896-1928), poeta belg., tworzący w języku niderl.; inicjator awangard, kierunków w poezji (lam. (ekspres-jonizmu, dadaizmu, surrealizmu); liryka eks- perymentalna, m.in. zbiory Het sienjaal (1918), Bezette stad (1921); eseje z zakresu teorii literatury. ÓSTERLING [~lin] ANDERS (1884-1981), szwedz. poeta, krytyk lit.; 1941-64 sekretarz Akad. Szwedz.; 1947-68 przewodn. komitetu lit. Nagród Nobla; autor estetyzujących wierszy (Idyllernas bok 1917), szkiców krytycznolit., przekładów poezji niem. i angielskiej. OSTROWSKI ALEKSANDR N. (1823-86), dra-matopisarz roś.; twórca nar. sceny roś., związany z Teatrem Małym w Moskwie; jeden z g3. przedstawicieli realist. dramatu roś. XIX w.; początkowo pod wpływem naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.) i W.G. Bielin-skiego (komedia Do wójta nie pójdziemy 1850, wyst. pol. 1952); w latach 50. związał się z czasopismem "Moskwitianin"; pod wpływem ideałów słowianofilskich napisał komedie Bied-nost' nie porok (1854), Nie tak żywi kak choczetsia (1855); później zbliżył się do kręgu rewol. demokratów; od 1856 ogłaszał swoje utwory w czasopismach, m.in. w "Sowriemien-niku" i od 1869 w "Otieczestwiennych zapiskach"; powstały wtedy różnorodne sztuki — gł. z życia kupców (dramat Burza 1859, wyst. pol. 1896); ponadto cykl sztuk hist., w których O. próbował stworzyć wzór współcz. bohatera, dram. poemat baśniowy oparty na wątkach lud. Snieguroczka (1872) oraz komedie satyr. o akcentach społ.- polit. i społ.-obyczajowych (/ koń się potknie 1868, wyst. pol. 1952, Las 1870, wyst. pol. 1896, Wilki i owce 1875, wyst. pol. 1947); twórczość swą O. zamknął cyklem tragedii poświęconych sytuacji spot. współcz. kobiety roś. (m.in. Niewinni winowajcy 1884, wyst. pol. 1949, Panna bez posagu 1879, wyd. pol. 1954); przekł. dzieł dramatopisarzy eur., m.in. Szekspira. W. LAKSZYN Aleksander Ostrowski, Warszawa 1989. OSTROWSKI NikOLAJ A. (1904-^36), pisarz roś.; aktywista Komsomotu; od 1928 sparaliżowany i ociemniały; stworzył powieść na motywach autobiogr., utrzymaną w konwencji socrealist., Jak hartowała się stal (t. 1-2 1932-34, pełne wyd. 1935, wyd. pol. Kijów 1941), której bohater stał się wzorem dla młodzieży komunist.; nie dokończona powieść Zrodzeni z burzy (1937, wyd. pol. 1949) poświęcona wojnie domowej na Ukrainie. OTĆENAŚEK JAN (1924-79), pisarz czes.; jeden z pierwszych zerwał ze schematyzmem w czes. literaturze lat powojennych (powieść produkcyjna Zwycięskim krokiem 1952, wyd. pol. 1954 i psychol. -obyczajowa Obćan Brych 1955); do przeżyć wojennych nawiązał w noweli Romeo, Julia i mrok (1958, wyd. pol. 1961); poruszał także problematykę młodzieżową, m.in. w opowiadaniu Kłuci z OreSi (1955); w powieści Gdy w raju pada! deszcz (1972, wyd. pol. 1974) ukazał losy młodego małżeństwa uciekającego na wieś od udręk cywilizacji. OTERO BLAS DE (1916-79), poeta hiszp.; początkowo liryka rel., w późniejszym okresie — głęboko zaangażowana w aktualne problemy społ. i polit. Hiszpanii, przepojona humanitaryzmem i poczuciem solidarności ze wspólnotą ludzką, jasna i prosta w wyrazie; gł. zbiory: Cantico espirituał (1942), Redoble de conciencia (1951), Ancia (1958), Que trata de Espana (1964), Mientras (1970); pol. wybór w antologii Z Hiszpanią w sercu (1978). OTERO LISANDRO (ur. 1932), pisarz kubański; uczestnik rewolucji kubańskiej; powieściowy cykl hist. przedstawiający społeczeństwo Kuby w latach poprzedzających wybuch rewolucji (t. 1 Sytuacja 1963, wyd. pol. 1976, t. 2 W po-dobnym mieście 1970, wyd. pok 1979); opowiadania i reportaże literackie. OTERO SILVA MIGUEL (1908-85), wenezuelski pisarz i publicysta; jego zaangażowanie w walkę z dyktatorskimi rządami J.V. Gómeza i M. Pereza Jimeneza znalazło wyraz w powieściach: Martwe domy (1955) i Nowe mias- 411 OTF teczko (1961, łączne wyd. pol. 1969), Śmierć Honor/a (1962, wyd. pol. 1977), Kiedy chcę płakać — nie plączę (1970, wyd. pol. 1974); ponadto poezje, eseje. OTFRIED VON WEISSENBURG [ptfri:t fon wa'senburk] (IX w.), pierwszy znany z imienia poeta niem., mnich alzacki; autor wzorowanej na rzym. epice rymowanej mesjady, opatrzonej komentarzem teol.- moralnym, znanej m.in. pt. Evangelienharmonie. OTWAY [pt"ej] THOMAS (1652-85), drama-topisarz ang. okresu restauracji; reprezentant klasycyzmu, autor licznych adaptacji, m.in. dzieł heroicznych, pisanych białym wierszem (The Orphan 1680, Venice Pre-served 1682). 0YERLAND [o:war~] ARNULF (1889-1968), poeta norw.; twórczość młodzieńcza pod wpływem neoromantyzmu; w czasie l wojny świat. zbliżył się do socjalizmu (zbiory poezji Bród og vin 1919, Hustavler 1929, Den rode front 1937); 1942-45 więziony w niem. obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen; liryka patriotyczna z czasów II wojny świat, zebrana w tomie Vi overlever alt (1945); także eseje o tematyce spot.-polit., dramaty i opowiadania. OWEN [o"yn] JOHN (ok. 1563-1622), poeta ang.; autor łac. epigramatów (Epigramata 1606-12, wyd. pol. 1772), które znalazły licznych naśladowców w eur. literaturze barok., zwł. w Niemczech, a także w Polsce (W. Kochowski). OWEN [o"yn] WILFRED (1893-1918), poeta ang.; autor cenionych liryków żołnierskich, ukazujących tragiczne oblicze wojny (Poems 1920, wyd. rozszerzone 1931, The Complete Poems and Fragments 1983); poległ na froncie we Francji. OWIDIUSZ, Publius Ovidius Naso (43 p.n.e- 17 lub 18 n.e.), jeden z największych poetów rzym.; związany z poet. kołem Me-sali; z młodzieńczego okresu twórczości O. pochodzą elegie o tematyce miłosnej Amo-res, zbiór fikcyjnych listów heroin mitol. do kochanków Heroidy (wyd. pol. 1986), poemat O kosmetyce twarzy kobiecej (wyd. pol. 1926), dowcipny poemat dydaktyczny Sztuka kochania (wyd. pol. 1922); następnie powstały dwa duże utwory ajtiologiczne: Fa- sti — zbiór mitów objaśniających kalendarz rzym. oraz Metamorfozy (wyd. pol. Przemiany, t. 1-3 1825-26; wybór 1969) — poet. wersja ujętych w heksametry mitów o powstaniu zwierząt, roślin i ciał niebieskich. Z nie wyjaśnionych przyczyn zesłany (w 8 r. n.e.) do Tomi(s) (ob. Konstanca) nad M. Czarnym przez ces. Oktawiana Augusta; tam powstały Trisfia i Epistulae ex Ponto — utwory pełne tęsknoty za Rzymem i próśb o umożliwienie powrotu; poeta zmarł na wygnaniu. O. doprowadził do doskonałości tac. język poet., który zachwyca mistrzostwem narracji, żywością i barwnością opisu, fantazją i poczuciem humoru; zyskał ogromną popularność u swoich współczesnych; jego utwory wywarły duży wpływ na poezję, muzykę (opera), sztuki piast, późniejszych epok; w Polsce przekł. już w XVI w., ostatnie tłum. A. Kamieńskiej, W. Markowskiej i A. Swiderkówny. S. STABRYŁA Owidiusz. Świat poetycki, Wrocław 1989. OWIECZKIN WALENTIN W, (1904-68), pisarz roś.; autor zbeletryzowanych reportaży krytycznie ukazujących życie kołchozów, opowiadań (wybory pol.: Na pewnym zebraniu 1954, Sprawa dnia powszedniego 1955) oraz sztuk teatralnych. OKENSTIERNA [yksenszę:'na] JOHAN GABRIEL, książę (1750-1818), szwedz. polityk, pisarz; od 1787 kanclerz nadworny, 1792-1801 marszałek król.; jeden z gł. przedstawicieli klasy-cyst. poezji epoki gustawiańskiej; epigramy, poezja filoz., inspirowana wzorcami antycznymi (Marcjalis, Wergiliusz, Owidiusz); Morgonen (1772), Skórdarne (1796). OYONO FERDINAND (ur. 1929), kameruński pisarz i dyplomata, tworzący w języku franc.; autor powieści obyczajowych o dużym ładunku humoru, satyry i groteski (Une vie de boy 1956, Le vieux negre et la medaille 1956, Chemin d'Europę 1960). OZ AMOS (ur. 1939), żyd. powieściopisarz, nowelista i eseista, tworzący w języku hebr.; symbol., poet. powieści O. odzwierciedlają napięcie i rozterki światopoglądowe, psychol. i pokoleniowe bohatera, na tle wspótcz. sytuacji w Izraelu; m.in. zbiory opowiadań: Arcot hatan (1965), Makom a/»e/-(1966), Mój Michał (1968, wyd. pol. 1992), Czarna skrzynka (1988, wyd. pol. 1994). M. POLO F.PREŚEREN B. PASTERNAK M. PROUST Q. PAPINI B. PEREZ GALDÓS F. PETRARCA L. PIRANDELLO A. PUSZKIN E.A. POE HAL PACZOWSKI WASYL (1878-1942), ukr. poeta i dramatopisarz; współzatożyciel modernist. ugrupowania lit. Mołoda Muza; wczesne wiersze były programową realizacją koncepcji "sztuki dla sztuki" (zbiory Rozsypani perły 1901, Na stoci nł/1907), w późniejszych utworach poet. (m.in. zbiór Ładi i Mareni... 1912) i dramatach hist. (Son ukrajinśkoji noczi 1903, Sfinks Jewropy 1914, Roman Wefykyj 1918), utrzymanych również w poetyce modernizmu, P. ukazywał wizję niezależnej Ukrainy; napisał także poemat epicki Zoloti worofa (1937,2 części); na jego dramaturgię znaczny wpływ wy- warł S. Wyspiański; ponadto prace historyczne. PADURA TYMKO, Tomasz Padurra (1801-71), poeta ukr.-pol.; uczestnik powstania listopadowego; wiersze liryczne, dumki, pieśni (z własną muzyką) — oparte na folklorze ukr., z motywami społ., pisane g3. w języku ukr., lecz alfabetem tac. (zbiory z przekładami na język pol.: Pisnia 1842, Ukrainky z nutoju 1844); tłumaczył poezje A. Mickiewicza. PAEGLE LEONS (1890-1926), łot. poeta i dramatopisarz; działacz rewol.; autor psychol. dramatów o tematyce spot. akcentujących romantyzm walki rewol.: Dievi un c/'A/eA-/'(1914), AugSSmceIśanas (1919), zbiorów liryki społ. Jaune vanagu sasaukSanas (1921), Karogi (1922), Cietumi nelrdz (1923); pisał także opowiadania i powieści (Izpostitie 1926); przekłady, m.in. utworów A.A. Błoka. PAGIS DAŃ (1930-86), żyd. poeta, tworzący w języku hebr.; badacz średniow. literatury hebr.; pochodził z Bukowiny, w czasie II wojny świat, w obozach niem., od 1947 w Palestynie; wczesne utwory P. powstały pod wpływem estetyki R.M. Riikego i z czasem wchłonęły elementy semantyczne i stylistyczne nowocz. poezji lat 50.; m.in. zbiory poezji: Szeon hacel (1959), Gilgul (WO). PAGNOL [panjol] MARCEL (1895-1974), franc. dramatopisarz, reżyser film. i scenarzysta; komedie, m.in. satyr, wodewil Pan Topaz (1928, wyst. pol. 1930), pełna humoru trylogia marsylska: Mariusz (1929, wyst. pol. 1933), Panny (1929, wyst. pol. 1933) i Cesar (1931); przesycone liryzmem wspomnienia: cz. 1 Mój dzielny tata (1957, wyd. pol. 1978), cz. 2 Królestwo mojej mamy (1957, wyd. pol. 1981), cz. 3 Le femps des secrets (1960), cz. 4 Le femps des amours (1977). PAISU CHILENDARSKI (1722-1773?), pisarz bułg., mnich w Monasterze Chilendarskim, a następnie Zografskim na górze Athos; jeden z czołowych przedstawicieli wczesnego odrodzenia nar. w Bułgarii; w swym niezwykle popularnym dziele Stowianobufgarska historia (1762, wyd. 1844, wyd. pot. 1981), które wyrosło z tradycji średniow. kronik, stał się wyrazicielem nowoż. ideologii nar.; przypomniawszy bogatą przeszłość Bułgarów, P.Ch. domagał się praw dla języka i kultury bułgarskiej. PAK DZIWON, pseud. Jonam (1737-1805), koreań. myśliciel, uczony i pisarz; autor prac nauk., utworów prozą i wierszem; satyryk, krytyk doktryny konfucjańskiej, wzywał do przeprowadzenia refom społ.; zbiór szkiców, polemik i różnych utworów lit. Jolha ilgil (1780), zbiór nowel i opowiadań, z którego w pol. przekł. m.in. Opowieść o Jangbanie (,,Przegląd Orientalistyczny" 1968 nr 4). PAK KJONGNI (ur. 1926), powieściopisarka koreań.; uznana za jedną z najwybitniejszych wspótcz. pisarek koreań.; znawczyni tematyki wiejskiej; najważniejsze powieści: Phjorduo (1959), Kim jakkkukyi ttaldyl (1962), Sidzang-gwa dzondzang (1964); od 1969 wydaje po-wieść-rzekę Thodzi (do 1990 opublikowała 12 tomów); ponadto zbiory nowel, esejów i utworów poetyckich. PAK WANSO (ur. 1931), pisarka koreań.; zadebiutowała 1970 powieścią Namok, zawierającą reminiscencje jej przeżyć z okresu wojny koreań. 1950-53; utwory realist., poruszające problemy wspófcz. rodziny koreań., pozycji kobiety; zbiory nowel, m.in.: Ommayi malttuk (cz. 1-2 1980-81); pol. przekt. noweli Spotkanie na lotnisku ("Literatura na świecie" 1992 nr 2). PAKUWIUSZ, Marcus Pacuvlus (ok 220-ok. 131 p.n.e.), tragediopisarz rzym.; autor kilkunastu tragedii (znanych z tytułów i fragmentów) o tematyce zapożyczonej z literatury gr. oraz tragedii o tematyce rzym. Paullus, poświęconej zwycięzcy spod Pydny. PALACIO YALDES [palas'0 baldęs] ARMANDO (1853-1938), pisarz hiszp.; psychol.-obyczajo-we powieści, w których skłaniał się ku charakterystycznemu dla ówczesnej prozy hiszp. regionalizmowi {Siostra Sulpicja 1889, wyd. pol. 1959, Grzesznica-święta 1926, wyd. pol. 1933); szkice krytycznoliterackie. PALAMAS KOSTIS (1859-1943), poeta gr.; inicjator i jeden z g3. przedstawicieli poet. Nowej Szkoły Ateńskiej (1890-1930); przywódca duchowy pokolenia 1880, swoją twórczością, odznaczającą się bogactwem tematyki (in- 415 PAL tymnej, ogólnoludzkiej, patriotycznej, filoz.), form poet., symboliki, nastrojów, dowodził jedności hellenistycznej od starożytności, poprzez chrystianizm bizantyński, po współczesność, nawiązywał do tradycji lud., utrwalił w literaturze gr. żywy język (demotyk); autor wierszy lirycznych (zbiór Asalefti zoi 1904), poematów — filoz. Dodekalog Cygana (1907), patriotyczno- hist. Królewski flet (1910), opowiadań, często opartych na wątkach auto-biogr., dramatu obyczajowego (Trisewjeni 1903); krytyka lit., erudycyjna eseistyka; pol. wybór Poezje (1987); przekł. też w antologiach (Poeci nowej Grecji 1987). PALARIK JAN (1822-70), słowac. dramato-pisarz i publicysta; autor komedii ukazujących rodzinne i spof.-nar. życie Słowaków (Inko-gnito 1862, Drotar 1860 i Zmierenie, alebo Dobrodruźstvo pri obźinkoch 1862 — na motywach sztuki Okrężnej. Korzeniowskiego); nieudaną próbą tragedii hist. jest Dimitrij Samozyanec (1871). PALAZZESCHI [-ccęski] ALDO, wtaśc. A. Giurlani (1885-1974), pisarz wł.; początkowo związany z futuryzmem; w poezji stosował różnorodne środki ekspresji — posługiwał się groteską, fantastyką, paradoksem, tworząc oryginalną deformację obrazu (m.in. tom L 'incendiario 1910; pol. przekł. wierszy P. w antologii Chora fontanna 1977); także powieści: Stampe delrOftocento (1932) — au- tobiografia ukazująca obraz Florencji schyłku XIX w., Le sorelle Materassi (1934), Doża (1967, wyd. pol. 1974) — poet. fantazja o Wenecji. PALIJSKI KANON, święte księgi kanoniczne i egzegetyczne buddyzmu, napisane w języku pali; K.P. tworzą teksty zawierające przepisy i reguły dla mnichów Winajapitaka, wykłady i kazania przypisywane Buddzie Suttapitaka (zalecające ascetyczny ideał rezygnacji z dóbr i przywiązań ziemskich) oraz rozważania scholastyczne o poszczególnych pojęciach filoz.-teol.; wg tradycji buddyjskiej K.P. powstał zaraz po śmierci Buddy, a ostateczną formę otrzymał od pół. III w. p.n.e., w rzeczywistości został spisany na Cejlonie prawdopodobnie w l w. p.n.e.; teksty K.P. są cennym źródłem do poznania organizacji pierwotnych gmin buddyjskich; niektóre mają dużą wartość literacką. PALIVEC JOSEF (1886-1975), czes. poeta, eseista i tłumacz; w okresie międzywojennym dyplomata w Szwajcarii i Francji, gdzie m.in. popularyzował kulturę czes. (tłumaczył na język franc. poezję czes.); od 1939 działał w konspiracji; 1944—45 więziony przez Niemców, 1949- 60 przez władze czechosł.; subtelna liryka refleksyjna o tematyce egzystencjalnej (zbiory Pećetnf prsten 1941, Sita 1943); po odwołaniu zakazu publikacji wybór wierszy S/Ta (1969); ponadto zbiór Via dolorosa (Toronto 1977, wraz z Z. Rotretlem i V. Renćem); eseje Poezie stale budouci'(1969). PALM GORAN (ur. 1931), poeta szwedz.; w poezji, o nowocz. środkach wyrazu, prostota w odzwierciedlaniu codzienności, motywy po-lit. radykalizmu (Hundens besók 1961, Yarfór har natterna inga namn 1971); w publicystyce i eseistyce P. ze stanowiska socjaldemokr. krytykuje współcz. stosunki polit., ekon. i kult. w krajach eur.; głośne publikacje poświęcone koncernowi telefonicznemu L.M. Ericssona: Ett ar pa LM (1972) i Bokslut fran LM (1974); oprać, w języku ang. antologię współcz. poezji szwedz. Sweden writes (1966), przekł. z poezji pol. (utwory T. Różewicza). PALMA RICARDO (1833-1919), peruwiański pisarz i polityk; senator; początkowo autor romant. dramatów i poezji; twórca realist. tradiciones—odmiany szkicu hist.-obyczajo-wego z domieszką fikcji lit. (Tradiciones peruanas, seria I-XI 1872-1918). PALMER [pa:n\9'] EDWARD VANCE (1885-1959), pisarz austral.; jeden z twórców rodzimej prozy realist.; ukazywał życie typowych austral. środowisk osadniczych i robotn.; liczne powieści (np. Men Arę Human 1930, trylogia: Golconda 1948, Seedtime 1957, The Big Fellow 1959), balladowa poezja, dramaty, szkice lit. i publicystyczne. PALMOTIĆ JUNIJE (1606-57), chorw. dramato-pisarz i poeta; liczne melodramaty o tendencjach moralizatorsko-patriotycznych, m.in. najważniejszy w całym dorobku Paylimir (1632), poświęcony powstaniu Dubrownika; najbardziej znany w literaturze starochorw. poemat obsceniczny napisany 1616 Govnai-da; przekład słynnego poematu H. Vidy Chris-f/as(1670). PALSSON [paulson] GESTUR (1852-91), isl. pisarz, działacz kult. i dziennikarz; związany z czasopismem "Yerdandi" przeciwstawiającym się romantyzmowi i propagującym literaturę realist.; zwolennik idei G. Brandesa; opowiadania o losach Islandczyków w kraju i na emigracji (P. wiele lat mieszkał w Kanadzie); Kasrleiksheimilid (1882), Tiihugalff (1888); także publicystyka społ.-kulturalna. 416 PALUDAN JACOB (1896-1975), pisarz duń.; w powieściach przeprowadzał ostrą krytykę społeczeństwa duń. po l wojnie świat. {Jórgen Stein, t. 1-2 1932-33, wyd. pol. 1976); eseje, opowiadania (przekł. pol. w antologii Opowieści znad Sundu 1976). PALUDAN-MOLLER FREDERIK (1809-76), duń. poeta i dramatopisarz; tworzy) na przełomie romantyzmu i realizmu; w gł. dziele — poemacie filoz.-satyr. Adam Homo (t. 1-3 1841-48), ostro krytykował zmaterializowane społeczeństwo mieszczańskie; dramaty filoz. (/ Baronian Hagop. PARRA NICANOR (ur. 1914), poeta chilijski; w pesymistycznej poezji, nie pozbawionej elementów ironii i humoru, stosuje liczne eksperymenty formalne, często sięga też do motywów lud.; m.in. zbiory: La cueca targa (1958), Sermones y predicas del Cristo de Elqui C\977). PARUN VESNA (ur. 1922), poetka chorw.; jedna z największych indywidualności w powojennej poezji chorw.; w debiutanckim tomie Zore i vihori (1947), który odegrał dużą rolę w ówczesnym życiu lit. Chorwacji, zerwała z konwencją realizmu socjalist.; w późniejszej, niezwykle bogatej twórczości najważniejszym nurtem jest liryka osobista, gł. wiersze erotyczne (m.in. zbiór Ćma masłina 1955, obszerny wybór /zabrana d/e/a 1982; pol. wybór Zaproszenie do ciszy 1976). PASCAL [~kal] BLAISE (1623-62), franc. filozof, pisarz, matematyk i fizyk; obrońca jan-senizmu; swoją krytykę moralności jezuickiej zawarł w Prowincjałkach (1656-57, wyd. pol. 1921), napisanych w formie listów; przyjmując kartezjanizm, wystąpił jednak z krytyką jego racjonalizmu, w stosunku do nauki i poznawczych zdolności ludzkiego rozumu przyjmował sceptycyzm; w sferze moralnej i rel. głosił wyższość poznania uczuciowego i intuicyjnego; sformułował słynny "zakład P.", wg którego należy żyć tak, jakby Bóg istniał, choćby nie miało się co do tego pewności; podkreślał nieskończenie małą wartość dóbr materialnych; rozważał wewn. przeciwieństwo ducha i ciała w człowieku; efektem wzmożonego — po odsunięciu się od życia świat. — zainteresowania P. religią są Myśli (1670, wyd. pol. 1921), stanowiące zbiór notatek do zamierzonej apologii chrześcijaństwa; Rozprawy i listy (wybór pol. 1962). P. sformułował zasadę indukcji mat., badał zjawiska dotyczące ciśnienia atmosf. i hydrostatyki (prawo Pascala); byt współtwórcą rachunku prawdopodobieństwa, prekursorem rachunku różniczkowego. A. BEGUIN Pascala portret własny. Warszawa 1963; T. PLUZANSKI Pascal, Warszawa 1974; Z. DROZDOWICZ Anfynomie Pascala, Poznań 1993. PASCOAES, TEIXEIRA DE [tejszęjra de pasz-koa'ńsz], właśc. Joaquim Pereira de Vascon- celos (1877-1952), pisarz portug.; reprezentant lit.-filoz. kierunku, zw. saudosismo, na- 420 PAT wiązującego do tradycji nar., gł. twórca (1912) grupy Renascenca Portuguesa, wydawca pisma "A Aguia"; liczne zbiory poezji (Terra proibida 1899, CSnticos 1925), eseje poświęcone Portugalii (Arte de ser portugues 1915), poemat dram., biografie. PASCOLI [~koli] GIOVANNI (1855-1912), poeta wł.; zbiory poet. Myricae (1891) i Canti di Castelvecchio (1903), obejmujące lirykę osobistą oraz sentymentalne obrazy życia wiejskiego; opisowo-refleksyjne Poemi conviviali (1904) wskrzeszają mity gr. w chrzęść, interpretacji; liryka patriotyczna, m.in. w zbiorze Odi e inni (1906), poezje tac., studia krytycznoliterackie. PASKANDI [pasz~] GEZA (ur. 1933), pisarz węg.; pochodzi z Siedmiogrodu, od 1974 mieszka na Węgrzech; autor zbiorów poezji, m.in. Holdbumerang (1966), A papirrepułó elfeufese('\976), nowel, powieści Beavatkozas (1974), miniatur dram., komedii utrzymanych w konwencji teatru absurdu, m.in. A kocsi rabjai (1974), dramatów hist., m.in. Gościna (1974, przekł. pol. "Dialog" 1974 nr 4), baśni i wierszy dla dzieci. PASOLINI [pazo~] PIER PAOLO (1922-75), wł. reżyser, scenarzysta i teoretyk filmu, pisarz; realizował spot.-obyczajowe dramaty {Włóczykij 1961, Mamma Roma 1962), kontrowersyjne filmy, będące rodzajem filoz. traktatów (Ewangelia wg św. Mateusza 1964, Ptaki i ptaszyska 1966, Teoremat 1968) oraz swobodne adaptacje klasyków gr. (Król Edyp wg Sofoklesa 1967, Medea wg Eurypidesa 1969) i wf. (Dekameron wg G. Boccaccia 1971). Powieści (Ragazzi di vita 1955, Una vita wolenta 1959), bliskie nurtowi wł. neorealizmu, przedstawiają — z brutalną często dosad-nością oraz wykorzystaniem wyrażeń dialek-talnych i gwarowych — życie rzym. marginesu społ.; zbiory poezji (Le poesie a Casarsa 1942 — w dialekcie friulańskim, Le ceneri di Gram-sci 1957, Poesia in forma di rosa 1964); ponadto P. pisał eseje, prace teoret. o filmie, oprać, antologie wł. poezji ludowej. PASTERNAK BORIS L. (1890-1960), roś. poeta i prozaik; uprawiał intelektualną poezję refleksyjną, opartą na własnym systemie filoz.- -estet., tematycznie związaną z przyrodą i miłością (zbiory poet. m.in. Blizniec w tuczach 1914, Ponad barieramW\7, Życie — moja siostra 1922, Tematy i wariacje 1923, Powtórne narodziny 1932, Na rannich pojezdach 1943); w poematach o tematyce rewol. Wzniosła choroba (1924), Lejtienant Szmidt (1926-27), Rok dziewięćset piąty (1927), powieści poet. Spiektorskij (1930), zbiorze wierszy Przestwór ziemski (1945) podjął problem moralnej odpowiedzialności jednostki za historię; napisał ponadto cykl wierszy filoz. Gdy się rozpęta (1956-59); tworzył również liryczną prozę eseistyczną (m.in. zbiór Rasskazy 1925, autobiogr. utwór Ochrannaja gramota, cz. 1-2 1929-31); międzynar. rozgłos zdobył dzięki powieści Doktor Żywago (Mediolan 1957, wyd. roś. 1988, wyd. pol. fragmentów w "Opinie" 1957 nr 1, przekł. pol. całości, Paryż 1959, wyd. pol. 1990), ukazującej rewolucję z perspektywy inteligenta, nie uznającego przemocy za zasadę budowania przyszłości; ostra kampania prasowa zorganizowana przeciw P. po ogłoszeniu powieści za granicą spowodowała jego rezygnację z przyznanej 1958 Nagrody Nobla; tłumacz dramatów Szekspira, Fausta J.W. Goethego, utworów J. Słowackiego i poezji gruz.; pol. wybory: Poezje (1962), Drogi napowietrzne i inne utwory (1973), Poezje wybrane (1987), przekł. w antologiach: Z liryki rosyjskiej XX w. (1987), Poeci rosyjscy w przekładach Artura Sandauera (1987). PASZKIEWICZ ALAIZA, pseud. Ciotka (1876-1916), biatorus. poetka i działaczka społ.; reprezentowała radykalne poglądy w kwestiach społ. i nar.; poezje nasycone romant. patosem rewol. (m.in. zbiór wierszy o rewolucji 1905 Chrest na swabodu 1906), utwory dla dzieci. PASZKIEWICZ DIONIZY -* Pośka Dionizas. PATCHEN [paczan] KENNETH (1911-72), amer. pisarz i grafik; jeden z prekursorów amer. surrealizmu; fantastyczne wizje poet. tworzył z elementów codziennej rzeczywistości (zbiory wierszy The Teeth ofthe Lion 1942, Hurrah for Anything 1957); w powieściach łączących wątki detektywistyczne z poetyką science fiction ukazywał w sposób symbol, ubóstwo wspótcz. cywilizacji (The Memoirs of a Shy Pornogra-pher 1945, See You in the Morning 1948). PATER [pęjttf] WALTER HORATIO/ (1839-94), ang. pisarz i satyryk; znawca starożytności i renesansu, kontynuator estetyzmu J. Ruskina i prerafaelitów—grupy ang. malarzy i poetów, którzy głosili program sztuki odrodzonej moralnie, czerpiącej z odczuwania natury i przeżyć rel.; wpłynął silnie na O. Wilde'a; wybitny przedstawiciel krytyki impresjonist.; zbiory esejów Studies in the History of tnę Renaissance (1873), Imaginary Portraits (1887), Apprecia-tions... (1889), powieść Marius the Epicurean (1885); Wybór pism (1909). 421 PAT PATERSON [pate^n] ANDREW BARTON, pseud. Banjo (1864-1941), poeta austral.; zbieracz miejscowego folkloru, do którego nawiązywał w balladowej poezji idealizującej epokę pionierskiego osadnictwa; zbiory, m.in. The Mań from Snowy River and Other Yerses (1895), Saltbush BilIJ.P. (1917); powieści i opowiadania, utwory dla dzieci. PATMORE [patmo/] COYENTRY (1823-96), ang. poeta i eseista; późny romantyk, związany okresowo z prerafaelitami, grupą ang. malarzy i poetów, którzy głosili program sztuki odrodzonej moralnie, inspirowanej przyrodą i przeżyciami rel.; autor poematu The Angel in the House (cz. 1-4 1854- 63), opiewającego uroki codzienności i życia małżeńskiego, oraz ciekawych wersyfikacyjnie liryków (zbiór The Unknown Eros 1877); pol. przekt. w zbiorze Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). PATON [pejtn] ALAN STEWART (ur. 1903), połu-dniowoafryk. pisarz, tworzący w języku ang., pedagog i działacz społ.; rzecznik swobód demokr.; w swojej twórczości występuje przeciw segregacji rasowej, szczególną uwagę poświęcając spot. źródłom przestępczości nieletnich (Płacz, ukochany kraju 1948, wyd. pol. 1954, Za późno ptaszku 1955, wyd. pol. 1956, Ah, But Your Land is Beautiful 1981); opowiadania (Debbie Go Home 1961); musicale, liczne eseje. PATTEN [paten] BRIAN (ur. 1946), poeta ang.; jeden z czł. (obok A. Henriego i R. McGoug-ha) grupy "poetów liverpoolskich", którzy w latach 60. i 70. tworzyli poezję inspirowaną muzyką pop i kulturą masową (m.in. zbiory Littie Johnny's Confession 1967, Notes to the Hurrying Mań 1969); w późniejszej twórczości elementy krytyki kultury masowej i jej wpływu na życie codzienne, np. w tomach The Shabby Angel (1978), Stor/n Damage (1988); wiersze i opowiastki dla dzieci, m.in. Słoń i kwiat (1969, wyd. pol. 1982), Skacząca myszka (1971, przekt. pol. ,,Literatura na Świecie" 1978 nr 6). PAULAHARJU SAMULI (1875-1944), fiń. etnograf i pisarz; twórca najbogatszego zbioru zabytków fiń. i lapońskiej kultury lud. (ok. 60 tyś. pozycji), na który składają się runy lud., baśnie, opowieści, przysłowia, zagadki, dowcipy, zaklęcia, opisy zwyczajów, przesądy itp.; zbiór legend i opowieści lapońskich o czarownikach i upiorach Nocne cienie tunturi. Opowiadania lapońskie (1934, wyd. pol. 1972). PAULDING [po:ldyn] JAMES KIRKE (1778-1860), amer. pisarz i publicysta; współautor (seria l 1807-08, wraz z W. Iryingiem) i autor (seria II 1819-20) głośnego zbioru satyr, szkiców i utworów poet. Salmagundr, w twórczości atakował torysowską Anglię, przeciwstawiając jej rodzime wartości, zrodzone na gruncie amer. demokracji: poemat heroikomiczny The Dwerting History of John Buli and Brother Jonathan (1812). PAUSTOWSKI KONSTANTIN G. (1892-1968), pisarz roś.; autor opowieści o przeobrażaniu egzotycznej przyrody (m.in. Kara-Bugaz 1932, Kolchida 1934, wyd. pol. 1935), przenikniętych liryczną nastrojowością opowieści hist. (Opowieść północna 1938, wyd. pol. 1950), biogr. (m.in. Izaak Lewitan 1937, Taras Szewczenko 1939), epopei autobiogr. Opowieść o życiu (Dalekie lata 1945, wyd. pol. 1948, Burzliwa młodość 1955, wyd. pol. 1956, Początek nieznanej ery ^W, wyd. pol. 1959, Czas wielkich oczekiwań 1959, wyd. pol. 1960, Skok na południe 1960, wyd. pol. 1962, m.in. o Polakach w Tbilisi, Księga wędrówek 1963, wyd. pol. 1968); szkice o roli i pracy pisarza Złota róża (1955, wyd. pol. 1957); P. wiele miejsca w swej twórczości poświęcił Polsce, z którą byt związany (babka pisarza była Polką); jego proza odznacza się klarownym stylem i romant. ujęciem rzeczywistości. A. DRAWICZ Konstanty Paustowski, Warszawa 1972. PAUZANIASZ, Pausanias (ok. 115-ok. 180), gr. pisarz, geograf i podróżnik; autor Przewodnika po Helladzie w 10 księgach (pol. tłum. części dzieła 1968 i 1973 — o innej zawartości), zawierającego opisy wybranych krain gr. oraz cenne wiadomości o architekturze, sztukach piast., religii i obyczajach gr.; dzieło jest jedynym w całości zachowanym przykładem periegezy — przewodnika turystycznego. PAVEL OTA, wtaśc. O. Popper (1930-73), czes. prozaik i publicysta; autor opowiadań autobiogr. (Śmierć pięknych saren 1971, Jak spotkałem się z rybami 1974, wspólne wyd. ..poi. 1976), w których ukazał XX-wieczne losy czes. rodziny pochodzenia żyd. oraz oczyszczający wpływ natury na psychikę człowieka; reportaże sport. (Dukla mezi mrakodrapy 1964). PAYESE [pawęze] CESARE (1908-50), wł. pisarz, krytyk lit. i tłumacz; g3. dziedziną jego twórczości są opowiadania i krótkie powieści, m.in. Plaża (1942, wyd. pol. 1979), Piękne lato (1949, wyd. pol. 1975), Księżyc i ogniska (1950, wyd. pol. 1958), Noc świętego Rocha (1953, 422 PAŹ wyd. pol. 1956); pisał poezje, szkice lit. (Dialogi z Leukoteą 1947, wyd. pol. 1975 — filoz. rozważania dotyczące mitu), wydał kilkanaście tomów przekł. z literatur amer. i ang. (m.in. J. Joyce'a); dziennik z lat 1935-50 Rzemiosło życia (1952, wyd. pol. 1972); wywarł znaczny wpływ na wł. literaturę lat powojennych. PAVIĆ MILORAD (ur. 1929), serb. pisarz i historyk literatury; reprezentant nurtu postmoder-nist. w literaturze serb. (m.in. powieści: Słownik chazarski. Powieść-leksykon w stu tysiącach stów 1984, wyd. pol. 1993, Predeo slikan ćajem: roman za Ijubiteije ukrStenih reći 1988, Unut-raśn/a strana vetra iii roman o Hen i Leandru 1991; zbiory wierszy); prace nauk. poświęcone serb. piśmiennictwu od XVII do 1 pół. XIX w. (syntezy historycznolit. Powjest srpske knjiźey-nosti baroknog doba 1970, Povijest srpske knjiźevnosti 1991). PAYLIĆIĆ PAVLE (u r. 1946), chorw. historyk literatury, prozaik i eseista; jeden z gł. przedstawicieli pokolenia tzw. borgesowców; autor utworów fantastycznych, w których wykorzystuje wątki kryminalne i spot. (m.in. tom nowel Dobri duh Zagreba 1976, powieści: Plava ruźa 1977, Umjetni orao 1979, Većernji akt 1985, Koraijna vrata 1990, Rupa na nebu 1992); eseje o charakterze dokumentalnym (tomy Dunav P.S. 1991, Vukovarske razglednice 1992). PAVLOVIĆ MIODRAG (ur. 1928), pisarz serb., z wykształcenia lekarz, z zawodu wydawca; gł. przedstawiciel nurtu neoklas. w liryce serb. (m.in. zbiory wierszy: 87 pesama 1952, Mleko iskoni 1962, Vidovnica 1979; pol. wybory: Sobowtóry 1965, Jasne i ciemne święta 1980, Tren wojownika 1982); opowiadania, dramaty i eseje (m.in. tomy Prirodni oblik i lik 1984, Obredno i govorno dęło 1990, pol. wybór Mit i poezja 1979); autor antologii: wspótcz. poezji ang., serb. (od średniowiecza po współczesność), romantyzmu eur. oraz liryki ludowej. PAVLOVSKI RADOYAN (ur. 1937), poeta ma-ced.; autor wierszy lirycznych stanowiących w latach 60. przełom w rozwoju poezji maced.; wyróżniając się bogactwem metaforyki, pozostają one w kręgu przyrody, folkloru, dzieciństwa i odległego czasu mitów nar. (zbiory Susa, svadba i selidbi 1961, Korab/ja 1964, Yisoko pladne 1966, wybór Mag/ja momce 1981); pol. przekt. w antologii Wiersze znad Ochrydu (1974). PAWŁÓW KONSTANTIN (ur. 1933), poeta butg.; w nasyconych ironią wierszach z debiutanckiego zbioru Sar/ri(1960) protestował przeciwko zakłamaniu stosunków międzyludzkich; później ironiczną wizję świata zastąpił okrutną groteską (Stichotworenija 1965, Pojawiawane 1990); sztuki teatr., scenariusze filmowe. PAWIOWA KAROLINA K., z JAENISCHOW (1867-93), roś. poetka, tłumaczka i malarka; jej przyjaźń z A.S. Puszkinem i A. Mickiewiczem znalazła odbicie w utworach lirycznych, pisanych w duchu salonowej poezji romant.; fantazje dram., ballady, elegie, powieść, poet. Dwoj-naja zyzń (1848), wspomnienia; przekł., gł. na język niem. utworów eur. poetów romant., m.in. Konrada Wallenroda A. Mickiewicza. PAWŁYCZKO DMYTRO (ur. 1929), poeta ukr.: zbiory poezji patetycznej, miłosnej, także o charakterze publicyst., m.in. Lubow i nenawyst' (1953), Hranoslow (1968), Tajemnica twojej twarzy (1974, wyd. pol. 1989), Sonety (1978); artykuły krytycznolit. (Magistralamysłowa 1977) i in.; scenariusze film.; tłumacz utworów m.in. Ch. Botewa, J. Marti, A. Mickiewicza, J. Słowackiego, N. Wapcarowa; antologia Switowyj sonet (1985); pol. wybór w/stora rzeczy" i inne wiersze (1980). PAWŁYK MYCHAJLO (1853-1915), ukr. pisarz, publicysta i działacz społ.; współred. i współpracownik czasopism, m.in. pol.; studia ekon., socjol., etnogr., opowiadania (Robenszczuko-wa Tetiana 1878, Propaszczyj czoiowik'\670). PAYNE [pejn] JOHN HOWARD (1791-1852), amer. dramatopisarz, aktor, recenzent teatr.; 1813-32 przebywał w W. Brytanii; rozgłos zdobył melodramatem Julia (1806) i adaptacją sztuki A. Kotzebuego Śluby kochanków (1809); zwolennik tematyki uniwersalnej, czemu dat wyraz w swych najpopularniejszych sztukach — tragedii Brutus (1818) i komedii obyczajowej Charles the Second (1824). PAŹ [pas] OCTAVIO (ur. 1914), meksyk. poeta i eseista; 1943-68 w służbie dyplomatycznej; także dziennikarz; poezja, wywodząca się z surrealizmu, hermetyczna, o bogatej symbolice, porusza problem roli poety i stówa poet. w przekształcaniu świata (m.in. Libertad bajo palabra 1949, wyd. rozszerzone 1960, Piedra de soi 1957, Blanco 1967); wybory pol.: Poezje wybrane (1981), Wokół kamienia słońca (1990), Wciąż te same widzenia (1990); zbiory esejów, m.in. Labirynt samotności (1950, wyd. pol. 1991), stanowiący oryginalną analizę związku między historią i charakterem narodu meksyk., oraz Pochmurno (1987, wyd. pol. 1990), o prob- lematyce polit.; 1990 otrzymał Nagrodę Nobla. "Literatura na Świecie" 1993 nr 12. 423 PAŹ PAZMANY [pa:zma:ń] PETER (1570-1637), węg. teolog i kaznodzieja katol.; od 1616 prymas Węgier, od 1629 kardynał; najwybitniejszy przedstawiciel węg. kontrreformacji, mistrz sztuki oratorskiej, uznawany za prekursora baroku w literaturze węg.; autor dzieł filoz. i teol. pisanych w języku łacińskim, polemiki z heretyckimi doktrynami rel. Isteni igazsagra vezerló kalauz (1613), zbioru kazań (1636). PAŹWAK ABDUR RAHMAN (ur. 1919), afgański pisarz i filozof; zbieracz zabytków folkloru w języku paszto; zbiór opowiadań i legend; nowele, poematy, dramat historyczny. PCZIŁKA OŁENA, właśc. Olha Kosacz (1894-1930), matka Łesi Ukrainki, siostra M. Draho-manowa, pisarka ukr.; propagowała romant. literaturę pol. w gazecie "Ridnyj kraj"; autorka wierszy lirycznych, inspirowanych folklorem (zbiór Dumky-mereźanky 1886), komedii obyczajowych Sużena neohużena (1881), Świtowa ricz (1884) oraz opowiadań z życia różnych warstw społ.; praca etnogr. Ukrajinśki uzory (1927). PEACOCK [pi:kok] THOMAS LOVE (1785-1866), ang. satyryk, eseista i poeta; posługując się błyskotliwymi dialogami, kreślił portrety znanych osobistości współcz. sceny polit. i kult. (Nightmare Abbey 1818, Crofchet Ca-stłe 1831); swoje romanse o wymowie satyr. oparł na motywach średniow. legend ang. i walijskich (Maid Marian 1822, The Mis-fortunes of Elphin 1829); w słynnym eseju The Four Ages of Poetry (1820) zaatakował modny romant. kult sztuki, czym sprowokował P.B. Shelleya do równie słynnej odpowiedzi A Defence of Poetry. PEAKE [pi:k] MERYYN LAURENCE (1911-68), ang. powieściopisarz, poeta i artysta grafik; urodzony w Chinach, od 11 roku życia w W. Brytanii; głośna trylogia: Titus Groan (1946, wyd. pol. 1982), Gormenghast (1950, wyd. pol. 1990), Titus Alone (1959), w której stworzył groteskowy świat fantazji rodem z powieści got.; ilustrator własnych książek, a także wielu słynnych wydań znanych dzieł literackich. PEARL POET [pe:'! po"yt], nieznany autor średniow. poematu ang. The PearI (XIV w.); jest to utwór o charakterze elegijnym (wyraża żal ojca po śmierci córki) i alegor. (wizyjne obrazy raju), o kunsztownej formie, pisany wyszukanym językiem; wykazuje podobieństwo lit. do utworów G. Boccaccia i Dantego; P.P. przypisuje się także autorstwo poematów moralistycznych opartych na motywach bibl. The Patience i The Cleanness. PEĆKAUSKAITE MARIJA, pseud. śatrijos Ra- gana (1877-1930), pisarka litew.; debiutowała utworami w języku pol.; autorka opowiadań i opowieści obrazujących życie ludności wiejskiej i upadającego ziemiaństwa (Yiktute 1903, Sename dvare 1922); w swej twórczości koncentrowała się na ukazywaniu wewn. przeżyć bohaterów, zwł. psychiki dzieci, głosiła ideały chrzęść, pokory i pobożności; poetyka jej prozy łączy elementy realizmu i impresjonizmu; tłumaczyła Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza oraz utwory B. Prusa. PEDERSEN BENTE (ur. 1961), pisarka norw.; autorka b. popularnego cyklu powieściowego Raija (m.in. Fremmed fugi 1986, Skipet 'fra ost 1988, Himmelbarnet 1993) inspirowanego dziejami Skandynawii, w którym opisuje przenikanie się wpływów kultury fiń., szwedz., norw., lapońskiej i roś. oraz napięcia w kontaktach międzyludzkich rodzące się na styku różnych tradycji kuturowych. PEDERSEN CHRISTIERN (1475-1554), pisarz duń.; najwybitniejszy przedstawiciel duń. humanizmu renes.; dokonał pierwszego kompletnego przekł. na język duń. Biblii (wg M. Lutra), tzw. Christian den Tredjes Bibel (1550); wydał oprać, przez siebie dzieło Saxo Grammatica Gęsta Danorum oraz b. popularną nar. sagę, oprać, na wzór legend franc. Kong Olger Danskes Kronikę (1534). PEDRETTI ERICA (ur. 1930), pisarka szwajc., tworząca w języku niem.; w surrealistyczno-- traumatycznych opowiadaniach (zbiory Har-mioses bitte 1970, Sonnenaufgange Sonenun-tergange 1984) i powieściach (Święty Sebastian 1973, wyd. pol. 1988, Yeranderung 1977) nawiązuje do przeżyć z dzieciństwa (rodzina P. mieszkała na Morawach, wysiedlona, od 1945 w Szwajcarii); liczne słuchowiska, utwory dla dzieci. /'' PEELE [pi:l] GEORGE (1556-96), ang. poeta i dramatopisarz epoki elżbietańskiej; jeden z pierwszych twórców komedii dworskiej, m.in. sielankowej maski dworskiej opartej na wątku mitol. The Arraignment of Paris (wyst. ok. 1581, wyd. 1584) i sztuki satyr. The Old Wive's Tale (wyst. ok. 1591, wyd. 1595). PEGUY [pegi] CHARLES (1873-1914), franc. poeta i publicysta; uczestnik l wojny świat., poległ w bitwie nad Marną; założyciel pisma 424 PER "Cahiers de la Ouinzaine" (1900-14); przejściowo związany z ruchem socjalist.; w poezji i publicystyce łączył idee nar. i rel.; dramaty mistyczne (Le mystere de la charite de Jeanne d'Arc 1910), poematy rel. (La tapisserie de sainte Genevieve et de Jeanne d'Arc 1912, Eve 1913); wybór pol. Poezje (1978). PEKIĆ BORISLAV (1930-92), pisarz serb.; w latach 50. więziony z przyczyn polit.; w bogatej twórczości powieściowej stosował różnorodne eksperymenty stylizacyjne, sięgając zarówno do poetyki apokryfu bibl. i traktatu filoz., jak i popularnej powieści kryminalnej lub nauk.- sensacyjnej (Czas cudów 1965, wyd. pol. 1987; Pielgrzymka Arsenijego Nje-govana 1970, wyd. pol. 1985; Wzlot i upadek łkara Gubelkjana 1975, wyd. pol. 1980; Jak pogrzebać wampira 1977, wyd. pol. 1988; Zlatno runo, t. 1-7 1978-86 — wielka saga rodzinna rodu, którego przedstawiciele odegrali ważną rolę w kształtowaniu się mieszczaństwa i państwowości serb.; Besnilo 1983); liczne dramaty, eseje, felietony, dzienniki i wspomnienia. PEKKANEN Toivo (1902-57), pisarz fiń.; związany z grupą lit. Tulenkantajat, której celem było przyswojenie literaturze fiń. nowocz. prądów artyst., a jednocześnie popieranie działalności rodzimych twórców; przedstawiciel nurtu proletariackiego; proza realist.-psychol., gł. z życia środowiska robotn., z elementami fantastyki i humoru; powieść autobiogr. Moje dzieciństwo (1953, wyd. pol. 1976), zbiory nowel i opowiadań, dramaty. PELEGRINOVIĆ MIKSA (1500?-1562), poeta chorw.; autor poematu karnawałowego Cyganka (1599, wyd. pol. 1935), uważanego za jedno z arcydzieł chorw. literatury renes.; jego autorstwo przez długi okres przypisywano A. Cubranoviciowi. PELLICER [psjisęr] CARLOS (1899-1977), mek-syk. poeta i krytyk lit.; związany z surrealizmem; poezja przepełniona radością życia płynącą z wiary rel., dzięki nowatorskiej metaforyce, instrumentacji i rytmizacji nasuwająca skojarzenia z malarstwem i muzyką (Colo-res en el mar 1921, Practica de vuelo 1956, Teotihuacan y 13 de agosto 1965). PELLICO [~ko] SILYIO (1789-1854), pisarz wł.; przedstawiciel romantyzmu; więziony 8 lat za przynależność do karbonariuszy; gł. dzieło: pamiętniki Moje więzienia (1832, wyd. pol. 1837); liryki patriotyczne i rel., tragedie (Fran- czeszka z Rimini 1815, wyd. pol. 1856). PELTONEN JUHANI (ur. 1941), fiń. poeta i prozaik; utwory pełne fantazji i czarnego humoru, utrzymane w tonie romant.; powieść Yalaan merkeja (1973); także dramaty (Elmo 1978). PEN ALEKSANDER (1906-72), poeta żyd., tworzący w języku hebr.; pochodził z Rosji; od 1927 w Palestynie; najwybitniejszy przedstawiciel lewicowej poezji polit. w literaturze hebr.; prze), na hebr. poezje W.W. Majakowskiego; wybór poezji L'orech haderech (1956). PENNANEN EILA (ur. 1916), fiń. pisarka, krytyk lit., tłumaczka; w twórczości porusza problematykę psychol.-etyczną; powieści o tematyce hist.-rel. Pyha Birgitta (1954), Yalon lapset (1958); zbiory nowel Passianssi (1957), Kaksin (1961); trylogia powieściowa będąca panoramą losów Finów na początku stulecia: Him-mun rakkandet, Korenden tahden, Ruusukó-ynnós (1971-73). PEPETELA, właśc. Artur Carlos Pestana (ur. 1941), angolski prozaik i dramatopisarz; działał w partyzantce MPLA, w niepodległej Angoli m.in. wiceminister oświaty i kultury, od 1990 przewód n. Związku Pisarzy Angolskich; w twórczości podejmuje tematy z dziejów Angoli i współczesności w ujęciu satyr.; powieści (m.in. Mayombe 1980, Yaka 1984, Lue/71989), utwory dram. (m.in. A corda 1978, A revolta da casa dos /do/os 1980). PEPYS [pi:ps] SAMUEL (1633-1703), pamięt-nikarz ang.; 1600-69 spisał specjalnym szyfrem Dziennik (wyd. 1825, wyd. powiększone t. 1-10 1893-99, wyd. pełne t. 1-11 1970-83, wyd. pol. wyboru 1952, wyd. rozszerzone 1954, oba przekł. M. Dąbrowskiej); dzięki darowi obserwacji i szerokim zainteresowaniom P. dzieło to stanowi cenny dokument umystowo-ści i obyczajów mieszczaństwa epoki restauracji; jako sekretarz admiralicji przyczynił się do odbudowy i rozwoju floty angielskiej. PERCY [pe/sy] THOMAS (1729-1811), ang. pisarz, tłumacz, wydawca, biskup Dromore (Irlandia); przekładał dawną poezję isl. (Five Pieces o f Runie Poetry 1763); ze'brał i wydal zbiór staroang. ballad, pieśni i romansów Fteliques of Ancient English Poetry (t. 1-3 1765), który zyskał ogromną popularność, inspirując romant. zainteresowanie średniowieczem i folklorem. PERCY [pa/sy] WALKER (1916-90), prozaik amer.; zaliczany do awangard, twórców powieści absurdu, przez innych krytyków do nurtu postmodernist., w swej twórczości na- 425 PER wiązywał do założeń filozofii egzystencjalizmu; najczęściej poruszał problem alienacji współcz. człowieka wywołanej groźbą fiz. zagłady, wykorzystując motywy charakterystyczne dla literatury Południa: ucieczki, poszukiwania, symbol, podróży i powrotu, także technikę fabularyzacji film.; m.in. The Moviegoer (1961), The Last Gentleman (1966), Love in the Ruins (1971), The Thanatos Syndrome (1987); zbiór esejów z dziedziny semantyki The Message in the Botfle (1975). PEREC [peręk] GEORGES (1936-82), pisarz franc., pochodził z rodziny żyd., wywodzącej się z Polski; w twórczości, wykazującej związki z techniką tzw. nowej powieści, stosował śmiałe eksperymenty polegające na wprowadzeniu i ścisłym przestrzeganiu ostrych reguł formalnych; gł. powieści: Rzeczy (1965, wyd. pol. 1967) — kryt. obraz społeczeństwa konsumpcyjnego, La disparition (1969), W ou Le souvenir d'en fance (1975) — łącząca wątek autobiogr. z fikcyjnym, Je me souviens (1978), La vie modę d'emploi (1978); ponadto sztuka teatr. Podwyżka (1970, wyst. pol. 1993), poezje, eseje; także film. scenarzysta i reżyser. PEREC ICCHOK LEJBUSZ (1851-1915), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; dziennikarz, krytyk lit. i teatralny. Pochodził z Zamościa, od 1889 w Warszawie. Po młodzieńczych próbach poet. w języku pol. i hebr. napisał w jidysz nawatorski poemat ironiczno-liryczny Monisz (1888); za gł. osiągnięcie P. są uważane krótkie opowiadania, m.in. ze zbiorów: Bilder fun a prowinc-rajze (1891) — rezultat udziału autora w wyprawie badawczej w okolice Tomaszowa Lubelskiego i cenna dokumentacja życia ludności żyd., Folkstimłeche geszichtn (1908) — stylizowane na utwory lud., oraz Chsidisz (1909) — niejednoznaczne w ocenie ruchu chasydzkiego. Wyrazem poszukiwań ideowych i egzystencjalnych P., rozczarowania do chasydyzmu i haskali są dramaty symbol.: Di gołdenekejt('\909, pierwsza wersja w języku hebr. Churban bejtcadik'\903), Baj nachtojfn affn markt (1907), który swoją poetyką zapoczątkował ekspresjonizm w literaturze jidysz. P. tłumaczył na jidysz księgi Starego Testamentu i poezje Ch.N. Bialika; ponadto wspomnienia z czasów dzieciństwa i młodości Majne cikroj-nes (1913-14), wiersze dla dzieci. Dom był ośr. literatury żyd. we wsch. Europie. Spuścizna w jidysz zebrana w Ale werk (t. 1-11 1947-48), po hebr. (z tłumaczeniami z jidysz) Koi k/twe/(t. 1-10 1948-60); pol. przekt. utworów: Nowele (1925), Z nieznanego świata (1929), Wybór opowiadań (1958) oraz w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). PEREDA JOSE MARIA DE (1833-1906), pisarz hiszp.; wywodzące się z kostumbryzmu (nurt obyczajowy) realist. powieści regionalne (m.in. Sotiieza 1884, Peńas arriba 1895), bogate w opisy przyrody, będące apoteozą wiejskiego życia w jego patriarchalnym i tradycjonalnym kształcie. PERET [perę] BENJAMIN (1899-1959), poeta franc.; jeden z gł. przedstawicieli surrealizmu; gł. zbiory: Le grand jeu (1928), Feu central (1947); opowiadania. PEREZ DE AYALA [peret de ajala] RAMON (1881-1962), pisarz hisźp.; 1931-36 ambasador w Londynie, następnie (do 1955) na emigracji; zaliczany do postmodernistów; początkowo powieści realist. analizujące kryzys świadomości pokoleniowej; późniejsze, o charakterze bardziej poet., cechuje ironia (Belar-mino y Apolonio 1921, Luna de miel, luna de hiel 1924); nowele, liryki refleksyjne, eseje. PEREZ DE- HITA [peret de jta] GINES (15447-1619?), pisarz hiszp.; autor tzw. powieści mauretańskiej o dziejach Grenady, zawierającej barwny obraz życia i obyczajów Maurów Guerras cMIes de Granada (cz. 1-2 1595-1604). PEREZ GALDÓS [peret g.] BENITO (1843-1920), pisarz hiszp.; gł. przedstawiciel XIX--wiecznego realizmu hiszp.; autor obszernego cyklu powieści hist. Episodios nacionales (t. ~\-46 1873-1912), obejmującego dzieje Hiszpanii od bitwy pod Trafalgarem do czasów restauracji (Saragossa 1874, wyd. pol. 1955, Bitwa pod Arapilami 1875, wyd. pol. 1957); ponadto ogłosił wiele współcz. powieści psy-chol.-obyczajowych, gł. z życia Madrytu, w których opowiadał się za demokracją, postępem i tolerancją rel. (Donia Perfecta 1876, wyd. pol. 1952, Fortunata y Jacinta, t. 1-4 1886-87, Tristana 1891, Misericordia 1899, wyd. pol. 1985); dramaty {Electra 1901). PERLJOSEF (1773-1839), pisarz żyd., tworzący w językach hebr. i jidysz, działacz oświeć.; pochodził z Tarnopola; w swojej twórczości zwalczał ruch chasydzki, w którym zwolennicy żyd. oświecenia — haskali — upatrywali gf. przeszkodę w szerzeniu swych postulatów; charakter parodiowej mistyfikacji miała korespondencja między chasydami, wyd. anonimowo w zbiorach Megala tmirin (1819, autorski przekł. jidysz odnaleziono w latach 30. XX w.) i Bochen cadik (1938), a także odnalezione w rękopisie "nieznane" opowiadania Nachmana z Bracławia; pisma 426 PET P. są cennym osiągnięciem stylizatorskim w obu językach. PERLE JEHOSZUA (1888-1943), prozaik żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Radomia, od 1905 w Warszawie, zginął w Ausch-witz; jego opowiadania i powieści o wielkich walorach artyst. i poznawczych, są utrzymane w stylu realist. z elementami naturalizmu; opisywał życie Żydów pol. przed II wojną świat.; autor m.in. autobiogr. powieści Jidn fun a ganc jor (1935) i jej kontynuacji pt. Zfoty paw (1937-38, wyd. pol. 1938); po wojnie odnaleziono jego relację z życia w getcie warsz.; przełożył na jidysz utwory W. Sierosze-wskiego i pisma J. Korczaka. PEROUTKA FERDINAND (1895-1978), czes. prozaik i publicysta; 1939-45 więzień obozu w Buchenwaldzie, od 1948 na emigracji, początkowo we Francji, następnie w USA; współ-założyciel i dyr. sekcji czes. Radia Wolna Europa; czołowy przedstawiciel międzywojennej publicystyki kult. i polit., autor fundamentalnej pracy o polityce czechost. w pierwszych latach niepodległości (Budovani' statu. Ces-koslovenska politika w letech prevratovych, t. 1-5 1933-38); powieści społ.-hist. (Oblak a val-Sik 1976, Pozdejsi źivot Panny 1980). PERRAULT [pero] CHARLES (1628-1703), pisarz franc.; przywódca "nowożytników" (zwolennicy przemian w literaturze) w sporze ze "starożytnikami", któremu dał początek poematem Le ślecie de Louis le Grand (1687) i dialogami Paralleles des anciens et des modernes (t. ^-s, 1688-97); sławę zawdzięcza zbiorowi baśni Bajki Babci Gąski (1697, wyd. pol. 1961), zaliczanemu do arcydzieł prozy franc.; oprać, w nim wiele popularnych tematów, m.in. o Czerwonym Kapturku, Śpiącej Królewnie i Kopciuszku. PERSJUSZ, Aulus Persius Flaccus (34-62), poeta rzym.; autor 6 satyr pisanych heksa-metrem (wyd. pol. 1929); satyra 1. ukazuje ówczesne życie lit., pozostałe, utrzymane w duchu filozofii stoickiej, przedstawiają zagadnienia filoz.-moralne. PERUTZ [pęruc] LEO (1884-1957), pisarz austr.; jego twórczość została 1933 objęta w III Rzeszy zakazem publikacji; 1938 wyemigrował do Tel Awiwu; autor poczytnych w 20--leciu międzywojennym powieści hist. (Mistrz Sądu Ostatecznego 1923, wyd. pol. 1984, Rajtar szwedzkiego króla 1930, wyd. pol. 1972, Judasz Leonarda 1959, wyd. pol. 1968) i przy-godowo-fantastycznych (Nocą pod kamiennym mostem 1953, wyd. pol. 1992), w których łączył realizm z fantastyką, humor z dramatyz- mem, wątki kryminalne z sensacyjnymi; nowele i opowiadania (Herr erbarme dich meiner 1930); po okresie zapomnienia, obecnie wzrasta zainteresowanie twórczością P. PERWOMAJSKI LEONIO, wtaśc. Ula Hurewycz (1908-73), ukr. poeta i dramatopisarz; wczesna twórczość poet. pod wpływem roś. konstrukty-wistów (propagujących kształtowanie sztuki wg wzorów współcz. techniki); g3. tzw. poezja komsomolska; autor wierszy poświęconych wojnie domowej (m.in. zbiory Trypitśka trahedi-ja 1929, Heroiczni bałady\932}, poezji przenikniętych patriotycznym patosem (zbiór Barwin-kowyj świt 1940), utrzymanych w konwencji realizmu socjalist., oraz liryków refleksyjno- -filoz. (Uroky poeziji 1968, Drewo piznannia 1971); uprawiał także twórczość prozatorską — powieść Gorzki miód (1963, wyd. pol. 1965) z czasów II wojny świat., oraz dramaturgiczną. PESSOA [pesoa] FERNANDO, pseud. Alwaro de Campos, Bernardo Soares i i n. (1888-1935), poeta portug.; uznawany za najwybitniejszego twórcę poezji portug. XX w.; pisał także w języku ang.; jeden z przywódców portug. awangardy — modernizmu; intelektualna poezja, b. różnorodna tematycznie (zbiór Mensagem 1934 opiewający przeszłość Portugalii, oraz liczne tomy wyd. pośmiertnie); także proza (Księga niepokoju 1981, wyd. pol. 1995 — rodzaj pamiętnika mieszkańca Lizbony, łącząca celną obserwację z analizą psychol.), dramaty, eseje (filoz. i krytycznolit.). PETERSEN [pęd~] Nis (1897-1943), pisarz duń.; autor popularnej powieści hist. z życia gminy chrzęść, w czasach Marka Aureliusza Ulica sandalników (1931, wyd. pol. 1935); jeden z czołowych poetów duń. okresu międzywojennego, zerwał z poetyką ekspresjoniz-mu, odzwierciedlał nastroje niepokoju i niepewności, przeczucie zbliżającej się wojny (Samlede digte 1949); także nowele. PETKEYIĆAITE GABRIELE, pseud. Bile (1861-1943), pisarka litew.; gł. tematem jej'twórczości jest problem nierówności społ., którego rozwiązanie początkowo widziała w działalności filantropijnej, m.in. powieść Ad astra (1933), opowiadanie Yilkiene (1894), później stanowczo je odrzuciła; ponadto pisała komedie we współautorstwie z J. Żemaite; wydała podręcznik do historii literatury świat. (1922-24). PETKOVIĆ-DIS VLAOISLAV (1880-1917), poeta serb.; nauczyciel wiejski i urzędnik; modernist. 427 PET "poeta wyklęty", związany przed l wojną świat. z belgradzką cyganerią, piewca cierpień jednostki postawionej wobec bezsensu istnienia; w twórczości P. ważne miejsce zajmują zbiory liryków Utopijene duse (1911) i Mi ćekamo cara (1913). PETÓFI [pętó:fi] SANDOR (1823-49), poeta węg.; ideowy przywódca młodzieży budapeszteńskiej; brał udział w rewolucji 1848, zginął jako adiutant gen. J. Bema w bitwie pod Segesvarem. Pierwszy po lanusie Pannoniusie poeta węg. o randze eur., najwybitniejszy przedstawiciel węg. poezji romant., podejmujący w nowatorski sposób tradycję i wzory twórczości ludowej. Autor wierszy zawierających wezwania do walki o przemiany społ. i niepodległość (m.in. W imieniu ludu, Pieśń narodowa, Pieśń bojowa), także liryki miłosnej i krajobrazowej, poematów Wojak Janosz (1844, wyd. pol. 1869), Apostoł (1846, przekł. pol. w Panteonie literatury wszechświatowej 1921), powieści Stryczek kata (1846, wyd. pol. 1884); Poezje wybrane (1930), Wybór poezji (1951), Poezje (1971). PETRARCA [~rarka], Petrarka, FRANCESCO (1304-74), poeta wł.; po latach dzieciństwa spędzonych we Włoszech i młodości w pd. Francji, znaczną część życia wypełniły mu podróże; rozległe stosunki, które nawiązał z wybitnymi przedstawicielami kultury, utorowały mu drogę do najwyższego wyróżnienia — uwieńczenia laurem na rzym. Kapitelu (1341). Wspuściź-nie P. przeważają utwory tac. o różnym charakterze, otwierające okres eur. humanizmu; są wśród nich rozważania moralne, pisma polemiczne, kompilacje erudycyjne, a także napisany 1338-42 poemat epicki Africa, oddający hołd wielkości staroż. Rzymu; najżywsze pozostały osobiste wyznania pisarza ulegającego ponętom życia czynnego, to znów skłonności do kontemplacji i mistycyzmu (m.in. Secretum, napisane 1342-43). W opinii potomnych jego imię humanisty przesłoniła sława poety dzięki zbiorowi lirycznemu w języku wt., znanemu pt. // canzoniere (sam P. nazwał go Rerum yulgarium fragmenta), wyd. 1470 w wersji odbiegającej od oryginału (1 poprawne wyd. 1501; 1 wyd. pol. pt. Pieśni Petrark/1881}; zbiór ten stanowi jedno z arcydzieł literatury świat.; w układzie autora zawierał on 366 utworów (317 sonetów, 29 canzon i 20 innych form stroficznych), których ogromna większość daje wyraz idealnej miłości poety do Laury; liryka P. była naśladowana przez liczne pokolenia poetów różnych krajów, zwł. w okresie renesansu; pol. wybory: Sonety do Laury (1955), Poezje wybrane (1969), Wybór pism (1982). J. PARANDOWSKI Petrarka, Warszawa 1955. PETRESCU [~sku] CAMIL (1894-1957), rum. pisarz, publicysta i krytyk lit.; wydawca czasopism lit.- artyst.; powieści wykazujące wpływy Stendhala i M. Prousta (m.in. Ostatnia noc miłości, pierwsza noc wojny 1930, wyd. pol. 1963, Paiul lui Procust 1933), koncentrujące się na losie intelektualistów we wspótcz. społeczeństwie, trylogia hist; poezje antywojenne, dramaty (Suflete tari 1925), eseje. PETRESCU [~sku] CEZAR (1892-1961), rum. pisarz i publicysta; powieści (m.in. Mrok 1927, 1 wyd. pol. pt. Ciemność 1933, Aurul negru 1931) i nowele, przedstawiające rum. społeczeństwo okresu międzywojennego; utwory dla dzieci. PETRONIUSZ, Titus lub Całus Petronius, (?-66), pisarz rzym., doradca Nerona w sprawach dobrego smaku; zw. Arbiter elegantiae; oskarżony o udział w spisku Pizona i zmuszony do samobójstwa; autor epigramów i romansu przygodowego Satyryk! (wyd. pol. 1968), zachowanego we fragmentach, z których najdłuższy to Uczta Trymalchiona (tłum. pol. 1923); P. jest jednym z gł. bohaterów Quo vadis H. Sienkiewicza. PETROYIĆ RASTKO (1898-1949), serb. pisarz i dyplomata; od 1935 w USA; w latach 20. gł. przedstawiciel awangardy poet. (zbiór liryków Otkrovenja 1922); autor powieści, opowiadań (m.in. Opowieść z podróży 1931, wyd. pol. 1973) i reportaży literackich. PETROYIĆ YELJKO (1884-1967), pisarz serb. 1944-62 dyr. Muzeum Nar. w Belgradzie kontynuator tradycji realist. w literaturze serb. przed l wojną świat, autor wierszy patriotycznych, później gł. opowiadań o życiu mieszkańców Wojwodiny (przekt. pol. w Antologii noweli jugosłowiańskiej 1964) oraz o latach okupacji niemieckiej. PETROW IWAJŁO (ur. 1922), pisarz bulg.; mistrz satyry i groteski; w gawędziarskiej prozie dokonuje rozrachunków lit. i spot., opatrując je moralistyczną refleksją; opowiadania (tomy: O Julii i innych 1971, wyd. pol. 1974, Piaskiem w oczy 1973, wyd. pol. 1976, Boże sprawy 1979, wyd. pol. 1984) oraz powieści (Predi da sąrodja. l sled towa 1968, Chajka za wyłoi .1982). PETROW WALERI, właśc. W. Meworach (ur. 1920), bułg. poeta i dramatopisarz, z zawodu lekarz; w liryce refleksyjnej, utrzymanej w nastroju melancholii i zadumy, częste motywy dnia codziennego (zbiór Stichotworenija 1949, 428 PIE poemat W męka ta esen 1961, Izbrani sticho-tworenija 1969, Stichotworenija /poem/1977); w twórczości dram. komediowa satyra łączy się z baśniową fantastyką (Kogafo rozite tancuwaf\959, Sniag 1967); szkice z podróży, przekt. dzieł W. Szekspira; pol. wybór wierszy m.in. w Antologii poezji bułgarskiej (1954) oraz w antologii Ziemia gorąca (1968). PETURSSON [pjęturson] HANNES PALMI (ur. 1931), poeta isl.; jeden z g3. reprezentantów isl. poezji współcz.; w twórczości sugestywnie interpretuje tradycję i wierzenia lud. zgodnie ze wspótcz. uczuciowością; zbiory poet.: Stund og stadir (1962), Inniónd (1968), Heimkynni vid sjó (1980); także opowiadania Misskipt er manna lani (t. 1-3 1982-87). PETZOLD [pęcolt] ALFONS (1882-1923), poeta austr.; robotnik, samouk; uprawiał poezję spot.-polit.; liczne zbiory wierszy (Trotz alledem 1910, Der stahierne Schrei 1916), powieści autobiogr., m.in. Das rauhe Leben (1920); w późniejszej twórczości tony rel., panteis-tyczne. PEYREFITTE [perlit] ROGER (ur. 1907), franc. pisarz i dyplomata; powieści psychol. {Les amities particulieres 1944); powieści i eseje tworzące skandalizującą, demaskatorską kronikę dziejów rozmaitych organizacji, środowisk, narodów (Klucze Piotrowe 1955, wyd. pol. 1958 — o stosunkach watykańskich; Les fils de la lumiere 1961 — o masonerii; Les Francais 1970); zbeletryzowane biografie (m.in. Aleksandra III Wielkiego, t. 1-3 1977-81). PIECUCH WIACZESŁAW A. (ur. 1946), prozaik roś.; w swej twórczości, podejmując wątki i motywy utworów F.M. Dostojewskiego, N.W. Gogola, M.J. Sałtykowa-Szczedrina, w pa-rodystyczno-groteskowy sposób ukazuje wspótez. roś. powszedniość oraz całkowity zanik norm moralnych: zbiór opowiadań Affa-wit (1984), powieści, m.in. Nowaja moskows-kaja fiiosofi/a, Isforija goroda Głupowa w nowy/e /' nowiejszyje wriemiena (obie 1989). PIDMOHYLNY WALERIAN (1901-11), pisarz ukr.; autor powieści psychol.-obyczajowej, powstałej pod wpływem freudyzmu M/sto (1928), opowiadań o wojnie domowej i utworów o tematyce współcz., m.in. Tretja rewolucja (1926), Probiema chliba (1927); stosował techniki właściwe nowocz. prozie zachodnioeur.; przekł. utworów D. Diderota, H. de Balzaka, A. France'a, G. de Maupassanta; zginął w obozie. PIERIESWIETOW IWAN S. (XVI w.), pisarz roś.; pochodził z rus. szlachty W. Księstwa Litew.; w czasie służby w wojsku pol., węg. i mofd. zetknął się z poglądami zachodnioeur. humanistów; doradca Iwana IV Groźnego, propagator reform zmierzających do utrwalenia silnej władzy carskiej; autor pism polit. (2 supliki oraz Skazani/e o Magmet-Sałtanie i Skazani/e o carie Konstantinie, napisane przed 1549). PIESTRAK PILIP (1903-78), białorus. pisarz, działacz KP Zach. Białorusi; przed 1939 więzień polit. w Polsce; autor m.in. powieści- —kroniki Sustreniemsia na barykadach (1954) oraz powieści z życia wsi Sieradzibor (1963); przekt. literatury roś., ukr. i polskiej. PIESZKOW ALEKSIEJ -> Górki Maksim. PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI, hebr. poemat miłosny z IV-III w. p.n.e., zaliczany do ksiąg mądroś-ciowych Starego Testamentu, składa się z pieśni narzeczonej, narzeczonego i chóru, naśladuje prawdopodobnie śpiewy weselne; w tradycji żyd. i chrzęść. P.n.P. interpretowano przeważnie alegorycznie (para narzeczeńska jako Jahwe i Izrael, Chrystus i Kościół, Bóg i dusza), ponieważ w Biblii w obrazie małżeństwa jest zawarty tego rodzaju sens przenośny; egzegeza współcz. przyjmuje częściej sens dosłowny: pochwała namiętnej miłości kobiety i mężczyzny, co jednak nie wyklucza podtekstu sakralnego. P.n.P. inspirowała utwory rel. (m.in. Willirama z Edesbergu, XI w., L. de Leon, Jana od Krzyża), a także lirykę śred-niow. i renes. (Sonety, F. Petrarki, Nowe życie Dantego); pierwszy pol. przekt. w tzw. Biblii Leopolity (1561), następny w kolejnych wyd. Starego Testamentu-, ostatnie przekł. poet. w: Cztery poematy biblijne (1972), Księgi pięciu megilot C\982). PIEŚŃ O CYD21E, słynny hiszp. epos rycerski, powstały ok. 1140, zachowany w rękopisie z 1307 (wyd. pol. 1970); bohater, postać hist. — Rodrigo Diaz de Vivar, zw. Cydem, to zwycięzca Maurów, uznany za wzór rycerza, symbol męstwa i lojalności; poza' P. o C. czyny jego stały się tematem wielu dzieł literatury hiszp. (G. de Castro y Be]lvis — Las mocedades del Cid) i świat. (P. Corneille —Cyd). PIEŚŃ O NIBELUNGACH, średniowieczny niem. anonimowy epos bohaterski, nawiązujący do podań germ. z okresu wędrówki ludów i podboju Burgundów przez Hunów pod wodzą Attyli; pochodzi prawdopodobnie 429 PIE z pierwszego 10-lecia XIII w., jest pisany językiem średnio-wysoko-niem.; 2 części: Śmierć Zygfryda i Zemsta Kry m hi Idy; P. o N. zachowała się w ponad 30 rękopisach, w różnych wersjach; 1757 opublikował ją szwajc. filolog J.J. Bodmer (wyd. pol. 1881 w tłum. A.J. Szabrańskiego); do jej tematyki sięgało wielu twórców, m.in. Ch.F. Hebbel i R. Wagner (tetralogia Pierścień Nibelunga). PIEŚŃ O ROLANDZIE, najsłynniejszy i jeden z najstarszych franc. eposów rycerskich, należący do gatunku chansons de gęste (pieśni o bohaterskich czynach); pochodzi prawdopodobnie z 2 pół. XI w., zachowana w rękopisie oksfordzkim, powstałym 1170 w dialekcie anglo-normandzkim; P. o R, której tematem są losy hrabiego Rolanda biorącego udział w wyprawie Karola Wielkiego przeciw Sarace-nom, wyraża najpełniej feud. ideał rycerza; stała się franc. epopeją nar.; do jej motywów nawiązywało wielu poetów (m.in. L. Ariosto w poemacie Orland szalony), także twórców oper; 1 pol. przekł. w "Bibliotece Warszawskiej" (t. 7 1866), przekł. 1932 wg opracowania J. Bediera z 1921. A. DRZEWICKA Starofrancuska epopeja rycerska, Warszawa 1979. PIETROW JEWGIENIJ P., właśc. J.P. Katajew (1903^12), brat W.P. Katajewa, pisarz roś.; współautor z I.A. llfem utworów satyr., m.in. Dwanaście krzeseł (1928, wyd. pol. 1931), Złote cielę (1931, wyd. pol. 1933); po śmierci Ufa wydał jego Zapisnyje kniżki (1939); sztuka polit.- satyr. Wyspa pokoju (1947, wyd. pol. 1949); scenariusze film. (Antoni Iwanowicz gniewa się 1940). PIETRUSZEWSKA LUDMIŁA S. (ur. 1938), pisarka roś.; sztuki teatr., m.in. Lubow' (1979), 4 jednoaktówki pod wspólnym tytułem Kwar-tira Kołumbiny(wyd. 1981), poświęcone problemom okrucieństwa (gł. kobiet) i osamotnienia człowieka we współcz. życiu; tom prozy Pieśni XX wieka (1988), opowieści katastroficzne Nowyje Robinzony (1989). PIEYRE DE MANDIARGUES [p|e:r do mad-jarg] ANORE (1909-91), pisarz franc.; twórczość, wywodzącą się z surrealizmu, cechuje łączenie świata rzeczywistego ze światem marzeń i wyobraźni, przesycenie erotyzmem, nastrój grozy i niesamowitości; zbiory poezji ' (L'age de craie 1961), tomy opowiadań (Le musee noir 1946, Soleił des loups 1951, Feu de braise 1959, Le deuil des roses 1983), powieści (La motocyclette 1963, La marge 1967, Tout disparaltra 1987); ponadto dramaty, eseje poświęcone malarstwu, przekł. z języków ang., hiszp., wł. i japońskiego. PIĘCIOKSIĄG, pierwsze 5 ksiąg Starego Testamentu -> Tora. PIĘCIOKSIĄG KONFUCJAŃSKI, Wujing, klas. kanon chin. składający się z 5 ksiąg, których redakcję lub autorstwo (częściowo) przypisuje się Konfucjuszowi; po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się w 51 r. p.n.e. za panowania ces. Xuan z dyn. Hań Zach. (wcześniejszej); na P.k. składa się Księga przemian (Yijing) — stara księga wróżebna (wyd. pol. 1994), Księga pieśni (Shijing) — pierwsza antologia poezji chin., Księga dokumentów (Shujing) — będąca przeglądem wydarzeń hist. od czasów mitycznych dyn. Hia i Shangin, Zapiski o obyczajach (Liji), Wiosny i jesienie (Chun-qiu) — kronika, w której jakoby sam Konfucjusz opisał dzieje księstwa Lu. PIKUL WALENTIN S. (1928-90), pisarz roś.; autor popularnych powieści hist., m.in. powieści Requiem karawanu PO — 17 (1979), Trzy spotkania z Okin-san (1981, wyd. pol. 1987), Pierom i szpagoj (1972), Faworit C\984) z czasów Katarzyny II i Fryderyka II Wielkiego, U pośledniej czorty (1979), o ostatnich latach panowania dynastii Romanowów i G. Ra-sputinie, drobiazgowo ukazująca intymne życie rodziny carskiej; kontrowersyjne powie-ściopisarstwo P., wydawane w masowych nakładach, cechuje b. swobodna interpretacja faktów hist. i powielanie stereotypu roś. ksenofobii. PILAR JAN (ur. 1917), czes. poeta i tłumacz; liryki refleksyjne inspirowane przyrodą oraz wiersze o tematyce spot.-polit., często osnute na motywach pol.; przekł. utworów poetów pol., m.in. K.l. Gatczyńskiego, J. Tuwima, W. Broniewskiego, także C. Norwida, L. Staffa i J. Iwaszkiewicza; antologie poezji pol.: Po- chodne(W7), Cistyzpev(W4), Setkaninad Wsiou (1979); pol. wybory: Takiego drzewa się nie grzebie (1962), Szyderstwo i inne wiersze (1975). PILINSZKY [pjlinski] JANOS (1921-81), poeta węg.; w czasie II wojny świat, walczył w armii węg.; od 1957 współpracownik tyg. katol. "Uj Ember"; na twórczości P. w sposób decydujący odcisnęło się doświadczenie wojny — upodlenie człowieka, zanik wszelkich wartości; w swej poezji ukazywał w perspektywie metafizycznej dramat ludzkiego istnienia; tomy wierszy Trapez es korlat( 1946), Harmadnapon (1959), Nagyvarosi ikonok (1970), Szalkak 430 PIO (1972), Krater (1976); zbiory wierszowanych baśni, utwory sceniczne. PILNIAK BORIS A., właśc. B.A. Yogau (1894-1938), pisarz roś.; w twórczości, opartej na koncepcji dwoistości świata ukazywał problem hist. losów Rosji w powiązaniu z kulturą i specyfiką charakteru nar.; uprawiał tzw. prozę ornamentalną, odznaczającą się rozbudowaną, uniezwykloną metaforyką, zryt-mizowanymi dygresjami lirycznymi i luźną kompozycją; rewolucję przedstawiał jako triumf żywiołu anarchicznego i instynktów biol., zderzenie chłopskiej Rusi z cywilizacją Zachodu (m.in. powieść Nagi rok 1921, wyd. pol. 1930); w opowieści Śmierć Komandarma. Opowieść niezgaszonego księżyca (1926, 1 wyd. pol. pt. Tajemnica śmierci koman-darma 1927, wyd. nowe 1981 — poza cenzurą) podjął próbę wyjaśnienia przyczyn zgonu dowódcy wojsk. M.W. Frunzego; powieści Maszyny i wilki (1925, wyd. pol. 1984, Wołga wpada do Morza Kaspijskiego 1930, wyd. pol. 1932) poświęcił problemowi cywilizacji przem.; w opowieści Krasnoje dieriewo (Berlin 1929) opisał rozczarowanych uczestników rewolucji, a w swym ostatnim utworze — mi-kropowieści Zaszfat (1937, wyd. Nowy Jork 1979) —porewol. życie małej prowincjonalnej mieściny; reportaże lit. (Korzenie japońskiego słońca 1927, wyd. pol. 1934, 0'key. Romans amerykański 1933, wyd. pol. 1934); pol. wybory opowiadań Arina i inne opowiadania (1957), Czarny książę (1988); stracony podczas wielkiej czystki. E. KORPAŁA-KIRSZAK Borys Pilniak. Z dziejów radzieckiej prozy ornamentalnej lat dwudziestych, Kraków 1979. PINDAR (ok. 518-ok. 438 p.n.e.), poeta gr. z Teb (Beocja); tworzył poezję chóralną; z 17 ksiąg pieśni kultowych i pochwalnych wyd. aleksandryjskiego zachowały się 4 księgi epi-nikiów, pieśni sławiących zwycięzców w igrzyskach ogólnogr. oraz wiele fragmentów (wyd. kryt. A. Turyna 1948, przekt. całości Ody zwycięskie 1987); najczęściej stosowaną przez P. formą była strofa o dużym bogactwie metrycznym. P. pochodził z rodu arystokratycznego, tam też szukał adresatów swojej poezji; zwycięzców przedstawiał jako ucieleśnienie cnót i wartości arystokratycznych. Twórczość P., choć trudna, m.in. z powodu wyszukanych symboli kojarzonych w niezwykły sposób, cieszyła się ogromną sławą już za życia poety. PINERO [pynjero"] Sir ARTHUR WING (1855-1934), dramatopisarz ang.; w swych ,,nieprzyjemnych sztukach" (unpleasant plays) ukazywał rozkład mieszczańskiej rodziny i fałsz wiktoriańskiej moralności (The Pro-fligate 1889, The Second Mrs Tanqueray 1893); komedie sentymentalne, także z elementami fantastyki. PINGET [pężę] ROBERT (ur. 1919), pisarz franc.; przedstawiciel eksperymentalnego nurtu — nowej powieści; powieści (L'inquisitoire 1962, Quelqu'un 1965, "suita radiofoniczna" Wokół Morfina 1965, wyd. pol. 1967, L 'apocryphe 1980), opowiadania i sztuki teatr. (Identite 1971), będące refleksją nad językiem i jego możliwościami. PIŃSKI DOWID (1872-1959), żyd. dramatopisarz, prozaik, krytyk lit. i teatr., publicysta; pochodził z Mohylewa, od 1892 w Warszawie, od 1896 w Berlinie, od 1899 w Nowym Jorku, od 1949 w Hajfie; w twórczości podejmował współcz. problemy społ., sięgał po wątki ze Starego Testamentu-, najbardziej znane dramaty P.: Familie Cwi (1905), przedstawiający rozkład rodziny żyd. w czasach pogromów żyd. w carskiej Rosji, Der ejbiker jid (1907), jeden z sześciu dramatów o żyd. ruchach mesjanistycznych, oraz Jenkt der szm/c/(1910); także powieści i opowiadania. PINTER [pajnta'] HAROLD (ur. 1930), dramatopisarz ang.; przedstawiciel teatru absurdu, twórca tzw. komedii zagrożenia (comedy of menace), obnażającej pozorność komunikacji między ludźmi i dram. bezradność człowieka zarówno wobec świata zewn., jak i własnej podświadomości (Urodziny Stanieya 1958, wyst. pol. 1966; Dozorca 1960, wyst. pol. 1968; Powrót do domu 1965, wyst. pol. 1967; No Man's Land 1975; Zdrajca 1978, wyst. pol. 1979); sztuki telew., słuchowiska radiowe, scenariusze film. (m.in. Posłaniec 1970, Ko-chanica Francuza 1982). PIONTEK HEINZ (ur. 1925), pisarz niem.; różnorodna formalnie poezja odznaczająca się dużą wrażliwością wizualną i subtelną analizą psychiki ludzkiej (Wassermarken 1957, Mit einer Kranichfeder 1962, Tot oder^lebending 1971); opowiadania zbliżone w konstrukcji do klas, noweli (Gorące kasztany 1963, wyd. pol. 1966), powieści (D/e mittieren Jahre 1967, Dichterleben 1976, Juttas Neffe 1979); eseje. PIOTR II -* NjegoS Petar II Petrović. PIOYENE GUIDO (1907-74), wł. pisarz, krytyk lit. i publicysta; powieści, m.in. Listy nowicju-szki (1941, wyd. pol. 1979), Litość przeciwko 431 PIR litości (1946, wyd. pol. 1962) dotyczące okresu II wojny świat., autobiogr. Le furie (1963) oraz opowiadania, odznaczające się wnikliwą analizą psychol.; studia krytycznoliterackie, reportaże. PIRANDELLO LUIGI (1867-1936), pisarz wł.; autor tomików wierszy, kilku powieści (Cień Macieja Pascala 1904, wyd. pol. 1928), wielu utworów nowelistycznych zebranych w Novelle per un anno (t. 1-15 1922-37; wybory pol. m.in. Pierwsza noc 1929, Czarny szal 1958, Koń na księżycu 1972); stawę przyniosły mu dramaty (m.in. Tak jest, jak s/ę państwu zdaje 1917, wyst. pol. 1958; Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora 1921, wyst. pol. 1923; Henryk IV 1922, wyst. pol. 1925); przenika je ironiczny relatywizm w ukazywaniu ludzkiej osobowości, zmiennej i nieuchwytnej; P., pozostający przez wiele lat w centrum wt. życia teatr. — także jako dyrektor i reżyser, wywarł poważny wpływ na teatr współcz.; wybór pol. Dramaty (1960); 1934 otrzymał Nagrodę Nobla. L. EUSTACHIEWICZ Luigi Pirandello, Warszawa 1982; A. FORYSIAK-STRAZZATI Teatr Pirandella w Polsce, Poznań 1993. PIRMEZ [pirmę] OCTAVE (1832-83), pisarz belg., tworzący w języku franc.; uznany przez zainicjowany 1881 ruch lit. Młoda Belgia (program umiarkowanego naturalizmu) za jednego z prekursorów ze względu na dbałość o artyst. formę utworów; uprawiał gł. esej filoz. i maksymę; zbiór refleksji Jours de solitude (1869) zawierający notatki z podróży; romans biogr. Remo (1878). PISIEMSKI ALEKSIEJ F. (1821-81), pisarz roś.; autor powieści realist. (Tysiąc dusz 1858, wyd. pol. 1953), pierwszego w literaturze roś. dramatu z życia wsi Gor'kaja sud'bina (1859, wyst. 1863), opowiadań (m.in. Łgarze bogaci i łgarz biedny z cyklu Russkije Iguny 1863, pol. przekł. w Antologii dawnej noweli rosyjskiej 1978); w późniejszej twórczości ostro występował przeciw ideologii rewol. demokratów (tzw. powieść antynihilistyczna Wzbałamu-czennoje mor/e 1863). J. SKRUNDA Proza powieściowa A.F. Pisiemskiego, Wrocław-Warszawa 1988. PITOL SERGIO (ur. 1933), pisarz meksyk.; 1972-75 attacnś kult. ambasady Meksyku w Warszawie; w opowiadaniach (tom Każdy ze swoim piekłem 1964, wyd. pol. 1967; wybór pol. Przedślubne spotkanie 1974) i powieści (Dźwięk fletu 1973, wyd. pol. 1975) problem związków między życiem twórcy — człowieka samotnego, szukającego porozumienia, a jego sztuką; przekf. na język hiszp. m.in. utworów K. Brandysa, W. Gombrowicza. PIXERECOURT [piksereky:r] RENĘ CHARLES GUILBERTDE (1773-1844), dramatopisarz franc.; autor ponad 100 melodramatów (m.in. Ruiny Babilonu 1810, wyst. pol. 1812), uznany za mistrza tego gatunku. PLANUDES MAKSIMOS (ok. 1260-1310), bizant. filolog i teolog; twórca antologii epigramów starogr., zwanej od niego -> Antologią Pla-nudejską (t. 1-7 1494), oraz zbioru przysłów; wydawca wielu dzieł z literatury staroż. (m.in. Bajki i Żywot Ezopa, Corpus Plutarcha); prace z dziedziny teologii, gramatyki, komentarze do dzieł klasyków gr., przekł. z literatury łac. oraz listy. PLATEN-HALLERMONDE AUGUST VON (1796-1835), poeta niem.; tworzył ody, pieśni i hymny wg wzorów antycznych, sonety, gazetę (wg wzorów pers.), także komedie satyr., m.in. D/e verhangnisvolle Gabel (1826), w której wyszydził romant. tragedię przeznaczenia; solidaryzował się z walką wolnościową pol. powstańców (Polenlieder 1830-31). PLATH [pla:ł] SYLVIA (1932-63), żona T. Hu-ghesa, pisarka amer.; wrażliwa wyrazicielka nastrojów części młodzieży amer., przeżywająca dramat społ. wyobcowania i psych. depresji; powieść autobiogr. Szklany klosz (1963, wyd. pol. 1975), opowiadania; zbiory wierszy Ariel (1965), Collected Poems (1981), pol. wybór Wiersze wybrane (1975,1992); ponadto wybór Opowiadania (1992) i Listy do domu (1975, wyd. pol. 1983); jej samobójstwo stało się źródłem kultowej sławy. PLATON (427-347 p.n.e.), filozof gr.; uczeń Sokratesa, twórca platonizmu; założyciel szkoły zw. Akademią; głosił rzeczywisty byt pojęć ogólnych, które istnieją jako idee, będące doskonałymi, wiecznymi i niezmiennymi wzorami dla złożonych i zmiennych rzeczy będących ich zjawiskowym i niedoskonałym odwzorowaniem; w kosmologii uznawał, że świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę (demiurga); planety wg niego posiadają dusze, podobnie jak cały świat (tzw. dusza świata); wprowadził rozumienie duszy jako niematerialnego i nieśmiertelnego czynnika życia, którego gł. funkcją jest poznawanie idei, niedostępne dla zmysłów; z koncepcją preegzystencji duszy łączył pogląd o posiadaniu przez nią wiedzy wrodzonej, uświadamianej przez przypomi- 432 PLI nanie; sądził, że jedynym poznaniem jest rozumowe poznanie idei; twierdził, że nauka dotyczy tylko istniejących wiecznie prawd powszechnych. P. stworzył utopijną teorię idealnego państwa, którego konstrukcję oparł na zasadzie podporządkowania jednostki państwu. W estetyce stawiał za wzór twórcę jako natchnionego boskim szałem pośrednika między bogami a ludźmi. Koncepcje P. wywarły znaczny wpływ na rozwój filozofii starcz, oraz średniow. (chrzęść.) i stały się inspiracją dla późniejszych kierunków i szkół filozoficznych. Dzieła P. niemal w całości przetrwały do naszych czasów; mają przeważnie charakter dialogów; szczególną odmianą dialogu P. jest tzw. dialog sokratyczny, w którym gł. bohater, Sokrates, przez zadawanie pytań swemu rozmówcy dochodzi do sformułowania istotnej prawdy. Przyjmuje się na ogół autentyczność 27 dialogów, do najważniejszych należą: Uczta. będąca pochwałą miłości, Fajdros, o miłości i duszy, Gorgiasz, polemika z retoryką (wyd. pol. wszystkich 1922), 7ea/tef(wyd. pol. 1936), Państwo (t. 1-2 wyd. pol. 1948), Prawa (wyd. pol. 1960), o państwie idealnym, Timajos (wyd. pol. 1961); P. jest też autorem Obrony Sokratesa (wyd. pol. 1958) — mowy wygłoszonej przed sądem ateńskim, włożonej w usta Sokratesa. E. JARRA Idea państwa u Platona i jej dzieje, Warszawa 1918; W. WITWICKI Platon jako pedagog, Warszawa 1947; K. LESNIAK Platon, Warszawa 1993, PLAUT, Titus Maccius Plautus (ok. 250-184 p.n.e.), najwybitniejszy komediopisarz rzym., pochodzenia umbryjskiego; autor prawdopodobnie ok. 130 sztuk, z których zachowało się 21 (wyd. pol. t. 1^t 1931-37); są to przeważnie przeróbki greckich sztuk Menandra, Filemona i Difilosa, przedstawicieli nowej komedii attyc-kiej; P. wprowadził do nich koloryt rzym. i stosował kontaminację; partie wokalne, sceny baletowe, komizm sytuacyjny i szybkie tempo gry nadawały sztukom P. charakter zbliżony do operetki lub wodewilu, barwy dodawał język — potoczny, ludowy, dosadny i pełen dowcipu. Za najciekawsze komedie są uznawane m.in.: Amf/trion, Skarb (wzór dla Skąpca Moliera), Bracia (komedia sobowtórów, wyzyskana przez W. Szekspira w Komedii omyłek), Żołnierz samochwaf (bohater tytułowy to pierwowzór m.in. Papkina w Zemście A. Fredry). Komedie P., grane niemal do końca epoki starożytnej, na nowo zaczęty budzić zainteresowanie od XV w. PLAVKA ANDREJ (1907-82), poeta słowac.; autor tradycyjnych pod względem tematycznym i formalnym liryków inspirowanych przyrodą i wspomnieniami stron rodzinnych (zbiór Tri pruty Liptova 1942); po II wojnie świat. jeden z czołowych twórców poezji zaangażowanej (m.in. tom Yyznanie 1960); pisał również liryki miłosne, prozę wspomnieniową (Smadny milenec 1971) i o współcz. tematyce społ., także reportaże; pol. wybór wierszy Winobranie C\ 978). PLENZDORF [plencdorf] ULRICH (ur. 1934), pisarz niem.; autor głośnego opowiadania (również dramatu) Nowe cierpienia młodego W. (1972, wyd. i wyst. pol. 1974) — parafrazy powieści J.W. Goethego, ukazującej antagonizm między jednostką a społeczeństwem w NRD; o zderzeniu aspiracji do szczęścia indywidualnego z normami i oczekiwaniami socjalistycznego społeczeństwa traktują również powieści O/e Legendę von Pauł und Paula (1974) i Legendę mm Gluck ohne Ende (1979); także autor scenariuszy filmowych. PLESZCZEJEW ALEKSIEJ N. (1823-93), roś. poeta i prozaik; czł. konspiracyjnego kółka pietraszewców (roś. socjalistów utopijnych); liryka o motywach społ. (wiersz Wpieriod... 1846 stał się pieśnią rewol.), także miłosna i pejzażowa; tom prozy Powiesił i rasskazy (1860); przekł. utworów m.in. H. Heinego i W. Syrokomli; przekł. pol. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). PLIEYIER [pliw's:] THEODOR, pseud. Plivier (1892-1955), pisarz niem.; 1933-45 na emigracji w ZSRR (czt. Kom. Nar. "Wolne Niemcy"), od 1947 w Niemczech Zach.; powieści polit.: Kulisi cesarza (1929, wyd. pol. 1936), Cesarz odszedł, generałowie zostali (1932, wyd. pol. 1933), trylogia o walkach na froncie wsch. II wojny świat. Der grosse Feldzug im Osten (1945-54; wyd. pol. cz. 1 Stalingrad 1958 — głośna książka o klęsce i zagładzie armii gen. F. Paulusa). PLINIUSZ MŁODSZY, Caius Plinius Cae-ciiius Secundus (61 lub 62-ok. 114), siostrzeniec Pliniusza Starszego, rzym. pisarz i polityk; 111/112(?) namiestnik Bitynii i Pon-tu; autor 247 listów (9 ksiąg) dających obraz życia w ówczesnym Rzymie Listy Ks. I-VII (wyd. pol. 1967), księga X (121 listów), zawierająca korespondencję P.M. — namiestnika z Trajanem, ukazuje życie prowincji rzym.; P.M. jest również autorem Panegi-ryku... (wyd. pol. 1972) — mowy ku czci ces. Trajana; pierwsze wyd. pol. całej spuścizny P.M. t. 1-3 1837. 28 — Słownik pisarzy świata 433 PLI PLINIUSZ STARSZY, Całus Plinius Secundus (23-79), pisarz i wyższy urzędnik rzym.; zginął podczas wybuchu Wezuwiusza; autor encyk- lopedycznego dzieła Historia naturalis (tłum. pol. Historyi naturalnej ksiąg XXXVII, cz. 1-10 1845, wybór 1961), w 37 księgach zawierających wiadomości z zakresu nauk przyr., rolnictwa, geografii, etnografii, sztuki i in.; w wielu dziedzinach wiedzy dzieło to było ważnym źródłem informacji aż do czasów odrodzenia; inne dzieła P.S. nie zachowały się, są znane jedynie z fragmentów w pismach innych autorów. PLISNIER [plinję] CARLES (1896-1952), pisarz belg., tworzący w języku franc.; działacz ko-munist. (czł. Belg. Partii Komunist., 1928 wykluczony pod zarzutem trockizmu), zwolennik radykalnych przemian społ. (eseje Reformisme ou revolution 1921); realist. powieści z elementami psychoanalizy (pogłębione psychologicznie wizerunki kobiet) i krytyki społ. (m.in. Małżeństwa 1936, wyd. pol. 1938, cykl Meur-tres, t. 1-5 1939-41); nowele (Faux passeports 1937), poezje, eseje. PLUTARCH (przed 50-po 120), gr. pisarz i filozof-moralista z Cheronei w Beocji; autor zbioru Moralia (pol. wybory 1954,1977 — o różnej zawartości), zawierającego pisma o różnorodnej treści: retoryczne, filoz.-teol. i polemiczne, etyczne (np. Zalecenia małżeńskie), polit. (m.in. O monarchii, oligarchii i demokracji), pedag. (O tym, że i kobiety trzeba kształcie), krytycznolit. (np. Porównanie Arys-tofanesa z Menandrem), hist.-antykwaryczne (Osobliwości greckie...). Sławę przyniosły P. liczne biografie, najważniejsze to: B/o/ paral-lełoi — 46 biografii sławnych Greków i Rzymian zestawionych parami, np. Demostenes -Cyceron (pol. wybory pt. Żywoty sławnych mężów 1953 oraz 1976 z inną zawartością), a także Cztery żywoty (wyd. pol. 1954). Z pism P. korzystało wielu pisarzy, filozofów i ojców Kościoła; od XV w. znane w zach. Europie i tłumaczone na języki nowoż., dostarczały tematów literaturze; w Polsce pierwszy przekł. całości Moraliów pochodzi z XVI w., Żywotów zaś z XIX wieku. PLATONÓW ANDRIEJ P. (1899-1951), pisarz roś.; autor prozy poświęconej gł. problemom społ. i etycznym, zawierającej ostre akcenty kryt. wobec życia porewol.; w twórczości utrzymanej w tonacji liryczno-ironicznej, a często satyr, stosował metodę kontrastowego widzenia świata; opowieści: Miasto Gradów (1928) o biurokracji, Wprok (1931), dotycząca przymusowej kolektywizacji; przeniknięte refleksją filoz. utwory o rewolucji i jej konsekwencjach: opowieści Wykop (1929-36, wyd. Londyn 1969, wyd. roś. 1987, wyd. pol. poza cenzurą 1986), Juwenilne morze (Paryż 1979, wyd. pol. 1994), powieść Czewiengur (1926, wyd. Paryż 1972, wyd. roś. 1988) sarkastycznie ukazująca utopię socjalizmu; pol. wybory, m.in. Osada poczty-liońska (1968), Dżan i inne opowiadania (1969), Gliniany dom (1981). W. i R. SLIWOWSCY Andrzej Platonów, Warszawa 1983. PLUŻNYK JEWHEN (1898-1936), pisarz ukr.; uprawiał impresjonist. poezję refleksyjno-filoz. (zbiory Dni 1926, Rannia osiń 1927); powieść psychol. utrzymana w konwencji naturalist. z życia inteligencji ukr. (Neduha 1929), dramaty psychol.-obyczajowe, m.in. Profesor Su-chorat (1923); pol. przekt. wierszy P. w Antologii poezji ukraińskiej (1977); zginął w obo- PODJAVORINSKA LUDMIŁA, właśc. L'. Riz-nerowa (1872-1951), pisarka słowac.; autorka klas. w literaturze stawać, utworów dla dzieci, pozbawionych tendencji moralizatorskich, w których z humorem i pogodą ukazywała zantropomorfizowany świat zwierząt; wiersze (Kytka versov prę slovenske dietky 1920, Me-dovy hrniec 1930), bajki (Zajko-Bojko 1930, Cin-ćin 1942), powieści (Baranek bożi"\932); jako pierwsza stawać, poetka ogłosiła osobno zbiór wierszy miłosnych Z vesny żivota (1895); ponadto opowiadania, nowele, szkice i obrazki o tematyce wiejskiej, utrzymane w konwencji sentymentalno-romant. lub realistycznej. POE [po"] EDGAR ALLAN (1809-49), amer. poeta, nowelista i krytyk lit.; twórca prozy detektywistycznej; w literaturze amer. zajął miejsce wybitne, choć odosobnione, bliższe eur. romantyzmowi i prekursorskie wobec symbolizmu, którego przedstawiciele (zwł. Ch. Baudelaire) stali się jego właściwymi odkrywcami i naśladowcami; uprawiał lirykę posępnych wyznań i refleksji, łączącą poetykę symbol, wizji i niepowodzeń z kunsztowną instrumentacją rytmiczno- dźwiękową (np. słynny Kruk 1845), której wyznaczał ważne miejsce w swych koncepcjach estet. (poezja jako "rytmiczne tworzenie piękna"). Silny wpływ wywarła na literaturę świat, jego nowe- listyka, mistrzowska w cieniowaniu nastrojów niesamowitej fantastyki grozy (np. Zagląda domu Usherów 1839), a także w precyzyjnym konstruowaniu zagadkowej intrygi sensacyj-no- detektywistycznej (Zabójstwo przy rue Mor-434 PÓL gue 1841, Złoty żuk 1843); wybory pol., m.in.: Opowieści nadzwyczajne (1913), Arabeski (t. 1-2 1922), Groteski (1924), Opowiadania (t. 1-2 1956), Poez/e wyfarane (1960). F. LYRA Edgar Altan Poe, Warszawa 1973. POGGIO BRACCIOLINI [podżdżio ~czioljni] GIAN FRANCESCO (1380-1459), humanista wt., tworzący w języku tac.; sekr. kilku papieży, od 1453 kanclerz Rep. Florenckiej; odkrywca i komentator staroż. tekstów łac.; traktaty moralne, kroniki, korespondencja; najbardziej znanym dziełem P.B. jest obszerny zbiór face-cji Liber facetiarum (1471), z którego czerpali także autorzy pol., m.in. M. Rej. POGHOSJAN HRIPSIME (1899-1972), poetka orm.; autorka wierszy i poematów dla dzieci; zbiory: Majrakan (1936), Chyndutjun (1948), Jereko (1966); tłumaczka utworów A.S. Puszkina, M.J. Lermontowa, W.W. Majakowskiego. POGODIN MIKOŁAJ P., właśc. N.F. Stukalow (1900-62), dramatopisarz roś.; sztuki poświęcone rewolucji, utrzymane w konwencji soc-realist., m.in. trylogia: Człowiek z karabinem (1937, wyst. pol. 1952), Kremlowskie kuranty (1941, wyst. pol. 1962), Trzecia patetyczna (1958, wyst. pol. 1961). POGODIN RADU P. (ur. 1925), pisarz roś.; autor książek dla dzieci i młodzieży o wartkiej akcji, w których liryzm przeplata się z elemen- tami humoryst., m.in. zbiór opowiadań auto-biogr. Mądry kogut mojego dzieciństwa (1983, wyd. pol. 1986); pol. wybory: Mali detektywi (1960), Dubrawka (1975), Tam, za czarcim łęgiem (1986). POLAĆEK KAREŁ (1892-1944), czes. prozaik i dziennikarz; od 1923 do II wojny świat. związany z redakcją gazety "Lidove noviny"; pisał sprawozdania sądowe, felietony, humoreski, powieści o tematyce sport, (np. Muźi v offsidu 1931); znawca języka potocznego i publicyst., wydał Źurnalisticky slovni'k (1934); "małemu czes. człowiekowi" poświęcił nie ukończony cykl powieściowy (Okresni' mesto, Hrdino ve tahnou do boje. Podziemni mesto, Yyprodano, 1936-39); proza wspomnieniowa Było nas pięciu (1946, wyd. pol. 1958); wybór humoresek i felietonów Zaczarowana szynka (1984). POLEWOJ BORIS N., właśc. B.N. Kampow (1908-81), roś. pisarz i publicysta; nowele i powieści utrzymane w poetyce socrealist., g3. o tematyce wojennej, m.in. Opowieść o prawdziwym człowieku (1946, wyd. pol. 1949), oparta na autentycznych dziejach lotnika A.P. Mariesjewa, My ludzie radzieccy (1948, wyd. pol. 1950); powieść Aniuta (1976, wyd. pol. 1982); wspomnienia. POLEWOJ NikOŁAJ A. (1796-1846), roś. pisarz, historyk, tłumacz i krytyk lit.; wydawca czasopisma "Moskowski tielegraf" (1825-34), jeden z pierwszych rzeczników kapitalist. uprzemysłowienia Rosji; gł. dzieło Istoria russkogo naroda (t. 1-6 1829-33); powieści {Abbad-donna 1834), nowele oraz przekł. (m.in. Hamleta W. Szekspira). POLEŻAJEW ALEKSANDR l. (1804-38), poeta roś.; romantyk, kontynuator poezji dekabrys-tów; za poemat satyr.-obyczajowy Saszka (1825, wyd. 1861) wcielony do armii jako szeregowiec; liryka i poematy osnute na tle walk z plemionami górali kaukaskich; pol. przekł. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954). POLIBIUSZ, Połybios (ok. 200-ok. 118 p.n.e.), historyk gr. z Megalopolis na Peloponezie; rzecznik polityki neutralności Związku Achaj-skiego w czasie III wojny maced.; po klęsce Macedonii jeden z zakładników w Rzymie, następnie doradca Scypiona Afrykańskiego Młodszego podczas zdobywania Kartaginy; po podboju Grecji przez Rzymian (146) z polecenia senatu rzym. pośredniczył w uregulowaniu stosunków w podbitej Grecji; autor m.in. Dziejów w 40 księgach (lata 264-146 lub 144) w części zachowanych, o charakterze historii powszechnej, gł. źródła hist. do wojen punickich, II i III wojny maced., wojny syr., podboju Grecji (wyd. pol. t. 1-2 1957-62); dbałość o prawdę i obiektywizm w oświetlaniu faktów zapewniły P. trwałe miejsce w historiografii greckiej. POLIC KAMOY JANkO (1886-1910), pisarz chorw.; prekursor awangardy okresu międzywojennego; buntownik przeciwko konwencjom społeczeństwa mieszczańskiego, jeden z gł. bohaterów literackiej legendy chorw. moderny; autor skandalizujących ęrotyków (zbiór Psovka 1907), dramatów, eksperymentalnych (zwt. w technice narracji) opowiadań i powieści, w których negacja starego skonwencjonalizowanego świata pozorów łączyła się z autoironiczną analizą (IsuSena kaijuza 1957). POLISZCZUK WALERIAN (1897-1942), poeta ukr.; czt. ugrupowania pisarzy proletariackich Hart, 1928 założyciel ugrupowania futuryst. Awanhard; zbiory wierszy (Wybuchy syty1921, 435 PÓL Duma pro Barmaczychu 1922), Jary na Kur-natowśka (1925) poematy (15 poem, 1925), o charakterze publicyst, opiewające rewolucję październikową, powieści, szkice, reportaże; studium o wierszu wolnym; pol. przekł. w Antologii poezji ukraińskiej (1977); oskarżony o działalność kontrrewolucyjną zginął w obozie. POLIZIANO [~cjąno] ANGELO, właśc. A. Am-brogini (1454-94), wł. humanista, filolog i poeta; związany z dworem Medicich (Wawrzyńca Wspaniałego); najważniejsze utwory to nie ukończony poemat oktawą Stance per la giostra di Giuliano de'Medici (1494) oraz dramat Fai/o/a d'0rfeo (1480); ponadto ody, elegie, epigramaty i ballady w językach łac., gr. i wt., także pisma łac. wierszem i prozą na temat języka i kultury klas. (m.in. tom Miscel-lanea 1489). POLO MARCO (1254-1324), słynny wł. podróżnik, kupiec wenecki; z ojcem Niccolo i stryjem Matteo po 3-letniej (od 1271) podróży lądem dotarł do Chin, gdzie przebywał ok. 17 lat; powrócił do Wenecji 1295, opływając morzem Azję Pd.-Wsch. do Ormuzu. W 1298 podyktował obszerną relację z podróży i pobytu w Chinach, zawierającą także wiadomości zasłyszane o innych krajach, m.in. o Japonii, Filipinach, Madagaskarze i Etiopii; w ten sposób powstało dzieło, wielokrotnie przepisywane i tłum. z oryginału franc. na różne języki, a od XV w. publikowane (najpopular- niejsze wyd. z 1559) w wielu krajach pod różnymi tytułami (m.in. Milion— od przydom-ka Marca Polo, Dziwy świata; wyd. pol. Opisanie świata 1954); utwór, odznaczający się pięknymi opisami egzotycznych krajów, wywarł wpływ na rozbudzenie w Europie zainteresowania Wschodem, a zawarte w nim wiadomości znalazły odbicie w średniow. kartografii. POŁONSKI JAKÓW P. (1819-98), poeta roś.; romantyk; przedstawiciel tzw. nurtu antologi-cznego; w twórczości, gł. o charakterze rel.-- mistycznym nawiązywał do wątków antycznych; popularne wiersze liryczne i romanse, do których wprowadził język potoczny i realia epoki; do utworów P. muzykę komponowali m.in. P.l. Czajkowski, H.W. Rachmaninow; pol. przekł. w antologii Dwa wieki poezji rosyjskiej (1947). POŁUDNIOWOSLOWIAŃSKA EPIKA LUDOWA, należąca do arcydzieł literatury świat., swym zasięgiem obejmuje wybrzeże i wyspy Morza Adriatyckiego, niemal cały górzysty teren Chorwacji (bez jej części zach.), Bośnię, Serbię, Czarnogórę, Macedonię i zach. Bułgarię; odkryta w okresie romantyzmu, gł. przez Serba V. Karadźicia, długo uchodziła za serb. epikę lud., popularyzowana m.in. przez J.G. Herdera, J.W. Goethego, A. Mickiewicza; hipotetyczny czas powstania XIII w. (a nawet okres wcześniejszy), pierwsze wzmianki w dokumentach hist. pochodzą z XV w. Ze względu na odmienny typ bohatera oraz stosunek do realiów hist. p.e.l. dzieli się na pieśni: najstarsze, mitol.-baśniowe, młodsze — bohaterskie (junackie) oraz hist.; występowanie postaci hist. jest podstawą podziału p.e.l. na cykle, do najbardziej znanych należy cykl pieśni bohaterskich opiewających czyny królewicza Marka (władcy księstewka w Prilepie, zach. Macedonia, w 2 pół. XIV w.) oraz cykl kosowski, związany tematycznie z bitwą Serbów z Turkami na Kosowym Polu 1389; kontynuacją pieśni bohaterskich są pieśni o hajdukach i uskokach z czasów niewoli tur. (zwf. XVI i XVII w.); niektóre z nich, gł. bułg., tworzą formy przejściowe od czysto epickich do epicko-lirycznych. Walka o wyzwolenie nar. Słowian pd. spod panowania tur. w XIX w. spowodowała znaczne ożywienie p.e.l. i aktualizację jej tematyki; swą żywotność zachowała także w XX w. Charakterystycznym systemem metrycznym p.e.l. jest regularny deseterac, 10-zgłoskowiec, nierymowany; wykonanie pieśni miało charakter melorecytacji z towarzyszeniem gęśli (najbardziej archaicznych, jednostrunowych) lub innego instrumentu (typ dynarski), także a cappella (typ mace- doński); obok pieśni 10-zgłoskowych w XVI-XVIII w. na wybrzeżu Morza Adriatyckiego były znane bugarsztice, czyli pieśni długiego wiersza (gł. 15- i 16-zgłoskowe), z 6-zgłosko-wym, nieregularnie występującym przyśpie-wem, o tematyce wspólnej z epiką 10-zgłos-kową, okazały się one jednak mniej żywotne; poi. wybory, m.in. Jugosłowiańska epika ludowa (1948), Perły i kamienie (1967). POMIAŁOWSKI NikOŁAJ G. (1836-65), pisarz roś.; jeden z prekursorów naturalizmu w Rosji, wywodzący się z kręgu raznoczyńców (nie-szlacheckiej inteligencji); autor dyptyku powieściowego: Mieszczańskie szczęście (1861, wyd. pol. 1960), Mototow (1861) oraz Obrazków z bursy (W62-e3, wyd. pol. 1959), demaskujących system wychowawczy szkół duchownych w Rosji. PONGE [pą:ż] FRANCIS (1899-1988), poeta franc.; zwięzłe poematy prozą (Le grand recueił, t. 1-3 1961, Abrege de l'aventure organique 1976) stanowiące próbę ścisłego 436 1. Wycinanka, ilustracja do Sześciu postaci scenicznych w poszukiwaniu autora L. Pirandella. 2. E. Pound, karykatura H. Gauthier- Brzeki. 3. // canzoniere F. Petrarki, ryć. (wyd. z 1561 r.). PON opisu przedmiotów, co zbliża twórczość P. do eksperymentalnej techniki tzw. nowej powieści; Utwory wybrane (1969). PONICKA HANA (ur. 1922), stawać, pisarka, publicystka i tłumaczka; w latach 70. i 80. twórczość objęta zakazem publikowania; autorka popularnych bajek dla dzieci (Slavikove husiićky 1953, O paradnie! lienke 1972) i opowiadań opartych na motywach autobiogr. (Haluzky 1955, Bosymi nohami 1968); w tomie zapisków wykorzystała m.in. formę dziennika i wspomnień — Zapisky z lukavickeho młyna (1989); ponadto utwory publicyst., liczne przekł., m.in. utworów A. Morayii, C. Zavat- tiniego, A. de Saint-Exupery'ego. PONTANO G|OVANNI (1426-1503), wł. humanista i poeta, tworzący w języku łac.; mąż stanu w służbie dworu aragońskiego w Neapolu; od 1471 prezes Akad. Antonińskiej, nazwanej od jego imienia Pontaniańską; poematy (Urania 1476-79), poezje miłosne i pastoralne; traktaty i dialogi prozą, m.in. z dziedziny filozofii, astrologii i literatury. PONTOPPIDAN HENRIK (1857-1943), pisarz duń.; najwybitniejszy przedstawiciel naturalizmu w literaturze duń.; antymieszczańskie i an-tykapitalist. powieści, m.in. cykle: Ziemia obiecana (t. 1-3 1891-95, wyd. pol. 1924), W czepku urodzony (t. 1-8 1898-1904, wyd. pol. 1929); zbiory nowel i opowiadań, wśród nich wiele z życia proletariatu wiejskiego (pol. wybory Z chat 1899, Diabeł domowego ogniska 1922, Łaskawy chleb 1949, też w antologii Anegdoty losu 1976); wspomnienia; 1917 otrzymał Nagrodę Nobla (wspólnie z K. Gjel-lerupem). POPA VASko (1922-91), poeta serb.; twórczość P., nasycona metaforą i groteską, będąca rodzajem traktatu filoz. o absurdalności bytu łączy abstrakcję z konkretem, cechuje ją prostota i oszczędność słowa; w późniejszych wierszach nawiązania do serb. mitologii nar.; m.in. zbiory: Kora (1953), Nepocin poije (1956) — pol. wybór z tych tomów (3/y(1960), Boczne niebo (1969, wyd. pol. 1975), Vućja so (1975), Kuca nasred druma (1975), Zim meso (1975), flez(1981). POPE [po"p] ALEXANDER (1688-1744), poeta ang.; gł. przedstawiciel i teoretyk klasycyzmu" w literaturze ang. XVIII w. (Rzecz o krytyce 1711, wyd. pol. 1790); wyznawca racjonalizmu i deizmu (nie ukończony poemat w 4 listach Wiersz o człowieku 1733-34, wyd. pol. 1788); zaprzyjaźniony z J. Arbuthnotem, J. Gayem i J. Swiftem (tworzyli razem tzw. Scriblerus CIub); jego poezja odznaczała się jasnością i zwięzłością stylistyczną oraz ciętą ironią; pozostawił karykaturalne portrety współczesnych; autor wielu dzieł, m.in. heroikomicznego poematu Pukiel włosów ucięty (wyd. 1 1712, wyd. rozszerzone 1714, wyd. pol. 1796, 1982 pt. Porwany lok), będącego satyr, obrazem życia wyższych sfer Londynu, oraz obszernego poematu satyr. The Dunciad (4 redakcje 1728-43), w którym atakował swych przeciwników; w jednym z najbłyskotliwszych utworów o charakterze ironiczno-satyr. Epistle to Dr Arbuthnot (1735) zawarł portrety wspótcz. luminarzy Londynu; tłumacz Iliady (1715-20) i Odysei (1725-26); pol. Wybór poezji (1822), przekł. także w zbiorze Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). POPOL VUH. KSIĘGA RADY NARODU OUI- CHE [popol wu], słynne prekolumbijskie dzieło Majów Kicze — Indian z terenów obecnej Gwatemali, spisane w XVI w. alfabetem łac., a w pocz. .XVIII w. przetłumaczone na język hiszp. (wyd. pol. 1982), zawiera mity poświęcone stworzeniu świata, bogom i legendarnym bohaterom; stanowi cenny dokument hist., lit. i rel., jedno z podstawowych źródeł wiedzy o dawnych Majach. POPOY STALE (1900-65), prozaik maced.; poczytne powieści (Krpen żivot, 1.1-2 1953-54, Kales Andźa 1958) i opowiadania (m.in. tom Mariovski pandźur 1961), łączące cechy pisarstwa lud., romansu hist. i kronikarstwa etnogr.; także zbieracz i wydawca utworów lud. (/ter Pejo 1954). POPOYIĆ JOVAN STERIJA (1806-56), serb. pisarz, działacz kult. i oświat.; autor pierwszych, opartych na klas. wzorach komedii obyczajowych (Tvrdica 1837, Pokondirena tikva 1838), gł. z życia mieszczaństwa; pisał także tragedie hist. nawiązujące do epiki lad. oraz wiersze liryczne; przeciwnik romantyzmu. POPOYICI [~wicz'l TITUS (ur. 1930), pisarz rum.; powieści o problematyce spol. (Strainul 1985, Setea 1958), opowiadania (Śmierć Ipu 1970, przekł. pol. 1971 w antologii noweli rum. pod tymże tytułem), scenariusze filmowe. POPÓW WASIŁ (1930-80), pisarz butg.; w jego prozie dominuje postmodernist. nastrojowość i żal za ginącą tradycją kultury wiejskiej; opowiadania (pol. wybór Puch na dziesięć poduszek 1977), powieści (Matkata mina 1962, Nizinata 1976) i sztuki teatr.; eseje, szkice z podróży do Gruzji i na Kubę. 438 POT POPOWA-MUTAFOWA FANI (1902-77), pisarka bułg.; popularność zdobyła powieściami hist. o tendencjach dydaktycznych, w których zawarła barwny obraz drugiego państwa bułg. z przeł. XII i XIII w., m.in. Solunskijat czudot-worec (1929-30), Oyszterjata na Kalojana (1936), Iwan Asen (1938-39), Bojanskijat maj-stor (1941); utwory dla dzieci i młodzieży, przekł. literatury włoskiej. PORADECI LASGUSH (1899-1987), poeta alb.; uprawiał lirykę patriotyczną, fitoz., miłosną, także sielankę (zbiory wierszy Vallja e yjeve 1933, Ylli i zemres 1937); tłumaczył na język alb. utwory H. Heinego, W.W. Majakowskiego, A.S. Puszkina, J.W. Goethego. PÓRDARSON PORBERGUR (1889-1974), isl. pisarz, poeta, eseista i krytyk lit.; reprezentant nurtu socjalist.; w esejach zawarł ideowo--moralną krytykę stosunków społ. (Bref til Laru 1924); powieści: Ewisaga Arna prófasts Pórarinssonar (t. 1-4 1945-50), Salmurinn um blómid (t. 1-2 1954- 55). PORSTEINSSON INDRIDI GUDMUNDUR (ur. 1926), pisarz isl.; oparta na wątkach auto-biogr. powieść Sjótiu og ni'u stódinni (1955) o środowisku kierowców, w której zawarł realist. obraz kryzysu społ.- ekon. lat 30. w Islandii; w późniejszych powieściach tematyka polit.-moralna {Ziemia i synowie 1963, wyd. pol. 1971); Pjófur i paradis 1967—z klas. dla literatury isl. motywem kradzieży owiec, Keimur af sumri 1987). PORTER [po/te'] JANE (1776-1850), pisarka ang.; autorka powieści sentymentalnych, wyrażających sympatie dla idei wolnościowych; m.in. powieścią Thaddeus of Warsaw (1803), dotyczącą częściowo powstania kościuszkowskiego, zyskała rozgłos, a także uznanie T. Kościuszki. PORTER [po/te'] KATHERINE ANNĘ (1890-1980), pisarka amer.; w psychol.-nastrojowych opowiadaniach portretowała ludzi i środowiska amer. Południa [Wino o południu 1937, wyd. pol. 1971, Biały koń, biały jeździec 1939, wyd. pol. 1971); w alegor. powieści Statek szaleńców C\962, wyd. pol. 1966) próbowała ukazać mechanizm narodzin nazizmu. PORTER [po/te'] WILLIAM SIDNEY, pseud. O. Henry (1862-1910), pisarz amer.; uważany za mistrza kompozycji n owe l i stycznej, portretował piórem humorysty i satyryka charakterystyczne typy mieszkańców Teksasu i Nowego Jorku, gł. ludzi wykolejonych i pokrzywdzonych, ulegających naiwnym złudzeniom; tomy nowel, np. Tnę Four Million (1906); wybory pol., m.in. Szlachetny farmazon (1928), Ostatni liść (1950), Opowiadania (1980). PORUKS JANIS (1871-1924), pisarz łot.; swoją indywidualność w literaturze zaznaczył postawą romantyka i idealisty, opiewającego platoniczną miłość, altruizm, uczciwość; autor nowel i opowiadań (Perl u zvejnieks 1895; RTta zvaigzne 1899; Baltas dranas 1903); kreśląc wyraziste charaktery ludzkie, łączył pierwiastki realist. z symbolizmem i groteską {Nabagi gadatirgu 1901); uznany za jednego z klasyków poezji łot.; w cyklu wierszy (do których komponowano muzykę) zawarł filoz. refleksję nad sensem życia. POŚKA DIONIZAS, Dionizy Paszkiewicz (ok. 1757-1830), litew. poeta i historyk; przedstawiciel litew. oświecenia; tworzył pod wpływem literatury pol.; poezje poświęcone wsi pańszczyźnianej (Chłop żmudzki... 1815, pol. przekł. fragmentu w antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... 1973); artykuły hist. idealizujące przeszłość Litwy; autor nie ukończonego słownika języka litew., pol. i tac., wzorowanego na słowniku S.B. Lindego. POTGIETER [potchi:ter] EYERHARDUS JOHANNES (1808-75), hol. pisarz i krytyk lit.; założyciel (1837) liberalnego czasopisma lit. "De Gids", walczącego o odnowę literatury w duchu romantyzmu nar.; zwolennik zwrócenia się ku tradycji tzw. Złotego Wieku; poezje (poemat Florence 1869), opowiadania, szkice krytycznoliterackie. POTOK CHAIM (ur. 1929), pisarz amer., pochodzenia żyd.; twórczość poświęcił problemom adaptacji Żydów z Europy Wsch. w nowoczesnym społeczeństwie amer.; m.in. powieści: Tnę Chosen (1967), The Promise (1969), My Name Is Asher Lev (1972), The Gift of Asher Lev (1990); opowiadania. POTTER [pote'] BEATRIX (1866-1943), ang. autorka i ilustratorka książek dla dzieci; popularność zdobyła m.in. utworami Piotruś Królik (1901, wyd. pol. 1991), Krawiec i jego kot (1902, wyd. pol. 1969), The Tale ofSquirrel Nutkin (1903); dziennik The Journal of Beatrix Potter ('\9G6) pisany skomplikowanym szyfrem. POTTER [pote'] DENNIS CHRISTOPHER (ur. 1935), dramatopisarz ang.; twórczość przeznaczona niemal wyłącznie dla telewizji, m.in. sztuki Vote, Vote, Vote for Nigel Barton (1965), Pennies from Heaven (1978), Blue Remem- 439 POU bered Hilis (1979), głośny serial The Singing Detectwe (1986). POUND [pa"nd] EZRA WESTON LOOMIS (1885-1972), amer. poeta, tłumacz, krytyk lit. i publicysta; 1908-20 w W. Brytanii, uczestniczył w ruchu awangard, jako poeta (np. zbiory Perso-nae'\909, C'anzon/1911), współinicjator rozwijającego się 1909-17 imagizmu, który postulował swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu, oraz jego kontynuacji, tzw. wortycyzmu, wydawca czasopism i antologii poet., inspirator wybitnych twórców-nowatorów (m.in. T.S. Eliota i J. Joy-ce'a); po 1920 w Paryżu, 1924 osiadł we Włoszech, kontynuując pracę nad swym gł. dziełem, cyklem Cantos (1917-70 wyd. 117 pieśni), pomyślanym jako współcz. replika Bos-kiej Komedii Dantego. Dążył do org. zespolenia intelektualnej refleksji ze swobodą poet. asocjacji, sięgał do tradycji różnorodnych epok i kultur (także w przekł. i imitacjach poet.), operując nagromadzeniami erudycyjnych aluzji i cytatów. Byt także tłumaczem Konfucjusza i dramatów jap.; teoret. poglądy na poezję zawarł w tomie esejów Poi/te Essays (1937). Pacyfista, przeciwnik kapitalizmu, zwł. kapitału żyd., stał się z czasem apologetą wł. faszyzmu; oskarżony 1945 o zdradę stanu, został uznany za chorego psych. i do 1958 przebywa) w zamkniętej lecznicy w Waszyngtonie, następnie powrócił do Włoch; pol. wybory wierszy Maska i pieśń (1960), Poezje (1993). POURTALES [purtalęsj GUY DE (1881-1941), szwajc. pisarz, eseista i tłumacz, tworzący w języku franc.; powieści psychol.-obyczajowe (m.in. La peche miraculeuse 1937), krytyka muz. i lit. (m.in. z cyklu L'Europe romantique 1925-39), biografie wielkich muzyków (m.in. R. Wagnera 1932 i H. Berlioza 1939). POWELL [po^l] ANTHONY (ur. 1905), pisarz ang.; gł. jego dziełem jest 12-tomowy cykl powieściowy, po części autobiogr. A Dance to the Musie of Time (1951-75), w którym ukazał lekko ironiczny obraz ang. ziemiaństwa i finansjery od czasów po l wojnie świat, do lat 50.; pamiętnik To Keep the Bali Rolling (t. 1^t 1976-82). POWERS [pa"a'z] JAMES FARL (ur. 1917), pisarz amer.; w opowieściach, gł. z życia środowiska katol. na środk. Zachodzie USA, podejmuje problematykę metafiz. ludzkiego losu oraz odnowy moralnej Kościoła; tomy Książę ciemności (1947, wyd. pol. 1953), Śmierć faworyta (1956, wyd. pol. 1960), powieść Bankructwo ojca Urbana (1962, wyd. pol. 1965). POWIEŚĆ MINIONYCH LAT, Powieść doroczna, najstarsza kronika (latopis) ruska; w 3 redakcjach: z 1113 (red. Nestor), 1116 i 1118, stanowi kompilację wielu źródeł (dokumentów, opowieści, podań); zabytek kronikarski i zarazem dzieło lit., najpełniej zachowane w kodeksach Ławrientiewskim (z 1377) i Hipackim (z pocz. XV w.); wywarła wpływ na rozwój świadomości państw, na Rusi; zawiera również dane o początkach państwa pol.; pełne przekł. pol. 1864 i 1968. Powieść minionych lat. Charakterystyka histo-rycznoliteracka, przekład i komentarz F. Sielicki, Wrocław 1968. POWIEŚĆ O LISIE ->• Roman de Renart. POWIEŚĆ O RÓŻY -r Roman de la Rosę, Le. POWYS [po"ys] JOHN COWPER (1872-1963), pisarz ang.; w twórczości podejmował najczęściej problematykę filoz.; pierwszym sukcesem była powieść Wolt Solent (1929, wyd. pol. t. 1-2 1969), łącząca realist. obserwację świata ludzi i przyrody z medytacją i wnikliwą autoanalizą psychol.; zainteresowanie dziejami legendarnymi i historią, często ubarwioną bujną wyobraźnią, znalazło wyraz w późniejszych powieściach, m.in. w najbardziej znanej A Glastonbury Romance (1932) oraz Owen Glendower (1940) i Atlanfis (1954). POZNER VLADIMIR (ur. 1905), franc. pisarz i publicysta, pochodzenia roś.; 1921-22 czł. roś. ugrupowania lit. Sierapionowy Bratja, głoszącego swobodę twórczą; od 1922 przebywa gł. we Francji; powieści, m.in. Szlakiem klęski (1942, wyd. pol. 1950) — o upadku Francji 1940, Księżycowa nostalgia (1974, wyd. pol. 1977), Wspomnienia (1972, wyd. pol. 1974), opowiadania. PRADOS EMILIO (1899-1962), poeta hiszp.; od 1939 na emigracji w Meksyku; wraz z M. Altolaguirrem zał. 1927 czasopismo lit. "Literał"; przedstawiciel tzw. pokolenia 1927, dążącego do odnowy poezji hiszp.; jego liryka, pozostająca pod wpływem lud. poezji an-daluzyjskiej, twórczości L. de Góngory, F. Garcii Lorki, R. Albertiego i J. R. Jimeneza, w okresie emigracyjnym wyrażała głęboką tęsknotę za krajem; gł. zbiory: Tiempo (1925), Minima muerte (1939), Jaram cerrado (1946), La piedra escrita (1961); w czasie wojny domowej ogłosił wiele romanc o tematyce wojennej w wyd. przez siebie zbiorze różnych autorów Romancero generał de la guerra de Espana (1937); pol. przekł. wierszy P. w antologii Z Hiszpanią w sercu (1978). 440 PRĘ PRATOLINI VASCO (1913-91), pisarz wł.; jeden z gł. przedstawicieli wt. neorealizmu; powieści — często ekranizowane — z życia mieszkańców robotn. dzielnic Florencji, m.in. Ulica ubogich kochanków (1947, wyd. pol. t. 1-2 1952), Dziewczęta z Sanfrediano (1953, wyd. pol. 1956) oraz trylogia Una stor/a italiana (1955-66, w przekł. pol. cz. 1 Metello 1957) ukazująca historię wt. ruchu robotn. od 1875; ponadto poezje, sztuki teatr., scenariusze filmowe. PRATT [prat] EDWIN JOHN (1882-1964), poeta kanad., piszący w języku ang.; autor romant. liryków (tom Newfoundland Verse 1923) i poematów epickich poświęconych morzu i walce człowieka z żywiołem (TOans1926, The Titanic 1935); przeciwnik militaryzmu i okrucieństwa wojny, bronił wartości humanist. (zbiory Dun-kirk 1941, Collected Poems 1958). PREDA MARIN (1922-80), pisarz rum.; powieści: gł. dzieło Moromefii(t. 1-2 1955-67) — kronika kilku pokoleń rodziny chłopskiej, Marnotrawcy (1955, wyd. pol. 1965) i Intruz C\968, wyd. pol. 1972) — poruszające problemy inteligencji rum., Delirul (1975) — ukazująca postawy ludzkie w czasach dyktatury l. Antonescu; także nowele, tomy esejów lit. i politycznych. PREGEU IVAN (1883-1960), pisarz słoweń.; przedstawiciel nurtu katol.; w twórczości, najczęściej o tematyce hist., opisywał życie jako tragiczny splot instynktów i mistyki rel., jako zmaganie się człowieka z jego własną naturą; autor ekspresjonist. powieści (Tlaćani 1915-16 w "Dom in svet", 1927 pt. Tolm/ncr, Zadnji upornik 1918-19 w "Dom in svet", 1928 pt. Stefan Golfa in njegovi; Plebanus Joannes 1920; Bogovec Jemej 1923) i dramatów (groteski Beraći i Katastrofa, oba 1917); tłumacz poezji niemieckiej. PREIL GABRIEL (1911-93), żyd. poeta, tworzący w języku hebr.; pochodził z Estonii, od 1922 w USA; w jego poezji są widoczne wpływy modernist. utworów amer.; autor subtelnych liryków, pisanych wolnym wierszem; m.in. zbiory wierszy Nof shemesh ukefor (1944), Ner mul kakhavim (1954), Haseb yehademamah (1968). PREMĆAND, właśc. Dhanpat Ray Shnvas-tava (1880-1936), pisarz ind., tworzył w językach hindi i urdu; twórca nurtu wiejskiego w literaturze ind.; w utworach silnie zaznaczona tendencja moralizatorska; gł. powieści Sewasadan (1918), Premaśram (1922) i Go-dan (1936) — epopeje chłopskie. PRERADOVIĆ PETAR (1818-72), poeta chorw.; generał armii austr.; jeden z gł. przedstawicieli iliryzmu, ruchu kult. i społ.-polit. w Chorwacji, Dalmacji i Sławonii w latach 30. i 40. XIX w., którego celem było odrodzenie nar. Słowian pd.; autor patriotycznej liryki nasyconej filoz. refleksją w duchu mesjanizmu słów.; w próbach z zakresu epiki poet. i dramatu (Kraljević Marko 1848) nawiązywał do koncepcji pol. dramatu romant.; przekł., m.in. utworów G. Byrona i Dantego. PREŚEREN FRANCE (1800-49), poeta słoweń.; tragicznie samotny w życiu, w skromnej rozmiarami twórczości poet. wytyczał drogę słoweń. suwerennej kulturze nar. o aspiracjach eur.; głosił romant. ideały wolności, do poezji słoweń. wprowadził nowe gatunki; jego twórczość wyróżniała się wysokim kunsztem formalnym; ballady, sonety i romance, lirykę miłosną i patriotyczną zebrał w jedynym tomie Poezije (1847); do najważniejszych dzieł P. należy Wieniec sonetów (1834) i poemat Chrzest nad Sawicą (1836); pol. wybory wierszy Poezje (1965), Poezje wybrane (1976). PREYERT [~wę:r] JACOUES (1900-77), poeta franc.; początkowo związany z surrealizmem; zachowując pewne elementy formalnych zdobyczy tego kierunku, tworzył poezję codziennego życia, pisaną językiem wzorowanym na mowie potocznej; gł. zbiory: Paro/es (1945), Histoires (1946), Spectade (1951), La plute et le beau temps (1955), Choses etaufres (1972); wiele tekstów (z muzyką J. Kośmy) spopularyzowali znani piosenkarze; autor scenariuszy i dialogów, gł. do filmów M. Carnego (m.in. Komedianci 1945); pol. wybory poezji S/owa (1973), Poezje wybrane (1980). PREYOST [~wo] JEAN (1901^4), franc. pisarz i krytyk lit.; opowiadania (Les freres Bouquin-quant 1930), eseje, prace kryt. (m.in. o Stend-halu), przekł. poezji F. Garcii Lorki. PREYOST D'EX1LES [~wo degzN] ANTOINE FRANQOIS (1697-1763), franc. pisarz, ksiądz; gt. dziełem P. d'E. są Memoires et ayentures d'un homme de qualite (t. 1-7 '1728-31), których t. 7 zawiera słynną Historię Manon Lescaut i kawalera des Grieux (wyd. osobne 1753, wyd. pol. 1769) — powieść zapowiadającą romantyzm, przedstawiającą historię namiętności prowadzącej bohaterów do zguby; tłumacz powieści S. Richardsona. PREWELAKIS PANDELIS (ur. 1909), pisarz gr.; dramaty, nowele i powieści poświęcone Krecie, m.in. Kronika pewnego miasta (1938, wyd. 441 PRĘ poi. 1975), trylogia hist. O Kritikos (1948-50, wyd. 2 poprawione 1965); powieści antywojenne: Liczenie na opa/c(1944, pol. przekł. fragmentów w "Literaturze na Świecie" 1976 nr 5), Słońce śmierci (1959, wyd. pol. 1967); zbiory poezji; eseje z historii sztuki. PREŹIHOY YORANC, właśc. Lovro Kuhar (1893-1950), pisarz słoweń.; działacz KP Jugosławii; proza realist. z życia wsi (m.in. tom nowel Samorastniki 1940, powieść Jamnica 1945), o tematyce wojennej (powieść Dober-dob 1940); wspomnienia; pol. przekł. w Antologii nowel/jugosłowiańskiej (1964). PRICHARD [prycze^] KATHERINE SUSANNAH (1883-1969), pisarka austral.; dziennikarka i działaczka społ. o poglądach lewicowych; w licznych powieściach (m.in. trylogia: Burzliwe lata 1946, Złota mila 1948, Skrzydlate ziarna 1950, wyd. pol. 1950-51) nakreśliła realist. obraz przemian społ. Australii od czasów pionierskiego osadnictwa po współcz. epokę urb.-przemysłową. PRIEDE GUNARS (ur. 1928), dramatopisarz łot; autor lirycznych dramatów z życia młodzieży: Jaunaka brała rasara (1955), Nor-munda meitene (1958), Vikas prima balie (1961), Tai/a laba slava (1965), Pa valzvju celu (1966), Tnspadsmita (1966), Zila (1972), Aivaru gaidot (1973), Udmurtijas yijoliłe (1974), współcz. komedii psychol.-obyczajowych, m.in. Trojas zirgs (1981), Lasy/a Bebve (1964), Otiiija un vinas bernu berni (1971); także scenariusze filmowe. PRIESTLEY [pn:stly] JOHN BOYNTON (1894-1984), pisarz ang.; rozgłos zdobył powieściami The Good Compan/ons (1929) i Angel Pave-ment{'\930), w których nakreślił realist. obraz życia Londynu; w twórczości o tendencjach społ., wnikliwie i z humorem ukazywał przemiany obyczajowości ang. (powieść Znaleziono, zgubiono, znaleziono, czyli Angielski sposób życia 1976, wyd. pol. 1980); liczne dramaty, m.in. Pan inspektor przyszedł (1947, wyd. pol. 1948); reportaże, studia lit., eseje o współcz. kulturze. PRIGOW DMITRIJ A. (ur. 1940), roś. poeta, dramatopisarz i plastyk; debiutował w sam-i tamizdacie; 1986 poddany przymusowemu leczeniu w klinice psychiatrycznej; pierwszy oficjalnie wyd. zbiór wierszy Sliozy gieral-diczeskoj duszi (1970); uprawia poezję kon-ceptualistyczną, często parodiując wzorce socrealist.; podobny charakter mają jego prace piast, spod znaku tzw. soc-artu, "poezji wizualnej" i "stichografii", także działania typu performance; P. jest również autorem utworów prozatorskich i scenicznych. PRIOR [praje'] MATTHEW (1664-1721), ang. poeta i dyplomata; zasiadał w parlamencie, był ang. ambasadorem we Francji, przyczynił się do zawarcia pokoju w Utrechcie (1713); pisał lekkie, dowcipne epigramaty, satyry, wiersze i humorystyczne ballady (zbiory Po-ems on Several Occasions 1718, Miscella-neous Writings, t. 1-2 1740). PRISTAWKIN ANATOLU l. (ur. 1931), pisarz roś.; czł. założyciel Wszechzwiązkowego Stowarzyszenia Pisarzy "Apriel"; proza poświęcona tematyce syberyjskiej, m.in. powieść Gorodok (1983); opowieść oparta na motywach autobiogr. o dram. losach wychowanków radzieckich sierocińców — dzieci rodzi- ców represjonowanych lub poległych podczas II wojny świat. (Nocowała ongi chmurka złota 1987, wyd. pol. 1990 — ukazująca tragedię wysiedlonych z Kaukazu Czeczenów), także opowieść Kukuszata (1989). PRISZWIN MICHAIŁ M. (1873-1954), pisarz roś.; czł. ugrupowania lit. Pieriewał (1923-32), uznającego za gł. zadanie sztuki odkrywanie obiektywnej rzeczywistości; w utworach, pisanych stylem zbliżonym do prozy poet., przedstawiał człowieka w jego org. związku z przyrodą (pol. wybór opowiadań Korzeń życia 1947); autor liryczno-filoz. miniatur prozą, m.in. Kalendarz przyrody (1935, wyd. pol. 1950), Krople z drzew leśnych (1940, wyd. pol. 1951), powieść autobiogr. Łańcuch Kościeja (1923-54, wyd. całości 1960, wyd. pol. 1962); poet. dziennik Źrenice ziemi (1957, wyd. pol. 1960). PRITCHETT [pryczyt] YICTOR SAWOON (ur. 1900), ang. pisarz i krytyk; kontynuator tradycji dickensowskiej, subtelny obserwator różnych środowisk społ.; liczne tomy opowiadań, m.in. When My Girl Comes Home (1961, wyd. pol. w wyborze W jaskini lwa 1968), wspomnienia: The Cab at the Door (1968), Midnight dii (197-1). PRLIĆEV GRIGOR, Grigorios Stawridos (1830-93), poeta maced.; tworzył gł. w języku no-wogr.; autor poematów epickich: Armatolos (1860) — inspirowany poezją Homera i maced. pieśnią lud. oraz Skenderbeg (1861) — oparty na dziejach walk alb. bohatera nar. z Turkami; w późniejszym okresie, gdy zaczął uważać się za Słowianina, przeciwstawiał się hellenizacji, podejmując próby lit. w języku 442 PRO bułg., a także w rodzimym dialekcie maced. i w konstruowanym przez siebie języku ogól-nosłow.; próby poet, wspomnienia oraz przekł. fragmentów Iliady Homera. PRODROMOS TEODOR (XII w.), poeta bizant.; autor epigramów żebraczych skierowanych do możnych protektorów, pism okolicznościowych, wierszy rel., dialogów pisanych na wzór Lukiana; twórca pierwszego bizant. romansu w 9 księgach Ta kata Rhodantou kai Dosiklea oraz Katomyomachia. PROGLAS. WSTĘP DO EWANGELII, zabytek literatury staro-cerkiewno-słow.; uważany za najstarszy utwór poet. Słowian z ok. IX-X w., autorstwa prawdopodobnie św. Cyryla (Kon-stantyna), związany z misją braci soluńskich na Morawach; autor głosi w nim potrzebę przekładu Pisma Świętego na język Słowian i prawo szerokiego dostępu do liturgii w języku nar.; wyd. pol. w antologii Pasterze wiernych Słowian: Święci Cyryl i Metody (1985). PROKOFJEW ALEKSANDR A. (1900-71), poeta roś.; wiersze liryczne i epickie, nawiązujące do tradycji klas. liryki roś., często oparte na motywach poezji lud.; także liryka patriotyczna; pol. przekł. w antologiach: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1954) i Stu trzydziestu poetów (1957). PROKOPIUSZ Z CEZAREI, Prokopios (ok. 490-ok. 562), historyk bizant.; brał udział w wyprawach wojennych; autor historii wojen prowadzonych przez Bizancjum Hyper ton polemon, dzieła o budowlach arch. oraz Historii sekretnej (tłum. pol. 1969), będącej paszkwilem na ces. Justyniana l Wielkiego. PROKOPOWICZ FIEOFAN, wfaśc. Jeleazar (1681-1736), ukr.-ros. pisarz i kaznodzieja; 1711-16 wykładowca i rektor Akad. Mohylań-skiej w Kijowie; zwolennik oświeconego absolutyzmu i rzecznik reform Piotra l; autor traktatów teol., prawniczych, pedag. oraz teoretycznolit. (De arte poetica libri tres napisany 1705, wyd. 1786), kazań i mów (S/owa / rieczi'..., t. 1-4 1760- 74); "tragedokomedia" Wfadimir (wyst. 1705), wiersze liryczne i pane-giryczne w językach łac., pol. i rosyjskim. PROKOSCH [~osz] FREDERIC (ur. 1908), pisarz amer.; powieści liryczno-filoz. utrzymane w poetyce impresjonizmu i symbolizmu, których akcja toczy się w Europie, Afryce, Azji i USA; zawierają refleksję na temat skomplikowanej psychiki człowieka i jego związków z naturą (m.in. The Asiatics 1935, The Seven Who Fled 1937, The Seven Sisters 1962, America, My Wilderness 1971); poezja erudycyjna, m.in. zbiory: The Assa-sins (1936), The Carnwal (1938), Chosen Poems (1947). PROPERCJUSZ, Sextus Propertius (ok. 50-ok. 15 p.n.e.), poeta rzym.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli subiektywnej elegii erotycznej; autor 4 ksiąg elegii: miłosnych do Cyntii (gt. księgi l-ll), hist.-polit. i lit. (III) i ajtiologicznych (IV), poprzedzających Fas?; Owidiusza; twórczość P., trudna ze względu na liczne dygresje i zwięzłość stylu, lecz ujmująca żywością uczuć i wdziękiem obrazków obyczajowych, przyniosła poecie sławę u współczesnych, nie znana w średniowieczu, słynna w okresie renesansu, wywarła wpływ na wielu poetów eur., w Polsce zwt. na J. Kochanowskiego; tłum. pol. Poezje wybrane (1986). PROSZJAN PERCZ (1837-1907), orm. pisarz i pedagog; założyciel pierwszej żeńskiej szkoły orm.; współorganizator pierwszego stałego teatru orm. w Tbilisi; pisał powieści obyczajowe, np. Sos jew Warditer (1880), hist., m.in. Krwacahik (1878), Skizbin jerkanc (1892), Wrież (wyd. pośmiertne 1963), ukazujące walkę narodu orm. o wyzwolenie spod władzy pers. i tur.; także opowiadania o tematyce wiejskiej (Cecer 1889); ponadto sztuki teatralne. PROUST [prust] MARCEL (1871-1922), pisarz franc.; gł. dziełem P. jest cykl powieściowy stanowiący przełom w historii powieści XX w. W poszukiwaniu straconego czasu (cz. 1-7 1913-27; wyd. pol. cz. 1-5 1937-39, cz. 6-7 1960); obejmuje on: W stronę Swanna, W cieniu zakwitających dziewcząt, Strona Guer-mantes. Sodoma i Gomora, Uwięziona, Nie ma Albertyny, Czas odnaleziony. Dzieło to nie jest powieścią tradycyjną; akcję stanowią wspomnienia przeżyć, rekonstrukcja zasłyszanych zdarzeń, czemu towarzyszy analiza psy-chol. ujawniająca ukryte mechanizmy osobowości. Zasadą organizującą kompozycję utworu jest czas, który wg P. można odzyskać dzięki pamięci, nie świadomej, lecz mimowolnej; wspomnienie pobudzone przypadkowym bodźcem przywołuje przeszłość, która następnie może zostać utrwalona w dziele sztuki, będącym dla P. najwyższą wartością, jedynym możliwym środkiem porozumienia z ludźmi; ponadto nie ukończona powieść Jan Santeuil (1952, wyd. pol. 1969), zbiór prozy Pastiches etmelanges('\9'\9), szkice kryt. Contre Sainte--Beuve (1954). 443 PRU A. MAUROIS W poszukiwaniu Marcela Prousta, Warszawa 1961; J. BŁOŃSKI Widzieć jasno w zachwyceniu, Warszawa 1965; Proust w oczach krytyki światowej, wybór i red. J. BŁOŃSKI, Warszawa 1970; G.D. PAIŃTER Marcel Proust, t. 1-2 Warszawa 1972. PRUDENCJUSZ, Aurelius Prudentius Cle-mens (348-po 405), najwybitniejszy rzym. poeta chrzęść.; autor 12 hymnów na różne pory dnia i uroczystości kość. (Cathemerinon), 14 hymnów ku czci męczenników (Periste-phanon), poematów wyjaśniających dogmaty religii chrzęść., dydaktycznego eposu alegor. Psychomachia, popularnego w średniowieczu, a także epigramów o tematyce biblijnej; wybór pol. Poezje (1987). PSELLOS MICHAŁ (1018-96), bizant. filozof, teolog, pisarz i mąż stanu; jedna z najwybitniejszych postaci w życiu kult. Bizancjum XI w.; autor kroniki Bizancjum, obejmującej lata 976-1077 (Kronika, czyli Dzieje jednego stulecia Bizancjum, wyd. pol. 1983); zwolennik platonizmu i neoplatonizmu, przyczynił się do rozwoju filozofii w XI w.; g3. dzieło filoz. Didaskalia pantodape — praca o charakterze encyklopedycznym; P. uprawiał także poezję rel. i świecką; pisał ponadto rozprawy z dziedziny teologii, psychologii, historii, filologii oraz mitologii gr.; zachował się również zbiór ok. 500 listów Psellosa. PTASZNIKAU IWAN (ur. 1932), pisarz białorus.; realist. proza poświęcona wsi białorus. oraz wydarzeniom II wojny świat, (powieści: Łonu/a 1965, wyd. pol. 1975, Tartak 1968, wyd. pol. 1977, Płonące wzgórze 1975, wyd. pol. 1979). PU SONGLING, Pu Sung-ling, pseud. Liazhai (1640-1715), pisarz chin.; autor zbioru opowiadań o demonach i nadprzyrodzonych zjawiskach Liaozhai zhiyi (1766, pol. wybór Mnisi-czarnoksiężnicy 1961) oraz w "Przeglądzie Orientalistycznym" 1959 nr 2 i 1961 nr 2. PUIG MANUEL (1932-90), pisarz argent.; w powieściach (La traición de Rita Hayworth 1969, Przeklęte tango 1970, wyd. pol. 1975, Pocałunek kobiety pająka 1976, wyd. pol. 1984), parodiując styl, fabułę i strukturę kompozycyjną popularnej literatury konsumpcyjnej, poruszał problem wpływu zjawisk kultury masowej (kino, radio, powieść w odcinkach, teksty piosenek) na życie i świadomość spot. klasy średniej. PUJMANOVA MARIE (1893-1958), pisarka czes.; jedna z gł. przedstawicielek prozy re- alist.-psychol.; utwory zwł. z życia środowiska mieszczańskiego (opowiadanie o własnym dzieciństwie Pod kfidty1917', powieść Pacjentka doktora Hegla 1931, wyd. pol. 1949); w trylogii powieściowej: Ludzie na rozstajach (1937, wyd. pol. 1948), Igranie z ogniem (1948, wyd. pol. 1949) i Życie zwycięża śmierć (1952, wyd. pol. 1955) ukazała panoramiczny obraz społeczeństwa czes. od lat 20. do końca II wojny światowej. PULCI [~czi] LUIGI (1432-84), poeta wł.; zaufany dworzanin Medicich (Wawrzyńca Wspaniałego); gł. dzieło, poemat oktawą Morgante (w wersji ostatecznej z 1483 — 28 pieśni) łączy elementy wt. tradycji lud. z motywami franc. epiki rycerskiej, przedstawia bohaterów w ujęciu satyrycznym. PUMPURS ANDREJS (1841-1902), poeta łot.; przedstawiciel romant. ruchu młodołot.; autor poezji o tematyce patriotycznej i satyr społ.-- obyczajowych; na podstawie legend i pieśni lud. oprać, epos nar. Lacplesis (1888) z czasów walk z zakonem kawalerów mieczowych przeł. XII i XIII w.; zbiór poet. Tevija un svesuma (1890). PURANY, staroind. anonimowe teksty sanskr., przypisywane legendarnemu wieszczowi Wja-sie, pochodzące prawdopodobnie z l tysiącl. n.e.; do naszych czasów zachowało się 18 głównych i wiele mniejszych p.; zawierają podania o dokonujących się periodycznie stworzeniach i końcach świata, walkach bogów z demonami, wcieleniach bogów, dynastiach wywodzących się od Słońca i Księżyca, patriarchach i wieszczach, codziennych i świątecznych obrzędach rel., miejscach pielgrzymek itd.; p. mają związek z wieloma sektami rel. i są cennym źródłem do badań dziejów hinduizmu, w którego rozwoju odegrały doniosłą rolę. PURDY [pe^dy] ALFRED WELLINGTON (ur. 1918), poeta kanad., piszący w języku ang.; wiersze będące poet. dziennikiem podróży (zbiory Nort,h of Summer: Poems from Baffin Island 196t, Hiroshima Poems 1972), poświęcone przeszłości i teraźniejszości Kanady, także o tematyce egzystencjalnej (Sex and Death 1973, The Stone Bird 1981). PURDY [pe^dy] JAMES (ur. 1923), pisarz amer.; w twórczości, posługując się satyrą i czarnym humorem, ukazuje obraz życia małomiasteczkowej Ameryki, kreśli wizję wyobcowania człowieka, jego obojętności i okrucieństwa, a także destrukcyjnych relacji międzyludzkich, zwf. 444 PYN rodzinnych; powieści, m.in. Malcolm (1959), Cabot Wright Begins (1964), Eustace Chis-holm and the Works (1967), / Am Elijah Thrush (1972), trylogia Sleepers in Moon-Crowned Yalleys (1970-81), Candles o f Your Eyes (1986), opowiadania (tom Color of Darkness 1957); poezje, m.in. zbiór Sunshine Is an Oniy G/7//o'(1973). PUSZCZA JAZEP, wtaśc. Jazep Ptaszczynski (1902-64), poeta białorus.; współzałożyciel ugrupowań lit.: Mafadniak (skupiającego pisarzy komsomolskich) i Uzwyszsza (podkreślającego znaczenie analizy psychol. i poszukiwań formalnych w twórczości); 1930-58 na zesłaniu; w liryce P., zbliżonej do poezji SA. Jesienina, początkowo motywy radości, później nuty pesymizmu, pochwała życia z dala od miejskiej cywilizacji; zbiory Ran/ca rykaje (1925), Vita (1926), Pieśni na ruinach (1929), Paczatak lehiendy (1963). PUSZKIN ALEKSANDR S. (1799-1837), poeta roś.; jeden z najwybitniejszych poetów romant.; pierwsze utwory — dydaktyczno-satyr., listy poet., elegie i ody, powstałe w czasie nauki w liceum w Carskim Siole, były pisane pod wpływem klasycyzmu i preromantyzmu; 1717-20 P. przebywał w Petersburgu, czł. ugrupowania lit. Arzamas, zbliżył się do kręgu dekabrystów; stworzył wtedy poemat baśniowy Rustan i Ludmiła oraz wiele śmiałych wierszy polit. (m.in. odę Wolność 1817, wyd. 1856), za które 1820 został zesłany na pd. Rosji; powstał wtedy cykl tzw. poematów południowych: Jeniec Kaukazu (1821, wyd. 1822, wyd. pol. 1828), Fontanna Bachczysaraju (1824, wyd. pol. Fontanna Bachczysaraju i drobne utwory 1947), Cyganie (1824, wyd. 1827), wprowadzających bajronizm do poezji roś., napisał tam też słynne liryki, m.in. Sztylet (1821) i Więzień (1822); 1825 stworzył tragedię romant. Borys Godunow (wyd. 1831), osnutą na tle wydarzeń w Rosji na przeł. XVI i XVII w.; 1826, po powrocie do Moskwy, poznał A. Mickiewicza (powstały wtedy przekt. jego utworów, m.in. Trzech Budrysów). W latach 1826-30 pod wpływem powieści hist. W. Scotta napisał pierwszą (nie ukończoną) powieść hist.-biogr. Murzyn Piotra Wielkiego (1827, wyd. 1837); Piotrowi l poświęcił też poemat Połtawa (1829, wyd. pol. 1952); 1830 ukończył swój największy utwór — Eugeniusz Oniegin (wyd. 1833, wyd. pol. 1925), poemat dygresyjny, rozpoczęty 1824, w czasie zesłania, w okresie rozkwitu poezji P., zakończony w okresie dojrzałym, kiedy poeta podjął tematykę współcz., społ.-obyczajową, w powiązaniu z historią; 1830 napisał ponadto cykl tzw. małych tragedii (m.in. Mozart i Salieri, Gość kamienny) oraz nowatorski cykl nowel Opowieści świętej pamięci Iwana Piotrowicza Bieł-kina (wyd. pol. 1971). W 1830-34, inspirowany przez roś. poezję lud., stworzył cykl bajek, m.in. Bajka o carze Sałtanie..:, temat buntu chłopskiego zobrazował w nie dokończonej powieści Dubrowski (1832-33, wyd. 1841, wyd. pol. 1949), a powstania Pugaczowa — w powieści hist. Córka kapitana (1836, wyd. pol. 1948); w ostatnim wielkim poemacie Jeździec miedziany (1833, wyd. pol. 1967), zrodzonym z polemiki P. z Ustępem III części Dziadów Mickiewicza, powrócił do postaci Piotra l; 1836 założył miesięcznik społ.-lit. "Sowriemien-nik"; zmarł w wyniku pojedynku z G. d'Ant-hesem; P. był reformatorem roś. języka lit.; Dramaty (1947); Dzieła wybrane (t. 1-6 1953-54), Dzieła (1967), Poezje wybrane (1971). O poetyce Aleksandra Puszkina, pod red. B. Galstera, Poznań 1975; T. KŁACZKOWSKA Struktura narracyjna prozy tabularne/ A. Puszkina, Wrocław 1983; J. LOTMAN Aleksander Puszkin, Warszawa 1990; W. WORSZYLSKI Kto zabił Puszkina, wyd, 2, Warszawa 1991. PYNCHON [pynczen] THOMAS (ur. 1937), pisarz amer.; jeden z czołowych twórców postmodernizmu; eksperymentalne utwory będące próbą odtwarzania chaosu i absurdu współcz. życia (opowiadanie Entropia 1960, przekł. pol. w tomie Gabinet luster 1980), mieszające fantastykę z realizmem, utrzymane w poetyce mistyfikacji lit., parodii, persyfiażu; powieści: V (1963), 49 idzie pod młotek (1966, przekt. pol. ,,Literatura na Świecie" 1985 nr 7, wyd. osobne 1990), Gravity's Rainbow (1,973, przekł. fragmentów tamże), Yineland (1990). F. DE OUEYEDO Y VILLEGAS S. OUASIMODO QUI OUASIMODO (k"azimodo] SALVATORE (1901-68), poeta wł.; wczesne zbiory wierszy (Acque e terre 1930, Oboe sommerso 1932), powstałe pod wpływem hermetyzmu (kierunek przedkładający wartości formalne i dźwiękowe słowa nad znaczeniowe), cechuje oderwanie od rzeczywistości i ucieczka w świat dzieciństwa i mitów; po II wojnie świat, twórczość jego zmieniła charakter, wyrażała głęboko huma-nist. treści i zaangażowanie we współczesność (zbiory La vita non e sogno 1949, // falso e vero verde 1956); przekł. klasyków gr. i rzym. oraz tragedii W. Szekspira i kilku wierszy A. Mickiewicza; krytyka teatr.; wybór pol. Poezje (1961); 1959 otrzymał Nagrodę Nobla. OUEEN ELLERY [k^n ęlery], spółka autorska dwóch pisarzy amer.": DANNAY FREDERIC (1905-82) i LEE MANFRED B. (1905-71); pisali powieści i opowiadania detektywistyczne (m.in. The Roman Hat Mystery 1929); od 1941 wydawali "Ellery Queen's Magazine" — najlepsze czasopismo poświęcone temu gatun- kowi prozy. OUEIRÓS [keirosz] JOSE MARIA ECA DE (1845-1900), pisarz portug.; od 1873 przebywał na placówkach konsularnych na Kubie, w W. Brytanii i Francji; przedstawiciel tzw. szkoły koimbryjskiej, głoszącej hasła realizmu i pozytywizmu; autor realist. powieści obyczajowych, zawierających kryt.-satyr. obraz stosunków społ. w Portugalii, m.in. Zbrodnia księdza Amaro (1875, wyd. pol. 1951) — wykazująca wpływy franc. naturalizmu, Kuzyn Bazy//(1878, wyd. pol. 1978), A reliquia (1887), Ród Maia (1888, wyd. pol. 1988); nowele, publicystyka. OUENEAU [kóno] RAYMOND (1903-76), pisarz franc.; od 1955 red. nacz. Encyclopedie de la Pleiade; początkowo związany z surrealizmem; twórczość cechują liczne eksperymenty w dziedzinie języka (częste stosowanie zwrotów z mowy potocznej, kalamburów, neologizmów) i stylu (np. w Exercices de style 1947 — ok. 100 sposobów przedstawienia tego samego błahego wydarzenia), skłonność do groteski i pastiszu, satyra społ.; gł. utwory poet. — poemat Petite cosmogonie portatiye (1950), tom wierszy z 1920-51 S; tu fimagines (1952), Cent mille milliards de poemes (1961), powieści — Le chiendent (1933), Zazie dans le metro (1959), Les fleurs bleues (1965), szkice lit. — Batons, chiffres et lettres (1950). OUENNELL [k"ynęl] PETER (ur. 1905), pisarz ang.; założyciel i wydawca (1951-79) mieś. "History Today"; specjalizuje się w lit. biografiach, m.in. Byron in /te/y (1935), HogarWs Progress (1955), Jon n Ruskin (1956), Four Potraits (1945) zawierająca studia o twórczości J. Boswella, E. Gibbona, A. Sterne'a i J. Wilkesa; autobiografia The Marble Foot (1976). OUENTAL [kętal] ANTERO DE (1842-91), poeta portug.; propagator idei socjalist.; przywódca tzw. szkoły koimbryjskiej, głoszącej hasła realizmu i pozytywizmu; początkowo liryka miłosna, później o tematyce spot.-polit. (zbiory Odes modernas 1865, Sonetos completos 1886); prace hist.- filozoficzne. QUEVEDO Y VILLEGAS [kewedo i biljegas] FRANCISCO DE (1580-1645), pisarz hiszp.; także polityk i dyplomata, sekr. Filipa IV, 1639-43 więziony (oskarżony o autorstwo satyry na faworyta król.); jeden z czołowych reprezentantów hiszp. baroku, przedstawiciel wyszukanego stylu — konceptyzmu; bogata twórczość obejmuje prozę satyr., piętnującą wady społeczeństwa (zbiory fantastyczno- grotesko-wych wizji Sny 1627, Godzina dla każdego, czyli Fortuna mózgiem obdarzona 1651, łączne wyd. pol. 1982), traktaty hist, teol., polit. (Polityka boża 1626, wyd. pol. 1633) i morali- zatorskie, powieść totrzykowską Żywot młodzika niepoczciwego imieniem Pablos (1626, wyd. pol. 1978) oraz poezje (zbiory El parnaso espańol 1648, Las tres ultimas musas castel-lanas 1670). OUINAULT [kino] PHILIPPE (1635-88), drama-topisarz franc.; autor wielu komedii i tragikomedii wierszem; 1672-86 librecista J.B. Lul-ly'ego, wraz z którym przyczynił się do ukształtowania stylu franc. opery (Aloesie 1674). OUINTANA [kin~] MANUEL JOSE (1772-1857), hiszp. pisarz, krytyk lit., publicysta; brat żywy udział w życiu polit. Hiszpanii, za swe liberalne przekonania więziony 1814-20 i 1823-28; autor klasycyst. poezji i dramatów oraz zbioru życiorysów słynnych Hiszpanów Vidas de espanoles celebres (t. 1-2 1807-30). OUIROGA [ki~] ELENA (ur. 1921), pisarka hiszp.; początkowo powieści psychol.-obycza-jowe utrzymane w tradycyjnej konwencji (Wento del norie 1951, Krew 1952,.wyd. pol. 1979), późniejsze — z monologiem wewn., wielopłaszczyznową akcją, zakłóconą chronologią wydarzeń — stanowią próbę zastosowania nowocz. technik lit. (Algo pasa en la ca/te 1954, La careta 1955, Tristura 1960, Escribo tu nombre 1965). 447 QUI OUIROGA [ki~] HORACIO (1878-1937), pisarz urugwajski; od 1901 w Argentynie; uznany za najwybitniejszego przedstawiciela regionalizmu w literaturze hispanoamer.; w opowiadaniach o życiu mieszkańców podzwrotnikowych rejonów Argentyny wykorzystywał elementy horroru (wpływ E.A. Poego) i fantastyki, by ukazać bezradność człowieka wobec żywiołów i sił natury; m.in. zbiory: Opowiadania o miłości, szaleństwie i śmierci (1917, wyd. pol. 1976), Opowieści leśne. Bajki argentyńskie (1918, wyd. pol. 1950), La gallina degollada (1925); wybór pol. Biała zapaść (1981). OOSJA REXHEP (ur. 1936), alb. krytyk lit, historyk literatury i pisarz, z Kosowa; swoimi pracami przyczynił się do rozwoju alb. krytyki lit. (Dialogje me shkrimtaret 1968, Kritika letrare 1969, Anatomie e kultures 1976); autor monografii Asdreni (1972) oraz historii literatury alb. okresu romantyzmu (1984); w powieściach i dramatach nawiązuje do historii Albanii, ukazując walkę o prawa nar., przemiany kultury, a także problemy społ., dotyczące m.in. sytuacji kobiet; opracował antologię poezji alb. (1970). QU YUAN, Cu Juan (340-278 p.n.e.), pierwszy nieanonimowy poeta chin.; przekształcił ary- stokratyczną poezję, pisaną martwym językiem, w sztukę żywą, mocno związaną z twórczością lud.; utwory Q.Y. cechuje bogaty język poet.; twórczość jego wywierała wielki wpływ na literaturę chin.; pol. przekł. Pieśni z Cz'u (1958) oraz w Antologii literatury chińskiej (1956). J.J. ROUSSEAU J. RUSKIN P. DE RONSARD A. RADISZCZEW R. ROLLANO A. ROBBE-GRILLET S. RUSTAWELI R.M. RILKE J.A. RIMBAUD F. RABELAIS J.B. RACINE RAC RAABE WILHELM, pseud. Jakob Coryinus (1831-1910), pisarz niem.; wybitny przedstawiciel realist. prozy niem. 2 pot. XIX w., zw. niemieckim Dickensem; prekursor niem. realizmu poet.; autor ponad 40 powieści (m.in. Kronika Wróblego Zaułka 1856, wyd. pol. 1956, cykl: Der Hungerpastor, 1.1-3 1864, Abu Telfan, t. 1-3 1868, Der Schudderump, t. 1-3 1869-70), w których w humorystyczny sposób przedstawiał warstwy panujące ówczesnego społeczeństwa, także filistrów i mieszkańców małych miast; w późniejszych utworach odrzucił tradycyjną narrację (Stopfkuchen 1891). RABEARIVELO JEAN JOSEPH (1903-37), poeta z Madagaskaru, tworzący w językach franc., hiszp. i malgaskim; poezje o tematyce egzystencjalnej, w których dominuje wizja śmierci jako uniwersalnej zagłady (m.in. La coupe de cendres 1924, Traduit de la nuit 1935, Yieilles chansons des pays d'lrnerina 1939). RABELAIS [rabie] FRAN(,;OIS (ok. 1494-1553), franc. pisarz, humanista, lekarz; autor jednego z arcydzieł franc. literatury renes., fantastycz-no-satyr. epopei Gargantua i Pantagruel (księgi 1- 5 1532-64, autorstwo ostatniej niepewne; wyd. pol. 1916), której postacie wywodzą się ze średniow. tradycji lud.; R. propagował swobodny i wszechstronny rozwój człowieka zgodnie z prawami i wymogami natury; zawarł w dziele obraz współcz. mu społeczeństwa, ostro wyszydzając przestarzałe instytucje feud.; niezwykłe bogactwo wyobraźni, rubaszny humor przechodzący w groteskę i parodię, realizm, a nierzadko i dosadność opisów, wielka swoboda słowotwórcza stanowią o walorach artyst. utworu. M. BACHTIN Twórczość Franciszka Rabelais'go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, Kraków 1975. RABEMANANJARA JACOUES (ur. 1913), działacz polit., poeta, dramatopisarz i eseista z Madagaskaru, tworzący w języku franc.; 1947 skazany na śmierć za udział w powstaniu przeciw Francuzom; ułaskawiony, spędził blisko 10 lat w więzieniu; współpracownik czasopisma "Presence Africaine" w Paryżu; po 1960 członek rządu Rep. Madagaskaru; 1972 pozbawiony funkcji publicznych; poezje poświęcone walce o wyzwolenie, oparte na motywach ustnej twórczości malgalskiej (m.in. Lyre a sept cordes, Antsa — oba 1948, Lamba 1956); dramaty {Les dieux malgaches 1947). RABI'A OHOZDARI, Rąbią z Kozdaru (X w ?), poetka pers.; wg nie sprawdzonego przekazu była córką arab. emira Balchu; tworzyła w języku arab. i pers.; autorka wierszy lirycznych i mistycznych, pisała także erotyki adresowane do mężczyzny niższego stanu; z jej twórczości zachowało się zaledwie kilka utworów; pol. przekt. w zbiorach Dywan perski (1971) i Drugi dywan perski (1980). RABIKOWICZ DALIA (ur. 1936), żyd. poetka, tworząca w języku hebr.; autorka liryków osobistych, pisanych językiem klas., nowocz. jednak w formułowaniu myśli; uważana za czołową przedstawicielkę pokolenia poetów wyrosłego w Izraelu; m.in. zbiory poet: Ahawat wapnach hezahaw (1959), Choret kasze (1964). RABON IZRAEL, właśc. l. Rubin (1900-41), żyd. poeta, prozaik, eseista i krytyk lit., tworzący w języku jidysz; pochodził z okolic Radomia, od 1902 w Łodzi, zał. czasopismo lit. "Os"; od 1939 w Wilnie; autor groteskowo-katastroficz-nych wierszy, m.in. zbiory: Untern plojt fun der welt (1928), Groer friling (1933), Lider (1939); w powieści Ulica (1928, wyd. pol. 1991) podjął problem alienacji jednostek i grup społ.; ponadto nie ukończona powieść z życia ubogiej dzielnicy Łodzi Bafuty (1934); autor popularnych powieści brukowych; tłumaczył na jidysz utwory m.in. J. Kasprowicza, R.M. Riikego, S. Zweiga, J. Cocteau, P. Valery'ego, F. Yillona. RACHEL, właśc. Rachel Blubstein (1890-1931), żyd. poetka, tworząca w języku hebr.; pochodziła z Rosji, od 1909 w Palestynie; autorka nostalgicznych liryków, opisujących krajobrazy Palestyny oraz życie żyd. osiedleńców; m.in. zbiory poezji: Safiach (1927), Mine-ged(-\930), Newo (1932). RACIN KOCO, wtaśc. Kosta Solev (1908-43), pisarz maced.; członek KP Jugosławii; twórca podstaw nowej literatury maced.; autor pierwszego wyd. drukiem zbioru poezji maced. Białe zorze (1939, wyd. pol. 1989); ponadto liryka rewol. i spot., inspirowana poezją serb. i radź.; opowiadania, eseje hist., publicystyka; poległ w walkach partyzanckich. RACINE [rasm] JEAN BAPTISTE (1639-99), dramatopisarz franc.; jeden z gł. reprezentantów franc. klasycyzmu; historiograf Ludwika XIV; zwolennik "starożytników" (przeciwnicy przemian w literaturze) w ich sporze z "nowożyt-nikami"; wychowanek jansenisfów, pod których wpływem — mimo zerwania w okresie 1666-77 — pozostawał do końca; w tragediach R. nawiązywał do wzoru antycznego, przywracając rolę przeznaczeniu, ale motywację metafizyczną zastąpił psychol.: bohatero- 451 RAD wie jego — odmienni od postaci P. Corneille'a — są ludźmi słabymi, owładniętymi namiętnością, która — nawet gdy z nią walczą — prowadzi ich do nieuchronnej zguby (An-dromacha 1667, wyst. pol. 1675; Brytanik 1669, wyst. pol. 1802; Berenika 1670, wyd. pol. 1807; Bajazet 1672; Ifigenia 1674, wyst. pol. 1756; Fedra 1677, wyd. pol. 1787); konstrukcja tragedii jest b. oszczędna: akcja prosta, skoncentrowana na analizie uczuć, rozpoczyna się w momencie kryzysu, gdy wiadomo, że bohaterowie muszą ulec prześladującemu ich fatum; po 12-letniej przerwie w pracy twórczej napisał 2 tragedie bibl. (Estera 1689, wyst. pol. po 1756 i Afalia 1691, wyst. pol. 1751), w których fatum ustępuje miejsca sprawiedliwości bożej; pozostawił też jedną komedię (Pieniacze 1668, wyd. pol. 1820). W Polsce pierwszego przekładu R. dokonał S. Morsztyn (Andromacha}', w XVIII w. tłumaczyli i wy- stawiali R. pijarzy; wybory: Celniejsze tragedie Rasy na (1859) i Tragedie (1958). F. MAURIAC Życie Racine'a, Warszawa 1959. RADA JERONIM DE (1814-1903), italo-alb. poeta, publicysta, folklorysta; prowadził działalność społ. i kult., we Włoszech zał. alb. czasopismo "Fiamuri i Arberit" (1883-87); pisał poematy osnute na eposach lud. i rapsody o Skander-begu; zbieracz pieśni lud.; autor gramatyki. RADAUSKAS HENRIKAS (1910-70), litew. poeta i tłumacz; od 1949 na emigracji w USA; zbiory wierszy Fontanas (1935), Strele dan-guje (1950), Źiemos daina (1955), Eilerasciai (1965), Lyrika (1980); przekt. utworów A.A. Achmatowej, J.W. Goethego, H. Heinego, Th. Manna. RADCLIFF [radkłyf] ANN (1764-1823), pisarka ang.; autorka słynnych "romansów grozy" odznaczających się tajemniczą nastrojowoś-cią, prekursorka ang. romantyzmu (Puszcza, czyli Opactwo St. Clair 1794, wyd. pol. 1829; Tajemnica zamku Udolpho 1794, wyd. pol. 1977; Italczyk, albo Konfesjonał Czarnych Pokutników 1797, wyd. pol. 1977). PADEWSKI CHRISTO (1903-88), poeta bułg.; 1929 współzałożyciel grupy poet. i czasopisma RLF (zbiór jego wierszy Kym partijata 1932 stał się jej deklaracją poet.); red. nacz. czasopism "Literaturen front" (1945) i "Septemwri" (1958-63); w okresie międzywojennym przedstawiciel poezji proletariackiej, później pisał satyry o akcentach dydaktycznych; liryka osobista w tomie Premydrata kniga (1971); szkice i artykuły o literaturze, wiersze dla dzieci, przekł. poezji rosyjskiej. RADIĆEVIĆ BRANKO (1824-53), poeta serb.; romantyk; rzecznik idei nar. i językowych V. Karadźicia, przyjął za podstawę twórczości język lud. i tradycje poezji ustnej; autor liryków miłosnych i patriotycznych, poematów i elegii (zbiór Pesme 1847); nastrój poezji R. oscyluje między tonacją elegijną a radosną pochwałą życia i zmysłową erotyką. RADICZKOW JORDAN (ur. 1929), pisarz butg.; gł. przedstawiciel pokolenia twórców okresu postalinowskiej odwilży; w prozie rozrachunkowej zawarł groteskowy obraz prymitywnej wsi bułg. w obliczu przemian cywilizacyjnych, często zabarwiony liryzmem, dydaktyką lub refleksją dotyczącą dezintegracji kultury nar. i kryzysu w sferze wartości; opowiadania, m.in. tomy: Swirepo nastrojenije (1965), Gore-szto pladne (1965, pol. wybór pt. Blaszany kogucik i inne opowiadania 1969), My wróbelki (1968, wyd. pol. 1982), Prochowe abecadło (1969, wyd. pol. 1973), Jak to? (1974, wyd. pol. 1981), mikropowieść Proca (1977, wyd. pol. 1980); także sztuki teatr., np. Chryja (1967, wyst. pol. 1971), Styczeń (1973, wyst. pol. 1975). G. SZWAT-GYŁYBOWA W kręgu bułgarskiej groteski (o twórczości J. Radiczkowa), Warszawa 1992. RADIGUET [~gę] RAYMOND (1903-23), pisarz franc.; autor 2 powieści: Opętanie (1923, 1 wyd. pol. pt. Diabeł wcielony 1925) i Bal u hrabiego d'0rgel (1924, wyd. pol. 1958), stanowiących wyraz młodzieńczego buntu, odznaczających się wnikliwą analizą psychol. i zwartością kompozycji. RADISZCZEW ALEKSANDR N. (1749-1802), pisarz roś.; jeden z gł. przedstawicieli oświecenia roś.; autor ody Wolność (1783, wyd. całości 1906, pol. przekł. fragmentów w Dwa wieki poezji rosyjskiej 1954) i sentymentalnej Podróży z Petersburga do Moskwy (1790, wyd. pol. 1954), w której zawarł kryt. obraz ówczesnej, feud.-pańszczyźnianej Rosji i uzasadniał prawo ludu do buntu; ukazywał też upadek moralny szlachty, krytykował rządy absolutys-tyczne cara; nowatorskie treści ujął w tradycyjną .&atę stylistyczną, stosując pełną archaiza-cję warstwy leksykalnej; za dzieło to skazany na,karę śmierci, ułaskawiony przez Katarzynę II. i zesłany na Syberię, gdzie przebywał do 1796; napisał tam m.in. traktat filoz. O czelo-wiekie, o jego smiertnosti i biessmiertii (1792, wyd. 1809); R. zmarł śmiercią samobójczą. RADNÓTI [rodno:ti] MIKLÓS (1909^4), poeta węg.; 1930-34 związany z lewicowym ruchem studenckim; wczesna poezja pod wpływem 452 RAI ekspresjonizmu, późniejsza — bliska neokla-sycyzmowi, nasycona refleksją nad nieuchronnością śmierci, wyraża protest przeciw wszelkim formom przemocy, zwł. okrucieństwom faszyzmu, oraz solidarność z cierpiącymi; zbiory Labadozó szel (1933), Yalogatott versek (1940), Spienione niebo (1946, wyd. pol. 1980); proza poet. (Pod znakiem Bliźniąt 1940, wyd. pol. 1974), eseje lit., przekł., gł. poezji franc.; zamordowany przez hitlerowców. RADOJEW IWAN (ur. 1927), bułg. poeta i dra-matopisarz; autor wierszy utrzymanych w poetyce realizmu socjalist. (poemat Izrastwat chora 1952), po 1956 zwrócił się ku problematyce egzystencjalnej, filoz. i etycznej (zbiory Stichotworenija 1958, Edin biał list 1975); dramaty liryczne (Swetyt e matyk, wyst. 1958), komedie satyr. (Czowekojadkafa, wyst. 1978, Kyfbowidna myłnija, wyst. 1985); przekłady poezji roś. i rumuńskiej. RADSTRÓM [rodstręm] PAR (1925-63), pisarz szwedz.; w twórczości inspirowanej egzysten-cjalizmem wyrażał nieufność wobec systemów społ. i ideologii, podejmował problem tożsamości jednostek zagrożonych alienacją we wspótcz. świecie; powieści Oyersten (1961), Morderstwo (1962, wyd. pol. 1968); opowiadania (zbiór Ro utan aror 1961). RADZEVIĆIUS BRONIUS (1940-80), pisarz li-tew.; w nasyconej liryzmem prozie analizował życie Litwy lat 60. i 70. (zbiór opowiadań Link Debesijos 1984, powieść Priesausrio vieskeliai, 1.1-2 1979- 85); pol. przekł. w antologii Wiecznie zielony klon (1990); zmarł śmiercią samobójczą. RADZINSKI EDUARD S. (ur. 1936), dramato-pisarz roś.; autor sztuk psychol.-obyczajowych, często przenikniętych refleksją historiozoficzną, m.in. 104stranicypro lubow' (1964), Teatr czasów Nerona i Seneki (1975, wyst. pol. 1987), Sportiwnyje sceny 1981 goda (1986); dokumentalna książka o tragedii rodziny carskiej; scenariusze filmowe. RAFFI, właśc. Hakop Melik-Hakopian (1835-88), orm. pisarz i działacz spot.; przedstawiciel romantyzmu w literaturze orm.; w twórczości o wymowie patriotycznej podejmował gł. tematykę społ. i hist.; autor powieści Chent (1880), Dawid-bek (1881-82), Samuel (1886); także zbiory nowel, wierszy; ponadto prace hist. i publicystyka. RAHIMZODA BOKI (1910-80), poeta tadż.; tworzył w rzadko dziś stosowanej formie czte- rowierszy; łączył formy klas. i lud. z nową treścią, liczne zbiory poezji, m.in. Ba front (1945), Kuhistoni durachszon (1948), oraz komedia Kissaji Tarifchodzajew (1953) napisana z A. Dehotim, zbiory opowiadań, m.in. Aż Sarguzaszthoji Soki (1973). RAIMUND FERDINAND, właśc. F. Raimann (1790-1836), dramatopisarz austr.; jeden z twórców tzw. wiedeńskiej komedii lud.; w sztukach, obfitujących w barok, efekty sceniczne, sięgał do wątków baśniowych, farsę plebejską łączył z alegor. moralitetem i oświeć, dydaktyzmem (Chłop milionowy, czyli Dziewczyna z świata czarownego 1826, wyst. pol. 1829, Gwiazdon, król Tatrów i Odludek 1828, wyst. pol. 1831); odnosił też sukcesy jako aktor. RAINE [rejn] CRAIG (ur. 1944), ang. poeta i krytyk lit.; dał początek ,,szkole Marsjan" — poetyce odznaczającej się bogactwem metafor i porównań, które, łącząc odległe, obce sobie przedmioty codziennego użytku, nadają im nowe znaczenia; m.in. zbiory wierszy: Tnę Onion, Memory (1978), A Martian Sends a Postcard Home (1979), pol. wybór Księga proroctw i inne wiersze (1979); eseje (tom Haydn and tnę Valve Trumpet 1990), libretto do opery N. Osborne'a The Elec-trification of tnę Soviet Union (1986). RAINIS, właśc. Janis Pliekśans (1865-1929), mąż Aspaziji, tot. poeta, dramatopisarz i publicysta; jeden z przywódców lewicowego ugrupowania poetów Jauna Straya i redaktor (1891-95) jego organu "Dienas Łapa"; 1897-1903 na zesłaniu w Pskowie, 1905-20 na emigracji w Szwajcarii; 1921-25 dyr. teatru nar. w Rydze; 1926-28 min. oświaty; przedstawiciel kierunku rewol. w literaturze łot.; autor 18 zbiorów neoromant. wierszy o motywach filoz. i autobiogr., poświęconych gł. tematowi walki rewol., miłości do człowieka i ojczyzny (np. zbiór Yetras seja 1905); w poezji posługiwał się alegorią; dramat nar. Uguns un nakfs (1905) inspirowany eposem Laćple-sis A. Pumpursa; poet. dramat z życia ludu Put vejini! (1913); tragedie o nar. bohaterach, m.in. Jazeps un vina brał/ (1919), lija Muro-mietis (1923); tłumaczenia, m.in. Fausta J.W. Goethego; pol. wybór poezji R.'Czas słońca i inne wiersze (1969), pol. wybór sentencji -4fo/yzmy(1988). RAIS KAREŁ VACLAV (1859-1926), czes. pisarz i działacz oświat.; początkowo twórczość gł. dla młodzieży, później z życia współcz. wsi, m.in. tom opowiadań l/y/7^/nfra'/7(1891) i powie- 453 RAJ ści Patrioci z zakątka (1893, wyd. pol. 1900), Zachód (1896, wyd. pol. 1964). RAJCZEW GEORGI (1882-1947), pisarz bułg.; zwolennik naturalizmu, następnie ekspresjo-nizmu; w opowiadaniach i krótkich powieściach (Griach 1921, Razkazi 1923, Nakraj grada 1924) odsłaniał tajniki psychiki ludzkiej, często ukazując zjawiska o charakterze patologicznym; w późniejszych utworach, o tendencjach moralizatorskich, tematyka obyczajowa (cykl opowiadań Złatnijat klucz 1942); poi. wybór Lustig i inne opowiadania (1980). RAJHANI, AR- AMIN (1878-1940), pisarz arab. z Libanu; najwybitniejszy przedstawiciel syryj-sko- amer. szkoły, która wprowadziła do literatury arab. nowe nie znane dotąd formy (wiersz stroficzny i biały, powieść, opowiadanie) oraz nową tematykę; autor powieści hist., poematów prozą, prac publicyst., zbioru poet. Ar-RajhaniJiat (t. )-4 1922-23); wywarł duży wpływ na wspótcz. literaturę arab., przede wszystkim w zakresie stylu i formy. RAJIĆ JOVAN (1726-1801), serb. historyk i pisarz; archimandryta prawosł.; przedstawiciel tzw. szkoły rus.-słow. (twórcy z jej kręgu posługiwali się sztucznym językiem, przyjętym pod wpływem literatury i nauczycieli z Rosji, stanowiącym połączenie rus. red. języka cer-kiewno-stow. z elementami języka nar.); najważniejsze dzieło, Istorija raznih slavenskih narodov, najpaće Bolgar, Horvatov i Serbov (1794-95), o charakterze dydaktyczno-oświat., było pierwszą próbą źródłowego przedstawienia dziejów Serbii; także utwory moraliza-torskie, poet. (pieśń alegor.- hist. Bój zmaja s orlovi 1791 — o wojnie Austrii i Rosji z Turcją) oraz dramatyczne. RAJNOW BOGOMIŁ (ur. 1919), bułg. pisarz i eseista; w opowiadaniach i powieściach psychol. podejmował gł. problem alienacji człowieka we wrogim mu świecie (m.in. Noc na bulwarach 1963, wyd. pol. 1963, Moja nieznajoma 1969, wyd. pol. 1972, Czarne łabędzie 1977, wyd. pol. 1983); jest również autorem powieści rozrachunkowej Drogi do nikąd (1966, wyd. pol. 1983) oraz poczytnych powieści kryminalnych; ponadto reportaże z podróży, prace teoret. z zakresu estetyki i sztuk piast, oraz scenariusze filmowe. RAJNOW MIKOŁAJ (1889-1954), bułg. pisarz i historyk sztuki; parafrazował przypowieści i baśnie wsch., mity antyczne i chrzęść, oraz legendy o potędze i czynach bułg. carów, stosując modernist. środki wyrazu (m.in. zbiory Bogomiłski legendi"\9'\2, Widenija izdrewnata Bylgarija 1918, Kniga za carete 1918); wydał 9 tomów szkiców o literaturze butg., historię sztuki Istorija na płasticznite izkustwa (t. 1-12 1931-39), oprać, zbiór bajek Prikazki ot ciał świat {t. 1-30 1931-34). RAK JAN, loannes Rhagius Aesticampianus (1457-1520), humanista łużycki; wykładał na wielu eur. uniwersytetach, także w Krakowie; pisał poezje tac., m.in. poświęcone ziemi rodzinnej Carmen de Lusatia. RAKEŚ MOHAN (1925-72), ind. prozaik i dramaturg tworzący w języku hindi; jeden z prekursorów nurtu nai kahani powstałego w 1 pół. lat 50. którego tematyka dotyczy problemów życia codziennego klasy średniej w niepodległych Indiach; powieści m.in.: And-here band kamre (1961), Antral (1972); dra- maty m.in.: Aszarh ka ek din (1958), Adhead-hure (1969); zbiory opowiadań m.in.: Ek aur zindagi (1961); wiele jednoaktówek. RAKIĆ MILAN (1876-1938), poeta serb.; 1904-33 w służbie dyplomatycznej; prezes serb. Pen CIubu; autor liryków refleksyjnych i patriotycznych (zbiory Pesme 1904, Nove pesme 1912); kunsztowna formalnie, pesymistyczna liryka R., wywodząca się z tradycji parnasizmu i symbolizmu, wyrażała niepokoje moralne epoki, tworzyła też neoromant. kult dram. przeszłości Serbii. RAKOYSKY MARTIN (1535-79), stowac. poeta i uczony, przedstawiciel łac. humanizmu; autor okolicznościowych wierszy (Elegiae et epi-gramata 1556) oraz wierszowanych traktatów, poświęconych problemom organizacji państwa Libellus de partibus Reipublicae... (1560) i De magistratu politico (1574). RAKOWSKI GEORGI STOJKOW (1821-67), poeta bułg.; czołowy działacz odrodzenia nar.; brał udział w walkach wyzwoleńczych na Bałkanach, niemal całe życie spędził na emigracji; 1862 zał. pierwszy z Bułg. Legionów w Belgradzie; 1866 zjednał wojewodów hajduckich do działań w celu wyzwolenia Bułgarii; w wyd. przez siebie czasopismach "Byłgarska dnew-nica" i "Byduszcznost" głosił ideę solidarności narodów bałk. w walce z Turkami; położył • podwaliny pod rozwój bułg. felietonistyki i radykalnej publicystyki; autor m.in. artykułów polit. zebranych w tomie Predwestnik na Górski pytnik( 1856), twórca programu badań folkloru, etnografii i historii, a także koncepcji więzi kultury starobułg. z indoeur. praojczyzną; poemat wolnościowy Górski pytnik (1857) 454 RAN i dzieło Byłgarskite hajduti... (1867), gloryfikujące ruch hajducki. RAKUS STANISUW (ur. 1940), stowac. pisarz, krytyk lit. i teoretyk literatury; autor krótkiej powieści Żebracy (1973, wyd. pol. 1983) i tomu opowiadań o tematyce wiejskiej Piesen o stu- dnićnej vode (1979), utrzymanych w poetyce prozy liryzowanej; prace teoret. Proza a sku-tocnost' (1982), Epicko postoje (1988). RALEIGH [roiły], Raiegh, Sir WALTER (1554?-1618), ang. podróżnik i pisarz; faworyt Elżbiety l; 1584-89 organizator wypraw do Ameryki Pn., 1595 dowódca ekspedycji do Gujany i w górę rzeki Orinoko, a 1596 i 1597 —wypraw wojennych (obok hrabiego Essexa) na hiszp. Kadyks i Azory; 1603-16 więziony na podstawie oskarżenia o spisek przeciw Jakubowi l, po nieudanej wyprawie do Gujany stracony; autor wierszy lirycznych, satyr, i alegor. (pol. przekt. w antologii Poeci języka angielskiego, 1.1 1969), relacji z podróży (A Discovery o f the Empire o f Guyana 1596) oraz dzieła The History of the Woric/(1614), obejmującego historię od stworzenia świata po rok 130 n.e. RALIN RADOJ, właśc. Dimityr Dimitrow (ur. 1923), satyryk bułg.; posługując się fraszką lud., epigramatem i parodią obnaża wady nar. i ośmiesza zjawiska patologiczne w życiu spot. i polit., zwł. przedstawicieli władzy (zbiory Liczeń kontakt 1965, Mol/a zapowiada/te 1966, Ljuti czaszki 1968); eseje satyr. Charakter'! chorski (1980). RAMAJANA, ind. epopeja rycerska ułożona w języku sanskr., w 7 księgach (ok. 24 tyś. zwrotek); w postaci zachowanej pochodzi z ok. IV w. przed Chr.-ll w. po Chr.; autorstwo tradycja ind. przypisuje legendarnemu wieszczowi Walmikiemu; treść eposu stanowią losy księcia Ajodhji — Ramy i jego małżonki Sity, porwanej przez demona Rawanę na Cejlon; R. jest najpopularniejszym utworem literatury ind.; deifikacja Ramy i utożsamienie go z bogiem Wisznu miało wielkie znaczenie dla rozwoju hinduizmu; liczne nowoind. wersje językowe R. (najważniejsze: Ramćaritmanas Tulsidasa w języku hindi, uznana za tekst święty Indii pn., bengalska — Kryttiwasa Odźhy oraz tamilska — Kambana); R. wywarła duży wpływ na literatury Indochin i Indonezji; tłumaczona na języki eur. (w całości tylko na ang.), także na pol., m.in. Ramajana (1896), Tęsknota Ramy (1920). RAMOS [rrą~] GRACILIANO (1892-1953), pisarz brazyl.; 1936-38 więziony za lewicowe poglądy; przedstawiciel tzw. powieści zaangażowanej (m.in. Fazenda Sao Bernardo 1934, wyd. pol. 1985, Zwiędłe życie 1938, wyd. pol. 1950); także opowiadania, wspomnienia z więzienia (t. 1-4 1953), utwory dla dzieci. RAMSAY [ramzy] ALLAN (1686-1758), szkoc. poeta, wydawca i bibliotekarz; 1728 zał. pierwszą bibliotekę objazdową w W. Brytanii; wydał 2 zbiory ballad i pieśni szkoc. The Tea Table Miscellany (1724-32), The Ever Green... (1724), tom własnych elegii i satyr {Poems 1728) oraz dramat sielankowy The Gentle Shepherd (1725); działalnością lit. i edytorską przyczynił się do odrodzenia poezji szkoc., która stała się inspiracją dla takich twórców, jak R. Burns i W. Scott. RAMUZ [ramuz] CHARLES FERDINAND (1878-1947), pisarz szwajc., tworzący w języku franc.; twórczość, ukazująca życie górali kantonu Vaud, poświęcona walce człowieka z siłami przyrody; liczne opowiadania wyróżniające się plastycznością opisów (m.in. Wielka trwoga w górach 1925, Radość w niebiosach 1925, Farinet, albo Fałszywe monety 1932 — łączne wyd. pol. 1970); powieść Pastwisko na Der-borence (1934, wyd. pol. 1938); ponadto poezje, eseje, dzienniki, korespondencja. RANJINA DINKO (1536-1607), poeta chorw.; pisał również w języku wł.; przedstawiciel antyklasycyst. nurtu w petrarkizmie chorw.; nawiązywał m.jn. do tradycji wł. Ouattrocenta i poezji lud. (zbiór Pjesni raziike 1563). RANSOM [ransem] JOHN CROWE (1888-1974), amer. krytyk i teoretyk literatury, poeta; założyciel czasopisma lit. "Kenyon Review"; współtwórca i propagator tzw. nowej krytyki, kierunku w badanich lit. po 1920, rozwijającego koncepcję autonomii artyst. i znaczeniowej dzieła lit. w opozycji do psychol. i hist.-spot. genetyzmu — skodyfikował jej podstawowe pojęcia (The New Criticism 1941); w medytacyjnej liryce (np. zbiór Chills and Fever 1924), podejmując motyw dezintegracji współcz. świadomości humanist., sięgnął do tradycji ang. poetów metafiz. XVII w.; tomy studiów i esejów God Without Thunder (1930), The World's Body (1938). RANSOME [ransem] ARTHU.R MICHELL (1884-1967), ang. pisarz i dziennikarz; po pobycie w Rosji (1913) wydał cieszący się dużą popularnością tom baśni i legend roś. Old Peter's Russian Ta/es (1916); wydarzenia rewolucji październikowej, które obserwował jako korespondent dziennika "Daiły News", zrelacjono- 455 RAS wał w książce Six Weeks in Russia (1919); najbardziej znany jako autor licznych powieści dla młodzieży opisujących przygody żeglarzy i egzotyczne podróże, m.in. Jaskófczyn (1930, wyd. pol. 1946), Jaskółki i Amazonki I^W, wyd. pol. 1975), Wyspa krabów (1968, wyd. pol. 1975). RASMUSSEN HALFDAN (ur. 1915), poeta duń.; podczas II wojny świat. 1944-45 w duń. ruchu oporu; w tym okresie tworzył wiersze o wymowie patriotycznej i antyhitl. (Soldat eller men-neske 1941); w powojennych poezjach często wprowadzał elementy pure nonsense (zbiory Tosserier 1951-60); książki podróżnicze i dla dzieci. RASPUTIN WALENTIN G. (ur. 1937), pisarz roś.; jeden z gł. przedstawicieli współcz. prozy o tematyce wiejskiej; szkice i opowiadania filoz., ukazujące życie Syberii — zanik dawnego świata patriarchalnej wiejskiej wspólnoty i wkraczanie żywiołu cywilizacji techn.; R. stosuje często technikę narracyjną tzw. skazu; W ostatnią godzinę (1970, wyd. pol. 1974), Żyj i pamiętaj (1974, wyd. pol. 1977), Pożegnanie zMatiorą (1976, wyd. pol. 1979), Pożar (1985, ostrzeżenie przed możliwością katastrofy eko- logicznej); wystąpienia i artykuły publicyst., w których R. formułuje koncepcję społ. i moralnego odrodzenia Rosji, głosząc konieczność powrotu do dawnych roś. tradycji i norm; część krytyków interpretuje jego poglądy jako neosłowianofilskie. RATOSZ JONATAN, wtaśc Uriel Halperin (1908-1981), żyd. poeta, tworzący w języku hebr.; pochodził z Warszawy, od 1919 w Palestynie; w poezji odwoływał się do mitów staro-hebr., m.in.: zbiory Chupah szchora (1941), Gela (1959). RATTIGAN [ratygen] Sir TERENCE MERVYN (1911-77), dramatopisarz ang.; autor sztuk o zręcznej konstrukcji i precyzyjnym dialogu, w których kreślił wyraziste sylwetki bohaterów; komedie społ. (The Winslow Boy 1946) i dramaty psychol. (Głębokie, błękitne morzę 1952, pol. wyst. telew. 1980, floss 1960 — osnuty na tle dziejów Th.E. Lawrence'a). RATUSZYNSKA IRINA (ur. 1954), poetka roś., pochodzenia pol.; 1982-86 więźniarka łagru; od 1986 na emigracji w USA; liryka kontes-tacyjna, zawierająca m.in. wątki pol., w poetyce nawiązująca do lirycznego, bezpośredniego tonu poezji lud.; zbiór wierszy Wnie limita (1986); wspomnienia obozowe Sięryj — cwiet nadieżdy (Londyn 1989); pol. wybór wierszy Mój ty kraju znienawidzony (1987) oraz przekt. w Antologii wolnej literatury rosyjskiej (-\ 992}. RAWICZ MELECH, właśc. Zacharia Chone Bergner (1893-1976), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Radymna; związany z warsz. środowiskiem lit., 1922 współ-zatożyciel (z P. Markiszem i U.C. Grynbergiem) poet. grupy Hałastra, 1922-34 sekretarz Związku Literatów i Dziennikarzy Żyd., którego archiwum zebrał i przekazał Uniw. Hebr. w Jerozolimie; od 1940 w Montrealu; znanym osobiście pisarzom poświęcił dzieło Ma/n leksikon (t. 1-4 1945-58), walory dokumentacyjne ma autobiografia R. DOS majsebuch fun majn lebn (t. 1-3 1962-75); wybór utworów poet. z 1909-54 Di lider fun majne lider (1954); poi. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). RAZANAU ALEŚ (ur. 1947), poeta białorus.; wiersze filoz. łączące motywy przypowieści chrzęść, i religii orientalnych; wprowadza eksperymentalne formy wiersza; zbiory: Kaar-dynaty byccia (1976), Szlach—360 (1981), Wastryjo strały (1988); przekł. poezji bułg., serb. i niemieckiej. RAZCWETNIKOW ASEM, właśc. A. Kołarow (1897-1951), butg. poeta i tłumacz; wywodził się z kręgu poetów wrześniowców, którzy w latach 20. pragnęli połączyć odnowę sztuki z rewolucją społ.; ballady z tomu Żertweni kladi (1924) oraz poematy Mor i Zatwor (oba 1924), oparte na motywach bibl. i baśniowych, są wyrazem protestu przeciw zdławieniu powstania wrześniowego 1923, elegijnego żalu nad poległymi i kultu ofiarnictwa; w późniejszej liryce refleksyjnej, pejzażowej i miłosnej dominują nastroje samotności, rozpaczy i tęsknoty za życiem na wsi (poemat Dwojnik 1927, zbiór Płaninski weczeri 1934); liczne przekł., m.in. Iliady Homera, Hermana /Doroty J.W. Goethego, Świętoszka Moliera. RAZUS MARTIN (1888-1937), słowac. pisarz i polityk, ksiądz ewang.; działacz Słowac. Partii Nar._y 1929-37 jej przewodn.; rzecznik auto-norhizmu Słowacji w ramach Czechosłowacji, pod koniec życia zbliżył się do autonomi-styćznych koncepcji A. Hlinki; autor wierszy patriot. i obywatelskich (zbiory Z lichych i burnych chvil' 1917, To je vojna! 1919), symbolistycznych poematów prozą (Z drobnej prozy 1926), dramatów, powieści obyczajowych i hist.; utwory dla młodzieży (zaliczana do klasyki autobiogr. powieść Marośko 1932); pośmiertnie wyd. poemat Strenutie (1937) jest kryt. bilansem własnej działalności publicznej. 456 REG BEAD [ri:d] Sir HERBERT (1893-1968), ang. pisarz, eseista, krytyk sztuki i literatury; 1922-31 kustosz Victoria and Albert Museum w Londynie, 1933-39 wydawca "Burlington Magazine", czasopisma poświęconego sztuce; współtwórca współcz. myśli estet., wybitny znawca sztuki współcz. (prace teoret. i popu- laryzatorskie, m.in. Sens sztuki 1931, wyd. pol. 1965, Art and Society 1937, Education Through Art 1943, The Philosophy of Modern -4/T1952); jako krytyk lit. zajmował się uwarunkowaniami społ. i psychologią twórczości, np. Reason and Romant/cism (1926), English Prose Style (1928), Form in Modern Poetry (1932), The Literaturę of Sincerity (1968); twórczość poet. bliska imagizmowi, kierunkowi rozwijającemu się w latach 1909-17, który postulował swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu, m.in. zbiory Naked Warriors (1919), The End of War (1933), Collected Poems (1953, 1966); ponadto proza autobiogr. i powieść fanta-stycznoutopijna The Green Child (1935). READE [ri:d] CHARLES (1814-84), pisarz ang.; w dramatach i powieściach, wzorem Ch. Di-ckensa, obnażał zło społ.; rozgłos przyniosła mu powieść o ojcu Erazma z Rotterdamu Klasztor i miłość (1861, wyd. pol. 1970). REBREANU [~rjanu] Liviu (1885-1944), pisarz rum.; jeden z twórców realist. powieści rum.; 1928-30 i 1940-44 dyr. Teatru Narodowego w Bukareszcie; w latach 1928-44 kilkakrotnie przewodn. związku pisarzy rum.; twórczość poświęcona gł. wsi siedmiogrodzkiej, m.in. łon (1920, wyd. pol. 1932), Las wisielców (1922, wyd. pol. 1931) — z okresu l wojny świat., oraz Bunt (1933, wyd. pol. 1959) — o powstaniach chłopskich 1907; ponadto nowele, komedie obyczajowe, przekł. (m.in. utworów A.P. Czechowa i F.M. Dostojewskiego). RECAIZADE, Redżaizade, MAHMUT EKREM (1847-1914), pisarz tur.; 1878 czt. pierwszego tur. parlamentu, 1908 min. oświaty; jeden z twórców nowocz. literatury tur., zrywającej z estet. zasadami literatury arab.; popularyzator i tłumacz literatur eur., zwł. franc.; wprowadził do poezji tur. formę sielanki; autor m.in. podręcznika teorii literatury (1874), szkiców kryt., zbioru poezji, powieści, sztuki teatr. Qok B/fen Cok Yanilir('\S74), opartej na wątku oszusta oszukanego w baśni Tysiąca i jednej nocy. REDGROVE [rędgrejw] PETER WILLIAM (ur. 1932), ang. poeta i prozaik; zaprzyjaźniony z T. Hughesem, wraz z nim należał do kręgu poet. The Group; liczne zbiory wierszy (m.in. The Force and Other Poems 1966, Sons of my Skin: Selected Poems 1954-74 1975; The Weddings at Nether Powers 1979); kilka powieści, m.in. In the Country of the Skin (1973), The Beekeepers (1980); jego pisarstwo odznacza się bogactwem metaforyki, szczególnie wizualnej, oraz fascynacją tajemnicami mistycznymi i erotyzmem. REED [ri:d] ISHMAEL (ur. 1938), pisarz amer.; przedstawiciel tzw. prozy murzyńskiej, autor eksperymentalnych powieści o akcentach satyr., w których tworzy absurdalno-karykatural-ny obraz rzeczywistości; posługuje się różnymi poetykami, od wodewilu i komiksu, po western i powieść detektywistyczną, wprowadzając irracjonalne wątki wywodzące się z afryk. magii {The Free-Lance Pall-Bearers 1967, Mumbo Jumbo 1972, Flight to Canada 1976, The Terrible Twos 1982); zbiory poezji: Conjure (1972), Chattanooga (1973). REED [ri:d] JOHN (1887-1920), amer. dziennikarz, pisarz, działacz ruchu robotn.; w czasie l wojny świat, korespondent wojenny w Europie; 1917-18 przebywał w Rosji, rezultatem tego pobytu stała się głośna książka, którą uznano za oficjalną wersję przebiegu rewolucji październikowej (wstęp Lenina do jednego z późniejszych wydań) Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem (1919, wyd. pol. 1934); ponadto: tom reportaży o rewolucji meksyk. Insurgent Mexico (1914), wiersze (np. zbiór Daughter of the Revolution 1927), nowele (tom Tamburlaine 1917); zmarł w Moskwie, pochowany na Kremlu. REGIO [rrężiu] JOSE, wtaśc. J. Maria dos Reis Pereira (1901-69), pisarz portug.; wspót-założyciel (1927) pisma "Presenca", propagującego ideały portug. modernizmu; poezja refleksyjna, często podejmująca problemy metafizyczne (gł. zbiory: Poemas de Deus e do diabo 1925, Filho do homem 1961), psychol. powieści [Jogo de cabra cega 1934) i nowele (cykl A velha casa 1945-66), sztuki teatr., eseje o portug. literaturze. REGNARD [renja:r] JEAN FRANpOis (1655-1709), komediopisarz franc.; autor wielu komedii o żywej akcji, obfitujących w konflikty i zbiegi okoliczności, często wzorowanych na farsach Moliera; m.in. Gracz (1696, wyst. pol. 1774), Roztargniony (1697, wyst. pol. 1778), Le legataire unwersel (1708). REGNIER [ręnję] HENRI DE (1864-1936), pisarz franc.; poezje klasycyzujące, o wyszukanej wersyfikacji, łączące poet. zdobycze parnasiz- 457 REG mu i symbolizmu {La sandale ailee 1906); powieści (Małżeństwo o północy 1903, wyd. pol. 1918). REGNIER [renję] MATHURIN (1573-1613), poeta franc.; kontynuator Plejady (szkoła lit. dążąca do odnowy poezji) i przeciwnik F. de Malher-be'a; pod wpływem Horacego oraz Juwenalisa stworzył swe gł. dzieło — 16 satyr na franc. społeczeństwo (wyd. 1608-12). REICH EBBE KL0YEDAL (ur. 1940), pisarz duń.; autor cyklu zbeletryzowanych reportaży hist., w których przedstawiał dzieje Danii od legendarnych początków po lata 80. XX w. (m.in. Den baerende magt 1983); opowiadanie o duń. bohaterze nar. Holger Danske (1979), powieść o N.F. Grundtvigu Frederik (1972). REID [ri:d] THOMAS MAYNE (1818-83), pisarz ang.; przez pewien czas przebywał w Stanach Zjedn.; autor przygodowych powieści z życia Indian, trampów i pionierów: Łowcy skalpów (1851, wyd. poi 1921), Jeździec bez głowy (1866, wyd. pol. 1922). REISEL YLADIMIR (ur. 1919), słowac. poeta i tłumacz; gł. przedstawiciel słowac. nadrealis-tów (zbiory Neskutoćne mesto 1943, Zrkadio a za zrkadlom 1945); później liryka utrzymana w poetyce realizmu socjalist, w latach 60. powrót do wcześniejszych doświadczeń (tomy Basne o snę 1962 i Smutne rozkose 1966); poi. wybór wierszy Smutne rozkosze (1985); liczne przekł. z literatury francuskiej. REISS-ANDERSEN GUNNAR (1896-1964), poeta norw.; tworzył lirykę nastrojową i refleksyjną (zbiory Kongesonnes bryllup 1926, Lykkens pr0ve 1931); w czasie II wojny świat, na emigracji w Szwecji, gdzie opublikował zbiory wierszy patriotycznych i antynazistowskich (Kampdikt fra Norge 1943, Norsk róst 1944); powojenna twórczość inspirowana modernizmem (zbiory poet. Usyniige seił 1956 i Ar pa en strand 1962); powieści, reportaże. REJZEN ABRAHAM (1874-1959), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Białorusi; red. i wydawca wielu czasopism lit., m.in. w Krakowie "DOS jidisze wort", a po wyjeździe 1911 do USA, "DOS naje wort" (od 1912); współpracownik I.L. Pereca, pozostawił wspomnienia o wartości dokumentalnej dla literatury jidisz — Epizodn fun majn lebn, Cwancik lor in Amerike (1928); twórczość R. obejmuje poezje, m.in. liryki, do których powstała muzyka i które dzięki swej popularności są uważane za piosenki lud., oraz krótkie opowiadania; utwory R. ukazały się w tomach: Szrftn (t. 1-3 1910-14), Ale werk (t. 1-12 1917), Gjsgewejlte nw/c(1964). RELJKOYIĆ, Relkovlć, MATIJA ANTUN (1733-98), chorw. poeta i działacz oświat.; autor utworów przeznaczonych dla ludu, utrzymanych w duchu polityki oświat. Marii Teresy; poemat dydaktyczny Satir iliti divji ćovik (1762), poświęcony walce z niegospodarnością, ciemnotą i przesądami, do których R. zaliczał obyczaje ludowe. REMAROUE [ramark] ERICH MARIA, właśc. E. Pauł Remark (1898-1970), pisarz niem.; od 1931 na emigracji (USA, Szwajcaria); pacyfistyczne, o świat, rozgłosie powieści, w których na tle wydarzeń dziejowych (l i II wojna świat., narodziny III Rzeszy) ukazywał losy uwikłanych w nie ludzi, m.in.: Na Zachodzie bez zmian (1929, wyd. pol. 1929), Trzej towarzysze (1937, wyd. pol. 1939), Łuk triumfalny (1945, wyd. pol. 1947), Czas życia i czas śmierci (1954, wyd. pol. 1956), Czarny obelisk (1956, wyd. pol. 1958), Noc w Lizbonie (1962, wyd. pol. 1964) oraz jej kontynuacja — Cienie w raju (1971, wyd. pol. 1974); dramat (Ostatnia stacja (1956, wyst. pol. 1965); scenariusze filmowe. RENARO [róna:r] JULES (1864-1910), pisarz franc.; twórczość, o elementach autobiogr., wyróżnia się realist. obrazem obyczajów i wnikliwą analizą psychol.; powieści (m.in. Rudzielec 1894, wyd. pol. 1958, adaptacja sceniczna 1900, wyst. pol. pt. Marchewka 1902), nowele, dramaty (m.in. Le plaisir de rompre 1897, Gry małżeńskie 1898, wyst. pol. 1993), dziennik (prowadzony od 1887, wyd. pośmiertnie 1925-27, wybór pol. 1993) będący cennym dokumentem życia epoki. T. KOWZAN Jules Renard i jego teatr, Wrocław 1966. RENN LUDWIG, wtaśc. Arnold Friedrich Vieth von Golssenau (1889-1979), pisarz niem.; od 1928 czł. KP Niemiec, 1933-35 więziony, 1936 walczył w Hiszpanii (Wojna hiszpańska 1955, wyd. pol. 1957); 1939-47 na emigracji w Meksyku, od 1947 w NRD; rozgłos zyskał antywojenną powieścią Wojna (1928, wyd. poi'. 1929); powojenne konflikty społ. i polit. ukazał w powieści Po wojnie (1930, wyd. pol. 1931); popularne książki dla dzieci i młodzieży (m.in. Murzynek Nobi 1955, wyd. pol. 1957), powieść autobiogr. Adel im Untergang (1944). RENU PHANISWARNATH, właśc. Ph. Mandal (1921-77), prozaik ind., tworzący w języku 458 REX hindi; uznawany za twórcę nurtu regionalnego w literaturze hindi; większość utworów głęboko osadzona w realiach życia wsi wsch. Biharu; powieści, m.in.: W Meri Gandźu zwykłej wiosce (1954, wyd. pol. 1982), Dżulus (1965); zbiory opowiadań, m.in. Thumri (1959). RERICH NIKOŁAJ K" właśc. N.K. Roerich (1874-1947), roś. malarz, grafik, podróżnik, filozof i poeta; po krótkim okresie zainteresowania sztuką i literaturą starorus. uległ fascynacji kulturą, filozofią i literaturą Indii; surowe w formie, białe, nieregularne wiersze R. łączące w sobie tradycje Zachodu (symbolis-tów) i Wschodu (klimat, filozofia, tematyka) wydał w zbiorach Cwiety Marii (1921) oraz Pis'miena (1974); artyst. credo twórcy świadomego swego posłannictwa zawarł w poet. traktacie filoz. Nastawlenije Iowcu Wchodiasz-czemu n/Les(1921); działał na rzecz zbliżenia Rosji i Indii; pozostawał w kręgu takich wybitnych pisarzy i polityków, jak R. Tagore, M. Ghandi czy Dż. Nehru. RESENDE GARCIA DE (14707-1536), portu g. poeta i historyk; sekr. Jana II i Manuela l; 1516 wydał zbiór poezji dworskiej Cancioneiro geral zawierający wiersze 286 poetów portug. (także w języku hiszp.); ponadto autor kroniki panowania Jana II. RETIF (RESTIF) DE LA BRETONNE [r. do la bróton], właśc. Nicolas Reslif (1734-1806), pisarz franc.; pochodzenia chłopskiego; drukarz; ogłaszał liczne programy reformatorskie (dotyczące m.in. ortografii, życia społ.); autor ok. 200 tomów powieści i nowel obyczajowych cieszących się wówczas znaczną popularnością; przedstawiają one obrazy, niekiedy obs-ceniczne, z życia wiejskiego i z paryskiego półświatka, mimo iż były pomyślane jako utwory moralizatorskie (m.in. Le paysan perverti..., t. 1-^t 1775, La vie de mon pere, t. 1-2 1779, Noce paryskie, 1.1-15 1788-91, wybór pol. 1981). RETZ [res] JEAN FRAN(;OIS PAUL DE GONDI DE (1613-79), franc. kardynał, polityk i pisarz; odegrał czołową rolę we Frondzie; w Pamiętnikach z lat 1662-77 (t. 1-3 1717, wyd. pol. 1958), nie zawsze wiernych historycznie, lecz cennych jako dzieło lit., zawarł obraz wydarzeń okresu Frondy oraz portrety wybitnych postaci epoki. REUCHLIN [ro'ś~] JOHANNES, zw. Capnio (1455-1522), niem. humanista, grecysta i heb-raista; stworzył podstawy nowoż. hebraistyki eur. {Rudimenta hebraica 1506); jego wystąpienia przeciw zamierzonemu spaleniu ksiąg hebr. przekształciły się w ogólny spór humanistów ze scholastykami; oskarżonego o herezję R. poparli w listach uczeni z całej Europy (CIarorum yirorum epistolae 1514), w jego obronie humaniści niem. wydali słynne satyr. -> Epistolae obscurorum yirorurrr, autor pism filoz. (De arte cabbalistica 1517), tac. antyklerykalnych komedii (Henno 1497, Ser-gius... 1504). REUTER [ro'ter] CHRISTIAN (1665-1712), pisarz niem.; autor pierwszej niem. powieści humo-rystyczno- satyr. Schelmuffsky. Przedziwnych... podróży lądem i morzem opisanie (1696, wyd. pol. 1963), o tendencjach społ. z elementami krytyki; komedie wzorowane na utworach Moliera, m.in. Graf Ehrenfried (1700). REUTER [ro'ter] FRITZ (1810-74), pisarz niem.; tworzył w dialekcie dolnoniem.; 1833-40 więziony za udział w rewol. ruchu studenckim (autobiogr. powieść Utmine Festungtid 1862); wiersze, poematy epickie i powieści, w których realistycznie przedstawił stosunki społ. w Prusach 1 pot. XIX w., zwł. na wsi meklemburskiej w środowisku bezrolnych chłopów, tzw. Stro-mów (Ut minę Stromtid, cz. 1-3 1862-64). REYERDY [~rdi] PIERRE (1889-1960), poeta franc.; jeden z gł. przedstawicieli awangardy lit., zw. Mallarmem kubizmu m.in. ze względu na surowość i pozorną ascetyczność swej poezji; gł. zbiory: Les epaves du ciel (1924), Main-d'oeuvre (1949); ponadto powieść i prace teoret. z zakresu estetyki; Poezje wybrane (1986). REYICZKY [ręwicki] GYULA (1855-89), węg. poeta, powieściopisarz i eseista; autor nastrojowych liryków osobistych, inspirowanych g3. ideami A. Schopenhauera, wnoszących do literatury węg. nowy typ uczuciuwości; zbiory poezji, m.in. Ifjusagom (1883), Magany (1889); powieść Apai órókseg (1884) zawierająca krytykę moralności szlacheckiej; eseje z zakresu estetyki, szkice literackie. REYUELTAS [rrew"ę~] JOSE (1914^-76), pisarz meksyk.; działacz lewicowy; opowiadania (m.in. Zasnąć w ziemi 1960, wyd. pol. 1970 — tom utworów połączonych tematem śmierci) i powieści przedstawiające kryt. obraz rzeczywistości meksyk. (m.ID. El luto humano 1943 oraz napisany w więzieniu Karcer 1969, wyd. pol. 1978). REXROTH [ręksrot] KENNETH (1905-82), amer. poeta, tłumacz, krytyk lit., malarz; związany kolejno z ugrupowaniami: obiektywistów, dą- 459 REY żących do "obiektywnie doskonałego" przedstawienia pojęć i zjawisk abstrakcyjnych, San Francisco Renaissance, powstałego w wyniku ożywienia artyst. lat 50. i 60. w San Francisco oraz beatników, głoszących w latach 50. bunt przeciw otaczającemu światu i tradycyjnym normom mieszczańskim; w zbiorze In Defense of the Earth (1956) jako anarchistyczny poeta--prorok atakował wszelkie formy zinstytucjonalizowanego, unormowanego życia spot.; później, inspirowany gł. klas. poezją chin. i jap., podejmował problemy egzystencjalne (tomy wierszy The Collected Shorter Poems 1967, 7776 Collected Longer Poems 1968; pol. wybór w antologii Wśród amerykańskich poetów 1972); sztuki teatr., liczne tomy prac kryt., esejów lit. (m.in. American Poetry in the Twen-tieth Century 1971, The Bird in the Bush 1959, /Issays 1961, CIassics Reyisited 1968) i przekładów. REYES [rrsjes] ALFONSO (1889-1959), meksyk. pisarz i dyplomata; znany zwł. jako krytyk i eseista, był czołową postacią życia kult. w Meksyku; zbiory esejów, m.in. o pochodzeniu i cechach narodu meksyk. (Yisión de Anahuac 1917) oraz o literaturze hiszp. "złotego wieku" (Cuestiones gongorinas 1927) i klasykach gr. i tac. (La crftica en la edad ateniense 1941); także poezja łącząca wpływy L. de Góngory i S. Mallarmego. REYNEK BOHUSLAV (1892-1971), czes. poeta, tłumacz i grafik; wiersze utrzymane w poetyce ekspresjonist., wyrażające przeżycia człowieka poszukującego wiary (zbiory Smutek żerne 1918, Setba samo/1936, Podzimni motyli 1946, Odlet vlastovek'\Q72); przekł. z literatury franc. (M. Jacob, P. CIaudel) i niem. (R.M. Riike, G. Traki). REZAĆ VACLAV, właśc. V. Vońavka (1901-56), pisarz czes.; początkowo autor realist. powieści dla młodzieży (Zielona książka 1934, wyd. pol. 1949), następnie powieści psychol.-społ. (Ślepa uliczka 1938, wyd. pol. 1949, Czarne światło 1940, wyd. pol. 1949, Świadek 1942, wyd. pol. 1959), w których dokonał analizy moralności mieszczańskiej; gł. dziełem R. jest powieść o powstawaniu powieści Krawędź (1944, wyd. pol. 1948); po II wojnie świat. napisał 2 części zamierzonej trylogii: Powrót (1951. wyd. pol. 1953) i Bitwa (1954, wyd. pol. 1957), utrzymane w konwencji realizmu socjalistycznego. REZNIKOFF [ręznykof] CHARLES (1894-1976), pisarz amer.; przedstawiciel obiektywistów, ugrupowania poet., tworzącego w latach 30., dążącego do uchwycenia i konkretnego, "o-biektywnie doskonałego" przedstawienia pojęć i zjawisk abstrakcyjnych; autor miniatur lirycznych pozostających tematycznie na granicy świata natury i wielkiego miasta, współczesności i mitu (Poems 1918-1936 1977, Poems 1937-19751978), także cyklów wierszy: Holocaust (1975), opartego na stenogramach z rozpraw norymberskich, oraz Testimony: The United States (1885-1915) (t. 1-2 1978-79), ukazującego, na podstawie ksiąg i rejestrów sądowych, różne epizody z historii USA; ponadto powieści, m.in. na motywach pamiętników rodziców, imigrantów żyd. z Rosji (Fa-miły Chronicie 1963) oraz z życia gwiazd film. w Hollywood (The Manner Musie 1977); pol. wybór wierszy Graffiti (1991). RHAGIUS AESTICAMPIANUS IOANNES -> Rak Jan. RHYS [ri:s] JEAN, właśc. Ella Gwendolen Rees Williams (1890-1979), powieściopisarka ang.; powieści psychol.-obyczajowe ukazujące życie bohemy artyst. Londynu i Paryża w latach 20. i 30. (Yoyage in the Dark 1934, Good Morning, Midnight 1939); po latach milczenia interesująca powieść Wide Sargasso Sea (1966) o życiu Mrs Rochester, jednej z bohaterek powieści Dziwne losy Jane Eyre Ch. Bronte; opowiadania, listy. RIBEIRO AOIJILINO (1885-1963), pisarz portug.; więziony za udział w republ. ruchach rewol.; wiele lat na emigracji we Francji; neorealista; powieści, gł. regionalne, m.in. Dwór w Roma-rigaes (1957, wyd. pol. 1980), Kiedy wilki wyją (1958, wyd. pol. 1976 — o problematyce społ.-polit.), także historyczne.; lit. portrety. RIBEIRO BERNARDIM (14827-1552?), pisarz portug.; gł. dzieło — nowela sentymentalna Menina e mocą (1554, wyd. rozszerzane 1557 i 1559) odznaczająca się wnikliwością psy-chol.; eklogi. RICE [rajs] ELMER, właśc. E. Reizenstein (1892-1967), amer. dramatopisarz i prozaik; autor ekspresjonist. sztuki The Adding Machinę (1923), będącej groteskowo-fantastyczną wizją zbiurokratyzowanego świata, a także dramatu naturalist. Ulica (1929, wyst. pol. 1930) zżycia mieszkańców nowojorskich slumsów; ponadto melodramaty i sztuki kryminalne oraz powieści ukazujące kryt. obraz amer. społeczeństwa (Imperiał City 1937). RICH [rycz] ADRIENNE CECILE (ur. 1929), poetka amer.; w twórczości podejmuje gł. problem 460 KIL emancypacji kobiet, prezentuje też radykalne poglądy polit. (zbiory wierszy A Change of Worid 1951, The Necessities of Life 1966, The Dream of a Common Language 1978, A W/Id Patience Has Taken Me This Far 1981). RICH [rycz] BARNABE (1542-1617), pisarz ang.; 1562-82 walczył we Francji, Niderlandach i Irlandii; autor satyr, parnfletów i romansów pisanych kunsztownym, metaforycznym, ryt-mizowanym stylem (tzw. eufuizm); jeden z romansów, Apolonius and Silla z tomu Farewell to the Mil/tary Profession (1581), posłuży) W. Szekspirowi jako fabuła do Wieczoru Trzech Króli. RICHARDSON [rycz^dsn] DOROTHY MILLER (1873-1957), pisarka ang.; autorka powieści psychol., poruszających problemy związane z walką o spot. pozycję kobiety (autobiogr. cykl 12 powieści Pilgrimage 1915-38); wprowadziła subiektywistyczny tok narracji (monolog wewn. w postaci tzw. strumienia świadomości), prekursorski wobec V. Woolf i J. Joy-ce'a. RICHARDSON [rycze^sn] HENRY HANDEL, wlaśc. Ethel Florence Lindesay Richardson (1870-1946), pisarka austral.; od 1903 w W. Brytanii; saga rodzinna The Fortunes of Richard Mahony (t. 1-3 1917-29) łącząca studium psychol. wrażliwej jednostki z obrazem życia Australii w 2 pół. XIX w. RICHARDSON [rycza^sn] SAMUEL (1689-1761), pisarz ang.; czołowy przedstawiciel wczesnego sentymentalizmu w literaturze ang., jeden z twórców nowoż. powieści; w swych epistolarnych romansach obyczajowych (Pamela 1740-41, CIarissa 1747-48) stworzył wzór bohaterki łączącej ,,czułość serca" z cnotą i rozsądkiem; wyjściem poza obowiązującą wówczas konwencję lit. było kreowanie na gł. heroinę służącej i ukazanie w realist. opisie jej codziennego życia; duże osiągnięcie stanowiła też pogłębiona analiza psychol. postaci; oba utwory R. wywarły wpływ na ówczesną literaturę eur., m.in. Woltera, P.A. de Beaumarchais'go, J.J. Rousseau, J.W. Goethego. RICHLER [rykle'] MORDECAI (ur. 1931), powieś-ciopisarz kanad., tworzący w języku ang.; ukazuje g3. środowisko żyd. w Montrealu i konflikty wynikające z różnic między kulturą żyd. a anglosaską (Terminator Duddy Krayitz 1959, wyd. pol. 1994, St Urbain's Horseman 1971, Joshua Then and Nów 1980, Solomon Gursky Was Herę 1989); także książki dla dzieci, m.in. Jacob Two-Two Meets the Hoo-ded Fang (1975). RICHTER [ryśter] HANS WERNER (ur. 1908), pisarz niem.; współzałożyciel Grupy 47, koła pisarzy zachodnioniem., szwajc. i austr., których łączy postulat literatury społecznie zaangażowanej; autor powieści o II wojnie świat. i jej następstwach, pierwszy w RFN podjął temat wojny, m.in. O/e Geschlagenen (1949), Rosę weiss, Rosę rot (1971); akcenty autobiogr. w opowiadaniach Blinder Alarm (1970). RICHTER JOHANN PAUL FRIEDRICH ->• Jean Paul. RICOS JANIS -> Ritsos Janis. RIDING [rydyr)] LAURA, właśc. L. Reichenthal (1901-91),'amer. pisarka i krytyk lit.; w latach 20. związana z grupą poet. skupioną wokół czasopisma "The Fugitive", której przedstawiciele byli rzecznikami pd. regionalizmu (liryka intelektualna z tomów Collected Poems 1938 i Selected Poems 1970); 1926-39 przebywała w Europie, gdzie, m.in. wraz z R. Gravesem, ogłosiła tom prac A Survey of Modernist Poetry (1927), mający duże znaczenie dla kształtującego się kierunku badań lit. nazwanego nową krytyką; powieść hist. o wojnie trojańskiej A Trojan Ending (1937), opowiadania z tomów Progress of Stories (1935) i /- /i/es of Wives (1939); eseje, prace filoz., studia z zakresu językoznawstwa, artykuły krytycznolit., m.in. Contemporaries and Snobs (1928), The Telling (1972). RIEMIZOW ALEKSIEJ M. (1877-1957), pisarz roś; od 1921 na emigracji w Berlinie i Paryżu; 1921-78 w ZSRR nie wydawano jego utworów. W swej wszechstronnej twórczości R. wykorzystywał motywy roś. folkloru, literatury staro-rus. i nowoż. (N.W. Gogol, F.M. Dostojewski, N.S. Leskow), w poetyce łącząc elementy realizmu, symbolizmu i ekspresjonizmu. We wczesnej prozie rozwinął znany w literaturze roś. temat bezmyślnej i prymitywnej wegetacji na prowincji (opowieść Nieujomnyj bubien 1910) oraz dał wyraz niechęci do cywilizacji miejskiej (powieści: Prud, 1 redakcja 1905, 2 redakcja 1908, Siostry krzyżowe 1910, wyd. pol. 1985). Rozgłos zdobył dzięki utworom znakomicie stylizowanym na -'legendy, apokryfy, żywoty świętych oraz twórczość lud. (zbiory Limonar', siriecz: Ług duchowny] 1907, Posołoń 1907, Dokuka i balagurje 1914, Niko-liny pritczi 1917). Nadając dramatom cechy średniow. misteriów próbował wskrzesić tradycje roś. teatru lud. [Biesowskoje diejstwo 1907, 461 Hit wyd. 1919, Tragiedija o ludie... 1908, wyd. 1919, Car Maksimilian 1920). W pisanych na emigracji powieściach wyraził negatywny stosunek do rewolucji październikowej (Ogniennaja Rossija wraz z zamieszczonym w niej głośnym utworem S/owo o pogibieli russkoj z/e/n//, Rewel 1921, Wzwichriennaja Ruś, Paryż 1927); w utworach autobiogr. często wprowadzał do realist. ujętego obrazu rzeczywistości opisy snów, halucynacji, motywy demonologii lud. (m.in. Podstriżennymi głazami, Paryż 1951, Ogon wieszczej, tamże 1954, wyd. roś. 1990), w swym ostatnim utworze lwierień (wyd. pośmiertne, Berkeley 1986) zawarł wspomnienia o życiu i działalności B.W. Sawinkowa. W mistrzowski sposób posługiwał się techniką narracyjną tzw. skazu; jego eksperymenty formalne wywarły znaczny wpływ na roś. prozę XX w.; R. był także rysownikiem, aktorem i śpiewakiem. RIESZETNIKOW FIODOR M. (1841-71), pisarz roś.; przedstawiciel tzw. realizmu etnograficznego; autor powieści o silnych akcentach naturalist., m.in. z życia górników uralskich i burłaków znad Karny (Podlipowcy 1864); powieść autobiogr. Mieżdu /ud"/77/'(1865). RIFAT OKTAY (ur. 1914), poeta tur.; przedstawiciel tzw. nowej poezji (yeni siir), współautor tomiku Garip (1941); autor wierszy o różnorodnej tematyce, Siirler (1969), Diisiz ve Ciplak, sztuk teatr., m.in' Oyun icinde Oyun (1949); także krytyk teatr, i tłumacz. RIFBJERG KLAUS (ur. 1931), pisarz duń.; powieści społ.-obyczajowe, o charakterze mo-raiistycznym, osnute na tle rzeczywistości powojennej: Chroniczna niewinność (1958, wyd. pol. 1971), Miłośnik opery (1966, wyd. pol. 1984), Sobowtór (1978, wyd. pol. 1985); ponadto tomy poezji (Faedrelandssange 1967), eseje, publicystyka, scenariusze film., dramaty, nowele (zbiory: Og andere historier 1964, Sommer 1974, Bortę t/t 1986; wybór pol. w antologiach: Opowieść/znad Sundu 1974, Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). RIGAS FEREOS WELESTINLIS, wtaśc. Andonios Kirlazis (1757-98), gr. działacz polit., poeta; piewca idei Wielkiej Rewolucji Franc., wzywał narody bałk. do wspólnego powstania przeciw Turkom i utworzenia federacji, dla której opracował i wydał 1797 konstytucję; autor wierszy patriotycznych (Thurios 1798, hymn-zwany gr. Marsylianką); przekł. literatury franc. i wł.; stracony przez władze tureckie. RILKE [ry~] RAINER MARIA (1875-1926), poeta austr.; wybitny reprezentant liryki symbolis- tycznej; debiutował konwencjonalno-nastro-jowym zbiorem Leben und Lieder(1894); odbył wiele podróży zagr. (Włochy, kraje skand., Hiszpania, Afryka Północna); dojrzała twórczość ukształtowała się gł. pod wpływem zetknięcia się z L.N. Tołstojem w czasie pobytu R. w Rosji (1899-1900), a także dzięki przyjaźni z A. Rodinem (1905-06 był sekretarzem rzeźbiarza; poświęcił mu studium Auguste Rodin 1903, wyd. pol. 1923); sławę zyskał dzięki opowieści prozą, z elementami balladowymi Pieśń o miłości i śmierci kometa Krzysztofa Riike (1906, wyd. pol. 1919); czerpiąc z doświadczeń symbolizmu franc. i tradycji rodzimej (romantycy, F. Holderlin), tworzył wyrafinowaną formalnie lirykę, wyrażającą niepokoje egzystencjalne współcz. człowieka; dominowała w niej tematyka miłości i śmierci (zbiory: Księga obrazów 1902, wyd. pol. 1927; Księga godzin 1905, wyd. pol. 1935; Nowe wiersze, cz. 1-2 1907-08, wyd. pol. 1935); do najważniejszych osiągnięć liryki R. należą Elegie duinejskie (1923, wyd. pol. 1930) i Sonety do Orfeusza (1923, wyd. pol. 1961); autobiogr. powieść Maltę. Pamiętniki Malte- -Lauridsa Brigge (1910, wyd. pol. 1927), obraz głębokiego kryzysu wewnętrznego, jest zapowiedzią śmiałych eksperymentów w zakresie kompozycji i czasu powieściowego; pol. wybory liryki, m.in. Poezje wybrane (1964, dwujęzyczne), Sonety do Orfeusza i inne wiersze (1994). RIMBAUD [rębo] JEAN ARTHUR (1854-91), poeta franc.; wybitny przedstawiciel symbolizmu; ok. 1875 porzucił twórczość lit. i zajął się handlem na Cyprze i w Afryce; utwory R. stanowią jedno z najbogatszych źródeł poezji współcz.; poezję rozumiał jako poznanie bliskie mistycznemu, jako akt tworzenia świata za pomocą słów (słynny sonet Samogłoski, w którym — nawiązując do zjawiska synestezji — przypisywał dźwiękom konkretne barwy); daleko posunięta analiza własnej podświadomości prowadziła do zerwania z tradycyjną logiką wiersza na rzecz swobodnego kojarzenia zaskakujących obrazów; zbiory poematów prozą: Sezon w piekle (1873) i Iluminacje (1874, wyd. przez P. Verlaine'a 1886), wyprzedzające twórczość surrealistów, wiersze (m.in. Statek pijany, wyrażający bunt przeciw światu wartości mieszczańskich oraz ekstatyczne upojenie wolnością i przygodą), List jasnowidza (powst. 1871, wyd. pol. w wyborze korespondencji Ja to ktoś inny\970} — poet. credo R.; pierwsze zbiorowe wyd. poezji 1891; wybory pol. m.in.: Poezje (1921 i 1956), Poezje wybrane (1969), Wiersze. Sezon w piekle. Iluminacje. Listy (1993). 462 y >*»*«i CLJfa^ 'U^^O^LO^ ^aLv^f fn^-f -ft»*^ie^/ CrmI^^ 1^ • ' i —> / ^tf ( V ' t0'l •AaA^o^S ća-c.rf^-^. ^t^ tal. \^>^9 1. Autograf F. Rabelais'go. 2. J.A. Rimbaud, rys. wykonany przez P. Verlaine'a. 3. Gargantua F. Rabelais'go (wyd. z ok. 1537 r.). 4. Autograf Mojej Bohemy JA. Rimbauda. RIN RINCZEN BJAMBYN (1905-77), mong. pisarz i uczony; autor pierwszej mong. powieści hist. — trylogii Uurijn tu/aa (1951-55), zbiorów opowiadań, dzienników podróży, 4-tomowej gramatyki języka mong.; wydawca tekstów folklorystycznych i szamańskich; przekł. z literatury pol., m.in. utworów A. Mickiewicza. RINGELNATZ [rynelnac] JOACHIM, właśc. Hans Bótticher (1883-1934), pisarz niem.; przed l wojną świat, i po niej występował jako artysta kabaretowy w Monachium i Berlinie; autor szokujących, błazeńskich, cynicznych wierszy (zbiory Turngedichte 1920, Kuttel Daddeldu 1923) oraz opowiadań przygodowych (m.in. Die Woge. Marine-Kriegsgeschichten 1922); swoje awanturnicze życie opisał w dowcipnych książkach autobiogr. (m.in. Als Mariner im Kr/eg 1928, Mein Leben bis zum Kriege 1931). RINGUET [ręgę], właśc. Philippe Panneton (1895-1960), prozaik kanad., piszący w języku franc.; w twórczości kreślił naturalist. obraz upadku cywilizacji agrarnej Ouebeku, zrywając z regionalistyczną tradycją idealizującą tematykę wiejską; powieści: Trente arpents (1938), Le poids du jour (1949); zbiór opowiadań Heritage et autres contes (1946). RINSER [ryzner] LUISE (ur. 1911), pisarka niem.; mieszka we Włoszech; jej twórczość była objęta w III Rzeszy zakazem publikowania; powieści o problematyce etyczno-moral-nej i zabarwieniu rel. (Daniela 1953, wyd. pol. 1962; dyptyk Przygoda życia 1950-57, wyd. pol. 1961; Ja Tobiasz 1966, wyd. pol. 1968; ponadto Brat Ogień 1975, wyd. pol. 1978); opowiadania (Jan Lobel aus Warschau 1948). RINTALA PAAYO OLAVI (ur. 1930), pisarz fiń.; w powieściach C/)/opcy(1958, wyd. pol. 1971) i Pikkuvirkamiehen kudema (1959) zawarł analit. obraz własnego pokolenia pogrążającego się w duchowym zastoju; żywą dyskusję wywołał trylogią o C.G.E. von Mannerheimie (1960-62), w której podjął próbę odbrązowie-nia postaci marszałka; autor głośnych utworów antywojennych (powieści Sissiluutnanti 1963, Nahkapeitturien linjalla, t. 1-2 1976-79, szkice Leningradin kohtalosinionia 1968) i powieści, w których nawiązuje do najnowszej historii Finlandii (m.in. Kekkosenaika 1970); także dokumentalne szkice z podróży (np. do NRD i ZSRR), dramaty, słuchowiska. RISTIĆ MARKO (1902-85), serb. pisarz i eseista; czł. grupy nadrealistów belgradzkich, teoretyk tego ruchu, o lewicowej, komunist. orientacji; odgrywał ważną rolę w życiu lit. Jugosławii międzywojennej i powojennej; autor utworów eseistycznych, m.in. dziennika podróży Iz noći u noc (1940) i eseju Tri mrtva pesnika (1954), ponadto zbiór wierszy Od sreće i od sną (1925) oraz powieść Bez merę (1928). RISTIKIYI KARL (1912-77), pisarz est.; od 1944 na emigracji w Szwecji; sławę przyniosły mu powieści hist.-filoz., zwłaszcza tzw. tallińska trylogia (1938—42), także 11 powieści ukazujących dzieje Europy, począwszy od średniowiecza, m.in.: Pólev lipp (1961), Mórsjalinik (1965), Lohe hambad, Rooma paevik (1976); nowy etap w est. prozie zapoczątkował sur-realist. powieścią Hingede óó (1953); także autor utopijnej powieści Imede saar (1964), zbioru nowel hist. Sigtuna varavad (1968), zbioru poezji inimese teekond (\'372); popularne książki dla dzieci. RISZTIN SADEGHULLAH (ur. 1917), afgański pisarz i filolog; prof. uniw. w Kabulu; czł. afgańskiej akad. nauk; prace z historii języka i literatury paszto, reportaże (relacja z podróży do Indii De Hind Są far 1955), proza hist.; zbiory opowiadań Chwara gissa (1943). RITSOS, Ricos, JANIS (1909-90), poeta gr.; od 1931 związany z gr. ruchem robotn. i komunist., w czasie II wojny świat, jako działacz sekcji kult. Gr. Frontu Wyzwolenia Nar. (EAM) i Gr. Armii Narodowowyzwoleńczej (ELAS) założył propagandowe trupy teatr.; wielokrotny więzień gr. obozów rządowych, m.in. 1948-54, 1967-68, do 1971 na zesłaniu pod nadzorem policji; utwory R. byty publicznie palone (1936), znajdowały się na indeksie (po 1967); twórczość R., obejmująca m.in. poematy, miniatury liryczne, dramaty, ekspresyjna i komunikatywna, stała się symbolem walki o wolność i sprawiedliwość; osadzona w gr. tradycji wyraża egzystencjalną refleksję nad przenikaniem mitów, modeli hist. i teraźniejszości, opiewa urodę świata; zbiory poet., m.in.: Earini sim-fonia (1938), To emwatirio tu Okieanu (1940), Dokimasia (1943), Chironomies('\972), Erotika (1981); pol. wybór utworów Sonata księżycowa (1980); tłumacz m.in. utworów A.A. Błoka, .•^W.W. Majakowskiego, Nazima Hikmeta. RIVAS [rrjwas] ANGEL DE SAAYEDRA Y RAMIREZ, książę DE -+ Saavędra y Ramfrez Angel de. RIVE [rajw] RICHARD (1931-1989), południowo-afryk. pisarz i krytyk lit., tworzący w języku ang,; wydawca, działacz na rzecz praw ludności kolorowej w RPA; powieść Emergency (1964), wydawca antologii: Ouartet (1963) i Modern African Prose (1964). 464 RIVERA [rribera] JOSE EUSTASIO (1889-1928), pisarz kolumbijski; gł. dzieło, powieść Wir (1924, wyd pol. 1985), ukazuje na tle dzikiej przyrody puszczy amazońskiej życie jej mieszkańców, oderwanych od cywilizacji, rządzących się okrutnym prawem silniejszego. RIYIERE [riwję:r] JACOUES (1886-1925), franc. pisarz i krytyk lit.; od 1910 współpracownik, od 1919 red. nacz. "La Nouvelle Revue Fran-caise"; eseje i studia krytycznolit. (Etudes 1912), powieści [Aimee 1922) oraz obfita korespondencja z Alain-Fournierem (wyd. 1926-28) będąca świadectwem niepokojów młodego pokolenia pocz. XX w. ROA BASTOS [rroa b.] AUGUSTO (ur. 1917), pisarz paragwajski; od 1947 w Argentynie; w powieściach łączy eksperymenty językowe i formalne z realist. fabułą opartą na pełnej tragizmu historii narodu paragwajskiego; Syn cz/on//eczy(1959, wyd. pol. 1972) i Ja, Najwyższy (1974, wyd. pol. 1982) — zaliczane do nurtu powieści antydyktatorskiej. ROBAKIDZE GFHGOL (1880-1962), gruz. prozaik, dramatopisarz, eseista; od 1931 na emigracji w Niemczech, później w Szwajcarii, gdzie tworzył w języku niem.; powieści społ., filoz., obyczajowe (Megi 1920, Die gemordete Seele 1932), nowele, dramaty oraz tom esejów Damon und Mythos (1935). ROBBE-GRILLET [rób griję] ALAIN (ur. 1922), franc. pisarz, reżyser film.; jeden z gł. przedsta- wicieli i teoretyk eksperymentalnego nurtu — nowej powieści (zbiór esejów Pour un nouveau roman 1963); wg R.-G., przeciwnika psychologizmu i realist. iluzji, obiektywną wizję świata dają jedynie spostrzeżenia wzrokowe (metoda nazwana przez krytyków "szkołą spojrzenia"); utwory jego cechuje nagromadzenie drobiazgowych opisów przedmiotów przy jednoczesnym braku jakichkolwiek uogólnień i ocen; powieści, m.in.: Gumy (1953, wyd. pol. 1959), Żaluzja (1957, wyd. pol. 1975), Dans te labyrinthe (1959), Dom schadzek (1965, wyd. pol. 1967), Dżin. Czerwona wyrwa w bruku ulicznym (1981, wyd. pol. 1984), autobiografia Le miroir qui revient (1985), opowiadania i scenariusze (wydane jako tzw. cine-romans) do filmów, m.in. A. Resnais'go Zeszłego roku w Marienbadzie (1961); jako reżyser film. twórca nowatorskich filmów autorskich, m.in.: Trans-Europ-Express (1966), Człowiek, który kłamie (1969), Le jeu avec te feu (1974). ROBERTS Sir CHARLES (1860-1943), kanad. poeta i prozaik, tworzący w języku ang.; 1897-1925 przebywał gł. w USA i W. Brytanii; liryka pejzażowa (zbiory Orion and Other Poems 1880, Selected Poems 1936); opowiadania poświęcone kanad. przyrodzie (m.in. tom Dzieci puszczy 1902, wyd. pol. 1939). ROBERTS KENNETH LEWIS (1885-1957), pisarz amer.; autor powieści hist. z czasów siedmioletniej wojny kolonialnej franc.-ang. (1756-63) i kampanii przeciw Indianom: Warownia Arun-cte/(1930, wyd. pol. 1939) i Pochód straceńców (1933, wyd. pol. tegoż roku) oraz eposu Szlak Pólnocno-Zachodni (1937, wyd. pol. 1938); powieści przygodowe z okresu wojny o niepodległość Stanów Zjedn. {Oliver Wiswell'\9AO). ROBINSON [robynsn] EDWIN ARLINGTON (1869-1935), poeta amer.; spadkobierca tradycji purytanizmu Nowej Anglii; w wierszach lirycznych, poematach narracyjnych i monologach dram., portretując ludzi wyobcowanych, skazanych na samotną walkę z losem, zawarł pesymistyczną refleksję nad losem człowieka we współcz., cywilizowanym świecie; w twórczości łączył bogatą treść intelektualną z dbałością o realizm szczegółów; m.in. zbiory Captain Craig (1902), The Town Down tnę River (1910), The Mań Against tnę Sky (1916); cykl arturiański Merlin (1917), Lance/ot (1920), Tristram (1927). ROCHE [rosz] MAZO DE LA -> De La Roche Mazo. ROCHESTER [roczyste'] JOHN WILMOT EarI of (1648-80), ang. poeta i satyryk; twórczość w duchu libertyńskim; głośna satyra A Satyr Against Mankind (1675), w której przeciwstawił postawę sensualistyczną racjonalistycznej, ukazując jednocześnie możliwości poznania ludzkiego rozumu. ROOA RODA ALEXANDER, właśc. Sandór Fried-rich Rosenfeid (1872-1945), pisarz austr.; od 1938 na emigracji w USA; autor licznych anegdot, humoresek, komedii, powieści satyr., przedstawiających w zabawny i ironiczny sposób świat monarchii austro-węg., gł. jej armię i korpus oficerski; szczególny rozgłos zyskał komedią Der FeldherrnhiSgel (1910), wielokrotnie filmowaną; popularnością cieszyły się jego felietony; poi, wybór opowiadań Chłopiec o trzynastu ojcach (1930). RODARI GIANNI (1929-80),'pisarz wł.; liczne, nasycone treściami społ., baśnie i wiersze dla dzieci, tłumaczone na wiele języków; Opowieść o Cebulku (1951, wyd. pol. 1955), Gelsomino w Kraju Kłamczuchów (1958, wyd. pol. 1962), 30 — Słownik pisarzy świata 465 Novelle fatte a macchina (1973); szkice na temat literatury dziecięcej. PODE HELGE (1870-1937), dramatopisarz duń.; gł. reprezentant dramatu symbol., zwolennik idealizmu; w twórczości — w której programowo rezygnował z podejmowania aktualnej problematyki społ. i polit. — tematyka uniwersalna (stosunek do życia, przemijanie, śmierć, także w ujęciu humorystycznym); dramaty, m.in. Dansen gaar (1897), En mand gik nęci fra Jerusalem (1920); a także poezje, eseje. RODENBACH [~bak] GEORGES (1855-98), pisarz belg., tworzący w języku franc.; jeden z założycieli Młodej Belgii (ruchu lit. z programem umiarkowanego naturalizmu); symbolisty-czne, pełne nostalgii i melancholii liryki (m.in. zbiór La jeunesse blanche 1886); od 1887 w Paryżu, gdzie pod wpływem modnej wówczas estetyki dekadentyzmu pisał powieści przedstawiające atmosferę pogrążonego w stagnacji miasta flam. (Bruges umarłe 1892, wyd. pol. 1915; Dzwonnik 1897, wyd. pol. t. 1-2 1906); nowele (zbiór Le rouet des brumes 1901). RODÓ [rrodo] JosE ENRIOUE (1871-1917), pisarz urugwajski; czł. Izby Deputowanych (1902 i 1907); obok H. Ouirogi najwybitniejszy przedstawiciel modernist. prozy hispanoamer. (zwł. eseju), reprezentował tzw. amerykanizm, kierunek podkreślający jedność polit.-kulturową całej Ameryki Lać.; gł. dzieło — metafizyczno--tiloz. esej /4/7'e/(1900) —duchowy przewodnik ówczesnej młodzieży, zawierający rozważania nad przyszłością Ameryki Lać.; ponadto studia filoz. i literackie. RODOREDA [rudu~] MERCE (1909-83), pisarka katalońska; po 1939 na emigracji, gł. w Szwajcarii; psychol. powieści o dużym ładunku liryzmu i poet. sposobie obrazowania, m.in. Crim (1936), Aloma (1938), Diamentowy plac (1962, wyd. pol. 1970), Ouanta, quanta guerra... (1980). RODZIEWICZ LEAPOLD (1895-1938), białorus. pisarz i działacz polit.; 1922-23 red. nacz. czasopisma "Biełaruski Zwon" i "Nasza Bu-duczynia", 1925-34 "Nasz Sciah Balszawik"; początkowo tworzył opowiadania i dramaty (m.in. Błudniki 1912) w nurcie futuryzmu, później poezje wyrażające entuzjazm dla walki rewol. (zbiory: Biełaruś 1922, Na paniawole-nych honiach 1928); rozstrzelany. ROETHKE [rętki] THEODORE (1908-63), poeta amer.; w swych głęboko pesymistycznych lirykach refleksyjno-intelektualnych, nawiązujących do romant. transcendentalizmu R.W. Emersona, a formą poet. do twórczości W. Whitmana i W.B. Yeatsa, odkrywał pierwotne, podświadome związki łączące człowieka z ponadczasowym światem praw natury; m.in. zbiory: Cipę n House (1941), T hę Lost Son (1948), The Waking {-\953), Wordsforthe Wind (1958), Dalekie pole (1964, wyd. pol. 1971). ROIDIS EMANUIL (1835-1904), gr. pisarz i krytyk lit.; autor powieści Papież Joanna (1866, wyd. pol. 1961), opartej na kronikach i legendach o życiu papieża Jana VIII, której satyr, wymowa, mająca też odniesienie do współcz. stosunków społ., wywołała wzburzenie, zyskując rozgłos poza krajem; opowiadania nawiązujące do lat dzieciństwa na wyspie Syros; rozprawy początkujące tradycje gr. krytyki lit.; studium o języku Ta Idola (1893). ROJAS [rrochas] FERNANDO DE (ok. 1465-1541), pisarz hiszp.; autor dramatu niescenicz-nego (dialogowanej powieści) w 21 aktach Celestyna (1499, wyd. pol. 1947), należącego zarówno do tradycji średniow., jak i renes., łączącego elementy romansu pasterskiego i powieści łotrzykowskiej, uważanego za jedno z arcydzieł literatury hiszp.; utwór wystawiany we franc. przeróbce P. Acharda (w Polsce 1947). ROJAS [rrochas] MANUEL (1896-1973), pisarz chilijski; powieści (m.in. Syn złodzieja 1951, wyd. pol. 1965) i opowiadania (m.in. zbiór Człowiek z różą 1963, wyd. pol. 1971), z życia mieszkańców prowincji chilijskiej, należące do nurtu literatury plebejskiej; prace krytycznoliterackie. ROJAS ZORRILLA [rrochas (omija] FRANCISCO DE (1607-^8), dramatopisarz hiszp.; od 1643 kawaler zakonu Santiago; jeden z przedstawicieli tzw. szkoły Calderóna; twórca tzw. comedia de figurón — komedii z elementami groteski, której głównym bohaterem jest służący (Entre bobos anda el juego 1645); dramaty obyczajowe [Del rey abajo, ninguno 1650),. komedie satyr.; wywarł wpływ na franc. i pol'" dramatopisarzy XVII i XVIII w. (m.in. F. Zabłockiego); Comedias... (t. 1-2 1640-45). ROLAND -> Pieśń o Rolandzie. 'POLANO HOLST ADRIAAN (1888-1976), pisarz hol.; 1920-34 red. pisma lit. "De Gids"; 1940-^5 jeden z gł. pisarzy ugrupowania antynazistowskiego; liryka mistyczno-wizyjna; opowiadania, przekłady z literatury angielskiej. 466 ROM ROLAND HOLST VAN DER SCHALK HENRIET-TE (1869-1952), pisarka hol.; w czasie l wojny świat, prowadziła działalność antymilitarys-tyczną; od ok. 1900 zaangażowana w działalność polit. na rzecz Socjaldemokr. Partii Pracy (brała udział w strajkach robotników hol., demonstracjach i wiecach jako prelegent--agitator partii); zbiory wierszy wyrażające wiarę w zwycięstwo socjalizmu, a także rozterki i osobiste rozgoryczenie wywołane rozłamem w partii (zbiór De vrouw in het woud 1912), dramaty oparte na motywach rewolucji październikowej (Het offer 1921, De kinderen 1922); 1921 odbyła podróż do Moskwy, po której zmienił się jej stosunek do rewolucji i dyktatury proletariatu (wyrazem odejścia poetki od komunizmu jest opowiadanie Hel-densage 1927); autobiografia. ROLLAND [rola] ROMAIN (1866-1944), franc. pisarz, muzykolog; w czasie l wojny świat., przebywając w Szwajcarii, ogłaszał w "Journal de Geneve" artykuły wzywające do zaprzestania działań wojennych (1915 wyd. w tomie Au-dessus de la melee). Głęboko humanist., przepojona ideałami piękna, pokoju i wolności twórczość R. sprawiła, że był on jednym z autorytetów moralnych 1 pół. XX w.; sławę przyniosły mu powieści, zwł. pierwsza franc. powieść-rzeka Jan Krzysztofa. 1-10 1904-12, wyd. pol. pełne 1925-27), w której na tle biografii genialnego muzyka wykazał istnienie zależności między prawdziwym dziełem sztuki a trudnymi doświadczeniami życia artysty; ponadto m.in. Dusza zaczarowana (t. 1-7 1922-34, wyd. pol. pełne 1949-54) — obraz społeczeństwa franc. w pierwszym 30-leciu XX w., oraz głosząca pochwałę życia Co/as Breugnon (1919, wyd. pol. 1921); także dramaty hist. (cykl Teatr rewolucji, m.in. Wilki 1898, wyst. pol. 1929; Gra miłości i Śmierci 1924, wyst. pol. 1957), cenione biografie twórców (m.in. Beethoyen 1903, wyd. pol. 1914; Haendel 1910, wyd. pol. 1958; Peguy 1944), publicystyka, korespondencja i dzienniki (pol. wybór pism Świadek epoki 1965; Dziennik z lat wojny 1914-1919 1952, pol. przekt. fragmentów 1965); prace o muzyce (pol. wybór artykułów Z pierwszych wieków opery 1971); 1915 otrzymał Nagrodę Nobla. Z. KARCZEWSKA-MARKIEWICZ Teatr Romain Rollanda, Wrocław 1955, tejże Romain Rolland, Warszawa 1964. ROLLE OF HAMPOLE [ro"l ów hampo"!] RICHARD (ok. 1300-49), ang. mistyk, pustelnik i pisarz; autor łac. i ang. dzieł mistycznych, medytacji, komentarzy do Pisma Świętego, traktatów rel., dzieł dydaktycznych nawołujących do pobożności, a także liryków religijnych. ROMAINS [romę] JULES, wtaśc, Louls FarI-goule (1885-1972), pisarz franc.; 1936-41 prezes międzynar. Pen CIubu; twórca unani-mizmu (program lit. postulujący wprowadzenie zbiorowości jako bohatera lit.), którego idee realizował zarówno w poezji, m.in. zbiór La vie unanime (1908 — rodzaj manifestu kierunku), jak i w twórczości dram., m.in. L'armee dans la yille (1911), oraz w powieściach, m.in. Mort de quelqu'un (1911), Les copa/ns(1913), cykl Ludzie dobrej woli (t. 1-27 1932-47, wyd. pol. t. 1-4 1933-39) — gł. dzieło R.; cykl ten, próba syntezy epoki, ukazuje rozległą panoramę społeczeństwa franc. 1908-33; ponadto powieści obyczajowe (m.in. Niezwykła kobieta 1957. wyd. pol. 1958, Trzeba być jasnowidzem 1958. wyd. pol. 1959), głośne komedie satyr. (m.in. Knock, czyli Triumf medycyny 1923, wyst. pol. 1924) oraz liczne eseje. ROMAN DE LA ROSĘ, LE [ló roma dla ro:z], franc. poemat alegor.-dydaktyczny napisany 8- zgłoskowcem; część 1 (1225-40), autorstwa Guillaume'a de Lorris, stanowi kodeks miłości dwornej; twórca części 2 (1275-80), Jean de Meung, zmienił całkowicie styl utworu, nadając mu charakter dydaktyczno-satyr. i czyniąc go apologią natury; do pot. XVI w. ok. 40 wydań. ROMAN DE RENART [roma d róna:r], franc. cykl opowieści alegor. (1174-ok. 1250), należących do kręgu literatury popularnej, których temat — walka lisa z wilkiem — wywodzi się ze staroż. bajek i podań lud.; cykl składa się z tzw. gałęzi (branches), tj. niezależnych od siebie i różnego autorstwa opowieści, pisanych 8-zgłoskowcem, będących satyrą na społeczeństwo i parodią pieśni rycerskich; liczne odmiany i kontynuacje. ROMAN MELODOS, Roman Pieśniarz (1 pot. VI w.), święty Kościoła prawosł., bizant. poeta i kompozytor, pochodzenia syr.; autor pieśni rel., m.in. akatystu (Akathistos hymnos) — hymnu na cześć Matki Bożej i Hymnu na Boże Narodzenie, porównywany z Pindarem. ROMANÓW PANTIELEJMON S. (1884-1938), pisarz roś.; autor opowiadań i .powieści psy-chol.- obyczajowych, ukazujących przedrewol. społeczeństwo roś. (nie ukończona powieść Ruś', t. 1-5 1923-36) oraz przemiany w sferze obyczajowo-moralnej po rewolucji październikowej (Nowe przykazania 1928, wyd. pol. 1928); powieści satyr. (Trzy pary jedwabnych pończoch 1930, wyd. pol. 1931). 467 ROŃ RÓNAY [rynoj] GYORGY (1913-78), pisarz węg.; od 1950 red. nacz. pisma katol. "Vigilia"; powieści o problematyce psychol.-moralnej: Wieczorny ekspres (1963, wyd. pol. 1968), W cieniu srebrzystej topoli (1957, wyd. pol. 1971), Ucieczka w marzenia (1960, wyd. pol. 1973), Pantera i koźlę (1978, wyd. pol. 1982), zbiory wierszy, opowiadania, eseje, przekł., m.in. z literatury francuskiej. RONIŁO PETER (ur. 1928), pisarz duń.; twórca powieści eksperymentalnej w stylu franc. tzw. nowej powieści; opisuje rozterki światopoglądowe wspótcz. człowieka i jego niezdecydowanie ideologiczne (powieść Kroppene 1964); opowiadania (m.in. ukazujące Kopenhagę z początku XX w. — Den storę danser 1974; pol. wybór w antologiach: Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). RONSARD [rąsa:r] PIERRE DE (1524-85), poeta franc.; najwybitniejszy przedstawiciel renes. poezji franc., zw. księciem poetów; przywódca Plejady — szkoły lit. podejmującej próbę reformy poezji; oficjalny poeta dworski Karola IX; uprawiał gatunki lit. znane w tradycji antycznej, m.in. odę (Octes, księgi 1-5 1550-53), hymn (Les hymnes, księgi 1-2 1555-56), epopeję (La Franciade 1572 — próba chybiona i nie ukończona) oraz przejęty z literatury wł. sonet (Les amours, księgi 1-2 1552-56, Sonnets pour Helenę 1578); w czasie wojen rel. pisał poezje polit. broniące religii katol. i jedności narodowej (Discours des miseres de ce temps 1562); mimo pewnego skrępowania wzorami klas., kompozycyjne, prozodyczne i leksykalne innowacje i próby R. stworzyły wzór dla poezji eur. XVI w.; wybory pol.: Szesnaście sonetów miłosnych (1926), Poezje (1956), Antologia poezji francuskiej (t. 1 1966). M. BRAHMER Kochanowski — Ronsard, Warszawa 1968. R0RDAM [ror~] VALDEMAR (1872-1946), poeta duń.; autor poezji pisanych z pozycji nazistowskich (m.in. 1941 wiersz na cześć Hitlera Saa kom den dag); w czasie II wojny świat, kolaborował z Niemcami; przekt. z literatury pol. (m.in. Pana Tadeusza A. Mickiewicza, Chłopów W.S. Reymonta i poezji J. Słowackiego). ROSALES LUIS (ur. 1910), hiszp. poeta i krytyk lit.; początkowa twórczość pod wpływem Gar-ciiasa de la Vega (tom AbriI'\935); w późniejszych zbiorach klasycystyczny umiar w wyrażaniu osobistych przeżyć łączy się z motywami rel.: La casa encendida (1949), Rimas (1951), Diano de una resurrección (1979); eseje o M. de Cervantesie i poezji barokowej. ROSEGGER [ro:zeger] PETER (1843-1918), pisarz austr.; autobiogr. opowiadania obrazujące idyllicznie wieś styryjską (wybór Als ich noch der Waldbauernbub war, 1.1-3 1902, pol. wybór Z górskich wsi 1908), realist. powieści (D/e Schriften des Waldschulmeisfers 1875, Radosna wieść skazańca 1905, wyd. pol. 1924). ROSENFELD MORIS (1862-1923), poeta żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Suwal-szczyzny, od 1882 w USA; swoje utwory, które zdobyty dużą popularność, poświęcił m.in. upamiętnieniu dram. losów robotników żyd. — emigrantów ze wsch. Europy w Nowym Jorku (Gezamelte lider 1904); pol. przekt. utworów R. w zbiorach: Wiązanka (1903), Pieśń pracy (1906), Pieśni z ghetta. Pieśni narodu. Pieśni życia (1988), oraz w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). ROSSETTI [rosęty] CHRISTINA GEORGINA (1830-94), siostra Dantego Gabriela, poetka ang., pochodzenia wt.; liryka bliska prerafaelitom (grupa ang. poetów i malarzy głoszących program sztuki odrodzonej moralnie), przesycona melancholią, łącząca mistycyzm rel. i uczuciowość z fantazją poet., odznacza się prostotą wypowiedzi i płynną melodią wiersza (poematy alegor. Goblin Market 1862, The Prince's Progress 1866, cykl sonetów Monna Innominata 1881). ROSSETTI [rosęty] DANTE GABRIEL (1828-82), brat Christiny Georginy, ang. poeta i malarz, pochodzenia wł.; współzałożyciel (1848 wraz z W.H. Huntem i J.E. Millaisem) i najwybitniejsza indywidualność Bractwa Prerafaelitów, stowarzyszenia malarzy nawiązującego w swej twórczości do średniow. i wczesnorenes. malarstwa wt.; inspiracje twórcze czerpał z legend średniow., ballad i poezji Dantego; malował obrazy rel. oraz nastrojowe kompozycje, odznaczające się ostrym kolorytem, dekoracyjnością i precyzyjnym, czystym rysunkiem; tworzył również akwarele oraz ilustracje książkowe (gł. drzeworyty). W poezji mistrz nastroju, w liryce (zbiór Poems 1870) łączył motywy romant. z motywami zaczerpniętymi ze starych ballad ang. i szkoc., w sonetach opisywał dzieje własnej, tragicznej miłości (cykl 103 utworów The House of Life z tomu Ballads and Sonnets 1881); ponadto poemat The Blessed Damozel (1850), przekł. poezji wł., zwł. utworów Dantego (Dante and His Circie 1874) i F. Villona; pol. przekł. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). 468 ROU ROSSI MATTI (ur. 1934), poeta fiń.; autor kon-testacyjnych wierszy polit., pisanych z pozycji lewicowych, m.in. zbiory: Naytelman henkilót (1965) — protest przeciw wojnie w Wietnamie, oraz Agitprop (1972); także liryka pejzażowa i cykl ballad nawiązujących do metrum -> Ka-lewali (zbiór Laulu tummana tulevi 1976); przekł. z poezji południowoamerykańskiej. ROSTAND [~ta] EDMOND (1868-1918), dra-matopisarz franc.; autor dramatów wierszem nawiązujących do tradycji romant. (m.in. Orlątko 1900, wyd. pol. 1901); sławę przyniosła mu głośna komedia bohaterska Cyrano de Bergerac (1897, wyd. pol. 1898). ROSZCZIN MICHAIŁ M., wtaśc. M.M. Gibelman (ur. 1933), dramaturg roś.; opowiadania, sztuki spot.-obyczajowe, m.in. Walentin i Walentina (1971), Stary j Nowyj god (1974), Spieszytie dielat' dobro (1979); liryzowana proza (zbiór opowiadań 24 dnia w raju (1971), opowieść Rieka 1973). ROTH [ro:t] JOSEPH (1894-1939), pisarz austr.; od 1933 na emigracji we Francji; w realist. twórczości z akcentami ironii przedstawiał obraz schyłku i upadku monarchii austro-węg. i małomiasteczkowe środowisko żyd. w Galicji Wsch., z którego pochodził: powieści Hotel Savoy (1924, wyd. pol. 1933), Zipper i jego ojciec (1928, wyd. pol. 1931), Hiob. Powieść o człowieku prostym (1930, wyd. pol. 1931), Marsz Radetzk/ego (1932, wyd. pol. 1934), Krypta kapucynów (1938, wyd. pol. 1960), opowiadania (Fałszywa waga 1937, wyd. pol. 1961; wybór pol. Legenda o świętym pijaku i inne opowiadania 1984). J. KOPROWSKI Józef Roth. Warszawa 1980. ROTH [ro:t] PHILIP (ur. 1933), pisarz amer.; sarkastyczny obserwator obyczajów i mentalności środowiska amer. Żydów, w opowiadaniach (Goodbye, Columbus 1959, wyd. pol. 1964) i powieściach, często o charakterze autobiogr., podejmuje gł. problem kondycji Żyda we współcz. świecie, m.in. Gdy była porządną dziewczyną (1967, wyd. pol. 1978), Kompleks Portnoya (1969, wyd. pol. 1986), Pierś (1972, wyd. pol. 1989), The Great Ame- rican Novel (1973), Dyplom z pożądania (1977, wyd. pol. 1993) oraz 5-tomowa saga o Na-thanie Zuckermannie (1979-87; t. 3 Lekcja anatomii 1983, wyd. pol. 1993, t. 4 Praska orgia 1985, wyd. pol. 1988 poza cenzurą). ROTROU [~ry] JEAN (1601-50), dramato-pisarz franc.; liczne tragedie w stylu P. Cor-neille'a, o tematyce zaczerpniętej od Lopego de Vega (Le yeritable saint Genest 1646) i F. de Rojasa Zorrilli (Yenceslas 1647), oraz komedie intrygi (Soeur1645). ROUGET DE LISLE [rużę do lii] CLAUDE JOSEPH (1760-1836), franc. oficer, poeta i kompozytor; twórca słów i muzyki do Marsylianki (1792— hymn nar. Francji od 1795) i muzyki do wielu pieśni rewol.; autor klasycyst. hymnów i ód sławiących rewolucję. ROUSSEAU [ruso] JEAN BAPTISTE (1671-1741), poeta franc.; za oszczerstwa i parnflety, skierowane przeciw grupie literatów związanych z Akad. Franc., skazany 1712 na dożywotnie wygnanie; ody, kantaty, epigramaty, doskonałe w formie, wysoko cenione przez klasyków; w przekt. pol. ukazały się m.in. Ody święte, czyli Hymny z psalmów (1808) i Poezje (1832); komedie, libretta operowe. ROUSSEAU [ruso] JEAN JACOUES (1712-78), franc. pisarz, filozof, teoretyk muzyki; wybitny przedstawiciel oświecenia; początkowo współpracownik Wielkiej encyklopedii francuskiej, następnie zerwał z encyklopedystami i postawił sobie zadanie ratowania człowieka przed niszczącym wpływem cywilizacji; w Rozprawie o naukach i sztukach (1750, przekł. pol. w: Trzy rozprawy z filozofii społecznej 1956) oraz O początku i zasadach nierówności między ludźmi (1755, wyd. pol. 1784) zakładał naturalną dobroć człowieka i przyjmował tezę o jego powolnej degradacji moralnej w społeczeństwie wskutek powstania własności prywatnej, przemocy silniejszych, utraty autentyczności i fałszywej kompensaty w postaci rozkwitu nauk i sztuk; przepojona uczuciowością epistolarna powieść Nowa Heloiza (1761, wyd. pol. niepełne 1962) jest przekrojem najboleśniejszych ówczesnych konfliktów i propozycją zaradzenia złu przez ochronę uczuć naturalnych, nowy model rodziny i ucieczkę od zepsucia miast; prekursorskie treści wyrażał utwór z pogranicza traktatu i powieści Emil, czyli O wychowaniu (1762, wyd. pol. t. 1-2 1930-33) — utopijna teoria wychowania indywidualnego, oraz traktat polit. Umowa społeczna (1762, wyd. pol. 1839)< głoszący najbardziej demokr. teorię państwa i prawa przed Wielką Rewolucją Franc.; R. postulował równość społ., podporządkowanie się woli zbiorowej i szacunek dla wspólnego dobra; prześladowany za niebezpieczne dla absolutyzmu tezy Umowy społecznej i propagandę deizmu w Emilu, zmuszony był udać się na tułaczkę do Szwajcarii i W. Brytanii; spowodowała ona u niego chorobliwe stany psychiczne. R. podjął własną apologię w Dialogues 469 RÓW (1780), Wyznaniach (1781-88, wyd. pol. t. 1-2 1915-18) i Marzeniach samotnego wędrowca (1782, 1 wyd. pol. pt. Przechadzki samotnego marzyciela 1967), będących próbą rozwikłania konfliktu: jednostka - społeczeństwo, a zarazem szczytowym osiągnięciem prozy poet.; w rozprawie Uwagi nad Rządem polskim (1782, wyd. pol. 1789) przedstawił projekty reform ustrojowych i spot., akcentując rolę świadomości nar. dla zachowania niepodległości; ponadto pozostawił rozprawy muz., 2 opery {PIgmalion, scena liryczna 1771, wyd. pol. 1777). Teorie polityczne R. wywarły poważny wpływ na jakobinów, propozycje wychowawcze — na współcz. pedagogikę, hasło kultu natury i uczucia — na kształtowanie się sentymentalizmu, a następnie romantyzmu; Wybór tekstów pedagogicznych (1949), Trzy rozprawy z filozofii społecznej (1956), wybór pism Umowa społeczna... (1966). Z. SZMYDTOWA Rousseau — Mickiewicz i inne studia, Warszawa 1961; B. BACZKO Rousseau—samotność i wspólnota, Warszawa 1964. ROWLEY [ro"ly] WILLIAM (ok. 1585-1626), ang. aktor i dramatopisarz; współpracował z wieloma wybitnymi twórcami swej epoki, m.in. Th. Middłetonem, Th. Dekkerem, J. Fordem, prawdopodobnie z J. Websterem i J. Fle-tcherem; sam napisał tragedię All's Lost by Lust (ok. 1620), a także 2 komedie mieszczańskie A New Wonder: A Woman Never Vexed (1632) i A Match at Midnight (1633). ROY [r"a] CLAUDE, właśc. C. Orland (ur. 1915), franc. pisarz i krytyk; poezje, powieści (Nie- szczęścia kochania 1958, wyd. pol. 1960), utwory o tematyce społ.-polit. (Klucze do Chin 1953, wyd. pol. 1956), monografie twórców, wspomnienia (Ato/'./e1969, A/ous1972, Somme toute-}976). ROY [r"a] GABRIELLE (1909-83), powieściopisarka kanad., tworząca w języku franc.; zyskała rozgłos powieścią z życia rodziny robotn. z Montrealu Bonheur d'occasion (1945); najczęściej podejmowała tematykę wielkomiejską (Alexandre Chenevert 1954) i autobiogr. (La petife poule d'eau 1950, Ces enfants de ma vie 1977, La detresse et l'enchantemenf\984). ROY VLADIM|R (1885-1936), stowac. poeta i tłumacz; modernist. wiersze z 1908-20 zebrał w tomach Ked' miznu himyoraz Rosou a trnim (oba 1921); w nowszych zbiorach Cez zayoj i Perufou sudba mava (oba 1927) przeważa liryka osobista i okolicznościowa; tłumaczył gł. romantyków ang. i niemieckich. ROZANOW WASILIJ W. (1856-1919), roś. myśliciel, pisarz i krytyk lit.; w pracach filoz. i rel. (m.in. W mirie niejasnego i nierieszonnogo 1901, Około cerkownych stien, t. 1-2 1906), zwalczał roś. koncepcje materialist.; w rozprawie Mięta fizika christjanstwa (1911) polemizował z oficjalną wykładnią chrześcijaństwa, w filoz. parnflecie Apokalipsie naszego wriemieni (1917-18) wyraził swój negatywny stosunek do rewolucji październikowej; autor eseistycznych dzienników, zawierających listy, dokumenty, opisy snów, reminiscencje lit. (Ujedinionnoje 1912, Opa wszy je list/a, t. 1-2 1913-15), szkiców krytycznolit, m.in. Legienda o wielikom inkwizitorie... (1891) oraz aforyzmów; pol. wybór Aforyzmy (1984). J. DIEC Błazen Apokalipsy: Wasilij Rozanow jako pisarz i krytyk, Kraków 1993. RÓŻOW WIKTOR S. (ur. 1913), dramatopisarz roś.; autor sztuk psychol.-obyczajowych (Szczęśliwej drogi! 1954, wyst. pol. 1956, W drodze 1962, wyst. pol. 1967, Od wieczora do południa.'\970, wyst. pol. 1973, Gniazdo głuszca 1979, wyst. pol. 1987, Kabanczik 1986), w których ukazał panoramę wspótcz. charakterów i postaw moralnych, nie pomijając deformacji osobowości spowodowanych przez stalinizm (Pieried uźynom 1966, Zatiejnik 1966); wiele sztuk R. ekranizowano (m.in. wg Wieczne żywyje 1956 film M.K. Kałatozowa Lecą żurawie 1957); autor wielu inscenizacji klasyki rosyjskiej. ROŻDIESTWIENSKI ROBIERT l. (1932-94), poeta roś.; kontynuator tradycji poet. W.W. Ma-jakowskiego; w jego poezji wyraźnie ujawnia się współistnienie tendencji publicyst. i lirycznej — wiersze (m.in. zbiory Radius diejstwija 1965, Syn Wiery 1966, Wsierioz 1970, Eto wriemia 1983), poematy (Requiem 1961, muzyka D.B. Kabalewskiego 1963) oraz teksty pieśni; także szkice z podróży, artykuły o po- ezji; pol. wybór Dom i inne wiersze (1972), przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz antologii Okno otwarte na sad (1988). RUBCOW MIKOŁAJ M. (1936-71), poeta roś.; uprawiał elegijną lirykę refleksyjno-filoz., tematycznie związaną z roś. przyrodą i wsią (zbiory poet., m.in. Zwiezda polej 1967, Sosien szum 1970, Zielonyje cw/ef/1971, Dusza chra-nit 1969, Podoroźniki 1976), w której kon-" tynuował tradycje poezji A.W. Kolcowa i S.A. Jesienina. RUBCZAK BOHDAN (ur. 1935), ukr. pisarz i publicysta; w okresie II wojny świat, wraz 470 RUI z rodziną wyemigrował do Niemiec, od 1948 w USA; poezja R. (Kaminnyj sad 1956, Pro-menysta zrada 1960, Owczym bez krajiny 1963, Osobysta Klio 1967) stanowi oryginalne nawiązanie przedstawiciela wspófcz. awangardy poet. do tradycji lit. tzw. neoklasyków kijowskich. RUBIN HADASA (ur. 1906), poetka żyd., tworząca w języku jidysz; pochodzi z Ukrainy; związana z ruchem komunist., w okresie międzywojennym więziona; w czasie II wojny świat. w ZSRR, po wojnie w Polsce, od 1960 w Izraelu; uprawiała poezję polit., później zwróciła się ku liryce osobistej; zbiór In cugwint (1981), pol. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). RUD NILS JOHAN (ur. 1908), pisarz norw.; w psychol. utworach ukazuje więzi człowieka z naturą kształtujące postawy społ. i moralne; powieści (Jakten og kvinnen 1939, Markus og t>^/ene1951, Spinnehjulet 1986) i opowiadania (Bade vinter og var 1952); pol. wybór prozy w antologii Tam gdzie fiordy (1970); także książki dla dzieci i młodzieży. RUDAKI (8607-941?), pers. poeta i muzyk; niewidomy, nadworny poeta na dworze Sa-manidów w Bucharze; pierwszy wielki klasyk literatury w języku farsi; autor utworów lirycznych (kasydy, rubajjaty, gazele) i epickich (masnawi) oraz poet. opracowania pers. wersji ind. bajek Kalila i Dimna; z ogromnego dorobku literackiego R. zachowały się fragmenty; poi. przekł. wierszy w zbiorze Dywan perski (1977). RUDANSKI STEFAN (1834-73), ukr. poeta i folklorysta; romant. ballady, poematy hist. i wiersze liryczne, oparte na motywach pieśni bur-łackich; humoreski w stylu kotomyjek (Spiwo-mowky 1880); przekł. poetów gr., rzym., roś. i słowiańskich. RUDBECK [ru:dbek] OLOF (1630-1702), humanista szwedz., przyrodnik, lekarz; nurt go-tycyzmu prezentowany wcześniej przez J. Magnusa i G. Stiernhielma osiągnął pełny kształt w dziele Atland e/ter Manheim (1679), w którym R. przedstawił pradawne królestwo Gotów na wzór Platońskiej Atlantydy, ukazując Szwecję jako matkę narodów i kultury eur., a język szwedz. jako pierwotny język eur.; zapoczątkował (1652) badania naczyń lim-fatycznych człowieka, które następnie opisał; R. wywarł wielki wpływ na kształt literatury i kultury szwedzkiej. RUDNYCKI MICHAJLO (1889-1975), ukr. pisarz; teoretyk i historyk literatury; przywódca lwowskiego ugrupowania lit. Nazustricz; autor liryków osobistych (zbiór Oczi ta usta 1922), sonetów; prace teoretycznolit. (Miż idejeju i formoju 1932), eseje o literaturze ukr. (Wid Myrnoho do Chwylowoho 1936), wspomnienia lit., m.in. o J. Kasprowiczu, T. Boyu-Żeleńskim: Pysmennyky zbiyźka (t. 1-3 1958-64), Niena-pysani nowely (1966), Neperedbaczeni zus-triczi (1969). RUEDA [rr"eda] LOPE DE (15107-1565), hiszp. dramatopisarz i aktor; pierwszy pisał dla hiszp. teatru świeckiego; twórca tzw. pasos (intermedia) — krótkich scen obyczajowych prozą, do których wprowadził, charakterystyczną dla późniejszego teatru hiszp., postać służącego (gracioso); ponadto komedie wzorowane na utworach pisarzy staroż. i wł.; jego twórczość wzbudziła podziw M. de Cervantesa i Lopego de Vega; spuściznę dram. R. wydał 1567 J. de Timoneda. RUFUS MILAN (ur. 1928), poeta słowac.; w debiutanckim tomie Aż dozrieme (1956) przeciwstawił się zarówno retoryce "obywatelskiej", jak i odnawianiu tradycji surrealizmu, nawiązywał do stowac. modernizmu, wprowadzał elementy folkloru; czerpał również inspiracje ze sztuk piast. (Hudba tvarov 1977); pol. wybór Wiersze (1977); eseje Clovek, ćas a tvor-ba (1968), O literaturę (1974), przekt. Psalmów (1991) oraz utworów z literatury roś., czes. i norweskiej. RUIZ [rr^] JUAN, zw. Arcipreste de Hita (12837-13507), poeta hiszp., duchowny katol.; dziekan Hity; twórca słynnego poematu Księga dobrej miłości (1343, wyd. 1 pełne 1901, wybór pol. 1980), przeciwstawiającego miłość bożą, dobrą — miłości ludzkiej, grzesznej; poemat ten jest syntezą prądów średniow. kultury hiszp. i przeglądem ówczesnych form wersyfikacyjnych, a zarazem opowieścią autobiograficzną. RUIZ DE ALARCÓN Y MENDOZA [rr^ł de ~kon i ~dota] JUAN (ok. 1581-1639), dramatopisarz hiszp.; przedstawiciel tzw. szkoły Lopego de Vega; celował w moralizator-skich komediach charakterów (m.in. Podejrzana prawda, wyst. pol. 1957, Los fayores del mundo) o prostej konstrukcji i intrydze, pisanych językiem jasnym i wolnym od barok. symboliki; wywarł wpływ na twórczość P. Cor-neille'a, Moliera i C. Goldoniego; zbiorowe wyd. dramatów (t. 1-2 1628-34). 471 RUI RUIZ MARTINEZ [rr"ił martmeł] JOSE -> Azorin. RUKEYSER [rirkajza'] MURIEL (1913-80), poetka amer.; w twórczości wyrażała moralne zaangażowanie w problemy spof. i polit. (np. wojna domowa w Hiszpanii, wojna w Wietnamie, walka o prawa kobiet); m.in. tomy wierszy: Theory of Flight (1935), The Turning Wind (1939), The Soul and Body of John Brown (1940), The Green Wave (1948), Body of Waking (1958), The Gates (1976); powieść The Orgy (1965), biografie. RULFO [rry~] JUAN (1918-86), pisarz meksyk.; psychol.-obyczajowa proza w duchu tzw. realizmu magicznego — prądu łączącego elementy realist. z fantastycznymi — ukazuje przenikniętą fatalizmem wizję egzystencji ludzkiej; nowatorska technika wykazuje wpływy W. Faulknera i J. Joyce'a; na twórczość R. złożyły się opowiadania z życia meksyk. prowincji Równina w płomieniach (1953, wyd. pol. 1971) oraz powieść Pedro Paramo (1955, wyd. pol. 1966). RUMI DŻALALUDDIN, zw. Moulana (1207-73), poeta pers.; uważany za największego mistyka pers., wykładowca teologii muzułm. w Konyi, założył zakon derwiszów tańczących Mevlevi; autor zbioru przypowieści mistycznych Mas-nawi-e manawi, w którym omówił system sufizmu oraz dywanu (zbioru) Kulijjat... zawierającego myśli neoplatońskie, idee panteis-tyczne i oryginalną koncepcję ewolucji świata; poi. przekt. w zbiorach Dywan perski (1977) i Drugi dywan perski (1980). RUNEBERG [runebęrj] JOHAN LUDWIG (1804-77), poeta fiń., tworzący w języku szwedz.; przyczynił się do odrodzenia świadomości nar. Finów; autor epickich poematów (m.in. Algskyt-tarna 1832), także powieści Fanrik Stals sagner (t. 1-2 1848-60), będącej apoteozą ludu fiń. w czasach wojny szwedz.-ros. 1808-09 (jej wiersz wstępny Vart land jest fiń. hymnem nar.). RUNNEL HANDO (ur. 1938), poeta est.; w swej twórczości, czerpiąc wzory z poezji lud., ujawnia intelektualną i moralną postawę humanisty, wrażliwość na sprawy nar., swoisty humor; zbiory: Maa lapsed (1965), Avalikud laulud (1970), Moru ming móóduja (1976), Punasre óhtute purpur (1982), Oli kevad, o//sw/(1992)r pol. przekf. wierszy w antologii Pieśń o niechybnym spotkaniu ze szczęściem (1988). RUSAFI MARUF (1875-1945), arab. poeta i krytyk lit. z Iraku; autor utworów o aktualnej tematyce spot.-polit., zebranych w dywanie (zbiorze) Tama'im at-tarbijja (1910); wiele uwagi poświęcił ciężkiemu losowi kobiet; w poetyce pozostał wierny formom tradycyjnym; także prace literaturoznawcze. RUSHDIE [raszdi] SALMAN (ur. 1947), pisarz ang., z pochodzenia Indus; od 1961 w W. Brytanii; autor słynnych powieści: Dzieci północy (1981, wyd. pol. 1989), będącej rozległą panoramą najnowszych dziejów Indii, a jednocześnie sagą rodzinną utrzymaną w poetyce realizmu magicznego, oraz Szatańskie wersety (1988, wyd. pol. 1992), której publikacja spowodowała wydanie wyroku śmierci przez fun-damentalistów muzułm. (ich zdaniem powieść znieważa islam i Mahometa); ponadto powieść dla dzieci Harun i morze opowieści (1990, wyd. pol. 1993), ukazująca w kategoriach fantastycznych los pisarza; zbiór esejów krytycznolit. z lat 1981-90 Imaginary Home-/ancte(1991). RUSKIN [raskyn] JOHN (1819-1900), ang. krytyk i teoretyk sztuki, publicysta społ. i pisarz; pierwszy prof. historii sztuki w Oksfordzie (1870-78 i 1883-84); wielbiciel gotyku, wyznawca irracjonalistycznego estetyzmu, głosił utopijne projekty reformy stosunków spot. przez wychowanie w kulcie piękna; atakował naukę J.S. Milla i ekonomię kapitalist. wolnego rynku, podkreślał związek rzemiosła ze sztuką. Bronił teorii i twórczości prerafaelitów, grupy malarzy i poetów wzorujących się na sztuce wł. XIV i XV w., a także W. Turnera. Pisał poezje, rozprawy o sztuce (Modern Painters, t. 1-5 1843-60, The Seven Lamps of Architec-ture 1849, The Stones o f Venice, t. 1-5 1851-53); reformatorskie rozprawy ekon. i społ. (Unto this Last 1862, Gałązka dzikiej oliwy 1866, wyd. pol. 1900); pol. wybory utworów R.: Wybór pism (t. 1-2 1900), Sztuka - społeczeństwo - wychowanie (1977). RUSSELL [rasi] GEORGE WILLIAM, pseud. AE (1867-1935), irl. poeta, dramaturg, publicysta; działacz ruchu odrodzenia celt., którego przedstawiciele, nawiązując do średniow. irl. tradycji kult., dążyli do pogłębienia świadomości nar. Irlandczyków i ożywienia życia umy-stpwego kraju; związany z W.B. Yeatsem i teatrem dublińskim; dramat poet. Deirdre ' (1902), liryki, szkice krytycznolit., artykuły polit., i społ.-ekonomiczne. RUSTAWELI SZOTA (XII/XIII w.), poeta gruz.; twórca nar. epopei gruz. Witeź w tygrysiej skórze (wyd. 1712, tłumaczonej na kilkanaście języków, przekt. pol. 1960, 1966, 1976) dedykowanej królowej Tamarze; poemat zaliczany 472 RŻĄ do arcydzieł literatury świat., opiewa miłość, przyjaźń i braterstwo; składa się z ok. 1600 4- wierszowych strof, pisanych 16-zgłoskowym wierszem, zw. szairi, prostym, a zarazem bogatym językiem, obfitującym w aforyzmy i metafory. RUTEBEUF [rutbof] (ok. 1230-ok. 1285), poeta franc.; różnorodna twórczość obejmuje m.in. poematy alegor., fabliaux (zabawne powiastki z życia środowisk mieszczańskich), dramat rel. należący do gatunku mirakli Le miracie de Theophile, a zwf. wolną od wzorów poezji dwornej lirykę osobistą i utwory satyr.; poi. przekł. wierszy R. w Antologii poezji francuskiej (t. 1 1966). RUZZANTE [rudzdza~] Ruzante, właśc. An- gelo Beolco (1502-42), wł. dramatopisarz i aktor; komedie, g3. o tematyce wiejskiej, pisane w dialekcie padewskim (m.in. Dialog wtóry, czyli Łasica ok. 1528, przekt. pol. w: Teatr wenecki 1980); role we własnych sztukach. RYBAK NATAN (1913-78), pisarz ukr.; autor powieści biogr. Pomiłka Onore de Balzaka (1949), powieści: hist. z czasów B. Chmielnic-kiego Rada Perejastawska (t. 1-2 1948-53, wyd. pol. 1951), społ.-psychol. z życia inteligencji (trylogia Czas spodiwań i zwerszeń 1960-65, Soldaty bez mundyriw 1966). RYBAKÓW ANATOLU N. (ur. 1911), pisarz roś.; autor przygodowych powieści dla młodzieży [Kordzik 1948, wyd. pol. 1950, A/a wozie i pod wozem 1960, wyd. pol. 1962, Wakacje Krosza 1966, wyd. pol. 1968), powieści produkcyjnych (Kierowcy 1950, wyd. pol. 1950, Katarzyna Woronina 1955, wyd. pol. 1957), powieści Ciężki piasek (1978), obrazującej życie rodziny żyd. w Rosji 1 pół. XX w.; w głośnych powieściach Dzieci Arbatu (t. 1-2 1987, wyd. pol. 1988), Trzydziesty piąty i później (1988, wyd. pol. 1990), ukazał dwu płaszczyznowy wizerunek epoki stalinowskiej — losy fikcyjnych bohaterów oraz Stalina i ludzi z kręgów władzy partyjnej i państw.; dalsze losy bohaterów przedstawił w powieści Strach (1990). RYDBERG ABRAHAM YICTOR (1828-95), pisarz szwedz.; łączył działalność nauk. (prace religioznawcze oraz filoz.) z twórczością lit.; w poglądach pozostawał synkretyczny: ro-mant. poetyka i wizjonerstwo podlegało zracjonalizowanej wierze w postęp cywilizacji, doskonałość ludzkiego umysłu; poemat Kanat (1877), powieść Singoalla (1857); przełożył Fausta J.W. Goethego. RYGWEDA -> Weda. RYLEJEW KONDRATIJ F. (1795-1826), poeta roś.; jeden z organizatorów i przywódców powstania dekabrystów (1825), wydawca ich almanachu "Polarnaja zwiezda"; skazany na śmierć i stracony; ody, wiersze liryczne, agita-cyjno-satyr. i patriotyczne, zawierające etycz-no-filoz. koncepcję rewolucji szlacheckiej, m.in. cykl Dum/napisany pod wpływem Śpiewów historycznych J. Ursyna Niemcewicza (1825, wyd. pol. 1829), romant. poematy oparte na materiale hist. (m.in. Wojnarowski 1825, wyd. pol. 1861); pierwszy roś. tłumacz poezji A. Mickiewicza; pol. przekł. w Antologii poetów dekabrystów (1952). RYLSKI MAkSYM (1895-1964), poeta ukr., 1943-46 przewodn. Związku Pisarzy Ukr. SRR; początkowo tworzył pod wpływem symbolizmu franc. i roś.; uprawiał gł. lirykę pejzażową i miłosną (m.in. zbiór wierszy Pid osinnimy zoriamy 1918); mistrz sonetu; w latach 20. byt jednym z przedstawicieli ukr. poezji neoklas. (zbiór Kriz' bur/u i snih 1925 i in.); późniejsze wiersze R., oparte na motywach polit., społ. i patriot, były utrzymane w konwencji realizmu socjalist.; poematy refleksyjno-filoz.; prace z zakresu teorii literatury, językoznawstwa, folklorystyki ukr.; wybitny tłumacz poezji franc., roś. i pol., m.in. przekł. utworów J. Słowackiego, Pana Tadeusza A. Mickiewicza; pol. przekt. w antologii Stu trzydziestu poetów (1957); wybory pol.: Liryki (1960), Poezje (1965). RYTCHEU JURIJ (ur. 1930), pisarz czukocki, tworzący w języku czukockim i roś.; twórczość poświęcona gł. zmianom w życiu Czukczów związanym z odrzuceniem systemu patriar-chalno-rodowego, m.in. trylogia powieściowa Gdy śniegi topnieją (1958-67, wyd. pol. t. 1 1960), Ajwanhu (1964, wyd. pol. 1966), Śnieżny wilkofak (1976, wyd. pol. 1983); zbiory opowiadań, wiersze, dramaty, szkice literackie. RYUM [ru:um] ULLA (ur. 1937), pisarka duń.; w powieściach podejmuje zagadnienie alienacji i obojętności społ.; dokonuje także wnikliwej prezentacji problematyki kobiecej (Spe/71962, Nocny ptak 1963, wyd. pol. 1974); opowiadania (wybór pol. w antologiach: Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne. 1976) i sztuki teatr. (Marie Grubbe 1985). RŻĄ RASSUL (1910-81), azerb. pisarz i działacz społ.; 1946-49 min. kultury Azerbejdżanu; zasłużony dla rozwoju kult. kraju; zbiory wierszy (m.in. Rengjler'\973}, poematy, sztuki teatr. (Wefa 1943, Zakon 1963), przekt.; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). 473 W. SHAKESPEARE J.P. SARTRE F.SAGAN A. STRINDBERG F. SCHILLER U. SINCLAIR G.B. SHAW J. STEINBECK SENEKA ML. G. SAND STENOHAL SAFONA (?) L. STERNE J. SWIFT A. SOŁŻENICYN A. DE SAINT-EXUPERY SAA SAAR [za:r] FERDINANDVON (1833-1906), pisarz austr.; jego elegijne wiersze (zbiory Gedichte 1881, Wiener Elegien 1893), g3. zaś nowele psychol. (m.in. Novellen aus Osterreich 1877) należą do wybitnych osiągnięć realizmu mieszczańskiego w literaturze austr. końca XIX w.; opisywał w nich znamiona kryzysu w chylącej się ku upadkowi monarchii austro-węg. i wynikające stąd zagrożenia etyczne; mistrz rysunku psychol., uważany nierzadko za prekursora impresjonizmu w literaturze austr.; w twórczości dawał wyraz nastrojom pesymizmu i dekadencji. SAARIKOSKI PENTTI (1937-83), fiń. poeta, tłumacz; początkowo w poezji S. dominują obrazy i motywy ze świata antyku (zbiór Runot ja Hipponaksin runot 1959); w późniejszych zbiorach wierszy, stosując technikę kolażu, S. podejmował zarówno aktualną tematykę spot.-polit., jak też przedstawiał wydarzenia dnia powszedniego (zbiór poet. Mita tapahtuu todella 1962, aforyzmy Punaiset liput 1966); także liryka osobista (Laulu laululta pois 1966), wspomnienia (Kirje voimolleni 1968), poemat biogr. o jednym z najwybitniejszych poetów fiń. Eino Leino — Legenda jo eiassa-an (1974); tłumaczył utwory pisarzy staroż. (m.in. Homera, Safony, Arystotelesa) i współcz. (J.D. Salingera, H. Millera, J. Joyce'a); pol. wybór poezji S. Koń szalonego człowieka (1986). SAAYEDRA Y RAMIREZ [saabę- i rramjret] ANGEL DE, książę DE RIYAS (1791-1865), hiszp. pisarz i mąż stanu; 1823-33 przebywał na emigracji (W. Brytania, Malta, Francja), po powrocie pełnił ważne funkcje państw.; g3. utwory: pierwszy w literaturze hiszp. dramat w pełni romant. Don Alvaro o la fuerza del sino (1835) oraz zbiór hist. romanc nawiązujących do dawnych legend i postaci Roman- ces históricos (1841). SABA UMBERTO, właśc. U. Poli (1883-1957), poeta wł.; nie związany z żadnym z kierunków poezji wt. XX w., tworzył lirykę oryginalną, prostą i subtelną, a zarazem nowocz. pod względem formy; gł. zbiory: Poesie (1911), Preludio e fughe (1928), // canzoniere (1945) — wybór utworów z różnych lat; pol. wybór Śpiewnik (1983). SABAHATTIN ALI (1906-48), pisarz tur.; od 1945 red. satyr.-potit. pisma "Marko Paęa", za jego wydawanie uwięziony i zabity w czasie ucieczki; jeden z propagatorów realizmu w literaturze tur.; autor opowiadań i nowel, powieści Kuyucakli Yusuf {'\937), Icimizdeki Sfeytan (1940), Kurk Mantolu Madonna (1943), zbioru poezji lirycznej; wybór pol. Wrogowie. Opowiadania anatolijskie (1953). SABATO [sąwa~] ERNESTO (ur. 1911), pisarz argent., z zawodu fizyk; powieści psychol. {Tunel 1948, wyd. pol. 1963; O bohaterach i grobach 1962, wyd. pol. 1966; Abaddon — Anioł Zagłady 1973, wyd. pol. 1978), których bohaterem jest samotny człowiek nie umiejący odnaleźć się w otaczającym go świecie; ponadto eseistyka poświęcona wspófcz. problemom filoz. i kult. (zbiór Pisarz i jego zmory 1963, wyd. pol. 1988). SABIR, właśc. Mirza Alfikbar Tairzada (1862-1911), poeta azerb.; autor wierszy lirycznych i przekł. klas. poezji pers.; po 1905 w twórczości S. przeważała tematyka społ.-polit.; związany z pismem satyr. "Motta Nasreddin" (zał. 1906), pisał satyry polit. ośmieszając fanatyzm rel. i feudalne stosunki społeczne. SA CARNEIRO [są kar~] MARIO DE (1890-1916), poeta portug.; jeden z przywódców portug. awangardy — modernizmu; współ-zatożyciel pisma "Orpheu" (1915); twórczość wyrażająca niepokój metafizyczny; tomy poezji (Dispersao 1912); także proza (nowele A con-fissao de Ludo 1914), interesująca korespondencja z F. Pessoa (1958-59). SA DE MIRANDA FRANCISCO DE (14817-1558?), portug. poeta i humanista; wprowadził do literatury portug. miary i gatunki poet. renesansu wł. (sonety, eklogi, listy poet.); komedie prozą (Os estrangeiros, wyst. ok. 1528, wyd. 1559) wzorowane na sztukach Plauta i Teren-cjusza. SACCHETTI [sakkęti] FRANCO (ok. 1330-ok. 1400), pisarz wł.; gt' dzieło — oprać. 1388-95 zbiór 300 nowel (zachowało się 223), Trecento novelle, zawierających barwne opisy środowisk i postaci z życia wł. w XIV w., a także rozważania rel. i moralizatorskie; pozbawione psychol. przenikliwości i spójnej konstrukcji, typowych dla Q. Boccaccia, stanowią w gł. mierze zbiór żartów i anegdot. SACHS [zaks] HANS (1494-1576), niem. poeta, z zawodu szewc; najwybitniejszy z meistersin-gerów; przedstawiciel mieszczańskiej literatury odrodzenia, przychylnej reformacji (alegor. poemat ku czci M. Lutra D/e Wittenbergisch Nachtigal 1523); autor wierszy, pieśni rel. i cechowych, ok. 200 wierszowanych utworów scenicznych (tragedie, komedie, farsy zapustne) o tendencjach moralizatorskich, rubasz- 476 SAF nym humorze i ciętym dialogu; tematy czerpał gł. z Biblii"! eur. literatury średniow., nowelistyki wł., a także z życia codziennego XVI-wiecznej Norymberg!. Pośmiertną sławę długo zapomnianego S., którego uznano za symbol, przedstawiciela renes. mieszczaństwa, zapoczątkował wiersz J.W. Goethego /-/ans Sachsens poetische Sendung (1776); jest także bohaterem opery R. Wagnera (Śpiewacy norymberscy-\8G2). SACHS [zaks] NELLY (1891-1970), niem. poetka i dramatopisarka, pochodzenia żyd.; od 1940 w Szwecji; twórczość, ukazująca martyrologię Żydów w czasach hitleryzmu, odzwierciedla osobisty dramat poetki poszukującej m.in. w żyd. i chrzęść, mistyce drogi do zrozumienia sensu życia; hermetyczne, wizjer-sko-metaforyczne wiersze oparte na symbolice Biblii wyd. w zbiorach: In den Wohnungen des Todes (1947), Flucht und Yerwandlung (1959), Fahrt ins Staublose (1961), Suche nach Lebenden (1971); sztuki teatr., zebrane w tomie Zeichen im Sand (1962); 1966 otrzymała Nagrodę Nobla. SACKYILLE [sakwył] THOMAS, EarI of Dorset Cr§36-1608), ang. poeta i dramatopisarz; prawnik, czł. parlamentu; współautor jednej z pierwszych tragedii ang. Gorboduc (1561), opartej na legendarnych dziejach kraju, wzorowanej na utworach Seneki Mł.; do zbioru poet. portretów słynnych Anglików A Mirror for Magistrates (1559) dodał w 2 wyd. (1563) poemat Induction i wiersz Complaint of Buckingham. SACKYILLE-WEST [sakwył "ęstj YICTORIA MARY (1892-1962), pisarka ang.; powieści psy-chol. z życia arystokracji (The Edwardians 1930, Wygasłe namiętności 1931, wyd. pol. 1982, Pepita 1937, wyd. pol. 1939) oraz poezja poświęcona przyrodzie wsi ang. (poemat The Land WG). SADE [sad] DONATIEN ALPHONSE FRANCOIS, markiz DE (1740-1814), pisarz franc.; wielokrotnie więziony za skandale obyczajowe; utwory S., stanowiące próbę psychol. analizy dewiacji seksualnych (stąd termin sadyzm), cechuje "filozofia rozpaczy", negacja Boga, uznanie natury z jej anomaliami i bezkarnym czynieniem zła; liczne powieści, m.in. Les 120 journees de Sodomę (1785, wyd. t. 1-3 1931-35), Niedole cnoty (1787, wyd. 1930, wyd. pol. 1972), Justyna, czyli Nieszczęścia cnoty (1791, wyd. pol. 1987), nowele, m.in. zbiór Zbrodnie miłości (1800, wybór pol. 1971) i wybór pol. w 2 tomach: cz. 1. Małżonek ukarany..., cz. 2 Prezydent w pole wywiedziony (oba 1987); dramaty, dziennik. J. LOJEK Wiek markiza de Sade. Szkice z historii obyczajów i literatury we Francji XVIII wieku, Lublin 1973; P. KLOSSOWSKI Sade mój bliźni, Warszawa 1992. SA'DI, zw. Sa'di z Szirazu (12137-95?), poeta pers.; przeszło 20 lat wędrował jako derwisz po Bliskim i Srodk. Wschodzie, następnie osiadł w Szirazie; autor dwóch arcydzieł literatury pers. o treści dydaktycznej i etycznej: Bustan (1256-57) i Gulistan (1258) (przekł. pol. Samuela Otwinowskiego z języka tur. 1610-25, wyd. 1879, pierwszy w Europie; z języka pers. B. Kazimierskiego de Bibersteina 1876); ponadto pozostawił erotyczno-mistycz-ne kasydy i gazele oraz zbiory panegiryków; poi. przekt. poezji w zbiorach Dywan perski (1977) i Drugi dywan perski (1980). SADOVEANU [~w'anu] ION MARIN, wtaśc. lancu Leonte Marinescu (1893-1964), rum. pisarz i teatrolog; 1956-58 dyr. Teatru Narodowego w Bukareszcie; dramaty (Metamorfozę 1927, Molima 1930), powieści (W świetle gazowych lamp 1944, wyd. pol. 1976 — wnikliwy obraz społeczeństwa Bukaresztu epoki fin de siecle'u; łon Sfntu 1957 — utwór o charakterze autobiogr.); zbiory studiów z historii teatru; tłumacz utworów H. de Balzaka, Sten-dhala, J.W. Goethego, H. Ibsena i W. Szekspira; interesował się twórcami Młodej Polski, posługując się przekładem franc. i niem. przetłumaczył i wystawił Sędziów Q. Wyspiańskiego. SADOVEANU [~w'anu] MIHAIL (1880-1961), pisarz rum.; związany z grupą tzw. poporani-stów, przejawiających zainteresowanie problemem chłopskim; 1909-18 dyr. Teatru Narodowego w Jassach; pełnił funkcje państw.; od 1949 przewodn. związku pisarzy rumuńskich. Bogatą (ok. 100 t.) twórczość S. cechuje wyczulenie na swoiste cechy folkloru i krajobrazu różnych regionów Rumunii, mistrzowski język i specyficzny, ekspresywny styl; pisał gł. powieści i opowiadania, tematycznie związane z życiem wsi i miasteczek motd., także z historią Rumunii; m.in. zbiór Hanu- Ancuf0f'('\928), powieści: Zaginiony (1930, wyd. pol. 1960), Frafii Jderi (cz. 1-3 1935-42) oraz M/tria Kokor (1949, wyd. pol. 1951) utrzymana w poetyce realizmu socjalistycznego. SAFA PEYAMI (1899-1961), pisarz tur.; autor ok. 100 nowel i powieści, w których często poruszał tematykę z życia ubogich warstw miejskich, gł. stambulskich; w powieści Doku-zuncu Hariciye Kogusu (1930) dokonał gtę- 477 ŚAF bokiej analizy psychiki chorego człowieka; problemom europeizacji Turcji poświęcił powieść Fatih Harbiye (1931); zajmował się także publicystyką oraz polityką. ŚAFARIK PAVOL JÓZEF (1795-1861), stowac. filolog, historyk i poeta; debiutował zbiorem wierszy o wymowie wolnościowej Tatranska muza s lyrou slovanskou (1814), utrzymanym w poetyce klasycyzmu i sentymentalizmu; napisał pierwszy przegląd piśmiennictwa stów. Geschichte der sudsiawischen Literatura. 1-3 1864- 65); gł. dzieło — Starożytności słowiańskie (t. 1-2 1836-37, wyd. pol. 1842-44) o et-nogenezie Słowian, tłumaczone na wiele języków; działalność S. wpłynęła na rozwój sło-wianofilstwa i slawistyki. SAFONA, Sato (VII/VI w. p.n.e.), poetka gr. z Mityleny na Lesbos; przedstawicielka liryki eolskiej; twórczość S. wiąże się z jej pedag. działalnością w arystokratycznych kółkach dziewczęcych i odznacza się doskonałością formalną, połączoną z żarliwością uczuć; pieśni weselne, miłosne i hymny, pisane w różnych miarach metrycznych, m.in. w strofie zw. od niej saficką; z 9 ksiąg utworów (w wyd. aleksandryjskim) zachowała się niewielka część; pol. przekt. Pieśni (1961) oraz w: Antologia liryki greckiej (1955) i Liryka starożytnej Grec//(1984). SAGAN [saga] FRANCOISE, właśc. F. Ouoirez (ur. 1935), pisarka franc.; autorka powieści psychol., ukazujących konflikty uczuciowe i współcz. obyczajowość, m.in. Witaj smutku (1954, wyd. pol. 1956), Pewien uśmiech (1956, wyd. pol. 1967), Piękna rola (1977, wyd. pol. 1982), Wszystkie drogi prowadzą do nieba (1991, wyd. pol. 1992); sztuki teatr., m.in. Zamek w Szwecji (1960, wyst. pol. 1961), Omdlały koń (1966, wyst. pol. 1994); biografia w formie dialogu Sara Bernhardt: śmiech szalony (1987, wyd. pol. 1992). SAIGYÓ [~gjo:] (1118-90), właśc. Sató NorI-kiyo, poeta jap.; mnich wędrowny; pozostawił zbiór ponad 1500 wierszy tanka (gatunek sylabicznej poezji jap.) — Sankashu— skompilowany zapewne po jego śmierci; pol. przekt. kilku utworów w antologii Dziesięć tysięcy //sc/(1961). SAIKO [za'ko:] GEORGE EMMANUEL (1892-1962), pisarz austr.; powieści psychol. ukazujące wpływ wydarzeń polit. i przemian społ. na wewn. życie bohaterów (Człowiek w sitowiu 1955, wyd. pol. 1965); opowiadania; eseje i szkice teoret. o awangard, powieści XX w. SAINT-AMANT [set ama] ANTOINE GIRARD DE (1594-1661), poeta franc.; wiele podróżował (byt m.in. ok. 1650 w Polsce); w poezji — przeciwnik doktryny poet. F. de Malherbe'a — łączył elementy burleski (poemat Rome ridicule 1643) i groteski z wyrafinowaniem stylu pre-ciosite; pol. przekt. utworów w Antologii poezji francuskiej (t. 2 1970). SAINT-DENYS GARNEAU [sę dónj gamo] HECTOR DE (1912-43), poeta kanad., tworzący w języku franc.; w refleksyjno-metafizycznej liryce odrzucał obowiązujące kanony wer-syfikacji, stosował liczne prozaizmy i wiersz wolny (zbiór Regards et jeux dans 1'espace 1937); dziennik Journal (1954), listy Lettres a ses amis (1967), dzieła wszystkie wierszem i prozą Oeuyres (1971); pol. wybór wierszy w Antologii poezji Ouebeku (1985). SAINT-EXUPERY [set egzupen] ANTOINE DE (1900-44), franc. pisarz i lotnik; uczestnik II wojny świat., zginął w czasie lotu zwiadowczego; w głęboko humanist. prozie, tematycznie związanej z lotnictwem, głosił ideały ludzkiego braterstwa, akceptacji obowiązku, odwagi i odpowiedzialności; gł. utwory: Nocny lot (1931, wyd. pol. 1933), Ziemia, planeta ludzi (1939, 1 wyd. pol. pt. Ziemia — ojczyzna ludzi 1957), poet. opowieść Maty Książę (1943, wyd. pol. 1958) oraz zbiór obserwacji i refleksji Twierdza (1948, wyd. pol. 1985); Aforyzmy (wybór pol. 1980). A. BUKOWSKA Saint-Eitupery, czyli Paradoksy humanizmu, Warszawa 1968; A. MILECKI Źródła i perspektywy humanizmu w twórczości Antoine'a de Sainl-Exupery, Wrocław 1975. SAINT-GEORGES DE BOUHELIER [sę żorż do buelje], właśc. Stephane Georges de Bouhelier-Lepelletier (1876-1947), pisarz franc.; twórca ruchu poet. zw. naturyzmem, skierowanego przeciw symbolizmowi (zbiory poezji, m.in. Les chants de la vie ardente 1902); liczne dramaty (m.in. Le carnaval des enfants 1910), powieści, eseje. SAINT-JOHN PERSE [sę dżon pers], właśc. Alekis Saint-Leger Leger (1887-1975), franc. poeta i dyplomata; 1925-32 dyr. gabinetu A. Brianda, 1933-40 sekr. generalny franc. Ministerstwa Spraw Zagr., 1940-59 na emigracji w USA; nie związany z żadnym z awangard. ugrupowań poet., S.-J. P. był nowatorem w zakresie języka poet. (nadawanie słowom nowego znaczenia, tworzenie niepowtarzalnej metafory, innowacje składniowe) i tworzył odrębną i oryginalną wizję świata, oglądanego jak gdyby po raz pierwszy; gł. poematy: 478 SAL Anabaza (r924), Wygnanie (1942), Wichry (1946), /ł/nereWó?), Kronika (1960) — wybory pol. 1980 i T994; 1960 otrzymał Nagrodę Nobla. \ \ SAINT-PIERRE [sę pję:r]\|ACQUES HENRI BER- NARDIN DE -+ Bernardin de\Saint-Pierre Ja-cques Henri. SAINT.POL.ROUX [sę poi ry], zw. też Saint--Pol-le-Magnifique, wtaśc. Pauł Roux (1861-1940), poeta franc.; symbolista; jeden z prekursorów surrealizmu; poezje (m.in. zbiór Les reposoirs de la procession, cz. 1-3 1893-1907), dramaty poet. (m.in. La damę a la faulx 1899). SAINT-SIMON [sę simą] LOUIS DE ROUVROY, książę DE (1675-1755),' pamiętnikarz franc.; wiele lat spędził na dworze król.; Pamiętniki (t. 1-21 1829-30, wybór pol. t. 1-2 1961), pisane bogatym, żywym językiem, stanowią barwną kronikę życia dworu za panowania Ludwika XIV i w okresie Regencji, należą do arcydzieł gatunku. SAlSA EINO JULIUS (ur. 1935), pisarz fiń.; w realist. twórczości przedstawia przemiany spot. w Finlandii od zakończenia II wojny świat, po lata 60. (cykl autobiogr. powieści Kukkiyat roudan maat, t. 1-6 1971-80); także utwory dla młodzieży, w których analizuje więzi uczuciowe między rodzicami i dziećmi; nowele. SAJA KAZYS (u r. 1932), pisarz titew.; autor opowiadań, opowieści i humoresek; popularność zdobył dzięki komediom lirycznym, m.in. Silva studentauja (1957), i satyr. Septynios ożkenos (1957), Melu diena (1962), piętnującym biurokratyczne metody zarządzania, obojętność w stosunkach międzyludzkich, egoizm i zakłamanie; w swym dramatopisarstwie S. nawiązuje do twórczości B. Brechta. SAJAT-NOWA, właśc. Harutiun Sajadlan (1712-95), orm. ludowy poeta-pieśniarz (aszugh); nadworny poeta Herakliusza II, króla Gruzji Wsch., zesłany później do klasztoru; poezja miłosna i o wątkach społ., pisana w orm. dialekcie Tyfiisu oraz językach gruz. i azerb., weszła na trwałe do skarbnicy lit. ludów Kaukazu; S. został zabity przez Persów w Tyfiisie za odmowę wyrzeczenia się wiary chrześcijańskiej. SAJJAB, AS- BADR SZAKIR (1926-64), poeta arab. z Iraku; współtwórca nowej szkoły poezji, mistrz obrazu i wolnego wiersza; w twórczości przeszedł od problematyki spot. i polit. do tematu egzystencjalnej śmierci; wydał 7 zbiorów poezji, m.in. Unszudat al-matar (1960); Manził al-aknam (1963); pol. przekł. w "Literaturze na Świecie" 1977 nr 6; w wyborze współcz. poezji arab. Pieśni gniewu i miłości 1983). SAKI, wtaśc. Hector Hugh Munro (1870-1916), pisarz ang.; 1902-08 jako korespondent "The Morning Post" przebywał w Polsce, Rosji i Francji; zyskał ogromną popularność nowelami i opowiadaniami utrzymanymi w tonie humorystycznym i lekko satyr., które odznaczały się zaskakującą pomysłowością w prowadzeniu intrygi (m.in. tomy Reginald 1904, The Chronić/es of Clovis 1912, Beasts and Superbeasts 1914; pol. wybór Małomów-ność Lady Annę i inne opowiadania 1986); powieści; zginął na froncie l wojny światowej. SAKOWYC2 KASJAN (ok. 1576-1647), poeta ukr.; pisał również w języku pol. i roś.; rektor kijowskiej szkoły brackiej; poezje utrzymane w konwencji barok, (m.in. słynny Wirszi na żałosny] pohreb zacnoho rycera Petra Konaszewycza Sahajdacznoho... 1622); uczestnik polemik rel., początkowo jako przeciwnik unii, później jej zwolennik, pod koniec życia zmienił wyznanie na rzymskokatolickie. SALACROU [~kry] ARMAND (1899-1989), dra-matopisarz franc.; różnorodna twórczość dram. poświęcona gł. problematyce moralnej, m.in. La terre est ronde (1938), Noce gniewu (1946, wyst. pol. 1947) — o ruchu oporu, Archipelag Lenoir (1947, wyst. pol. 1948). SALAMA HANNU SULO (ur. 1936), pisarz fiń.; autor skandalizujących powieści obyczajowych, utrzymanych w konwencji naturalist.--symbol., w których przedstawiał konflikty społ. i środowiskowe we współcz. społeczeństwie fiń. (Przetańczyć noc świętojańską 1964, wyd. pol. 1982, autobiogr. Mina, Olli ja Orvokki 1967, Silna nakija missa tekija 1972); nowele. ŚALAMUN TOMAZ (ur. 1941), poeta stóweń.; jego debiut (tom wierszy Poker 1965) stał się przełomem w rozwoju powojennej poezji sto-weń.; wiersze S., rodzaj dziennika intymnego, nawiązujące do poetyki dadaizmu i riadrealiz-mu, byty wyrazem awangard, postawy, artyst. prowokacji i rozprawy z dotychczasową tradycją; m.in. zbiory: Romanje za Marusko (1971), Bela Itaka (1972), Metoda angela (1978), Soy rea lidad (1985), Ziva rana, z7V/so/c(1988); pol. wybór Wiersze (1979). 479 SAL SALDA FRANTISEK XAVER (1867-1937), czes. krytyk lit. i pisarz; współautor manifestu czes. moderny (1895); łączył subiektywizm postawy artyst. ze społ. koncepcją sztuki; zbiory esejów i studiów krytycznolit., m.in. Duse a diio (1913), O nejmIadSi poezji ćeske (1928); publicystyka społ.-polit. (pol. przekł. wykładu Problem narodowości w sztuce 1903 w antologii We własnych oczach 1977). SALGARI EMILIO (1863-1911), pisarz wt.; autor popularnych powieści przygodowych, których akcja rozgrywa się w egzotycznych krajach, m.in. Król prerii (1896, wyd. pol. 1935), // Cor-saro Nero (1898), Tygrysy z Mompracem (1901, wyd. pol. 1990), Władca ognia (1904, wyd. pol. 1932). SALINAS PEDRO (1892-1951), poeta hiszp.; od 1936 na emigracji w USA; zaliczany do tzw. pokolenia 1927, łączącego wpływy tradycyjnej liryki hiszp. i nowych tendencji poet.; poezja intelektualna, bliska "poezji czystej" J.R. Jimśneza (Fabuła y signo 1931), liryka miłosna (La voz a ti debida 1933, Razón de amor 1936), późniejsza (Todo mas c/aro 1949) wyraża niepokój wobec zagrożeń wspótcz. cywilizacji przem.; liczne prace krytycznolit. (m.in. o poezji R. Dario); powieści, nowele, dramaty oraz przekł. (m.in. utworów M. Prousta). SALINGER [sałyndża'] JEROME DAVID (u r. 1919), prozaik amer.; w twórczości charakterologiczne portrety młodocianych bohaterów, wrażliwych i inteligentnych, nie przystosowanych do życia w społeczeństwie opanowanym przez pieniądz i technikę; powieść Buszujący w zbożu (1951, wyd. pol. 1961), uznana za "głos pokolenia" młodzieży amer.; tomy opowiadań Dziewięć opowiadań (1953, wyd. pol. 1964), Franny i Zooey(1961, wyd. pol. 1966), Wyżej podnieście strop, cieśle... (1963, wyd. pol. 1966), składające się na swego rodzaju sagę irl.-żyd. rodziny Glassów; 1965 podjął decyzję o zaprzestaniu działalności literackiej. SAL1VAROVA ZDENA (ur. 1933), żona J. Skvo-reckiego, pisarka czes.; na emigracji w Kanadzie (od 1968), wraz z mężem założyła 1970 wydawnictwo czes. Sixty-Eight Publishers; w swej twórczości ukazuje losy ludzi w systemie komunist., m.in. opowiadania z tomu Pańska jiżda (1968) i powieści Honzlova (1972) oraz Nebe, pękło, raj (1976). SALUSTIUSZ, Caius Sallustlus Crispus (86-35? p.n.e.), polityk i wybitny historyk rzym.; stronnik Cezara, któremu zawdzięczał karierę urzędniczą; autor m.in. 2 monografii hist.: Sprzysiężen/e Katyliny i Wojna z Jugurtą (wyd. łączne obu 1971), opisujących spisek Katyliny i wojnę (111-105) z królem Numidii; S. wykazywał w nich, że demoralizacja arystokratów rzym. doprowadzi państwo do upadku; założyciel słynnych ogrodów (horti Sallustiani) w Rzymie. SALAWAT JULAJ (1752-?), baszkirski poeta lud.; stał na czele powstania chłopskiego w Baszkirii 1773-75; ujęty i skazany wraz z ojcem na katorgę; po 1797 jego losy są nieznane; twórczość zachowana tylko częściowo w przekładzie roś. (1868); wiersze poświęcone ziemi uralskiej, podejmował w nich temat walki z uciskiem społecznym. SALAWIEJ ALEŚ, właśc. Alfred Radziuk (1922-78), poeta białorus.; od 1944 na emigracji; obok N. Arsieńniewej i M. Siadniou jeden z najwybitniejszych białorus. twórców emigr.; wiersze klasycyzujące, przepojone miłością i tęsknotą do ojczyzny (zbiory m.in. Maje pieśni 1944, S//a hniewu 1948). SAŁTYKOW-SZCZEDRIN MICHAIL J., właśc. M.J. Sattykow, pseud. N. Szczedrin (1826-1889), roś. pisarz, satyryk i publicysta; we wczesnym okresie twórczości zbliżył się do pietraszewców (grupa intelektualistów, m.in. M.A. Butaszewicz-Pietraszewski, F.M. Dosto-jewski, A.N. Pleszczejew, którym były bliskie koncepcje franc. socjalistów utopijnych, zwł. F. Fouriera); 1848-55 przebywał na zesłaniu w Wiatce; po powrocie wydał Szkice guber-nialne (1856-57, wyd. pol. 1956), krytykujące prowincjonalną biurokrację; 1868-84 współ-red. miesięcznika "Otieczestwiennyje Zapiski"; w artykułach publicyst. i krytycznolit., recenzjach, cyklach szkiców (m.in. Pis'ma o prowin-cyj 1870, Pompadury i pompadurszy 1863-74, Sowriemiennaja idiiiija 1883), opowiadaniach społ.- obyczajowych, a zwł. w powieściach, zawierających satyr, i demaskatorski obraz stosunków spot., sięgał niemal do wszystkich dziedzin życia roś., m.in. Dzieje pewnego miasta (1869-70, wyd. pol. 1953) — aluzyjne i^arodystyczne przedstawienie historii XVIII--wiecznej Rosji w groteskowej wizji miasta Gtupowa, symbolizującej współcz. S.-S. rzeczywistość roś., Państwo Gofowlewowie (1875-80, 1 wyd. pol. pt. Judaszek, t. 1-2 1926) — obraz degeneracji i rozkładu moralnego rodziny szlacheckiej i jej przedstawiciela, obłudnego świętoszka; także autor komedii satyr. (Śmierć Pazuchina 1857, wyd. pol. 1955), alegor. bajek spot.-polit. (pol. wybór Kukły i ludzie 1950) oraz psychol. powieści opartej 480 SAN , na motywach autobiogr. Poszechońskie daw-\ ne dzieje (1887-89, wyd. pol. 1957). SAMANIEGO FELIX MARIA (1745-1801), poeta niszo.; rzecznik i propagator idei franc. oświe-cenia^ał. dzieło — zbiór wierszowanych bajek Fabulaś'iwrales (1781-84), wywodzących się z twórczości~- Ez.opa, Fedrusa i J. de La Fon-taine'a; także dzieTa~satyf^ i polemiczne skierowane przeciwko Kościołowi. SAMCZUK ULAS (ur. 1905), ukr. prozaik i publicysta; po 1927 wyemigrował z Polski do Czechosłowacji, gdzie byt związany z pismem "Literaturno-Naukowyj Wisnyk", redagowanym wówczas przez czołowego ideologa ukr. nacjonalizmu D. Doncowa; po 1941 S. przebywał na Wołyniu, 1944-48 na emigracji w Niemczech, następnie w Kanadzie; organizator życia lit. ukr. emigracji; autor m.in. powieści Wołyń (t. 1-3 1932-37, wyd. pol. 1938), Czoho ne hojit' wohoń (1959), ukazujących walkę młodej inteligencji ukr. o niepodległość Ukrainy, nie ukończonej trylogii Os/ (t. 1-2 1948- 57), o tragicznym losie Ukraińców podczas II wojny świat, oraz bezpośrednio po jej zakończeniu; wspomnienia. SAMGUK JUSA, jeden z dwu najstarszych (obok Samguk sagi} zabytków literatury kore-ań.; dzieło napisane 1295 przez mnicha buddyjskiego II Jona; obejmuje okres od powstania trzech królestw do końca okresu Silla (57 p.n.e.- 935); składa się z 5 tomów podzielonych na 9 działów, które zawierają mity dawnej Korei, pieśni i podania lud. oraz dane o państwach sprzed okresu trzech królestw; II Jon skorygował niedokładności i tendencyjność Samguk sagi napisanych przez autora konfucjanistę, dodał także dane o wybitnych buddystach swoich czasów; ponieważ większość zabytków lit., które były podstawą S.J. i Samguk Sagi zaginęła, oba dzieła są gł. źródłami do badań dziejów i kultury Ko rel. SAMGUK SAGI, jeden z dwu najstarszych (obok Sajmguk jusa) zabytków literatury koreań.; kroniki (w 50 tomach), obejmujące okres od57 r. p.n.e. do 935 ułożone 1145 przez uczonego konfucjańskiego Kim Bu-sika; fakty są przedstawione zgodnie z doktryną konfijcjanizmu; dzieło zawiera opisy państw SiUa, Kogurio, Pekdze, tablice chronologiczne, "biografie znakomitych mężów (komentarz autora jest często niezgodny z prawdą hist.), ponadto opisy składania ofiar, budowli, sprzętów, ubrań, zapisy dawnej muzyki, pol. przekt. fragmentów w: Religie Korei (1994). SAMIJŁENKO WOLODYMYR (1864-1925), ukr. poeta i tłumacz; liryka intymna i patriotyczna (zbiory Z poeziji W. Samijłenka 1890, Ukrajini 1909, Wybrani twory 1925), wiersze satyr. wyśmiewające samowolę władz carskich, gnuśność filistrów; tłumaczenia utworów Homera, Dantego, P.J. Bśrangera, Q. Byrona, A. France^; pol. przekt. wierszy S. w Antologii poezji ukraińskiej (1977). SAMIPAęAZADE SEZAi (1858-1936), pisarz tur. okresu tanzymatu (reformy w Turcji, które wywarty wpływ także na literaturę tur.); wprowadził do literatury tur. formę powieści i noweli; wzorował się na twórczości A. Daudeta; autor powieści, m.in. SerguzestC\889), zbiorów opowiadań, m.in. Kucuk Seyler (1892), licznych artykułów i szkiców. SAMOJŁOW DAWID S" właśc. D.S. Kaufman (1920-90), poeta roś.; uprawiał lirykę refleksyjną, często odwołując się do historii Rosji, a także do własnych przeżyć wojennych; zbiory wierszy, m.in. Wtoroj pieriewał (1963), Dni (1970), Wolna i kamień (1974) Gorsf (1987); polonica, m.in. Słowiki Idefonsa Konstanty (1969), Dziedzińczyk Mickiewicza (1970), Ostatnie wakacje (1973), w tomie Poezje wybrane (1981), przekt. poezji pol., czes., węgierskiej. SAMUJLONAK EDUARD (1907-39), pisarz bia-łorus.; powieści polit.-społ. (m.in. Teoryja Ka-lenbrun 1934), hist. (Buduczynia 1938), sztuki teatr. (Pahibiel wauka 1939). SAMULEYIĆIUS RAIMUNDAS (1937-81), litew. dramatopisarz i prozaik; autor sztuk, gł. z życia młodzieży (m.in. Aidas 1969, PaukSti, ateik rf/a/1975), także opowiadań (Ugniakuras pagiry 1981) i powieści, m.in. o tematyce zaczerpniętej z historii Polski; artykuły kryt. o teatrze. SANA'1 ABULMADŻID (ok. 1050-1130), poeta pers.; początkowo na dworze Gaznawidów; twórca poezji mistycznej, uważany za pierwszego wielkiego poetę sufickiego; gł. dzieła: rel.-dydaktyczne Hadighat al-hagha'igh... (1130-31) oraz poemat suficki Sajr al-ibad ila'1-maad, przedstawiający drogę dusfey ludzkiej do Boga, także dywan (zbiór); pol. przekł. w zbiorach Drugi dywan perski (1980.) i Trzeci dywa n perski (1986). SANCHEZ [sanczes] FLORENCIO (1875-1910), dramatopisarz urugwajski; od 1903 w Buenos Aires; twórczość pod silnym wpływem naturalizmu; świetny obserwator i odtwórca postaci prostych ludzi, ukazywał w swych sztukach konflikt między patriarchalnym światem gau- 31 — Słownik pisarzy świata 481 SAN czów (pasterze argent.) a kształtującymi się stosunkami kapitalist. (La gringa 1904, Bar-ranca abajo 1905). SANCHEZ FERLOSIO [sanczet f.] RAFAEL (ur. 1927), pisarz hiszp.; powieści, m.in. pełne poet. fantazji Doświadczenia i wędrówki chłopca Alfanui (\W\, wyd. pol. 1973) oraz El Jarama (1956) — oszczędny w formie, obiektywny obraz społeczeństwa hiszp. lat 50. SAND [są] GEORGE, wlaśc. Aurore Dudeyant (1804-76), pisarka franc.; odegrała wybitną rolę w życiu lit., artyst. i spot. epoki romantyzmu; bliskie stosunki łączyły ją z A. de Mus-setem i F. Chopinem. Autorka wielu powieści: początkowo "liryczne", poruszające problemy obyczajowej emancypacji kobiet (Indiana 1832, Lelia 1833), następnie społ., pisane pod wpływem idei socjalizmu utopijnego (Wędrowny czeladników, wyd. pol. 1955), w późniejszym okresie — idealizujące życie wiejskie (Diabla kałuża 1846, wyd. pol. 1851); ponadto dramaty, utwory autobiogr. (Dzieje mojego życia, 1.1-20 1854-55, wybór pol. 1968), szkice krytycznolit. (wybór pol. Eseje 1958, tu m.in. o Dziadach A. Mickiewicza), opowiadania dla dzieci oraz obszerna korespondencja. A. MAUROIS Lelia, czyli Życie George Sand, Warszawa 1960; J. BARRY George Sand. Żywot jawnogrzesznicy, Warszawa 1994. SANDBURG [sandbe/g] CARL (1878-1967), poeta amer.; działacz spot., zbieracz pieśni lud., dziennikarz; kontynuator poezji W. Whit-mana i plebejskich tradycji literatury amer.; piewca romantyzmu pracy ludzkiej, przem. i roln. krajobrazu wspótcz. Ameryki; m.in. zbiory: Chicago Poems (1916), Cornhuskers (1918), Smoke and Steel (1920), The People, Yes (1936); monumentalna biografia Abraham Lincoln (t. 1-6 1926-39); zbiór pieśni lud. The American Songbag (1927); pol. Wybór wierszy (1971). SANDEL CÓRA, wtaśc. Sara Fabricius (1880-1974), pisarka norw.; w realist. powieściach środowiskowych (trylogia z wątkami autobiogr., wyd. 1926-39; Kranes konditori 1945, K/0p ikke Oondi 1958) i opowiadaniach (pol. wybór w antologii Tam gdzie fiordy 1970) podejmowała gł. temat emancypacji kobiet. SANDEMOSE AKSEL (1899-1965), pisarz norw., pochodzenia duń.; jeden z najwybitniejszych prozaików norw.; w pierwszych powieściach (pozostających pod wpływem J. Conrada i J. Londona) opisał swoje przeżycia związane z pracą marynarza i pobytem wśród osadników w Kanadzie (Widmo mórz 1927, wyd. pol. 1931); od 1931 S. tworzył w języku norw.; w cyklu powieściowym o marynarzu Espenie Arnakke (1931-38), wykorzystując psychoanalit. teorie S. Feuda i C.G. Junga, dokonał analizy osobowości gł. bohatera; w późniejszej twórczości osnutej wokół wydarzeń i problemów polit.-społ. Norwegii i Szwecji okresu wojny i czasów współcz. (powieści Przeszłość jest snem, wyd. szwedz. 1944, wyd. norw. 1946, wyd. pol. 1971, Wilkolak 1958, wyd. pol. 1975 oraz kontynuacja tego utworu Felicias bryllup 1961) rozwinął motyw poszukiwania prawdy o naturze człowieka, zdeterminowanej przez wydarzenia z dzieciństwa; także opowiadania, autobiografia. SANNAZARO [~dzaro] IACOPO (14567-1530), wt. poeta, humanista; związany z dworem w Neapolu; gł. dzieło — powieść pasterska Arcadia (1504), stało się wzorem naśladowanym w wielu literaturach eur. XVI i XVII w.; sonety i canzony pod wpływem twórczości F. Petrarki, poezje tac. (elegie, epigramaty, sielanki, poemat oparty na Ewangelii wg św. Łukasza). SANTA [sza:nto] FERENC (ur. 1927), prozaik węg.; w opowiadaniach (zbiory: Teli magzas 1956, Farkasok a kuszóbón 1961, Isten a sze-keren 1970) i powieści Dwadzieścia godzin (1964, wyd. pol. 1967) ukazał skomplikowaną sytuację spot. wsi węg.; w powieściach Piąta pieczęć (1963, wyd. pol. 1968) i Zdrajca (1966, wyd. pol. 1969) podjął zagadnienia filoz.-etycz-ne, zwł. problem odpowiedzialności jednostki za losy narodu w momentach dziejowych przesileń. SANTILLANA [~ljana] IŃIGO LOPEZ DE MEN-DOZA, markiz DE (1398-1458), hiszp. poeta, rycerz i polityk; krzewiciel kultury humanist; wybitny przedstawiciel liryki dworskiej; sonety (Sonetos fechos ai italico modo) oraz poematy dydaktyczne i alegor. pod wpływem wzorów wł.; liryki nawiązujące do hiszp. twórczości lud.; rozprawa o poezji Car/a proemio al celndestable don Pedro. SARAMAGO Jose (ur. 1922), pisarz portug.; w .-niekonwencjonalnej twórczości, często inspirowanej tematami hist. i rel. — ujmowanymi z dystansem i swobodą — liczne eksperymenty formalne i językowe; autor wielu powieści, z których międzynar. sławę przyniosła mu Baltazar i Blimunda (1982, wyd. pol. 1993), ponadto m.in. A jangada de pedra (1986), Ewangelia według Jezusa Chrystusa (1991, 482 SAR wyd. pol. 1992) oraz sztuki teatr., m.in. A se-gunda vida de Francisco de Assis (1987). SARDOU [~dy] YICTORIEN (1831-1908), dra-matopisarz franc.; autor licznych sztuk (komedie obyczajowe, m.in. Madame Sans-Gene 1893, wyst. pol. 1894; dramaty hist.) o zręcznie skonstruowanej intrydze, cieszących się dużą popularnością. SARDUY [sardyj] SEVERO (1937-94), kubański pisarz i krytyk; od 1961 w Paryżu; w twórczości, wykazującej wpływy pop-artu i franc. nurtu — nowej powieści, stosuje śmiałe eksperymenty lit., zwt. lingwistyczne; gł. powieści: Gesty (1963, wyd. pol. 1965), De donde son los cantantes (1967), Cocuyo (1990); także poezje; w dziedzinie krytyki lit. związany z franc. strukturalizmem. SARGAYA-PETERSON ERNST (1868-1958), pisarz est.; jeden z czołowych przedstawicieli realizmu; w cyklu nowel Paised (t. 1-3 1899-1901) podejmował problematykę społ. i oświat, wsi est.; powieści, m.in. Rahva val-gustaja (1904) z życia inteligencji i Lahme li n na kirjntama, oma elu kergrndama! (t. 1-2 1968) o tematyce hist.; komedia Uus miniister (1922), w której atakował moralność burżuazji. SARKADI [szorkodi] IMRE (1921-61), węg. dramatopisarz i prozaik; autor opowiadań ukazujących konflikty społ. powojennej wsi węg. (Barta Mihaty szerencseje 1952), mikro-powieści (Tchórzostwo 1962, wyd. pol. 1964) i dramatów (Szymon Slupnik 1962, wyst. pol. 1976, Utracony raj 1962, przekł. pol. w Antologii współczesnego dramatu węgierskiego 1982, Kelemen 1973, wyst. pol. 1979), rozpatrujących problemy kryzysu moralnego i samotności człowieka we współcz. świecie; część utworów opublikowano już po samobójczej śmierci, autora. SARKlA KAARLO (1902^t5), poeta fiń.; jeden z najwybitniejszych twórców okresu międzywojennego; jego poezję cechuje piękno i muzykalność formy oraz mistrzowskie opanowanie rytmu; wyd. 4 zbiory wierszy, w których zawarł uogólnione refleksje z przeżyć osobistych (Velka elamalle 1931) i wydarzeń wojen-nycli (Kohtalon vaaka 1943); przekł. z poezji /franc. (utworów Ch. Baudelaire'a i J.A. Ftim-bauda) i włoskiej. SARMIENTO DOMINGO FAUSTINO (1811-88), argent. polityk, pisarz i myśliciel polit.; podczas dyktatury J.M. de Rosasa działacz opozycji liberalnej, wiele lat spędził na wygnaniu (do 1852), g3. w Chile; 1868-74 prezydent Argentyny; położył wielkie zasługi dla rozwoju oświaty i gospodarki kraju; przedstawiciel romantyzmu; gł. utwór lit. Facundo. Cwilización y barbarie (1845) stanowi odbicie idei politycznych S., dając zarazem realist. obraz Argentyny; liczne pisma polit., socjol. i dydaktyczne. SAROYAN [sarojen] WILLIAM (1908-81), amer. prozaik i dramatopisarz, pochodzenia orm.; w utworach, łączących nastrojowy liryzm i humor, portretował dzieci i dorosłych, których bronią przeciw brutalności świata jest spontaniczna dobroć i naiwne marzycielstwo; liczne tomy opowiadań (m.in. Chfopiec na lotnym trapezie 1934, wyd. pol. 1961), powieści epizodyczne (Śmierć nie omija Itaki 1943, wyd. pol. 1958, Przygody Wesleya Jacksona 1946, wyd. pol. 1961, Kocham cię, mamo 1956, wyd. pol. 1993), opowieści wspomnieniowe Cóż za pomysł, tato! (1957, wyd. pol. 1960), Własne życie (1961, wyd. pol. 1963), Troje w Paryżu (1963, wyd. pol. 1966); ponadto powieść osnu- ta na wątkach autobiogr. Pewnego dnia o zmierzchu świata (1964, wyd. pol. 1973) i sztuka Zabawa jak nigdy (1939, wyst. pol. 1960). SARRAUTE [saroit] NATHALIE (ur. 1900), pisarka franc.; jedna z gł. przedstawicielek eks- perymentalnego nurtu — nowej powieści; w swoich utworach (powieści, m.in. Tropismes 1938, Portret nieznajomego 1949, wyd. pol. 1959, Słyszy pan te śmiechy? 1972, wyd. pol. 1975, autobiogr. Enfance 1983; sztuki teatr.) dąży do przedstawienia świata mikroprzeżyć psych.; szkic teoret. Era podejrzliwości (1956, pol. przekł. fragmentu "Twórczość" 1959 nr 5). SARTRE [sartr] JEAN PAUL (1905-80), franc. filozof, pisarz, krytyk lit. i publicysta; jeden z gł. przedstawicieli egzystencjalizmu, wywarł w latach 50. i 60. wielki wpływ na środowisko franc. intelektualistów; reprezentował charakterystyczną dla części tego środowiska sympatię dla komunizmu; 1945 zat. i objął kierownictwo mieś. "Les Temps Modemes", 1973 współzatożyciel dziennika "LiberaAion". W pierwszych pracach filoz. (L'imagination 1936, L'esquisse d'une theorie des emotions 1939, Wyobrażenie 1940, wyd. pol. 1970) wskazywał na fenomenologię jako jedyną metodę umożliwiającą rzeczywiste rozumienie człowieka; sławę przyniosło mu dzieło L'etre et te neant (1943), uznane za wykładnię franc. egzysten- cjalizmu; rozprawa Egzystencjalizm jest humanizmem (1946, wyd. pol. na prawach rękopisu 1957) spopularyzowała poglądy S. i wy- 483 SAR wołała liczne polemiki i dyskusje; od konfrontacji egzystencjalizmu z marksizmem {Rozważania o kwestii żydowskiej 1946, wyd. pol. 1957, Materialisme et reyolution 1946), a nawet prób ich syntezy (Critique de la raison dialec-tique 1960, pol. przekt. fragmentów cz. l Problemy metody w: Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. 3 1973), przeszedł (1968) do lewicowego ekstremizmu. Twórczość literacka S. stanowi odzwierciedlenie i ilustrację jego poglądów filoz.; prozę reprezentują powieści Mdłości (1938, wyd. pol. 1974) i Drogi wolności (t. 1-3 1945-49, wyd. pol. 1957-58), opowiadania Mur (1939, wyd. pol. 1958) oraz wspomnienia Słowa (1964, wyd. pol. 1965), dramaturgię — AA/c/)y(1943, wyst. pol. 1957), Przy drzwiach zamkniętych (1944, wyst. pol. 1947), Ladacznica z zasadami (1946, wyst. pol. 1948), Brudne ręce (1948, wyst. pol. 1982), Diabeł/Pan Bóg (1951, wyst. pol. 1960), Więźniowie z Altony (1960, wyst. pol. 1961) oraz adaptacje Keana A. Dumasa ojca (1953, wyst. pol. pt. Geniusz i szaleństwo 1958) i Trojanek Eurypidesa (1965, wyst. pol. 1966). W krytyce lit. — m.in. eseje Czym jest literatura? (\947} i Situations (t. 1-10 1947-76), studia poświęcone Ch. Baudelaire'owi (Bau-delaire 1947), J. Genetowi (Saint-Genet, co-medien et martyr1952), G. Flaubertowi (L'idiot de la familie, t. 1-3 1971-72) — łączył założenia egzystencjalizmu z metodami psychoanalizy, nawiązywał też do marksizmu. Pisał także scenariusze filmowe. pol. wybór utworów teatralnych S. — Dramaty (1957), esejów lit. — Czym jest literatura? (1968), opowiadań — Intymność (1992). W 1964 S. otrzymał Nagrodę Nobla, której nie przyjął. W. GROMCZYŃSKI Człowiek, świat rzeczy, Bóg w filozofii Sartre'a, Warszawa 1969; P. MROŹ Drogi nierzeczywistości. Poglądy estetyczne Jean-Pauł Sartre'a 1930-1960, Kraków 1992; H. PUSZKO Sartre. Filozofia jako psychoanaliza egzystencjalna. Warszawa 1993. SARYIG OLE (1921-81), pisarz duń.; współ-założyciel czasopisma "Heretica" i awangard. grupy poet. o tej samej nazwie, której członkowie wprowadzili do literatury duń. nowe estet. i egzystencjalne motywy; w poezji, nasyconej symboliką rel. i odniesieniami do naturalnego rytmu przyrody, podjął problem przezwyciężania alienacji poprzez doznania mistyczne (zbiory Grónne digte 1943, " Salmer og begyndelser til 1980' erne 1981); pisał także nowatorskie w formie powieści psychol. {Przedpiekle 1963, wyd. pol. 1969, Nie zapomnij 1972, wyd. pol. 1977); opowiadania {Jantzens sommer 1974), eseje, studia o sztuce. SARYCHANOW NURMURAD (1906-44), pisarz turkm.; początkowo uprawiał dziennikarstwo; autor realist. opowiadań o tematyce społ.--obyczajowej (Kitab 1951) i powieści, także hist. w formie destanu (Szukur Bagszy 1940). SASSOON [sasy:n] SIEGFRIED (1886-1967), ang. poeta i prozaik; podczas II wojny świat. walczył we Francji; pacyfistyczne wiersze o brutalności wojny i przeżyciach na froncie (zbiory Counter- Attack 1918, The War Poems 1919); od końca lat 20. pisał wiersze rel. pod wpływem lektury XVII- wiecznych poetów — G. Herberta i H. Vaughana (Yigils 1935, Sequences 1956); powieści autobiogr., wspomnienia. SASTRE ALFONSO (ur. 1926), dramatopisarz hiszp.; propagator teatru społecznie zaangażowanego; dramaty pacyfistyczne (Escuad-ra hacia la muerte 1953) i podejmujące problemy moralne (La mordaza 1954, Muerte en el barrio 1955), często w kostiumie hist. (La sangrey la cen/za 1965); także sztuki o tematyce sensacyjnej (Kruk 1957, wyst. pol. 1980). śATRIJOS RAGANA ->• Marija Pećkauskaite. SAYARD [sawar] FELIX ANTOINE (1896-1979), powieściopisarz kanad., tworzący w języku franc.; zdobył rozgłos lirycznymi powieściami z życia chłopów i osadników frankokanad. (Mensud, marfre-draveur 1937, Le barachois 1959, L'abatis 1969). SAYERY [sęjwery] HENRY (1791-1842), prozaik austral.; autor pierwszej powieści austral. duintus Seryinton. A Tale Founded upon Inc/dents of Real Occurrance (1831), będącej historią ang. awanturnika zesłanego do kolonii karnej w Australii. SAVICKIS JURGIS (1890-1952), pisarz litew.; od 1918 w służbie dyplomatycznej w Szwecji, Danii, Norwegii i Finlandii; po II wojnie świat. na emigracji we Francji; prekursor ekspres-jonizmu w literaturze litew.; w swej prozie przedstawiał gł. świat doznań psych.; ukazując z ironią cywilizację wielkomiejską dawał wyr'az przekonaniu o bezsensie życia; Sven-tadienio sonetai (1922), Ties aukstu sos/u (1928), 6ventoji Lietuva (1952) pol. przekł. w: Wiecznie zielony klon (1990). SAWCZENKO JAKIW (1890-1937), ukr. poeta i krytyk lit.; wiersze pisane pod wpływem symbolizmu (zbiory Poeziji 1918, Zemla 1921, Azijatśkyj apokalipsys 1926), artykuły krytycz-nolit. zebrane m.in. w tomach Poety i bełetrysty (1927), Narodżennia ukrajinśkoho kino (1930); 484 SCH pozbawiony możliwości druku i środków do życia, 1937 stracony podczas wielkiej czystki. SAWINKOW BORIS W., pseud. W. Ropszyn (1879-1925), roś. polityk i pisarz; gl. przywódca organizacji bojowej socjalistów-rewolucjonis-tów, współorganizator zamachów terrorystycznych; aresztowany 1906, zbiegł za granicę; po rewolucji lutowej powrócił do Rosji, od IX 1917 zast. min. wojny A.P. Kierenskiego; po rewolucji październikowej na czele Związku Obrony Ojczyzny i Wolności; 1918 emigrował; przedstawiciel A.W. Kołczaka w Paryżu, od 1920 w Warszawie; kierował Roś. Kom. Ewakuacyjnym, 1920-23 wydawał tygodnik anty-bolszewicki "Za Swobodu"; aresztowany 1924 podczas nielegalnego przekraczania granicy ZSRR, skazany na 10 lat więzienia; rzekomo popełnił samobójstwo; autor powieści: Koń blady (1909, wyd. pol. 1910), sceptycznej analizy zasad etycznych rewolucji, To, czego nie było... (1914), Koń wrony (1924, 1 wyd. pol. 1924, następne 1991), wyrażającej rozczarowanie działalnością rewol.; ponadto autobiografia Wspomnienia terrorysty (1919, pol. przekł. fragmentów Jak zabiliśmy ministra PIehwego, Jak zabiliśmy w. ks. Sergiusza, oba 1928, wyd. całości 1991); książka Walka z bolszewikami (1920, wyd. pol. 1923), w której opisał swoje zmagania z władzą radź. oraz współpracę z L.G. Korniłowem, P.N. Kras-nowem, S. Petlurą i J. Pitsudskim; wiersze (Kniga stichow, Paryż 1931); S. jest bohaterem sztuki I.J. Singera Borys Sawinkow (wyst. pol. 1933). SAYERS [sęj^z] DOROTHY (1893-1957), pisarka ang.; klas. powieści obyczajowo-kryminal-ne (m.in. Zbrodnia wymaga reklamy 1932, wyd. pol. 1938); słuchowisko radiowe o życiu Jezusa Chrystusa (The Mań Bom to Be King 1941); studia literackie. SCARRON [skarą] PAUL (1610-60), pisarz franc.; przeciwstawiał się sztuczności ówczesnej literatury (wyszukany styl preciositś); m.in. Opowieść ucieszna (cz. 1-2 1651-57, wyd. pol. 1954) parodiująca konwencje romansu heroiczno-mitosnego, poemat Virgile travesti (1648-52) będący trawestacją Eneidy Wer-giliusza, uznawany za klas. przykład burleski; także nowele i dramaty. SCEVE [se:w] MAURICE (ok. 1501-ok. 1560), poeta franc.; g3. przedstawiciel tzw. szkoły lyońskiej, nawiązującej do wf. neoplatonizmu; sławę zawdzięcza wzorowanemu na twórczości F. Petrarki zbiorowi poezji miłosnych Delie, objet de la plus haute vertu (1544). SCHADE [sza:de] JENS AUGUST (1903-78), duń. poeta i prozaik; w twórczości fascynacja poezją Orientu, tematyką erotyczną i kosmo-goniczną (zbiór poet. Hjertebogen 1930); wierszowana powieść autobiogr. Sjov i Danmark (1928) zawierająca satyr, obraz ówczesnego duń. społeczeństwa; inne zbiory wierszy: Scha-debogen (1963), Overjordisk (1972). SCHALLOCK [szaluk] PAUL (1922-76), pisarz niem.; czł. Grupy 47 — koła pisarzy zachod-nioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury społecznie zaangażowanej; gł. tematem jego twórczości jest rozprawa z nazistowską przeszłością oraz tropienie jej śladów w powojennej rzeczywistości RFN; powieści: Wenn mann aufhóren kónntezu ługen (1951), Die unsicht-bare Pforte (1954), Kroki w labiryncie (1959, wyd. pol. 1960), Don Ouichotte in Koln (1967); opowiadania, słuchowiska, eseje. SCHARANG [szarar)] MICHAEL (ur. 1941), austr. prozaik i eseista; gł. tematem jego powieści są problemy awansu spot. wychodźców ze wsi (Charty Traktor 1973, wyd. pol. 1977, Der Sohn einem Landarbeiters 1976), proza eksperymentalna (Yerfahren eines Ver-fahrens 1969); eseje (Żur Emanzipation der Kunst 1971), słuchowiska. SCHARRER [sza~] ADAM (1889-1948), pisarz niem.; czt. Związku Spartakusa, red. "Kom-munistische Arbeiterzeitung"; 1933 wyemigrował do Czechosłowacji, 1935-45 przebywał w ZSRR; antymilitarystyczna, o akcentach autobiogr. powieść Ludzie bez ojczyzny (1930, wyd. pol. 1954), Krety (1934, wyd. pol. 1953) — o procesie faszyzacji wsi bawarskiej; zbliżone tematycznie Opowiadania wiejskie (1948, wyd. pol. 1951). SCHAUKAL [sza"~] RICHARD VON (1874-1942), pisarz austr.; przedstawiciel tzw. wiedeńskiego impresjonizmu; sceptyczny krytyk mieszczaństwa przet. XIX i XX w. (powieść Leben und Meinungen des Herm Andreas von Balthesser 1907); neoromant, nowele (Eros-Thanatos 1906), eseje, przekł. m.in. utworów W. Szekspira; także prace krytycznoliterackie. SCHEFFLER [sze~] JOHANNĘS -> Anioł Ślązak. SCHEINPFLUGOYA OLGA (1902-68), żona K. Capka, czes. pisarka i aktorka; sztuki teatr. o tematyce spot. (m.in. Madla z cihelny 1925, Zabity 1927), powieści: autobiogr. (Cesky ro- 485 SCH mań 1946), psychol., o miejscu kobiety we współcz. świecie (m.in. Pośledni' kapitola 1958), liryka refleksyjna (zbiór Stesk 1939), książki dla dzieci i młodzieży (np. Andula yyhrala 1937, Pepi'kovy prazdniny 1958); gtoś-ne role film. oraz teatr, w inscenizacjach sztuk W. Szekspira, Sofoklesa, F.M. Dostojew-skiego. SCHENDEL ARTHUR VAN (1874-1946), pisarz hol., tworzący także w językach ang. i wt.; przedstawiciel neoromantyzmu; wiele lat mieszkał we Włoszech (interesował się sztuką wt. renesansu); nastrojowe opowieści włóczęgow-skie (Een zweryer yerliefd 1904), realist. powieści {Fregata Johanna Maria 1930, wyd. pol. 1959 — historia miłości człowieka do statku); liryczno-epicki poemat De Nederlanden (1945); także nowele, utwory biogr. (Shakes-peare 1910). SCHERFIG [szęr~] HANS (1905-79), pisarz duń.; od 1945 współpracownik komunist. pisma "Land og Folk"; powieści, w których poddał krytyce społeczeństwo mieszczańskie (Radca Amsfed zaginął 1938, wyd. pol. 1960, Skorpion 1953, wyd. pol. 1956) oraz dokonał analizy postaw Duńczyków w okresie okupacji hitl. (Zamek Frydenheim 1962, wyd. pol. 1971); eseje i reportaże (m.in. Rejse i Soyjetunionen 1951). SCHILDT [szilt] RUNAR ERNST (1888-1925), pisarz fiń.-szwedz.; autor pogłębionych psychologicznie utworów, w których przedstawił zderzenie 2 postaw życiowych: artysty — biernego obserwatora rzeczywistości i człowieka czynnie kształtującego swe życie (nowele Haxskogen 1930); dramaty, m.in. Den stora rollen (1918) — o wojnie domowej 1918. SCHILLER [szyler] FRIEDRICH (1759-1805), niem. poeta, dramatopisarz, estetyk, teoretyk teatru; najwybitniejszy obok J.W. Goethego przedstawiciel niem. klasyki, tzw. klasyki weimarskiej; w młodzieńczym okresie twórczości wyraził bunt przeciw feud. stosunkom, ograniczającym prawo jednostki do indywidualnego rozwoju; wyrazem tej postawy byt dramat Zbójcy (\7Q~\), tragedie F/esco(1783) i Intryga i miłość (1784) oraz napisany wierszem dramat Don Karlos (1787). W wyniku studiów nad historią Niemiec, filozofią l. Kanta, kulturą. i sztuką antyczną powstały rozprawy hist. (m.in. Historia wojny trzydziestoletniej 1790-92, wyd. pol. 1837) oraz estet. (Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy 1795, wyd. pol. 1843), w których Sch., mający silne poczucie sprzeczności między ideałem i rzeczywistością podjął próbę zintegrowania człowieka nowoż., jako "bytu rozdartego" przez umoralniający wpływ sztuki. W 1795-97 wydawał czasopismo "Die Horen", 1796-1800 pismo "Musenalmanach", w których drukował też swoje utwory Goethe; wyrazem przyjaźni i współpracy obu poetów (pol. wybór korespondencji Prawdy szukamy obaj 1974) są satyr, dystychy (Ksenie 1796, wybór pol. 1955); 1799 Sch. osiadł w Weimarze. W ostatnim 10-leciu, zw. okresem klasycznym, powstało wiele liryków, słynne ballady (Rękawiczka, Gra/Habsburg, Pierścień Polikratesa, Żurawie Ibikusa, Pieśń o dzwonie}; w twórczości dram. przeważały dramaty hist.: trylogia Obóz Wal-lensteina (1800) — próba ukazania obiektywnych praw historii, ponadto Maria Stuart (1801), Dziewica Orleańska (1802), Wilhelm Te//(1804), nie dokończony Demetńus (1805). Sch. odegrał ważną rolę w kształtowaniu się romant. literatury eur. i niem. litertury nar.; w Polsce jego twórczością interesowano się gł. w początkowym okresie romantyzmu (K. Brodziński, filomaci), a większość dramatów weszła na stałe do repertuaru teatru polskiego. Wybory pol.: Ballady i pieśni (1820, 1900), fia//ariy(1924, 1954, 1962); Dzieła dramatyczne (1844, 1850), Dzieła wybrane (t. 1-3 1955); Wybór pism (t. 1-2 1975), Dzieła wybrane (1985). M. SIEMEK Friedrich Schiller, Warszawa 1970. SCHLEGEL [szle:gal] AUGUST WILHELM (1767 -1845), brat Friedricha, niem. pisarz, teoretyk literatury i językoznawca; współtwórca idei romantyzmu, wpływał na ich upowszechnienie w Europie, m.in. jako autor Yorlesungen uber dramatische Kunst und Literatur (t. 1-3 1809-11, wyd. pol. t. 1 Kurs literatury dramatycznej 1830) i znakomity tłumacz, zwt. utworów W. Szekspira (17 dramatów), P. Calderóna i in.; byt jednym z twórców filologii ind.; podał typologię języków w Observations sur la lan-gue et la litterature provencale (1818); autor dramatu łon (1809), pisał także sonety i ballady (pod wpływem A. Burgera i F. Schillera). SCHLEGEL [szle:gel] FRIEDRICH (1772-1829), brat Augusta Wilhelma, niem. filozof, teoretyk literatury, uczony i pisarz; gł. ideolog wczesnego romantyzmu, 1798-1809 wydawał (wraz ,-z bratem) programowe pismo "Athenaum"; kontynuator myśli J.G. Herdera, J.G. Fichtego, F.W. Schellinga; prace teoretyczno- i histo- rycznolit., w których rozwinął koncepcję tzw. estetyki organicznej (ujmującej literaturę jako genet. ciągłość, a dzieło sztuki jako wyraz indywidualności twórcy, ale i ducha narodu oraz czasu). Sch. sformułował też wiele istot- 486 SCH nych dla literatury romant. pojęć (m.in. ironia romant.); w badaniach postulował odrzucenie tradycyjnych metod filol. na rzecz ujęcia filoz.--hist; tłumaczył z literatur: staroind., wł., franc., prowansalskiej, ang.; jest autorem nie dokończonej powieści Lucinde (1799) i wystawionego przez J.W. Goethego w Weimarze dramatu hist. Alarcos (1802). W językoznawstwie pierwszy wskazał na podobieństwo sanskrytu i języków indoeur.; pol. przekł. fragmentów pism Sch. w: Manifesty romantyzmu 1790-1830( 1975). SCHMIDT [szmyt] ARNO (1914-79), pisarz niem.; autor niezwykle oryginalnych pod względem formalnym (eksperymenty językowe, gra stów i symboli, symultaniczna fabuła oparta na zasadzie labiryntu i teorii gier) powieści (m.in. Leviathan 1949, Aus dem Leben eines Fauns 1953, Das steinerne Herz 1956, Zettels Traum 1970) i opowiadań; wyraził w nich swój krytycyzm wobec niem. historii i współczesności, humanist. nonkonformizm i historiozoficzny pesymizm; liczne eseje; przekt. z literatury ang. i amerykańskiej. SCHNEIDER [szna'~] REINHOLD (1903-58), niem. pisarz katol.; jeden z g3. przedstawicieli opozycji w III Rzeszy, utrzymywał kontakty z antynazistowskim ruchem oporu; od 1940 jego twórczość była objęta zakazem publikacji; autor powieści Oskarżenie (1938, wyd. pol. 1953), której tematem jest prześladowanie Indian przez konkwistadorów, odczytanej jako rozprawa z despotyzmem i antysemityzmem III Rzeszy; w opowiadaniach i sztukach hist. poruszał gł. problemy władzy i sumienia; w licznych esejach — rozważania historiozoficzne, etyczno-rel. i egzystencjalne; także sonety (zebrane 1955), autobiografia. SCHNEIDER [szna'~] ROLF (ur. 1932), niem. prozaik i dramatopisarz; dramaty, słuchowiska, związane tematycznie z ostatnią wojną, stawiające często problem wyboru między postawą konformisty a osobistą odwagą (Przybysz z Anglii 1962, przekł. pol. "Dialog" 1964 nr 9; Prozess in Nurnberg 1968), sztuki hist. (Król i złodziej 1968, wyst. pol. 1971), nowele (wybór pol. Mosty i kraty 1967); powieść biogr. o życiu niem. rzeźbiarza S.A. Wrucka Śmierć Nibelunga (1970, wyd. pol. 1974); po opublikowaniu powieści Novem-ber (1979), poświęconej sprawie -> W. Bier-manna, Sch. został usunięty ze związku pisarzy NRD. SCHNITZLER [sznyclar] ARTHUR, pseud. Anatol (1862-1931), auśtr. dramatopisarz, nowelista, z zawodu lekarz; jeden z g3. przedstawicieli impresjonizmu w literaturze eur.; mistrz analizy psychol. inspirowanej przez freudyzm, gł. w nowelach (Gra o brzasku 1927, wyd. pol. 1928; wybory pol. Lejtnant Gustl i inne opowiadania 1957, Panna E/za... 1971), często zbliżonych formą do monodramu, oddających sugestywnie atmosferę schyłku monarchii au-stro-węg.; cykl jednoaktówek (m.in. Taniec miłości i życia 1900, wyd. pol. 1904), dramaty (Professor Bernhardi1912), zbiory aforyzmów, eseje. SCHÓNHERR [szo:n~] KARL (1867-1943), pisarz austr.; nawiązując do tradycji tzw. dramy ludowej (Volksstuck) tworzył naturalist. dramaty o życiu i problemach tyrolskich chłopów w przeszłości (Glaube und Heimat 1910, z czasów kontrreformacji) i czasach mu wspótcz. (m.in. DerJudas von Tro/1897, Erde 1908), dramaty psychol. (Der Weibsteufel 1915), poezje w dialekcie tyrolskim. SCHOULTZ [szulc] SOLVEIG VON (ur. 1907), pisarka fiń.-szwedz.; przedstawicielka fiń.--szwedz. modernizmu; w twórczości Sch. dominuje analiza wewn. stanów człowieka oraz złożoności i wielostronności kontaktów międzyludzkich; nowele o tematyce kobiecej (zbiory Narmare nagon 1951, Den blomstertid 1958), opowiadania dla dzieci (De sju dagarna 1942), poezje (zbiory Natet 1956, Sankt ditt Ijus 1963). SCHREINER [szra'ner] OLIYE (1855-1920), pierwsza powieściopisarka potudniowoafryk.; tworzyła w języku ang.; duży rozgłos przyniosła jej powieść The Story of Afr/can Farm (1883), w której ukazała mentalność burskich farmerów skontrastowaną z psychiką wychowującej się u nich dorastającej dziewczyny; eseje. SCHUBART [szu:~] CHRISTIAN FRIEDRICH DANIEL (1739-91), poeta niem.; jeden z czołowych przedstawicieli Sturm und Drang, antyfeud. nurtu, który w literaturze niem. odegrał rolę przełomu romant.; wywarł duży wpływ na twórczość młodego F. Schillera; 1774-77 wydawca liberalnego czasopisma "Deutsche Chronik"; publikował antyfeud. poezje polit., (głośny wiersz Furstengruft 1777); 1777-87 więziony, napisał w twierdzy autobiografię (Schubarts Leben und Gesinnungen, t. 1-2 1791-93) i przejmujące liryki (Gedichte aus dem Kerker 1785). SCHULZ KAREŁ (1899-1943), pisarz czes.; w początkowej twórczości nawiązywał do 487 SCH sztuki proletariackiej, później zbliżył się do poetyzmu, awangard, kierunku lit. rozwijającego się w Czechach w latach 20., oraz katol. nurtu ekspresjonizmu; znany g3. dzięki nie dokończonej powieści Kamień i cierpienie (1942, wyd. pol. 1950), opartej na biografii Michała Anioła; nowele, m.in. tom Pierścień królowej (1941, wyd. pol. 1956) i w antologii Więcej niż miiość (1964). SCHWAIGER [szwa'~] BRIGITTE (ur. 1949), pisarka austr.; czołowa przedstawicielka nurtu feministycznego we współcz. literaturze niemieckojęzycznej; rozgłos przyniosły jej powieści Wie kommt das Salz ins Meer (1977), w której opis rozpadu małżeństwa stanowi punkt wyjścia do zjadliwej rozprawy ze współcz. społeczeństwem mieszczańskim, oraz Lange Abwesenheit (1980) — o powikłanym, bolesnym stosunku autorki do własnego ojca; sztuki teatr.; słuchowiska. SCHWARTZ [szWts] DELMORE (1913-66), pisarz amer.; uznanie zdobył tomem In Dreams Begin Responsibilities (1938), zawierającym wiersze, poemat filoz., nowelę i dramat poet.; w twórczości podejmował problem tragizmu ludzkiej egzystencji i miejsca jednostki we współcz. świecie; zbiory wierszy: Genesis: Book One (1943), Vaudeville for a Phncess (1950), Summer Knowledge (1959), eseje krytycznolit.: The Imitation of Life (1942), Selecfed Essays (1970), opowiadania z życia środowisk żyd. w USA: The Worid te a Wedding (1948), Successful Love (1961). SCHWOB [szwob] MARCEL (1867-1905), pisarz franc.; eseista i krytyk o rozległej erudycji; autor zbiorów opowiadań opartych na motywach orientalnych i średniow., z elementami fantastyki i grozy {Le roi au masque d'or 1892, Żywoty urojone 1896, wyd. pol. 1924), poematów prozą {Księga Monelli 1894, wyd. pol. 1907, Mimy 1894, wyd. pol. 1916); ponadto prace z zakresu kultury średniowiecza, studia krytycznolit., przekt. z literatury ang. (m.in. utworów W. Szekspira). SCIASCIA [sz'asz'a] LEONARDO (1921-89), pisarz wt.; powieści i opowiadania, tematycznie związane z Sycylią, o zabarwieniu sensacyjnym, poświęcone zwł. zjawisku mafii — m.in.: Dzień . puszczyka (1961, wyd. pol. 1967), Kontekst (1966, wyd. pol. 1978), Todo modo (1974, wyd. pol. 1977), Uaffaire Moro (1978), La strega e H capitano (1986), // cavalliere e la morte (1988). SCORZA [skorsa] MANUEL (1928-83), pisarz peruwiański; cykl 5 powieści pod wspólnym tytułem Balada, w których historia miesza się z fantastyką i mitem; przedstawiają one bunt Indian andyjskich: cz. l Werble żałobne dla Rancas (1970, wyd. pol. 1975), cz. II Garabom-bo zwany Niewidzialnym (1972, wyd. pol. 1976). SCOT [skot] REGINALD (1538?-99), pisarz ang.; autor słynnego dzieła The Discovery of Witch-craft (1584), w którym przeciwstawiał się praktykom polowań na czarownice oraz wierzeniom w czary i gusta. SCOTT [skot] DUNCAN CAMPBELL (1862-1947), poeta kanad., tworzący w języku ang.; w wierszach kreślił obrazy surowej przyrody kanad. i walki człowieka o jej ujarzmienie, ukazywał życie Indian kanad. (zbiory The Magie House 1893, New Worid Lyrics and Ballada 1905, The Green Cloister 1935); szkice, eseje, opowiadania. SCOTT [skot] FRANCIS REGINALD (1899-1985), poeta kanad., tworzący w języku ang.; liryka pejzażowa oraz polit. i spot., obrazująca konflikty ang.-franc. w Ouebecu (zbiór Col-lected Poems 1981); eseje, tom przekł. poezji kanad. w języku franc. Poems of French Canada (1977). SCOTT [skot] GABRIEL (1874-1958), pisarz norw.; do swoich utworów wprowadzał tematykę regionalną (dylogia o życiu chłopów w pd. Norwegii Jernbyrden 1915 i Enok Rubens levnefsl0p 1917; powieść Barkfiettern 1931); S. jest autorem cenionych książek dla dzieci [Kari Kveldsmat 1913); pisat także powieści o charakterze mistyczno-rel. (Kilden e/ter brevet om fiskeren Markus 1918) i auto- biogr. oraz satyr, komedie. SCOTT [skot] PAUL MARK (1920-78), powieś-ciopisarz ang.; w czasie II wojny świat, przebywał w Indiach; w twórczości podejmował problemy spot. i polit., zwł. dotyczące konfliktów narodowościowych i rasowych, także związane z walką o uzyskanie niepodległości l^ndii (w czasie II wojny świat, i tuż po jej zakończeniu); szczególnie popularna tetra-logia: Klejnot korony (1966, wyd. pol. 1986), 'Dzień Skorpiona (1968, wyd. pol. 1986), Wieża milczenia (1972, wyd. pol. 1988), Podział łupów (1974, wyd. pol. 1986); ponadto Rajskie ptaki (1962, wyd. pol. 1992), Ci, co pozostali (1977, wyd. pol. 1992). SCOTT [skot] Sir WALTER (1771-1832), szkoc. i ang. poeta oraz powieściopisarz; w twórczości ożywiał baśniowo-rycerską przeszłość 488 ŚEG Szkocji; poematami, m.in. Pieśń ostatniego minstrela (1805, przekt. pol. 1821), Pani jeziora (1810, przekf. pol. 1822) zapoczątkował gatunek powieści poet., który następnie rozwinął G. Byron. Dla rozwoju romantyzmu w literaturach eur. miała znaczenie przede wszystkim proza S.: pisarz stworzył powielany przez wiele pokoleń wzór powieści hist., łączącej realizm hist. z fantastyką i tajemniczą nastrojowością legend i wierzeń ludowych. Z dziejami pogranicza szkoc.- ang. w XVII-XVIII w. wiążą się jego najwybitniejsze powieści, jak: Wawerley (1814, wyd. pol. 1830), Rób floy(1817, wyd. pol. 1830), Więzienie w Edynburgu (1818, wyd. pol. 1827), Narzeczona z Lammermoor (1819, wyd. pol. 1828); w późniejszych dominuje tematyka ang. i franc. udziału w wyprawach krzyżowych (lvanhoe 1819, wyd. pol. 1821); biografie i dzieła hist., prace edytorskie. A. TRETIAK Walter Scott (1771-1832), Kraków 1933; G. BIDWELL Walter Scott, Warszawa 1963. SCRIBE [skrib] EUGENE (1791-1861), dramato-pisarz franc.; autor ok. 300 sztuk, cieszących się w XIX w. wielkim powodzeniem; lekkie, o zręcznej intrydze komedie obyczajowe i wodewile (m.in. Szklanka wody 1840, wyst. pol. 1841), dramaty (m.in. Adrianna Lecouyreur 1849 — wraz z E. Legouvem, wyst. pol. 1851); ponadto autor librett wielu znanych oper, m.in. Żydówki J. Halevy'ego (1835). SCUDERY [skuden] GEORGES DE (1601-67), brat Madeleine, pisarz franc.; przeciwnik P. Corneille'a (Observations sur le Cid 1637); komedie, tragikomedie i tragedie (m.in. La mort de Cesar 1636); także poezje; współdziałał z siostrą w pisaniu jej powieści. SCUDERY [skuden] MADELEINE DE (1607-1701), siostra Georges'a, pisarka franc.; prowadziła salon lit.; pisała — przy współudziale brata — pseudohist. romanse heroiczno-mi-łosne "z kluczem", będące kodeksem galanterii wyszukanego stylu obyczajowego i lit. — preciosite, m.in. Artamene ou Le Grand Cyrus (t. 1-10 1649-53) i Clelie... (t. 1-10 1654-60, zawierający słynną "mapę czułości"). SEDAINE [sódęn] MICHEL JEAN (1719-97), dramatopisarz franc.; gł. dzieło: dramat mieszczański Le philosophe sans le savoir (1765) odzwierciedlający teorie teatr. D. Diderota; ponadto liczne komedie, opery, wodewile. SEEBERG PETER (ur. 1926), pisarz duń.; gł. motywem twórczości S. jest uwikłanie człowieka w problemy codziennego życia; powieści, m.in. Ptaki niebieskie (1957, wyd. pol. 1972), Pasterze (1970, wyd. pol. 1975), Rejsen til Ribe (1990), opowiadania Poszukiwanie (1962, wyd. pol. 1973), Om fjorten dage (1981); także utwory dla dzieci. SEFERIS JORGOS, wlaśc. J. Seferiadis (1900 -71), poeta gr.; od 1926 w służbie dyplomatycznej, 1957- 62 ambasador w W. Brytanii; twórca intelektualno-filoz. poezji, w której, inspirowany utworami T.S. Eliota, kształtował bezosobową wizję świata, pozbawionego racji metafiz., wyrażał pesymizm zrodzony z egzys- tencjalnego niepokoju XX w. i tragicznych losów współcz. Greków, oraz pragnienie utrwalenia tradycji gr.; poetykę S. cechuje powracający motyw wiecznej podróży — odbicie własnego losu, kondensacja języka i maksymalna ekspresywność; zbiory wierszy (Sfr-o-ff1931, Tetradio Imnasmafon 1928-1937 1940, Imerolojo katastromatos l, II, III 1940, 1944, 1955, Piimata 1977), poematy (Legenda 1935, Drozc/1947); tłumacz utworów m.in. T.S. Eliota, W.S. Yeatsa, A. de Musseta, P. Eluarda, E. Pounda; autor esejów lit. i szkiców na temat kultury antycznej, reportaży podróżniczych; dziennik Meres (t. 1-5 1975-78); pol. przekł. utworów w Antologii poezji nowogreckiej (1970), antologiach Nowe przestrzenie łkara (1972, 1980), Poeci nowej Grecji (1972, 1987); 1963 otrzymał Nagrodę Nobla. SEGAŁOWICZ ZUSMAN (1884-1949), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Białegostoku, mieszkał w Łodzi i Warszawie, 1939 uciekł z Polski i 1941 dotarł do Palestyny, od 1947 w Nowym Jorku; początkowo pisał romant. liryki wyrażające zafascynowanie pięknem przyrody, m.in. zbiory: Sztiie trojmen (1909), In Kazimierz (1912), Kaprizn (1921); w latach 20. zdobył sławę popularnego prozaika, m.in. powieściami: Cylka z lasu (1922, wyd. pol. 1929), trylogią na motywach auto-biogr. Zeliks jorn (1924-26), Bracia Namzor (1929, wyd. pol. 1936), oraz opowiadaniami, w których dotykał aktualnych zjawisk w społeczności żyd.; tom wspomnień Tiomackie 13, fun fabrenten nechtn (1946) jest nostalgicznym obrazem środowiska pisarzyżyd. w Warszawie; twórczość wojenna i powojenna S. to świadomie niewyszukane formalnie treny opłakujące zagładę społeczności żyd. w Polsce, m.in. zbiory: A bojm fun Po/In (1945), /eter (1948). ŚEGEDIN PETAR (ur. 1909), pisarz chorw.; pierwsze opowiadania i powieści (Dzieci boże 1946, wyd. pol. 1973) poświęcił problemom dojrzewania dziecka, łącząc integralnie na- 489 SEG strojowość pejzażu rodzimej wyspy Korćuli z opisem dziecięcej psychiki; w późniejszej prozie, utrzymanej w konwencji tragigroteski, ukazywał absurdalność życia środowiska inteligencji miejskiej (m.in. powieść Osamijenici 1947, wyd. 2 zmienione 1961); ponadto powieść Raport z prowincji(1969, wyd. pol. 1985). SEGHERS [zę:gars] ANNA, wtaśc. Netty Rad-vanyi (1900-83), niem. pisarka i działaczka spof.; od 1928 czł. KP Niemiec; 1933^7 na emigracji (Francja, Meksyk), współzatożycielka Akad. Sztuk NRD, czł. Świat. Rady Pokoju, prezes Związku Literatów NRD; tematyka większości jej utworów dotyczy losów i walk niem. i świat, proletariatu, zawsze w powiązaniu z aktualną sytuacją społ.-polit.; powieści: Towarzysze (1932, wyd. pol. 1950), List gończy (1933, wyd. pol. 1951), Droga przez luty (1935, wyd. pol. 1954); obraz społeczeństwa niem. w okresie hitleryzmu ukazała w powieści Siódmy krzyż (1942, wyd. pol. 1950), a także w Tranzycie (1942 wyd. pol. 1951), panoramę losów Niemców z lat 1918-45 w Umarł/pozostają młodzi (1949, wyd. pol. 1949); liczne zbiory i cykle opowiadań (wybory pol. m.in.: Ziemia 1950, Dzieci 1951, Pierwszy krok 1952, Siła słabych 1966, Niezwykłe spotkania 1976); późniejsze powieści: Decyzja (1959, wyd. pol. 1961), Powrót (W\, wyd. pol. 1974), Podróż. Historia pewnej miłości (1971, wyd. pol. 1974), Prawdziwy błękit. Opowieść meksykańska (1967, wyd. pol. 1969); opowiadania z okresu emigracji, powstałe w wyniku badań nad dziejami podbojów kolonizatorów, m.in. Wesele na Haiti (1948, wyd. pol. 1951), Światło na szubienicy (1961, wyd. pol. 1962); również prace teoretycznoliterackie. K. CZEJAREK Anna Seghers, Poznań 1986. SEI SHONAGON (ok. 966-ok. 1020), pisarka jap.; dama dworu ces.; g3. dzieło S. - pamiętnik Makura-no sóshi przekazuje atmosferę dworu oraz ideały estet. i etyczne epoki; pol. przekł. fragmentów w antologii Dziesięć tysięcy liści (1961); także zbiory poezji. SEIFERT JAROSLAY (1901-86), poeta czes.; od wczesnej młodości związany z ruchem komu-nist.; realizował program poezji proletariackiej (zbiór wierszy Mesto w sizach 1921), w latach 20. zbliżył się do kręgu poetów awangard. (ugrupowanie Devśtsil i nurt poetyzmu); w tomie A/a vlnach TSF (1925) — fascynacja nowocz. cywilizacją, w zbiorach Slavi'k zpwa spatne (1926), PoStovni hołub (1929) — refleksje nad pięknem i poezją ukrytą w różnych przejawach życia; w okresie okupacji niem. rozwinął tematykę hist. i nar. (m.in. zbiory wierszy o Pradze: Svetlem odena 1940, Ka-menny most 1944); powojenna poezja, poświęcona wartościom ogólnoludzkim, stanowi obrachunek z własnym życiem (m.in. zbiory: Maminka 1954, Koncert na ostrove 1965, Halleyova kometa 1967, Morovy sloup 1980); tom wspomnień 1/secAy krasy sveta (Toronto 1981); pol. wybór Liryki (1961), Poezje wybrane (1986); 1984 otrzymał Nagrodę Nobla. ŚEINIUS IGNAS, wtaśc. l. Jurkunas (1889-1959), pisarz litew.; poseł litew. w Szwecji, gdzie potem (od 1940) pozostał na emigracji; prekursor impresjonizmu w literaturze litew., początkowo pod wpływem K. Hamsuna, później zwrócił się ku realizmowi; opowiadania i powieści Nakties żiburiai, Yasaros vaiśes (obie 1914), Siegfried Immerselbe atsijaunina (1934); pol. przekł. w antologii Wiecznie zielony klon (1990). SEJFULINA LIDIJA N. (1889-1954), pisarka roś.; pedagog, dziennikarka; autorka opowiadań i powieści (m.in. Wiryneja 1924, wyd. pol. 1928, opera 1967, Kain-kabak 1926) z życia wsi syberyjskiej okresu rewol. przełomu, pisanych tzw. prozą ornamentalną, opartą na rozbud., uniezwyklonej metaforyce, zrytmizo-wanych dygresjach lirycznych i luźnej kompozycji; dramaty, artykuły o literaturze, wspomnienia; pol. wybór Wiryneja i inne opowiadania (1957). SEJTAKOW BEKI (1914-79), pisarz turkm.; poematy oparte na motywach twórczości lud. oraz poświęcone wojnie domowej; wiersze (zbiór Jaszłyk 1938); opowiadania o kolektywizacji wsi turkm., powieści hist. (Dogandlar, cz. 1-4 1958-72). SEKULIĆ ISIDORA (1877-1958), pisarka serb.; w okresie międzywojennym jako krytyk lit. cieszyła się najwyższym autorytetem; jej bogata eseistyka była poświęcona wielkim twórcom literatury świat., a także zagadnieniom kultury eur. i rodzimej (m.in. zbiory Analitićki trenuci i teme, t. 1-3 1941; Góro/- ijezik 1956); ponadto opowiadania, w których ukazała upadeK serb. mieszczaństwa w Wojwodinie (m.in. tomy Saputnici 1913, Kronika małomiasteczkowego cmentarza 1940, wyd. pol. 1983,) i powieści. SELENIĆ SLOBODAN (ur. 1933), pisarz serb.; w powieściach przedstawia losy jednostek i wspólnot uwikłanych w najnowsze dzieje Serbii (Pamiętnik Piotra Kaleki1968, wyd. pol. 1971, Ci dwaj mężczyźni 1980, wyd. pol. 1988, Pismo/Glava 1982, Oćevi i od 1985, Timor 490 SEN mort/s 1990); także dramaty {Rużenje narada u dva, dęła 1987). \ ŚELIGO RUDI (ur. 1935), stoweń. prozaik i dra-matopisarz; twórczość prozatorska, odznaczająca się fenomenologicznym opisem rzeczywistości i programowym antypsychologiz-mem, ^awiązuje częściowo do franc. nowej powieści (tomy nowel Kamen 1968, Poganstw 1973 oraz krótkie powieści Triptih Agatę Schwarzkobler 1968, Rahel stik 1975); w dramatach, nowatorskich pod względem językowym, reinterpretuje mity nar. (Carovnica iż Zgornje Dav6e 1978, Lepa Vida 1978, Svatba 1980; Słoweńska savna 1987 — satyra wymierzona w tzw. cechy nar. Słoweńców). SELIMOVIĆ MESA (1910-82), pisarz serb.; autor m.in. powieści Derwisz i śmierć (1966, wyd. pol. 1969) oraz Twierdza (1970, wyd. pol. 1976), w których, sięgając po wątki hist. orientalnej Bośni, wzorem l. Andricia ukazywał problemy moralne współczesności, zwł. egzystencjalny dramat człowieka uwikłanego w politykę. SEMBENE [sómbęn] OUSMANE (ur. 1923), pisarz senegalski, tworzący w języku franc.; początkowo działacz związkowy, potem przewodn. stowarzyszenia filmowców Senegalu; powieści o tematyce spot.-polit. (m.in. Les bouts de bois de Dieu 1960, L'har-mattan 1964, Xala 1973, wyd. pol. 1978) i opowiadania (Voltai'que 1962); reżyser filmów dokumentalnych i fabularnych (m.in. La noire de... 1966). SEMENKO MYCHAJLO (1892-1937), ukr. poeta; gł. przedstawiciel futuryzmu, założyciel futu-ryst. ugrupowań lit. Aspanfut, Komunkult, Nowa heneracija (1927-31); red. kilku almanachów oraz czasopisma "Nowa heneracija"; uprawiał gł. lirykę urb. (m.in. zbiory P/ero Oerofuturyzm 1914, P/ero mertwopetluje 1919, Dwi poezofilmy 1919, Kobzar 1924); rozstrzelany pod zarzutem próby obalenia władzy radzieckiej. SEMONIDES (VII/VI w. p.n.e.), poeta gr.; urodzony na Samos, później kolonista na Amor-gos; autor jambów o charakterze moralizator-skim i satyr.; znany g3. z tzw. satyry na kobiety (zachowane fragmenty), w której uwidacznia się wpływ Hezjoda; spośród 10 typów kobiet, wyprowadzanych od różnych zwierząt lub żywiołów, tylko o jednym typie wyrażał się z uznaniem — o kobiecie-pszczole (tłum. zachowanych fragmentów w: Antologia liryki greckiej 1955 i Liryka starożytnej Grec/f'1984). SEMPER JOHANNES (1892-1970), pisarz est.; 1940 min. oświaty i 1946-50 prezes Związku Pisarzy Est. SRR; początkowo modernista, czt. mtodoest. ugrupowania lit. Noor Eesti, następnie związany z grupą Siuru, zwrócił się ku realizmowi; wiersze refleksyjne, liryki patriotyczne (Ei va/kida saa 1943) i osobiste, nowele satyr., powieści psychol.-społ. z życia est. inteligencji (m.in. Punased nelg/t 1955), dramaty (m.in. z życia wsi); artykuły krytycznolit.; reportaże z podróży; przekł., m.in. dzieł Sten-dhala, V. Hugo, Dantego, G. Boccaccia oraz niem. i roś. pisarzy. SENA JORGE DE (1919-78), poeta portug.; związany z surrealizmem; od 1959 na emigracji (Brazylia, następnie USA); zbiory wierszy (Metamorfoses 1963, Exorcismos 1972), opowiadania i prace krytycznoliterackie. SENANCOUR [senaky:r] ETIENNE P|VERT DE (1770-1846), pisarz franc.; autor powieści w listach Obermann (1804), zawierającej analizę stanów psych. bohatera — skrajnego pesymisty; utwór ten wpłynął na ukształtowanie się powieści romantycznej. SENDER RAMON JOSE (1901-82), pisarz hiszp.; uczestnik wojny domowej; od 1939 na emigracji, początkowo w Meksyku, następnie w USA; powieści: m.in. Miejsce człowieka (1939) i Requiem dla hiszpańskiego chtopa (1960, łączne wyd. pol. 1969) nawiązujące do wydarzeń wojny domowej, cykl z elementami autobiografii Crónica del alba (t. 1-6 1942-66), psychol.-obyczajowa Z życia Ignacia Morel (1969, wyd. pol. 1978), fantastyczna Zu, pfywa-jący anioł (1971, wyd. pol. 1976); ponadto opowiadania, utwory teatr., eseje krytycznolit., wspomnienia. SENEKA MŁODSZY, zw Seneka Filozof, Lucius Annaeus Seneca (4? p.n.e.-65 n.e.), syn Seneki Starszego, rzym. retor, poeta i filozof; przedstawiciel późnego stoicyzmu; wychowawca Nerona; w 56 r. konsul; wmieszany w spisek Pizona, z rozkazu cesarza popełnił samobójstwo; autor m.in. 12 ksiąg dialogów filoz.-moralnych {Pisma filozoficzna! wyd. pol. t. 1-2 1965), Listów moralnych do Lucyliusza (wyd. pol. 1961), w których przedstawił ideał mędrca stoickiego oraz prac przyc.- geogr. (t. 3 O zjawiskach natury, wyd. pol. t969); z utworów poet. zachowała się m.in. satyra menip-pejska Udynienie boskiego Klaudiusza (wyd. pol. 1926) — parodia apoteozy ces. Klaudiusza, napisana w prosimetrum, prozą przeplataną wierszem, oraz 9 zretoryzowanych tragedii, przeznaczonych do czytania, a nie 491 SEN do wystawiania na scenie, wzorowanych gl. na utworach Eurypidesa; tragedie S.M. oddziałały m.in. na twórczość W. Szekspira, P. Corneille'a i J.B. Racine'a. SENEKA STARSZY, zw Seneka Retor, Lu-cius Annaeus Seneca (ok. 55 p.n.e.-ok. 40 n.e.), ojciec Seneki Młodszego, retor rzym. z Korduby (ob. Kordowa) w Hiszpanii; autor zbioru złożonego z cytatów i dłuższych fragmentów mów współcz. mu retorów, obejmującego: 10 ksiąg Controversiae (zachowane księgi l, II, VII, IX, X) i 1 księgę Suasoriae, zbiór ten daje obraz sztuki wymowy wczesnego cesarstwa. SENGHOR [sagor] LEOPOLD SEDAR (ur. 1906), senegalski. polityk i poeta, tworzący w jeż. franc.; 1945- 59 przedstawiciel Senegalu we franc. Zgromadzeniu Nar.; 1959 przewodn. Zgromadzenia Federalnego w Federacji Mali; 1960-80 prezydent Rep. Senegalu, 1962-70 także szef rządu; autor licznych poematów, w których estet. wzorce afryk. łączą się z elementami współcz. poezji franc. (m.in. zbiory Chants d'ombre 1945, Hosties noires 1948, Ethiopiques 1956, Nocturnes 1961, Elegies majeures 1979); pol. przekł. wierszy w Antologii poezji afrykańskiej 1974); S. zmierzał świadomie do zespolenia w twórczej syntezie elementów tradycji kulturowych Afryki i Europy; współtwórca koncepcji negritude, która wywarła znaczny wpływ na intelektualną elitę Afryki i była próbą zdefiniowania wartości specyficznych dla kultur afryk., określenia możliwej ich roli w kulturze świat.; antologie (Anthologie de la nouvelle poesie negre et malgache de langue francaise 1948); eseje (Negritude et humanisme 1964). ŚENOA AUGUST (1838-81), chorw. pisarz i publicysta; jedna z gł. postaci życia kult. Chorwacji 2 pół. XIX w.; red. czasopism, m.in. 1873-81 tygodnika lit. "Yijenac"; wyrażał tendencje postępowe w polityce (zajął m.in. propol. stanowisko w sprawie powstania styczniowego); w twórczości nawiązywał do ro-mant. ideałów wolnościowych, krzewił kult nar. przeszłości (m.in. poet. ballady hist.); zapoczątkował rozwój chorw. powieści, tworzył gł. poczytne utwory hist. (Córka złotnika 1871, 1 wyd. pol. pt. Złota dzieweczka 1880; Bunt chłopów 1877, 1 wyd. pol. pt. Rokosz włościański 1890); opowiadania i nowele o tematyce współcz. (np. Żebrak Łukasz 1879, " wyd. pol. 1884), felietony, przekt., m.in. utworów A. Mickiewicza i J. Słowackiego. SEPPANEN UNTO KALERYO (1904-55), fiń. pisarz, krytyk lit.; czł. powstałej z końcem lat 20. grupy Tulenkantajat, propagującej kulturę fiń., i idee republ. oraz postulującej wprowadzenie do twórczości tematyki proletariackiej; autor pełnych fantazji i humoru powieści osadzonych w społeczeństwie Karelczyków; debiutował powieścią Iloisten ukkojen kyla (1927); powieść łotrzykowska Pyóriva seurakunta (1930) oraz trylogia autobiogr. Markku ja hanen sukunsa (1931-34); pisał także nowele, dramaty. SERAO MATILDE (1856-1927), wt. pisarka i dziennikarka; związana z Neapolem, inicjatorka i redaktorka kilku pism (m.in. "Cor-riere di Napoli", "II Giorno"); autorka ok. 40 powieści, z których większość to sentymentalne romanse; do najwartościowszych należą utwory realistycznie opisujące lud Neapolu i Rzymu (m.in. Piccolo anime 1883, // paese di cuccagna 1890); także utwory o tematyce rel. (Siostra Joanna od Krzyża 1901, wyd. pol. 1902). SETTERLING Bo (ur. 1923), poeta szwedz.; w twórczości poet., wywodzącej się z tradycji romant.-symbol., odzwierciedlenie rel. poszukiwań S. (Korset och stjarnan 1969); powieści, książki podróżnicze i autobiogr.; także widowiska i pieśni kość.; pol. wybór poezji S. w antologii Na najdalszym skraju morza (1984). SEUME [zo'ma] JOHANN GOTTFRIED (1763-1810), niem. pisarz i publicysta; 1781 porwany przez heskich werbowników i sprzedany jako żołnierz do Ameryki Pn., po powrocie zaś ponownie pojmany i wcielony do armii prus. (uczestniczył m.in. w tłumieniu powstania kościuszkowskiego 1794, dostał się do niewoli jako sekretarz J.A. Igelstróma); sławę zdobył relacjami z pieszych podróży (Spaziergang nach Syrakus im Jahre 1802 1803 i Me/n Sommer im Jahre 1805 1806), zawierającymi krytykę stosunków społ. i polit. w Niemczech 1 Europie, przeprowadzoną z pozycji plebejs-kich i oświeceniowych; wrażenia z Warszawy podczas insurekcji kościuszkowskiej opisał w Kilku wiadomościach o wypadkach w Polsce1 w roku 1794 (1796, wyd. pol. w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 2 t963). ŚEYIGNE [sewińę] MARIE DE RABUTIN-CHANTAL, markiza DE (1626-96), pisarka franc.; trwałe miejsce w literaturze zapewniły jej listy do córki (Listy 1725, pełne wydanie t. 1-14 1862-68, wybór pol. 1981), pisane świetną prozą, stanowiące cenny dokument odtwarzający atmosferę epoki Ludwika XIV. 492 A Midfommer nights dreame. As it hath becne (undry rimcs pub-Uchlf aQed, ly thel^ght hwwwra-' bić, thc Lord Chambertlinc his fenisuti. Wntllafy mlSm,Sb4fSf€M. łlrnprtmcd<> London, foi Timw Fipiir, mi m t» •Kl.ulte >tiilhopre^ttt« Sip-todheWllItcHW, afhitlfftUl. l 6 o D. 1. Autograf W. Shakespeare'a. 2. Sen nocy letniej W. Shakespeare'a, strona tytułowa (wyd. z 1600 r.). 3. Maty książę A. de Saint- Exupśry'ego, rys. autora. 4. Czerwone i czarne Stendhala, rys. H. Mouniera (wyd. z 1831 r.). SEW SEWAK PARUJR (1924-1971) orm. poeta i historyk literatury; uprawiał zintelektualizowaną lirykę filoz., rn.ih. poemat Aniyrreli zangakatun (1959) i patriotyczną, (poemat Jerradzajn pata- rak'\963}', wiersze\ikazujące złożoność psychiki ludzkiej, zebranej tomie Marty api mecz (1963); pol. wybór Muśnięcie chwili (1987) oraz przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979). SEWALL [sjy:el] SAMUEL (1652-1730), pamięt-nikarz amer.; brał udział w procesach czarownic w Salem (1692), 5 lat później, jako jedyny spośród 9 sędziów, dokonał publicznego aktu skruchy; w dziele Diary (t. 1-3 1878-82) dał szczegółowy opis codziennego życia i obyczajów purytańskiej Nowej Anglii na przeł. XVII i XVIII w., a także własnych doświadczeń. SEWELL [sjy:el] ANNA (1820-78), pisarka ang.; autorka jedynej, niezwykle popularnej powieści o koniu Black Beauty (1877), uznawanej przez krytykę za jedną z najlepszych pozycji w ang. literaturze dziecięcej. SEXTON [sęksten] ANNĘ (1928-74), poetka amer.; jej osobista liryka jest dram. zapisem walki z narastającą rezygnacją, apatią, niechęcią do życia; zbiory wierszy: To Bedlam and Part Way Back (1960), Ali My Pretty Ones (1962), Live or Die (1966), Love Poems (1969), The Death Notebooks (1974), The Awful Ro-wing Towards God (1975); zmarła śmiercią samobójczą. $EYH GALIP, Szejch Galip, Galip Dede (1757-1798 lub 99), poeta tur.; był szejchem (tytuł przysługujący m.in. muzułm. teologom, prawnikom, zwierzchnikom bractw rel.) klasztoru derwiszów tańczących w Galacie; g3. jego dziełem jest romant.-alegor. poemat (ma-snawi) Husn u Ask (wyd. 1887), wyróżniający się spośród skonwencjonalizowanej poezji tego okresu świeżością i oryginalnością obrazowania i formy; autor dywanu (zbioru) wierszy lirycznych, utworów prozą. ęEYHI, Sze|chi, właśc. Yusuf Sinan (1389?-1426?), poeta tur., wybitny lekarz okulista; pozostawił romant. poemat (masnawi) o Chusrawie i Szirin, wzorowany na utworze Nizamiego; był też autorem pierwszego tur. utworu satyr. Harname (powst. ok. 1415). SHADWELL [szad"el] THOMAS (1642?-92), drą- " matopisarz ang.; sięgając do komedii humorów B. Jonsona, ukazywał w swych utworach życie Londynu doby restauracji (m.in. Epsom Wells 1672, The Virtuoso 1676, The Squire o f Alsatia 1688, Bury Fair 1689). SHAFFER [szafa'] PETER (ur. 1926), dramato-pisarz ang.; wyszedł z kręgu młodych gniewnych, grupy pisarzy prezentujących postawę buntu wobec skostniałych form mieszczańskiej obyczajowości i stabilizacji społ. (debiut teatr. Five Finger Exercise 1958); popularność zyskał farsą Czarna komedia (1965, wyst. pol. 1969), później rozwinął typ dramatu psychol., w którym znalazło wyraz zainteresowanie S. psychopatologią i jej uwarunkowaniami (Equus 1973, wyst. pol. 1978, Amadeusz 1979, wyst. pol. 1981); komedia Letycja i lubczyk (1987, wyst. pol. 1989). SHAKESPEARE [szęjkspia'], Szekspir, WIL-LIAM (1564-1616), ang. poeta, dramatopisarz i aktor czasów Elżbiety l i Jakuba l; biografia S. jest oparta na niekompletnych źródłach dokumentalnych, zwł. skąpo informujących o latach poprzedzających jego sukces artyst. w Londynie. Pochodził z miasteczka Stratford--upon-Avon (gdzie corocznie odbywają się w dzisiejszych czasach festiwale teatr.), tam mieszkał i zmarł. Od ok. 1590 do 1610 przebywał w Londynie, działając jako aktor i pisarz; pierwsze poematy (Wenus i Adonis 1593, Lukrecja 1594) dedykował hr. Southampton; od 1594 czł. kompanii Sług Lorda Szam-belana, dysponującej od 1599 własnym teatrem The Globe, a następnie Blackfriars Thea-tre; z wstąpieniem na tron Jakuba l trupa przyjęła nazwę Sług Królewskich (1603); 1596 jego ojciec otrzymał tytuł szlachecki. Zbiorowe pośmiertne wydanie dzieł S. (tzw. Pierwsze Folio 1623), które ustala kanon 36 sztuk (potem przyjęto 37), dzieli jego twórczość na kroniki hist. (dramaty z dziejów Anglii), tragedie i komedie; chronologia utworów sporna, rękopisów brak. Najwcześniejszy zespół sztuk tworzy tetralogia: 3 części Henryka VI i Ry- szard III (1590-93, wyst. pol. 1864); w okresie do 1600 powstała większość kronik, m.in. Ryszard II (1595, wyst. pol. 1871), 2 części Henryka IV ze słynną postacią Falstaffa (1596-98, wyst. pol. 1882), Henryk V (1599), a także większość komedii, m.in. Stracone zachody miłości (1594, wyst. pol. 1886), Sen nocy letniej (1595, wyst. pol. 1872), Jak wam się-podoba (1599-1600, wyst. pol. 1880), Wieczór Trzech Króli (1600, wyst. pol. 1884), oraz tragedia miłosna Romeo i Julia (1595, wyst. pol. 1798); na okres 1601-09 przypadają największe tragedie — Hamlet (1601, wyst. pol. 1797), Oleiło (1604, wyst. pol. 1801), Król Lir (1606, wyst. pol. 1812), Makbet C\G06, wyst. pol. 1812), Antoniusz i Kleopatra (1607, wyst. pol. 1890); w ostatnich latach życia pisarza powstała m.in. komedia fantastyczna Burza (1611, wyst. pol. 1901), ukazał się też cykl 154 494 SHE Sonetów (1609, wyd. pol. 1965), należący do arcydzieł ang. liryki. Swym wszechstronnym talentem S. wytyczył kierunki rozwoju dramatu nowoż.; czerpiąc z utworów Seneki Mł., Plauta i Plutarcha, kronik średniow. i nowelistyki wt., splatał rzeczywistość z fantastyką, tragizm z komizmem, swobodnie przekraczał reguły klas.; jego twórczość odznacza się bogactwem wątków, scen i postaci; tworzył złożone, wyraziste charaktery, w osobowości bohatera widząc podstawowe źródło jego losu. Ogólnoludzkie prawdy zawarte w utworach S., plastyczność, urok i wdzięk postaci, werwa dram. i poet., metaforyczność stylu, dynamizm i me-lodyjność wiersza, obok wciąż odnajdywanych nowych wartości, przesądzają o nieprzerwanym odbiorze jego dzieł i uznaniu S. (zwł. od czasów romantyzmu) za największego dramaturga w literaturze świat.; pol. wyd. zbiorowe Dzieła dramatyczne (t. 1-6 1964), Poematy (1964), Wiersze i poematy (1977), Dzieła (t. 1-39 1979-1988). P. MROCZKOWSKI Szekspir elżbielański i żywy, Warszawa 1960; J. KOTT Szkice o Szekspirze, Warszawa 1961; S. HELSZTYŃSKI Człowiek ze Stratfordu, Warszawa 1963; W. GOMULICKI Szekspir, Warszawa 1964; J. KOTT Szekspir współczesny, Warszawa 1965; H. ZBIERSKI Will/am Shakespeare, Warszawa 1988. SHALEW MEIR (ur. 1948), prozaik izrael., tworzący w języku hebr.; debiutancka powieść Rosyjski romans (1988, wyd. pol. 1993) jest kryt. obrazem spuścizny pionierów żyd. w Palestynie na pocz. XX w.; ponadto realist.--fantastyczna powieść Fzaw(1991). SHAPIRO [szepyro"] KARL (ur. 1913), poeta amer.; rozgłos zyskał zbiorem wierszy V-Letter and Other Poems (1944), będących refleksją poet. nad ostatecznymi problemami ludzkiej egzystencji; w późniejszej, różnorodnej tematycznie twórczości, najczęściej powraca motyw poszukiwania własnej tożsamości (zbiory Trial of a Poet 1947, Poems of a Jew 1958); eseje krytycznolit., m.in. In Defense of Ignorance (1960), w którym atakuje przeintelektualizo-waną twórczość niektórych pisarzy. SHAW [szo:] GEORGE BERNARD (1856-1950), ang. dramatopisarz, krytyk i publicysta, pochodzenia irl.; od młodości zainteresowany problematyką społ.; jeden z gł. twórców i działaczy reformistycznej organizacji socjalist. Fabian Society (zat. 1884); jako krytyk teatr. propagował w W. Brytanii zaangażowaną społecznie twórczość H. Ibsena, scenę uważał też za forum głoszenia własnych poglądów. Wśród 53 utworów dram. przeważają komedie o zabarwieniu satyr., drwiące z utartych przekonań o sprawiedliwości społ. i moralności (Szczygli zaułek 1892, wyst. pol. 1908, Profesja pani Warren 1902, wyst. pol. 1904, Major 'Barbara 1905, wyst. pol. 1910, Pigmalion 1913, wyst. pol. 1914) oraz o bohaterstwie (Żołnierz i ^ohater 1894, wyst. pol. 1904, Uczeń diabla 1897, wyst. pol. 1903); w utworach późniejszych dawał wyraz swojej teorii "siły życiowej", kierującej postępem ludzkości i nadającej czynorrk człowieka miarę wielkości (święta Joanna \923, wyst. pol. 1924). Odnowiciel ang. dramatu, przez wiele lat był najgłośniejszym ang. pisarzem teatr., ceniony i dziś za bystrość obserwacji obyczajowej, ironię, kpiar-ski dowcip, błyskotliwy dialog pełen paradoksów; 1925 otrzymał Nagrodę Nobla. A. WEST George Bernard Shaw, Warszawa 1952; B. BAŁUTOWA Dramat George'a Bernarda Shaw, Łódź 1957. SHAW [szo:] IRWIN (1913-84), pisarz amer.; autor panoramicznej powieści o tendencjach pacyfistycznych Młode lwy (1948, wyd. pol. 1958), ukazującej losy młodych Amerykanów i Niemców — uczestników II wojny świat.; powieści psychol.-obyczajowe, m.in. Lucy Crown (1956, wyd. pol. 1960), Pogoda dla bogaczy (1970, wyd. pol. t. 1-3 1976-81), Wieczór w Bizancjum (1973, wyd. pol. 1975), Chleb na wody płynące (1981, wyd. pol. 1990); opowiadania. "ir SHELDON [szęlden] EDWARD BREWSTER (1886-1946), dramatopisarz amer.; autor popularnych melodramatów, sztuk utrzymanych w konwencji sentymentalno-romant., poet. fantazji oraz adaptacji powieści o współcz. tematyce amer.; rozgłos zyskał sztuką Sa/-vation Nell (1908) — o nawróconej na drogę cnoty prostytutce, a także dramatem polit. 777e Nigger (1909) — o gubernatorze jednego ze stanów Południa, który, nie zdając sobie sprawy ze swego murzyńskiego pochodzenia, stosuje represje wobec Murzynów; ponadto: The Boss (1911), The High Road (1912), Bewitched (1924, z S. Howardem), Lulu Belle (1926, z C. MacArthur). SHELLEY [szely] MARY WofLsTONECRAFT (1797-1851), córka W. Godwina i druga żona P.B. Shelleya, powieściopisarka ang.; autorka powieści grozy (Frankenstein .1818, wyd. pol. 1925); oprać, wydanie pośmiertne dzieł męża (1824-39). SHELLEY [szely] PERCY BYSSHE (1792-1822), mąż M. Shelley, poeta ang.; wybitny romantyk. Od wczesnej młodości, hołdując ekscentryz-mowi, negował wszelkie konwencje społ.; wy- 495 SHE dalony z Oksfordu za propagowanie ateizmu. W publicystyce i poezji przeciwstawiał się wszelkim formom ucisku polit. i społ., a także ograniczaniu swobód jednostki, przepowiadając zwycięstwo wolności, sprawiedliwości i wolnej miłości. W poemacie ^ueen Mab (1813) atakował więzy religii, w Revolt~'of Islam (1818) — tyranię polit., w tragedii flobfz/na Cencich (1819, wyd. pol. 1887) — tyranię-rodzinną i kazirodztwo; w poemacie lirycznym Prometeusz rozpętany (1820, wyd. pol. 1887) stworzył zwycięską wizję odrodzenia moralnego ludzkości, zaś w poemacie Alastor, czyli Duch samotności (1816, wyd. pol. 1906) wprowadził motyw autobiogr. —w portrecie bohatera ukazał artystę skłóconego z otaczającą go rzeczywistością. Z liryków S. do arcydzieł poezji ang. należą m.in. przeniknięte panteiz-mem liryki (Do skowronka. Oda do wiatru zachodniego) oraz elegia na śmierć J. Keatsa (Adonais 1821). Wyrazem poglądów estet.--ideowych S. jest esej Obrona poezji (1821, wyd. pol. 1939); Poezje wybrane (1961). SHEPARD [szępe^] SAM (ur. 1943), amer. dramatopisarz i aktor; w dramatach, komediach satyr, i tragikomediach, łącząc konwencję realist. z surrealist., wykorzystując też często elementy muz., kreśli obraz obyczajowości klasy średniej współcz. społeczeństwa amer. (La Tur/sta 1966, Kty zbrodni 1972, przekł. pol. "Diatog" 1985 nr 8, The Starving CIass 1978, Buried Child 1978, True West 1979); role filmowe. SHERIDAN [szęrydn] RICHARD BRINSLEY (1751-1816), dramatopisarz ang., pochodzenia irl.; 1776-1809 dyr. teatru Drury Lane, najstarszego, do dziś działającego teatru londyńskiego, a w XVIII i XIX w. najznakomitszej sceny ang.; autor komedii satyr.-obycza-jowych, m.in. The Rivals (1775), Szkoła obmowy (1777, wyst. pol. w adaptacji W. Bogusławskiego 1793); słynął też jako mówca parlamentarny. SHERRIFF [szeryf] ROBERT CEDRIC (1896-1975), pisarz ang.; autor głośnego dramatu antywojennego Kres wędrówki (1929, wyst. pol. 1929), osnutego na tle przeżyć frontowych z czasu l wojny świat.; wersja powieściowa (1930) była już utworem słabszym; dramaty, powieści, scenariusze film. (Lady Hamilton 1941). SHERWOOD [sze^ud] MARY MARTHA (1775-1851), pisarka ang.; w powieściach dla dzieci i młodzieży ukazywała znaczenie i efekty wychowania rel.; najbardziej popularna The Historyofthe Fairchild Famiły (t. 1-3 1818-48); ponadto Susan Gray (1802) oraz Littie Henry and H/s Bearer (1815), będąca rezultatem podróży do Indii. SHERWOOD [szeyud] ROBERT EMMET (1896-1955), amer. dramatopisarz, krytyk i dziennikarz; ukazywał ideowe zagubienie wspótcz. społeczeństwa, zwł. przedstawicieli "straconego pokolenia", młodych pisarzy amer. prze-żytrających załamanie ideowo-moralne po wstrząsie l wojny świat. (Skamieniały las 1935, wyst. pol. 1974), piętnował eur. militaryzm (Idiofs DeUght •\Q36) i totalitaryzm radź. (There Shall Be No^/ght 1945). SHIGA [śiga] NAOYA (1883-1971), pisarz jap.; czf. idealist. ugrupowania Shirakaba; potępiał feud. stosunki spot., idealizował uczciwość, nie zatracając realist. spojrzenia, m.in. w powieści An'ya-óro (1921-37); pol. przekł. opowiadań w antologii Irys (1960). SHIKITEI [śik~] SAMBA, wtaśc. Kikuchi Hisa- nori (1776-1822), pisarz jap.; autor opowieści obyczajowych oraz utworów humorystycznych, m.in. Ukiyoburo (1809), Ukiyodoko (1811), ukazujących satyr, obraz różnych warstw społecznych. SHIMAZAKI [śimadz~] TOSON (1872-1943), pisarz jap.; 1935 zat. jap. Pen CIub; poezje romant., później powieści naturalist. i realist., m.in. Hakai (1906), autobiogr. Haru (1908), Shinsei (1918-19). SHIRLEY [sze/ly] JAMES (1596-1666), dramatopisarz ang.; maski, tragikomedie, komedie obyczajowe, ukazujące w świetle satyry życie wyższych sfer Londynu (Hyde Park 1632, The Lady of Pleasure 1635); autor ostatniej tragedii renes. The Cardinal (1641). SHUTE [szu:t] NEVIL, wtaśc. N. Shute Norway (1899-1960), powieściopisarz ang., z zawodu inżynier; służba wojsk, podczas obu wojen świat, wpłynęła na tematykę jego pisarstwa, w którym ukazywał wpływ wojny na psychikę człowieka (Requiem dla dziewczyny1955, wyd. pol. 1958, Stary pan 1969, wyd. pol. 1978), ostrzegał przed zagładą atom. (Ostatni brzeg 1957,'wyd. pol. 1968). SHUTERIOI DHIMITER (ur. 1915), alb. pisarz, historyk literatury; 1946-73 przewodn. związku pisarzy i artystów alb.; prace historycznolit. i bibliograf, z zakresu literatury alb.; poezje (zbiory Kenge 1936, Poeme e pambaruar 1972); opowiadania (zbiory Kenge ne min/erę 496 SIG 1965, Maratonamaku yne 1977); powieści, m.in. Olirimtaret (t. 1-2 1952-55), osnuta na tle walk partyzantów z wł. i niem. okupantem. SIADNIOU MASIEJ (ur. 1913), pisarz biatorus.; 1938-41 zesłany na Kołymę; od 1944 na emigracji w USA; liryka oparta na kontrastowym zestawieniu dynamizmu życia amer. ze spokojem pejzażu ojczystego (zbiory wierszy U akijanie naczy 1946, Patuszany/a zory 1975, Aczyszczennie ahniom 1987), powieści odzwierciedlające okres terroru stalinowskiego Raman Korz/k (1985), / to] dzień nadyszou (1987). SIBAWAJHI (?-ok. 793), filolog arab., pochodzenia pers.; przedstawiciel tzw. basryjskiej szkoły gram.; jako pierwszy oprać, zasady gramatyki języka Koranu, hadisów (relacje o słowach i czynach Mahometa) i arab. poezji klas.; autor dzieła AI-Kitab, przez wiele pokoleń uznawanego za najbardziej autorytatywny podręcznik gramatyki arabskiej. SIDNEY [sydny] Sir PHILIP (1554-86), ang. poeta i prozaik; humanista, dworzanin Elżbiety II, podróżował po Europie (był 1574 w Polsce); poległ w bitwie pod Zutphen w Niderlandach; zyskał sławę jako mecenas, idealny żołnierz, kochanek i dworzanin; pozostawił romans pasterski prozą Arcadia (1590), cykl sonetów miłosnych AstrophiI and Stella (1591) oraz rozprawę teoret. Obrona poezji (1595, wyd. pol. 1938), w której głosił prawo poety do wyobraźni i fantazji, przetwarzającej rzeczywistość; przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). SIDON KAROL (ur. 1942), pisarz czes.; w latach 70. twórczość objęta zakazem publikowania; od 1981 na emigracji w RFN, następnie w Izraelu; w autobiogr. powieściach Sen o moim ojcu (1968, wyd. pol. 1970), Sen o mnę (1970), Boziosten (1976) odtwarza kształtowanie się własnej osobowości pod wpływem tragedii ojca zamordowanego w obozie koncentracyjnym; dramaty: Latriny (1972), Labirynt (1973) i Zpivej mi na cestu (1973); słuchowiska i scenariusze filmowe. SIELWINSKI ILJA L. (1899-1968), poeta roś.; jeden z założycieli ugrupowania konstruk-tywistów, propagujących kształtowanie sztuki wg wzorów wspótcz. techniki i podporządkowanie wszystkich środków wyrazu tematowi utworu; wiersze i poematy poświęcone rewolucji i wojnie domowej (Ulalajewszczyzna 1924, wyd. 1927), obronie ojczyzny podczas II wojny świat.; dramaty hist. wierszem {Rycar' loann 1938, trylogia Rossija 1944-57); powieść autobiogr. O junost moja (1966); pol. wybór poezji Polowanie na tygrysa i inne wiersze (1963), przekt. w Antologii poezji radzieckiej (1979). SIERAFIMOWICZ, Serafimowicz, ALEKSANDR S., właśc. A.S. Popów (1863-1949), pisarz roś.; współorganizator (z M. Gorkim) Związku Pisarzy ZSRR; szkice obyczajowe, opowiadania stanowiące kronikę rewolucji 1905-07, powieść z pogranicza naturalizmu i modernizmu Miasto na stepie (+912, wyd. pol. 1950), o burżuazji roś., głośna powieść Żelazny potok (1924, wyd. pol. 1948) z czasów wojny domowej, należąca do tzw. prozy ohiąmentalnej, preferującej model narracji, opartef-oa roz-bud., uniezwyklonej metaforyce, zrytmiżowa.-nych dygresjach lirycznych i luźnej kompozycji; pol. wybory: Opowiadania (1950) Utwory wybrane^. 1-2 1956). SIERGIEJEW-CENSKI SIERGIEJ N. (1875-1958), pisarz roś.; wczesne opowiadania z życia wsi i roś. inteligencji (pol. wybór Topiel i inne opowiadania 1960); epopeja ukazująca społeczeństwo Rosji na tle wielkich przemian pierwszego ćwierćwiecza XX w. Prieobrażenije Rossii (t. 1-12 1914-59), powieści: hist. — z czasów wojny krymskiej Gorące dni Sewastopola (t. 1-3 1937-40, wyd. pol. t. 1-3 1957), biogr. — o pisarzach roś.; dramaty, wspomnienia. SIEWIERIANIN IGOR W, właśc. I.W. Łotariew (1887-1941), poeta roś.; od 1918 na emigracji w Estonii; jeden z przywódców egofuturyzmu, którego manifestem był własny zbiór poezji Prolog egofuturizma... (1911); autor kamer. wierszy lirycznych i ballad, wyróżniających się melodyjnością, bogatym rysunkiem rytmicznym i wyszukanym słownictwem (zbiory: Gro-mokipiaszczij kubok 1913, Złatolira 1914, Ananasy w szampanskom 1915, sonety Medaijony, Belgrad 1934); autobiogr. powieść poet. Pa-duczaja striemnina (Berlin 1922); wywarł wpływ na twórczość B. Jasieńskiego i K. Wie-rzyńskiego; przekł. m.in. wierszy A. Mickiewicza; pol. przekt. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). •'' SIGURDARDÓTTIR [s;:gurd'ardouhtir] JAKOBI-NA (ur. 1918), pisarka isl.; w powieściach obyczajowych trafne i drobiazgowe, często satyr., opisy zdarzeń dnia powszedniego; Da-gurvisa (1965), Snaran (1968). SIGURJÓNSSON [si:gurjo"nson] JOHANN (1880-1919), dramatopisarz isl., tworzący także w języku duń.; początkowo w twórczości 32 — Słownik pisarzy świata 497 SIK wpływy H. Ibsena oraz filozofii F.W. Nietzsche-go i estetyki G. Brandesa; w dojrzałej twórczości czerpał inspirację z isl. folkloru i sag; dramaty Bjserg-Eyyind og hans hustru (1911, w 1 ćwierci XX w. najpopularniejszy dramat w języku duń.) oraz Logneren (1917, z elementami fantastyki). -—.. SIKELIANOS ANGELOS (1884-1951), gr. poeta i dramatopisarz; twórca idei wskrzeszenia igrzysk staroż. w Delfach w celu duchowego zbratania ludzkości (uroczystości odbyły się jedynie 1927); podczas II wojny świat, w ruchu oporu, rzecznik zgody nar. i demokracji; S. wyznawał przekonanie o jedności wszech-rzeczy— Boga i świata, ducha i materii, myśli i uczucia, splatał tradycję staroż. z uniwersalnym dziedzictwem kultury, gr. kanonowi etyki przeciwstawiał wspótcz. problematykę moralną; w wizjonersko-mistycznych lirykach, poematach (Jasnowidzący 1907, pol. przekł. fragmentów w antologii Latarnie Posejdona 1978; Prologos sti zoi, cz. 1^t 1915-17) głosił kult przyrody, pracy ludzkiej i siły, nawiązywał do staroż. epiki gr. i pieśni lud.; autor poet. dramatów o wątkach mitol. i hist. (Sybilla 1940, O thanatos tu Digeni 1947); poezje zebrane Lirikos wios (t. 1-3 1947); pol. wybór Poezje (1985); pol. przekł. w antologiach Poeci nowej Grecji (1987), Nowe przestrzenie łkara (1972, 1980). ŚIKTANC KAREŁ (ur. 1928), poeta czes.; 1969-89 pozbawiony możliwości publikowania; należy do kręgu twórców tzw. poezji dnia powszedniego; jednym z g3. motywów swych wierszy uczynił walkę z przemijającym czasem i presją totalitarnej władzy polit. (m.in. zbiory Cesky orloj 1975, Tanec smrti 1979, Sakramenty 1980, Ostrov Stvanice, Utopenejch voći, oba 1991). ŚIKULA YINCENC (ur. 1936), prozaik stowac.; po ukończeniu 1959 studiów muz. poświęcił się gł. pracy lit.; w twórczości kreśli portrety ludzi naiwnych, często dotkniętych przez los, lecz zachowujących swą godność; tomy nowel Możno si posfavi'm bungalov (1964), Poyetrie (1968), Heroicke etudy prę kone (1987), 2 mik-ropowieści: Nie na każdej górce karczma i Z Rozarką (1966, wyd. pol. obu 1970; rozszerzony wybór utworów w tomie Z Rozarką 1982), trylogia powieściowa Majstrzy (1976, wyd. pol. 1983), Pelargonie (1977, wyd. pol. 1984) i Wilma (1979, wyd. pol. 1986); także proza autobiogr. oraz utwory dla dzieci. SILKIN [sylkyn] JON (ur. 1930), poeta ang.; 1952-57 i od 1960 wydawca czasopisma lit. "Stand"; autor wierszy liryczno-refleksyjnych, w których podejmuje problemy moralne i eg- zystencjalne XX w., m.in. zbiory: The Peaceable Kingdom (1954), Flower Poems (1964), Naturę with Mań (1965), Amana Grass (1971), The Littie Time-Keeper (1975), The Psalms with Their Spoils (1980); ponadto wiele antologii --poezji. SILKO [syTkoTT-ESuiT^MARMON (ur. 1948), pisarka amer., pochodzenia indiańskiego; w twórczości, wykorzystując motywy mitologii indiańskiej, ukazuje konflikty wynikające z roz- darcia kulturowego Indian między tradycją a zmaterializowanym współcz. światem (zbiór wierszy Laguna Woman 1974, powieść Cere-mony\977, tom wierszy i opowiadań Storytel-ler^96•\). SILLANPAA [sjllanpe:] FRANS EEMIL (1888 -1964), prozaik fiń.; w powieściach i nowelach, osadzonych gł. w środowisku wiejskim, ukazywał świat, w którym człowiek jest biol. cząstką przyrody, kierującej jego życiem; świat. sławę zyskał m.in. powieściami: Stonce życia (1916, wyd. pol. 1966) oraz Śmierć i zmartwychwstanie (1919, wyd. pol. 1962) — z częstym w literaturze fińskiej tematem wojny domowej 1918; wspomnienia; 1939 otrzymał Nagrodę Nobla. SILLITOE [sylyto"] ALAN (ur. 1928), ang. po-wieściopisarź i nowelista; ukazuje życie klasy robotn. w W. Brytanii; pierwsze utwory—Z soboty na niedzielę (1958, wyd. pol. 1963) i Sa-mofność długodystansowca (1959, wyd. pol. 1964) — zyskały dodatkowy rozgłos dzięki wersjom film. K. Reisza i T. Richardsona; w późniejszych, mniej popularnych powieściach przedstawił okrucieństwo wojny i tragizm służby wojsk, w korpusie kolonialnym na Malajach (Klucz do drzwi 1962, wyd. pol. 1965) oraz walkę wyzwoleńczą w Algierii (Śmierć Williama Postersa 1965, wyd. poi, 1969 i Drzewo w ogniu 1967, wyd. pol. 1972); tomy opowiadań (Guzman, do domu 1969, wyd. pol. 1971). SILONE IGNAZIO, wtaśc. Secondo Tranquilli (1900-78), wt. pisarz, publicysta i działacz polit.; zaangażowany w ruchu antyfaszyst.; 1930-45 na emigracji w Szwajcarii, następnie .. deputowany z ramienia partii socjalist.; red. wielu czasopism; gł. powieści (Fontamara 1930, wyd. pol. 1934; Chleb i wino 1936, wyd. pol. 1938; // seme sotto la neve 1941) ukazują życie ubogich chłopów z pd. Włoch (okolice Abruzzów — rodzinnych stron S.) i ich opór wobec faszyzmu; wydawane za granicą, do- 498 SIM cierały do kraju drogą nielegalną; ponadto sztuki teatr, (m.in. L'avventura di un povero cristiano 1968); pisma polit. (m.in. potępiający terror traktat w formie dialogu filoz. La scuola dei ditfatori 1938). SILVERBERG [sylwe^] ROBERT (ur. 1934), pisarz amer.; przedstawiciel prozy fantastycz-nonauk.; liczne powieści, m.in. Ciernie (1967, wyd. pol. 1991), Człowiek w labiryncie (1969, wyd. pol. 1973), Stochastyk (1975, wyd. pol. 1993), Księga czaszek (1981, wyd. pol. 1992), Królestwo ściany (1992, wyd. pol. 1994) oraz opowiadania; ostatnie utwory bliższe odmianie fantasy; także prace z dziedziny archeologii i historii kultury. SIMA GUANG, Sy-ma Kuang (1019-66), chin. historyk i literat; pozostawił wielką (294 księgi) historię Chin Zizhi tong jian, obejmującą okres 403 p.n.e-959 n.e.; po przeróbkach, w obecnej postaci dzieło to opisuje dzieje Chin od czasów legendarnych do 1280. SIMA XIANGRU, Sy-ma Siang-żu (ok. 170 -ok. 117 p.n.e.), poeta chin.; najsłynniejszy twórca poezji w formie fu (rodzaj poematów pisanych prozą rytmiczną, ich treścią są najczęściej opisy krajobrazu); autor 29 fu (zachowało się 6) oraz 4 utworów prozą. SIMASZKO MORIS D., właśc. M.D. Szamis (ur. 1924), pisarz kazas., tworzący w języku roś.; z wykształcenia dziennikarz; uprawia prozę hist.; znany jako autor powieści z dziejów Azji Srodk. i Bliskiego Wschodu, w których stara się oddać koloryt czasu i miejsca; bohaterami jego utworów są przeważnie wybitne postaci, ukazane z głębią psychol., np. XVIII-wieczny poeta turkm. Machtumkuli (Iskuszenije Fragi 1960), pers. poeta z przeł. XI i XII w. Omar Chajjam (Hadż Chajjam 1965, Dłużnik Dabira 1979, wyd. pol. 1983); ponadto powieść z okresu wojny domowej na byłym sowieckim Wschodzie (Jemszan 1958, wyd. pol. 1974), oraz z epoki Sasanidów (Mag ze świątyni Ognia 1971, wyd. pol. 1974). SIMENON [simną] GEORGES (1903-89), pisarz belg., tworzący 'w języku franc.; od 1957 w Szwajcarii; autor obszernego cyklu (ok. 150) popularnych powieści kryminalnych, których bohaterem jest komisarz Maigret (Znajoma pani Maigret 1950, wyd. pol. 1968, Tajemnica komisarza Maigret 1961, wyd. pol. 1973); ponadto powieści psychol.-obyczajowe (Premier )958, wyd. pol. 1967). SIMIAON POŁACKI ->• Symeon Potocki. SIMIC [symyk] CHARLES (ur. 1938), amer. poeta i tłumacz", pochodzenia serb.; od 1954 w USA; w anglojęzycznej liryce, będącej przedłużeniem tradycji wschodnioeur. paraboli, S. przywołuje motywy wojenno-okupacyjnego dzieciństwa, konfrontuje też przestrzeń mitu i folkloru ze sferą najnowszej historii i osobistego wspomnienia; zbiory wierszy, m.in. What the Grass Says (1967), Somewhere among Us a Stone te Taking Notes (1969), Dismantling the Silence (1971), Charon's Cosmology (1977), Selected Poems 1963-1983 (1985), The Worid Doesn't End (1989); pol. wybór wierszy i prozy Madonny z dorysowaną szpic-bródką (1992). ŚIMIĆ ANTUN BRANkO (1898-1925), chorw. poeta i krytyk lit.; obok M. Krieźy gł. przedstawiciel kierunku ekspresjonist. i rzecznrk-idei awangardy; w poezji maksymalną zwięzłość opisu łączył z wierszem wolnym; począwszy od zbioru Preobrażenja (1920) odchodził od poetyki ekspresjonizmu, dążąc do rzeczowości w ujęciu ludzkiego losu (fenomenologia biedy i śmierci); w artykułach kryl. na tamach wyd. przez siebie czasopism lit. atakował modernę i jej epigonów; zmarł w obłąkaniu. SIMMS [symz] WILLIAM GILMORE (1806-70), pisarz amer.; 1849-54 wydawał czasopismo "Southern Ouarterły Review"; zafascynowany tradycją Południa pisał romanse z życia mieszkańców pogranicza, osnute często wokół walk kolonistów z Indianami (m.in. 777e Ye-massee 1835) oraz z dziejów walk o niepodległość (m.in. The Partisan 1835); opowiadania, wiersze, pisma kryt., eseje; historia (1840) i geografia (1843) Pd. Karoliny. SIMON [simą] CLAUDE (ur. 1913), pisarz franc.; jeden z g3. przedstawicieli eksperymentalnego nurtu — nowej powieści; w swej twórczości dąży do określenia postawy człowieka na tle historii, m.in. Droga przez Flandrię (1960, wyd. pol. 1982), Histoire (1967), La bataille de Pharsale (1969), Lecon de choses (1975), Les _georgiques (1981), L'acacia (1988); przeniknięty ostrą satyrą polityczną utwór .Zaproszenie (1987, wyd. pol. 1990), zainspirowany spotkaniem intelektualistów w ZSRR 1987; 1985 otrzymał Nagrodę Nobla. SIMONAITYTE IEVA (1897-1978), pisarka litew.; powieści-kroniki rodzinne, odzwierciedlające tragiczne losy Litwinów, podejmujących walkę z naciskiem germanizacyjnym; Aukstujij Si-moniu likimas (1935), Pai/asa/7'y audroj (1938), Vilius Karalius (1939-56); powieść o tematyce wiejskiej Busze i jej siostry (1953, przekt. pol. 499 SIM w "Literaturze Radzieckiej" 1958); opowiadania autobiograficzne. / SIMONOW KONSTANTIN M. (19TO-79), roś. pisarz i działacz polit.; 1946780 i 1954-58 red. nacz. mieś. lit. "Nowyj/K/fir"; liryki wojenne (m.in. zbiór Z tobą i beż ciebie 1942, wyd. pol. 1970); proza batalistyczna poświęcona II wojnie świat., utrzymana w konwencji socrealizmu, m.in. powieści Dni i noce (1943-44, wyd. pol. 1948), Towarzysze broni (1952, wyd. pol. 1954), trylogia: Żywi i martwi (1959, wyd. pol. 1961), Nikt nie rodzi się żołnierzem (1964, wyd. pol. 1966), Ostatnie lato (1970-71, wyd. pol. 1975), opowiadania, dramaty, m.in. Rosjanie (1942, wyd. pol. 1952), publicystyka, reportaże; wybory pol. Opowiadania (1954), Decyzje (1965), Każdy dzień jest dtugi (1966); poi. przekl. wierszy w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971) i w Antologii poezji radzieckiej (1979). SIMOPULOS ILIAS (ur. 1913), poeta gr.; od 1971 prezes stowarzyszenia, od 1984 związku literatów gr.; w liryce refleksja egzystencjalna skupiona na uniwersaliach życia— największej wartości, motyw powszechnej miłości, zaangażowania społ.; zbiory wierszy (Enagonia 1974, Simafori 1980); eseje literackie, antologia poetów Morza Egejskiego; pol. przekł. utworów w antologiach Poeci nowej Grecji (1972,1987) i Nowe przestrzenie łkara (1972, 1980). SIMPSON [sympsn] LOUIS (ur. 1923), amer. poeta i krytyk lit.; początkowo przedstawiciel ,,poezji akademickiej", następnie związany ze szkołą ,,głębokiego obrazu", szukającą inspiracji w koncepcjach podświadomości zbiorowej (tomy wierszy At the End of the Open Road 1963, Adventures of the Letter l 1971, The Best Hour of the Night 1983); autobiografia, eseje. ęiNASI iBRAHiM, Ibrahim SzinasI (1826-71), tur. pisarz, krytyk lit., językoznawca; jeden z twórców literatury okresu tanzymatu (okres ogólnych reform w Turcji, które wywarty wpływ także na literaturę tur.); założyciel (1872) i red. pisma lit. "Tasvir-i Efkar"; zwolennik realizmu, wzorujący się na literaturach zachodnioeur.; autor pierwszej tur. sztuki teatr. — komedii Sairin Evlenmesi (1859), również autor pierwszych przekładów z literatury franc. na język • turecki. SINCLAIR [synk^j UPTON (1878-1968), po-wieściopisarz amer.; działacz spot. związany z ruchem socjalist.; w naturalist. powieściach społ. o wyraźnych tendencjach publicyst. piętnował wyzysk i warunki pracy w rzeźniach Chicago (Grzęzawisko 1906, wyd. pol. 1907) i kopalniach Kolorado (Król Węgiel 1917, wyd. pol. 1930), demaskował nadużycia monopoli (Nafta 1927, wyd. pol. 1929) i sądownictwo amer. w sprawie Sacca i Vanzettiego (Boston 1928, wyd. pol. 1929-30); cykl powieściowy związany z postacią Lanny Budda, będący panoramą współcz. historii World's End (t. 1- 11 1940-53). SINERVO ELVI AULIKKI (ur. 1912), pisarka fiń.; czt. antyfaszyst. grupy lit. Kiiia; 1941-44 więziona (nowele więzienne Wytrwaj, towarzyszu 1947, wyd. pol. 1952), powieści (m.in. Yiijami Vaihdokas 1946), dramaty, zbiory wierszy (P//i/eM944); powieść autobiogr. Palavankylan seppa (1939). SINGER IccHOk, Isaac Bashevis SInger (1904-91), brat Izraela Joszui, prozaik żyd., tworzący w języku jidysz; syn rabina, ur. w Leoncinie, wychowywał się w Warszawie (1908-17) i Biłgoraju (do 1922); po powrocie do Warszawy m.in. tłumaczył na język jidysz powieści E.M. Remarque'a, T. Manna, S. Zweiga; od 1935 w Nowym Jorku; w dzienniku (później tyg.) "Forwerts" regularnie publikował niemal wszystkie swoje utwory, uprawiał (pod pseud. Icchok Warszawski, D. Segał) publicystykę, krytykę lit. i teatr, (pol. wybór Felietony, eseje, wywiady 1993). W twórczości podejmował problemy rel.-filoz. i moralne, przedstawiał konflikty ortodoksyjnych i zasymilizowanych środowisk żydowskich. Do arcydzieł literatury należą krótkie opowiadania S., odznaczające się kunsztem narratorskim, często stylizatorskim, także portretowania postaci, wyd. m.in. w zbiorach: Krótki piątek (1965, wyd. pol. 1993), Seans (1967-68, wyd. pol. 1991), Namiętności (1970-75, wyd. pol. 1992), Moc światła (1980, wyd. pol. 1991), Śmierć Matuzalema (1988, wyd. pol. 1990), także dla dzieci Opowiadania (1984, wyd. pol. 1993). Utwory, zwł. o wyraźnym charakterze autobiogr., ujawniają związki S. z Polską: zbiór opowieści Urząd mojego ojca (1955, wyd. pol. 1992), powieść Szosza (1978, wyd. pol. 1991), a szczególnie autobiografia Miłość i wygnanie (1978, wyd. pol. 1991); powieści S. utrwaliły obraz różnych środowisk żyd. w Polsce na tle przemian polit., społ., obyczajowych, zarówno w XVII w. (Szatan w Goraju 1935, wyd. pol. 1992, Niewolnik 1962, wyd. pol. 1991), jak w XIX w. (Dwór 1967, Spuścizna 1970, wyd. pol. obu 1983) i XX w.: Sztukmistrz z Lublina (1960, wyd. pol. 1983), Pokutnik (1974, wyd. pol. 1992), Wrogowie (1972, wyd. pol. 1992); 1978 S. otrzymał Nagrodę Nobla. Większość 500 SIT utworów beletrystycznych S. została opublikowana w tłumaczeniu na język ang., z którego poczyniono wszystkie pol. przekłady książkowe. SINGER IZRAEL JOSZUA (1893-1944), brat Ic-choka, żyd. prozaik, dramaturg i dziennikarz, tworzący w języku jidysz; przed 1914 związany z żyd. środowiskami artyst. Warszawy; 1918-21 przebywał w Kijowie i Moskwie; 1921-33 był jedną z gł. postaci żyd. życia lit. Warszawy; od 1933 w Nowym Jorku; początkowo tworzył małe formy prozatorskie, m.in. zbiór Perl un andere dercejlungen (1922) i dramaty, m.in. Erd-wej (1922); uznanie zyskał jako powieś-ciopisarz, m.in. Josie Kałb (1932, wyd. pol. 1992), a przede wszystkim jako autor sag rodzinnych, m.in. Di brider Aszkenazi (1936), Rodzina Kaniowskich (1943, wyd. pol. 1992), wprowadzających wątki hist. i rozważania nad wspótcz. problemami nurtującymi środowisko żydowskie. SINIAWSKI ANDRIEJ D., pseud. Abram Terc (ur. 1925), roś. pisarz, eseista i historyk literatury; 1965-71 więziony w obozie pracy przymusowej; od 1973 na emigracji we Francji; 1978-82 współred. pisma "Sintaksis"; opowiadania łączące satyrę społ. i polit., nasycone elementami groteski i fantastyki, nawiązujące do tradycji prozy N.W. Gogola (m.in. Kwartiranty, Grafomany, Lub/mów, zebrane w tomie Fantasticzeskije powiesti, Nowy Jork 1967, wyd. roś. w: Cena mietafory iii priestup-lenije i nakazanije Siniawskogo i Daniela 1989), refleksje obozowe Go/os iż chora (Londyn 1973), powieść Dobranoc, określana jako manifest antysocrealist. (Paryż 1984, pol. przekł. fragmentów w Antologii wolnej literatury rosyjskiej 1992); pol. wybory Sąd idzie. Co to jest realizm socjalistyczny (wyd. Paryż 1959), Opowieści fantastyczne (tamże 1961); prace krytycznolit., m.in. Progułki s Puszkinym, W tleni Gogola (obie wydane w Londynie 1975), esej filoz.-lit. «0pawszije listja» W.W. Rozanowa (Paryż 1989). W. SZCZUKIN Trudne zmagania z przeszłością, w: Emigracja i tamizdat (red. L. Suchanek), Kraków 1993. SIOMIN WITALIJ N. (1927-1978), pisarz roś.; 1942^t5 w niewoli niem., 1953-56 w obozie i na zesłaniu; opowieści łączące wątki auto-biogr. z zapisem realiów spot.-obyczajowych (Siemiero w odnom domie 1965); powieść o niem. obozie koncentracyjnym Znak «OST» (1978, wyd. pol. 1979) oraz jej kontynuacja — nie ukończona powieść Zapora (1981, wyd. pol. 1987). SIR GAWAINE ANO THE GREEN KNIGHT [SQ' ga:"ęjn and de gri:n najt], arcydzieło ang. romansu rycerskiego; powstało p/awdopodo-bnie w 2 pół. XIV w., wywodzi'się z kręgu legend arturiańskich; jego bohaterem jest siostrzeniec króla Artura, który przechodzi zwycięsko surową próbę, pozostając rycerzem prawym i czystym; poemat odznaczający się niezwykłym kunsztem ,poet. oraz realist. opisami ang. krajobrazu^tączy tradycje staroang. poezji aliteracwrej i poezji rymowanej. SIRGE RUDOLF (1904-70), pisarz est.; autor nowel o tematyce społ. (zbiory Vó6ras wim 1927, Tuultest sasitud 1965), powieści o przemianach społ. na wsi est. w latach 30. i 40. XX w. [Maa ja rahvas 1956), zbioru reportaży z USA Meretaguste juures (1969) o oryginalnie prowadzonej narracji; pol. wybór nowel Krok za krokiem (1951). SIRIJOS GIRĄ YYTAUTAS (ur. 1911), syn L. Giry, pisarz litew.; liryka intymna (zbiory Golas i ateitj, 1931, Seseliai nuo ekrano 1.937); opowiadania i powieści psychol. (m.in. Babie lato 1968, wyd. pol. 1973, Mahoniowy raj 1978, wyd. pol. 1986, Nakties muzika 1986); sztuki teatr., utwory dla dzieci, artykuły o literaturze i kulturze litew.; przekł., m.in. Grażyny A. Mickiewicza; przekł. pol. w antologiach: Pieśni i gwiazdy (1971), Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). SITWELL [syt"el] Damę EDITH (1887-1964), siostra Osberta i Sacheverella, ang. poetka i eseistka; wraz z braćmi dążyła do zintelek-tualizowania języka poet., eksperymentowała zwt. w zakresie rytmiki; odegrała znaczną rolę w rozwoju poezji awangard, w W. Brytanii, m.in. redagując 1916-21 almanach "Wheels", na którego łamach gorąco propagowała twórczość modernistów (W. Owena, T.S. Eliota, E. Pounda); Collected Poems (1957), proza eseistyczna. SITWELL [syt"el] Sir OSBERT (1892-1969), brat Edith i Sacheverella, ang. poeta i prozaik; wiersze pacyfistyczne, także satyr. (Collected Satires and Poems 1931), oraz^powieści ukazujące w kryt. świetle ang. mieszczaństwo na pocz. XX w. (Before the Bombardment 1926); opowiadania, szkice i eseje krytycznolit.; niezwykle poczytna autobiografia (t. 1-5 1945-50), będąca kroniką rodzinno-środowis-kową, zawiera dzieje ang. awangardy poet. w 1 pot. XX w.; podobnie jak jego rodzeństwo gorliwy propagator modernizmu. SITWELL [syt"el] Sir SACHEVERELL (1897- 501 SIU 1989), brat Edith i Osberta, ang. krytyk i''histo-ryk sztuki, poeta; prace poświęcone sztuce (m.in. Southern Baroque Art 1927) i muzyce (biografie: W.A. Mozarta 1932, F. Liszta 19^4); wiersze awangard, ujawniające wpływ futuryz-mu, chin. poezji klas. i tendencje neoklasycyat (Collected Poems 1936); tom prozy Journey tls> the End of Tirne (1959), będący makabryczna, pełną rozpaczy wizją kondycji ludzkiej; eseje. SIUDRAKA -r Sudraka. / SłYERTZ [srwecz] SIGFRID (1882-1970), pisarz szwedz.; gł. przedstawiciel neorealizmu wpro-zie szwedz., mistrz stylu i techniki, początkowo pozostawał pod wpływem franc. symbolizmu i filozofii A. Schopenhauera (nastroje dekadencji i pesymizmu w zbiorze poet. Gatans drómmar 1905), później filozofii H. Bergsona; w powieściach (Det stora yaruhuset 1926, Speijen med amorinerna 1947) i nowelach (A/o>/e//e/'1918) ukazywał Sztokholm przełomu stuleci i 1 pół. XX w.; w powieści Selambowie (1920, wyd. pol. 1966) na przykładzie losów jednej rodziny wykazywał niejednoznaczność etyczną postaw konsumpcyjnych; S. należy do uznanych pisarzy marynistów (tom nowel En handfull dun 1922, zbiory wierszy); ponadto dramaty, poezje, utwory dla dzieci. SIVLE PER (1857-1904), norw. prozaik i poeta; dziennikarz; realist. powieści i opowiadania z życia najniższych warstw społ. utrzymane w tonie drastycznego humoru (Streik 1891); liryka osobista i patriotyczna, często oparta na motywach mitologii nordyckiej. SJÓBERG [szo:bęrj] BIRGER (1885-1929), szwedz. poeta i bard; kontynuator tradycji romant.; autor nastrojowych liryków, ukazujących idylliczną atmosferę rodzinnego miasteczka, nie pozbawionych akcentów parodys-tycznych (zbiory Fridas bok 1922 i Fridas andra bok 1929); do swoich utworów komponował muzykę i wykonywał je przy akompaniamencie gitary; w wierszach ze zbiorów Kriser och kransor (1926) i Minnen f ran jorden (1940) kształtował wizje katastroficzne; do poezji S. nawiązywali szwedz. surrealiści. SJÓSTRAND [szostran] OSTEN (ur. 1925), poeta szwedz.; początkowa twórczość pod wpływem franc. symbolizmu (zbiór poet. Unio 1949), następnie inspirowana lit. dokonaniami Th.S. Eliota i surrealizmem (zbiory Frammande mórker, frammande Ijus 1955, Drómmen ar ingen fasad 1971); gł. motywy poezji S. to muzyka i przyroda oraz rel. refleksje i doznania (pol. wybór wierszy w antologii Na najdalszym skraju morza 1984); także eseje, słuchowiska, tłumaczenia. SJÓWALL [szowal] MAJ (ur. 1935), pisarka szwedz.; wspólnie z mężem Perem ->• Wahióo napisała wiele powieści kryminalnych. SKACEL JAN (1922-89), czes. poeta i krytyk lit.; 1963-68 red. nacz. czasopisma lit. "Host do domu", w którym publikował cieszący się ogromną popularnością cykl Małe recenze; w latach 70. i 80. pozbawiony możliwości publikowania; autor wierszy lirycznych twórczo kontynuujących tradycję poezji F. Halasa, często wyrażających egzystencjalną refleksję nad upływającym czasem (zbiory Co zbyło z andela 1960, Metlićky 1968, Damę proso 1981); pol. wybór Godzina między psem a wilkiem (1991); współautor antologii czes. poezji miłosnej Cesky brevfr lasky (1966). SKALA JAN (1889-1955), pisarz górnołużycki; 1925-36 red. czasopisma mniejszości nar. "Kulturwille" w Berlinie; liryka patriotyczna, osobista i miłosna (zbiory wierszy Srjódki 1920, Skrę 1923); realist. proza o tematyce społ. (opowiadanie Stary Symko 1924); publicystyka. SKELTON [skeltn] JOHN (14607-1529), poeta ang.; humanista, wychowawca późniejszego króla Henryka VIII, poeta laureatus uniw. w Oksfordzie i Cambridge, od 1498 duchowny; autor popularnych w XVI w. moralitetów (Magnyficen-ce 1516) i poematów satyr., w których ośmieszał sfery dworskie, świeckie i kość. (m.in. atakował kard. Th. Wolseya); humorem i plastyką opisu wyróżnia się w jego twórczości poemat o londyńskiej piwiarni The Tunning of Elinor Rum-ming (ok. 1510); przekt. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). SKEMA ANTANAS (1911-61), pisarz litew.; od 1944 w Niemczech, od 1949 w USA; autor psychol. opowiadań (zbiór Nuodegu/iaiirkibir-kstys 1947), powieści (Balta drobule 1958, Celesta 1960) oraz dramatów, m.in. Pobudimas (1959); zginął w katastrofie samochodowej. / SKOU-HANSEN TAGE (ur. 1925), pisarz duń.; wspólnie z F. Jaegerem redaktor czasopisma ,(Heretica", lit. organu awangard, grupy poet. 'o tej samej nazwie; gł. motywem twórczości S.-H. jest wpływ wojennych przeżyć na dalsze losy ludzi; powieści, których akcja często rozgrywa się w okresie niem. okupacji Danii, (Nagie drzewa 1957, wyd. pol. 1972, Dagstjer-nen 1962); także dramaty (Nedenom og hjem 1982). 502 ŚLĄ SKOWORODA HRYHORIJ (1722-94), ukr. poeta, filozof i pedagog; jeden z gł. przedstawicieli ukr. oświecenia; w traktatach filoz. (w języku łac. i ukr.) występował jako rzecznik upowszechniania oświaty, zniesienia nierówności społ., wyznawca panteizmu; pierwszy ukr. poeta liryczny, autor zbioru pieśni hist., ód i wierszy okolicznościowych Ogród nabożnych pieśni (1753-85, wyd. 1861, pol. przekł. w Antologii poezji ukraińskiej 1977); przypowieści, cykl bajek prozą (Baśni charkowskija, 1 wyd. 1837); pierwsze wyd. dzieł S. (1894). SKRAM AMALIE (1846-1905), pisarka norw.; najwybitniejsza przedstawicielka naturalizmu w literaturze norw.; twórczość o silnych wątkach autobiogr., przeniknięta poczuciem beznadziejności i pesymizmu; w cyklu powieściowym Hellemyrsfolket (t. 1-4 1887-98), ukazując wpływ tradycji i środowiska na los jednostek i pokoleń, przedstawiła dzieje rozkładu i upadku rodziny rybackiej z okolic Bergen; w ostatnich utworach S. odeszła od naturalizmu, są one wyrazem światopoglądu chrzęść.-spirytualistycznego; opowiadania, nowele, dramaty, polemiki. śKYORECKY JOSEF (ur. 1924), pisarz czes.; od 1968 na emigracji w Kanadzie, gdzie wraz z żoną, Z. Salivarovą, założył 1970 czes. wydawnictwo Sixty-Eight Publishers, co stało się przyczyną odebrania mu 1978 czechosł. obywatelstwa (przywrócone 1990); po ogłoszeniu debiutanckiej powieści Tchórze (1958, wyd. pol. 1970), demaskującej asekuranckie postawy czes. mieszczaństwa tuż przed końcem II wojny świat., władze wydały na kilka lat zakaz publikacji jego utworów; twórczość S. jest obrazem egzystencji różnych środowisk społ.: powieść Batalion czołgów (1971, wyd. pol. 1990) przedstawia w świetle satyry życie żołnierzy armii czechosł. w latach 50., Mirakl (1972), utrzymana w konwencji pamfietu, uka- zuje prześladowania Kościoła w latach stalinowskich i wydarzenia praskiej wiosny 1968, Lwiątko (1969, wyd. pol. 1992) — praskie kręgi lit. w latach 60.; największy międzynar. sukces S. to wielowątkowa powieść Przypadki inżyniera ludzkich dusz (t. 1-2 1977, pol. przekł. fragmentów w: Wyjątki z autosztam-bucha 1988, poza cenzurą), będąca autobiogr. panoramą życia kraju w 1939-68; ponadto mikropowieść Legenda Emóke (1963, wyd. pol. 1965), powieść biogr. o A. Dvoraku Scherzo capriccioso (1984) oraz o czes. uczestnikach amer. wojny secesyjnej Nevesta z Te-xasuC\QQ2), liczne powieści przygodowe i kryminalne (m.in. Powrót porucznika Borówki 1981, wyd. pol. 1992), reportaże, eseje lit. i muz. oraz przekłady literatury ang. i amerykańskiej. SLADEK JOSEF VACLAV (1845-1912), poeta czes.; przywódca młodej generacji poetów skupionych w grupie Lumir, przeszczepiającej na grunt rodzimy doświadczenia innych literatur eur.; 1877-98 red>ezasopisma "Lumir"; autor wierszy elegijnych, liryków spot. oraz refleksyjnych, poświęconych zm urokom życia rodzinnego; pol. wybór Sladek dzieciom (1951); tłumacz literatury ang. (w\Szekspira, G. Byrona), a także Konrada Wąllenroda A. Mickiewicza (1897). \ SLADKOVIĆ ANDREJ, właśc. Andrej Braxatoris (1820-72), słowac. poeta, pastor; g3. przede stawiciel romantyzmu, pozostający pod \deo-wym wpływem L'. Stura; utrwalił nowocz. język słowac. w literaturze; poematy, m.in. liryczno-- refleksyjny Maryna (1846, wyd. pol. 1973), powieści poet. o tematyce hist., np. Detvan (1853), liryki patriotyczne. SLAMNIG IVAN (ur. 1930), chorw. pisarz i lite-raturoznawca; czł. grupy lit. skupionej wokół czasopisma "Krugovi" (1952-58), nawiązującej do doświadczeń awangardy chorw. i współcz. poezji anglosaskiej; erudycyjna liryka S. zamyka się w kręgu eksperymentu językowego, aluzji lit. i kulturowej, ironii i dowcipu (m.in. zbiory Aleja poslije svećanosti 1956, Monografija 1965, Sabrane pjesme 1990); w prozie S. reprezentuje nurt określany mianem "prozy w dżinsach", zrodzony z inspiracji J.D. Salingera (powieść Lepsza polowa odwagi 1972, wyd. pol. 1976); słuchowiska; prace z dziedziny wersologii Hrvatska ver-sifikacija (1981). SLAVIĆEK M!LIVOJ (ur. 1929), chorw. poeta i tłumacz; 1993-94 ambasador Republiki Chorwacji w Polsce; w liryce, refleksyjnej, programowo odpatetyzowanej, posługując się kolokwialnym językiem miejskim, wyraża zagubienie jednostki we współcz. świecie (m.in. zbiory wierszy Zaustaytjena pregrśt 1954, Pur-purna pepeijara, naime to i to 1969, Pjesme (neke) buduće knjige 1979, dwujęzyczny, chorw.-pol. tom bibliofilski Terror/Terrorów; poi. wybór Komentarze do różnych-sposobów istnienia 1976); autor antologii poezji chorw. XX w. Wewnętrzne morze (1?82); zasłużony tłumacz i popularyzator poezji pol. w Chorwacji. SLAYICI [~wicz'] IOAN (1848-1925), rum. pisarz i dziennikarz; czł. stowarzyszenia lit. Junimea, głoszącego hasło "sztuka dla sztu- 503 ŚLE ki"; red. m.in. pisma lit. "Vatra" (1894-96); realist. nowele i powieści (m.in. Mara 1906), poświęcone zwł. spot. przemianom wsi sied- miogrodzkiej w 2 pot. XIX w.; komedie, wspomnienia. ŚLEPCÓW WASILIJ A. (1836-78), pisarz roś.; bliski rewol. demokratom; 1863 założyciel słynnego internatu dla młodzieży w Petersburgu, tzw. Slepcowskiej Komuny; autor szkiców Pis'ma ob Ostaszkowie (1862-63) i felietonów, zamieszczanych w czasopiśmie "Sowriemien-nik", także opowiadań i aluzyjnej powieści polit. Ciężkie czasy (1865, wyd. pol. 1950), wymierzonej przeciwko liberalnej szlachcie rosyjskiej. SLESSOR [slese'] KENNETH (1901-71), poeta austral.; liryka refleksyjno-filoz. z częstym motywem ucieczki od życia w świat sztuki i wyobraźni (zbiory Cuckooz Contrey 1932, Five Bells: XX Poems 1939, Poems 1957). SLISARENKO OtEkSA (1891-1937), pisarz ukr.; wczesne wiersze pod wpływem symbolizmu i futuryzmu [Na berezi Kastaiśkomu 1918), opowiadania (zbiory W hołotach 1924, Strajk 1932) i powieści {Ztamanyj hwynt'\929, Czor-nyj anhel 1929), poświęcone wydarzeniom l wojny świat., wojny domowej oraz dram. sytuacji społ.-polit. na Ukrainie w latach 20.; 1934 aresztowany i skazany na 10 lat zesłania, 1937 rozstrzelany. SLOBODA RUDOLF (ur. 1938), pisarz słowac.; twórczość o problematyce egzystencjalnej, zawierająca kryt. obserwacje i refleksyjno--ironiczny komentarz do społ. rzeczywistości; później częste eksperymenty formalne z wykorzystaniem elementów absurdu, groteski i parafraz literatury jarmarcznej; dłuższe nowele: Narcis (1965), Britva (1967); powieści: Rozum (1982), Strateny raj (1983), Pansky flam (1986), Urgul'a (1987), Krv (1991). SLUCKIS MYKOLAS (ur. 1928), prozaik litew.; psychol. opowiadania (m.in. zbiory Vejii pa-gaireje 1958, Źingsniai 1965), powieści (Geri namai 1955, Moja przystań niespokojna 1968, wyd. pol. 1972, Miedżiiepis 1986), utwory dla dzieci; szkice o literaturze; pol. przekł. w antologiach: Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973), Wiecznie zielony klon (1990). SŁAWEJKOW PENCZO (1866-1912), syn Petka, poeta bułg.; ideologiczny przywódca skupionych wokół czasopisma "Misył" tzw. młodych modernistów, którzy obrali orientację neoro-mant.; poematy epicko-liryczne i filoz. o charakterze programowym, liryki osobiste (zbiór Syn za sztastije 1907), mistyfikacja poet. Na Ostrowa na bfażenite (1910, pol. przekł. wstępu w antologii We własnych oczach 1977), będąca zbiorem jego własnych wierszy; nie dokończony poemat o powstaniu kwietniowym 1876 Kyrwawa pesen (1913) — dyskurs filoz. na temat mitu nar. i zapis drogi twórczej; studia o folklorze oraz literaturze bułg. i eur. (także pol., o twórczości A. Mickiewicza), przekłady; poi. wybór wierszy w Antologii poezji bułgarskiej {-\954). T. DĄBEK-WIRGOWA Penczo Sławe/kow. Tradycjonalizm i nowatorstwo, Wrocław 1973. SŁAWEJKOW PETKO (1827-95), ojciec Pencza, poeta butg., z zawodu nauczyciel; prowadził ożywioną działalność publicyst., redagował wiele czasopism, założył pierwsze bułg. pisma dla kobiet i dzieci; do poezji butg. wprowadził wiersz toniczny; autor sentymentalnej liryki miłosnej, wierszy elegijnych i satyr., utworów dydaktycznych o wymowie patriotycznej i społ. (m.in. poemat oparty na motywach lud. Izworyt na Belonogata 1873); oprać, jeden z najobszerniejszych zbiorów lud. przysłów i porzekadeł butg. (1889-97); przekł. poezji serb., gr., tur. i rosyjskiej. SŁAWOW ATANAS (ur. 1930), butg. pisarz, teoretyk literatury i sztuki; od 1975 na emigracji w USA, 1981 skazany zaocznie na 9 lat więzienia; pisze w języku butg. i ang.; w powstałej w latach 70. autobiogr. opowieści S tocznostta na prilepi (wyd. butg. 1992) nakreślił obraz powojennej rzeczywistości bułg.; w esejach Ołownoto kyfbo (1991) ukrył pod satyr, kpiną z posttotalitarnej Bułgarii moralny niepokój humanisty; w Polsce wydał Zarys wersyfikacji bułgarskiej (1974). SŁONIMSKI MICHAIL L. (1897-1972), pisarz roś.; czt. programowo apolitycznego ugrupowania lit. Sierapionowy Bratja, głoszącego swobodę twórczą i obiektywizm; autor opowiadań Szestoj strielkowoj (1922), Maszyna Emeri (1924), dylogii powieściowej: Rodzina Ławrowów (1926, wyd. pol. 1934), Foma Klesz-niew (t93'\) i trylogii: Inżynierowie (1950, wyd. pol. 1951), Druzja (1954), Rówieśnik! wieka (1959), ukazującej środowisko inteligencji /techn. w pierwszych latach po rewolucji październikowej; opowiadania, cykl humoresek Sowietskije niebylicy (1922). SŁOWO O WYPRAWIE IGORA, starorus anonimowy poemat epicko-liryczny, napisany między 1185 a 87; zachowany w jednym odpisie, prawdopodobnie z XVI w., odnaleziony w 504 SMO latach 90. XVIII w., wyd. 1800; bliski zapisom kronikarskim (-> Powieść minionych lat)', zawiera opis walk książąt rus. z Połowcami; propaguje ideę jedności Rusi; wykorzystano w nim symbolikę folkloryst. i elementy wierzeń pogańskich; uznany za arcydzieło literatury starorus.; wywarł wpływ na -> Zadonszczinę. rękopis S. spłonął 1812 podczas pożaru Moskwy; niektórzy badacze kwestionują oryginalność zabytku; wielokrotnie tłumaczony na język pol. (pierwszy przekł. 1804 z języka franc.; 1928 poet. przekł. J. Tuwima; 1954 filologiczny A. Obrębskiej-Jabłońskiej). SŁUCKI BORIS A. (1919-86), poeta roś.; prekursor poet. odnowy okresu odwilży; wiersze o tematyce współcz., zawierające akcenty publicyst., często o wymowie antystalinowskiej, liryka związana z przeżyciami wojennymi oraz wiersze będące świadectwem żyd. pochodzenia poety (rozpowszechniane bezimiennie w samizdacie); tłumacz poezji ang., niem., węg. i słów., w tym pol., m.in. J. Słowackiego, K.l. Gałczyńskiego; artykuły o literaturze pol.; poi. wybór wierszy S. Pamięć (1964), przekł. w: Antologii poezji radzieckiej (1979), antologii Okno otwarte na sad (1988) oraz Antologii wolnej literatury rosyjskiej (1992). SMART CHRISTOPHER (1722-71), poeta ang.; zapomniany po śmierci, odkryty w latach 20. XX w. i entuzjastycznie przyjęty przez krytyków; autor zbioru wierszy Poems on Seyeral Oc-casions (1752); poematowi A Song to David (1763), o tematyce nawiązującej do Bożego dzieła stworzenia, będącemu pochwałą króla Dawida, nadał kunsztowną formę opartą na mistycznym i mat. porządku zwrotek wg cyfr 1, 3, 7; nie dokończony poemat Jubilate Agno (1759-63, wyd. 1939), w którym opisywał stworzenie świata za pomocą aluzji zaczerpniętych m.in. z Biblii, botaniki i zoologii, naśladując antyfonalne strofy poezji hebrajskiej. SMIRNENSKI CHRISTO, właśc. Ch. Izmirlijew (1898-1923), jeden z pierwszych bułg. poetów proletariackich; wiersze rewol. i satyr.-polit. stanowiły przełom w poetyce symbolizmu (pol. wybór Bracia Gawrosza i inne wiersze 1966, przekł. w Antologii poezji bułgarskiej 1954); także nowele (alegor. Opowieść o schodach 1923, przekł. pol. w Antologii noweli bułgarskiej 1955); felietony. SMITH [smył] ARTHUR JAMES MARSHALL (1902-80), kanad. poeta i krytyk lit., tworzący w języku ang.; w modernist. wierszach podejmował temat kształtowania się kanad. świadomości nar. oraz przemian obyczajowych (zbiory New Provinces 1936, News o f the Phoenix 1943); autor antologii poezji kanad. i wielu esejów literackich. SMOLE DOMiNik (1929-92), dramatopisarz sto-weń.; w twórczości łączył filoz. założenia franc. egzystencjalizmu i formalne zasady ang. dramatu poet.; najwybitniejszy dramat, Antygona (1961, wyd. pol. w: Antologia współczesnego dramatu jugosłowiańskiego 1984), jest ideową dysputą na temat władzy, buntu i stosunku człowieka do wartości etycznych; w dramacie Krst pri Savici (wyst. 1961, wyd. 1969), będącym swobodną kontynuacją romant. poematu F. PreSerna o tym samym tytule, ukazał absurdalność ludzkiej egzystencji; wspótcz. powieść psychol. Cmi dnevi in beli dań (1958). SMOLENSKIN PEREC (1842-1885), żyd. prozaik i publicysta, tworzący w języku hebr.; pochodził z Białorusi, od 1868 w Wiedniu, gdzie za), hebr. miesięcznik lit. "Haszachar"; uważany za jednego z prekursorów syjonizmu; w powieściach opowiada się przeciwko cha-sydyzmowi; krytykuje model życia Żydów wschodnioeur., m.in. w powieści Hatoch be-darkhei hahaim (1876). SMOLER JAN ARNOST (1816-84), górnołużycki działacz nar. i pisarz; współzałożyciel (1847) stowarzyszenia kult.-nauk. Macica Serbska, założyciel (1851) własnego wydawnictwa oraz (1875) drukarni, a także (1860) pierwszego łużyckiego pisma lit. "Luźican"; red. kilku czasopism; wydawca monumentalnego zbioru lud. pieśni łużyckich (t. 1-2 1841-43; wybory pol. Ludowe pieśni, bajki i podania Łużyczan 1965 i Malowane róże 1970); autor słownika niem.-łużyckiego (1843), prac językoznawczych (m.in. Paralelizm słowiańskich narećow a jich fonetiske prawidła 1879) oraz podręczników. SMOLLETT [~lyt] TOBIAS GEORGE (1721-71), ang. powieściopisarz i publicysta, pochodzenia szkoc.; wydawca, red. pisma krytycznolit. "Critical Review" (1756-63), rzecznik uniezależnienia pisarzy od mecenasów; płodny publicysta, znany z ostrości ataków, satyryk/humorysta; jego powieści prezentują typ romansu ło-trzykowskiego [Niezwykłe przygody Roderyka Randoma 1748, wyd. pol. pt. Historyja i awantury Roderyka flanc/om 1785, w^d. następne 1955); najwybitniejszym utwofem S. jest humorystyczna powieść epistolarna Wyprawa Onufrego Clinkera (1771, wyd. pol. 1956); ponadto tom listów z podróży Travels through France anri/tó/y(1766); popularny zarys dziejów Anglii (Complete History of England 1757-58). 505 SMO SMOŁYCZ JURIJ (1900-76), ukr. pisarz i działacz teatr.; czł. ugrupowań lit. Hart (1923-25, skupiało pisarzy proletariackich) i Waplite (1925-ok.1928, odrzucające postulat masowości w literaturze i poszukujące źródeł inspiracji w kulturze zachodnioeur.); 1971-76 przewodn. Związku Pisarzy Ukrainy: autor pierwszych ukr. powieści fantastycznonauk., m.in. Prek-rasni katastrofy (1928), trylogii autobiogr. Dytynstwo, Naszi tajny, Wisimnadciatylitni (1936-38), powieści o II wojnie świat. Myr chatam, wijna pałacam (1958), Rewe ta stohne Dnipr szyrokyj (1960); opowiadania, nowele, sztuki teatr.: szkice publicyst.; eseje wspomnieniowe (m.in. Rozpowid pro nespokij 1968, Moji suczasnyky 1978). SMREK JAN, wtaśc. J. Ćietek (1898-1982), poeta stowac.; przedstawiciel nurtu witalistycz-nego w międzywojennej poezji słowac.; zbiory liryki intymnej (m.in. Cvalujuce dm"\925, Bas-nik a źena 1934); wiersze antyfaszyst. (m.in. tom Studńa 1945); w liryce powojennej dominowały motywy erotyczne (Obraz sveta 1958); przekł. literatury węg., roś., franc. i pol. (J. Tuwim); pol. Wybór poezyj (1938) oraz przekf. w Antologii poezji czeskiej i słowackiej XX wieku (1972). SMUUL JUHAN, pierwotne nazwisko Schmuul (1922-71), pisarz est.; od 1953 prezes Związku Pisarzy Est. SRR; twórczość marynistyczna, m.in. zbeletryzowane dzienniki podróży z wyprawy na Antarktydę Jaine raamat (1958), Morze Japońskie — grudzień (1963, wyd. pol. 1965); także poezje, szkice, opowiadania (Kir-jad Sógedate kulast 1955) i dramaty (Lea 1959, przek). pol. "Dialog" 1961 nr 8) — o tematyce moralno-obyczajowej, w których afir-mowat socjalist. przeobrażenia społ. w Estonii; libretta do oper, scenariusze film. oraz książki dla dzieci. SNODGRASS [~gras] WILLIAM (ur. 1926), amer. poeta i tłumacz; autobiogr. liryka intymnych zwierzeń odzwierciedlająca doświadczenia miłości i małżeństwa (zbiory wierszy Hearfs Needle 1959, After Experience 1968); przekt. poezji, eseje krytycznolit. (tom In Radi-cal Pursuit 1975). SNOEK [snuk] PAUL, właśc. Edmond Schiete- kat (1934-82), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; początkowo związany z ekspresjonistami i dadaistami niem., później z hol. oraz franc. awangardą poet. lat 50.; zbiory poezji (m.in. Archipel 1954, De heilige gedichten 1959, Gedichten 1971) oraz opowiadania; pol. wybór wierszy Biały rewolwer (1978). SNOILSKY CARL (1841-1903), poeta szwedz.; w liryce (gł. sonety) opiewał, pod wpływem parnasistów franc., piękno pd. Europy, gdzie spędził wiele lat, wyrażał tęsknotę do ojczyzny, i w duchu liberalizmu lat 60., entuzjazm dla walki niepodl. Polaków i Włochów; w cyklu obrazków poet. Svenska bilder (1886) wskrzeszał epizody z dziejów Szwecji; wydał m.in. zbiory Italienska bilder C\8G5), Sonetter(W\), Nya dikter C\88t}. SNÓRRI STURLUSON (1179-1241), isl. pisarz i mąż stanu; był jedną z najbardziej wpływowych osobistości w życiu polit. Islandii; związany z potężnym jarlem norw. Skulim; zginął z rąk podburzonych przez króla Haakona IV członków wrogiego poecie rodu isl.; najwybitniejszy przedstawiciel literatury staroskand.; pozostawił "podręcznik" dla skaldów— Edda młodsza (-> Edda) oraz zbiór sag o królach norw. — Heimskringla (ok. 1220-30, wyd. 1697) — od czasów mitycznych po 1177, kryt. w stosunku do tradycji ustnej i źródeł pisanych; także poemat Hattatal — ku chwale Haakona IV i Skutego. SNÓW [sno"] Sir CHARLES PERCY (1905-80), ang. pisarz, z wykształcenia fizyk; autor powieści z życia ang. środowisk nauk., w których poruszał problem uwarunkowań i roli nauki we współcz. świecie (m.in. z cyklu Strangers and Brothers: Jasność i mrok 1947, wyd. pol. 1949, Czas nadziei 1949, wyd. pol. 1961, Sprawa Howarda 1959, wyd. pol. 1961, Cor-ridors of Power 1963); tradycyjny w sposobie narracji, odżegnywał się od innowacji modernizmu i formalizmu, chętnie stosował kon- strukcję powieści kryminalnej (A Coat o! Yarnish 1979); tomy szkiców (Public Affairs 1971, The Realists 1979). SNYDER [snajde'] GARY (ur. 1930), amer. poeta i eseista; wyznawca zeń i filozofii Bliskiego Wschodu, początkowo związany z ruchem beatników, który rozwinął się po II wojnie świat, jako bunt przeciw amer. stylowi życia i cywilizacji społeczeństwa kapitalist.; poezja filoz. zawierająca refleksję nad rolą natury i religir'(mitu) w życiu człowieka (m.in. zbiory wierszy Myths and Texts 1960, Regarding Wa ve. 1969, Turtle Island 1974, Axe Handles 1983); tomy esejów, w których zawarł obserwacje obcych kultur, poznawanych w czasie licznych podróży (m.in. Earth House Hołd 1969). SO DZONGOZU (ur. 1915), poeta koreań.; pierwszy zbiór utworów poet. Hwasa (1941) szokował nowatorstwem formy (poezja sensualna); 506 SOK w późniejszych utworach, zbliżonych do formy pieśni lud., zwrócił się ku tradycjom rodzimego szamanizmu i buddyzmu, przedstawi) także własną, poet. wizję staroż. historii Ko rel. SOBÓL ANDRIEJ, wtaśc. Juli| M. Soból (1888-1926); pisarz roś.; proza psychol., z elementami fantastyki, podejmująca problem postaw inteligencji wobec rewolucji październikowej (opowieść Sałon-wagon 1922, zbiór opowiadań Obłomki 1923); zmarł śmiercią samobójczą. SOBOLEW LEONID S. (1898-1971), pisarz roś.; 1918-31 służył w marynarce wojennej, co znalazło odbicie w jego opowiadaniach (zbiór Dusza morska 1942, wyd. pol. 1948) i powieściach {Remont kapitalny, cz. 1-2 1932-62, wyd. pol. cz. 1 1951, Zielony promień 1954, wyd. pol. 1956); tłumacz literatury kazaskiej. SÓDERBERG HJALMAR (1869-1941), pisarz szwedz.; od 1897 krytyk lit. "Svenska Dag-bladet"; od 1917 w Kopenhadze; jeden z najznakomitszych stylistów w prozie szwedz., mistrz noweli (zbiór Historietter 1898); w przenikniętych ironią powieściach, osadzonych w wielkomiejskim środowisku Sztokholmu (au-tobiogr. Martin Bircks ungdom 1901, Doktor G/as 1905 — problem zabójstwa z litości) wyrażał nastroje sceptycyzmu i pesymizmu epoki fin de siecle'u (wpływ H. Banga i J.P. Jacobsena); także dramaty (Gertrud 1906) oraz prace religiozn. (Jesus Barabbas 1918). SODERGRAN EDITH (1892-1923), poetka fiń" tworząca w języku szwedz.; przedstawicielka modernizmu; poezja S. kształtowała się pod wpływem filozofii F.W. Nietzschego (zbiory wierszy Septemberłyran 1918, Framtidens skugga 1920), następnie idei antropozoficznych F. Stei-nera, a w ostatnim okresie była inspirowana etyką chrześcijańską (Landet sań icke ar 1925). SOFFICI [~czi] ARDENGO (1879-1964), wt. pisarz i malarz; należał do gł. przedstawicieli futuryzmu tak w malarstwie, jak i literaturze; był współzatożycielem (1913) pisma "Lacer-ba"; ogłosił m.in. rozważania estet.-filoz. Ar-lecchino (1914) oraz Principii di estetica futu-rista (1920); po l wojnie świat, zwrócił się ku formom tradycyjnym (zbiór poezji Marsia e Apollo (1938); zwolennik B. Mussoliniego; 1951-55 wydał 4-tomową autobiografię (obejmującą lata do 1915), stanowiącą obraz kultury wt. przeł. XIX i XX w. SOFOKLES (ok. 496-406 p.n.e.), tragediopi-sarz gr.; autor ok. 120 sztuk (ok. 90 tragedii i 30 dramatów satyrowych), z których zachowało się 7 tragedii: Ajas, Antygona, Edyp król, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonie, 400 wierszy z dramatu satyrowego Tropiciele \ ok. 1100 innych fragmentów. Tematykę, dotyczącą wielkich mitów, czerpał S. gł. z twórczości poetów cyklicznych; na plan pierwszy wysuwał bohatera w pełni świadomego odpowiedzialności za swoje czyny, w jego charakterze widział źródło konfliktów i od nich, a nie od czynników zewn., uzależniał bieg wydarzeń; S. wierzył ponadto w boską sprawiedliwość — Dike — czuwającą nad moral- nym ładem świata. S. wprowadził do dramatu wiele innowacji: dodał trzeciego aktora, zwiększył liczbę członków chóru z 12 do 15 i ograniczył jego udział w akcji na rzecz przodownika chóru, zerwał z tematycznym związkiem tetralogii i wystawiał 4 sztuki o samodzielnej treści. Tragedie S., popularne gł. za jego życia, odżyły w czasach renesansu, szczególne zainteresowanie wzbudziły w XIX w., zwt. w Niemczech; są tłumaczone na wiele języków i do dziś wystawiane; pierwszy pol. przekł. zachowanych tragedii S. (Z. Węciewskiego) — 1875, ostatni (K. Morawskiego) — 1916 (nowe wyd. 1969). SOFONIUSZ Z RIAZANIA -r Zadonszczina. SOFRON (ok. 470-ok. 400 p.n.e.), pisarz gr.; pochodził z Syrakuz (Sycylia); autor mimów; pomysły do swych utworów czerpał z życia codziennego; pisał prozą rytmizowaną; twórczość S. (zachowane ok. 170 fragmentów) znalazła uznanie u potomnych, m.in. Platona, Herondasa i Teokryta. SOFRONIJ WRACZANSKI, wtaśc Stójko Wla-dislawow (1739-1813), butg. pisarz, kopista i kompilator, duchowny prawost.; jedyny słów. biskup Bułgarii w okresie niewoli tur.; autor tzw. zborników widyńskich, zawierających kazania, pouczenia rel. i nauki moralne, oraz homiliarza Kiriakodromion sirecz Nedełnik (1806), będącego pierwszą drukowaną książką nowobułg.; napisana ok. 1805 autobiografia Żywot i męka grzesznego Sofroniusza (1861, wyd. pol. 1983) jest werystycznym zapisem losów bułg. duchownego w latach niewoli tureckiej. SOKOŁÓW SASZA (ALEKSANDR) W/(ur. 1943), pisarz roś.; 1947 powrócił wrafz z rodzicami z Kanady do ZSRR; 1975 wyemigrował do Kanady; S. jest autorem eksperymentalnych powieści surrealist. o kunsztownej konstrukcji i stylistyce, w których posługuje się techniką strumienia świadomości; Szkoła dla durakow 507 SOK (1976) o przeżyciach schizofrenicznego młodzieńca, Mieżdu sobakoj i wołkom (1980), Palisandria (1985) — groteska polit. o losach rzekomego potomka Ł.P. Berii i G.J. Ras-putina. SOKOŁOW-MIKITOW IWAN S. (1892-1975), pisarz roś.; autor liryzowanych reportaży z licznych azjatyckich i arktycznych ekspedycji, opowiadań, poświęconych przyrodzie, rodzimej wsi i morzu, oraz baśni opartych na motywach folkloryst.; pol. wybory opowieści i opowiadań: Białe brzegi (1950), Ocalenie okrętu ()950), Przez góry i lasy (1951), Błękitne dni (1951). SOKRATES SCHOLASTYK (ok. 380-^40), historyk bizant.; autor Historii Kościoła (wyd. pol. 1972) obejmującej okres 305-439 (od ces. Konstantyna Wielkiego do Teodozjusza II); dzieło to jest uznane za najlepszą kontynuację Historii kościelnej Euzebiusza z Cezarei; cechuje je duży obiektywizm, zawiera teksty wielu oryginalnych dokumentów (decyzje soborowe, listy cesarzy i biskupów), często podaje wykorzystane źródła. SOLDATI MARIO (ur. 1906), wł. pisarz, dziennikarz i reżyser film.; powieści psychol. (m.in. Listy z Capri 1954, wyd. pol. 1965, Aktor 1970, wyd. pol. 1973), nowele (m.in. zbiór Opowiadania wachmistrza 1967, wyd. pol. 1971); ekranizacje utworów literackich. SOLIS Y RIYADENEYRA [s i rriwad en era] ANTONIO DE (1610-86), hiszp. historyk i pisarz; autor kroniki podboju Meksyku opartej na relacjach H. Cortesa i innych uczestników wyprawy Historia de la conquista de Mexico (1684), uznanej za arcydzieło prozy hist.; jako dramatopisarz należał do tzw. szkoły Calde-róna (El amor al uso, La gitanilla de Madrid); pisał też poezje w stylu L. de Góngory. ŚOLJAN ANTUN (1932-93), chorw. pisarz i eseista; jeden z gł. przedstawicieli grupy lit. skupionej wokół czasopisma ,,Krugovi" (1952-58); w prozie wykorzystywał doświadczenia literatury amer. i inspiracje filozofią egzystencjalizmu, kreśląc portret obyczajowy pokolenia czasów zimnej wojny (m.in. powieści: Zdrajcy 1961, wyd. pol. 1972, Kratki /ż/er 1965, Po/T 1974, wyd. pol. 1981). SOLLERS [solęrs] PHILIPPE, właśc. Ph. Joyaux (ur. 1936), franc. pisarz i krytyk lit.; czł. grupy krytyków lit. Tel Quel, 1960 założyciel pisma "Tel Quel", 1983 — ,,L'lnfini"; powieści (m.in. Une curieuse solitude 1958, Portrait du joueur 1984, La fetę a Yenise 1991), w formie początkowo tradycyjne, w późniejszym okresie często nawiązujące do eksperymentalnego nurtu — nowej powieści; jako przedstawiciel tzw. nowej krytyki pozostaje zwł. pod wpływem strukturalizmu (gł. eseje: Logiques 1968, The-orie des exceptions 1985); także prace o ma- larstwie. SOLOMOS DIONISIOS (1798-1857), poeta gr.; twórca poet. Szkoły dońskiej, inspirowanej rewol. nurtem romantyzmu, zwrócił się ku ludowym tradycjom nar., stawiając sztuce za gł. cel służenie narodowi i wolności; w utworze prozą Dialogos (1824), o charakterze rozprawy z zakresu poetyki, dowodził wartości nar. języka ludu (demotyku) w funkcji artyst. oraz społ., dając wzór jego zapisu w poezji i prozie; autor sonetów, ballad, wierszy, poematów, w których nowatorskim, metaforycznym językiem wyraził najważniejsze konflikty swoich czasów, bogactwo myśli i uczuć; do najsłynniejszych poematów S. należą: Hymn do wolności.C\823), którego fragment stał się od 1864 hymnem państw., Wolni oblężeni (1826), gloryfikujący poświęcenie życia dla konieczności, dla idei wolności, prekursorski w stosunku do eur. symbolizmu, Lambros (1833), nawiązujący do wzorów bajrońskich; poi. przekł. wierszy w Antologii poezji nowo-greckiej (1970) i w Poetach nowej Grecji (1972, 1987). SOLON (ok. 635-ok. 560 p.n.e.), gr. prawodawca, polityk i poeta; jeden z siedmiu mędrców gr.; twórca reform gosp. i ustrojowo- -prawnych, które umożliwiły rozwój demokracji ateńskiej, m.in. przeprowadził sejsachteję (u- morzenie długów drobnych właścicieli gruntów), ograniczył uprawnienia arystokratycznego Areopagu na rzecz zgromadzenia lud. i Rady Czterystu (bule); S. jest autorem utworów poet.: jambów, trochei oraz elegii, w których wyrażał swe poglądy polit. i moralne; zachowane fragmenty utworów w zbiorach Antologia liryki greckiej (1955) i Liryka starożytnej Grecji (1984). SOLSTAD [sylsta] DAG (ur. 1941), prozaik norw.; czł. grupy lit. Profil; początkowo tworzył w poetyce absurdu, pod wpływem F. Kafki (nowele Spiraler 1965, krótkie formy prozator-skie Swngsto/1967); gł. dziełem S. jest powieść Irr. Grsnt (•\9G9}, skonstruowana na zasadzie rozpisania roli (społ., psychol., hist. i in.), w której podjął temat wpływu warunków spot. na losy ludzi; także demaskatorskie powieści polit., inspirowane wydarzeniami lat 70. i 80. w Norwegii (Roman 79571987). 508 SOŁ SOLUMSMOEN [sylumsmyen] ODO (ur, 1917), norw. pisarz, krytyk i historyk literatury; opowiadania psychol. Barn i ssndagsskolen (1943); zbiór nowel Nikolaisen (1962) o tematyce pol. (wybór pol. w antologii Tam gdzie fiordy 1970); poezje. SOŁŁOGUB WLADIMIR A., hrabia (1813-82), roś. prozaik i dramatopisarz, pochodzenia pol.; autor tzw. opowieści salonowych (Bol-szoj swiet 1840, Miedwied' 1843), z ironią ukazujących sfery arystokratyczne, głośnej opowieści Tarantas (1845), powstałej w kręgu naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.), oraz licznych wodewili i komedii (Czino-n'n;7f1856). SOŁOGUB FIODOR, właśc. P.K. Tietiernikow (1863-1927), pisarz roś.; jeden z gł. przedstawicieli roś. modernizmu; twórczość o wymowie skrajnie pesymistycznej, w której dominują ujęcia łantastyczno-groteskowe, często nasycone mistyką i erotyką; występujące w niej motywy satanistyczne były wynikiem fascynacji manichejską filozofią zła; powieści, m.in. Maty bies (1905, 1 wyd. pol. pt. Drobny bies 1916) — satyr, obraz roś. prowincji lat 80., trylogia Tworimaja legienda (1908-12), opowiadania (pol. wybór Żądło śmierci 1979), bajki, satyry, dramaty symbolistyczne (Pobieda sm/ert/1907); przekt. poezji franc.; pol. przekt. utworów S. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). SOŁOUCHIN WLADIMIR A. (ur. 1924), pisarz roś.; liryka pejzażowa, refleksyjna (m.in. zbiory Dożd' w stiepi 1953, Żurawlicha 1959, Żyt' na ziemie 1965, Argumient 1972) o tematyce wiejskiej i rel.; uprawia gł. prozę reportażową, w której często łączy zapis dokumentalny z wątkami autobiogr. i refleksją filoz. (opowieści liryczne, m.in. Krople rosy 1960, wyd. pol. 1962); powieść autobiogr. Mat' maczecha (1964); wystąpienia i artykuły publicyst. w obronie roś. tradycji, zwt. zagrożonego malarstwa ikonograficznego (książki Pis'ma iż rus-skogo muzieja 1966, Czornyje c/os/c/' 1969, wyd. pol. łączne pt. Spotkanie z ikonami 1975); pol. wybór Wyrok (1981). E. MOZDZIERSKA Twórczość Włodzimierza Sołou-china. Poetyka prozy. Zielona Góra 1984. SOŁOWJOW LEONIO W. (1906-62), pisarz roś.; 1946-54 na zesłaniu; autor powieści hist. (Przygody Hodży Nasreddina 1940, wyd. pol. 1958, Zaczarowany książę 1954, wyd. pol. 1960), autobiogr. (Z księgi młodości 1963, wyd. pol. 1965), opowiadań o tematyce społ., sztuk scenicznych (m.in. z W. Witkowiczem: Wesoły grzesznik, wyst. pol. 1965, na motywach powieści o Hodży Nasreddinie); scenariusze filmowe. SOŁOWJOW WLADIMIR S. (1853-1900), roś. filozof i poeta; centr. ideę jego systemu rel.--filoz. stanowiła koncepcja absolutu (którego ucieleśnienie stanowi rzeczywisty świat), dostępnego człowiekowi jedynie w poznaniu całkowitym, będącym syntezą poznania mistycznego, filoz. i nauk.; na tej podstawie postulował stworzenie tzw. wolnej teozofii (jedność filozofii, teologii i nauki) oraz tzw. wolnej teokracji (zjednoczenie Kościołów ka-tol. i prawosł. w ramach rządów monarchicz- nych); gł. prace Istorija i buduszczeje fieokratii (1887), La Russie et 1'Eglise unwerselle (1889); S. uprawiał także lirykę refleksyjno-filoz. i miłosną (m.in. Stichotworienija 1891, wyd. roz- szerzone 1900, mistyczno-konfesyjny tzw. cykl sofijski, poemat Tri swidanija 1898), ukazując świat realny jako odbicie idei platońskich; pisał także wiersze polit. oraz sztuki; estet. koncepcje S., jak również jego twórczość poet. stanowiły jedno z gł. źródeł roś. symbolizmu. Q. PRZEBINOA Włodzimierz Sołowjow, Kraków 1992. SOŁŻENICYN ALEkSANDR l. (ur. 1918), pisarz roś., z wykształcenia fizyk; 1945-56 więzień obozów i zesłaniec; 1974 pozbawiony obywatelstwa i deportowany z ZSRR do RFN, początkowo osiadł w Szwajcarii, następnie w USA, 1994 powrócił do Rosji; rozgłos zdobył opowieścią Jeden dzień Iwana Denisowicza (1962, przekł. pol. "Polityka" 1962-63, wyd. książkowe poza cenzurą 1981), która od- słaniając prawdziwe oblicze stalinowskich obozów stała się wydarzeniem lit. i polit.; temat zorganizowanej przemocy państwa nad jednostką, okrucieństwa sowieckiego systemu penitencjarnego rozwijał w powieściach Krąg pierwszy (Frankfurt n. Menem 1968, wyd. roś. 1990; przekł. pol. Paryż 1972, wyd. pol. poza cenzurą 1989), Oddział chorych na raka (tamże 1968, przekł. pol. Paryż 1971, wyd. pol. poza cenzurą 1987) i głośnym demaskatorskim dziele dokumentalnym Archipelag Gufag 1918-1956 (t. 1-3 Paryż 1973-75, wyd. roś. 1990; wyd. pol. fragmentów 1983, 1985, poza cenzurą, całość 1990), w którym najpełniej ukazał gehennę życia obozowego- Opublikował także opowiadania, m.in. Zagroda Mat-riony (1963, wyd. pol. poza cenzurą 1981), utwór autobiogr. Bodałsia tielonok s dubom (Paryż 1975, pol. wybór fragmentów pt. Łbem o mur 1981, wyd. poza cenzurą), sztuki teatr. Swiecza na wietru (Londyn 1968), Ladacznica i niewinny C\968, wyd. pol. poza cenzurą 1981). 509 SOM Od lat pracuje nad epickim cyklem hist. o XX-wiecznych dziejach Rosji Krasnoje kole-so', ogłosił w Paryżu następujące jego części: Awgust czetyrnadcatogo (1971, wyd. zmienione 1983), Oktiabr' szestnadcatogo (1984), Mart siemnadcatogo (1986, wyd. roś. tych części 1990), kolejna część to Apriel siemnad-catogo; oddzielnie opublikował Lenin w Zurychu (11 rozdz. z cyklu, 1975, wyd. pol. poza cenzurą 1983). Proza S. nawiązująca do roś. tradycji lit. ubiegłego stulecia, zwł. do twórczości L.N. Tołstoja, odznacza się wyrazistym przesłaniem moralnym; cechuje ją dramatyzm sytuacji fabularnych, psychologizm, zmienność perspektywy narracyjnej, łączenie fikcji z faktami hist., warstwy dokumentalnej z impresją liryczną; pol. wybory (Okruchy 1989, poza cenzurą, Zagroda Matriony i inne opowiadania 1990); w artykułach publicyst., budzących żywe dyskusje polityczne, S. przed- stawił własną wizję i ocenę liberalno-demokr. kultury Zachodu; sformułował także koncepcję państwa roś., opartą na pewnych wątkach neosfowianofilstwa, uwydatniających znaczenie tradycji wschodniosłow., m.in. słynne przemówienie harwardzkie Zmierzch odwagi (1978, wyd. pol. 1980), Jak odbudować Rosję (1990, wyd. pol. 1991); pol. wybory: Polemika wokół "Listu do przywódców Związku Radzieckiego" (1981, poza cenzurą), Żyj bez kłamstwa (1994); 1970 otrzymał Nagrodę Nobla. G. HERLING-GRUDZIŃSKI Jegor i Iwan Denisowicz. Drugie przejście, Paryż 1963; G. NIYAT Powrót Soł- żenicyna do Rosji, "Arka" 1990 nr 35; S. PORĘBA Aleksander Solżenicyn, Katowice 1992; A. DRAWICZ Chory kraj, chorzy ludzie, co dalej?..., tenże Spełniona misja sprzeciwu..., w: Emigracja i tamizdat (red. L. Suchanek), Kraków 1993, L. SUCHANEK Aleksander Solżenicyn. Pisarz i publicysta, Kraków 1994. SOMADEWA (ok. XI w.), poeta ind. z Kaszmiru; autor Kathasaritsagary (poet. przeróbki zbioru Bryhatkatha Gunadhji), zbioru opowieści i bajek będącego źródłem poznania dawnego folkloru Indii; pol. przekł. fragmentów pt. Dwadzieścia pięć opowieści wampira (1955), O cnocie niewieściej (1960). SOMOGYI TÓTH [szomodi to:t] SANDOR (ur. 1923), węg. pisarz i krytyk lit., z zawodu pedagog; w powieściach psychol. wnikliwie analizuje przeżycia dzieci i problemy okresu dojrzewania (Gyerektukór 1963, Gabi 1969, wyd. pol. 1973, A gyerekek ketszer szuletnek 1973), kreśli obraz konfliktów wewn. i rozczarowań współcz. inteligencji węg. (Byłeś prorokiem, kochanie 1965, wyd. pol. 1968); szkice o współcz. literaturze węgierskiej. S0NDERBY [sonerbu] KNUD (1909-66), pisarz duń.; gł. motywem twórczości S. są przeżycia i doświadczenia młodzieży, przyjmującej cyniczną postawę wobec życia (powieść Midt i en jazztid (1931); także eseje o przyrodzie Północy, reportaże z podróży po Grenlandii, dramaty, opowiadania (pol. wybór w antologii Opowieści znad Sundu 1974). SONG JONG, wtaśc. Song Muhion (1903-79), koreań. dramatopisarz i nowelista; wprowadził do literatury koreań. nowy typ bohatera — rewolucjonisty świadomie walczącego o prawa społ. i nar.; w utworach dram. wiele miejsca poświęcił procesowi przemian społ.-gosp. (Dza-me 1949), walkom z Japończykami (Pulzadzo 1959) i problemom zjednoczenia nar.; nowele, opowiadania; w pol. przekładzie nowela Ojciec (" Przegląd Orientalistyczny" 1964 nr 4). SONNEVI [synewi] GORAN (ur. 1939), poeta szwedz.; początkowo poezja lingwistyczna (zbiór Abstrakta dikter 1963), następnie jeden z gł. — obok G. Palma — przedstawicieli radykalnej politycznie poezji szwedz. (zbiory Detmastega 1970, Detomójliga 1975); uczestnik kontestacyjnych ruchów studenckich; w twórczości dokonuje konfrontacji psych. życia jednostki z polit. i spot. rzeczywistością; poi. wybór w antologii W sali zwierciadeł (1980); eseje, przekłady (m.in. utworów E. Pounda). SONTAG [zo~] SUSAN (ur. 1933), pisarka amer.; teoretyk filmu, sztuki i literatury; wybitna eseistka, opublikowała m.in. tomy: Against Interpretation (1966), Styles of Rad/cal Will (1969), On Photography (1977), lllness as Metaphor (1979); powieści obrazujące rozpad osobowości współcz. człowieka (The Benefac-tor 1963, Zestaw do śmierci 1967, wyd. pol. 1989). ŚOPOV Aco (ur. 1923), poeta maced.; wielokrotny prezes Tow. Pisarzy Macedonii; ballady o tematyce wojennej, liryki intymne (zbiór Nebidnina 1963); przekł. poezji franc., ang. (W. Szekspir), bajek I.A. Krytowa; pol. przekł. w antologiach Liryka jugosłowiańska (1960) i Wiersze znad Ochrydu (1974). SOREL CHARLES (1599?-1674), pisarz franc.; ..przedstawiciel XVII-wiecznej prozy realist; satyr. powieść łotrzykowska (Przygody Franc-jona. Opowieść ucieszna 1622-33, wybór pol. 1986), parodia romansu pasterskiego (Le bergerextravaganf\627}, wymierzone przeciw wyszukanym tendencjom literatury preciosite; ponadto dzieła z zakresu bibliografii. 510 SOY S0RENSEN [so~] YILLY (ur. 1929), pisarz duń.; 1959-63 red. nowatorskiego pisma lit. "Yindrosen"; psychol. opowiadania z bogatą metaforyką, będące filoz. transpozycją otaczającego świata (m.in. zbiory Sacre historier 1953 i Urfarlige historier 1955 — wybór pol. z obu zbiorów Przedziwne historie 1972, też w antologiach Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976; Formynderfortaellinger 1964); powieść Apollon opw(1989); propagator literatury świat, w Danii, m.in. studia lit., filoz. i eseje poświęcone twórczości F. Kafki (Kafkas digtning 1968). SORESCU [~sku] MARIN (ur. 1936), rum. pisarz i krytyk lit.; liczne zbiory wierszy (Singur printre poefi 1964, Poeme 1966), prostych w formie, stanowiących próbę osobistej refleksji na temat losu człowieka; dramaty, m.in. Jonasz (1968, wyst. pol. 1971), zbiór esejów Teoria sferelor de influenfa (1969); pol. wybór wierszy S. Punkt widzenia (1976). SOSIURA WOLODYMYR (1898-1965), poeta ukr.; poezje poświęcone rewolucji i wojnie domowej (m.in. zbiór Czerwona zyma 1921), wiersze i poematy opiewające przemiany społ.-polit., utrzymane w konwencji socrealist. (m.in. Dniprelstan 1926); liryka erotyczna i pejzażowa bliska w klimacie poezji S.A. Jesienina; zbiory wierszy Zoloti szuliky (1927), Szczoto sady szumiły (1947), Osinni melodiji (1964); poi. wybór wierszy Czerwona zima (1977). SOSNORA WikTOR A. (ur. 1936), poeta roś.; w swej liryce nawiązuje do starorus. kronik, podań, legend i poematów, mitologi gr. i literatury zachodnioeur.; jego wiersze wyróżniają się bogactwem form artyst., nowatorską rytmiką i intonacją, swoistą grą słów; zbiory: JanwarskijliwieńC\962), Triptich (1965), Wsad-niki (1969), Aist (1972), Stichotworienija, Kris- taH (oba 1977); w wierszach ze zbioru Wozw-raszczenije k moriu (1989) występują motywy pol.; tomy prozy, cechującej się impresyjnym liryzmem (Letuczij golandiec, Frankfurt n. Menem 1979, Wiastitieli i sud'by 1986), w których ukazał dzieje Rosji przez pryzmat własnych tragicznych doświadczeń podczas II wojny światowej. ŚOTOLA JIRI (1924-89), pisarz czes.; związany z kręgiem tzw. poetów dnia powszedniego, skupionych wokół czasopisma "Kveten"; kontynuator tradycji czes. poetyzmu i liryki V. Nezvala; wiersze refleksyjne o tematyce egzystencjalnej (m.in. zbiory YenuSe z Mętu 1959, Było to v Evrope 1960, Hvezda Ypsilon 1962, Podzimnicek 1967); ponadto powieści z czasów kontrreformacji i wojen napoleońskich oraz dramaty o tematyce współczesnej. SOUĆEK LUDVIK (1926-78), pisarz czes., z zawodu lekarz; często zw. czes. Danikenem; autor utworów fantastycznonauk., w których łączył elementy fantastyki nauk. i literatury faktu (np. trylogia powieściowa Tajemnica ślepych ptaków 1964, wyd. pol. 1968, Znak jeźdźca 1967, wyd. pol. 1970, Jezioro Słoneczne 1968, wyd. pol. 1972); książki popularnonaukowe. SOUPAULT [supo] PHILIPPE (1897-1990), pisarz franc.; jeden z gł. przedstawicieli surrealizmu; utwory poet.: m.in. Les champs magnetiques (1920, wraz z A. Bretonem — uznane za pierwszy tekst surrealistyczny, przykład ,,zapisu automatycznego"), Poesies com-pletes (1937), Poemes et poesies 1917-73 (1973); także powieści oraz cenione szkice krytycznolit. o twórczości m.in. G. Apollinaire'a i Ch. Baudelaire'a. SOUTHEY [sa"dy] ROBERT (1774-1843), poeta ang.; razem z S.T. Coleridgem i W. Wordswor-them należy do pierwszej generacji ang. romantyków (tworzących tzw. szkołę jezior), których życie było związane z malowniczym pojezierzem pn.-zach. Anglii; swym radykalnym poglądom społ. dał wyraz w powstałym 1794 dramacie poet. z czasów powstania chłopskiego 1381 Wat Tyler i poemacie Joan of Arc (1796); 1813 obdarzony dworskim tytułem poeta laureatus, popadł w konflikt z postępowym środowiskiem lit.; liczne dzieła hist., m.in. biografia The Life of Nelson (1813), przekł., m.in. z języka hiszp.; pol. przekt. poezji S. w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). SOVA ANTONIN (1864-1928), poeta czes.; czołowy przedstawiciel czes. modernizmu; wiersze impresjonist. wyrażające początkowo anarchistyczny bunt przeciw mieszczańskiemu społeczeństwu, potem ukazujące wizję przyszłości opartej na harmonii społ.; liryka pejzażowa, miłosna, patriotyczna, także poezja satyr.; zbiory, m.in. Yybourene smutny (1897), Zpevy domova (1918), Drsna laska (1927); powieści. SOYA [soja] CARL ERIK (1896-1983), pisarz duń.; twórczość dramatyczna S. obejmuje satyr, komedie społ. {Parasitterna 1926), sztuki inspirowane psychoanalit. teoriami S. Freuda (Don Juan som asgtemand 1932) oraz dramaty polit. (Umbabumba skifter forfatning 1935, Efter 1947), w których za pomocą 511 SOY alegor. odniesień potępił ideologię nazistowską; w neorealist. tetralogii dram. Blindebuk a/te/- saaden kań det gaa (1940^t8) podjął problem sprawiedliwości i prawości w życiu społ.; naturalist. powieści zawierające krytykę mentalności i obyczajowości mieszczaństwa (Min farmors hus 1943, Sytten, t. 1-3 1953-54). SOYFER [zo'~] JURA (1912-39), austr. poeta i satyryk; pochodził z roś. rodziny arystokratycznej, która po rewolucji październikowej osiedliła się w Wiedniu; związany z ruchem ro-botn., od 1930 współpracownik socjaldemokr. dziennika "Arbeiter-Zeitung", od 1934 czł. KP Austrii; pisał wiersze, piosenki i utwory sceniczne dla wiedeńskich teatrzyków kabaretowych ABC i Literatur am Naschmarkt; w satyr, para-bolach, nawiązujących do tradycji wiedeńskich tzw. dram ludowych (Yoiksstuck) zwalczał rodzący się faszyzm; po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy aresztowany, zesłany do obozu koncentracyjnego Dachau (autor słynnej pieśni Dachaulied), a następnie do Buchenwaldu, gdzie zmarł; pośmiertne wydania utworów S.: Vom Parad/es zum Weltuntergang (1947), Der Lechner-Edi. Astoria (1974), Die Ordnung schuf der liebe Gott (1979). SOYINKA WOLE (ur. 1934), nigeryjski pisarz, aktor i reżyser teatr.; jeden z najwszechstron- niejszych twórców literatury anglojęzycznej w Afryce; założyciel i dyr. artystyczny nar. zespołów teatr. The 1960 Masks i The Orisun Theatre w Nigerii; w twórczości S., prezentującej wierzenia i rytuały plemienne Jorubów, znajduje odbicie konflikt dawnej i nowej obyczajowości w życiu tradycyjnych społeczeństw afryk.; liczne dramaty (m.in. Three Plays: The Swamp Dwellers, The Trials of Brofher Jero, The Strong Breed 1963, Plan Kongiego 1967, przekł. pol. ,,Dialog" 1970 nr 6, Madmen and Specialists 1971); powieści (Interpretatorzy 1965, wyd. pol. 1978), Season of Anomy-\973); nowele, poezje, gł. oparte na osobistych doświadczeniach (Idanre... 1967, A Shuttie in the Crypt 1972; pol. przekł. w Antologii poezji afrykańskiej (1974) oraz wybór Kuranty ciszy (1982); 1986 otrzymał Nagrodę Nobla. SPARK MURIEL (ur. 1918), pisarka ang.; początkowo poetka, krytyk lit. i wydawca, później gł. autorka opowiadań (The Go-Away Bird 1958) i krótkich powieści psychol. (Memento mori 1959, wyd. pol. 1970, Ballada o Peckham Rye 1960, wyd. pol. 1974, Pełnia życia panny Brodie 1961, wyd. pol. 1972); posługując się elementami sensacji, groteski, parodii, tworzy wyrazistą wizję świata ulegającego tragicznej nieuchronności losu. SPASSESTERJO (1914-89), prozaik alb.; w twórczości, utrzymanej w poetyce realizmu soc-jaiist., podejmował problemy ideol. i psychol. w powiązaniu z przemianami spot., zwł. wsi alb.; powieści: Pse?(1935), Aferdita (1944), Ata nukishin vetem (1952), Zjarret (~\972); hist. cykl powieściowy nawiązujący do okresu odrodzenia nar. (m.in. Ja vdekje, ja liri 1978); tłumacz utworów V. Hugo i l. Wazowa. SPEKTOR MORDHE (1858-1925), prozaik żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Huma-nia, działał w Polsce, wydawca i red. wielu czasopism, niejednokrotnie prekursorskich publikacji w jidysz, jak rocznik lit. "Hojz-frajnd" (od 1887 w Warszawie); autor popularnych społ.-obyczajowych powieści o nastawieniu oświeceniowym (Der jidyszer mużik 1884, Oniim weewjonim 1885). SPENDER SirSTEPHEN HAROLD (1909-95), ang. poeta i prozaik; w młodości związany z grupą W.H. Audena, antyfaszysta, brał udział w wojnie domowej-w Hiszpanii (zbiór wierszy The StiII Centre 1939); redagował czasopisma lit.: 1939-44 "Horizon", 1953-67 "Encounter"; początkowo propagator radykalnych, lewicujących poglądów, w późniejszym okresie nadał swej liryce ton indywidualistyczny, kontemplacyjny (Collected Poems 1928-1985 1985); autobiografia Worid within Worid (1951); tłumacz poezji R.M. Riikego i F. Garcii Lorki; przekł. pol. w antologii Czas niepokoju (Nowy Jork 1958) i Poeci języka angielskiego (t. 3 1974). SPENSER EDMUND (1552?-99), poeta ang.; humanista, dworzanin lorda Leicestera (w jego świcie przebywał na dworze Elżbiety l), później w Irlandii. Przyjaciel Ph. Sidneya, dedykował mu swój głośny poemat pasterski 777e Shepheardes Calender (1579); panegiry-kiem na cześć królowej był poemat w 6 księgach The Faerie Oueene (1590- 96), osnuty na wątkach rycersko-fantastycznych, sięgający do wzorów antycznych i średniow. ale- goryzmu, częściowo oparty na poemacie Ario-sta Orland szalony, nasycony sensualizmem i renes. radością życia. Jeden z najwybitniejszych poetów epoki elżbietańskiej, nowator w dziedzinie wersyfikacji, urozmaicił rytmikę wiersza, stworzył tzw. strofę spenserowską (8 _ wersów 10- zgłoskowych i jeden 12-zgłoskowy); posłużył się nią w poemacie The Faerie Quee-ne; ponadto cykl 88 sonetów Amoretti (1595); utwory okolicznościowe (Epithalamion 1595 — na własne wesele, Astrophel 1591? — elegia na śmierć Sidneya); przekł. utworów w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). 512 STA SPERBER [szper~] MANES (1905-84), austr. pisarz i eseista, z wykształcenia psycholog; pochodził z rodziny żyd. osiadłej w Galicji; uczeń i współpracownik A. Adiera; od 1927 czł. KP Niemiec; od 1933 na emigracji we Francji; przeprowadził rozrachunek z komunizmem i analizę totalitaryzmu w trylogii powieściowej Der yerbrannte Dornbusch (1949), Tiefer a/s der Abgrund (1950), D/e yerlorene Bucht (1955 — wyd. łączne pt. Wie eine Trane im Ozean 1961), zawierającej wątki autobiogr.; w licznych esejach analizował m.in. zagadnienie żyd. tożsamości, istotę przemocy i dyktatury. SPERR [szper] MARTIN (ur. 1944), dramato-pisarz niem.; sztuki pisane w stylizowanym dialekcie, nawiązujące do tradycji tzw. dramy ludowej (Volksstuck), piętnujące różne deformacje w życiu spot. i polit. współcz. Niemiec; rozgłos zyskał gł. jako autor tzw. trylogii bawarskiej: Jagdszenen aus Niederbayern (1966), Landshutter Erzahiungen ('1967), Mun-chner Freiheit (1971); słuchowiska, scenariusze telewizyjne. SPITTELER [szpyteler] CARL, pseud. C. Felix Tandem (1845-1924), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; współpracował z wieloma pismami (m.in. "Neue Zurcher Zeitung"); w twórczości wpływy filozofii A. Schopen-hauera i F.W. Nietzschego oraz teorii kultury J. Burckhardta; najpełniej wypowiadał się w eposach filoz., łącząc wątki mitol. i współcz.: Prometheus und Epimetheus (t. 1-2 1880-81, nowe oprać, pt. Prometheus, der Dulder 1924) i Olyrnpischer Fruhling (t. 1^1 1900-06); sym-bolistyczne poezje (Extramundana 1883, Gloc- kenlieder'\906}, opowiadania i nowele (realist. Konrad porucznik 1898, wyd. pol. 1925); powieść Imago (1906, wyd. pol. 1922) — kluczowa dla pisarstwa S., poświęcona problemowi natury twórcy; ballady; 1919 otrzymał Nagrodę Nobla. ŚPOLJAR KRSTO (1930-77), pisarz chorw.; w powieściach o różnorodnej tematyce wykorzystywał doświadczenia współcz. prozy amer., czerpiąc inspiracje również z twórczości eg-zystencjalistów (Statek czeka do jutra 1958, wyd. pol. 1973, Gvoźdje i lovor 1963, Czas i pajęczyna... 1971, wyd. pol. 1987, Kłopoty z muzą 1976, wyd. pol. 1983, Ślub w Paryżu 1980, wyd. pol. 1990). ŚRAMEK FRAŃA (1877-1952), pisarz czes.; anarchizujący poeta modernist., z postawą indywidualistycznego buntu łączył pochwałę młodości, miłości, przyrody; liryki w zbiorach Slava zwoła (1903), Modry a rudy (1906); impresjonist. powieści (Srebrny wiatr 1910, wyd. pol. 1963), dramaty (Księżyc nad rzeką 1922, wyst. pol. 1968); pol. wybór wierszy Znów objęłaś mnie za szyję (1986). SREMAC STEVAN (1853-1906), pisarz serb.; jeden z gł. przedstawicieli realizmu w literaturze serb., humorysta i satyryk, w powieściach kreślił obrazy z życia tradycyjnej społeczności serb. na wojwodińskiej wsi, we wsch.-serb. Niśu oraz w Belgradzie (lvkova Slava 1895, Pop Cyryl i pop Spirydion 1898, wyd. pol. 1936, Yukadin 1903). SRUOGA BALYS (1896-1947), litew. pisarz i tłumacz; symbolista; wiersze liryczne, m.in. zbiory Saule ir sm/ltys (1920), Dievu takais (1923), Alpes (1929), utwory poet. Deive is eżero (1919), Miestas (1922); dramaty psychol. na motywach hist. (m.in. Milżino paunskme 1932 i Kazimieras Sap/ega 1947); 1943^t5 więziony w obozie hitl. Stutthof (wspomnienia Las bogów 1957, wyd. pol. 1965); prace z zakresu poetyki dain i teatrologii; przekł. poezji A.S. Puszkina, H. Heinego i dramatów eur., m.in. A.S. Czechowa i H. Ibsena; pol. przekł. wierszy S. w antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). STACHOWA ANGELA (ur. 1948), pisarka łużycka; autorka opowiadań (m.in. zbiory Sobolu wjecor doma 1978, Nahła zyma 1984), poruszających problem alienacji człowieka we współcz. świecie; także słuchowiska, scenariusze telew. oraz książki dla dzieci i młodzieży (Yineta 1983). STACJUSZ, Publius Papinius Statius (ok. 45-ok. 96), poeta rzym.; autor 2 poematów epicznych: Tebaidy (12 ksiąg), opisującej walkę synów Edypa o panowanie nad Tebami oraz nie dokończonej Achilleidy (niepełne 2 księgi), o pobycie Achillesa na Skyros; zachował się ponadto zbiór wierszy okolicznościowych Silvae (pisanych g3. heksametrem) o różnej tematyce, dających opisy budowli, dzieł sztuki i obyczajów — ważne źródło do historii kultury Rzymu tego okresu. Twórczość S. cieszyła się uznaniem od czasów staroż. do okresu baroku; jej wpływom uległ Dante Alighieri, podziwiał ją J.W. Goethe, STAEL-HOLSTEIN [sta:l holszłajn] ANNĘ Loui-SE GERMAINE DE (1766-1817), pisarka franc.; córka finansisty J. Neckera, w słynnym salonie rodziców poznała przedstawicieli elity intelek- tualnej Francji (G. de Buffona, D. Diderota, J. d' Alemberta i in.); jej własny salon był w koń- 33 — Słownik pisarzy świata 513 STA cu XVIII w. wpływowym ośrodkiem lit. i polit. Paryża; długotrwały związek łączył ją z B. Constantem; liberalizm jej poglądów polit. i konflikty z Napoleonem Bonaparte sprawiły, że wiele lat spędziła na wygnaniu (m.in. szwajc. posiadłość rodzinna Coppet, Niemcy, Włochy; Dziesięć lat wygnania 1821, wyd. pol. 1973); autorka rozpraw krytycznolit. De la litterature... (1800) i De 1'Allemagne (1813), które odegrały wybitną rolę w propagowaniu romantyzmu we Francji, powieści feministycznych (m.in. Korynna, czyli Wiochy 1807, wyd. pol. 1857), rozpraw społ.-polit.; Wybór pism krytycznych (1954). STAFFORD [starek] JEAN (1915-79), pisarka amer.; w psychol.-obyczajowych powieściach łączyła psychoanalityczną interpretację ludzkich zachowań z zainteresowaniem dla konfliktów wynikających ze zderzenia różnych kultur (Boston Adventure 1944, The Mountain Lyon 1947, The Catherine Wheel 1952); opowiadania. STAFFORD [staf^d] WILLIAM (ur. 1914), poeta amer.; ,,poeta prowincji", liryczny piewca miejsc i drobnych zdarzeń, m.in. zbiory wierszy: Trayelling Through the Dark (1962), Al-legiances (1970); szkice lit., np. tom You Must Revise Your Life (1986). STAGNELIUS EPIK JOHAN (1793-1823), szwedz. poeta i dramatopisarz; nie związany z ruchem romant., mało znany za życia, po wyd. 1824-26 pism zebranych, uznany za jednego z najwybitniejszych romantyków; gł. motywem poezji S. jest walka między ideałem duchowym a zmysłowością; liryki (L/ijor i Saren 1821), poemat epicki Wladimir den storę (1817), dramaty (Bacchanterna 1822, Marty rerna 1822). STAMATOW GEORGI (1869-1942), pisarz bułg.; autor szkiców nowelistycznych i obrazków społ.-obyczajowych, często graniczących z felietonem, w których wątki modernist.-natura-list. służą zwykle satyrze wymierzonej przeciw zdeprawowanemu światu mieszczaństwa; Iz-brani oczerci i razkazi (1905), Razkazi (t. 1-2 1929-30); pol. przekł. w antologiach: Antologia noweli bułgarskiej XIX i XX wieku (1955), Miłosierdzie Marsa (1978), Biała jaskółka (1982). STANCU [~nku] ZAHARIA (1902-74), rum. pisarz i publicysta; 1948-49 i od 1966 prze-wodn. związku pisarzy rum.; 1946-52 oraz po 1958 dyr. Teatru Narodowego w Bukareszcie; od 1969 czł. Rady Państwa; proza poświęcona gł. wsi rum. w okresie buntów chłopskich w pocz. XX w.; powieści (m.in. Bosy 1948, wyd. pol. 1951, Psy łańcuchowe 1952, wyd. pol. 1954, Jak bardzo cię kochałem 1968, wyd. pol. 1972), nowele, liryki; tłumacz poezji S.A. Jesienina. STANESCU [stanęsku] NICHITA (1933-83), poeta rum.; jeden z gł. przedstawicieli tendencji odnowicielskich w poezji rum. po okresie realizmu socjalist.; jego lirykę (m.in. zbiory Necuvintele 1969, fn dulcele stii c/as/c 1970, Poetica magna 1978) cechuje głęboka reflek- syjność, intelektualizm i nowatorstwo językowe; pol. wybór Nieś/owa i inne wiersze (1977). STANEW EMILIAN, właśc. Nikoła Stanew (1907-79), prozaik bułg.; początkowo pisał opowiadania animalistyczne (tom Sami 1940) i nowele psychol., m.in. Z/odzie/ brzoskwiń (1948, wyd. pol. w wyborze Smutna miłość 1961), nawiązując w nich do problemów filoz. i moralnych współczesności; później podjął próby fabularyzowania dawnej historii Bułgarii, np. powieści Legenda o księciu pres-ławskim Sybinie (1968, wyd. pol. 1971) i Antychryst (1973, wyd. pol. 1979), a także jej nowszych dziejów — Wojna z aniołem (t. 1-5 1958- 66, wyd. pol. t. 1-2 1963-67), będąca epopeją z czasów powstania wrześniowego 1923 oraz Tyrnowska królowa (1973, wyd. pol. 1974). STANEYIĆIUS SIMONAS TADAS (1799-1848), litew. poeta, folklorysta i historyk; autor bajek i ody Slove Zemaiciu (1829), wydawca pieśni żmudzkich Da/nos Zemaiciu (1829); pol. przekt. m.in. w antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). STANIUKOWICZ KONSTANTIN M. (1843-1903), roś. prozaik i publicysta, z zawodu oficer marynarki; psychol. powieści społ.-obyczajo-we, w których dominuje krytyka rodzącej się po reformie 1861 burżuazji roś., powieści i cykle opowieści marynistycznych (m.in. zbiór Morski/e rasskazy 1886- 1902); opowiadania dla młodzieży (Wokrug święta na "Korszunie" 1895-96), powieści poświęcone życiu inteligencji roś., ostre felietony satyryczne. STANKOYIĆ BORISAV (1875-1927), pisarz serb.; w nowelach, powieściach (Nieczysta krew 1910, wyd. pol. 1935) i dramatach zawarł obraz życia tradycyjnej bałk. społeczności miejskiej (w pd.-wsch. rejonach Serbii), pozostającej w kręgu orientalnych wpływów kul- 514 STE turowych; wsch. fatalizm łączy się w nich z biol. motywacją ludzkich czynów; pol. wybór nowel Żona nieboszczyka (1961). STARYCKI MYCHAJŁO (1840-1904), ukr. pisarz i działacz teatr.; 1883-98 dyr. kilku pierwszych zaw. trup teatr, na Ukrainie; reżyser; autor zbioru wierszy z życia wsi ukr. Z dawnioho zszytku. Pisni i dumy (t. 1-2 1881-86), wodewili, dramatów obyczajowych (m.in. Oj, ne chody, Hryciu... 1887) i hist. (Marusia Bohus-lawka 1897 i in.), często adaptował też utwory innych pisarzy, m.in. J.l. Kraszewskiego i E. Orzeszkowej; S. pisał również powieści hist. (trylogia o B. Chmielnickim); przekładał poezję ang., pol., niem., roś. oraz baśnie Ch. Andersena. STAŚEK ANTAL, wtaśc. Antonin Zeman (1843-1931), pisarz czes.; proza o cechach późnoromant. i realist.; opowiadania g3. z życia regionu podkarpackiego (Blouznwci na-sich hor 1895); powieści, m.in. Opowieść o szewcu Mateuszu i jego przyjaciołach (1927, wyd. pol. 1953); pamiętniki (zawierają m.in. wiadomości o stosunku Czechów do Polski); studium o J. Słowackim i przekł. Anhellego (1872). STEAD [sted] CHRISTINA (1902-83), pisarka austral.; feministka o poglądach lewicowych, czemu dała wyraz w powieściach For Love Alone (1944), Letty Fox: Her Łuck (1946); w swej najsłynniejszej powieści The Mań Who Loved Chiidren (1940) nakreśliła nieco ironiczny obraz życia rodziny amerykańskiej. STEELE [sti:l] Sir RICHARD (1672-1729), ang. publicysta, komediopisarz; red. czasopism oświeć. "The Tatler" (1709-11), "The Spec-tator" (1711-12, z J. Addisonem), "The Guar-dian" (1713), "The Theatre" (1718-20), w których publikował swe polemiczne felietony; ponadto komedie sentymentalne (TTie Fune-rai, or Grief a la Modę 1701, The Conscious Lovers 1722 i in.). STEFANSSON [stęfa"nson] DAVID (1895-1964), pisarz isl.; przedstawiciel neoromantyz-mu; poezja inspirowana foklorem, pieśniami skaldów, później elementy krytyki społ., anty-faszyst. (A/y kvcedabók 1947); powieści (Sólon Islandus, t. 1-2 1940), dramaty (Gulina hlidid 1941). STEFANYK WASYL (1871-1936), ukr. nowelista i działacz społ.; 1908-18 poseł do parlamentu wiedeńskiego; związany z pol. ruchem soc- jałist. i pisarzami Młodej Polski; . uprawiał poezję impresjonist.; w nowelach (m.in. zbiór Moje stówo 1905) nakreślił znakomite portrety psychol. chłopów ukr. z Galicji, ukazał też proces budzenia się ukr. świadomości nar.; poi. wybór nowel Klonowe liście (1904); Utwory wybrane (1951). E. WIŚNIEWSKA Wasyl Stefanyk w obliczu Młodej Polski, Wrocław 1976. STEIN [stajn] GERTRUDĘ (1874-1946), pisarka amer.; od 1902 w Paryżu, skupiała wokół siebie twórców awangardy piast, i lit. (E. Pound, T.S. Eliot); inspiratorka dążeń do artyst. samookreślenia literatury amer., patronowała młodym pisarzom (E. Hemingway), których nazwała straconym pokoleniem (Lost Generation); w licznych szkicach oraz esejach kryt. i teoret. (zebranych m.in. w tomie Lec-tures in America 1936) rozwijała eksperymentalne teorie narracji i stylu, które realizowała w swych dziełach, np. Tender Buttons (1914), The Making of Americans (1925), The Geo- graphical H/story of America (1936); powieści, nowele, zbiory wierszy, dramaty, cenne wspomnienia (Autobiografia Alicji B. Toklas 1933, wyd. pol. 1967, Autobiografia każdego z nas 1937, wyd. pol. 1980) i portrety znanych artystów, m.in. P. Picassa (1933, wyd. pol. 1974). M. MICHAŁOWSKA Gertruda Stein, Warszawa 1980. STEINARR STEINN, właśc. Adalsteinn Krist- mundsson (1908-58), poeta isl.; jeden z czołowych twórców wspótcz. poezji isl.; wczesna twórczość o charakterze rewol., antywojennym (Raudur loginn brann 1934); później akcenty pesymizmu, refleksji metafiz. (Ljód 1937, Spór i'sandi 1940, Tfminn og vatnid 1948). STEINBECK [stajnbek] JOHN (1902-68), amer. pisarz i reporter; opisywał życie mieszkańców rodzinnych okolic śród k. Kalifornii — ubogich farmerów, meksyk. robotników rolnych, wt. rybaków, lumpów i włóczęgów; realist. powieści protestu spot., ukazujące tragiczne losy bezdomnych i wydziedziczonych (Myszy i ludzie 1937, głośna adaptacja teatr. 1938, wyd. pol. 1948; Grona gniewu 1939, wyd. pol. 1956); epika moralistyczna, rozwijająca motyw walki dobra i zła w naturze ludzkiej (bibi: alegoria Na wschód od Edenu 1952, wyd'.' pol. 1958; paraboliczna Perła 1948, wyd. pol. 1956), nastrojowe opowieści, pełne sympatii dla prostych ludzi, żyjących w zgodzie z naturą, mających w pogardzie konwencje społ. (Pastwiska niebieskie 1932, wyd. pol. 1962, TortiIIa Flat 1935, wyd. pol. 1957, Ulica Nadbrzeżna 1945, wyd. pol. 1958); reportaże z II wojny 515 STE świat. Bombs Away (1942), Once There Was a l/l/a/-(1958) i z podróży po Ameryce Travels with Charley (1962); 1962 otrzymał Nagrodę Nobla. STELMACH MYCHAJŁO (1912-83), pisarz ukr.; wiersze patriotyczne, osnute na motywach folkloru; nowele i powieści, będące kronikami życia wsi ukr. (cykl powieściowy Wielka rodzina 1949-51, wyd. pol. t. 1-2 1954: Ludzka krew nie woda 1957, wyd. pol. 1960), powieść o II wojnie świat. Prawda i krywda (1961, pol. przekł. pt. Ziarno i plewa 1967); liryczne powieści autobiogr.; sztuki teatr.; wiersze dla dzieci. STENDER GOTTHARD FRIEDRICH (1714-96), łot. pisarz, poeta i filolog, pastor; uczestniczył w unowocześnianiu śpiewnika protestanckiego, pisał utwory o charakterze rel. (Tas krista-gas macabas gramata 1776); autor pierwszych łot. dzieł o charakterze świeckim (zbiory sentymentalnych pieśni o tendencjach dydaktycznych Jaunas singes 1774; Zingu lustes, t. 1-2 1783-89); oprać, zbiór baśni lit., do których motywy czerpał z literatury świat. (Pasa-kas un stasti 1789); fundamentalne prace z językoznawstwa łot. (Lettische Grammafik 1783, Lettisches Lexikon 1789); autor pierwszej łot. publikacji z zakresu geografii i przyrodo-znawstwa, prezentującej m.in. po raz pierwszy na Łotwie teorię M. Kopernika Augstas gud-rJbas gramatina (1774). STENDHAL [stędal], właśc Henri Beyle (1783-1842), pisarz franc.; uczestnik kampanii napoleońskich; znaczną część życia spędził we Włoszech, swej ojczyźnie z wyboru (1814-21 w Mediolanie, 1831^2 był konsulem w Civitavecchia). Debiutował jako krytyk sztuki; 1822 wydał studium z zakresu psychologii uczuć O miłości (wyd. pol. 1905); rozprawami Radne i Szekspir (1823) oraz Radne i Szekspir nr II (1825, łączne wyd. pol. 1957) włączył się do walki o romantyzm we Francji; 1827 ogłosił pierwszą powieść — Armancję (wyd. pol. 1957); 1830 wydał Czerwone i czarne (wyd. pol. 1889), a 1839 Pustelnię parmeńską (1 wyd. pol. pt. Klasztor Kartuzów w Farmie 1889) — arcydzieła powieści psychol. i realist.; 1839 ukazały się niektóre z Kronik włoskich (całość wyd. pośmiertnie, wyd. pol. 1923). Dzieło S., nie docenione za jego życia, zdobyło • uznanie dopiero w 2 pół. XIX w.; wydano wtedy m.in. pisma autobiogr. (np. Dziennik 1888, wybór pol. 1973, Życie Henryka Brulard 1890, wyd. pol. 1931, Pamiętnik egotysty 1892, wyd. pol. 1933), kilka nie dokończonych powieści (np. trzecie arcydzieło, Lucjan Leuwen 1894, wyd. pol. 1950), Korespondencję (1855, wybór pol. 1963). Nowatorstwo S., wynik zespolenia XVIII-wiecznego racjonalizmu i sen-sualizmu z romant. wrażliwością, indywidualizmem i kultem energii, w pełni oceniła dopiero krytyka współcz., uznająca w S. wielkiego realistę, mistrza analizy psychologicznej, podkreślająca nowoczesność jego stylu i techniki powieściopisarskiej; Wybór z pism różnych (1965), Dzielą wybrane (t. 1-5 1985). T. ZELEŃSKI-BOY Stendhal i Balzac w: Pisma, t. 12, Warszawa 1958; H. MARTINEAU Serce Stendhala, t. 1- 2, Warszawa 1961; G. BLIN Stendhal i problemy powieści, Warszawa 1972. STENIUS GORAN Epik (ur. 1909), pisarz fiń.- -szwedz.; początkowo twórczość inspirowana historią i pejzażem Karelii (powieść Hunger-gropen 1944), następnie — pod wpływem przejścia na katolicyzm — utwory o tematyce rel. (zbiór poet. Fiskens tecken 1940, popularna powieść Dzwony Rzymu 1955, wyd. pol. 1962); eseje, studia historyczne. STERNE [ste/n] LAURENCE (1713-68), pisarz ang., duchowny anglik.; wybitny przedstawiciel prozy sentymentalnej (Podróż sentymentalna przez Francję i Wiochy 1768, wyd. pol. 1817), pisarz oryginalny i eksperymentujący, w swoim gł. dziele Życie i myśli J.W. Pana Tristrama Shandy (1760- 67, wyd. pol. 1958) w sposób wirtuozerski parodiował ustalające się dopiero konwencje formy powieściowej; stosując tzw. konstrukcję fragmentaryczną lub otwartą, wpłynął na formę wielu utworów romant. (np. na Dziady A. Mickiewicza), a później na przemiany XX-wiecznych powieści wprowadzających technikę strumienia świadomości. STESICHOR(OS) (ok. 640-ok. 555 p.n.e.), poeta gr. z Matauros (pd. Italia) lub z Himery na Sycylii; przedstawiciel liryki chóralnej; domniemany twórca hymnu bohaterskiego, który utorował drogę tematom heroicznym w tragedii; autor pieśni, gł. o treści epickiej; z 26 ksiąg (w wyd. aleksandryjskim) zachowały się niei»czne fragmenty (Antologia liryki greckiej 1955 i Liryka starożytnej Grecji 1984). STEVANOVIĆ VIDOSAV (ur. 1942), pisarz serb.; twórczość S., uważana za programową dla całego pokolenia, jest podporządkowana wizji tragizmu istnienia, zarówno jednostkowego — wyrażonego przez postacie z dna społ., jak i zbiorowego — przedstawionego w portrecie narodu- pariasa; opowiadania (Refuz mrtvak 1969, Periferijski zmajevi 1978, Carski rez 1984) i powieści (NiSci 1971, Konstantin 516 STO Gorća 1975, wyd. pol. 1978, Testament: roman u 52 bdenja 1986, Ljubayni krug 1988). STEVANOVSKI GORAN (ur. 1952), dramato-pisarz maced.; w twórczości podejmuje krytykę uproszczonej, marksist. wizji świata, dystansując się jednocześnie od nacjonalizmu bałk.; posługuje się nowocz. środkami wyrazu (7e-tovirani duSi 1985); groteska teatr, inspirowana maced. folklorem Jane Zadrogaz (1974), dramat obyczajowy Dzikie mięso (1979, przekł. pol. w Antologii współczesnego dramatu jugosłowiańskiego 1984) i hist. Let vo mesto (1982). STEYENS [sti:wnz] WALLACE (1879-1955), poeta amer.; początkowo bliski impresjonizmowi, później uprawiał lirykę intelektualną, analizując poznawcze i kreacyjne możliwości wyobraźni artyst. i symbolu poet.; nawiązywał do franc. symbolistów i ang. romantyków; zbiory wierszy (m.in. Harmonium 1923), poemat Notes Toward a Supreme Fiction (1942), szkice o poezji The Necessary Angel (1951); pol. wybór Wiersze (1969). STEYENSON [stiwnson] ROBERT LOUIS (1850-94), pisarz szkoc.-ang., z zawodu prawnik; osiedliwszy się 1888 na Samoa, występował w obronie miejscowej ludności; problemom gosp. i kult. Polinezji poświęcił książkę In the South Seas (1896); twórca ang. powieści neoromant.: przygodowej, o fantastyczno-eg-zotycznej tematyce (Wyspa skarbów 1882, wyd. pol. pt. Skarby na wyspie 1893), hist., inspirowanej dziejami Szkocji (Porwany za miodu 1886, wyd. pol. 1927) i sensacyjnej, nawiązującej do makabrycznej groteski A.E. Poego (Dziwna historia drą Jekylla i Mrą Hyde'a 1886, wyd. pol. 1909); opowiadania, wiersze. STEWART [stjytft] JOHN INNES MACKINTOSH ->• Innes Michael. STIERNHIELM [szę:njęlm] GEORG (1598-1672), szwedz. poeta, filozof i uczony; przedstawiciel renesansu; uważany za twórcę poezji w języku szwedz. (Musae Suethizantes, t. 1-2 1668); poemat dydaktyczny Hercules (1658), będący wyrazem stoickiej postawy filoz.; pracował też nad słownikiem języka szwedz. (wyd. 1 części 1643). STIFTER [sztyf~] ADALBERT (1805-68), pisarz austr.; twórczość ukształtowana przez lit. tradycję niem. klasyki (J.W. Goethe) i romantyzmu (Jean Pauł, E.T.A. Hoffmann); opowiadania (zbiory: Studien, t. 1-6 1844-50, Bunte Steine, t. 1-2 1853) i powieści (edukacyjna Der Nachsommer, t. 1-3 1857, z dziejów Czech Witiko, t. 1-3 1865-67), w których osiągnął klas. czystość i prostotę stylu, zwł. w opisach przyrody; także malarz pejzażysta. STIGEN TERJE (ur. 1922), pisarz norw.; autor realist. powieści o tematyce społ.-obyczajowej i psychol., zawierających także wątki hist. (Det fłyktige hjerte 1967, wybór pol. w antologii Tam gdzie fiordy 1970), słuchowiska radiowe. STINUS ERIK (ur. 1934), duń. poeta i repor-tażysta; twórczość pod wpływem obserwacji z licznych podróży; reportaże o wątkach społ. i polit. (zbiory / a/ den tid en sten 1971, Hvis maanen kommer forbi 1974); w liryce inspirowanej kulturą Dalekiego Wschodu motywy osobiste i społ. (zbiory wierszy Landskab og atlas 1965, TU plovskser 1977, Brokker tli en bon 1985); opowiadania. STODOŁA |VAN (1888-1977), dramatopisarz słowac., z zawodu lekarz; komedie satyr. piętnujące m.in. obyczajowość mieszczańską (Joźko Pućik a jeho kariera 1931) i postawę moralną części społeczeństwa w okresie tzw. niepodległego państwa słowac. (m.in. Mravci a svrckovia 1943); dramaty psychol. (Baćova źena 1928), hist. i patriotyczne (Syatopluk 1931). STOJANOW CWETAN (1930-71), bułg. krytyk lit., prozaik, tłumacz; rozprawy z zakresu socjologii literatury i socjopsychologii (m.in. Broseliandowata góra 1973); powieści psychol. (np. Nad twoja dom spokojstwije 1967) oraz parodystyczna Izkijuczitelnata biografi/a na Budi Budew (1969); swoimi przekładami przyczynił się do spopularyzowania literatury ang. i amerykańskiej w Bułgarii. STOJANOW LUDMIŁ, wtaśc. Georgi Złatarow (1886-1973), pisarz bułg.; 1946-48 prezes Związku Pisarzy Butg.; początkowo wiersze utrzymane w poetyce symbolizmu, później realist. proza antywojenna (powieść Cholera 1935. wyd. pol. 1972) i hist. (Mehmed Sinap 1936. wyd. pol. 1949) oraz wiersze .fiiatriotycz-ne; ponadto dramaty, biografie, szkice i ar- tykuły krytycznolit. oraz hist., przekł, z literatury roś.; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji bułgarskiej (1954) i wyborze Ziem/a gorąca (1961) oraz opowiadań w Antologii noweli bułgarskiej (1955). STOJANOW ZACHARI, właśc. Dżedo S. Dże- dew (1850-89), bułg. pamiętnikarz i publicysta; uczestnik powstania 1876; autor głośnej 517 STO opowieści wspomnieniowej Zapiski z powstań bułgarskich (1884-92, wyd. pol. 1971), cennego dokumentu hist. i wybitnego osiągnięcia bułg. prozy artyst.; pierwszy biograf działaczy i pisarzy okresu odrodzenia nar. (W. Lews-kiego, L. Karawełowa, Ch. Botewa). STONE [sto"n] |RVING (ur. 1903), pisarz amer.; popularne powieści biogr. przedstawiające losy artystów, uczonych i polityków na tle epoki, m.in. o V. van Goghu (Pasja życia 1934, wyd. pol. 1948), Michale Aniele (Udręka i ekstaza 1961, wyd. pol. 1969), J. Londonie (Żeglarz na koniu 1938, wyd. pol. 1959), S. Freudzie (Pasje utajone 1971, wyd. pol. 1978). STOPPARD [stopek] TOM, wfaśc. Thomas Straussier (ur. 1937), dramatopisarz ang., pochodzenia czes.; sztuki groteskowe wywodzące się z Pinterowskiego "teatru absurdu", ukazujące egzystencjalną problematykę postaw człowieka, czyhających na niego zagrożeń i śmierci (m.in. oparta na wątku z Hamleta komedia Rosenkrantz i Guildenstern nie żyją 1966, przekt. pol. "Dialog" 1969 nr 1); surrealistyczne farsy: Prawdziwy inspektor Dog (1968, wyst. pol. 1976), The Jumpers (1972), Travesties (1974) oraz sztuki telew. (Fauł taktyczny 1977, wyd. pol. 1989 wraz z dramatem Lekcja muzyki 1977). ŚTORCH EDUARD (1878-1956), pisarz czes.; autor powieści dla dzieci i młodzieży; wykorzystując rezultaty badań archeol. opisywał życie ludzi w czasach prehist., m.in. Łowcy mamutów (1918, wyd. zmienione 1946, wyd. pol. 1949), Osada Kruków (1930, wyd. pol. 1953), Nad Wielką Rzeką (1932, wyd. pol. 1949), Brązowy skarb (1932, wyd. pol. 1958). STOREY [sto:ry] DAVID MALCOLM (ur. 1933), pisarz ang.; zbliżony do młodych gniewnych, grupy pisarzy luźno związanych lewicowo-libe-rainymi ideałami; w utworach psychol.-obyczajowych ukazuje przejawy społ. wyobcowania i moralnego konformizmu we wspótcz. społeczeństwie bryt. (demaskatorskie portrety młodych ludzi próbujących zdobyć pozycję w świecie pieniądza i sukcesu); powieści: Sportowe życie (1960, wyd. pol. 1976), Pasmore (1972, wyd. pol. 1973), Tymczasowe życie (1973, wyd. pol. 1978), Saw//e(1976, wyd. pol. 1982); sztuki teatralne. STORM [sztorm] THEODOR (1817-88), pisarz niem.; twórczość inspirowana krajobrazem rodzinnego Szlezwiku i surowym życiem mieszkańców zmagających się z przyrodą; mistrz nowelistyki — utwory ewoluujące od elegijnej prozy nastrojowej (Immensee 1849) do dojrzałego realizmu (Paweł Kukielkarz 1874, wyd. pol. 1955, Jeździec na siwym koniu 1888; przekład pol. w Wyborze opowiadań 1958); nastrojowa liryka. STOROŻENKO OLEKSA (1805-1874), pisarz ukr.; reprezentował nurt etnogr.-opisowy w prozie ukr.; Ukrajinśki opowidannia (1863), oparte na motywach folklorystycznych. STÓWĘ [sto"] HARRIET, z BEECHERÓW (1811-96), amer. pisarka i działaczka spot.; zdobyła ogromny rozgłos sentymentalną powieścią o losach murzyńskich niewolników na Południu USA Chata wuja To/na (1852, wyd. pol. 1901), przyczyniając się do wzmożenia ruchu na rzecz zniesienia niewolnictwa. STRABON (ok. 65 p.n.e.-ok. 20 n.e.), gr. geograf, podróżnik i historyk; pozostawił obszerne dzieło Geographika, pierwszą w dziejach geografię powszechną, zawierającą opisy znanych ówcześnie krain, ok. 4 tyś. nazw geogr. oraz ogólne rozważania na temat geografii i wiadomości o dawnych geografach; nie zachowała się praca hist. Hypomnemata historika, będąca kontynuacją dzieła Polibiusza. STRACHEY [stręjczy] GILES LYTTON (1880-1932), ang. prozaik, krytyk i eseista; rozwinął w literaturze ang. gatunek zbeletryzowanej biografii — nie przeciążonej materiałem źródłowym, ukazującej bohatera z pewnym subiektywizmem, nieraz zabarwionym ironią: Ludzie epoki Wiktorii (1918, wyd. pol. 1938), Królowa Wiktoria (1921, wyd. pol. 1937), Królowa Elżbieta i hrabia Essex (1928, wyd. pol. 1937). STRASZIMIROW ANTON (1872-1937), pisarz butg.; założyciel i red. nacz. (1926-27) tygodnika lit. "Wedrina" skupiającego działaczy antyfaszyst.; modernist.-naturalist. opowiadania i powieści (m.in. Zmej 1900, Esenni dni 1902) o tematyce wiejskiej, powieść — kronika wojen bałk. Wichyr (1922) oraz powieść polit. Choro (1926), utrzymana w poetyce ekspresjonizmu, będąca potępieniem faszyzmu w Bułgarii po 1923; liczne utwory sceniczne, g3. komedie (Swekyrwa 1906); publicystyka. STRATEMAYER [stratsmaja'] EDWARD (1862-1930), pisarz amer.; autor ponad 100 powieści dla młodzieży; do najpopularniejszych należały serie o Rover Boys i Tomie Swifcie, młodym, genialnym wynalazcy; 1906 zał. Stra-temayer Literary Sindicate, oficynę wydawniczą działającą do 1984. 518 STR STRATIJEW STANISŁAW, właśc. Sianko S. Mi-ladinow (ur. 1941), pisarz butg.; w nasyconych liryzmem powieściach podejmuje problematykę psychol.-moralną, ewokując wspomnienia z dzieciństwa utożsamianego ze światem autentycznych wartości {Marzenie długie na pół metra 1969, wyd. pol. 1973, Dzika kaczka wśród drzew 1972, wyd. pol. 1975); humoreski (m.in. Pejzaż s kucze 1977), sztuki teatr, (np. komedie Rimska banja 1977, Sako od wełur 1979), scenariusze film.; powieść dla dzieci Pyteszestwije bez ku far (1972) stanowi pasjonującą grę konwencjami językowymi. STRAZDAS ANTANAS (1760-1833), poeta litew.; autor wierszy, z których większość przekształcona została w pieśni lud. (m.in. zbiór poezji Giesmes Sv/etiSkos ir Sventos 1814, wyd. bez zezwolenia cenzury); pisał również w języku pol., m.in. wiersz Kant na pochwałę miasta flyg/(1924). STREUYELS [stro"wels] STUN, właśc. Frank Lateur (1871-1969), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; współpracownik pisma "Van Nu en Straks"; realist. powieści i nowele ukazujące życie chłopów flam. związane ściśle z otaczającą ich przyrodą; powieści (Langs de wegen 1902, De Ylaschaard 1907, De teleurgang van den waterhoek 1927), nowele (Zomerland 1900, Het leven en de dood in den ast 1926). STRIELKUNAS JONAS (ur. 1939), litew. poeta i tłumacz; liryka poświęcona wsi, nawiązująca do emocjonalnego liryzmu S. Neris (zbiory wierszy, m.in. Raudoni germukSniai'\96G, Var-po kelimas 1978, LapkriCio medis 1985); przekt. utworów A.A. Feta, N.A. Niekrasowa; F.l. Tiutczewa. STRINDBERG [~berj] AUGUST (1849-1912), pisarz szwedz.; ukształtował nowocz. szwedz. język lit.; prekursor ekspresjonizmu. Obfitą i różnorodną, wyrastającą z naturalizmu twórczość S. cechuje brutalna szczerość w odsłanianiu tajników natury ludzkiej i własnych intymnych doznań; życie pojmował jako walkę płci, w której kobieta deprawuje i niszczy mężczyznę; idee te ukazują m.in. najsłynniejsze dramaty S.: Ojciec (1887, wyd. pol. 1890), Panna Julia (1888, wyd. pol. 1891), Taniec śmierci ('^90'\, wyst. pol. 1909), oraz wyznania autobiogr. (5 tomów, m.in. słynne Interno 1897, wyd. pol. 1899); sięgał też do tematyki hist. (wczesny dramat Mistrz Olof 1872, wyd. pol. 1962, Eryk XIV 1899, wyd. pol. 1960); arcydziełem fantazji i refleksji filoz. są dramaty baśniowe: Gra snów (1902, wyd. pol. 1962) i ważny dla poszukiwań formalnych twórcy dramat symbolistyczno-ekspresjonist. Do Damaszku (1898- 1904, wyd. pol. 1972); pisał też powieści, nowele (wybór pol. Wybór nowel 1895), poezje, uprawiał publicystykę i eseis-tykę; pol. wybory: Dramaty C\9G2, 1977), Dramaty królewskie. Dramaty liryczne (1988), Spowiedź szaleńca (1887-88, wyd. pol. 1988), Sztuki kameralne (1990). STRITAR JOSIP (1836-1923), pisarz słoweń.; 1870 i 1876-80 wyd. z F. Levstikiem lit. czasopismo "Zvon"; popularyzował osiągnięcia i tradycje zachodnioeur. sentymentalizmu i romantyzmu w celu wzbogacenia literatury rodzimej; autor licznych rozpraw kryt. o literaturze, esejów, nowel i powieści, poezji lirycznej i satyr, (zbiór Dunajski soneti 1872) oraz dramatów. STRITTMATER [sztryt~] ERWIN (1912-94), pisarz niem.; od 1961 wiceprzewodn. Związku Pisarzy NRD; gł. tematem twórczości S. jest życie i przemiany socjalist. na wsi niem.; powieści: Tinko (1954, wyd. poi, 1956), Der Wundertater (t. 1-3 1957-80), Ole Pszczeli Łeb (1963, wyd. pol. 1968), autobiogr. Der Laden (t. 1-2 1983-87), dramat Katzgraben (1953-58), liczne opowiadania. STRNIŚA GREGOR (1930-87), stoweń. poeta i dramatopisarz; przedstawiciel poezji sym-bolistycznej, bliskiej estetyzmowi; w wierszach refleksyjnych, zdyscyplinowanych formalnie, zwracając się ku metafizyce, wyrażał alienację i egzystencjalny niepokój współcz. człowieka (m.in. zbiory Mozaiki 1959, Odisej 1963, Oko 1974, Skarje 1975, Jajce 1975; pol. wybór Odyseusz 1993); w filoz. dramatach poet. sięgał po średniow. mity i przypowieści bibl. (m.in. Samorog 1967, Żabę ali prilika o ubo-gem in bogatem Lazarju 1969, Ljudoźderci 1972); słuchowiska, proza dla młodzieży, liczne teksty piosenek. STRUCK [sztruk] KARIN (ur. 1947), pisarka niem.; gł. przedstawicielka nurtu feministycznego we współcz. literaturze niem.; w powieściach (Klassenliebe 1973, Die f^lutter 1975, Lieben 1977) i opowiadaniach (D/e Trennung 1978, Zwei Frauen 1982) porusza problem emancypacji społ. i obyczajowa^ kobiet, skupia uwagę na macierzyństwie ^erotyce; eseje. STRUGACCY, pisarze roś., bracia: ARKADIJ N. (1925-1991) i BORIS N. (ur. 1933); autorzy opowieści fantastycznonauk. o tematyce kosm. i perspektywach postępu nauk.-techn.; proza oparta na sensacyjnej fabule, z elemen- 519 STU tami satyry i groteski, przeniknięta refleksją filoz., zawierająca akcenty kryt. wobec systemu totalitarnego; m.in. Poniedziałek zaczyna się w sobotę (1965, wyd. pol. 1970), Drugi najazd Marsjan (1967, wyd. pol. 1974), arcydzieło literatury science fiction Piknik na skraju drogi (1972, wyd. pol. 1974), Żuk w mrowisku (1979-80, wyd. pol. 1983); utwór dram. Żydzi miasta Petersburga (1990, przekł. pol. w "Dialogu" 1992 nr 4). W. KAJTOCH Bracia Strugaccy, Kraków 1993. STUBBES [stabz] PHILIP (1555?-1610), pam-flecista ang.; purytanin; autor słynnej, będącej cennym źródłem wiedzy o społ. i ekon. życiu elżbietańskiej Anglii rozprawy The Anatemy of Abuses (1583), w której piętnował złe obyczaje (m.in. krytykował teatry); ponadto napisał cieszącą się dużą popularnością biografię żony A Christal Glass for Christian Women (1591). STUCKENBERG [sdyken~] VIGGO (1863-1905), duń. poeta i prozaik; jeden z gł. przedstawicieli symbolizmu w poezji duń.; wiersze zawierające impresjonist. opisy przyrody, odzwierciedlające harmonię i ład świata, także psych. (zbiory Flyyende sommer 1898, Snę 1901); psychol; powieści o zabarwieniu auto-biogr. (/ Gennembrud 1888, So/1897 — opis konfliktów wieku dojrzewania); także dramaty, baśnie, opowiadania. STUDYTA TEODOR, święty (759-ok. 826), bi-zant. teolog i reformator; zachował się zbiór 550 listów S., cenny zabytek epistolografii bizant.; S. jest również autorem pism z dziedziny teologii, polemik (z ikonoklastami), katechez, mów oraz poezji religijnej. STUS WASYL (1938-1985), ukr. poeta i działacz opozycyjny; 1979 czt. ukraińskiego Komitetu Helsińskiego; polonofil, rzecznik pojednania ukr.-pol., 1972-79 i od 1980 więzień łagrów, zmarł w karcerze; uprawiał lirykę refleksyjną, rozpowszechnianą poza cenzurą; zbiory wierszy Zymowi derewa (Bruksela 1970), Świeża w swiczadi (Monachium 1977); Palimpsesty (Nowy Jork 1986), Wesetyj cwyntar (1990); pierwszy ukr. wybór poezji S. Doroha bólu (1990). STYRON [stajren] WILLIAM (ur. 1925), pisarz amer.; związany z kulturą amer. Południa i tradycją faulknerowską, analizuje patologiczne objawy egoizmu, zbrodniczych instynktów, nienawiści pokoleniowej i rasowej w warunkach zaniku norm etycznych i zagrożenia podstaw cywilizacji; gł. powieści: Pogrążyć się w mroku (1951, wyd. pol. 1965), Długi marsz (1952, wyd. pol. 1968), Na pastwę płomieni (1960, wyd. pol. 1967), Wyznania Nata Turnera (1967, wyd. pol. 1973) — o hist. buncie niewolników murzyńskich z 1831, Wybór Zofii (1979, wyd. pol. 1991)—osadzona częściowo w realiach okupowanej Polski i obozu koncentracyjnego Auschwitz. SU DONGPO, Su Tung-po, właśc. Su Shi (1036-1101), chin. poeta, kaligraf i malarz; jeden z najwybitniejszych pisarzy epoki Sung, taoista; mistrz prozy poet. fu (rodzaj poematów pisanych prozą rytmiczną, których treścią są opisy krajobrazu) i poezji ci (utwory o nie- równomiernej budowie wiersza, opartej na rytmicznej linii melodii, do której wiersz był napisany). SUBANDHU (VII w.), ind. pisarz sanskr.; przedstawiciel literatury kunsztownego stylu; autor jednej z pierwszych powieści sanskr. Wasa-wadatta, opartej na motywach starej ind. legendy. SUCHOWO-KOBYLIN ALEKSANDR W. (1817-1903), dramatopisarz roś.; autor satyr.-grotes-kowej trylogii dram. (Małżeństwo Kreczyń-skiego 1855, wyd. pol. 1951, Sprawa 1869, wyd. pol. 1955, Śmierć Tarełkina 1869, wyd. pol. 1949), w której poddał krytyce roś. biurokrację, zwł. w sądownictwie i policji. L. LIBURSKA Mroczny świat Suchowo-Kobylina, Kraków 1990. SUCKEWER ABRAHAM (ur. 1913), poeta żyd. tworzący w języku jidysz; związany z Wilnem, czf. grupy pisarzy Jung Wilne; podczas okupacji niem. w getcie, skąd uciekł, od 1944 w Moskwie (wspomnienia Fun wilner geto 1946); 1946 świadek-oskarżyciel w procesie przywódców hitl. w Norymberdze, wrócił do Polski, od 1947 w Izraelu; w Tel Awiwie założyciel 1949 i red. kwartalnika lit. "Di goldene kejt". W twórczości S. pamięć o zagładzie Żydów determinuje ujęcia tematów współcz. problemów Izraela, lirykę krajobrazową; Jirykę S. cechuje przewaga elementów epickich nad lirycznymi, bogactwo stylistycz-no-językowe, wielowarstwowość znaczeń, nawiązania do twórczości pol. poetów, zwł. wielkich romantyków; przejmujący poemat Cu Pojln (1946), będący pożegnaniem S. z krajem, zbiory Poetisze werk (t. 1-2 1967), Di fidłrojz (1974; z ilustracjami M. Chagalla), tom surrea- listycznej prozy poet. Zielone akwarium (1975, wyd. pol. 1992), wspomnienia i eseistyka Bajm lejenen penimer (1993); pol. przekł. utworów w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). 520 SUL SUCKLING [sakłyr)] Sir JOHN (1609^1), ang. poeta i dramatopisarz; dworzanin Karola l, rojalista, po zwycięstwie O. Cromwella zbiegł do Francji; twórczość o charakterze dworskim, odznaczająca się wytwornym i błyskotliwym stylem (cykl poematów o współcz. mu twórcach A Session of the Poets 1637, liryki, sztuki i listy w zbiorze Fragmenta Aurea 1646, także utwory dram.); przekł. wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969). SUDERMANN [zy:~] HERMANN (1857-1928), pisarz niem.; utwory dram. (Honor 1890, wyd. pol. 1891, Gniazdo rodzinne 1893, wyst. pol. 1903) łączące cechy franc. dramatu mieszczańskiego z elementami naturalizmu; natu-raiist. powieści i opowiadania, najczęściej rozgrywające się na terenie Prus Wsch. i Litwy (Kuma Troska 1887, wyd. pol. 1891, Jons i Erdme i inne opowieści 1917, wyd. pol. 1976). SUDRABKALNS JANIS, nazwisko pierwotne Amds Peine (1894-1975), poeta łot.; początkowo ekspresjonist. twórczość o charakterze osobistym (zbiór wierszy Sparnota Armada 1920); w późniejszych zbiorach wierszy dominują akcenty protestu społ. (m.in. Trubadurs uz ezeja 1921, Spuldze veja 1931) i anty-faszyst. (Braju są/me 1950); publicystyka lit., poet. miniatury prozą; przekł. utworów klasyków eur.; przekł. pol. wierszy S. w antologii Zorze nad Dźwiną (1972). SUE [su] EUGENE (1804-57), pisarz franc.; ogromną popularność przyniosły mu, publikowane początkowo w odcinkach, sensacyjne powieści z życia najuboższej ludności Paryża, poruszające zagadnienia społ. (m.in. Tajemnice Paryża, t. 1-10 1842-43, wyd. pol. 1844, Żyd wieczny tułacz, t. 1-10 1844^t5, wyd. pol. 1844-45); wywarły one wpływ na nastroje polit. w przededniu rewolucji 1848; także powieści marynistyczne, hist. i romanse obyczajowe; S. jest uważany za twórcę gatunku zw. powieścią felietonową. SUHAJL IDRIS (ur. 1923), pisarz arab. z Libanu; wyd. czasopisma lit. "AI-Adab"; autor trylogii AI-Hajjal-LatiniC\953}, AI-Chandak al-ghamik (1958) i Asab/"una allati tahtariku (1962) o autobiogr. charakterze, podejmującej problemy człowieka Wschodu wykształconego na Zachodzie, zbiorów nowel, m.in. Niran wa suludż (1948), Kulluhunna nisa (1949); propagator egzystencjalizmu w Libanie poprzez tłumaczenia dzieł J.P. Sartre'a i A. Camusa oraz dzięki rozprawom filoz.; pol. przekł. w zbiorze współcz. opowiadań arab. Ziemia smutnej pomarańczy (1983). SUITS GUSTAV (1883-1956), est. poeta, historyk literatury; założyciel i przywódca ugrupowania Noor Eesti, 1905-15 red. jego almanachu; debiutował zbiorem patetycznych wierszy lirycznych Elu tuli (1905), którym zapoczątkował nadejście nowej generacji poet.; nowatorska formalnie i językowo poezja (zbiory Tuulemaa 1913 i Kóik on kokku urenagu 1922); prace historycznolit. (m.in. o R.F. Kreutz-waldzie). SUKENICK [sy:kanyk] RONALD (ur. 1932), pisarz amer.; wydawca czasopisma "American Book Review", czł. założyciel awangard, oficyny wydawniczej Fiction Collective; autor eksperymentalnych powieści satyr., wywodzących się z nurtu postmodernizmu, będących parodią gatunku powieściowego, w których łączy motywy autobiogr. z fikcją lit.: Up (1968), Out (1973), Long Talking Bad Conditions Blues (1979); opowiadania z tomu The Death of the A/oi/e/ (1969); studium kryt. Wallace Stevens (1967). SULEJMAN STALSKI (1869-1937), poeta da-gestański, tworzący w języku lezgijskim; aszugh (lud. pieśniarz); twórczość inspirowana rodzimym folklorem; epigramaty, wiersze satyr., poematy będące odzwierciedleniem wydarzeń społ.-polit., m.in. kolektywizacji, ścierania się dawnej i nowej obyczajowości. SULEJMENOW OLŻAS (ur. 1936), poeta kazas., tworzący w języku roś.; w swej poezji kon-taminuje motywy kultur azjat. i eur.; stosuje eksperymenty słowne, nawiązujące do poetyki W. Chlebnikowa; charakterystycznymi cechami liryki S. są muzykalność i wizualność; zbiory wierszy: Argamaki (1961), God obiez-jany (1967), Glinianaja kniga (1969 — o martyrologii Polaków w Auschwitz), Transforma-cija ognia (1985); esej historycznokulturowy Aż i Ja (1975); pol. przekł. wierszy S. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971). SULLIVAN [suliwa] VERNON -> Vian Boris. SULLY PRUDHOMME [sulj prudom], wtaśc. Renę Francois Armand Pródhomme (1839-1907), poeta franc.; przedstawiciel parnasizmu; twórczość, odznaczająca się precyzją formy, obejmuje zbiory liryczne (Les solitudes 1869) oraz poematy filoz. często sławiące zdobycze współcz. nauki (La justice 1878); 1901 otrzymał Nagrodę Nobla. SUŁTAN YELED (1226-1312), poeta tur. i pers.; syn Dż. Rumiego, po śmierci ojca objął kierownictwo zakonu Mevlevi; tworzył gł. w jeż. 521 SUM pers., ale w dziele Ibtidaname (1291) umieścił 76 wierszy tur., a w Rebabname (1301), 162 utwory pod względem formy bliskie tur. poezji lud.; są to hymny, pieśni rel., przeznaczone do wspólnych śpiewów w czasie zgromadzeń rel.; dały one początek poezji klasztornej kontynuowanej przez liczne rzesze poetów mistyków. SUMAROKOW ALEKSANDR P. (1717-77), roś. poeta, dramatopisarz; 1756-61 dyr. pierwszego stałego roś. teatru zaw.; 1759 wydawca pierwszego roś. czasopisma prywatnego "Trudolubiwaja pczeła"; jeden z g3. przedstawicieli klasycyzmu roś.; utrwalił w roś. literaturze zasady poetyki klasycyst. (traktat poet. Nastawlenije chotiaszczim byti pisatielami 1774); autor elegii, listów poet., satyr, bajek, sielanek, od i pieśni miłosnych oraz tragedii hist. (m.in. Choriew 1747, Dmitrij Samozwaniec 1771), komedii satyr, (m.in. Opiekun 1765). SUNDMAN [sund~] PER OLOF (ur. 1922), pisarz szwedz.; powieści, zbliżone w poetyce do prozy awangard, zawierają zapis zdarzeń pozbawiony analizy interpretacyjnej, odzwierciedlając pogląd S. o niemożności poznania prawdy o rzeczywistości i człowieku; fascynacji przywódczych dokonań jednostki towarzyszy krytyka eur. osiągnięć cywilizacyjnych, ukazana na przykładzie tragicznych wypraw podróżniczych — M.M. Stanieya (Ekspedycja 1962, wyd. pol. 1966) i S.A. Andree (Podróż napowietrzna pana inżyniera Andree 1967, wyd. pot. 1971); wspótcz. stylizacja jednej z najpopularniejszych isl. sag rodowych Opowieść o Sarnie (1977, wyd. pol. 1987); opowiadania, książki podróżnicze, widowiska telewizyjne. SUNDUKIAN GABRIEL (1825-1912), dramatopisarz orm.; prekursor realizmu w literaturze orm.; jeden z organizatorów teatru orm.; w sztukach, gł. komediach satyr., przedstawiał życie społeczeństwa Tyfiisu (ob. Tbilisi), zwła- szcza warstw niższych; sztukę Pepo (wyst. 1871, wyd. 1876) uznano za arcydzieło orm. dramaturgii. SUPERVIELLE [superwjęl] JULES (1884-1960), pisarz franc.; przeniknięta liryzmem twórczość S. wyraża jego swoistą, zmitologizowaną wizję świata, łączącą fantastykę z postawą racjonalisty; zafascynowany światem zwierząt, tworzył w swych utworach baśń o przyrodzie; m.in. zbiory poezji: Grayitations (1925), Les amis inconnus (1934), L 'escalier (1956) — wybory pol. Liryki i poematy (1965) i Poezje wybrane (1981), tomy opowiadań będące uzupełnieniem wizji zawartych w utworach poet.: L 'enfant de la haute mer (1931), L 'arenę de Noe (1938), Premiera pas de l'univers (1950) — wybór pol. Orfeusz (1966), ponadto powieści (Złodziej dzieci 1926, wyd. pol. 1975, Drugie życie pułkownika Bigua 1928, wyd. pol. 1977, Młody człowiek w niedzielę i w inne dni 1955, wyd. pol. 1977), dramaty, wspomnienia. SURKOW ALEKSIEJ A. (1899-1983), poeta roś.; red. pisma lit. "Litieraturnaja gazieta", 1945-53 "Ogoniok"; 1962-75 red. nacz. publikacji Krat- ka/a litieraturnaja encyklopiedija', pieśni żołnierskie (m.in. popularna Ziemianka 1942), wiersze agitacyjne i patriotyczne (pol. przekł. m.in. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej 1971, Antologii poezji radzieckiej 1979); publicystyka, artykuły krytycznoliterackie. SURREY [sary] HENRY HOWARD, EarI of Surrey (1517?-47), poeta ang. wczesnego renesansu; uprawiał lirykę miłosną, wprowadził (jednocześnie z Th. Wyattem) do poezji ang. formę sonetu o oryginalnej budowie (3 kwadryny i rymowany dystych), przyjętej przez W. Szekspira, oraz biały wiersz w przekt. fragmentów Eneidy, stracony z rozkazu Henryka VIII. SUTISTE JUHAN, pierwotnie Johannes Schutz (1899-1945), poeta est.; pierwsze w literaturze est. poezje pisane wierszem wolnym (zbiory Rahutus 1928, Maha rahu! 1932), w których wyrażał zachwyt nad przyrodą ojczystego kraju, opisywał życie prostych ludzi; także wiersze patriotyczne, przeciw faszyzmowi i wojnie (m.in. zbiór Yalgus ja warjud 1939); sztuki teatr., m.in. hist. Lembitu (1945). SUTTNER [zytner] BERTHA VON, pseud. B. Oulot (1843-1914), austr. pisarka i działaczka spof.; założycielka (1891) Austr. Tow. Pokoju, 1894-1900 red. pacyfistycznego pisma "Die Waffen nieder"; rozgłos zdobyta powieścią Precz z orężem (t. 1-2 1889, wyd. pol. t. 1-2 1898, cd. Dzieci Marty 1903, wyd. pol. t. 1-2 1906); publicystyka; 1905 otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. ŚYANiłłER FRANTISEK (1912-50), pisarz słowac.; reprezentant nurtu prozy liryzowanej, w twórczości wykorzystuje elementy słowac. folkloru, zwt. lud. balladę; autor tomów opowiadań Piargi (1942, wyd. pol. 1980), Dama (1966) i powieści Neyesta hol' (1946), Zivot bez końca (1956). SYERDRUP HARALD (ur. 1923), poeta norw.; autor pogodnych refleksyjnych wierszy, charakteryzujących się prostą frazą, zbliżonych 522 SWI do poezji T. 0rjasaetera, w których przedstawia silne związki człowieka z naturą; zbiory: Drem og drift (1948), Syngende natt (1955), Farling vind (1969); poezja dla dzieci, powieści, słuchowiska radiowe. SVETLA KAROLINA, wtaśc. Johanna Rottova (1830-99), pisarka czes.; związana z grupą Maj, której przedstawiciele, podejmując aktualne zagadnienia spot., dali początek literaturze realist.; działaczka ruchu kobiecego; proza późnoromant., o tematyce wiejskiej (Yesnicky roman 1867, Kresby z Jestedi"tS80} i hist., ukazująca środowisko mieszczan praskich (m.in. Dzwoneczkowa królewna 1872, wyd. pol. 1949). SVEVO ITALO, właśc. Ettore Schmitz (1861-1928), pisarz wt.; powieści wyróżniające się drobiazgową analizą psychiki bohaterów, dające równocześnie wyrazisty obraz społeczeństwa triesteńskiego, m.in. Jedno życie (1892, wyd. pol. 1960), Senilita (1898) i Zeno Cosini (1923, wyd. pol. 1936); uważany za prekursora wł. powieści psychol. XX w. SWAJAK KAZIMIR, wtaśc. Kanstancin Stapo- wicz (1890-1926), poeta biaforus., ksiądz katol.; w swojej medytacyjno-romant. poezji przeciwstawiał się niesprawiedliwości spof. i nar. (zbiór Maja lira 1920); moralizatorskie dramaty (Janka Kancawy 1924) i traktaty (zbiór Ałkahol 1913), dziennik Dzieją ma/o/ myśli, serca i woli (1932). SWERSTIUK JEWHEN (ur. 1928), ukr. eseista i działacz opozycyjny; 1972-83 więzień obozów; od 1987 uczestnik ruchu rel. i kult. na rzecz odrodzenia Ukrainy; eseje o współcz. kulturze ukr. Sobór u rysztowanni, Iwan Kot-larewśkyj smijefsia (rozpowszechniane poza cenzurą w rękopisach 1969, 1970; wyd. w tomie zbiorowym Wybrani, Monachium 1979), oraz prace o charakterze rel.: Na zemli biahos- towennij apostołom (Rzym-Lublin 1990), Błu-dni syny Ukrajiny (1993); liryki refleksyjne. SWETONIUSZ, Caius Suetonius Tranquillus (ok. 70-pot. II w.), historyk rzym., biograf; sekretarz kancelarii cesarskiej za Hadriana; z bogatej twórczości S. zachował się rozdział O gramatykach i retorach, pochodzący ze zbioru biografii stawnych ludzi De w/s illus-tribus, w skrótach zaś i przeróbkach życiorysy m.in. Terencjusza, Horacego, Lukana i Pliniusza Starszego; w całości przetrwały Żywoty cezarów (8 ksiąg; 6 wyd. pol. 1987) — biografie 12 cesarzy (od Cezara do Domicjana), oparte m.in. na dokumentach archiwum cesarskiego; są one cennym, choć nierównej wartości, źródłem do historii wczesnego cesarstwa. SWIETŁOW MICHAIL A, (1903-64), poeta roś.; wiersze patriotyczne przeniknięte liryzmem, bliskie formom pieśniarskim (zbiór Nocznyje wstrieczi 1927, ballada Grenada 1926); w latach powojennych zbiory liryki refleksyjnej, m.in. Ochotnicza domik (1964); utwory sceniczne (m.in. Gtubokaja prowincyja 1935, Po dwudziestu latach 1940, wyd. pol. 1950, fantazja wg C. Gozziego Miłość do trzech pomarańczy 1964); pol. wybór Grenada i inne wiersze (1961), przekł. w Antologii poezji radzieckiej (WS). 8WIFT [s"yft] GRAHAM (ur. 1949), pisarz ang.; rozgłos zdobył bliską prozie realizmu magicznego, nawiązującą do wczesnej twórczości Q. Grassa powieścią Kraina wód (1983, wyd. pol. 1992), w której przedstawił własną koncepcję integralności historii i losów jednostki; ponadto powieści: Out of This Worid (1988) i Ever After (1992) — ukazująca ironiczny obraz środowiska artyst. Paryża lat 50. SWIFT [s"yft] JONATHAN (1667-1745), pisarz ang., pochodzenia irl., duchowny anglik.; dziekan kościoła Sw. Patryka w Dublinie, przebywał też często w Londynie. Jedna z najważniejszych postaci życia polit. i kult. kla-sycyst. Anglii. Wraz z A. Pope'em, J. Ga-yem i J. Arbuthnotem utworzył towarzystwo p.n. Scriblerus CIub, przeciwstawiające się obskurantyzmowi i miernocie literackiej. Jako publicysta polit. i społ. posługiwał się szyderczym parnfletem i ostrą satyrą; z pasją walczył o prawa Irlandczyków (Drapier's Let-ters 1724), pozostawiając jeden z najbardziej wstrząsających dokumentów w historii walki o prawa człowieka (parnflet A Modest Pro-posal 1729, arcydzieło ironicznej logiki). Główny utwór S., Podróże Guliwera do wielu odległych narodów świata (1726, wyd. pol. 1784, nowy przekł. 1979), a zwł. ostatnia jego księga, jest krytyką utopijnej wizji doskonałego społeczeństwa i przesadnego racjonalizmu; liczne adaptacje dla młodzieży zawdzięcza powieść swej warstwie^ przygo-dowo-fantastycznej. Parnflety polit. i kość., wiersze humoryst. i okolicznościowe. SWINBURNE ^"ynba/n] ALGERNON CHARLES (1837-1909), ang.'poeta, dramatopisarz i krytyk lit.; przyjaciel D.C. Rossettiego i W. Morrisa; w swej twórczości łączył idee prerafaelitów, którzy głosili program sztuki odrodzonej moralnie, czerpiącej inspiracje z odczuwania natury i przeżyć rel., oraz tradycję romant. 523 SWY (P.B. Shelley) i helleńską; wyrażał poglądy ateistyczne, także nienawiść do wszelkiej siły i władzy, a jednocześnie idee absolutnego piękna; w głośnym dramacie o formie klas. Afalanta w Kałydonie (1865, wyd. pol. 1907) protestował przeciw konwencjom obyczajowym i światopoglądowi epoki wiktoriańskiej; dramaty hist. oraz liczne melodyjne liryki i ballady (Poems and Ballads 1866, 1879, 1889) o zróżnicowanej rytmice i nowatorskiej wersyfikacji; w późniejszym okresie poezja S. stała się zbyt retoryczna. Jako krytyk odznaczał się przenikliwym sądem oraz trafną intuicją; jego prace o renes. dramatopisarzach ang., twórczości W. Blake'a i sióstr A.Ch. oraz E.J. Bronte stanowią podwalinę wspófcz. sądów krytycznolit.; przekt. poezji w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971). SWYDNYCKI ANATOLU (1834-71), ukr. pisarz i działacz oświat.; tworzył wiersze na motywach zaczerpniętych z pieśni lud.; autor pierwszej w literaturze ukr. powieści spot.-obycza-jowej Luboraćki (1861-62, obszerne fragmenty w języku pol. pt. Luboraccy 1866, wyd. pełne 1901) z życia ukr. duchowieństwa; prace etnogr. (Wełykderi u Podolan 1861). SYLIUSZ ITALIKUS, Tiberius Catius Asco-nius Silius Italicus (ok. 26-ok. 101), poeta rzym.; autor epopei hist. Punica, przedstawiającej dzieje drugiej wojny punickiej; wzorem dla S.l. była Eneida Wergiliusza. SYMEON POŁOCKI, Simiaon Połacki, Si-mieon Potocki, właśc. Samuel J. Piotrow-ski-Sitnianowicz (1629-80), białorus.-ros.-ukr. kaznodzieja, pisarz i działacz bractwa cerkiewnego; początkowo związany z Akad. Mo-hylańską w Kijowie, później przeniósł się do Moskwy, 1680 współtwórca projektu Akad. Słow.-Gr.-Lac. w Moskwie; jeden z twórców nowoż. piśmiennictwa roś.; przeniósł do poezji roś. polski wzór wiersza sylabicznego; wiersze i przypowieści o różnorodnej tematyce, często rel. i o charakterze okolicznościowym (zbiory Wiertograd mnogocwietnyj 1678, Rifmołogion 1680); psałterz (1680) wzorowany na Psałterzu Dawidów^. Kochanowskiego; dramaty szkolne. SYMOMENKO WASYL (1935-63), poeta ukr.; autor liryków osobistych i patriotycznych, m.in. skierowanych przeciwko totalitaryzmowi (zbiory Tysza i hrim 1962, Zemne tiaźinnia 1964, Łebedi materynstwa 1981); opowiadania liryczne Wyno z trojand (1965), wiersze dla dzieci; poi. przekł. w Antologii poezji ukraińskiej (1977). SYMONIDES (ok. 556-ok. 468 p.n.e.), poeta gr. z wyspy Keos; przedstawiciel liryki chóralnej; pierwszy poeta zaw.; uchodzi za twórcę epigramatu jako gatunku lit.; przypisywano mu autorstwo epigramatu Przechodniu, powiedz Sparcie', do jego dorobku lit. należą epinikia, enkomia, skolia, hymny, peany, dytyramby, elegie i treny; zachowane fragmenty utworów w Antologii liryki greckiej (1955) i w zbiorze Liryka starożytnej Grecji (1984). SYNGE [syn] JOHN MILLINGTON (1871-1909), dramatopisarz irt.; wybitny przedstawiciel ruchu odrodzenia nar.; pisał dialektem anglo-irl., używanym przez ludność wiejską z wysp Arann na zach. Irlandii; dramaty w tonacji nastrojowo-lirycznej, łączące realizm z fantastyką, czerpiące tematy z życia ludu irl., gł. rybaków, oraz z tradycji średniow. legend celt. (Jeźdźcy do morza 1904, przekt. pol. "Dialog" 1957 nr 3; Deidre of the Sorrows 1910); komedia The Playboy of the Western Worid (1907). SZABATAI JAAKOW (1934-81), prozaik izrael., tworzący w języku hebr.; wychowany w kibucu, w twórczości ukazał, poprzez doświadczenia jednostki, przemiany w społeczeństwie izrael. lat 50. i 60.; m.in. zbiór opowiadań Hadad Perec maw/(1972), powieści Zichron dewarim (1977), So/ dawar (1984); dramaty. SZABBI, ASZ- ABU'L-KASIM (1909-54), poeta arab. z Tunezji, jeden z pierwszych przedstawicieli romantyzmu arab., związany z egip. grupą lit. Apollo; twórca refleksyjnych, pesymistycznych wierszy o miłości i śmierci, a także utworów o tematyce patriot. (m.in. poemat Iradat al-hajat), autor zbioru poezji Aghani al-hajat (1955). SZABÓ [sobo:] DEZSO (1879-1945), węg. prozaik i publicysta; jeden z najsłynniejszych publicystów węg., znany z zajadłych polemik, autor pisanych barwnym stylem artykułów, początkowo utrzymanych w tonie ksenofobicznym, później propagujących w polityce węg. kierunek chrzęść, i gloryfikujących chłopstwo, a następnie protestujących przeciwko faszyzmowi, także w jego węg. odmianie; gł. dzieło Sz. — utrzymana w manierze ekspresjonist. powieść Aż elsodort fału (1919) jest panoramą społeczeństwa węg. przed l wojną świat. i w czasie jej trwania; ponadto m.in. powieść Seg/'tseg!(1925), zbiory opowiadań ((3//71921, A kótel legendaja 1934) i szkiców, m.in. o wspótcz. literaturze franc. i węgierskiej. SZABO [sobo:] Cs. LAS2L.O (1905-84), węg. eseista, prozaik, krytyk lit.; z wykształcenia 524 SZA ekonomista; 1935-44 prowadził dziat lit. w radiu węg.; od 1949 na emigracji, najpierw we Włoszech, od 1951 w W. Brytanii, od 1972 pracował w węg. sekcji Radia BBC; erudyta, wytrawny znawca zwł. literatury i sztuki Zachodu, autor błyskotliwych esejów o rozległej tematyce (m.in. tomy Orszag es irodalom 1963, Alkalom 1982, Górógókról 1986, Shakespeare 1987); ponadto opowiadania (m.in. zebrane w tomie Kózel es tavol 1983). SZABÓ [sobo:] LORINC (1900-57), poeta węg.; w zbiorach wierszy zaznaczyła się ewolucja Sz. od postawy anarchicznego buntu (wpływ ekspresjonizmu) przeciw złu społ. i wynaturzeniom cywilizacji (Kaliban 1923, A Satan muremekei 1926), poprzez poczucie wyobcowania i kryzysu wartości (Kulónbeke 1935) do przejściowej fascynacji nacjonalizmem i faszyzmem (Harc aż unnepert 1938), wygasłej na skutek wstrząsu spowodowanego doświadczeniami wojennymi; cykl liryków Tuc-sókzene (1947) jest świadectwem gruntownego rozrachunku z własnym życiem i dotychczas głoszonymi poglądami, zaś cykl sonetów Dwudziesty szósty rok (1957, wyd. pol. w antologii 13 poetów 1983) — pamiątką wielkiej miłości; przekł. poezji franc., niem., ang. oraz pol. (m.in. J. Kochanowskiego, A. Mickiewicza, J. Słowackiego, L. Staffa). SZABÓ [sobo:] MAGDA (ur. 1917), pisarka węg.; wspótcz. powieści psychol.-obyczajowe {Fresk 1958, wyd. pol. 1960, Powiedzcie Zsó-fice 1958, wyd. pol. 1964, P('/aM963, wyd. pol. 1966. Tylko sam siebie możesz ofiarować... 1967. wyd. pol. 1974, Staroświecka historia 1977, wyd. pol. 1981), dramaty {Ukąszenie żmii 1960, wyst. pol. 1967), utwory dla dzieci i młodzieży (Sarenka 1959, wyd. pol. 1961, Tajemnica Abigel 1970, wyd. pol. 1977). SZAGINIAN, Szahinian, MARIETTA S. (1888-1982), roś. pisarka i dziennikarka, pochodzenia orm.; uprawiała głównie prozę; powieści z życia inteligencji roś. (m.in. Ludzie i maski 1923, nowa wersja 1954, wyd. pol. 1960), powieści kryminalne (Miess-Miend... 1924-25), produkcyjne (m.in. Zapora wodna 1930-31, wyd. pol. 1952), biogr. (Woskńeszenije iż mior-twych 1962-63, o J. Myslivećku); reportaże, eseje. SZAJKEWICZ NOCHEM MEIR, kryptonim Szo-mer (1846-1905), pisarz żyd., tworzący w języku hebr. i jidysz; pochodził z Nieświeża, od 1889 w USA; zdobył niezwykłą popularność w Europie Wsch. i USA brukowymi powieściami, najczęściej przeróbkami franc. romansów (poprzez przekłady roś.), przyczyniając się do upowszechnienia czytelnictwa wśród niewykształconych warstw społ., zwł. kobiet; 1888 potępił jego twórczość Szolem Alejchem (parnflet Szomers miszpet). SZAKONYI [sokońi] KAROLY (ur. 1931), węg. dramatopisarz i nowelista; w twórczości podejmuje gł. temat postaw moralnych we współcz. społeczeństwie; dramaty, m.in. Fletem, Zsóka (1963), Diabelska góra (1968, wyst. pol. 1971), Zakłócenia w odbiorze (1970, wyst. pol. 1972), Holt leikek (1976), Apak es fiuk (1989); zbiory nowel, m.in. Francia tanya (1969). SZAŁAMOW WARŁAM T. (1907-82), pisarz roś.; od 1929 ok. 18 lat w więzieniach i obozach kotymskich; klasyk literatury obozowej, jego nowele, szkice, minireportaże, eseje są jednym z najwybitniejszych artyst. świadectw stalinowskich represji; tom Kołymskie rasskazy (Londyn 1978, wybory roś. Lewyj bierieg 1989 oraz Pierczatka iii KR-2 1990); pol. wybory: Opowiadania kołymskie (1983 i 1987 wyd. poza cenzurą; t. 1-3 1991), Procurator Judei i inne utwory (1991); ponadto liryka oraz zbiór refleksji autobiogr. Woskrieszenije listwiennicy (Paryż 1985); tragiczne losy pisarza utrwalił film dokumentalno- fabularny Cztery życia Wa-rlama Szafamowa (1991, reż. A. Jerastow). A. RAŹNY Świat Kotymy, w: Emigracja i tamizdat (red. L. Suchanek), Kraków 1993. SZAMIAKIN IWAN (ur. 1921), pisarz białorus.; 1971-85 przewodn. Rady Najwyższej Białorusi; autor biogr.-dokumentalnej powieści wojennej (Głęboki nurt 1949, wyd. pol. 1953), powieści moralistyczno-psychol. (Serce na dłoni 1963, wyd. pol. 1968, Mroźne zimy 1970, wyd. pol. 1977), także z życia współcz. środowiska wiejskiego i inteligenckiego (Atlasy i kariatydy 1977, wyd. pol. 1981), sztuk scen., opowiadań dla młodzieży i dzieci oraz artykułów kryl. o literaturze. SZAMIR MOSZE (ur. 1921), izrael. prozaik i publicysta; jeden z gł. przedstawicieli pierwszego pokolenia pisarzy hebr. urodzonych w Palestynie; powieści Sz. są poświęcone życiu osadników żyd. w Palestynie, m.in. Hu halach basadot (1947) i tematyce hist., m.in. Melech basar wadam (1954); ponadto dramaty; w publicystyce reprezentował poglądy narodowe. 8ZANFARA, ASZ- (VI w.), poeta arab.; należał do grupy tzw. poetów-rozbójników, tzn. wygnanych z plemienia; autor słynnej kasydy Lamijat al-Arab, tłumaczonej na wiele języków, 525 SZA w literaturze pol. znanej z parafraz A. Mickiewicza oraz J. Słowackiego Szanfary; pozostawił także dywan (zbiór) poetycki. SZAPIRO L., wtaśc. Lewi Jehoszua Szapiro (1878-1948), prozaik żyd., tworzący w języku jidysz, także roś. i hebr.; pochodził z Ukrainy, od 1911 w USA; w opowiadaniach z tomu Di jidysze meluche (1919) zawarł przejmujący obraz pogromów żyd. na Ukrainie; autor pierwszej powieści modernist. w literaturze jidysz Nujorkisz (1931), esejów; Ksowim (1949). SZARKAWI, ASZ- ABD AR-RAHMAN (1920-82), pisarz arab. z Egiptu; autor zbiorów realist. opowiadań, powieści, m.in. AI-Ard (1954) i wierszy poświęconych problematyce społ., zwł. egip. wsi, pisanych językiem klas., z dialogami, w języku potocznym; pisał także sztuki teatr. o wojnie alg. i walce Palestyńczyków o wyzwolenie kraju oraz o tematyce historycznej. SZASZKEWYCZ MARKIJAN (1811^t3), ukr. pisarz, działacz oświat, duchowny greckokatol.; romantyk; czł. urgupowania lit. Ruska Trijcia; współwydawca almanachu "Rusałka Dnist-rowaja" (1837); pisał wiersze liryczne o silnym zabarwieniu emocjonalnym i patriotycznym; wprowadził do poezji ukr. rytm kołomyjkowy; zbieracz pieśni lud.; autor elementarza do nauki języka rus.-ukr. dla szkół lud.; przekt. z literatur stów., m.in. Królodworskiego rękopisu W. Hanki, Zamku kaniowskiego S. Gosz-czyńskiego. SZATROW MICHAIL F., właśc. M.F. Marszak (ur. 1932), dramatopisarz roś.; twórczość gł. poświęcona tematyce rewol., m.in. publicyst. sztuka teatr. Bolszewicy (1968, wyd. pol. 1971), Tak pobiedim (1982), głośny dramat quasi-dokumentalny Dalsze... dalsze... dalsze... (1988), w którym w formie polemicznych dialogów została podjęta próba analizy procesu rewol.; artykuły o teatrze. SZAUKI AHMAD (1869-1932), poeta arab. z Egiptu; podejmował próby odnowienia wielkich tradycji poezji arab.; autor kasyd, w których łączył dawną formę ze współcz. treścią, pisanych prozą rymowaną utworów scenicznych o tematyce hist., m.in. Masra Klijubatra (1927), Kambiz (1931); przekł. z literatury francuskiej. SZCZERBAK JURIJ (ur. 1934), ukr. pisarz i działacz spot., z zawodu lekarz; 1989 współ-założyciel Partii Zielonych, 1991-92 minister ochrony środowiska; w twórczości prozator- skiej S. dominuje problematyka etyczna (powieści Kwarantanna 1966, wyd. pol. 1968, Transplantacja 1971, wyd. pol. 1973, Pryczyny i nasiidky 1987) i społ. (groteskowa opowieść Z kroniki miasta Jaropola 1980, wyd. pol. 1983 oraz dokumentalna powieść Czornobył 1987); S. uprawia również dramat biogr. i obyczajowy oraz poezję (zbiór Freski i fotografiji 1984). SZCZIPACZOW STIEPAN P. (1899-1979), poeta roś.; uprawiał kameralną lirykę pejzażową i miłosną, pisał także wiersze i poematy o tematyce moralno-społ. (m.in. Pawlik Morozow 1950, zawierający aprobatę donosów), ponadto powieść autobiogr. Bienozowyj sok (1956); pol. wybór poezji S. Strofy miłosne (1960) i przekł. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971), Antologii poezji radzieckiej (1979). SZEKSPIR -> Shakespeare William. SZENTKUTHY [sęntkuti] MIKLÓS (1908-88), pisarz węg.; proza eksperymentalna odrzucająca tradycyjne, właściwe epice, reguły budowy fabuły i konstrukcji czasu, wyróżniająca się erudycją i bogactwem kulturowych skojarzeń, wątkami eseistycznymi i autotematycz-nymi; powieść - studium warsztatowe Prae (t. 1-2 1934), cykl utworów prozą inspirowanych mitologią i hagiografią Szenf Orpheus Breyia-riuma (t. 1-9 1939-84), powieści biograficzne, m.in. Diyertimento (1957 — o W.A. Mozarcie, Doktor Haydn (1959), Arc es alarc (1962) — osnuta wokół epizodu z życia J.W. Goethego; eseje, artykuły krytycznolit. (wybór Muzsak testamentuma 1985). SZERB [serb] ANTAL (1901-45), węg. pisarz, historyk literatury i eseista; proza o bogatych podtekstach intelektualnych, z elementami analizy psychol. i wątkami romant., zabarwiona ironią; powieści Legenda Pendragonów (1934, wyd. pol. 1971), Podróżny i światło księżyca (1937, wyd. pol. 1974), Naszyjnik Marii Antoniny (1943, wyd. pol. 1991), opowieść fantastyczno-satyr. dlii/er VII (1966, wyd. pol. 1974); ceniona historia literatury węg. (1934) i powszechnej (1941), eseje (Hetkóz-napok es csodak 1936) i artykuły krytycznolit.; przekł. z literatury ang., franc. i wt.; zamordowany przez węg. faszystów. SZERSZENIEWICZ WADIM G. (1893-1942), poeta roś.; wczesna liryka pod wpływem symbolizmu; później czt. ugrupowania lit. egofu-turystów, reprezentujących jedną z odmian roś. futuryzmu; następnie czołowy teoretyk 526 SZK imażynizmu, zbliżonego w założeniach do ang. imagizmu; zbiory wierszy: Wiesiennije protalinki (1911), Ftomanticzeskaja pudra (1913), Loszad' kak Łoszad' (1920); prace teoret., m.in. Futurizm bież maski (1913), Zie-lonaja ulica (1916); sztuki teatr.; przekł. utworów W. Szekspira, B. Brechta oraz poezji franc. (A. Baudelaire). SZEWCZENKO TARAS (1814-61), ukr. poeta i malarz; syn chłopa pańszczyźnianego; uczeń K.P. Briuflowa, reprezentował w malarstwie kierunek realist. (portrety, m.in. Katarzyna 1842, cykl akwafort Malownicza Ukraina 1844); rozgłos zdobył tomem wierszy i ballad romant. Kobzarz (1840, wyd. pol. 1863), następnie ogłosił poemat /-/a/ctemacy(1841, wyd. pol. 1861) o koliszczyźnie; 1843-45 napisał 3 parnflety poet.: poematy Sen (wyd. 1859), Heretyk (wyd. 1861), programowy wiersz Do umarłych, żywych i nienarodzonych rodaków moich... oraz przesłany A. Mickiewiczowi po- emat Kaukaz (wyd. 1859); 1847 aresztowany za przynależność do tajnego ukr. Bractwa Cyryla i Metodego, karnie wcielony do wojska i wystany do twierdzy w Orenburgu, następnie w Nowopietrowsku, gdzie zaprzyjaźnił się z pol. zesłańcami polit.; napisał wtedy liryki elegijne, poematy hist., obyczajowe i auto-biogr. oraz powieści w języku roś., m.in. Księżna (1853, wyd. pol. 1979), Muzykant (1855, wyd. pol. 1977), Artysta (1856, wyd. pol. 1975), Przejażdżka z przyjemnością i nie bez morału (1856-58, wyd. pol. 1960); po powrocie do Petersburga 1857 zbliżył się do pisarzy kręgu "Sowriemiennika" (Dziennik 1857-58, wyd. 1927, wyd. pol. 1952); ostatnie poematy Sz. dotyczyły problematyki filoz.-moralnej (m.in. Neofity 1857, wyd. 1862, Maria 1859, wyd. 1876); Zbiorek wybranych poezji (1921), Utwory wybrane (1955), Wybór poezji (1974); poi. przekł. Sz. także w Antologii poezji ukraińskiej (W7). J. JĘORZEJEWICZ Moce ukraińskie albo Rodowód geniusza. Opowieść o Szewczence, wyd. 3, Warszawa 1972. SZEWCZUK WAŁERIJ (ur. 1930), pisarz ukr.; autor mikropowieści obyczajowych z życia małych miast (Nabrzeżna 12'\9GQ, Odmieniec 1968, wyd. pol. łączne 1974), stylizowanej na żywoty świętych powieści o mnichach Ławry Kijowskiej Na poli smyrennomu (1983), nowel i powieści poświęconych inteligencji ukr. (Dom na wzgórzu 1983, wyd. pol. 1989), w których ukazywał poziom świadomości nar. przedstawicieli różnych pokoleń (Try tystky za wiknom 1986); wydawca poezji sta-roukraińskiej. SZIGLIGETI [si~] EDE, właśc. József Szath- mary (1814-78), dramatopisarz węg.; od 1837 związany z Teatrem Narodowym (aktor, reżyser, 1873-78 dyr.); wprowadził do węg. teatru rodzimą odmianę melodramatu o tematyce z życia ludu, z muzyką, tańcem i piosenką, m.in. Csikós (1874); autor dramatu romant. //. Rakóczi Ferenc fogsaga (1848), komedii z życia wędrownych aktorów Liliomfi (1849, wyst. pol. 1958), pierwszej węg. teoret. rozprawy o dramacie A drama es valfajai (1874). SZIMONI DAWID (1886-1956), poeta żyd., tworzący w języku hebr.; pochodził z Białorusi, od 1921 w Palestynie; jeden z odnowicieli poezji hebr. na pocz. XX w. (z kręgu Ch.N. Bialika); autor liryków, poematów dram., przypowieści, satyr; najtrwalszą pozycją w dorobku Sz. są sielanki z życia osadników żyd. w Palestynie, m.in. zbiór Macewa (1925); przełożył na hebr. poezje A.S. Puszkina, M.J. Lermontowa i H. Heinego. SZINASI IBRAHIM -> Sinasi ibrahim. SZIRWANZADE ALEKSANDR, właśc. A. Mow-sisjan (1858-1935), pisarz orm., autor realist. powieści i dramatów społ.-psychol., ukazujących wszystkie warstwy społeczeństwa orm., a zwł. burżuazję; Namus (1885), Chaos (1898, wyd. pol. 1956). SZKŁOWSKI WIKTOR B. (1893-1984), roś. krytyk lit. i historyk literatury, pisarz; początkowo bliski futuryzmowi, potem jeden z twórców roś. szkoły formalnej; w latach 20. związany z ugrupowaniami lit. Lef (1922-29, propagowało sztukę utylitarną) i Sierapionowy Bratja (1921-25, gł. postulaty: obiektywizm i swoboda metod twórczych); autor prac z zakresu teorii prozy, rozwijających założenia roś. szkoły formalnej, później wzbogaconych o elementy analizy hist., m.in. O prozie (1959, wyd. pol. t. 1-2 1964); liryczne powieści oparte na motywach autobiogr. (Zoo. Pis'ma nie o lubwi... 1923, Trietja fabrika 1926); powieści hist., eseje i felietony lit., studia o pisarzach roś. (m.in. O Majakowskim 1940, wyd. pol. 1960; Lew To/stój 1963, wyd. pol. 1967); prace teoret. o filmie (zbiór artykułów Za sorok let 1965), scenariusze film.; pol. wybór pamiętników lit. Ze wspomnień (1965). .; SZKURUPI GEO (1903-37), pisarz ukr.; czł. futuryst. ugrupowań lit. Aspanfunt, Komunkult, Nowa heneracija (1927-31); zbiory wierszy (m.in. Psychotezy 1922, Baraban, Żaryny śliw (oba — 1925), poemat Zyma (1930), będący satyr, odzwierciedleniem kolektywizacji na 527 SZL Ukrainie; opowiadania (zbiór Peremożeć dra-kona 1925) i powieści (Żanna bataijonerka 1930), ukazujące wydarzenia wojenne i re-wol.; rozstrzelany w obozie na Wyspach So-łowieckich. SZLONSKI AWRAHAM (1900-73), żyd. poeta, tłumacz i publicysta, tworzący w języku hebr.; pochodził z Ukrainy, od 1921 w Palestynie; wydawca wielu czasopism awangardy literatury hebr., jego twórczość translatorska wzbogaciła słownictwo wspótcz. języka hebr. (m.in. utwory A.S. Puszkina, N.W. Gogola, M.A. Szo-łochowa, A.A. Błoka, W. Szekspira, G.B. Sha-wa); wydał zbiory poezji, m.in. Dewaj (1924), Szirej hamapolet wehapijus (1938), Al milet (1957); ponadto twórczość dla dzieci. SZMIELOW IWAN S. (1873-1950), pisarz roś.; autor głośnej powieści Kelner (1911, wyd. pol. 1928), zawierającej celne obserwacje społ.-- obyczajowe, oraz szkiców i opowiadań pacyfistycznych z okresu l wojny świat.; od 1922 na emigracji w Berlinie i Paryżu, gdzie napisał wiele utworów autobiogr., m.in. Soince miort-wych (Paryż 1926) — wstrząsający obraz okrucieństwa rewolucji, Bogomolie (Belgrad 1931), Leto Gospodnie (tamże 1933), w których dominują refleksje nad przeszłością i tradycjami prawosł. Rusi; w twórczości Sz. łączył wątki realist. z elementami poetyki naturalizmu i modernizmu. SZNEUR ZALMAN (1886-1959), żyd. poeta i prozaik, tworzący w językach hebr. i jidysz; pochodził ze Szkłowa na Białorusi, od 1902 w Warszawie, od 1904 w Wilnie, od 1914 w Berlinie, od 1923 w Paryżu, od 1941 w USA, od 1951 w Izraelu; jeden z odnowicieli poezji hebr. na pocz. XX w. (z kręgu Ch.N. Bialika); zarówno w realist. prozie Sz., jak i w poezji zwraca uwagę witalizm bohaterów i śmiałe wątki erotyczne; wydał m.in. zbiór poet. Szirim wepoemot (1914), powieści Noach Pandre (t. 1-5, wyd. pol. 1939) — epopeja o życiu Żydów szkłowskich oraz Anszej Szklow (1944). SZOFMAN GERSHON (1880-1972), pisarz żyd., tworzący w języku hebr.; pochodził z Białorusi, następnie we Lwowie, od 1938 w Palestynie; mistrz noweli i krótkiego opowiadania w literaturze hebr., m.in. zbiór Sipurim we-tsiyurim (1902), przełożył na hebr. utwory A.P. Czecho-wa i P. Altenberga. SZOHAM MATITIAHU (1893-1937), żyd. dramaturg i poeta, tworzący w języku hebr.; całe życie spędził w Warszawie; autor symbol. dramatów, osnutych na wątkach bibl., nawiązujących do współcz. zjawisk społ. i polit., m.in. Cór weiruszalaim (1933), Elohei barzel to taase lach (1937). SZOLEM ALEJCHEM, właśc. Szolem Rabi-nowicz (1859-1916), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz, początkowo także hebr. i roś.; pochodził z Ukrainy, od 1887 w Kijowie, 1906-07 i od 1914 w Nowym Jorku; 1888-89 wyd. rocznik lit. "Di Jidysze Folksbibliotek"; utwory Sz.A. odznaczają się zróżnicowanym, bogatym pod względem idiomatycznym językiem, jaskrawym humorem, doskonałymi portretami postaci, często tragikomicznych; cykle listów: Miliony (1892, wyd. pol. 1908) oraz monologów Dzieje Tewji Mleczarza (1894, wyd. pol. 1960), opowieść Motel, syn kantora (1907-16, wyd. pol. 1958) utrwaliły sylwetki Żydów wschodnioeur. z przet. XIX i XX w.; dramaty, także adaptacje sceniczne prozy, wywarły najpoważniejszy wpływ na rozwój teatru jidysz; świat, sławę zdobyła autorska inscenizacja monologów Tewje mleczarz (wer-sja musicalowa-J. Boćka Skrzypek na dachu wyst. 1964, wyst. pol. 1983, ekranizacja N. Jewison 1971), do stałego repertuaru weszły komedie Di goidgreber (1908), DOS grojse gewins (1915), Szwer cu za/n a jid (1914, na podstawie powieści Der blutiker szpas)', do najbardziej znanych powieści należy trylogia krytykująca ówczesną społeczność żyd., która nie potrafiła stworzyć warunków dla rozwoju sztuki i niezwykłych talentów: Muzykant ('\BQ8, wyd. pol. 1900), Josele Solowiej (1889), Blon- dzende szlem (1912, wyst. pol. 1994); opowiadania w zbiorach Notatki komiwojażera (1911, wyd. pol. 1958), Zaczarowany krawiec i inne humoreski (1900, wyd. pol. 1959), wybór Kas-rylewka (wyd. pol. 1991); ponadto autobiografia Z jarmarku (wyd. pol. 1989), utwory dla dzieci; Ale werk (t. 1- 28 1917-23). SZOŁOCHOW MICHAIŁ A. (1905-84), pisarz roś.; związany przejściowo z organizacją lit.--polit. RAPP (1928-32), dążącą do unifikacji literatury w duchu ortodoksyjnie pojmowanych założeń partii; proza poświęcona kozac-twu dońskiemu w okresie rewolucji i wojny domowfej; Opowiadania znad Donu (1926, wyd. pol. 1958), słynna epopeja powieściowa Cichy-Don (t. 1-4 1928-40, wyd. pol. t. 1-3 1934-38, całość 1946-48), ukazująca przełomowe wydarzenia hist. lat 1912-22; Sz. przedstawił w niej rozwarstwienie kozactwa, ujawnił podłoże powstania antybolszewickiego 1919; kreśląc dram. losy rodu Mielechowów podjął problem uwikłania człowieka w historię, którą sam tworzy; w ostatnich latach część krytyków podważała autorstwo Sz.; napisał także utrzy- 528 ourv maną w konwencji socrealist. powieść o kolektywizacji wsi (Zorany ugór, cz. 1 1932, wyd. pol. 1949, cz. 2 1960, 1 wersja, która powstała 1940-41, zaginęła podczas wojny, wyd. pol. 1961), psychol. opowiadanie z czasów II wojny świat. Los człowieka (1957, wyd. pol. 1960); prace publicyst. (S/owo o ojczyźnie 1951, wyd. pol. 1951); 1965 otrzymał Nagrodę Nobla. SZPICEL JESZAJE (1906-90), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; związany z Łodzią, podczas II wojny świat, w getcie, później w obozie Auschwitz; od 1951 w Izraelu; przejmującą relację świadka Holocaustu zawarł w powieściach i nowelach (zbiór Sztern lajchtn in thom, t. 1-2 1976); wiersze, początkowo w poetyce modernist. (zbiory Mitn ponem cu derzun 1930, Cwiszn tow un alef 1978, Drabina do nieba 1966, wyd. pol. 1990); pol. przekt. wierszy w antologiach poezji żyd. (1980, 1983). SZTAJNBERG JAAKOW (1887-1947), żyd. poeta, prozaik i eseista, tworzący w językach hebr. i jidysz; pochodził z Ukrainy, od 1914 w Palestynie; należy do klasyków pokolenia, które odnowiło literaturę hebr. na pocz. XX w. (w kręgu Ch.N. Bialika); poezja Sz. odznaczająca się tradycyjną wersyfikacją i uroczystym, bibl. językiem wyraża problemy współcz. człowieka w zurbanizowanym środowisku. SZTEJNBARG ELIEZER (1880-1932), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; żył w Besarabii; ostatni wielki baśniopisarz w literaturze jidysz, zmodernizował klas. gatunek, nadając często swoim barwnym utworom, pisanym wierszem, charakter satyr.; zbiór Meszolim (t. 1 Bukareszt 1932, t. 2 Tel Awiw 1956). SZTERN ISROEL (1894-1942), żyd. poeta i eseista, tworzący w języku jidysz; pochodził z Ostrołęki, żyt w biedzie nie publikując za życia swoich utworów w formie książkowej; zginął w getcie warsz.; tworzył i publikował w czasopismach refleksyjną lirykę o zabarwieniu rel., początkowo w poetyce ekspresjonist.; część jego spuścizny wydano w tomie Lider un esejen (Nowy Jork 1955). SZUKSZYN WASILIJ M. (1929-74), roś. pisarz, reżyser film., aktor; w swej twórczości o tematyce społ.-moralnej zawarł wnikliwą obserwację współcz. życia codziennego, wyrażając niepokój o przyszłość wsi i jej mieszkańców (m.in. zbiór opowiadań Rozmowy przy jasnym . księżycu 1974, wyd. pol. 1974); powieść: Rodzina Lubaw/nów (1965, wyd. pol. 1967) o wsi w pierwszych latach po rewolucji październikowej, opowieść film. Przyszedłem dać wam wolność (1971, w wyborze pol. 1982) o powstaniu S. Razina; satyr, trawestacje baśni lud. (m.in. zbiór Toczka zrienija 1974); poezje; scenariusze film. na podstawie własnych utworów, m.in. Jest taki chłopak (1964), Kalina czerwona (1974); liczne role, m.in. w filmach S.A. Gierasimowa, S.P. Bondarczuka, także w wielu własnych; pol. wybory opowiadań «Nocne dumania" i inne utwory (1981), Rozhasały się konie na polu (1988); zmarł podczas zdjęć do filmu Oni walczyli za Ojczyznę. E. PAWLAK Wasilij Szukszyn, Warszawa 1981. SZWARC JEWBIENIJ L. (1896-1958), dramato-pisarz roś.; zbliżony do ugrupowań lit. Oberiu (roś. surrealiści) i Sierapionowy Bratja (1923-25, głoszący obiektywizm i swobodę metod twórczych); baśnie sceniczne, gł. na motywach baśni H.Ch. Andersena, przeniknięte refleksją filoz., z akcentami satyry na współczesną mu rzeczywistość (Nagi król 1934, wyd. 1960, wyd. pol. 1963); Człowiek i cień 1940, wyst. pol. 1959), do najsłynniejszych należy Smok (1943, wyst. pol. 1961), wymierzona przeciw totalitarnej dyktaturze; baśnie dla teatrów lalkowych i scenariusze film.; pol. wybór Baśnie dla dorosłych (1965). SZYSZKOW WIACZESŁAW J. (1873-1945), pisarz roś.; opowiadania i powieści z życia mieszkańców Syberii, m.in. Tajga (1916, wyd. pol. 1951), Rzeka posępna (1933, wyd. pol. t. 1-2 1949), zbeletryzowana historia porewol. Syberii, Jemelian Pugaczow (t. 1-3 1938-45, wyd. pol. t. 1-3 1949-50) epopeja hist. o powstaniu chłopskim w XVIII w. ŚUDRAKA (ok. IV w.), ind. twórca dramatu sanskr. Mryććhakatika (wyst. pol. pt. Wasan-tasena 1965) opartego na wątkach dawniejszych, m.in. z dramatu Bhasy. ŚUKASAPTATI, sanskr. dzieło nieznanego autora, zawiera "szkatułkowe" ułożone, fry-wolne opowieści papugi, która stara się odwieść żonę nieobecnego kupca od zamiaru zdradzenia go; S. jest znana w 2 redakcjach (jedna z XII w.), rozpowszechniona w różnych wersjach i przekt. (m.in. pers^ Tuti- name — podstawa przekł. eur., także pol. Księga papugi •\95i9). D.TATARKA A. TENNYSON R. TAGORE M. TWAIN T.TASSO F. TIUTCZEW L. TOŁSTOJ TAG TABIDZE GALAKTION (1892-1959), poeta gruz.; łączył tradycje literatury nar. z nowatorstwem formy i treści; początkowa twórczość pod wpływem symbolizmu, późniejsza apologety-cznie odtwarzająca przemiany społ.-polit. w kraju, m.in. poematy Epoka (1930) i Rewo-luciuri Sakartwelo (1931); wiele wierszy o tematyce związanej z II wojną świat.: pol. przekł. m.in. w Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w antologii Poezja gruzińska (1985). TABIDZE TYCJAN (1895-1937), poeta gruz.; jeden z organizatorów (1915) grupy gruz. symbolistów; liryki osobiste, także poświęcone przemianom społ.-polit. (poemat Won/s sad-gun"\928} i przyjaźni między narodami (zbiór wierszy Somchetszi 1937); 1937 aresztowany pod zarzutem nacjonalizmu, zginął; przekł. pol. w: Antologii poezji gruzińskiej (1961), Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w antologii Poezja gruzińska (1985). TABLIC BOHUSLAV (1769-1832), słowac. poeta, tłumacz i historyk literatury, ksiądz, ewang.; w wierszach okolicznościowych, epigrama-tach i anakreontykach łączył tendencje oświeć. z ideałami drobnomieszczańskimi, dawał też wyraz swym słowianofilskim poglądom (Poezje, t. 1^t 1806-12); przełożył z języka ang. m.in. fragmenty dzieł W. Szekspira, A. Pope'a, O. Goidsmitha, a także Sztukę poetycką N. Boileau; do poszczególnych tomów swych wierszy włączał studia o piśmiennictwie słowac. od XVI w. TACYT, Publius (Całus) Cornelius Tacitus (ok. 55-ok. 120), historyk rzym., polityk i mówca; w 97 r. konsul, następnie zarządca prow. Azja: dzieła: Żywot Agrykoli, poświęcony pamięci teścia, Germania, dzieło opisujące stosunki polit. i społ. oraz obyczaje i religię Germanów, a w końcowych partiach plemion zamieszkujących ziemie pol., Dialog o mówcach, rozpatrujący przyczyny upadku wymowy, sprawy wychowania dzieci i nauki szkolnej, Dzieje (Historiae} w 14 (?) księgach (lata 69-96, zachowane księgi I-IV i pocz. V), Roczniki (Annales) w 16 (?) księgach (lata 14-69, zachowane księgi I-IV, fragment V, VI i XI bez początku, XII i XVI — w całości). T. pisał je z wyraźnym celem moralizatorskim; wnikliwość psychol., doskonała charakterystyka postaci i umiejętność dramatyzowania wydarzeń hist., styl zwięzły, surowy i pełen patosu zapewniły T. miejsce w rzędzie najwybitniejszych pisarzy rzym.; w starożytności mniej popularny od innych historyków, wzbudził zainteresowanie w renesansie i okresach późniejszych; pierwszy pol. przekt. dzieł (bez Dialogu...} 1772-83, ostatni (całości) 1957. TADIJANOYIĆ DRAGUTIN (ur. 1905), poeta chorw.; 1953-73 dyr. Inst. Literatury i Teatrologii Jugosł. Akad. Nauk i Sztuk w Zagrzebiu, wydawca dzieł pisarzy chorw.; autor liryków refleksyjnych o niezwykłej muzykalności frazy poet. (zbiory: Sunce nad oranicama 1933, Tuga zemije 1942, Prsten 1963, Sabrane pjes-me 1975); przekt. poezji J.W. Goethego, H. Heinego, V. Nezvala. TAGORE RABINDRANATH, właśc. R. Thakur (1861-1941), ind. poeta, prozaik, filozof, myśliciel, tworzący w języku bengalskim, także kompozytor i malarz; twórczość T., głęboko humanist., afirmująca pełnię życia, jest związana z ind. tradycją filoz. i lit. a także bengal-ską poezją lud.; wywarła wielki wpływ zarówno na literaturę ind., jak i eur. pocz. XX w.; utwory tłumaczone na wiele języków (w Polsce gł. z języka ang.), m.in. na ang. przez samego poetę; liczne zbiory poezji, gł. lirycznej, m.in. uhonorowany 1913 Nagrodą Nobla tom Gi-tańdźali (1910, wyd. pol. Pieśni ofiarne 1913), ponadto Sonar fari (1896), Kszanika (1900), Ogrodnik ('\9'\ 4, wyd. pol. 1915), Księżyc przybierający (1913, wyd. pol. 1916), Podszepty duszy. Dar miłującego (pol. wybór 1923), Zbłąkane ptaki oraz inne poezje (pol. wybór 1961); dramaty Chitra (1916, wyd. pol. 1919), Król ciemnej komnaty (1910, wyd. pol. 1921), Malini (1895, wyd. pol. 1922), Poczta (1913, wyd. pol. 1958); twórczość prozatorska należy do nurtu realist., przedstawia problemy moralne i społ.; powieści, m.in.: Noc ziszczenia (1903, wyd. pol. 1922), Rozbicie (1905, wyd. pol. 1922), Dom i świat (1915, wyd. pol. 1927); poi. wybór nowel, m.in. Głodne kamienie (1923), opowiadania tłumaczone z bengals-kiego Głupota Ramkanaja (1891), Szubha (1892), Posag (1891), Zeszyt (1893), wyd. w tomie zbiorowym Taniec siedmiu zasłon (1977); autobiografia Wspomnienia. Błyski Bengalu (1911, wyd. pol. 1923); ponadto bogata publicystyka dotycząca zagadnień społ., polit., etycznych. T. prowadził działalność pedag., 1901 zał. w Santiniketanie (wsch. Bengal) szkołę, którą 1921 rozwinął w Viśva Bharat University (od 1951 uniw. -państw.); w praktyce łączył ind. i eur. metod/wychowawcze. T. jest autorem muzyki do wielu własnych utworów poet.; uprawiał rysunek i malarstwo (figuralne kompozycje fantastyczne, gł. tuszami barwnymi). Z. KRAWCZYK Rabindranath Tagore — poszukiwanie prawdy i piękna w teorii i praktyce wychowania, Warszawa 1990. 531 TAH TAHA HUSAJN (1889-1973), arab. pisarz i uczony z Egiptu; min. oświaty; od 1965 prezes akad. arab. w Kairze; znawca arab. literatury klasycznej i współczesnej oraz eur.; autor prac nauk. (m.in. o literaturze okresu przedmuzułmańskiej), studiów i szkiców o dawnej i nowej literaturze arab., także z dziedziny poetyki, stylistyki i retoryki, m.in. Hadith al-arba'a (t. 1-3 1925-26) oraz powieści, m.in. Księga dni (cz. 1-2 1926-59, wyd. pol. 1982). TAJMUR MAHMUD (1894-1974), brat Muham-mada, pisarz arab. z Egiptu; współtwórca (wraz z bratem) realist. noweli arab. z życia wsi egip. i biedoty miejskiej; autor powieści, dramatów, komedii o tematyce hist. i obyczajowej; ok. 18 zbiorów nowel, 5 powieści i 15 sztuk teatr.; pozostawił ponadto studia o języku, powieści i teatrze; pol. przekl. opowiadań m.in. w ,,Przeglądzie Orientalistycznym" (1959) oraz w zbiorze opowiadań egip. Skorpion (1970). TAJMUR MUHAMMAD (1892-1921), brat Mah-muda, pisarz arab. z Egiptu; współtwórca i teoretyk (wraz z bratem) współcz. realist. noweli arab. oraz jeden z twórców realist. teatru arab.; autor opowiadań o tematyce społ., m.in. Ma tarahu al-ujun (1918), kilku komedii i dramatu, napisanych w dialekcie egip. języka arab., także szkiców z historii teatru arab.; pol. przekt. opowiadań w "Kontynentach" (1965, 1971). TAJNA HISTORIA MONGOŁÓW, zabytek literatury mong. z XIII w.; anonimowa kronika napisana prawdopodobnie 1240 w alfabecie ujgurskim; oryginał zaginął; opisuje pochodzenie i panowanie Czyngis-chana oraz pierwsze lata rządów jego następcy Ogedeja; jest podstawowym dziełem do badań nad językiem, kulturą materialną i historią Mongołów XIII w.; wyd. pol. 1970. TAKEDA IZUMO (1691?-1756?), dramatopisarz jap.; kier. teatru lalek jóruri Takemoto-za w Osace i współautor dramatów hist. (San-shódayu gonin musume 1727, Terakoya, czyli Wiejska szkółka 1746, wyst. pol. 1904) oraz obyczajowych, do dziś wystawianych i wielokrotnie adaptowanych do filmu. TAKETORI-MONOGATARI, jap najstarszy anonimowy utwór z gatunku monogatari; powstał między 859 a 922; niewielki utwór o konstrukcji ramowej, pisany prozą przeplataną wierszami, prostym i żywym językiem; gł. wątkiem jest historia znalezionej w pniu bambusu dziewczyny, o której względy daremnie zabiega kilku zalotników; pol. przekł. fragmentów w antologii Dziesięć tysięcy liści (1961). TALEW DIMITYR (1896-1966), pisarz bułg.; piewca rodzimej Macedonii; sensacyjno-przy-godowa trylogia Usitni godini (1928-30), hist.-polit. tetralogia: Żelazny kaganek (1952, wyd. pol. 1965), Ilinden (1953), Prespanskite kambani C\954), Glasowete wi czuwam (1966); hist. powieści dla młodzieży, m.in. Mnich z Chi-lendaru (1962, wyd. pol. 1975). TALIESIN, Taliessin (VI w.), pótlegendarny bard walijski; autor zachowanych w rękopisie (Llyfr Taliesin), pochodzącym z pocz. XIV w., kilkunastu poematów, gł. hist., sławiących północnobrytańskich bohaterów, oraz najstarszego walijskiego poematu profetycznego nawołującego do zjednoczenia Celtów (Ary-mes Prydein Vavr), a także utworów zaczerpniętych z legend arturiańskich. TALMUD (hebr.), zbiór rel., doktrynalnego i prawnego tradycyjnego nauczania judaizmu (przekazywanego początkowo ustnie); T. (od hebr. lamad 'uczyć się, studiować') jako dzieło lit. jest zapisem wyjaśnień, komentarzy i dyskusji wokół Biblii hebr. uczonych żyd. (rabinów) dostosowujących Prawo pisane (Torę, w szerokim znaczeniu) do aktualnej, konkretnej sytuacji; nastarszą część T. stanowi Misz-na, zawierająca gł. zasady postępowania i normy prawne judaizmu (halacha), sformułowane między III w. p.n.e. a II w. n.e., a spisane po hebr. (tzw. hebr. misznaickim) i zredagowane ostatecznie przez Judę ha--Nasiego (ok. 135-220). Miszna stała się następnie podstawą dalszych dyskusji i komentarzy toczonych przez kolejne pokolenia rabinów zw. amoraitami, a ich wypowiedzi, wzbogacane m.in. wątkami tradycji ustnej w formie opowieści (hagada), złożyły się na drugą część T., Gemarę, spisaną po aramejsku; w warstwie hagadycznej występują legendy, parabole, przypowieści, alegorie, metafory i aforyzmy poet., stanowiące o wartości lit. T.; Gemara powstawała w dwóch środowiskach żyd. — w Palestynie i w Babilonii — i w związku z tym powstały 2 Gemary, a w konsekwencji 2--' T:, palest. wersję T., zw. T. Jerozolimskim, zakończono w końcu IV w., wersję babilońską (znacznie obszerniejszą) zw. T. Babilońskim zredagowano ok. 500 r. T. Babiloński stał się, obok Biblii hebr., podstawą judaizmu. Sz. DATNER, A. KAMIEŃSKA Z mądrości Talmudu, Warszawa 1988; W. TYLOCH Opowieści mędrców Talmudu, Gdynia 1993. 532 TAR TALYlO MAIŁA, właśc. M. Winter-Mikkola (1871-1951), pisarka fiń.; realist. powieści społ.-obyczajowe, gł. z życia miejskiej i wiejskiej biedoty (Pimeanpirtin havitys 1901, S;7ma yóssa 1917); popularna trylogia o Helsinkach, m.in. Itameren tytar( 1929-36), także powieści hist.; zasłużona tłumaczka literatury pol., zwł. utworów H. Sienkiewicza. TAMASI [toma:szi] ARON (1897-1966), pisarz węg.; przedstawiciel tzw. ruchu pisarzy lud.; autor barwnych, pełnych liryzmu i humoru opowiadań z życia wsi siedmiogrodzkiej — gdzie się wychowywał — pisanych często gwarą szeklerską (pol. przekł. w antologii Opowiadania pisarzy węgierskich XX w. 1972), powieści (m.in. trylogia o Ablu 1932-34, pol. przekł. t. 1 Abel w puszczy 1948), w których realist. opis splata się z elementami symbol.- -baśniowymi. TAMAYO Y BAUS [~ajo i ba"s] MANUEL (1829-98), dramatopisarz hiszp.; przedstawiciel nurtu realist.; za najlepsze jego dramaty uznawane są: Locura de amor (1855) i Un drama nuevo (1867, wyst. pol. pt. Żona Yori-cka 1909). TAMENAGA SHUNSUI, wtaśc. Sasaki Sadataka (ok. 1790-1843), pisarz jap.; twórca powieści z życia gejsz i kurtyzan, m.in. Shunshoku umegoyomi (1832) oraz powieści hist., znanej w przeróbce pol. Wierni do śmierci (1837 wyd. pol. 1896). TAMMSAARE ANTON HANSEN, wtaśc. A. Han-sen (1878-1940), pisarz est., z wykształcenia prawnik; jeden z gł. przedstawicieli realizmu w literaturze est.; początkowo naturalista (o-powiadania z życia wsi); w późniejszych utworach (m.in. epicki cykl powieści społ.-psychol. Tóde ja oigus, t. 1-5 1926-34, wyd. pol. cz. 1 Wargamae 1971), zawarł panoramiczny obraz społeczeństwa est. na przeł. XIX i XX w.; ponadto satyr., fantastyczno-groteskowa powieść Nowy piekielnik z Czartoryi 1939, wyd. pol. 1983) oraz dramaty, m.in. Juudit (1921) — nowa, patriotyczna interpretacja bibl. mitu, antyfaszyst. Kuningal on Kulm (1936); pu- blicystyka. TANER HALDUN (1916-86), pisarz tur.; 1964-66 przewodn. Związku Pisarzy Tur.; w twórczości, koncentrował się na osobistych przeżyciach bohaterów, w sztukach teatr, nawiązywał do lud. teatru tur. orta oyunu; epos Keąanii Ali Dostani (1964); autor tekstów dla kabaretu Devekuęu; pol. przekt. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). TANIZAKI [-dzaki] Jun'ichiro (1886-1965), pisarz jap.; od 1923 czł. Jap. Akad. Sztuki; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli kierunku estet. w literaturze jap.; powieści hist. i obyczajowe, zwł. z życia patriarchalnej rodziny jap.; oprać, we wspótcz. języku jap. arcydzieło z XI w. Genji-monogatarr, m.in. powieści Niektórzy wolą pokrzywy (1929), Dziennik szalonego starca (1962, wyd. pol. łączne 1972), Shósho Shigemoto-no haha (1948-50); pol. wybór Dwie opowieścio miłości okrutnej (W\). TANK MAKSIM, wtaśc. Jauhien Skurko (ur. 1912), poeta białorus.; 1935-36 współpracował z wił. "Poprostu" i "Kartą"; początkowo liryka społ., nowatorska formalnie, później filoz., w tym także poświęcona Polsce; poematy, m.in. o walce białorus. partyzantów Januk Sialiba (1943); tłumacz poezji pol. (utworów A. Mickiewicza, J. Słowackiego i poetów wspótcz.); wiersze dla dzieci; pol. wybory: Na szlaku dzikich gęsi (1965), Wiersze wybrane (1974), Poezje wybrane (1977) i in.; tom wspomnień Kartki z kalendarza (1970, wyd. pol. 1977). TANNHAUSER [tanl-10'ze'] (XIII w.), poeta niem.-austr.; minnesinger; od XV w. identyfikowany w balladach lud. z bohaterem legendy o miłości Wenery i rycerza; wątek ten podejmowali m.in. E.T.A. Hoffmann, L. Tieck, H. Heine; R. Wagner w dramacie muz. Tannhauser (1845) powiązał go z podaniem o turnieju poetów w Wartburgu. TANPINAR [~pynar] AHMET HAMDI (1901-62), pisarz tur.; znawca literatury tur. i franc.; autor zbiorów wierszy pisanych pod wpływem franc. symbolizmu, opowiadań, powieści, prac krytycznolit. i monograficznych; także historia literatury tur. XIX w.; pol. przekł. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). TAO YUANGMING, Tao Juau-mig, Tao Oien (365-427), chin. poeta liryczny i eseista; jeden z najwybitniejszych twórców epoki; w twórczości reprezentant taoizmu i konfucjanizmu; jeden z pierwszych poetów opisujących życie w naturalnym środowisku przyr., z dala od spraw publ.; pol. przekł. fragmentów w Antologii literatury chińskiej (1956)/ TARAKI NUR MOHAMMAO (1916-79), afgański pisarz, polityk; pisał w języku paszto; autor realist. powieści i opowiadań z życia wsi afgańskiej (Dy Bang muzafire 1958, Cara 1962); 1965 jeden z gł. założycieli Lud.-De-mokr. Partii Afganistanu i jej sekr. generalny 533 TAR do 1979; po przewrocie wojsk. 1978-79 prze-wodn. Rady Rewol. Afganistanu, szef państwa i premier; zginął w wyniku zamachu. TARANCI [~ndży] CAHiT SITKI (1910-56), poeta tur.; uważany'za współtwórcę awangard. kierunku yeni ęiir, tworzył pod wpływem poezji Ch. Baudelaire'a; autor zbiorów poet. (m.in. Otuz Bes, ra$1946). TARAS NA PARNASIE, biatorus. anonimowy poemat parodystyczny, powstał ok. 1850, oprać. przez W. Dunina-Marcinkiewicza, wyd. 1889 w czasopiśmie "Minskij listok"; napisany w formie gawędy, żywym językiem biatorus., osnuty na motywach antycznych, wyśmiewał koturnowość pseudoklas. stylistyki. TARHAN ABDOLHAK HAMiT (1852-1937), tur. poeta i dramatopisarz; od 1928 poseł do Zgromadzenia Nar.; jako dyplomata przebywa) w wielu krajach Europy i w Indiach; znawca literatury zach. i orientalnej; największy poeta literatury okresu reform; zrewolucjonizował poezję tur., wprowadzając aktualną tematykę, tworzył jednak w starych formach, kunsztownym, trudnym językiem (zbiory liryków, elegia na śmierć żony Makber 1876); pisał ponadto niesceniczne dramaty, wzorowane na utworach W. Szekspira. TARKINGTON [ta:kinten] (NEWTON) BOOTH (1869-1946), powieściopisarz amer.; autor sentymentalno- realist. trylogii Growth, z której największą poczytnością cieszyła się powieść The Magnificent Ambersons (1918), będąca kroniką dziejów plutokratycznej rodziny osiadłej na Środkowym Zachodzie; powieść dla młodzieży Penrod (1914, wyd. pol. 1963). TARKOWSKI ARSENU A. (1907-89), poeta roś.; uprawiał lirykę refleksyjno-filoz., nawiązującą do tradycji poet. F.l. Tiutczewa, A.A. Feta, także akmeistów, opiewających świat realny, autonomiczny wobec doznań artysty, oraz B.L. Pasternaka i M.l. Cwietajewej; zbiory wierszy, m.in. Pieried śniegom (1962), Wiestnik (1969), Zimnij dien' (1980), Ot junosti do starosti C\987); artykuły teoretycznolit., recenzje; tłumacz literatury gruz., arab.; pol. przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979) i w antologii Poeci rosyjscy w przekładach Artura Sandauera (1987). A. DRAWICZ Próba klasyczności, w: Zaproszenie do podróży, Kraków 1974. TARSIS WALERIJ J. (1906-83), pisarz roś.; 1962-63 poddany represjom (m.in. przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym); od 1965 na emigracji w RFN i Szwajcarii; większość utworów opublikował we Frankfurcie n. Menem; autobiogr. opowiadania (m.in. Pafata nr 7 1966), trylogia powieściowa Kombinat nasłażdienij (1967) oraz kilka tomów z zamierzonego wielotomowego cyklu Riskowannaja żyzń Walentina Ałmazowa (t. 1 1970, t. 3 1981), zawierającego totalną krytykę życia społ.-polit. w ZSRR w okresie stalinowskim i latach późniejszych. TARZI MAHMUD (1867-1935), afgański pisarz i działacz oświat.; zapoczątkował reformę poezji i literatury, wysuwając na pierwszy plan problematykę nar. i polit.; poezje, prace z teorii literatury, wierszowana geografia Afganistanu. TASSO TOROUATO (1544-95), poeta wt.; związany z dworem Estów w Ferrarze; twórczość T., wyraz przejścia renesansu w barok, obejmuje oprócz poezji lirycznych (canzony, sonety, madrygały — o tematyce miłosnej, moralnej i rel.) i utworów dram. (wielkie powodzenie zyskał pasterski dramat Amynfas 1573, przekł. pol. J.A. Morsztyna, wyd. 1840), także dialogi filoz., traktaty o sztuce poet., listy; gł. dzieło, poemat epicki w 20 pieśniach oktawą, Gofred, abo Jeruzalem wyzwolona (ukończony 1575, wyd. 1581, przekł. pol. P. Kochanowskiego 1618), należy do najwyższych osiągnięć poezji wł., o długotrwałym wpływie na wiele literatur. R. POLLAK "Goffred" Tassa-Kochanowskiego, wyd. 2 Wrocław 1973; L. ELEKTOROWICZ W lochu Ferrary, Kraków 1980. TASSONI ALESSANDRO (1565-1635), poeta wł.; pisał poematy (m.in. heroikomiczny Wiadro porwane, wersja ostateczna 1630, pol. przekt. fragmentów w "Tygodniku Polskim i Zagranicznym" 1818, t. 2 i 4), wiersze, rozważania z wielu dziedzin nacechowane dużą erudycją. TATARKA DOMINIK (1913-89), prozaik stawać.; 1944 brat udział w stowac. powstaniu nar., po wojnie krótko redaktor w kilku czasopismach oraz wydawnictwie "Tatran"; po 1968 pod nadzorem służby bezpieczeństwa, a twórczość objęta zakazem publikacji; we wczesnej prozie wpływy nadrealizmu (opowiadania z tomu V uzkosti hfadania 1942, mikropowieść Panna zazra^nica 1945); demaskatorska powieść o państwie stawać. Parska republika (1948) oraz ukazująca wojenne bohaterstwo zwykłych ludzi Prvy a druhy uder (1950) — utrzymane w konwencji realist., także powieści o tematyce produkcyjnej (Radostnfk 1954, Druźne teta 1955); próbę rozliczenia się ze stalinizmem przyniosła paraboliczna powieść 534 TAY Demon suhlasu (1956, wyd. książkowe 1963); najdojrzalsza okazała się proza refleksyjna T.: tom opowiadań Rozhovory bez końca (1959), liryczna mikropowieść o miłości Wiklinowe fotele (1963, wyd. pol. 1965) i prowadzona w formie dziennika "człowieka zagonionego" trylogia Piśaćky: Listy do yećnosti (1988), Sam proti noci (1984), Natalia (1984) — jej dopełnienie stanowi tom szkiców V ne-ćase (1986) i tom rozmów z T. Navravaćky (1988); ponadto tom reportaży Clovek na cestach (1957) oraz tom szkiców o literaturze i sztukach piast. Proti demonom (1968). TATĘ [tejt] ALLEN (1899-1979), amer. poeta, prozaik, krytyk i teoretyk literatury; autor medytacyjnych liryków o charakterze filoz.-rel., związanych z tradycją ang. barok, poezji metafizycznej i mitologią amer. Południa (Ode to tnę Confederate Dead 1927); krytyk współcz. cywilizacji amer., rzecznik pd. regionalizmu (powieść z czasów wojny secesyjnej The Fathers 1938, biografie konfederatów); przedstawiciel tzw. nowej krytyki, anglo-amer. kierunku w badaniach lit. po 1920, liczne prace kryt. i teoret. zebrał m.in. w tomach Reactionary Essays on Poetry and Ideas (1936), On the Limits of Poetry (1948). TATĘ [tejt] NAHUM (1652-1715), pisarz ang.; wsławił się adaptacją Króla Lira (1681) W. Szekspira, która kończy się szczęśliwym małżeństwem Kordelii z Edgarem (aż do XIX w. wersja ta byta b. popularna na ang. scenach); we współpracy z J. Drydenem przygotował 2. część sztuki Absalom and Achitophel (1681) oraz libretto opery H. Purcella Dydona i Ene-asz (1689); z poetą N. Bradym oprać, nową wersję psalmów bibl. (New Yersion of the Psalms o f David 1696); 1692 otrzymał tytuł poeta laureatus. TAUBE EVERTAXEL (1890-1976), szwedz. bard i poeta; popularna, przepojona humorem poezja śpiewana (Hjartats nyckel heter sang 1960, Dikter 1973), do której tematy czerpał z szwedz. pieśni lud. i marynarskich, a także z liryki antycznej i prowansalskiej oraz folkloru południowoamer.; nawiązywał do twórczości C.M. Bellmana, zw. współczesnym trubadurem Szwecji; ballady, opowiadania, pamiętniki, dzienniki z podróży; pol. wybór w antologii Na najdalszym skraju morza (1984). TAUFER VENO (ur. 1933), pisarz i tłumacz słoweń.; w intelektualno-filoz. poezji wyraźna tendencja do eksperymentalnych poszukiwań w zakresie języka i formy (m.in. zbiory: Svin-ćene zvezde 1958, Pesmarica rabijenih besed 1975, Tercine za obtoićeno trobento 1985, Crepinje pesmi 1989); dramaty poet. (Odisej & sin ali Svet in dom 1990); przekt. poezji i dramatu ang. (m.in. T.S. Eliota), także serb., chorw. i maced.; eseistyka i krytyka teatralna. TAUFIK AL-HAKIM (1898-1981), pisarz arab. z Egiptu; 1959-60 przedstawiciel Egiptu przy UNESCO w Paryżu; najwybitniejszy dramatopi-sarz arab.; autor dramatów z elementami symbolizmu, wzorowanych często na tragediach gr. (Szeherezada 1934, pol. przekł. fragmentów "Przegląd Orientalistyczny" 1960 nr 2), powieści, m.in. Dom nie spełnionych marzeń (1933, wyd. pol. 1982), opowiadań, esejów. TAUSCHINSKI [ta"szynsky] OSKAR JAN (1914-93), pisarz austr.; tłumacz literatury pol.; młodość spędził w Gdańsku i w Wiedniu; brał udział w kampanii wrześniowej (m.in. w bitwie nad Bzurą, której przebieg utrwalił w lit. relacji); autor powieści (Świętokradztwo 1952, wyd. pol. 1976, Wariacja 1973, wyd. pol. 1979), opowiadań (W podróży z żoną 1989), książek dla młodzieży (Kim jest ta kobieta?1955, wyd. pol. 1971 — o M. Skłodowskiej-Curie); tłumaczył na niem. utwory z pol. literatury wspótcz. (m.in. J. Andrzejew&kiego, L. Tyrmanda, R. Brandstaettera, A. Domagalika); propagator kultury pol. w Austrii. TAYASTSTJERNA [ta:waszę:'na] KARL AUGUST (1860-98), pisarz fiń.-szwedz.; popularność zdobył realist. powieściami zbliżonymi do naturalizmu (Barndombranner 1886 — pierwsza naturalist. powieść w literaturze fiń.-szwedz.; Harda frate/-1891); przeciwstawiał się romant. idealizacji Finów przez J.L. Runeberga i Z. Topeliusa; nowele (Kapten Tarnberg 1894, Lilie Kart 1897), poezje (For morgenbris 1883), powieści (En patriot utan fosterland 1896). TAYĆAR IVAN (1851-1923), pisarz słoweń.; realist. twórczość ukazująca życie chłopów stoweń., m.in. cykl nowel Med górami (1876-88); idylliczna opowieść o miłości Cvetje v jeseni (1917), powieść hist. Kronika rodu Khallanów (1919, wyd. pol. 1961); ftol. przekt. w Antologii noweli jugosłowiańskiej (1964). TAYAMA KATAI, wtaśc. Tayama Rakuya (1871-1930), pisarz jap.; wybitny przedstawiciel naturalizmu w literaturze'jap.; sławę, którą przyniosło mu opowiadanie Foton (1907), ugruntował autobiogr. trylogią, opisującą stosunki panujące w rodzinie jap. Sei (1908), Tsuma (1908), En (1910) oraz opowiadaniami o tematyce społ. Ippeisotsu (1908) i Inaka--kyo-shi (1909). 535 TAY TAYLOR [tęjle'] EDWARD (ok. 1645-1729), poeta amer.; jego wiersze zostały odkryte i ogłoszone 1939 (TTie Poetical Works of Edward Tayloi), od tej pory uznany za najwybitniejszego poetę amer. XVII w.; liryka medytacyjna odznaczająca się żarliwą purytańską religijnością, bliska twórczości ang. poetów metafizycznych doby baroku. TAYLOR [tęjle'] JEREMY (1613-67), ang. pisarz rel., duchowny anglik.; w swych dziełach, charakteryzujących się prostotą języka i bogactwem obrazowania, udzielał porad i wskazówek dotyczących życia rel., wykazując jednocześnie zrozumienie dla ludzkich słabości oraz tolerancję dla różnych poglądów, o ile nie stały one w sprzeczności z podstawowymi zasadami chrześcijaństwa; do najbardziej znanych utworów należą: The Rule and Exer-cises of Hoły Living (1650) i The Rule and Exercises of Hoły Dying (1651); ponadto zbiór kazań Eniautos (1653) i modlitw The Go/den Groi/e(1655). TAŹKY LADISLAV (u r. 1924), pisarz słowac.; w powieściach z czasów II wojny świat., operując groteską i tragikomizmem, kreśli obraz człowieka zdeterminowanego wydarzeniami hist., opisuje dramat żołnierzy stowac. walczących w armii niem. (nowela Dunajskie groby 1964, wyd. pol. 1970; powieści: Amen-maryja, sami dobrzy żołnierze 1964, wyd. pol. 1970, Eyanjelium ca/ara MatuSa, t. 1-2 1979). TCHICAYA U TAM'SI [tszikaja utamsi], właśc. Gerarid Fellx Tchicaya (1931-88)', pisarz kongijski, tworzący w języku franc.; od 1946 żyt we Francji; duży wpływ wywarli na niego surrealiści franc.; uprawiał gł. lirykę pejzażową, w powieściach i opowiadaniach wyrażał sprzeciw wobec metod sprawowania władzy w Kongo (La main seche 1980, Ces fruits sl doux de 1'arbre a pain 1987); pisał także dramaty, utrzymane w poetyce teatru absurdu (m.in. Le destin glorieux du Marechal Nnikon Nniku 1979). TEGNER [lenne: r] ESAIAS (1782-1846), poeta szwedz.; 1824 objął biskupstwo protest, w Va-xjó; w sporach doby romantyzmu zajmował stanowisko pośrednie między tzw. nurtem idealist. a nar. (poemat Svea 1811, wyd. pol. ' 1883 — o klęsce Szwecji w wojnie z Roś"ją 1808-09); sięgał też do motywów staroskand. (poemat Fritjofowa saga 1825, wyd. pol. 1856, wyd. kryt. 1957); wiersze okolicznościowe (m.in. ku czci Napoleona l), liryka filoz. i nastrojowa (pol. wybór Ulotne poezje (1897); pozostawił bogatą korespondencję. TEIRLINCK [te'rlyr)k] HERMAN (1879-1967), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; współpracownik pisma "Van Nu en Straks"; początkowo naturalista (opowiadania o życiu na wsi pisane z perspektywy mieszkańca miasta De wonderbare wereid 1902 i Het stitle gestemte 1903), następnie związany z im- presjonizmem (impresje o słońcu Żon 1906) i ekspresjonizmem (dramaty: miłosny De vert-raagde film 1922, nowe opracowanie śred-niow. legendy o zakonnicy Beatrijs Ik dien 1924, psychol. De mań zonder ///'M 925); także autor powieści: Marie Speermalie (1940) i Het gevecht met de engel (1952) — o związkach człowieka z naturą, Żeli'portret of het gal-gemaal (1955) — podsumowanie dorobku twórczego T. i analiza własnej osobowości; również prace teoret. o teatrze. TEIXEIRA DE PASCOAES [tejszęjra de pasz-koa'ńsz] -> Pascoaes, Teixeira de. TENNYSON [tęnysn] ALFRED, lord (1809-92), poeta ang.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli postromant. poezji epoki wiktoriańskiej, 1850 obdarzony tytułem poeta laureatus; w melodyjnych, nastrojowych lirykach (od zbioru Poems, Chiefly Lyrical 1830), poematach i dramatach poet. chętnie sięgał do tematów hist. i baśniowo-legendarnych — słynny cykl poet. o królu Arturze Idylle of the King (1889) oraz dramaty: Królowa Maria (1875, wyd. pol. 1878), BecA- ef(1884); poruszał też wspótcz. problemy polit. (np. przejmujący wiersz Polska po upadku powstania 1831), społ. (m.in. w monologach lirycznych Maud 1855), osobiste (cykl elegii poświęconych pamięci przyjaciela In Memoriam 1850); w późnej twórczości T. dominuje nuta melancholij-no-refleksyjna (poemat Enoch Arden 1864); poi. przekt. poezji, m.in. pióra A. Asnyka, A. Pajgerta, A. Langego, J. Kasprowicza; Poezje wybrane (1970). R. DYBOSKI Alfred Tgnnyson, jego życie i dzieła, Kraków 1912; W. OSTROWSKI Wczesna poezja Alfreda Tennysona, Łódź 1957. TEODOSIJE (XIII/XIV w.), serb. biograf i poeta; jego tożsamość jest dotychczas przedmiotem .dyskusji; autor najpopularniejszego żywota św. Savy (Żywot św. Savy, wyd. 1860), który powstał na podstawie żywotu Savy autorstwa Domentijana, lecz byt przeznaczony dla znacznie szerszego kręgu odbiorców; także utwory hymnograficzne (m.in. Służba św. Symeo-nowi, wyd. 1536-38, Służba św. Savie, wyd. 1536-38) oraz Służba św. Petarowi z Korisy (wyd. 1884) — jedyna w literaturze serb. oryginalna hagiografia poświęcona osobie 536 TER nie sprawującej władzy świeckiej ani duchownej; pol. przekł. fragmentów w antologii Da/s/owa (1983). TEOFRAST Z ERESOS (370-287 p.n.e.), gr. uczony i filozof; uczeń Platona i Arystotelesa; autor traktatów, m.in. z dziedziny filozofii, retoryki, matematyki i przyrody. W pracach biol. opisał i sklasyfikował ponad 500 gat. i odmian roślin, a także sformułował różnicę między światem roślinnym i zwierzęcym; znaczną rolę odegrało zachowane we fragmentach dzieło Physikon doksai, będące podstawowym źródłem dla późniejszych dokso-grafów; duży wpływ na literaturę (m.in. na Menandra, który był uczniem T.) wywarto dzieło T. Charaktery, zbiór 30 lit. portretów różnych typów ludzkich; pisma retoryczne T., zwł. traktat O stylu, wpłynęły na rozwój teorii wymowy w Grecji i Rzymie (m.in. na Cycerona i Kwin-tyliana); Pisma filozoficzne i wybrane pisma przyrodnicze. Charaktery (1963). TEOGNIS (VI w. p.n.e.), poeta gr. z Megary; autor pieśni biesiadnych (skolia), a przede wszystkim zbioru elegii zawierających wskazania moralne w duchu etyki arystokratycznej, z akcentami pogardy dla dochodzących do głosu niższych warstw społ.; wybór zachowanych utworów T. w Antologii liryki greckiej (1955) i zbiorze Liryka starożytnej Grecy; (1984). TEOKRYT (1 pół. III w. p.n.e.), poeta gr. z Syrakuz (Sycylia); twórca sielanki (bukoliki) jako gatunku lit.; uczeń Filetasa z Kos, w Aleksandrii należał do lit. kręgu Kallimacha; autor ok. 30 utworów (część uważana za nieautentyczne), zw. ogólnie idyllami, obejmujących właściwe bukoliki, czyli mimy wiejskie, pasterskie (np. Koźlarz i pasterz. Żeńcy) i miejskie (np. Czarodziejki, Syrakuzanki); ponadto en-komia (m.in. Pochwala Ptolemajosa — króla egip. Ptolemeusza II Filadelfosa), Hymn na cześć Dioskurów, epylion Maty Herakles, drobne utwory (np. Wrzeciono) oraz 25 epigramów okolicznościowych; mistrz w odtwarzaniu piękna natury, nastroju oraz w kreśleniu charakterów; za pośrednictwem Wergiliusza, który go naśladował, wywarł wpływ na literaturę eur.; wybór utworów T. w: Sielanka grecka (1953); Sielanki (wyd. pol. 1951); kompletny przekład utworów T. — K. Kaszewski (1901). TEOPOMP (ok. 376-po 315 p.n.e.), gr. historyk i retor z Chios; uczeń Isokratesa; przedstawiciel retorycznego kierunku w historiografii; autor mów popisowych i pochwalnych (m.in. ku czci Filipa II i Aleksandra III Wielkiego), historii Grecji Hellenika w 12 księgach (lata 410-394 — kontynuacja dzieła Tukidydesa) oraz historii panowania Filipa II — Philippika, będącej historią powszechną lat 359-336 (58 ksiąg); z twórczości T. zachowały się jedynie fragmenty. TERC ABRAM -» Siniawski Andriej. TERENCJUSZ, Publius Terentius Afer (ok. 190-159? p.n.e.), komediopisarz rzym.; uznawany za najwybitniejszego obok Plauta twórcę komedii; wyzwoleniec, pochodzący z Kartaginy; autor 6 zachowanych komedii: Niewiasta z Andros, Teściowa, Heautontimorumenos, Eunuch, Phormio, Bracia — g3. przeróbek gr. komedii nowej (zwł. Menandra); komedie T. odznaczały się zróżnicowaniem charakterów, dobrą kompozycją i, w odróżnieniu od Plauta, wytwornym językiem; prologi, o charakterze polemik lit., luźno wiązały się ze sztuką; komedie T. nie cieszyły się zbytnim powodzeniem u współczesnych, na nowo odkryte przez czytelników w okresie renesansu, wywarły wpływ na ukształtowanie się komedii nowoż., zwt. tzw. komedii łzawej; pol. wybór 1971. TERESA Z AV1L1, Teresa od Jezusa, święta, właśc. Teresa Sśnchez de Cepeda y Ahu-mada (1515-82), hiszp. karmelitanka, mis-tyczka, myślicielka rel. i pisarka; kanonizowana 1622, doktor Kościoła; przeprowadziła (m.in. we współpracy ze św. Janem od Krzyża) reformę zakonu w duchu przestrzegania pierwotnej reguły, w wyniku czego wyodrębniła się osobna gałąź tzw. karmelitów bosych; założyła 18 klasztorów żeńskich oraz przyczyniła się do powstania 15 męskich; wspót-twórczyni tzw. szkoły karmelitańskiej w ascety-ce; uważana za jedną z najwybitniejszych mistyczek, wpłynęła swymi poglądami na wielu myślicieli (m.in. na H. Bergsona, E. Stein); wśród licznych pism m.in. autobiografia rel. (Księga życia 1588, 1 wyd. pol. pt. Żywot... 1608), wnikliwe traktaty ascetyczno-mistyczne (Droga doskonałości 1565-70, wyd. pol. 1625, Twierdza wewnętrzna 1577, 1 wyd. pol. pt. Zamek wnętrzny... 1633), poezje, listy; pol. wydania zbiorowe: Pisma (t. 1-3,1898-1903), Dzieła (t. 1-2 1962), najnowsze— Dzieła (t. 1-3 1987-95). TERPANDER, Terpandros (Vii w. p.n.e.), gr. muzyk i poeta z Lesbos, działający w Sparcie; twórca pierwszej szkoły muz.; przypisywano mu zwiększenie liczby strun liry z 4 do 7; autor nomosów (hymnów kultowych, śpiewanych przy wtórze kitary, liry lub aulosu), ustalił ścisłe zasady ich komponowania; zachowane fragmenty utworów poet. nie są prawdopodo- 537 TER bnie autentyczne (przekt. pol. w zbiorze Liryka starożytnej Grecji 1984), TERBY [tery] MEGAN (ur. 1932), amer. drama-topisarka, aktorka, reżyserka; związana z awangard, teatrami off-off Brodwayu; jedna z organizatorek Women's Theatre CounciI, instytucji popierającej rozwój "dramatopisar-stwa kobiecego"; autorka m.in. Ex-Miss Cop-per Oueen on a Set o f Pills (1963), Ap-proaching Simone (1970) — o życiu S. Weił; sztuki telewizyjne. TERSANSZKY [tęrsza:nski] JOzsi JENO (1888-1969), pisarz węg.; barwna postać budapeszteńskiej cyganerii lit.; autor antywojennej powieści Yiszontlatasra, drąga... (1916), zaliczanej do najlepszych utworów o tej tematyce w literaturze węg.; najbardziej charakterystyczny dla twórczości T. jest cykl powieściowy Kakuk Marci ifjusaga (t. 1-6 1923-43), zawierający elementy powieści łotrzykowskiej; dramaty, utwory dla dzieci i młodzieży. TERZAKIS ANGELOS (1907-79), gr. pisarz i krytyk teatr.; 1963-67 red. mieś. kult. "Epoches", wieloletni kierownik lit. i dyr. Teatru Narodowego; w twórczości podjął filoz.-psychol. analizę problemów współcz. człowieka; powieści hist. (/ pringipesa Izabo 1951) i obyczajowo--spot. (Dichos Theo 1951), opowiadania, nowele, dramaty osnute na wątkach bibl. i hist.; prace o literaturze świat, i teatrze: przekt. m.in. utworów W. Szekspira, J. Joyce'a. TESPIS (VI w. p.n.e.), gr. poeta i aktor; zwany twórcą tragedii gr.; wystawił pierwsze tragedie na uroczystościach Wielkich Dionizjów w latach 536-533; prawdopodobnie wprowadził pierwszego aktora; swoją trupę aktorów obwoził na wozie (stąd wóz Tespisa). THACKERAY [takary] WILLIAM MAKEPEACE (1811-63), pisarz ang.; wybitny realista i satyryk, demaskator póz obyczajowych, zakłamania i fałszywych postaw ludzkich, zwł. wśród tzw. warstw wyższych; sławę przyniosły mu szkice, wyd. łącznie jako Księga snobów (1847, wyd. pol. pt. Snoby 1860, wyd. pełne 1950); najwybitniejszą powieścią jest Targowisko próżności (1847, wyd. pol. 1876), ukazujące W. Brytanię po wojnach napoleońskich; w powieściach hist. z XVIII w. (m.in. Historia Henryka Esmonda... 1852, wyd. pol. 1957) odsłaniał barbarzyństwo wojny; baśń dla dzieci Pierścień i róża (1855, wyd. pol. 1912); przenikliwy krytycyzm wiąże się w jego dziełach ze zwartą narracją, wytrawnym stylem, oszczędnością słownictwa. THAKIN KODAW HMAING, wtaśc. U Lung (1876-1964), birmański pisarz, literaturoznaw-ca; sztuki teatr., powieści, poezje, gł. o tematyce patriotycznej; ponadto prace krytycznolit. i artykuły polityczne. THARAUD [taro], pisarze franc., tworzący wspólnie, bracia: JEROME, właśc. Ernest (1874-1953), JEAN, właśc. Charles (1877-1952); publikowali liczne powieści o tematyce egzotyczno-obyczajowej, łączące cechy reportażu i prozy refleksyjnej, m.in. Dingley, 1'illustre ecmain (1902), Cień krzyża (1917, wyd. pol. 1923), Róża Saronu (1927, wyd. pol. 1928); także zbiory nowel, reportaże, studia lit., wspomnienia. THEIN PE MYINT (1914-78), birmański pisarz i dziennikarz; założyciel i wydawca 1958-64 awangard, gazety "Behattaung"; autor powieści o tematyce społ.-polit., m.in. Tek Bhauntyi (1936), artykułów, biografii, esejów. . THEOTOKIS 'KONSTANDINOS (1872-1923), pisarz gr.; autor opowiadań i powieści, w których przeszedł od inspiracji filozofią F.W. Nietzschego (To Pathos 1900) do realist. opisu życia wsi gr., dając wyraz swoim przekonaniom socjalist. (O Katadikos 1919, / zoi ke o thanatos tu Karawela 1920); liczne przekł. (Wergiliusz, W. Szekspir, J.W. Goethe, G. Flau-bert). THERIAULT [terjo] YVES (1915-83), prozaik kanad., tworzący w języku franc.; autor poczytnych powieści z życia Indian i Eskimosów oraz innych mniejszości etnicznych Kanady (Aaron 1954, Życie za śmierć 1958, wyd. pol. 1972, Tayaout, fils d'Agaguk 1969); tom opowiadań Contes pour un homme seul (1944). THIESS [ti:s] FRANK (1890-1977), pisarz niem.; we wczesnych powieściach przedstawiał przejawy dekadencji w środowisku arystokracji (Angel/ka ten Swaart 1923, wyd. pol. 1968) i szlachty prus. (Die Yerdammten 1923); powieść^ hist. Cuszima (1936, wyd. pol. 1938) — o ros.-jap. wojnie na morzu 1905; powieść historiozoficzna Das Reich der Damonen (1941), w której poprzez opis Cesarstwa Bizantyńskiego od powstania do czasów Justyniana .i Wielkiego przeprowadził krytykę współcz. reżimów totalitarnych, została zakazana w III Rzeszy i spowodowała uznanie autora za antyfaszystę, chociaż w latach 30. był on gorącym zwolennikiem "rewolucji narodowej"; 1945 Th. wsławił się gwałtownym atakiem na Th. Manna za jego pobyt na "emigracji ze- 538 THO wnętrznej", przeciwstawiając tej postawie cenniejszą jego zdaniem "emigrację wewnętrzną"; opowiadania; eseje i rozprawy historiozoficzne. THOMAS [toma] -> Dzieje Tristana i Izoldy. THOMAS [tomas] AUGUSTUS (1857-1934), dra-matopisarz amer.; autor kilkudziesięciu popularnych melodramatów, fars i dramatów psychol.-obyczajowych, w których ukazywał życie tzw. zwykłych ludzi w różnych regionach USA, np. Alabama (1891), The Haryest Moon (1909), As a Mań Thinks (1911), Copperhead (1918). THOMAS [tomes] DONALD MICHAEL (ur. 1935), ang. pisarz i tłumacz; w twórczości, wykorzystując freudowską koncepcję miłości i śmierci (Eros — Thanatos), koncentruje się na roli tych dwóch wartości w życiu człowieka (zbiory wierszy: Love and Other Deaths 1975, The Honeymoon Yoyage 1978, Selected Poems 1983; kilka powieści, w tym najsłynniejsza Biały hotel 1981, wyd. pol. 1994); tłumacz poezji roś., m.in. utworów A.A. Achmatowej, J.A. Jewtuszenki i A.S. Puszkina. THOMAS [tomes] DYLAN MARLAIS (1914-53), ang. poeta i prozaik, pochodzenia walijskiego; jeden z najwybitniejszych poetów generacji; jego żywiołowa liryka, bliska surrealizmowi, odznacza się muzycznością frazy i sugestyw-nością słowa (zbiory Deaths and Entrances 1946, Collected Poems 1953); tomy autobiogr. opowiadań poet. Szczenięcy portret artysty (1940, wyd. pol. 1966), Szkoła czarownic (1955, wyd. pol. 1976), nastrojowa fantazja dram. o walijskim miasteczku Pod Mlecznym Lasem (1954, przekt. pol. "Dialog" 1958 nr 4); Wiersze wybrane (1974). THOMAS [tomes] EDWARD (1878-1917), ang. poeta i prozaik; nastrojowa liryka krajobrazowa (Collected Poems 1920); studia o literaturze ang. (m.in. monografie Ch. Swinburne'a, J. Keatsa) oraz o kulturze regionalnej Walii i Anglii (zbiory szkiców Beautiful Wales 1905, The South Country 1909). THOMAS [tomas] RONALD STUART (ur. 1913), poeta walijski, piszący w języku ang., duchowny w nar. kościele walijskim; liryka refleksyjna, inspirowana krajobrazem i folklorem Walii, także profetyczna i rel., m.in. zbiory: Song at the Year's Turning: Poems 1942-54 (1955), Tares (1961), Not That Hę Brought Flowers (1968), LaboratoriesoftheSpirit(W5}, Welsh Aires (1987), Mass for Hard Times (1992); autobiografia w języku walijskim Neb (1986). THOMPSON [tompsn] FRANCIS (1859-1907), poeta ang.; w liryce rel., wyrażając światopogląd katol., nawiązywał do poezji C. Pat-more'a, P.B. Shelleya i R. Crashawa; był twórcą symbol, wizji boskości natury i potęgi Boga (zbiory Poems 1893, Sister Songs 1895, New Poems 1897); prace hagiograficzne, szkice krytycznoliterackie. THOMSEN [tomsen] GRIMUR PHORGRIMSSON (1820-96), poeta isl.; w romant. balladach, wzorowanych na utworach J.W. Goethego, F. Schillera i L. Uhlanda, wskrzeszał świat dawnych sag skand.; zbiory Ljódmasii (1880, 1895). THOMSON [tomsn] JAMES (1700-48), ang. poeta i dramatopisarz, pochodzenia szkoc.; jego poematy łączą klasycyst. retorykę z prero-mant. wrażliwością na pejzaż; do najgłośniejszych należy poemat sielankowy TheSeasons (cz. 1-4 1726-30); z tragedii powodzeniem cieszyły się Tancred and Sigismunda (1745) i Coriolanus (1749); prawdopodobnie autor ang. pieśni nar. Rule Britannia; przekł. poezji w antologii Poeci języka angielskiego (t. 31974). THOMSON [tomsn] JAMES, pseud. Bysshe Yanolis (1834-82), poeta anglo-szkoc.; post-romantyk; autor utrzymanego w skrajnie pesymistycznej tonacji poematu o nędzy londyńskich zaułków The City of Dreadful Night and Other Poems (1880); 2 zbiory poezji, tom szkiców Satires and Profanities (1884). THORARENSEN [tyr~] BJARNI YIGFUSSON (1786-1841), poeta isl.; romantyk, twórca poezji patriotycznej (pieśń EIdgamla Isafold); utwory silnie związane z tradycją i historią Islandii, nawiązujące w formie do sag i wierszy skaldów; / Koźma Prutkow; liryka pejzażowa, stylizacje lud. pieśni lirycznych (do wielu jego wierszy i pieśni komponowano muzykę), ballady hist., satyry polit. oraz trylogia dramatów hist., w której przedstawił walkę bojarstwa z tyranią carską, wykazując destrukcyjny wpływ samowtadztwa na państwo (Śmierć Iwana Groźnego, wyst. 1867. wyd. pol. 1870, Car Fiodor Joannowicz 1868. wyst. 1898, wyd. pol. 1870, Car Borys Fiodorowicz Godunow 1870, wyst. 1891, wyd. pol. 1871); walterskotowska powieść hist. Książę Srebrny (1862, wyd. pol. 1888); T. należy do wybitnych kontynuatorów tradycji romant. w literaturze rosyjskiej. TOŁSTOJ ALEKSIEJ N., hrabia (1883-1945), pisarz roś.; 1919-23 na emigracji w Paryżu 542 TOM i Berlinie; jeden z g3. przedstawicieli roś. prozy realist.; początkowo powieści psychol.-oby- czajowe, ukazujące środowiska szlacheckie (m.in. Kulawy książę 1912, 1 wyd. pol. pt. Książęca miłość 1936); drogę inteligencji roś. do rewolucji obrazuje trylogia Droga przez mękę (1922^.1, wyd. pol. 1935-49); powieści: polit. w konwencji socrealist., m.in. Czarne złoto (1931, wyd. pol. 1935 i 1956 pt. Emigranci) — parnflet na emigrację roś., i Chleb (1937, wyd. pol. fragmentów pt. Obrona Cary-cyna 1949) — swoista kontynuacja trylogii, podnosząca zasługi Stalina w obronie Cary-cyna (ob. Wołgograd); fantastycznonauk. m.in. Aelita (1922-23, wyd. pol. 1956), napisana pod wpływem twórczości H. Wellsa, Eksperyment inż. Garina (1925-27, wyd. pol. 1946); w nie ukończonej hist. powieści biogr. Piotr Pierwszy (t 1-3 1930-45, wyd. pol. t. 1-3 1948) i dramacie hist. Iwan Groźny] (cz. 1-2 1941-43) ukazał wielkość i okrucieństwo władców, wyraźnie idealizując postać Iwana Groźnego; pol. wybory opowiadań: Mroźna noc (1950), Błękitne miasta i inne opowiadania (1964); bajki dla dzieci, m.in. Złoty kluczyk, czyli Niezwykłe przygody pajacyka Burat/no (1936, wyd. pol. 1949). TOŁSTOJ LEW N., hrabia (1828-1910), roś. pisarz i myśliciel; dzieła T., należące do największych osiągnięć roś. prozy realist., wywarły ogromny wpływ na literaturę świat., a jego poglądy wpłynęły na rozwój myśli etycznej pocz. XX w.; 1853-56 uczestniczył w wojnie krymskiej, 1857-61 podróżował po Europie; 1861-62 prowadził działalność pedag., którą kontynuował w latach 70. jako autor elementarzy i czytanek dla ludu. Debiutował trylogią autobiogr. Dzieciństwo (1852, 1 wyd. pol. pt. Lata dziecięce 1911), Lata chłopięce (1854, wyd. pol. w: Dzieła, t. 1-2 1928-29), Młodość (1857, wyd. pol. tamże). Rozgłos zdobył Opowiadaniami sewastopolskimi (1855-56, wyd. pol. tamże) o tematyce wojennej, którą podejmował również w późniejszych utworach. Przejawem wczesnych zainteresowań spot. pisarza były m.in. opowieści Poranek ziemianina i Dwaj huzarzy (obie 1856, wyd. pol. tamże). T. był zwolennikiem życia opartego na zasadach patriarchalnych; myśl tę rozwinął w największych swych dziełach: powieści z czasów napoleońskich Wojna i pokój (t. 1-3 1863-69, wyd. 1867-69, wyd. pol. 1894), syntetyzującej doświadczenia eur. powieściopi-sarstwa hist., psychol. i spot.-obyczajowego, w której fatalistyczną koncepcję historii połączył z ideą o decydującej roli zbiorowego wysiłku narodu w dziejach, oraz w klas. pod względem konstrukcji powieści psychol. Anna Karenina (1873-77, wyd. 1875-77, wyd. pol. 1898-1900), w której podjął ważkie kwestie społ. i etyczne, m.in. problem prawa człowieka do szczęścia. Ostatni okres twórczości T.: powieść Zmartwychwstanie (1889-99, wyd. 1899, wyd. pol. 1900), credo filoz. i artyst. pisarza, w którym zawarł idee uniwersalizmu chrześcijańskiego, opowiadania: Sonata Kreutzerowska (1891, wyd. pol. 1900), Za co? (1906, wyd. pol. 1907, m.in. o losach pol. powstańców z 1831); utwory dram. Ciemna potęga (1887, 1 wyd. pol. pt. Potęga ciemnoty 1900), Płody edukacji (1891, wyd. pol. 1903), Żywy trup (1900, wyd.1911.wyst. pol. 1911); publicystykę, gf. polit.—charakteryzował wzrost akcentów moralistyczno-dydakty-cznych i zaostrzenie krytycyzmu społ.; z moraliz-mem jako nacz. przesłanką światopoglądu T. wiązały się głośna doktryna "niesprzeciwiania się złu przemocą", koncepcja samodoskonalenia moralnego jednostki oraz programowy antyestetyzm i postulowanie sztuki moralistycz-nej (traktat Co to jest sztuka 1898, wyd. pol. 1901); Dzieła (t. 1-14 1956-59); /4/b/yzmy(1978). A. SEMCZUK Lew Tołstoj, Warszawa 1963, wyd. 2 popr. 1967; W. ASMUS Lew Tołstoj, tłum. J. Walicka, Warszawa 1964. TOMAN JOSEF (1899-1977), pisarz czes.; powieści o tematyce społ. (Vosf hnizdo 1938, wyd. zmienione pt. Dum z karet 1956, Lide pod horami 1940) i hist. {Don Juan 1944, Po nas potopa 1963, Sokrates 1975); wraz z żoną, Miroslavą, pisał sztuki teatr. (Pntelkyne 1936, Żaba na prameni 1938); słuchowiska, scenariusze filmowe. TOMAN KAREŁ, wtaśc. Antonin Bernaśek (1877-1946), poeta czes.; należał do anarchistycznego kręgu cyganerii praskiej; twórczość, inspirowana włóczęgami po Europie, wyraża bunt przeciwko mieszczańskiemu społeczeństwu i fałszywej moralności, a zarazem dążenia jednostki do odnalezienia pozytywnych wartości w więzi z ojczystą ziemią i przyrodą (zbiory Torzo żivota 1902, Melancholicka pouf 1906, Sto/e/y kalendar 1926). TOMAŚ ZE ŚTITNEHO (ok. 1333-1409?), pierwszy, znany z nazwiska, świecki-^pisarz czes.; autor traktatów poruszających kwestie teol.-etyczne Knizky Sestery o obecnych ve-cech kresfanskych (1376) oraz rozważań na tematy ewangeliczne Reći svate6nl'a nedelni' (ok. 1392), przygotowujących gfunt dla we-wnątrzkośc. ruchu reformacyjnego; tłumacz objawienia św. Brygidy. TOMASI Dl LAMPEDUSA [tomazi di ~dyza] GIUSEPPE, książę (1896-1957), pisarz wł.; autor 543 TOM głośnej powieści hist. Lampart (1958, wyd. pol. 1961), ukazującej zmierzch arystokracji sycylijskiej na tle przemian spof.-polit. okresu walk o zjednoczenie Włoch; Opowiadania (1961, wyd. pol. 1964), szkice o pisarzach franc. XIX w.; utwory T. di L. wydano pośmiertnie. TOMMASEO [~zęo] NICCOLÓ (1802-74), wt. pisarz i filolog; działacz niepodl. i republikanin, wiele lat spędził na wygnaniu; przedstawiciel romantyzmu; wielostronna twórczość T. obejmuje poezje, powieści (Fede e bellezza 1840), rozprawy moralno-filoz. i polit. (Dęli' Italia 1835, zawierająca projekty reform), fundamentalny słownik języka wt. Dizionario delia lingua italiana (t. 1-8 1858- 79); przekł. i wybór lud. pieśni gr., iliryjskich, korsykańskich i toskańs-kich (1841). TOMÓW ALEKSANDYR (ur. 1944), pisarz bułg.; w prozie psychol.-moralnej T. dominuje motyw peryferii rozumianych jako kategoria egzystencjalna; bohaterami jego opowiadań i nowel są najczęściej ludzie z przedmieść, żyjący w świecie o niestabilnym systemie wartości; Ulica kym predgradieto (1977), Elegia dla ptaków (1983, wyd. pol. 1989), Swetata Ana (1984), Pamet (1985), Metnica za wetrowete (1986), wiersze, scenariusze filmowe. TOMPA [tompo] MIHALY (1817-68), węg. poeta, pastor; reprezentant (obok S. Petófiego i J. Aranyego, z którymi się przyjaźnił) kierunku lud.-nar. w poezji węg.; uczestnik walk 1848; liryka (pieśni, poematy), inspirowana przez folklor, po upadku rewolucji wyrażała tragizm klęski nar.; utwory epickie i wiersze alegor. (Da/o/f es romanczok 1860); pol. przekł. fragmentów w Antologii poezji węgierskiej (1975). TOPELIUS [tupę:lies] ZACHRIS, pseud. Zacha-rias (1818-98), pisarz fiń.; tworzył w języku szwedz.; przedstawiciel późnego romantyzmu; z bogatej i różnorodnej twórczości T. największą popularność zdobyty: liryka patriotyczna (Ljungblommor, t. 1-3 1845-54), umacniająca świadomość nar. Finów, i opowiadania dla dzieci (wybory pol.: Zeschły liść 1926, Gwiazdooka 1927, Sampo Lappelill 1957); T. jest twórcą fiń. prozy hist. wzorowanej na utworach W. Scotta i V. Hugo (m.in. zbiór opowiadań Faitskarns berattelser t. 1-5' 1851-66); także dramaty, psalmy. TOPÓL JOSEF (ur. 1935), dramatopisarz czes.; w swych utworach nawiązuje do awangard. teatru eur., łącząc widowiskowość z kryt. spojrzeniem na stosunki społ. (Konec maso- pustu 1963, Kotka na torach 1965, wyst. pol. 1967, Slavi'k k većen' 1967, Sbohem Sokrate! 1976, H/asy ptaku 1989); w latach 70. i 80. jego twórczość była objęta zakazem publikacji i inscenizacji. TORA (hebr.) w judaizmie nazwa Pięcioksięgu Mojżesza (gr. Pentateuch), czyli 5 początkowych ksiąg Starego Testamentu (Biblii hebr.), są to Księgi: Rodzaju lub Początku (hebr. Bereszit), Wyjścia (hebr. Szemot}, Kapłańska (hebr. Wajjikra), Liczb (hebr. Bamid-bar), Powtórzonego Prawa (hebr. Dewarim). Tradycja żyd. przypisuje ich autorstwo Mojżeszowi; zawierają one zarys dziejów ludzko- ści od stworzenia świata oraz historię plemion izraelskich do śmierci Mojżesza; włączono do nich zachowane przepisy prawa społ. i rel. dawnego Izraela oraz zarządzenia i przepisy dotyczące kultu ofiarnego. Wg badaczy proces powstawania i redagowania T. trwał wiele wieków (niektóre opowieści i przepisy prawne pochodzą prawdopodobnie z czasów przed-mojżeszowych); ważnym etapem były redakcje: z VII w. p.n.e. zw. deuteronomistyczną (związana z reformą rel. króla Jozjasza 622 r. p.n.e.) i z VI w. zw. kapłańską (od pocz. niewoli babilońskiej); ustalenie kanonu T. (hebr. 'nauka, pouczenie, prawo') czyli Prawa nastąpiło prawdopodobnie ok. VI-IV w. p.n.e. Wg biblistów należy przyjąć, że Pięcioksiąg powstał z połączenia 4 różnych tradycji, różniących się treścią i czasem powstania: jah-wistycznej (J), elohistycznej (L), deuteronomi-cznej (D) i kapłańskiej (P). Dla wyznawców judaizmu Tora (Księgi Mojżeszowe) to gł. i najważniejsze objawienie, księga święta, normatywna podstawa całokształtu życia rel. i społ. jednostki oraz całej społeczności wyznawców judaizmu, a jej tekst nie ma prawa ulegać żadnym zmianom. Sefer Tora to hebr. nazwa zwoju, na którym spisany jest Pięcioksiąg przechowywany w synagogach. TORBERG FRIEDRICH, właśc. F. Kantor-Berg (1908-79), pisarz austr.; 1938-51 na emigracji (m.in. w Szwajcarii, Francji i USA); 1954-65 red. wpływowego czasopisma kult.-polit. "Forum" 0 prawicowym profilu (tutaj m.in. zainicjowano długoletni bojkot twórczości B. Brechta w Austrii); uznanie krytyki i czytelników zyskała jego pierwsza powieść z życia szkolnego Kurt Gerber zdał maturę (\930, wyd. pol. 1932); rozgrywająca się w środowisku sportowców powieść D/e Mannschaft (1935) zawiera liczne elementy autobiogr.; w późniejszych powieściach (np. Mein ist die Flachę 1942) T. często przedstawiał los żyd. emigranta; zbieracz i wydawca anegdot żyd.; eseje, krytyki, pamfiety. 544 JC K-W .^.IW«M (^'Afr ^,, ,L ftw^< u^f im* JftCd ^ //»» (•^'^ U^ i-nyfrA»V »tJsfiA\ C^turu^i 5f^* <'K«fń', ^(ft»A»»* ^U^ĄUI^IIM C. Dzieje Tristana i Izo Idy. TRISTAN UHERMITE [trista lermit] FRANCOIS (1601-55), pisarz franc.; 1621-46 w służbie Gastona Orleańskiego; poezje liryczne z nurtu wyszukanej literatury preciositć, utwory teatr., głównie tragedie (Mariamne 1636), oraz auto-biogr. powieść totrzykowska (Le page dis-gracie 1642); pol. przekł. poezji w Antologii poezji francuskiej (t. 2 1970). TROJEPOLSKI GAWRIIL N. (ur. 1905), pisarz roś.; uprawia prozę o tematyce wiejskiej, m.in. satyr, szkice i reportaże (Iz zapisek agronoma 1954), powieść Czernoziom (cz. 1-2 1958-61); liryczna powieść Biały Bi m Czarne Ucho (1971, wyd. pol. 1976), podejmująca problemy moralne; artykuły publicyst., poświęcone zagadnieniom ekologicznym. TROLLOPE [~l8p] ANTHONY (1815-82), pisarz ang.; autor reportaży, artykułów i kilkudziesięciu powieści obyczajowych, malujących w lekko satyr, barwach ang. prowincję ziemiańską epoki wiktoriańskiej (cykl zw. Barset-shire Novels)', przedstawiał też środowiska polityków parlamentarnych i walki wyborcze (w cyklu zw. The Palliser Novels, obejmującym m.in. powieści: Can You Forgive Her? 1864, Phineas Finn 1869, The Prime Minister 1876; poi; przekł. wersji skróconej Rodzina Pali/serów 1983). T,ROTZIG [trotsig] BIRGITTA (ur. 1929), pisarka szwedz.; w moralistycznej twórczości utrzymanej w duchu katolicyzmu ukazuje etycz-no-rel. uwikłania ludzi; powieści (Między niebem a morzem 1961, wyd. pol. 1971, Barbara 1966, wyd. pol. 1976) i opowiadania (Levande och doda 1964, / Kejsarents fid 1975) o tematyce egzystencjalnej, w których przedstawia 548 TUK świat ludzi zagrożonych degradacją lub samounicestwieniem. TROYAT [tr"aja] HENRI, wtaśc. Lew Tarasów (ur. 1911), pisarz franc., pochodzenia roś.; powieści psychol.-obyczajowe (L'araigne 1938, autobiogr. Aliocha 1911) i sagi rodzinne (trylogia Tant que la terre durera 1947-50 — dzieje roś. rodziny w latach 1880-1939), opowiadania (pełen humoru zbiór Diabelskie skrzydła 1966, wyd. pol. 1986), biografie roś. pisarzy (F.M. Dostojewskiego 1960, M. Gor-kiego 1985) i carów (Piotra l Romanowa 1979, Mikołaja II Romanowa 1991). TRUBAR PRIMOZ (1508-86), słoweń. działacz okresu reformacji, pisarz, duchowny protest.; zapoczątkował rozwój piśmiennictwa słoweń.; autor pierwszej książki w języku słoweń. (Ca-fhechismus 1550), tłumacz Nowego Testamentu (1582), pism rel., m.in. Postylli M. Lutra, a także pieśni. TRUNK JECHIEL ISZAJE (1887-1961), żyd. prozaik i eseista, tworzący w języku jidysz; pochodził ze wsi łowickiej, w latach 30. prze-wodn. żyd. Pen CIubu w Warszawie; od 1941 w Nowym Jorku; początkowo pozostawał w kręgu l.L. Pereca, znawca literatur eur. i hebr., zwł. twórczości Szołema Alejchema; autor zarysu Di jidysze prozę in Pojln in der tkufe cwiszn bejde welt-milchomes (1949); przemyślenia filoz.-egzystencjalne zawarł w opowiadaniach (tom Fun der natur 1914), zwt. w nowatorskich powieściach będących transpozycją utworów lud.; do najważniejszych dzieł pamiętnikarskich w jidysz należą wspomnienia T. (Pojln, t. 1-7 1944-53), dające pełen obraz życia środowisk żyd., zwf. literackich w 20-leciu międzywojennym. TRUŚ PAOLUK (1904-29), poeta biatorus.; uprawiał poezję agitacyjną, opartą na motywach folkloru (zbiory: Wierszy 1925, Wietry bujny/a 1927) oraz lirykę miłosną i pejzażową. TSUBOUCHI [~ući] SOYO, właśc. Tsubouchi Yuzó (1859-1935), jap. pisarz, krytyk lit. i tłumacz; autor głośnego studium, w którym dokonał kryt. analizy tradycyjnej literatury jap. i postulował stworzenie powieści realist. [Shose-tsu-shinzui 1885-86); powieści, m.in. Saikun (1889), dramaty, np. Kiri hitoha (1894-95); rozprawy teoret.; przyswoił scenie jap. dramaturgię eur., m.in. przełożył wszystkie dzieła W. Szekspira. TUCHMAN [takmen] BARBARA W. (1912-89), amer. pisarka, dziennikarka i publicystka; 1936-38 korespondentka amer. tygodnika "Nation", a następnie bryt. tygodnika "New Statesman" w Hiszpanii podczas wojny domowej; uprawiała prozę bliską reportażowi hist.; autorka popularnych powieści, m.in. Telegram Zimmermanna (1958, wyd. pol. 1988), Sierpniowe salwy (1962, wyd. pol. 1984), Wyniosła wieża (1966, wyd. pol. 1987), Odległe zwierciadło (1978, wyd. pol. 1993), Szaleństwo władzy (1984, wyd. pol. 1992). TUCHOLSKY KURT (1890-1935), niem. pisarz i publicysta; długoletni współpracownik pisma "Die Weltbuhne" C. von Ossietzky'ego, 1924-29 korespondent w Paryżu, od 1929 na emigracji w Szwecji; 1933 pozbawiony obywatelstwa niem., jego publikacje zostały spalone; w twórczości T. dominowała satyra polit., skierowana przeciw niem. nacjonalizmowi, szowinizmowi i faszyzmowi; autor felietonów (Das Lachein der Mona Lisa 1928, szkiców prozatorskich oraz wierszy satyr. (Deutsch-land, Deutschland uber alles! 1929); popełnił samobójstwo; pol. wybór prozy i wierszy Księga pięciu szyderców (1955). TUDOR STEFAN, wtaśc S. Oteksiuk (1892-1941), ukr. pisarz i działacz społ.-polit.; czt. zachodnioukr. ugrupowania lit. Homo, skupiającego pisarzy komunist.,; od 1930 red. czasopisma "Wikna"; opowiadania i opowieści z życia zach. Ukrainy, antyklerykalna powieść satyr. Den otcia Sojky (powst. 1932-41, wyd. pośmiertne 1947-49). TUGLAS FRIEDEBERT (1886-1971), pisarz est.; więziony za udział w rewolucji 1905, 1907-17 na emigracji; jeden z czołowych pisarzy mto-doest. (czł. grupy Noor Eesti), następnie związany z awangard, ugrupowaniem lit. Siuru, przeciwstawiającym się skostniałej manierze mtodoest.; powieścią Felix Ormusson (1915) zamanifestował odejście od modernizmu; realist. nowele i opowiadania z życia biedoty, później symbolistyczne, oparte na motywach fantastycznych (zbiór Kahekesi 1908 i in.); powieści, m.in. autobiogr. Mały lllimar (1937, wyd. pol. 1962); aforyzmy; liczne prace hist. i krytycznolit., reportaże z podróży' wspomnienia; przekłady z literatury roś. i fińskiej. TUKAJ GABDULLAH (1886-1913),.-tatar, poeta i publicysta; jeden z twórców talar, literatury realist. i jeden z pierwszych tatar, krytyków lit.; 1908, wraz z G. Kamalem, zał. pierwsze pismo satyr. "Jaszen"; rzecznik równouprawnienia kobiet; utwory satyr., poematy i wiersze, z których wiele poświęcił dzieciom (poemat Szurele 1907); przełożył na język tatar, wiele utworów 549 TUK poetów roś., m.in. A.S. Puszkina, M.J. Ler-montowa. TUKIDYDES, Tucydydes (ok. 460-ok. 396 p.n.e.), historyk gr.; rzecznik polityki Peryklesa; wygnany z Aten za niepowodzenia militarne w czasie wojny peloponeskiej, przebywał w krajach objętych wojną (Peloponez, Sycylia), zbierając materiały do monografii Wojna peloponeska (8 ksiąg, wyd. pol. 1953), doprowadzonej do 411, której nie ukończył. T. przedstawił historiozoficzną koncepcję przebiegu procesów dziejowych i praw nimi rządzących; odrzucił ingerencję czynników irracjonalnych, bieg dziejów zaś uznał za wynik działania ludzi, zgodny z ich własnym interesem, w przypadku państwa — z zasadą "prawa silniejszego"; ostrożność w przed- stawianiu faktów i racjonalistyczne ujęcie dziejów czynią z T. największego historyka starożytności, obiektywizm zaś i umiejętność odtwarzania przeszłości na podstawie reliktów, a także wyboru i krytyki źródeł zyskały mu miano ojca krytyki historycznej. TULSIDAS (1532-1623), poeta ind., tworzący w języku hindi (w dialekcie awadhi); autor wielu kunsztownych utworów lirycznych, poświęconych gł. bogom Krysznie i Ramie, m.in. zbioru Gitawali; autor b. popularnej w Indiach pn. wersji sanskr. epopei Ramajana pt. Ra-maćaritmanasa uważanej za świętą księgę hinduizmu. TUMANIAN HOWANNES (1869-1923), orm. poeta. i działacz spot.; 1912-21 prezes Kaukaskiego Tow. Pisarzy Arm.; autor poematów i ballad, uznanych za najwyższe osiągnięcie przedrewol. poezji orm. (/4nusz1892, przeróbka na operę wystawiana na scenach orm. i roś.), w których nawiązując do folkloru, przedstawiał spot.-psychol. konflikty społeczeństwa orm.; również opowiadania psychol. z życia wieśniaków; twórczość T. wywarta silny wpływ na rozwój literatury ormiańskiej. TUMAS JUOZAS -» Vaiźgantas. TUR PRAMUDYA ANANTA (ur. 1926), pisarz indo-nez.; autor powieści, z których szczególną popularność zdobyła Keluarga gerilya (pol. przekt. fragmentów w Antologii literatury ma-lajskiej 1971). TURELL DAŃ (ur. 1946), poeta duń.; początkowa twórczość w stylu A. Ginsberga — mroczna, później w tzw. stylu amerykańskim —otwarta i "dziennikarska" (Yangede billeder 1975, Storby-blues 1977); podjął próbę odnowienia powieści kryminalnej w stylu R. Chandlera, cykl Mord i mórkef (1981-90). TURGIENIEW IWAN S. (1818-83), pisarz roś.; jeden z gł. przedstawicieli realizmu; wczesne poezje i opowiadania pod wpływem romantyzmu; proza T. wyróżnia się mistrzowskim stylem, liryzmem, głęboką analizą psychol.; opowiadania, m.in. cykl Zapiski myśliwego (1852, 1 wyd. pol. pt. Pamiętniki myśliwca 1980, wyd. następne 1953), w którym ukazał życie i psychikę pańszczyźnianego chłopa; ponadto Asia (1858, wyd. pol. 1876), Pierwsza miłość (1860, wyd. pol. 1892), Wiosenne wody (1872, wyd. pol. 1879), prezentujące świetne portrety postaci kobiecych; powieści psychol.--społ.: Rudin (1856, wyd. pol. 1886), Szlacheckie gniazdo (,'\859, wyd. pol. 1886), poświęcone bohaterom określanym jako "zbędni ludzie"; W przededniu (1860, wyd. pol. 1871), ukazujące postać działacza polit., praktycznego entuzjasty; Ojcowie i dzieci (1862, wyd. pol. 1871) o konflikcie światopoglądowym między pokoleniem starej szlachty a radykalną młodą inteligencją, tzw. nihilistami, oraz Dym (1867, wyd. pol. 1871) i Nowizna (1877, wyd. pol. 1877), podejmujące problem ruchu narodnic-kiego; dramaty, m.in. Miesiąc na wsi (1855, wyd. pol. 1951), liczne miniatury i refleksyjne poematy prozą (cykl Poezje prozą 1877-82, wyd. cz. 1 1882, cz. 2 1930, pol. wybory 1882, 1985); Wybór powieściowe). Wybór opowia- dań (t. 1-2 1952), Z pism (t. 1-9 1954-56), Dzieła wybrane (t. 1-3 1966); Dzieła wybrane (t. 1-3 1981), Opowieści tajemnicze (1983), Turgieniew we wspomnieniach (1982). A. SEMCZUK Iwan Turgieniew, Warszawa 1970; tenże Iwan Turgieniew i ruch literacki w Rosji wiatach 1834-1855, Wrocław 1968. TURIANSKI OSYP (1880-1933), ukr. prozaik i krytyk lit.; związany z modernist. ugrupowaniem lit. Mołoda Muza; powieści autobiogr. o wydarzeniach l wojny świat. (Poza meżamy bólu 1917), opowiadania i powieści ukazujące życie wsi galic. (m.in. Syn ze/n//1933), artykuły krytycznoliterackie. TURSUNZODA MIRZO (1911-77), tadż. poeta i działacz społ.; liryki, poematy o tematyce patriotycznej, m.in. Arus aż Moskwa (1945), pierwszy tadż. utwór dram. Hukm (1935), libretta operowe; krytyka lit.; pol. przekt. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). TURTIAINEN ARVO ALBIN (1904-80), fiń. poeta, tłumacz; czt. antyfaszyst. grupy Kiiia; aktywny działacz ruchu pokoju; debiutował poezjami modernist., pisanymi pod wpływem W.W. Ma- 550 TYŁ jakowskiego i B. Brechta; twórca socrealist. powieści w formie reportażu (Rautakourat 1937); utwory zebrane Runoja (1950). TUSHU JICHENG, wtaśc. Gujin tushu jicheng wielka chin. encyklopedia oprać, na polecenie ces. Kangxi (ok. 1662-1722); wyd. 1725, w edycji szanghajskiej z 1898 obejmująca 1628 tomów; zawiera wiadomości z różnych dziedzin wiedzy ułożone tematycznie i cytuje wiele dzieł z poprzednich epok. TUTI-NAME, pers. zbiór opowieści; przeróbka sanskryckiego utworu Śukasaptati (XII w.); przekt. na język pers. był wielokrotnie przere-dagowywany; M. Kadiri (XVII w.) oprać, go w 35 rozdziałach; ta wersja stała się podstawą przekładów eur., m.in. opartego na wersji niem. i ang. tłumaczenia pol. — Księga papugi (1959). TUTUOLA AMOS (ur. 1920), pisarz nigeryjski, tworzący w języku ang.; samouk; proza fantastyczna oparta na tradycyjnych motywach twórczości ludu Joruba, często zapożyczonych też od pisarza Fagunwy; opowieści (m.in. Smakosz wina palmowego 1952 i Moje życie w puszczy upiorów 1954, wyd. pol. łączne 1983). TWAIN [fejn] MARK, właśc. Samuel Langhor- ne Clemens (1835-1910), pisarz amer.; byt pilotem statków na Missisipi, poszukiwaczem złota, pracował jako drukarz i dziennikarz, wiele podróżował. Popularny humorysta czerpiący z folkloru pionierskiego pogranicza, pisarz realista i satyryk o zainteresowaniach spot. i moralnych, byt wyrazicielem ideałów amer. demokracji i cywilizacyjnej ekspansji, a zarazem zjadliwym krytykiem "pozłacanego wieku" amer. mieszczaństwa (powieść The Gilded Agę 1873, z Ch.D. Warnerem); swoiście epickim obrazem kształtowania się amer. wspólnoty nar. są wspomnienia T. Życie na Missisipi (1883, wyd. pol. 1967) i ich fabularne rozwinięcie w powieściach dla młodzieży Przygody Tomka Sawyera (1876, wyd. pol. 1901) i Przygody Hucka (1884, wyd. pol. 1898), o bogatej warstwie obyczajowej i psychol.- -wychowawczej; fantastyczno-hist. powieści Królewicz i żebrak (1882, wyd. pol. 1899) i Jankes na dworze króla Artura (1889, wyd. pol. 1936) wyszydzają eur. tradycje rycersko- -feud.; w późnych utworach (np. Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg 1900, wyd. pol. w Bajeczkach dla starych dzieci 1949) dominuje pesymistyczna refleksja nad naturą człowieka ujawniającą się m.in. w braku zasad etycznych; w swych utworach T. stworzył amer. język literacki; Autobiografia (1924, wyd. pol. 1993). J. STAWIŃSKI Mark Twa/n, Warszawa 1963. TWARDOWSKI ALEKSANDR T. (1910-71), poeta roś.; 1950-54 i 1958-70 red. nacz. mieś. "Nowyj mir"; w twórczości poet. nawiązywał do tradycji roś. poezji klas., zwł. N.A. Niekrasowa; autor poematu epickiego, opartego na motywach folkloryst., będącego poet. gawędą o życiu żołnierskim Wasyl Tiorkin (1941^5, wyd. pol. 1953), także poematu dygresyjnego Za dalą dal (1953- 60, wyd. pol. 1966) i satyr. Wasyl Tiorkin na tamtym świecie (1954-63, wyd. 1963, wyd. pol. 1964), w których dokonał kryt. oceny ówczesnej rzeczywistości społ.- -polit. w ZSRR; w poemacie Po prawu pamiafi (1967-69, wyd. 1987), dotyczącym tragicznych losów ojca, podjął temat represji stalinowskich, związanych z kolektywizacją; zbiory wierszy, opowiadania, artykuły krytycznolit., przekt. literatury ukr. i białorus.; pol. wybory: Wiersze (1961), Poezje wybrane (1974) oraz przekt. w Antologii poezji radzieckiej (1979) i antologii Okno otwarte na sad (1988). TWERDOCHLIB SYDIR (1886-1922), ukr. poeta i tłumacz; czł. modernist. ugrupowania lit. Mołoda Muza; uprawiał lirykę utrzymaną w poetyce modernizmu (m.in. zbiór wierszy W swiczadi płesa 1908); popularyzował literaturę ukr. wśród Polaków i pol. wśród Ukraińców; tłumaczył na język pol. m.in. utwory •l. Franki, P. Karmanskiego, T. Szewczenki, przełożył na język ukr. Ojca zadżumionych, W Szwajcarii, J. Słowackiego; zastrzelony podczas kampanii wyborczej do Sejmu II RP przez przeciwników porozumienia pol.-ukraińskiego. TYCZYNA PAWLO (1891-1967), ukr. poeta i tłumacz; 1934-^7 komisarz lud. i 1943^18 min. oświaty Ukr. SRR; 1953-59 przewodn. Rady Najwyższej Ukr. SRR; twórczość rozpoczął zbiorem symbolist. wierszy Słoneczne klarnety (1918); późniejsza poezja T. będąca kroniką wydarzeń polit. i społ. na Ukrainie (zbiory: Zamisf sonetiw i oktaw, Płuh — oba 1920, Zolotyj homin 1922, Witer z Ukrajiny 1924, Peremahat' i żyt' 1943) utrzymana była w konwencji socrealist.; prace hist. krytycznolit., publicystyka; przekt. poezji'słów., gruz., orm., tur., żyd. i in.; pol. wybór-Poezje (1969). TYŁ JOSEF KAJETAN (1808-56), czes. dramato-pisarz i prozaik; organizator ruchu teatr., m.in. założyciel i 1834-37 dyr. teatru Kajetanske divadlo w Pradze; red. czasopism będących organami ruchu nar.; wyraziciel idei demokr., 551 TYŁ wprowadzał do swoich utworów elementy realist.; autor sztuk dla ludu (Fidlovaćka 1834, z pieśnią Kde domov mój uznaną 1918 za hymn nar.), baśni dram. (Strakonicky dudak 1847), dramatów społ.- obyczajowych (Praźsky flamendr 1846) i hist. z dziejów Czech (Jan Hus 1848); także twórca sentymentalnych opowiadań hist. poruszających problemy patriotyczne, dydaktyczne i społeczne. TYLER [tajle'] ROYALL (1757-1826), pisarz amer.; prezes Sądu Najwyższego stanu Ver-mont (1807-13) i prof. prawa tamtejszego uniw. (1811-14); autor pierwszej amer. komedii The Contrast (1787), a także częściowo zachowanych sztuk teatr., wierszy, esejów i satyr. powieści totrzykowskiej The Algerine Captive (1797). TYNDALE [tyndl], TIndale, WILLIAM (1495-1536), ang. pisarz okresu reformacji, tłumacz Biblii, zwolennik luteranizmu, więziony pod zarzutem herezji, uduszony i spalony na stosie; swój przekt. Nowego Testamentu (1525), ceniony przez potomnych, oparł na tekście gr. oraz tłum. M. Lutra i komentarzach Erazma z Rotterdamu; przełożył też część Starego Testamentu', pamtlety i pisma polemiczne, będące m.in. wynikiem sporu z Th. More'em. TYNIANOW JURIJ N. (1894-1943), roś. pisarz, teoretyk i historyk literatury; przedstawiciel roś. szkoły formalnej, w swych badaniach opierającej się na orientacji lingwistycznej, strukturalistycznej i semantycznej; autor prac teoret. i historycznolit., m.in. dotyczących lite- ratury roś. XIX w. (Archaisty i nowatory 1929); powieści biogr., m.in. Kuchta (1925, wyd. pol. 1949—o W.K. Kuchelbeckerze), Śmierć Wazyr Muchtara (1927-29, wyd. pol. 1948 — o A.S. Gribojedowie), nie dokończonej Puszkin (cz. 1-3 1936-43, wyd. pol. 1937-50); opowiadań hist., m.in. Podporucznik Kiże (1928, wyd. pol. 1949), Woskowa persona (1932, wyd. pol. 1966). E. KORPALA-KIRSZAK Sztuka pisarska Jurija Tynia-nowa. Powieści historyczno-biograficzne, Wrocław 1974. TYRTAJOS, Tyrteusz (VII w. p.n.e.), poeta gr. działający w Sparcie; wódz w II wojnie meseń-skiej; autor elegii wojennych zachęcających do boju, sławiących ustrój spartański i odwagę w walce za ojczyznę; z 5 ksiąg zachowało się ok. 150 wersów (wybór pol. w: Antologia liryki greckiej 1955 i Liryka starożytnej Grecji 1984). TYSLIAYA JUOZAS (1902-61), poeta litew.; od 1932 na emigracji w USA; zbiory wierszy futuryst. Źaltvyksles (1922), Traukinys (1923), Nemuno rankose (1924), Tołyn (1926); przekł. poezji est., łot., fińskiej. TZARA [tsara] TRISTAN (1896-1963), poeta franc., pochodzenia rum.; uczestnik hiszp. wojny domowej i franc. ruchu oporu; inicjator i przywódca dadaizmu (m.in. Sęp? manifestes dada 1924, zbiór Vingt-cinq poemes 1918, sztuka Serce na gaz 1921, przekł. pol. "Dialog" 1973 nr 8); odegrał ważną rolę w kształtowaniu się surrealizmu (z tego okresu m.in. poemat L'homme approximatif 1931 oraz zbiór Grains et issues 1935); ze zbiorów powojennych wyróżnia się La face inferieure (1953); przekt. pol. w antologii Surrealizm (1973). TZETZES JAN (ok. 1110-1186), bizant. filolog i polihistor; autor zbioru listów, które skomentował w obszernym dziele Biblos historikon, znanym również pod tytułem Chiliades oraz wielu komentarzy do poezji starożytnej. G. UNGARETTI T. UJEVIĆ M. DE UNAMUNO Y JUGO l l s- UNDSET UDA UDALL [ju:dl] Uvedale, NICHOLAS (1504-56), dramatopisarz ang.; autor pierwszej ang. komedii Raiph Roister Do/ster (ok. 1553), wzorowanej na utworach Plauta i Terencjusza, a także średniow. moralitetach i interiudiach. UEOA AKINARI (1743-1809), jap. pisarz i uczony; autor zbioru opowiadań fantastycznych o wątkach zaczerpniętych z tradycji chin. i folkloru jap. (Po deszczu — przy księżycu 1768, wyd. pol. 1968); poruszał też problematykę społ. (Kuse-monogatari1793); zbiory wierszy, szkice literackie. UGREŚIĆ DUBRAYKA (ur. 1949), pisarka chorw.; przedstawicielka nurtu postmodernist. w prozie chorw.; autorka powieści-pastiszy (Stefica Cvek u raijama źivota 1981, Forsowanie po-wieści-rzeki 1988, wyd. pol. 1992); książki dla dzieci; tom szkiców o literaturze roś. A/ora ruska proza (1980), antologia prozy roś. wyd. poza oficjalnym obiegiem (1988). UHDE MILAN (ur. 1936), czes. pisarz i krytyk lit.; od 1970 pozbawiony możliwości publikowania, od 1990 min. kultury w rządzie Rep. Czeskiej; autor groteskowych opowiadań (tomy Lide z pnzemi' 1962, Zahadna veż v B. 1967) i dramatów (Krat Vavra 1964, D6vka z mesfa Th6by 1967), a także słuchowisk radiowych (Świadkowie 1965, wyst. pol. 1969, Kuszenie dentysty 1976, wyst. pol. 1983), sztuk telew. i scenariuszy filmowych. UHLAND [y:lant] LUDWIG (1787-1862), poeta niem.; przedstawiciel romantyzmu, należał do tzw. szwabskiej grupy poetów; mistrzowskie ballady oparte na wątkach hist. i legendarnych; tworzył melodyjne, nastrojowe wiersze inspirowane folklorem, (spopularyzowane jako pieśni, z muzyką m.in. F. Schuberta, R. Schu-manna, F. Liszta, J. Brahmsa); autor wiersza Do Mickiewicza (1833, pol. przekt. w antologii Arsenał pieśni 1954); badacz i wydawca poezji lud. oraz średniow. literatury niemieckiej. UHSE [y:za] Booo (1904-63), pisarz niem.; początkowo związany z NSDAP, 1931 zbliżył się do KP Niemiec; od 1933 na emigracji, 1936-38 walczył w Brygadach Międzynarodowych w Hiszpanii (opowiadanie Pierwsza bitwa 1938, wyd. pol. 1953), od 1939 w Ameryce; od 1948 brał udział w życiu kult.-polit. wschodniego Berlina i NRD; w powieściach: Leutnant Bertram (1944, wyd. pol. 1951), Pafr/oc/(1954, wyd. pol. 1957) przedstawił narodziny nazizmu i genezę II wojny świat.; także opowiadania (Opowiadania meksykańskie 1957, wyd. pol. 1960). UJEYIĆ TlN (AUGUSTIN) (1891-1955), poeta chorw.; po studiach w Paryżu (nie ukończonych) stał się barwną postacią cyganerii artyst. Belgradu, Sarajewa i Zagi-zebia; liryka łącząca mistykę z erotyką, wyrażająca egzystencjalny lęk przed życiem; w zbiorach Lelek sebra (1920) i Kolajna (1926) nawiązywał stylistyką do różnorodnych wzorów, począwszy od renesansu po ekspresjonizm i symbolizm; w późniejszej twórczości poszukiwał harmonijnej więzi człowieka z naturą; w tradycji chorwackiej U. zajmuje ważne miejsce jako wzór arcypoety, mistrza formy i odkrywcy tajemnic istnienia. UJGUN, wtaśc. Rahmatullo Atakuzijew (ur. 1905), uzb. poeta i dramatopisarz; 1951-54 przewodn. związku pisarzy uzb.; autor zbiorów poezji, poświęconych życiu współcz. mu Uzbekistanu, przyjaźni narodów, walce z Niemcami podczas II wojny świat., dramatów Ana (1942), Dos?/a/-(1961) i komedii spot.-obycza-jowych, m.in. Kaitis haził (1944), Arsłar (1967); poi. przekł. wierszy w antologii Poezja uzbecka (1989). UKRAINKA ŁESIA, wtaśc. Larysa Kosacz (1871-1913), poetka ukr.; gł. przedstawicielka lirycznej poezji ukr. przełomu XIX i XX w.; 1907 aresztowana, potem pod stałym nadzorem policji za kontakty z roś. marksistami; zbiory wierszy (Dumy i mriji 1899, Widhuky 1902 i in.) nasycone romant. patosem; poematy, oparte na wątkach legendarno-hist., m.in. Robert Brjus, szotlandśkyj korol 1894, Dawnia kazka 1896) oraz dramaty: psychol. (Blakytna trojan-da 1896, wyd. 1908), o tematyce bibl. (W katakombach 1906), i na motywach folkloru (Pieśń lasu 1912), aluzyjnie nawiązujące do sytuacji nar. i spot. Ukrainy; nowele i opowiadania; szkice publicyst. i krytycznolit., m.in. o wspófcz. literaturze pol.; zbiory pieśni lud.; przekt. dzieł klasyków poezji eur. (G. Byrona, A. Mickiewicza i in.); pol. wybory: Siedem strun (1980), Kasandra i inne dramaty (1982), Pieśń lasu (1989). ULFAT GULPACZA (1909-77), afgański pisarz, działacz polit. i społ.; zbiory poezji (8a/a elewa 1941) proza, utwory o tematyce społ., satyra. UŁUGZODA SOTYM (ur. 1911), pisarz tadż.; uprawia gł. prozę, opowiadania, powieści, m.in. Dijori Nawobod (1953), utwory dram. (Szodmon 1939, Rudaki 1958); scenariusze film., prace z teorii literatury. UMAR IBN ABI RABI'A, Omar Ibn Abi Rąbią (644-719), poeta arab. epoki Umajjadów; 554 UNR jeden z największych liryków klas. literatury arab.; zerwał z tradycyjnym układem tematów w staroarab. formie poet. — kasydzie (wstęp liryczny; opis — przyrody, wierzchowca, ukochanej; pochwała kogoś, wychwalanie siebie lub szyderstwo); jego utwory są cennym źródłem do poznania pozycji społ. kobiety arab.; byt poetą bogatych warstw miejskich Mekki i Medyny. UMAR IBN AL-FARID, Omar Ibn al-Farid (1181-1235), arab. poeta mistyczny; autor poematów, m.in. słynnego At-Taijja al-kubra zawierającego 760 wierszy zrymowanych na literę t, jednego z najoryginalniejszych w literaturze arab. dywanu (zbioru) poezji; do jego wierszy komponowano tzw. koncerty sufickie; pozostawił także rozprawy psychol. i mistyczne. UNAMUNO Y JUGO [u. i chygo] MIGUEL DE (1864-1936), hiszp. pisarz i filozof, pochodzenia baskijskiego; jeden z prekursorów chrzęść. egzystencjalizmu i personalizmu; za wystąpienia przeciwko dyktaturze M. Primo de Rivery przebywał 1924-30 na wygnaniu (m.in. w Paryżu). Przywódca tzw. pokolenia 1898 (grupa myślicieli i pisarzy, szukających dróg moralnego odrodzenia ojczyzny po klęsce 1898), początkowo wrogi przestarzałym instytucjom i tradycjom Hiszpanii, następnie stał się obrońcą i propagatorem "czystej hiszpańskości" — tzw. kastycyzmu (zbiór esejów En torno al casticismo 1902); w filozofii był komentatorem i kontynuatorem poglądów S.A. Kierkegaarda; głosił pogląd, że filozofia powinna wyrażać niepokój i tragizm życia człowieka (O poczuciu tragiczności życia wśród ludzi i wśród narodów W3, wyd. pol. 1984), skazanego na wybór między intelektem i wiarą, odrzucał też możliwość racjonalnej interpretacji wiary (La agonia del cristianismo 1931). U. byt prekursorem powieści współcz., twórcą gatunku nivola (neologizm od novela — 'powieść'), mającego służyć przekazywaniu "rzeczywistości wewn.", m.in.: Pokój wśród wojny (1897), Mifość i pedagogika (1902, obie wyd. pol. 1975), Mgła (1914, wyd. pol. 1928), Abel San-chez. Opowieść o namiętności (1917, wyd. pol. 1983), Trzy nowele przykładowe... (1921, wyd. pol. 1959); ponadto autor surowych, pozbawionych ornamentyki liryków (m.in. Po-esias 1907) oraz dramatów (m.in. Fedra 1910); wywarł głęboki wpływ na życie umysłowe Hiszpanii. S. CIESIELSKA-BORKOWSKA Miguel de Unamuno, Warszawa 1958; E. GÓRSKI Hiszpańska refleksja egzystencjalna. Studium filozofii i myśli politycznej Miguela de Unamuno, Wrocław 1979. UNDER MARIE (1883-1980), poetka est.; związana z awangard, ugrupowaniem lit. Siuru, przeciwstawiającym się skostniałej manierze młodoest; w twórczości pozostającej pod wpływem ekspresjonizmu niem. eksperymenty formalne (przełamanie tradycyjnych dla est. poezji norm wersyfikacyjnych), przy jednoczesnym nawiązaniu do tematyki lud. ballad i legend; zbiory poet. Eelóitseng (1918), On-nevarjutus (1929), Kivi sudamelt (1935), Sada-med tuhas (1954). UNDSET [und~] SIGRID (1882-1949), powieściopisarka norw.; najwybitniejsza, obok K. Hamsuna przedstawicielka literatury norw. 1 pół. XX w.; w swej twórczości podejmowała gł. tematykę kobiecą, zwt. problemy miłości, małżeństwa, macierzyństwa (m.in. wspótcz. powieść psychol.- obyczajowa Jenny 1911, wyd. pol. 1932 oraz hist. trylogia powieściowa Krystyna córka Lawransa 1920-22, wyd. pol. 1929). W 1925 U. przeszła na katolicyzm; rel. ujęcie podstawowych zagadnień moralnych (podjęte w trylogii o Krystynie) znalazło wyraz w drugiej trylogii średniow. Olaf syn Auduna (1925-27, wyd. pol. 1937-38) oraz w powieściach wspótcz. — Gymnadenia (1929, wyd. pol. 1956) i w jej kontynuacji pt. Krzak gorejący (1930, wyd. pol. 1957); ponadto m.in. stylizowana na sagę opowieść Wiga Ljot i Vigdis (1909, wyd. pol. 1933), powieść hist. Madame Dorothea (1939, wyd. pol. 1957), wspomnienia; podczas II wojny świat, na emigracji w USA, działaczka antyhitl.; 1928 otrzymała Nagrodę Nobla. UNGARETTI GIUSEPPE (1888-1970), poeta wł.; pozostając pod silnym wpływem franc. sym-bolistów i futuryzmu, byt jednym z twórców i gł. przedstawicieli hermetyzmu (kierunek podporządkowujący wartości znaczeniowe słów walorom formalnym i dźwiękowym); zbiory: // porto sepolto (1916), Allegria di naufragi (1919), Sentimento del tempo (1933), // dolore (1947), La terra promessa (1950), // deserto e dopo (1965); wybór pol. Poezje (1975). UNRUH [ynru:] FRITZ VON (1885-1970), pisarz niem.; jeden z czołowych ekspresjonistów; od 1932 na emigracji (m.in. we Francji i USA); 1952-55 i od 1962 w RFN; pacyfista, w licznych wystąpieniach propagował idee pokoju i zjednoczenia narodów '(zbiór przemówień Machtig seid ihr rficht in Waffen 1957); dramaty o antymilitarystycznej wymowie (Ein Geschlecht 1917, Duell an der Havel 1954), rozprawa z hitleryzmem w powieści Der nie verlor (1949); autobiografia Der Sohn des Generals (1957). 555 UNT UNT MATI (ur. 1944), pisarz est; w prozie nawiązywał do utworów F. Kafki; autor psy-chol.- obyczajowych opowiadań (Dług 1964, wyd. pol. 1977, Wołanie z dalekiego świata 1967, wyd. pol. 1979, Jesienny bal 1979, wyd. pol. 1988) i powieści (m.in. Żegnaj, rudy kocie 1967, wyd. pol. 1976); dramaty. UPANISZADY Wedy. UPDIKE [apdajk] JOHN HOYER (ur. 1932), amer. prozaik, eseista i poeta; w utworach łączących zjadliwy sarkazm z dyskretnym liryzmem ukazuje kryzys wartości humanist., zanik norm moralnych i izolację wrażliwych, myślących jednostek w życiu amer. klasy średniej; powieści: Jarmark w domu ubogich (1959, wyd. pol. 1981), najbardziej znana tetralogia o życiu mieszkańców małego miasteczka ze wsch. wybrzeża, która obrazuje przemiany zachodzące w kolejnych dziesięcioleciach — Uciekaj, Króliku (1960, wyd. pol. 1988), Przypomnij się, Króliku (1971, wyd. pol. 1994), Jesteś bogaty, Króliku (1981, wyd. pol. 1994), Królik odpoczywa (1990, wyd. pol. 1994); ponadto Centów (1963, wyd. pol. 1966), Farma (1965, wyd. pol. 1967), Wyjdź za mnie (1976, wyd. pol. 1983), Czarownice z Eastwick (1984, wyd. pol. 1993); tomy opowiadań: Gołębie pióra (1962, wyd. pol. 1965), Szkoła muzyczna (1965, wyd. pol. 1969), Muzea i kobiety (1972, wyd. pol. 1978); zbiory wierszy (np. Seventy Poems 1972) i esejów (m.in. Picked-Up Pieces 1975). UPJTS ANDREJS (1877-1970), tot. pisarz, krytyk lit. i tłumacz; działacz państw, i kult., red. wielu czasopism; utrwalił w literaturze tot. realizm socjalist.; autor epopei powieściowych o tematyce spot.-rewolucyjnej (cykl Robeźnieki 1909-21, Liść na wietrze 1937, wyd. pol. 1961 i m.in. Zielona ziemia 1945, wyd. pol. 1950 — z życia wsi w końcu XIX w.); nowele, opowiadania poświęcone walce rewolucyjnej (m.in. zbiór Kaila dzMba 1926), dramaty hist, komedie wymierzone przeciw burżuazji; od 1951 wyłącznie literackie prace kryt., teoret. i hist. oraz przekł. klasyków literatury roś., ang., niem. i francuskiej. UPPDAL [upda:!] KRISTOFER (1878-1961), pisarz norw.; twórca norw. powieści spol.; oparty na motywach autobiogr. cykl powieściowy" Dansen g jenom skuggeheimen (t. 1-10 1911-24) jest historią formowania się w chłopskim społeczeństwie Norwegii klasy robotn.; opowiadania, poezje (Kulten, t. 1-3 1947), artykuły. URBAN MILO (1904-62), pisarz słowac.; w opowiadaniach zgłębiał charaktery, naturę i moralność mieszkańców wsi (tom Za yyśnym młynom 1926); powstającej po l wojnie świat. Słowacji poświęcił trylogię: Żywy bicz (1927, wyd. pol. 1966), Hmly na usvite (1930), Vosid-lach (1940), której największe osiągnięcie stanowi 1 część; uznaniem czytelników cieszyła się też autobiogr. powieść Zelena krv (1970); pot. wybór opowiadań Wołanie bez echa (1974). URECHE [~ke] GRIGORE (ok. 1590-1647), kronikarz rum.; wiele lat spędził w Polsce, po 1628 powrócił do Mołdawii; piastował liczne urzędy na dworze hospodara; gł. dzieło Lefo-piseful Jarii Moldovei, pierwsza kronika w języku rum., obejmuje lata 1359-1594 i jest próbą syntezy dziejów Mołdawii; zachowana w kopiach, stata się źródłem inspiracji dla wielu pisarzy rum. późniejszych pokoleń. URFE [urfę] HONORE D' (1567-1625), pisarz franc.; autor romansu pasterskiego Astrea (cz. 1-5 1607-27, wybór pol. 1978) należącego do nurtu wyszukanej literatury preciositó; niezwykła popularność utworu przyczyniła się do rozpowszechnienia nowego modelu życia uczuciowego nie tylko w literaturze, ale i w obyczajowości. UROŚEYIĆ VLADO (ur. 1934), maced. pisarz, krytyk lit. i tłumacz; poezja refleksyjna, nawiązująca do nadrealizmu franc., w której dominują akcenty protestu przeciw wkraczaniu cywilizacji techn. w krajobraz współcz. miasta (m.in zbiory Leten doźd 1967, Dzvezdena terazija 1973, Nurkaćko dzvono 1975); opowiadania (tom Nocna dorożka 1972, wyd. pol. 1985); eseje, prace kryt. (Yrsnici 1971); przekł. z języka franc. i serb.; antologie współcz. opowiadań fantastycznych, wspótcz. poezji maced. i poezji franc. XX w.; pol. przekf. poezji w antologii Wiersze znad Ochrydu (1974). URZIDIL [~cidil] JOHANNES (1896-1970), pisarz austr.; większą część życia spędził w Pradze, od 1939 na emigracji w W. Brytanii, od 1941 w USA, 1946 uzyskał obywatelstwo amer.; we wczesnej fazie twórczości (zbiór poet. Sturz der Yerdammten 1920, powieść Bar-.nabaal 1921) pozostawał w kręgu oddziaływań praskiego ekspresjonizmu (F. Kafka, F. Werfel, M. Bród); w późniejszej prozie widoczny wpływ A. Stiftera (Der Trauermantel 1945) oraz Kafki; na emigracji z nostalgią i liryzmem opisywał utraconą czes. ojczyznę (m.in. zbiór opowiadań D/e ver/orene Geliebte 1956); Ameryce poświęcił powieść Wielkie Alleluja (1959, 556 UTE wyd. pol. 1968); liczne tomy opowiadań (m.in. Miedzioryt ze sfoniem 1962, wyd. pol. 1972) oraz esejów (za najwybitniejsze osiągnięcie jest uważany zbiór Goethe in Bóhmen 1932, wyd. rozszerzone 1962). U^AKLI [uszakły] OMER BEDRETTJN (1904-^6), poeta tur.; autor'zbiorów liryków San/f/z Mer-merleń (1940), Deniz Sarhoslari (1926), przepełnionych miłością do ziemi ojczystej i opisujących piękno rodzinnej Anatolii. U^AKLIGIL [uszkałygil] HAUT ZiYA (1866-1945), pisarz tur.; twórca realist. i psychol. powieści w literaturze tur.; m.in. Mavi ve Siyah (1897), Aęk-i Memnu (1900); pisał pod wpływem franc. realizmu i naturalizmu; w twórczości wiele miejsca poświęcił kobiecie, występował przeciw wszelkiemu zacofaniu i ciemnocie; jest również autorem pamiętników Kirk Y/l (t. 1-5 1936) stanowiących ciekawy dokument epoki, zbiorów nowel, artykułów historycznolit., przekł. z literatury francuskiej. USAMA IBN MUNKIZ (1095-1188), pisarz arab.; rycerz z okresu wojen krzyżowych; dzięki odwadze i prawości zdobył uznanie i zyskał przyjaciół także wśród krzyżowców; autor pierwszej w literaturze arab. autobiografii Księga pouczających przykładów (oryginał zaginął, kopia 1213, wyd. 1886, wyd. pol. 1975), przekazującej obraz ówczesnego społeczeństwa muzułm. oraz stosunków między rycerstwem arab. i chrzęść., tłumaczonej na kilka języków eur.; ponadto pozostawił traktat o poetyce, dywan (zbiór) wierszy, antologię poezji. USLAR PIETRI ARTURO (ur. 1906), wenezuelski pisarz i polityk; red. nacz. dziennika "El Na- cional", senator (1958), wielokrotny minister, reprezentant Wenezueli w Lidze Narodów i UNESCO; najsłynniejsza powieść Las lanzas coloradas (1931) o tematyce hist, ponadto m.in.: El camino de El Dorado (1947), Oficio de difuntos (1976), La visita en el tiempo (1990); w opowiadaniach (m.in. zbiór Treinta cuentos 1969, wybór pol. Czerwony jastrząb 1975) dominuje kreolska tematyka i folklor; ponadto poezje, sztuki teatr., szkice krytycznoliterackie. USPIENSKI GLEB l. (1843-1902), pisarz roś.; przedstawiciel nurtu demokr., bliski tradycjom naturalnej szkoły (wczesny etap realizmu roś.); współpracował z wieloma czasopismami, zamieszczając w nich m.in. szkice Obyczaje ulicy Rastieriajewej (1866, wyd. pol. 1956), w których ukazał życie roś. prowincji w pierwszych latach po reformie uwłaszczeniowej; w cyklu nowel Razorienije (1869-71) przedstawił środowisko robotn.; w wyniku pobytu w Belgii i Francji powstały szkice Zagraniczny! dniewnik prowincyata (1876); ważne miejsce w dorobku U. zajmują cykle szkiców o wsi pouwłaszczeniowej, m.in. Iz dieriewienskogo dniewnika (1877-80); U. był pierwszym pisarzem związanym z ruchem narodnickim; pol. przekł. w antologii Zapomniany album (1961). USTINOY [jy:stynof] PETER (ur. 1921), ang. aktor, reżyser, pisarz; autor wielu komedii satyr., które często sam wystawia i gra w nich gł. role (m.in. The Love of Four Colonels 1951, Romanoff and Juliet 1951, Photo Finish 1962, wyst. pol. 1972) oraz kilku powieści i tomów opowiadań; autobiografia Mój Drogi Ja (1977, wyd. pol. 1986). UTEMISOW MUHAMBERT (1804-^6, poeta ka-zas.; jeden z przywódców powstania lud. 1836-37, kontynuator lud. liryki kazas.; patriotyczne utwory poet., opiewające heroiczną walkę powstańców. P. YERLAINE L.F. DE VEGA CARPIO F. VILLON J. YRCHLICKY E. VERHAEREN J.VERNE M. VARGAS LIOSA P.YALERY G.VERGA VAA YAARANDI DEBORA (ur. 1916), poetka est.; wiersze patriotyczne (zbiór Póleva laotuse all 1945) i o tematyce spot. (zbiór Kohav rand 1948, cykl Unistaja aknal 1959), w formie zbliżone do pieśni lud., liryki refleksyjne i osobiste (zbiór Tuule valgel 1977); publicystyka, przekłady. YACIETIS OJARS (1933-83), poeta łot.; odnowił lirykę łot. poprzez wprowadzenie nowocz. metaforyki, wykorzystanie elementów leksykalnych i gram. języka potocznego; zbiory poezji: Ugunfs (1958), Elpa (1966), Antracits (1978); poi. wybór poezji V. w antologii "Ballada o błękitnym wielorybie". Wiersze czterech poetów łotewskich (1982). YACULIK LUDVIK (ur. 1926), czes. prozaik i publicysta; po 1970, pozbawiony możliwości publikowania; organizator niezależnego życia kult. i ruchu wydawniczego w Czechosłowacji (założył wydawnictwo Pętlice), autor słynnego, demokr. manifestu Dva lisice slov (1968); uznanie zdobył powieściami RuSny dum (1963) i Sekyra (1966), nakreślił w nich iro-niczno-kryt. obraz pokolenia okresu stalinowskiego; wiele dyskusji wzbudził Sennik czeski (1982, pol. przekt. fragmentów m.in. w: "Zeszyty Literackie" 1984 nr 5) odzwierciedlający sytuację spot.-polit. lat 70., w którym łączył zapis dziennika z fikcją lit. i elementami literatury faktu; felietony w tomach So/o pro psaci strój (1984), Jaro je tady (1987). VAD POUL (ur. 1927), duń. prozaik, historyk sztuki; autor powieści ukazujących wewn. rozterki powojennego pokolenia wzrastającego w społeczeństwie konsumpcyjnym (De nejsomme 1957, Taberog vinder'\9G7]; monografie artystów, nowele (pol. wybór w antologii Anegdoty losu 1976). YADEBONCOEUR [wadebąkor] PIERRE (ur. 1920), eseista kanad., piszący w języku franc.; liryczno-refleksyjne szkice poświęcone problematyce niezawisłości Ouebecu i zagrożeń ze strony kultury amer. (tomy La Ugnę du risque 1963, Un genocide en douce 1976, To Be or Not to Be: That te the Ouestion 1980). YAlCiULAITIS ANTANAS (1906-93), pisarz li-tew.; 1939 attachó kult. w Watykanie; 1941 emigrował do USA; tworzył w poetyce realiz-^ mu, skupiając się gł. na mistycznych zwiąż-' kach człowieka z naturą i poszukiwaniach sensu życia; liryzowane opowiadania, charakteryzujące się klas. prostotą i klarownością; powieści: Yakaras sargo namely (1932), Valen-tina (1936), Gluosniu daina (1966); przekt. utworów O. Miłosza, F. Mauriaka, A. Maurois, W. Whitmana. YAlĆIUNAS PETRAS (1890-1959), litew. poeta i dramatopisarz; liczne dramaty obyczajowe, filoz., komedie, m.in. satyr. Giedrejanti sąźine (1924), Patriota! (1927), Stabai ir źmones (1929), Varpu giesme (1939); symbolist. liryka, nasycona mistycyzmem; wiersze patriotyczne; przekł. dramatów, m.in. M. Gorkie-go, H. Ibsena, S. Przybyszewskiego, J. Słowackiego. YAILLAND [waja] ROGER (1907-65), franc. pisarz i dziennikarz; w czasie II wojny świat. uczestnik ruchu oporu (oddźwięk w powieści Dziwna zabawa 1945, wyd. pol. 1948); powieści psychol.- obyczajowe (Niecne sprawki 1948, wyd. pol. 1970, La passatella 1957, wyd. pol. 1958, Pstrąg 1964, wyd. pol. 1967); dramaty {Heloiza i Abelard 1947, wyd. pol. 1950, Pułkownik Foster przyznaje się do winy 1951, wyd. pol. 1952), eseje, korespondencja. VAIŻGANTAS, wtaśc. Tumas Juozas (1869-1933), litew. prozaik i historyk literatury, duchowny katol.; autor m.in. powieści Pragied-rul/ai (t. 1-3 1918-20) z czasów litew. odrodzenia nar., cennej zwł. ze względu na zawarty w niej materiał etnogr. i walory językowe; także powieść Seimos veźijai ('\929}; opowiadania psychol.-obyczajowe z życia wsi, m.in. Dedesirdedienes(~\92t}, Nebyłys (1930); publicystyka. YAJANSKY, Syetozar Hurban Yajansky, właśc. Svetozar Miloslav Hurban (1847-1916), słowac. pisarz, organizator życia kult.; rzecznik panslawizmu i stowac. obozu nar.- konserwatywnego; red., m.in. 1881-89 czasopisma kult. "Slovenske pohiady"; zbiór wierszy patriotycznych Tatry a morę (1879), powieści psychol.-społ., inspirowane prozą l.S. Turgieniewa i I.A. Gonczarowa (m.in. Sucha rato/es?'1884), nowele, opowiadania; artykuły krytycznolit., szkice wspomnieniowe. VAJDA [wojdo] JANOS (1827-97), poeta węg.; uczestnik rewolucji 1848, po jej klęsce wcielony do armii austr., od 1869 poseł do Zgromadzenia Nar., reprezentował nurt opozycji wo-Aec ugody z Austrią; jako poeta ujawnił nowy w literaturze węg. typ wrażliwości, bliski uczuciowości modernist; liryka filoz.-refleksyjna i polit. (Jubilate 1885) oraz jedne z pierwszych w poezji węg. erotyki, przesycone pesymizmem {Aż ustókós 1882, pol. przekt. w Antologii poezji węgierskiej 1975); powieści poet. (Alfred regenye 1875), nowele; w pu- 560 vni_ blicystyce domaga) się unowocześnienia spot. i gosp. struktury kraju. VALA KATRI, właśc. Karin Waldenstróm, zw. też Pekka (1901^44), poetka fiń., z zawodu nauczycielka; początkowo modernistka, po 1926 w ugrupowaniu lit. Tulenkantajat, zwalczającym mistycyzm i indywidualizm w poezji fiń.; w latach 30. czynna antyfaszystka; współ-zatożycielka (1936) ugrupowania poet. Kiiia o lewicowej orintacji; w czasie II wojny świat, na emigracji w Szwecji; liryka społ. i antywojenna; zbiory poet. Kaukainen puutarha (1924), Sininen ovi (1926), Paluu (1934), Pe-sapuu palaa (1942); publicystyka społeczna. VALANĆIUS MOTIEJUS (1801-75), prozaik li-tew.; utwory dydaktyczne, m.in. Palangos Juze (1869) z życia wsi litew., realist. proza hist., twórczość V. oparta jest na bogatym materiale etnograficznym. VALEK MIROSLAY (1917-91), słowac. poeta i tłumacz; 1969-89 min. kultury SSR; uprawia) lirykę refleksyjną i patriotyczną, w której ukazywał antynomie współczesności; pod względem formy jego poezja nawiązywała do awangardy międzywojennej (Cztery księgi niepokoju 1971, wyd. pol. 1974); przekł. z literatury czes., roś., amer., pol. (J. Tuwim) i francuskiej. YALERA Y ALCALA GALIANO [bal era i al-kalą g.] JUAN (1824-1905), hiszp. pisarz i dyplomata; przeciwnik naturalizmu i literatury tendencyjnej, jedyną wartość dzieła lit. upatrywał w jego artyzmie; liczne powieści psy-chol. (m.in. Pepita Jimenez 1874, wyd. pol. 1883), eseje krytycznoliterackie. YALERY [waleń] PAUL AMBROISE (1871-1945), franc. poeta i eseista; prezes franc. Pen CIubu; kontynuator tradycji poet. S. Mallarmego; hermetyczna, intelektualna poezja, poddana klas. rygorom formalnym, wyraża refleksję nad istotą bytu oraz funkcjonowaniem umysłu; do gł. utworów należy poemat Młoda Parka (1917) i zbiór wierszy Charmes (1922); bogatą eseistykę V. reprezentuje zwł. Wieczór z panem Tesfe (1896) — o możliwościach umysłowych człowieka i roli myślenia spekulatywnego, oraz liczne szkice z zakresu estetyki, polityki, krytyki lit. (m.in. seria Yariete, t. 1-5 1924-44); ponadto dialogi platońskie (Eupalinos... 1923, Dusza i taniec 1923, wyd. pol. 1926), zbiory aforyzmów, poematy sceniczne; pol. wybory: poezji Utwory wybrane (1936), Poezje (1959) i Poezje wybrane (1980), esejów Estetyka słowa (1971) i Rzeczy przemilczane (1974), aforyzmów Myśli bez retuszu (1994). YALIUNAS SILVESTRAS TEOFILIS (1789-1831), poeta litew., tworzący w języku pol. i litew.; z jego dorobku litewskojęzycznego zachowały się Pieśń o Birucie (przekł. autorski w piśmie "Kolumb" 1928), list wierszem do D. Pośki oraz fragmenty poematu satyr. Plunges-Telsiu kontubernija; w języku pol. napisał m.in. poemat Sobieskiada. YALLATHOL NARAYAN MENON (1878-1958), poeta ind., tworzący w języku malajalam; przyczynił się do odrodzenia literatury w tym języku i klas. formy ind. teatru kathakala (zał. 1930 szkołę Kerala mandalam); 1927 uczestniczył w zorganizowaniu akad. sztuki Korali; twórczość poet. poświęcona walce Indii o niepodległość, wyraża również protest przeciw niesprawiedliwości społ.; tłum. z sanskrytu Ramajana (1905), Sakuntala (1946), Rygweda (1954). VALI.E-INCI.AN [balje inklan] RAMON MARIA DEL, wtaśc. Ramón del Valie y Pena (1866-1936), pisarz hiszp.; wczesna twórczość pod wpływem modernizmu R. Dario (tetralogia powieściowa Sonatas 1902- 05, łączne wyd. pol. dwóch części: Sonaty wiosenna i letnia 1925); stworzył termin esperpento, określający technikę groteskowej deformacji obrazu świata rze- czywistego, którą stosował w dramatach (Rogi pana Bagateli 1921, przekł. pol. "Dialog" 1969 nr 7, Blaski cyganerii 1923; wybór pol. Dziwad-ła i makabrydy 1975) i w powieściach (Tyran Banderas 1926, wyd. pol. 1973, nie ukończony cykl El ruedo iberico, t. 1-3 1927-28); krytyczna wobec rzeczywistości i tradycji twórczość V.-l. łączyła go z dążeniami pisarzy tzw. pokolenia 1898, szukającymi przyczyn upadku ojczyzny i dróg jej odnowy po klęsce 1898. YALLEJO [baljecho] CESAR (1892-1938), poeta peruwiański; od 1923 na emigracji w Europie; początkowo związany z modernizmem hispanoamer., następnie z awangard, ultraiz-mem; poezje wzywające do ogólnoludzkiej solidarności: gł. zbiory — Trilce (1922) oraz Poemas humanos (1939, zawierający m.in. poemat poświęcony wojnie domowej w Hiszpanii Hiszpanio, odsuń ode mnie ten kielich, pol. przekł. fragmentów w antologii'^? Hiszpanią w sercu 1978). VALLES [walęs] JULES (1832-85), fr^nc. pisarz i dziennikarz; czł. l Międzynarodówki, uczestnik Komuny Paryskiej 1871; w publicystyce (artykuły zebrane m.in. w tomie Les refractaires 1865) i twórczości lit. (autobiogr. trylogia powieściowa Jakub Yingtras 1879-86, wyd. pol. 1951) walczył o sprawę proletariatu. 36 — Słownik pisarzy świata 561 VML YALTON ARVO (ur. 1935), pisarz est; w twórczości łączy fantastykę z realizmem, analizuje napięcia powstałe w wyniku zderzenia rzeczywistości ze światem pozoru i absurdu (zbiór opowiadań Labiunemaastike 1975; pol. wybór Kochanka diabła 1984); powieści (Tee lopmatuse teise otsa 1978), dramaty (Yageole yalitsejad 1986). YANBRUGH [wanbre] Sir JOHN (1664-1726), ang. dramatopisarz i architekt; autor pełnych rubasznego humoru komedii obyczajowych epoki restauracji [The Relapse, or, Yirtue in Danger 1696, The Provok'd W/fe 1697), w okresie późniejszym tworzył adaptacje, gł. utworów franc., utrzymane w konwencji farsowej. Jako architekt kierował budową Haymarket Theatre i rozbudową Greenwich Hospital, wzniósł słynne siedziby magnackie (m.in. Castle Ho-ward, Blenheim Pałace). YANĆURA VLADISLAV (1891-1942), pisarz czes. związany z lewicą; uczestnik ruchu oporu podczas II wojny świat., zamordowany przez Niemców; twórczość V., początkowo inspirowaną ekspresjonizmem, cechowało ekspery-mentatorstwo artyst.; powieści o tematyce społ. i antywojennej: Piekarz Jan Marhoul (1924, wyd. pol. 1927), Pole orna a valećna (1925), Małgorzata, córka Łazarza (1931, wyd. pol. 1963), Koniec starych czasów C\ 934, wyd. pol. 1948), Trzy rzeki (1936, wyd. pol. 1975), Rodina Horvatova (1938); ponadto opowiadania (m.in. tom Kapryśne lato 1926, wyd. pol. 1964 i przekf. w antologii Więcej niż miłość 1964), pol. wybór Opowieści przekorne (1978); dramaty, scenariusze filmowe. VAN DER MEERSCH [wan der me:rsz] MAXEN-CE (1907-51), pisarz franc.; popularne powieści obyczajowe o problematyce moralnej, gł. z życia mieszkańców pogranicza franc.-belg. (m.in. Inwazja roku 1914 1935, wyd. pol. t. 1-5 1938, Piętno boże 1936, wyd. pol. 1937, Ciała i dusze 1943, wyd. pol. t. 1-2 1955); biografia św. Teresy od Dzieciątka Jezus Mała święta Teresa (1947, wyd. pol. 1954); zw. przez krytykę chrześcijańskim Zola. VAN DINE [wan dajn] S.S, właśc. Willard Huntington Wright (1888-1939), amer. pisarz i krytyk sztuki; autor popularnych powieści detektywistycznych, których gł. bohaterem jest detektyw amator Phiio Vance (m.jn. The Ben- . son Murder Case 1926, Morderstwo Margaret Odęli 1927, wyd. pol. 1963, Tajemnica domu Greenów 1928, 1 wyd. pol. pt. Dom nienawiści 1934, Piosenka śmierci 1929, wyd. pol. 1961); prace o malarstwie. VAN LERBERGHE [wan~rge] CHARLES (1861-1907), poeta belg., piszący w języku franc.; uczeń M. Maeterlincka, związany z Młodą Belgią (ruchem lit. z programem umiarkowanego naturalizmu) i symbolistami franc.; zbiory poezji (m.in. Entreyisions 1898 oraz La chanson d'Eve 1904 — uchodzący za arcydzieło panteistycznej liryki belg.); ponadto dramat prozą (/.es flaireurs 1889), w którym zrealizował wagnerowską koncepcję syntet. dzieła sztuki. VANSOVA TEREZIA (1857-1942), pisarka słowac.; 1898-1914 wyd. czasopismo dla kobiet "Dennica"; pisała utwory przeznaczone dla kobiet, mające zastąpić popularną w Słowacji beletrystykę niem. i węg.; powieści: sentymentalna Sirota Podhradskych (1889) i hist. Kliat-ba (1927), opowiadania, wspomnienia, książki dla dzieci: Parko Suska (1903), Danko a Jan-ko (1905); publicystyka. YARES JOHANNES, pseud. Barbarus (1890-1946), poeta est., z zawodu lekarz; 1940 premier rządu lud., następnie przewodn. Prezydium Rady. Najwyższej Est. SRR; związany z awangard, grupą lit. Siuru (1917-20), przeciwstawiającą się skostniałej manierze młodo-est., poszukującej nowatorskich form wypowiedzi; początkowo nawiązywał do koncepcji futuryzmu, później pisał wiersze antyfaszyst. (zbiór Tulipunkt 1932-34 i in.) i patriotyczne (Relvastatud varsid 1943 i in.); artykuły pub- licystyczne i krytycznoliterackie; szkice z podróży. YARGAS LLOSA [bar~ Ijosa] MARIO (ur. 1936), pisarz peruwiański; 1976-79 przewodn. międzynar. Pen CIubu; liczne powieści psy-chol.-obyczajowe oraz o tematyce polit., charakteryzujące się nowatorską formą i skomplikowaną strukturą; V.L. najczęściej demaskuje w nich przemoc, terror i nędzę we współcz. rzeczywistości peruwiańskiej; Miasto i psy (1963, wyd. pol. 1971), Zielony dom (1966, wyd. pol. 1975), Rozmowa w "Katedrze" (1969, wyd. pol. 1973) — wszechstronny obraz Peru lat 50., odsłaniający mechanizmy władzy dyktatorskiej, groteskowo-satyr. Pantaleon i wizytantki (1973, wyd. pol. 1976), Ciotka Julia i skryba (1977, wyd. pol. 1983), Wojna końca świata (1981, wyd. pol. 1992) — osnuta na tle wydarzeń hist. w XIX-wiecznej Brazylii, Historia Alejandra Mayty (1985, wyd. pol. 1991), Pochwała macochy (1988, wyd. pol. 1993); także sztuki teatr. (Chunga 1986, wyst. pol. 1991), wspomnienia (El pez en el agua 1993) oraz eseje krytycznolit.; kandydat na prezydenta w wyborach 1990. 562 ^f^y/L^t ,/^t^^C-e^-^ ^t^^-tt^^^ ^ —- J»^« f .^-t -» < A*A» gCT^ ». -_ ^ . ., ^/^ 1. Portret Lopego de Vega. 2. Autograf Voltaire'a. 3. J. Verne, karykatura A. Gilla. VAK VARIBOBA JUL (1724-ok.1788), poeta italo--alb., ksiądz z Kalabrii; wiersze liryczne i poematy o charakterze rel. (zbiór Gjella e shen Mens Yirgjer 1762). VARNLUND RUDOLF (1900-45), pisarz szwedz.; pogłębione socjologicznie i psychologicznie utwory wykazujące wpływy ekspresjonizmu; w dramatach (Den heliga famiijen 1932, U 39 1939) i powieściach o zabarwieniu autobiogr. (Vanctrade till intef 1926) poruszał gł. problemy związane z życiem wielkomiejskiego proleta- riatu, zwł. młodzieży. YARTIO MARIA LIISA (1924-66), pisarka fiń.; twórczość pozostająca pod wpływem modernizmu; w poezji łączyła tradycyjne elementy fiń. poezji lud. z nowocz. formą (zbiory Haat 1952, Seppele 1953); w powieściach podejmowała problematykę psychol., analizowała związki uczuciowe ludzi młodych i w wieku dojrzałym (Se on sitten kevat 1957, Tunteet 1962, Hanen olivat linnut 1967). VASCONCELOS [waszkąsęlusz] JORGE FER-REIRA DE (15157-1585?), pisarz portug.; autor 3 komedii obyczajowych (m.in. Eufrosina 1555, zbliżona do Celestyny F. Rojasa; Autografia 1619) oraz romansu rycerskiego Memoriał das proezas da segunda tavola redonda (1567). VASCONCELOS [baskonselos] JOSE (1882-1959), meksyk. filozof, socjolog, pedagog, pisarz i polityk; 1920-24 min. oświaty w rządzie pręż. A. Obregóna, przeprowadził reformę wychowania powszechnego i zwiększył wydatki na zwalczanie analfabetyzmu; propagował "antymuzealną" sztukę (malarstwo ścienne); 1929 kandydował na urząd prezydenta, po klęsce wyborczej wiele lat spędził na emigracji; w swym g3. eseju La rażą cósmica (1925) sformułował teorię o powstawaniu w Ameryce Lać., wskutek zachodzących tam procesów mieszania się ras, rasy powszechnej ("kosmicznej"), która zdominuje cywilizację ras czystych; ponadto autor traktatów filoz. (Tra-tado de metafisica 1929), biografii hist. (Sirnón Bolwar 1939), opowiadań (La sonata mag/ca 1933), sztuk teatr. (Łoś robachicos 1946), 5-tomowego cyklu wspomnień (m.in. Ulises criollo 1935, El desastre 1938) oraz prac krytycznoliterackich. VASIĆ DRAGISA (1885-1945), serb. pisarz i publicysta; jeden z przywódców ruchu czetnic-kiego D. Mihajlovicia w czasie II wojny świat.; wydawca 1920-21 pierwszego programowo ekspresjonist. czasopisma serb. ,,Progres"; liczne utwory prozą, w których opisywał gł. doświadczenia wojenne swego pokolenia (m.in. esej Karakter i mentalitet jednog poko-lenja 1919, tom opowiadań Utuijena kandiia 1922, powieść Crvene magle 1922). VAUGHAN [wo:n] HENRY (1621-95), poeta ang., pochodzenia walijskiego; jako autor liryków rel., zawartych w zbiorze Silex ScintiI-lans (1650), zajmuje poczesne miejsce wśród tzw. poetów metafizycznych ang. baroku, którzy uprawiali lirykę refleksyjną, b. osobistą, o tematyce miłosnej i rel.; ponadto konwencjonalne wiersze miłosne i okolicznościowe; poi. przekł. poezji w antologiach: Poeci języka angielskiego (t. 1 1969), Poeci metafizyczni (1981) oraz w Antologii angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia (1982). VAUVENARGUES [wownarg] Luc DE CLAPIERS, markiz DE (1715-47), pisarz franc., moralista; jego karierę wojsk, i dyplomatyczną przerwała choroba; 1746 opublikował jedyny zbiór swych utworów, zawierający rozważania filoz. i kry-tycznolit. oraz liczne aforyzmy i maksymy (w przekł. pol. J. Kasprowicza Uwagi i myśli 1909); wiara w naturalną dobroć człowieka i nieufność wobec racjonalizmu zbliżają go do J.J. Rousseau. VEGA [wega] GARCILASO DE LA -» Garcilaso de la Vega. VEGA [wega] GARCILASO DE LA, zw. El Inca -> Garcilaso de la Vega, zw. El Inca. VEGA CARPIO [wega karpio] LOPE FELIX DE (1562-1635), pisarz hiszp.; twórca dramatu nar., tzw. komedii hiszp., pełnej liryzmu, splatającej tragizm z komizmem oraz realizm z fantastyką; swoje teorie dram. zawarł w rozprawie Arte nuevo de hacer comedias (1609), uważanej za manifest teatru oswobodzonego od klas. reguł. Autor ok. 1800 sztuk, napisanych gł. 1614-35 (zachowało się ok. 500), z których najciekawsze to utwory oparte na historii i legendach lud. (Gwiazda Sewilli; Najlepszym sędzią król; Owcze źródło, wyst. pój/1948), oraz dramaty obyczajowe (Dziewczyna z dzbanem, wyst. pol. 1953; Nauczyciel tańców, wyst. pol. 1951; Kara nie zemsta; Pies ogrodnika, wyst. pol. 1948; Wędka Feniksany, wyd. pol. 1955); ponadto komedie rel., pasterskie, mitol. oraz autos sacramentales (1-aktowe sztuki o tematyce rel.); humanist. teatr V.C., nasycony renes. żywiołowością i tradycją lud., nie stracił do dziś swej aktualności i wielkości. Twórczość niedram. obejmuje liryki (La Vega del Parnaso 1637), poezje epickie 564 VER (epos heroikomiczny La Gatomaquia 1634 —parodia klas. epopei), romans pasterski La Arcadia (1598), opowieść z elementami auto-biogr. La Dorotea (1632), opowiadania (Nowele dla Marcii Leonardy 1621-24, wyd. pol. 1981), prace hist. i moralizatorskie; Komedie wybrane (1881). Z. KARCZEWSKA-MARKIEWICZ Lope de Vega, Warszawa 1968. VEIDENBAUMS EDUARDS (1867-92), poeta łot.; należał do zał. 1888 ugrupowania lit. Juana strava, kontynuującego w prozie realizm i wprowadzającego do literatury łot. naturalizm; inicjator poezji proletariackiej; wiersze rewol. (wybór Oze/'as1896); publicystyka; przekład Marsyliankr, tłumaczenia utworów Horacego, H. Heinego, F. Schillera. VELEZ DE GUEYARA [bęlet de gewa~] LUIS (1579-1644), dramatopisarz hiszp.; zaliczany do kręgu Lopego de Vega; dramaty osnute na motywach bibl. i hist. (Reinar despues de morir 1652), komedie o tematyce lud.; powieść łotrzykowska El diablo cojuelo (1641), naśladowana przez A.R. Lesage'a (Diabeł kulawy). VENCLOVA ANTANAS (1906-71), ojciec Toma-sa, litew. pisarz i krytyk lit.; 1940-43 min. oświaty Litew. SRR, 1954-59 prezes Związku Pisarzy Litew. SRR; 1930 związany z anty-faszyst. pismem "Trećias frontas", które współredagował; poezje symbolistyczne; powieści społ.-polit. (Draugyste 1936, Dzień narodzin 1959, wyd. pol. 1977), opowiadania (przekt. pol. w wyborze Nowele litewskie 1950), wspomnienia z podróży, reportaże, prace krytycz-nolit., przekt. utworów pisarzy pol. i roś.; pol. przekł. wierszy V. w antologiach: Polska w poezji świata (1959), Pieśni i gwiazdy (1971), Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973). VENCLOVA TOMAS (ur. 1937), syn Antanasa, litew. poeta, krytyk lit. i tłumacz; uczestnik ruchu opozycyjnego; od 1977 na emigracji w USA; prof. literatur słów. Yale University; współpraca z "Zeszytami Literackimi"; zbiory poezji (Kalbos źenklas 1972) 98 eileraśćiai (1977); przekł. na język litew. utworów m.in. A.A. Achmatowej, S. Barańczaka, T. Berezy, G. Eliota, O. Mandelsztama, Cz. Miłosza; eseistyka nauk. i polit.; pol. wybory Rozmowa w zimie. Siedem wierszy (oba 1991). YENNBERG [wenbęrj] KARL (ur. 1910), poeta szwedz.; obok E. Lindegrena najwybitniejszy przedstawiciel poezji szwedz. lat 40.; jego twórczość poet. kształtowała się w kręgu oddziaływania myśli filoz. S. Kierkegaarda, F.W. Nietzschego, S. Freuda, utworów lit. Th.S. Eliota, F. Kafki i surrealistów; w wierszach V. dominuje ironiczny pesymizm, zrodzony z niepokojów egzystencjalnych XX w. (poezje zebrane Du maste varja dit liv 1975); pol. wybór w antologii W sali zwierciadeł (1980); uprawiał także eseistykę. YERCORS [~kor], właśc. Jean Bruller (1902-91), franc. pisarz i grafik; w czasie II wojny świat, uczestnik ruchu oporu, założyciel tajnego wydawnictwa Editions de Minuit; w bogatej twórczości lit., często o tematyce okupacyjnej, podejmował problematykę fi-loz.- moralną; gł. opowiadania: Milczenie morza (1942, przekł. pol. w wyborze pod tymże tytułem 1956), zbiór Oczy i światło (1948, wyd. pol. 1956), cykl Sur ce rivage (t. 1-3 1958-60, wybór pol. Droga okrężna 1961); powieści: Zwierzęta niezwierzęta (1952, wyd. pol. 1956), Bitwa milczenia (1967, wyd. pol. 1974), Tratwa Meduzy (1969, wyd. pol. 1972), Jak ślady na wodzie (1972, wyd. pol. 1977); eseje. VERDAGUER l SANTALÓ [berdagęr i ~lo] JACINT (1845-1902), poeta kataloński, ksiądz; jeden z g3. przedstawicieli La Renaixenca (ruch odrodzenia nar., kult. i lit. w Katalonii); autor nar. eposów katalońskich cenionych dla piękna języka i stylu: L'Atlantida (1877) i Canigó (1885); ponadto zbiory poezji (m.in. mistyczno-rel.), opowiadania o tematyce regionalnej i opisy podróży. VERES [węresz] PETER (1897-1970), węg. pisarz i działacz polit.; 1945—49 przewodn. Nar. Partii Chłopskiej; 1954-56 prezes Związku Pisarzy Węg.; powieści (Chudy rok 1942, wyd. pol. 1951) i opowiadania (Wieczory na puszcie 1951, wyd. pol. 1953, pol. wybór Opowiadania wiejskie 1952) z życia biedoty wiejskiej, trylogia autobiogr.: Jarzmo (1950, wyd. pol. 1952), Miłość ubogich (t. 1-2 1952, wyd. pol. 1954) i Janos es Julcsa (1957); studia, artykuły, eseje hist. i polit. (tom publicystyki Tórteneimi jelenlef\97-\}. / VERGA Q|OVANNI (1840-1922), pisarz wł.; gł. przedstawiciel weryzmu (wł. odmiana naturalizmu); aktywnie angażował si^ w problemy polit. swego kraju (wspótzatożyciel progary-baldyjskiego pisma "Roma degli Italiani"); początkowo powieści hist. oraz psychol., m.in. o cyganerii artyst.; punktem zwrotnym stało się przejście do obiektywnej obserwacji życia mieszkańców rodzinnej Sycylii i jej skomplikowanych stosunków społ.; z licznych opowia- 565 VER dań szczególne powodzenie zyskała pochodząca ze zbioru Vita dei campi (1880) Rycerskość wieśniacza (wyd. pol. 1904; adaptacja sceniczna 1884, wyd. pol. 1905), zwł. dzięki operze P. Mascagniego (1890); powieści, m.in. Rodzina Malavogliów (1881, wyd. pol. 1955) i Mastro-don Gesualdo (1889, wyd. pol. 1956). K. ZABOKLICKI Giovanni Verga i weryzm. Warszawa 1989. YERHAEREN [weraron] EMILE (1855-1916), poeta belg., tworzący w języku franc.; przejściowo związany z Mtodą Belgią (ruchem lit. z programem umiarkowanego naturalizmu); współtwórca ugrupowania Le coq rouge, skupiającego zwolenników eksperymentu poet.; początkowo parnasista i symbolista (pisana wolnym wierszem tzw. poetycka trylogia rozpaczy, m.in. zbiór Les soirs 1887); od ok. 1890, pod wpływem poematu W. Whit-mana, utwory, będące wyrazem fascynacji problemami współcz. świata, zwł. życiem wielkich miast (m.in. zbiory Les campagnes hal-lucinees 1893, Obrazy życia 1899, wyd. pol. 1913; cykl epicki poświęcony ojczystym stronom Toute la Flandre, t. 1-5 1904-11); także liryki miłosne (Jasne godziny 1896, wyd. pol. 1924), dramaty (Klasztor 1900, przekł. pol. "Museion" 1911) oraz szkice o malarstwie; w czasie l wojny świat, reporter wojenny; przekł. pol. w antologii Symboliści francuscy (1965). YERISSIMO ERICO (1905-75), pisarz brazyl.; powieści obyczajowe oraz hist.-obyczajowe (m.in. trylogia O tempo e o vento 1949-62, Incydent w Antares 1972, wyd. pol. 1982), poświęcone pd. Brazylii. VERLAINE [werlęn] PAUL MARIE (1844-96), poeta franc.; jeden z gł. twórców symbolizmu; 1871 poznał J.A. Rimbauda — przyjaźń poetów zakończyła się dram. kłótnią, skandalem i uwięzieniem V.; początkowo związany z par-nasizmem; mistrz lirycznego nastroju, dążył do wyrażania przelotnych i nieuchwytnych przeżyć wewn.; wiersze jego cechuje melodyj-ność, swobodna, nieregularna składnia zbliżona do języka potocznego; gł. zbiory: Po-emes saturniens (1866), Fetes galantes (1869), Romances sans paroles (1874), Księga mądrości (1881, wyd. pol. 1906), Jadis et naguere (1884, zawierający wiersz Sztuka poetycka-—credo poetyckie V.), Elegie (1893, wyd. pol. 1915); głośny zbiór esejów kryt. (też antologia utworów) Les poetes maudits (1883-88) znacznie przyczynił się do wzbudzenia zainteresowania twórczością ,,poetów wyklętych", m.in. Rimbauda i S. Mallarmego — "prawdziwych" poetów, nie docenianych przez współczesność, zbuntowanych przeciw uznanym wartościom; wybory pol.: Wybór poezji (1906), Poezje wybrane (1978), Wybór poezji (1980), Poezje (1980). F. 0'EAUBONNE Niepokój. Życie Pawła Verlaine'a, Warszawa 1963. YERMEYLEN [~męiló] AUGUST (1872-1945), belg. krytyk i pisarz, tworzący w języku niderl.; założyciel (1893) i red. pisma "Van Nu en Straks"; znany g3. dzięki esejom z zakresu polityki, kultury i sztuki, w których podkreślał odrębność kult. Flandrii (m.in. Kritiek der ylaamische beweging 1895); autor historii sztuki eur. i historii wspótcz. literatury flam. (Van Gezelle tot Timmermans 1923); także powieści, m.in. symbolistyczna De wandelende Jood(t906}, autobiogr. Twee Yrienden (1943). YERNE [wern] JULES (1828-1905), pisarz franc.; klasyk science fiction; sławę przyniósł mu obszerny cykl powieści podróżniczych i fantastycźnonauk., w których wykorzystał rozległą wiedzę z zakresu geografii, matematyki, fizyki; m.in. trylogia: Dzieci kapitana Grania (1867-68, wyd. pol. 1876), 20000 mil podmorskiej żeglugi (1869-70, wyd. pol. 1870-71) i Tajemnicza wyspa (1874, wyd. pol. 1875-76), ponadto np. W 80 dni dookoła świata (1873, wyd. pol. 1873-74), Piętnastoletni kapitan (1878, wyd. pol. 1895). J. TOMKOWSKI Juliusz Yerne — tajemnicza wyspa?, Łódź 1987. YERWEY [ferwe'] ALBERT (1865-1937), hol. poeta i krytyk lit.; współzałożyciel (1885) pisma "De Nieuwe Gids"; początkowo pozostawał pod wpływem modernizmu (do 1889), następnie tworzył gł. lirykę filoz. (m.in. zbiór Aarde 1896); autor wielu monografii (m.in. EJ. Pot-gietera) i szkiców lit. (m.in. zbiór StiIIe toerno-oien 1901); przekt. (m.in. Boskiej Komedii Dantego i sonetów W. Szekspira). YESAAS [węso:s] HALLDIS MORAN (ur. 1907), żona Tarjei, pisarka norw.; w swej liryce zawarła refleksje nad harmonią życia, szczęściem, miłością, macierzyństwem (zbiory Mor-gonem 1930; Treet 1947, / e/n annan skog); 1955); także książki dla dzieci i młodzieży. VESAAS [węso:s] TARJEI (1897-1970), mąż Halldis Moren, pisarz norw.; zwięzłe, oryginalne w stylu powieści (pisane pod wpływem utworów K. Hamsuna), często o wymowie symbol., w których ukazywał problemy i realia ludzkiej egzystencji związanej ściśle z przyrodą: Wielka gra (1934, wyd. pol. 1966), Ptaki 566 VID (1957, wyd. pol. 1964), Pałac lodowy (1963, wyd. pol. 1969), także poet. nowele (Baten om kvelden 1968), dramaty, zbiory poezji; pol. wybór opowiadań Koń z Hagget (1988). VESELINOVIĆ JANKO (1862-1905), pisarz serb.; jeden z g3. przedstawicieli prozy realist. w serb. literaturze końca XIX w.; piewca wsi patriarchalnej; autor licznych nowel i obrazków (m.in. S//'A-e iż seoskog źivota, t. 1-2 1886-88), także powieści, m.in. hist. z czasów pierwszego powstania serbskiego 1804-12 przeciw Turkom Hajduk Stanko (1896, wyd. pol. 1958). YESTDIJK [fęste'k] SIMON (1898-1971), pisarz hol.; jego zróżnicowana twórczość obejmuje powieści psychol. (m.in. autobiogr. cykl Anfon Wachter, cz. 1-4 1939—48, zawierający realistyczny i krytyczny obraz współczesnego społeczeństwa hol.), hist. (m.in. Piąta pieczęć 1937, wyd. pol. 1970 — o El Greco, Wyspa rumu 1940, wyd. pol. 1971), także opowiadania, zbiory poezji, eseje, prace krytycznolit., przekłady. YETEMAA ENN (ur. 1936), est. pisarz i kompozytor; autor mikropowieści psychol. (pol. wybór Pomnik 1975) z życia współcz. inteligencji; humorystyczna trawestacja est. eposu Kalevipoja malestused (1972) oraz dramaty, m.in. Ohtusóók viiele (1974), farsa Ja/te Puha Susanna ehk Armastuse kool (1978); zbiory poezji lirycznej; utwory symfoniczne i kamer., teksty do kantat i oratoriów. VETRANOVIĆ ĆAYĆIĆ MAVRO (1482-1576), pisarz chorw., benedyktyn; odegrał niezwykle ważną rolę w życiu lit. Dubrownika i Dalmacji; w twórczości kontynuował wzorce średniow.; liryka rel., wierna duchowości franciszkańskiej; dramaty rel. (m.in. Posvetiliste Abramovo i Pri-kazanje od poroda Jezusoya), stanowiące unowocześnioną odmianę dramatu misteryj-nego, opartą na wt. sacra rappresentazione; poemat peregrynacyjno-alegor. Pelegrin nawiązujący do Boskiej Komedii Dantego; dramaty mitol.- pastoralne (Istorija od Dijane, OrfeD. VIAN [wja] BORIS (1920-59), pisarz franc.; także muzyk jazzowy, aktor, piosenkarz; debiutował — pod pseud. Yernon Sullivan — skandalizującymi pastiszami tzw. czarnej powieści amer. (Napluję na wasze groby 1946, adaptacja teatr. 1948; wyd. pol. 1990); w twórczości — łączącej wpływy surrealistycznego protestu wobec ustalonych form życia społ. z egzystencjalistycznym poczuciem absurdu — szeroko posługiwał się paradoksem, fantastyką i czarnym humorem; powieści (Piana złudzeń 1947, wyd. pol. 1991, Jesień w Pekinie 1947, wyd. pol. 1974, Czerwona trawa 1950, wyd. pol. 1987), opowiadania (wybór pol. Pociąg do opowiastek 1991), sztuki teatr. w duchu tzw. teatru absurdu (Les batisseurs d'empire ou Le Schmurz 1959, wodewil Le gouter des generaux 1965), poezje (zbiór Je mudrais pas crever 1959), piosenki. VIAU [wjo] TH&SPHILE DE (1590-1626), poeta franc.; więziony za libertyńskie poglądy; przeciwnik doktryny poet. F. Malherbe'a; bogata liryka (ody, satyry, elegie, sonety), traktaty o charakterze filoz., tragedie (Pyrame et This-be 1617); przekł. pol. w Antologii poezji francuskiej (t 2 1970). VIAUD [wjo] JULIEN -> Loti Pierre. YICENTE [wisętó] GIL (1465?-po 1536), pisarz portug.; tworzył także w języku hiszp.; jeden z gł. przedstawicieli portug. renesansu, twórca teatru nar.; autor dramatów rel. autos sac-ramentales (m.in. satyr.-alegor. Trilogia das barcas 1517-19), fars, tragikomedii (m.in. Amadis de Gaula 1523). VIDA MARCO GIROLAMO (1485-1566), humanista wł., biskup; tworzył w języku łac.; znawca kultury rzym.; poemat rel. Christias (1535), rozprawa teoret. De arte poetica (1527), poematy dydaktyczne, liryki, poemat Szachy (1527, wyd. pol. 1983), będący pierwowzorem Szachów J. Kochanowskiego. VIDA DE LAZARILLO DE TORMES [bida de la-tanijo de t.] -> Żywot Łazika z Tormesu. YIDAL [wyda:!] GORE, pseud. Edgar Box (ur. 1925), pisarz amer.; autor psychol. powieści zbliżonych do tradycji naturalist. determinizmu (In a Yellow Wood 1947, Nie oglądaj się w stronę Sodomy 1948, wyd. pol. 1990, The Season of Comfort 1949, Myra Breckenridge 1968, wyd. pol. 1992) oraz powieści hist., nawiązujących m.in. do okresu średniowiecza (Trubadur króla Ryszarda 1950, wyd. pol. 1960, Mesjasz 1954, wyd. pol. 1993, Julian 1964, wyd. pol. 1970, Stworzenie świata 1981, wyd. pol. 1988; także Na żywo z Golgoty 1992, wyd. pol. 1993), jak również opowiadań, sztuk telew. i teatr. (A Visit to a Smali Planet 1956, The Best Mań 1960); wybitny eseista — utwory o tematyce polit., lit. i społ. (np. tom Matters of Fact and Matters of Fiction 1977), znany m.in. z wystąpień w obronie praw homoseksualistów. 567 VID YIDRIĆ YLADIMIR (1875-1909), poeta chorw.; modernista, g), postać zagrzebskiej cyganerii; twórca nielicznych parnasistowskich wierszy, w których piast, obrazy pełni życia łączyły się z poczuciem tragizmu istnienia (Pjesme 1907); zmarł w obłąkaniu. VIEBIG [ti:byś] CLARA (1860-1952), pisarka niem.; wybitna przedstawicielka realist. prozy niem. przeł. XIX i XX w.; autorka opowiadań [Kinder der Eifel 1897) i powieści (początkowo zbliżonych do naturalizmu) odznaczających się wyrazistym rysunkiem środowiska wiejskiego (Oas Weiberdorf 1900) i wielkomiejskiego (O/e vor den Toren 1910) oraz piast. charakterystyką postaci; także powieści: hist. D/e Wacht am Rhein (1902) — wymierzona przeciw niem. nacjonalizmowi oraz Dasschla-fende Heer (1904) — przeciw germanizacji ludności pol. w zaborze pruskim. YIEIRA ANTÓNIO (1608-97), kaznodzieja por-tug., jezuita; pełnił misje dyplomatyczne; wiele lat spędził w Brazylii jako misjonarz, krytykował administrację kolonii, wypowiadał się w obronie Indian; jego słynne kazania, różnorodne tematycznie, wykazujące wpływy wyszukanego stylu barok. — konceptyzmu (Ser-moes. t. 1-15 1679-1748) oraz listy pisane z klas. prostotą, stanowią bogate źródło wiadomości o epoce. VIEIRA LUANDINO, wtaśc. Jose Yieira Mateus da Graęa (ur. 1935), pisarz angolski, tworzący w języku portug.; więziony przez 12 lat za działalność antykolonialną, w niepodległej Angoli działacz kult., przewodn. Związku Pisarzy Angoli; proza poruszająca problematykę spof., oryginalna pod względem stylistycznym; zbiory opowiadań (m.in. A cidade e a infancia 1964, Vidas novas 1968, Macandumba 1978), powieść Nos, os do Makulusu (1975). VIENUOLIS ANTANAS, właśc. A. Żukauskas (1882-1957), litew. prozaik i dramatopisarz; autor opowiadań o tematyce wojennej i społ.-obyczajowej, także opowiadań auto-biogr., powieści, m.in. z życia międzywojennej wsi litew. (Dwór Puodżiunasów 1949-52, wyd. pol. Wilno 1954) oraz dramatów; pol. wybór opowiadań Pawilon inteligentów (1958). YIGNY [wini] ALFRED, hrabia DE (1797-1863), pisarz franc.; jeden z gł. przedstawicieli franc. romantyzmu; w przenikniętej głębokim pesymizmem twórczości poet. (m.in. zbiory Poemes antiques et modernes 1826-37 — zawierający słynne poematy bibl. Moise i Eloa', Les des-tinees 1864) i scenicznej (m.in. dramat Chat- terton 1835, wyd. pol. 1857 — uznany za jedno z arcydzieł teatru romant.), wolnej od romant. liryzmu i bezpośrednio wyrażanej emocji, poddanej rygorom intelektualnym i formalnym, zawarł refleksję filoz. na temat losu ludzkiego; także powieści (m.in. hist. Cinq- -Mars, czyli Spisek za Ludwika XII11826, wyd. pol. 1834), opowiadania (m.in. O niewoli i wiel- kości służby wojskowej 1835, wyd. pol. 1922). Y11TA LAURI (1916-65), mąż Aiły Marjatty Me-riluoto, pisarz fiń.; wiersze łączące tradycje -> Kalewali z osiągnięciami współcz. języka poet. (zbiór Betonimyllari 1947); głośna realist. powieść społ. Moreny (1950, wyd. pol. 1970), oparta na wątkach autobiogr., w której opisał dzieje rodziny robotn. w Tampere. VIK BJ0RG (ur. 1935), pisarka norw.; popularne nowele o tematyce erotycznej, ukazujące g3. życie wewn. kobiet (Nedrop fra en myk sofa 1966, Kvinne akvańet 1972); powieść Grat, elskede mann (1970). YILAKAZI BENEDICT WALLET (1906-47), pisarz i poeta potudniowoafryk. z plemienia Zulu; przedstawiciel literatury protestu, przyczynił się do rozwoju literatury w jeż. zulu; poezje, powieści o tematyce hist. i współcz.; prace badawcze z literatury i języków bantu, słownik zulusko-ang. (1945, wraz z C.M. Doke'em). VILDE EDUARD (1865-1933), pisarz est.; przedstawiciel realizmu, początkowo pisał felietony satyr, i humoreski, w późniejszej twórczości V. dominuje problematyka społ. z akcentami analizy psychol.; opowiadania i powieści z życia proletariatu (m.in. W posępnej krainie 1896, wyd. pol. 1952); trylogia hist. poświęcona walce chłopów est. z niem. obszarnikami w XIX w. (Mahtra soda 1902, Kui Anija mehed Tallinnas kaisid 1903, Prohvet Maltsvet 1905-08); utwory sceniczne; przekł. pol. w antologii Nowele estońskie (1950). YILDRAC [wiłdrak] CHARLES, właśc. Ch. Mes-sager (1882-1971), pisarz franc.; debiutował jako poeta bliski unanimizmowi (program lit. stworzony przez J. Romains); od 1920 sztuki teatr.: psychol. dramaty zw. też dramatami intymności lub milczenia — cechuje je oszczędna akcja, przedstawiająca prostych ludzi -w ich codziennym życiu (Okręt do Kanady 1920, wyst. pol. 1923); ze sztuk późniejszych wyróżnia się m.in. Dommages de guerre (1961). YILHJALMSSON [wjlhjaułmson] THOR (ur. 1925), pisarz isl.; podróżnik i dziennikarz; 568 1. Wielki testament F. Yillona, strona tytułowa (wyd. z 1503 r.). 2. Ballada o wisielcach F. Villona, drzeworyt. 3. Autograf P. Valery'ego. 4. Wieczór z panem Teste P. Valery'ego, rys. autora. VIL twórczość pozostająca pod wpływem utworów F. Kafki i filozofii egzystencjalnej, m.in. zbiór opowiadań, szkiców poet. i notatek Madurinn er alltaf einn (1950), w których dał wyraz nastrojom powojennego pesymizmu, oraz an-typowieści (FIjótt fijótt sagdi fuglinn 1968), będące zapisem poszukiwania tożsamości przez współcz. Islandczyka; także poezje. VILJANEN LAURI (1900-84), fiń. poeta, krytyk lit.; czt. powstałej z końcem lat 20. grupy Tulenkantajat, propagującej kulturę fiń., broniącej idei republ. oraz postulującej wprowadzenie do twórczości tematyki proletariackiej; w klas. w stylu i formie refleksyjnej poezji propagował wartości humanist.; zbiory poet.: Musta runotar (1932), Nakóa/a vuorelta (1938); zbiór esejów Taisteleva humanismi (1936); rozprawy o twórczości H. Ibsena, J.L. Runeberga. VILLAVERDE [biljawęrds] CIRILO (1812-94), kubański pisarz, publicysta i działacz ruchu narodowowyzwoleńczego; od 1849 w USA; gł. dzieło: Cecylia Yaldśs (t. 1-2 1839-82, wyd. pol. 1976) — jedna z pierwszych powieści realist. w literaturze kubańskiej. YILLIERS DE L'ISLE-ADAM [wilję do lii ada] AUGUSTE, hrabia DE (1838-89), pisarz franc.; twórczość pod wpływem romantyków (m.in. E.A. Poego), nasycona atmosferą fantastyki i grozy; opowiadania (najważniejsze zbiory: Contes cruels 1883 i Histoires insolites 1888; wybór pol. m.in. Opowieści okrutne 1974), powieści (Ewa przyszłości 1886, wyd. pol. 1922), dramaty, poezje. YILLON [wiją] FRAN(;OIS, prawdopodobnie F. de Montcorbier lub F. des Loges (1431-po 1463), poeta franc.; prowadził awanturnicze życie, często popadał w kolizję z prawem (wielokrotnie sądzony, był skazany na śmierć, po ułaskawieniu — na wygnanie). Twórczość V. stanowi najwyższe osiągnięcie liryki franc. późnego średniowiecza; ściśle związana z jego życiem, jest szczerym wyznaniem, w którym wspomnienia ziemskich uciech tączą się z pełną grozy wizją śmierci; gł. dzieło: Wielki testament (1461, wyd. 1489, wyd. pol. 1917) — obszerny poemat przeplatany balladami i rondami. F. CARCO Opowieść o Franciszku Yillonie, War-' szawa 1959. VINAVER STANISUW (1891-1955), serb. poeta, eseista i krytyk lit.; przedstawiciel serb. awangardy (tomy wierszy Cuvari sveta 1926, Ev-ropska noc 1952, zbiór pastiszów i parodii Pantologija srpske pelengirike 1920); monografia Zanosi i prkosi Laze Kostića (1963) poświęcona serb. poecie romantycznemu. VINJE AASMUND OLAFSSON (1818-70), norw. prozaik, poeta, krytyk lit.; propagator języka landsmat (od 1929 zw. nynorsk), którym jako jeden z pierwszych posługiwał się w literaturze i publicystyce; twórczość umiejscowiona na przełomie romantyzmu i realizmu, eksponująca rozterki światopoglądowe i synkretyzm estet.; rozgłos zdobył gł. relacjami z podróży po Norwegii Ferdaminni fraa Sumaren 1860 (1861), piewca norw. krajobrazu górskiego; ponadto powieści, dramaty, eseje, poezje. YISNAPUU HENRIK (1890-1951), poeta est.; związany z awangard, ugrupowaniem lit. Siu-ru, przeciwstawiającym się skostniałej manierze młodoest. i korzystającym m.in. ze zdobyczy niem. ekspresjonizmu, pozostawał także pod wpływem roś. modernizmu (zbiór Juma-laga, Ene! 1918); tworzył lirykę osobistą i refleksyjną (zbiory Kaooryik 1920, Tuule ema 1942), pejzażową (Maarjamaa laulud 1927), także komedie {Meie kula poisid 1932), dramaty (hist. Maa vabaduse eest 1938); eseje, wspomnienia. VITEZOVIĆ RITTER PAVAO (1652-1713), chorw. historyk, filolog i poeta; głosiciel jedności pd. Słowiańszczyzny często utożsamianej przez niego z Chorwacją; odegrał rolę prekursora, zarówno idei jedności południowosłow. w okresie chorw. odrodzenia nar., jak i ideologii wielkochorw.; ważniejsze dzieła hist.: Croatia rediviva (1700), Stemmatographia (1701), Sosna captiva (1712) oraz przeznaczona dla szerszego odbiorcy Kronika aliti spomen vsega svita vikov (1690); prace V. wywarły też wpływ na kształtowanie się serb. świadomości hist. (w rękopisie pierwsza systematyczna historia Serbii Serbiae lllustrafae Libri Octo}; poemat Odiijenje sigetsko (1684), poświęcony bohaterskiej obronie Segedynu przez bana M. Zrinyiego; słownik łac.-chor-wacki. / YITTORINI ELIO (1908-66), pisarz wł.; opowiadania (zbiór Piccola borghesia 1931; Erica i, Garibaldynka, wyd. łączne 1956, wyd. pol. 1959), powieści o tematyce wspótcz. (// garo-fano rosso 1948, druk w "Solarii" 1933 przerwała cenzura faszyst.; Sycylijska rozmowa 1941, wyd. pol. 1984 — gł. dzieło V.; neorealist. Ludzie, czy nie? 1945, wyd. pol. 1958 — o wł. ruchu oporu), eseje; wybitny tłumacz literatury amer. (m.in. utworów W. Faulknera i E. Cald-wella). 570 VOL VIVIER [wiwję] ROBERT (ur. 1894), pisarz belg., tworzący w języku franc.; piewca skromności i rezygnacji z aktywnego kształtowania swojego losu (powieść Non 1929), powieści należące do nurtu populistycznego (m.in. Folie qui s'ennuie 1933, Mesures pour rien 1947) oraz poezje wyrażające niepokój metafizyczny (m.in, zbiory Dechirures 1927, Des nuits et des jours 1968, Le train sous les etoiles 1976); eseje krytycznoliterackie. VLADISLAV JAN, wtaśc. Ladislaw Bambasek (ur. 1923), czes. poeta, eseista i tłumacz; 1969-70 red. nacz. miesięcznika "Svetova literatura", w latach 70. kierował niezależną oficyną wydawniczą "Kvart", od 1981 na emigracji we Francji; autor wierszy (zbiory NedokonSeny obraz 1946, Vety 1976, Samom/wy 1986), sztuk teatr, dla dzieci (m.in. Znaleziony kufer 1962, wyst. pol. 1968) oraz kilkuset przekł. książkowych z literatury franc. (H. Michaux), wł. (E. Montale, G. Ungaretti, Michał Anioł, Dante, F. Petrarca), niem., ang. (W. Szekspir), roś., ukr., rum., słowac.; eseje Portrety a autoportrety (1975). YLAHUTA [~hyce] ALEXANDRU (1858-1919), pisarz rum.; 1901 współzałożyciel (wraz z G. Coębukiem) pisma "Samanatorul"; poezje, powieść obyczajowa Dań (1894), reatist. opowiadania (wybór pol. Żelazne wrota na Dunaju 1959) o silnych akcentach krytyki spot.; eseje. VODNIK ANTON (1901-65), poeta słoweń.; najwybitniejszy przedstawiciel słoweń. ekspre-sjonizmu rel.; początkowo liryki utrzymane w poetyce dekadentyzmu i symbolizmu, później przepojone mistycyzmem, w których starał się odnaleźć harmonię między miłością a śmiercią (zbiory wierszy: Żalostne roke 1922, yigilije 1923, Skozi vrtove 1941, Zlati krogi 1952, G/as tisine 1959); publicystyka literacka. VODNIK YALENTIN (1758-1819), poeta słoweń., duchowny katol.; przedstawiciel oświecenia, wydawca pierwszej słoweń. gazety "Lublanske Novice" (1797-1800), podręczników, kalendarzy dla ludu; autor pierwszego tomu wierszy o tematyce świeckiej wyd. w języku słoweń. (Pesme za pokuSino 1806); wiersze dydaktyczne wzorowane na rytmice pieśni tanecznych górali alp. (pol. przekł. w Antologii poezji słoweńskiej 1973). VOGT NILS COLLETT (1864-1937), pisarz norw.; jeden z czołowych przedstawicieli neoroman-tyzmu w liryce norw. [Digte 1887); gł. motywem wczesnych utworów V. jest bunt młodych przeciw pokoleniu rodziców, ich wchodzenie w dojrzałe życie (powieść Famielien Sorg 1889, dramat De skadeskudte 1916); w późniejszej twórczości rozważania nad losem ludzkości oraz przemijaniem ideałów i marzeń młodości (zbiory poet. Det dyre bred 1900, Septemberbrand 1907, V/nd og bólge 1927; dramaty Moren 1913, Forbi er forbi 1929); także cenne utwory autobiogr. (Oplevelser 1934). VOGT [fo:kt] WALTER (ur. 1927), pisarz szwajc., tworzący w języku niem., z zawodu lekarz psychiatra; sceptyczno-ironiczne opowiadania i powieści, analizujące stosunki w środowisku lekarskim (Ja, nieśmiertelny 1964, wyd. pol. 1969) oraz ukazujące negatywne zjawiska spowodowane rozwojem cywilizacji (Kaszel. Opowiadania prawdopodobne i nieprawdopodobne 1968, wyd. pol. 1971). YOITURE [w"atu:r] YINCENT (1598-1648), poeta franc.; związany z dworem Gastona Orleańskiego, później Ludwika XIII; bywalec salonu lit. markizy de Rambouillet; najwybitniejszy poeta i epistolograf z kręgu preciositś (wyszukany styl w obyczajowości i literaturze); utwory V. zostały wyd. 1650. VOJNOVIĆ lvo (1857-1929), pisarz chorw.; zyskał rozgłos modernist. dramatami, zwł. tymi, w których ukazał podupadający świat arystokracji starego Dubrownika (Ekyinocij 1895, Trylogia dubrownicka 1902, wyst. pol. 1910); dramaty patriotyczne (Śmierć matki Jugo-yiciów 1907, wyst. pol. 1923), o wątkach sensacyjnych (Pani ze słonecznikiem 1912, wyst. pol. 1913); poezje liryczne, opowiadania (m.in. Stare grzechy 1919, wyd. pol. 1936); eseje, krytyka lit. i teatralna. J. GOŁĄBEK lvo Vojnović, dramaturg jugosłowiański, Lwów 1932. VOLD [wól] JAN Enik (ur. 1939), poeta norw.; czł. grupy lit. o lewicowej orientacji Profil, której celem było wprowadzenie do literatury aktualnej problematyki polit.; w twórczości V. jest widoczne dążenie do uproszczenia języka poet, oddające jego stosunek do rzeczywistości (Mellom speił og speił 1965, Hekt 1966, pol. przekt. w: "Autograf" 1990 nr 4-5); zadanie poezji upatrywał w "od-mitologizowaniu" roli poety; krtwory proza-torskie, krytyka literacka. YOLTAIRE [woltę:r], Wolter, wtaśc Franęois Marie Arouet (1694-1778), franc. pisarz, filozof i historyk; jeden z czołowych przedstawicieli oświecenia; od 1746 pełnił urząd his- 571 VON toriografa królewskiego. Wychowany w kolegium jezuickim, był również wcześnie poddany wpływom filozofii libertyńskiej; wychodząc ze stanowiska deistycznego V. krytykował religie objawione i ich instytucje, zwt. Kościół katol.; w dziedzinie polityki łączył sympatię dla liberalizmu ang. z aprobatą oświeconego absolutyzmu; oskarżany o autorstwo utworów uważanych za oszczercze, prześladowany za śmiałość poglądów, był więziony w Bastylii, wiele lat spędził za granicą, a we Francji — poza Paryżem (m.in. skazany na wygnanie do W. Brytanii 1726-29, na dworze Fryderyka II w Poczdamie 1750-53, w swej posiadłości Ferney 1758-78). V. uprawiał wszelkie gatunki lit.; autor epopei (Henriada 1728, wyd. pol. 1803 i La Pucelle d'0rl6ans 1755-62, pol. przekł. pieśni V A. Mickiewicza ok. 1820, wyd. pt. Darczanka 1922), wielu poematów, celnych krótkich wierszyków okolicznościowych, pragnął przede wszystkim zreformować teatr i uczynić ze sceny trybunę ideologiczną (tragedie, m.in. Zaira 1732, wyd. pot. 1753, Mahomet 1741, wyd. pol. 1788, Meropa 1743, wyst. pol. 1774). W dziełach hist. (m.in. Wiek Ludwika XIV 1751, wyd. pol. 1793, L'essai sur les moeurs... 1756), opartych na solidnej dokumentacji, stworzył nową koncepcję historii pojętej jako dzieje cywilizacji; był wyrazicielem racjonalistycznej, odrzucającej ingerencję opatrzności, teorii rozwoju historycznego. Konsekwentnie uprawiał polemikę ideologiczną przez udział w pracach nad encyklopediami i słownikami oraz własną bogatą publicystykę (m.in. Listy o Anglikach, albo Listy filozoficzne 1734, wyd. pol. 1793, Traktat o tolerancji... 1763, wyd. pol. 1956, Dictionnaire philosophique 1764); prowadził również aktywne kampanie w obronie sprawiedliwości (m.in. sprawa J. Calasa). Epokowe osiągnięcie V. stanowi jego epistolografia (102 tomy) oraz powiastki filoz., ukazujące nasycony fantazją i humorem satyryczny obraz współczesnego mu świata (wybór pol. 1917, rozszerzony 1922 — m.in. Zadig, albo Przeznaczenie^^!, wyd. pol. 1773, Mikromegas 1752, Kandyd, czyli Optymizm 1759, wyd. pol. 1780, Prostaczek 1767); ceniąc estetykę klas. stworzył jednak w prozie własny, nowatorski, dynamiczny styl. Pozostawił także Pamiętniki (1784, wyd. pol. 1994). V. wywarł wielki wpływ na swą epokę stwarzając wzór postawy intelektualisty i pisarza, który uznając potęgę rozumu ludzkiego stawia sobie za cel walkę z niesprawiedliwością i zabobonem; "wolterianizm" stał się synonimem takiej postawy aktywnego zaangażowania w bieżące spory polit. i ideowe. J. ADAMSKI Sekrety wieku oświecenia. Kraków 1969; A. MAUROIS Wolter, Kraków 1976; J. ORIEUX Wolter, czyli Królewskość Ducha, Warszawa 1986. VONDEL JOOST VAN DEN (1587-1679), poeta hol.; jeden z gł. przedstawicieli ,,złotego wieku" w literaturze niderl.; autor wielu kla-sycystycznych dramatów, gł. o tematyce bibl. (Gijsbreght van Aemstel 1637, Lucifer 1654), utworów lirycznych, opiewających piękno Holandii, i satyrycznych, w których m.in. atakował fanatyzm wyznawców kalwinizmu; pisał także poematy dydaktyczne; znawca antyku, tłumaczył tragedie Sofoklesa i Eurypidesa, utwory poetów rzym., a także wt. i francuskich. VONNEGUT [wonagat] KURT (ur. 1922), pisarz amer.; w groteskowo-katastroficznych powieściach, stosując etyczne kryterium ocen, wyrażał protest przeciw konsekwencjom rozwoju technol., prowadzącego do stworzenia fałszywych hierarchii wartości, stawiał też pytania o odpowiedzialność człowieka za los świata (P/ano/a 1952, wyd. pol. 1977, Matka Noc 1961, wyd. pol. 1994, Kocia kołyska 1963, wyd. pol. 1971, Galapagos 1985, wyd. pol. 1992, Sinobrody 1987, wyd. pol. 1993), przeciwstawiał się absurdowi wojny totalnej (Rzeźnia numer pięć 1969, wyd. pol. 1972, m.in. o zbombardowaniu Drezna 1945), poddawał ironicznej krytyce amer. mentalność i mitologię nar. (Niech pana Bóg błogosławi, panie Rosewater 1965, wyd. pol. 1976, Śniadanie mistrzów1973, wyd. pol. 1977, Recydywista 1979, wyd. pol. 1990). VORAGINE [woradzine] JACOPO (IACOPO) DA -»• Jacopo (lacopo) da Yoragine. YÓRÓSMARTY [worószmorti] MIHALY (1800-55), węg. poeta i dramatopisarz; jeden z inicjatorów i najwybitniejszych przedstawicieli węg. romantyzmu; brał udział w pracach nad słownikiem, gramatyką i ortografią węg.; stronnik L. Kossutha, w okresie rewolucji 1848 poseł do parlamentu; w eposie bohaterskim Zalań futasa (1825) łączył treści nar.-hist. z ronflant.-lud. fantazją; w balladach, romansach, poematach epickich (Szep Ilonka 1833), opartych na podaniach lud., sławił wolnościowe tradycje nar.; od otwarcia teatru w Peszcie (1837) tworzył gł. dramaty, m.in. pod •wpływem teatru szekspirowskiego i romant. dramatu franc. (baśń sceniczna Csongor es Tunde 1831, tragedia Marót bań 1838); w latach 40. uprawiał lirykę miłosną, patriotyczną, refleksyjną, pisał m.in. wiersze poświęcone Polsce; pol. przekł. w Antologii poezji węgierskiej (1975). 572 VYS VOSKOVEC l WERICH, czes. aktorzy, reżyserzy, autorzy sztuk, podpisywanych kryptonimem V+W: Voskovec JIRI (1905-81), właść. J. Wachsmann, i Werich JAN (1905-80); 1927-38 związani z awangard, sceną Os-yobozene diyadio w Pradze; 1938-46 na emigracji w USA, Voskovec ponownie od 1948; początkowo nawiązywali do dadaistycznej zabawy i teatru ludycznego, operując groteskowym dowcipem, absurdem i parodią (l/es? Pocket Revue 1927, Smoking Revue 1928); w późniejszej twórczości ewoluowali w stronę satyry polit. i społ. (Osę/ a stm 1933, Kat a błazen 1934), ukazując zagrożenia ze strony faszyzmu (Si/e/za mmemi 1934, Pest na oko 1938). B.T. JANKOWSKA Przygoda teatralna Voskovca i Werlcha (1927-1938), Wrocław 1977. YOYNICH [wojnycz] ETHEL LILIAN (1864-1960), pisarka ang.; żona zbiegłego z Syberii pol. proletariatczyka M. Wojnicza; w głośnej powieści Szerszeń (1897, wyd. pol. 1911), osnutej na tle walk wyzwoleńczych we Włoszech, stworzyła wyrazisty portret XIX-wiecznego rewolucjonisty. VRAZ STANKO, właśc. Jakob Frass (1810-51), poeta stoweń. i chorw.; jako entuzjasta jedności Słowian pd. stał się jednym z działaczy iliryzmu, ruchu kult. i społ.-politycznego w Chorwacji, Dalmacji i Sławonii w latach 30. i 40. XIX w.; liryki miłosne, patriotyczne (np. zbiór Djulabije 1840), ballady i sonety, inspirowane m.in. twórczością A. Mickiewicza, którego utwory tłumaczył; zbiory pieśni lud., publicystyka. YRCHLICKY JAROSLAY, właśc. Emil Frida (1853-1912), poeta czes.; czołowy przedstawiciel grupy lit. skupionej wokół czasopisma "Lumir", której przedstawiciele przeszczepiali na grunt czes. doświadczenia rozwiniętych literatur eur.; polonofil; wzorował się na V. Hugo i franc. parnasistach; poezje epickie i refleksyjne, w których poszukiwał sensu życia (m.in. zbiór Duch iświaf\878, wyd. pol. 1884), poematy (np. Twardowski'\885), komedia hist. Noc na Karlsztejnie (1884, wyd. pol. 1930) i melodramaty, szkice oraz opowiadania (tom Kolorowe szkiełka 1892, wyd. pol. 1913); przekł. poezji eur., m.in. A. Mickiewicza (Dziady); pol. wybory poezji 1900 i 1954. VRIES [fri:s] THEUN DE, wtaśc. Theunis Ulike de Vries (ur. 1907), pisarz hol.; uczestnik ruchu oporu, więzień hitl. obozu koncentracyjnego; debiutował zbiorem poezji lirycznych; autor powieści hist. o tematyce nar., m.in. Ziemia macocha (1936, wyd. pol. 1952), Purpurowy płaszcz wolności (1945, wyd. pol. 1951), Diabelskie poczwary... (1964, wyd. pol. 1973) — o twórczości H. Boscha. WDUNAS, wtaśc. Wilhelmas Storosta (1868-1953), litew. dramatopisarz i publicysta; mieszkał w Tylży; od II wojny świat, w RFN; autor dramatów Praboćiu Seseliai (1908), Amżina ugnis (1913), Pasaulio gaisras (1928) oraz esejów filoz., hist., w których występował m.in. przeciw germanizacji Małej Litwy (obszar dawnych Prus Wsch.). YYSKOĆIL |VAN (ur. 1929), czes. prozaik i dramatopisarz; od końca lat 50. związany z eks- perymentalnymi scenami praskimi (m.in. Na zabradli); autor groteskowych opowiadań (tomy Vźdyt' prece letat je snadne 1963, Kosti 1966) i dramatów (Haprdans neboli Hamlet, princ dansky 1981). J. WAZÓW V. WOOLF WERGILIUSZ W. WHITMAN W. WORDSWORTH O. WILDE CH. WOLF H.G. WELLS WAH WACE OF JERSEY ["ejs ów dże/zy], Wace Robert (11007-1174?), kronikarz anglo-nor-mandzki; g3. dzieło, Roman de Brut ou Gęste des Bretons (1154), będące swobodną, wierszowaną parafrazą kroniki tac. Geoffreya of Monmouth, stanowi ważny element w kształtowaniu się cyklu legend arturiańskich w eur. literaturze średniow.; wierszowana kronika Roman de Rou ou Gęste des Normands (1160-74) opisująca dzieje książąt normandzkich. WACKENRODER [waken~] WILHELM HEINRICH (1773-98), pisarz niem.; przedstawiciel wczesnego romantyzmu, przyjaciel L. Tiecka; wywarł znaczny wpływ na romant. literaturę i sztukę, gł. poprzez koncepcję sztuki jako formy religijności i kult wyidealizowanego średniowiecza; idee swoje wyłożył w pracach (pisanych wspólnie z Tieckiem) Herzensergiessungen eines kunstliebenden Klosterbruders (1797) i Phantasien uber die Kunst... (1799). WAGGERL KARL HEINRICH (1897-1973), pisarz austr.; oficer podczas l wojny świat., do 1920 w niewoli wł.; reprezentant regionalnej literatury popularnej, opisywał przyrodę okolic Salzburga; autor licznych powieści, pisanych pod wpływem utworów K. Hamsuna (m.in. Das Brot 1930, Das Jahr des Herm 1933, Mutter 1935), w których przeciwstawiając się tendencjom industrializacyjnym, kapitalist. i socjalist. gloryfikował tradycyjne życie wiejskie i jego naturalny rytm zgodny z przyrodą; opowiadania, poezje, aforyzmy. WAGIF, wtaśc. Motta Panah (ok.1717-1797), poeta azerb.; wezyr na dworze władcy chanatu karabaskiego; jego liryczne poezje w formach klas. i lud. utrwaliły w literaturze azerb. formę poet. koszma oraz wywarty wpływ na twórczość późniejszych lud. poetów Azerbejdżanu; zachowane częściowo w rozproszonych rękopisach, częściowo odtworzone na podstawie przekazów ustnych, wyd. 1856 (pełne wyd. 1945). WAGNER ELIN, pseud. Deyinez (1882-1949), pisarka szwedz.; dziennikarka; działała w ruchu kobiecym; po l wojnie świat, aktywna pacyfistka; twórczość poświęcona gł. problemom emancypacji kobiet (powieść o przeżyciach zawodowych i osobistych dziennikarki Pennskafet 1910, nowele Spinnerskan 1948); najwybitniejszym utworem W. jest powieść Asa-Hanna (1918), w której przedstawiła świat tradycyjnej kultury chłopskiej prow. Smaland. WAGNER RICHARD (1813-83), niem. kompozytor, dyrygent, poeta i teoretyk sztuki; jeden z gł. przedstawicieli niem. neoromantyzmu; twórca dramatu muz., w którym muzyka, poezja i obraz sceniczny tworzą tzw. syntetyczne dzieło sztuki; wybitny nowator w dziedzinie harmonii, mistrz instrumentacji; działał początkowo jako dyrygent i dyr. muz. teatrów w Magdeburgu, Królewcu i Rydze; 1839-41 przebywał w Paryżu, przyjaźnił się z F. Lisztem, którego córka Cosima, została 1870 żoną W.; 1842^t9 był dyrygentem w Operze Król. w Dreźnie; po stłumieniu 1849 w Dreźnie powstania majowego, w którym brał udział, wyemigrował do Szwajcarii; 1861 powrócił do Niemiec; 1865 został pianistą na dworze w Monachium, 1867 tamże dyrygentem teatru, a 1872 osiadł w Bayreuth, gdzie 1872-75 wzniesiono wg projektu W. teatr muz. przeznaczony do wykonywania wyłącznie jego dzieł (odbywają się tu coroczne festiwale wagnerowskie). W. byt autorem zarówno muzyki, jak i librett, osnutych najczęściej na mitach starogerm. (-> Pieśń o Nibelungach) i podaniach ludowych. Wczesne dzieła {Holender tułacz 1843, Tann-hauser 1845, Lohengrin 1850) były w zasadzie jeszcze operami romant.; koncepcję dramatu muz. zrealizował W. w tetralogii Pierścień Nibe-lunga (Złoto Renu 1854, wyst. 1869, Walkiria 1856, wyst. 1870, Zygfryd 1869, wyst. 1876, Zmierzch bogów\874, wyst. 1876); wtetralogii, podobnie jak w dramacie Tristan i Izolda (1859, wyst. 1865), operze Śpiewacy norymberscy (1867), misterium Parsifal (1882), rozwijał technikę motywów przewodnich, którymi charakteryzował bohaterów dramatu; inne utwory W.: orkiestrowe (uwertury, m.in. Polonia 1836, skomponowana pod wrażeniem upadku powstania listopadowego i będąca wyrazem solidarności z jego uczestnikami, Symfonia C-dur 1832), fortepianowe, Kantata noworoczna (1835), pieśni, utwory na chóry męskie; pisma z teorii sztuki (Sztuka i rewolucja 1849, wyd. pol. 1904, Opera i dramat 1851, wyd. pol. 1907). Z. JACHIMECKI Wagner, Kraków 1983. WAHLÓO [walo] PER (1926-75), szwedz. prozaik, dziennikarz, scenarzysta; autor zaangażowanych społecznie i politycznie utworów określanych jako "polityczne thrillera" (powieść Generalerna 1965); razem z żoną, M. Sjówall, napisał wiele popularnych powieści kryminalnych z wyrazistym psychol. rysunkiem postaci, w których we wnikliwy i pogłębiony sposób przedstawił środowisko przestępcze, m.in. Człowiek z Saffie (1971, wyd. pol. 1976), Zamknięty pokój (1972, wyd. pol. 1980). WAHYŁEWYCZ IWAN (1811-66), ukr. poeta, etnograf i filolog; czł. ugrupowania lit. roman- 575 WAI tyków ukr. Ruska Trijcia; w almanachu "Rusałka Dnistrowaja" ogłosił utwory poet. Madej i Żułyn i Kafyna (1837), zawierające idee wyzwoleńcze; autor przeglądu piśmiennictwa ukr. Zamitky o ruśkij literatur! (1948); wydał w języku pol. Gramatykę języka matoruskiego (1845), przełożył na język ukr. i pol. Słowo o wyprawie Igora. WAIN ["ejn] JOHN (ur. 1925), ang. powieś-ciopisarz i poeta; we wczesnej twórczości (powieść Hurry On Down 1953) wyszydzał ang. uprzedzenia kastowe, w Rywalach (1958, wyd. pol. 1961), łączonych z twórczością grupy lit. tzw. młodych gniewnych (pisarze o nastawieniu lewicowo-liberalnym, zbuntowani przeciw ówczesnej stabilizacji społ.), dokonał porównawczej analizy postaw życiowych, rozważał problem granic konformizmu; późniejsze powieści mają charakter psychol.-obyczajowy; jako poeta identyfikował się z grupą The Movement, która, przeciwstawiając się skostniałej stylistyce romant.-wojennego epi-gonizmu, zalecała skromność i dystans wobec wielkich tematów, dyscyplinę formalną i intelektualną (Poems 1949-1979 1981). WAJSENBERG ICZE MEIR (1881-1938), prozaik żyd. tworzący w języku jidysz; mieszkał w Polsce, pochodził z Zelechowa; uznanie zyskał zwł. jako autor powieści Asztetł (1906), utrwalającej wstrząsający obraz początku ruchu rewol. w małomiasteczkowym środowisku żyd.; opowiadania o tendencjach naturalist., m.in. Ojczulek i synalkowie. Pomnik, wyd. w tomie Płomienie i zgliszcza (1925); Geklineberg werk (t, 1-6 1930-31). WAKOSKI DIANĘ (ur. 1937), poetka amer.; kontynuatorka tradycji poetów konfesyjnych; autorka wierszy i poematów liryczno-narracyj-nych (często o motywach autobiogr.), w których przeciwstawia kobiece "ja" "światu mężczyzn"; m.in. zbiory: Coins and Coffins (1962), Tnę George Washington Poems (1967), Eme-raid Ice: Selected Poems 1962-1987 (1988); szkice kryt. {Creating a Persona/ Mythology 1975, Towards a New Poetry 1979). WALAORITIS ARISTOTELIS (1824-79), poeta gr.; jeden z czołowych romantyków gr., należał do stworzonej przez D. Solomosa poet. Szkoły dońskiej, wyrażającej idee i dążenia walczących o wolność polit. i spot. Greków; autor epicko-lirycznych wierszy i poematów, nawiązujących często do rewolucji 1821, pisanych językiem lud. (demotykiem); m.in. Athanasios D/a/cos (1867) oraz ęwokujący wydarzenia XIV-wieczne Fotinos (1879, wyd. 1891; pol. przekł. fragmentu w antologii Poeci nowej Grecji 1972, 1987). WALCOTT ["olkat] DEREk (ur. 1930), poeta karaibski, piszący w języku ang.; mieszka na Trynidadzie, w USA i W. Brytanii; w poezji utrwala elementy kultury Karaibów, włączając pierwiastki anglo-amer. i eur.; początkowo nawiązywał do inkantacyjnęj tradycji W. Whit-mana i P. Nerudy, w późniejszej twórczości, posługując się językiem bliskim językowi dnia codziennego, snuje refleksje na temat ogólnych podobieństw hist. (niewolnictwo, zagłada Indian amer., holocaust Żydów eur.); najważniejsze zbiory wierszy: In a Green Night (1962), Another Life (1973), Sea Grapes (1976), The Star-Apple Kingdom (1979), Midsummer (1984), The Arkansas Testament (1987); napisany tercyną kilkusetstronicowy poemat Ome-ros (1990), będący próbą ,,opisu" mitologii karaibskiej; sztuki i adaptacje teatr, zebrane m.in. w tomach The Dream on Monkey Moun-tain (1970) i Three Plays (1986); 1992 otrzymał Nagrodę Nobla. WALDEN HERWATH, właśc. Georg Lewin (1878-1941), pisarz niem.; 1910 zat. czasopismo "Der Sturm" — jeden z najważniejszych organów niem. ekspresjonizmu; od lat 20. związany z ruchem komunist., 1932 wyemigrował do ZSRR, współpracownik czasopisma niem. emigrantów "Das Wort"; 1941 aresztowany w Moskwie, zmarł w więzieniu, później zrehabilitowany; największą zasługą W. dla literatury niem. było promowanie nowych prądów (gł. ekspresjonizmu) i młodych twórców poprzez inicjatywy wydawnicze, organizowanie klubów zwolenników sztuki; polemiki prasowe, wieczory autorskie, wystawy; jego własna twórczość lit. (powieści, ekspresjonist. dramaty, liryka) ma jedynie wartość poznawczą. WALERIUSZ FLAKKUS, Gaius Yalerius Flac- cus (l w.), poeta rzym.; autor epopei mitol. Argonautica, dla której inspiracją byty wojny ces. Wespazjana, zwł. podbój Brytanii; utwór wzorowany na eposie Argonautika Apollonio-sa z Rodos. / WALICHANOW CZOKAN CZINGISOWICZ (1835-63), kazas. etnograf, folklorysta i historyk; .pisał w języku roś.; autor prac poświęconych •" historii, kulturze i obyczajom narodów środk. Azji, m.in. Kirgizy (1856-58, wyd. 1958; Kazachów nazywano wówczas Kirgizami), Sledy szamansta u Kirgizow (1904). WALKER ["aka'] ALICE (ur. 1944), amer, pisarka i działaczka społ.; jej twórczość odzwier- 576 WAL ciedla walkę o rzeczywiste równouprawnienie kobiet murzyńskich w społeczeństwie amer.; powieści (Meridian 1976, Kolor purpury 1982, wyd. pol. 1992); zbiory wierszy {Revolutionary Pefunias 1973, Goodnight Willie Lee, l'll See You in the Morning 1979); opowiadania, eseje. WALKER ["oW] KATH (ur. 1920), poetka austral.; należy do rdzennych mieszkańców Australii; twórczość poświęciła życiu swych rodaków; zbiory wierszy: We Arę Going (1964 — zyskała nim popularność), Dawn is at Hand (1966), My People (1970). WALLACE ["olys] EDGAR (1875-1932), pisarz ang.; autor licznych powieści sensacyjnych, których akcja często toczy się w Afryce, np. Bosambo znad rzeki (1914, wyd. pol. 1929) oraz kryminalno- detektywistycznych, np. Klub sprawiedliwych (1905, wyd. pol. 1930), Gabinet nr ?3(1924, wyd. pol. 1928). WALLACE ["olys] LEWIS (1827-1905), amer. pisarz, generał i polityk; autor głośnej powieści Ben Hur (1880, wyd. pol. 1889-90), łączącej przygodowo-sensacyjną fabułę z barwnym obrazem świata staroż. w początkach ery chrześcijańskiej. WALLIN JOHAN OLOF (1779-1839), poeta szwedz.; od 1837 arcybiskup Uppsali i zwierzchnik Kościoła protest, w Szwecji; prekursor romantyzmu; autor oraz tłumacz wielu psalmów wchodzących w skład oficjalnej wersji szwedz. psałterza (1819); także poemat dydaktyczny oraz poezja patriotyczna z okresu wojny ros.-szwedzkiej. WALLRAFF GUNTER (ur. 1942), publicysta niem.; jeden z g3. organizatorów ruchu tzw. Kół roboczych, odłamu Grupy 61, której celem było odzwierciedlenie w literaturze życia robotników i stosunków w przemyśle; głośne, demaskatorskie publikacje {Trzynaście niepożądanych reportaży 1970, wyd. pol. 1973; Wy na górze — my na dole 1973, wyd. pol. 1976, wraz z B. Engelmannem; Wstępniak: człowiek, który był w "Bildzie" Hansem Esserem 1977, wyd. pol. 1982, Na samym dnie 1985, wyd. pol. 1988), o położeniu robotników w RFN, powstawaniu wielkich fortun i finansjerze, praktykach wielkonakładowej prasy brukowej, dyskryminacji robotników cudzoziemskich. WALPOLE ["o:lpo"l] HORACE, EarI of Orford (1717-97), pisarz ang.; swym głośnym "romansem grozy" Zamczysko w Otranto. Opowieść gotycka (1764, wyd. pol. 1974) zapoczątkował rozwój tzw. gotycyzmu w eur. literaturze pre- romant.; cenna korespondencja (Letters, t. 1-19 1903-25). WALPOLE ["o:lpo"l] Sir HUGH SEYMOUR (1884-1941), powieściopisarz ang.; realist. powieści środowiskowe, np. z życia nauczycieli {Mr Perrin and Mr Traill 1911), oraz opisujące doświadczenia zdobyte w czasie służby w roś. Czerwonym Krzyżu 1914-16 (C/'emny/as1916, wyd. pol. 1934), także cykl oparty na wspomnieniach z lat chłopięcych (Jeremek 1919, wyd. pol. 1936), przede wszystkim zaś hist.--obyczajowa saga rodzinna (Herr/es Chronicie, t. 1-4 1930-33); studia lit., m.in. o J. Con-radzie i A. Trollopie. WALSCHAP ["als~] GERARD (ur. 1898), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; współred. kilku czasopism (lam. i hol.; psychol. powieści o tematyce moralno-rel., m.in. Małżeństwo (1933) i Celibat (1934, łączne wyd. pol. 1971), oraz trylogia De familie Roothooft (1929-33); nowele. WALSER [~zer] MARTIN (ur. 1927), pisarz niem.; czt. Grupy 47, koła pisarzy zachodnio-niem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury społecznie zaangażowanej; powieści o tematyce spot., ukazujące kryzys moralny społeczeństwa konsumpcyjnego: Małżeństwa w Phi-lippsburgu (1957, wyd. pol. 1966), Półmetek (1960, wyd. pol. 1978), Jednorożec (1966, wyd. pol. 1971), Dom pod Łabędziem (1980, wyd. pol. 1987), Spłoszony koń (1978, wyd. pol. 1981); sztuki teatr.; studium o prozie F. Kafki Opis formy {'\96'\, wyd. pol. 1972), opowiada- WALSER [~zer] ROBERT (1878-1956), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; często zmieniał miejsca pobytu i zajęcia (urzędnik bankowy, aktor, lokaj, archiwista); od 1929 przebywał w zakładzie psychiatrycznym, gdzie zmarł; w autobiogr. powieściach Rodzeństwo Tanner (1907, wyd. pol. 1984), Willa pod Gwiazdą Wieczorną (1908, wyd. pol. 1972), Jakob von Gunten (1909, wyd. pol. 1988) przeciwstawił mieszczańskiemu porządkowi świata swój ideał życia swobodnego, prowi- zorycznego, niepozornego; właściwą formą wypowiedzi artyst. pisarza były małe formy prozatorskie — odnotowujące drobne zdarzenia, refleksje i zwierzenia, przypominające —w swym nasyceniu codzienności atmosferą lęku, osamotnienia, a także złudnej harmonii — pisarstwo F. Kafki, z którym W. bywa często porównywany (m.in. zbiory Fritz Ko-chers Aufsatze 1904, Geschichten 1914, Kleine 37 — Słownik pisarzy świata 577 WAL Dichtungen 1914, Poetenieben 1918, pol. wybór Przechadzka i inne utwory 1990); W. pisat też wiersze i dramaty. Twórczość W., doceniana i podziwiana przez niektórych współcz. pisarzowi autorów (Kafkę, H. Hessego, R. Musila), ale ogólnie mało znana, została odkryta w latach 60. i wywiera istotny wpływ na wspótcz. literaturę. M. LUKASZEWICZ Robert Walser, Warszawa 1990. WALTARI MIKA TOIMI (1908-79), pisarz fiń.; dziennikarz; związany z działającą w latach 20. i 30. grupą młodych pisarzy fiń. Tulenkan-tajat (powieść Suuri illuusioni 1928 — o pierwszych latach po odzyskaniu 1917 przez Finlandię niepodległości); światowy rozgłos zyskał powieściami hist. nawiązującymi do współczesności: Egipcjanin Sinuhe (1945, wyd. pol. 1962), Turms nieśmiertelny (1955, wyd. pol. 1981), Karin, córka Monsa (1942, wyd. pol. 1966), Mikael (t. 1-2, 1948-49, wyd. pol. 1964); pisał także powieści współcz., g3. z życia ludności wiejskiej (Obcy przyszedł na farmę 1957, wyd. pol. 1972); ponadto nowele, dramaty, słuchowiska. WALTER OTTO FRIEDRICH (ur. 1928), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; gł. tematem jego psychol. prozy jest zagrożenie związków międzyludzkich we współcz. społeczeństwie kapitalist.; powieści Niemy (1959, wyd. pol. 1964), Pan Tourel (1962, wyd. pol. 1965), Pierwsze niepokoje (1972, wyd. pol. 1976), Wie wird Beton zu Gras (1979). WALTHER VON DER VOGELWEIDE [walter fon d. fo:gelwa'de] (ok. 1170-1230), poeta niem.; najwybitniejszy przedstawiciel minnesin-gerów; wzbogacił tradycyjną lirykę dworską o elementy realizmu, ironii i humoru; pisał też poezje polit. (gł. w formie sentencji poet., tzw. Spruch); poezja osobista, rel.; wywarł wpływ na rozwój średniow. poezji, długo zapomniany, ,,odkryty" przez romantyków (m.in. L. Uhlanda). WALTON ["o:\tn] IZAAk (1593-1683), pisarz ang.; londyński kupiec zaprzyjaźniony z wieloma wybitnymi twórcami epoki, czego świadectwem pozostały m.in. biografie J. Donne'a, R. Hookera, G. Herberta (Lives 1670); sławę zdobył żartobliwą gawędą, przedstawiającą wizerunek wzorowego wędkarza (The Com— pleat Angler 1653). WAMPIŁOW ALEKSANDR W. (1937-72), pseud. A. Sanin, roś. dramatopisarz i prozaik; początkowo pisał szkice i opowiadania obyczajowe (m.in. zbiór Stieczenije obstojatielstw 1961); w dramatach, często utrzymanych w poetyce groteski, podejmował kwestie moralne, zwł. problem kompromisu i konformizmu, w utworach W. niejednokrotnie występują postaci ekscentryków uwikłanych w sytuacje konfliktowe (Zeszłego lata w Czulimsku 1972, wyst. pol. 1975, Polowanie na kaczki 1970, jednoaktówki Anegdoty prowincjonalne 1971, wyst. pol. 1975); pol. wybór Dwadzieścia minut z aniołem i inne utwory sceniczne (1980); W. utonął w jeż. Bajkał. WANG ANSHI, Wang An-Szy (1201-86), chin. mąż stanu i pisarz; jeden z największych reformatorów chin.; zwalczał biurokrację i lichwę, uregulował podatki, wprowadził wojska najemne w miejsce pospolitego ruszenia, popierał rolnictwo (kredyty dla chłopów), rozwój nauk prawniczych, matematyki i medycyny; w poglądach filoz. nawiązywał do materialist. tradycji chin. filozofii klas.; autor prac filoz., pism polit. oraz poezji; pol. przekt. w Antologii literatury chińskiej (1956). WANG SHIFU, Wang Szy-Fu (?-ok 1330), dramatopisarz chin.; autor 14 dramatów, z których zachowały się jedynie 3; największą popularnością (również obecnie) cieszy się sztuka Si-siang-ci opisująca dzieje miłości dwojga kochanków. WANG WEI (699-759), chin. poeta i malarz; dostojnik na dworze cesarskim, uważany za twórcę "szkoły południowej" w poezji i malarstwie; malował tuszem monochromatyczne pejzaże i sceny o tematyce buddyjskiej; utwory poetyckie W.W. obfitują w opisy krajobrazu; poi. przekł. kilku wierszy w Antologii literatury chińskiej (1956). WAPCAROW NIKOŁA (1909-42), poeta bułg., pochodzenia maced.; za działalność w ruchu oporu aresztowany i rozstrzelany; 1938 jeden z założycieli Maced. Koła Lit. w Sofii; czołowy przedstawiciel poezji proletariackiej; przepojona wartościami humanist. twórczość W. stanowi syntezę liryki polit. i osobistej (zbiór Motorni pesni 1940); artykuły krytycznolit. i .reportaże; pol. wybór wierszy w antologiach: Ziemia gorąca (1968), Antologia poezji bułgarskiej (1972), Z poezji bułgarskiej (1972); . Wiersze wybrane (1954). WARNALIS KOSTAS (1884-1974), gr. pisarz i krytyk lit.; w zaangażowanej politycznie twórczości splatał refleksję społ. i filoz. z liryzmem, satyrą j ironią, pierwiastki osobiste z ideologią rewolucyjnego proletariatu; apokaliptyczną wizję rozwoju ludzkości, od zara- 578 WAS nią, zawarł w utworze pisanym prozą poet. Światło, które parzy (1922), przeciwko propagandzie zaborczej wojny wystąpił w poemacie Niewolnicy oblężeni (1927) — nawiązującym tytułem do Wolnych oblężonych D. Solomosa; zbiór poezji Eleftheros kosmos (1965); powieści, m.in. Prawdziwa obrona Sokratesa (1933, wyd. pol. 1960) w formie eseju filoz.; studia i szkice krytycznolit. z zakresu estetyki, felietony polit.; pol. przekł. wierszy w antologiach Poeci nowej Grecji (1972, 1987), Nowe przestrzenie łkara (1972, 1980). WARNER ["o/na' ] REX (1905-86), ang. pisarz, tłumacz i badacz literatury; w powieściach skupiał się na problemach władzy i odpowiedzialności ciążącej na człowieku we wspótcz. świecie (m.in. The Wilde Goose Chase 1938, Lotnisko 1941, wyd. pol. 1947); utwory hist.; wiersze; studia na temat staroż. kultury gr. i łac., przekt. dzieł Eurypidesa, Ajschylosa, Ksenofonta, Tukidydesa i Plutarcha. WARREN ["aren] MERCY OTIS (1728-1814), dramatopisarka amer.; związana z kręgiem amer. polityków okresu rewolucji (1775-83); w licznych farsach, poematach, dialogach, satyrach i dramatach polit. (np. The Adulateur 1773, The Group 1775), popularnych w sferach amer. patriotów, atakowała lojalistów; tragedie wierszem Tnę Sack of Rome i The Ladies of CastiIIe, wyd. w tomie Poems Dra-matic and Miscellaneous (1790); ponadto historia rewolucji amer. /-//sto/y of the Rise... (t. 1-3 1805). WARREN ["o:ren] ROBERT PENN (1905-88), amer. pisarz i krytyk lit.; przedstawiciel nowej krytyki, anglo-amer. kierunku w badaniach lit. po 1920, rozwijającego koncepcję autonomii artyst. i znaczeniowej dzieła lit. w opozycji do psychol. i hist.-społ. genetyzmu (m.in. podręcznik Understanding Poetry 1938, z C. Brooksem), rzecznik pd. regionalizmu; w symbol.-parabolicznych powieściach, osadzonych w rzeczywistości amer. Południa, podejmował problemy spot.-moralne, m.in.: Gubernator (1946, wyd. pol. 1960), w której poddał analizie system władzy opartej na demagogii spot. i przemocy, Nocny jeździec (1939, wyd. pol. 1965), Puszcza (1961, wyd. pol. 1964), Spotkajmy się w zielonej dolinie (1971, wyd. pol. 1975); zbiory wierszy i esejów; publicystyka wymierzona m.in. przeciw rasizmowi (W imieniu Murzynów 1965, wyd. pol. 1974). WARRO(N), Marcus Terentius Varro (116-27 p.n.e.), rzym. pisarz i uczony; autor wielu prac z zakresu historii, geografii, starożytności rzym., historii literatury, filozofii, biografistyki (ok. 700 życiorysów stawnych ludzi) oraz obszernej encyklopedii i zbioru satyr menip-pejskich; z twórczości W. zachowały się: De re rustica (3 księgi) — podręcznik rolnictwa, ceniony do czasów nowoż., De lingua Latina — dzieło o języku łac. (z 25 ksiąg pozostały V-X) oraz fragmenty pozostałych dzieł. WARSZAWSKI OJZER (1898-1944), pisarz żyd., tworzący w języku jidysz; pochodził z Sochaczewa; zbliżony do ugrupowań ekspresjonist. w Warszawie i Paryżu (gdzie mieszkał od 1924); twórczość o wymowie pacyfistycznej, m.in. głośna powieść Szmuglars (1920) z okresu l wojny świat, w małomiasteczkowym środowisku żyd., ukazująca destrukcję starego porządku; powieść Sznitcajt (1926), opowiadania; zginął w Auschwitz. WARTON ["o/tn] THOMAS (1728-90), ang. poeta, krytyk i historyk literatury; 1785 obdarzony tytułem poeta laureatus; prekursor romantyzmu w poezji ang. (zbiory wierszy, m.in. Plea-sures of Melanchoły 1747); autor /-//sto/y of English Poetry... (t. 1-3 1774-81), krytykowanej za liczne błędy i chaotyczną konstrukcję, lecz cenionej ze względu na oprać, starej poezji ang. i elżbietańskiej. WASHINGTON ["oszynten] BOOKER (1856-1915), amer. pedagog i pisarz; syn murzyńskiej niewolnicy i białego ojca; rozwinął działalność edukacyjną wśród Murzynów polegającą na przystosowaniu ich do pracy w rolnictwie i przemyśle; akceptował segregację rasową; prace dotyczące przeszłości i przyszłości Murzynów amer., np. The Future of the American Negro (1899) i The Story o f the Negro (1909); autobiografia Up from Slavery (1901). WASILIEW BORIS L. (ur. 1924); pisarz roś.; opowieści (Tak tu cicho o zmierzchu... 1969, wyd. pol. 1972, W ewidencji nie figuruje 1974, wyd. pol. 1984) o tematyce wojennej, powieść Nie strielajtie w biefych lebiediej (1973), podejmująca problemy ekol.; sztuki teatr., scenariusze filmowe. ••' WASILIEW PAWIEŁ N. (1910-37), poeta roś.; autor poematów hist. osnutych na motywach folkloryst., m.in. Solanoj bunt (1934) dotyczący Kozaczyzny w XVII w.; większość utworów W. nie była publikowana: poddany represjom, zmarł w więzieniu. WASSERMANN JAKOB (1873-1934), pisarz niem.; poczytne w okresie międzywojennym 579 WAS powieści i nowele łączące żywą, pełną napięcia akcję z analizą psychologiczną oraz mo-raiistyczną krytyką społeczeństwa i jego instytucji (wpływ twórczości F.M. Dostojews-kiego), m.in. Dziecię Europy, czyli Kacper Hauser(1908, wyd. pol. 1930), trylogia Sprawa Mauriziusa (1928, wyd. pol. cz. 1-2 1928-29), Zmierzch aniołów (1930, wyd. pol. cz. 1-2 1932), Trzecia egzystencja Józefa Kerkhovena (1934, wyd. pol. 1934). WASTBERG PER (ur. 1933), pisarz szwedz.; 1964-72 wiceprzewodn. oddziału szwedz. Amnesty International, zaangażowany w walkę z rasizmem i w działalność na rzecz afryk. ruchów wolnościowych (reportażowe powieści, m.in. Na czarnej liście 1960, wyd. pol. 1964); propagator w Szwecji literatury afryk.; także trylogia powieściowa: Yattenslottet (1968), Niosąc w powietrzu (1969, wyd. pol. 1972), Jordmanen (1972), w której zawarł rozważania na temat zakresu i znaczenia wolności w stosunkach międzyludzkich; wydawca korespondencji między B. Bergmanem i H. Sóderbergiem. WATERHOUSE ["o^ha-s] KEITH SPENCER (ur. 1929), pisarz ang.; debiutował w kręgu grupy tzw. młodych gniewnych (pisarze o nastawieniu lewicowo-liberalnym, zbuntowani przeciw ówczesnej stabilizacji spot.), pełną humoru i prawdy społ.-obyczajowej powieścią Billy kłamca (1960, wyd. pol. 1974); dramaty (Say Who You Arę 1965, wraz z W. Hali). WAUGH ["o:] EVELYN ARTHUR (1903-66), pisarz ang.; rozgłos zdobył powieścią Zmierzch i upadek (1928, wyd. pol. 1994), bliską prozie A. Huxleya satyrą na obyczajowość i światopoglądy ang. warstw średnich okresu po l wojnie świat.; w późniejszych powieściach podejmował problematykę moralną, często posługując się środkami parodii i groteski (Garść prochu 1934, wyd. pol. 1937, Nieodżałowana 1948, wyd. pol. 1976, Znowu w Brideshead 1945, wyd. pol. 1970); ponadto trylogia oparta na doświadczeniach zdobytych w czasie walk na froncie II wojny świat. The Sword of Honour (1952-61); opowiadania (tom Mała przechadzka pana Lovedaya 1936, wyd. pol. 1957). WAZIROW NAD2AFBAJ FATHALIBAJOGŁU (1854- ' 1926), azerb. dramatopisarz i publicysta; jeden z twórców azerb. teatru (Baku 1873), autor ok. 15 utworów dram., gł. komedii społ.-oby-czajowych; zamieszczał artykuły i felietony w pierwszej azerb. gazecie "Ekinczi" (1875-77). WAZÓW IWAN (1850-1921), pisarz butg.; uczestnik powstania kwietniowego 1876; wybitny prozaik i poeta, podjął się roli wychowawcy własnego narodu; przedstawiciel realizmu w literaturze bułg., nawiązujący do tradycji eur. romantyzmu; autor powieści inspirowanych ideami wyzwolenia nar. (Niemili i niekochani 1881, wyd. pol. 1949 — obraz emigracji bułg.; Pod jarzmem, t. 1-2 1894, wyd. pol. 1895 — epopeja o powstaniu kwietniowym 1876; W walce o wolność, t. 1-2 1907, wyd. pol. 1911), spot.-obyczajowych (Królowa Kazatar-ska 1903, wyd. pol. 1904) oraz nowel i opowiadań tworzących barwną kronikę ówczesnych czasów; także dramaty hist., komedie satyr, i obyczajowe (Wujaszek Stanczo 1903, wyst. pol. 1971, Karierowicze 1903, wyd. pol. 1978), liryki miłosne, pejzażowe i osobiste, wiersze satyr, i patriotyczne (m.in. zbiory Tygite na Byłgarija 1877, Luleka mi zamirisa 1919) oraz poematy epickie; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji bułgarskiej (1954) i wy bo rżę Niegasnacego się nie zgasi (1976), ponadto opowiadania w wyborach wyd. 1904, 1951 i 1970. E. MOZEJKO Iwan Wazów, Warszawa 1967. WAŻĄ PSZAWELA, właśc. Luka Razikaszwili (1861-1915), pisarz gruz.; autor 36 poematów z życia górali Pszawii, opartych na mitologii i kosmogonii lud., m.in. Aluda Ketelauri(t888), Gwelis mczameli (1901) oraz na wydarzeniach hist. (Bachtrioni (1892); liczne liryki patriot., sztuka Mokwetiii (1894), opowiadania z życia wsi, prace etnogr.; większość utworów w dialekcie pszawskim; pol. przekł. w Antologii poezji gruzińskiej (1961, 1985). WEBSTER ["ębste'] JOHN (1580-1634), ang. poeta i dramatopisarz, prawdopodobnie również aktor; wybitny twórca okresu poszek-spirowskiego, autor mrocznych tragedii intrygi i namiętności; Biała diablica (ok. 1612) i Księżna d'Amalfi (ok. 1614, łączne wyd. pol. 1968), które w Anglii przyniosły mu sławę nie mniejszą od stawy W. Szekspira; współpracował z wieloma dramatopisarzami, m.in. Th. Mid-dietonem i J. Fletcherem. / WEOA, Wedy [sanskr.], najstarsze teksty indo- —aryjskie gł. o charakterze sakralnym, powstałe przypuszczalnie w XV-V w. p.n.e., ułożone w języku wedyjskim; podstawę korpusu stanowią 4 sanhity, czyli Wedy właściwe, zbiory mantr, utworów metrycznych i prozaicznych, wykorzystywanych przez g3. kapłanów podczas obrzędów ofiarnych; są to: 1) Rygweda — zbiór 1028 hymnów związanych przede wszystkim z rytuałem ofiarnym i adresowanych 580 WEI do różnych bóstw, gł. Agniego i Indry (pol. przekf. fragmentów Hymny Rigwedy 1971); 2) Samaweda, którą tworzą hymny zawarte w Rygwedzie uzupełnione o zapis melodyczny, przeznaczone do śpiewania podczas ceremonii ofiarnych przez kaptana-kantora; 3) Jadźurweda — zbiór mantr szeptanych przez kapłana oficjanta; "mszał" wedyski, tekst tej sań hity zachował się w 5 różnych wersjach zaliczanych do Jadźurwedy Białej lub Jadźur-wedy Czarnej; 4) Atharwaweda — zbiór mantr gł. o charakterze magicznym (zaklęcia, eg-zorcyzmy itp.), odmawianych w myśli przez kapłana, którego zadaniem było zapobieżenie pomyłkom rytualnym, Atharwaweda jest w znacznie mniejszym stopniu niż pozostałe sanhity związana z ofiarą wedyjską; sanhity, choć są dziełami przede wszystkim liturgicznymi, zawierają też — zwł. Rygweda i Athar- waweda — hymny spekulatywne, najstarsze zabytki ind. myśli filozoficznej. Późniejsze warstwy tekstów W. stanowią kolejno: 1) brah-many — teksty prozaiczne o charakterze egzegetycznym związane z rytuałem ofiarnym, 2) aranjaki — teksty mistyczno-alegor. przeznaczone do studiowania w pustelniach, 3) upaniszady — teksty prozaiczne i metryczne zawierające podstawowe koncepcje ind. systemów filoz.; te trzy kategorie tekstów wraz z sanhitami uważa się w hinduizmie za święte, przekazane drogą objawienia (śruti). Do tekstów nie objawionych, przekazanych przez tradycję (smryti), należą sutry i wedangi będące komentarzami i podręcznikami różnych nauk: prawa, rytuału, wymowy, śpiewu, gramatyki, astronomii; każdy z tych zbiorów był wielokrotnie komentowany przez rozmaite szkoły wedyjskie; komentarze te stanowią literaturę pozakanoniczną. WEDEKIND [~kynt] FRANK (1864-1918), dra-matopisarz niem.; prekursor ekspresjonizmu (m.in. we wprowadzeniu ujęć groteskowych), przedstawiciel bohemy niem.; większość jego prowokacyjnych sztuk teatr, wyraża bunt przeciw filisterstwu i moralności mieszczańskiej w imię praw nieskrępowanej natury i swobody życia cyganerii (Przebudzenie się wiosny 1891, wyd. pol. 1907, Puszka Pandory 1904, wyd. pol. 1981); nowele, wiersze (m.in. piosenki kabaretowe, które też sam wykonywał). WEERTH [we:rt] GEORG (1822-56), niem. pisarz i publicysta; od 1843 za granicą (gł. w W. Brytanii), współpracował m.in. z K. Marksem i F. Engelsem (1848-49 red. felietonu lit. w "Neue Rheinische Zeitung"); zw. poetą niem. proletariatu, tworzył liryki (Lieder aus Lanca-shire, ok. 1845) i satyryczną prozę wymierzoną przeciw burżuazji i mieszczaństwu; pol. przekłady wierszy w antologii Arsenał pieśni (1954). WEIDELI [wa'~] WALTER (ur. 1927), szwajc. pisarz, eseista i tłumacz, piszący w języku franc.; autor słuchowisk i teatrów telew. oraz esejów o B. Brechcie (1961); popularyzator pol. sztuki i piśmiennictwa w Szwajcarii; autor szkiców dotyczących pol. literatury i teatru; red. "Journal de Geneye", na którego tamach zamieszczał przekł. pol. literatury dawnej i współczesnej. WEIGEL [wa'~] HANS (ur. 1908), austr. pisarz i eseista; 1938-45 na emigracji w Szwajcarii; współpracownik kabaretów i teatrów wiedeńskich; ceniony krytyk teatr, (m.in. zbiór Tau-send und eine Premierę 1961); jego powieści i dramaty nie zyskały szerszego uznania; jako wydawca (antologia Stimmen der Gegenwart 1951-54) i eseista o zdecydowanie polemicznym zacięciu (m.in. zbiory O du mein Oster-reich 1955, Johann Nestroy 1967, Kart Kraus oder die Macht der Ohnmacht 1968, D/e Leiden der jungen Wórter 1974) wywierał znaczny wpływ na austr. życie lit. i kult. po II wojnie światowej. WEIL JIRI (1900-59), czes. pisarz, publicysta i tłumacz; czynny w życiu kult. środowiska żyd. w Pradze; 1933-35 w ZSRR (1934 aresztowany za kryl. stosunek do warunków życia w ZSRR, 1935 wykluczony z KPCz i zesłany do Azji Srodk.), po powrocie do kraju w czasie II wojny świat, ukrywał się w Pradze; inspiracją dla jego twórczości stały się doświadczenia wyniesione z pobytu w ZSRR, np. powieści Moskva — hranice (1937), Drewna Iźice (1977); w powieściach Życie z gwiazdą (1949, wyd. pol. 1965) i Na strese je Mendelsohn (1960) ukazał losy Żydów czes. podczas okupacji; także przekł. z literatury rosyjskiej. WEINER RICHARD (1884-1937), pisarz czes.; 1925-27 związany z franc. grupą surrealistów Le Grand Jeu; we wczesnej twórczości pozostawał pod wpływem niem. ekspresjonizmu (m.in. tomy opowiadań Litice 1916, Skłęb 1919, pol. wybór Sobowtóry 1968); egzystencjalis-tyczną wizję moralnej odpowiedziałności człowieka zawarł w dłuższych opowiadaniach Gra na serio (1933, wyd. pół. 1984); zbiory wierszy (Mnoho noc/' 1928, Zatisis kulichem... 1929, Mezopotamie 1930, pol. wybór Martwa natura z pójdźką... 1987). WEINERT [wa'~] ERICH (1890-1953), niem. pisarz i działacz społ.-polit.; od 1929 czł. KP 581 WEI Niemiec; 1933-46 na emigracji, m.in. walczył w Brygadach Międzynar. w Hiszpanii; od 1939 w ZSRR, gdzie 1943 był współtwórcą i prze-wodn. Kom. Nar. "Wolne Niemcy", brał aktywny udział w kształtowaniu polityki kult. w NRD; autor poezji okolicznościowej oraz przemówień i odezw (m.in. zbiory Ań die deutschen Soldaten 1942^13, Kapitel II der Weltgeschich-te 1947, Camaradas 1951), przekł. pol. w antologiach Niemiecka satyra antyfaszystowska (1951) i Dopowiedzenie świtu (1969). WEISEL NAFTALI HERZ (1725-1805), żyd. poeta, komentator Biblii; czołowy przedstawiciel żyd. oświecenia (haskala) w Niemczech; autor pseudoklas. eposu opisującego wyjście Żydów z Egiptu Sirei tiferet (1789-1811), który znalazł wielu naśladowców w XIX w. WEISENBORN [wa'zen] GONTHER, pseud. Eber-hard Foerster, Ćhristian Munk (1902-69), pisarz niem., prozaik; od 1933, po zakazie publikacji w III Rzeszy, wyd. swe utwory pod pseudonimami; uczestnik antyfaszyst. ruchu oporu, 1942-45 więziony (głośny pamiętnik Memoriał 1948, wyd. pol. 1959); po wojnie związany z teatrami w Berlinie, następnie w Hamburgu; antyfaszyst. dramaty (Die llle- gallen 1946) i powieści (Furia 1937, wyd. pol. 1959, Msc/c/e/1961, wyd. pol. 1962). WEISKOPF [wa's~] FRANC CARL (1900-55), niem. prozaik i publicysta; współpracownik prasy komunist. w Pradze i Berlinie, od 1939 na emigracji (Francja, USA); 1947-52 dyplomata czechosł.; od 1953 w NRD; powieści osadzone w środowisku robotników (Lissy 1937, wyd. pol. 1963), wyrażające protest przeciw faszyzmowi (Himmelfahrtskommando, wyd. ang. 1944, wyd. niem. 1945, wyd. pol. 1953 — o ruchu oporu Czechów i Słowaków), cykl o upadku monarchii habsburskiej (Zmierzch nad Dunajem 1946, wyd. pol. 1956; Dzieci epoki, wyd. ang. 1948, wyd. niem. 1951, wyd. pol. 1957); reportaże (Z całego świata 1952, wyd. pol. 1952), cenne anegdoty (Nędza i wielkość naszych dni 1951, wyd. pol. 1952), zarys niem. literatury emigracyjnej Unter fremden Himmein (1948). WEISS [wa's] ERNST (1884-1940), pisarz niem., z wykształcenia lekarz; pochodził ze środowiska praskich Żydów, zaprzyjaźniony z F. Kafką, M,-Brodem, E.E. Kischem; od 1938 na emigracji we Francji, gdzie popełnił samobójstwo w momencie wkroczenia armii hitl. do Paryża; pierwsze utwory pisane w poetyce ekspresjonist, później w konwencji Neue Sachlichkeit, kierunku, który postulował nawrót do realizmu, a w zakresie formy — prostotę i zwięzłość (powieści Boetius von Orlamunde 1928, Georg Letham, Arzt und Mórder 1931); powieść Derarme Yerschwender (1936) stanowi próbę diagnozy etyczno-społ. monarchii austro- węg.; powieść Ich — der Augenzeuge (1963) jest próbą interpretacji nazizmu poprzez psychoanalit. rekonstrukcję osobowości Hitlera; eseje; przekł. z literatury francuskiej. WEISS JAN (1892-1972), pisarz czes.; w twórczości W., obok elementów prozy tradycyjnej, widoczne wpływy ekspresjonizmu i poetyzmu (awangard, kierunek artyst. rozwijający się w Czechach w latach 20.); w okresie późniejszym utwory science-fiction, przesycone groteskową fantastyką, wizjami sennymi i opisami stanów podświadomości; opowiadania pod wpływem przeżyć z pobytu w roś. obozach jenieckich w czasie l wojny świat, (tom Barak smrti 1927); powieści: groteskowa alegoria świata lat międzywojennych Mu/lordom ma tysiąc pięter (1929, wyd. pol. 1960) oraz psy-chol. o tematyce społ. Więzień Zodiaku (1937, wyd. pol. 1962). WEISS [wa's] PETER (1916-82), pisarz niem.; studiował malarstwo i grafikę w Pradze; od 1934 na emigracji w W. Brytanii, od 1939 w Szwecji (1945 przyjął obywatelstwo szwedz.); do 1960 pisał po szwedzku; związany z Grupą 47, kołem pisarzy austr., szwajc. i zachodnio-niem., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; nowocz. w formie powieści wspomnieniowe o tematyce emigr. (Ucieczka z do-' mu rodzinnego. Azyl 1961-62, wyd. pol. 1965), dokument dramat-oratorium Dochodzenie (1965, wyst. pol. 1966) o Auschwitz i zbrodni Holocaustu; w głośnej sztuce Męczeństwo i śmierć Jean Pauł Marata przedstawione... pod kierunkiem pana de Sade (1964, wyst. pol. 1967), łączącej elementy teatru epickiego, ekspresjonist. i pantomimy, ukazał różnorodne postawy wobec współcz. rewolucji; 1975 dokonał pierwszej adaptacji scenicznej Procesu F. Kafki (z inspiracji l. Bergmana); dziełem życya W. jest monumentalna powieść o antyfaszyst. ruchu oporu Die Asthetik des Wider-stands (t. 1-3 1975-81), w którym połączył dokumentację hist. z artyst. wizją epoki, esejem i subtelną analizą dzieł sztuki; pisał także dramaty popierające ruchy wolnościowe krajów Azji (m.in. Wietnamu), Afryki i Ameryki Lać.; eseistyka, przekł. i adaptacje literatury szwedz. (m.in. utworów A. Strindberga). WELOON ["ęldan] FAY (ur. 1933), pisarka ang.; twórczość ukazująca gł. paradoksy i trudności 582 WER życia wspótcz. kobiety ang., np. powieści Female Friends (1975), Praxis (1978); w The Presidenfs Child (1982), The Life and Loves of a She-DewI (1983), The Hearts and Lwes of Men (1987) nakreśliła satyr, obraz społeczeństwa zdominowanego przez mężczyzn; opowiadania, sztuki telewizyjne, scenariusze. WELHAYEN JOHAN SEBASTIAN (1807-73), pisarz norw.; przedstawiciel idealistycznego nurtu romantyzmu norw.; g3. opozycjonista i krytyk postawy estet. i polit. H. Wergelanda oraz jego poezji; w sporze lat 30. o kształt państwa norw. zwolennik utrzymania związków kulturowych Norwegii i Danii (m.in. cykl polemicznych sonetów Norges Dasmring 1834, pod wpływem J.L. Heiberga i in. poetów duń.); liryka o charakterze wspomnieniowo-reflek-syjnym, b. popularne zbiory ballad i romansów (Reisebilleder og Digte 1851), opartych na motywach sag i wierzeń lud., do których wielu kompozytorów norw. opracowało muzykę (m.in. E. Grieg). WELICZKOW GEORGI (ur. 1938), pisarz bułg.; w twórczości opisuje życie bułg. prowincji, ukazując je przez pryzmat duchowych rozterek młodego pokolenia; opowiadania i nowele (m.in. tomy Prosti czudesa 1966, Sztyrkeł w snega 1977, Pn'kazki za men i za was 1978, Nawikyt da umirame 1985), mikropo-wieść (Eniowden 1986), sztuki teatr. (Sezonyt na nadeżdite 1965); pol. przekł. w antologiach: Biała jaskółka (1982), Dziwna rozmowa (1983). WELLS ["elz] HERBERT GEORGE (1866-1946), pisarz ang.; w swych poglądach łączył wiarę w postęp nauk.-techn. z pasją reformatora spot.; racjonalista, liberał; rozwinął i spopularyzował powieść utopijną i fantastycznonauk.; podejmował problematykę postępu nauki i rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa; powieści: Wehikuł czasu (1895, 1 wyd. pol. pt. Podróż w czasie 1899), Człowiek niewidzialny (1897, wyd. pol. 1901), Wojna światów C\89B, wyd. pol. 1898); uznanie czytelników zdobyta ponadto powieść Tono-Bungay (1909, wyd. pol. 1956), zawierająca szeroką panoramę społeczeństwa, porównywana do prozy H. Balzaca; także rozprawy socjol., reportaże spot.-polit. [Rosja we mgle 1920, wyd. pol. 1961), popularny zarys Historia świata (1920, wyd. pol. 1924), do którego po doświadczeniach II wojny świat. i tragedii Hiroszimy dołączył pesymistyczny, gorzki szkic Mind at the End of Its Tether (1945); w słynnej Próbie autobiografii (1934, wyd. pol. 1.1 1938) zawarł oryginalny autoportret oraz szkice portretowe wielu postaci, m.in. wspótcz. mu pisarzy i działaczy społecznych. J.K. PALCZEWSKI Utopista bez złudzeń. Herbert George Wells, Warszawa 1976. WELTMAN ALEKSANDR F. (1800-70), pisarz roś.; słowianofil; autor m.in. poematu Murom-skije lesa (1831), fantastyczno-groteskowej powieści Strannik (cz. 1-3 1831-32), powieści hist., m.in. Kaszczej Biessmiertnyj (•\833), cyklu powieści spot.-obyczajowych Niezwykłe przygody z prawdziwego życia (cz. 1-4 1840-63, wyd. pol. 1960); często posługiwał się groteską, stylizacją; wywarł wpływ na twórczość F.M. Dostojewskiego. WEŁYCZKOWSKI IWAN (?-1701), poeta ukr.; przedstawiciel baroku; teoretyk wiersza figuralnego; autor epigramatów, wierszy panegirycz-nych i rel., zachowanych w rękopiśmienni-czych zbiorach Zegar z połuzegarkom (1690) i Mleko od owci pasfyru nałeżnoje (1691). WELTY ["ęlty] EUDORA (ur. 1909), pisarka amer.; utwory psychol. portretujące, często z karykaturalno-groteskowym przejaskrawieniem, charakterystyczne typy i środowiska amer. Południa; tomy opowiadań (Złote jabłka 1949, wyd. pol. 1972), powieści (Delta Wedding 1946, The Ponder Heart 1954). WENZL OLDRICH (1921-69), poeta czes.; twórczość bliska surrealizmowi, często o charakterze autobiogr., nasycona czarnym humorem, odznaczająca się inwencją w sferze języka poet. (zbiory wierszy: Yehudi Menuhin 1964, Mich ublizif 1966, Yeliky pożar 1968, Lento 1971); przekt. poezji francuskiej. WEÓRES [woresz] SANDOR (1913-89), węg. poeta i tłumacz; związany z pismem "Nyugat"; w twórczości ślady fascynacji Wschodem, antykiem, kulturami prymitywnymi, mistrzowskie operowanie brzmieniowymi i rytmicznymi elementami języka, przejawy katastrofizmu; od końca lat 70. ewolucja w kierunku groteski i żartu lirycznego; zbiory wierszy, m.in. Meduza (1943), A hallgatas tomy a (1956)^ Tuzkut (1964), Athallasok (1976), Egysoros versek (1979), poemat Psychś (1972), sztuki poet., utwory dla dzieci; cenione przekł. poezji, m.in. starochiń., ang., franc., także pol. (M. Biatosze-wski, Z. Herbert); pol. wybór wierszy Kraj ukryty (1970) oraz przekł. w Antologii poezji węgierskiej (1975) i w antologii 13 poetów (1983). WERFEL FRANZ (1890-1945), pisarz austr.; pochodził ze środowiska Żydów praskich, zaprzyjaźniony z M. Brodem i F. Kafką; od 583 WER 1938 na emigracji we Francji, od 1940 w USA; reprezentant metafiz.-rel. nurtu ekspresjoni-zmu (poezje: Der Weltfreund 1911, Einander 1915); po 1920 zyskał rozgłos gł. jako prozaik; nowel (Śmierć drobnomieszczanina 1926, wyd. pol. 1966) i powieści Barbara (1929, wyd. pol. 1934), jej kontynuacja Rodzeństwo z Neapolu (1931, wyd. pol. 1932), a zwł. Czterdzieści dni Musa Dagh (1933, wyd. pol. t. 1-3 1935-38) — o eksterminacji Ormian przez Turków podczas l wojny świat.; pod wpływem pobytu w Lourdes, podczas ucieczki z okupowanej Francji, nawrócił się na katolicyzm (b. popularna powieść Pieśń o Bernadecie 1941, wyd. pol. t. 1-2 1948-49); sukces odniósł m.in. dramatem Jakobowski i Pan Pułkownik (1944, przekt. pol. 1947) — o wojennych losach pol. Żyda i pol. oficera. WERGELAND HENRIK (1808^5), brat C. Col-lett, pisarz norw., także polityk i publicysta; wybitny przedstawiciel romantyzmu w literaturze norw.; głosił idee republ. i dążył do uniezależnienia kultury norw. od wpływów duń. i oparcia jej na rodzimych tradycjach; sprzyjał dążeniom niepodległościowym Greków, Belg%w, a także Polaków (zbiór poet. Digte. Anden Ring 1833, w którym zawarł utwory poświęcone m.in. T. Kościuszce), popierał osiedlanie się Żydów w Norwegii; wiersze liryczne i epickie (Digte, t. 1-3 1829-38), poemat rel.-filoz. Skabelsen, Mennesket og Messias (1830, późniejsze oprać. Mennesket 1845). WERGILIUSZ, Publlus Vergilius Maro (70-19 p.n.e.), najwybitniejszy epik rzym.; twórczość jego obejmuje: Bukoliki (wybór pol. 1953), zw. także Eklogami - 10 sielanek (wzorowanych na Teokrycie), pierwszych w literaturze rzym., inspirowane przez ces. Oktawiana Augusta Georgiki (po\. przekł. całości 1956) — poemat dydaktyczny poświęcony uprawie roli (księga l), sadownictwu (księga II), hodowli bydła (księga III) i pszczół (księga IV), który zgodnie z intencją cesarza miał być zachętą do pracy na roli, oraz Eneidę (12 ksiąg, 1 wyd. pol. 1590, ostatnie 1987) — epopeję nar. wzorowaną na Iliadzie i Odysei-, W. uświetnił w niej przeszłość Rzymu, dat wizję jego wspaniałej przyszłości oraz wyznaczonej przez opatrzność boską szczególnej misji historycznej. Sprzecznie oceniana przez współczesnych Eneida stała się przedmiotem rozpraw nauko- wych i komentarzy; alegoryczna interpretacja utworów poety spopularyzowała je w świecie chrześcijańskim; o kulcie W. w średniowieczu mówi m.in. rola, jaką mu wyznaczył w Boskiej Komedii Dante Alighieri. Poezja W. wywarła duży wpływ na literaturę pol.: Eneida była wzorem dla M.K. Sarbiewskiego i A. Mickiewicza, Sz. Szymonowie i J.B. Zimorowic naśladowali Bukoliki, a K. Koźmian w Ziemiań-stwie — Georgiki. WERICH JAN ->• Voskovec i Werich. WERNER ZACHARIAS (1768-1823), niem. dra-matopisarz i poeta; tworzył w okresie romantyzmu; we wczesnej liryce (Yermischte Gedich-te 1789) opiewał m.in. rewolucję franc. i walkę wyzwoleńczą Polaków; w patetycznych tragediach, do których motywy czerpał z historii, podań i legend (Marcin Luter 1807, wyd. pol. 1910, Wanda, królowa Sarmatów, wyst. przez J.W. Goethego w Weimarze 1808, wyd. pol. 1810), kontynuował tradycje barok. dramatu hist. i późnej dramaturgii F. Schil-lera; rozgłos zyskał sztuką Der 24. Fabruar (1810), którą zapoczątkował w literaturze niem. modę na tzw. tragedie losu (Schi-cksaltragódie). G. KOZIELEK Friedrich Ludwig Zacharias Werner, Wrocław 1963. WERNISCH |VAN (ur. 1942), czes. poeta i tłumacz; w latach 60. związany z mieś. "Tvar", w latach 70. i 80. publikował przekł. z literatury niem. (H. Sachs, niem. poezja plebejska); autor wierszy bogatych w niezwykłe skojarzenia, nasyconych często czarnym humorem; zbiory: Zimohradek (1965), Loutky (1970), Zil nat>y/(1978), Zasute zahrady (1982), YćerejSi den (1989), O kdeżpak (1991); pol. wybór Cmentarz objazdowy (1992). WESKER ["ęsker] ARNOLD (ur. 1932), dramato-pisarz ang.; początkowo związany z londyńską English Stage Company, prowadzącą awangard, teatr; sztuką Kuchnia (1959, wyst. pol. 1972), w której ukazał człowieka w kieracie bezmyślnej i ogłupiającej pracy, wywarł wpływ na rozwój lewicowego, realist. dramatu tzw. młodych gniewnych (pisarze ci w swej twórczości prezentowali postawę buntu wobec skostniałych form mieszczańskiej obyczajowości i/ stabilizacji społ.); w trylogii: Chicken Soup with Barley (1958), Roots (1959) i l'm Talking about Jerusalem (1960), będącej sagą ubpgiej rodziny żyd. ze wsch. Londynu, przedstawił polit., społ. i ideologiczne uwikłania -bohaterów; od 1961 brał udział w zorganizowanym przez siebie lewicowym ruchu Centre 42, propagującym mecenat związków zaw. nad sztuką; późniejsze utwory o różnorodnej tematyce: Ziemniaki do wszystkich dań (1962, przekł. pol. "Dialog" 1963 nr 7), The Four Seasons (1965), Dziennikarze (1975, przekł. pol. "Dialog" 584 WHI 1974 nr 3), The Merchant (1977), Caritas (1981, przekt. pol. "Dialog" 1983 nr 7); także monodramy (m.in. Annie Wobbier 1983, wyst. pol. 1989) i scenariusze film. oraz sztuka telew. Listy miłosne na błękitnym papierze (1976, przekł. pol. "Dialog" 1977 nr 11). WESSEL JOHAN HERMAN (1742-85), dramato-pisarz norw.; przedstawiciel oświecenia; mieszkał gł. w Kopenhadze; czł. Det Norske Selskab (Tow. Norweskie), zał. w Kopenhadze 1772 przez poetów norw. (działało do 1812); autor parodystycznej tragedii Kierlighed uden sfr0mper(1772) —satyra na naśladownictwo i artyst. miernotę — uznawanej za najwybitniejszy utwór norw. oświecenia; także epi-gramaty, anegdoty, wieszowane opowiadania o charakterze komicznym wzorowane na twórczości La Fontaine'a. WEST ["ast] NATHANAEL, wtaśc. Nathan Wal-lenstein Weinstein (1903-40), pisarz amer.; krytyk cywilizacji amer., kreślił groteskowo--szyderczą wizję świata pozbawionego duchowych wartości; w powieściach Miss Lone-lyhearts (1933) i Dzień szarańczy (1939, łączne wyd. pol. 1963) ukazał obraz życia Hollywoodu i jego mieszkańców, a w A Cool Million (1934) zakwestionował mit amer. self-made mana. WEST ["est] Damę REBECCA, wtaśc. Ciciły Isobel Fairtieid (1892-1983), ang. pisarka, publicystka, krytyk lit.; wspierała ruch su-frażystek; autorka powieści psychol. (The Return of a Soldier 1918, The Judge 1922, The Thinking Reed 1936); tom reportaży The Meaning of Treason (1949), będący zbiorem sprawozdań z procesu norymberskiego, na którym była obecna; poczytna książka Black Lamb and Grey Falcon (1941), poświęcona historii, polityce i wspótcz. życiu Jugosławii; studia o twórczości H. Jamesa i D.H. Lawren-ce'a. WEŻINOW PAWEŁ, właśc. Nikoła Gugow (1914-83), pisarz bułg.; wrażliwy obserwator realiów codzienności, najczęściej sięgał po formę opowiadania; we wczesnych utworach z tomów Ulica bez poważ (1938) i Dni i weczeri (1942) przedstawił środowisko biedoty i bur-żuazji sofijskiej; doświadczenia korespondenta wojennego zawarł m.in. w powieści Gwiazdy nad nami (1966, wyd. pol. 1977); w opowiadaniach psychol.- obyczajowych ukazywał problemy moralne wspótcz. człowieka (tom Zapach gorzkich migdałowców, wyd. pol. 1970); ponadto powieść Nocą z białymi końmi (1975, wyd. pol. 1977), mikropowieść Bariera (1976, wyd. pol. 1980), scenariusze filmowe. WEZYRÓW NADŻAJBEK FATALIBEKOGŁY -> Wa-zirow Nadżafbaj Fathalibajogtu. WHARTON ["o/tn] EDITH (1862-1937), pisarka amer.; od 1907 we Francji; wzorując się na twórczości H. Jamesa opisywała z ironicznym dystansem obyczaje i mentalność elity nowojorskiej, rozterki psych. i moralne bohaterów borykających się daremnie z presją konwenansu spot.; powieści Ethan Frome (1911, wyd. pol. 1976), Wiek niewinności (1920, wyd. pol. 1981); pol. wybory opowiadań Stary Nowy Jork (1924, wyd. pol. 1966), Opowieści małżeńskie (1983). WHARTON ["o/tn] WILLIAM, właśc. Albert Du. Aime (ur. 1925), pisarz amer.; powieści psychol. o tematyce współcz., zawierające refleksje na temat obyczajowości i moralności, m.in. Ptasiek (1979, wyd. pol. 1985), W księżycową jasną noc (1982, wyd. pol. 1993), Spóźnieni kochankowie (1991, wyd. pol. 1993), Niezawinione śmierci (1994, wyd. pol. 1995). WHEATLEY ["j:tly] PHILLIS (1753-64), poetka amer.; urodzona w Afryce, w wieku 8 lat kupiona jako niewolnica murzyńska w Bostonie przez kupca J. Wheatleya i wykształcona przez niego; w wierszach ze zbioru Poems on Yarious Subjects, Religious and Morał (1773), często opartych na motywach z mitologii gr. i rzym., zawarła refleksje na temat etyki i religii, a także doświadczenia własnego życia; wspomnienia, listy. WHITE ["ajt] PATRiCk (1912-90), pisarz austral.; kształcił się w W. Brytanii, gdzie rozpoczął twórczość lit. (powieść o postawach inteligencji ang. Żywi i umarli 1941, wyd. pol. 1966); w czasie wojny oficer RAF, 1947 powrócił do Australii; kryt. obserwator współcz. społeczności austral., podejmował zarazem uniwersalną problematykę psychol. i moralną, nawiązując do symboliki przypowieści bibl. i tradycji faulknerowskiej; powieści l/oss (1957, wyd. pol. 1979), Wóz ognisty (1961, wyd. pol. 1965), Węzeł (1966, wyd. pol. 1968), Wiwisekcja (1970, wyd. pol. 1973), Oko cyklonu (1973, wyd. pol. 1976), The Twyborn Affair (1979), autobiogr. Flaws in the Glass (1981); 1973 otrzymał Nagrodę Nobla. WHITING ["ajtyn] JOHN (1917^63), ang. dra-matopisarz i aktor; prekursor artyst. dążeń tzw. młodych gniewnych, grupy pisarzy o nastawieniu lewicowo-liberalnym, debiutujących ok. 1956; w swej twórczości ukazywał problemy egzystencjalne współcz. człowieka, jego wyobcowanie, pustkę wewn., samozagładę 585 WHI (Urodziny 1951, przekł. pol. "Dialog" 1970 nr 11; Marching Song 1954; głośna sztuka Demony 1961, wyst. pol. 1963, z wyraźnymi wpływami poetyki B. Brechta). WHITMAN ["ytmen] WALT (1819-92), poeta amer.; pracował jako drukarz, następnie dziennikarz; zwolennik A. Lincolna, w czasie wojny secesyjnej służył ochotniczo w armii pn. jako sanitariusz. Głównym jego dziełem jest zbiór poezji Źdźbła trawy, rozszerzany i poprawiany w kolejnych edycjach od 1855 do 1892; w pisanych wolnym wierszem po-ematach-rapsodach opiewał energię witalną człowieka jako twórcy cywilizacji urb.-przem. i istoty biol., zjednoczonej z naturą wszechświata (Pieśń o sobie samym. Opiewam elektryczność ciała. Dzieci Adama), głosił optymistyczne idee równości i braterstwa wszystkich stanów i ras (Podróż do Indii), wyrażał wiarę w cywilizacyjną i wolnościową misję Ameryki (Pieśń o toporze. Bicie bębna, O, pioniero wie!). Odrzucając tradycyjne konwencje poet., reformując prozodię i wersyfika-cję wywarł silny wpływ na poezję amer. i eur. (zwł. na ekspresjonistów). Polskie przekł. m.in. w zbiorach: 75 poematów (1934), Źdźbła trawy (1966), Poezje wybrane (1971), Kobieta czeka na mnie (1991), Pieśń o sobie (1992). V. SACHS Poetyka Walfa Whitmana, Warszawa 1962. WHITTIER ["ytja'] JOHN GREENLEAF (1807-92), poeta amer.;'działacz ruchu abolicjonistycz-nego; w twórczości głosił idee braterstwa i demokr. postępu, wyrażał także spot. i moralne ideały sekty kwakrów; poezja agitacyjno--publicystyczna i refleksyjno-rel., obejmująca sonety, ballady, hymny (m.in. zbiory Legends o f New England in Prose and Verse 1831 i Voices of Freedom 1846). WIALUHIN ANATOL (ur. 1923), poeta białorus.; poematy o tematyce rewol., poezje poświęcone II wojnie świat., oparte na motywach autobiogr., liryka pejzażowa (zbiory wierszy Są lut u Mińsku 1947, Na zory zajmaje 1958); wiersze dla dzieci; scenariusze do ponad 40 filmów; przekt. utworów W. Broniewskiego, A. Mickiewicza, J. Tuwima. WIAZIEMSKI PIOTR A., książę (1792-1878), poeta roś.; uczestnik walk pod Borodino-. (1812); polonofil, czł. Warsz. Tow. Przyjaciół Nauk; zwolennik koncepcji literatury romant., związany z ruchem dekabrystowskim; czł. ugrupowania lit. Arzamas, skupiającego zwolenników reformy językowej N. Karamzina; autor liryków, ód, satyr, bajek, odznaczających się wyszukaną formą, w późniejszym okresie uprawiał gł. poezję medytacyjną; także artykuły krytycznolit. (m.in. o A. Mickiewiczu) oraz notatniki stanowiące lit. dokument epoki (Starają zapisnaja kniżka, wyd. fragmentów 1883-86, 1929); pierwszy przełożył na język roś. (prozą) Sonety krymskie A. Mickiewicza i bajki l. Krasickiego. WIĆAZ OTA (1874-1952), pisarz łużycki; badacz historii i kultury Łużyc, m.in. prace Wo serbskim ludowym basnistwje (1922), Handrij Zejler a jeho doba (1955); autor wierszy, gawęd i opowiadań hist.; tłumacz, m.in. utworów J. Kochanowskiego i l. Krasickiego. WIDMER URS (ur. 1938), pisarz szwajc., tworzący w języku niem.; autor licznych surrealist. powieści (przygodowa D/e Forschungsreise 1974), opowiadań (Alois 1968), dramatów (Sherlock Holms letzter Fali 1974) i słuchowisk, w których chętnie sięga po postaci i motywy z przeszłości, wplatając je w sposób ironicz-no-parodyśtyczny we współcz. rzeczywistość; także eseje (D/e Amsel im Regen im Garten 1971). WIECHERT [wi:śa't] ERNST (1887-1950), pisarz niem.; 1938 więzień Buchenwaldu (relacja Las umarłych 1946, wyd. pol. 1972); od 1948 w Szwajcarii; opowiadania i powieści oparte na chrzęść, wykładni świata, głoszące koncepcję powrotu do życia patriarchalnego, zespolonego z naturą (Dzieci Jerominów, t. 1-2 1945-47, wyd. pol. 1973, Missa sine nomine 1950, wyd. pol. 1958); pamiętniki z Mazur, kraju lat dziecinnych (Lasy i ludzie: młodość 1967, wyd. pol. 1976); Baśnie (wybór pol. 1983). WIED [wi:d] GUSTAV JOHANNES (1858-1914), pisarz duń.; przedstawiciel naturalizmu, pozostający pod wpływem twórczości H. Ibsena; zabarwione gorzkim humorem powieści o tematyce społ. (m.in. Złośliwość wcielona 1899, wyd. pol. 1970, z życia prowincji); opowiadania (Silhuetter 1891, Barniige sjaele 1893; Lystige historier 1986), dramaty; popełnił samobójstw?. WIELAND [wi:lant] CHRISTOPH MARTIN (1733-1813), pisarz niem.; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli oświecenia; 1773-1810 red. ważnego dla życia lit. epoki pisma lit. "Der deutsche Merkur"; liryki, poematy epickie (0-beron 1780, wyd. pol. 1853); powieści: dy-daktyczno-rozwojowa Agaton (t. 1-2 1776, wyd. pol. 1844), satyr. Geschichte der Ab-deriden (1774), dydaktyczno-polit. Der gol-dene Spiegel... (t. 1-4 1772); spopularyzował 586 1.0. Wilde, karykatura M. Beerbohma (1894 r.). 2. H.G. Wells (z lewe)), karykatura M. Beerbohma (1914 r.). WIE w Niemczech twórczość W. Szekspira (przełożył 22 dramaty). WIENER MEIR (1893-1941), żyd. prozaik i badacz literatury jidysz; pisał w języku jidysz, niem., hebr.; pochodził z Krakowa, przebywał w Wiedniu (od 1910), Berlinie (od 1923) i ZSRR (od 1926); 1941 ochotnik w armii radź., zginął na froncie; autor powieści ekspresjonist. Ele Faleks untergang (1929) oraz hist. Kolew Aszkenazy (1934), o Żydach w Krakowie XVI w.; zbiór prac historycznolit. Zu der geszi-chte fun der jidiszer literatur in najncetn jorhundert (Moskwa 1940, Nowy Jork 1945). WIENIEWITINOW DMITRIJ W. (1805-27), roś. poeta i krytyk lit.; 1823 wspótzałożyciel wraz z W.F. Odojewskim grupy poet. tzw. lubomud-rów, postulującej potrzebę stworzenia "poezji myśli" wg założeń filozofii F.W. Schellinga; uprawiał lirykę zintelektualizowaną, nawiązującą do schellingiańskich motywów filozofii przyrody; artykuły krytycznolit. i przekł. z literatury niem. i antycznej. WIERIESAJEW WIKIENTIJ W., właśc. W.W. Smi-dowicz (1867-1945), roś. pisarz, z zawodu lekarz; autor głośnej powieści o charakterze publicyst., opartej na motywach autobiogr. Zwierzenia lekarza (1901, 1 wyd. pol. pt. Spowiedź lekarza 1902); w powieściach Bezdroże (1895, wyd. pol. 1906), K żyzni (1908) ukazał rozterki ideowe inteligencji roś.; powieści: W tupikie (1922) o dram. położeniu inteligencji w okresie terroru bolszewickiego, S/osfry(1933, wyd. poi 1933) o życiu młodzieży komsomolskiej i konfliktach współczesności; hist. proza dokumentalna, m.in. Puszkin żywy (1926-27, wyd. pol. 1906), Sputniki Puszkina (1934); Wspomnienia (1927-29, wyd. pol. 1951); kroniki lit.; przekł., m.in. utworów Hez-joda, Homera. WIESEL [wizal] ELIE (ur. 1928), amer. pisarz i dziennikarz, pochodzenia żyd., tworzący w języku franc.; urodzony w Rumunii, w ortodoksyjnej rodzinie chasydzkiej, więzień obozów Auschwitz i Buchenwald, po wojnie we Francji, gdzie byt współpracownikiem franc. i izrael. czasopism; od 1956 w USA (1963 przyjął obywatelstwo amer.); autor terminu "holocaust", swą działalność i twórczość poświęcił martyrologii Żydów — ofiar nazizmu i stalinizmu; powieści, m.in. Un di Velt Hot Geshvign (1956, skrócona wersja franc. La nuit 1958), La ville de la chance (1962), La mendiant de Jerusalem (1968), Le testament d'un poetę juif assassine (1980), L'oublie (1989); opowiadania, dramaty, opowieści chasydzkie (Celebration hassidique 1972) i tal-mudyczne (Celebration talmudique 1991), liczne eseje; 1986 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. WIESIOŁY ARTIOM, właśc. Nikotaj l. Kocz- kurow (1899-1939), pisarz roś.; do 1926 czt. ugrupowania lit. Pieriewał (1923-32, uznającego za gł. zadanie sztuki ukazywanie obiektywnej rzeczywistości), od 1929 czt. organizacji lit.-polit. RAPP; uprawiał tzw. prozę ornamentalną, preferującą model narracji opartej na rozbud. metaforyce, zrytmizowanych dygresjach lirycznych i luźnej kompozycji; epopeja powieściowa o czasach rewolucji październikowej i wojny domowej Rosja krwią zmyta (1929-32, wyd. pol. 1934 i 1964 pt. Rosja we krwi skąpana), powieść hist. Gulaj, Wołga! (1932), opowiadania, dramaty; 1937 aresztowany, zmarł w więzieniu. WIGGLESWORTH ["ygiz^^j MICHAEL (1631-1705), amer. poeta i teolog, z zawodu lekarz; autor wierszowanych traktatów, m.in. pierwszego amer. "bestselleru", obszernego poematu dydaktyczno-teol. Tnę Day of Doom (1662), przedstawiającego obraz końca świata i sądu ostatecznego. WIKLEF Wyclif. WILBUR ["ylba'] RICHARD (ur. 1921), poeta amer.; liryka medytacyjna wyrażająca afirma-cję życia, odznaczająca się bogactwem wyobraźni i kunsztem formy (nawiązania do ang. poetów metafizycznych XVII w.); zbiory: The Beautiful Changes (1947), Things of This Wortd (1956), Advice to a Prophet (1961); pol. wybór Jasnowidz i inne wiersze (1981). WILDE ["ajld] OSCAR FINGAL O'FLAHERTIE WILLS (1854-1900), ang. poeta, prozaik i dramato-pisarz, pochodzena irl.; modernista, zwolennik skrajnego estetyzmu; swe wypowiedzi o sztuce ujmował w formę eseju, dialogu lub aforystycznej bajki (Szczęśliwy książę i inne opowiadania 1888, wyd. pol. 1922); wyrazem jego poglądów jest też słynna powieść Portret Doriana Graya (1891, wyd. pol. 1906). Salonowe komedie obyczajowe, jak Wachlarz lady Windermere (1892, wyst. pol. 1905, wyd. 1907), 'Mąż idealny (1895, wyd. pol. 1908) oraz najsłynniejsza — Brat marnotrawny (1895), które dzięki finezji stylu i błyskotliwości dowcipu zyskały ich autorowi miano "lorda Paradok-sa"; także jednoaktowa tragedia Salome (1893, wyd. pol. 1904; libretto opery R. Straus-sa 1905); ponadto spowiedź autobiogr. De profundis (1905, wyd. pol. 1906) oraz słynny 588 WIŁ utwór Ballada o więzieniu w Reading (1898, wyd. pol. 1911), powstały podczas pobytu w więzieniu, gdzie W. przebywał 1895-97 skazany za homoseksualizm. Wybory pol.: Pisma zebrane^. ^-4 1922-23), Poez/'e(1924), Eseje, opowiadania... (1957), Cztery komedie (1961). J. PARANDOWSKI Król życia, Warszawa 1963; H. PEARSON Oscar Wilde, Warszawa 1963. WILDENVEY [wildenw;] HERMAN, wfaśc. H. Portas (1886-1959), poeta norw.; w swojej twórczości wyrażał radość życia, opiewał jego uroki i głosił pochwałę miłości (zbiory poet. Nyinger 1907, Dagenes sang 1930, Stjernens Speił 1935); pisał także wiersze okolicznościowe, związane tematycznie z okresem II wojny świat, oraz inspirowane kulturą antyku (zbiory Ved sangens kilder 1947, Ugier til Athen 1953); nowele, wspomnienia. WILDER ["ajld^] THORNTON (1897-1975), amer. prozaik i dramatopisarz; w parabolicznych powieściach poszukiwał ponadczasowych, moralnych i historiozoficznych znaczeń, nadających sens jednostkowym losom i dziejom rodzaju ludzkiego w różnych epokach i kręgach cywilizacyjnych: we współcz., kosmopolitycznym Rzymie (Kabała 1926, wyd. pol. 1960), w staroż. Grecji (Kobieta z wyspy Andros 1930, wyd. pol. 1960), w XVIII-wiecznyrn Peru (Most San Luis Rey 1927, wyd. pol. 1931), w czasach Juliusza Cezara (Idy marcowe 1948, wyd. pol. 1958), na współcz. prowincji amer. (dramat Nasze miasto 1938, wyst. pol. 1939); ironiczny anachronizm (np. w fantastycznej syntezie historii świata Niewiele brakowało 1942, wyst. pol. 1956) łączył z eksperymentalnymi chwytami czasowymi i gatunkowymi, zacierając granice między epiką a dramatem. WILLIAMS ["yijemz] TENNESSEE, wtaśc. Tho-mas Lanier Williams (1914-83), dramatopisarz amer.; w psychoanalit. melodramatach, łączących naturalizm z poet. symboliką, portretował jednostki wrażliwe, często psychopatyczne, żyjące w kręgu obsesji seksualnych i rel., skazane na klęskę w zetknięciu z brutalnym otoczeniem i naciskiem konwencji społ.; gł. utwory osadzone w realiach amer. Południa: Szklana menażeria (1945, wyst. pol. 1946), Tramwaj zwany pożądaniem (1947, wyst. pol. 1957), Tatuowana róża (1951, wyst. pol. 1960), Kotka na rozpalonym, blaszanym dachu (1955, wyst. pol. 1972), Noc Iguany (1961, wyst. pol. 1966), Vieux Carre (1977). początkowo pod wpływem imagizmu (kierunek poet. postulujący swobodę języka i wiersza przy precyzji intelektualnej i wyrazistości obrazu) oraz poezji obiektywistów, którzy dążyli do "obiektywnie doskonałego" przedstawiania zjawisk abstrakcyjnych; w późniejszej twórczości poszukiwał walorów poet. i głębszych, uniwersalnych znaczeń w realiach codziennego życia i krajobrazu współcz. Ameryki; poemat symboliczny Paterson (cz. 1-5 1946-58), oparty na wątkach autobiogr., zbiory wierszy (m.in. Picfures from Brueghel 1962; poi. wybór Poezje 1972) i opowiadań (wybór Farmerskie córki \W\, wyd. pol. 1970); powieści, np. In the Money (1940), o mieszczańskiej rodzinie amer.; poet. szkice o formowaniu się amer. charakteru nar. In the American Grain (1925). WILLUMSEN DORRIT (ur. 1940), pisarka duń.; uprawia surrealistyczną prozę poet.; powieści: 0/7g/^(1969, wyd. pol. 1972) —ewokująca nie istniejący już świat przedmieść Kopenhagi z lat 30., Maria (1983, wyd. pol. 1990) —o Madame Tussaud i powstaniu gabinetu figur woskowych; opowiadania (wybór pol. w antologiach Anegdoty losu 1976 i Buty są ważne 1976). WILSON ["ylsn] ANGUS (ur. 1913), ang. pisarz i krytyk lit.; w twórczości nawiązującej do tradycji realist. prozy obyczajowej podejmuje współcz. problemy społ.-psychol.; powieści ujawniające talent obserwacyjny: satyr. Anglosaskie pozy ('\956, wyd. pol. 1958), mieszczańska saga rodzinna No Laughing Matter (1967) oraz metaforyczna The Old Men at the Zoo (1961), przedstawiająca mechanizmy władzy, walki polit. i tworzenia się nierówności spot.; nowele, studia historycznolit.: Zola (1950), The Worid o f Charles Dickens (1970). WILSON ["ylsn] EDMUND (1895-1972), amer. krytyk lit., pisarz i dziennikarz; jedna z najbardziej wpływowych postaci amer. życia lit.; socjol. i psychoanalityczne interpretacje wspótcz. literatury anglosaskiej, cenione studium o symbolice w XX-wiecznej literaturze eur. i amer. Axel's Castle (1931, wybór pol. Szkice 1973); praca poświęcona genezie rewolucji październikowej To the Finland Station (1940); szkice (The Wound and the Bow 1941), eseje, recenzje, reportaże (m.in. Odkrycia nad Morzem Martwym 1955, wyd. pol. 1963); 2 powieści / Thought of Daisy (1929) i Gałahad (1957), tom opowiadań, 2 autobiografie, wspomnienia. WILLIAMS ["yijemz] WILLIAM CARLOS (1883- WILSON ["ylsn] LANDFORD (ur. 1937), dramato-1963), amer. poeta i prozaik, z zawodu lekarz; pisarz amer.; w dramatach, zarówno realist. 589 WIN jak i eksperymentalnych, kreśli obraz życia w różnych rejonach i środowiskach społ. USA; The Madness o f Lady Bright (1964), Lemon Sky (1970), Hof l Baltimore (1973), 5th o1 Juty (1978), Talle/s Folly (1979), A Betrothal (1986). WINĘ MARIA (ur. 1912), żona A. Lundkvista, pisarka szwedz.; liryka refleksyjna i miłosna (zbiór Yredens och karlekens hand 1973); poi. wybory: Zastrzelono lwa (1970) — nowel i opowiadań opartych częściowo na auto-biogr. wątku sieroctwa, oraz Poezje (1981). WINHRANOWSKI MYKOŁA (ur. 1936), pisarz ukr.; autor wierszy patriotycznych, osobistych, refleksyjnych (Atomni preludy\9G2, Na sribnim berezi 1978, Hubami teptymy i okom zołofym 1984); proza liryczna przeniknięta refleksją nad związkami człowieka z przyrodą i historią (powieści Perwinka 1977, Siromaneć 1977, opowiadania zebrane w tomie U htybyni do-szcziw 1985); pol. przekt. wierszy w Antologii poezji ukraińskiej (1977). WINOKUROW JEWGIENU M. (ur. 1925), poeta roś.; początkowo poezje o tematyce żołnierskiej, później zbiory filoz.-refleksyjnych wierszy lirycznych, nawiązujących do tradycji poet. F.l. Tiutczewa, A.A. Feta; szkice krył. o poezji i sztuce, przekł.; pol. wybór Światło i inne wiersze (1964) oraz przekf. w Antologii nowoczesnej poezji rosyjskiej (1971) i antologii Okno otwarte na sad (1988). WINTERS ["ynte'z] YVOR (1900-68), amer. poeta i krytyk lit.; początkowo jeden z najwybitniejszych przedstawicieli nowej krytyki, kierunku w badaniach lit. rozwijającego koncepcję autonomii artyst. i znaczeniowej dzieła lit. w opozycji do psychot. i hist.-społ. genetyz-mu; potem zwolennik nowego humanizmu, który za podstawowe zadanie literatury i krytyki uznał moralne oddziaływanie na społeczeństwo; gł. dzieła kryt. In Defense of Reason (1947), The Function of Criticism (1957); kla-sycyst. poezja o zabarwieniu moralistycznym (zbiór The G/ant Weapon 1943). WIOSNY cjański. JESIENIE -* Pięcioksiąg konfu- WIRSEN CARL DAYIDAF (1842-1912), szwedz. krytyk lit. i poeta; w pozostającej pod wpływem E. Tegnóra i E.J. Stagneliusa postromant. poezji podejmował gł. tematykę rel. (zbiór Toner och sagner 1893); sekretarz Akad. Szwedz., wywierał znaczny wpływ na politykę przyznawania Nagród Nobla oraz kształt literatury szwedzkiej. WISTER ("ysta'] OWEN (1860-1938), pisarz amer.; w swej najpopularniejszej powieści Wirgińczyk (1902, wyd. pol. 1937), uważanej za pierwszą nowocz. powieść o Dzikim Zachodzie, stworzył romant. postać "rycerskiego" kowboja, który stał się pierwowzorem bohaterów licznych utworów lit. i filmów; opowiadania, książki dla dzieci, dzienniki, listy; biografie 3 prezydentów USA, najpopularniejsza Rooseyelt. The Story of a Friendship. 1880-1919( 1930). WISZNIEWSKI WSIEWOLOD W. (1900-51), roś. dramatopisarz i prozaik; autor m.in. agitacyjnych, monumentalnych dramatów o rewolucji październikowej, utrzymanych w konwencji socrealist.; Pierwsza konna (1929, wyst. pol. 1962), Tragedia optymistyczna (1933, wyd. pol. 1949), także opowiadań, scenariuszy film., artykułów. WITKOJC MINA (1893-1975), poetka dolno-tużycka; 1923-31 red. jedynej ówczesnej gazety dolnołużyckiej "Serbski Casnik"; autorka wierszy patriotycznych i refleksyjnych (m.in. poemat Erfurtske spomnjeśa 1945, pol. wybór w Antologii poezjiłużyckie]1960); publicystyka; przekt. z literatur słów., m.in. pol. (opowiadania K. Przerwy Tetmajera, W. Reymonta). WIYALLIUS LARS (1605-69), poeta szwedz., tworzący także w języku tac., niem. i duń.; uważany za pierwszego liryka w szwedz. literaturze barok.; nawiązywał do twórczości lud., także do średniow. poezji dworskiej, gł. pieśni rycerskich, oraz psalmów; pełne wydanie utworów W., opatrzone nauk. komentarzem, 1893-95. WIVEL OLE (ur. 1921), poeta duń.; współ-zatożyciel pisma "Heretica" i grupy poet. o tej samej nazwie; twórczość wiernie odzwierciedlająca atmosferę czasów współcz., utrzymana w stylu klasycyst, stopniowo zbliżająca się do rel. mistycyzmu (/ fiskens tegn 1948, Nike 1958, Skabelsen 1981); red. kilku poet. antologii, m.in. Heretica (1962); eseje, prace ytycznolit, monografie (Karen Blixen 1987). k ryty c WJELA-RADYSERB JAN (1822-1907), pisarz górnołużycki; nawiązując do twórczości lud. wyrażał postępowe tendencje nar. i społ. (krótkie formy epickie, ballady, epigramaty, wiersze dla dzieci zebrane w tomie Basnje a balady 1955); jako autor opowiadań pa-triotyczno-dydaktycznych (zbiór Pojdanćka k wubudźenju a k polepśenju wutroby za Serbów 1847), hist. (Kriż a pofmesac abo Turkojo pred Wienom w lecę 1683 1883) oraz 590 WÓL o tematyce społ. (Jan Manja 1886) zapoczątkował rozwój łużyckiej prozy. WŁADIMOW GIEORGIJ N., właśc. G.N. Woło-siewicz (ur. 1931), prozaik roś.; od 1983 na emigracji, 1984-86 red. nacz. kwartalnika "Grani"; debiutował opowieścią Katastrofa (1961, wyd. pol. 1962), przełamującą schemat tzw. powieści produkcyjnej; ogłosił środowiskową powieść Trzy minuty milczenia (1969, pełna wersja Frankfurt n. Menem 1982, wyd. pol. 1973); rozgłos zdobył opowieścią Wiemy Rusian (tamże 1975, wyd. pol. poza cenzurą 1983), będącą metaforycznym obrazem deprawacji psychiki zarówno ofiar, jak i katów obozowych; ponadto oparte na motywach autobiogr. opowiadanie satyr. Niech się pan nie przejmuje, maestro (tamże 1982, wyd. pol. poza cenzurą 1985). A. DRAWICZ Dusze okaleczone, w: Spór o Rosję, Warszawa 1987. WŁAJKOW TODOR (1865-1943), pseud. We-selin, pisarz butg.; 1902-23 red. czasopisma społ.-lit. "Demokraticzeski pregled"; przedstawiciel literatury narodnickiej w Bułgarii; znakomity gawędziarz, opisywał środowisko małomiasteczkowe i wiejskie; opowiadania (przekt. pol. w Antologii noweli bułgarskiej 1955), powieści (m.in. Lela Gena 1891), proza wspomnieniowa. WODEHOUSE ["ydha"s] Sir PELHAM GREMYILLE (1881-1975), pisarz ang.; autor licznych powieści humorystycznych, opowiadań i sztuk teatr, z życia "wyższych sfer", utworów cenionych za konstrukcję fabuły i styl; twórca popularnej postaci kamerdynera Jeevesa (m.in. Dziękuję, Jeeves 1925, wyd. pol. 1937, Wielce zobowiązany, Jeeves 1971, wyd. pol. 1978); inne: Zaufajcie Psmithowi (1909, wyd. pol. 1936), Ptaszek z Piccaóilly (1918, wyd. pol. 1930), autobiografia Over SeventyC\957). WOESTIJNE [wu:stę'ne] KAREŁ VAN DE (1878-1929), pisarz belg., tworzący w języku niderl.; symbolista; należał do kręgu pisarzy skupionych wokół pisma "Van Nu en Straks"; twórczość, reprezentatywna dla fin-de-siecle'u, obejmuje m.in. epicko-liryczne wiersze— m.in. zbiór Interiudien (cz. 1-2 1912-14), oparty na motywach antycznych, oraz trylogię poet. o charakterze mistycznym (1920-28); nowele, m.in. symbolistyczna De boer die sterft (1918). WOHMANN [wo:~] GABRIELE (ur. 1932), pisarka niem.; związana z Grupą 47, kołem pisarzy zachodnioniem., austr. i szwajc., których łączył protest przeciw faszyzmowi i postulat literatury zaangażowanej społecznie; w licznych powieściach (m.in. Poważna decyzja 1970, wyd. pol. 1974; Wycieczka z matką 1976, wyd. pol. 1981; Fruhherbst in Badenweiler 1978) i opowiadaniach (m.in. Niedziela u Kreisandów 1970, wyd. pol. 1972; Sto/ze Ze/ten 1981) w satyr, lub groteskowym ujęciu przedstawia komplikacje życia codziennego w rodzinie i małżeństwie wynikające z niejednoznaczno- ści kontaktów słownych; liryka, słuchowiska, scenariusze telewizyjne, eseje. WOJNOWICZ WLADIMIR N. (ur. 1932), pisarz roś.; 1980-90 na emigracji w RFN; proza satyr., w której dominują elementy krytyki społ.-polit., m.in. powieść Życie i niezwykle sprawy żotnierza Iwana Czonkina (t. 1-2 Paryż 1976, wyd. pol. poza cenzurą 1984, wyst. 1989), będąca satyr, obrazem Armii Czerwonej podczas II wojny świat., i jej kontynuacja Prietendient na priestot (tamże 1979); opowieść autobiogr. lwan'kiada... (Ann Arbor 1976), opowiadania i artykuły zebrane w tomie Antisowietskij Sowietskij Sojuz (tamże 1985, pol. wybór Opowiadania 1989); powieść Czapka (Londyn 1988, wyd. pol. 1990), ukazująca środowisko lit., oraz satyr.-groteskowa powieść antyutopijna Moskwa 2042 (Ann Arbor 1987, wyd. pol. 1992), zawierająca szyderczą krytykę systemu komunist. i A.l. Sołżenicyna jako charyzmatycznego przywódcy nowej Rosji; dramaty Fikcyjne małżeństwo (1983, wyd. pol. poza cenzurą 1986) i Trybunał (1985, wyd. pol. poza cenzurą 1988). WOLF CHRISTA (ur. 1929), pisarka niem.; czołowa reprezentantka literatury b. NRD, od 1976 wyrażała kryt. stosunek do oficjalnej polityki; 1953-59 red. czasopisma "Neue Deu-tsche Literatur"; w utworach ukazywała postawy spoteczno-moralne, wyrażając przekonanie o prawie człowieka do indywidualności oraz integralnym związku przyszłości z życiem współcz.; autorka powieści psychol.; Podzielone niebo (1963, wyd. pol. 1966), Rozmyślania nad Chustą T. (1969, wyd. pol. 1974), Wzorce dzieciństwa (1976, wyd. pol. 1981), Ni miejsca na ziemi (1979, wyd. pol. 1982), Kassandra (1983), Stórfall (1987); nowele (zbfór Kota Maksymiliana nowe poglądy na życie 1974, wyd. pol. 1976); eseje, rozprawy krytyczne. WOLF FRIEDRICH (1888-1953), niem. pisarz i działacz komunist., z zawodu lekarz; od 1918 działacz ruchu robotn., od 1928 czł. KP Niemiec; od 1933 na emigracji (m.in. we Francji, 1939 internowany); walczył w Brygadach Międzynar. w Hiszpanii; 1941-45 w ZSRR, współzat. Kom. Nar. "Wolne Niemcy"; 591 WÓL 1950—51 ambasador NRD w Polsce; dramaty poświęcone rewol. walce proletariatu (Cyjan-kali 1929, Tai Yang budzi się 1931), anty-faszyst. (Profesor Mamlock 1934 — o prześladowaniach Żydów), także hist. (wybór pol. Dramaty, 1.1-2 1955); powieści i opowiadania. WOLFE ["ulf] THOMAS CLAYTON (1900-^38), pisarz amer.; uprawiał amorficzną prozę, w której łączył ekspresyjny liryzm ze zmysłową wrażliwością obserwacji oraz dążenie do stworzenia syntet. obrazu wspótcz. Ameryki z romant. autobiografizmem; powieści: Spójrz ku domowi, aniele (1929, wyd. pol. 1963), The Web and the Rock (1939), Nie ma powrotu (1940, wyd. pol. 1959), w większości opraco- wane pośmiertnie na podstawie rękopisów pisarza; opowiadania (pol. wybór Włóczędzy o zachodzie słońca 1961). WOLFE ["ulf] TOM, wtaśc. Thomas Kennerły Woltę Jr. (ur. 1931), amer. dziennikarz i pisarz; twórca tzw. nowego dziennikarstwa (połączenie elementów reportażu i technik narracyjno-fabu- larnych), którego założenia przedstawił w książce The New Journalism (1973); najważniejsze utwory: The Kandy-Kolored Tangerine-Flake Streamline Baby (1965), The Pump House Gang (1968), The Right Stuff (1979); między-nar. rozgłos zyskał powieścią The Bonfire of the Yanities (1987), w której nakreślił ekspres-jonist.-barok. obraz różnych środowisk Nowego Jorku. WOLFGRUBER GERNOT (ur. 1944), pisarz austr.; czf. awangard, ugrupowania Forum Stadtpark w Grazu; rozgłos zyskał realist. powieściami Auf freiem Fuss (1975), Herren-jahre (1976), Niemandsiand (1978), podejmującymi problemy społ. i obyczajowe świata pracy; opowiadania, słuchowiska, scenariusze filmowe. WOLFRAM VON ESCHENBACH [w. ton ęszen~] (ok. 1170-ok. 1220), poeta niem.; minnesinger; najznakomitszy przedstawiciel średn. poezji epickiej; pieśni liryczne, poematy epickie, m.in. oparty na utworze Chretiena de Troyes Parzival (ok. 1200-1210, wyd. 1477) — uważany za pierwszą niem. opowieść biograficzną. WOLKER JIRI (1900-24), poeta czes.; gł. przedstawiciel i teoretyk poezji proletariackiej; zbiory • wierszy: Gość w domu (1921, wyd. pol. 1927), TezkA hodina (1922); artykuły teoretycznolit. (Prolefarske umenf 1922); pol. wybory Wiersze wybrane (1934, Praga), Ballada o śnie (1978), Gorączka zielone ślepia ma (1986). WOLKERSJAN HENDRIK (ur. 1925), hol. pisarz, rzeźbiarz; 1957 studiował u O. Zadkina w Paryżu; autor licznych rzeźb pomnikowych, me-taloplast. reliefów, kompozycji symetrycznych z powtarzających się elementów; twórczość literacka W., z powracającym motywem konfliktu pokoleń i buntu przeciw kalwińskiemu wychowaniu, ma charakter autobiogr.; opowiadania o tematyce wspótcz. Serpentina's petticoat (1961; przekł. pol. opowiadania z tego zbioru Wstrętny bałwan śniegowy w antologii Z kraju Złotego Lwa 1975), powieści Z powrotem do Oegstgeest (1965, przekł. pol. w "Literaturze na świecie" 1978 nr 7), Rachat-lukum (1969, wyd. pol. 1990), De Walgvogel (1974). "Literatura na Świecie" 1978 nr 7. WOLLSTONECRAFT ["ylstenkra:ft] MARY (1759-97), żona W. Godwina, matka M. Shel-ley, ang. pisarka i publicystka; autorka nowel, broszur, parnfletów, rozpraw (m.in. Thoughts on the Education of Daughters 1787, A Vin-dication of the Rights of Woman 1792), w których domagała się równouprawnienia kobiet, zwt. w dziedzinie wykształcenia. WOLTER -r Yoltaire. WOŁKÓW OLEG W. (ur. 1900), roś. pisarz, publicysta i tłumacz; spędził ok. 30 lat w więzieniach, obozach i na zesłaniu; autor głośnych wspomnień obozowych W otchłani (Frankfurt n. Menem 1987, wyd. pol. 1994), będących przejmującym artyst. świadectwem stalinowskich represji, utwór W. wielu krytyków zalicza do klasyki literatury obozowej. WOŁODIN ALEKSANDR M., właśc. A.M. Lifszyc (ur. 1919), dramatopisarz roś.; autor obyczajowych sztuk teatr., niekiedy zawierających elementy symboliki baśniowej, m.in. Fabricz-naja diewczonka (1956), Starszaja siostra (początkowo pt. Moja Starszaja siostra, 1961), Dulsineja Tobosskaja (1971), Portriet s doż-diom (1980); kontynuator tradycji lit. A.P. Czechowa; scenariusze film., m.in. Osiennij maraton (1979). / WOŁOSZYN MAKSIMILIAN A., właśc. M.A. Kiri-jenko-Wotoszyn (1877-1932), roś. poeta i malarz; wczesna liryka pod wpływem symbolizmu, gł. franc. (zbiór wierszy Stichotworienija 1919); późniejsze poezje o tematyce historiozoficznej, zbliżone do estetyki akmeizmu (zbiory Anno mundi ardentis 1915, 1916, lverni 1918); poematy Protopop Awwakum 1918, Rossija 1924); rewolucja październikowa była według W. aktem krwawego terroru, a jednocześnie 592 wos drogą oczyszczenia Rosji (m.in. zbiór Diernony gfuchoniemyje 1919); przekł. literatury franc.; poi. wybór Poezje (1981). WOOLF ["ulf] YIRGINIA (1882-1941), pisarka ang.; jedna z inspiratorek grupy Bloomsbury, od 1906 skupiającej pisarzy i intelektualistów sprzeciwiających się konwenansom społ., moralnym i artyst. czasów wiktoriańskich, mającej ogromny udział w rozwoju sztuki awangard. pierwszej ćwierci XX w. W 1917 założyła wraz z mężem wydawnictwo Hogarth Press propagujące twórczość młodych, eksperymentujących pisarzy (K. Mansfieid, T.S. Eliota). Do osiągnięć pisarskich W. należy przede wszystkim wprowadzenie nowych technik narracyjnych (strumienia świadomości); w subtelnych powieściach psychol. ukazywała świat przelotnych myśli, uczuć i nastrojów, osiągając efekt relatywizmu czasowego i irracjonalności życia: Pani Dalloway (1925, wyd. pol. 1961), Do latarni morskiej (1928, wyd. pol. 1962), Orlando (1928), The Waves (1931), Lata (1937, wyd. pol. 1958), Between fhe Acts (1941). Jest także autorką licznych esejów krytycznolit.; zbiory: The Common Reader (1925), w którym, polemizując z A. Bennettem, sformułowała definicje i cele ang. modernizmu, The Death of a Moth (1942), The Captain's Death Bed (1950), Granite and Rainbow (1958); pol. wybór esejów Pochyła wieża (1977). Listy W. (t. 1-6 1975-80) są cenną kroniką lit. epoki oraz dokumentem jej własnych zmagań twórczych. WOOLMAN ["ylman] JOHN (1720-72), amer. filozof i pisarz, kwakier; w twórczości głosił idee równości i sprawiedliwości spot.; słynny esej wymierzony przeciw niewolnictwu Some Considerations on the Keeping of Negroes (1753), dziennik będący wykładnią światopoglądu kwakierskiego Journal (1774). WORDSWORTH ["ę/dz^] WILLIAM (1770-1850), poeta ang.; obok S.T. Coleridge'a i R. Southeya przedstawiciel pierwszej generacji romantyków ang.; w młodości entuzjasta rewolucji franc., 1791- 92 przebywał we Francji; większość życia spędził w Lakę District, malowniczym pojezierzu pn.-zach. Anglii (stą-d nazwa — szkoła jezior, której był reprezentantem); współautor (z Coleridge'm) tomu Lyrical Ballads (1798, wyd. rozszerzone 1800 z własną przedmową), uważanego za manifest ang. romantyzmu; głosił w nim pochwałę nieskrępowanej uczuciowości, prostoty języka oraz konieczność dostrzegania rzeczy nie- zwykłych w zwyczajnych, codziennych doświadczeniach człowieka. W twórczości W. dominuje ekspresja metafizycznych doznań, zwł. wspomnień intensywnych przeżyć z dzieciństwa oraz przeświadczenie o własnej nieśmiertelności. Największy poemat autobiogr. The Prelude (1798-1805, wyd. pośmiertnie 1850) zawiera refleksję nad własnym rozwojem intelektualnym, uczuciowym, moralnym i artyst., a także romant. przekonanie o statusie wybrańca i powołaniu twórcy, któremu towarzyszy głęboko moralne poczucie obowiązku. W 1843 otrzymał tytuł poeta laureatus; pol. wybór wierszy w antologii Poeci języka angielskiego (t. 2 1971); Poezje wybrane (1978). WOROBIOW MYKOŁA (ur. 1941), poeta ukr.; uprawia lirykę refleksyjną, którą cechuje ma-larskość wizji poet. i metaforyka oparta na motywach folkloryst.; zbiory wierszy: Pryhadaj na dorohu meni (1985), Misiac szypszyny (1986), Ożyna obriju (1988). WORONSKI ALEKSANDR K. (1884-1937), roś. krytyk lit. i pisarz; jeden z organizatorów i teoretyków ugrupowania lit. Pieriewał; (1923-32, uznającego za gł. zadanie sztuki ukazywanie obiektywnej rzeczywistości); podejmował próbę połączenia założeń estetyki marksist. z bergsonowską teorią intuicji i freu-dowską koncepcją podświadomości (rozprawy Friejdizm i iskusstwo 1925, Zamietki o chu-dożestwiennom tworczestwie 1927, Iskusstwo widet' mir 1928); szkice krytycznolit., felitony, recenzje (m.in. zbiór Litieraturnyje portriety, t. 1-2 1928-29); powieści autobiogr., opowiadania, m.in. o kolonii zesłańców (pol. wybór Oko cyklonu i inne utwory 1983), zbeletryzowane wspomnienia Za żywo/ i miortwoj wodoj (1928-29); 1937 rozstrzelany podczas wielkiej czystki. WORONY MYKOŁA (1871-1938), ukr. poeta, krytyk teatr, i tłumacz; jeden z pierwszych przedstawicieli ukr. modernizmu; 1903 wyd. almanach "Z nad chmar i z dołyn"; autor zbiorów wierszy lirycznych (m.in. Liryczni wir-szy1911, W siajwi mrij 1913, Budiwnyky'\930), prac teatrologicznych; tłumaczył utwory Dantego, J. Słowackiego (fragmenty Mazepy), P. Verlaine'a, M. Maeterlincka, H. Heinego, W. Szekspira; 1921-26 w Warszawie i Lwowie; 1934-37 na zesłaniu w Kazachstanie 1938 skazany i rozstrzelany; pol. przekł. .'wierszy w Antologii poezji ukraińskiej (1976). WOSIFI ZAJNUD DIN MAHMUD (1485-1551 lub 1563), pisarz tadż.; pisał także w języku pers.; pochodził z Heratu (ob. Afganistan); autor wspomnień o twórcach i znakomitych osobistościach swoich czasów (Badaiul wokai). 38 — Słownik pisarzy świata 593 wou WOUK [Wk] HERMAN (ur. 1915), powieściopi-sarz amer.; w czasie II wojny świat, oficer marynarki; w powieści Bunt na okręcie (1951, wyd. pol. 1958) przedstawił konflikt moralny między nakazem dyscypliny wojsk, a poczuciem odpowiedzialności indywidualnej (adaptacja film., także teatr, pt. Huragan na Caine 1954, wyst. pol. 1959), w powieściach Wichry wojny (1971, wyd. pol. 1991) oraz Wojna i pamięć (1978, wyd. pol. 1993) ukazał kulisy II wojny świat.; powieści satyr.-obyczajowe. WOWCZOK MARKO, wtaśc. Marija Wllinska- -Markowycz (1834-1907), pisarka ukr. i roś.; inicjatorka realist. prozy ukr.; cykl opowiadań z życia ludu Narodni opowidania (t. 1-2 1857-62), powieści społ.-obyczajowe Instytut-ka (1860) i hist. (Karmeluk 1865) oraz proza w języku roś. (powieści o inteligencji nie-szlacheckiego pochodzenia: Żywaja dusza 1868, W gtuszy 1875, Zapiski priczotnika 1869-70); nowele satyr. Skazki i był (1874); przekt. na język roś. prac przyr. A. Brehma i K. Darwina, także utworów H.CH. Andersena, J. Verne'a, B. Prusa, K. Szaniawskiego i in.; 1859-67 przebywała za granicą w Niemczech, Włoszech i Francji, tworząc również w języku francuskim. WOWK WIRA, właśc. W. Selanska (u r. 1926), ukr. poetka, historyk literatury i tłumaczka; od 1945 na emigracji w Portugalii; pisze w języku ukr., niem. i portug.; uprawia lirykę filoz. (zbiory wierszy Zoria prowidna 1955, Czorni akaciji 1961, Mandry 1979); tłumaczy literaturę ukr. na język portug.; także działalność wydawnicza. WOŻNIESIENSKI ANDRIEJ A. (ur. 1933), poeta roś.; jego intelektualną poezję, poświęconą problemom współczesności, cechuje wielo-kierunkowość poszukiwań poet. (także w tradycji starorus.) i stylistyczna wirtuozeria; auto-biogr. diariusz 0(1982, wyd. pol. 1985), libretto do opery rockowej A. Rybnikowa /4wos'(wyst. pol. pt. Ocean 1988); pol. wybory Parabola (1962), Antyświaty (1967), przekt. w Antologii poezji radzieckiej (1979) oraz w antologii Okno otwarte na sad C\9Q6). WREDEJOHAN (ur. 1935), fiń.-szwedz. historyk literatury i prozaik; powieść polemiczna 330, dagar{'\955), w które' W. podważa zasadność służby wojsk.; prace kryt. dotyczące twórczości H. Martinsona, J.L. Runeberga. WRETAKOS NIKIFOROS (ur. 1911), poeta gr.; podczas II wojny świat, w ruchu oporu; 1967-74 na emigracji w Szwajcarii i Włoszech; tworzył poezję zaangażowaną w obronie pokoju i praw człowieka, lirykę refleksyjną o akcentach intymnych i rel., afirmującą życie i duchową doskonałość; zbiory poezji (/ gri-matses tu anthropu 1935, Piimafa t. 1-3 1955), poemat-oratorium Liturgia kato apo tin Akropoli (1981); artykuły krytycznolit.; przekł. z literatury niem., franc., wł.; pol. przekł. wierszy w antologiach Poeci nowej Grecji (1972,1987), Nowe przestrzenie łkara (1972,1980), Latarnie Posejdona (1978). WRIGHT [rajt] JAMES (1927-80), poeta amer.; związany z ugrupowaniem poet. ,,głębokiego obrazu", którego członkowie poszukiwali inspiracji w koncepcjach podświadomości zbiorowej; liryka introspekcyjna, refleksyjna, skoncentrowana na analizie uczuć, gł. cierpienia (zbiory This Branch Will Not Break 1963, Collected Poems 1971, The Journey 1982); przekł. poezji P. Nerudy, Q. Trakla, C. Yallejo. WRIGHT [rajt] RICHARD (1908-60), pisarz amer.; od 1946 w Paryżu; rzecznik walki o prawa ludności murzyńskiej.; naturalist. powieść Syn swego kraju (1940, wyd. pol. 1969), uznana za pierwszy wybitny utwór literatury murzyńskiej w USA; inne powieści The Outsider (1953), Długi sen (1958, wyd. pol. 1966); autobiografia Black Boy (1945), publicystyka. WU CHENG'EN, Wu Czeng-en (1500?-1582?), pisarz chin.; autor jednej z czterech wielkich powieści chin. Wędrówka na Zachód (ok. 1952, wyd. pol. 1984, cz. 1 Małpi bunt, wyd. pol. 1976); fantastyczno-przygodowa powieść, o bogatej treści filoz., jest ostrą satyrą na dwór cesarski; dostarczała tematu wielu popularnym do dziś przeróbkom teatralnym. WU CHING-TZU (1701-54), pisarz chin.; pochodził z rodziny urzędniczej; autor napisanej potocznym językiem, satyr, powieści Nieoficjalna historia konfucjanistów (1770, pol. przekład fragmentu w Antologii literatury chińskiej 1956), demaskującej skorumpowanie świata urzędników. WULFF HILMAR (1908-84), pisarz duń.; samouk; wiele lat pracował jako marynarz, wątki marynistyczne są stale obecne w jego twórczości; powieści o tematyce społ., m.in. Droga ku życiu (t. 1-3 1947-49, wyd. pol. 1949) poświęcona pol. robotnikom rolnym w Danii, Słoneczny włóczęga (1953, wyd. pol. 1962); opowiadania (wybór pol. w antologii Opowieści znad Sundu 1974); książki dla dzieci i reportaże, m.in. Polen (1961). 594 WYN WULFSTAN (7-1023), biskup Londynu i Wor-cester, arcybiskup Yorku, kaznodzieja; autor traktatów kość. i kodeksów prawnych oraz homilii, z których najbardziej jest znana patriotyczna Sermo Łupi ad Anglos (1014), przypisująca poddanie się duń. najeźdźcom słabości moralnej ludu anglosaskiego. WUOLIJOKI HELLA MARIA, pseud. Juhani Ter-vapaa (1886-1954), fiń. dramatopisarka, pochodzenia est.; od 1930 pisała w języku fiń., czł. radykalnej fiń. partii lewicowej SKDL; w swych utworach przedstawiała kobiety walczące o rewol. przemiany w społeczeństwie (Niskavuori naiset 1936, Juurakon Hulda 1937); W. była zaprzyjaźniona z B. Brechtem, który w czasie II wojny świat, przebywał w jej majątku, gdzie wspólnie napisali sztukę, po redakcji Brechta wyst. jako Pan Puntiia i jego sługa Matti. WURGUN SAMAD, właśc. S.W. Jusufogtu Wfi- kiłow (1905-56), azerb. poeta, dramtopisarz i działacz polit.; twórca nowej szkoły poet.; przeciwnik "czystej sztuki", uprościł język poet. i styl; autor dramatów poet. (Wag/f 1937, Farhad i Szirin 1941, pol. przekł. 3 aktu "Przegląd Orientalistyczny" 1967 nr 4) i poezji o tematyce współcz.; tłumacz literatury roś. i klasyków Wschodu; pol. przekł. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). WWIEDIENSKI ALEKSANDR l. (1904-^1), roś. poeta i dramatopisarz; czł. awangard, ugrupowania lit. Oberiu, przedstawiciel literatury i teatru absurdu; sztuki teatr. Minin i Pożarskij (1926), Jołka u Iwanowych (1938, wyd. Frankfurt n. Menem 1971); częstymi motywami jego poezji są śmierć i seks; zbiór wierszy Izbran-noje (wyd. tamże 1974); wiersze dla dzieci (m.in. Kto? Dietskije stichi 1930); dwukrotnie aresztowany, zmarł w więzieniu. WYATT ["ajet] Sir THOMAS (1503?-42), poeta ang.; związany z dworem Henryka VIII i Elżbiety l; autor pieśni, epigramatów i satyr, tłumaczył i naśladował sonety F. Petrarki; wraz z H.H. Surreyem uważany za kluczową postać w rozwoju ang. poezji renes., choć twórczość jego jest nierówna, autorstwo nie zawsze pewne, a oceny artyst. — kontrowersyjne. WYCHERLEY ["ycz^ly] WILLIAM (16407-1716), komediopisarz ang.; jeden z twórców satyr. komedii obyczajowej epoki restauracji; wzorując się na Molierze drwił często z póz i wad współcz. arystokracji i mieszczaństwa; sztuki wystawiane do dziś z wielkim powodzeniem: Żona wiejska (1675, wyd. pol. w: Angielska komedia Restauracji 1962) i The Plain Dealer (1676). WYCLIF ["ykłyf], Wycliffe, JOHN (ok. 1320-1384), ang'. teolog, reformator rel., pisarz i tłumacz; od 1372 kierował katedrą teologii uniw. w Oksfordzie; W. kwestionował hierarchiczną strukturę Kościoła i papiestwa, uznawał Pismo Święte za jedyne źródło objawienia, odrzucił katol. doktrynę o eucharystii, spowiedź, celibat kleru, kult świętych, relikwii i obrazów; został potępiony przez Kościół; do jego koncepcji nawiązywali J. Mus i ideologowie reformacji, zwł. M. Luter. W. był inicjatorem pierwszego pełnego przekładu Biblii na język ang. (sam przetłumaczył jedynie fragmenty), a także autorem kazań w języku tac. i ang., pism teoret. i polemicznych. WYLIE ["ajły] ELINOR MORTON HOYT (1885-1928), pisarka amer.; liryka erudycyjna, kunsztowna stylistycznie, odzwierciedlająca burzliwe życie osobiste W., w późniejszym okresie nawiązująca tematycznie do twórczości ang. poetów metafizycznych (m.in. zbiory Nets to Catch f hę Wind 1921, Black Armour 1923, Angels and Earthly Creatures 1929); romanse hist. oparte na rzetelnych studiach hist., m.in. Jennifer Lorn (1923), The Orphan Angel (1926). WYNDHAM ["yndem] JOHN, właśc. J. Wynd-ham Parkes Lucas Beynon Harris (1903-69), pisarz ang.; w powieściach fantastycz-nonauk. — których bohaterowie (tzw. zwykli ludzie), znalazłszy się w niezwykłych, niebezpiecznych sytuacjach muszą walczyć o przetrwanie — akcentuje znaczenie tra- dycyjnych norm moralnych i społecznych (m.in. Dzień tryfidów 1951, wyd. pol. 1975, Poczwarki 1955, wyd. pol. 1984, The Trouble with Lichen 1960). WYNNYCZENKO WOLODYMYR (1880-1951), ukr. polityk i pisarz; XI 1918-11 1919 przewodn. Centr. Rady Ukrainy i Dyrektoriatu Ukr., 1919 emigrował, 1920 wrócił na Ukrainę i w tymże roku wyjechał na stałe do Francji; wczesna twórczość obejmuje opowiadania spot.-oby-czajowe z pogranicza realizmu i modernizmu, m.in. zbiór Krasa i syta (1907), późniejsza modernist. — powieści (Chpczu, Zapysky kyrpatoho Mefistofela, ob[e 1917, Czesnist z soboju 1919) i dramaty (Memento 1909, Bazar 1910, Czorna pantera i bityj wedmid' 1911, Zakon, wyd. Praga 1923). W. napisał także powieść utopijną Soniaszna maszyna (1922-24, wyd. 1928) oraz obrachunkową Słowo za toboju Staline (wyd. pośmiertne, 595 WYS Nowy Jork 1971); ponadto publicystyka hist., m.in. Widrodżennia naciji (Kijów, Wiedeń 1920), dziennik Szczodennyk (1911-51, wyd. Nowy Jork 1980). WYSOCKI WŁADIMIR S. (1938-80), roś. aktor, pieśniarz, poeta; występy w Teatrze na Tagan-ce w Moskwie (Jang Suń — Dobry człowiek z Seczuanu B. Brechta, Hamlet W. Szekspira, Lopachin — Wiśniowy sad A.P. Czechowa); role film. (Ta jedyna... I.J. Chejfica 1975, Jak car Piotr Ibrahima swatał A. N. Mitty 1976); autor tekstów, kompozytor i wykonawca ekspresyjnych ballad i pieśni, będących dram. protestem przeciw powszechnemu zakłamaniu, wyrażających tęsknotę za wolnością i prawdą; zbiory wierszy, m.in. Nierw (1981), Pieśni i stichi (t. 1-2, Nowy Jork 1981-83), Konie kapryśne (1987), nie ukończona powieść Powieść o dziewczynkach (1988, wyd. pol. 1992), wspomnienia Ja, konieczne, wiernus' (1987); poi. wybory: 14 piosenek... (1986), Piosenki i wiersze (1986). M. VLADY Wysocki, czyli Przerwany lot. Warszawa 1990. WYSZENSKI IWAN (między 1545 i 1550 50-1620), pisarz ukr.; pod koniec życia pustelnik; przedstawiciel literatury polemicznej (Py sani je do wsie h obszcze w ladśkoj żem l i żywuszczych 1588), posługiwał się językiem potocznym; z pozycji cerkwi prawosł. zwalczał pisarzy pol. (m.in. P. Skargę), głoszących idee unii i katolicyzmu. W.B. YEATS YAC YACINE, Jasin, KATEB (ur. 1929), pisarz arab. z Algierii; tworzy w języku franc., jest uważany za jednego z najwybitniejszych arab. pisarzy współcz.; autor liryków (Soliloques 1946), powieści (Nedjma 1956), dramatów ( Kobieta pierwotna 1963, przekł. pol. "Dialog" 1963 nr 8). YAMAMOTO [ja~] Yuzo (1887-1974), jap. dramatopisarz i prozaik; wywarł wpływ na rozwój wspótcz. realist. teatru jap.; autor wielu sztuk dram., m.in. Tsumura kuoju (1919), Ei/igoroshi (1920) oraz powieści o ostro zarysowanych problemach społ. — Ounh no issho (1932). YAŃEZ [janies] AGUSTIN (1904-80), meksyk. pisarz i polityk; gubernator stanu Jałisco (1953-59), min. oświaty (1964-70); powieści, m:in. Burza za progiem (1947, wyd. pol. 1965) — nowatorskie ujęcie problemu rewolucji meksyk. 1910 przy zastosowaniu zapożyczonej od W. Faulknera techniki tzw. strumienia świadomości. YA^AR [jaszar] KEMAL (ur. 1922), pisarz tur.; wybitny prozaik, poruszający w twórczości tematykę wiejską; autor reportaży, opowiadań, powieści; _międzynar. uznanie przyniosła mu powieść Ince Memed (t. 1-2 1955-69) o sławnym rozbójniku tur., przełożona na wiele języków; czerpie również z bogatej spuścizny literatury lud. i folkloru, opracowuje literacko stare lud. wątki i opowieści, m.in. Agri Dagi Efsanesi (1970), Qakircali Efe (1972); Legenda Tysiąca Byków (1971, wyd. pol. 1983) pol. przekł. w antologii opowiadań tur. Rajski statek (1976). YEATS [jejts] WILLIAM BUTLER (1865-1939), irl. poeta, prozaik i dramatopisarz, tworzący w języku ang.; czołowy twórca i działacz irl. ruchu odrodzenia celt. (jego przedstawiciele, nawiązując do średniow. irl. tradycji kult., dążyli do pogłębienia świadomości nar. swych rodaków i ożywienia życia umysłowego kraju), wspót-założyciel Irl. Towarzystwa Lit., od 1904 dyr. Abbey Theatre, nar. teatru irl. w Dublinie; 1922-28 senator w Wolnym Państwie Irlandzkim. Miłośnik wczesnośredniow. literatury irl. i folkloru, czerpał stąd motywy do swych utworów, pozostając jednocześnie pod wpływem romant. wizjonerstwa i filoz. mistycyzmu • W. Blake'a, okultyzmu, estetyzmu prerafaelitów i franc. symbolizmu. Liczne zbiory poezji, od The Wanderings of O/s/n (1889) po Last Poems and Two Plays (1939); głośne dramaty dla teatru dublińskiego: Księżniczka Kasia (1892, wyd. pol. 1904), Cathleen, córka Houli- hana (1902, przekł. pol. "Dialog" 1957 nr 11), Deirdre (1906) i późniejsze, łączące irl. tradycję z wpływami form orientalnych, zwt. jap. teatru no: Four Plays for Dancers (1921); zbiory baśni irl., m.in. Tajemnicza Róża (1897, wyd. pol. 1925), Hanrahan Rudy (1904, wyd. pol. 1924), proza eseistyczna The Celtic Twillight (1893), traktat okultystyczny A Yision (1925, wyd. rozszerzone 1937), gdzie opowiadał się za sztuką autonomiczną, nie podporządkowaną polityce ani zasadom obyczajowości; 1923 otrzymał Nagrodę Nobla. S. HELSZTYŃSKI William Butler Yeats, Warszawa 1965; W. KRAJEWSKA William Butler Yeats, Warszawa 1976. YONGLO DADIAN, największe dzieło encyklopedyczne świata, oprać. 1403-09 przez uczonych z chin. akademii Haniin-uan na polecenie ces. Youngle z dyn. Ming; nad encyklopedią pracowało 2100 redaktorów i ok. 10 tyś. kopistów; składała się z 11 tyś. rękopiśmiennych woluminów; zawierała antologie i kompilacje tekstów ze wszystkich dziedzin wiedzy od czasów Konfucjusza do XV w.; ułożona wg specjalnego klucza ideo-graficznego, pozostawała faktycznie niedostępna dla niewtajemniczonych; sporządzona w 3 rękopiśmiennych kopiach; do XIX w. wtaśc. nie wykorzystywana, rozrzucona po różnych bibliotekach; 1901 w czasie powstania Bokserów spłonęła, z wyjątkiem 16 woluminów (wyd. w Pekinie 1963) znana z odpisów i wyciągów w innych encyklopediach chin. z XVII- XVIII w. YOSA [jo~] BUSON, właśc. Taniguchi (1716-83), jap. poeta i malarz; uważany za jednego z najwybitniejszych poetów literatury mieszczańskiej; stworzył szkołę poet. nawiązującą do stylu Matsuo Basho; zbiory utworów haiku (gatunek sylabicznej poezji jap., uprawiany i popularyzowany również współcześnie), m.in. Yahanraku (1777), Kachóhen (1782), pamiętnik poetycki. YOUNG [jar)] ANDREWJOHN (1885-1971), poeta szkpc., duchowny anglik.; pisał liryki opiewające piękno przyrody (zebrane w tomach Songs of Night 1910, The Green Mań 1947), poematy medytacyjne i rel.-filoz. (Out of the Worid and Back 1958) oraz krótkie utwory liryczne prozą. YOUNG [jar)] EDWARD (1683-1765), poeta ang.; autor zapomnianych klasycyst. tragedii i wierszy satyr.; poemat The Complaint, or Night Toughts 'on Life, Death and Immortality (1742-46, wyd. pol. pt. Nocy Yunga 1785), 598 YUR pisany białym wierszem, nasycony melancho-lijno-posępnym nastrojem śmierci, atmosferą tajemniczości, rel. rozważaniami nad indywidualnym losem człowieka, przyniósł mu sławę jednego z czołowych prekursorów eur. romantyzmu. G. BYSTYDZIENSKA Między Oświeceniem a Romantyzmem. Studium o twórczości Edwarda Younga, Lublin 1982. YOURCENAR [jursona:r] MARGUERITE, wtaśc. M. de Crayencour (1903-87), franc. pisarka i tłumaczka; od 1948 w USA; do gł. utworów Y. należą graniczące z esejem powieści hist., zawierające refleksję nad losem cywilizacji: apokryficzne Pamiętniki Hadriana (1951, wyd. pol. 1961) i Kamień filozoficzny (1968, wyd. pol. 1970); ponadto m.in. powieść Moneta snów (1934, 2 wersja 1959, wyd. pol. 1966), nowele Opowieści wschodnie (1938, wyd. pol. 1988) oraz tryptyk l jak woda płynie (1982, wyd. pol. 1991), autobiografia Le labyrinthe du monde (cz. 1-3 1974-88), notatki z podróży Le tour de la prison (1991), poezje, sztuki teatr, nawiązujące do wątków mitol. {Twarze zza masek 1954, przekł. pol. ,,Dialog" 1991 nr 1), eseje Le temps, ce grand sculpfeur( 1983); liczne przekł. (m.in. antologia negro spirituals — rel. pieśni Murzynów amer. 1964). YUNUS, Junus, EMERE (7-1320/21), poeta tur.; wybitny mistyk, największy liryk tur. XIII w.; czł. bractwa derwiszów; autor popularnych utworów pisanych lud. miarą wiersza; wywarł wielki wpływ na późniejszych mistyków i poetów tur.; w przekł. pol. ukazał się zbiór wierszy Droga (1985). YURDAKUL [jurdakyl] MEHMET EMIN (1969-1944), poeta tur.; w twórczości podkreślał etniczną odrębność Turków; jego wiersze pisane prostym językiem, w metrum sylabicz-nym, wywarły duży wpływ na nowoczesną poezję tur.; w zbiorach Turkce Siirler (1987), Turk Sazi (1914) opisywał ciężką dolę ludu, budził poczucie narodowe, co w utworach późniejszych przybrało nacjonalistyczne za- barwienie. A. ZWEIG O. ŹUPANĆIĆ M. ZOSZCZENKO J. ZAMIATIN E. ZOLA ZAJ ZABOŁOCKI NIKOŁAJ A. (1903-58), poeta roś.; 1938-46 więzień obozów; czł. awangard, urgu-powania lit. Oberiu; liryk; we wczesnym zbiorze poet. Stolbcy (1929) posługując się formami groteskowymi, ironią, satyrą i błyskotliwym dowcipem ukazał Leningrad okresu NEP-u; w eksperymentalnym poemacie Torżestwo ziemledielija('\933), inspirowanym poematami W. Chlebnikowa, przedstawił w aspekcie utopii łiloz. proces kolektywizacji; w późniejszych wierszach refleksyjno-filozoficznych Z. podejmował problemy życia, śmierci i sensu ludzkiej egzystencji; tłumacz poezji gruz.; większość jego utworów wydano pośmiertnie; pełne wyd. utworów Z. — Waszyngton 1965, wyd. roś. 1983; pol. wybór Poezje (1976) oraz przekł. w Antologii poezji radzieckiej (1979). ZABORSKY JONAS (1812-76), pisarz słowac.; do końca lat 50. XIX w. tworzył w języku czes., następnie słowac.; autor bajek, epigramatów, poematów alegor.-filoz. (Ystupenie Krista do rają 1866) i satyr. (Faustiada 1912), licznych dramatów hist. {Lżedimifrijady 1866), komedii (Najduch 1870), opowiadań i prozy autobio- graficznej. ZABYTKI Z FREISING, najstarszy zabytek piśmiennictwa słoweń.; znalezione w bawarskim mieście Preising, zapisane w 2 pot. X w., powstały prawdopodobnie ok. 100 lat wcześniej; zawierają 3 teksty będące wezwaniem do pokuty i spowiedzi; przekt. fragmentów drugiego tekstu w Antologii poezji słoweńskiej (1973). ZACH NATAN (ur. 1930), żyd. poeta, eseista i krytyk lit., tworzący w języku hebr.; od 1935 w Palestynie; jeden z przedstawicieli modernizmu lat 50. w literaturze hebr., w swoich wierszach przeprowadza krytykę spot. i polit. rzeczywistości Izraela; m.in. zbiory Szirim ri-szonim (1955), Szirim szonim (1961), Koi hę chalaw wehadwasz (1966). ZADONSZCZINA, starorus. zabytek lit. z końca XIV w. (sprzed 1393?), zachowany w 6 niekompletnych odpisach (najwcześniejszy z lat 70. XV w.), fragmenty wyd. 1949, 1966; poet. opowieść o bitwie z Tatarami na Kulikowym Polu (1380) spisana przez Sofoniusza, mnicha z Riazania; późniejsza niż -> Stówo o wyprawie Igora, na którym była zapewne wzorowana. ZAGORCZINOW STOJAN (1889-1969), pisarz bułg.; modyfikował powieść hist. sięgając do poetyki modernist. (Legenda o Świętej Sofii 1926, wyd. pol. 1975), wprowadził archaiczną i lud. stylizację w trylogii Den posleden, den gospoden (1931-34), będącej panoramą życia duchowego i spot.-polit. Bułgarów przed anek-sją tur.; także powieść Bojanskijat majstor (1948); wspomnienia Edin żiwot w sjanka (1966). ZAGORKA, wtaśc. Marija Jiirlć (1873-1957), chorw. pisarka i dziennikarka; autorka licznych powieści hist. z dziejów ojczystych, przeznaczonych dla szerokiego kręgu odbiorców (najpopularniejsza GriSka vjeStica 1912 — obraz średniow. Zagrzebia). ZAHAWI, AŻ- D2AMIL SiDki (1863-1936), arab. poeta i uczony z Iraku; radykalny w poglądach polit., zaangażowany w walkę o wprowadzenie oświaty i emancypację kobiet; bogata twórczość o tematyce filoz., spot. i polit.; poezje, nowatorskie w formie i treści, m.in. Thaura fi l-dżahannam (1929), wywarty wpływ na dalszy rozwój poezji arabskiej. ZAHRADNIĆEK JAN (1905-60), czes. poeta, krytyk lit. i tłumacz; 1940-48 red. czasopisma lit.,,Akord", 1951-60 więziony z przyczyn polit.; liryka refleksyjna, mistyczna, ujawniająca światopogląd katol. (zbiory Pokusom' smrti 1930, Jefaby •\933, Korouhye 1940, La Saletta 1947); przejmujące wiersze z ostatnich lat życia Ctyn' leta (1969), Dum strach (1970); przekł. z literatury niem. i francuskiej. ZAHREBELNY PAWLO (ur. 1924), pisarz ukr.; 1981-82 red. czasopisma "Literaturna Ukraji-na"; autor nowel (zbiór Stepowi kwity 1955), powieści z lat II wojny świat. (Jewropa 45 1959), także poświęconych współcz. problemom obyczajowym (trylogia Z perspektywy wieczności 1970, wyd. pol. 1979, Przejdźmy do miłości 1971, wyd. pol. 1980, Namylena trawa 1974 oraz Rozhin 1976), ponadto cyklu powieści hist. o Rusi Kijowskiej (Perwomist 1972, Smert' w Kyjewi 1974, Zostaniesz cesarzową — uszczęśliwisz świat 1975, wyd. pol. 1980). ZAHUŁ DMYTRO (1890-1944?), ukr. poeta, teoretyk literatury i krytyk; od 1933 więziony, zmarł na zesłaniu na Zabajkalu; wczesne wiersze utrzymane w poetyce modernizmu (zbiory Mereżka 1913, Z zelenych hir 1918) i symbolizmu (Na hrani 1919) ,z akcentami mistycyzmu; późniejsze poęfle były próbą realizacji założeń socrealist.; artykuły krytycz-no- i teoretycznolit.; przekł. utworów H. Heinego i J.W. Goethego. ZAJC DANE (ur. 1929), poeta słoweń.; neo-ekspresjonist. wiersze wyrażające rozterki 601 ZAJ współcz. człowieka (zbiory Poźgana trava 1958, Ubija vci kac 1968); dramaty poet. oparte na motywach stoweń. folkloru (Mlada Breda 1981) i antycznych (Mede/a 1988); pol. przekł. wierszy w Antologii poezji słoweńskiej (1973). ZAJCEW BORIS K. (1881-1972), pisarz roś.; od 1922 na emigracji w Paryżu; twórczość im- presjonist., w której dominuje problematyka filoz., przeniknięta refleksją rel.; opowiadania, m.in. zbiór Tichije zori (1906), Sny (1911), Gołubaja zwiezda (1918), odtwarzające doznania psych. inteligentów roś., samotność i wyobcowanie; powieści autobiogr., tematycznie związane z przedrewol. Rosją i życiem emigracji roś., m.in. Zołotoj uzor (Praga 1926), Dom w Pass/ (Berlin 1935), tetralogia Pu-t/eszestwije Gleba (t. 1-4 1937-53, Berlin--Paryż -Nowy Jork); stylizowane żywoty świętych prawosf., m.in. Priepodobnyj Siergij Fta-donieźskij (Paryż 1925), eseje biogr. o pisarzach roś., m.in. o l.S. Turgieniewie, W.A. Zukowskim, A.P. Czechowie; tom wspomnień Moskwa (Paryż 1939); przekł. Boskiej Komedii Dantego. ZAJDAN D2URD2I (1861-1914), arab. pisarz, publicysta i działacz kult. z Egiptu; przedstawiciel odrodzenia arab. w XIX w.; założyciel (1892) i red. mieś. kult. "AI-Hilal"; autor pierwszej historii cywilizacji muzutm., pierwszej historii literatury arab.; cyklem powieści obejmujących dzieje świata arab.-muzułm. VI-XVI w. zapoczątkował powieść hist. w literaturze arab.; w twórczości widoczne wpływy A. Du-masa ojca i W. Scotta. ZAL.TTE MARA (ur. 1952), poetka łot.; pochodziła z rodziny chłopskiej represjonowanej przez władze ZSRR; w poezji motyw kształtowania się jednostki i poszukiwania sensu życia (zbiór Vakar za/a/a żale 1975), ożywienie nar. tradycji w walce o wolność (zbiór Debesis, debesis 1988); wiersze dla dzieci (Devir/puiku speks 1985); utwory dram., często o charakterze symbolicznym i wątkach hist., m.in. nawiązujące do folkloru Pilna Maras istabina (wyst. 1983), Tiesa (wyst. 1988); scenariusz opery rockowej Laćplesis (wyst. 1988). ZAŁYGIN SIERGIEJ P. (ur. 1913), pisarz roś.; od 1987 red. nacz. mieś. "Nowyj mir"; współtwórca nurtu dokumentalnego w prozie wiejskiej; autor szkiców i opowieści poświęconych dram. wydarzeniom związanym z przymusową kolektywizacją (Nad Irtyszem 1964, wyd. pol. 1966) oraz powieści hist. o rewolucji i wojnie domowej na Syberii (Słony parów 1967-68, wyd. pol. 1970, Komisja 1975, wyd. pol. 1980), w których dokonuje analizy stereotypów i mitów, występujących w dotychczasowej prozie o wsi i rewolucji; powieści: Pośle buri (1980) — studium socjol. NEP-u, psychol.-obyczajowa o wątku romansowym Wariant południowoamerykański C\973, wyd. pol. 1976); reportaże; prace krytycznoliterackie. ZAMBRANO [tam~] MARfA (1904-91), hiszp. pisarka i eseistka; 1939-84 na emigracji (Kuba, Włochy, Szwajcaria); eseje filoz. (El hombre y to divino 1955, El sueno creador 1965), historycznolit. (La Espana de Galdós 1960), publicyst. (Los intelectuales en el drama de Espana 1937); autobiografia Delirio y destino (1953). ZAMFIRESCU [~sku] DUILIU (1858-1922), pisarz rum.; pełnił funkcje dyplomatyczne i państw.; poezje, cykl realist. powieści Roma-nul Comanesfenilor (t. 1-5 1894-1916) o silnych akcentach satyr., przedstawiający losy rodziny ziemiańskiej w XIX w.; dramaty. ZAMIATIN JEWGIENIJ l. (1884-1937), roś. prozaik, dramatopisarz, krytyk lit. i tłumacz, z zawodu inżynier. W młodości działacz bolszewickiego podziemia, po rewolucji 1917 organizator życia kult.; od ok. 1929 poddawany ostrej krytyce przez organizację lit.-polit. RAPP (1928-32), pozbawiony możliwości publikowania, 1931 emigrował do Paryża, zachowując roś. obywatelstwo. Pisarstwo Z. wywodzące się z tradycji lit. N.W. Gogola, N.S. Leskowa, M.J. Sałtykowa-Szczedrina, nawiązujące do utworów A. France'a i H. Wellsa, było inspirowane koncepcjami filoz. G. Hegla, F. Nietzschego, A. Schopenhauera. Swoją metodę twórczą pisarz określił jako neorealistycz-ną, tworząc estet. teorię neorealizmu, rozumianego jako synteza elementów realist. i mo- dernistycznych. Uznanie przyniosły mu sa-tyr.-groteskowe opowieści z życia roś. prowincji (Ujezdnoje 1912, Na kuliczkach 1913). W swej twórczości Z. poddawał ostrej krytyce wszelkie systemy społ., widząc jako ich rezultat tyranię, protestował zatem przeciw zniewoleniu jednostki przez współcz. cywilizację zach. (opowieść Ostrów/lianie 1918), hiszpańską inkwizycję (dramat Ognie św. Dominika, Berlin 1922, wyd. pol. 1924), komunizm wojen/iy (opowiadanie Ludzie jaskiniowi 1922, wyd. pol. 1927) i totalitaryzm, którego proroczy opis zawarł w prekursorskiej wobec utworów A. Huxleya i Q. Orwella antyutopijnej powieści A/yfpowst. 1920, przekł. ang., franc. i in. 1924, wyd. niepełne — Praga 1927, całość — Nowy Jork 1952, wyd. roś. 1989; wyd. pol. poza cenzurą 1985). Mistrz techniki narracyjnej tzw. 602 ŻEM skazu (komedia Pchła 1925, wyst. pol. 1963), autor opowieści Nawodnienije (1929), nie ukończonej powieści 8/cz Boży/'(Paryż 1939); ponadto zbiór esejów i szkiców publicyst. Lica (Nowy Jork 1955); pol. wybory: Ludzie jaskiniowi i inne opowiadania (wyd. 1986 poza cenzurą), Jaskinia (1993). ZAPISKI O OBYCZAJACH -r Pięcioksiąg konfucjański. ZARINŚ MARGERIS (ur. 1910), łot. pisarz i kompozytor; autor współcz. powieści łotrzykow-skiej Yiltotais Fausts jeb Parlabota un papil-dinata pavargramata (1973), humorystycznych powieści (Misterijas un happenings 1975), opowiadań; komponował także kantaty {Malienas zemnieka dziesma 1933), oratoria [Mhagoni 1965) oraz opery (Opera uz lauku-ma 1969). ŹARNOY ANDREJ, wtaśc. Frantiśek Śubik (1903-82), poeta stowac.; przedstawiciel katol. moderny; 1943 jako lekarz był czł. międzynar. komisji katyńskiej, po 1945 więziony i prześladowany, od 1952 na emigracji w Austrii, Włoszech i USA; w liryce nawiązywał do wydarzeń polit. (zbiory Straż pri Morave 1925, Stit 1940), opiewał miłość ojcowską (Mr'tvy 1942), snuł refleksje nad życiem (Preosievać piesku 1978); ponadto antologia U pol'skych basnikov (1936), zawierająca przekt. pol. poezji od A. Mickiewicza do A. Słonimskiego, oraz przekt. utworów Z. Krasińskiego (Nie--Boska komedia 1943), J. Kasprowicza {Hymny 1949), K. Wojtyty i literatury klasycznej. ŻARY STEFAN (ur. 1918), poeta słowac.; w twórczości przeszedł ewolucję od surrealizmu, przez nawiązania do tradycji klas. i lud., do syntezy tych nurtów; liryka erotyczna (zbiór Srdcia na mozaikę 1938), także wyrażająca protest przeciw wojnie (Stigmatizovany vek 1944), apoteozę bohaterstwa narodu (Meć a vavrin 1948), obywatelskie zaangażowanie (Gęste 1952), fascynację i rozczarowanie postępem cywilizacji [łkar ve6ne żivy 1960, Sma-ragdove runo 1977); pol. przekł. wierszy w Antologii poezji czeskiej i słowackiej XX wieku (1972); proza wspomnieniowa Uśmiechnięta dolina (1976, wyd. pol. 1983); przekt., m.in. współcz. poezji francuskiej. ZAZUBRIN WLADIMIR J" wtaśc. W.J. Zubcow (1895-1938), pisarz roś.; swoje doświadczenia uczestnika wojny domowej, początkowo w oddziałach gen. A. Kołczaka, następnie Armii Czerwonej, odtworzył w powieści Dwa mira (1921), która cieszyła się dużą popularnością, służyła też jako polit. materiał szkoleniowy dla czerwonoarmistów; w opowieściach Obszcze-źytije i Blednaja prawda (obie 1923) podjął krytykę NEP-u, który traktował jako zdradę ideałów rewol.; w opowieści Szczepka (wyd. 1989) w sposób naturalist. przedstawił okrutne metody działania Czeka (właśc. WCz-Ka — Ogólnoros. Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrewolucją i Sabotażem); 1937 (?) aresztowany, zmarł w więzieniu. ZBANACKI JURIJ (ur. 1914), pisarz ukr.; w swoich powieściach utrwalał własne doświadczenia partyzanckie z czasów II wojny świat. (Tajemnycia Sokotynoho boru 1949, L/sowa krasunia 1955, My — ne z łehendy 1972, Jedyna 1959, wyd. pol. 1962); także powieści z życia współcz. wsi oraz utwory dla dzieci. ZEJLER HANDRIJ (1804-72), poeta górnotuży-cki, pastor; współzałożyciel (1847) stowarzyszenia kult.-nauk. Macica Serbska; romantyk, czerpał inspiracje z folkloru; liryki patriotyczne (hymn nar. Rjana Luz/ca, pieśń Hisće Serb-stwo njezhubjene, wzorowana na Mazurku Dąbrowskiego}, wiersze rel., miłosne i okolicznościowe; także satyry, ballady, bajki wierszem i prozą; prace językoznawcze i publicystyka; poi. wybór wierszy w Antologii poezji łużyckiej (1960). ŻELAZNY ROGER (1937-95), pisarz amer.; klasyk amer. literatury fantastycznonauk.; jego twórczość, odwołująca się często do tradycji mitol.-rel., łączy elementy gatunku fantasy i horroru; m.in. powieści: Aleja potępienia (1969, wyd. pol. 1993), /mię moje legion (1976, wyd. pol. 1992), cykl o księstwie Amber (t. 1-6, 1977- 85, wyd. pol. 1989-93); opowiadania. ZELINOYA HANA (ur. 1914), pisarka słowac.; przedstawicielka nurtu tzw. literatury kobiecej; opowiadania psychol. (tom Zrkadlovy most 1941), powieści hist., m.in. trylogia rodzinna Dwór Elżbiety (1972, wyd. pol. 1980), Yolanie vetra (1974), Kvet hrózy (1977); liczne utwory dla dzieci i młodzieży, np. powieść Hanibal za bramą (1970, wyd. pol. 1978); dramaty. ŹEMAITE JULIJA, właśc. J. Beniuieyićiutó- -Żymantiene (1845-1921), litew. pisarka i działaczka społ.; realist. nowele, of^owiadania spot.- obyczajowe, często opartę.na motywach autobiogr., g3. ze środowiska wiejskiego, pisane gwarą Topylis (1897), Prie dvaro (1902); wybór pol. Opowiadania (1953); pol. przekł. w antologii Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973); sztuki sceniczne; artykuły publicyst. w obronie praw kobiet. 603 ŻEM ZEMLAK WASYL (1923-77), pisarz ukr.; autor opowiadań i opowieści (m.in. Ridna storona 1956, Kamjanyj brid 1957) z życia wsi ukr. podczas II wojny świat, i w latach powojennych; rozgłos zyskał dzięki dylogii powieściowej Łabędzie stado (1971, wyd. pol. 1975), Zeleni młyny (1976), łączącej wątki realist. z fantastyką, bliskiej założeniom tzw. realizmu magicznego; scenariusze filmowe. ZENKER [cęn~] HELMUT (ur. 1949), pisarz austr.; od 1969 red. lewicowego czasopisma "Wespennest"; czł. awangard, grupy lit. Forum Stadtpark w Grazu; w powieściach Wer hier die Fremden sind (1973) i Das Froschfest (1976) obnaża defekty społeczeństwa z perspektywy zdeprawowanego outsidera; w powieści Kassbach (1974) demaskuje przejawy neonazizmu we wspótcz. Austrii; opowiadania, dramaty, eseje. ZERMATTEN MAURICE (ur. 1910), pisarz szwajc., tworzący w języku franc., z zawodu nauczyciel; pogłębione psychologicznie powieści o tematyce moralnej osadzone w środowisku szwajc. chłopów {Źródło Aretuzy 1958, wyd. pol. 1962, Trzy o'/?/1961, wyd. pol. 1966). ŻERÓW MYKOŁA (1890-^1), ukr. poeta, krytyk i historyk literatury, także tłumacz; jeden z czo- łowych neoklasyków ukr.; autor liryków: Kamena (1924), Sonnetarium (Berchtesgaden 1948), Catalepton (Filadelfia 1952), Carolla-rium (Monachium 1958), nawiązujących do poezji franc. parnasistów i roś. akmeistów; 1920 wyd. własną antologię poezji rzym.; przekt. poezji tac., roś., franc. i pol., m.in.: utworów A. Mickiewicza i J. Słowackiego (Mazepa); prace historycznolit., m.in. Nowe ukrainśke pyśmenstwo... (1924), Do dżerel... (1926). ZEYER JULIUS (1841-1901), pisarz czes.; jeden z g3. przedstawicieli grupy "Lumir", przenoszącej na grunt rodzimy doświadczenia innych literatur eur.; neoromantyk; podejmował wątki hist, legendarne, egzotyczne; cykle epickie, opowiadania, powieści psychol. (Jan Maria Plojhar 1891), dramaty poet. (Raduz i Mahulena 1898, wyst. pol. 1963); pol. wybór opowiadań Legendy o krucyfiksie (1959) oraz Wybór pism (t. 1-2 1900-01). M. BOBROWNICKA Studia nad twórczością Juliusza-^ Zeyera, Kraków 1959. ZHAO SHULI, Czao Szu-11 (ur. 1905), chin. prozaik i poeta; w czasie wojny chiń.-jap. (1937-45) w partyzantce, później działacz partyjno-propagandowy; tematy utworów czerpał z życia chin. wsi; powieści, m.in. Piosenki Li Ju-tsaja (1943, wyd. pol. 1950). ZIJADE MAJJ (1895-1941), poetka arab. z Egiptu; wszechstronnie wykształcona, znała literaturę arab., franc., ang.; walczyła o społ. równouprawnienie kobiet arab.; adaptowała powieści eur. na język arab.; autorka poematów prozą, m.in. Ghajatal-hajat(\92'\), Kalimatwa iszarat (1922), Zahumat wa aszi'a (1929), poezji w języku franc. Fleurs de reve (1911), biografii działaczek arab. ruchu kobiecego. ZIKMUND MIROSLAV ->• Hanzelka Jiri. ZIMMERING [cymeryn] MAX (1909-73), pisarz niem.; od 1930 czł. KP Niemiec, 1933-46 na emigracji; twórczość 2. odzwierciedla losy i walkę niem. proletariatu w XX w.; powieści (Piotrek z Hamburga i jego bohater 1951, wyd. pol. 1953 — o E. Thalmannie, Phosphor und Flieder 1954), poezje (przekt. pol. w antologii Dopowiedzenie świtu 1969); książki dla dzieci, opowiadania; przekł. poezji pol., m.in. W. Broniewskiego. ZINOWIEW ALEKSANDR A. (ur. 1922), roś. pisarz, logik; od 1977 na emigracji w Niemczech; publikuje w Lozannie; utwory będące satyr.--groteskową analizą socjol. sowieckiego totalitaryzmu, m.in. powieści Denne wyżyny (1976, pol. przekł. fragmentów w: R. Zimand Miłosz, Tyrmand, Zinowiew 1982 poza cenzurą), Świetlana przyszłość (1978, wyd. pol. 1984 poza cenzurą), W prieddwierii rają (1979), Żołtyj dom (t. 1-2 1980, wyd. pol. fragmentów pt. Apologia praktycznego nie-rozumu 1986 poza cenzurą); Junosti naszej polot (1983), lit.-socjol. studium stalinizmu; szkice, prezentujące sylwetkę "człowieka sowieckiego" zebrane w tomie Homo sovieticus (1982, wyd. pol. Londyn 1984), eseje socjol., m.in. Rosja i Zachód (1981, wyd. pol. 1984 poza cenzurą), Komunizm kak riealnosf (1981), kryt. oceniające realny socjalizm w byłym ZSRR, Katastrofa (1990) o okresie przebudowy i działalności M.S. Gorbaczowa; zbiór wierszy Mój dom moja czużbina (1982); prace z zakresu logiki i metodologii nauk. (Filozoficzne problemy logiki wielowartościowej, wyd. pol. 1963), Logika nauki (1971, wyd. fio\. 1976). L. SUCHANEK Aleksander Zinowiew — Denne wyżyny, tenże Utopia świetlanej przyszłości, w: Emigracja i tamizdat (red. L. Suchanek), Kraków 1993. ZINOWJEW KLYMENTIJ (pół. XVII w-po 1712), ukr. poeta i etnograf, mnich wędrowny; autor rękopiśmiennego zbioru poezji Wirszi. Prypo- 604 1. Nerwowi ludzie M. Zoszczenki, ilustracja B. Markiewicza. 2. Arystokratka M. Zoszczenki, ilustracja B. Markiewicza. 3. E. Zola, karykatura A. Gilla. ZIP wisti pospotyti (1700-09, wyd. 1912), zawierającego ok. 400 wierszy filoz.-rel., obyczajowych i satyr, oraz 1600 przysłów. ZIRIKLI, AŻ-, Az-Zarkali, CHAJR AD-DIN (1893-1976), arab. poeta i uczony humanista z Syrii; 1923 zał. arab. drukarnię w Kairze, 1930 dziennik "AI-Hajat"; zwolennik jedności Arabów; jego dorobek lit. obejmuje wiersze o tematyce patriotycznej i spot., liryki, prozę, publicystykę; autor 10- tomowego słownika biogr. słynnych Arabów, arabistów i orien-talistów AI-Alam... (1927); twórczość Z. jest cennym źródłem informacji o dawnym i współcz. świecie arabskim. ZIYERTS MARTINS (1905-90), dramatopisarz łot.; współpracował m.in. z Teatrem Narodowym w Rydze, od 1944 na emigracji w Szwecji (Sztokholm); w utworach dokonywał analizy psychiki oraz ludzkich postaw etycznych i społ., interesował go filoz. aspekt problemu władzy; autor nowatorskiego w literaturze łot. dramatu TTT-e/pun/s (1936), sztuk hist. Minhauzena precibas (1941), l/ara (1944) oraz biogr. - Aksts (1938), o życiu W. Szekspira i Teatris (1988), o J.W. Goethem; także dramaty z życia emigrantów łot. Cenzura (1951). ZIYA GÓKALP ->• Gókalp Mehmed Ziya. ZIYA PA?A, Zija Pasza (1825-80), tur. pisarz, publicysta i działacz polit.; współtwórca ruchu młodoosmanów oraz projektu konstytucji (1876); przedstawiciel literatury okresu tan-zymatu (ogólne reformy w Turcji, które wywarły wpływ także na literaturę tur.); autor zbiorów poezji lirycznej, satyr polit. [Zafername 1868). ZLATARIĆ DOMINKO (1558-1613), poeta chorw.; przedstawiciel petrarkizmu, pozostawał pod wpływem poezji P. Bemba i jego szkoły; tłumacz T. Tassa, Owidiusza i Sofok-lesa. ZŁATOWRATSKI NIKOLAJ N. (1845-1911), pisarz roś.; przedstawiciel ruchu narodnickiego; w czasopiśmie "Otieczestwiennyje zapiski" ogłosił programową powieść Ustoi (1878-82), zwierającą idylliczną wizję wsi patriarchalnej; życie proletariatu miejskiego i inteligencji roś. ukazywał w opowiadaniach (m.in. Skitalec 1881- 84); wspomnienia. ZŁOBIN STEFAN P. (1903-65), pisarz roś.: uprawiał prozę hist.; powieści o powstaniach chłopskich w Rosji XVII i XVIII w. (Saławat Jułajew 1929, Ostrów Bujan 1948, wyd. pol. cz. 1-3 1950-53, Stiepan Raz/n 1951, wyd. pol. 1956); w obszernej powieści autobiogr. (Pro- pawszyje bież w/es?/1962), poświęconej losom byłych radź. jeńców wojennych, ujawnił represje, którym zostali poddani po powrocie do ojczyzny. ZOHAR, Sefer ha-Zohar (hebr.), g3. dzieło żyd. mistyki (kabaty); przez kabalistów przypisywane Szymonowi bar Jochaj, żyd. uczonemu z II w.; prawdopodobnie większa część Z. jest autorstwa kabalisty z Hiszpanii, Mojżesza z Leonu (1240-1305), a najpóźniejsze, anonimowe teksty datuje się pocz. XIV w.; po raz pierwszy ukazało się drukiem w 1558 we Włoszech. Z. jest złożonym dziełem lit., większość tekstów w języku aram.; najobszerniejszy, aram.-hebr. tekst to mistyczny komentarz do Biblii hebr. (midrasz Ha-ne'lam 'ukryty midrasz') w formie dyskusji Sz. bar Jochaja i jego uczonych towarzyszy. J. KANIA Opowieści Zoharu, Kraków 1994. ZOLA EMILE (1840-1902), pisarz franc.; gł. przedstawiciel i teoretyk naturalizmu; debiutował tomem opowiadań o żywej jeszcze inspiracji romant. Contes a Ninon (1864); po kilku powieściach młodzieńczych (Teresa Ra-quin 1867, wyd. pol. 1974), 1871-93 opublikował 20-tomowy cykl, wielki epicki obraz epoki, Rougon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa (wyd. pol. poszczególnych tomów od 1876, pełne wyd. pol. t. 1-20 1956-61), zawierający najlepsze z jego powieści (m.in. W matni 1877, Nana 1880, Germinal 1885, Ziemia 1887, Klęska 1892); 1894-97 ogłosił trylogię Trzy miasta (wyd. pol. 1895-98); pracę nad 4-tomowym cyklem Ouatre Evangiles (t. 1-3 1899-1903) przerwała mu śmierć. Oprócz 31 powieści, kilku tomów nowel i utworów dram. Z. pozostawił ogromny dorobek dziennikarski; artykuły krytycznolit. zebrał częściowo w 7 tomach, m.in. w Mes haines (1866), zawierającym pierwszy zarys teorii naturalizmu i definicję dzieła sztuki ("skrawek natury widziany przez pryzmat temperamentu") oraz w Le roman experimental (1880) i Les romanciers natiiralistes (1881), w których sformułował zasady estetyki powieści naturalist.; w pismach poświęconych sztuce bronił E. Maneta i impresjonistów (wybór Słuszna walka 1974, wyd. pol. 1982); spośród artykułów z zakresu publicystyki społ. i polit. najgłośniejszy — Oskarżam! (1898, wyd. pol. 1953) jest pełną pasji obroną A. Dreyfusa. Twórczość Z. wywarła wpływ na powieść XX w., zwł. amerykańską. G. ROBERT Emil Zola, Warszawa 1968; H. SUWAŁA Emil Zola, Warszawa 1968. 606 zsc ZORANIĆ PETAR (1508-przed 1569), pisarz chorw.; autor alegor. romansu pastoralnego Planine (1569) o wymowie moralizatorsko--patriotycznej, nawiązującego do bogatej europejskiej tradycji literackiej (Owidiusz, Dante Alighieri, F. Petrarca, G. Boccaccio, l. San-nazaro). ZORIN LEONIO G. (ur. 1924), dramatopisarz roś.; autor sztuk o współcz. problemach etycz-no-społ. (m.in. Dostrzec w porę 1960, przekt. pol. "Dialog" 1960 nr 8, Przyjaciele i lata 1962, przekł. pol. "Dialog" 1962 nr 11, Warszawska melodia 1967, wyst. pol. 1967), także scenariuszy filmowych. ZORRILLA DE SAN MARTIN [łornija de s. m ] "JUAN (1855-1931), urugwajski poeta i polityk; pełnił funkcje dyplomatyczne; ideowo związany z romant. indianizmem — nurtem idealizującym ludność tubylczą; najważniejsze dzieła: nawiązujące do tradycji narodowej poematy — liryczny Tabare (1888, ostateczna wersja 1923) i epicki La leyenda patria (1879). ZORRILLA Y MORAŁ [tórnija i m.] JOSE (1817-93), hiszp. poeta i dramatopisarz; przedstawiciel romantyzmu; z niezwykle bogatej spuścizny na uwagę zasługują krótkie poematy epickie [Cantos del trovador, t. 1-3 1840-41) i dramaty wierszem (El zapatero y el rey1840, a przede wszystkim Don Juan 1844, tłumaczenie pol. w: A. Lange Przekłady, t. 1 1915, wyd. i wyst. pol. pt. Don Juan Tenorio 1925), do których tematy czerpał z historii i tradycji Hiszpanii. ZOSIMOS (V w.), historyk gr.; autor dzieła hist. Nowa historia (wyd. pol. 1993) — opisu dziejów w duchu antychrześcijańskim od czasów ces. Oktawiana Augusta do zdobycia Rzymu przez Wizygotów 410; jest ono jednym z ostatnich dzieł okresu przedchrześcijańskiego i ważnym źródłem do dziejów późnego cesarstwa rzymskiego. ZOSZCZENKO MICHAIŁ M. (1895-1958), roś. pisarz, satyryk; od 1921 czł. programowo apolitycznego, głoszącego swobodę twórczą ugrupowania lit. Sierapionowy Bratja; w opowiadaniach, felietonach i humoreskach, utrzymanych w tonie liryczno-ironicznym zawarł krytykę drobnomieszczaństwa i filisterstwa lat porewol.; często stosował technikę narracyjną tzw. skazu, którą łączył z hiperbolicznym opisem komicznej sytuacji; pol. wybory opowiadań, m.in.: Pan wydawca (1929), Pająk i mucha (1929), Jak Anisja aeroplanem latała (1931), Niebieska księga (1937 i 1972), Rozkosze kultury (1951), Punkt widzenia (1958 i 1985), Wesołe życie (1992), Bądź człowiekiem, towarzyszu! (1993); opowiadanie dla dzieci Prikliuczenija obiezjany (1946), po którego wydaniu został wraz z A.A. Achmatową poddany ostrej krytyce i pozbawiony możliwości publikowania; powieść autobiogr., satyr, sztuki teatr. (Pusf nieudacznik płaczet 1949). W. MUCHA Opowiadania satyryczne i humorystyczne Zoszczenki (1927-1932), Wrocław 1965. ZOTYK PARASPONDYL (2 pół. XV w.), mnich bizant., poeta; autor utworu poet. Diegesis peri tes maches fes Warnes o bitwie pod Warną (1444), w gr. języku lud., demotyku. ZRINSKI PETAR (1621-71), brat Mikłósa Zri-nyiego, poeta chorw.; pochodził ze znakomitego chorw. rodu magnackiego, bań, przywódca spisku antyhabsburskiego, stracony wraz z F.K. Frankopanem; autor parafraz w języku chorw. (1660) utworów brata — poematu epickiego Opresja Szigetu oraz wierszy. ZRINYI [zn:ni] MIKLOS, właśc. Nikola Zrinski (1620-64), brat Petra Zrinskiego, chorw. i węg. polityk i pisarz; od 1647 bań Chorwacji; prze- ciwnik Habsburgów, walczył o zjednoczoną monarchię nar. i stałą armię; czołowy reprezentant węg. baroku; pierwsze idylle miłosne tworzył pod wpływem poezji wł.; wybitnym dziełem Z. jest epos bohaterski w 15 pieśniach Opresja Szigetu (1651), zw. też Zrinyiadą, oparty na wzorach ariostyczno-tassowskich, o obronie Szigetvaru (ob. Szeged) przed Turkami (pol. przekł. fragmentów w Antologii poezji węgierskiej 1975); traktaty wojenne i pisma polityczne. ZSCHOKKE [cszoke] HEINRICH DANIEL, wtaśc. H.D. Schocke (1771-1848), pisarz niem.--szwajc., piszący w języku niem.; od 1796 w Szwajcarii; wydawca czasopism; w działalności pedag., dziennikarskiej, polit. i lit. propagował idee absolutyzmu oświeconego wśród mieszczaństwa, postulował krzewienie oświaty lud. i wychowanie w duchu patriotyzmu; popularność zdobył powieści Postrach Wenecji (1793, wyd. pol. 1960, 1 wyd. pol. pt. Zbójca w Wenecji, czyli Okropny Abellino 1827), na jej podstawie wersja,dram. (1795), utrzymana w poetyce Sturm' und Drang"; ponadto powieść dydaktyczna Das Goldma-cherdorf{'\823}, inspirowana ideami J.H. Pes-talozziego, z którym współpracował; pod wpływem W. Scotta pisał opowiadania hist., np. Des Schweizerlandes Geschichten fur Schwei-zeryolk (1822) i powieści. 607 ZUA ZU AN-NUN AJJUB (ur. 1908), pisarz arab. z Iraku; autor zbioru nowel i powieści obrazujących społ.-polit. sytuację Iraku w latach 30. (Dr Ibrahim 1939), artykułów lit. i spot.-polit; w twór- czości wiele miejsca poświęca chłopom egip. — fellahom (Aj-jad wa' 1-ard wa'1-ma 1948) i ciężkiej sytuacji kobiety (Ad-dahaja 1937). ZUCKMAYER [cykma'e'1 CARL (1896-1977), niem. dramatopisarz i prozaik; 1926-38 w Austrii, od 1938 (z przerwami) w Szwajcarii; rozgłos zdobył sceniczną satyrą ośmieszającą militaryzm i biurokrację prus. Kapitan z Kópe- nick('\93J\, wyst. pol. 1932); autobiografia l ja tam byłem (1966, wyd. pol. 1971); pol. wybór opowiadań Pan życia i śmierci... (1972). ZUJEWSKI OLEH (ur. 1920), ukr. poeta i tłumacz; po II wojnie świat, na emigracji w USA; wczesne wiersze nawiązujące do tradycji ukr. i eur. symbolizmu (zbiór Zoloti worota 1947), późniejsze utrzymane w poetyce neoklasycyz-mu (zbiory Pid znakom feniksa 1958, Hołub sered ateije 1991); przekł. literatury eur., m.in. utworów S. Mallarmego, R.M. Riikego, W. Szekspira, O. Wilde'a. ŻUKAUSKAS ALBINAS (ur. 1912), pisarz litew.; dziennikarz, 1940-41 red. gazety "Yilniaus Balsae"; zbiory wierszy lirycznych (m.in. Laika/' ir żmones 1938, Antivandene 1967) i opowiadań; prace krytycznolit.; tłumacz poezji pol. (utwory A. Mickiewicza, J. Słowackiego), pol. przekł. wierszy w antologiach: Pieśni i gwiazdy (1971), Tam gdzie malwy lśnią czerwone... (1973), Księga Przyjaciół (1975). ZUKOFSKY LOUIS (1904-78), poeta amer.; jeden z założycieli grupy poet. obiektywistów, zmierzających do uchwycenia i konkretnego, "obiektywnie doskonałego" przedstawienia pojęć i zjawisk abstrakc.; gł. motywem jego krótkich, lapidarnych wierszy jest proces tworzenia, dążenie do osiągnięcia idealnej ekspresji (zbiory wierszy Ali: The Collected Shorter Poems 1966, kilkusetstronicowy poemat 'A', pisany przez kilkadziesiąt lat, wyd. 1979); autor prozy autobiogr. i opowiadań (It Was 1961, Autobiography 1970, Littie 1970) oraz esejów teoret. [A Test o f Poetry 1948, Prepositions 1967, The Gaś Agę 1969); tłumacz i autor antologii {Ań 'ObjectMsts' Anthology 1932). ZULFIJA, wtaśc. Zulfija Israiłowna (ur 1915), poetka uzb.; liryka patriotyczna, dotycząca II wojny świat., oraz pejzażowa; zbiory wierszy (m.in. Kujlarim sizga 1965) poematy (Kujoszli kalam 1971); artykuły publicyst. o roli kobiety w rodzinie i społeczeństwie. ZULFIKAROW TIMUR (ur. 1937), pisarz tadż., tworzący w języku roś.; także scenarzysta; uprawia refleksyjno-filoz. prozę poet., w której podejmuje problematykę ogólnoludzką, m.in. powieść Powrót Hodży Nasreddina (1979, wyd. pol. 1986). ZUNZUNEGUI Y LOREDO [łurtunegi i l.] JUAN ANTONIO DE (1901-82), pisarz hiszp., pochodzenia baskijskiego; w twórczości nawiązywał do realist. tradycji B. Pereza Gal-dósa, wprowadzając jednak elementy fantazji, abstrakcji i paradoksu w stylu R. Gómeza de la Serna i L. Pirandella; z humorem przedstawiał charakterystyczne typy baskijskie, kładł też nacisk na społ.-ekon. aspekty współcz. rzeczywistości; gł. powieści: El chiplichandle (1940), La quiebra (1947), La ulcera (1948), La vida como es (1954), La hija malograda (1972); nowele. ZUPAN VITOMIL (1914-87), pisarz słoweń.; w czasie II wojny świat, walczył w szeregach partyzanckich, po wyzwoleniu więziony za przekonania polit.; autor powieści psychol. o tematyce partyzanckiej (Menuet za kitaro 1975) i społ.- obyczajowych (m.in. Komedija ćloveSkega tkiva 1980, Levitan 1982), demaskujących powojenną, komunist. rzeczywistość, często prowokujących opinię publiczną sposobem przedstawiania motywów erotycznych; opowiadania, wiersze, dramaty, scenariusze film., eseje, utwory dla dzieci, przekłady. ŻUPANĆIĆ OTON (1878-1949), poeta słoweń.; modernista; najwybitniejszy poeta słoweń. 1 pół. XX w.; liryka intymna, refleksyjna, ujawniająca wpływy franc. symbolizmu, wiedeńskiej moderny i lektur W. Whitmana, ewoluująca od nietzscheańskiego kultu indywidualności ku kosmicznemu panteizmowi (zbiory Casa opojnosti 1899, Samogovori 1908); także wiersze patriotyczne (tom Zimzelen pod snegom 1945); tragedia hist. Yeronika Deseniska (1924); wiersze dla dzieci; przekł. z literatur zachodnioeur. (W. Szekspir); pol. przekł. w antologiach liryki jugosłowiańskiej (1960) i poezji słoweńskiej (1973). ./ ZWEIG [cwa'k] ARNOLD (1887-1968), pisarz niem.; 1933-48 na emigracji (m.in. w Palestynie); współzałożyciel (1950) i do 1953 prezy-•'•aeńt Akad. Sztuk NRD; od 1957 prezes ogól-Tioniem. Pen CIubu; świat, rozgłos zdobył cyklem powieściowym dotyczącym l wojny świat. Wielka wojna białych ludzi (t. 1-6 1927-54, wyd. pol. 1930-60, zawierającym m.in. głośną powieść Spór o sierżanta Griszę), p ostrej wymowie pacyfistycznej, łączącym 608 analizę polityki wojennej z ukazaniem procesu przemian świadomości bohaterów; ponadto m.in. powieści z czasów III Rzeszy: Topór z Wandsbeck (1947, wyd. pol. t. 1-2 1951), Marzenia są drogie (1962, wyd. pol. 1964) — w formie pamiętnika; liczne opowiadania (wybory pol. Igraszka czasu 1934, Nowele 1964). ZWEIG [cwa'k] STEFAN (1891-1942), pisarz austr.; podczas l wojny świat, w Szwajcarii (antywojenny dramat Jeremiasz 1917\ wyd. pol. 1926), od 1938 na emigracji (W. Brytania, USA, Brazylia); rozgłos zdobył gł. dzięki wnikliwym psychol. nowelom, pisanym pod wpływem impresjonizmu i psychoanalizy (wybór pol. 24 godziny z życia kobiety l inne opowiadania 1957), powieściom o tematyce wspótoz. (Niecierpliwość serca 1938, wyd. pol. 1939) oraz miniaturom hist. (Gwiazdy ludzkości 1927, wyd. pol. 1939); ponadto popularne zbeletryzowane biografie (m.in. Maria Antonina 1932, wyd. pol. 1933, Maria Stuart •\935, wyd. pol. 1936), przekł. z literatury franc. (R. Rolland, H. Barbusse) i roś. (L.N. Tołstoj, F.M. Dostojewski); załamany psychicznie zwycięstwami III Rzeszy, popełnił wraz z żoną samobójstwo. ŻABAJEW ZAMBYL (1846-1945), kazas. pieśniarz lud. (akyn); jeden z najwybitniejszych przedstawicieli ustnej lud. twórczości Kazachstanu; w swoich improwizacjach poruszał aktualne tematy społ. i obyczajowe; utwory 2. są wydane w zbiorach, a także tłumaczone na język roś. i in. języki narodów byłego ZSRR; pol. przekt. wierszy w Antologii poezji radzieckiej (1979). ŻEMCZUŻNIKOW, BRACIA -> Koźma Prut-kow. ŻUKOWSKI WASILIJ A. (1783-1852), poeta roś.; jeden z pierwszych romantyków w literaturze roś.; czł. ugrupowania lit. Arzamas, skupiającego zwolenników reformy językowej N. Ka-ramzina; autor nastrojowych, liryczno-reflek-syjnych elegii, wzorowanych na preromant. poezji ang. i niem., pisał także ballady (m.in. Ludmiła 1808, parafrazująca Lenorę G.A. Burgera, Kasandra 1809, Groinoboj 1810), o tematach zaczerpniętych z folkloru i śred-niow. legend rycerskich, a także z antyku, szkice teoret. i krył. o literaturze; praiKfd.MWtjT staroind., Homera; pol. wybory, /^yfk Poezja (1952), Baśnie (1961). /. y " 1^ ^^'R, ŻYLENKO IRYNA (ur. 1941?), żona W. Drozda, poetka ukr.; uprawia poezję intymną i pejzażową, często inspirowaną dziełami sztuki i utworami muz., wyrażającą zachwyt nad życiem i jednocześnie poczucie jego przemijania; zbiory wierszy, m.in. So/o na solfi (1965), Wikno u sad (1978), Jarmarok czudes (1982), Zbulosia lito (1983), tom reportaży Bukowynśki batady (1964); wiersze dla dzieci (zbiór Oo-styhajut' koiosoczky 1964). ŻYŁKA ULADZIMIR (1900-33), poeta białorus., 1930 zesłany w okolice Wiatki; symbolistyczna liryka miłosna i patriotyczno-wolnościowa (zbiory: Ujaulennie 1923, Na rostani 1924, Z palou Zachodnia] Biełarusi 1927); przekł. utworów A. Mickiewicza, H. Ibsena, Ch.P. Baudelaire'a oraz poezji czes.; zmarł na zesłaniu. ŻYTKOW BORIS S. (1882-1938), pisarz roś.; autor głośnych utworów dla dzieci i młodzieży, powieści marynistycznych (m.in. cykl Historie morskie 1926-37, wyd. pol. 1950), opowiadań dydaktyczno-oświat. (m.in. O sfoniu 1926, wyd. pol. 1950, Mangusta 1935, wyd. pol. 1950), często zawierających obserwacje o krajach egzotycznych (Opowiadania prawdziwe 1939, wyd. pol. 1950) utworów paraencyk-lopedycznych dla dzieci (Co widziałem 1939, wyd. pol. 1950), oraz artykułów popularyzujących naukę i technikę wśród młodych czytelników; ponadto powieści dla dorosłych i sztuki teatralne. ŻYWOT BARLAAMA l JOZAFATA, powieść bizant. z pot. VII w., prawdopodobnie autorstwa Jana Damasceńskiego; przeróbka ind. żywotu Buddy, będąca apologią ascezy chrzęść.; tłumaczona na wiele języków, rozpowszechniła się w licznych rękopisach od XII w. w Europie, Azji i pn. Afryce; wyd. pol. 1688 (tłum. S. Piskorskiego). ŻYWOT ŁAZIKA Z TORMESU, słynna anoni mowa powiastka hiszp. (1554, wyd. pol. 1923), stanowiąca pierwowzór powieści totrzykow-skiej (zw. też pikarejską; hiszp. picaro 'włóczęga, przebiegły oszust, łotrzy));'); utwór, ukazujący barwny, nasycony satyrą i humorem obraz ówczesnego społeczeństwa iiszp., zyskał wielki rozgłos, doczekał się nych naśladownictw i przekładów jeszcze INDEKSY Indeks tytułów polskojęzycznych obejmuje zestawione w jednolitym układzie alfabetycznym wszystkie wymienione w hasłach tytuły tekstów autorskich wydanych bądź wystawionych w języku polskim (oprócz tytułów polskich wyborów dzieł i antologii) oraz tych dzieł anonimowych, którym poświęcono hasła. Do Indeksu włączono również występujące sporadycznie tytuły utworów oryginalnych, napisanych w języku polskim przez pisarzy różnych narodowości. W Indeksie podano w kolejności: tytuł polski, tytuł oryginalny oraz nazwisko autora. Tytuły polskie i oryginalne podano kursywą (pochyłym drukiem), tytuły oryginalne umieszczono ponadto w nawiasach półokrągłych, natomiast nazwisko autora wyróżniono kapitalikami. Indeks tytułów obcojęzycznych obejmuje w jednolitym układzie alfabetycznym wszystkie wymienione w hasłach tytuły tekstów autorskich w języku oryginału (oprócz tytułów utworów oryginalnych napisanych w języku polskim). W Indeksie podano w kolejności: tytuł oryginalny, wolny przekład na język polski oraz nazwisko autora. Tytuł oryginalny podano kursywą (pochyłym drukiem), wolny przekład tytułu podano antykwą (prostym drukiem) w nawiasie półokrągłym, nazwisko autora wyróżniono kapitalikami. W obu Indeksach zostały zachowane zasady przyjęte w całym Słowniku dotyczące alfabetyzacji, transkrypcji nazwisk i tytułów (w obrębie alfabetów niełacińskich), częściowego polszczenia nazwisk rosyjskich i ukraińskich (zob. Objaśnienia wstępne). W przypadku jednobrzmiących nazwisk różnych pisarzy wprowadzono w obu Indeksach dalsze rozróżnienie podając również inicjały imion (a znacznie rzadziej, w uzasadnionych przypadkach, imiona w pełnym brzmieniu bądź daty życia). Dodatkowe informacje w obu Indeksach ujęto w nawiasy kwadratowe. INDEKS Tytuły polskojęzyczne A człowiek żyje (Żyw czefowiek) — MAKSIMÓW A lasy wiecznie śpiewają (Og bakom synger skogene) — GULBRANSSEN A miłość nigdy się nie kończy (Italienische Nacht, Kasimir und Karolinę) — O. HOR- VATH A tymczasem gdzieś... (A tiem wriemieniem gdie-to...) — ALEKSIN A życie toczy się dalej (Men Livet) — HAMSUN Abaddon - Anioł Zagłady (Abaddon el Exter- minador) — SABATO Abd-EI-Kader (Abd-el-Kader) — KNITTEL Abel Sanchez. Opowieść o namiętności (Abel Sanchez. U na historia de pasión) — UNA- MUNO Abel w puszczy (Abel a rengetegben) — TA- MASI Abelard i Heloiza. Listy (Epistulae) — ABE- LARD Absalomie, Absalomie... (Absalom, Absalom) — FAULKNER Abu Hasan (Abu Hasan) — l.L. CARAGIALE Abyś nie zapomniał, że jesteś chrześcijaninem (Memoriał de la vida cristiana} — LUDWIK z GRENADY Ach, to życie (Hayaf ne Tatli) — ESENDAL Acharnejczycy (Acharnes} — ARYSTOFANES Achilles (Achille] — METASTASIO Adamaszkowy bębenek (Aya-no tsuzumi) — MISHIMA Adolf (Adolphe) — CONSTANT DE REBECOUE Adrianna Lecouyreur (Adriannę Lecouvreur) — SCRIBE Adrianna Mesurat (Adrienne Mesurat) — J. GREEN Aelita (Aelita)) — A.N. TOŁSTOJ Aforyzmy (Aphorismen) — EBNER-ESCHENBACH Afrodyta (Aphrodite) — LouYs Agamemnon (Agamemnon) — AJSCHYLOS Agaton (Geschichte des Agaton} — WIE- LAND Agezylaos (Agesilaos) — KSENOFONT Ajas (Aias) — SOFOKLES Ajsottan z krainy białego złota (Ajsottan) — KERBABAJEW Ajwanhu (A/wangu) — RYTCHEU Akcja "L" (Akce L) — BEHOUNEK Akta Odessy (The Odessa F/te) — FORSYTH Aktor (L'attore) — SOLDATI Alastor, czyli Duch samotności (Alastor) — P.B. SHELLEY Ale i oni otrzymali po denarze (To Every Mań a Penny) — MARSHALL Ale Klub nie przebacza (Amigo, Amigo) — CLIFFORD Alef (El Aleph) — BORGES Alegro, czyli Wesoły (L'Allegro) — MILTON Aleja potępienia (Damnation Alley) — ŻELAZNY Aleksander l (Aleksander l) — MEREŻKOWSKI Aleksander Marz (Marz} — KIPPHARDT Aleksander Puszkin [zob. Ostatnie dni] — BUŁ- HAKOW Aleksander Wielki (Alexandre le Grand) — DRUON Aleksandryjskie pieśni (Pieśni aleksandryjs- kije) — KUZMIN Aleksjada (Alexias) — ANNA KOMNENA Alfabetyczna Afryka (Alfabefical Africa) — ABISH Alicja w krainie czarów (Al/ce In Wonderland) — CARROLL Alkad z Zalamei (El alcalde de Zalamea) — CALDERÓN DE LA BARCA AIkestis (AIkestis} — EURYPIDES Alosza Popowicz i Tuharyn (Alosza Popowicz i Tugaryn) [bylina] Alvard na tropach nazizmu (Alvard paa sporet af nazismen) — H.J. NIELSEN Amadeusz (Amadeus) — SHAFFER Amalia (Amalia} — KEKKONEN Amalia (Amalia) — MARMOL Ambasadorowie (The Ambassadors} — H. JAM ES Amen [tyt. oryg.] — F. HERBACIAUSKAS Amenmaryja, sami dobrzy żołnierze (Amen-maria) — TAŹKY Ameryka (Amerika) — Asz Ameryka (Amerika) — KAFKA Ameryka, Ameryka (America, America) — KAZAŃ Ameryka jednopiętrowa (Odnoetażnaja Amie-rika) — ILF Amerykanin (The American) — FAST Amerykanin (The American) — H. JAMES Amerykański ideał (The American Dream) — ALBEE Amerykańskie marzenie (Ań American Dream) — MAILER Amfitrion (Amphitruo) — PLAUT ./ Amfitrion 38 (Amphytrion 38) — GIRAUDOUX Amyntas (Aminta) — TASSO Anabaza (Anabase) — SAINT-JOHN PERSE Anatema (Anafiema) — L. ANDUIEJEW Anatema (A kikózósitó) — DERY Andorra (Andorra) — FRISCH Andromacha (Andromaque) — RACINE Anegdoty prowincjonalne (Prowincyalnyje aniekdoty) — WAMPILOW Angelika ten Swaart (Angelika ten Swaart) — THIESS 611 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Angielski pacjent (Tnę English Pacjent) — ON- DAATJE Anglosaskie pozy (Anglo-Saxon Attitudes) — A. WILSON Ania z Zielonego Wzgórza (Ann of Green Gables) — MONTGOMERY Anioł zstąpił do Babilonu (Ein Engel kommt nach Babylon) — DURRENMATT Aniolek, czyli Samokrytyka (Detske etudy) — ASKENAZY Anioły u Ritza (Angels at the Ritz) — TREVOR Aniuta (Aniuta} — POLEWOJ Anna Karenina (Anna Karienina) — L. TOŁSTOJ Anna na szyi (Anna na szeje) — CZECHÓW Anna proletariuszka (Anna proletarka) — OL- BRACHT Anna Śnieg/na (Anna Sniegina) — JESIENIN Anna Svard (Anna Svard) — LAGERLOF Anna z pięciu miast (Anna of the Five Towns) — BENNETT Anna Zofia Hedwig (Anna Sophie Hedvig) — ABELL Annalena Bilsini (Annalena Bilsini) — DELEDDA Annie Wobbier (Annie Wobbier) — WESKER Anno Domini MC MXXI (Anno Domini MC MXXI) — ACHMATOWA Antologia Palatyńska (Anthologia Palatina) [dzieło zbiorowe] Anton Nieborak (Anton-Goriemyka) — GRI- GOROWICZ Antoni Iwanowicz gniewa się (Anton Iwano- wicz sierditsia) — PIETROW Antoniusz i Kleopatra (Aniony and Cleopatra) — SHAKESPEARE Antonówki (Antonowskije jabfoki) — BUNIN Antony (Aniony) — DUMAS ojciec Antychryst (Antichrist) — STANEW Antygona (Antigone) — ANOUILH Antygona (Antigona) — SMOLE Antygona (Antigone) — SOFOKLES Antylider (Antitidier) — MAKANIN Antypamiętniki (Antimemoires) — MALRAUX Antyświaty (Antymiry) — WOZNIESIENSKI Antytradycja futurystyczna (Uantitradition fu- turiste) — APOLLINAIRE Apologia... (Apologia...) — APULEJUSZ Apologia praktycznego nierozumu [zob. Żołtyj dom} — ZINOWIEW Apostoł (Aż apostoł) — PETOFI Arabeski (Arabieski) — GOGOL Arabia Felix (Det łykkelige Arabien) — TH. HANSEN Arberon (Arberonas) — BUBNYS Archaniołów/e nie grają w bilard (Gli arcangeli non giocano al flipper) — Fo Archipelag Gulag 1918-1956 (Archipielag Gu- tag 1918-1956) — SOLŻENICYN Archipelag Lenoir (Archipel Lenoir) — SALAC- ROU Architekt i cesarz Asyrii (El arquitecto y el emperador de Asiria) — ARRABAL Argonauci dalekiej Północy (Tierritorija) — KUWAJEW Ariezjanka (L'Arlesienne) — DAUDET Armancja (Armance) — STENDHAL Armia cieni (L'armee des ombres) — KESSEL Armia konna (Konarmia) — BABEL Arsen Łupin dżentelmen włamywacz (Arsene Łupin gentleman-cambrioleur) — LEBLANC Artamonow i synowie (Dieto Artamonowych) — GÓRKI Artysta (Chudożnik) — SZEWCZENKO Artysta nieznany (Chudożnik nieizwiestien) — KAWIERIN Asia (As/a) — TURGIENIEW Astrea (L'Astree) — URFE Asy czystej rasy [tyt. oryg.] — IMBER Atala (Atala) — CHATEAUBRIAND Atalanta w Kałydonie (Atalanta in Całydon) — SWINBURNE Atalia (Athalie) — RACINE Athabaska (Aihabaska) — MACLEAN Atlaniis (Atlant/s) — G. HAUPTMANN Atlasy i kariatydy (Atlanty i kariatydy) — SZA- MIAKIN Attalea princeps (Attalea princeps) — GAR- SZYN Audiencja (Audience) — HAVEL August Powsinoga (August) — HAMSUN August Strindberg (August Strindberg) — LA- GERCRANTZ Auguste Rodin (Auguste Rodin) — RILKE Aula (D/e Aula) — KANT Aura (Aura) — FUENTES Aurelia (Aurelia) — NERYAL Auto da fe (D/e Blendung) — CANETTI Autobiografia (Autobiography) — TWAIN Autobiografia Alicji B. Tok/as (The Autobiography of Alice B. Toklas) — STEIN Autobiografia każdego z nas (Everybody's Autobiography) — STEIN Autobiografia Salomona Majmona (Solomon Maimons Lebengeschichte von ihn selbst geschrieben) — MAJMON Autografy Jeffreya Asperna ( The Aspern Pa- pers) — H. JAMES Awantura w Chioggi (Le baruffe chiozzotte) — GOLDONI Awantury Idziego Blassa... [zob. Przypadki Idziego B/asa ] — LESAGE Azyl (Sanctuary) — FAULKNER Baa/ w Babilonie (Baal Baby/one) — ARRABAL Babbitt (Babbitt) — H.S. LEWIS Babi jar (Babij jar) — A. KUZNIECOW Babie lato ( Yoratinklaii draikes be vejo) — Si- RIJOS-GiRA Babski blues (Any Woman Blues) — JONG 612 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Babunia (Babićka) — NEMCCWA Bagienne maliny (Hjortroniandet) — LIDMAN Baj Ganio (Baj Ganiu) — KONSTANTINOW Bajdy Dolne (Niżnyja Bajduny) — BRYŁ Bajka o carze Safianie... (Skazka o carie Safianie...) — PUSZKIN Bajka o pszczołach (The Fable of the Bees) — MANDEVILLE Bajki (Skazki) — K. CZUKOWSKI Bajki {Fables} — LA FONTAINE Bajki Aezopowe [zob. Bajki] — LA FONTAINE Bajki Babci Gąski (Contes de ma merę /'o/e) — PERRAULT Bakunowy faktor ( Sotweed Factor) — BARTH Bal noworoczny (The Snowball) — BROPHY Bal u hrabiego d'0rgel (Le bal du comte d'0rgel) — RADIGUET Bal złodziejaszków (Le bal des voleurs) — ANOUILH Balkon (Le balcon) — GENET Balkon (Balkonen) — G.E.R. HEIBERG Balkon był za wysoko (Balkon boi prwysoko) — BEDNAR Ballada alpejska (Alpijskaja balada) — BYKAU Ballada górnicza (Havi'fska balada) — MAJE- ROVA Ballada o gwoździach (Ballada o gwozdiach) — TlCHONOW Ballada o Peckham Rye (The Ballads of Peckham Rye} — SPARK Ballada o smutnej knajpie (The Ballad of the Sad Cafe) — MCCULLERS Ballada o trąbce i obłoku (Balada o trobenti in oblaku) — KOSMAĆ Ballada o więzieniu w Reading (The Ballad of Reading Gaol) — WILDE Ballady Piotrka Kerempuha (Balade Petrice Kerempuha) — KRLEZA Baltazar i Blimunda (Memoriał do convento) — SARAMAGO Balun Canan (Balun Canan) — CASTELLANOS Balwierz-artysta (Tupiejnyj chudożnik) — LES- KOW Banda zbójecka (Die Rauberbande) — L. FRANK Bankiet w Blitwie (Banket u Blitvi) — KRLEZA Bankructwo (En fallit) — BJÓRNSON Bankructwo ojca Urbana (Morte d'Urban) — POWERS Bar Świat (Automat Svet) — HRABAL Barabasz (Barabbas) — LAGERKVIST Barbara (Barbara} — J.F. JACOBSEN Barbara (Barbara) — WERFEL Bardzo straszna historia (Oczeń strasznaja istorija) — ALEKSIN Bariera (Barierata) — WEZINOW Baron drzewo/aż (H barone rampante) — CAL- VINO Baronowa Lenbach (U agoniji) — KRLEZA Barfłomiejowy jarmark (Bartholomew Fair} —JONSON Barwy czasu [tyt. oryg.] — CHADZINIKOLAU Barwy i lata (Szmek es evek) — KAFFKA Baryłeczka (Boule de suif) — MAUPASSANT Basen (Auzi) — T. CZILADZE Batalion czołgów (Tan/córy prapor) — SKVO- RECKY Bataliony proszą o ogień (Bataliony prosiąt ognia) — BONDARIEW Bazy// Digenis Akritas (Bas/te/os Digenes Ak- ritas) [anonim] Bądź dobry aż do śmierci (Legy jó mind- halalig) — MORICZ Becket, czyli Honor Boga (Becket ou L 'hon- neur de Dieu) — ANOUILH Beethoven (Beethoven) — ROLLAND Bel-Ami (Bel-Ami) — MAUPASSANT Belizariusz (Belisaire) — MARMONTEL Bella (Bella) — GIRAUDOUX Bellew Zawierucha (Smoke Bellew) — LONDON Bełkot nad Nilem (Sarsara fauka n-Nil) — MAH- FUZ Ben Hur (Ben Hur) — WALLACE Benvenuta Celliniego żywot własny spisany przez niego samego (Vita) — CELLINI Berenika (Berenice) — RACINE Berlin Alexanderplatz (Berlin Alexanderplatz) — DOBLIN Betonowy ogród (The Cement Garden) — McEWAN Bewerley, czyli Gracz angielski [zob. Gracz] — E. MOORE Bez echa (Dusty Answer} — LEHMANN Bez trzeciego (Bez trećega) — BEGOYIC Bezdomne psy (Chiens perdus sans collier) — CESBRON Bezdroże (Bież dorogi) — WIERIESAJEW Beznadziejne pokolenia (Haablese slasgter) — BANG Bhagawadgita, czyli Pieśń o Bogu (Bhaga-wadgita) [anonim] Bhagawadgita, czyli Pieśń Pana (Bhagawadgita) [anonim] Bhartrhariego strof trzykroć po sto (Subha-szitatriśati) — BHARTRYHARI Biada kłamcy (Weh dem, der ługt) — GRILL- PARZER Biada temu kto ma rozum [zo6. Mądremu bieda] — GRIBOJEDOW B/a/a diablica (The Wbite Devil) — WEBSTER B/a/a gwardia (B/e/a/a gwardiją) — BULHAKOW B/a/a róża (Die weisse Rosę) — TRAVEN B/a/e brzegi (B/e/y/e bieriega) — SOKOLOW- —MIKITOW B/a/e flagi (Tetri bajragebi) — DUMBADZE S/ate kamienie (Tiet etaisyyksiin) — HAAVIKKO B/ate noce (Bietyje noczi) — DOSTOJEWSKI B/a/e stado (B/a/a/a ste/a) — ACHMATOWA 613 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Białe szaty (S/e/y/e odieżdy) — DUDINCEW Białe zorze (Beli mugri) — RACIN Białoruś [tyt. oryg.] — JANOWICZ Biały Bim Czarne Ucho (B/e/y/ Bim Czornoje ucho} — TROJEPOLSKI B/a/y hotel (The White Hotel) — DONALD MICHAELTHOMAS Biały kieł (White Fang) — LONDON Biały kołnierzyk (Tetri sakelo] — DZAWACHISZ- WILI Biały koń, biały jeździec (Pale Horse, Pale Rider) — K. PORTER Biały kubrak (White-Jacket) — MELVILLE Biały statek (B/e/y/ parochod) — AJTMATOW Biblia dla moich dzieci (Historie sainte de mes filleuls) — DANIEL-ROPS Biblioteka (Bibliotheke) — FOCJUSZ B/c/e bębna (Drum-Taps) — WHITMAN Biedacy (D/e Armen) — H. MANN Biedaczyna z Asyżu (Ftochulis tu Theu) — KA- ZANDZAKIS Biedermann i podpalacze (Biedermann und die Brandstifter) — FRISCH Biedni bogacze (Szegeny gazdagok) — JOKAI Biedni ludzie (Biednyje ludi) — DOSTOJEWSKI Biedny loanide (Bietul loanide) — CALINESCU Biegnąca po falach (Bieguszczaja po wcinam} — GRIN B/esy (Biesy) — DOSTOJEWSKI Bilans wstępny (Priedwaritielnyje itogi) — TRI-FONOW Bilard o wpół do dziesiątej (Billard urn halb zehn) — BOLL B/7/y kłamca (Billy L/ar) — WATERHOUSE Biografia (Biografie) — FRISCH Bitwa (Die Schlacht) — H. MULLER Bitwa (Bitva) — REZAC Bitwa milczenia (La bataille du silence) — VER-CORS Bitwa narodów (Histoire d'un constrit de 1813) — ERCKMANN-CHATRIAN Bitwa o Tuluzę (La bataille de Toulouse) — CABANIS Bitwa pod Arapilami (La batalia de los Arapi- les) — PEREZ GALDÓS Bitwa w drodze (Bitwa w puti) — NIKOLAJE- WA Bizon (American Buffalo) — MAMET Blacharz burmistrzem (Den politiske Kon- destóber) — HOLBERG Blady ogień (Pale Fire) — NABOKOW Blaski cyganerii (Luces de bohemia) — VALLE-|NCLAN Blaski i cienie (Los gozos y las sombras) — TORRENTE BALLESTER Blaszany bębenek (Die Blechtrommel) — GRASS Blokada (Błokada) — CZAKOWSKI Błagalnice (Hiketides) — AJSCHYLOS Błądzące gwiazdy (Błono'ze nde sztern) — SZOLEM ALEJCHEM Błądzić jest rzeczą ludzką (Manner machen Fehier) — U. BECHER Błędne ogniki i płomień (Irriicht und Feuer) — GRON Błędny ognik (Het dwaallicht) — ELSSCHOT Błękit nieba (Le bieu du ciel) — BATAILLE Błękitna księga bajek (Modra kniha rozpra- vok) — FELDEK Błękitne dni (Gołubyje dni) — SOKOLOW-MIKI- TOW Błękitne oczy (Blue Eyes and Grey) — ORCZY Błękitny młoteczek (The Blue Hammer) — MAC- DONALD Błękitny ptak (L'oiseau sieu} — MAETERLINCK Błogosławieństwo ziemi (Markens Gróde) — HAMSUN Błogosławione piekło wędrowanie doktora Faustusa (Faustus Doktor boldogsagos pokoijarasa) — GYURKO Bobrowe futro (Der Bibelpełz) — G. HAUPT- MANN Boczne niebo (Sporedno nebo) — POPA Bodega (La bodega) — BLASCO IBAŃEZ Bogactwa naturalne (Les richesses naturelles) — OBALDIA Boginie (Die Góttinnen) — H. MANN Bogowie, demony i inni (Gods, Demons and Others) — NARAYAN Bogowie łakną krwi (Les Dieux ont soif) — FRANCE Bohater na ośle (Heroj na magarcu) — Bu- LATOYIC Bohater naszych czasów (Gieroj naszego wriemieni) — LERMONTOW Bohaterowie... (Heroes) — CARLYLE Bohaterska róża (To iroiko triandafilo) — PA- PAS Bolesny piątek (Yiernes de dolores) — ASTU- RIAS Bolszewicy (Bolszewik/) — SZATROW Borek Oniksztyński (Anyksćiu silelis) — BARA- NAUSKAS Borgia (Borgia) — KLABUND Borsuki (Barsuki) — LEONÓW Borys Godunow (Boris Godunow) — PUSZKIN Bosąmbo znad rzeki (Bosambo on the River) '— E. WALLACE Boś/' pośród ognia (Bosy/a na wohniszczy) — CZAROT Boska Komedia (Divina Commedia) — DANTE ALIGHIERI Boston (Boston) — SINCLAIR Bosy (Desculf) — STANCU Botafogo (Botafogo) — FELDEK Boubouroche (Boubouroche) — COURTELINE Bouyard i Pecuchet (Bouvard et Pecuchet) — FLAUBERT 614 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Boża męka (Bozi' muka) — K. CAPEK Boża strzała (Arrow of God) — ACHEBE Boże sprawy (Bozi raboti) — l. PETROW Bóg (Bóg) — DIERZAWIN Bóg, cesarz i chłop (Isten, csaszar, paraszt) —HAY Bóg wie (God Knows) — HELLER Bracia (Bratja) — BUNIN Bracia (Bratja) — FIEDIN Bracia (Menaechmi) — PLAUT Bracia (Adelphoe) — TERENCJUSZ Bracia Karamazow (Bratja Karamazowy) — DOSTOJEWSKI Bracia Lwie Serce (Bróderna Lejonhjarta) — A. L.INDGREN Bracia Mowglego [zob. Księga dżungli] — KIP- LING Bracia Namzor (Di brider Namzor) — SEGA- LOWICZ Bracia Serafiońscy (O/e Serapionsbruder) — E.T.A. HOFFMANN Bracia z Olsóya (Olsoy gutane) — DUUN Bracia Zemganno (Les freres Zemganno) — GONCOURT Bracke (Bracke) — KLABUND Bractwo (Bratrstvo) — JIRASEK Brand (Brand) — IBSEN Bransoleta z granatów (Granatowy] brasiet) — KUPRIN Brat Franciszek (Frere Francois) — J. GREEN Brat marnotrawny (The Importance of Being Earnest) — WILDE Brat milczącego Wilka (Bratr mlćaniiyeho vlka) — JARUNKOVA Brat Ogień (Bruder Feuer) — RINSER Brązowy skarb (Bronzovy pokład) — STORCH British Museum w posadach drży (The British Museum is Falling Down) — D.J. LODGE Broń na sprzedaż (A Guń for Sale) — H.G. GREENE Brouart i nieporządek (Brouart et te desordre) — AYELINE Brudne ręce (Les mains są/es) — SARTRE Bruges umarłe (Bruges-la-marte) — RODEN- BACH Brulion Walerii Cossati (Ouaderno proibito) — DE CESPEDES Brutus (Brutus) — CYCERON Brytanik (Britannicus) — RACINE Brzeg (Bierieg) — BONDARIEW Brzemię naszej dobroci (Poyara dragostej noastre) — DRUTA Brzydka księżniczka (Hassiiche Herzogin Mar- garete Maultasch) — FEUCHTWANGER Brzydkie kaczątko (Den grimme /Elling} — H.CH. ANDERSEN Buchara [zob. Joddoszto, w: Tyt. obcojęzyczne} — AJNI Buda jarmarczna (Bałaganczik) — BLOK Budapeszteńska wiosna (Budapesti tavasz) — FERENC KARINTHY Buddenbrookowie (Buddenbrooks) — Tu. MANN Budowniczy Solness [zob. Mistrz Solness] — IBSEN Bud uczy nią (Przyszłość) — SAMUJLONAK Bujne życie Martina (La vida exagerada de Martin Romana) — BRYCE ECHENIOUE Bukoliki (Bucolica) — WERGILIUSZ Bukszpanowy las (Samszytowyj /es) — AN-CZAROW Bullet Park (Bullet Park) — CHEEVER Bułgarzy dawnych czasów (Byfgari ot staro wreme) — KARAWEŁOW Bunkier (Bunker) — MESZOLY Bunt (Miatież) — FURMANÓW Bunt (Rascoala) — REBREANU Bunt aniołów (La revolte des anges) — FRANCE Bunt chłopów (Seljaćka buna) — SENOA Bunt mas (La rebelión de las masas) — OR-TEGA Y GASSET Bunt na okręcie (The Caine Mutiny) — WOUK Bunt żołnierzy (Aufstand der Soldaten) — KIRST Burmistrz poznański [zob. Alkad z Zalamei} — CALDERON DE LA BARCA Burmistrz z Casterbridge (The Mayor of Cas- terbridge) — HARDY Burza (Lei-yu) — CAO Yu Burza (Buria) — ERENBURG Burza (Groza) — OSTROWSKI Burza (The Temptest) — SHAKESPEARE Burza i szat (Sturm und Drang) — KLINGER Burza za progiem (Al filo del agua) — YAŃEZ Burze (Tempeste) — NEGRI Burzliwa młodość (Biespokojnaja junost') — PAUSTOWSKI Burzliwa noc (O noapte furtunoasa) — l. L. CARAGIALE Burzliwe lata (The Fioaring Nineties) — PRI- CHARD Burzliwe życie Lejzorka Fiojtszwanca (Burnoja żyzń Łazika Rojtszwanca) — ERENBURG Busze i jej siostry (Pikciuriene) — SIMONAIYTE Buszujący w zbożu (The Catcher in tnę flye) — SALINGER Była sobie Gruzinka (Iko ertli kali) — IOSELIANI Byłem niewolnikiem Hunów (A lathatatlan ember) — GARDONYI Byłeś prorokiem, kochanie (Pro feta voltal, szwem) — SOMOGYI TOTH By/o nas pięciu (Było nas pet) — POLACEK By/o to w Kokandzie (Eto było w Kokandie) — S. NIKITIN Było to w Leningradzie (Eto było w Leningradzie) — CZAKOWSKI 615 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Calineczka (Tommelise) — H.CH. ANDERSEN Cale dni na drzewach (Des journees entieres dans les arbres) — DURAS Cale miasto mówi... (Stadtgesprach) — S. LENZ Cały smutek Belgii (Het verdriet van Belgie} — CLAUS Car Borys Fiodorowicz Godunow (Car' Boris) — A.K. TOŁSTOJ Car Fiodor Joannowicz (Car' Fiodor loan- nowicz) — A.K. TOŁSTOJ Car-Głód (Car'-Golod) — L. ANDRIEJEW Car/fas (Caritas) — WESKER Carmen (Carmen) — MERIMEE Casanovą (Casanovą) — KESTEN Cass Timberlane (Cass Timberlane) — H.S. LEWIS Cathleen, córka Houlihana (Cathleen ni Hou- lihan) — YEATS Cecylia Yaldes (Cecilia Valdes) — VILLAVERDE Celestyna (La Celestina) — F. DE ROJAS Celibat (Celibaat) — WALSCHAP Cement (Ciement) — GŁAOKOW Cena (The Price) — A. MILLER Centaur (The Centaur} — UPDIKE Cesarski szaleniec (Keisri huli) — Kross Cesarskie fiołki (Cisarske fialky) — NEFF Cesarstwo (Das Kaiserreich) — H. MANN Cesarz i proletariusz (Imparat ęi proletar) — EMINESCU Cesarz Jones (The Emperor Jones} — O'NEILL Cesarz odszedł, generałowie zostali (Der Kai- ser ging, die Generale bleiben) — PLIEVIER Chaos (Kaos) — SZIRWANZADE Charaktery (Charakteres) — TEOFRAST z ERE- sos Charaktery, czyli Przymioty Teofrasta (Les caracteres de Theophraste traduits du grec) — LA BRUYERE Charlota Loewenskoeld (Charlotta Lówens- kółd) — LAGERLOF Charty Traktor (Charty Traktor} — SCHARANG C/lafa rybaka (Rybakowa chata} — KOLAS Chata Wuja Toma (Uncle Tom's Cabin) — STÓWĘ Chatka Puchatka (The House at Pooh Cor- ner) — MILNE Chatterton (Chatterton) —YIGNY Chciałabym grać na akordeonie (J'aurais voulu jouer de 1'accordeon) — MALLET- —JORIS Chimera (Chimera] — CHIARELLI Chleb (Chleb] — A.N. TOŁSTOJ Chleb i wino (Pane e vino) — SILONE Chleb na wody płynące (Bread Upon tnę Waters} — l. SHAW Chleb nocy (Nattens bród) — FALKBERGET Chleb żywy (The Living Bread) — MERTON Chłodne dni (Kalte Ze/ten) — GEISSLER Chłop milionowy, czyli Dziewczyna z świata czarownego (Das Madchen aus der Feenwelt oder Der Bauer a/s Millionar) — RAIMUND Chłopcy (Les garcons) — MONTHERLANT Chłopcy (Pojat) — RINTALA Chłopcy z Placu Broni (A Pal utcai fiuk) — MOLNAR Chłopcy z Wurzburga (Die Junger Jesu) — L. FRANK Chłopcy znad rzeki Bobrów (HoSi od Bobrt reky) — FOGLAR Chłopi (Muzyki) — CZECHÓW Chłopiec na lotnym trapezie (The Daring Young Mań on the Flying Trapeze) — SA- ROYAN Chłopiec w studni (Der Knabe im Brunnen) — ANDRES Chłopiec z Georgii (Georgia Boy) — CALD- WELL Chłopiec z gutaperki (Gutapierczewyj malczik) — GRIGOROWICZ Chłopiec z łyżwami (Malczik s tyżami) — JA- KOWLEW Chłopiec ze szpadą (Malczik so szpagoj) — KRAPIWIN Chłopska dziewczyna (A parasztleany) — GAR- DONYI Chłosta (Les chatiments) — HUGO Chłód: izolacja (Beton) — BERNHARD Chmury (Nephelai) — ARYSTOFANES Chmury i łzy (Weep not Child) — NGUGI-WA- —THIONG'O Chmury nad Metapontem (Molnen óver Meta- pontion) — E.O. JOHNSON Chodząc (Im Gehen) — KRÓLÓW Cholera (Cholera) — L. STOJANOW Chorągwie na wieżach (Flagi na baszniach) — MAKARENKO Chorążowie (Praporonosci) — HONCZAR Chorwacka rapsodia (Hryatska rapsodija) — KRLEZA Chorwacki bóg Mars (Hrvatski bóg Mars) — KRLE2A Chorwackie kłamstwo literackie (Hrvatska kn/i- źevna łaź) — KRLEZA Chory i wesoły (Syg og munter) — HOLM Ohory z urojenia (Le malade imaginaire) — MOLIERE Chosrou i Szirin (Chosrou-o Szirin) — NEZAMI ,. Chroniczna niewinność (Den kroniske uskyld) ' — RlFBJERG Chryja (Sumatocha) — RADICZKOW Chrystus i Antychryst (Christos i Antichrist) — MEREZKOWSKI Chrystus ukrzyżowany po raz wtóry (O Christos ksanastawronete) — KAZANDZAKIS Chrystus z Bomby (Le pauvre Christ de Bomba) — BETTI MONGO 616 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Chrystus zatrzymał się w Eboli (Cristo si ó fermato a Eboli) — C. LEVI Chrzest nad Sawicą (Krst pri Savici) — PRE- SEREN Chrzest św. Władymira (Krest syateho Vladi- mira) — HAVL(CEK-BOROVSKY Chudy rok (Szuk esztendó) — VERES Chunga {La chunga) — VARGAS LLOSA Chusta Weroniki (Das Schweisstuch der Ve- ronika} — LE FORT Chwaia Cesarstwa (La gloire de 1'Empire) — ORMESSON Chwała córy królewskiej (Ali Glorious Within) — MARSHALL Chwała sztandaru (The Old Glory) — R. Lo- WELL Chwiejna równowaga (Delicate Balance) — ALBEE Ci, co pozostali (Staying On) — P.M. SCOTT Cl dwaj mężczyźni (Prijatelji) — SELENIC Ciała i dusze (Corps et ames) — VAN DER MEERSCH Ciało i krew (La chair et le sang) — F. MAURIAC Ciało mojego wroga (Le corps de mon en- nemi) — MARCEAU Cichy cmentarz (Smiriennoje ktadbiszcze) — KALEDIN Cichy Don (Tichij Don) — SZOŁOCHOW Ciemna jutrznia (Oficio de tinieblas) — CAS- TELLANOS Ciemna potęga (Włast' t'my) — L. TOŁSTOJ Ciemna strona księżyca (Temna stran mese- ca) — KOCBEK Ciemne aleje (Tiomnyje a/te/) — BUNIN Ciemność (A Night of Their Own) — ABRAHAMS Ciemność [zob. Mrok} — Cezar PETRESCU Ciemność w południe (Darkness at Noon) — KOESTLER Ciemność w południe (Darkness in Noon) — S. KINGSLEY Ciemny las (The Dark Forest) — H.S. WALPOLE Cienie (Tleni) — KOROLENKO Cienie na moim sercu (Skyggerpa mitt hjerte) — STIGEN Cienie w raju (Schatten im Paradies) — RE- MARQUE Cienie zapomnianych przodków (Tini zabu- tych predkiw) — KOCIUBYNSKI Cienka czerwona linia (The Thin Red Linę) — J. JONES Cień (Kynyl) — HAŃ MUSUK Cień bohatera (The Shadow of a Gunman) — 0'CASEY Cień krzyża (L'ombre de la croix) — THA- RAUD Cień Macieja Pascala (II fu Mattia Pascal) — PIRANDELLO Cień przyjaciela (Tlen druga) — TICHONOW Cieplarnia (Hothouse) — ALDISS Cieplarnia (Treibhaus) — KOEPPEN Ciernie (Thorns) — SILVERBERG Cierpienia księcia Sternenhocha (Utrpeni kni- zete Sternenhocha) — L. KLIMA Cierpienia matki (Wat eene moeder łyden kań) — CONSCIENCE Cierpienia młodego Wertera (O/e Leiden des jungen Werthers) — GOETHE Cierpki smak wspomnień (Erinnerung mit Baume) — TIELSCH Ciesielski gotyk (Carpenter's Gothic) — GAD- DIS Ciężki piasek (Tiażołyj piesek) — RYBAKÓW Ciężkie czasy (Hard Times) — DICKENS Ciężkie czasy (Trudnoje wriemia) — ŚLEPCÓW Ciężkie pieniądze (The Big Money) — DOS PASSOS Cimmarron z Okłahomy (Cimmarron) — FER- BER Cinq-Mars, czyli Spisek za Ludwika XIII (Cinq-Mars ou Une conjuration sous Louis XIII) — V|GNY Ciocia Magda (Teta Magda) — MAKAROV|C Ciotka Julia i skryba (La tia Julia y el es- cribidor) — VARGAS LLOSA Cisza (Tiszyna) — BONDARIEW CIarissa (CIarissa) — S. RICHARDSON Cmentarz pod Białymstokiem. Ból serca mego (Sierdca mojego boi) — BOGOMOLOW Cmentarz starego żelastwa (Rozsdatemetó) — FEJES Cmentarzysko samochodów (El cementem de automóviles) — ARRABAL Cnotliwa ladacznica (The Honest Whore) — DEKKER Co dzień choć kilka słów (Ni dnia bież stroki) — OLESZA Co dziesiąty musiał umrzeć (Hver tiende mann ma/te c/ó) — P. HANSSON Co to jest sztuka (Czto tako je iskusstwo) — L. TOŁSTOJ Co widziałem (Czto ja widieł) — ŻYTKOW Cocktail Party (Cocktail Party) — T.S. ELIOT Cocpit (Cocpit) — KOSIŃSKI Co/as Breugnon (Co/as Breugnon) — ROL- LAND Collin (Collin) — S. HEYM Coo Rouge (Coq Rouge) — GOIL&N Cos się stało (Something Happened) — HEL- LER Courbet — nie ułuda lecz prawda (Gustave Courbet) — KASCHNITZ ,. Córka Farinaty (D/e Tochter Farinatas) — LE FORT Córka kapitana (Kapitanskaja doczka) — PUSZKIN Córka króla Renego (Kong Renes Datter) — HERTZ 617 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Córka Monfezumy (Montezuma's Daughter) — HAGGARD Córka proboszcza (A Clergyman's Daughter) — ORWELL Córka Wikingów (S0lvhammeren, Jaertegn, Helgenkongen) — HENRIKSEN Córka złotnika (Zlatarovo zlato) — SENOA Cóż za pomysł, tato! (Papa, You're Grazy) — SAROYAN Creezy (Chair et cuir, Creezy) — MARCEAU Cromwell (Cromwell) — HUGO Cu Juan doradca królewski (Ch'u Yuan) — Guo MORUO Cud ojca Malachiasza (Father Malachy's M/racie) — MARSHALL Cud róży (Miracie de la rosę) — GENET Cudowna podróż (Nils Holgersson underbara resa genom Sverige} — LAGERLOF Cudowny róg chłopca (Des Knaben Wun- derhorn) — ARNIM, C. BRENTANO Cudza krew (Le sang des autres) — BEAUVOIR Cudza ojczyzna (Czużaja baćkauszczyna) — ADAMCZYK Cudzoziemka (L'etrangere) — DUMAS syn Cukier (Cukor) — HORAK Cuszima (Tsushima) — THIESS Cyd (Le C/d) — P. CORNEILLE Cyganie (Cygany) — PUSZKIN Cyganka (Jedjupka) — PELEGRINOYIC Cyjankali (Cyankali) — F. WOLF Cyklon (Cylon) — HONCZAR Cyklop (Kyklops) — EURYPIDES Cyklop (K/klop) — MARINKOVIC Cykuta (La cigue) — AUGIER Cylka z lasu (Di wilde Ciike) — SEGAŁOWICZ Cynegetyk, czyli Łowiectwo (Kynegetikos) — KSENOFONT Cynna (Cinna) — P. CORNEILLE Cyranka [zob. Dzika kaczka} — IBSEN Cyrano de Bergerac (Cyrano de Bergerac) — POSTANO Cyrulik sewilski (Le barbier de Swille) — BEAU- MARCHAIS Cytadela (Tnę Citadel) — CRONIN Czaka (Czaka} — MOFOLO Czapajew (Czapajew} — FURMANÓW Czapka (Szapka} — WOJNOWICZ Czara życia (Czasza żyzni} — BUNIN Czarna dama (Smułgaja lady} — DOMBROWSKI Czarna komedia (Black Comedy) — SHAFFER Czarna komoda (Scrinul negru} — CALINESCU Czarna krew (Le sang noir) — GUILLOUX Czarna magia, albo Spuścizna za życia (Na- chlass zu Lebzeiten) — MUSIL Czarna msza (Svórt messa) — HELGI Czarna skrzynka (Black Box) — Oz Czarne diamenty (Fekete gyemantok} — JÓKAI Czarne łabędzie (Czerń/te iebiedi) — B. RAJ- NOW Czarne miasto (A fekefe varos} — MIKSZATH Czarne ptaki (Svartfuge} — GUNNARSSON Czarne róże (Czerni rozi} — ELIN PELIN Czarne światło (Het zwarte licht) — MULISCH Czarne światło (Cerne svetlo) — REZAC Czarne złoto [zob. Emigranci] —A.N. TOŁSTOJ Czarny chłopak (L'enfant noir} — CAMARA Czarny człowiek (Czornyj czełowiek} — JESIE- NIN Czarny deszcz (Kuroi ame) — IBUSE Czarny kocioł (Den sorte gryde} — HEINESEN Czarny książę (The Black Prince) — MURDOCH Czarny obelisk (Der schwarze Obelisk} — RE- MAROUE Czarny pająk (D/e schwarze Spinne} — GOTT- HELF Czarodziejka (Di kiszufmacherin} — GOLD- FADEN Czarodziejki (Pharmakeutriai} — TEOKRYT Czarodziejska góra (Der Zauberberg} — TH. MANN Czarownica (La sorciere) — Jules MICHELET Czarownice z Easfwick (The Witches of East- wick) — UPDIKE Czarownice z Salem [zob. Proces w Salom] — A. MILLER Czarownik (Igezó) — LENGYEL Czart (Der Teufel} — A. NEUMANN Czarująca szewcowa (La zapatera prodigio-sa) — GARCIA LORCA Czary Prospera [zob. Powieści Szekspira} — LAMB Czas aniołów (Tirne of the Angels) — MURDOCH Czas cudów (Vreme cuda} — PEKIC Czas głuchej jesieni (Gluchaj a pora listopada} — DAWYDOW Czas i miejsce (Wriemia i miesto) — TRIFONOW Czas i pajęczyna... (Yrijeme i paućina} — SPO- LJAR Czas milczenia (Tiempo de silencio) — MAR- TlN-SANTOS Czas nadziei (Time of Hope) — SNÓW Czas odnaleziony (Le temps retrouve} — PROUST Czas opuszczania zagród (Sodybu tustejimo metas) — AYYZIUS Czas f pełnienia (Net/ketu isspildymu yalanda) — LANKAUSKAS Czas umarłych (Le temps des morts} — GAS- CAR Csas wesela (Wriemia swadieb) — LICZUTIN ..Czas wielkich oczekiwań (Wriemia bolszych ożydanij} — PAUSTOWSKI Czas wspólnoty (O/e Zeit der Gemeinsamkeit} — HERMLIN Czas wyboru (Wreme razdelno} — DONCZEW Czas życia i czas śmierci (Zeit zu leben und Zeit zu sterben} — REMAROUE 618 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Czasie, naprzód! (Wriemia wpieriod) — W. KATAJEW Czasowniki posiłkowe serca (A szw segedigei) — ESTERHAZY Czasy jego wysokości (Hans nades tid) — E.O. JOHNSON Czasy Konstantym Wielkiego (D/e Zeit Kon- stantins des Grossen) — BURCKHARDT Czasy pogardy (Le temps du mepris) — MAL- RAUX Czcigodny kacyk Nanga (A Mań of the Peop- le) — ACHEBE Czego nie widać {Noises off) — FRAYN Czekając na Godota (En attendant Godot) — BECKETT Czekając na miłość (The Country Girls) — E. 0'BRIEN Czekając na zimę (Waiting for Winter} — J. O'HARA Czerwona trawa (L'herbe rouge) — VIAN Czerwona zima (Czerwona zyma) — SOSIURA Czerwone i czarne (Le rouge et te noir) — STENDHAL Czerwone róże dla mnie (Red Roses for Me) — 0'CASEY Czerwony desant (Krasnyj diesant) — FURMANÓW Czerwony kajet (Le cahier rouge) — CONS- TANT DE REBECOUE Czerwony kogut leci wprost do nieba (Crveni petao leti prema nebu) — BULATCWIC Czerwony korsarz (The Red Rover) — COOPER Czerwony kwiat (Krasnyj cwietok) — GARSZYN Czerwony Morten (Morten hin Róde) — AN- DERSEN-NEX0 Czerwony śmiech (Krasnyj śmiech) — L. AN- DRIEJEW Cześć ci żołnierzu [tyt. oryg.] — GIRĄ Człowiek (Zmogus) — MIEŻELAITIS Człowiek bez nazwiska (Analfabeten) — Lo- —JOHANSSON Człowiek bez właściwości (Der Mann ohne Eigenschaften) — MUSIL Człowiek gór (Mtis kaci) — KIACZELI Człowiek i broń (Ludyna i zbroja) — HON- CZAR Człowiek i cień (Tień) — SZWARC Człowiek jak człowiek (Mann ist Mann) — BRECHT Człowiek jest dobry (Der Mensch ist g u t) — L. FRANK Człowiek, który był Czwartkiem (The Mań Who Was Thursday) — CHESTERTON Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg (The Mań Who Corrupted Hadleyburg) — TWAIN Człowiek niewidzialny (The Inyisible Mań) — WELLS Człowiek śmiechu (L'homme qui rit) — HUGO Człowiek w labiryncie (The Mań in the Maże) — SlLYERBERG Człowiek w masce (O homem disfarcado) — NAMORA Człowiek w sitowiu (Der Mann im Schilf) — SAIKO Człowiek z karabinem (Czełowiek s rużjom) — N. POGODIN Człowiek z ogoloną głową (De mań die zijn haar kort Het knippen) — DAISNE Człowiek z różą (El hombre de la rosa) — M. ROJAS Człowiek z Saffie (Den vedervardige mannen tran Saffe) — WAHLOO Człowiek z Wysokiego Zamku (The Mań in the High Castle) — Pn. DICK Człowiek zbuntowany (L'homme revolte) — CAMUS Czterdziesty pierwszy (Sorok pierwyj) — LAW- RIENIOW Czterdzieści dni Mu są Dag h (Die Yierzig T agę Musa Dagh) — WERFEL Czterech jeźdźców Apokalipsy (Los cuatro jinetes del Apocalipsis) — BLASCO IBAŃEZ Cztery dni (Czetyrie dnia) — GARSZYN Cztery księgi niepokoju (Styri knihy nepokoja) — VALEK Cztery kwartety (Four Ouarters) — T.S. ELIOT Cztery wezwania z przyczyny świętego Jerzego (Neli monoloogi Puha Juri asjus) — KROSS Czuk i Hek (Czuk i G/e/c) — GAJDAR Czuła jest noc (Tender is the Night) — FITZ- GERALD Czuły człowiek (The Mań of Feeling)— H. MACKENZIE Czutak i szary koń (Csutak es a szurke ló) — MANDY Czutak robi karierę (Csutak a mikrofon elótt) — MANOY Czwarty protokół (The Protocol) — FORSYTH Czy to jest człowiek (Se questo e un uomo) — P. LEVI Czy to się mogło zdarzyć (Can Such Things Be?) — BIERCE Czy Związek Radziecki przetrwa do roku 1984 (Prosuszczestwujet li Sowietskij Sojuz do 1984) — AMALRIK Czyja wina (Kto winowat) — HERCEN ••' Czyż nie ma powrotu (Wer einmal aus dem Blechnapf frisst) — FALLADA Dafnis i Chloe (Ta kata Daphnin.kai Chloen) — LONGOS Daisy Miller (Daisy Miller) — H. JAMES Daleki kraj (Dalokaja strana) — KURANOW Dalekie (Dalokoje) — AFINOGIENOW Dalekie lata (Dalokije gody) — PAUSTOWSKI Dalekie pole (The Far Fieid) — ROETHKE 619 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Daleko jest słońce (Daleko je sunce) — Cosic Daleko od Moskwy [Daleko ot Moskwy) — A2AJEW Dama kameliowa (La damę aux camelias) — DUMAS syn Dama od Maksyma (La damę de chez Maxi- me} — FEYDEAU Dama z pieskiem (Dama s sobaczkoj) — CZECHÓW Daniela (Daniela) — RINSER Dar Humboldta (Humboldfs Gift) — BELLOW Darczanka (La Pucelle d'0rl6ans) — VOLTAIRE Dawid Copperfieid (David Copperfieid) — Di- CKENS Dawid z Sasunu (Sasunci Dawit) [anonim] Dawna kochanka (Une yieille maitresse) — BARBEY D'AUREVILLY Dawny światek (II piccolo mondo antico) — FOGAZZARO De profundis (De Profundis) — WILDE Decyzja (Die Entscheidung) — SEGHERS Decyzje (Iz zapisek Lopatina) — SIMONOW Degrengolada (Degrengolada) — KOHOUT Dehumanizacja sztuki (La deshumanización del arte) — ORTEGA Y GASSET Dekabryści (14 diekabria) — MEREZKOWSKI Dekameron (Decamerone) — BOCCACCIO Delegat anarchistów [zob. Człowiek, który był Czwartkiem} — CHESTERTON Demetrius (Demetrius) — SCHILLER Demian (Demian) — HESSE Demokraci (Demokrati) — JESENSKY Demokracja (Democracy) — DIDION Demon (Diemon) — LERMONTOW Demony (Die Damonen) — DODERER Demony (Tnę Devils) — WHITING Denne wyżyny (Zijajuszczije wysoty) — Zi- NOWIEW Dersu Uzała (Dersu Użala) — ARSIENJEW Derwisz i śmierć (Derviś i smrt) — SELIMOVIC Diabelska alternatywa ( Tnę Devil's Alternatiye) — FORSYTH Diabelska góra (Ordóghegy) — SZAKONYI Diabelskie drzewo (Tnę Devil Tree) — KOSIŃSKI Diabelskie poczwary (Moergrobben) — VRIES Diabelskie skrzydła (Les ailes du diable) — TROYAT Diabeł i Pan Bóg (Le diable et le bon Dieu) — SARTRE Diabeł kulawy (Le diable boiteux) — LESAGE Diabeł nie śpi (Cert nespi) — KARVAS Diabeł rozkochany (Le diable amoureux) — CAZOTTE Diabeł w raju (A Devil in Paradise) —' H. MILLER Diabeł wcielony [zob. Opętanie] — RADIGUET Diabla kałuża (La marę au diable) — SAND Diable eliksiry (Die Elixiere des Teufels) — E.T.A. HOFFMANN Diable sprawy (Les diaboliques) — BARBEY D' AUREVILLY Diaboliada (Diawoliada) — BUŁHAKOW Dialog lustra (O/os de perro azul) — GARC(A MAROUEZ Dialog o mówcach (Dialogus de oratoribus) — TACYT Dialog wtóry, czyli Łasica (Secondo dialogo) — RUZZANTE Dialogi (Dialogoi) — LUKIAN(OS) Dialogi fikcyjne (Imaginery Conversations) — LANDOR Dialogi karmelitanek (Dialog ues des carmeli- tes) — BERNANOS Dialogi konfucjańskie (Lunyu) [anonim] Dialogi z Leukoteą (Dialoghi con Leucó) — PAVESE Diamentowy plac (La płaca del Diamant) — RODOREDA Diamenty są wieczne (Diamonds Arę for Ever) — l. FLEMING Ditta (Ditte Menneskebarn) — ANDERSEN-NEX0 Divertimento 1889 (Divertimento 1889) — MOR- SELLI • Dla dużych i dla małych (Dla bolszych i dla maleńkich) — MICHALKOW Dla wszystkich ten sam ogień (Todos los fuegos el fuego) — CORTAZAR Dlaczego mnie budzą (Mademoiselle Jaire) — GHELDERODE Dług (Volg) — UNT Długa noc (Didi ghame) — G. ABASZYDZE Długi marsz (The Long March) — STYRON Długi sen (The Long Dream) — R.N. WRIGHT Długi tydzień w Parkman (Some Came Run- ning) — J. JONES Długie pożegnanie (The Long Good-bye) — CHANDLER Dłużnik Dabira (Iskuplenije Dabira) — SIMASZ- KO Dmuchawiec (Podorożnik) — ACHMATOWA Dni i noce (Dni i noczi) — SIMONOW Dni Turbinów (Dni Turbinych) — BUt-HA- KOW Dni z Kimem i Anną (Dage med Kim og Annę) — LUND Do chwili gdy się spotkamy znowu (Tasi mannal tte kkadzi) — CZHO INHO Do cieplejszych krajów (TU yarmare lander) — JERSILD Do Damaszku (TUI Damaskus) — STRINDBERG .'Do Helsingforsu (Helsinkiin) — AHO Do jesieni (To Autumn) — KEATS Do latarni morskiej (To the Lighthouse) — WOOLF Do mego cziczerona (TU mi n cicerone) — HULT- BERG Do Mickiewicza (Mickiewicz) — UHLAND Do skowronka (To a Skylark) — P.B. SHELLEY 620 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Do umarłych, żywych i nienarodzonych rodaków moich... (l martwym, i żywym i nena-rodźenym zemlakom mojim...} — SZEW- C2ENKO Do urny greckiej (Ode on a Grecian Urn) — KEATS Do wójta nie pójdziemy (Swoi lud i socztios- mia) — OSTROWSKI Do źródei (Do dżerei) — ORACZ Dobranoc (Spokojnej noczi) — SINIAWSKI Dobro i zło (Goed en kwaad) — GIJSEN Dobry człowiek z Seczuanu (Der gute Mensch von Sezuan) — BRECHT Dobry wieczór lato, dobry wieczór miłość (Jó estet, nyar, jó estet, szerelem) — FEJES Dobry żołnierz (The Good Soldier) — F.M. FORD Dobrynia i Żmij (Dobrynia i Zmiel} [bylina] Dobrze (Choroszo) — MAJAKOWSKI Dochodzenie (D/e Ermittiung) — P. WEISS Dochodzenie ojcostwa (La recherche de la paternite) — DUMAS syn Doczesna potęga (Temporal Power) — Co- RELLI Dodekalog Cygana (O Dodekalogos tu Giftu) — PALAMAS Doktor Arrowsm/th (Arrowsmith} — H.S. LEWIS Doktor Dolittie i jego zwierzęta (The Story o f Dr Doolittie) — LOFTING Doktor Faustus (Doktor Faustus) — TH. MANN Doktor Krupów (Doktor Krupów) — HERCEN Doktor Własienkowa (Doktor Wlasienkowa) — KAWIERIN Doktor Żywago (Doktor Żiwago) — PASTERNAK Do/a człowiecza (La condition humaine) — MALRAUX Do/a / niedola sławnej Moll Flanders (The Fortunes and Misfortunes of the Famous Moll Flanders) — DEFOE Dom (Dom) — ABRAMOW Dom Babel (Babel hus) — JERSILD Dom Bernardy Alba (La casa de Bernarda Alba) — GARCIA LORCA Dom Casmurro (Dom Casmurro) — MACHADO DE Assis Dom / świat (Ghare-baire) — TAGORE Dom lalki (Et dukkehjem) — IBSEN Dom na Placu Waszyngtona (Washington Square) — H. JAMES Dom na wzgórzu (D/m na hori) — SZEWCZUK Dom nad Loarą (The Hidden River) — JAMESON Dom nad rzeką Moskwą (Dom na nabierież- noj) — TRIFONOW Dom nie spełnionych marzeń (Awdat ar-ruh) — TAUFIK AL-HAKIM Dom nienawiści [zob. Tajemnica domu Greenów] — VAN DINE Dom o siedmiu szczytach (The House of the Seven Gąb/es) — HAWTHORNE Dom pana profesora (The Professor's House) — CATHER Dom pani Tellier (La maison Tellier) — MAU- PASSANT Dom pod Łabędziem (Das Schwanenhaus) — M. WALSER Dom schadzek (La maison de rendez-yous) — ROBBE-GRILLET Dom u rozstajnych dróg (Kartuliguijused. Rihva Jossi ja Benita abielu) — BEEKMAN Dom utkany ze świtu (House Madę of Dawn) — MOMADAY Dom, wiąz i rzeka (U stołu) — HRUBIN Dom z facjatką (Dom s miezoninom) — CZECHÓW Dominik (Dominique) — FROMENTIN Domokrążca (Gardfarihandlaren) — Lo-Jo- HANSSON Domostwo pani Wilcox (Howard's End) — FORS- TER Do/nowe ognisko (Rodynne wohnyszcze) — HUCALO Don Camillo i jego trzoda (Don Camillo e ii suo gregge) — GUARESCHI Don Goyo (Don Goyo) — AGUILERA MALTA Don Juan (Don Juan) — BYRON Don Juan, czyli Kamienny gość (Don Juan ou Le festin de pierre) — MOLIERE Don Juan Tenorio (Don Juan Tenor/o) — ZOR- RILLA Y MORAŁ Don Karlos (Don Carlos) — SCHILLER Don Kichot [zob. Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy] — CERVANTES SAAVED- RA Don Kichot żydowski [zob. Podróże Beniamina trzeciego} — ABRAMOWICZ Doria Barbara (Dońa Barbara) — GALLEGOS Dona Flor i jej dwóch mężów (Dona Flor e seus dois maridos) — AMADO Don/a Perfecta (Dona Perfecta) — PEREZ GALDOS Doskonali (Tisztak) — ILLYES Dostrzec w porę (Uwidief wo wriemia) — Zo- RIN Doświadczenia i wędrówki chłopca Alfanui (Industrias y andanzas de Alfanhul) — SANCHEZ FERLOSIO Dotarł tu do nas dźwięk wspaniały (Strun wieszczach pfamiennyje zwuki) — A. ODO- JEWSKI Dotyczy sprawy Bobby'ego (The Goddess and Other Women) — OATES ,-• Dowooy/aM/ne na istnienie Boga z poznania natury (Demonsfration de l'existence de Dieu) — FENELON Dozorca (The Caretaker) — PINTER Doza (// doge) — PALAZZESCHI Dożywotnie zesłanie (For the Term o f His Nafural Life) — M. CLARKE 621 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Drabina do nieba (Sztign cum himi) — SZPI- GEL Dramat na Wolim Jarzmie (The Ox-Bow In- cident) — CLARK Dramaturgia hamburska (Hamburgische Dramaturgie} — G.E. LESSING Drewniana wieś (Drevena dedina) — HECKO Drewniany statek (Das Holzschiff) — JAHNN Dręczyciele (D/e Fertigmacher) — HONEGGER Drobny bies [zob. Mały bies] — SOLOGUB Droga Abaja (Abaj żoły) — AUEZOW Droga bez wyjścia (Buoc duong cung) — NGUYEN CONG HOAN Droga człowieka (The Way of Ali Flesh) — S. BUTLER II Droga do Indii (A Passage to India} — FORS- TER Droga do Klockrike (Vagen till Klockrike) — MARTINSON Droga do Lichfieid (The Road to Lichfieid) — LlVELY Droga do majątku (The Way to Wealth) — FRANKLIN Droga doskonałości (Camino de perfección) — TERESA z AVILI Droga królewska (La yoie royale) — MALRAUX Droga ku życiu (Vejen til livet) — WULFF Droga na Górę Karmel (La subida del Monte Carmelo) — JAN OD KRZYŻA Droga na kraniec świata (Veien til verdens ende) — HOEL Droga pielgrzymującego chrześcijanina [zob. Wędrówki pielgrzyma} — BUNYAN Droga przez Flandrię (La route des Flandres) — SIMON Droga przez luty (Der Weg durch Februar) — SEGHERS Droga przez mękę (Chożdienije po mukam) — A. N. TOŁSTOJ Droga przez moczary (Der Gang durch das Ried) — LANGGASSER Droga tytoniowa (Tobacco Road) — CALD- WELL Droga z kapliczką (De kapellekensbaan) — BOON Drogami suną maszyny (Po dorogam idut maszyny) — ANTONOW Drogi do nikąd (Pytiszta za nikyde) — B. RAJNOW Drogi i rozdroża (Puti i pierieputja) — ABRAMOW Drogi ludzkie (Menschenwege) — BONSELS Drogi Michele (Caro Michele) — N. GINZ-. BURG Drogi wolności (Les chemins de la liberie) — SARTRE Drozd (Kichli) — SEFERIS Druga Fundacja (Second Foundation) —Asi- MOV Druga księga dżungli (The Second Jungle Book) — KIPLING Druga pleć (Le deuxieme sexe) — BEAUVOIR Druga szansa (Second Chance) — AUCHIN- CLOSS Druga wojna światowa (The Second Worid War) — W.L.S. CHURCHILL Drugi najazd Marsjan (Wtoroje naszestwije marsian) — STRUGACCY Drugie Cesarstwo (Kaiserreich) — A. NEUMANN Drugie wcielenie Minehavy (Minehaya pod- ruhe) — NESYADBA Drugie życie (Drugaja żyzń) — TRIFONOW Drugie życie pułkownika Bigua (Le survivant) — SUPERVIELLE Drzewa umierają stojąc (Los arboles mueren de pie) — CASONA Drzewo białej morwy (O Pioneers!) — CATHER Drzewo dzieciństwa (Dieriewo dietstwa) — Is- KANDER Drzewo Tik-Tak (L'arbre Tik-Tak)—AYELINE Drzewo w ogniu (A Tree on Fire) — SILLITOE Drzwi żywota (Vrata od utrobe) — KOVAC Dubler (The Understady) — KAZAŃ Dublińczycy (The Dubliners) — JOYCE Dubrawka (Dubravka) — GUNDULIC Dubrawka (Rasskazy o wiesołych Indiach i choroszej pogodie) — R. POGODIN Dubrowski (Dubrowskij) — PUSZKIN Duch i świat (Duch a svet) — YRCHLICKY Duch opery (Le fantóme de l'Opera) — LE- ROUX Duch wiary chrześcijańskiej (Le genie du christianisme) — CHATEAUBRIAND Dudarz białoruski [tyt. oryg.] — DUNIN-MARCIN- KIEWICZ Duma i uprzedzenie (Pride and Prejudice) — AUSTEN Duma o Opanasie (Duma pro Apanasa) — BAGRICKI Dumania poety (Meditations poetiques) — LA- MARTINE Dumny (Le glorieux) — DESTOUCHES Dumy (Dumy) — RYLEJEW Dunajskie groby (Dunajske hroby) — T'AZKY Dundo Maro je (Dundo Maro je) — M. DR21C Dusza i taniec (L'a me et la danse) — VALERY Dusza morska (Morskaja dusza) — SOBO- ' LEW Dusza w mroku (L'ame obscure) — DANIEL- —ROPS /Dusza zaczarowana (L'ame enchantee) — ROLLAND Duszpasterstwo koło lodowca (Kristnihald undir jókii) — LAXNESS Dwa listy do Pospischiela (Zwei Briefe an Pospischiel) — GRON Dwa liście i pąk (Two Leaves and a Bud) — ANAND 622 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Dwa obozy (Kaks leeri) — JAKOBSON Dwa potoki (Dwa potoka) — TICHONOW Dwa razy dwa - cztery (Dwaźdy dwa czetyrie) — GlEORGIEWSKA Dwadzieścia godzin (Husz ora) — SANTA Dwaj (Di/a/a) — BARC-IYAN Dwaj huzarzy (Dwa gusary) — L. TOŁSTOJ Dwaj kapitanowie (Dwa kapitana) — KAWIERIN Dwaj nieśmiali (Les deux timides) — LABICHE Dwanaście krzeseł (Dwienadcaf stuijew) — ILF, PlETROW Dwie gitary (Cyganskaja wiengierka} — GRI- GORJEW Dwie minuty ciszy (To Minutfers StiIIhed) — BRANNER Dwie strony tego samego (L'envers et 1'end- roit) — CAMUS Dwie zimy i trzy lata (Dwie zimy i tri leta) — ABRAMOW Dwojaki sens przygody Samby Diallo (L 'aven- ture ambigue) — KANE Dwoje ludzi (Two People) — MILNE Dwór Elżbiety (Alżbetin dvor) — ZELINOVA Dwór Puodżiunasów (Puadżiunkiemis) — V|E- NUOLIS Dwór, Spuścizna (Der hojf) — l. SINGER Dwór w Romarigaes (A casa grandę de Romarigaes) — A. RIBEIRO Dwór w Ulloa (Los pazos de Ulloa) — PARDO BAZAN Dwudziesty szósty rok (Huszonhatodik ev) — L. SZABÓ Dwunastu (Dwienadcaf) — BLOK Dybuk (Dybuk) — AN-SKI Dydaktyczna kronika Hohenzollernów (Didak- ticka kronika rodu Hohenzollerovcov) — LENCO Dygnitarz na tratwie (Wierny je druzja) — GA- LICZ Dyletantyzm w nauce (Diietantizm w naukie) — HERCEN Dym (Dym} — TURGIENIEW Dyplom z pożądania (The Professor o f Desire) — PH. ROTH Dywan (Diwan) — ETESAMI Dywan (Diwan) — MJHRI HATUN Dywan Zachodu i Wschodu (West-óstlicher Divan) — GOETHE Działa Nawarony (The Guns of Navarone) — MACLEAN Dzieci Adama (Chiidren ofAdam) — WHITMAN Dzieci Arbatu (Diet! Arbata) — RYBAKÓW Dzieci boże (Djeca boźja) — SEGEDIN Dzieci epoki (Kinder ihrer Ze/f) — WEISKOPF Dzieci Jerominów (D/e Jeromin Kinder) — WIE- CHERT Dzieci kapitana Grania (Les enfants du capi- taine Grant) — VERNE Dzieci Marty (Marthas Kinder) — SUTTNER Dzieci północy (Midnighfs Chiidren) — RUSH- DIE Dzieci puszczy (The Kindred of the Wild) — CH, ROBERTS Dzieci Waniuszyna (Dieti Waniuszyna) — NAJ- DiONOW Dzieci z Bullerbyn (Alla vi barn i Bullerbyn, Mera om oss barn i Bullerbyn, Bara roligt i Bullerbyn) — A. LINDGREN Dzieci z Guerniki (D/e Kinder von Guernika) — KESTEN Dzieci z Nynam (Lotte Ligegland) — MICHA- ELIS Dziecię Europy, czyli Kacper Hauser (Caspar Hauser) — WASSERMANN Dziecię z kości słoniowej (The lvory Child) — HAGGARD Dzieciństwo (Bawszwoba) — CERETELI Dzieciństwo (Dietstwo) — GÓRKI Dzieciństwo (Barndom) — HERDAL Dzieciństwo (Dietstwo) — L. TOŁSTOJ Dzieciństwo Tomka (Dietstwo Tiomy) — GARIN Dziedzictwo amerykańskie (American Beauty) — FERBER Dziedzictwo na Bjórndal (Det blaser fra Dau-ingfjell) — GULBRANSSEN Dziedzictwo Rodenbergów (Das Erbe der Ro-denberg) — COURTHS-MAHLER Dziedzińczyk Mickiewicza (Dworik Mickiewicza} — SAMOJŁOW Dzieje Abdultaha (Hikayat Abdullah) — AB- DULLAH BIN ABDULKADIR MUNSYI Dzieje Anglii(Histoire d'Angleterre) — MAUROIS Dz/e/e białego kosa (Histoire d'un merle blanc) — MUSSET Dzieje Chrystusa (Jesus en son temps) — DA- NIEL-ROPS Dzieje Chrystusa (La storia di Cristo) — PAPINI Dzieje (Historia/) — HERODOT Dzieje (Historia/) — POLIBIUSZ Dz/e/e (Historiae) — TACYT Dz/e/e jednej fortuny (The House of Five Talents) — AUCHINCLOSS Dz/e/e ludzkiej duszy (The /-/o/y War) — Bu- NYAN Dz/e/e mojego życia (Histoire de ma vie) — SAN D Dzieje pewnego miasta (Istorija odnogo goro- da) — SALTYKOW-SZCZEDRIN / Dz/e/e Rzymu od założenia miasta (Ab urbe condita libri) — LIWIUSZ Dzieje Tewji Mleczarza (Tewje der milchiker) — SZOLEM ALEJCHEM ' Dz/e/e Tristana i Izoldy (Tristan et Iseult) [anonim] Dz/e/e trzech królestw (Sanguozhi yanyi) [anonim] Dziełka moralne (Operette morali) — LEOPARDI Dz/e/o otwarte (Opera aperta) — Eco 623 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Dzienne gwiazdy (Dniewnyje zwiozdy) — BERGHOLC Dziennik [tyt. występujący u wielu pisarzy] Dziennik 1904-1955 {Journal 1904-1955) — CLAUDEL Dziennik 1920 (Dniewnik 1920) — BABEL Dziennik hiszpański (Ispanskij dniewnik) — M. KOLCÓW Dziennik panny służącej (Le journal d'une femme de chambre) — MIRBEAU Dziennik pozapokladowy (lzvanbrodski dnev- nik. Tri putovanja) — S. NOVAK Dziennik roku zarazy (A Journal o f tnę Plague Year) — DEFOE Dziennik szalonego starca (Futen-rojin-nikki) — TANIZAKI Dziennik z lat wojny 1914-1919 (Journal des annees de la guerre 1914-1919) — ROL- LAND Dziennik z piwnicy (Pincenapló) — LAJOS NAGY Dziennik z Północy (Siewiernyj dniewnik) — KAZAKOW Dziennik złodzieja (Journal du voleur) — GE- NET Dziennikarz [zob. Bel-Ami} — MAUPASSANT Dziennikarze (The Journalists) — WESKER Dzienniki (Tagebucher) — HEBBEL Dzienniki 1910-1923 (Tagebucher) — KAFKA Dzienniki poufne (Journaux intimes) — CON- STANT DE REBECOUE Dzienniki poufne (Mon coeur mis a nu, Journaux intimes) — BAUDELAIRE Dzień dłuższy niż stulecie (l dolsze wieka dlitsja dień) — AJTMATOW Dzień narodzin (Gimimo diena) — A. VENC- LOVA Dzień puszczyka (H giorno delia civetta) — SCIASCIA Dzień sądu (Judgment Day) — J.TH. FARRELL Dzień Skorpiona (The Day o f the Scorpion) — P.M. SCOTT Dzień Szakala ( The Day of the Jacal) — FOR- SYTH Dzień szarańczy (The Day of Locust) — N. WEST Dzień tryfidów (The Day of the Triffids) — WYNDHAM Dzień w Regensburgu (Tog in Regensburg) — OPATOSZU Dziesięciu Murzynków (Ten Littie Niggers) — CHRISTIE Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem (Ten Days that Shook the Worid) — J. REED Dziesięć dum z T'sin (T'sin yue fu) — Bo JUYI Dziesięć lat wygnania (Dix annees d'exil) — STAEL Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza (Synn0ve Solbakken) — BJORNSON Dziewczęta (Lesjeunes filles) — MONTHERLANT Dziewczęta na wydaniu (Diwczata na wy- danni) — HUCALO Dziewczęta z Sanfrediano (Le ragazze di San Frediano) — PRATOLINI Dziewczyna na głębinie (Neito kulkee vetten paalla) — JOENPELTO Dziewczyna na sprzedaż (Marysa) — MRSTtK Dziewczyna o zielonych oczach (Girl with Green Eyes) — E. O'BRIEN Dziewczyna z dzbanem (La moza de cantaro) — VEGA CARPIO Dziewczynka z zapałkami (Den lilie pige med svovlstikkerne) — H.CH. ANDERSEN Dziewczynki ( The Littie Girls) — BOWEN Dziewiąta fala (Diewiatyj wał) — ERENBURG Dziewica i Cygan (The Yirgin and the Gipsy) — LAWRENCE Dziewica Orleańska (D/e Jungfrau von Or- leans) — SCHILLER Dziewięć opowiadań (Ninę Stor/es) — SALIN- GER Dziękuję, Jeeves ( Thank You, Jeeves) — Wo- DEHOUSE Dziękuję za ogień (Gracias por el fuego) — BENEDETTI Dzika kaczka (Yildanden) — IBSEN Dzika kaczka wśród drzew (Diwa patica meż- du dyrwetata) — STRATUEW Dziki pies Dingo, czyli Opowieść o pierwszej miłości (Dikaja sobaka Dingo, iii powiesi' o pierwej lubwi) — FRAJERMAN Dzikie mięso (Divo meso) — STEVANOVSKI Dzikie opowiadania (Diwi razkazi) — CHAJTOW Dzikusy (Sayages) — HAMPTON Dziwak (Czudak) — AFINOGIENOW Dziwak (Tuhaf Adam) — NAZIM HIKMET RAN Dziwna historia drą Jekylla i Mrą Hyde'a (The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde) — STEVENSON Dziwna zabawa (Dróle de jeu) — VAILLAND Dziwne losy Jane Eyre (Jane Eyre) — Ch. BRONTE Dziwne małżeństwo (Kulónós hazassag) — MIKSZATH Dziwny świat Tomasza Nipernaadkiego (To- omas Nipernaadi) — GAILIT Dziwy Antychrysta (Antikrists mirakler) — LA- -' GERLOF Dzwon (The Beli) — MURDOCH Dzwon Islandii (Islandsklukkan) — LAXNESS Dzwon zatopiony (D/e yersunkene Glocke) — G. HAUPTMANN Dzwoneczkowa królewna (Zvone6kova kralov- na) — SVETLA Dzwonnik (Le carillonneur) — RODENBACH Dzwony Bazylei (Les cloches de Bale) — ARA- GON Dzwony Rzymu (Klockorna i Rom) — STENIUS 624 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Dźwięk fletu (El ten/eto de una flauta) — PITOL Dżamila (Zamyila) — AJTMATOW Dżengis-chan (Czingiz-chan} — JAN Dżin. Czerwona wyrwa w bruku ulicznym (Djin. Un trou rouge entre /es pal/es disjoints) — ROBBE-GRILLET Dżuma (La peste) — CAMUS Ecce homo (Ecce homo) — NIETZSCHE Edda (Edda) [anonim] Edda młodsza (Edda} — SNORRI STURLUSON Edmund Hali (Madame D'0ra) — J.V. JENSEN Edward II (Edward II) — MARLOWE Edyp (Edipe) — GIDE Edyp król (Oidipous tyrannos) — SOFOKLES Edyp w Kolonie (Oidipous epi Kolono) — SOFOKLES Egipcjanin Sinuhe (Sinuhe eguptiiainen) — WALTARI Egipcjanka Nitokris (Egypfanka Nitokris) — LENCO Egipski erotyk (Qa al-madina) — IDRIS Egmont (Egmont) — GOETHE Egzamin (D/e Prufung) — BREDEL Egzystencjalizm jest humanizmem (L'existen- tialisme est un humanisme) — SARTRE Einstein przepfywa Łabę pod Hamburgiem (Einstein uberquert die Elbę bel Hamburg) — S. LENZ Eklogi (Eciogae) [zob. Bukoliki]—WERGILIUSZ Ekonomik (Oikonomikos) — KSENOFONT Ekspedycja (Expeditionen) — SUNDMAN Ekspert finansowy (The Financial Expert) — NARAYAN Eksperyment Damokles (Eksperiment "Damo- kles") — KARVAS Eksperyment inż. Garina (Gipierbotoid inże- niera Garina} — A. N. TOŁSTOJ Eksplozja w katedrze (El siglo de las luces) — CARPENTIER El Hakim (El Hakim) — KNITTEL Eldorado (Eldorado) — ORCZY Elegia dla ptaków (Elegija za ptici) — TOMÓW Elegia na śmierć Agnes (Klaaglied om Agnes) — GIJSEN Elegia pisana na wiejskim cmentarzu (Elegy Written in a Country Churchyard) — GRAY Elegie (Elegiae) — TIBULLUS Elegie (Elegies) — YERLAINE Elegie duinejskie (Duineser Elegien) — RILKE Elegie rzymskie (Rómische Elegien) — GOETHE Elektra (Elektra) — EURYPIDES Elektra (Electre) — GIRAUDOUX Elektra (Elektra) — SOFOKLES Elektra, moja miłość (Szerelmem, Elektra) — GYURKO E/mer Gantry (E/mer Gantry) — H.S. LEWIS E/za (E/sa) — ARAGON Elżbieta Bam (Jelizawieta Sam) — CHARMS Elżbieta, królowa Anglii (Elisabeth von En- gland) — BRUCKNER Emigranci (Emigrantes) — FERREIRA DE CASTRO Emigranci (Utvandrarna) — MOBERG Emigranci (Emigranty) — A. N. TOŁSTOJ Emil, czyli O wychowaniu (Emile ou De 1'education) — J.J. ROUSSEAU Em// / detektywi (Emil und die Detektive) — KASTNER Em///a Galotti (Emilia Galotti) — G.E. LESSING Emma (Emma) — AUSTEN Endymion (Endymion) — KEATS Ene/da (Aeneis) — WERGILIUSZ Entropia (Entropy) — PYNCHON Epepe (Epepe) — FERENC KARINTHY Epigoni (Epigonii) — EMINESCU Epikurejczyk (The Epicurean) — TH. MOORE Epody (Epodi) — HORACY Epopeja rycerska [zob. Karolińczycy] — HEI- DENSTAM Epos indyjski Mahabharata (Mahabharata) [anonim] Equus (Equus) — SHAFFER Era nylonu (L'age de nylon) — TRIOLET Era podejrzliwości (L'ere du soupcon) — SAR- RAUTE Erica (Erica) — YITTORINI Ernsti Falk. Rozmowy dla wolnomularzy (Ernst und Falk) — G.E. LESSING Eros / Ewangelia (Eros) — BONSELS Eryk XIV (Eryk XIV) — STRINDBERG Eseje (Essays) — BACON Estera (Esthere) — RACINE Etap (L'etape) — BOURGET Ethan Frome (Ethan Frome) — W. WHARTON Etyka Nikomachejska (Ethika Nikomacheia) — ARYSTOTELES Eugenia Grandet (Eugenie Grandet) — H. DE BALZAC Eugeniusz Aram (Eugene Aram) — BULWER- —LYTTON Eugeniusz Oniegin (Jewgienij Oniegin) — PUSZKIN Eumenidy (Eumenides) — AJSCHYLOS Eunuch (Eunuchus) — TERENCJUSZ Ewa przyszłości (L'Eve future) — VILLIERS DE L'ISLE-ADAM Ewangelia według Jezusa Chrystusa (Evan-gelho segundo Jesus Chusto) — SARA-MAGO Ewelina (Eyelina) — BURNEY Fabian (Fabian) — KASTNER Fabryka absolutu (Tovarna na absolutne) — K. CAPEK Fabryka oficerów (Fabrik der Offiziere) — KIRST Fachman (The Fixer) — MALAMUD 40 — Słownik pisarzy świata 625 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Fajdros (Phaidros) — PLATON Falconer (Falconer) — CHEEYER Fale przyboju (Strandernas svall) — E.O.JOHNSON Fałszerze (Les faux-rnonnayeurs) — GIDE Fałszywa waga (Oas falsche Gewicht) — J. ROTH Fama Dumbuya najprawdziwszy Dumbuya na białym koniu (Les soleils des indópen- dances) — KOUROUMA Fanfaroni ze Starego Dworu (Craii de la Curtea-Veche) — M. CARAGIALE Fanny... (Panny...) —JONG Fanny (Fanny) — PAGNOL Fantazja Almayera [zob. Szaleństwo Almaye- ra\ — CONRAD Fantazjo (Fantasio) — MUSSET Farabeuf, czyli Kronika jednej chwili (Farabeuf o la crónica de un instante) — ELIZONDO Farinet, albo Fałszywe monety (Farinet ou la Fausse monnaie) — RAMUZ Farma (On the Farm) — UPDIKE Farmerskie córki (The Farmers' Daughters) — W.C. WILLIAMS Faryzeuszka (La pharisienne) — F. MAURIAC Fata morgana (Fatamorgana) — KOCIUBYNSKI Fatalne jaja (Rokowyje jajca) — BUŁHAKOW Fauł taktyczny (Professional Foul) — STOP- PARD Faust (Faust) — GOETHE Fazenda Sao Bernardo (Sao Bernardo) — RA- MOS Fedra (Phedre) — RACINE Felica (Felica) — DIERŻAWIN Fene/on, czyli Zakonnice Kambrezyjskie (Fe- nelon ou Les religieuses de Cambrai) — M.J. CHENIER Feniks i dywan (The Phoenix and the Carpet) — NESBIT Fenomena (Phainomena) — ARATOS z SOLOJ Fermina Marguez (Fermina Marquez) — LAR- BAUD Fiammetta (Fiammetta) — BOCCACCIO Fiesco (Die Yerschwórung des Piesko zu Genua) — SCHILLER Fikcje (Ficciones) — BORGES Fikcyjne małżeństwo (Fiktiwnyj brak) — WOJ- NOWICZ Filipiki (Kata Philippon) — DEMOSTENES Filoktet (Philoktet) — H. MOLLER Filoktet (Philoktetes) — SOFOKLES Filomena Marturano (F/lumena Marturano) ' . — DE FILIPPO Filozof żonaty (Le philosophe marie) — DES- TOUCHES Filozoficzne problemy logiki wielowartościowej (FUosofskije problemy mnogoznacznoj logiki) — ZINOWIEW Finansista ( The Financier) — DREISER F/z/a Pończoszanka (Pippi Langstrump) — A. LINDGREN Fizjologia smaku (Physiologie d u gout) — BRILLAT-SAYARIN Fizycy (Die Physiker) — DORRENMATT Flet kręgosłupa (Flejta - pozwonocznik) — MAJAKOWSKI Florian Geyer (Florian Geyer) — G. HAUPT- MANN Folwark zwierzęcy (Animal Farm) — ORWELL Foma Gordiejew (Foma Gordiejew) — GÓRKI Fontamara (Fontamara) — SILONE Fontanna Bachczysaraju (Bachczisajskij fon- tan) — PUSZKIN Forsowanie powieści-rzeki (Forsiranje roma- na-rijeke) — UGRESIĆ Fortuna (Fortuna) — KIELLAND Fotograf (Le photographe) — BOULLE Franciszek z Asyżu na tle swojej epoki (Den hellige Frans of Assisi) — JÓRGENSEN Franczeszka z Rimini (Francesca da R/mini) — PELLICO Frank V (Frank V) — DORRENMATT Frankenstein (Frankenstein) — M. SHELLEY Franny i Zoóey (Franny and Zooey) — SALIN- GER Fregata Johanna Maria (Het fregatschip Jo- hanna Maria) — SCHENDEL Fresk (Freskó) — M. SZABO Fritjofowa saga (Frithiofs Saga) — TEGNER Fryga... (Mocorgó) — FEJES Fuga śmierci (Die Todesfuge) — CELAN Fundacja (Foundation) — ASIMOY Fundacja i imperium (Foundation and Empire) — ASIMOV Furia (Die Furie) — WEISENBORN Futbol ery Manen (Man'-en-ganen-no fu-ttoboru) — OE Gabi (Gabi) — SOMOGYI TÓTH Gabinet nr 13 (Room 13) — E. WALLACE Gabriela (Gabriela, cravo e canela) — AMADO Gagatek (Me, bebia, Iliko da Ilarioni) — DUM- BADZE Gaje krytyczne, czyli Rozważania dotyczące nauki i sztuki piękna (Kritische Walder) — HERDER Galapagos (Galapagos) — YONNEGUT Galafea (La Galatea) — CERYANTES SAAYEDRA Galeotto (El grań Galeoto) — ECHEGARAY Galernik (Gaijot) — JANCAR Gałązka dzikiej oliwy (The Crown of Wild '"' Olive) — RUSKIN -Gałązka limony (The Limę Twig) — HAWKES Galganduch, czyli Trójka hultajska (Der bose Geist Lumpazwagabundus oder Das lie-derliche Kleeblatt) — NESTROY Gałka łojowa [zob. Baryłeczka} — MAUPAS- SANT 626 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Gambit (Gambit} — FAULKNER Garabombo zwany Niewidzialnym (Garabom- bo, el inyisible) — SCORZA Garden Party (The Garden Party} — MANS- FIELD Garderobiany (The Dresser} — HARWOOD Gargantua i Pantagruel (Gargantua et Pan-tagruel) — RABELAIS Garibaldynka (La Garibaldina) — YITTORINI Garść prochu (A Handful of Dust) — WAUGH Gbury (l rusteghi) — GOLDONI Gdy bogowie odchodzą (Cia) — BA QUIN Gdy była porządną dziewczyną (When She Was Good) — PH. ROTH Gdy jadę w nocy (Jedu li noczju po ulice tiomnoj) — NIEKRASOW Gdy plonie trawa (Burning Grass) — EKWENSI Gdy rozum śpi (El sueno de la razón) — BUE-RO YALLEJO Gdy s/ę rozpęta (Kogda rozgulajets/a} — PASTERNAK Gdy się zbudzimy spośród zmarłych (N ar vi dóde vagner) — IBSEN Gdy śniegi topnieją (Wriemia tajanija śniegów} — RYTCHEU Gdy w raju padał deszcz (Kdyż v raji prselo) — OTCENASEK Gdyby ulica Beale umiała mówić (If Beatę Street Could Talk) — BALDWIN Gdybym był tobą (Sij'etais vous) — J. GREEN Gdzie byłeś Adamie? (Wo warst du, Adam?) —BOLL Gdzie indziej (Ailleurs) — MICHAUX Gdzie leży granica? (How Far Can You Go?) — D.J. LODGE Gelsomino w Kraju Klamczuchów (Gelsomino net paese dei bugiardi) — RODARI Generał Bo (Gien/erał Bo) — GUL Generał martwej armii (Gjenerali i ushtrise se vdekur) — KADARE Generał w labiryncie (El generał en su laberin- to) — GARC(A MAROUEZ Geniusz i bogini (The Genius and the God- dess) — HUXLEY Georgiki (Georgica) — WERGILIUSZ Gerakowie (Geracite) — ELIN PELIN Germania (De origine et situ Germanorum) — TACYT Germinal (Germinal) — ZOLA Gesty (Gestos) — SARDUY G/aur (Giaour) — BYRON Gizelle (Otricatielnaja Gisselle) — BARANSKA Głęboki nurt (Hłybokaja płyń) — SZAMIAKIN Głębokie, błękitne morze (The Deep Blue Sea) — RATTIGAN Głębokie rzeki (Los rtos profundos) — J.M. ARGUEDAS Głodne psy (Los perros hambrientos) — ALEG- RtA Głodomór (Etn Hungerkunstler) — KAFKA Gtos góry (Yamg-no oto) — KAWABATA G/osy Marrakeszu (Die Stimmen von Mar- rakesch) — CANETTI G/os to na górze (Go Te/l It on the Mountain) — BALDWIN Głowa z obsydianu (La tete d'obsidienne) — MALRAUX Głód (Suit) — HAMSUN Głupcy i bohaterowie (Narren und Helden) — BONSELS Gniazdo głuszca (Gniezdo giucharia) — Różow Gniazdo rodzinne (Heimat) — SUDERMANN Gniew (Los de abajo) — AZUELA Godnym jest... (Aksion esti...) — ELITIS Gody Magdeburskie (Die Magdeburgische Hochzeit) — LE FORT Godzina dla każdego, czyli Fortuna mózgiem obdarzona (La hora de todos y La fortuna con seso) — QUEVEDO Y YILLEGAS Godzina gwiazdy (A hora da estrela) — Lis- PECTOR Godzina prawdziwych odczuć (Die Stunde der wahren Empfindung) — HANDKE Godziny i minuty (Hodiny a minuty) — BEDNAR Go f red, abo Jeruzalem wyzwolona (Gerusa/e- me liberata) — TASSO Gofif / Magog (Gog und Magog) — BUBER Go/d jak złoto (Good as Go/c/) — HELLER Goldfinger (Goldfinger) — l. FLEMING Goidsborough (Goidsborough oder Die Liebe der Miss Kennedy) — S. HEYM Golem (Golem) — LEJWIK Golem (Der Golem) — MEYRINK Golgota (Flacha) — AJTMATOW Gołębie pióra (Pigeon Feathers) — UPDIKE Goniec Heski (Die hessische Landbote) — Bu- CHNER Goodbye, Columbus (Goodbye, Colum- bus) — PH. ROTH Góra (Góra) — TAGORE Gorące dni Sewastopola (Siewastopolskaja strada) — SIERGIEJEW-CENSKI Gorące kasztany (Kastanien aus dem Feuer) — PlONTEK Gorący śnieg (Goriaczij śnieg) — BONDARIEW Gorgiasz (Gorgias) — PLATON Gormenghast (Gormenghast) — PEAKE Gorzka dola (Gor'kaja dola) — A. KOLCÓW Gorzki miód (Dykyj med) — PERWOMAJSKI Gorzkie żale w dozorcówce (Hazmestersirató) — CSURKA '"' Gospoda pod Królową Gęsią Nóżką (La rófisserie de la Reine Pedauque) — FRANCE Gospodyni (Choziajka) — DOSTOJEWSKI Gósta Berling (Gósta Berling saga) — LAGER- LOF 627 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Goście (The Guests) — HARWOOD Gościna (Yendegseg) — PASKANDI Gość honorowy (The Guest of Honour) — Go- RDIMER Gość kamienny (Kamiennyj gost') — PUSZKIN Gość w domu (Host do domu} — WOLKER Gość w rzeczywistości (Gast hos yerkling- heten) — LAGERKYIST Gość weselny (The Member of tnę Wedding} — MCCULLERS Gótz z Berlichingen (Gótz von Berlichingen mit der eisernen Hand) — GOETHE Goya (Goya) — FEUCHTWANGER Góra łez (Lelejska góra) — LALIĆ Górna Austria (Oberósterreich) — KROETZ Górski wieniec (Górski yijenac) — NJEGOS Górskie gniazdo (Gornoje gniezdo) — MAMIN- —SIBIRIAK Gra (Igra) — BONDARIEW Gra (The Pinball) — KOSIŃSKI Gra cieni (Skyggespil) — KIRK Gra miłości i śmierci (Le jeu de 1'amour et de la mort) — RÓL LAN D Gra na serio (Hra doopravdy) — WEINER Gra o brzasku (Spiel in Morgengrauen) — SCHNITZLER Gra oczu (Das Augenspiel) — CANETTI Gra snów (Elf drómspel) — STRINDBERG Gra szklanych paciorków (Das Glasperlen- spiel) — HESSE Gra uczuć i fal morskich (Des Meers und der Liebe Wellen) — GRILLPARZER Gra w klasy (Rayuela) — CORTAZAR Gracz (Le joueur) — REGNARD Gracz (The Gamester) — E. MOORE Graj, jak się da (Play It as It Lays) — DIDION Gramatyka języka matoruskiego [tyt. oryg.] — WAHYLEWYCZ Gramatyka miłości (Grammatika lubwi) — Bu- NIN Greczynki [tyt. oryg.] — CHADZINIKOLAU GrekZorba (S/os ke politia tu Alekse Zormba) — KAZANDZAKIS Grenada (Grienada) — SWIETLOW Greta Minde. Według staromarchijskiej kroniki (Grete Minde) — FONTANE Grobowiec dla Borysa Da wido wieża (Grob- nica za Borisa Davidovića) — Ki8 Groby (l sepoicri) — FOSCOLO Grona gniewu ( The Graped of Wrath) — STEIN- BECK Gruby O/sen (Tykke Olsen) — B. ANDERSEN Grupa (The Group) — MCCARTHY Gry małżeńskie (Le pain de menage) — RE- NARD Grzech (Bun) — NEMETH Grzech słodkiej Anny (Edes Anna) — Kosz- TOLANYl Grzegorz Dyndała (Georges Dandin) — Mo- LIERE Grzesznica-święta (Santa Rogelia) — PALACIO VALDES Grzęzawisko (The Jung/e) — SINCLAIR Gubernator (Gubiernator) — L. ANDRIEJEW Gubernator (Ali the King's Men) — R.P. WAR- REN Guernica (Guernica) — ARRABAL Gulistan (Gul/stan) — SA'DI Gumy (Les gommes) — ROBBE-GRILLET Gunhild. Pierwsza miłość Gunhildy (Traet paa godt og ondt. Lilie Isgnerske) — MICHA- ELIS Gunnar Emmanuel (Gunnar Emmanuel) — DELBLANC Guzman, do domu (Guzman, Go Home and Other Stor/es) — SILLITOE Gwardzista (A testór) — MOLNAR Gwiazda (Zwiezda) — KAZAKIEWICZ Gwiazda Sewilli (La estrella de Sevilla) —VEGA CARPIO Gwiazda wieczorna (Luceafarul) — EMINESCU Gwiazdon, król Tatrów i Od/udek (Das Alpen- kónig und der Menschenfeind) — RAI- MUND Gwiazdy Egeru (Egri csillagok) — GARDONYI Gwiazdy ludzkości (Sternstunden der Mensch- heit) — S. ZWEIG Gwiazdy nad nami (Zwezdite nad nas) — WE- ZINOW Gwiazdy patrzą na nas (The Stars Look Down) — CRONIN Gwiazdy pod deszczem (Zwiozdy pod doż- diom) — KRAPIWIN Gwiazdy spadające (Warskwiawtcena) — lo- SELIANI Gwiaździsty bilet (Zwiozdnyj bilet) — AKSIONOW Gwiezdna wieża Eiffia (Le lotissement du ciel) — CENDRARS Gwiezdne okręty (Zwiozdnyje korabli) — JEF- RIEMOW Gymnadenia (Gymnadenia) — UNDSET Hadrian z Gzymsów (Hadrian z Rfmsu) — KLI- CPERA Haendel (Haendel) — ROLLAND Hajdamacy (Hajdamaky) — SZEWCZENKO Hajj ibn Jakzan. Żyjący Syn Czuwającego, czyli Tajemnice filozofii iluminatywnej wschodniej (Hajj ibn Jakzan) — IBN TUFAJL Hakon jari (Hakon JarI hin Rige) — OEHLEN- SCHLAGER Hamida z zaułka Midakk (Zuqaq al-Midaqq) — MAHFUZ Hamlet (Hamlet) — SHAKESPEARE Hamlet, czyli Kres długiej nocy (Hamlet oder Die lange Nacht nimmf ein Ende) — DOB- LIN 628 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Hanibal za bramą (Hanibal za branou) —ŻELI NO vA Hanrahan Rudy (Red Hanrahan) — YEATS Hanusia (Hanneles Himmelfahrt. Traumdich- tung) — G. HAUPTMANN Harfa traw (The Grass Harp) — CAPOTE Harry Wind zeznaje (Das Yerhór des Harry Wind) — DIGGELMANN Harun i morze opowieści (Haroun and the Sea of Stor/es) — RUSHDIE Haszysz i wino (Beng u Bade) — Fuzuu Hector Fieramosca... (Ettore F/eramosca} — AZEGLIO TAPARELLI Hedda Gabler (Hedda Gabler) — IBSEN Hellada stepowa (Ełfada stepowa) — MALA- NIUK Heloiza i Abelard (Heloiśe et Abelard) — VAIL- LAND Henderson, król deszczu (Henderson, the Rai n King) — BELLOW Henriada (La Henriade) — VOLTAIRE Henryk IV (Enrico IV) — PIRANDELLO Henryk IV (Henry IV) — SHAKESPEARE Henryk V (Henry V) — SHAKESPEARE Henryk VI (Henry VI) — SHAKESPEARE Henryk VIII (King Henry the Eighth) — J. FLETCHER Henryk Offerdingen (Heinrich von Ofterdin- gen) — NCWALIS Henryk Walczy i jego dwór (Henr/ III et są cour) — DUMAS ojciec Heptameron (L'heptameron) — MAŁGORZATA z NAWARRY Heretyk (Jeretyk) — SZEWCZENKO Heretyk i Ska (L'heresiarque et Cię) — APOL- LINAIRE Her kułeś i stajnia Augiasza (Her kułeś und der Stall des Augias) — DURRENMATT Herman i Dorota (Hermann und Dorothea) — GOETHE Herminia Lacerteux (Germinie Lacerteux) — GONCOURT Hernani, czyli Honor kastylski (Hernani ou Uhonneur cast/llan) — HUGO Hero i Leander (Ta kath' Hero kai Leandron) — MUZAJOS Heroidy (Heroides) — OWIDIUSZ Heroje (Heroes) — CH. KINGSLEY Herzog (Herzog) — BELLOW Hesperus (Hesperus oder 45 Hundsposttage) — JEAN PAUL Hieron (Hieron) — KSENOFONT Himmelfahrtskommando (Himmelfahrtskom- mando) — WEISKOPF Hinze i Kunze (Hinze und Kunze) — V. BRAUN Hiob(J.B.) —MACLEISH Hiob. Powieść o człowieku prostym (Hiob) — J. ROTH Hipolit (Hippo/ytos) — EURYPIDES Hippika i Hipparch, czyli Jazda konna i Naczelnik Jazdy (Per! hippikes, Hipparchi- kos) — KSENOFONT Hiroszima (Hiroshima) — HERSEY Historia Alejandra Mayty (Historia de Mayta) — VARGAS LLOSA Historia Aleksandra Wielkiego (Historiarum Alexandri Magni libri X) — KURCJUSZ RUFUS Historia, czyli Dzieje i przygody przedziwnego Don Ouiszotta z Manszy [zob. Przemyślny szlachcic Don Kichota z Manczy] — CER- VANTES SAAVEORA Historia erotyzmu (Uerotisme) — BATAILLE Historia etiopska o Teagenesie i Chariklei (Syntagma ton perl Theagenen kai Cha- r/kleian Aithiopikon) — HELIODOR Historia grecka (Hellenika) — KSENOFONT Historia Henryka Esmonda... (The H i story o f Henry Esmond) — THACKERAY Historia kościelna (Ekkiesiastike historia) — EUZEBIUSZ Z CEZAREI Historia Kościoła (Ekkiesiastike historia) — SOKRATES SCHOLASTYK Historia królestwa Słowian, czyli Latopis popa Dukijanina (Kraljestvo Slovena) — DUK- LJANIN z BARU Historia Manon Lescaut i kawalera des Grieux (Histoire du chevalier des Grieux et de Manon Lescaut) — PREVOST D' EXILES Historia moich niedoli (Historia calamitatum Abaelardi) — ABELARD Historia mojego współczesnego (Istorija mojego sowriemiennika) — KOROLENKO Historia o dziadku do orzechów (Nussknacker und Mausekónig) — E.T.A. HOFFMANN Historia o mołdawskiej ziemi i maltańskiej [tyt. oryg.] — COSTIN Historia o przyjaźni (Die Fabel von der Freund- schaft) — GOTERSLOH Historia o starym wdowcu... (Ole Geschichte eines a/ten Wittibers...) — HACKS Historia o wyrokach bożyszcz pogańskich (Histoire des orać/es) — FONTENELLE Historia państwa rosyjskiego (Istorija gosudar- stwa Rossijskogo) — KARAMZIN Historia Partii Umiarkowanego Postępu w Granicach Prawa (Dejiny Strony mir- neho pokroku v mezich zakona) — HA- SEK Historia pewnego życia (Une vie) — MAUPAS- SANT '' Historia prawdziwa (Alethes historia) — Lu- KIAN(OS) Historia Rasselasa (Rasselas, the Prince of Abyssinia) — S. JOHNSON Historia rzymska (Romaika) — APPIAN Historia rzymska (Romaike historia) — KAS- JUSZ DION 629 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Historia sekretna (Historia arcana) — PROKO- PIUSZ z CEZAREI Historia sznura z manili (Manillakóysi) — MERI Historia świata (The Outline of the H/sfory) — WELLS Historia świata w dziesięciu i pot rozdziałach {A History of the Worid in 10 1/2 Chap- ters) — J. BARNES Historia Telemaka (Les ayentures de Telema- que} — FENELON Historia wierzeń i idei religijnych (Histoire des croyances et des idees religieuses) — ELIADE Historia wojny trzydziestoletniej {Geschichte des dreyBigjahrigen Krieges} — SCHILLER Historia współczesna (L'hisfoire contempora-ine) — FRANCE Historia życia Toma Jonesa, czyli Dzieje podrzutka (The History of Tom Jones, a Foundling) — FIELDING Historia Żyda Wiecznego Tułacza (Histoire de Juif Errant ) — ORMESSON Historie florenckie (Istorie fiorentine) — MA- CHIAVELLI Historie (Historien) — HEINE Historie morskie (Morski je istorii) — ZYTKOW Historie prawdziwe (Histoires vraies) — CEN- DRARS Historie wiejskie (Solski istorii} — KARASLAWOW Historycy Cesarstwa Rzymskiego (Scriptores Historiae Augustae) [anonim] Historyi naturalnej ksiąg XXXVII (Historia na- turalis) — PLINIUSZ STARSZY Historyja i awantury Roderyka Pandom [zob. Niezwykle przygody Roderyka Randoma} — SMOLLETT History je rzymskie (Gęsta Ramanorum} [anonim] Hiszpanio, odsuń ode mnie ten kielich (Es- pańa, aparta de mfeste caliz) — VALLEJO Hobbit (The Hobbit) — TOLKIEN Hojóki - Zapiski z szałasu (Hójoki) — KAMO- —No Holderlin (Holderlin) — HARTLING Holender tułacz (Der fliegende Hollander) — WAGNER Hollywod (Hollywod) — CH. BUKOWSKI Homilie o Ewangelii św. Łukasza (In Lucam homil/ae) — ORYGENES Homilie o Księgach Liczb, Jozuego, Sędziów (In Numeros homiliae, In Librum lesu Nave homiliae, In Librum ludicum homiliae) — ORYGENES Homo faber (Homo Faber) — FRISCH Homo hisforicus (The History Mań)— M. BRADBURY Homo soyieticus (Homo sovieticus) — Zi-NOWIEW Honor (Namus) — BASZYROW Honor (Czesf) — MAKARENKO Honor (Die Ehre) — SUDERMANN Honor biedaka (Fedgar a ferd) — BRU Horacjusze (Horace) — P. CORNEILLE Horda (Orda) — TICHONOW Hordubal (Hordubal) — K. CAPEK Hotel du Lać (Hotel du Lać) — BROOKNER Hotel New Hampshire (Hotel New Hampshire) — J. |RVING Hotel Savoy (Hotel Savoy) — J. ROTH Hrabia Beniowski, czyli Wybicie się na wolność (Yórschwórung in Kamtschatka) — Ko- TZEBUE Hrabia Monte Christo (Le comfe de Monfe- —Christo) — DUMAS ojciec Hrabina Essex (Graf Essex) — LAUBE Huasipungo (Huasipungo) — ICAZA Hubert, albo Powrót do Casablanki (Hubert oder Die Ruckkehr nach Casablanca) — HARTLING Hudibras (Hudibras) — S. BUTLER l Hugon Wilk (Hugues-le-Loup) — ERCKMANN- —CHATRIAN Hura! Hura! (Sieg! Sieg!) — KUBY Huzar na dachu (Le hussard sur le to/t) — GlONO Hycler. Życie i działalność Hitlera (Yeitikka. A. Hitlerin e/a/na/a foiminta) — HUOVINEN Hymn Akathistos (Akathistos Hymnos) — ROMAN MELODOS Hymn do Polski (Hymne a la Polegnę) — LA-MENNAIS Hymn do wolności (Imnos is tin Elefterian) — SOLOMOS Hymn na Boże Narodzenie (Hę parthenos semeron ton hyperousion tiktei) — ROMAN MELOOOS Hymn na cześć Dioskurów(Dioskouroi) — TE-OKRYT Hymny do nocy (Hymnen an d/e Nacht) — NOYALIS Hyperion, albo Eremita w Grecji (Hyperion oder Der Eremit in Griechenland) — HOLDERLIN / cóż da/ej, szary człowieku? (Kleiner Mann — was nun?) — FALLADA / js tam byłem (Als war's ein Stuck von mir} — ZUCKMAYER / jak woda płynie (Comme 1'eau qui coule) — YOURCENAR '"/ koń się potknie (Na wsiakago mudrieca dowolne prostaty) — OSTROWSKI / nie poskarżył się ani jednym słowem (Und sagte kein einziges Wort) — BOLL / nie wódź nas na pokuszenie [tyt. oryg.] — HERBACIAUSKAS / powraca wiatr (l wozwraszczajetsia wiet/er) — W. BUKOWSKI 630 Tytuły polskojęzyczne INDEKS / smutek i nuda... (l skuczno i grustno...) — LERMONTOW / śmiał się Łazarz (Lazarus Laughed} — 0'NEILL Ich głowy (La tete des autres) — AYME Idiota (Idiot) — DOSTOJEWSKI Idiotka (L'idiote} — ACHARD Idy marcowe (/des of March} — WILDER Ifigenia (Iphigenie) — RACINE Ifigenia w Aulidzie (Iphigeneia hę en Aulidi) — EURYPIDES Ifigenia w Taurydzie (Iphigeneia hę en Tau- rols) — EURYPIDES Ifigenia w Taurydzie (Iphigenie auf Tauris} — GOETHE /g/a (The Eye of the Needle} — FOLLETT Ignorant i szaleniec (Der Ignorant und der Wahnsinnige} — BERNHARD Igranie z nocą (Lesjeux de la nu/t) — CABANIS Igranie z ogniem (Hra s ohnem) — PUJMANCWA Igraszki kącika przy kominku (Le hasard du coin du feu) — CREBILLON syn Igraszki trafu i miłości (Le jeu de 1'amour et du hasard) — MARIVAUX Igraszki z diabłem (Hratky s ćertem} — DRDA łkar na motylich skrzydłach (łkar na metył- kowych krylach} — HOLOBOROD'KO Ikona z koniem (Basta sljezove boje) — ćopić Iliada (///as) — HOMER lija Muromiec i zbój Solowiej (lija Muromiec i Sołowiej rozbójnik) [bylina] Iluminacje (llluminations} — RIMBAUD Iluzja (lllusion com/gue) — P. CORNEILLE Imago (Imago} — SPITTELER Imię moje legion (My Name is Legion} — ŻELAZNY Imię róży (II nome delia rosa) — Eco Imigranci (lnvandrarna) — MOBERG Imiona (Names) — MOMADAY Immatrykulacja Michelsona (Michelsoni im- matrikularimine} — KROSS Immoralista (L'immoraliste) — GIDE Impreza u Geralda (Gerald's Party) — COOVER Improwizator (lmprovisatoren) — H.CH. ANDERSEN Incydent w Antares (Incidente em Antares) — YERlSSIMO Incydent w Vichy (Incident in l/tony) — A. MILLER Interno (Interno) — STRINDBERG Ingeborga (Ingeborg) — KELLERMANN Inkasy (Les Incas) — MARMONTEL Inne glosy, inne ściany (Other Vo/ces, Other Rooms) — CAPOTE Inne życie (Das andere Leben) — KRÓLÓW Inny (L'autre) — J. GREEN Inny kraj (Another Country} — BALDWIN Inny świat Daniela (Daniels anden yerden) — PANDURO Inonia (Inonija) — JESIENIN Inszallah (Insciallah) — FALLACI Interesy pana Juliusza Cezara (Die Geschafte des Herm Julius Caesar) — BRECHT Intermedia (Entremeses} — CERVANTES SAAVED-RA Interpretatorzy (The Interpreters) — SOYINKA Intruz (Intruder in the Dust} — FAULKNER Intruz (Intrusul) — PREDA Intryga i miłość (Kabale und Liebe) — SCHI-LLER Intrygi i żądze (Devices and Desires) — P.D.JAMES Inwazja (Kreuzfahrer von heute} — S. HEYM Inwazja jaszczurów (Valka s mioky) — K. CAPEK Inwazja roku 1914 (L'invasion 1914) — VAN DER MEERSCH Inżynierowie (Inżeniery) — SLONIMSKI łon (łon) — EURYPIDES ton (ton) — REBREANU Irkucka historia (Irkutskaja istorija) — ARBUZÓW Italczyk, albo Konfesjonał Czarnych Pokutników (The Italian, or The Confessional of the Black Penitents) — RADCLIFF lvanhoe (lvanhoe) — W. SCOTT lwetta (Yvette) — MAUPASSANT Ja, Klaudiusz (CIaudius the God) — GRAVES Ja, Najwyższy (Yo el Supremo) — ROA BASTOS Ja, nieśmiertelny (Wuthrich) — W. VOGT Ja, Robot (l Robot) — ASIMOY Ja to ktoś inny (Je est un autre) — RIMBAUD Ja Tobiasz (Ich b/n Tobias) — RINSER Ja ze spalonej wsi (Ja z wohniennaj wioski) — A. ADAMOWICZ, BRYŁ Jabieda, to jest Pieniactwo (Jabieda) — KAP- NIST Jabłecznik i Rosie (C/der and Rosie) — LEE Jabłka z jesiennego sadu (Jabłuka z osin- nieho sadu) — HUCALO Jabłko i Ewa (Apfel en Eva) — AMMERS-KULLER Jadwiga (Jadwiga) — CSOKOR Jagna Nana (Jagua Nana) — EKWENSI Jajko (L'oeuf} — MARCEAU Jak bardzo cię kochałem (Ce mult te-am iubit) — STANCU Jak hartowała się stal (Kak zakalałas' stal) — OSTROWSKI Jak ja to widzę (Wie ich es sehe) — ALTENBERG Jak martwi w grobach nieruchomo śpiący (Niedwiżymy, kak miortwyje w grobach) — ODOJEWSKI A. Jak obsługiwałem angielskiego króla (Ob- sluhoval jsem anglickeho krale) — HRA- BAL Jak ocalić własne życie (How to Save Your Own Life) — JONG 631 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Jak odbudować Rosję (Kak nam obustroit' ROSS/JU} — SOLZENICYN Jak pogrzebać wampira (Kako upokojiti vam- pira) — PEKIC Jak powstał Doktor Faustus (Die Entstehung des Doktor Fausfs) — TH. MANN Jak się kochają (How the Other Half Łoi/es) — AYCKBOURN Jak się młody Nosty żenił (A Noszty fiu esete Tóth Marival) — MIKSZATH Jak spotkałem się z rybami (Jak jsem potkał ryby) — PAVEL Jak ślady na wodzie ( Sillages) — VERCORS Jak wam się podoba {As You Like It) — SHA- KESPEARE Jaką będzie miał twarz (Pravdepodobna tvar) — MUCHA Jakie to niemieckie (How German Is It) — ABISH Jakob von Gunten (Jakob von Gunten) — R. WALSER Jakobowski i Pan Pułkownik (Jacobowsky und der Oberst) — WERFEL Jakub Yingtras (Jacques Yingtras) — VALLES Jakubek i brzoskwinia olbrzymka (James and the Giant Peach) — DAHL Jałowa ziemia (The Wasfe Land} — T.S. ELIOT Jama (Groapa) — E. BARBU Jan Barois (Jean Barois) — MARTIN ou GARD Jan Krzysztof (Jean-Christophe) — ROLLAND Jan Sanfeuil (Jean Santeuil) — PROUST Jan Sbogar (Jean Sbogar) — NODIER Jan Wyźygin (Iwan Wyźygin) — BUŁHARYN Janina [zob. Dziwne losy Jane Eyre] — CH. BRONTE Janka i Janek (Jack and Jill} — ALCOTT Jankes na dworze króla Artura (A Connecticut Jankee in King Arthur's Court) — TWAIN Jarmark głupców (La feria de los discretos) — BAROJA Y NESSI Jarmark w domu ubogich (The Poorhouse Fair) — UPDIKE Jarzmo (Szolgasag) — VERES Jaskinia (Pieszczera) — AŁDANOW Jaskinie (Covers) — KESEY Jaskótczyn (Swallowdale) — RANSOME Jaskółki /Amazonki (Swallows andAmazons) — RANSOME Jaskółki i kraby (Cangrejos, golondrinas) — LEZAMA LIMA Jasne godziny (Les heures claires) — VER- HAEREN Jasność i mrok (The Light and the Dark) — SNÓW Jasnowidzący (Alafroiskiotos) — SIKELIANOS Jasnowidze i wróżbici (Tolkare och siarę) — O. HANSSON Jastrząb contra gołąbek (Jestrab kontra Hrdli-ćka) — CECH Jaś z księżyca (Jean de la lunę} — ACHARD Jądro ciemności (Heart of Darkness) — CON- RAD Jądro szaleństwa (La pierre de la folie) — AR- RABAL Jeden dzień Iwana Denisowicza (Od/n dień Iwana Dienisowicza) — SOLZENICYN Jedno życie (Una vita) — SVEVO Jednorożec (Einhorn) — M. WALSER Jedynaczka (Jedina) — JARUNKCWA Jeftes (Jeftes) — Q. BUCHANAN Jego batalion (Jaho batalion) — BYKAU Jego dziewczyna (La ragazza di Bube) — CASSOLA Jegor Bulyczow i inni (Jegor Butyczow i dru gije) — GÓRKI Jej oczy (Czaszmhojesz) — ALAWI Jeleni Park (Deer Park) — MAILER Jemelian Pugaczow (Jemielian Pugaczow) — SZYSZKOW Jemszan (Powiesti Czarnych i Krasnych Piesków) — SIMASZKO Jeniec Kaukazu (Kawkazskij plennik) — PUSZKIN ' Jennie Gerhardt (Jennie Gerhardt) — DREISER Jenny (Jenny by Naturę) — CALDWELL Jenny (Jenny) — UNOSET Jeremek (Jeremy) — H.S. WALPOLE Jeremiasz (Jeremias) — S. ZWEIG Jerozolima (Jerusalem) — LAGERLOF Jesienny bal (Sugisball) — UNT Jesień Don Juana (Don Juan en automne) — CESBRON Jesień patriarchy (El otońo del patriarca) — GARCfA MAROUEZ Jesień w Pekinie (L 'automne a Pekin) — VIAN Jest taki chłopak (Żyw/ot takoj parień) — Szu- KSZYN Jestem kotem (Wagahai-wa neko-de aru) — NATSUME Jestem królem zamku (l'm the King of the Castle) — HILL Jestem Mary Dunne (l Am Mary Dunne) — B. MOORE Jesteś bogaty, Króliku (Rabbitis Rich) — UPDIKE Jesteś piękna (Sotoba komach/} — MISHIMA •jesteśmy snem (The Lathe of Heaven) — LE GUIN Jesteśmy więźniami (Wir sind Gefangene) — GRAF Jeszcze pożyjesz (Bud' zdarow, szkolar'!) — OKUDZAWA Jeszcze się spotkamy, Vilmo... (Mes dar susitik- sime, Wilma...)—BIELIAUSKAS Jeśli miecz twój krótki (Ef sverd pitt er stutt) — THORDARSON Jeśli powiedzą ci, że padłem (Si te dicen que cai) — MARSE 632 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Jak odbudować Rosję (Kak nam obustroit' FiOSSiju) — SOŁZENICYN Jak pogrzebać wampira (Kako upokojiti vam- pira) — PEKIC Ja/c powstał Doktor Faustus (O/e Entstehung des Doktor Fausts) — TH. MANN Jak s/ę kochają (How the Other Half Loves) — AYCKBOURN Jak się miody Nosty żenił (A Noszty fiu esete Tóth Mariyal) — MIKSZATH Jak spotkałem się z rybami (Jak jsem potkał ryby) — RAVEL Jak ślady na wodzie ( Sillages) — VERCORS Jak wam się podoba (As You Like It) — SHA- KESPEARE Jaką będzie miał twarz (Pravdepodobna tvar) — MUCHA Jakie to niemieckie (How German te It) — ABISH Jakob von Gunten (Jakob von Gunten) — R. WALSER Jakobowski i Pan Pułkownik (Jacobowsky und der Oberst) — WERFEL Jakub Yingtras (Jacques Yingtras) — VALLES Jakubek i brzoskwinia olbrzymka (James and the Giant Peach) — DAHL Jałowa ziemia (The Waste Land) — T.S. ELIOT Jama (Groapa) — E. BARBU Jan Barois (Jean Barois) — MARTIN DU GARD Jan Krzysztof (Jean-Christophe) — ROLLAND Jan Santeuil (Jean Santeuil) — PROUST Jan Sbogar (Jean Sbogar) — NODIER Jan Wyżygin (Iwan Wyżygin) — BUŁHARYN Janina [zob. Dziwne losy Jane Eyre} — CH. BRONTE Janka i Janek (Jack and Jill) — ALCOTT Jankes na dworze króla Artura (A Connecticut Jankee in King Arthur's Court) — TWAIN Jarmark głupców (La fena de los discretos) — BAROJA Y NESSI Jarmark w domu ubogich (The Poorhouse Fair) — UPDIKE Jarzmo (Szolgasag) — VERES Jaskinia (Pieszczera) — AŁDANOW Jaskinie (Covers) — KESEY Jaskółczyn (Swallowdale) — RANSOME Jaskółkii Amazonki (Swallows and Amazons) — RANSOME Jaskółki i kraby (Cangrejos, golondrinas) — LEZAMA LIMA Jasne godziny (Les heures claires) — VER- HAEREN Jasność i mrok (The Light and the Dack) — SNÓW Jasnowidzący (Alafroiskiotos) — SIKELIANOS Jasnowidze i wróżbici (Tolkare och siarę) — O. HANSSON Jastrząb contra gołąbek (Jestfab kontra Hrdli-ćka) — CECH Jaś z księżyca (Jean de la lunę) — ACHARD Jądro ciemności (Heart o f Darkness) — CON- RAD Jądro szaleństwa (La pierre de la folie) — AR- RABAL Jeden dzień Iwana Denisowicza (Odin dień Iwana Dienisowicza) — SOLŻENICYN Jedno życie (U na vita) — SVEVO Jednorożec (Einhorn) — M. WALSER Jedynaczka (Jedina) — JARUNKOVA Jeftes (Jeftes) — Q. BUCHANAN Jego batalion (Jaho batalion) — BYKAU Jego dziewczyna (La ragazza di Bube) — CASSOLA Jegor Butyczow i inni (Jegor Bułyczow i dru gije) — GÓRKI Jej oczy (Czaszmhojesz) — ALAWI Jeleni Park (Deer Park) — MAILER Jemelian Pugaczow (Jemielian Pugaczow) — SZYSZKOW Jemszan (Powiesti Czarnych i Krasnych Piesków) — SIMASZKO Jeniec Kaukazu (Kawkazskij plennik) — PUSZKIN ' Jennie Gerhardt (Jennie Gerhardt) — DREISER Jenny (Jenny by Naturę) — CALDWELL Jenny (Jenny) — UNDSET Jeremek (Jeremy) — H.S. WALPOLE Jeremiasz (Jeremias) — S. ZWEIG Jerozolima (Jerusalem) — LAGERLOF Jesienny bal (Sugisball) — UNT Jesień Don Juana (Don Juan en automne) — CESBRON Jesień patriarchy (El otońo del patriarca) — GARCfA MAROUEZ Jesień w Pekinie (L 'automne a Pekin) — VIAN Jest taki chłopak (Żyw/ot takoj parień) — Szu- KSZYN Jestem kotem (Wagahai-wa neko-de aru) — NATSUME Jestem królem zamku (l'm the King of the Castle) — HILL Jestem Mary Dunne (l Am Mary Dunne) — B. MOORE Jesteś bogaty, Króliku (Rabbitis Rich) — UPDIKE Jesteś piękna (Sotoba komachi) — MISHIMA Jesteśmy snem (The Lathe of Heaven) — LE GUIN Jesteśmy więźniami (Wir sind Gefangene) — GRAF Jeszcze pożyjesz (Bud' zdarow, szkolar'!) — OKUDŻAWA Jeszcze się spotkamy, Vilmo... (Mes dar susitik- sime, Wilma...) — BIELIAUSKAS Jeśli miecz twój krótki (Ef sverd pitt er stutt) — THORDARSON Jes//' powiedzą ci, że padłem (Si te d/cen que oai) — MARSE 632 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Jeśli zimową nocą podróżny (Se una nofte d'inverno un yiaggiatore) — CALVINO Jezioro Nurów (Loon Lakę) — DOCTOROW Jezioro Słoneczne (Slunećm'Jezero) — Sou- CEK Jezus nieznany (//sus nieizwiestnyj) — MEREZ- KOWSKI Jeździec bez głowy (The Headless Horseman} — REID Jeździec miedziany (Miednyj wsadnik) — PUSZKIN Jeździec na siwym koniu (Der Schimmeireiter) — STORM Jeźdźcy (Wersznyky) — JANOWSKI Jeźdźcy (Les cavaliers) — KESSEL Jeźdźcy do morza (Riders to tnę Sea) — SYN- GE Jeźdźcy purpurowego stepu {Riders o f the Purple Sagę) — GREY Jeżeli nie umiera ziarno (Si le grain ne meurt) — GIDE Jeżozwierz (The Porcupine) — J. BARNES Jętka-jednodniówka (Podionka - wiek korot-kij) — TIENDRIAKOW Jim szczęściarz (Lucky Jim) — AMIS Joanna d'Arc (Joanna d'Arc. Blood Red, S/ster Rosę) — KENEALLY Jocełyn (Jocełyn) — LAMARTINE Joga. Nieśmiertelność i wolność {Le Yoga. Imortal/te et liberie) — ELIADE John Barleycorn, czyli Wspomnienia alkoholika (John Barleycorn) — LONDON John Piekło {John 1'Enfer) — DECOIN Jonasz [łona) — SORESCU Jons i Erdme i inne opowieści (Litauische Geschichte) — SUDERMANN Jergen Stein [ Torden i syd, Under Regnbuen) — PALUDAN Jos/e Kalb (Josie Kałb) — U. SINGER Józef/jego bracia (Joseph und seine Bruder) — TH. MANN Józef Mak {Józef Mak) — CIGER Józefina (Josephine) — BAHR Jubiaba (Jubiaba) — AMADO Juda nieznany (Jude the Obscure) — HARDY Judasz Leonarda {Der Judas des Leonardo) — PERUTZ Judaszek [zob. Państwo Gołowlewowie] — SAŁTYKOW-SZCZEDRIN Judyta (Judith) — GIRAUDOUX Judyta (Judith) — HEBBEL Judyta {The Loneiy Pass/on of Miss Judith Hearne) — B. MOORE Julian (Julian) — VIDAL Justyna, czyli Nieszczęścia cnoty (Justine ou Les malheurs de la vertu) — SADE Jusuf i Zulejka (Jusuf u Zalicha) [anonim] Juwenilne morze (Juwienilnoje morie) — PLATONÓW Już napisany został Werter (Uże napisan Wierter) — W. KATAJEW K jak kosmos (S te for Space) — R. BRADBURY Kabała (The Cabala) — WILDER Kacerz z Soany (Der Ketzer von Soana) — G. HAUPTMANN Kacica (Katyne) — KOHOUT Kacper, Melchior i Baltazar (Gaspar, Melchior et Balthazar) — TOURNIER Kał, czyli Miłość do ideałów (Kai und die Liebe zu den Modellen) — FRISCHMUTH Kain (Ca/n) — BYRON Kakao (Cacau) — AMADO Kaleb Williams (Caleb Williams) — GODWIN Kalendarz przyrody (Kalendar' prirody) — PRI- SZWIN Kalewala (Kalevala) [anonim] Kaliban i inne eseje (Kaliban) — FERNANDEZ RETAMAR Kalif Bocian (A gólyakalifa) — BABITS Kaligula (Caligula) — CAMUS Kalila i Dimna (Kalila wa Dimna) [anonim] Kalina czerwona (Kalina krasnaja) — SZUK- SZYN Kaikwerk (Das Ka/kwerk) — BERNHARD Kamasutra, czyli Traktat o miłowaniu (Kama- sutra) [anonim] Kameleon (Chamieleon) — CZECHÓW Kamienie z nieba (Taevakivi) — KROSS Kamienne dukaty (Bojnicke kamenne dukaty) — NIZNANSKY Kamienne serce (A kószwu ember fiai) — JOKAI Kamienny kraj (Tara de piatra) — BOGZA Kamień (Kamień) — MANDELSZTAM Kamień filozoficzny (L'oeuvre au noir) — YOUR- CENAR Kamień i cierpienie (Kamen a bolest) — SCHULZ Kamień księżycowy (The Moonstone) — W.W. COLLINS Kamouraska: miłość i zbrodnia (Kamouraska) — HEBERT Kamraci (Kameraden) — KIRST Kanclerz i król (A Mań for Ali Seasons) — BOLT Kandyd, czyli Optymizm (Candide ou L'op- fimisme) — VOLTAIRE , Kant na pochwałę miasta Rygi [tyt. oryg.] — STRAZDAS Kantyczki (Helkayirsia) — LEINO Kapelan Michał (Kapetan Michał/s) — KAZAN- DZAKIS Kapitan Fracasse (Le capitaine Fracasse) — GAUTIER Kapitan Gadzina (El capitan Veneno) — ALAR- CÓN Kapitan Sorrel i Syn (Sorrel and Son) — DEE- PING 633 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Kapitan Worse (Skipper Worse) — KIELLAND Kapitan z Kópenick (Der Hauptmann von Kópenick) — ZUCKMAYER Kappy (Kappy) — AKUTAGAWA Kapral Priszybiejew (Untier Priszybiejew) — CZECHÓW Kaprysy Marianny (Les caprices de Mariannę} — MUSSET Kapryśne lato (Rozmarne /eto) — YANCURA Kaputt (Kaputt) — MALAPARTE Kara nie zemsta (El castigo sin venganza) — VEGA CARPIO Karcer (El apando) — REVUELTAS Kariera (O cortico) — AZEVEDO Kariera Artura Ui (Der aufhaitsame Aufstieg des Arturo Ui) — BRECHT Kariera wieśniaka (Le paysan paryenu) — MARIVAUX Karin, córka Monsa (Kaarina Maununtytar) — WALTARI Karol X - król ultras (Charles X, roi ultra) — CABANIS Karolińczycy (Carolinerna) — HEIDENSTAM Kartki z kalendarza (Listki kalendaria) — TANK Kartofel (Patate) — ACHARD Karzeł (Dvargen) — LAGERKVIST Kaspar (Kaspar) — HANDKE Kasrylewka (Kasrylewka) — SZOLEM ALEJCHEM Kaszel. Opowiadania prawdopodobne i nieprawdopodobne (Husten) — W. VOGT Katapulta (Katapulta) — AKSIONOW Katapulta (Katapult) — PARAŁ Katarynka (Yantorel) — BEEKMAN Katarzyna Woronina (Jekatierina Woronina) — RYBAKÓW Katastrofa (Katastrofa) — DROZD Katastrofa (Bolszaja ruda) — WŁADIMOW Katechizm socjalistyczny [tyt. oryg.] — FRANKO Katedra (La catedral) — BLASCO IBAŃEZ Katedra (Kafiedra) — GRIEKOWA Katedra Marii Panny w Paryżu (Notre-Dame de Par/s) — HUGO Katiusza (Katiusza) — ISAKOWSKI Katon (Cato) — ADDISON Kaukaskie kredowe koło (Der kaukasische Kreidekreis) — BRECHT Kaukaz (Kawkaz) — SZEWCZENKO Kawaler srebrnej róży (Der Rosenkavalier) — HOFMANNSTHAL Kawaler Złotej Gwiazdy(Kawaler Zofotoj Zwie- zdy) — BABAJEWSKI Kawałek cukru (Kuś cukru) — JILEMNICKY Każdy (Eyeryman) [anonim] Każdy dzień jest długi (Każdy dień - dlinnyj) — SIMONOW Każdy może być mordercą (Ein Mord, den jeder begeht) — DODERER Każdy umiera w samotności (Jeder stirbt fur sich allein) — FALLADA Każdy w swojej nocy (Chaque homme dans są nuit) — J. GREEN Każdy ze swoim piekłem (Infierno de todos) — PITOL Kean (Kean) — DUMAS ojciec Kelemen (Kómwes Kelemen) — SARKADI Kelner (Czełowiek iż hestorana) — SZMIELOW Kiedy chcę płakać - nie płaczę (Cuando quiero Ilorar, no Horo) — OTERO SILVA Kiedy kwitną tykwy (Kad su cvetale tikve) — MlHAILOVIC Kiedy morze się cofa (duand la mer se retire) — LANOUX Kiedy umieram (As l Lay Dying) — FAULKNER Kiedy wilki wyją (Ouando os lobos uivam) — A. RlBEIRO Kiedyś w roku dwudziestym (Odnażdy w dwa- dcatom) — KORZAWIN Kierowcy ( Woditieli) — RYBAKÓW Kieszonkowe przygody (Prielestnyje priklucze- nija) — OKUDŻAWA Kilka dni (Nieskolko dniej) — BEK Kilka wiadomości o wypadkach w Polsce w roku 1794 (Einige Nachrichten uber die Yorfalle in Polen im Jahre 1794) — SEUME Kim (Kim) — KIPLING Kira (Kira Gieorgiewna) — NIEKRASOW Klany księżyca Alfy (CIans o f tnę Alphane Moon) — PH. DICK Klara d'Ellebeuse (C/ara d'Ellebeuse) — JAM- MES Klasycy dziennikarstwa (Klassischer Journalis- mus^ — KISCH Klasztor (Le clortre) — YERHAEREN Klasztor i miłość (The Cloister and tnę Hearth) — READE Klasztor Kartuzów w Farmie [zob. Pustelnia parmeńska} — STENDHAL Klasztor pod Sandomierzem (Das Kloster von Sendomir) — GRILLPARZER Klaudiusz i Messalina (CIaudius the God and His Wife Messalina) — GRAVES Klaudyna w szkole (CIaudine a l'ecole) — Co- LETTE Klejnot korony (The Jewel in the Crown) — P. M. SCOTT Klejnot / nefrytu (Kim Von Kieu) — NGUYEN Du Klemencja (Clemencia) — BOHL DE FABER Klepsydra [tyt. oryg.] — CHADZINIKOLAU Klepsydra (Pescanik) — KIŚ K-tęknij o wschodzie słońca (Kneel to the Rising Suń) — CALDWELL Klęska (Razgrom) — FADIEJEW Klęska (La debacie) — ZOLA Klimaty (Climats) — MAUROIS Klub Pickwicka (The Pickwick Papers) — Di- CKENS 634 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Klub sprawiedliwych (The Four Just Men) — E. WALLACE Klucz (Klucz} — ALDANOW Klucz do drzwi (The Key to the Ooor) — SIL- LITOE Klucz do Rebeki (The Key to Rebecca} — FOL- LETT Klucze (Majitetó kliću) — M. KUNDERA Klucze do Chin (Clefs pour la Chine) — C. ROY Klucze Królestwa (The Keys of the Kingdorn) — CRONIN Klucze Piętrowe (Les des de Saint Pierre) — PEYREFITTE Kłamca (Legneren} — M.A. HANSEN Kłamstwa (Les mensonges) — MALLET-JORIS Kłamstwo i czary (Menzogna e sortiiegio} — MORANTE Kłamstwo życia a prawda życia (Livsl0gn og Iwssandhed} — JÓRGENSEN Kłębowisko żmij (Le nceud de y/peres) — F. MAURIAC Kłopoty to moja specjalność (Trouble Is My Business) — CHANDLER Kłopoty z muzą (Neprilike s muzom} — SPO- LJAR Kły zbrodni (The Tooth of Crime} — SHEPARD Knock, czyli Triumf medycyny (Knock ou Le triomphe de la medecine} — ROMAINS Kobieta bez cienia (O/e Frau ohne Schatten) — HOFMANNSTHAL Kobieta do zjedzenia (The Edible Woman) — ATWOOD Kobieta i pajac (La femme et le pantin) — LOUYS Kobieta na morzu (Żenszczina w mor/e) — NOWIKOW-PRIBOJ Kobieta na zwierciadle narysowana (Peliin piirretty nainen) — MERI Kobieta pierwotna (La femme sauvage) — YA- CINE Kobieta w bieli (The Woman In White) — W.W. COLLINS Kobieta wojownik (Woman Warrior) — KING- STON Kobieta z Są/nos (Sam/a) — MENANDER Kobieta z wydm (Suna-no onna) — ABE Kobieta z wyspy Andros (The Woman o f Andros) — WILDER Kobieta zawiedziona (La femme rompue) — BEAUVOIR Kobiety z rodu Coornveltów (Veiben van den stamm Coornvelt) — AMMERS-KOLLER Kobzarz (Kobzar} — SZEWCZENKO Kocham cię, mamo (Mama, l Love You} — SAROYAN Kochanek (L'amant) — DURAS Kochanek Lady Chatterley (Lady Chatterley's Lover) — LAWRENCE Kochanica Francuza (The French Lieute- nanfs Woman} — FOWLES Kochanka (The Mistress} — A. COWLEY Kochankowie i mordercy (Milenci a vrazi) — PARAŁ Kochankowie z Avignonu (Le premier accroc coute deux cents francs) — TRIOLET Kochankowie ze skrzyni (Milenci z bedny} — ASKENAZY Kochaś (Cheri) — COLETTE Kocia kołyska (Cafs Cradle) — YONNEGUT Kodo Letajew (Kofik Letajew) — BIELY Koczownicy (Koczewiki) — ESENBERLIN Kody n (Codine} — ISTRATI Kojiki, czyli Księga dawnych wydarzeń (Kojiki) [anonim] Kolchida (Kolchida) — PAUSTOWSKI Koledzy (Kollegi) — AKSIONOW Kolekcjoner (The Collector} — FOWLES Kolekcjoner (Juntacadaveres} — ONETTI Kolomba (Colomba} — MERIMEE Kolonia karna (In der Strafkolonie} — KAFKA Kolor purpury (The Color Purple) — A. WAL- KER Kolorowe szkiełka (Bareyne stropy] — VRCHLI- CKY Kolos (Koloss) — ALN/ES Kolos z Maroussi (Colossus o f Maroussi) — H. MILLER Komedia ludzka (La comedie humaine) — H. DE BALZAC Komedia miłości (Kjseriighedens komedie} — IBSEN Komedianci (The Comedians) — H.G. GREENE Komentarz do Ewangelii św. Jana (Ton e/s to kata loannen Euaggelion exegetikon} — ORYGENES Komentarze prawdziwe (Comentarios reales) — GARCILASO DE LA VEGA, EL INCA Kometa nad Doliną Muminków (Mummintrollet och kometen} — JANSSON Komisja (Komissija} — ZAŁYGIN Kompleks Portnoya (Portnoy's Complaint) — PH. ROTH Komu bije dzwon (For Whom the Beli Tolls) — HEMINGWAY Komu się na Rusi dobrze dzieje (Komu na Rusi żyt' choroszo) — NiEKRASpw Koncert barokowy (Concierto barroco) — CAR- PENTIER Koncert świętego Owidiusza (El concierto de San Oyidio) — BUERO VALLB30 Konfitury z pigwy (Les confitures de coings) — FERRON Konformista (U conformista} — MORAVIA Konfrontacja (La confrontation) — GUILLOUX Kongo (Congo} — N.V. LINDSAY Konie kapryśne (Koni priw/eriedl/wyje) — WY- SOCKI 635 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Koniec drogi (The End o f tnę Road) — BARTH Koniec nocy (La fin de la nuit) — F. MAURIAC Koniec pewnej sagi rodzinnej (Egy csalad- regeny vegę) — NADAS Koniec starych czasów (Konec starych ćasu) — YANCURA Konik Garbusek (Koniok-Gorbunok) — JER- szow Konik polny (Zielona/a kobyłka} — BAZOW Koniokrady (The Rewers) — FAULKNER Konrad porucznik (Conrad der Leutnanf) — SPITTELER Konstantin Gorca (Konstant/n Gorća) — STE- VANOVIC Konsulów/e ich cesarskich mości (Travnićka hronika) — ANDRIC Kontekst (li contesto) — SCIASCIA Kontrapunkt (Point Counter Point) — HUXLEY Konwój (Konvoj) — JONNSON Koń blady (Koń blednyj) — SAWINKOW Koń i dwie kozy (A Horse and Two Goats) — NARAYAN Koń wrony (Koń woronoj) — SAWINKOW Końcówka (Fin de partie) — BECKETT Kopalnie króla Salomona (King Solomon's Mines) — HAGGARD Kopernik i jego czasy (Copernicus und seine Welt) — KESTEN Kordzik (Kortik) — RYBAKÓW Korespondencja (Correspondance) — STEN- DHAL Kornel Esti (Esti Kornel) — KOSZTOLANYI Korsarz (Corsair) — BYRON Korynna, czyli Włochy (Corinne ou L'ltalie) — STAEL Korzenie (Koreni) — ćosiC Korzenie (Roots) — HALEY Korzenie japońskiego słońca (Korni Japo ns- kogo sofnca) — PILNIAK Korzenie na wietrze (Irraliset) — MERI Korzenie nieba (Les racines du ciel) — GARY Korzeń życia (Żeń-szeń) — PRISZWIN Korzystaj z dnia (Seize the Day) — BELLOW Kostur pielgrzyma (To Be a Pilgrim) — CARY Kościół Knidejski (Le tempie de Cnide) — MONTESOUIEU Kościół P. Marii w Paryżu [zob. Katedra Marii Panny w Paryżu} — HUGO Kościół pierwszych wieków (L 'egiise des apó-tres et des martyrs) — DANIEL-ROPS Kościół wczesnego średniowiecza (L'egiise des temps barbares) — DANIEL-ROPS Kościuszko. Legenda demokratyczna (La legendę d'or de la democratie: Legendę de Kościuszko) — Jules MICHELET Kot i mysz (Katz und Maus) — GRASS Kota Maksymiliana nowe poglądy na życie (Unter den Linden) — CH. WOLF Kota Mruczysfawa poglądy na życie... (Lebens- ansichten des Katers Murr...) — E.T.A. HOFFMANN Kotka (La chatte) — COLETTE Kotka na rozpalonym, blaszanym dachu (Cal on Hot T/n Roof) — W. WILLIAMS Kotka na torach (Kocka na kolejich) — TOPÓL Kowale i alchemicy (Forgerons et alch/mistes) — ELIAOE Koziołek za dwa grosze (Kozlonok za dwa grosza) — KANOWICZ Koźlarz i pasterz (Aipolikon kał poimenikon) — TEOKRYT Kraina cieni (Paese d'ombre) — DESSI Kraina najczystszego powietrza (La region mas transparente) — FUENTES Kraina śniegu (Yukiguni) — KAWABATA Kraina wód (Waterland) — G. SWIFT Kraina zdrajców (Fórradarland) — MOBERG Kraj róż i słowików (Das Land der Rosen und Nachtigallen) — ALAWI Krakatit (Krakatit) — K. CAPEK Kraksa (D/e Pannę) — DORRENMATT Krawędź (Rozhrani) — REZAC Krawiec i jego kot (The Ta/tor o f Gloucester) — B. POTTER Krąg interesów (Los intereses creados) — BE- NAYENTE Y MARTfNEZ Krąg pierwszy (W krugie pierwom) — SOL- 2ENICYN Kredowe koło (Der Kreidekreis) — KLABUND Kremlowskie kuranty (Kremlowskije kuranty) — N. POGODIN Kres wędrówki (The Journey's End) — SHER- RIFF Krety (Maulwurfe) — SCHARRER Krew (La sangre) — E. OUIROGA Krew biednego (Le sang du pauvre) — BLOY Krew na arenie (Sangre y arena) — BLASCO IBANEZ Krew za krew (Pri/li i thyer) — KADARE Krewni (Rodstwienniki) — BONDARIEW Krewni (Rokonok) — MÓRICZ Krewni i znajomi ( Yerwandte und Bekannte) — BREDEL Krobecznicy (Korobiejniki) — NIEKRASOW Kroki (Steps) — KOSIŃSKI Krokj/ w labiryncie (Engelbert Reineke) — SCHALLUCK Kronika (Kronika) — JILEMNICKY Kronika (Chronique) — SAINT-JOHN PERSE Kronika Czechów (Chronica Boemorum) — KOSMAS Kronika, czyli dzieje jednego stulecia Bizancjum (Chronographia) — PSELLOS Kronika małomiasteczkowego cmentarza (Hronika palanaćkog grobija) — SEKULIĆ Kronika pewnego miasta (To chroniko m/as politias) — PREWELAKIS 636 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Kronika rodu Khallanów (Yisogka kronika) — TAVCAR Kronika rodu Pasquier (La chronique des Pasquier) — DUHAMEL Kronika rodzinna (Siemiejnaja chronika) — S. AKSAKOW Kronika wielce szczęśliwego króla Dom Manuela (Crónica do felicissimo rei Dom Manuel} — GólS Kronika Wróblego Zaułka (D/e Chronik der Sperlingsgasse) — RAABE Kronika z czasów Karola IX (Chronique du regne de Charles IX) — MERIMEE Kronika zapowiedzianej śmierci (Crónica de una muerte anunciada) — GARCIA MAR- QUEZ Kronika ziem mołdawskich i multańskich [tyt. oryg.] — COSTIN Kroniki (Chroniques) — CENDRARS Kroniki Bustosa Domecqa (Crónicas de Bus- tos Domecg) — BORGES i BIOY CASARES Kroniki małżeńskie (Chroniques maritales) —JOUHANDEAU Kroniki marsjańskie (The Martian Chronicles) — R. BRADBURY Kroniki włoskie (Chroniques italiennes) — STENDHAL Krople rosy (Kapią rosy) — SOŁOUCHIN Krople z drzew leśnych (Lesnaja kapel) — PRI- SZWIN Król (Le roi) — FLERS-CAILLAVET Król cudem ocalony (Le roi miracule) — BETTI MONGO Król, dama, walet (Korol, dama, walet) — NA- BOKOW Król Henryk IV u szczytu sławy (Die Yollen- dung des Kónigs Henri Ouatre) — H. MANN Król i złodziej (Dieb und Kónig) — ROLF SCHNEIDER Król Jan według Szekspira (Kónig Johann) — DORRENMATT Król jest nagi (The Naked God) — FAST Król Lir (King Lear) — SHAKESPEARE Król na placu (Korol na ptoszczadi) — BLOK Król olch (Erikónig) — GOETHE Król Olch (Le roi des aulnes) — TOURNIER Król prerii (II re delia prateria) — SALGARI Król umiera, czyli Ceremonie (Le roi se meurt ou Ceremonies) — IONESCO Król Węgiel (King Coal) — SINCLAIR Królestwa ściany (Kingdoms of the Wali) — SlLVERBERG Królestwo mojej mamy (Le chateau de ma merę} — PAGNOL Królestwo z tego świata (El reino de este mundo) — CARPENTIER Królewicz i żebrak (The Prince and the Pau- per) — TWAIN Królewski flet (Flojera tu Wasilia) — PALAMAS Królewski taniec (La dance du roi) — DIB Królewski woźnica (Kralovsky yozataj) — NEFF Królik odpoczywa (Rabbit at Rest) — UPDIKE Królowa Dunaju (Dunajskś kral'ovna) — Du- RICKOYA Królowa Elżbieta i hrabia Essex (Elizabeth and Essex: A Tragic H/story) — STRACHEY Królowa Kazałarska (Kazaiarskata car/ca) — WAZÓW Królowa Margot (La reine Margot) — DUMAS ojciec Królowa Maria (Oueen Mary) — TENNYSON Królowa ryb (Car-ryba) — ASTAFJEW Królowa śniegu (Sneedronningen) — H.CH. ANDERSEN Królowa Wiktoria (Oueen Yictoria) — STRACHEY Królowe Kungachelli (Dróttningar i Kungahal-la) — LAGERLOF Królowe nie mają nóg (Krato vny nemajfnohy) — NEFF Królowie przeklęci (Les rois maudits) — DRUON Krótka relacja o wyniszczeniu Indian (Brevi'si- ma relación de la destrucción de las Ind/as) — LAS CASAS Krótki piątek (Short Friday) — \. SINGER Krótkie życie (La wda brew) — ONETTI Kruk (The Raven) — POE Kruk (El cuerm) — SASTRE Kruki (Les corbeaux) — BECOUE Krużylicha (Krużylicha) — PANOWA Krwawe gody (Bodas de sangre) — GARCfA LORCA Krwawe pomarańcze (The Blood Oranges) — HAWKES Krwawe żniwo (Red Haryest) — HAMMETT Krwawy kwiat (Laulu tulipunaisesta kukasta) — L.INNANKOSKI Krwawy poeta (Nero, a veres koltó) — Kosz- TOLANYI Krypta kapucynów (Der Kapuzinergruft) — J. ROTH Krystyna córka Lawransa (Kristin Lavrans- datter) — UNDSET Kryształowy korek (Le bouchon de cristal) — LEBLANC Krzak gorejący (Den brasndende busk) — UNDSET -' Krzesła (Les chaises) — IONESCO Krzyczcie Chiny! (Ftyczi, K/taj!) — TRIETJAKOW Krzysztof nie szalej (F/i cumintę, Cristofor) — BARANGA Krzywdy Tou O, czyli Śnieg''w lecie (Tou-o yuan) — GUAN HANOING Krzyże drewniane (Les croix de bois) — DOR- GELES Ksantypa (Santippe) — PANZINI Ksenie (Xenien) — SCHILLER 637 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Ksiądz Juliusz (L'abbe Jules) — MIRBEAU Ksiądz wikary i przyjaciel jego [zob. Przygody Józefa Andrewsa} — FIELDING Książę (Principele} — E. BARBU Książę (II Principe) — MACHIAVELLI Książę ciemności (Prince o f Darkness} — Po- WERS Książę Homburgu (Prinz Friedrich von Hom- burg) — KLEIST Książę niezłomny (El principe constante) — CALDERÓN DE LA BARCA Książę piechoty (In Stahtgewittern} — JON- GER Książę Srebrny (Kniaź Sieriebrianyj} — A. K. TOŁSTOJ Książęca mHość [zob. Kulawy książę] — A. N. TOŁSTOJ Książęce noce (Nuits de princes) — KESSEL Książka dla Manuela (Libro de Manuel} — CORTAZAR Książka dla rodziców (Kniga dla roditielej} — MAKARENKO Księcia Don Juana Manuela Rady Patroniu- szowe... (Libro de los exemplos del conde Lucanor) — JUAN MANUEL Księga Alfa (Het boek Alfa) — MICHIELS Księga blokady (Btokadnaja kniga} — A. ADAMOWICZ, GRANIN Księga czaszek (The Book of Skulls) — SIL- YERBERG Księga dni (AI-Ajjarn) — TAHA Księga dobrej miiości (Libro de buen amor) — Ruiz Księga dziejów. Kronika ormiańska (Girkpat- muflanc) — ARAKEL z TEBRYZU Księga dżungli (The Jungle Book) — KIPLING Księga Fausta (A Faust Book) — ENRIGHT Księga godzin (Stundenbuch) — RILKE Księga hymnów codziennych (Cathemerinon) — PRUDENCJUSZ Księga Joachima z Babilonu (Het boek van Joachim van Babylon) — GIJSEN Księga Lwa (Knyha lewa) — ANTONYCZ Księga mądrości (Sagesse) — YERLAINE Księga Monelli (Le livre de Monelle) — SCHWOB Księga namiętności (Buch der Leidenschaft} — G. HAUPTMANN Księga niepokoju (Livro do desassossego) — PESSOA Księga obrazów (Buch der Bilder) — RILKE Księga papugi (Tuti-name) [anonim] Księga pieśni (Buch der Lieder) — HEINE Księga pieśni żalobliwych (Matean wohber- guthean) — GRZEGORZ z NAREKU Księga podróży Evliji Czelebiego (Seyasat- name) — EVLIYA OELEBI Księga pouczających przykładów (Kitab al- —i't/bar) — USAMA IBN MUNKIZ Księga raju, czyli Przedziwne żywota opisanie Samuela Aby Aberwo (Di wunderłeche- —baszrajbung fun Szmuel Abe Aberwo. DOS buch fun ganejdn) — MANGER Księga Robinsonów (Kniha Robinsonu) — BE- HOUNEK Księga smoków (The Book of Dragons) — NES- BIT Księga snobów (The Book of Snobs} — THA- CKERAY Księga śmiechu /zapomnienia (Kniha smfchu a zapomneni) — M. KUNDERA Księga tysiąca i jednej nocy (Kitab alf lajla wa lajla) [anonim] Księga wędrówek (Kniga skitan/j) — PAU- STOWSKI Księga wiedzy (Danisz name) — IBN SINA Księga z San Michele (The Story of San Michele) — MUNTHE Księga życia (Libro de mi vida) — TERESA z AVILI Księgi ludu (Le livre du peuple) — LAMENNAIS Księżna (Kn/ażna) — SZEWCZENKO Księżna d'Amalfi (The Duchess of Malfi) — WEBSTER Księżna de Cleves (La princesse de Cleves) — LA FAYETTE Księżniczka Casamassima (The Princess Ca- samassima} — H. JAMES Księżniczka Kasia (The Countess Cathleen) — YEATS Księżniczka Malena (La princesse Maleine) — MAETERLINCK Księżniczka Tarakanowa (Kniażna Taraka- nowa) — DANILEWSKI Księżniczka Turandot ( Turandot) — C. Gozzi Księżyc i miedziak (The Moon and Sixpence) — MAUGHAM Księżyc i ogniska (La luna e i falo) — PAVESE Księżyc nad rzeką (Mesie nad rekou) — SRA- MEK Księżyc przybierający (Crescent Moon) — TA- GORE Księżyc w dżungli (Honour the Shrine) — CLIF- FORD Księżycowa nostalgia (Mai de lunę) — POZNER Księżycowe przygody Filipa i Wawrzyńca (U- kradeny mesie) — ASKENAZY Kształcenie mówcy (Institut/o orator/a) — KWINTYLIAN Kto dziś funduje? (Ki lesz a balanyaT) — CSURKA Kto kocha Yngwego Freja?(Vem alskar Yngve Frej) — CLAESSON Kto pamięta o morzu (Oui se souvient de la mer) — DIB Kto patrzy w chmury (Kto smotrit w obłaka) — KONIECKI Kto s/ę boi Wirginii Woolf? (Who is Afraid o f Yirginia Woolf?) — ALBEE 638 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Kto się śmieje ostatni (Chto smiajecca aposz- nim) — KRAPIWA Kto to jest klasyk (What Is a CIassic?) — T.S. ELIOT Ku nowemu brzegowi (Uz jauno krastu) — LA- cis Kubiści (Les peintres cubistes) — APOLLINAIRE Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques te Fatalis- te et son maltre) — DIDEROT Kubuś Puchatek (Winnie-the-Pooh) — MILNE Kuchta (Kuchla) — TYNIANOW Kuchnia (The Kitchen) — WESKER Kukaracza (Kukaracza} — DUMBADZE Kulawy książę (Chromej barin) — A.N. TOŁSTOJ Kulis (Cool/e} — ANAND Kulisi cesarza (Des Kaisers Kuli) — PLIEVIER Ku/tura Odrodzenia we Włoszech (D/e Culturder Rena/ssance In Italien) — BURCKHARDT Kuma Troska (Frau Sorge) — SUDERMANN Kumiacy (O/e Kumiaks) — MARCHWITZA Kupiec londyński (The London Merchant) — LILLO Kurs literatury dramatycznej (Yorlesungen uber dramatische Kunst und Literatur} — A.W. SCHLEGEL Kurs wymiany (Rates of Exchange) —M. BRA- DBURY Kurt Gerber zdał maturę (Der Schuler Gerber hat absoMert) — TORBERG Kurtyzana Eliza (La filie E/ise) — GONCOURT Kusiciel (Der Yersucher) — BROCH Kustosz (Chranitiel driewnostiej) — DOMB- ROWSKI Kuszenie (Pokouśeni) — HAVEL Kuszenie dentysty (Zubarovo pokusom') — UHDE Kuzyn Bazy//' (O primo Basflio) — OLIEIROS Kuzyn Pons (Le cous/n Pons) — H. DE BALZAC Kuzynek mistrza Rameau (Le neveu de Ra- meau) — DIDEROT Kuzynka Bietka (La cousine Bette} — H. DE BALZAC Kwarantanna (Barjer nesumisnosti) — SZCZER- BAK Kwartet aleksandryjski (The Alexandr/a Ouar- tet) — DURRELL Kwaśno-słodko (Sour Sweet) — Mo Kwestionariusz, czyli Modlitwa za pewne miasto i przyjaciela (Dotaznik aneb modlitba za jedno mesto a pritele) — GRUSA Kwiaty zła (Les fleurs du mai) — BAUDELAIRE Kwitły poziomki (Cwieła ziemlanika} — N. CZUKOWSKI Kwitnąca koniczyna (El trebol florido) — AL- BERTI Kwitnie żyto nie zasiane (Nesetu regiu żydeji- mas) — BUBNYS Kyra Kyra/ina (Kyra Kyralina) — ISTRATI Labirynt samotności (El laberinto de la sole-dad) — PAŹ Laboratorium centralne (Le laboratoire central) — JACOB Ladacznica i niewinny (Oień i szafaszowka) — SOŁŻENICYN Ladacznica z zasadami (La putain respec- tueuse} — SARTRE Lala (La bambolona) — DE CESPEDES Lamentacje (Lamentationen) — HEINE Lampart (li Gattopardo) — TOMASI DI LAM- PEDUSA Laokoon, czyli O granicach malarstwa i poezji (Laokoon oder Uber d/e Grenzen der Malerei und Poes/e) — G.E. LESSING Largo desolato (Largo desolato) — HAVEL Las (Les) — OSTROWSKI Las bogów (Dievu migkas) — SRUOSA Las umarłych (Der Totenwald) — WIECHERT Las wisielców (Paduera spfnzurafi/or) — RE- BREANU Las za światem (The Well at the World's End) — WILLIAM MORRIS Lasy / ludzie: młodość (Waldern und Mens-chen: Eine Jugend) — WIECHERT Lasy /' pastwiska (Lisy i pasowyśka) —FRANKO Lata (Yuodef) — HAAVIKKO La/a (The Years) — WOOLF Lata chłopięce (zob. Otroczestwo) — L. TOŁSTOJ La?a dziecięce Bagrowa wnuka (Dietskije gody Bagrowa - wnuka) — S. AKSAKOW Lata dziecięce [zob. Dzieciństwo} — L. TOŁSTOJ Lata nauki Wilhelma Meistra (Wilhelm Meisters Lehrjahre) — GOETHE La?a wędrówki Wilhelma Meistra... (Wilhelm Meisters Wanderjahre...) — GOETHE Latająca klasa (Das fllegende Klasszimmer) — KASTNER Latarka Diogenesa (La lanterna di Diogene) — PANZINI Lato (Summer) — BOND Lato (L'e'fe')—CAMUS Lato (Sommarboken) — JANSSON Lato Helikonii (Helliconia Summer) — ALDISS Lato przed zmierzchem (The Summer before the Dark) — D. LESSING Lato siedemnastej lalki (The Sumpfier o f the Seventeenth Doli) — LAWLER Lato z Moniką (Sommaren med Monika) — FOGELSTRÓM Lato zielonej gwiazdy... (Jeszcze do wojny) — LIPATOW Latorośl wielkiego rodu [zob. Tessa d'Urber-ville] — HARDY Łaźni car Sćepan mali (Fałszywy car Szczepan Maty) — NJEGOS Lea (Lea) — SMUUL 639 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Lector in fabuła (Lector in fabuła) — Eco Legenda (Mithistorima) — SEFERIS Legenda Emóke (Legenda Emóke) — SKVO- RECKY Legenda o księciu presławskim Sybinie (Legenda za Sibin, preslawskija knjaz) — STAN EW Legenda o miłości (Bir Ask Masali) — NAZIM HIKMET RAN Legenda o Świętej Sofii (Legenda za sweta Sofija) — ZAGORCZINOW Legenda Pendragonów (A Pendragon legenda) — SZERB Legenda sennej doliny (The Legend of Sleepy Hollow) — W. |RVING Legenda Tysiąca Byków (Bin Bogalar Ef- sanesi) — YA?AR Legenda wieków (La legendę des siecles) — HUGO Legendy afrykańskie (Legendes africaines) — DADIE Legendy Chrystusowe (Kristusiegender) — LA- GERLOF Legendy ciąg dalszy (Prodołżenije legiendy) — A. KUZNIECOW Legendy gwatemalskie (Leyendas de Guate- mala) — ASTURIAS Legendy o krucyfiksie (Legendy o krucifixu) — ZEYER Legendy ze Starej Planiny (Staropfaninski legendi) — JOWKOW Legia straceńców (The Border Legion) — GREY Lekarz mimo woli (Le medecin malgre lui) — MOLIERE Lekarz swego honoru (El medico de su honra) — CALDERON DE LA BARCA Lekarz wiejski (Ein Landarzf) — KAFKA Lekcja (La lecon) — IONESCO Lekcja anatomii (The Anatemy Lesson)— PH. ROTH Lekcja muzyki (Every Good Boy Deseń/es Favour) — STOPPARD Lekcja niemieckiego (Deutschstunde) — S. LENZ Lekcja tańca dla starszych i zaawansowanych (Tanecnf hodiny pro starsi' a podkroćile) — H RĄBAŁ Lenin w Zurychu (Lenin w Ciuriche) — SOŁ- 2ENICYN Lenin-Październik (Lenin, Október) — GYURKO Lenora (Lenore) — BURGER Leonce i Lena (Leonce und Lena) — BOCHNER Lepsza polowa odwagi (Boija po/owca hrab- rosti) — SLAMNIG Lesie, ojcze mój (Weszo, dadoro miro) — PA- PUSZA Leśna gazeta (Lesnaja gazieta) — BIANKI Leśna studnia (Pieriewała) — KURANOW Letnicy (Daczn/kl) — GÓRKI Letnisko (Dacznaja miestnost') — BITÓW Letycja i lubczyk (Lettice and Lovage) — SHAFFER Leutnant Bertram (Leutnanf Bertram) — UHSE Lew (Le Ilon) — KESSEL Lew Flandrii (De leeuw van Ylaenderen) — CONSCIENCE Lew Tołstoj (Lew Tołstoj) — SZKLOWSKI Lewa ręka ciemności (The Left Hand of Darkness) — LE GUIN Lewą marsz (Lewyj marsz) — MAJAKOWSKI Lewiatan (Leviathan) — J. GREEN Leworęczna kobieta (Die linkshandige Frau) — HANDKE Lęk i smutek (Paura e tristezza) — CASSO- LA Lęki króla Salomona (L'angoisse du roi Salomon) — GARY Libusza (Libussa) — GRILLPARZER Lichtenstein (Lichtenstein) — HAUFF Liga biedrzeńca [zob. Szkarłatny kwiat} — OR- CZY Liga walki ze. śmiercią ( The Anti-Death Lea- gue) — K. AMIS Liliom (Liliom) — MOLNAR Liliomfi (Liliomfi) — SZIGLIGETI Liliowa taksówka (Un taxi mauve) — DEON Lipiec 41 roku (Ijul 41 goda) — BAKŁANOW Lir (Lear) — BONO Liryczne intermezzo (Lyrisches Intermezzo) — HEINE Lis przechera (Reineke Fuchs) — GOETHE Lis z Gór i Lis z Nizin (El zorro de arriba y el zorro de abajo) — J.M. ARGUEDAS L/s/e gniazdo (The Littie Foxes) — HELLMAN Lissy (Lissy) — WEISKOPF List do nie narodzonego dziecka (Lettera a un bambino mai nato) — FALLACI List do samej siebie (Lettre a moi-meme) — MALLET-JORIS Ł/s? gończy (Der Kopflohn) — SEGHERS List jasnowidza (Lettre du voyant) — RIMBAUD List o ślepcach (Lettre sur les aveugles) — DIDEROT Lista Schindlera (Schindler's Ark) — KENEALLY Listonosz (Post Office) — CH. BUKOWSKI Listy [tyt. występujący u wielu pisarzy] Listy'1'!'904-48 (Lettres 1904-48) — BERNANOS Listy ciemnych mężów (Epistolae obscurorum yirorum) [dzieło zbiorowe] Listy do Felicji (Briefe an Felice) — KAFKA Listy do Mileny (Briefe an Milena) — KAFKA -' Listy do Olgi (Dopisy Olzę) — HAYEL Listy heter (Epistoła! hetairikai) — ALKIFRON Listy Jakuba Ortis (Ultime lettere di Jacopo Ortis) — FOSCOLO Listy miłosne (Lettres portugaises) — AL- COFORADO, GUILLERAGUES 640 Tytuły polskojęzyczne Listy miłosne na błękitnym papierze (Love Lefters on Blue Paper} — WESKER Listy moralne do Lucyliusza {Epistolae mora- les ad Lucilium) — SENEKA MŁODSZY Listy nowicjuszki (Lettere di una novizia) — PlOVENE Listy o Anglikach, albo Listy filozoficzne (Let- tres anglaises ou philosophigues) — VOL- TAIRE Listy o badaniu przyrody {Pis'ma ob izuczenii prirody} — HERCEN Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy (Ober die asthetische Erziehung des Menschen} — SCHILLER Listy o Hiszpanii (Pis'ma ob Ispanii} — BOTKIN Listy o modlitwie i moralności {The Screwtape Letters) — C.S. LEWIS Listy panny de Lespinasse {Lettres) — LES- PINASSE Listy perskie {Lettres persanes) — MONTES- OUIEU Listy posła [Ket valasztas Magyarorszagon) — MIKSZATH Listy starego diabła do młodego [zob. Listy o modlitwie i moralności] — C.S. LEWIS Listy wzywające do krzewienia człowieczeństwa (Briefe żur Befórderung der Huma-nitat) — HERDER Listy z Anglii (Anglicke listy} — K. CAPEK Listy z Capri [Lettere da Capri} — SOLDATI Listy z mojego młyna (Les lettres de mon moulin) — DAUDET Lisy w winnicy (Die Fiichse im Weinberg) — FEUCHTWANGER Liście smutku (Frunze de dor) — DRUTA Liść na wietrze (SmaidoSa łapa) — UPTrs Literatura a tauromachia (La litterature con- sideree comme une tauromachie) — LEI- RIS Literatura a zło (La litterature et te mai) — BATAILLE Literatura wyczerpania (Literaturę of Exhaus- tion) — BARTH Litewskie klawikordy (Litauische Claviere) — BOBROWSKI Litość (Irgalom) — NEMETH Litość przeciwko litości (Pięta contro pięta) " — PlOVENE Lizystrata (Lysistrate) — ARYSTOFANES Lochy Watykanu (Les caves du Vatican) — GIDE Lodowiec. Nowy mit o pierwszym człowieku (Brasen) — J.V. JENSEN Logika nauki (Logika nauki) — ZINOWIEW Lohengrin (Lohengrin) — WAGNER Lokis (Lokis) — MERIMEE . Lol/ta (Lolita) — NABOKOW Lońka Pantiejew (Lońka Pantielejew) — PAN- TIELEJEW Lord Jim (Lord Jim) — CONRAD Lorenzaccio (Lorenzaccio) — MUSSET Los człowieka (Sud'ba czetowieka) — SZOLO- CHOW Losy Lilii Fangel (Lillemor) — MICHAELIS Lot nad kukułczym gniazdem (One Flew Over tnę Cuckoo's Nest) — KESEY Lotnisko (The Aerodrome) — WARNER Lotos (Lotos) — KIM Lotta w Weimarze (Lotte in Weimar) — TH. MANN Lubieżne rzeźby (Parazna szobrok) — CSERES Lubow Jarowaja (Lubow' Jarowaja) — TRIE- NIOW Lucjan Leuwen (Lucien Leuwen) — STENDHAL Lucjusz, czyli Osioł (Loukios e onos) — Lu- KIAN(OS) Lucy Crown (Lucy Crown) — l. SHAW Lud nad morzem (Folk ved sjóen) — BOJER Lud puszty (Pusztak nepe) — ILLYES Lud rosyjski i socjalizm (Le peuple Russie et te socialisme) — HERCEN Ludmiła (Ludmiła) — ZUKOWSKI Ludzie areny (Les bestiaires) — MONTHERLANT Ludzie bez ojczyzny (Yaterlandstose Gesellen) — SCHARRER Ludzie bez winy (Zeit der Schuldiosen) — S. LENZ Ludzie, czy nie? (Uomini e no) — YITTORINI Ludzie dobrej woli (Les hommes de bonne yolonte) — ROMAINS Ludzie epoki Wiktorii (Eminent Yictorians) — STRACHEY Ludzie i maski (Swoja sud'ba) — SZAGINIAN Ludzie i spotkania (Ludi i wstrieczi) — LIDIN Ludzie i żywioły (Menneske og maktene) — DUUN Ludzie jak ludzie (Ludi kak ludi) — BULYCZOW Ludzie jaskiniowi (Pieszczera) — ZAMIATIN Ludzie, lata, życie (Ludi, gody, żyzń) — EREN- BURG Ludzie na błotach (Ludzi na balocie) — MIE- LEZ Ludzie na rozstajach (Lide na kf/żovatce) — PUJMANOVA Ludzie o czterech palcach (Ljudi są ćetiri prsta) — BULATOVIĆ Ludzie ostatniej granicy (Men of tbe Last Frontier) — GREY OWL Ludzie przy moście (Mann/skór Kr/Fig en bro) — KJELLGREN Ludzie starzy i sprawy przemijające (Van oude menschen, de dingen die yoorbijgaan) — COUPERUS / Ludzie w hotelu (Menschen i~ih Hotel} — BAUM Ludzie w rozsterce (A House Divided) — BUCK Ludzie z Aspromonte (Gente in Aspromonte) — ALVARO 41 — Słownik pisarzy świata 641 Tytuły polskojęzyczne Ludzie z Borg (Af Borgslaegtens Historie} — GUNNARSSON Ludzie z głuchej prowincji (Lud i iż zachałus- tija) — MALYSZKIN Ludzie z Seldwili (D/e Leute von Seldwyla) — KELLER Ludzka krew nie woda (Ludśka krów ne wodycia) — STELMACH Ludzka miłość (Amor mundo) — J.M. AR- BUEDAS Ludzka rzecz (Priwycznoje dielo) — BIEŁOW Ludzkie, arcyludzkie (Menschliches, Alizumen- schliches) — NIETZSCHE Lukrecja (Rape of Lucrece) — SHAKESPEARE Lukrecja Borgia, jej życie i czasy (Lucrezia Borgia, la sua vita e i suoi tempi) — BEL- LONCI Luzjady (Os Lusfadas) — CAMOES Lwiątko (Lvice) — SKYORECKY Lycidas (Lycidas) — MILTON Łabędzie stado (Lebedyna zhraja) — ZEMLAK Łańcuch Kościeja (Kaszczejewa cep') — PRI- SZWIN Łasica z Sewilli... (La garduńa de Sevilla...) — CASTILLO SOLORZANO Łaskawość Tytusa (La clemenza di Tito) — METASTASIO Łatwiej przejść wielbłądowi... (Yelbloud uchem jehiy) — LANGER Ławeczka (Skamiejka) — GELMAN Łazarz (Lazare) — MALRAUX Łaźnia (Bania) — MAJAKOWSKI Łgarze bogaci i łgarz biedny (Bogaty/e łguny i biedny/) — PISIEMSKI Łonwa (Łonwa) — PTASZNIKAO Łowcy mamutów (Lovci mamutu na Bile Skale) — STORCH Łowcy skalpów (Tnę Scalp Hunters) — REID Łowcy złota (Gold Hunters) — CURWOOD Łuk triumfalny (Arch of Triumph) — REMAROUE Łunin - adiutant wielkiego Księcia Konstan-tego(Łunin) — EJDELMAN Łuny nad Smithfieid (Fires in Smithfieid) — J. LINDSAY Łysa śpiewaczka (La cantratrice chauve) — lONESCO Łzy i modlitwy głupców (Slozy i molitwy dura-kow) — KANOWICZ Macbett (Macbett) — IONESCO Madame Dorothea (Madame Dorothea) — UNDSET Madame Sans-Gene (Madame Sans-Gene) — SARDOU Madonna przyszłości (The Madonna of fhe Future) — H. JAMES Madonna-Syrena (l Panaja i Gorgona) — MRI- WILIS Mag (The Magus) — FOWLES Mag ze świątyni Ognia (Mazdak) — SIMASZKO Magdalena (Na Bukvovom dvore) — CIGER Magicy i logicy (Magiciens et logiciens) — MAUROIS Mahomet (Le fanatisme ou Mahomet le pro- phete) — YOLTAIRE Mahomet (Mahomet) — KLABUND Mahoniowy raj (Ftaudonmeżio rojus) — SIRI- JOS-GiRA Maj (Maj) — MACHA Major Barbara (Major Barbara) — GB. SHAW Major Franek (Majcor Frans) — BOSBOOM- —TOUSSAINT Major Watr/n (Le commandanf Watrin) — LA- NOUX Majstrzy (Majstri) — SIKULA Makar Czudra (Makar Czudra) — GÓRKI Makar Dubrawa (Makar Dibrowa) — KORNU- CZUK Makbet (Macbeth) — SHAKESPEARE Makra, czyli Cena przegranej (Makra) — KER- TESZ Maks Havelaar... (Max Havelaar...) — MUL- TATULI • Maksymy i myśli. Charaktery i anegdoty (Maxi- mes, pensees et anecdotes) — CHAMFORT Maksymy i rozważania moralne (Reflexions ou Senfences et maximes morales) — LA ROCHEFOUCAULD Malarz szyldów (The Painter of Signs) — NA- RAYAN Malarz świata ułudy (Ań Artist of the Floating Worid) — ISHIGURO Maleńka Alicja (Tiny Alice) — ALBEE Mali detektywi (Murawajinoje masło) — R. POGODIN Mali mężczyźni (Littie Mań) — ALCOTT Malina (Malina) — BACHMANN Maliniarz (Der Himbeerpflucker) — HOCHWAL- DER Malombra (Malombra) — FOGAZZARO Malowany ptak (The Painted Bird) — KOSIŃSKI Maltaverne (Maltaverne) — F. MAURIAC Maltę. Pamiętniki Malte-Lauridsa Brigge (Die Aufzeichnungen des Maltę Laurids Brigge) — RILKE Maluchy w ZOO (Dietki w kletkie) — MARSZAK Małaporrit (Littie Dorrit) — DICKENS Mała gospodyni wielkiego hotelu (Choziajka gostinicy) — GRIEKOWA Mała księżniczka (Sara Crewe) — BURNETT Mała przechadzka pana Lovedaya (Mr. Love- day's Littie Out/ng) — WAUGH Mała święta Teresa (La petite Sainte Therese) — VAN DER MEERSCH Małe kobietki (Littie Women) — ALCOTT Małe poezje prozą [zob. Paryski spleen. Poematy prozą} — BAUDELAIRE 642 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Małgorzata, córka Łazarza (Marketa Lazaro-va) — YANCURA Małgorzata Maultasch [zob. Brzydka księżniczka} — FEUCHTWANGER Małpi bunt [zob. Wędrówka na Zachód] — Wu CHENG'EN Małpi król {The Monkey King} — Md Małpolud przychodzi po swoją czaszkę (0- biezjana prichodit za swoim czeriepom} — DOMBROWSKI Mały bies [Miełkij bies) — SOŁOGUB Mały Herakles [Herakleskos} — TEOKRYT Ma/y lllimar (Yaike lllimar) — TUGLAS Mały Janek (De kleine Johannes) — EEDEN Mały Książę (Le Petit Prince} — SAINT- EXUPERY Mały lord (Lillelord) — BORGEN Mały lord (Littie Lord Fauntleroy} — BURNETT Mały organon dla teatru (Kleines Organon fur das Theater} — BRECHT Maty świat Don Camilla (Mondo piccolo: Don Camillo) — GUARESCHI Mały światek nowożytny (II piccolo mondo moderno} — FOGAZZARO Mały światek: romans akademicki (Smali Worid) — D.J. LODGE Mały wielki człowiek (Littie Big Mań} — BERGER Małżeństwa [zob. Cass Timberlane} — H.S. LEWIS Małżeństwa (Mariages) — PLISNIER Małżeństwa w Philippsburgu (Ehen in Phi- lippsburg} — M. WALSER Małżeństwo (Trouwen} — WALSCHAP Małżeństwo Klaudyny (Le mariage de CIaudi- ne} — COLETTE Małżeństwo Kreczyńskiego (Swad'ba Kreczin- skogo) — SUCHOWO-KOBYLIN Małżeństwo o północy (Le mariage de minuit} — REGNIER Małżeństwo wagi półśredniej (The 158-Pound Marriage) — J. IRVING Małżeństwo z miłości (U n mariage d'amour) — HALEW Małżeństwo z rozsądku (Sńatky z rozumu} —NEFF Małżonkowie pojednani (Le prejuge a la modę) — LA CHAUSSEE Mandaryni (Les mandarins) — BEAUVOIR Mandat (Mandat) — ERDMAN Mandragora (La mandragola) — MACHIA- VELLI Manfred (Manfred) — BYRON Mangusta (Mangusta) — ZYTKOW Manhattan Transfer (Manhattan Transfer) — DOS PASSOS Mania czy Ania (Das doppelte Lottchen) — KASTNER Mansarda (Mansardę) — HAUSHOFER Mantissa (Mantissa) — FOWLES Mantykora (The Manticore) — W.R. DAVIES Manusmryti, czyli Traktat o Zacności (Manus- mryti) [anonim] Mapa świata (Map of the Worid) — HARE Marchewka [zob. Rudzielec] — RENARD Marcin Luther (Martln Luther) — WERNER-Marę nostrum (Marę nostrum) — BLASCO IBAŃEZ Margrabia di Roccaverdina (II marchese di Roccaverdina) — CAPUANA Maria (Marie) — WILLUMSEN Maria Antonina (Marie Antoinette) — S. ZWEIG Maria Grubbe (Fru Marie Grubbe) — J.P. JA- COBSEN Maria Magdalena (Maria Magdalenę) — HEB- BEL Maria Stuart (Maria Stuart) — SCHILLER Maria Stuart (Marie Stuart) — S. ZWEIG Mariana Pineda (Mariana Pineda) — GARC(A LORCA Marianna i barbarzyńcy (Hetoes and Villains) — CARTER Marion i mężczyźni (Marion lebt) — BAUM Marionetki (Mimie Men) — NAIPAUL Mariusz (Marius) — PAGNOL Marivosa (Marivosa) — ORCZY Marmur (Mramor) — BRODSKI Marnotrawcy (Risipitorii) — PREDA Marsy Hanka (La Marseillaise) — ROUGET DE LISLE Marsz Radetzky'ego (Radetzkymarsch) — J. ROTH Marsz w ciemnościach (Mużi jdou v tme) — MAREK Martin Eden (Martin Eden) — LONDON Martwa królowa (La reine morte) — MONT- HERLANT Martwe domy (Casas muertas) — OTERO SILVA Martwe dusze (Miortwyje duszi) — GOGOL Martwi nie śpiewają (Mr'tvi nespievaju) — JASIK Martwy port (El astiiiero) — ONETTI Mary Barton (Mary Barton) — GASKELL Maryna (Marina) — SLADKOYIC Marzenia samotnego wędrowca (Reveries du promeneur solitaire) — J.J. ROUSSEAU Marzenia są drogie (Trą u m ist teuer) — A. ZWEIG Marzenie długie na pół metra (Samotnite wiatyrni melnici) — STRATUEW Marzyciele (Die Schwarmer) — MUSIL Masażysta cudotwórca (The Mystic Masseur) — NAIPAUL Maska i twarz (La maschera e ii volto) — CHIARELLI / Maskarada (Maskarad) —.L.ERMONTOW Mastro-don Gesualdo (Mastro don Gesualdo) — VERGA Maszeńka (Maszeńka) — AFINOGIENOW Maszeńka (Maszeńka) — NABOKOW Maszyny i wilki (Maszyny i wołki) — PILNIAK 643 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Matczyne pole. Pierwszy nauczyciel (Materin- skoje pole. Birinczi mughalim) — AJT- MATOW Mateo Falcone (Mateo Falcone) — MERIMEE Matka (En Moc/er) — ĄNDERSEN-NEX0 Matka (Di muter) — Asz Matka (Matka) — K. CAPEK Matka (Mat') — GÓRKI Matka (Maty) — HOLOWKO Matka Boska Kwietna (Notre- Dame des Fleurs) — GENET Matka Courage i Jej dzieci (Mutter Courage und ihre Kinder) — BRECHT Matka i córka (La ciociara) — MORAVIA Matka Noc (Mother Night) — YONNEGUT Matka rodu Dobratyńskich (Die Ahnfrau) — GRILLPARZER Matuzalem, czyli Wieczny Mieszczanin (Me-thusalem oder der Ewige Burger) — GOLL Mazepa (Mazepa) — BUŁHARYN Mazurek dla dwóch nieboszczyków (M ażur ca para dos muertos) — CELA Mądremu bieda (Gorie ot urna) — GRIBOJEDOW Mądrość Głupca, albo Śmierć i apoteoza Jana Jakuba Rousseau (Narrenweisheit oder Tod und Yerklarung des Jean-Jac-ques Rousseau) — FEUCHTWANGER Mądrość krwi (Wise Blood) — FLANNERY 0'CONNOR Mądry kogut mojego dzieciństwa (Łazoriewyj pietuch mojego dietstwa) — R. POGODIN Mąż idealny (Ań Ideał Husband) — WILDE Mąż stanu ( Tnę Elder Statesman) — T.S. ELIOT Mąż z Nazaretu (Der mań fun Nojceres) — Asz Mcyri. Laik klasztorny (Mcyri) — LERMONTOW Mdłości (La nausee) — SARTRE Mechaniczna pomarańcza (A Clockwork Orange) — BURGESS Meczet przy małej uliczce (Dżami ffd-darb) — MAHFUZ •* Medea (Medeia) — EURYPIDES Medytacja (Una meditación) — BENET GOITIA Mefisto (Mephisto) — K. MANN Mehmed Sinap (Mehmed Sinap) — L. STOJA- NOW Meksyk (Entdeckungen in Mexico) — KISCH Melania (Melanie) — KRÓLÓW Melodie hebrajskie (Hebraischen Melodie n) — HEINE Memento mori (Memento Mori) — SPARK Memoriał (Memoriał) — WEISENBORN Menuet (Menuet) — BOON Mersi, czyli Przypadki Szypowa (Mersi, lii Pochożdenija Szypowa) — OKUDŻAWA Merlin (Merlin) — NYE Meropa (Merope) — VOLTAIRE Mesjada (Der Messias) — KLOPSTOCK Mesjasz (Messiah) — VIDAL Mesjaszowe czasy, czyli Droga do Syjonu (M o szloch s cajtn) — Asz Metafizyka (Ta meta ta physika) — ARYSTOTELES Metamorfozy, albo Złoty osioł (Metamorpho-seon libri XI) — APULEJUSZ Metello (Metetlo) — PRATOLINI Meteor (Der Meteor) — DORRENMATT Meteor (Povetroń) — K. CAPEK Metoda wodna (The Water-Method Mań) — J. |RVING Mewa (Czajka) — CZECHÓW Mezekowa (Frau Meseck) — HALBE Męczeństwo i śmierć Jean Pauł Marata przedstawione pod kierunkiem pana de Sade (Die Yerfolgung und Ermordung des Jean Pauł Marat) — P. WEISS Mężczyźni (Mannfolk) — GARBORG Mężczyźni (Myże) — G. MARKÓW Mgła (Niebla) — UNAMUNO Mgławica Andromedy (Tumannost' Andromie-dy) — JEFRIEMOW Miasta i lata (Goroda i gody) — FIEDIN Miasteczko (Dos sztetł) — Asz Miasteczko na dłoni (Mestećko na d/ani) — DRDA Miasteczko niemieckie (Die deutschen Kleins- tadter) — KOTZEBUE Miasteczko Salem (Salem's Lot) — KING Miasteczko Winesburg (Winesburg, Ohio) — S. ANDERSON Miasto (The Town) — FAULKNER Miasto diamentów (Diamantstad) — HEIJER- MANS Miasto Gradów (Gorod Gradów) — PLATONÓW Miasto i psy (La ciudad y los perros) — VAR- GAS LLOSA Miasto moich marzeń (Mina drómars stad) — POGELSTROM Miasto na stepie (Gorod w stiepi) — SIERAFI- MOWICZ Miasto ze szkła (City o f Glass) — AUSTER Michael (Mikael) — BANG Micha/ Kohihaas (Michael Kohihaas) — KLEIST Mickiewicz w Odessie (Mickewycz u Odesii) — BAZAN Miedzioryt ze słoniem (Das Elefantenblatt) / — URZIDIL Miejsca (Orte) — KASCHNITZ Miejscami gołoledź (Stellenweise Glatteis) — GRON Miejsce człowieka (El ługar de un hombre) — SENDER Miejsce początku (The Beginning Place) — LE GUIN Miejsce pod słońcem (Miesto pod sołncem) — INBER Mienie (Tiszazug) — HAY 644 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Miesiąc na wsi (Miesiąc w dieriewnie) — TURGIENIEW Mieszczanie (Mieszczanie) — GÓRKI Mieszczanin szlachcicem (Le bourgeois gen- tilhomme) — MOLIERE Mieszczańskie szczęście (Mieszczanskoje sczastije) — POMIALOWSKI Mieszkanie Zojki (Zojkina kwartira) — But- HAKOW Mieszkańcy (Los habitantes) — GARMENDIA Mieszkańcy Gilje (Familien paa Gilje) — LIE Mieszkańcy otchłani (The People of the Abyss} — LONDON Między niebem a morzem (En berattelse fran kusten) — TROTZIG Migotliwy świat (Bl/stajuszczij mir) — GRIN Miguel Manara (Miguel Mańgra) — MIŁOSZ Mikael (Mikael Karvajalka, Mikael Hakim) — WALTARI Mikola Szuhaj, zbójnik (Nikola Suhaj loupeż- nfk) — OLBRACHT Mikołajek i inne chłopaki (Le petit Nicolas et les copains} — GOŚCINNY Mikromegas (Micromegas) — YOLTAIRE Milczenie morza (Le silence de la mer) — VER- CORS Milionowy spadek (Priwalowskije milliony) — MAMIN-SIBIRIAK Miliony (Milionem) — SZOLEM ALEJCHEM Miłosne wtajemniczenie (L'amoureuse initia- tion) — MIŁOSZ Miłość (Szerelem) — DERY Miłość (Takova laska) — KOHOUT Miłość do trzech pomarańczy (Lubow' k triom apielsinam) — SWIETLOW Miłość i gniew (Look Back in Anger) — Os- BORNE Miłość i nienawiść (Milestfba un naids) — GRIVA Miłość i pedagogika (Amor y pedagogia) — UNAMUNO Miłość i wygnanie (Glojbn un cwejfł) — l. SINGER Miłość i życie kobiety (Frauenliebe und -leben) — CHAMISSO Miłość Joanny Ney (Lubow Żanny Nej) — ERENBURG Miłość Miti (Mitina lubow') — BUNIN Miłość ubogich (Szegenyek Szereime) — VE- RES Miłość w czasach zarazy (El amor en los tiempos del ociera) — GARCIA MAROUEZ Miłość w Niemczech (Eine Liebe in Deutsch- land) — HOCHHUTH Miłośnik opery (Operaelskeren) — RIFBJERG Mimy (Mimiamboi) — HERO(N)DAS z KOS Mimy (Mimes) — SCHWOB Minna (Minna) — GJELLERUP Minna von Barnhelm (Minna von Barnhelm) — G.E. LESSING Mio, mój Mio (Mio, min Mio) — A. LINDGREN Mirandolina (La locandiera) — GOLDONI Mireio (Mireio) — F. MISTRAL Mirgorod (Mirgorod) — GOGOL Mirowicz (Mirowicz) — DANILEWSKI Mirra, kadzidło i złoto (Miris, zlato i tamjan) — S. NOVAK Misericordia (Misericordia) — PEREZ GALDOS Misery (Misery) — KING Misja (A missao) — FERREIRA DE CASTRO Miss Sara Sampson (Miss Sara Sampson) — G.E. LESSING Missa sine nomine (Missa sine nomine) — WlECHERT Mister Twister (Mistier Twistier) — MARSZAK Misteria (Mysterier) — HAMSUN Misterium-buffo (Mistierija-buff) — MAJAKOWSKI Mistrz i Małgorzata (Mastier i Margierita) — BUŁHAKOW Mistrz Manole (Mesterul Manole) — BLAGA Mistrz Olof (Master Olof) — STRINDBERG Mistrz Piotr Pathelin (Maftre Pierre Pathelin) [anonim] Mistrz Sądu Ostatecznego (Der Meister des jungsten Tages) — PERUTZ Mistrz Solness (Bygmester Solness) — IBSEN Mistrz zakonu Santiago (Le maftre de Santiago) — MONTHERLANT Mit Syzyfa (Le myfhe de Sisyphe) — CAMUS Mitologia fińska (Suomalainen mytologia) — HAAVIO Mitria Kokor (Mitrea Coco/-) — M. SADOVEANU Mity greckie (The Greek Myths) — GRAYES Mity hebrajskie (The Hebrew Myths) — GRAVES Mizantrop (Le misanthrope) — MOLIERE Mleko (Mołoko) — l. KATAJEW Młoda Gwardia (Molodaja gwardija) — FA- DIEJEW Młoda Parka (La jeune Parque) — VALERY Młoda Skandynawia (Das junge Skandina- vien) — O. HANSSON Młode lata (De unge aar) — MERDAŁ Młode lwy (The Young Lions) — l. SHAW Młodość (Jugend) — HALBE Młodość (Mołodosf) — KAWIERIN Młodość (Jugend) — KOEPPEN Młodość (Junost') — L. TOŁSTOJ Młodość króla Henryka IV (D/e Jugend des Kónigs Henri) — H. MANN •/ Młodość zbójnika (Zbójnicka mladost) — ON- DREJOV Młody człowiek w niedzielę i w inne dni (Le jeune homme du dimanche et des autres jOUrs) — SUPERVIELLE Młodzieniec z dawnych lat (Un adolescent d'autrefois) — F. MAURIAC Młodzik (Podrostok) — DOSTOJEWSKI Młyn Battaragisa (Baltaragio malunas) — Bo- RUTA 645 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Młyn Lewina {Levins Muhle) — BOBROWSKI Młyn na wzgórzu (Mólien) — GJELLERUP Młyn nad Flossą (The Mili on the Floss) — G. ELIOT Mnich (Czernieć} — KOZŁÓW Mnich (The Monk) — M.G. LEWIS Mnich z Chilendaru (Chilendarskijat monach) — TALEW Mniej niż Ktoś (Less than One) — BRODSKI Mnoho noct(Wiele nocy) — WEINER Moby Dick, czyli Biały Wieloryb (Moby-Dick, or The Whale) — MELYILLE Moc i chwała (The Power a net the G tory) — H.G. GREENE Moc opinii (Troens magt) — BOJER Modlitewnik (A Book of Common Prayer) — DIDION Modlitwa abecadlowa (Azbuczna modlitwa) — KONSTANTYM PRESLAWSKI Modlitwa kontemplacyjna (Contemplatwe Prayer) — MERTON Modlitwa za Owena (A Prayer for Owen Menny) — J. IRYING Mogens (Mogens) — J.P. JACOBSEN Moi drodzy chłopcy (Dorogije moi malcziszki) — KASSIL Moja Antonia (My Antonia) — CATHER Moja kuzynka Rache/a (My Cousin Rachel) — Du MAURIER Moja maleńka leniniana (Moja maleńkaja leniniana) — W. W. JEROFIEJEW Moja matka (Ma merę) — BATAILLE Moja matka i ja (My Mother and Me) — CRAIK Moja młodość (Meine Jugend) — MARCHWI- T2A Moja nieznajoma (Mojata nepoznata) — B. RAJNOW Moja osobista historia boomu (Historia per- sonal del boom) — DONOSO Moja przystań niespokojna (Uostas mano neramus) — SLUCKIS Moje dni (My Days) — NARAYAN Moje dzieciństwo (Lapsuuteni) — PEKKANEN Moje fascynacje (Collected Essays) — H.G. GREENE Moje miasto (Moskwa i Moskwicz!) — GILARO- WSKI Moje uniwersytety (Moi uniwiersitiefy) — GÓRKI Moje wędrówki (Moi skitanija) — GILAROWSKI Moje więzienia (Le mię prigioni) — PELLICO Moje życie w puszczy upiorów (My Life in the Busch of Ghosts) — TUTUOLA Mojżesz (Mojsiej) — FRANKO Molloy (Molloy) — BECKETT Moloch (Moloch) — KUPRIN MołOtOW (MołOtOW) — POMIALOWSKI Moneta snów (Denier du reve) — YOURCENAR Montauk (Montauk) — FRISCH Moralia (Ethika) — PLUTARCH Mord w katedrze (Murder in the Cathedral) — T.S. ELIOT Mordercy (The Assassins) — KAZAŃ Morderstwo (Mordet) — RADSTROM Morderstwo Margaret Odęli (The Canary Murder Case) — VAN DINE Moreny (Moreeni) — VHTA Morze (The Sea) — BONO Morze (Pada) — KIM DZIHA Morze babuni (Babuszkino morie) — GIEOR-GIEWSKA Morze Japońskie - grudzień (Jaapani Meri. Detsember) — SMUUL Morze Północne (Nordsee) — HEINE Mosella (Mosella) — AUZONIUSZ Moskwa 2042 (Moskwa 2042) — WOJNOWICZ Moskwa karczemna [inny tyt. Moskwa pijacka] (Moskwa kabacka) — JESIENIN Moskwa (Moskwa) — BIELY Moskwa-Pietuszki (Moskwa-P/etuszki) — W.W. JEROFIEJEW Most na Drinie (Na Drini ćuprija) —- ANDRIC Most na rzece Kwai (Le pont sur la riyiere Kwai) — BOULLE Most San Luis Rey (The Bridge of San Luis Rey) — WILDER Most życia (Aż elet hidja) — HAY Motel, syn kantora (Mołt Pejse dem chazns) — SZOLEM ALEJCHEM Motkie złodziej (Motkie ganew) — Asz Motyw Albissera (Albissers Grund) — MUSCHG Le Moulin de Polegnę (Le Mou/in de Po/ogne) — GlONO Mowa o Wieńcu (Peri tou stephanou) — DE- MOSTENES Mowa pogrzebowa (Epitaphios) — DEMOS- TENES Mowa w obronie poety Arch/asza (Pro Archia) — CYCERON Mowy Olintyjskie (Olynthiakoi logoi) — DEMOS- TENES Mowy pogrzebowe (Oraisons funebres) — BOSSUET Mozaika (Mosaiaue) — MERIMEE Mozart i Sal/er/ (Mocart i Saleri) — PUSZKIN Możliwość wyboru (Vaiikuvóimalus) — BEEK- MAN Możność chęciom niedostala (She Wou'd i f She Cou'd) — ETHEREDGE Mój brat gra na klarnecie (Mój brat igrajet na kłarnietie) — ALEKSIN /Mój Dagestan (Dir Dagestan) — HAMZATOW Mój drogi Ja (Dear Me) — USTINOY Mój dzielny tata (La gloire de mon pere) — PAGNOL Mój Giovanni (Giovanni's Room) — BALDWIN Mój Michał (Michael She/i) — Oz Mój przyjaciel Meaulnes (Le grand Meaulnes) — ALAIN-FOURNIER 646 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Mój stryj Odyseusz (Mój stryc Odysseus) — MAREK Mój śmiertelny wróg (My Mortal Enemy) — CA- THER Mój ulubieniec Charley (Charley Is My Darling) — CARY Mówca (Orator) — CYCERON Mówi Chandler (Raymond Chandler Spea- king) — CHANDLER Mówi Moskwa (Gowarit Moskwa) — ARŻAK Mroczny krzyżowiec (The Dark Crusader) — MACLEAN Mrok (fntunecare) — Cezar PETRESCU Mroki (Temno) — JIRASEK Mrowisko (Hangyaboły) — KAFFKA Mroźne zimy (Snieżnyja zimy) — SZAMIAKIN Mróz (Frost) — BERNHARD Mróz-Czerwony Nos (Moroz Krasny] Nos) — NIEKRASOW Mściciel (Pomstitel) — JARUNKOVA Mściciel (Der Yerfolger) — WEISENBORN Muchy (Les mouches) — SARTRE Mullerdom ma tysiąc pięter (Dum o 1000 patrech) — J. WEISS Mur (Le mur) — SARTRE Murzyn Piotra Wielkiego (Arap Pietra Wieli kogo) — PUSZKIN Murzyn z kopalni złota (Minę Boy) — AB-RAHAMS Murzyn z załogi "Narcyza " (The Nigger o f the Narcissus) — CONRAD Murzynek Nobi (Der Neger Nobi) — RENN Murzyni (Les negres) — GENET Muszka (La mouche) — MUSSET Muszkieterowie w dwadzieścia lat późnię/ (Vingt ans apres) — DUMAS ojciec Muzea i kobiety (Museums and Women) — UPDIKE Muzeum ziemi ojczystej (Heimatmuseum) — S. LENZ Muzyka dla kameleonów (Musie for Chame- leons) — CAPOTE Muzyka na Kubie (La musica en Cuba) — CARPENTIER Muzyka niebieskiej studni (Musikk fra en bla bronn) — NEDREAAS Muzykant (Muzykant) — SZEWCZENKO Muzykant (Stempenin) — SZOLEM ALEJCHEM My ludzie radzieccy (My, sowietskije ludi) — B. POLEWOJ My Meisegeierowie (Wir Meisegeiers) — HAR- TUNG My mordercy i inne nowele (Nye noyeller) — BORGEN My (My) — ZAMIATIN My, niżej podpisani (My niże podpisawszyje- sia) — GELMAN My poddani (Wir Untertanten: ein deutsches Anti-Geschichtsbuch) — ENGELMANN My, wróbelki (NIje, wrabczetata) — RADICZ- KOW My, z łaski Boga (Au plaisir de D/eu) — OR- MESSON Myra Breckenridge (Myra Breckenridge) — Vi- DAL Myszy i ludzie (OfMice and Men) — STEINBECK Myszy Natalii Mooshaber (Mysi Natalie Moos- habrove) — FUKS Myśl (Mysi) — L. ANDRIEJEW Myśli (Pensees) — PASCAL Myśli filozoficzne (Pensees philosophiques) — DIDEROT Myśli nie na czasie (Nieswojewriemiennyje myśli) — GÓRKI Myśli o filozofii dziejów (Ideen żur Philosophie der Gesch/chte der Menschheit) — HER- DER Myśli w samotności (Thoughts in Solitude) — MERTON Myśliciel (Myslitiel) — AŁDANOW Myśliciel z Jastrzębiej Polany (Havukka-ahon ajattelija) — HUOVINEN Na bożej drodze (Pa Guds veje) — BJORNSON Na brzegu Sewanu (Sewani apin) — ANANIAN Na cały głos (Wo wieś' go/os) — MAJAKOWSKI Na czarnej liście (Pa svarta Ustań) — WAST- BERG Na dnie (Na dnie) — GÓRKI Na dnie w Paryżu i Londynie (Down and Out in Paris and London) — ORWELL Na kogo wypadnie (Moor es Paal) — CSURKA Na krawędzi (Arumdaun Yongga) — HAŃ MALSUK Na krawędzi rozumu (Na rubu pameti) — KRLEZA Na Kulikowym polu (Na pole Kulikowom) — BLOK Na marmurowych skatach (Aut den Marmor- klippen) — JUNGER Na obcych drogach 1939-45 (Auf fremden Strassen) — CSOKOR Na pastwę płomieni (Set This House on Fire) — STYRON Na podbój Księżyca (Of a Fire on the Moon) — MAILER Na podbój świata (Westward / Ho!) — Ch. KINGSLEY Na poddaszu świata (Kulturers korsvag) — MYRDAL Na północ ( To the North) — BOWEN Na przykład Martin (Tilfellet Mertin) — CHRIS- TOV Na samym dnie (Ganz unten) — WALLRAFF Na skrzydłach orłów (On Wings o f Eagles) — FOLLETT Na szczytach rozpaczy (Sur les c/mes du desespoir) — CIORAN 647 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Na wozie i pod wozem (Pr/kluczenija Korsza) — RYBAKÓW Na wschód od Edenu (East of Eden) — STEIN- BECK Na wspak (A rebours) — HUYSMANS A/a Zachodzie bez zmian [Im Westen nichts Neues) — REMAROUE Na zamku Fratta (// castello di Fratta) — N|EVO Na zarośniętych ścieżkach (Paa gjengrodde Stier) — HAMSUN Na żywo z Golgoty (L/ve from Golgota) — VIDAL Nabrzeżna 12 (Nabereżna 12) — SZEWCZUK Nad Irtyszem (Na Irtysze) — ZAŁYGIN Nad Juksą (Strogowy) — MARKÓW Nad poziomem morza (Nad urowniem mor/a) — CZIWILICHIN Nad Wielką Rzeką (U Yelike reky) — STORCH Nadejdzie dzień (Galadczak guń) — IBRAHI- MOW Nadja (Nadja) — BRETON Nadzieja (Op hoop van zegen) — HEIJERMANS Nadzieja (L'espoir) — MALRAUX Nadzy i martwi (The Naked and tnę Dead) — MAILER Nadzy wśród wilków (Nackt unter Wólfen) — APITZ Nafta (Oil) — SINCLAIR Nagi król (Gotyj koro l) — SZWARC Nagi lunch (The Naked Lunch) — W.S. BUR- ROUGHS Nagi rok (Gotyj god) — PILNIAK Nagie drzewa (De nogne traser) — SKOU-HAN- SEN Naiwny, sentymentalny kochanek (The Naive and Sentimental Lover) — LE CARRE Najazd (Naszestwije) — LEONÓW Najlepszym sędzią król (El mejor a/ca/c/e e/ rey) — VEGA CARPIO Najmłodszy z braci (Mien'szyj sriedi bratjew} — BAKŁANOW Najokrutniejszy król (Akhzar mi koi ha-me- lekh) — ALONI Najpiękniejszy świat (Nejkrasnejsf svet) — MA- JEROVA Najpóźniej w listopadzie (Spatestens im No- vember) — NOSSACK Największa świętość (Swiataja swiatych) — DRUTA Największy z pierotów (Nejyetśi' z pierotu) — KOZfK Namaluj to (Picture It) — HELLER Namiestnik (Der Stellverfreter) — HOCHHUTH Namiętności (Passions and Ofher Stor/es^ — l. SINGER Nana (Nana) — ZOLA Napad z bronią w ręku (Robbery underArms) — BOLDREWOOD Napis na słupie kosowskim (Natpis na mra-mornom stubu na Kosovu) — LAZAREVIC Napluję na wasze groby (J'irai cracher sur i/os tombes) — VIAN Napoleon (Napoleon) — E. LUDWIG Napoleon Maty (Napoleon te Petit) — HUGO Napoleon z Notting Hill (The Napoleon o f Notting Hill) — CHESTERTON Naprzeciw burzy (Idu na grozu) — GRANIN Narcyz i Złotousty (Narziss und Goldmund) — HESSE Narodziny bogów - Tutankhamon na Krecie (Roźdienije bogów - Tiutanchamon na Kutie) — MEREŻKOWSKI Narodziny tragedii... (O/e Geburf der Tragó- die...) — NIETZSCHE Naród jest nieśmiertelny (Naród biessmiertien) — GROSSMAN Naród na manowcach (Der Irrweg einer Nation) — ABUSCH Narzeczeni (l promessi sposi) — MANZONI Narzeczona z Lammermoor (The Bride of Lammermoor) — W. SCOTT Nasz chleb powszedni (Mindennapi kenyeriik) — MORA Nasz człowiek w Hawanie (Our Mań in Hava- na) — H.G. GREENE A/asza boginka (Nostra dea) — BONTEMPELLI A/asza wieś. Notatki tureckiego nauczyciela wiejskiego (Bizim kóy) — MAKAL A/asze miasto (Our Town) — WILDER Naszyjnik gołębicy... (Taug al- hamana...) — IBN HAZM Naszyjnik Marii Antoniny (A kirałyne nyak- lanca) — SZERB Natan mędrzec (Natan der We/se) — G.E. LESSING Nauczyciel tańców (El maestro del danzar) — VEGA CARPIO Nawałnica (Vetra) — LACIS Nawroty nocy (La ronde de nuif) — MODIANO Neapol, miasto milionerów (Napoli milionaria) — DE FILIPPO Neuhoff, król (Kónig Neuhoff) — TRAŁÓW Newski Prospekt (Niewskij prospiekt) — Go- GOL Nędza i wielkość naszych dni (Elend und Grósse unserer Tage) — WEISKOPF Nędzarka (Sainfe Marie de Woluwe la mise- / rabie) — HELLENS Nędznicy (Les miserables) — HUGO Ni miejsca na ziemi (Kein Ort. Nirgends) — CH. WOLF ^ Nicholas Nickleby (Life and Adventures o f Nicholas Nickleby) — DICKENS Nicolo de Lapi (N/ccołó de Lapi) — AZEGLIO TAPARELLI Nie będzie poniżonych (Nikoho neponizfs) — LUSTIG Nie do obrony (Inadmissible Ey/dence) — Os-BORNE 648 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Nie igra się z miłością (On ne badine pas avec 1'amour) — MUSSET Nie ma Alberfyny (Albertine disparue) — PROUST Nie ma innej drogi (Ingen vei gar utenom) — GULBRANSSEN Nie ma kto pisać do pułkownika (El coronel no tiene quien le escriba} — GARCIA MAROUEZ Nie ma powrotu (You Can't Go Home Again) — TH.C. WOLFE Nie na każdej górce karczma (Nebyva na kaźdom vrśku hostinec) — SIKULA Me oglądaj się w stronę Sodomy (The City and the Pillar} — YIDAL Nie samym chlebem (Nie chlebom jedinym} — DUDINCEW Nie strzeżone progi (Haus ohne Huter) —BOLL Nie wygra s/ę z miłością (Żytijo Waniuszki Murzina, iii Lubow' w Staro-Korotkinie) — LIPATOW Nie zapomnij (Glem ikke) — SARYIG Niebezpieczna gra (Det sterste spillef) — P. HANSSON Niebezpieczne związki (Les liaisons dange- reuses} — LACLOS Niebieska teczka (Wsio ostajotsia ludiam} — ALOSZYN Niebieski drelich (Phuryn ot) — KIM DZIHA Niebieski lis (A kek róka) — HERCZEG Niebo i ziemia (H cięło e la terra) — COCCIOLI Niebo, które nie kończy się n/gdzie (Himmel, der nirgendwo endet) — HAUSHOFER Niech pana Bóg błogosławi, panie Rosewater (God Bless You, Mr Rosewater') — VON- NEGUT Niech się pan nie przejmuje, maestro (Nie obraszczajtie wnimanija, maestro) — WŁADIMOW Nieciekawa historia (Skucznaja istorija) — CZECHÓW Niecierpliwość (Nietierpienije) — TRIFONOW Niecierpliwość serca (Ungeduld des Herzens) — S. ZWEIG Niecne sprawki (Les mauvais coups) — VAIL- LAND Nieczysta krew (Nećista krv) — STANKOVIC Niedole cnoty (Les infortunes de la vertu) — SADE Niedorostek [inny tyt. Synalek szlachecki] (NiedorosI') — FONWIZIN Niedotykalny (Untouchable) — ANAND Niedziela u Kreisandów (Sonntag bei den Kreisands) — WOHMANN Niedzielna alergia (The Ice Cream Headache) — J.JONES Niejaka Mulatka (Mulata de tal) — ASTURIAS Niejaki Piórko (Un certain Plume) — M|CHAUX Niektórzy wolą pokrzywy (Tade kuu mushi) — TANIZAKI Nie/s Lyhne (Niels Lyhne) — J.P. JACOBSEN Niembsch, albo Bezruch (Niembsch oder Der Sti/lstand) — HARTLING Niemcy. Baśń zimowa (Deutschland. E/n Win- termarchen) — HEINE Niemili i niekochani (Nemili-nedragi) — WAZÓW Niemy (Der Stumme) — WALTER Nienawiść (Der Hass) — H. MANN Nienawiść ludzi i żal (Menschenhass und Fieue) — KOTZEBUE Nienazywalne (L'1'nnommable) — BECKETT Nieodżałowana (The Loved One) — WAUGH Nieoficjalna historia konfucjanistów (Rulin- waishi) [anonim] Nieorane pole (Pole neorane) — JILEMNICKY Niepokoje (Troubles) — J.G. FARRELL Niepokoje wychowanka Tórlessa (Die Yerwir- rungen des Zoglins Tórless) — MUSIL Niepokonane (Unvanquished) — FAULKNER Nieporozumienie (Le malentendu) — CAMUS Nieporównany Crichton (The Admirable Crich- ton) — BARRIE Nieprzyjaciel (L'ennemi) — J. GREEN Niesamowity lekarz (El doctor inverosi'mil) — GÓMEZ DE LA SERNA Nieskrępowany żywot Kasta (Das ungezwun-gene Leben Kasts) — V. BRAUN Niespokojne wiosny (Protjeće lvana Galeba) — DESNICA Nieszczęsny A wrosimo w (Biedny j A wrosimo w) — OKUDZAWA Nieszczęścia kochania (Le malheur d'aimer) — C. ROY Nieszpory sycylijskie (Les vepres siciliennes) — DELAVIGNE Nieugięte serce (This Proud Heart) — BUCK Niewiasta z Andros (Andria) — TERENCJUSZ Niewidoczna strona historii (Die erdabgewan- dte Seite der Geschichte) — Bom Niewidomy muzyk (Slepoj muzykant) — Ko- ROLE.NKO Niewidomy w Ghazie (Eyeless in Ghaza) — HUXLEY Niewidzialne miasta (Le citta invisibili) — CAL- VINO / Niewiele brakowało (The Skin of Our Teeth) — WILDER Niewinni (Die Schu/dlosen) — BROCH Niewinni (The Innocent) — MoEwAN Niewinni święci (Los santos^nocentes) — DE- LIBES Niewinni winowajcy (Bież winy winowatyje) — OSTROWSKI Niewolnica Isaura (A escrava Isaura) — GUI- MARAES Niewolnicy (Gulomon) — AJNI 649 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Niewolnicy oblężeni (Sklawi poliorkimeni) — WARNALIS Niewolnik (Slaven) — KIRK Niewolnik (The Slave} — l. SINGER Niewpory (Deshoras) — CORTAZAR Niezależni (Sjalfstastt folk) — LAXNESS Niezapomniane dni (Wiekapomnyja dni) — ŁYŃKOO Niezawinione śmierci (Wrongful Deaths) — W. WHARTON Nieznajoma (Nieznakomka) — BLOK Nieznanemu zwycięzcy (Dem unbekannten Sieger) — NOSSACK Nieznany żołnierz (Tuntematon soliłaś) — LIN- NA Nieznośna lekkość bytu (Nesnesitelna lehkost byti) — M. KUNDERA Niezrównany pan Czao Tsyjue (Zhaoziyun) — LAO SHE Niezwykła historia o pani zamienionej w lisa (Lady into Fox) — GARNETT Niezwykła kobieta (Une femme singuliere) — ROMAINS Niezwykle lato (Nieobyknowiennoje /eto) — FIEDIN Niezwykle przygody Julio Jurenity i jego uczniów (Nieobyczajnyje prikluczenija Chulio Churenito) — ERENBURG Niezwykle przygody Roderyka Randoma (Ro-derick Pandom) — SMOLLETT Niezwykłe przygody z prawdziwego życia (Prikluczenija, poczerpnutyje iż moria żytiej-skogo) — WELTMAN Niki (Niki) — DERY Nikt nie jest samotną wyspą (No Mań Is an Island) — MERTON Nikt nie rodzi się żołnierzem (Soidatami nie rożdajutsia) — SIMONOW Nil. Życiorys rzeki (Der Nil) — E. LUDWIG Nim zapieje kur (Kym kohut nezaspieya) — BUKCWCAN Nina (Nina) — BREMER Niobe (Niobe) — LIE Noach Pandre (Noach Pandre) — SZNEUR Noc bez brzasku (Night Without End) — MAC- LEAN Noc ciemna (Noche oscura) — JAN OD KRZYŻA Noc Don Juana (Don Juan ejszakaja) — FE- RENC KARINTHY Noc generałów (D/e Nacht der Generale) — KIRST Noc i chwila (La nuit et le moment) — CREBIL- LON syn Noc Iguany (The Night of the Iguana) — W. WILLIAMS Noc na bulwarach (Nosztni bulewardi) — B. RAJNOW Noc na Karlsztejnie (Noc na Karigtejne) — VRCHLICKY Noc świętego Rocha (Notte di festa) — PAYESE Noc trybad (Tribadernas) — ENOUIST Noc Walpurgii "albo Kroki Komandora" (Wal- purgijewa nocz) — W.W. JEROFIEJEW Noc w Lizbonie (D/e Nacht von Lissabon) — REMAROUE Noc ziszczenia (Ek ratri) — TAGORE Nocą pod kamiennym mostem (Nachts unter der Steinernen Brucke) — PERUTZ Nocą z białymi końmi (Nosztem s belite kone) — WEZINOW Noce (A/u/te) — MUSSET Noce gniewu (Les nuits de la colere) — SA- LACROU Noce paryskie (Les nuits de Par/s) — RETIF (RESTIF) DE LA BRETONNE Nocna dorożka (Nok'niot pajton) — UROSEVIC Nocna rewizja (Nocznoj dozór) — CHLEBNIKOW Nocna uroczystość (Den nattiiga hyllningen) — GUSTAFSSON Nocna wędrówka (A Walk in the Night) — LA GUMA Nocne cienie tunturi. Opowiadania lapońskie (Tunturien yópuolta) — PAULAHARJU Nocny gość (Nocznoj gost') — NAGIBIN Nocny jeździec (Night R/der) — R.P. WARREN Nocny Kasper (Gaspard de la Nuit) — BERT- RAND Nocny lot (Vol de nuit) — SAINT-EXUPERY Nocny podróżny (Musafir al-laje) — ABD AS-SABUR Nocny ptak (Nafsangersken) — RYUM Nocowała ongi chmurka złota (Noczewala tuczka zołotaja) — PRISTAWKIN Nocy Yunga (The Complaint, or Night Toughts on Life, Death and Immortality) — E. YOUNG Noga (Het been) — ELSSCHOT Nominacja (Nowoje naznaczenije) — BEK Nora [zob. Dom lalki] — IBSEN Nos (Nos) — GOGOL Nosorożec (Le rhinoceros) — IONESCO Notariusz (A fału jegyzóje) — EOTYOS Notatki z podziemia (Zapiski iż podpoija) — DOSTOJEWSKI Notatki komiwojażera [tyt. oryg.] — SZOLEM Notatnik majora W. Marmaduke'a Thompsona j(Les carnefs du major Thompson) — DA- NINOS Nowa Atlantyda (New Atlantis) — BACON Nowa Heloiza (Julie ou La nowe/te Heloiśe) ' — J.J. ROUSSEAU -' Nowa historia (Kaine historia) — ZOSIMOS Nowa ziemia (Nowaja Ziemia) — KOLAS Nowa Zriniada (UJ Zrfnyiasz) — MIKSZATH Nowe cierpienia młodego W. (D/e neuen Lei- den des jungen W.) — PLENZDORF Nowe łaski fortuny (A Hazard of New For- tunes) — HOWELLS 650 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Nowe miasteczko (Oficina N° 1) — OTERO SlLVA Nowe opowiadania z Gór (Novos contos da montanha) — TORGA Nowe przykazania (Nowaja skriźal) — ROMANÓW Nowe szaty cesarza (Kejserens nye klasder) — H.CH. ANDERSEN Nowe wiersze (D/e neuen Gedichte} — RILKE Nowe życie {Vita nuova) — DANTE ALIGHIERI Nowe życie (The New Life) — MALAMUD Nowele dla Marcii Leonardy (Novelas a Mar- cia Leonarda} — VEGA CARPIO Nowele przykładne {Novelas ejemplares) — CERYANTES SAAVEDRA Nowele zuryskie (Zuricher Novellen) — KELLER Nowizna (Ny Jord) — HAMSUN Nowizna (Nów') — TURGIENIEW Nowoczesna komedia (A Modern Comedy) — GALSWORTHY Nowy Cezar (Neuer Casar) — A. NEUMANN Nowy pamiętnik życia wewnętrznego (Nou- veaux memoires interieurs) — F. MAU- RIAC Nowy piekielnik z Czartoryi (Pórgupohja uus Yanapagan) — TAMMSAARE Nowy, wspaniały świat (Brave New Worid) — HUXLEY Nurek {Der Taucher) — SCHILLER O (O) — WOZNIESIENSKI O bohaterach i grobach (Sobre heroes y tum- bas) — SABATO O carach, popach i bolszewikach (Żaren, Popen, Bolschew/ken) — KISCH O czym szumią wierzby (The Wind in the Willows) — GRAHAME O duchu praw (L'esprit des to/s) — MONTES- OUIEU O duszy (Peri psyches) — ARYSTOTELES O gospodarstwie wiejskim (De agri cultura) — KATON STARSZY CENZOR O interpretacji natury (De 1'interpretat/on de la naturę} — DIDEROT O Julii i innych (Obyrkani zapiski) — l. PETROW O kosmetyce twarzy niewieściej (De medica-mine faciei femineae) — OWIDIUSZ O Leukippie i Klejtofoncie (Ta kata Leu-kippen kai K/eitophonta} — ACHILLES TATIUS O literackiej wzajemności między różnymi szczepami i narzeczami narodu słowiańskiego (O literalnej yzajemnosti mezi kmeny a nafećimi slavskymi) — KOLLAR O Majakowskim (O Majakowskom} — SZKLOW-SKI O mądrości rzeczy zmyślonych (Sibrdzne sic-ruisa) — ORBELIANI O miłości (De 1'amour) — STENDHAL O modlitwie (Peri euches) — ORYGENES O monarchii, oligarchii i demokracji (Peri monarchias kai demokratias kai oligar- Chias) — PLUTARCH O mój tato, biedny tato... (Oh Dad, Poor Dad) — KOPIT O mówcy (De orafore) — CYCERON O naturze bogów (De natura deorum) — CYCERON O naturze wszechrzeczy [zob. O rzeczywistości ksiąg 6} — LUKRECJUSZ O niewoli i wielkości służby wojskowej (Ser- yitude et grandeur militaires} — VIGNY O okręgach podatkowych (Peri symmorion) — DEMOSTENES O państwie Bożym (De cwitate Dei) — AUGUSTYN O państwie (De republica} — CYCERON O pewnej mi/ości (Un amore) — BUZZATI- —TRAVERSO O, pionierowie! (Pioneers! O Pionners!) — WHIT- MAN O pocieszeniu, jakie daje filozofia (De con- solatione philosophiae) — BOECJUSZ O początku i zasadach nierówności między ludźmi (Discours sur 1'origine et les fon- dements de 1'inegalite parmi les hommes) — J.J. ROUSSEAU O poczuciu tragiczności życia wśród ludzi i wśród narodów (Del snetlmiento tragice de la vida en los hombres y en los pueblos) — UNAMUNO O poezji dramatycznej (De la poesie dramati- que) — DIDEROT O pokoju (Peri eirenes) — DEMOSTENES O Polsce (Uber Polen) — HEINE O potędze wymowy Demostenesa (Peri tes Demosthenous lekseos) — DIONIZJUSZ z HALIKARNASU O powinnościach (De officiis) — CYCERON O prawach (De legibus) — CYCERON O prozie (Chudożestwiennaja proza) — SZKLOWSKI O rozwoju idei rewolucyjnych w Rosji (Du developpement des idees revolutionnai- res en Russie) — HERCEN O rozwoju literatury narodowej (Delio svol- gimento delia letteratura /lazionale) — CARDUCCI O Rumcajsie i rozbójnickim synku Cypisku (O Rumcajsovi a loupeżni'ckem synku Cipi'skovi) — CTVRTEK O rusałce Amalce i żabca^Marynce (O vile Amalce a żabce Marince) — CTVRTEK O rzeczywistości ksiąg 6 (De rerum natura) — LUKRECJUSZ O słoniu (Pro słona) — ZYTKOW O smutnych oczach Hany Karadżiczowej (Go- let v udo/i} — OLBRACHT 651 INDEKS Tytuły polskojęzyczne O sytuacji w literaturze (The Literary Situation) — M. COWLEY O świcie (Ranniej ranju) — N. CZUKOWSKI O teatrze, czyli Nowa próba sztuki dramatycznej (Essai sur 1'art dramatique) — MER- CIER O Trójcy Świętej (De Trinitate) — AUGUSTYN O tym (Pro eto} — MAJAKOWSKI O tym, że i kobiety trzeba kształcić (Hoti kai gynaika paideuteon) — PLUTARCH O Urwaśi zdobytej męstwem (Wikramorwaśija) — KALIDASA O wielkim żeglarzu (Woditieli friegatow) — N. CZUKOWSKI O wieńcach (Peri stephanon) — PRUDENCJUSZ O wierze i moralności chrześcijańskiej (Merę Christianity) — C.S. LEWIS O wojnie domowej (Commentarii de bello dviii) — CEZAR O wpół do jedenastej wieczór, latem (Dix heures et demie d u soi r e n etę) — D u RAS O wróżbiarstwie (De divinatione) — CYCE- RON O wychowaniu młodzieży płci żeńskiej (Traite de 1'education des filles) — FENELON O zasadach (Peri archon) — ORYGENES O zestawieniu wyrazów (Peri syntheseos ono- maton) — DIONIZJUSZ z HALIKARNASU O zjawiskach natury (Naturales quaestiones) — SENEKA MŁODSZY O znakomitych mężach (Liber de viris illust- ribUS) — HIERONIM ZE STRYDONU Obcy (L'etranger) — CAMUS Obcy pokój (Thainyi pang) — CZHO INHO Obcy przyjaciel (Der fremde Freund) — HEIN Obcy przyszedł na farmę (Yieras mieś tuli taloon) — WALTARI Oberon (Oberon) — WIE LAN D Oberża na pustkowiu (Jamaica Inn) — Du MAURIER Oberża nad przepaścią (Uauberge de 1'abt- me) — CHAMSON Obiad w pałacu (Ebed a kastełyban) — ILLYES Obietnica (Das Yersprechen) — DURRENMATT Obietnica poranka (La promesse de 1'aube) — GARY Objawienie (Aparicao) — V. FERREIRA Objazd (Otkfonenije) — DIMITROWA Oblężenie Bystrzycy (Beszterce ostro ma) — MIKSZATH Oblężenie Krishnapuru (The Siege of Kri- shnapur) — J.G. FARRELL Oblężone miasto (Poczti tri goda) — INBER Oblubieńcy mediolańscy... [zob. Narzeczem] — MANZONI Obława (Abława) — BYKAU Obława (Hajka) — LALIC Obłok w spodniach (Oblako w sztanach) — MAJAKOWSKI Obłomow (Oblomow) — GONCZAROW Obojętni (Gli ind/f ferenti) — MORAVIA Obóz Wa/lensteina (Wallenstein) — SCHILLER Obrachunki (Recuento) — L. GOYTISOLO Obraz Paryża (Tableau de Paris) — MERCIER Obrazki fantastyczne w stylu Callota (Fan- tasiestucke in Cal/ots Manier) — E.T.A. HOFFMANN Obrazki z bursy (Oczerki bursy) — POMIAŁO- WSKI Obrazy z podróży (Reisebilder) — HEINE Obrazy życia (Les visages de la vie) — VER- HAEREN Obrona Carycyna [zob. Chleb} —A.N. TOŁSTOJ Obrona poezji ( The Defence of Poetry) — P.B. SHELLEY Obrona poezji (The Defence of Poesie) — SID- NEY Obrona Sokratesa (Apologia Sokratous) — KSENOFONT Obrona Sokratesa (Apologia Sokratous) — PLATON Obyczaje ulicy Rastiehajewej (Nrawy Rastie- riajewoj ulicy) — USPIENSKI Obywatel świata (The Citizen o f tnę Worid) — GOLDSMITH Obywatel Tom Palne (Citizen Tom Palne) — FAST Ocalenie okrętu (Spasień/je korabia) — So- KOŁOW-MiKITOW Ocalony język (Die gerettete Zunge) — CA- NETTI Ocean (A nuż} — WOZNIESIENSKI Oczy czarne (Oczi czornyje) — HREBINKA Oczy i światło (Les yeux et la lumiere) — VER- CORS Od Abrahama do Chrystusa (Historie sainte) — DANIEL-ROPS Od dwóch do pięciu (Od dwóch do piati) — K. CZUKOWSKI Od piekieł do raju (Frań helvetet till paradiset) — LAGERCRANTZ Od wieczora do południa (S wieczora do południa) — Różow Od Wisły do Gangesu (Egy hirhedett kalander) — JÓKAl Oda do słowika (Ode to the Nightingale) —,KEATS Oda do wiatru zachodniego (Ode to the West Wind) — P.B. SHELLEY Oda horacjańska na powrót Cromwella z Ir-/landii (Horatian Ode upon Cromwell's Return from Ireland) — MARYELL Odcięta ręka (La main coupee) — CEND- RARS Odczarowanie (Gegenzauber) — MUSCHG Oddech (Der Atem) — BERNHARD Oddział chorych na raka (Rakowyj korpus) — SOLŻENICYN 652 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Odgłos pieśni ruskich (Ohias pisni ruskych) — CELAKOVSKY Odkrycia nad Morzem Martwym (The Scrolls from the Dead Sea) — E. WILSON Odkrycie Mediolanu (La scoperta di Milano) — GUARESCHI Odkupienie (Iskuplenije) — ARZAK Odległe zwierciadło (A Distant Mirror: The Calmitous 14th Century) — TUCHMAN Odludek (Dyskolos) — MENANDER Odmiany czasu (L 'emploi du temps) — BUTOR Odmieniec (Noseredochresfia) — SZEWCZUK Odpływająca fala (Asi'en la paź en la guerra) — CABRERA INFANTE Odpowiedź (Felelet) — DERY Odpowiedź z otchłani (Ań Answer from Limbo) — B. MOORE Odraza (Iszony) — NEMETH Odrzucony obraz (The Discarded Image) — C.S. LEWIS Odwet (Wozmiezd/je) — BLOK Odwiedziny (Beseget) — MADSEN Odwiedziny Amora (L 'amour absolu) — JARRY Odwilż (Ottiepiel) — ERENBURG Ody barbarzyńskie (Odi barbare) — CARDUCCI Ody święte, czyli Hymny z psalmów (Odes, cantates, poes/es diverses) — J.B. Rous- SEAU Ody zwycięskie (Epinikia) — PINDAR Odyseja (Odysseia) — HOMER Odyseja (Odis/a) — KAZANDZAKIS Odyseja kosmiczna (A Space Odyssey) — A.CH. CLARKE Odziani w kamień (Odiety kamniem) — FORSZ Off limits (Zutritt verboten) — HABE Ofiarnice (Choephoroi) — AJSCHYLOS Ogień (Fuoco) — D'ANNUNZIO Ognie na kurhanach (Ogni na kurganach) — JAN Ognie polne (Nobi) — OOKA Ognie św. Dominika (Ogni swiatogo Dominika) — ZAMIATIN Ogniowe próby (Na ispytanijach) — GRIEKOWA Ognisko (Kostior) — FIEDIN Ognisty anioł (Ogniennyj angieł) — BRIUSOW Ogrodnik (The Gardener) — TAGORE Ogrody (Les jardins) — DELILLE Ogrody Semiramidy (Sady Semiramidy) — Go- RODIECKI Ogród nabożnych pieśni (Sad bożestwiennych pleśniej) — SKOWORODA Ogród, popiół (Basta, pepeo) — KIŚ Ogród rodziny Finzi-Contin/ch (U giardino dei Finzi-Contini) — BASSANI Ogród udręczeń (Le jard/n des supplices) — MIRBEAU Ohyda (El adefesio) — ALBERTI Ojciec (Abodzi) — SONG JONG Ojciec (Fadren) — STRINDBERG Ojciec Goriot (Le pere Goriof) — H. DE BALZAC Ojciec i syn (A ket Bolyai) — NEMETH Ojciec mordercy (Der Vater eines Mórders) — ANDERSCH Ojcowie i dzieci (Otcy i diet!) — TURGIENIEW Ojczyzna L/Ijekrony (LHjecronas hem) — LA- GERLOF 0'key. Romans amerykański (0'key. Amieri- kanskij roman) — PILNIAK Okna (Yinduerne) — PANDURO Oko (Eye) — NABOKOW Oko cyklonu (II fait Dieu) — DECOIN Oko cyklonu (The Eye of the Stor/n) — WHITE Oko czapli (The Eye of the Heron) — LE GUIN Oko na niebie (Eye in the Sky) — PH. DICK Okolice (Las afueras) — L. GOYTISOLO Okręt do Kanady (Le paquebot "Tenacity") — VlLDRAC Okręt widmo (The Phantom Ship) — MARRYAT Okręty na niebie (Skibę pa H/mlen) — GUN- NARSSON Okrutne morze (The Cruel Sea) — MONSARRAT Okultyzm, czary, mody kulturalne: eseje (Oc- cultisme, sorcellerie et modes culturelles) — ELIADE Olaf syn Auduna (Olav Audunsson) — UNDSET Ole Pszczeli Łeb (Ole Bienkopp) — STRITT- MATER Olesia (Olesia) — KUPRIN Olimpie, czyli Życie Wiktora Hugo (Olyrnpio ou La vie de Yictor Hugo) — MAUROIS Oliver Twist (Oliver Twist) — DICKENS Oliver VII (VII. Oliver) — SZERB Oliwki (Masłyny) — DROZD Ołowiany ptak (Oloveny vtak) — FIGULI Omdlały koń (Le cheval evanoui) — SAGAN Ongiś (Da) — WILLUMSEN Oni (Them) — OATES Opactwo Northanger (Northanger Abbey) — AUSTEN Opera i dramat (Oper und Drama) — WAGNER Opera za 3 grosze (Dreigroschenoper) — BRECHT Opera żebracza (The Beggar's Opera) — GAY Operacja trwa (Patata) — ALOSZYN Opętanie (Le diable au corps) — RĄDIGUET Opiekuj się Amelią (Occupe-toi d'Amelie) — FEYDEAU Opiekuńcze oblężenie (Fursorg/iche Belage- rung) — BOLL '' Opiewam elektryczność ciała ^'Sing the Body Electric) — WHITMAN Opis formy (Beschreibung einer Form, F. Kafka) — M. WALSER Opis podróży pociągiem (Junamatkan ku- vaus) — HYRY Opisanie Indii (Indika) — ARRIAN 653 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Opisanie świata (Le livre de Marco Polo...} — POLO Opium (L'opium) — COCTEAU Opowiadania (Racconti) — TOMASI DI LAM- PEDUSA Opowiadania i bajki [zob. Tajemnica nocy leśnej] — BIANKI Opowiadania kijowskie (Kyjiwśky opowidan- nia) — JANOWSKI Opowiadania kotymskie (Kotymskije rasskazy) — SZALAMOW Opowiadania meksykańskie (Mexikanische Erzahiungen) — UHSE Opowiadania o Hiszpanii (Stasti par Spaniju) — GRIVA Opowiadania o mi/ości, szaleństwie i śmierci (Cuentos de amor, de locura y de muer- te) — H. OUIROGA Opowiadania odeskie (Odiesskije rasskazy) — BABEL Opowiadania prawdziwe (Czto bywało) — ŻY- TKOW Opowiadania rzymskie (Racconti romani) — MORAVIA Opowiadania sewastopolskie (Siewastopols- kije rasskazy) — L. TOŁSTOJ Opowiadania wachmistrza (l racconti del maresciallo) — SOLDATI Opowiadania wiejskie (Dorfgeschichten — einmal anders) — SCHARRER Opowiadania z kalendarza (Kalendergeschi- chten) — BRECHT Opowiadania ze starej Pragi (Povi'dky malos- transke) — J. NERUDA Opowiadania zebrane (Relatos) — CORTA- ZAR Opowiadania znad Donu (Donskije rasskazy) — SZOŁOCHOW Opowiadanie o Zoo (The Zoo Story) — ALBEE Opowieści chasydów (Die Erzahiungen der Chassidim) — BUBER Opowieści efeskie (Ephesiaka ta kat' Antheian kai Habrokomen) — KSENOFONT z EFEZU Opowieści fantastyczne (Fantasticzeskije po- wiesti) — SINIAWSKI Opowieści Hollywoodu (Ta/es from Hollywood) — HAMPTON Opowieści kanterberyjskie (The Canterbury Ta/es) — CHAUCER Opowieści kosmikomiczne (Le cosmico'michę) — CALYINO Opowieści Lasku Wiedeńskiego (Geschichten aus dem Wiener Wald) — O. HORYATH ,.. Opowieści leśne. Bajki argentyńskie (Cuentos de la selva) — H. OUIROGA Opowieści fotrzykowskie (Makamat) — HAMA- DANI, AL-Opowieści o łowcy wężów (Bu she chuan) — LlU ZONGYUAN Opowieści rabina Nachmana (Die Geschichten des Rabbi Nachman) — BUBER Opowieści Starego Arbatu (Skazki starego Arbata) — ARBUZÓW Opowieści starego Kairu (Bajna al-kasrajni) — MAHFUZ Opowieści świętej pamięci Iwana Piotrowicza Bielkina (Powiesti pokojnogo Iwana Piet- rowicza Biełk/na) — PUSZKIN Opowieści wigilijne (Christmas Books) — Di- CKENS Opowieści wschodnie (Nowel/es orientales) — YOURCENAR Opowieści z dziesięciu światów (Ta/es of Ten Worlds) — A.CH. CLARKE Opowieści z mchu i paproci Żwirka i Mucho- morka (Pohadky z pafezoye chaloupky Kremitka a Yochomurky) — CTVRTEK Opowieści z Nami (Narnia Stor/es) — C.S. LEWIS Opowieści z zaczarowanego lasu (A Wonder Book. Tanglewood Ta/es) — HAWTHORNE Opowieści znad brzegów rzek (Shuihuzhuan) [anonim] Opowieść o Castro Alvesie (ABC de Castro Alves) — AMADO Opowieść o Cebulku (II romanzo di Cipo/lino} — RODARI Opowieść o dwóch siostrach (The Old Wives Tale) — BENNETT Opowieść o dzieciństwie (Powiesf o dietstwie) — GLADKOW Opowieść o Franciszku Yillonie (Le roman de Francois Villon) — CARCO Opowieść o Jongbanie (Jonganbandzon) — PAK DZIWON Opowieść o lutni (P'i-p'a chi) — GAO MING Opowieść o miłości Żale i Rudabe [zob. Szah-name} — FERDOUSI Opowieść o prawdziwym człowieku (Powiesf o nastojaszczem czełowiekie) — B. Po- LEWOJ Opowieść o roku 1649 (1649: A Novel of a Year) — J. LINDSAY Opowieść o Samie (Berattelsen om Sam) — SUNDMAN Opowieść o schodach (Prikazka za styłbata) ^ — SMIRNENSKI Opowieść o siedmiu powieszonych (Rasskaz o siemi powieszennych) — L. ANORIEJEW Opowieść o szewcu Mateuszu i jego przyja-' dołach (O śevci Matouśovi a jeno pfate- ItCh) — STASEK Opowieść o tulskim mańkucie (Lewsza) — Le- SKOW Opowieść o życiu (Powiesf o żyzni) — PAUS- TOWSKI Opowieść Podręcznej ( The Handmaid's Tale) — ATWOOD 654 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Opowieść północna (Siewiernaja powiest') — PAUSTOWSKI Opowieść ucieszna (Le roman comique) — SCARRON Opowieść z podróży (Ljudi govore) — R. PETROYIĆ Oppiano Licario (Oppiano /-/car/o) — LEZAMA LIMA Oprawcy (Karatieli) — A. ADAMOWICZ Opresja Szigetu (Szigeti veszede/em) — ZRINYI Opustoszały dom (Opustiełyj dom} — CZUKO- WSKA Opuszczenie odddziału (Entfernung von der Truppe) — BOLL Oraculum w ręku i nauka roztropności [zob. Wyrocznia podręczna] — GRACIAN Y Mo- RALES Orda (Orda) — IWANYCZUK Orestes (Orestes) — EURYPIDES Orędzie o uśmierzeniu Ngo (Binh Ngo Da i Cao) — NGUYEN TRAI Orfeusz (Orphee) — COCTEAU Orland szalony (Orlando furioso) — ARIOSTO Orlątko (L'aiglon) — POSTANO Orzeł dwugłowy (L 'aigle a deux tetes) — COCTEAU Osaczony (L'homme traque) — CARGO Osada Kruków (Osada Havranu) — STORCH Oskarżam! (J'accuse) — ZOLA Oskarżenie (Las Casas vor Karę V) — REINHOLD SCHNEIDER Oskarżenie (Sveket) — TROTZIG Oskarżyciel publiczny (Der óffent/iche An- klager) — HOCHWALDER Osman (Osman) — GUNDULIC Osobliwości miast i dziwy podróży 1325-1354 (Rihia) — IBN BATTUTA Ostatni Batory (Aż utolsó Bśthori) — JOSIKA Ostatni brzeg (On the Beach) — SHUTE Ostatni dzień wżyciu Yallego Hedmana (S/sta dagen i Yalle Hedmans liv) — EYANDER Ostatni dzień życia (Smert' Jegora Suzuna) — LIPATOW Ostatni Mohikanin ( The Last of the Mohicans) — COOPER Ostatni pan i władca (The Golden Mań) — PH. DICK Ostatni pokłon (Pośledni/pokłon) —ASTAFJEW Ostatni rozdział, czyli Paragraf 22 bis (Closing Time) — HELLER Ostatni Stipancziciowie (Poslednji Stipanćići) — V. NOYAK Ostatni wiking (Den siste viking) — BOJER Ostatni z Udehe (Pośledni] z Udege) — FADIEJEW Ostatni z wielkich (The Last Tycoon) — FITZ- GERALD Ostatnia noc miłości, pierwsza noc wojny (U/tima noapfe de dragoste, fntiia noapte de razboi) — Camil PETRESCU Ostatnia noc Sokratesa (Poslednata noszt na Sokrat) — CANEW Ostatnia runda (Ultimo round) — CORTAZAR Ostatnia stacja (D/e letzfe Station) — REMAR- QUE Ostatnia taśma Krappa (La derniere bandę) — BECKETT Ostatnie dni (Poslednije dni) — BUIHAKOW Ostatnie dni caratu (Poslednije dni impierator- skoj wlasti) — BLOK Ostatnie dni Pompei (The Last Days of Pompei/} — BULWER-LYTTON Ostatnie dobranoc Armsfronga (Armstrong's Last Goodnight) — ARDEN Ostatnie kuszenie Chrystusa (Telefteos Piras- mos) — KAZANDZAKIS Ostatnie lato (Poslednieje /eto) — SIMONOW Ostatnie pieśni (Poslednije pieśni) — NIE- KRASOW Ostatnie sztandary (Las ultimas banderas) — LERA Ostatnie wakacje (Poslednije kanikuły) — SA- MOJLOW Ostrze na ostrze [zob. Kontrapunkt] — HUXLEY Osy (Sphekes) — ARYSTOFANES Oszczerstwo (Napasta) — I.L. CARAGIALE Ośmiornica (The Octopus) — NORRIS Ośmiościan (Octaedro) — CORTAZAR Otawa (Regain) — GIONO Otchłań (Biezdna) — L. ANDRIEJEW Otchłań (En malstróm) — LIE Otello (Othello) — SHAKESPEARE Otwarta księga (Otkrytaja kniga) — KAWIERIN Owcze źródło (Fuenteovejuna) — VEGA CARPIO Owoce zimy (Les frults de 1'hwer) — CLAVEL Ożenek (Żenifba) — GOGOL Paciorki [zob. Różaniec} — ACHMATOWA Pacjentka doktora Hegla (Pacientka doktora Hegla) — PUJMANOVA Pacyfiści kontra pokój (Pacyfisty protiw mira) — W. BUKOWSKI Padło więcej niż tysiąc (Ob tausend fallen) — HABE Palacz zwłok (SpaloyaS mrtvol) — FUKS Pali/eter (Pali/eter) — TIMMERMANS Pałac lodowy (/s- s/ottet) — T. VESAAS Pałac Posejdona (Tietri sachli) — T. CZILAOZE Pałac z lodu (Ledianoj dom) — LAŻECZNIKOW Pamela (Parne/a) — S. RICHARDSON Pamięć (Memoire) — BRAULT Pamiętnik egotysty (Souyenirs cl'egotisme) — STENDHAL Pamiętnik Kaina (Kains memoarer) — GYL- LENSTEN Pamiętnik panny służącej [zob. Dziennik panny służącej] — MIRBEAU Pamiętnik Piotra Kaleki (Memoari Pere Boga- Ija) — SELENIĆ 655 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Pamiętnik przetrwania {Memoirs o f a Survivor) — D. LESSING Pamiętnik statecznej panienki (Memoires d'une jeune filie bien rangee) — BEAUVOIR Pamiętnik szaleńca [Zapiski sumaszedszego) — GOGOL Pamiętnik wiejskiego proboszcza (Le journal d'un cure de campagne) — BERNANOS Pamiętnik żołnierza Korteza, czyli Prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii {Historia verdadera de la conquista de la Nueva Espańa) — DIAZ DEL CASTILLO Pamiętnik życia wewnętrznego (Memoires in-terieurs) — F. MAURIAC Pamiętniki [tyt. występujący u wielu pisarzy] Pamiętniki Hadriana (Memoires d'Hadrien) — YOURCENAR Pamiętniki Janczara, czyli Kronika Konstantego Z OstrOWicy — KONSTANTIN Z OST- ROVICY [brak ostatecznych ustaleń co do języka pierwotnego tekstu - pol., czes., serb.?] Pamiętniki i opowieści. Moje początki {Moun espelido. Memóri e raconte) — F. MISTRAL Pamiętniki króla Dawida (Memoires du roi David) — COCCIOLI Pamiętniki myśliwca [zob. Zapiski myśliwego] — TURGIENIEW Pamiętniki Pana Boga (Le memorie d'lddio) — PAPINI Pamiętniki zza grobu (Memoires d'outre-tom- be) — CHATEAUBRIAND Pan (Pan) — HAMSUN Pan A.G. w X (G.A. ur X-ben) — DERY Pan Chalawski (Pan Chalawskij) — KWITKA- —OSNOWJANENKO Pan inspektor przyszedł (Ań Inspector Ca/te) — PRIESTLEY Pan Lecoq (Monsieur Lecoq} — GABORIAU Pan Meister (Herr Meister) — JENS Pan Puntiia i jego sługa Matti (Herr Puntiia und sein Knecht Matti) — BRECHT Pan Theodor Mundstock (Pan Theodor Mu nd- stock) — FUKS Pan Topaz (Topaze) — PAGNOL Pan Tourel (Herr Tourel) — WALTER Pan z San Francisco (Gospod/n iż San-Fran- cisko) — BUNIN Pan z towarzystwa (Ein besserer Herr) — HA- SENCLEYER Pani Bovary {Madame Boi/ary) — FLAUBERT Pani Dalloway (Mrs Dalloway) — WOOLF Pani Femss (Fru Fenss) — J.P. JACOBSEN .., Pani jeziora (The Lady of tnę Lakę) — W. SCOTT Pani ministrowa (Gospod/a ministarka) — Nusić Pani na Czachticach (Cachticka pani) — Niz- NANSKY Pani wyrocznia (Lady Oracie) — ATWOOD Pani zamku 0strot (Fru Inger tli 0steraad) — IBSEN Pani ze słonecznikiem (Gospod/a są sunco-kretom) — VOJNOVIĆ Panie profesorze... (Tanar ur kerem) — FRI-GYES KARINTHY Panie z Cranford (Cranford) — GASKELL Panna bez posagu (Biespridannica) — OSTROWSKI Panna de Maupin (Mademoiselle de Maupin) — GAUTIER Panna de Scudery (Fraule/n de Scueri) — E.T.A. HOFFMANN Panna Julia (Fróken Julie) — STRINDBERG Panna Rosita, czyli Język kwiatów (Dona Roś/ta la soltera o et lenguaje de las flores) — GARC(A LORCA Panna rozumna [zob. Sprytna wdówka] — GOLDONI Panoptikum grzesznych ludzi (Panoptikum hnsnych lidl) — MAREK Panoptikum miasta Pragi (Panoptikum Mesta prażskeho) — MAREK Panoptikum starych afer kryminalnych (Panoptikum starych kriminainfch pr'1'behu) — MAREK Pantaleon i wizytantki (Pantaleón y las visita- doras) — VARQAS LLOSA Pantera i koźlę (A parduc es a góndótye) — RONAY Pańczatantra, czyli Mądrości Indii ksiąg pięcioro (Pańćatantra) [anonim] Państwo Gołowlewowie (Gospoda Gołowlo- wy) — SAŁTYKOW-SZCZEDRIN Państwo (Politeia) — PLATON Papierowy człowiek (The Thin Mań) — HAM- METT Papierowy dom (La maison de papier) — MALLET-JORIS Papierowy gołąb (Taube aus Papier) — A. MULLER Papież Joanna (Papisa Joanna) — ROIDIS Papież z ghetta (Der Papst aus dem Ghetto) — LE FORT Papuga Flauberta (Flauberfs Parrot) — J. BARNES Parabola (Paraboła) — WOZNIESIENSKI Paradox królem (Paradox rey) — BAROJA Y NESSI Paragraf 22 (Catch-22) — HELLER Parasol Świętego Piotra (Szent Peter eser- nyóje) — MIKSZATH Parsifal (Parsifal) — WAGNER Partyzanci (Guerillas) — NAIPAUL Paryski spleen. Poematy prozą (Petits poemes en prose, te spleen de Par/s) — BAU- DELAIRE Paryż we krwi (Les massacres de Paris) — CASSOU 656 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Paryżanka {La Par/sienne} — BECOUE Pasażer na gapę z pokładu "Ulissesa" {El polizón de "Ulisses") — MATUTE Pasja życia {Lust for Life) — STONE Pasje utajone {The Passion of the Mind) — STONE Pasmore {Pasmore) — STOREY Pasodoble śmierci {Los ciarines del miedo} — LERA La passatella {La łoi) — YAILLAND Pasterz i pasterka {Pastuch i pastuszka) — ASTAFJEW Pasterze {Hyrder) — SEEBERG Pasterze nocy {Os pastores da no/te) — AMA- DO Pastor Fido... (// pastor fido) — GUARINI Pastwiska niebieskie {The Pastures o f Hea- ven) — STEINBECK Pastwisko na Derborence {Derborence) — RA- MUZ Patrioci (D/e Patrioten) — UHSE Patrioci z zakątka {Zapadli' vlastenci) — RAIS Patrz na te ariekiny {Look at the Harlequins!) — NABOKOW Pawet l {Smiert' caria Pawia) — MEREZKOWSKI Paweł l, czyli Śmierć tyrana {Grań wieków) — EJDELMAN Paweł i Maria [zob. Paweł i Wirginia] — BER- NARDIN DE SAINT PlERRE Paweł i Wirginia {Pauł et Yirg/nie) — BERNAR- DIN DE SAINT PlERRE Paweł Kukiełkarz {Pole Poppenspaler) — STORM Pawilon inteligentów {Inteligentu palata) — YlENUOLIS Pątnik anielski {Cherubinischer Wanders- mann) — ANGELUS SILESIUS Pchła {Błocha) — ZAMIATIN Pedał (Oueer) — W.S. BURROUGHS Pedro Paramo (Pedro Paramo) — RULFO Peer Gynt {Peer Gynt) — IBSEN Pejzaż {Kartina) — GRANIN Pektusan {Pektusan) — Dzo KICZHON Pelargonie (Muskat) — SIKULA Peleas i Melisanda (Pelleas et Melisande) — MAETERLINCK Pętle zwycięzca {Pętle Erobreren) — ANDER- SEN-NEX0 Pełnia życia panny Brodie {The Prime of Miss Jean Brodie) — SPARK Penelopa na wojnie {Penelope in guerra) — FALLACI Penrod {Penrod) — TARKINGTON Penseroso, czyli Zadumany {II Penseroso) — MILTON Penthesilea {Penthesilea) — KLEIST Pepita {Pepita) — SACKVILLE-WEST Pepita Jimenez {Pepita Jimenez) — VALERA Y ALCALA GALIANO Percewal z Walii, czyli Opowieść o Gralu {Perceval ou Le conte du Graal) — CHRE- TIEN DE TROYES Perelandra {Perelandra) — C.S. LEWIS Perfekcyjne morderstwo {A Murder of Oualify) — LE CARRE Perfumy czarnej damy {Le parfum de la damę en noir) — LEROUX Perl, syn Ararego (O Guarani) — ALENCAR Perła {The PearI) — STEINBECK Perpetuum mobile {Perpetuał Motion) — GIB- SON Persowie {Persa/) — AJSCHYLOS Peter Camenzind {Peter Camenzind) — HESSE Peter Simple {Peter Simple) — MARRYAT Petersburg {Pietierbug) — BIELY Pewien uśmiech {Un certain sourire) — SAGAN Pewnego dnia o zmierzchu świata {One Day i n the Afternoon o f the Worid) — SARO- YAN Pewnego dnia w październiku {En dag i ok- tober) — HOEL Photo Finish {Photo Finish) — USTINOY Piana złudzeń {L'ecume des jours) — V|AN P/ano/a {Player Piano) — YONNEGUT Piargi {Matka) — SVANTNER Piaski Marsa (The Sands of Mars) — A.CH. CLARKE Piaskiem w oczy {Łyżliwi chora) — \. PETROW Piąta osoba dramatu {Fifth Business) — W.R. DAVIES Piąta pieczęć (Aż ótódik pecset) — SANTA Piąta pieczęć {Het vijfde zegel) — YESTDIJK Piąta zima magnetyzera (Magnetisórens femte yinter) — ENOUIST Piąte dziecko {The Fifth Child) — D. LESSING Piąty maja (U cinque maggio) — MANZONI Pieją koguty {Gieda gaideliai) — BALTUSIS Piekarz Jan Marhoul (Pekaf Jan Marhoul) — VANCURA Piekło {L'enfer) — BARBUSSE Pielgrzym Kamanifa (Pilgrimmen Kamanita) — GJELLERUP Pielgrzym urzeczony {Oczarowanny j strannik) — LESKOW Pielgrzymi puszczy {Pilgrims o f the Wild) — GREY OWL Pielgrzymka Arsenijego Njegovana {Hodocas- će Arsenija Njegovana) — PEWC Pieniacze {Les plaideurs) — RACINE Piersi Tyrezjasza {Les mamelles de Tiresias) — APOLLINAIRE Pierś {The Breasf) — PH. ROTH / Pierścień generała {Lówenskółdska ringen) — LAGERLOF Pierścień i róża {The Rosę and the Ring) — THACKERAY Pierścień królowej (Prsten kralovnin) — SCHULZ 42 — Słownik pisarzy świata 657 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Pierścień królowej Saby(Oueen Sheba's Ring) — HAGGARD Pierścień Nibelunga (Ring des Nibelungen) — WAGNER Pierścień Polikratesa (Der Ring des Potyk- rates) — SCHILLER Pierścionek z kocim oczkiem (L'oeil-de-chat) — AVELINE Pierwsza bitwa (Die erste Schlacht) — UHSE Pierwsza konna (Pierwaja Konna/a) — Wisz- NIEWSKI Pierwsza mitość (Pierwaja lubow') — TURGIENIEW Pierwsza polka (Die erste Polka) — BIENEK Pierwsza zima wżyciu Emmanuela (Un saison dans la we d'Emmanuel) — BLAIS Pierwsze niepokoje (Die ersten Unruhen) — WALTER Pierwsze porywy (Pierwyje radosti) — FIEDIN Pierwszy raz (The Feast of Lupercal) — B. MOORE Pierwszy strajk (Pirmutinis streikas) — BILIUNAS P/es Baskerville'ów (The Hound o f the Bas-kervilles) — DOYLE Pies ogrodnika (El perro del hortelano) — VEGA CARPIO Pieszczoch (Gros Cal/n) — GARY Pieszo w powietrzu (Le pieton de 1'a/r) — lo-NESCO Pieśni (Carmina) — HORACY Pieśni (Lais) — MARIE DE FRANCE Pieśni Bil/fis (Les chansons de Bilitis) — LouYs Pieśni doświadczenia (Songs of Experience) — BLAKE Pieśni duchowne (Geistige Lieder) — NCWALIS Pieśni Maldorora (Les chants du Maldoror) — LAUTREAMONTE Pieśni mówione [tyt. oryg.] — PAPUSZA Pieśni niedoli (Fatalifa) — NEGRI Pieśni niewinności (Songs of Innocence) — BLAKE Pieśni ofiarne (Gitańdźali) — TAGORE Pieśni Papuszy (Papusakre gila) — PAPUSZA Pieśni Petrarki (II canzoniere) — PETRARCA Pieśni z Cz'u (Ch'u tz'u) — Qu YUAN Pieśń bojowa (Csafadal) — PETOFI Pieśń drogi (Pafher panchali) — B. BANERJI Pieśń duchowa (Cant/co espirituał) — JAN OD KRZYŻA Pieśń jego życia (Pesma) — DAYIĆO Pieśń kata (Executioner's Song) — MAILER Pieśń lasu (L/sowa pisnia) — UKRAINKA Pieśń narodowa (Nemzeti dal) — PETOFI Pieśń o Bernadecie (Das Lied von Bernadette) — WERFEL Pieśń o Birucie (Birufes daina) — YALIUNAS Pieśń o Cydzie (Cantar de mio Cid) [anonim] Pieśń o dzwonie (Lied von der Glocke) — SCHILLER Pieśń o Hajawacie (Hiawatha) — LONGFELLOW Pieśń o koszuli (Song of the Shirt) — HOOD Pieśń o lasach (Pieśnią o losach) — DOŁ- MATOWSKI Pieśń o miłości i śmierci kometa Krzysztofa RHke (We/se von Liebe und Tod des Cornets Christoph RHke) — RILKE Pieśń o Nibelungach (Nibelungenlied) [anonim] Pieśń o Rolandzie (Chanson de Roland) [anonim] Pieśń o sobie samym (Song ofMyself) — WHIT- MAN Pieśń o Sokole (Pieśnią o Sokole) — GÓRKI Pleśń o toporze (Song of the Broad-Axe) — WHITMAN Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie (DOS lid f u n ojsgehargetn jidiszn folk) — KACENELSON Pieśń o Zwiastunie Burzy (Pieśnią o Buriewies-tnikie) — GÓRKI Pieśń oracza (Pieśnią pacharia) — A. KOLCÓW Pieśń ostatniego minstrela (The Lay o f the Last Minstrei) — W. SCOTT Pieśń pijących słońce (Gunesi Incenierin Tur-kusu) — NAZIM HIKMET RAN Pieśń powszechna (Canto generał) — P. NERUDA Pieśń Salomonowa (Song of Salomon) — MORRISON Pieśń stulecia (Carmen saeculare) — HORACY Pieśń ślepców (Cantar de ciegos) — FUENTES Piotrek z Hamburga i jego bohater (Buftje Pięter und sein Heid) — ZIMMERING Pięcioksiąg przygód Sokolego Oka (Leather Stocking Tales) — COOPER Pięcioro dzieci i coś (The Five Chiidren) — NESBIT Pięć godzin z Marłem (Cinco horas con Mario) — DELIBES Pięć opowiadań i dwie bajki (Cinco nar- raciones y dos fabulas) — BENET GOITIA Piędź ziemi (P/ad' ziemli) — BAKŁANOW Piękna Helena (Lepa Jelena) — JOSIC-YISNJIC Piękna Helena (La Belle Helenę) — MEIL- HAC-HALEW Piękna Ihuoma (The Concubine) — AMADI Piękna rola (Le lit defait) — SAGAN Piękne dni (Schóne Tage) — INNERHOFER ••'Piękne dzielnice (Les beaux auarfiers) — ARA- GON Piękne lato (La bella estafe) — PAYESE Piękność Dnia (Belle de jour) — KESSEL Piętaszek, czyli Otchłanie Pacyfiku (Yendredi ou Les Limbes du Pacifique) — TOURNIER Piętnastoletni kapitan (U n capitaine de quinze ans) — VERNE Piętno boże (L'empreinte de Dieu) — VAN DER MEERSCH Pigmalion (Pygmalion) — G.B. SHAW 658 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Pigmalion, scena liryczna (Pygma/ion) — J.J. ROUSSEAU Pigwa w skrzyni (Dunja u kovćegu) — BEGO- vić Pijak (Der Tr/nker) — FALLADA Piknik na skraju drogi (Piknik na oboczinie) — STRUGACCY Pilot (The Pilot) — COOPER Piłat (Pilatus) — SZABÓ Pinokio (Amenture di Pinocchio) — COLLODI Pionierzy (The P/oneers) — COOPER Piosenka śmierci (The Bishop Murder Case} — VAN DINE Piosenki (Chansons) — BERANGER Piotr Brueghel (Pięter Bruegef} — TIMMERMANS Piotr i Jan (Pierre et Jean) — MAUPASSANT Piotr Pierwszy (Piotr P/erwyj) — A.N. TOŁSTOJ Piotruś Królik (Tale o f Peter Rabbit) — B. POTTER Pippa przechodzi (Pippa Passes) — R. BROWNING Pisarz i jego zmory (El escritor y sus fantas- mas) — SABATO Pisma [zob. Próby] — MONTAIGNE Pismo na Sybir (Posłanije w Sibir) — A. ODO- JEWSKI Pistolet (The P/sto/) — J. JONES Plan ucieczki (Plan de evasión) — BIOY CASARES Planeta małp (La planetę des singes) — BOULLE Plaża (La spiaggia} — PAYESE Pleban z Wakefieldu (The Vicar of Wakefieid) — GOLDSMITH Plemię diabła [zob. Diable sprawy] — BARBEY D' AUREYILLY Plon Kongiego (Kongi's haryest) — SOYINKA Plugawy ptak nocy (El obsceno pajaro de la noche} — DONOSO Pluskwa (Klop] — MAJAKOWSKI Plutonia (Płutonija} — OBRUCZEW Plutos (Ploutos) — ARYSTOFANES Płacz dzieci (The Cry of the Chiidren) — E. BROWNING Płacz Lajiszowego syna... (II pianto del figlio di /-a/s...) — BACCHELLI Płacz nad Jesieninem (Płacz po Jesieninu) — KLUJEW Płacz, ukochany kraju (Cry the beloved country} — PATON Płaszcz (Szyn/e/) — GOGOL Platonów (Plafonów) — CZECHÓW Płody edukacji (Płody proswieszczenija) — L. TOŁSTOJ Płomienne lato (Prolom) — COPIC Płomień zwycięstwa (P/a/n/a pobiedy) — ASIE-JEW Płonące wzgórze (Najdorf) — PTASZNIKAO Pnin (Pn/n) — NABOKOW Po deszczu - przy księżycu (Ugetsu - mono- gatari) — UEDA Po dwudziestu latach (Dwadcaf let spustia) — SWIETLOW Po kraju Rad (Po Sojuzu Sowietów) — GÓRKI Po liściach palmowych i różach (Pa palmblad och rosor) — CLAESSON Po obu stronach muru (Po obie storony stieny...) — NIEKRASOW Po prostu Johannes (Johannes vain) — JOEN- PELTO Po ślubie (Pośle swad'by) — GRANIN Po tej stronie raju (This S/de of Paradise) — FlTZGERALD Po upadku (After the Fali) — A. MILLER Po wielu latach (After Many a Summer) — HUXLEY Po wojnie (Nachkrieg) — RENN Pobożna Marta (Marta la piadosa) — TIRSO DE MOLINA Pobyt (Der Aufenthalt) — KANT Pocałunek (Le baiser) — BANVILLE Pocałunek kobiety pająka (El beso de la mujer arana) — PUIG Pochmurno (Nublado) — PAŹ Pochodnia w uchu (D/e Fackel im Ohr) — CA- NETTI Pochód krzyżowy kobiet (Kreuzgang den Veiben) — AMMERS-KULLER Pochód straceńców (Rabbte in Arms) — K. L. ROBERTS Pochwała cienia (Elogio de la sombra) — BOR- GES Pochwała głupoty (Laus stultitiae) — ERAZM Z ROTTERDAMU Pochwała macochy (El elogio de la madras- tra) — YARGAS LLOSA Pochwała muchy (Myias egkomion) — Lu- KIAN(OS) Pochwala Ptolemajosa (Egkomion e/s Pto/e- maion) — TEOKRYT Pochwała Rzymu (Romes egkomion) — ELIUSZ ARYSTYDES Pociąg pancerny 14-69 (Broniepojezd 14-69) — W.W. IWANÓW Pociągi pod specjalnym nadzorem (Ostre sledovane vlaky) — HRABAL Pocieszne wykwintnisie (Les precieuses ridi- cules) — MOLIERE Początek nieznanej ery (Naczało niewiedo- mogo wieka) — PAUSTOWSKI Poczekalnia (Wartesaal) —, FEUCHTWANGER Poczwarki (The Chrysalids)'— WYNDHAM Pod daszkiem na przystanku (Taht al-mizalla) — MAHFUZ Pod drzwiami (Draussen vor der Tur} — BOR- CHERT Pod jarzmem (Pod igoto) — WAZÓW 659 INDEKS Tytuły polskojęzyczne Pod kołami (Unterm Rad) — HESSE Pod Mlecznym Lasem (Under Milk Wood) — DYLAN MARLAIS THOMAS Pod niebem Bałtyku (Bałtijskoje niebo) — N. CZUKOWSKI Pod osłoną nieba (The Sheltering Sky) — Bow- LES Pod słońce (Staring at the Suń) — J. BARNES Pod słońcem szatana (Sous te soleił de Satan) — BERNANOS Pod wulkanem (Under the Yolcano) — LOWRY Pod znakiem Bliźniąt (Ikrek hava) — RADNÓTI Poddany (Der Untertan) — H. MANN Podejrzana prawda (La verdad sospechosa) — RUIZ DE ALARCON Y MENDOZA Pode/rżany osobnik (Sumnjim lice) — NuSiC Podkreślenie moje (Kursiw mój) — BIERBIEROWA Podporucznik Kiże (Podporuczik Kiże) — TY- NIANOW Podpory społeczeństwa (Samfundets stotter) — IBSEN Podróż (Bubenreise) — BAUM Podróż do Hiszpanii (Voyage en Espagne) — GAUTIER Podróż do Indii (Passage to India) — WHITMAN Podróż do krajów podziemnych Mikołaja Kli- miusza (Nils Klims underjordiske Rejse) — HOLBERG Podróż do kresu nocy (Voyage au bout de la nuit) — CELINĘ Podróż do Mekki (Kisah pelayaran ka-Judah) — ABDULLAH BIN ABDULKADIR MUNSYI Podróż do przyjaciela z lat dziecinnych (Pu-tieszestwije k drugu dietstwa) — BITÓW Podróż do Rzymu (II yiaggio a Roma) — MORA VIA Podróż do siebie samej (Pytuwane kym sebe si) — DIMITROWA Podróż do szczęścia (Reise ins Gluck) — KRO- ETZ Podróż do źródeł czasu (Los pasos perdidos) — CARPENTIER Podróż. Historia pewnej miłości (Uberfahrt) — SEGHERS Podróż Mozarta do Pragi (Mozart auł der Reise nad Prag) — MORIKE Podróż na Wschód ( Voyage en Orient) — NER- VAL Podróż napowietrzna pana inżyniera Andree (Ingenjór Andrees luft fard) — SUNDMAN Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy ( The Sentimental Journey) — STERNE Podróż w czasie [zob. Wehikuł czasu} — WELLS Podróż z Paryża do Jerozolimy (Itineraire de Par/s a Jerusalem) — CHATEAUBRIAND Podróż z Petersburga do Moskwy (Putieszes- twije iż Pietierburga w Moskwa) — RADI- SZCZEW Podróże Beniamina trzeciego (Masoes Bin- jomin haszliszi) — ABRAMOWICZ Podróże Doktora Dolittie (The Yoyages of Dr Doolittie) — LOFTING Podróże Guliwera do wielu odległych narodów świata (Gulliver's Travels) — J. SWIFT Podróżny i światło księżyca (Utas es hold- vilag) — SZERB Podrzutek [zob. Historia życia Toma Jone- sa...} — FIELDING Podwyżka (L'augmentation) — PEREC Podział łupów (A Diwsion of the Spoils) — P.M. SCOTT Podzielone niebo (Der geteilte Himmel) — CH. WOLF Podziemni (Subterraneans) — KEROUAC Poema tragiczne (Les tragiques) — AUBIGNE Poemat bez bohatera (Poema bież gieroja) — ACHMATOWA Poemat góry (Poema góry) — CWIETAJEWA Poemat kresu (Poema końca) — CWIETAJEWA Poemat pedagogiczny (Piedagogiczeskaja poema) — MAKARENKO Poemat w obrazkach (Poema a fumetti) — BUZZATI-TRAVERSO Poeta (Poet) — KAPIJEW Poeta miłości (Via(a tui Mihai Eminescu) — CALINESCU Poeta zamordowany (Le poetę assassine) — APOLLINAIRE Poetyka (Perl poietikes) — ARYSTOTELES Poezja czynu robotniczego (Poezija rabocze- go udara) — GASTIEW Poezje [tyt. występujący u wielu pisarzy] Poezje prozą (Stichotworienija w prozie) — TURGIENIEW Poganie (Poganyok) — HERCZEG Pogarda (II disprezzo) — MORAVIA Poglądy księdza Hieronima Coignarda (Les opinions de Jeróme Coignard) — FRANCE Pogoda dla bogaczy (Rich Mań, Poor Mań) — l. SHAW Pogorzelizna (Pogorielszczina) — KLUJEW Pogrążyć się w mroku (Lie Down in Darkness) — STYRON Pogromca zwierząt (The Deersiayer) — Coo- PER Pojedynek (Pojedinok) — KUPRIN Pokarmy ziemskie (Les nourritures terrestres) ^ — GIDE ^Pokojówki (Les bonnes) — GENET ''Pokój (Eirene) — ARYSTOFANES Pokój (Frieden) — GLAESER Pokój wśród wojny (Paź en la guerra) — UNA- MUNO Pokój z widokiem (A Room with a View) — FORSTER 660 Tytuły polskojęzyczne INDEKS Pokusa Synezjosa (Die Yersuchung des Sy- nesios} — ANDRES Pokutnik {Der baal-tszuwe} — l. SINGER Pola magnetyczne [Les champs magnetiques) — BRETON Poległych hańba się nie ima (Miorfwyje sramu nie imut} — BAKLANOW Poletko Pana Boga (God's L/ttie Acre) — CALD- WELL Polityka boża (Polftica de O/os) — QUEVEDO Y VlLLEGAS Polonia (Polonia} — MOSEN Polowanie na kaczki (De Metsiers) — CLAUS Polowanie na kaczki (Utinaja ochota} — WA- MPILOW Polowanie na świstaki (Murmeijagd) — U. BE- CHER Polska po upadku powstania (Polana) — TENNYSON Połyeukt (Potyeucte) — P. CORNEILLE Poławiacze krabów (Kani-kósen) — KOBAYA- SHI Pottawa (Połtawa) — PUSZKIN Pomarańczowy tabun (Narinch zambike) — MATEWOSJAN Pomnik (Monument} — YETEMAA Pomocnik (The Assistant} — MALAMUD Pomysł gubernatora (Jauhot) — HAANPAA Ponad barierami (Powierch barierow) — PASTERNAK Poncjusz Piłat (Ponce Pilate) — CAILLOIS Poniedziałek zaczyna się w sobotę (Poniediel-nik naczinajetsia w subbotu} — STRUGAC-CY Poniedziałki z Fanny (Mandagarna med Panny} — EVANDER Pop Cyryl i pop Spirydion (Pop Cira i pop Spira} — SREMAC Popielec (Ash Wendsday) — T.S. ELIOT Popol Vuh. Księga Rady Narodu Ouiche (Popol Vuh} [anonim] Popołudnia trędowatych (Juegos de manos) — J. GOYTISOLO Popołudnie fauna (L'apres-midi d'un faunę) — MALLARME Poranek ziemianina (Utro pomieszczika) — L. TOŁSTOJ Porównanie Arystofanesa z Menandrem (Syg- kriseos Aristophanous kai Menandrou epitome) — PLUTARCH Port (Luka) — SOLJAN Port Taraskon (Port-Tarascon) — DAUDET Port-Royal (Port-Royal) — MONTHERLANT Portalek (L'ane Culotte) — Bosco Portret (Portriet) — GOGOL Portret artysty z czasów młodości (A Portrait of the Artist as a Young Mań) — JOYCE Portret damy (The Portrait of a Lady) — H.JAMES Portret Doriana Graya (The Picture of Dorian Gray) — WILDE Portret nieznajomego (Portrait d'un inconnu) — SARRAUTE Portret szamanki (Munjodo) — KIM TONGNI Poruszymy z posad ziemię (Es megis mozog a fóld) — JÓKAI Porwanie Chrysorrhoi (Kallimachos kai Chry- sorrhoe) [anonim] Porwanie Europy (Pochiszczenije Jewropy) — FlEDIN Porwanie generała (El secuestro del generał) — AGUILERA MALTA Porwany tok (The Rape of the Lock) — POPE Porwany za młodu (Kidnapped) — STEVEN- SON Pory roku (Die Jahreszeiten) — BICHSEL Pory roku (Wriemiena goda) — PANOWA Poselstwo (Dutawakja) — BHASA Posiew kontemplacji (Seeds of Contempla- tion) — MERTON Posiew wiatru (Seara do vento) — M. DA FONSECA Posłaniec (The Go-Between) — HARTLEY Postój w Arco-Iris (Pocziwka w Arko Iris) — DlMOW Postrach Wenecji (Abullino, der grosse Ban- dit) — ZSCHOKKE Postrzyżyny (Postriżiny) — H RĄBAŁ Poszechońskie dawne dzieje (Poszechonskaja starina) — SALTYKOW-SZCZEDRIN Poszukiwacz skarbów (Der Schatzgraber) — GOETHE Poszukiwacze (Iskatieli) — GRANIN Poszukiwacze skarbu (The Story o f the Trea- sure Seekers) — NESBIT Poszukiwacze złota w pustyni (Zołotoiskatieli w pustynie) — OBRUCZEW Poszukiwania i nadzieje (Polski i nadieżdy) — KAWIERIN Poszukiwanie (Eftersegningen) — SEEBERG Pośród mitów i raf (Sriedi mifow i rifow) — KONIECKI Potentaci (Les grandes familles) — DRUON Potęga (Die Macht) — R. NEUMANN Potęga ciemnoty [zob. Ciemna potęga] — L. TOŁSTOJ Potęga giełdy (The Pit) — NORRIS Potępienie [tyt. oryg.] — HERBAĆIAUS|