Jan Wołek
"PO"
Projekt serii
Jan Bokiewicz
Ilustracja na obwolucie
Wiesław Wałkuski
Opracowanie typograficzne obwoluty,
okładki i stron tytułowych
AndrzejLudwik Włoszczyński

© Copyright by Jan Wołek, Warszawa 1987
ISBN 8306015274
24                      

— Technikum Rolnicze. J •                     ",
— Zatrudniona w charakterze? 
— Pomoc kuchenna.
Kobieta przede mną wpłaca jeszcze sto dziewięćdzie
siąt na PZU. Chowa kwitek w kieszeń szarego wytartego
misia. Podrywa z podłogi brązową tekturową walizkę,
chwilę walczy z drzwiami, miesi nogami bure błocko na
niesione przez kuracjuszy.
— Zawód?     v    .,   «     i            •
— Artysta. «    t      ,     
— A co to jest?         5                  f r      f
— Nie wie pani? •.   
— To to ja wiem, ale jaka to dziedzina.
— Sztuka.
— Takiej to ja tu nie mam. Może być nauka.  •        •
— Może być. Niech będzie.
Taksówkarz, który mnie tu przywiózł, bierze moją wa
lizkę. Jestem skrępowany. Mówiłem mu, że to dopiero
miesiąc po operacji. On rozumie. Zresztą też był w sana
torium w Ciechocinku. Czternaście lat latał na myśliw
cu, ale rozhermetyzowała mu się kabina Pękły bęben
ki w uszach. Zrosło się, ale w jednym została dziura
wielkości główki od szpilki. W Ciechocinku był właści
wie na wczasach. Ma córkę i sukę collie. Skundlona
suka. Szczeka na jednego faceta, którego nie lubi żona.
Taksówkarz nosi zieloną wojskową kurtkę. Lada ma sie
dem lat. Suka nie wiem.
To jest typowa poniemiecka willa. Rodzaj domu wcza
sowego. Jeden z tych, o których niewiele wiedzą nawet
najbardziej zasiedziali mieszkańcy. Przybudówki, nad
budówki, tarasy, balkony, oszklone werandy, pruski
mur. Stoi na stoku wzniesienia, wśród z rzadka rosną
cych jodeł.
Ulica nazywa się Ogrodowa. Ogrodowa 7. Siedem to
podobno szczęśliwa liczba. Myślę: siedem grzechów głó
wnych, siedem krów chudych, siódmy miesiąc — lipiec.
Ogrodowa — lipiec. Ogrodowa to nazwa słoneczna.
Ogród zimą nie istnieje albo istnieje dla ogrodnika. Nie
jestem ogrodnikiem; dla mnie zimą nie istnieje. W wyły
siałym powietrzu jest tylko ażurowy kościec. Umiem
czytać te kości. Wiern, co jabłoń, co grusza. Nie są mi po
trzebne owoce, aby je zidentyfikować. Ale mimo wszyst
ko ogród zimą nie istnieje. Zresztą nie ma tu żadnego
ogrodu. Jest tylko: „Szpital Sanatoryjny nr 4 Gastrolo
giczny". Nazwa ulicy jest ciepła, wymyślona latem. Ro
zleniwiona w słońcu, w soczystej, żywej zieleni.
Lada z trudem drapie się po oblodzonym podjeździe,
buksuje. Nie podjedzie. Radzę, żeby złapał kołami pobo
cze, gdzie jest więcej sypkiego śniegu. Zjeżdżamy w dół
parę metrów. Rozpędza samochód, łapie pod koła pasmo
śniegu, wjeżdżamy pod kamienne schody. Obok pryzma
koksu. Taksówkarz wnosi mi walizkę i wózek, który
miał ułatwić jej transport. Płacę, dziękuję.
W korytarzu stoi parę walizek. Stawiam i swoją. Ko
bieta z recepcji prosi trzy panie, właścicielki walizek, do
pokoju obok. Mnie, właściciela czarnej walizki i wózka,
także. Tam siedzą dwie kobiety. Jedna z nich ma zna
czek z napisem „dietetyk". Pisze na maszynie. Tytuł ma
szynopisania: „jadłospis". Trzy panie proszą o wspólny
pokój. Znają się już z podróży. Dla każdej z nich dwie
pozostałe to podwójna tajemnica. Musi jej starczyć na
ponad trzy tygodnie pobytu tutaj. Dają kartki, biorą
kartki, wychodzą. Ja nie proszę o trzyosobowy. Nie
znam nikogo; leciałem samolotem. Nie proszę także, bo
wiem, że i tak dostanę; zameldowałem się ostatni. Odda
ję dowód, jedynego białego kruka, jakiego posiadam.
— Wytniemy panu kilo osiemdziesiąt z kością.
— Na Banacha wycięli mi mniej — próbuję dowcipnie
protestować.
— No cóż, takie mamy przepisy.
Przepisy rzecz święta. Mogę jej oddać także kartki na
6
cukier i mąkę. Jest mi to obojętne. Pani jest miła, choć
ma wrzodowe poczucie humoru. Informuje mnie, że będę
mieszkał w „czwórce", bo innych miejsc już nie ma. Zre
sztą tam jest jeden młody. Nie protestuję. To nie hotel.
Mogłem jechać z trzema paniami pociągiem.
Ciągnę walizkę korytarzem. Po prawej i po lewej stro
nie ta sama reprodukcja, a obok przy schodach win
da. To właściwie jest mnie w stanie zdziwić. Ta win
da jest typowa, żywcem wyjęta z nowoczesnego bloku
i wszczepiona trzypiętrowej poniemieckiej willi. I je
szcze coś mnie zadziwia. Bardzo. Na schodach dogania
mnie pani bez poczucia humoru. Daje mi klucz od 6a.
Pierwsze piętro. Koniec korytarza. „Będzie pan mie
szkał sam." To graniczy z cudem. Natychmiast staję się
podejrzliwy. A może to kara? Za co? Ci ludzie przyje
żdżają tu także po nowe twarze, po znajomości na całe
życie. Ja nie chcę znajomości na całe życie. Jest dobrze.
Korytarz ciemny. Pani pokojowa tłumaczy, że w mieście
nie ma żarówek. Uspokajam ją, że w stolicy także. Pró
buję trafić w dziurkę. Pokój ma trzy na pięć. Nie, chyba
mniej. Przez trzy tygodnie z okładem będę jedynym wła
ścicielem szafy, umywalki, stolika, łóżka i nocnej lam
pki. Jest także radio. Za oknem dachtaras, na który
można wejść po trzech stopniach niezręcznie dorobio
nych do parapetu. Kaloryfer grzeje. Klucz wieszam na
okiennej klamce, okna są dwa. Będzie tu wisiał przez
trzy tygodnie. To jest jego miejsce. Daję mu je. Mam do
tego prawo. Biorę ten lokal w posiadanie i zamierzam
wprowadzić tu swoje rządy.
Więc wprowadzam rządy. Stolik pod okno. Fotel pod
ścianę. Wyłączam radio. Nie będę słuchał. Na stole kładę
magnetofon i nocną lampkę. Stawiam budzik. Układam
papiery, kalendarz, czarny długopis „Koral". Wypróż
niam walizkę. Wypełniam szafę. Jestem z siebie zadowo
lony. Schodzę na dół na obiad. Dziś jeszcze tutaj, ale od
jutra stolik nr 6 i tak będzie przez trzy tygodnie. Póki
co, siedzę z dwiema paniami i panem. Jedna z pań ma
spodnie z imitacji skóry. Kiepska imitacja. Polewamy
zupę. Pan po mojej prawej nalewa mi. „Pan jest starszy"
— tłumaczy. „Gówno prawda" — myślę i uśmiecham się
do niego. Jemy. Kontrolujemy się. Na drugie ryba i zie
mniaki. Kompot z jabłek. „Kujękuję, dzeniadzenia."
Schodzę do miasta. Muszę poczynić pewne inwestycje.
Przez miasto snują się potoki. Dużo mostków. Zabudo
wa niska, wypoczynkowosanatoryjna, poniemiecka.
Naprawdę ładnie. Ale dużo ludzi. Wczasowicze i rekon
walescenci. Rozpoznaję ich bez pudła. Bez pudła roz
pozna; także miejscową młodzież. Ubrani kolorowo,
zbyt kolorowo. Jakby nieudolnie naśladują przyjezd
nych. Przyjezdni to ich lornetka na świat. Rezerwuję bi
let w Orbisie. Kupuję dwie szklanki, choć nie zamierzam
z nikim dyskutować przy herbacie. Wiem, że jedna się
zbije, a nie chce mi się łazić z byle powodu. Kupuję pro
szek do prania, papierosy i popielniczkę za cenę umow
ną. Nie umawiałem się, ale jest mi potrzebna. Kupuję
znaczki na listy, pastę do butów i szczotkę. Wracam.
Gubię drogę, ale odnajduję ją.
Do pokoju wchodzę z uczuciem powrotu do domu.
Dzięki przedmiotom. Znajomym przedmiotom. Przyno
szę nowe. Poznajcie się, proszę. To jest popielniczka,
a to szklanki. Obrzydliwy wzorek? — to nie ich wina.
Siadam. Piszę listy. Szybko. Krótko. Jak telegramy.
O osiemnastej wrzodowcy forsują drzwi stołówki.
Wszyscy są dla siebie mili. Eleganccy. Każdy na tyle, na
ile go stać. W sumie nieeleganccy. Wiążą się już w grupy.
Adorują. To te trzy i czteroosobowe pokoje. Rozmawia
ją. Ja nie rozmawiam. Ja mam jedynkę.
Tym razem siadam przy stoliku 6. Siedzi tu już jedna
z pań z obiadu i będzie siedzieć trzy tygodnie. Dwaj
starsi faceci tyle samo. Pani jest po woreczku. Ryż z ja
błkami. Bryja. Przypomina mi się podłużny ryż z ja
kiejś paczki. Szwedzi są pierdolnięci. Potem jakaś kieł
basa. Tracę pewność siebie. Mówiono mi, że tego nie
mogę. Jednak jem. Chwilę czekam na nagłą śmierć, ale
nie przychodzi. Więc zjadani jeszcze drożdżowe ciasto,
którego też mi nie wolno. „Kujękuję, dzeniadzenia."
W pokoju w widocznym miejscu wieszam kartkę:
Koryto: "
8.00 w 
13.00 .,,                                                                  v
18.00    •""  Łt                            i
Razem: 39.00
Potem biorę szczotkę i pucuję buty. Nieżyjący stryj
Antoni był pucybutem w austriackiej armii. Mówił, że
najlepiej czyści się gazetami. A skąd ja ci, stryjku, wez
mę w tej dziurze austriackie gazety?
Jest dziewiąta wieczór Cisza. Wszyscy śpią. Nie będę
się wygłupiał. Też idę. Pierwsze koryto o ósmej.
23 :
Dziś jest dziś. Wczoraj było wczoraj. Tak jest zawsze.
Bardzo lubię budziki. Dzięki nim większość moich dni
zaczynała się zawsze zwycięstwem. Nie mówię: kończy
ła. Nastawiam na nieprzyzwoicie wczesną godzinę, a
gdy zaczyna krzyczeć, że to już, odbieram mu głos.
Zasypiałem długo. Co jakiś czas skowyczała rura,
przejeżdżały gdzieś samochody. Ich światła przedzierały
się przez rząd świerków pod oknem, przemykały po
ścianie. Tuż za głową mam kaloryfer. Otworzyłem okno.
Usunąłem podgłówek, nie lubię wysoko. Na krześle przy
łóżku postawiłem budzik i w zasięgu ręki gardan.
Tym razem zwycięstwo było połowiczne. Rozkrzyczał
się o siódmej, przestawiłem go na siódmą trzydzieści.
Wstałem. Wszyscy byli już na baczność, czekali otwarcia
drzwi stołówki. Przyglądałem się dyskretnie. Dzisiaj
większość zaryzykowała już styl domowy. Raczej zasyg
nalizowała go pewnymi rekwizytami. Są to głównie szy
dełkowane w przeróżne nieestetyczne sposoby kapcie
z wiskozy oni i szale one. Rozmawiają już śmiało.
9
Znają swoje imiona. Jeden przez drugiego, ale cicho li
cytują się w swoich zmaganiach z bólem. Jest dużo do
powiedzenia. Tak będzie jeszcze przez dwadzieścia trzy
dni. Wyliczyłem to dokładnie. Zresztą może ten temat
wysyci się wcześniej.
Dałem jej na imię Bela. Nie wiem, jak ma naprawdę
na imię. Nie jest mi to potrzebne i z pewnością nie bę
dzie. Dla mnie jest Bela, i nic jej do tego. Nigdy zresztą
nie dowie się, że dwadzieścia trzy dni przed wyjazdem
wrzodowiec, chrzciciel tylko z imienia, ochrzcił ją pow
tórnie.
Przed chwilą wróciłem z miasta. Dzień jest roziskrzo
ny. Słońce jest wniebowzięte i dzieciarnia też. Chodniki
oblodzone, szedłem ostrożnie. Miasteczko jest naprawdę
piękne. Chwilę stałem przy domu, który szczególnie mi
się spodobał. Jest wciśnięty w nierówność terenu jak
wielki głaz. Na bardzo stromym stoku, u którego stóp
płynie potok. Jedna ze ścian domu jest jego kamiennym
brzegiem. Schodząc ze stoku od strony kościoła można
poklepać ten dom po dachu, a przecież ma trzy piętra,
lub bez trudu wskoczyć na jeden z balkonów, choćby
tam, gdzie powieszono białe lustra bielizny. Balkonów
jest wiele. Drewniane. Gawronie gniazda rozrzucone w
nieoczekiwanych miejscach między wieżyczkami i zała
maniami dachu. Wielka, stara willa z tych, co to przypo
minają ogromne grzyby, strzeliste i uginające się pod
ciężarem zbyt ciężkiego kapelusza.
Kościół na wzgórzu  jest młody,  jasny.  Tak zwany
nowy barok. Nie ma więcej niż osiemdziesiąt lat. Dobrze     •
komponuje się z zabudową miasteczka. Nie gryzie krajo     l
brązu. Wchodzę do środka. Wnętrze jest czyste, klarow     
ne. Nie jest jeszcze przewalone ornamentami, rzeźbami,
obrazami i wotami, które mają zwracać uwagę Boga, ale
odwracają uwagę ludzi od zamkniętego w bryle wysiłku
architekta. Tak będzie do czasu, póki nie zostanie zagra
cony zmaterializowanymi w przedmiotach błaganiami
kolejnych pokoleń. Teraz jednak jest czysty. Widać kon
10
strukcję kopuły i stropu i na białych ścianach Krzyżowa
Droga wygląda bardziej zachęcająco niż sanatoryjna
ścieżka zdrowia. Tu musiał stać kiedyś inny kościół. Pe
wnie był drewniany. Ale był na pewno, bo przecież tędy
szła droga ze Śląska na Czechy i Morawy, tędy ciągnęli
kupcy, za kupcami zbójcy, a że zbójcy to grzech, więc
i ci, którzy dają rozgrzeszenia. Może jacyś watykańscy
posłowie? Kościół musiał być. Musiał. Tam, gdzie są ku
pcy, zbóje i watykańscy posłowie, wiernym nie pozostaje
nic innego niż modlić się po trzykroć bardziej żarliwie.
Kupcy i złodzieje osiedlili się tu na stałe. Mają swoje
sklepiki i stragany. Można w nich kupić wszelkie obrzy
dlistwo świata, więc chętnych nie brak. Tu przeróżne
wyroby przeistaczają się w brzęczącą monetę i w ko
sztowne wille identyczne jak witryny sklepów, głupie
i brzydkie, boleśnie kąsające krajobraz. Są jak te plasti
kowe tulipany, które wprost z pamiątkarskiego sklepu
czyjeś łapy zaniosły do kościoła.
Wracałem małymi uliczkami. Wzdłuż nich i w poprzek
przepływają potoki w kamiennych korytach. Są częścio
wo zamarznięte i woda niska. Wiosną podniesie się,
przewali, góry otrząsną się z wody jak niedźwiedź. Teraz
jest styczeń. Piąłem się ku sanatorium z mozołem. Kara
waniarski koń. Na skrzyżowaniu ulic koparka próbowa
ła dogrzebać się do pękniętej rury. Mały rudy piesek
obszczekiwał ją desperacko ze wszystkich stron, podbie
gał do łyżki i uskakiwał zręcznie. Był bardziej zadziorny
niż wściekły. Ważył może ze trzy kilo. Sam kiedyś byłem
takim psem.
Wszedłem do budynku. Korytarz jest szarozielony.
Wczoraj tego nie zauważyłem. Taki pozostanie jeszcze
przez dwadzieścia trzy dni. W powietrzu niezręcznie
spotkał się zapach pasty do podłóg z zapachem gotowa
nego obiadu. Tak pachnie mieszczaństwo. Z przedsionka
do stołówki, który jest zarazem salką telewizyjną, do
chodziły składne dźwięki orkiestry Glena Millera. Tak
dźwięczy mieszczaństwo. Gdzieś skowyczał odkurzacz.
Dałem pokojowej żarówki, które kupiłem w mieście.
11
Wkręciła jedną w korytarzu. Teraz bez kłopotów trafi
łem w dziurkę.
Mam pierwszą wizytę u lekarza. To mój opiekun i za
razem dyrektor sanatorium. Po raz setny opowiadam
o wrzodach, kamicy, nerkach, trzustce i innych podro
bach. Ogląda moje blizny, opukuje, nasłuchuje, mierzy,
wypytuje. Z urody przypomina pewnego czeskiego ko
mika, może to jego brat? — do granicy z dziesięć kilome
trów. Ma rumianą, mimiczną twarz, jest bardzo miły,
troskliwy i opiekuńczy. Na ścianie w jego gabinecie re
produkcja Renoira. Daje mi jakąś kartkę, którą przy
obiedzie mam oddać Beli. Przydzielono mi dwa posiłki
dodatkowo. Wracam do pokoju i w widocznym miejscu
kładę nową kartkę:
Koryto:
8.00 lł
10.00
13.00
16.00
18.00
Razem: 65,00
To już jest wynik.
Więc dałem jej na imię Bela, choć prawdopodobień
stwo, że tak w istocie ma na imię, jest żadne. Nie nady
mam się na oryginalność, to imię po prostu mi do niej
pasuje. Bela jest kelnerką. Jest wielka jak Statua Wol
ności. Ani „statua", ani „wolność" nie są słowami, które
budzą moje zaufanie, ale Bela budzi. Jest w niej solid
ność tego poniemieckiego domu, który mi się tak podo
bał, choć Bela nie jest poniemiecka. Może mieć ze trzy
dzieści lat. Jest ogromna. Potężna. Ale przecież w grun
cie rzeczy proporcje ma jak najbardziej prawidłowe. Je
dynie rysy twarzy jakby zadośćczynią tej rozrzutności
natury. Buzię ma drobną i bardzo ładną. Włosy miały
12
być chyba rude, ale jakimś zrządzeniem losu są bordo.
To nie przeszkadza, a nawet jakby pasuje do tej nieco
dziennej postaci. Z jej masą nie chce się także zgodzić
jej niezwykła ruchliwość. Błyskawicznie przenosi swoje
wielgachne cycki i, co dziwne, ma jeszcze siłę unieść
parę talerzy. Faceci kurczą się, kiedy przechodzi, jakby
poddają się jeszcze przed bitwą. Wyglądają śmiesznie.
Rekonwalescenci. Już nie trupy, jeszcze nie mężczyźni.
Półchłopki. Bela jest miła. Dorabiam jej ideologię, ale
już na korytarzu, na serwetce. Przy stole nie chcę. Mogą
pomyśleć, że funkcjonariusz obyczajówki lub, co gorsza,
poeta. W końcu mam jedynkę.
Bela ma wszystkiego w nadmiarze V"
Ale w proporcjach godnych Polikleta "
Cóż z tego "
Kiedy na całym świecie 7
Nie ma takiej trąby 
Co by zwaliła to Jerycho                            s       » b
Choć Bela                                                 •    "
Macha białą flagą cyca                            if "rś   »
I opuszcza zwodzone majty
Jest takie obiegowe powiedzenie, że w przyrodzie nic
nie ginie. Pytam, obiegowo, jak to odnieść do naszej
pamięci?
Ile mogłem mieć wtedy lat? Przeszłość już nigdzie się
nie spieszy. Niczego nie pragnie doścignąć. Teraz mogę
ją już przemierzać spacerowym krokiem. Zatrzymać się
tu i ówdzie. Wszystko jest „po". Tyle że pamięć jest przy
mglona, widzę nieostro, fragmentarycznie lub w ogóle
nic nie wiem. I nie wiem bezpowrotnie, i to jest to utra
cone na zawsze, choć było moją własnością, moją na wy
łączność. Czasem ktoś próbuje mi to zwrócić, opowiada,
przypomina, ale w sobie nie mogę znaleźć tych zdarzeń.
Więc przyjmuję tę opowieść jak prezent, kurczowo trzy
mając się świadomości, że nie ma powodu, aby mnie
okłamywali. Między przeszłym zdarzeniem a mną rodzi
13
się ordynarna wiara, której nie lubię, bo jest przejawem
słabości, aktem rezygnacji. I tak będzie coraz częściej, że
na „pamiętasz?" będę odpowiadał „nie".
Więc ile mogłem mieć wtedy lat? Trzy, cztery? Gdzieś
jest ta fotografia z brzegami w ząbki i oderwanym ro
giem. Na niej naburmuszony chłopiec patrzący z gniew
ną płaczliwością w obiektyw. Na głowie biały kapelusik.
Ma na sobie jakąś koszulkę zapiętą pod szyję, krótkie
spodnie na szelkach, krótkie skarpetki z paskiem i białe
buty do kostki niemiłosiernie poobijane na czubkach.
W ręce trzyma nadgryzione, duże jabłko. Trzyma je w
nienaturalny sposób, ani zdecydowanie do siebie, ani od
siebie, tak jakby ulubioną czynność gryzienia jabłka
przerwano mu kategorycznym nakazem przyjęcia jakiejś
pozy. Ten chłopiec to ja, ale to nie jest pewne, bo nie pa
miętam swojej twarzy z tego czasu. W domu stryjka,
gdzie wówczas mieszkałem, lustra były zbyt wysoko,
abym miał czym nakarmić pamięć. Przekonywający wy
daje mi się tylko wyraz twarzy. Gniewny, obrażony na
wszystko i wszystkich, w szczególności na obcego czło
wieka, który mnie fotografował. Jest pewne, że był to
obcy człowiek, bo nikt z bliskich i znajomych nie mógł
posiadać tak zbytkownego przedmiotu, jak aparat foto
graficzny. Tak. Ten grymas mógł być mój. Pamiętam, że
nie umiałem się śmiać. Długo. Może nawet do dziś. Jeśli
teraz czasem to robię... musiałem się nauczyć, ale tak,
jak tonący uczy się pływać. Śmiech nigdy nie wychodził
ze mnie; raczej do mnie dochodził. Kiedy wszyscy się
śmiali, stawało się to znakiem, że i ja powinienem roz
ciągnąć usta. Zawsze jednak był to tylko jeden ich kącik
i nigdy nie odsłaniałem zębów. To wszystko z tym na
burmuszonym, wbitym w ziemię spojrzeniem dawało w
efekcie wyraz ironii i mogło być nawet prowokujące,
choć nic o tym nie wiedziałem. Wśród moich rówieśni
ków roześmianych prostacko od ucha do ucha byłem
przygnębiająco stary. Więc ile mogłem mieć wtedy lat?
Trzy? Trzydzieści?
Tak. To mogłem być ja. Przemawia za tym miejsce. Za
14
stojącym chłopcem, za mną, jest pałac. To jest pałac w
Zatorze, gdzie wychowywałem się pewien czas. Ten pa
łac pamiętam. Pamiętam, że jest, i pamiętam, że jest ład
ny. Nic więcej. Nie potrafię odtworzyć jego położenia
ani wyglądu. Wiem, że ładny, i wiem, że było lato. Zre
sztą z tego okresu nie pamiętam zim. Cały czas było lato.
Jakby zima nie istniała. Jakby nie podlegała zachowaw
czej roli pamięci. Jakby była czymś, co należy przespać
i zapomnieć jak kiepski sen. Być może to tylko prawo
statystyki. Lato obfituje w mnogość zdarzeń godnych
zapamiętania. Zima nie. Moje zimy zaczynają się później
i ich wspomnienie przywołują tylko wydarzenia nie
tuzinkowe. To one każą pamiętać o zimie.
Ale wtedy było jeszcze lato i to był ładny pałac, choć
jego wyglądu nie pamiętam, tak jak potem, później były
ładne dziewczyny, ale nie wiem, która z nich była blon
dynką, a która brunetką i jak wyglądały. Były ładne i to
jest jedyny pewnik, który pozostał. Sąd prosty, katego
ryczny, łatwy do zapamiętania. Została tylko emocja,
a nie pamięć zdolna do odtworzenia. I nie jest ważne, że
tę emocję podpierały być może jakieś szczególne sytua
cje. Nie jest ważne, że Ewa czy Maria były ładniejsze
przez wiosnę, która tamtego roku była wyjątkowo pięk
na. Nie jest ważne dlatego, że to było dawno. Że nie obu
dziłem się z ręką w nocniku i ten sen jakby jeszcze trwa,
ale płynie już równolegle do mnie i dla kogoś innego.
Więc to był pałac w Zatorze, gdzie wychowywałem się
wychowywano mnie pewien czas. Można przypuszczać,
iż wiedziałem, że to jest Zator, ale jeśli wiedziałem coś
o innych miejscach na świecie, to mogły to być tylko:
Warszawa, Wadowice, Andrychów i Gierałtowice. Jeśli
wiedziałem. Mogłem też wiedzieć, co to jest ból albo po
czucie krzywdy. Nie wiem, czy wiedziałem, ale z gryma
su twarzy tego chłopca, mnie, można wnioskować, że
wiedział, wiedziałem. Więc byłem w Zatorze. Nie mo
głem być w Warszawie, choć tam się urodziłem. Bieda
była wielka. Tak wielka, że musiano mnie oddać. Nie
była jednak tak wielka, by mnie oddać Cyganom, który
15
mi mnie straszono. Było mnie komu oddać. Dziś mogę
się obruszyć, jaki jest sens w rodzeniu dzieci, gdy nie
można ich wykarmić, ale mogę się obruszyć tylko dlate
go, że mnie urodzono.
Wzięli mnie stryjenka i stryj Antoni, brat dziadka.
Swoich mieli dwoje: Antka i Marysię. Antek był nastola
tkiem, Marysia parę lat starsza ode mnie. Stryj Antoni
prócz tego, że w pierwszej wojnie był pucybutem w au
striackiej armii, był pracownikiem kolei albo ściślej mó
wiąc „przy kolei". To wszystko wiern z późniejszych
kontaktów. Jako trzy, czterolatek pamiętam niewiele.
Dom stał przy stacji. Może pięćdziesiąt metrów. Pię
trowy, wielorodzinny. Typowy dom dla pracowników
kolei. Ubogi, z pękatym dachem i ogródkami niewiele
większymi od pudełka zapałek. Przy domu stały szere
giem chlewiki pozamykane na kłódki, gdzie trzymano
króliki lub kury i z rzadka tylko w zgodzie z przeznacze
niem tych pomieszczeń świnię albo kozę. Do domu
wchodziło się przez chłodną, ciemną sień o kamiennej
posadzce. Po prawej od wejścia pięły się drewniane
schody na piętro, ale do stryja trzeba było iść dalej sie
nią, aż do tych drzwi po prawej na parterze. Drzwi na
wprost prowadziły do ogródka.
Mieszkanie składało się z kuchni i pokoju. W kuchni
był piec, kredens, na którym stał moździerz i stare pu
szki po herbacie pełne przeróżnych, bardzo potrzebnych
szpargałów, pod skrzynkowym oknem stół, dalej mied
nica do mycia się i różne haftowane makatki z dziesię
ciorgiem przykazań kuchennych. I jeszcze mała, drew
niana ławeczka, którą stryj wystrugał dla mnie i gdzie
na wyścigi z białym szpicem Miśkiem wyżerałem z bla
szanej miski grysik — towar deficytowy w Warszawie.
Pokój był ciemny. Dwa ogromne łóżka, stół, szafa
i Chrystus w Ogrójcu — wielka reprodukcja wisząca
niemal w każdym domu. Były tam jeszcze jedne drzwi
prowadzące niegdyś do drugiego pokoju, ale drugiego
pokoju nie było, bo zamieniono go w kolejowy bufet i z
tego to powodu drzwi były zamknięte na klucz. W bufe
16
cię pito piwo z beczki, wódkę ze szklanek, śpiewano i je
dzono, słowem robiono to wszystko, co zwykło się robić
w kolejowym bufecie, w miejscowości Zator, w latach
pięćdziesiątych.
Ogródek był mały. Chce się powiedzieć: duża donicz
ka. Ale co miało się pomieścić, to się pomieściło. A miała
się pomieścić szopa, w której stryj trzymał parę króli,
pieniek, siekierkę, kosę i grabie, oraz marchew, pietru
szka, kalarepa, cebula, róże i piękny, rozpięty na drew
nianej pergoli powój o wielkich, granatowych i białych
kwiatach. Za płotem ogródka była fosa, a w niej żaby,
a z drugiej strony spożywcza zielona budka pana Szo
staka, skąd zawsze wychodziłem z lizakiem lub cukier
kiem, bo pan Szostak mnie lubił i ja go lubiłem bardzo,
choć umiałem się uśmiechać tylko połową twarzy.
To wszystko pamiętam rnniej więcej dokładnie. Nawet
nie wiem, kiedy odłożyło się to w mojej pamięci. Nie są
dzę, abym spamiętał to jako czterolatek, to było już póź
niej. Moje cztery lata pozwoliły mi zapamiętać tylko
fragmenty. I nic w tym szczególnego, że jedynie te frag
menty, w których wydarzeniom towarzyszył ból, obawa,
przestrach. Czyli wszystko to, co antycypuje w przysz
łość jako nauka, jako przestroga i z czym spotykamy się
coraz częściej i częściej, aż do zobojętnienia.
Szuter to gruby żwir, który wydobywano ze Skawy
i ładowano na pociągi. Stryj ładował szuter. Z tego żył;
z tego żyłem i ja. Pamiętam, że siadywałem z nim przy
ogniu nad rzeką, że pieczono ziemniaki i ja dostawałem
swój na liściu kapusty. I pamiętam dokładnie, jak wio
sną jechaliśmy z szutrem przez rzekę. Skawa była bura
i wezbrana. Woda sięgała koniom wyżej brzuchów. Sie
działem na górze szutru widząc, jak potężny nurt gro
źnie przechyla wóz. Konie ledwo ciągnęły. Furmani ba
tożyli e niemiłosiernie i nie czas było zajmować się mną.
Kurczowo trzymałem się piachu, czyli tego, czego trzy
mać się nie można, spodziewając się w każdej chwili
przewrócenia platformy. To był strach. Paraliżujący
strach. Pamiętani dobrze. Miałem cztery lata.
17
Szuter z wozów ładowano na wagony. Ja także mia
łem swoją szufelkę, którą coś przesypywałem. Postawio
no mnie w wagonie. Nie pamiętam, czy miałem ten biały
kapelutek. Pamiętni natomiast, jak nagle wagony zaczę
ły się toczyć, a stryjek i inni zniknęli mi z oczu. Nie wie
działem, co znaczy przetaczanie składu. Nie wiedziałem,
że wkrótce wagony staną. Wiedziałem tylko, że odje
żdżam z tą swoją łopatką i już nigdy w życiu nie zobaczę
stryjenki Józki, stryja Antoniego, Marysi i Antka ani na
wet Miśka, który wyżerał mój grysik. To też był parali
żujący strach. Miałem cztery lata.
I pamiętam ciągłe walki z Miśkiem o grysik. Pamię
tam, jak wtykał mi mordę do miski, a ja dławiąc się pró
bowałem prześcignąć go w jedzeniu. I to też był strach.
Miałem cztery lata.
I to wszystko, co pamiętam. Niewiele? Tak, niewiele.
Tych kilka zdarzeń, a prócz tego jasny, rozmglony obraz
stryjenki, wiecznie krzątającej się po kuchni. Stryja An
toniego uśmiechniętego, śpiewającego lub gwiżdżącego.
I umiejscawiam go przy piecu i widzę, jak pucue buty.
Ale z faktów tylko to, czemu towarzyszył strach.
Znacznie później dotarły do mnie piosenki stryja, któ
ry był moim ojcem. Bujał mnie w drewnianej kołysce
albo ostrzył brzytwę na pasku, albo robił coś równie wa
żnego i śpiewał:
Kołysała baba dziada M
Na dębowej żerdzi, • •
Nie mogła go ukołysać, t
Bo jej strasznie pierdzi.
•ó
i jeszcze:
Gdzie ty idziesz, kobito?
Do stodoły, po żyto,
Nie zamykaj za sobą,
Bo ja idę za tobą.
Dzija, dzija, dzija ra,
Ą.3i »;.V
itf U Siit

l
Jak ta banda pięknie gra!
Jest tam mały bębenek,
Jest tam wielka fujara,
Ta banda,
Ta banda,
Jak ta banda pięknie gra!
albo:
Płaczże, Jasiu, płacz,
Jedzie Kocia Mać
Na żelaznym wózku,
W czarnym kapeluszku,
Musimy cię dać.
Ból lubi, gdy zwracamy na niego uwagę. My nie lubi
my, ale zwracamy ją, gdy on przekroczy granicę i staje
się stanem dominującym wszystko inne. Nie musi być
bardzo intensywny; wystarczy, że nie ma niczego, co by
mogło od niego odwrócić uwagę. Nie jest wymierny, je
dnak pozornie ten sam za dnia i w nocy nie jest tym sa
mym bólem. Bardzo lubi, gdy zwracamy na niego uwagę.
Nieustanna dolegliwość, której towarzyszy wykonywa
nie jakichś czynności, nie jest tak dolegliwa. Zostaje
jakby rozcieńczona w roztworze wydarzeń. Gdy jednak
próbujesz zasnąć, zostajesz z nią sam na sam, me sposób
nie dostrzec jej obecności. Adorujesz ją, a ona obrasta
w pióra, aż zdominuje cię całkiem. Do zasypiania po
trzebny jest całkowity spokój. Chyba że potrzeba snu
stała się dokuczliwością większą niż ta, która nam ten
sen chce odebrać.
Nastawiłem już budzik i zgasiłem światło. Jest ledwie
dziesiąta, ale tutaj oznacza to zupełnie co innego. Boli
mnie ząb. Nie zasnę. Przynajmniej jeszcze nie teraz. Nie
jest to ból porównywalny z tymi, za sprawą których je
stem w tym łóżku i w tym pokoju, ale wystarczający, by
mnie ubezwłasnowolnić. Zjadam pigułę. Ostatnio jem
ich dużo i za każdym razem wzdycham do dentysty, dla
18
19
którego nie mam czasu, i tak prawdopodobnie będzie
jeszcze dwadzieścia trzy dni, a może dłużej.
Za ścianą gadają. Jeszcze o woreczkach, jelitach, żo
łądkach i tych wszystkich częściach, których brak na ry
nku, a nie dorobi ich żaden rzemieślnik.
Wyczyszczę buty. To moa obsesja. Jak tak dalej pój
dzie, do powrotu zetrę je na japonki. Odczuwam bole
śnie brak austriackiej prasy.  tł0 
22
       i
Smyczku Kochany.                    30  l  85
Zaczęło się. Jestem kuracjuszem pełną mordą. Dziś
o siódmej trzydzieści pielęgniarka, nazwijmy ją „sio
strzykawką", przyniosła mi plan lekcji. To się fachowo
nazywa Przepis leczniczy sanatoryjny nr 809. Zapisano
mi kąpiele CO tlenek węgla albo może dwutlenek? i ką
piele   czterokomorowe.   Prócz   tego   kuracja   pitna   —
„Wielka Pieniawa" Długoszowski?. O ósmej było śnia
danie. Zaraz potem pobiegłem z wywieszonym językiem
na kąpiel CO. Punkt 2 Przepisu leczniczego głosi: „Za
biegów nie należy brać bezpośrednio po obfitym posiłku,
w stanie zmęczenia lub zdenerwowania". Musiałem pę
dzić, bo zabieg przewidziano na ósmą trzydzieści, a każ
de spóźnienie jest tu rozumiane jako rezygnacja z przy
jemności. Zakład Przyrodoleczniczy jest jakieś trzysta
metrów od sanatorium. Tłumaczono mi, że mam iść po
łuku, więc żeby sobie skrócić drogę, poszedłem po cięci
wie. Zrobił się z niej jeszcze większy łuk. Jutro spróbuję
znaleźć z kolei jego cięciwę. Mój  Zakład to budynek
o długich korytarzach, po obu stronach których są ponu
merowane gabinety. W tę i w tę drugą łażą różne panie
w białych kitlach. Są to „łaziebne", stare i brzydkie. Ta
moja, najstarsza i najbrzydsza, trochę psioczyła na moje
spóźnienie, ale w sumie jest sympatyczna. Kazała mi po
czekać, bo w międzyczasie wannę zajął jakiś inny mę
czennik. W końcu wyszedł i poproszono mnie. Nie je
stem taki pewien, czy ona tę wannę myje, ale może to
20
także dla zdrowia? Wydała mi dyspozycje, żebym sie
dział spokojnie z głową uniesioną nad brzeg wanny
chyba podejrzewa, że przyjechałem się tu utopić przez
dziesięć minut, a potem wyciągnął korek, wytarł się
i wyszedł.
Wanna jest zupełnie normalna. Tyle że nie ma kranu,
tylko wlot wody u dna, a przy ścianie mnóstwo różnych
pokręteł. Woda leci skądś spod ziemi i jest dziwna. Nie
powiem, żeby to było specjalnie przyjemne. Trudno
przyzwyczajam się do nowości, a do mętnej wody w ogó
le nie mam przekonania. Trochę przypomina szczynę
opoja. Jest żółtobrązowa, ani twarda, ani miękka, letnia.
Nie wiem na pewno, czy szczyna opoja jest „ani twarda,
ani miękka", ale chyba nie jest gazowana? Na po
wierzchnię wyskakują różne bąbelki i kółeczka i już po
chwili tak zarosłem tym gazem, że wyglądałem jak pie
czarka. Długo tej wody nie kontemplowałem, bo przy
snąłem. Wydawało mi się, że spałem z pół godziny, toteż
jak się obudziłem, wyskoczyłem szybko, wytarłem się
i wyszedłem. Pani była zdumiona, że już, i kazała mi wy
począć po zabiegu, ale nie było po czym, jak też nie było
czasu, bo miałem jeszcze sprawy do załatwienia, więc
pobiegłem.
Odebrałem bilet w Orbisie. Sypialny na dwudziestego
lutego, godzina dwudziesta pierwsza trzydzieści dwie.
Więc jeszcze dwadzieścia dwa dni. Chciałem sobie kupić
szary chlebak, ale była kolejka. Dziś jest pochmurno i
odwilż. Strumienie rozpanoszyły się w korytach na do
bre. Zostały tylko resztki lodu, za to na chodnikach, ile
zapragniesz. Już nie chodzę powoli. Pędzę jak wariat.
Jeśli się mam wypieprzyć, to i tak się wypieprzę. Zwal
niam tylko na mostkach, zgodnie z przepisami ruchu, bo
balustrady są bardzo niskie.
Nie wiem, co z tą „Pieniawa". Mam pić trzy razy
dziennie, przed posiłkami, a posiłków jest pięć. Czy rza
dziej jeść, czy częściej pić? Do wodopoju jest jakieś trzy
sta metrów. Chyba kupię jakiś bidon, żeby tyle nie bie
21
Smyczku, bądź dzielna i uważaj na siebie. Dopytuj się,
co z telefonem. Zadzwoń do stolarzy.
Całuję Cię z całej siły, jaka we mnie została. Uściskaj
Tyfusa i Furię. Powiedz im, że to ode mnie. Zrozumieją.
J.
PS Mam nadzieję, że ta „Pieniawa" to nie to samo, w
czym się kąpałem. Aha. Kupiłem tusz, stalówki i blok
szkolny. Spróbuję porysowć, ale nie mam obsadki.
„Gdybyśmy mieli cienką blachę, moglibyśmy robić kon
serwy, ale nie mamy mięsa" — koniec cytatu.
Szukam swoje „Wielkiej Piemawy". Idę przez Park
Zdrojowy, tu wszystko jest „zdrojowe". Raczej domy
ślam się tego parku, niż go widzę, bo parku zimą nie ma,
tak jak nie ma ogrodu. Domyślam się go po kopcach róż,
symetrycznie posadzonych tujach i jałowcach, i równo
wytyczonych alejach. Śnieg chudnie i kuli się, odkrywa
połacie wymęczonej, ubiegłorocznej zieleni. Wygląda to
kiepsko. Jak mokre szmaty. Ale choćby nawet cały śnieg
spłynął, to jeszcze nie będzie park. W dwóch mijanych
kioskach pytam o obsadkę do stalówki lub czarne fla
mastry. Nie mają. W sklepie chemicznym kupuję mały
plastikowy bidon i wędruję dalej w poszukiwaniu „Pie
niawy". W końcu znajduję ją. „Wielka Pieniawa" mie
szka w długim przeszklonym budynku o paradnym pod
jeździe z kolumnadką. Tuż obok podobny budynek, w
którym uwił gniazdko teatr, oczywiście „Zdrojowy", a
opodal jest muszla koncertowa, pod której kulistym da
chem złożono parkowe ławki. O tej porze roku nikt tu
nie gra, ale bywało lepiej, sądząc z podartego plakatu
zachęcającego do wysłuchania Orkiestry Zdrojowej.
Przed wejściem do pijalni grupa miejscowych pun
ków. Przyglądają mi się z zaciekawieniem i z pewnym
zadowoleniem, mam na sobie punkerską kurtkę z duńs
ką flagą na ramieniu. Jeden mówi: „Patrzcie, przyjechał
człowiek ze Szwajcarii." W tym kategorycznym stwier
dzeniu nie przeszkadza mu wcale fakt, że Szwajcar z za
22
interesowaniem czyta informacje po polsku. Szwajcar
potrafi. Odchodzę jednak od drzwi, żeby nie wyjść na
zupełnego „szwajcara", i wchodzę do środka.
Pomny zasad zachowania wśród wron, podejmuję
pierwsze próby krakania. Rozśmieszają mnie ogromnie
ci wszyscy kuracjusze wędrujący w zimowych paltach
pomiędzy palmami i ciumkający wodę z przeróżnych
dzbaneczków uzbrojonych w rurki. Mają przy tym takie
miny, jakby zawartością tych szklanek była co najmniej
baśniowa „woda życia" i z każdym łykiem ich życie
przedłużało się o kilka lat. Nie mam takiego kubka, więc
staję w kolejce do stoiska, w którym można się zaopa
trzyć w ten niezbędny przedmiot. Są tam najróżniejsze
dzbanuszki, szklaneczki, dwojaczki, trojaczki i puchar
ki. Malowane, lakierowane i opisane na wszelkie sposo
by. Nie brakuje także wazonów i kieliszków do wódki,
co mnie nie dziwi, bo jeśli woda jest rzeczywiście taka
genialna, to warto mieć wrzody, by wypróbować jej moc,
a nie ma pewniejszej drogi do ich zdobycia niż gorzała.
Kupuję plastikowy kubek z pokrywką, uroczy komple
cik z bidonem, i dodatkowo szklaną rurkę. Obok pomie
szczenie z półkami. „Przechowalnia szklanek." Bardzo
mnie to rozśmiesza, ale do środka. Tu panuje zdrojowa
powaga. Myślę, czy nie przechować kubka za jedyne pię
tnaście złotych na turnus, ale rezygnuję. Będę tu wpadał
tylko raz dziennie nabrać „Pieniawy" do bidonu. Do
strzegam jeszcze kartkę: „Z powodu zmiany rozkładu
jazdy autobusów PKS przechowalnia czynna do siedem
nastej. Przepraszamy." Ja to rozumiem. Za tymi szkla
nymi bibelotami jest żywy człowiek. „Z powodu cukrzy
cy ginekologa wypożyczalnia beretów czynna do szóstej
rano. Zapraszamy."
Ze swoim plastikowym kubkiem i rurką ruszam w
stronę okrągłej studni pośrodku budynku. Kotłuje się
i bąbluje w niej i wokół niej. Wszystko za sprawą czte
rech mosiężnych kranów, z których wali „Pieniawa".
Wyłożone kafelkami dno studzienki jest brudnożółte od
siarczanów, szczawów czy innych diabłów. Leży tam
23
parę monet. Oni tu jeszcze wrócą. Cholera, widzę parę
niemieckich fenigów. To jest jak groźba! Nie wiedzieć
czemu, przypomina mi się stojące na słupach w środku
miasta hasło: „Znamy okrucieństwa wojny — chcemy
żyć w pokoju!", i trzymający się rozpaczliwie jednego ze
słupów zalany w dupę facet.
Dyskretnie podglądani, jak to się robi. Nic nadzwy
czajnego. Napełnia się kubek i się żłopie. Napełniam,
Woda jest zimna. Coś tu nie gra! Mam wyraźnie napisa
ne, że należy mi się ciepła. Idę więc z tym kubkiem do
kobiety z przechowalni i pytam, gdzie to można pod
grzać. Trochę mi to krakanie nie wyszło. Ciepła jest w
sąsiednim kranie. Napełniam i piję. Mam szacunek dla
tej  „Pieniawy", toteż oburza mnie widok bab, które
myją w niej kubki. Uspokaja mnie jednak informacja, że
wydajność źródła wynosi trzysta litrów na minutę. Moja
wydajność w najlepszych czasach: jedna alpaga w win
dzie na odcinku parter — trzecie piętro. „Pieniawa" ro
śnie w moich oczach i w moich ustach. Nie jest najgor
sza. Zostawia trochę goryczy w gardle, ale to nie to co
„Zuber", którego kiedyś łyknąłem na kacu i zrzygałem
się do spodu. Nie jest to też „Igmandi", którą w Kalocsy
kochany Ferenc próbował mnie ratować widząc, jak się
wiję z bólu.
Więc łażę po tym pałacu i ciumkam „Pieniawę", i nie
wiele się różnię od tych wszystkich wrzodowców, choć
moje kostropate drugie ja krzyczy: „Jak ci nie wstyd!
Ty? — skandalista, kontestator i obrazoburca?" A
no — ja.
Napełniani bidoh i wychodzę. Muszę wyglądać z tym
bidonem u paska jak stary, głupi druh. „U pingwina
dziób się zgina" — gram rólkę, którą sobie wyznaczy
łem, i omijam kałuże.
Więc szanuję tę „Pieniawę" i mam nadzieję, że ona się
stara. Mam nadzieję, że ona się stara pozlepiać jakoś te
moje popierniczone podróbki. Chcę i wierzę, że będą mi
długo potrzebne, że tak będzie jeszcze.
24
Kiedyś miałem w poszanowaniu wodę „Jana".To była
moja woda. Mój zdrój. Nie wiązałem z nią oczywiście
żadnych nadziei, bo me było powodu. Ile lat temu? Dwa
naście? Trzynaście? Byłem nastolatkiem, ledwie z dowo
dem. Pewnie tak, jak te punki, które przylepiły rni
„Szwajcara". Nic nie było mnie w stanie ruszyć. O bólu,
o strachu wiedziało się niewiele. Ot, bójka, ucieczka,
podbite oko, jakieś złamanie.
Pojechaliśmy tam w kilku. Autostop. Dwa stare na
mioty. Każdy miał może z tysiąc na miesiąc. Musiało
wystarczyć. Jeśli nie, łapaliśmy się jakiejś pracy. I zdo
bywaliśmy świat. Miejscowość leżała koło Krynicy,
gdzie już zdążyłem zapoznać się z „Janem" i obśrniać
śmiertelnie poważne stado kuracjuszy na wybiegu. Na
mioty rozbiliśmy na kamienistym brzegu potoku, wpa
dającego opodal do Popradu. Żyliśmy. W lesie, po dru
giej stronie potoku odkryłem źródło. Było całkiem ma
lutkie. Zagłębienie w ziemi wielkości niewielkiej mied
nicy. Woda pulsowała, wypływała spod spodu i odpły
wała gdzieś niemal niewidzialną strugą. Była idealnie
czysta. Kalia, nie woda. Na dnie biały piasek. Klękałem
i piłem z wierzchu ostrożnie, żeby nie zbełtać. Z pewno
ścią były w niej minerały i pieniła się jak z syfonu. Była
smaczna. Może byłem setną lub tysięczną osobą, która
odkryła obecność tego źródła, ale było zbyt małe i nie
wydajne, aby położyła na nim betonową łapę jakako
lwiek cywilizacja. I to było wystarczającym powodem,
by móc się poczuć jedynym odkrywcą i właścicielem tej
nitki wody, cieniutkiej jak rurka rtęci w termometrze.
I dzięki niej mogłem się wypiąć na cały zdrój „Jana",
który był tak samo mój jak wszystkich tych, którzy zale
wają pałę w noc świętojańską. Teraz mogłem powie
dzieć: „Zdrój Jana W., mieszkańca pomarańczowego,
wyblakłego namiotu z drugiej strony potoku".
Długo zresztą w tych namiotach nie mieszkaliśmy.
Wygnały nas z nich nie kończące się deszcze i kazały
szukać pewniejszego locurn. I znaleźliśmy je we trzech
na poczcie, takiej maleńkiej poczcie, którą prowadziła i w
25
której mieszkała urocza panienka z poczty. Rozkocha
liśmy się w sobie szybko i na krótko i zamieszkaliśmy
tam wszyscy. Zawsze jednak pomiędzy pełnym wdzięcz
ności spółkowaniem z panienką a piciem piwa, które
w  wiadrach  nosiliśmy z pobliskiego  baru   „Krakus",
znajdowałem czas, aby zanurzyć twarz w swoim źródeł
ku. Nawet potem, kiedy przejąłem część obowiązków
gospodyni, sprzedając mieszczaństwu znaczki i widokó
wki i uważając, by się nie pomylić w wydawaniu reszty.
A nie było to proste, zważywszy, że o ile moja górna
część uśmiechała się i dziękowała, o tyle dolna, niewi
dzialna dla klienteli, była miejscem żarliwych penetracji
panienki,  ze szczególnym zainteresowaniem dla tych
fragmentów mężczyzny, których używanie musi spowo
dować zmianę wyrazu jego twarzy. W każdym razie to
chyba te gorliwe zabiegi spowodowały mnożenie się do
brych opinii o „przemiłym młodym personelu poczty".
Mnożyły się jednak tylko do owego sądnego dnia, kiedy
to skacowany Janusz przez okienko stryszku, na którym
mieszkał, nalał na głowy kolejce stojących po znaczki
i widokówki.
Więc wtedy o bólu wiedziało się jeszcze niewiele, tak
ak się nie wie, co to jest historia, kiedy nie uczestniczyło
się w jej tworzeniu. Z tym, że za historią trzeba się od
wrócić, a ból był jeszcze przed nami. Trzeba się też było
odwrócić do panienki z poczty, a ona długo machała
ręką, gdy z plecakiem i z pomarańczowym namiotem
szedłem ku szosie na Warszawę, Ale nie było to rozsta
nie dotkliwe. I żadne z nas nie czuło bólu. Może zaledwie
taki mały jak ten, który odczuwamy szczypiąc się dla
sprawdzenia, czy to aby nie sen.
Tak omijając kałuże docieram do swojego Sanatorium
nr 4. Włażę po schodach na ganek. Śnieg spłynął. Teraz
widzę, że schody są z żółtego piaskowca. Idę szarozielo
nym korytarzem na „międzyposiłek". Kisielek Wracam
do pokoju. Rozbieram się. Niestety, śnieg spłynął także
z dachutarasu za oknem. Odkrył pety i inne przejawy
26
walki wrzodowców z regulaminem. Chwilę kręcę się po
pokoju. Biorę rolkę papieru „do tyłu" i chcę wyjść, ale
nagle opadają mnie wątpliwości. Będę tu jeszcze dwa
dzieścia dwa dni. A jak skończy się rolka? Czy dadzą je
szcze? Siadam, biorę pióro, przypominam sobie rachu
nek z jedną niewiadomą. Idzie mi ciężko, ale przecież
obliczyłem. W majestacie arytmetyki jest mój koronny
argument. Jeśli zwiększyli mi ilość posiłków z trzech do
pięciu, to z obliczeń wynika, że winni mi są nie jedną
rolkę, ale 1,66 rolki! To jest zwycięstwo. Potędze liczb
muszą ulec. Z lekkim sercem idę do sraczyka. Zimno jak
w psiarni. Najlepiej wchodzić zaraz po kimś. Fakt, że
nie każdy wrzodowiec musi być od razu przedstawicielem
koncernów „Lancóme" czy „Estee Lauder", ale przynaj
mniej deska jest ciepła. „Nauka to potęgi klucz." Myślę
z wdzięcznością o moim matematyku i walę, ile wlezie.
21                                                                               
• ii
Wstałem bardzo późno. Za dziesięć ósma. Przepłuka
łem twarz i usta. Pobiegłem na śniadanie. Kiełbasa. Zja
dam i przez parę minut spodziewam się nadejścia nagłej
śmierci. No cóż, im bliżej niedźwiedzia, tym jesteśmy
ostrożniejsi. Śmierć jednak zlekceważyła mnie. Widać
ma w okolicy wdzięczniejsze przypadki. Ja jestem zbyt
krnąbrny i życie zdecydowanie mi się podoba. Momen
tami. Pobekuję tylko z cicha, oglądając opuchnięte od
snu twarze, które mnie otaczają. Część nie jest opuch
nięta, bo skóra i kości nie puchną. Bela też nie jest, ale
ona chyba w ogóle się nie kładzie. Bez względu na porę
jest równie energiczna, uśmiechnięta i świeża. Jest
wprost nieludzka. Obnosi to swoje ogromne zdrowie i je
śli ktoś tu do niej wzdycha, to nie do Belikobiety, jak
sądzę, bo nie dałby jej rady nawet traktor, ale do Beli
zdrowie. Bela jest jak rzeźba „soc". Choćby ta czterome
trowa stachanówka z gołębiem, która stoi w Parku Ujaz
dowskim i którą zawsze podlewa Tyfus. Podejrzewam zre
sztą, że Tyfcio nic nie wie o jej istnieniu. Nigdy na nią
27
nie podnosił łba, tylko obszczywa buty i biegnie dalej
swoją psią ścieżką, a ona zostaje kamienna i niewzru
szona z gołębiem, którego poderwać do lotu może jedy
nie trzęsienie ziemi.
Po śniadaniu był u mnie doktor. Jest naprawdę ogro
mnie sympatyczny. Polecił mi sanatoryjną dentystkę.
Ufam mu. Zresztą nie mam innego wyjścia. Już się nie
boję ani kiełbasy, ani tego makowca, który jadłem wczo
raj, deklamując do siebie dla dodania otuchy:
Makowiec był chory
I leżał w łóżeczku,
I przyszedł pan doktor,
Jak się masz koteczku?
To taki głupi dowcip. Słowa „makowiec" i „pan ko
tek" mają tyle samo sylab. W tym oklepanym wierszyku
nie zwraca się już uwagi na sens, więc „makowiec" ma
szansę przejść niezauważony. To tak, jakbyśmy zamiast
„Sport" napisali na tych do niedawna popularnych pa
pierosach „Szprot" tym samym liternictwem. Mało kto
zauważy zmianę.
Pamiętam, jak kiedyś Wolant miał wygłosić ze sceny
zagadkę: „Nazwa jakiego znanego zakładu przemysło
wego ukryta jest w znanym wierszu:
Litwo, ojczyzno moja,
m       •       j.        •    l T              •                                                                :TXO5itó   fłi
Ty jesteś jak zdrowie, ,   ,
TI     .   ,   J,          ,                    as               o.w BO ri.
Ile cię trzeba cenie,
n t j      •     •                                         "»nwn   j ,?,•
Patawag się dowie,                                                ,    „    ;r
Kto cię stracił."       " V    cv
1 9 i • . •..
Ale Wolant był lekko trafiony i powiedział:
„Pafawag! Ojczyzno moja..."
i już nie musiał kończyć. Czy aby błędu Wolanta nie po
pełniłem w moim „makowcu"?
28
Laluniu Najmilsza. 31 l 85
Znasz mnie tyle lat, a pewnie nawet przez myśl Ci nie
przeszło, podobnie jak mnie, że jestem świetnym prze
wodnikiem. Od dziś mam na to niezbity dowód. Gdyby
jakiś przewodnik miał Cię zaprowadzić na Halę Bora
czą, a zaprowadziłby na Lipowską, to masz prawo go
kopnąć. A mnie nie kopnął, choć prawdę powiedziawszy
nikogo nigdzie nie prowadziłem. Ale przewodnikiem je
stem świetnym. To się nazywało „kąpiel czterokomoro
wa". Musiałem wsadzić nogi i ręce do wanienek z wodą
i puścili przeze mnie prąd. Nie jest to najmilsze, bo swę
dzi i szczypie jak pokrzywy; przewodziłem jednak najle
piej, jak umiem. Myślę, że gdyby mi wsadzili żarówkę
w pysk, to bym świecił niczym Gwiazda Betlejemska.
Wyobraź sobie wszystkich wczasowiczów i innych wrzo
dowców z kończynami w miednicach i żarówkami w py
skach! Toż karnawał w Rio w porównaniu z tym wido
wiskiem to świeczka przy Słońcu. Komunizm  władza
rad  elektryfikacja. Elektryfikacja  władza rad — ko
munizm. A ja głupi nie wierzyłem w prąd! Co gorsza, za
wsze się go bałem, bo to nie widać, nie słychać, a ko
pie i nie można mu oddać. Oczywiście musiałem go tro
chę sprawdzić. Zabronili mi wyciągania czegokolwiek
z wody podczas przewodzenia, ale na małą chwilkę wy
jąłem tytułem doświadczenia. Oczywiście mnie kopnął,
tyle że poprawić już nie zdążył, bo włożyłem z powro
tem. To podobno, nie kopanie, tylko przewodzenie, dzia
ła kojąco na nerwy, ale byłem tak podniecony, że nie
zauważyłem żadnych zmian. Z czasem może mi to spo
wszednieje jak staremu kablowi. W każdym razie trochę
podziałało, bo babę w sklepie opierdoliłem mniej, niż na
to zasługiwała. Spytałem ją, dwukrotnie, czy są czarne
flamastry. Odpowiedziała, że są, więc pół godziny sta
łem w kolejce, tu podobno są najlepsze klocki i „chiń
czyki" na świecie, więc cały ten świat przyjeżdża, żeby
kupić. Gdy wreszcie dobrnąłem, okazało się, że owszem
bywają, ale dziś tylko czerwone.
Trochę łaziłem po mieście. Składają się na nie głównie
29
kuracjusze  nazywam ich  „marnotrawni", bo marnie
trawią, a przynajmniej ich wrzodowa CZĘŚĆ i turyści.
Ale przecież w mieście widać jakieś ślady normalnego
życia. Nie tego zewnętrznego blichtru w kolorowych pi
kowanych kurtkach, z nartami czy „Fieniawą" w garści.
Tu i ówdzie coś się buduje, ktoś sypie piasek na oblodzo
ne chodniki i przechowuje szklanki. Tu jest „Przecho
walnia szklanek"! Z pewnością nie robią tego ani nar
ciarze, ani marnotrawni. Więc są tu jacyś normalni lu
dzie, których dziadowie zjeżdżając na nartach zahaczyli
się o jakąś sosnę i już zostali. A potem była przerwa.
Potem te ziemie zrobiły się odzyskane i znowu się ktoś
zahaczył. Wydaje mi się, że umiem tych zahaczonych
odróżnić. Nie po prozaicznym „pani Basiu" w sklepie
ani po tym, że sprzedawczyni Basi nie dowozi się z War
szawy. Raczej po sposobie traktowania tych, co tu tylko
na chwilę. Jesteśmy dla nich jak powietrze, jak drzewa,
które tu rosną. Ot, zwykły element krajobrazu, bez twa
rzy i imienia. Dopiero gdyby któremuś dać w ryj, to
może by zauważył, ale podejrzewam, że bardziej by go
to zdumiało, niż oburzyło, tak jak musiało zdumieć jego
dziadka nagłe zahaczenie o drzewo. Patrzą bez zaintere
sowania, obojętnie, nie szokuje ani nie zastanawia ich
nic. Mają opatrzone te wszystkie urokliwe domy, stru
mienie i zakamarki. Nawet gdy ciągną sanki, nie robią
tego odświętnie, niedzielnie, dla samego ciągnięcia, jak
przyjezdni,   ale tak,  jakby  te  sanki  były naturalnym
przedłużeniem ręki, przedmiotem, który jest po to, aby
ułatwić transport soli lub mąki ze sklepu pani Basi.
Chodniki są jeszcze oblodzone i jest trochę śniegu. Ale
tylko trochę. W nasłonecznionych miejscach stopniał zu
pełnie. To, że nie ma śniegu, to jeszcze nie dowód, że
ogrody żyją. Pierwsze zachłyśnięcie się powietrzem,
pierwszy krzyk jest wtedy, gdy zakwitną forsycje i mle
cze. Przebiśniegi, zawilce, krokusy i te inne obłoczki to
jeszcze nie to. To tylko emisariusze. Rewolucja, którą
można stłumić w zarodku. Chwilowo zima przeżyła no
30
kaut, i to w pierwszej rundzie. Ale ona się podniesie. To
pewne.
Olciu. Gdybyś znalazła chwilę czasu, to napisz ze dwa
słowa. Nie więcej. Wystarczy. Jak Tyfus i Furcia?
Ucałuj, kogo uważasz za stosowne, resztę mam w du
pie.
PS. Na obiad sztuka mięsa w sosie schrzanionym.         r.;
A rano słońca nie było. To znaczy było, ale na słowo
honoru. Nad Kotliną wisiały chmurska opasłe i bure.
Jak szambowozy. Coś się tam jednak działo w tym nie
bie, bo kolory ciągle się zmieniały, a na krawędziach
chmur, tu i ówdzie, zapalały się błękitne i żółte koronki.
W końcu słońce zdecydowało się wyleźć spod tej kołdry.
Trochę anemiczne, jak przez matową szybę. Zawsze to
jednak słońce.
W mieście czuje się dym. Ale to nie są spaliny. To jest
ten zdrowy dym z pieców, w których pali się węglem
i drewnem. Nie jest ciężki ani smolisty. Jest jakby prze
zroczysty, neonowy. Snuje się między domami z cieka
wością.
Przy obiedzie Bela, franca, nie dała mi noża. Mówi, że
nie ma. Oni wszyscy traktują mnie tutaj tak, jakbym za
mierzał zostawić im swoje kłopotliwe zwłoki. Myślę, że
gdybym poprosił o dwa metry sznura od bielizny, to
by ta szafa zdrowia zemdlała. Nie jestem zadowolony
z Beli. Zachowuje się niezgodnie ze scenariuszem, który
dla niej wymyśliłem. Od śniadania tokuje do niej jakiś
wąsaty Kozak. Wygląda na młodszego kreślarza w ja
kimś biurze projektów lub na starszego referenta, już
nawet nie wiem gdzie. Jego wiekowi współtowarzysze
od stolika podjudzają go, jak mogą. Gdyby odeszli, zwi
słby jak dziurawa prezerwatywa. Na razie jednak po
kwikują niczym szczeniaki. Jakbym słyszał: „Te, przy
pierdol mu, lepszy jesteś!" Strasznie ich to podnieca.
Dobrze, że w sąsiedztwie jest sanatorium dla sercowych.
31
Co gorsza, Bela wydaje się być wyraźnie zadowolona
z takiego obrotu spraw. Oni chyba zwariowali! Gdyby
się we czterech uwiesili u jej spódnicy, nie ściągnęliby
nawet za pępek! Rozacze, opamiętaj się! Gdzie z tą sza
belką do takiej pochwy! Jestem wściekły. Bela się śmieje
i coś z nimi gada. Jak ona może. Przecież wiem o niej
więcej niż ona sama. Przewidziałem dla niej zupełnie
inną rolę. Mam ochotę krzyknąć: „Bela, ty idiotko, to nie
ta kwestia! Wypierdolę cię z tego filmu na ten twój zbity
buraczkowy łeb!" Ale wsadzam nos w talerz i dziobię
widelcem miękkie mięso dla wrzodowców. Ta małpa nie
dała mi noża.
Z tej złości znów poszedłem do miasta. Gdyby mi te
raz zaaplikowali czterokomorówkę, może bym się uspo
koił. A gdybym nie miał ręki? Albo nogi? Wchodzę do
sklepu z odzieżą i uspokajam się natychmiast. Za spra
wą wiary. Przy ladzie stoi młoda zakonnica. Na dźwięk
otwieranych drzwi odwraca się ku mnie ze wskazującym
palcem kokieteryjnie opartym o brodę. Typowa filmowa
poza: „jestem piękna, ale także myśląca". Wygląda jak
Marylin Monroe zamieniona w pingwina. Nie wytrzymuję
i zaczynam się śmiać. Muszę wyjść. Marylinpingwin po
wraca do oglądania pomarańczowej wykładziny.
Wracam w stronę Sanatorium nr 4. Mijam pijalnię.
Teraz znam już skróty. Może to „Pieniawa" tak pobu
dziła Kozaka. To czemu mnie nie pobudziła? Będę mu
siał zmienić Beli scenariusz. Nie ukrywam, że zależy mi
na jej udziale. Gdzie ja znajdę taką drugą?!
O szesnastej zjadłem „międzyposiłek". Miseczka bu
dyniu i filiżanka herbaty na łba. Chwilę czekałem na na
głą śmierć, ale już raczej z przyzwyczajenia. Znowu nie
przyszła. Za to niemal natychmiast przypomniały sobie
o mnie zęby. Wróciłem do pokoju i wyszczotkowałem
porządnie jamę. Patrzcie, sukinsyny, jak o was dbam.
Nie chciały patrzeć. To śmieszna metoda i wielce niedo
skonała. Coś tak, jakbym chcąc zwiększyć bezpieczeń
stwo jazdy, odkurzył siedzenia w samochodzie.
Tak. Moje metody bywały śmieszne. Ale nie ma śmie
sznych metod, kiedy się cierpi. Obrzydzenie i wstyd tak
że kładą uszy po sobie. Jest tylko jeden cel: odsunąć od
siebie ból, i każdy środek, choćby tylko trochę skutecz
ny, choćby tylko odwracał uwagę, jest dobry. Pamiętam,
jak w hotelu w Erewaniu przeleżałem pod gorącym pry
sznicem dwie noce. Poparzyłem sobie brzuch. Ale to
było nawet dobre. Tak jak pożar gasi się wybuchem, tak
na ból dobry bywa inny ból. Inny gatunkowo. Kiedy boli
ząb, tłamsimy go palcami, dłubiemy w nim, katujemy
go, byle tylko przerwać monotonię tej dolegliwości. Więc
wtedy w Erewaniu poparzyłem sobie brzuch. Przy oka
zji. Moja kalkulacja opierała się na przekonaniu, że boli
mnie żołądek. Wtedy jeszcze nie wiedziałem, że to nie
tylko żołądek, ale i woreczek, i trzustka, i coś jeszcze.
Wiedziałem tylko, że „w środku". Dla laika to jednozna
czne: boli mnie brzuch, i koniec. A jak boli brzuch, to
trzeba działać rozkurczowo i wyrzygać to. co spowodo
wało ból. Ale wyrzygać woreczek jest ciężko, nawet gdy
by był pełen pereł, a nie kamieni żółciowych. Więc rzy
gałem, póki było czym, a potem lałem na siebie wrzątek
i cała moja medyczna wiedza trzymała się kurczowo ja
kiejś lekcji fizyki sprzed lat, traktującej o specyficznej
konstrukcji mostów, które latem rozciągają się, a zimą
kurczą. Ta kuracja pomogła mi na tyle, że w końcu atak
ustąpił. Wciąż byłem jednak pewien, że to brzuch, więc
starałem się nie prowokować go, karmiłem mlekiem
jak matka, podsypywałem mu do żłoba owsiane płatki
i smarowałem sterane tryby wodą spod ryżu, bo coś mi
mówiło, że tak jest dobrze. Może dobrze, może źle, ale
życie ze świadomością ciągłego zagrożenia nie należy do
przyjemnych i coś w tym musi być, skoro Borgiowie ro
bili trucizny z krwi szczutych psami i żyjących w wie
cznym strachu prosiąt. Ciągle więc wisiała nade mną
obawa, że oto znowu mój brzuch zamieni się w bolesne
wielkie jajo o miękkich, drażliwych ściankach; jajo sie
32
33
dzące gdzieś w środku i tak bardzo dokuczliwe, że mo
żna tylko klęczeć z głową wciśniętą w poduszkę, jęczeć
albo kląć, potem już się nie klnie, i zalewać się zimnym,
lepkim potem. A później już wie się z całą pewnością,
kiedy bóle są coraz częstsze i cięższe, że tu nie wystarczy
nawet zmiana tapicerki, tylko trzeba ten cały burdel od
dać do kapitalnego remontu i pogodzić się z faktem, że
którąś część wykręcą, ale drugiej już nie wmontują.
Patrzę na siebie z pewnym politowaniem. Drażnią
mnie marnotrawni z ich krwawymi, pooperacyjnymi ba
śniami, a sam różnię się od nich jedynie metodą wyraża
nia myśli. Oni opowiadają sobie, ja piszę. Piszę nie tylko
dlatego, że być może mam większą łatwość nazywania
rzeczy po imieniu, ale także dlatego, że muszę powie
dzieć, a nie chcę zawierać znajomości. Nie chcę stać się
jednym z nich i skowyczeć w czyjś rękaw. Moim ręka
wem jest kartka. Jest to spowiedź bez patrzenia w oczy.
Jest to spowiedź przez ścianę konfesjonału. Kartka jest
tym konfesjonałem, który dzieli mnie od spowiednika.
A jednak padło tu moje nazwisko.
Więc nie chcę zawierać znajomości. Nie utożsamiam
się z Sanatorium nr 4. I kiedy potrzebna mi była gumka
aptekarka, nie poprosiłem o nią żadnej kuracjuszki, tyl
ko pielęgniarkę, siostrzykawkę, i nie powiedziałem do
niej „siostro", tylko „proszę pani". I poszedłem do sio
strzykawki nie dlatego, że jest większe prawdopodo
bieństwo, że ma gumkę aptekarkę, ale dlatego, że nie
chcę otwierać dzioba do marnotrawnej. A nie chcę go
otwierać nie dlatego, że ją lekceważę, bo nie lekceważę
nikogo, kto cierpi, ale dlatego, że nawet ta gumka apte
karka zobowiązuje. I za jej cenę, nieważne, niską czy
wysoką, muszę otworzyć dziób, muszę zacząć się kła
niać, pytać  o zdrowie i skuteczność zabiegów. Więc
dzioba nie otworzę, żeby nie stało się tak, jak w bajce
La Fontainea, żeby mi z niego nie wypadł ten kawałek
sera, któremu na imię  „spokój". I tak będzie jeszcze
dwadzieścia jeden dni, póki się z tym nie pogodzą, póki
34
mnie nie znienawidzą lub póki ja nie zmienię zdania.
Siostrzykawka miała cały słoiczek tych gumek. Wzią
łem dwie, w końcu i tak nie uwierzy, że zamierzam sobie
zapleść warkocze. W mieście kupiłem nożyk z drewnia
ną rączką, nożyk, rzecz pożyteczna. Wyszedłem przed
sanatorium poszukać patyczka. Przedtem rozwaliłem
wieszak w pokoju, ale wieszak był bukowy, a nożyk gó
wniany. Jeden z krzewów miał ułamaną gałązkę. Oskro
bałem ją. Pod korą była zielona, jeszcze żywa tkanka,
drewno było wilgotne, chce się rzec: jeszcze ciepłe. Więc
ogrodnik miał rację, żeby się o tym jednak przekonać,
trzeba było użyć nożyka. Nie od dziś, ale od niedawna
wiem, że o wielu rzeczach można się dowiedzieć za po
mocą nożyka i równie dobrze jak ja wie o tym wielu ma
rnotrawnych z naszego pensjonatu. Jak na ironię, krzew
to była właśnie forsycja, której kwitnienie oznacza nie
odwracalne przyjście wiosny. Teraz jednak jestem na
progu stycznia i lutego, ogród dalej nie istnieje, istnieją
patyczki, które łączę ze stalówkami za pomocą gumki
aptekarki i w ten sposób wypinam się na wszystkie skle
py papiernicze i kioski „Ruchu" całego świata. Jestem
samowystarczalnym, marnotrawnym rysownikiem z Sa
natorium nr 4, pokój 6a. Robię pierwszy rysuneczek. Za
pisuję to „niewiele", które mam za oknem, i bez żadnego
skrępowania i kompleksów zasłaniam nim reprodukcję
Matissea. I tak będzie jeszcze.
Jezus, Maria, znowu czyszczę buty! I robię to ot tak
sobie, od niechcenia, bez żadnej wyraźnej potrzeby z ze
wnątrz. Buty są przecież czyste jak ręce chirurga. Ale
potrzeba jest. Jest we mnie. Nawet nie jest uświadomio
na. To raczej potrzeba rąk niż potrzeba wewnętrzna.
Przechodziłem od stolika do umywalki. Patrzę — buty!
No, jak buty, to trzeba wyczyścić. A może by je schować?
Odczuwam brak drugiej lub nawet trzeciej pary nóg.
Mógłbym wtedy na jedną wdziać Pionierki, które wła
śnie czyszczę, na drugą tenisówki, a na trzecią klapki.
A co wtedy z moją czterokomórkową? A co w domu,
gdzie mam tych butów więcej? Zaczynam się nad tym
35
poważnie zastanawiać. Skąd mi się to bierze? Czy mo
że po stryju Antonim? Wszak wtedy jeszcze moje cie
miączko nie było zarośnięte na amen, teraz też nie jest,
i oszalałe gwiazdy mogły sobie zapisywać w mojej gło
wie, co im ślina. Dziś na murze widziałem napis: „Je
stem Jola", więc się grzecznie przedstawiłem: „Jestem
Janek". Być może jeden z butów stryjka błysnął wów
czas tak intensywnie, że mi się zakodowało? Dość, że jak
kleptoman mimochodem wziąłem te buty i czyszczę. Nie
robię tego z konieczności. Więc z nudów? Nie nudzę się.
Mam co robić. Leczę kiszki, piszę, słucham muzyki, jem,
wydalam, mam tusz i piórka. Może to potrzeba ciągłej
zmiany,   a możliwość  dokonywania tych zmian mam
ograniczoną. Mogę nieco rozszerzyć wykonywane czyn
ności. Na przykład zamiast pisać pierdoły, pisać mądrze.
To już są dwie możliwości. Ale nad wszystkim panują
nastroje  nas  jeden  i  ograniczona wydolność mózgu
i ciała. No, jeszcze czas. Nagle zmienił się metraż moich
zainteresowań i jestem jakby w celi. Jej powierzchnię
ogranicza kilka ścian: pisanie, rysowanie, słuchanie mu
zyki, czyszczenie butów i kilka innych. Nie mogę czytać,
bo nie mam książek, nie mogę grać, bo nie mam instru
mentu, nie mogę malować, bo nie mam sprzętów. Nie
mogę wykonywać wielu innych czynności, które są mi
przypisane i których liczba jest w gruncie rzeczy za
mknięta, ale wystarczająco duża, by nie znudzić się je
dną czynnością. Każde kolejne czyszczenie butów jest
powrotem do jednego punktu na spirali, ale o stopień
dalej w czasie. Daje o sobie znać jedynie pewna bezna
dziejność i monotonia te czynności. Bo przecież wracam
także do punktów „pisanie" i „rysowanie", ale za każ
dym razem piszę i rysuję coś innego. Zatem pracy w pe
wnym sensie twórczej nie traktuję jak czynności mono
tonnej. Dlaczego więc me robię tego nieprzerwanie? A
no dlatego, że już mnie dupa boli.
Więc tu, w Sanatorium nr 4, jest moja cela. To jedynka.
To dobrze i źle. Dobrze, bo po pierwsze spełniło się moje
36
skryte marzenie, to wystarczy, a co za tym idzie spełnie
nie prawie wszystkiego, co ono implikowało: względny
spokój, możliwość pisania, bez konieczności dzielenia
się z bliźnim informacjami, „o czym to będzie", możli
wość rysowania itd. z czyszczeniem butów włącznie. Źle,
bo być może obcowanie z innymi dałoby szansę ucieczki
przed wieloma pytaniami lub zainspirowałoby mnie na
przyszłość. Jednak lepszy wróbel w garści. Ostatecznie
wszystko to jest kwestia potrzeb, a że moja potrzeba,
choć nie deklarowana ziściła się, więc jest dobrze. Mu
siałbym się postarać, żeby w tym „dobrze" znaleźć
„źle", ale nie mogę przecież żądać, aby dostarczono mi
gitarę „Oyation — Gustom Balladeer" lub płótna i farby
„Rowney" czy „Talens". Zrobiono więcej, niż mogłem
się spodziewać, i tylko własnej decyzji wyjazdu do Sa
natorium nr 4 zawdzięczam zawężony metraż moich du
chowych potrzeb i związane z tym obsesyjne pucowanie
butów Pionier.
Gdyby to była jedynka w twierdzy, a nie w Sanato
rium nr 4, byłoby, jak sądzę, gorzej, bo twierdza me za
gwarantowałaby mi nie tylko „Ovation", ale nawet bu
tów Pionier, że nie wspomnę o radioodbiorniku, którego
me używam. Wówczas metraż zawęziłby się tak bardzo,
że obcowanie z innymi współwięźniami stałoby się dla
mnie błogosławieństwem.
Każda zmiana stanu rzeczy, do którego przywykliśmy,
mam na myśli zmianę w naszym przekonaniu na gorsze,
jest w mniejszym lub większym stopniu bolesna. W ja
kim stopniu, to zależy od miary zmiany, która się doko
nała. Odruchem naturalnym jest przeciwdziałanie temu
stanowi, uchylanie się od niego. Więzień piłuje kraty, bo
tęskni do utraconego metrażu. Jeśli nie może tego zro
bić, produkuje szachy z chleba, czołgi ze słomy, prze
pisuje w brulionach więzienne piosenki, ilustruje je ko
lorowym długopisem, wreszcie oddaje się pederastii lub
onanizmowi. Wszystko to ma być kompensatą za utraco
ny metraż. Nie wierzę, że zakonnik, który świadomie lub
nie zrezygnował kiedyś z owego metrażu obrzydliwe
37
słowo!, pogodził się całkowicie z jego utratą. Do obłędu
przerysowuje wolumeny, klepie pacierze zgoła po aktor
sku i wykonuje te wszystkie mrówcze czynności, które
mają zadośćczynić stracie. Zakonnica dzierga koronki,
haftuje, krochmali swój kornet do sztywności rynny itd.
Pokora? Czy pokora jest wyrzeczeniem się przyjemności?
Czy może pogodzeniem z bólem? Chyba nie jest ani wy
rzeczeniem się przyjemności, ani pogodzeniem się z bó
lem. Każde, nawet ordynarnie mechaniczne, wykonywa
nie jakichś czynności w sytuacji utraty metrażu; w bó
lu jest szukaniem przyjemności, a przyjemnością jawi
się wszystko, co od bólu odwraca uwagę. Każda świado
mość utraty tego, co uznaliśmy za wartość nawet jeśli
za wartościowe uznaliśmy dopiero po stracie bez wzglę
du na to, czy stało się tak za sprawą naszej woli, czy me,
jest mniej lub bardzie bolesna.
Pomijając kwestie obszaru bólu, jego rozległości, czę
stotliwości występowania i intensywności — jest on siłą
napędową. Każde jego pojawienie się, pod jakąkolwiek
postacią, rodzi w nas potrzebę nie tylko unicestwienia
go, ale także zabezpieczenia się na przyszłość. Ból jest
złem, które rodzi dobro. Jest złem koniecznym. Więc czy
jest złem? Czy trzeba się z nim pogodzić? Czy tu jest po
kora? A odruch, który każe nam cofać rękę przed pło
mieniem świecy? Przecież zabezpieczamy się. Człowiek
się zabezpiecza. Człowiek, który często nie zna miary,
i uciekając przed swoim bólem, sprawia go innym, popa
dając w zachłanność, egocentryzm, zaborczość.
Dobre służy złemu, złe dobremu, toczy się światek.
Porwany Paul Getty zbierał skrzętnie obgryzione paz
nokcie.
Być może ocieram się gdzieś o jakąś małą, zabiedzoną
filozofijkę uległości i pokory. Robię to wbrew sobie,
ale póki nie zabliźniłem się całkiem, tak będzie jeszcze.
A z całą pewnością tak będzie jeszcze przez tych dwa
dzieścia jeden dni, które mam przed sobą.
Bardzo ogólnikowo nazywam to wszystko bólem. Jest
tam i strach, i obawa, i żal, i pretensje, i poczucie za
38
grożenia, i inne wszelkiego rodzaju stany, które nas
obligują, wyjąwszy Stany Zjednoczone. Dobrze jest, gdy
jesteśmy wolni od tych obligacji. Ale nie można być wo
lnym od nich. Gdyby ich nie było, co by pozostało? Jakiś
pustostan, marazm, debilny błogostan, ale nawet nie
„błogo", bo błogo to już dobrze, a nie ma „dobrze" bez
„gorzej", a „gorzej" to już „źle". Trzeba pamiętać, że ży
jemy w „interglacjale", pomiędzy jednym zlodowace
niem, jednym bólem a drugim. I jeśli pokora, to raczej
rozumiana jako uświadomienie sobie, że życie przebiega
nam w ciągłym przeskakiwaniu z kamienia na kamień
i każdy upadek do wody uczy ostrożności i tak do uto
nięcia. I nie ma na to rady i wszelkie pretensje są prete
nsjami drzewa do wiatru, że zaniósł jego nasienie na ja
łową skałę zamiast do przydomowego ogródka ministra
leśnictwa.
20
Obudziłem się. Dzień dobry, luty! Jest siódma trzy
dzieści. Odespałem siedmiogodzmną normę. Nie obyło
się bez piguły. Ale jestem z siebie zadowolony. Może dziś
zasnę łatwiej. Kaloryfer już grzeje. Wczoraj było zimno.
Coś reperowali. Z pewnością zahaczeni. Otwieram drzwi
na korytarz. Pełno dymu. Zbiorowa inhalacja. Jakiś piec
me ma cugu. Zerkam za okno. Wiatr. Tak bywa, kiedy
jest silny wiatr. Włączam magnetofon. Nagrania Henia.
Wziąłem tylko jedną kasetę, może coś napiszę do którejś
z muzyk. Teraz słucham na okrągło. Wcale mi to me
przeszkadza. Muzyka jest nienachalna. Nie absorbuje
mojej uwagi. Wypełnia ciszę znajomymi dźwiękami, bli
skimi, towarzyszącymi mi tu i tam. Pionierki to zupełnie
co innego. Pucuję zęby. Kiedyś z pewnością pomylę pa
sty. Tak jak przy malowaniu nagminnie wrzucam pędzle
do herbaty, a łapię się za terpentynę, żeby łyknąć. Więc
pucuję zębiszcza łażąc po pokoju. Zatrzymuję się nad
wczorajszą kartką i nie przerywając czyszczenia, czytam
parę zdań. Tfuj! Spodziewałem się po sobie nieco więcej
39
poczucia humoru. Przeglądam tę swoją mętną filozofię.
Wiem, o co mi chodzi. Rozumiem, ale nie potrafię tego
jasno wyłożyć. Wiem, gdzie jest słabo, i wiem dlaczego.
Wiem także, że mógłbym to wyjaśnić jedynie za pomocą
matematycznych skrótów. Konspektu. Wykresu. Pun
któw. Ale niczego nie odszczekam. Gdzieś tam jest racja
pomimo naiwności całej  terminologii i argumentacji.
Sam potrafię znaleźć kontrargumenty. Nie będę ich jed
nak szukał, bo wiem, że mam rację. Mam rację od paru
miesięcy; będę ją miał jeszcze dwadzieścia dni, może
znacznie dłużej. Mam ją dziś, pierwszego lutego. Być
może za rok, dwa nie będę jej miał, nie będę się nią inte
resował i tak będzie do dnia, gdy moja noga znowu ob
ślizgnie się z jakiegoś kamienia i moja racja wróci do
mnie jeszcze mocniej.
Ścielę.  Ubieram się szybko, pakuję ręcznik, bidon,
swój Przepis leczniczy nr 809, bo potem już nie będzie
czasu. Moich współbiesiadników jeszcze nie ma. Nale
wam sobie mlecznej zupy. Jem. Przychodzą. „Dobrydo
bry, negonego, kujękuję." Jest jeszcze jajo na twardo,
połówka topionego sera i szczypior. Śmierć znowu nie
przychodzi, ale szczypior mi się cofa. W stołówce jest
głośno i familiarnie. Nie to, co przedwczoraj. Kilka dam
w  różowych i  błękitnych  pikowanych  szlafroczkach,
chwalić Boga, kilka. Spotykają się różnego autoramentu
poczucia humoru z przejawami nieuleczalnej ołowicy
intelektualnej   włącznie.   Marny  nowego  przy  stoliku.
Nowy ma około trzydziestki. Jest dosyć duży. Uprawia
jakiś zawód, ale nie jest to jego zawód wyuczony. Nie
dosłyszałem, jakiego się wyuczył. Tutaj mniej więcej
wiadomo, „who is who". Tylko ja jestem przykrą nie
wiadomą. Chwilowo dopatrują się we mnie wędkarza
zawód jak każdy inny za sprawą zielonej ocieplanej
kurtki bez rękawów, którą noszę. Nigdy w życiu nie zła
pałem ryby inaczej niż „na rękę". Więc jestem niewiado
mą. Tym chętniej słuchają, gdy się z rzadka odezwę.
Mają nadzieję coś ze mnie wyciągnąć. Nowy idzie na
pierwszy zabieg.  „Bicze szkockie." Wyjaśniają mu, że
40
będzie ćwiczony wodą pod ciśnieniem, na przemian zim
ną i gorącą. Nie. Nie w wannie. Na stojąco. Nie wiem,
co mnie podkusiło; wnoszę sprostowanie. „Na stojąco
biczują gorącą, dopóki nie straci pan przytomności.
Wtedy dla ocucenia zimną i znowu gorącą. Ale na koniec
jest zimna." Pocieszam go, że ma szansę wyjść o wła
snych siłach. Nowy, o dziwo, robi wrażenie przestraszo
nego tymi bredniami. Wykonuje jakiś nieskładny ruch
i wylewa kawę na obrus. Pozostali patrzą na mnie z dez
aprobatą, potem dziękują i wychodzą. Zazwyczaj wsta
ję od stołu ostatni. Beli dzisiaj nie ma. Jest jakaś pry
szczata. Zbiera naczynia. Podnoszę się. Podchodzę do
drzwi. Pociągam je ku sobie, ale dziwnie jakoś i gwałto
wnie. Nie wiem, jak to się dzieje, ale walę się nimi potęż
nie w łeb. Huk jak diabli. Rozmowy nagle cichną. Łeb
mam twardy. Uśmiecham się do szanownego gremium
i wychodzę bez żadnego gestu, tak jakby głowa z błyska
wicznie rosnącym guzem należała do kogoś innego. Bie
gnę na piętro. Patrzę w lustro. Wyglądam jak łysy jedno
rożec. Rozśmiesza mnie to. Biorę nożyk nożyk rzecz po
żyteczna i przykładam do czoła. Po chwili jest ciepły,
więc przymierzam się do kolejnych szyb. Ósma dwadzie
ścia pięć. Zaraz mam zabieg. Wkładam czapkę na guz,
biorę rzeczy i wybiegam.
Wiatr jest silny. Bardzo silny. Przewala chmury. Pa
stwi się nad mmi. Kotlina jest jak matnia. Zbiegam z ka
miennych schodków i natychmiast zwalniam. Nocny
mróz i poranna odwilż sprawiły, że normalne chodzenie
jest niemal niemożliwe. Na lodzie cieniutka warstwa
wody. Ludzie me idą, ale przemieszczają się w zwolnio
nym tempie. Ruszam jak o dwóch białych laskach. Zły
krok — potoczę się jak łożysko. Mam z góry, idę więc po
zeszłorocznej trawie. Tu jeszcze gdzieniegdzie leży
śnieg. Za sobą widzę Nowego. Nie spieszy się do tego
stopnia, że niemal stoi. Droga, którą przemierzam zwy
kle w trzy minuty, zabrała mi kwadrans. W końcu dobr
nąłem do Zakładu, oddaję kurtkę w szatni i pędzę na
drugie piętro. Dzisiaj jest inna łaziebna. Młoda. Bez
41
słowa skargi podbija mi pieczątkę w Przepisie leczni
czym nr 809 i puszcza szczynę do wanny. Rozbierani się
i wyciągam w wodzie na całą długość. Dziś jest wyjątko
wo gorąca, więc wszystko to, co w zgodzie z regulami
nem  mam  trzymać  nad  krawędzią,  wkrótce  zaczyna
mnie swędzieć od spływającego potu. Ale jest fajnie. Za
oknem przebiło się słońce. Rozproszyło się po podłodze
przez matową szybę. Nade mną chińska róża, na mnie
różowa blizna przez cały niemal brzuch. Leżę, oglądam
sobie tę bliznę. Jest długa i wypukła. Jak dżdżownica.
Pod spodem druga, mała, po sączku. W kącie okna stoi
drobny, anemiczny kwiatek. Jego łodygi są prawie prze
zroczyste jak ze szkła lub lodu. Prawie nie zatrzymują
światła. Ten blady, przezroczysty kwiatek, ten blady,
przezroczysty facet, to blade, przezroczyste słońce. Bla
dy róż, rozbielona czerwień angielska, seledyn, niemal
biały błękit. W takich kolorach widziały chyba świat
młode księżne, nieuleczalnie chore na suchoty.
Tym razem opuszczam wannę na dźwięk dzwonka, ła
zienek jest kilka, wszędzie chińskie róże i anemiczne
kwiatki, ale nie wszędzie kąpielowe zegary. Bez żalu, bo
ukrop dał mi się już we znaki. Wycieram się prędko
i ubierani jeszcze prędzej, choć nikt mnie nie popędza.
Na dole w holu kilka twarzy, które już widziałem. To
marnotrawni z naszego  sanatorium.  Wypada  chociaż
uśmiechnąć się, więc się wykrzywiam. Ma to zastąpić
„ach, witam", „jak to miło", „życzę przyjemnych zabie
gów". Odpowiadają mi podobnymi uśmiechami, które
równie dobrze mogą oznaczać  „dziękuję, wzajemnie",
jak „spierdalaj, niemowo".
Ślimaczę w stronę „Pieniawy". Skręcam ku głównej
alei prowadzącej do pijalni. Aleja jest szeroka i długa.
To główny deptak parku zdrojowego. Wprost w oczy
świeci mi słońce. Dokładnie znad kopuły pijalni. Za
lewa oblodzoną aleję pomarańczoworóżowyrn światłem.
I świeci tylko słońce i aleja. Prócz tej jaśniejącej dziury
całe niebo jest granatowe i ołowiane. Dziwne światło.
Aleja jak błyszczący pomarańczowy tunel. Przede mną
42
słońce i żywej duszy. Za mną kilkanaście osób trwożnie
drepczących ku pijalni. Prowadzę ich jak Mojżesz Ży
dów przez Morze Czerwone. Do ich upragnionego Ka
naan. Do „Wielkiej Pieniawy".
W ogromnej sali, gdzie jest studnia, siedzi dwoje ludzi.
Tam, gdzie jest ogromna sala i dwoje ludzi, ludzie ci
albo trzymają się za ręce, albo siedzą w najbardziej
odległych kątach. Mimo że jest nas tylko troje, moi Ży
dzi jeszcze nie dotarli, źródełko bije niestrudzenie z nie
słabnącą siłą trzystu litrów na minutę. Woda, której nikt
me wypije, beznamiętnie opłukuje orzełki na polskich
monetach i parę fenigów. Bezbłędnie trafiam do kranu
z ciepłą, napełniam bidon i wychodzę. Zaraz zwalniam
gwałtownie i jakbym moimi obutymi w Pionierki noga
mi czytał brajla, drepczę do najbliższego sklepu. Kupuję
pół kilo cukru, oddaję kartkę.
W budynku nieco dalej jest „Pion leczniczy". Budynek
parterowy. Raczej „poziom". Okulista nieczynny do od
wołania. Stomatolog do pierwszego. Rozumiem, że włą
cznie, ale ktoś tam siedzi, więc wchodzę. Pomocnica
rwacza. Muszę się zapisać. Na dziś można? Dziś nie
przyjmujemy. Na jutro? Jutro wolna sobota. Deklamuję
głośno: „Wolna sobota, krwawa niedziela w Belfaście,
lany poniedziałek... lany boskie! Może wtorek?" Panien
ka zgadza się. Między ósmą a dwunastą. OK, gliniana
plombo.
Pod górę tak samo niebezpiecznie jak z góry. Z tą róż
nicą, że gdy stracę przyczepność, to najbliższe drzewo
narazi na szwank tył mojej głowy, a nie twarz. Tył mia
zga i guz na czole, ten ze śniadania. Za dużo.
Biorę swoje patyczki, tusz i idę rysować. Wychodzę
drzwiami od kuchni. Drzwi są osłonięte daszkiem
wspartym na drewnianych zastrzałach. Sterta węgla
przy piwnicznym okienku, jakieś garnki, belki, słowem,
królestwo zahaczonych. Siadam na murku. Rysuję.
Szybko, ale już czuję chłód. Niepotrzebnie wdaję się
w szkicowanie okienka nad daszkiem. To psuje kompo
43

zycję. Staje się drugą kropką nad „i". Wymaga znalezie
nia łącznika z tym, co mnie tu głównie interesuje. Wyra
źnie zaznaczam więc obecność ściany. Dodatkowa robo
ta. Rysunek staje się zbyt ciemny. Jest coraz chłodniej.
Na balkonie dwaj marnotrawni ćmią papierosy.
— Pan nas narysuje.
— Nie mogę. Nie zmieścicie się panowie na kartce.
Śmieją się. Są zadowoleni. Balkon z pewnością się nie
zarwie. Łącznie ważą z osiemdziesiąt kilo. Ja ze swoimi
sześćdziesięcioma jestem chiński zapaśnik.
Podczas obiadu znowu nie widzę Beli. Gdzie ta cy
sterna jeździ? Podchodzi do mnie jeden z balkonu.
— Deszcz panu nie przeszkodził?
— Nie przeszkodził.
Odpowiadam grzecznie i uśmiecham się, ale stawiam
kropkę tak oczywistą jak znak „stop". Więc nie będzie
dalszych pytań i tym bardziej odpowiedzi. On jest zakło
potany mną, ja nim. Nie dowie się „po co", „dlaczego"
ani czy to moje hobby, czy zawód. Ja wiem, że człowiek
to cudowna konstrukcja. Wspaniałe urządzenie, I należy
mieć go w poszanowaniu. Toteż mam w poszanowaniu,
ale w swój szczególny sposób. Bez zaglądania pod ma
skę. Szanuję, ale nie jestem ciekaw. Zresztą może boję
się, żeby nie odkryć czegoś, co sprawi mi nagłą przy
krość. Niech tak zostanie. Kiedy oczy nie widzą, serce
nie boli. RollsRoyce to też wspaniałe urządzenie. I może
być tak samo przydatny podczas koronacji królowej an
gielskiej, jak podczas kampanii buraczanej. To zdanie,
które właśnie powiedziałem, wiążę wyłącznie z faktem,
że pięćdziesiąt dwa procent Anglików spodziewa się ab
dykacji starej królowej, a sto procent Polaków zniesie
nia kartek na cukier.
Rysuneczek, jak wiele takich rysowanych drobiazgów,
opatrzyłem komentarzem. Zaadresowałem do Laluchy,
która jako żona i plastyk wygłasza zawsze opinie szcze
re, fachowe i całkowicie zgodne z moimi. Teraz ogląda
44
jąć go „zimnym" okiem odkrywam w nim różne błędy
nie mające żadnego związku z tym, co piszę, prócz może
jednego. Pod rysunkiem wpisałem datę trzydziestego
pierwszego stycznia, a tymczasem jest pierwszy lutego.
Jest to potężny błąd i doprawdy nie wiem, jak mogłem
się go dopuścić ja, dla którego tak ważny jest każdy
dzień oddalający mnie od Sanatorium nr 4. Pocieszam
się jednak, że będzie gorzej. Tym, że będzie gorzej, powi
nienem się martwić. Nie martwię się jednak. Nie mar
twię się, bo wiem, że nie mam żadnej możliwości prze
ciwdziałania temu stanowi. Dziś był to jeszcze błąd, ale
za miesiąc i dalej zacznie działać niepamięć, zapomina
nie, oddalanie się zdarzeń aż po cienką linię horyzontu,
za mgłę. I zapisywanie zdarzeń jest tylko przeciwdziała
niem doraźnym, przeniesieniem pamięci w inny, odle
glejszy horyzont, ale zawsze kończy się to za jakimś ho
ryzontem. Czas to obrzydliwy żigolak, który musi obtań
czyć nas wszystkich, czy go o to prosimy, czy nie. Nie
pamiętamy jego twarzy, on nie pamięta naszej, ale jest
niezmordowany, choćbyśmy padali na pysk.
Dziś, lgo lutego 85, brałem kąpiel CO w bladoróżo
wej poświacie rannego słońca w towarzystwie chińskiej
róży w Zakładzie Przyrodoleczniczym w Kotlinie. Za
dwa miesiące powiem; „W lutym 85 brałem kąpiel CO
w Zakładzie Przyrodoleczniczym w Kotlinie." Za rok
powiem: „W lutym lub marcu 85 brałem kąpiel w Kotli
nie." Za dwa lata powiem: „W 85tym brałem kąpiel
w Kotlinie." Za dziesięć lat powiem: „Gdzieś w latach
83—87 byłem w Kotlinie." A za pięćdziesiąt lat prawdo
podobnie nie powiem nic. Gdyby założyć, że to, co wła
śnie piszę, zostanie opublikowane w formie książki, to
żywotność informacji o kąpieli i chińskiej róży przeciąg
nie się o długość życia owej książki. Będą o nią dbać
moje dzieci, jeśli je będę miał, moje wnuki, przez wzgląd
na dziadka, prawnuki, przez wzgląd na rodzinę, lub
zadba o nią przypadek czy bałaganiarstwo pracownika
jakiejś biblioteki, który ciśnie ją za półki, pozwalając
przetrwać jej kolejnych kilka pokoleń. Ile to będzie lat?
45
Pięćset? Sześćset? Sześćset lat to jedynie horyzont o
dziesięć długości dalej za moirn. Wtedy już nie będzie
mnie, nie będzie chińskiej róży, nie będzie Zakładu
Przyrodoleczniczego. Może będzie nazwa „luty", może
będzie Kotlina, może będzie bladoróżowa poświata albo
nie będzie nic. I tak będzie zawsze. Im odleglejszy
przedmiot odkrywa nasza latarka, tym szerszy jest jej
punkt, ale zarazem przedmiot jest coraz mniej widoczny,
aż całkiem zniknie nam z oczu. Toteż nie dziwię się, że
coraz częściej zaczynam przywoływanie zdarzeń od zda
nia: „Ile mogłem mieć wtedy lat?"
Więc ile mogłem mieć wtedy lat? Pięć? Sześć? Siedem?
Czy chodziłem już do szkoły numer 32 przy ulicy Mura
nowskiej? Numer szkoły i ulicę będę pamiętał długo.
Powtarzalność zdarzeń lub nazw utrwala je mocno w
pamięci. Nie pamiętam, kiedy dostałem pierwszą dwóję,
ale pamiętam, szkołę, bo zabrała mi dużo czasu.
Więc ile? Siedem? Osiem? Co pamiętam? Ojciec był
wyższy. To zrozumiałe, bo ja byłem niższy. Był szczu
plejszy. To już jest jakaś informacja. Nosił płaszcz, pro
chowiec. Jasny. Beżowy. Z dwoma rzędami kościanych
guzików i półkoliście wyciętym karczkiem. Czarne pół
buty z dwiema lub czterema dziurkami, ale bez metalo
wego oczka. Latem sandały z paskami na krzyż. Buty
pamiętam dobrze, bo często je czyścił lub czyściłem je ja
za złotówkę lub pięćdziesiąt groszy. Teczka. To ważne.
Duża brązowoczerwona. Z harmonią u dołu. Wiecznie
wypchana. Druga teczka, na pasek z dwiema kieszenia
mi z przodu i zamkami na kieszeniach.
Matka. Rosła blondynka. Suknie z wysoką talią, do
pół łydki długie. W duże kwiaty, róże, w pastelowych
kolorach. Do sukienek paski. Buty na słoninie. Jedne
były zielone zieleń Veronesa, na koturnie. Ciężkie, Sia
tki. Dwie lub więcej. Trudne do podniesienia.
Tyle pamiętam. Ale kiedy to było? Tryumfował „soc".
Ale nie trwał miesiąc!
Dom.   Ciężka  trzydrzwiowa  szafa w pokoju matki.
46
Brązowy wielki tapczan z wałkiem. Metalowe łóżeczko
dziecięce z opuszczoną siatką, przyszczypywałem sobie
nią boleśnie palce, pamiętam świetnie. Dywan z bardzo
bogatym wzorem z przewagą bordo i frędzlami. Pokój
ojca. Tapczan z wałkiem. Cztery, pięć obrazów. Oszklo
na biblioteczka. Okrągły stół pośrodku. Dywan? Radio
lampowe. „Pionier"? Antena ze spiralnie skręconego
drutu. Huśtały się na niej myszy. Kuchnia. Piec węglo
wy — to ważne, pomaga precyzyjniej umiejscowić wszy
stko w czasie. Amerykanka, na której spałem potem.
Tyle pamiętam. To wszystko.
Więc ile miałem wtedy lat? Ano, pięć albo sześć, albo
siedem. Co robiłem? Prócz tego, co robią wszystkie dzie
ci w tym wieku. Co robiłem na pewno? Na pewno cho
dziłem po ziemniaki, pięć lub dziesięć kilo. Na pewno
myłem podłogę w kuchni. Potem linoleum. Pastowałem
je i glansowałem suknem. Na pewno czyściłem buty. Na
pewno po kąpieli w niedzielę matka kładła mnie w łóżku
w chustce na głowie.
A ze zdarzeń konkretnych? To łatwiej. Krzyśka prze
straszyła mnie, wsuwając przez szparę w drzwiach dłoń
pomalowaną na jakiś trupi kolor — przerażenie. Ojciec
sprał mnie za zniszczenie znaczków — przerażenie i ból.
Topiłem się w sadzawce w Ogrodzie Krasińskich —
przerażenie. Cukierek utkwił mi w gardle i nie chciał
wyjść — przerażenie i ból. Wsadziłem sobie groch do
nosa i nie mogłem wyjąć — przerażenie i ból. Potwornie
bolał mnie ząb. W Mogielnicy dostałem w dupę za doty
knie świeżo narodzonych królików — przerażenie i ból.
Lanie za rozdeptanie kurczęcia w Bochni — przerażenie
i ból. Zabawka włożona nocą w siatkę łóżka, trudna
do zidentyfikowania — przerażenie. Atrament wylany
na stół, obrus i podłogę, a potem bicie — przerażenie
i ból.
I tak mogę długo. Zadziwiająca jest tylko nużąca
powtarzalność owego przerażenia i bólu towarzysząca
zapamiętanym zdarzeniom. To wszystko miało miejsce
do ósmego roku życia. Sukienki i meble pamiętam ze
47
względu na długotrwałość obcowania z nimi. Ze zdarzeń
konkretnych prawie wyłącznie to, co w moim przekona
niu było złe lub niemile zakłóciło istniejący porządek
rzeczy.
Mogłem mieć wtedy sześć, siedem lat. Pamiętam cykl
wydarzeń ściśle ze sobą związanych i trwających jakiś
czas, choć nie pamiętam daty rozpoczęcia tego ciągu.
Byłem chory, ale jak to dziecko, nie byłem świadom cho
roby, bo nie wiązała się ze szczególnymi dolegliwościa
mi. Zresztą niewielki ból bywa przez dzieci „zapomina
ny" wobec pełnej uroku i nowości krzątaniny wokół,
którą ów ból wywołuje. Miałem, jak mi się zdaje, chore
zatoki czy coś podobnego i podejrzenie o niedomaganie
przedsionka lub komory serca. Dzięki protekcji ciotki
Elżbiety, która pracowała jako siostra oddziałowa w
szpitalu dziecięcym, stałem się tego szpitala pacjentem.
I tutaj zdarzenia odnotowane w mojej pamięci zagę
szczają się. Podkreślam, że nie za sprawą bólu, bo nie
przypominam sobie, aby mnie niepokoił. To raczej za
sprawą egzotyki miejsca,  w którym się znalazłem,  z
okresu miesiąca czy dwóch odnotowałem więcej niż kie
dy indziej w ciągu roku. Trzeba dodać, że egzotyki dosyć
specyficznej. Egzotyki szpitalnej uniformizacji, rygoru,
zwyczajów, a nade wszystko otaczające mnie egzotyki
bólu, choroby i cierpienia. Miejsce nie było miłe. Moja
umiejętność  kompensacji znacznie  mniejsza niż  dziś.
A jednak uważam za znamienne, że wszelkie wspomnie
nia o biegunie dodatnim są bardzo mgliste i nieliczne.
Wiem, że rysowałem — czynność, którą bardzo lubię
i która mnie uspokaja. Wiem, że dostałem ogromną ksią
żkę z kolorowymi obrazkami. Ale z pewnością faktów
tych nie odnotowałbym w sytuacji normalne. Zapamię
tałem to, bo książka i rysowanie odwracały moją uwagę
od nienaturalne ś ci stanu, w którym się znalazłem. Pa
miętam też banany, okazuje się, że me jest to wynalazek
bazaru na Polnej, ale nie odnotowałem tego jako przyje
mności. Wiążę je z przypadkami jak najbardziej niemi
łymi. Otóż jedno z dzieci, już potem, gdy byłem na sali
48
ogólnej, panicznie bało się skórek od bananów. Straszo
ne tymi skórkami dostawało histerii, a konsekwencje
były bardzo przykre dla nas wszystkich. Zabierano nam
majtki i tym prostym zabiegiem uniemożliwiano poru
szanie się po sali, więc cały dzień leżeliśmy pod kołdra
mi, czy kogoś zmuszała do tego choroba, czy nie. To był
jeden z moich pierwszych kontaktów z tak zwaną odpo
wiedzialnością zbiorową i z uczuciem, które po dziś
uważam za najbardziej podłe, z uczuciem bezsilności.
A co pamiętam najlepiej? Ano, najlepiej pamiętam po
byt w oszklonej izolatce, w której siedziałem jak traszka
w słoju, trytony łapało się w sadzawce na Cytadeli, ale
to było znacznie później.
W tym momencie, słowo honoru, w Sanatorium nr 4
wysiadło światło. Kiedy kończyłem zdanie z Cytadelą,
zaczęło mrugać i zgasło całkiem. Piszę jednak dalej. Ten
mój mały magnetofonik ma zasilanie z baterii i maleńką
czerwoną lampkę kontrolną. Włączyłem. Henio gra wy
bacz, Heniu, że cię trochę przyciszę, ale czasami nawet
ty mnie rozpraszasz, lampka się pali. Trzymam magne
tofon nad samą kartką. Oświetla ledwie dwa wyrazy.
Jak wróci światło, obejrzę sobie te koślawce.
Dałem słowo honoru, że z tą awarią to prawda. Nie
musiałem tego robić, ale w kontekście opowiadania
o zabieraniu majtek awaria tego typu o jedenastej wie
czór musi się wydać podejrzana. Czyżby gaszenie świa
tła było wyższym ewolucyjnie sposobem wywierania
presji na niesfornych pacjentów? Nie. Nie wierzę. Przy
pominam sobie, ze niemal każde z nas jest posiadaczem
elektrycznej grzałki. Grzałka to rzecz potrzebna, choć
kategorycznie zabroniona. Zabraniać czegoś to czynić
ból. To musi budzić sprzeciw. Herbata to dobra rzecz,
ale herbata zakazana to cudowna rzecz. To jest zwycię
stwo nad zakazem. To zerwanie pęt. Marnotrawni o tym
wiedzą. Więc to chyba przez te grzałki. Ciemno jak w
grobie. Nie na darmo Łukasiewicz ślęczał nad świecą,
a Edison nad naftową lampą. Próbuję przyzwyczaić się
do ciemności. To się nie uda. Nie przesiedziałem życia
4   — Po
49
na dnie studni. Nie mogę się przyzwyczaić. Ciemność
jest dla mnie nieprzyjemna. Może nie jest nieprzyjemna
w ogóle, ale w tej chwili mi przeszkadza. Palę zapałki.
Mam ich dużo. A co by było, gdybym spowodował po
żar? Właśnie teraz w tych egipskich ciemnościach? Było
by cudownie! Prawdziwe szczęście w nieszczęściu! Wte
dy przynajmniej jasno widać, co człowiek traci.
Więc szczególnie dobrze pamiętam tę izolatkę. Nie
dlatego, że mi się opatrzyła. Dlatego, że była moją kla
tką. Opatrzyła mi się natomiast umywalka na żelaznym
stelażu z dwoma szklanymi pojemnikami na wodę. Stała
niemal w nogach łóżka. Miałem ją bez przerwy przed
oczami. Obok łóżka były drzwi z matową szybą. Mogłem
ich dosięgnąć ręką. Te drzwi były na stałe zamknięte.
Nie wiem, co było z ich drugiej strony, ale mogę się do
myślać jakiegoś pomieszczenia, bo spotykali się tam lu
dzie w białych fartuchach. Kiedy zapalali światło, a ro
bili to bez przerwy, u mnie robiło się całkiem jasno. Sły
szałem każde ich słowo, uczestniczyłem niemo w każdej
rozmowie. Nie krępowali się mną, bo mnie dla nich nie
było, oni natomiast siedzieli niemal na mojej kołdrze.
Nie protestowałem. Byłem dzieckiem, pacjentem, a więc
czymś, co nie ma prawa protestować. Ale próbowałem
walczyć. Było okno, a w nim moja nadzieja. Spodziewa
łem się znaleźć po tamtej stronie coś, co odciągnie moją
uwagę od realiów szpitalnego życia. Nie znalazłem, jed
nak pomocy. Za oknem było przerażające podwórze w
kształcie szarego leja. W sąsiednich oknach znajdywa
łem takich samych ludzi w białych kitlach, tylko jak
by gorszych, bo widzianych od ich „kuchennej" strony
i przez burą blendę ustawicznie padającego deszczu. Ten
deszcz był nachalny i nie do zniesienia. Dzwonił na
wszystkich blaszanych parapetach świata i nie dawał mi
zasnąć. Czy to podwórze pamiętam dlatego, że mi się
opatrzyło? Nie. Pamiętam je dlatego, że było złe. Że za
wiodło moje oczekiwania. Ratunek, którego spodziewa
łem się z tamtej strony, nie nadszedł.
A co pamiętam z konkretów? Pamiętam, jak kazano
mi oddać mocz do analizy. Pamiętam siostrę krzątającą
się po pokoju. Byłem wystarczająco duży, żeby wiedzieć
już, co to jest wstyd. Obecność siostry krępowała mnie,
ale nie chciałem zawieść. Chowałem się gdzieś za firan
ką i nie mogłem wydusić z siebie ani kropli. To było
przykre. Napojono mnie gorzką herbatą. Siostra niecier
pliwiła się. Nic. Drugi kubek. Nic. Przy trzecim zamiast
się zsikać, porzygałem się. To było bolesne i upokarzają
ce. Kiedy pobierano mi krew, złamała się igła. Więc po
bierano po raz drugi. Z jakiegoś powodu zacząłem tracić
przytomność. Przeżyłem wielki strach, który przerodził
się w przerażenie na widok ogromnego zaniepokojenia
i gwałtownej krzątaniny sióstr. Potem już nie odnotowa
łem w pamięci niczego, bo straciłem świadomość. Pa
miętam, jak zostałem, w moim przekonaniu niesłusz
nie, arogancko i w stopniu znacznie przekraczającym
potrzebę, zbesztany przez lekarkę. Przerażenie, żal i cał
kowity brak poczucia winy. Wina nie uświadomiona nie
implikuje poczucia winy. Pamiętam, już potem w sali
ogólnej, krwawe nocne opowieści starszych dzieci.
Strach. I tak dalej.
Oto wydarzenia, które pamiętam mniej więcej dokład
nie. Wyłącznie przykre, bolesne. Można przypuszczać, że
mój pobyt w szpitalu był „nieudany". Był „nieudany"
z gruntu, jak każdy pobyt w takim miejscu. Ale przecież
pełne tkliwości starania ciotki Elżbiety zmierzały do
umilenia mi tej sytuacji i z pewnością udało się to jej po
części. Więc może byłem „nastawiony" na odbiór bo
dźców wyłącznie ujemnych? Ale skąd miałem wiedzieć
przedtem, że szpital to nic przyjemnego? Nie miałem
wcześniejszych doświadczeń, a wszyscy, którzy mnie
otaczali, przedstawiali mi ten obraz w najbardziej pa
stelowych kolorach. Wrodzona niechęć do nowego? Czy
raczej uświadomienie sobie, że coś mi odebrano, że po
raz pierwszy w tak znacznym formacie zawężono mój
metraż, i poczucie krzywdy związane z tą świadomością.
A więc pamiętam to, co bolesne. A może pamiętam
dlatego, że każdy ból jest wydarzeniem nietuzinkowym,
51
egzotycznym. Egzotyczne jest to, co odstępuje od uzna
nych norm. Egzotyczne jest w pewnym sensie nie natu
ralne. Czy więc ból jest stanem nienaturalnym? W takim
razie za naturalny należy uznać każdy inny stan wolny
od bólu i warunkujący zauważalność jego pojawiania
się. Czy ból może być stanem naturalnym? Czy może
spowszednieć do tego stopnia? Jeśli występuje perma
nentnie? Czy można się z nim pogodzić? Czy można z
nim żyć? Być może. Być może. Ale to chyba przypadki
rzadkie, waręcz kuriozalne. Zazwyczaj czas bólu jest
tylko nikłym procentem czasu trwania naszego życia.
Jest jednak. Jego istnienie jest obiektywnie pewne. To
on przenicowuje na drugą stronę nasze trzewia, wykręca
członki, rozsadza mózg. Lecz przywykliśmy uważać go
za nienaturalność, bo nie chcemy się z nim pogodzić. Nie
chcemy wierzyć, że dotknie właśnie nas, chociaż każde
istnienie ludzkie dowodzi, że tak było, jest i będzie. Tak
jak nie chcemy pogodzić się z faktem ograniczoności na
szego bytu. Więc może wszelkie akty świadomego czy
nienia sobie bólu, samoudręki nie są wynikiem poczucia
winy, ale wyrzeczeniem się spokoju dla pogodniejszego
przyjęcia bólu wyższego?
Bardzo chaotycznie szermuję pojęciem bólu. Określam
nim obligatoryjne działanie zdarzeń, wszelkiego rodzaju
odstępstwa od miłych przyzwyczajeń, zawody, które nas
spotykają itd, itd. Być może powinienem zostawić „ból"
jako słowo określające stan powstały w wyniku drasty
cznego oddziaływania na system nerwowy. Ale na sy
stem nerwowy me oddziaływają wyłącznie bodźce fizy
czne. Także imagmacje, wyobrażenia, stresy. Może lepiej
byłoby nazwać to „bolesnością" lub jakoś inaczej. Tylko,
co to zmieni. Temu, kto cierpi, jest doprawdy obojętne,
jak to się nazywa. Zresztą nie mam czasu. Te kartki to
jest poligon. To jest papierek lakmusowy moich nastro
jów tu i teraz, wkrótce „po". To jest bardzo brudnopis.
Tu się nie da nic pozamiatać. To by nie miało najmniej
szego sensu. Tak musi zostać. Mam jeszcze dwadzieścia
dni. Potem zacznie się normalne życie. Normalne?
52
Wniosków nie wyciągam. Zadałem tylko pytania.
Wnioski wyciąga się z odpowiedzi. Jedyny wniosek z py
tań to kolejne pytania. Zresztą nie wiem już nic „na go
rąco". Ból w zasadzie minął. Trzeba było go słuchać, gdy
był. Wiem jedno. Będzie jeszcze czas na wnioski. Przy
jego kolejnej wizycie.
Byłem dzieckiem. Było o dzieciach. Nie znam się na
tym. Nie mam dzieci. Może będę miał. Wiem o nich tyle
samo, co każdy mężczyzna, który nigdy nie karmił pier
sią. Wiem tylko, że z dziećmi jest jak z własnymi obraza
mi. Malowanie to czynność bardzo przyjemna, ale ze
sprzedażą są kłopoty. Więc nie będzie także wniosków
natury pedagogicznej. Nie odkryję żadnego koła. Może
mi się tylko coś wydawać. Zatem wydaje mi się, że z
dziećmi trzeba bardzo ostrożnie. Jeśli okłamywać, to
mądrze, bo nie wybaczą krzywdy. Niech sobie nie obar
czają nią pamięci. Starać się z daleka widzieć każdy ból,
który ku nim zdąża. A jeżeli chcecie bawić się w wojnę,
to wypierdalać z naszej piaskownicy, bo wiaderkiem
w łeb!
19
Obudziłem się nagle. Coś mi nie pasuje. Jest wpół
do drugiej w nocy. Aha! — włączyli światło. Palą się
wszystkie trzy żarówki w pokoju. Jeszcze parę godzin
temu światło było „dobre", a ciemność „zła". Teraz się
odwróciło. Więc to tylko sprawa kontekstu. To tylko
specyficzność warunków. Ciemność pozostaje „złym".
Nie darmo uczyliśmy się ją zwyciężać. Są jednak przy
zwyczajenia, których łamanie jest niemiłe. W nocy musi
być ciemno. Tak będzie zawsze. Gaszę światło, a jeszcze
niedawno było mi potrzebne. Pora jest niestosowna, ale
mówię sobie „dzień dobry!" i z powrotem włażę w po
ściel. Nie zdążyła ostygnąć.
„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje" — jak głosi lu
dowe porzekadło. Oczywiście, jak to bywa z porzekadła
53
mi, nie uściśla, o której jest rano ani co daje Pan Bóg.
Okazuje się, że za moją siódmą trzydzieści mogę, co naj
wyżej, dostać resztki z pańskiego stołu, ale dobre i to.
Trzydziestostopniowe upały rozdano widać wcześniej.
Póki co, jest chyba z plus pięć. Leje niemiłosiernie. Jak
by się ta nasza „Pieniawa" obróciła o sto osiemdziesiąt.
Pięknie, jak na drugi lutego w górach. Na moim dachu
tarasie już ani placka śniegu. Za to pety, torebki po
herbacie, przeróżne opakowania i ziarno, które marno
trawni z góry rzucają ptakom. Pet widziany z wysokości
trzech metrów nie jest petem widzianym z trzydziestu
centymetrów. Mój taras zaczyna się tuż przy okiennej
ramie. To dach stołówki dobudowanej do budynku.
Między petami drepcze kawka. Jest mokra. Dziobie
ziarno i spod nastroszonej od wilgoci czupryny łypie na
mnie wściekle bladym okiem, które jest jak rybia łuska.
Całkiem jakby miała pretensję, że nie rzucono jej tego
ziarna pod jakiś daszek, tylko dokładnie pod rynnę.
„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje, kocmołuchu" —
informuję ją złośliwie.
Idąc na śniadanie, zerkam jeszcze na wczorajsze zapi
ski i nie bez satysfakcji myślę, że tego nie da się odszyf
rować.
Znowu zupa mleczna, biała kawa, bułka z serem. Moi
współtowarzysze już są, chuda współtowarzyszka także.
Nowy ma wyraźnie kaca. Musiał oblewać „bicze szko
ckie". Widać, że ochłonął, uspokoił się. Ten po mojej le
wej ma jakieś sześćdziesiąt lat. Czerwoną twarz. Lekko
zaciąga. Jego ulubione powiedzonko to „kurczaki jego
mać". Ten po przekątnej ma z pięćdziesiąt. Jest miły,
sympatyczny. Jeśli jest ojcem, to być może kochanym.
Bela już wróciła. Lata po stołówce jak bombowiec.
Kozak widać zrobił kalkulację swoich sił, bo wyraź
nie spokorniał. Skulił się, jakby Bela miała za chwilę
otworzyć luki i zrzucić na jego kozaczy łeb wszystkie
bomby. Ale Bela nie zrzuciła. Przechodząc uśmiecha się
do mnie. Krzywię się, jak umiem najpiękniej. Oni odcho
dzą. Znowu zostałem sam. Jem wolno, nie spiesząc się.
54
Nie mam się gdzie spieszyć. Czterokomorówka dopiero
o dziesiątej dwadzieścia. Bela znowu się uśmiecha. Tym
razem nie „odśmiechnąłem się", bo to już by było nie
bezpieczne. Zostaw te bomby, to pogadamy. Ona zdaje
się myśli, że ja specjalnie zostaję po lekcjach. Że kocham
się w matematyczce. Więc wstaję od stołu i idę na górę.
Mój pokój spowszedniał mi już. Nie znaczy to oczywi
ście nic. Nie pogodziłem się z nim i nie mam zamiaru.
Za dziewiętnaście dni rozstaniemy się bez żalu i moje
miejsce zajmie inny marnotrawny, któremu być może
właśnie teraz ból nieubłaganie przypomina o swoim ist
nieniu. Więc nie pogodziłem się z moim pokojem. Nie
pogodziłem się z jego ośmioma metrami, z jego dwoma
oknami i jedną pękniętą szybą, z jego lampką nocną, fi
rankami, gadatliwą umywalką ani z dwoma krzesłami,
ani koszem na śmieci, ani miednicą. Być może, gdybym
wiedział, wiedział na pewno, że to jest moje miejsce na
długo, na życie, pogodziłbym się z tym, ale nie bez walki.
Próbowałbym zmienić, poprawić, dostosować na miarę
czasu, w którym miałbym tu żyć. Tak właśnie, jak zrobi
łem na miarę dwudziestu czterech, dziś dziewiętnastu,
dni, jakie przyszło mi tu spędzać. Przestawiłem graty,
kupiłem trochę przedmiotów. I tak będzie jeszcze. Będę
wieszał swoje rysunki. Będę słuchał swojej muzyki. Będę
po goleniu przecierał twarz swoją wodą. A wszystko po
to, aby zbliżyć te cztery ściany, podłogę i sufit do domu,
w którym jest teraz Oleńka, w którym pewnie śpi teraz
Tyfus i bawi się Furia, nasza biedna kotka obdarowana
przez naturę padaczką, Bóg raczy wiedzieć, za jakie ko
cie grzechy.
Więc gdybym wiedział, że muszę tu pozostać na życie,
Bóg raczy wiedzieć, za jakie moje grzechy, to pewnie
bym próbował rozepchnąć te ściany, poubierać to wszy
stko i w ogóle coś z tym fantem zrobić. Gdyby jednak
nie udało się, może bym się z takim stanem pogodził, ale
nigdy do końca, bo pragnie się zawsze więcej, nigdy
mniej, a ja swoje więcej już mam i zdążyłem do tego
przywyknąć. Lecz „gdyby", to i tak zbudowałbym swój
55
dom. Zbudowałbym go w sobie. Od piwnic do strychu.
I byłby to dziwny dom, postawiony ze szczelnie wypeł
nianych kartek papieru i rysunków rodzących się pod
patyczkiem z krzewu forsycji.
Za kwadrans dziesiąta. Pomny, że wczoraj szło się po
woli i tego, że dzisiaj wolna sobota, wychodzę wcześniej.
Jest gorzej, niż myślałem. Wypłukany lód jest niebezpie
cznie śliski. Spływająca woda poleruje go, gdzieniegdzie
przeciera sobie w nim szczeliny i spływa małymi struga
mi, unosząc resztki piasku, którym posypywano alejki.
Śnieg stopniał niemal całkiem. Jest tylko tu, gdzie prze
chodzący ludzie ubili go na lód. Na chodnikach. Deszcz
pada nieprzerwanie. Jest ciepło. Idę bez czapki i rękawi
czek, tam gdzie się da, trawnikami. Przy kiosku kolejka
ludzi z parasolami. Wolna sobota. Nie lubię wolnych so
bót. Nie lubię niedziel. Nie lubię, gdy cokolwiek mnie
obliguje. Odpoczywam, gdy jestem zmęczony, a nie, gdy
nakazuje mi to kalendarz. Świętuję, gdy mam ku temu
powody, a nie dlatego, że tak każą obyczaje. Ale to spe
cyfika mojego zawodu pozwala mi na ten bardzo czasa
mi uciążliwy luksus. Tu mój metraż jest szerszy niż tych
ludzi stojących w kolejce. Oni lubią wolne soboty. Oni
lubią niedziele. Oni tego chcieli i tak jest im dobrze.
A ja często nie pamiętam dnia tygodnia, numeru dnia
i zdumiony i wściekły sterczę pod zamkniętym sklepem,
nie mając w domu nawet kromki chleba.
Kolejka przesuwa się powoli, ale jednak. Kupuję za
pasowy długopis i pięć wkładów. Są „Caro", więc biorę
sześć paczek, żeby potem nie biegać. Kieruję się w stro
nę Zakładu. Malarze, którzy wczoraj zaczęli tu pracę,
pozostawili swoje kubły i drabiny. Wędruję po gazetach,
rozglądając się za austriackimi. Pokój 77. Wchodzę. Je
stem sam. Rozbieram się. Zostaję tylko w slipkach i pod
koszulku. Wkładam ręce i nogi do wanien. Nie zdążyłem
się wysikać. Panienka podłącza prąd i w tej sekundzie
mało nie zlewam się w majty. Zaraz jednak wszystko
wraca do normy, tylko dłonie szczypią. To chyba nor
malne z tym laniem. Wszystko pierwsze jest gwałtowne
56
i ostre. Pierwszy krzyk, pierwszy cios, pierwsza dzie
wczyna, pierwszy kieliszek. Potem się przywyka. Ale do
lania w majty?!
W pijalni napełniam bidon. Czytam jakieś informacje.
Działa czytelnia i koncerty Orkiestry Zdrojowej odby
wają się jednak, tyle że w sali uzdrowiska. Myślę, czy się
nie wybrać, ale moje zapędy mrozi dopisek na plakacie:
„Uprasza się kuracjuszy o zachowanie ciszy podczas
koncertu." Kalkuluję szybko: albo orkiestra, albo ku
racjusze — ktoś tu jest do dupy. Nie zmienia to faktu, że
szansę na dobry koncert zmalały do minimum. Więc re
zygnuję. I wracam. Brnę znowu po tym cholernym lo
dzie. Miałem nadzieję na trochę błota, cóż, kiedy woda
opłukuje moje Pionierki, nie pozostawiając na nich śla
du. Ach, tak je ubabrać w jakimś gównie po kostki, że
bym wreszcie wiedział, po co ja to pucuję!
Jak na ironię deszcz przestaje padać pod sanatorium.
Zmokłem jak kura pazurem. Wspinam się po schodach.
Na korytarzu pierwszego piętra stoi waga lekarska.
Ostatnie wskazanie: siedemdziesiąt kilo. Jakiś straszny
byk! Na Belę o połowę za mało, na marnotrawnego ciut
za dużo. Zdejmuję kurtkę, żeby było bez oszukaństwa.
Ważę pięćdziesiąt dziewięć kilo i sześćset gramów. Po
kój wita mnie moimi rzeczami i moimi zapachami. Prócz
tego nic tutaj nie jest moje. Próbuję odcyfrować wczo
rajsze wieczorne zapiski. Idzie ciężko. Czytam jakieś
„wnioski natury pedagogicznej". No, no, no?! Obiecałem
sobie jednak, że niczego nie skreślę, nie przeproszę, ni
czego nie odszczekam, nie padnę na kolana jak syn... no
właśnie!
Nie pada? Nie pada. Biorę tusz, piórko i papier. Bie
gnę na dół. Wychodzę kuchennym wyjściem w stro
nę przysanatoryjnego parczku. Jedyna ławka, na któ
rej mogę siąść, jest w miejscu, z którego widać tylko
fragment budynku. Część ze stołówką zasłaniają krza
ki i drzewa, a parter i kuchenne wejście wejście czy
wyjście? zakrywa wzniesienie terenu. Cóż, nie wolno
57
mi nosić ławek, więc siadam i szybko notuję to, co
mogę wysupłać z całego bałaganu.
Przymus rodzi przymus, zmuszony do przebywania
w pokoju 6a, za własną zgodą, posypuję te kartki pia
skiem liter. Gdybym tego nie robił, może bym nie ześwi
rował, ale z pewnością poczułbym się gorzej. Muszę pi
sać, aby czuć się lepiej. Czuję się lepiej, ale za cenę przy
musu pisania, który sobie zaaplikowałem. Jednak pozo
staje to przymusem. Więc powinno być nieprzyjemne.
Przed chwilą przypomniałem sobie, że obiecałem napi
sać piosenkę. Na myśl o tym zrobiło mi się przykro. Mu
siałbym odłożyć to, co robię, a co w gruncie rzeczy jest
koniecznością. Coś tu nie gra. Sprawy się komplikują.
Pojawiają się jakieś „wyższe cele" i „gradacje warto
ści", A widzisz, idioto! — nie trzeba było obiecywać.
Niechby przyszło samo. Cholera, czy tak będzie do końca?
18
Gdzieś o ósmej dwadzieścia, podczas śniadania, wy
siadło światło. Gdyby wysiadło o dwudziestej dwadzie
ścia, słowo „światło" napisałbym bez żadnych skrupu
łów. Teraz jednak, skoro właściwie jest jasno, słowo
„światło" walczy we mnie ze słowem „prąd". I słowo
„prąd" bierze górę. „Światło" nie jest potrzebne. My, la
icy, używamy tych słów wymiennie. Ma to na pewno
związek z historią. Tak czy owak nocą powiemy zawsze:
„Wysiadło światło", a za dnia: „Wyłączyli prąd". Więc
dziś, trzeciego lutego, w niedzielę, wyłączyli prąd.
„Światło" nie istnieje, bo jest jasno. O bólu nie pamięta
my, gdy nic nie boli.
Nie chciałem iść na śniadanie. Ale to obowiązek.
Wstałem za kwadrans ósma. Czułem się podle. Miałem
straszny sen. Był ogromnie sugestywny. Obudziłem się
w nocy krzycząc. We śnie też była noc. Żona i ja mie
szkaliśmy w jakimś bunkrze. Było całkiem ciemno. Ona
była w którymś z pomieszczeń. Nagle usłyszałem, że
58
ktoś kręci się, myszkuje. Ale pies nie szczekał, jakby
spotkało go coś złego. Wziąłem dwie latarki i szukałem
intruza. Wołałem żonę. Nikt nie odpowiadał. Osobnik
ukryty za drzwiami rzucił się na mnie i wytrącił mi la
tarkę. Śmiał się opętańczo, przejmująco. Zapaliłem dru
gą latarkę. Uderzyłem go. Upadł nie przestając się
śmiać. Zacząłem go kopać, wołając dalej Olę i psa. Żad
nej reakcji. Tylko ten wariacki śmiech zwielokrotniony
echem bunkra i kolejne ciosy w rozbieganym świetle
latarki.
Mówiłem sobie, że to tylko sen. Mówiłem tak jak dzie
cku, które przypadkiem obejrzało niedozwoloną scenę
w filmie. Próbowałem wytłumaczyć, że to nieprawda, że
to tylko film. Ale dziecko nie zapyta, po co się robi fil
my, które straszą. A z pewnością nie zrozumie, że wła
śnie po to. Umyłem zęby, wypłukałem twarz. Całą gębę
mam w pepitkę, od poduszki. Jak z takim ryjem pokazać
się ludziom? Pokażę się. W stołówce zauważyłem, że nie
ja jeden gustuję w pepitce.
Zimny wiatr. Całą odwilż diabli wzięli. Mróz. Drobny,
zmarznięty śnieg. Światło różowobłękitne, zimne.
Chmury białe. Przewalają się niemal z łoskotem. Zja
dłem szybko. Wróciłem do pokoju. Dziś niedziela. Dzień
wolny od zabiegów, więc postanawiam wykorzystać ra
nek na rysowanie. Chcę narysować ten dom nad poto
kiem, który tak mi się podoba. Teraz ubieram się ciepło.
Grube rajtki. Trzy pary skarpet. Dwa podkoszulki. Cie
pła bluza. Kurtka. Dwie czapki, jedna na drugą. Biorę
piórko, tusz i papiery. Wychodzę.
Jest jasno. Wręcz jaskrawo. Wszystko przyprószone
cienką warstwą drobnego śniegu. Dziś mogę iść szybko.
Mróz ściął wodę na lodzie, wymieszał ją z sypkim śnie
giem. Idzie się jak po chropawym asfalcie. Co krok leżą
urwane gałęzie świerków. Grube, gęste, z brązowymi
szyszkami. Zimno jest bardzo dokuczliwe. Wiatr potęż
ny, wszędobylski i bezlitosny. Czuję go mimo szczelnie
zapiętej na suwak motocyklowej kurtki. Schodzę w dół
w stronę Zakładu i pijalni. Pierwszych kilkoro ludzi
59
spotykam dopiero przy „Pieniawie". Przypominam so
bie, że nie wziąłem bidonu, ale już nie będę wracał. Na
ulicach prawie pusto. Wczasowicze śpią, ósma trzydzie
ści, zahaczeni śpią, zasłużenie, narciarze pewnie chleją
od świtu, wściekli najpierw na odwilż, a teraz na wiatr.
A wiatr śwista na to wszystko, robi bałagan w uśpionej
okolicy, tarmosi, co popadnie. Nad rozhukanym poto
kiem wzbija tuman śniegu. Śnieg jest drobny i lekki,
więc wygląda to trochę jak trąbka kurzu, sterylnie czy
sta i świecąca w bladym słońcu jaskrawo jak rtęć. Teraz,
gdy wszystko jest białe, gdy powietrze jest jak wycięte
w krysztale w tym neonowym, anemicznym słońcu, na
białych ścianach domów twardą czernią odcinają się
belki pruskiego muru i ciemny kościec drzew. Nie mam
stalug, nie mam. farb, ale nawet gdybym miał, to nie da
się uspokoić wiatru, trudno mieć nadzieję, że usłucha
mojego: „Postój trochę w miejscu, nerwusie, bo zdjęcie
bęćlzie poruszone." Kilka osób pnie się na górę ku ko
ściołowi. Poranna msza. Dla nich może dobrze. Dla mnie
kiepsko. Z pewnością będą mi zaglądać w kartkę, a tego
nie lubi nikt. Włażę za nimi. Zatrzymuję się w połowie
wzniesienia. Tu jest najlepsze miejsce. Stąd widzę bal
kon domu, który mi się podoba, balkon, z którego można
wskoczyć prosto do potoku płynącego parę metrów ni
żej. Ale me będę rysował. Wietrzysko jest naprawdę zło
śliwe. Nie ma gdzie przycupnąć. Zaczyna mi być potęż
nie zimno. Chwilę patrzę na dom, na panoramę paru ulic
w dole. Po niebie miota się kilka gawronów. Wiatr ciska
nimi, jak chce. Mają wyraźne kłopoty z szybowaniem.
Wieża kontrolna musi mieć pełne ręce roboty. Idę w dół.
Wciskam mocniej  wierzchnią  czapkę,  opuszczam na
uszniki. Nieruchoma ręka, w której trzymam tusz w
obawie, by mi nie wyciekł, marznie mi boleśnie. Pomimo
trzech par skarpet czuję także ostry, kłujący ból pal
ców u nóg.
Pan Rysio, z którym leżałem na Banacha, miał niedro
żność żył w nogach, ale nie mogli mu ich operować, bo
miał także słabe serce, co do czasu wzmocnienia go
60
uniemożliwiało operację. Pan Rysio nie spał po nocach.
Bardzo cierpiał mimo przyjmowania dużej ilości środ
ków przeciwbólowych. Pytałem go o ten ból. Mówił, że
to boli właśnie tak, jak przy odmrożeniu. Kłujący, drę
twy, potęgujący się przy każdym ruchu. Miał to niemal
bez przerwy. Bez względu na pogodę i temperaturę. Mo
gło się tylko zwiększać lub zmniejszać. Pan Rysio przy
jmował ten „dopust boży" z dużą godnością. Nie skarżył
się ani nie zgłaszał pretensji do świata, że dotknęło wła
śnie jego.
Więc czuję ten kłujący ból w nogach, ale wędruję
szybko, a raczej niosą mnie na tarczy. Chciałem jeszcze
walczyć. Usiąść gdzieś w przytulnej knajpie przy herba
cie i kreślić przez okno. Jak na złość wszystkie dwie
knajpy zamknięte, a zresztą takie widoki z okien znaj
duje się wszędzie, bez konieczności otwierania brzucha.
Idę dalej. Mijam wyludniony park, muszlę koncertową,
pijalnię i Zakład. Z okien Sanatorium nr 4 patrzy na
mnie kilkoro marnotrawnych. Z politowaniem. „Idiota,
całymi godzinami siedzi zamknięty w pokoju, a jak już
wyjdzie, to w najbardziej wściekłą pogodę." Mają tro
chę racji. Spotykamy się prawie wyłącznie podczas po
siłków.
W pokoju rozbieram się, rozcieram skostniałe ręce
i stopy. Chcę zagotować wodę, ale kończy się na chę
ciach. Wody akurat nie ma. Więc dalej sobie masuję. Za
oknem zaprzyjaźniona kawka. Drepcze po tarasie w po
szukiwaniu żarła. Ustawia się dziobem do wiatru, na
przykurczonych łapkach, żeby stawić mu jak najmniej
szy opór. Na niewiele się to zdaje. Wiatr popycha ją,
szarpie. Kawka cofa się szybkimi, krótkimi kroczkami,
a gdy przycicha, znowu drepcze do przodu. Chcę otwo
rzyć okno, doradzić jej, żeby się schowała za blaszany
fiutek na dachu albo żeby tu wlazła, ale przypominam
sobie, że miałem do nikogo nie otwierać dzioba.
Siadam za stołem i rysuję pocztówkę dla Laluchy.
Fragment Sanatorium nr 4, tyle że tym razem ordynar
nie przerysowuję fragment wczorajszego szkicu. Pod
61
czas rysowania konstatuję z niemiłym zdumieniem, że
nie zjadłem międzyposiłku o dziesiątej. Niedobrze. Bar
dzo źle. Ilość posiłków ma przecież ścisły związek z ilo
ścią papieru do tyłka, który mi przydzielono. Wykonuję
kilka błyskotliwych wyliczeń. Zakładając, że dostanę to
przysługujące mi z racji zwiększonej ilości jadła 0,66
rolki dodatkowo, będę miał w sumie 1,66 rolki. Liczmy,
że rolka ma 100 metrów taśmy. To daje 166 metrów na
turnus. Pięć posiłków dziennie przez 24 dni to jest 120
posiłków. 166 metrów podzielone na 120 daje w przybli
żeniu l metr i 38 centymetrów papieru na posiłek. Nie
dobrze. Mają prawo, jeśli zauważyli moją nieobecność,
odebrać mi l m i 38 cm. Zastanawiam się, jak wybrnąć
z tej niemiłej sytuacji. Myślę, czy nie oszukać ich. Za
miast robić kupę po każdym jedzeniu, robić ją co drugi
lub nawet co trzeci posiłek. To pozwoli mi dużo zao
szczędzić. Ale jeśli ta malwersacja wyjdzie na jaw? Mogą
mi zabrać wszystko, co mam, albo zostawić 1,38 metra,
żebym zrobił raz, za cały turnus. To duże ryzyko. Czy
wolno tak dalece ryzykować choremu człowiekowi, dla
którego ratowania  zadawało  sobie trud wielu ludzi?
Z pewnością nie wolno. Postanawiam więc zrehabilito
wać się. Zrobię jedną kupę dodatkowo.
Mimo, że to twarde zobowiązanie zamierzam spełnić,
choćby stosując odpowiedni środek, przy obiedzie je
stem nieswój. Wiedzą czy nie? Pociągną do odpowiedzia
lności czy litościwie darują marnotrawnemu? Jem zupę
ryżową, zupełnie nie czując smaku. Wczoraj też nie czu
łem, ale wczoraj nie była ryżowa. Popatruję na Belę zza
dzbanuszka z farbowanymi kłosami. Wie czy nie wie?
A jak wie, to czy zadenuncjuje? Na wszelki wypadek,
kiedy przechodzi koło mojego stolika, uśmiecham się
uśmiechem  promiennym,   ale   także   znaczącym.   Mój
uśmiech mówi: „Jesteś cudowna i wiem, że nie puścisz
farby." Bela zatrzymuje się. Spodziewam się z jej strony
dyskretnego   konfidencjonalnego   przytaknięcia,   mru
gnięcia  okiem,   tymczasem  gorąco  odwzajemnia  mój
uśmiech. Szeroko i gorąco. Zbyt gorąco. Nagle zrozu
62
miałem. To oznacza coś w rodzaju: „Najdroższy, długo
czekałam na to słowo." Lekko sztywnieję. Szybko ścią
gani wargi w jakiś nieokreślony grymas. Bela nie prze
staje się uśmiechać. Wkładam łeb w ryżową zupę i pod
daję się ponurej wizji, która mną owładnęła. Widzę sie
bie z czekanem i linami wdrapującego się mozolnie na
monstrualne koło ogromnego drogowego walca. Zupa,
jak to się mówi, puchnie mi w ustach. Za wszelką cenę
postanawiam zmrozić zapędy Beli. Nawet za cenę po
niesienia konsekwencji donosu. Ostatecznie mogę pod
jąć próbę uzbierania takiej ilości makulatury, która
otworzy mi drogę do nabycia rolki w sklepie. Mam na to
jeszcze osiemnaście dni. Tak, muszę ją zmrozić. Kiedy
Bela przynosi drugie, mówię głośno i zaczepnie: „Jeżeli
to jest dieta, to ja jestem złoty RollsRoyce na bułgar
skiej rejestracji!" Nikt się nie śmieje. Nawet ja. Tylko
Bela patrzy ma mnie tkliwie, jak na dawno oczekiwane
dziecko. Chryste Panie! Przecież ona nie rozumie po
bułgarsku!
Chyba jednak gazety. Najlepiej austriackie. Nie obra
ziłbym niczyich uczuć, bo po austriacku nie czytam ni
w ząb. A i buty miałbym czym przetrzeć.
Bela, Belcia, Belissima — to ja, chory pensjonariusz,
który poświęca ci czas przeznaczony na rekonwalescen
cję. Bądź człowiekiem, ty krowo. Morda w kubeł!
Jeśli chodzi o życie w ciągłej niepewności, to jedno
jest w nim pewne, mianowicie to, że takie życie nie nale
ży do przyjemnych. Mimo to nie zamierzam wymuszać
na Beli żadnych deklaracji lojalności. Co ma się stać, to
się stanie. Moja najbliższa przyszłość jest zdetermino
wana kaprysami tej oberkobiety, ale nie zamierzam
z tego powodu zapaskudzić sobie i tak zapaskudzonego
życia. Z tym nieodwołalnym postanowieniem wbijam
widelec w tłustą wieprzowinę podlaną zawiesistym so
sem. Noża znowu nie dostałem.
Muszę przyznać, że pensjonariusze tego archiwum
wszelkich dolegliwości zawiedli mnie bardzo. Nie z po
63
wodu braku poczucia humoru, bo o tej słabości wiedzia
łem już trzydzieści lat temu. Zawiedli moje wyobrażenie
o niedzielnym obiedzie kuracjusza.  Spodziewałem się
istnych fajerwerków elegancji i innego rodzaju przeja
wów świętowania. Wolność jest ceną, którą się płaci za
poczucie bezpieczeństwa, poczucie solidności, poczucie
pewności. Moi współtowarzysze robią właśnie wrażenie
ludzi  żyjących w poczuciu bezpieczeństwa o  własną
przyszłość. Żyją w zgodzie z zegarkami, kalendarzami,
obiegowymi zwyczajami i ustalonymi normami społe
cznego współżycia. Ich życie jest „od — do". Ich praca
jest „od — do". Wreszcie ich wypoczynek jest „od —
do". Mają to zagwarantowane konstytucyjme i jest to
rękojmią ich dobrego samopoczucia. Pracują swoje osiem
godzin, śpią swoje osiem godzin i osiem godzin pozosta
wiają na popas swoje wolności. I pasie się ta wolność
w obszarze wyznaczonym długością łańcuszka. I jest
tam kino, majówka, wesołe miasteczko, lody, gazeta, te
lewizor, stosunek płciowy i kolekcja znaczków poczto
wych. I tak jest dobrze. I gdyby nagle wszystko obróciło
się o sto osiemdziesiąt, nie wiedzieliby doprawdy, co
2 tą wielką wolnością zrobić. I jest też odwrotnie. Są tę
sknoty w drugą stronę. Ja, który zawsze starałem się
ułożyć sobie życie tak, aby mi nie wadziło, aby mi nie
przypominało o obowiązkach, aby mi podsuwało te ka
wałki, które najbardziej lubię, tęsknię czasami mocno do
tego łańcuszka. Jest to tęsknota za nowym. Nowym, któ
re daje się poznawać, ale nigdy w stopniu, by chciało się
powiedzieć: „Dosyć, już boli." Zawsze, kiedy „już boli",
przeskakuję na inny kwiatek lub staram się, nawet gdy
by był bledszy i mniej zachęcający. Jednak inny. I to całe
życie toczy się w ciągłym skakaniu z „nowego" na „no
wsze". A tymczasem stare „nowe", zapomniane już, sta
je się na powrót „najnowszym".
Pobyt w Sanatorium nr 4 to wyłącznie moja decyzja.
Sanatorium nr 4 zaproponowało rni pewien ograniczony
reżim. Nie tęsknię ostatnio do reżimu, po zbyt długim
jak na mnie pobycie w szpitalu, ale są przypadki, które
64
konstytucja przewiduje tylko jako kwalifikujące się do
bezpłatnej opieki medycznej, nie będąc w stanie przewi
dzieć w przedziale jakiego „od — do" się to zdarzy. Więc
zgodziłem się na reżim Sanatorium nr 4 i, jak powia
dam, jest to reżim ograniczony, bo nic nie jest w stanie
kazać mi zasnąć o dziesiątej. I chodzę na posiłki w wy
znaczonym terminie, i w wyznaczonym terminie prze
wodzę prąd, i robię to wszystko po to, aby ta moja przy
szła, wychuchana wolność, o którą tak drżę, mogła być
pełniejsza. I dla niej godzę się na dzisiejsze konieczności
i jeśli starczy mi cierpliwości, będę się godził jeszcze
osiemnaście dni.
Ale pensjonariusze mnie zawiedli. Spodziewałem się
niedzielnych kreacji i tego całego „manicurepedicure",
a tu nic! Tacy sami jak wczoraj i tacy sami pozostaną
pewnie przez tych osiemnaście gumowych dni. Nie ukry
wam, że w tym zagęszczeniu obligacji byłem skłonny
podporządkować się obyczajom, które, okazuje się, dość
kiepsko znam, i przywdziać coś eleganckiego, co pod
kreśli nietuzinkowość spożywania zupy ryżowej. Mam
nawet na tę okoliczność odpowiedni stroik zakupiony
przez Laluchę. Piękna, czarna, amerykańska a jak!
bluza z różnymi świńskimi napisami typu: „Cheer up!
Get ready go!", „PopOne", „South Coast" itd. W końcu
jednak się załamałem i nie założyłem. I okazało się, że
dobrze, byłbym bowiem jedynym elegantem w towarzy
stwie, jedynym mieszczuchem świętującym niedzielę,
i nie sądzę, aby ktokolwiek odczytał to jako podwójne
salto, czyli „nadnad oryginalność".
Zawiedli mnie. Zapomnieli o niedzieli. „Zapomnieli —
niedzieli" — wygrałem konkurs jednego wiersza! Ale
myślę, czy właśnie nie dlatego, że nie mogą sobie z tą
wolnością poradzić. Dla wielu z nich jest to nadprogra
mowy, nieprzewidziany urlop, choć przewidziany przez
konstytucję. Ich niedziela ma aż dwadzieścia cztery dni
i w takiej sytuacji można nie dość, że zawieść oczekiwania
lokatora pokoju 6a, ale nawet zwariować nieodwracal
nie. Święto świętem, jednak rytm obowiązuje i wchodzi
a  — Po
65
mi w krew jak bicie serca, w które wsłuchujemy się tylko
wtedy, gdy ten rytm się załamuje. Wyrzuciłem nawet swój
wykaz pod hasłem „koryto". Może zbyt wcześnie i dlatego
nie zjadłem międzyposiłku. W każdym razie, jakiś rytm
istnieje zawsze. Idę na kolację. Na trzy czwarte.
Wychodząc ze stołówki przez salę telewizyjną słyszę,
jak redaktor odpowiedzialny za sensacje międzynarodo
we mówi: „Była wielką córką narodu indyjskiego, a za
razem jego matką." Chwilę zastanawiam się nad tym
dziwnym biologicznym przypadkiem, ale niezbyt długo,
bo moją uwagę zaprząta coś zgoła innego. Bela wyraźnie
nic nie chlapnęła. Natomiast patrzy na mnie z jakimś
tkliwym żalem. O co? Że nie zjadłem tego budynku czy
czegoś tam? Przecież nawet gdybym zjadł ich dwieście,
to tylko niezauważalnie zbliżyłbym się do jej wagi. Ko
zak natomiast wyraźnie spuścił z tonu. Prawda, że popa
truje na Belę jak na kość ze szpikiem, ale tylko wtedy,
kiedy ona nie widzi. Gdy ich oczy spotkają się, Kozak
kuli się trwożnie i jakby go nie ma. Sprawia mi to pewną
satysfakcję. Chwilowo, na pocieszenie urabia dwie ma
łolaty. To jest zdecydowanie bardziej inteligentne, bo
niezobowiązujące. Sport amatorski. Jest szyld, macha
się językiem i zawsze można się wycofać. Bela to jest po
ważna sprawa. Bela to olimpiada.
Więc Bela popatruje na mnie jak sarna. Jak pomnik
sarny. Jak bardzo wielki pomnik sarny. A może ona...?
Nieeee. To wykluczone! A jednak wyraz jej oczu nie daje
mi spokoju.
Wyraz oczu kochanego psa jest dla mnie najwspanial
szym ze spojrzeń. Jest w nich sama wierność i czujna
uwaga skierowana na każde nasze skinienie. Nie za
chwyca mnie bynajmniej ta gotowość do czynienia nam
usług. Zachwyca mnie czystość tego spojrzenia, wolna
od wszelkich dwuznaczności, spekulacji, podtekstów,
ukrytych znaczeń. To już domena ludzi. Istot inteligen
tnych. Spojrzeniem można powiedzieć bardzo dużo. Moż
na zaglądnąć w duszę. Można oszukać. To są jednak role
66
przydane temu narządowi przez nas. Dla innych stwo
rzeń, które korzystają z łaskawości światła, oczy mają
znaczenie, że tak powiem, „szczątkowo pragmatyczne".
Wypatrzyć, dostrzec w czas, zanotować wygląd. Tak czy
inaczej, są wizytówką życia, świadectwem zdolności na
wiązania kontaktu z innymi istotami żywymi. Mowa nie
jest niezbędna. Po stworzeniu patrzącym, widzącym mo
żna się spodziewać reakcji i przewidzieć je. Próbowałem
sobie wielokrotnie wyobrazić kontakty ze stworzeniem
nie posiadającym oczu. Nie myślę tu o tych, które oczy
straciły, bo w takich przypadkach w grę wchodzi świa
domość kalectwa i uruchomione zostają zrozumienie,
współczucie, tolerancja itd. Myślałem o takim, które
oczu nie posiada w ogóle i nie posiadało ich nigdy. Oczy
wiście trudno sobie wyobrazić, by natura w swojej do
skonałości skazała jakieś stworzenie żyjące w świetle na
brak tego organu. Ale spróbujmy je sobie wyobrazić.
Myślę, że nie byłoby z nim prawie wcale kontaktu. Oczy
są papierkiem lakmusowym życia. Bez względu na to,
czy są to oczy kreta, nietoperza czy ryby. Coś w tym jest.
Dlaczego zamykamy oczy zmarłym? Chyba nie po to, by
sugerować komukolwiek stan przejścia denata w poety
cko brzmiący „wieczny sen". Raczej dlatego, że trudno
nam znieść widok martwych oczu. Oczy są bowiem or
ganem szczególnym. I zewnętrznym, i wewnętrznym,
i żyją jakby własnym życiem. Wzrok jest nie tylko zmy
słem, ale także czymś w rodzaju pierwotnego, naturalne
go języka. Języka wolnego od umowy znaków, dźwię
ków. Oczy są „zewnętrznym sercem". Stan bezruchu
zmarłego nie jest jeszcze zatrważający. Nie on kojarzy
się nam ze śmiercią. Zatrważająca jest śmierć oczu. Nie
na darmo nazywamy je „zwierciadłem duszy". Ich wyraz
lub wygląd dowodzi przechodzenia w różne stany bycia.
Są zwiastunem, ekranem życia, które się toczy, które
odchodzi lub powraca. Przypomnijmy sobie jakikolwiek
film z wampirem w którejś z ról. Sam trup nie budzi je
szcze grozy. Poruszenie kończyną też średnio. Otwarcie
ust, nawet z kłem jadowym, tak sobie, ale stałym chwy
67
tem skutecznie wywołującym grozę jest otwarcie oczu
i ich uruchomienie. Bo oto siła nieinteligentna, ordynar
na „siła przyrody", staje się siłą inteligentną. Zostali
śmy dostrzeżeni, więc możemy zostać obrani za cel, siła
może zwrócić się przeciwko nam, tak jak zwróciła się
przeciw ofierze filmowej.
Wyraz oczu Beli nie daje mi spokoju. No, może nie jest
zaraz wampirem, może tylko strzygą. Różnica jest za
sadnicza; strzygoń lub strzyga nie przeszły jeszcze w
świat zmarłych, choć jak wampir żywią się krwią. Tak.
W spojrzeniu Beli znajduję wyraźne zainteresowanie
sprawami doczesnymi. Ale nie zaszkodzi rozejrzeć się za
jakimś osikowym kółeczkiem.
i 
n
i        i
Lubię zaczynać zdanie od „więc". Może dlatego, że
w szkole wpajano mi jako „literacki aksjomat", że nie
zaczyna się zdania od „więc".
Więc sic! czy mi się to podoba, czy nie, rytm jest
i znowu czuję jego tętno. Mogę najwyżej udać, że go nie
dostrzegam, ale podporządkować się muszę, tak jak nie
kochając tych, którzy wydają nam dyspozycje, musimy
wykonywać ich polecenia. Rytm jest i czuję jego obec
ność. Nie muszę zwracać na niego bacznej uwagi, nie
muszę co chwila uświadamiać sobie, że oto jest ponie
działek i czwarty lutego, i dziewiąta trzydzieści siedem,
ale chcąc nie chcąc, wiem choćby to, że dziś jest dzień
powszedni, bo słyszę gdzieś ostry werbel pneumatyczne
go młota, widzę, że sklepy są otwarte, widzę rozbiega
nych ludzi i nawet to, że moi współtowarzysze jeszcze
prędzej zjedli dziś śniadanie i rozpierzchli się na zabiegi.
Jestem już po swoich „bąblach". Tuż przed wpół do
dziewiątej wyszedłem do Zakładu. Mroźno, ale słońce
wspaniałe. I drzewa nie były już szare, ale zielone i brą
zowe, i śnieg miał wszelkie odmiany niebieskości i różu,
natomiast niebo było naprawdę błękitne, choć to spra
68
wa nieczęsta i teraz jest już prawie białe. I znowu wdra
pałem się na drugie piętro po schodach krytych zielo
nym linoleum, okantowanych mosiężną blachą, mocno
już wytartą butami marnotrawnych i innych zdechla
ków. I znowu wanna, matowe okno, chińska róża i kwia
tek z łodygami jak ze szkła. Rozebrałem się i chwilę sta
łem przed lustrem, krytycznie popatrując na swoją goli
znę. Zawsze byłem szczupły, ale zwięzłej, żylastej budo
wy. Ćwiczyłem, gimnastykowałem się. Nie dla próżno
ści. Nie dla zadośćuczynienia narcyzmowi, ale dla zape
wnienia sobie spokoju, że jestem silny, że podołam tru
dom, że mogę pracować, słowem, dla zdrowia. Moje
zdrowie jednak nagle odwróciło się ode mnie, każąc pła
cić słoną cenę za zapomniane już kilka łat życia w opę
taniu, życia, które bardziej przypominało taniec święte
go Wita niż normalną eksploatację urządzeń oddanych
w moje ręce. I oglądam siebie, już nie szczupłego, ale
chudego, o spadzistych ramionach i z klatką piersiową
jak u tej kawki, tak niemiłosiernie targanej wczoraj
przez wiatr. To blade w lustrze to ja, przecięty mniej
więcej w połowie różową blizną. Niżej to, co każe mi
wierzyć, że jestem mężczyzną, a więc istotą silną, która
ma szansę wrócić do normy i jeszcze ją prześcignąć.
Nogi chude, długie. Lalucha mówi, że trochę krzywe, ale
ostatecznie przy jej nogach to i pion jest krzywy, a wieża
w Pizie położyła się na ziemi, twarzą do poduszki.
Wychodząc zatrzymałem się chwilę przy drzwiach.
„Spis inwentarza." Cztery punkty: ławka, szafka no
cna, zegar zabiegowy, zegar elektryczny. A gdzie róża?
A gdzie „szklany" kwiatek?
Tym razem nie zapomniałem bidonu, więc smaruję do
pijalni. W poniedziałek o tej porze jest ruch. „Pieniawa"
rozdaje szczodrze. Napełniam bidon. Popijając z jego
nakrywki, chwilę przyglądam się kuracjuszom. Wszyscy
tutaj mają dzbanuszki z długimi dziobkami i rurkami.
To mnie zastanawia. To nie gaz ma własności lecznicze,
ale związki zawarte w wodzie. Zresztą tego gazu jest
69
tyle, co kot napłakał. Coś mi mówi, że te rurki nie mają
najmniejszego sensu. Szczególnie zimą. To przeżytek
minionej epoki. Epoki jeżdżenia do wód, czy zdrowie
tego wymagało, czy nie. Spacerowano prowadząc towa
rzyskie rozmowy i flirtując. Kiedy się spaceruje, picie
bezpośrednio z kubka wymaga pewnej woltyżerki. Stąd
zapewne dzbanuszki z długimi rurkami. Ale teraz? Sie
dzą, żłopią prędko, i dalej. Może szkodzi na zęby? No to
dłuższe. Do samego żołądka. Sprzedawca, człowiek by
wały, wie, że rurka to połowa sukcesu. Warto zapłacić
tych parę złotych. Za rurkę. Za fanfaronadę.
Pijalnia to długi, przeszklony budynek. W prawo od
studzienki, stojąc plecami do przechowalni szklanek, za
szklaną ścianą jest coś w rodzaju palmiarniwybiegu. Tu
zapewne spacerowano kiedyś zimą i tu przydatne okazy
wały się rurki. Nikt nie spaceruje, choć jest gdzie. Sala
ma chyba z siedemdziesiąt metrów długości. Wysoka.
U sufitu potężne, szklane żyrandole. Trochę dychawi
cznych palrn, w końcu hali scena z jakimś kiepskim
sprzętem nagłośniającym. Po prawej, wzdłuż ścian ga
bloty i różne pomieszczenia. Komórka PZPR, „Sprzedaż
biletów na imprezy", Związek zawodowy. To dobrze, że
ci ludzie mają tak blisko do „Pieniawy". Nie zdąży ich
zalać żółć ani szlag trafić. W gablocie „Galeria kompo
zytorów od XVII wieku do współczesności". Otwiera ją
Borodin, a kończy Smetana. Szczerze mnie to zdumiewa.
Nie wiedziałem. Dalej lista laureatów Nobla w dziedzi
nie literatury z naszymi trzema, choć nie wieszczami. Je
szcze dalej „Przegląd malarstwa polskiego" w reprodu
kcjach. Jeszcze dalej Ziemia Kłodzka w akwarelach ja
kiegoś Ziutka, ale szybko odchodzę, bo przyjechałem tu
odzyskać zdrowie, a nie stracić. Zaglądam jeszcze przez
szybę „Sprzedaży biletów na imprezy". Nic nie widać,
bo zasłania ją monstrualna fioletowa fizis jakiejś mało
znanej, choć za to obleśnej piosenkary. Dostrzegam tyl
ko karteczkę, że w kawiarni odbędzie się wielki recital
H. Bielickiej, a dwa dni później B. Gromnickiego. Nie
pójdę za żadne pieniądze. Dziesięć lat uprawiam ten za
70
wód i nie lubię patrzyć, jak się ludzie męczą. Świstek za
chęca jeszcze do uczestnictwa w występie J. Kowalskie
go. To mnie rozśmiesza. Zapewne chodzi o rokowy ze
spół „Jan Kowalski". Widzę oczami wyobraźni miny
wściekłych kuracjuszek, które wykupią bilety na swoje
go grubo śpiewającego pupila K. Kowalskiego. Komuś
się za to dostanie. I bardzo dobrze. Nikogo mi nie żal.
Nie cierpię ignorancji i niekompetencji. I z uśmiechem
przypominam sobie ów ogromny afisz, anonsujący wiel
kimi literami Charlie Chaplina, Franka Sinatrę, Elvisa
Presleya, Lady Pank i inne cieplarniane kwiaty, i ludzi
walących drzwiami i oknami, a potem wyłamujących
z wściekłością te drzwi i okna, bo nikt nie dostrzegł
w tej plejadzie nazwisk małego dopisku w rogu afisza:
„w parodiach Stasia Wróbla".
Schodzę na obiad. Znowu patrzą na mnie, jakbym
przybył skądś z daleka. Nie. Nigdzie nie byłem, szanow
ni państwo. Siedziałem na górze. Przysiadam się do sto
lika. Tu wszyscy już mówią sobie po imieniu, usługują
sobie wzajemnie ja także usługuję sobie wzajemnie!,
dzielą się ciastem, którego ktoś nie chce lub nie może.
Są dla mnie mili. Traktują mnie jak jakiś bardzo ciężki
przypadek. To nie jest najlepsze, bo lada moment zaczną
o coś wypytywać, najpewniej na boku. „No, wie pan,
mnie pan może zaufać." „A może w czymś pomóc?" Póki
co, pytania są niekonfliktowe z gatunku: „Przepraszam,
czy pan lubi chleb?" Więc pytają: „Był pan dzisiaj na za
biegach?" „Byłem". I zaraz ktoś inny: „Przepraszam, nie
był pan dziś przypadkiem na zabiegach?" „Nie byłem."
Moje odpowiedzi są zgodne, nie powodują zadrażnień,
krótkie i rzeczowe. Za wszelką cenę chcę uniknąć wynu
rzeń, wyciągania na wierzch bebechów, głośnych, ko
lektywnych rozmyślań i całej tej ekshibicji. Bardzo te
go nie lubię. Denerwuje mnie jak zbędne obnażanie się.
Wtedy mogę być niemiły, tak jak dziś w stosunku do sta
rej łaziebnej, która długo po nalaniu wody kręciła się je
szcze bez wyraźnego celu, jakby chciała mi uczynnię
71
zdjąć ręcznik z bioder. Nie ofuknąłem jej ani nic z tych
rzeczy, ale że zaczynało być mi już zimno, zapytałem
słodko, czy nie zamierza przypadkiem wykąpać się ze
mną. Łaziebna to nie pielęgniarka i będę o tym pamię
tał, tak jak staram się zapomnieć, że są na świecie pielę
gniarki.
Nie wydaje mi się, bym był jakoś szczególnie wstydli
wy. Ale ubranie jest po to, aby swoją urodą zasłaniało
braki naszej.
Międzyposiłek. Idę. Nie chcę znowu wymuszać na so
bie karnych stolców.
Zauważyłem jednak, że największe upodobania do
rozbierania się bez widocznej potrzeby mają wszelkiego
autoramentu i płci poczwary. I niech mi nikt nie opo
wiada o „zbliżaniu się do natury", bo jeśli człekokształ
tne małpy chodziły nago, to nie dlatego, by być bliżej
natury, tylko dlatego, że natura zabezpieczyła im wysta
rczająco długi zarost, a kiedy go brakło, musiały sobie
radzić same. Jeśli idzie o „te rzeczy", to jestem napraw
dę w porządku, ale taką mam psychiczną konstrukcję,
że lubię się wszelkich radości domyślać, by potem z en
tuzjazmem lub lekkim zawodem, bywa i tak, móc skon
frontować swoje domysły z rzeczywistością. Ktoś, kto
nie ma tajemnicy, którą można odkryć, to tylko połowa
kogoś albo jeszcze mniej. Być może mówię o dwóch róż
nych sprawach. Cóż jednak, kiedy nagość kojarzy mi się
z fizyczną miłością, a tej nie potrafię uprawiać z za
mkniętymi oczami. Myślę więc, że potrzeba obnażania
się kolektywnego jest próbą usprawiedliwienia brzydoty
własnej brzydotą innych. Próbą wzajemnego „opatrze
nia" sobie tej brzydoty tak dalece, by przestała razić. Ja
jednak pozostanę estetą. A może się mylę? Może to jest
wyższa, bardziej uczciwa, forma zgłaszania matrymo
nialnych ofert?
Poczucie wstydu wobec konieczności zostaje zreduko
wane w stopniu, jakiego wymaga sytuacja. Szpital to
nie miejsce do certolenia się i bigoterii, ale też nie jest
to miejsce, gdzie szczególnie gorąco i z powszechnym
aplauzem przyjmowane są wszelkie stripteasey. Rzecz
jasna i tu trafiają się ludzie o różnych zapatrywaniach,
nie ma jednak powodu, aby po wycięciu migdałków,
tych w gardle, przez następny rok nie nosić gaci. Toteż
nikt nie kwapi się do obnoszenia po salach rodzinnych
klejnotów, tym bardziej że w wielu przypadkach są to
już tylko rodzinne pamiątki.
Powszechnie wiadomo, że sióstr szpitalnych, siostrzy
kawek, nie rekrutuje się spośród lesbijek. Wiemy, że
wyzbycia się nadmiaru wstydu wymaga sytuacja, a jeśli
nie chcemy wiedzieć, ból bardzo szybko pozwala nam
zapomnieć o purytańskich zasadach. Jest oczywiste od
tysięcy lat, że nie da się urodzić dziecka bez zdjęcia maj
tek, jak też to, że znacznie trudniej jest je zrobić bez spe
łnienia tego warunku. Więcej! Jesteśmy już tak toleran
cyjni, iż fakt, że ginekolog oglądał naszą żonę, przestał
być powodem, aby się z nim strzelać.
Więc w szpitalu na Banacha wyzbyłem się wstydu
w stopniu, jakiego wymagał mój stan, ale ani drobinę
ponad to. Zrozumiałem szybko, że pokazywanie tyłka
siostrzykawce jest bardziej wstydliwe ze względu na to,
że pokazujemy go kobiecie, niż ze względu na to, że po
kazujemy go w ogóle. Pozostaje zapytać, czy siostra jest
kobietą, ale to pytanie wolę przemilczeć jako obraźliwe
w większym stopniu niż wypinanie tyłka. Siostrzyka
wka jest bardzo kobietą! I żeby się o tym przekonać,
proponuję pod jakimkolwiek pretekstem udać się na
Banacha.
Nasz tyłek jest jedyny i niepowtarzalny. I siostrzyka
wka o tym wie, kiedy mówimy, że zastrzyk boli, i nie za
wsze jest prawdą, że zamiast igły używa rożna. Ale na
takie tyłki napatrzyła się wystarczająco dużo, żeby prze
stać traktować je jak białe kruki i uczyć się każdego na
wyrywki. Tym bardziej, że mają swoje ukochane, i nie
jest to ani mój, ani pana Rysia, ani Kazia, ani Włodka,
tylko jakiegoś faceta, który po pracy czeka pod szpi
72
73
talem z kwiateczkiem. Takie traktowanie naszych tył
ków to jest rutyna. Rutyna bez wdawania się w jej pejo
ratywne znaczenia. Rutyna, która jest naszym pomocni
kiem, bo świadomość obcowania z nią uwalnia nas od
wstydu. Nasze opiekunki naprawdę mają większe pro
blemy niż rozpamiętywać w nieskończoność, że Wołek
ma siedzenie jak pięć złotych, a pan Rysio jak siedem
dwadzieścia. I to dotyczy wszystkich chorych w mniej
szym lub większym wymiarze. No, może z wyjątkiem
przypadków dla okulisty czy stomatologa.
Więc wyzbyłem się wstydu, a w zamian za to nabra
łem nieco pokory, bo nie jest to towar, na którym mi
zbywa. I przyjmowałem razy raz za razem, starając się
znosić je godnie. Uznałem bowiem, że niedołęstwo i hi
steria jest daleko większym powodem do wstydu niż ob
nażona rzyć. Na początku mojego pobytu uczucie zakło
potania było jeszcze silne. To z powodu braku bólu lub
występowania go w nikłym stopniu. Taki stan każe nam
czuć się zdrowymi, a więc przynależnymi światu, w któ
rym nie ma zwyczaju wypinać się na kobiety. Jednak
mimo że do operacji ból nie powrócił, wyjąwszy dość bo
lesne zastrzyki w dużych ilościach, stopniowo zacząłem
przywykać do faktu, że choć pielęgniarka to kobieta, ale
na specjalnych prawach, i że to, co daję do kłucia, to nie
dupa, tylko pośladek. Oczywiście pomógł mi w tym tak
że przykład innych pacjentów. Dałem się opanować pra
wom szpitalnym, a nawet udało mi się wytłumaczyć so
bie, że chwilowy brak dolegliwości nie świadczy o zdro
wiu, choćby dlatego, iż mimo deficytu szpitalnych łóżek
ciągle tu jestem. Przyszło mi to z trudem. Ząb zaleczony
przed rwaniem zwykliśmy traktować przynajmniej ja
jako zdrowy i zazwyczaj rezygnujemy z dalszej zabawy.
Cóż, nie zawsze można rwać od razu. Całe życie zresztą
jest stanem trwającego „zaleczenia" i w każdej chwili
grozi nam „nawrót".
Po operacji dużo się zmieniło. Nie bez znaczenia było
to, że podczas jej trwania jest się „ubezwłasnowolnio
nym" i wszelkie nasze „tajemnice" wychodzą na jaw,
czy nam się to podoba, czy nie. Po operacji pojawił się
bardzo silny ból. Wtedy jest już wszystko jedno. Wtedy
jest dolantyna i nawet nie jestem w stanie powiedzieć,
czy te zastrzyki są bolesne. Może. Ból zwalcza się jakimś
małym bólem, po którym przychodzi ulga. I nie myśli się
doprawdy o tym, że pod operacyjnym „giezłem, które
go, jeśli to była operacja brzuszna, zazwyczaj używa się
do końca pobytu, nie ma gatek, bo gniotą i nie pozwalają
szybko się wypróżnić. I naprawdę nikomu nie przycho
dzi na myśl, żeby korzystając z tego faktu, dopaść gdzieś
w bieliźniarce damę w gieźle i zwyobracać ją, jak należy.
Przypomina mi się jedno zdarzenie tuż przed operacją.
Jak wiadomo, na krótko przedtem trzeba oczyścić kichy,
a potem już się nie je. Zresztą i tak prawie nie jadłem,
bo kroplówką jeszcze nikt się nie nażarł. Osiągnąłem
wtedy szczyt moich możliwości — czterdzieści osiem ki
logramów. Kichy oczyszcza się za pomocą starej, spraw
dzonej metody o pięknym żeńskim imieniu Lewatywa.
Jeśli ktoś nie zna tej „szpitalnej arystokratki", to już
śpieszę z informacją. Jest to kijek połączony rurką z na
czyńkiem. Naczyńko jest na mydliny, a kijek się wsadza,
nigdy odwrotnie! Kiedy mydliny z naczyńka wlać przez
rurkę i kijek do środka, no to nie ma silnych!
Do zabiegu przydzielono mnie dwóm przemiłym, mło
dziutkim dziewczynom. Nie wiem, czy pielęgniarkom,
nie znam się na szpitalnej szarży, ale raczej praktykują
cym w szpitalu uczennicom Pomaturalnego Studium
Pielęgniarstwa. Byliśmy zdaje się wszyscy troje w rów
nym stopniu zakłopotani tym, co miało nastąpić. Próbo
wałem się wymigać, tłumacząc dziewczynom, że tę pro
stą czynność mogę wykonać sam. Nie dały się jednak
ubłagać perswadując, że zabieg jest tylko pozornie bła
hy. Co miałem robić? Położyłem się na kozetce twarzą
do ściany, a pośladkami do nich, czekając w napięciu na
jakieś trzęsienie ziemi. Panienka, która miała mnie
„oczyścić", z rutyną była na bakier druga też, ale ona
trzymała zbiornik, więc starała się nadrabiać miną.
Chciałem jej jakoś pomóc, podtrzymać na duchu, je
74
75
dnak nie codziennie wtykają mi kijek i w związku z tym
byłem ogromnie zawstydzony i zły na siebie, że nie po
trafię tego opanować. Żal mi było dziewczyny i żal mi
było siebie. W końcu wetknęła i zaczęło się ciężkie, nie
miłe milczenie, przerywane od czasu do czasu „rutyno
wymi" pytaniami, na które, co gorsza, musiałem odpo
wiadać. Trwało to dość długo, aż wreszcie zaległa cisza
tak zawiesista i nie do wytrzymania, że ktoś ją musiał
przerwać. To ona wzięła na siebie tę wielką odpowie
dzialność. Ta młodziutka adeptka pielęgniarstwa, po
prawiając mi kijek, zadała najbardziej osobliwe pytanie
świata: „Czy będę mogła prosić pana o autograf?" I wó
wczas aż się ugryzłem w język, żeby nie odpowiedzieć:
„Ależ oczywiście, drogie dziecko, tylko wyjmij mi z
dupy ten flamaster."
Bardzo chcę, tak jak jeszcze parę miesięcy temu, za
czynać każdy swój dzień od tych moich trzydziestu pom
pek na pięściach, od porządnej jajecznicy na boczku
i wielkiego kubka kakao. I tak mi dopomóż Bóg. I nie
ma w tym świętokradztwa. I jeżeli On jest, to wierzę, że
mi pomoże, a ja nie odpłacę Jemu, bo mnie na to nie
stać, ale odpłacę ludziom, jak potrafię, bo oni mi pomo
gli, jak potrafili, a są przecież na Jego podobieństwo.
Więc jeśli są na Jego podobieństwo, to ci, z którymi się
zetknąłem, świadczą za tym, że jest. Ale gdzie byli, kie
dy nie wstałem od stołu, nim nie wypiłem litra? Dlacze
go nikt nie złapał mnie za rękę?
Minęło już półtora miesiąca od operacji. Mniej od wyj
ścia ze szpitala. Niektóre zdarzenia zaczynają tracić pa
mięć, choć staram się je uratować. Dla siebie i chyba dla
Laluchy, bo mam nadzieję, że ona weźmie to sobie do
serca. Bo to jest ważne, żeby pamiętać o bólu. To jest
trudne, gdy nie boli, ale gdy boli, wówczas wpada się
w ów dziwny, proszalny ton. Wtedy mówi się obcym lu
dziom: „Proszę, niech pan na siebie uważa." Kiedy już
po operacji odwiedziłem szpital, rozmawiałem chwilę
z kobietą, która następnego dnia miała iść na stół. Była
już wielokrotnie krojona. Mówiliśmy o tych niecieka
wych dla zwykłego zjadacza sprawach. Pytałem ją o do
puszczalne granice wysiłku fizycznego po zoperowaniu.
I kiedy powiedziałem jej, że przenosiłem poprzedniego
dnia coś cięższego, ta obca kobieta gorąco i żarliwie pro
siła mnie: „Proszę, niech pan tego nie robi, niech pan na
siebie uważa." I przysięgam, że mówiła to szczerze, i ja
to będę powtarzał, póki nie zapomnę, póki nie będzie
całkiem „po".
Jajecznica chwilowo nie. Boczek też odpada i z pew
nością także pompki. Ale można popróbować nieco lżej
szych ćwiczeń. Więc staję przed umywalką i ostrożnie
macham chudymi rękami, wyginam krzywe nożyska
i robię skłony, jakbym uniżenie witał powracające z da
leka zdrowie.
16
Pochmurno. Szyba do połowy zaparowana. Ósma
dwadzieścia dziewięć. Nie lubię zaparowanych szyb.
Kojarzy mi się to z zapobiegliwym, gospodarnym do
mem. Nie z moim domem. Z jakimś domem, w którym
cały dzień gotuje się, żeby na czas były posiłki, żeby na
gotować na kolejne trzy dni, na tydzień. Para na szybach
spotyka się gdzieś z zapachem kuchni. Nie czuję go, ale
przekonanie o nierozerwalności tych dwóch rzeczy jest
we mnie tak silne, że zapach prawie jest. Umiejscawiam
tę parę także w ludnych pomieszczeniach, gdzie miesza
ją się oddechy. Schronisko. Przychodzą z dworu, otrze
pują śnieg na progu. Budzą zaciekawienie tylko z mo
mentem otwarcia drzwi. Przypadkowi ludzie, którzy ze
szli z gór. Nie lubię przypadkowych ludzi, którzy zeszli
z gór. I jeszcze to, że para na szybach zabiera mi świat
z zewnątrz. Zabiera możliwość ucieczki choćby wzro
kiem. Pomieszczenie staje się zamkniętą skrzynką,
z której nie można się wydostać bez koniecznego podej
ścia do drzwi i otwarcia ich.
76
77
Kuracjusze nabrali wigoru. Stali się pewni siebie.
Obrośli w piórka. Podczas śniadania, zupa mleczna i ser
topiony, przyglądałem się im. Znają się po imieniu, po
przydomkach, pozdrawiają się, rzucają jakieś enigmaty
czne zdania, świadczące o wspólnym uczestniczeniu
w małych tajemnicach. Drobna nocna popijawka. Prze
marsz przez miasto „by night" lub wstępne rozmowy
na tematy damskomęskie. Ta pewność siebie wynika
z przynależności do grupy. Grupy stołu, piętra, pokoju,
zdarzenia minionej nocy. Ta pewność siebie wynika
z określenia pozycji w grupie, choćby pozycji najmniej
znaczącej, chćby pozycji tego, który gania po flaszkę, ale
jest pozycją względnie pewną, pozwalającą liczyć na so
lidarność grupy. To daje irn małe, szczątkowe poczucie
władzy. Daj komuś władzę, a poznasz jaki jest. Teraz
w poczuciu bezpieczeństwa odkrywają się. Teraz widzę
wyraźnie ich słabe miejsca. Cisi, głośni, niedowcipni,
agresywni, ciekawscy, tchórze, którzy żyją tylko mając
za plecami grupę. „No, no, no, panie kulego, nasz tu jest
więcy."
Na początku byli inni. Jeszcze głośnik gęby milczał,
jeszcze nie był rozgrzany, jeszcze nie było dla kogo go
włączyć. Jeszcze nikt nie powiedziałby o mnie „dziwak"
albo „oryginał". Mógł sobie to powiedzieć po cichu w
obawie, by dziwak nie okazał się „swój chłop" lub, nie
daj Boże, nerwus.
Przyjechała cipka do kogoś. Siedzi w lisie. Jest ich kil
koro. Ona jest z zewnątrz. Jej nie zależy. Ona nie będzie
tu jeszcze szesnastu dni. Przechodzę. Mówi o mnie
„agregat", ale oni nie przytakują. Grupa nie jest widać
zbyt silna. A może mają jeszcze nadzieję, że się odkryję.
„Siedzi cipka na bruździe, dłubie sobie w kabzie." Idę
dalej.
Dzisiaj przewodziłem. Już mnie to nie interesuje. Nie
interesuje jako zdarzenie. Interesuje jedynie jako jedna
z czynności, które mają mi pomóc. Zostało tylko po
czucie obowiązku. Nie obowiązku narzuconego, bo osta
tecznie nikt mnie nie zmusza. Obowiązku, który sam na
siebie nałożyłem. Uświadamianie sobie tego, kiedy mo
notonia staje się dokuczliwa, jest moim luksusem. To
monotonne nabiera wtedy barwy. Mogę z niego zrezy
gnować, ale tego nie robię. Znowu wygrałem jakąś bata
lię ze sobą. Coraz częściej jednak muszę sobie o tym
przypominać.
Dzisiaj nad moim przewodzeniem czuwała nowa ele
ktryczka. Była podejrzanie uprzejma. Uprzejma w spo
sób nadnaturalny. Dało się odczuć, że uprzejmość nie
leży w jej naturze, ale narzuciła sobie ją z dużym wysił
kiem i ten wysiłek wyłaził jak diabli ogon spod sutanny.
Za parawanem, przy drugiej czterokomorówce, siedział
jakiś człowiek. Jego zabieg skończył się właśnie. Powie
dział „do widzenia", usłyszałem brzęk monet, a potem
„serdecznie dziękuję", słodkie i przymilne. Niemal li
źnięcie po twarzy. Maleńki, niekontrolowany zarobe
czek. Zarobuś. Wiem, że tu jest to praktykowane, i wiem,
że nie tylko tu. Spotykam się z tym nagminnie, chociaż
nie praktykuję. Wiem, że ludziom powodzi się źle z po
wodów od nich niezależnych, ale także z powodów od
nich zależnych. Nie dziwiłbym się, gdyby ta kobieta wy
konywała pokątnie dodatkową pracę i brała za nią pie
niądze. Dziwię się natomiast troszkę, że bez żenady bie
rze drugie pieniądze za tę samą robotę. I dziwię się,
mimo iż wiern, jak dalece to spowszedniało i że coraz
łagodniejsze staje się siódme zalecenie dekalogu. Być
może ta kobieta czuje się okradana i odpłaca tym sa
mym, za zgodą pacjenta, który daje. To kodeks Hammu
rabiego. I jest jeszcze inny, niepisany kodeks, głoszący:
„Jak dają, to bierz." Abstrahując od tego, że cztery mie
siące nie pracuję, więc nie zarabiam, wiedząc o panują
cych zwyczajach, przyjechałem tu z przekonaniem, że
będę dawał. Zaraz po przyjeździe postanowiłem zorien
tować się w obowiązujących regułach i zapytałem o to
biegłego kuracjusza. Powiedział, że owszem, są tacy, co
dają. I to było wszystko, ale tylko idiota nie zoriento
wałby się, że biegły kuracjusz nie daje, a co więcej jego
78
79
ton sugerował istnienie czegoś w rodzaju świętej wojny
między biorącymi a tymi, którzy dawać nie chcą. Chory
jest zawsze po stronie chorych. Zarazem pragnie zrobić
wszystko, aby stać się zdrowym, czego chorzy mu nie za
gwarantują. Domyśliłem się istnienia trzeciego wyjścia.
Dawanie po cichu. Być w porządku z obydwiema stro
nami. Ale być w porządku z obydwiema stronami, które
się wzajemnie znoszą, jest na dłuższą metę niemożli
we. Już nie wspomnę o tym, że obrzydliwie niesmacz
ne, W tym wypadku nie da się też być po niczyjej stro
nie. W ogóle się da. Wówczas płaci się cenę najwyższą.
Ponosi się konsekwencje nie za to, że nie jest się za żad
ną ze stron, a za to, że jest się przeciwko obydwu.
Nie jestem moralistą i nie będę. Nikt nie dał mi prawa
sądzenia ludzi, jednak robię to już przez fakt akcepto
wania jednych i odrzucania drugich. Na tych parę gro
szy mnie stać. Chcę być traktowany jak człowiek. To nie
jest luksus. To jest samoobrona. Wycierpiałem się dość,
bym teraz miał szarpać sobie nerwy z powodu byle gów
na. Postanowiłem dawać. Na pierwsze zabiegi chodzi
łem z pieniędzmi w kieszeni i ciężarem w sercu, bo zda
wało mi się, że kogoś tym obrażę. Nie było mi jednak pi
sane dać. Jak dotychczas nikt najmniejszym gestem nie
zasugerował mi, że na to czeka. Ciągle zresztą miałem
do czynienia z kim innym, a chciałem sprawę załatwić
hurtowo. Przestałem nosić pieniądze.
Dzisiejsza elektryczka, kiedy żegnałem się z nią i dzię
kowałem, chyba chciała mnie zabić. Przy najbliższej
okazji spodziewam się 220V. I co ja mam, kurwa, robić?
Napisz mi szybko, drogi „Płomyczku"!
Przestałem być ignorantem, który wierzy, że katar żo
łądka bierze się z wycierania chustką do nosa tej części
ciała, z którą nos ma najmniej wspólnego. Spotykałem
takich. Mają oni pewną cechę. Winią za swoje dolegli
wości nie siebie, ale wyłącznie lekarzy. Nie twierdzę, że
wśród tych ostatnich nie ma konowałów, ale są w każ
dym zawodzie, prócz weterynarzy, więc bez przesady.
Kazio mówił:
— Ten skurwysyn w ogóle nie wie, co mi jest.       y
— A ty, Kaziu, wiesz?
— No jasne! Rypie mnie tu z lewej.
— No to dużo wiesz, Kaziu. Już się możesz leczyć
sam.
Więc już nie jestem takim ignorantem, choć broń mnie
Boże, bym stal się „specjalistą". Chyba nie ma nic gor
szego niż pacjent z własnym rozpoznaniem choroby
i mówca z własnym przemówieniem. To się sprawdza
tylko w przypadku trypra, ale też nie zawsze, bo wyma
ga już pewnego doświadczenia. To, że mnie bolą zęby,
nie było takie trudne do rozpoznania. Stąd właśnie moja
dzisiejsza wizyta u dentysty. Wiem, że w domu znów
opadnie mnie tysiąc najważniejszych spraw i znowu
będę tę wizytę odkładał, a przecież gryzę codziennie
i zęby przez to nie staja się zdrowsze. Skoro już te dwa
dzieścia cztery dni, dziś szesnaście, przeznaczyłem na le
czenie, to chcę ten czas maksymalnie wycisnąć. Leczenie
zębów marnotrawnym i wstawianie im złotych koronek
wysadzanych berylami nie należy do obowiązków sana
toryjnego stomatologa. Raczej doraźna pomoc w przy
padkach nagłych. Mój przypadek jest nagły od pięciu
lat, więc i spustoszenie odpowiednio duże.
Kolejki nie było. Pani doktor mogła ucinać sobie po
gawędkę w sąsiednim gabinecie dla pracowników. Kie
dy przyszedłem, przerwała rozmowę i zaprosiła mnie do
siebie. Posadziła w fotelu. Spodziewałem się, że zapyta,
czy nie eksplodował mi ostatnio w jamie jakiś ładunek.
Zdaję sobie sprawę, że jest to raczej przypadek dla sape
ra niż stomatologa. Pani jednak powiedziała coś, co wie
działem. Zęby bardzo zaniedbane, czeka mnie leczenie
nieco dłuższe niż pobyt tutaj. Chorzy na zęby dzielą się
na tych, co chodzą do dentysty, choćby raz, i tych, co nie
chodzą. Pocieszam się, że spośród tych drugich znam
przypadki znacznie cięższe od mojego, a pani doktor
wiedzieć o nich nie może, właśnie dlatego, że nie chodzą.
80
— Po
81
Pani wywierciła mi dwie dziurki i założyła białe o na
zwie „fleczer" Henderson. Kazała przyjść w piątek, ale
jeszcze przedtem dwie sztuki sfotografować. Trzy do
wyrwania zostawiłem sobie na bardziej odległy termin
i poszedłem zrobić zdjęcia. Pani doktor przyniosłem
kwiatek. Mam dla niej dużo uznania, bo na je miejscu
zrobiłbym plombę jak pięść i zaplombowałbym takiemu
klientowi pysk na amen.
Wychowawczyni tych dzieci to kompletna idiotka.
Stoją już nade mną od dziesięciu minut. Wychowawczy
ni, idąc w sukurs ich ciekawości, pyta mnie kabotyńsko:
— Gdzie się pan nauczył takiego talentu?
Chcąc ją spławić, odpowiadam obojętnie: „W więzie
niu." Wbrew moim oczekiwaniom wychowawczyni zda
je się być podniecona tym zwierzeniem. Już wiem, jakie
pytanie teraz padnie, i mam gotową odpowiedź. Nie po
myliłem się.
— A za co pan siedział?
— Za Stalina, ale me cały czas, bo trochę mnie po
wiesili.
O dziwo, wychowawczyni jest nie do zdarcia! Tym ra
zem będę musiał chyba użyć siekiery. Na szczęście nie
dochodzi do tego. Po dwóch minutach ciężkich walk
wzięło w niej wreszcie górę „ciało pedagogiczne" nad
„fizycznym". Pada twarde: „Dzieci, proszę na obiad!",
i dzieci z ociąganiem odchodzą.
Kiedyś, kiedy byłem jeszcze mniejszy, wchodząc do
sklepu zdejmowałem czapkę. Kiedy już byłem trochę
większy, zapytałem ojca, dlaczego właściwie każe mi tę
czapkę zdejmować. Ojciec odpowiedział, ze przez szacu
nek dla ludzi, którzy pracują. Gdy w tramwaju ustępo
wałem miejsca staruszce, wyjaśniał, że to przez szacu
nek dla kobiety, która całe życie ciężko pracowała. Gdy
bym sam nie zaczął pracować, pewnie po dziś dzień nie
robiłbym nic innego, tylko na przemian wkładał i zdej
mował czapkę. Chwalić Boga, czasy się zmieniły i teraz
czapkuje się bezrobotnym angielskim górnikom.
82
Mój ojciec za swoich pacholęcych lat, widząc pracują
cych żniwiarzy, pozdrawiał ich pełnym szacunku
„Szczęść Boże", toteż nie dziwię się, że kazał mi tę czap
kę zdejmować. Zdejmowałem ją przed tymi, których oj
ciec dyplomatycznie nazywał „ludźmi, którzy pracują",
a nie „ludźmi pracy". Różnicę pojąłem nieco później,
mając rozległe kontakty z „ludźmi pracy" różnych za
wodów, wkładającymi wielki wysiłek w to, aby się jak
najskuteczniej opieprzać. Bogiem a prawdą czapkowa
nie „ludziom, którzy pracują", też wydaje mi się dzisiaj
przesadą, bo ostatecznie nie robią tego darmo. W tym
wypadku jest to szacunek dla „ludzi, którzy zarabiają",
a więc kult pieniądza, a nie pracy. Najrozsądniejsze by
łoby najpierw sprawdzić, jak pracują, potem zaś ewen
tualnie zdjąć czapkę. Ale jak sądzę, już podczas kontroli
nakrycie głowy zdarto by rni ze łba, skopano i razem ze
mną wyrzucono na bruk. W każdym razie nie spodzie
wam się, aby w jakimkolwiek sklepie na moje „Szczęść
Boże" ogorzały i uśmiechnięty żniwiarz odpowiedział
„Bóg zapłać".
Kiedy pada to kategoryczne: „dzieci, proszę na
obiad", dzieci, choć z ociąganiem, zsuwają się z moich
pleców. Są z pobliskiego zimowiska i stołują się w na
szym sanatorium. I to jest bardzo dobry pomysł, bo
zgorzkniałym wrzodowcom na widok pełnego życia dro
biazgu natychmiast chce się śpiewać z radości.
Siedzę na oszklonej werandzie Sanatorium nr 4 i rysu
ję. Weranda jest zarazem palarnią i przelotowym pomie
szczeniem między głównym wejściem a holem. Przed
sionkiem i wiatrołapem. Wybór tego miejsca to prze
jaw kardynalnej głupoty. Z wielu powodów. Po pierw
sze, temat, który mam za oknem, jest bardzo nieciekawy,
chociaż nie tak bardzo, jak pogoda. Po drugie, zgodnie
z przeznaczeniem miejsca co chwilę wchodzą tu marno
trawni i zerkają mi przez ramię, oczekując wyjaśnień,
rnoja obecność tutaj jest prowokująca. Po trzecie, tych
dzieci nie wychowywał rnój ojciec, więc nie mam co liczyć
na pokorne „Szczęść Boże" i dyskretne odejście w cień.
83
Mało kto lubi, kiedy podczas pracy patrzy mu się na
ręce Nie lubią tego ludzie zapracowani, bo im to prze
szkadza, i meroby, bo ich to kompromituje Toteż trudno
się dziwie, ze skoro mało kto lubi, ja także nie lubię Są
jednak ludzie, dla których praca jest czymś tak szcze
gólnym i wyjątkowym, ze domagają się pełnego ciszy
i skupienia adorowania ich w tej czynności Cicho, bo
mistrz pracuje A jeśli już głośno, to chwalić i podziwiać
Żądają najwyższego szacunku i biją sobie pokłony
Przerost reklamy nad wartością produktu Zaczyna się
wokół całej zabawy śmiertelnie poważny taniec na palu
szkach Bicie piany i robienie dymu, zza którego me wi
dać efektu I takim kadzidłem posługuje się wielu ludzi
Jest to robienie ruchu wokół siebie Zajęcie tak praco
chłonne, ze nie wystarcza już energii na produkcję Sam
aneks do pracy, której nie ma Metafizyka Genialne po
mysły z tych, co to nie powąchają nawet szuflady Wiara
na słowo
Więc gdybym miał zdejmować czapkę przed graba
rzem, to dlatego, ze on ten dół faktycznie wykopał i zro
bił to solidnie, a nie dlatego, ze spocznie w nim ktoś
„świętej pamięci" No, co innego, gdyby „świętej pamię
ci" był przy okazji ofiarą grabarza
Trzymam w ręce pudełeczko Zastanawiam się, co
miałem zrobić Czytam napis i zaczynam się śmiać.
„Buwi, Mister, czarna, luksusowa, tonująca, wodoodpo
rna " itd To mi wystarczy Już wiem
Odkryłem dobrodziejstwo decyzji pani dentystki, któ
ra uznała, ze powinienem te trzy zęby usunąć w Warsza
wie Otóż, gdybym je usunął tutaj, z pewnością byłbym
zmuszony opuścić kilka posiłków Nie uszłoby to uwagi
personelu Choć, jak mi się wydaje, mam oparcie w Beli,
jednak nie jest wykluczone, ze mógłbym stracić parę
metrów taśmy toaletowej W tej chwili nie mogę sobie
na to pozwolić wobec szatańskiego planu, jaki powzią
łem Kończy mi się papier maszynowy, do pisania Za
84
mierzam zaoszczędzić trochę toaletowego i wymienić po
rozsądnym kursie na tamten Moje hasło na najbliższe
dni „Mniej wydalania, więcej pisania "
Na kolację plugawy grysik z sokiem i po jaju na twar
do na łba Zjadam ten grysik, choć me cierpię grysiku
od czasu, gdy jadałem go na wyścigi z Miśkiem Powta
rzam sobie jednak, ze to jest mój rytm, ze to moja wola,
a nie ich Trochę mnie to uspokaja Grysik oczywiście
nie staje się przez to kawiorem I dobize To podnosi
jego smak Nie cierpię kawioru. Typowe równanie do
dołu „Ja mam kiepsko, ale jak on ma do dupy " „Fakt,
ze się schlałem jak wieprz, ale Albinosa na dodatek
okradli " To obrzydliwe, jednak czasem pomaga Zresz
tą ogromnie typowe zjawisko wśród ludzi chorych, tyle
ze w ich pizypadku owo równanie do dołu nie ma tej ja
dowitej, złośliwej satysfakcji Jest współczucie dla siebie
i jest także współczucie dla osobnika „modelowego"
Więc jem ten plugawy grysik, a raczej rozprowadzam
językiem po zębach i po tym białym o nazwie „fleczer"
Potem, kiedy się zagapię, udaję, ze się zagapiam, zniena
cka połykam go Nie mani żadnych odruchów wymiot
nych, ale nie wydaje mi się, aby żołądek miał mi pogra
tulować dobrego smaku Kolacja ciągnie mi się jak gów
niarzowi ostatnia lekcja przed wakacjami W stołówce
jest już prawie pusto Bela przetacza się wte i wewte,
znosząc naczynia do okienka w głębi sali Rzuca mi raz
za razem przelotne spojrzenia Jest w nich wesołość, chy
ba dość duża sympatia i jakby zachęta Zauważam, ze
ma ładne, drobne dłonie Nosi półprzeźroczystą bluzkę,
pod którą widać opięty na potężnych piersiach biusto
nosz Myślę, ze nie jest zła, ale można by z mej zrobić ze
dwie jeszcze lepsze Przy stoliku u wyjścia siedzi Kozak
Wodzi za Belą psim, wiernopoddańczym wzrokiem Jak
by za cos przepraszał Za co7 Nabrał trochę śmiałości
Widzę, ze już nie goni jej oczyma Szuka jej oczu Bela
popatruje na niego jak celnik na krowę Trochę ze zdu
mieniem, trochę z niesmakiem, trochę z gniewem Czego
85
ten dżokej od niej chce? Łapię się na tym, że ta ich wy
miana spojrzeń poważnie mnie drażni. Jakby odbierano
mi prawo wyłączności. Wiem, że nie wolno mi rościć so
bie do niej żadnych pretensji, że z niczym się nie dekla
rowałem, a jednak mnie to wkurza. Ostatecznie coś mnie
z Belą musi łączyć, skoro nie doniosła na mnie „wła
dzom". Nie jestem jej tak całkiem obojętny. Ale ten idio
ta już sobie zbyt dużo pozwala! Łasi się jak ranny party
zant. Z tych: „Nie bój się, nie podupczę, daj tylko trochę
potrzymać " A won, zabieraj te łapy! Chwalić Boga,
Bela patrzy na mnie nieodmiennie ciepło. Może więc je
dnak nawiązać z nią jakieś stosunki9 No, „stosunki" to
chyba zbyt mocno powiedziane. Jakąś, jak to się mówi,
nić wzajemnego porozumienia. Jakieś krótkie, sympaty
czne koleżeństwo. Możemy razem pospacerować, pójść
do kina. Kupiłbym jej parę razy kwiatki. W końcu coś
jej jestem winien za to lojalne milczenie i cichą serde
czność. Z kinem i kwiatkami to lekka przesada. Ale mo
żna się spotkać, porozmawiać, podyskutować. A o czym
ja z mą mam, na Boga, dyskutować?! O Heideggerze,
o Jaspersie, o Husserlu. O reminiscencjach zniesienia
kartek na ryż w twórczości Michaela Jacksona? Nie.
Z nią się nie da dyskutować. Z nią się da tylko jedno.
No właśnie. To się też nie da. Głównie to się nie da. Coś
trzeba wymyślić. Jakąś wstępną mowę. Najlepiej z mów
nicy. Przynajmniej głowy będą na jednym poziomie.
I z kartki. Kartka to nie jest taki zły pomysł. List. Może
list. Papier się nie rumieni. Zaczynam sobie nawet wy
myślać treść, ale ten grysik mnie otrzeźwia. Pewnie, że
dobrze mieć swojego człowieka w kuchni. A cena? Za
jaką cenę? Chwilowo odrzucam pomysł z listem. Nie de
finitywnie. Trzeba się jeszcze nad tym zastanowić. Łapię
się na tym, że moja tak pięknie wymyślona rola konte
stującokontemplującomilczącego wrzodowca zaczyna
mi trochę ciążyć. Aby do jutra. Rano jestem zawsze spo
kojniejszy i poważny. Nie przeszkadza mi to jednak rzu
cić Kozakowi na odchodne wyniosłego i zarazem litości
wego spojrzenia. 
86
Moje Pionierki zapomniały już całkiem o sklepie.
Przyniesione z „Mody" tak, tak, teraz Pionierki są bar
dzo modne! na Konopnickiej były mocno kaloszowate.
Skóra całkiem nie skórzana. To wina lakieru. Jest jakiś
smołowaty i zbyt grubo go kładą. I źle garbują. Musia
łem je dopiero rozchodzić. Dać im się poznać ze stopami.
Teraz stały się bardziej rasowe. Już są wyraźnie moje.
W iewym i w prawym w innych miejscach układają się
załamania, zagięcia, inaczej układa się język i inaczej
ścierają obcasy. Pastując je widzę, jak nabierają szla
chetności, jak zaczynają błyszczeć fałdy i cały but zmie
nia kształt z meforemnego łupa w coś, co jakby nieodłą
cznie związane jest ze stopą. Żebym się tylko w nich nie
zakochał, bo mogą być kłopoty.
A teraz siusiu może by tak do umywalki?, gimnasty
ka i spać. Jutro bąble.
i .ł                             
15 ,:
r,
Czy pada deszcz ze śniegiem czy śnieg z deszczem to
naprawdę obojętne, ale czy śnieg czy deszcz — to już nie.
Pada deszcz. Raczej siąpi. Nie jest miło, ale ciepło. Wró
ciłem właśnie z bąbli. Odebrałem zdjęcia Rtg, wyszły
uroczo. Wrzuciłem kartkę do Maryli. Nic, Normalnie.
Normalnie jak na rytm tutejszy, w ogóle to nienormalnie
i staram się o tym pamiętać.
Przy Sanatorium nr l koło pijalni jest w piwnicach
dużo kotów. Są niesamowite i przeróżne. Stałem trochę
i kicikiciałem. Podszedł do mnie jeden. Raczej jedna.
Wspaniała. Trójkolorowa. Brązowomdobiała. Ocierała
mi się łebkiem o nogi, a ogon trzymała całkiem pionowo.
One to potrafią.
Gdybym przed wyjazdem tutaj dostał telegram, w któ
rym proponowano by mi wybór między, załóżmy, sana
torium „Wspólny Trud" a „Uroczysko", pewnie bez wa
hania zdecydowałbym się na to drugie. Zdecydowałbym
się, mimo że wiem, co to jest „robienie dymu", czyli pra
ca bez efektu i słowa bez pokrycia. Zdecydowałbym się,
87
bo gdzieś tani wierzę w znaczenie nazw. I dobrze, że
takiego telegramu nie dostałem. Budynków sanatoryj
nych jest tu mnogość. Są piękne i tylko ładne, ale wszy
stkie cieszą oko pełną fantazji konstrukcją z ogromnymi,
wielospadowymi dachami, przeróżnymi wieżyczkami,
wykuszami, tarasami, werandami, balkonami i Bóg ra
czy wiedzieć, czym jeszcze. Mają spokojnie po sto lat
i więcej i tylko ich nazwy nie kwalifikują się pod kon
serwatorską opiekę. Dziś dowiedziałem się, że Sanato
rium nr 4 nazywa się „Społem", a inne w najbliższym
sąsiedztwie „Siła", „Jedność", „Zdrowie", „Kolejarz"
itd. Nazwy te są może solidne i budzą zaufanie, z wyjąt
kiem ostatniej, ale mc nie mówią ani o budynku, ani
o miejscu, ani o historii. Wśród nich jest jeden ewiden
tny wrzód na zdrowym ciele krajobrazu. Co gorsza stoi
na stoku i widać go zewsząd. Szare, idealnie sześcienne
pudło z płaskim dachem i trzema rzędami typowych
stolbudowskich okien. Ma może z piętnaście lat. Przy
ozdobiony jest ogromnym, jedynym chyba w okolicy,
neonem, który zimnym, niebieskim światłem obwie
szcza dzień i noc, że mamy oto do czynienia z sanato
rium „Zameczek". Chciałbym zobaczyć dyplom tego
arystokraty, co nadał „Zameczkowi" tak niebanalną
formę.
Z przedmiotów z domu pozostają mi tylko przedmioty
trwałe. Walizka, magnetofon, Pionierki, ubrania, bu
dzik, przybory toaletowe. Odchodzą jednak rzeczy nie
trwałe. Trzeba się z tym pogodzić, ale to nie jest takie
proste, bo ze względu na czas i miejsce zaczęły dla mnie
nabierać cech trwałości. Te same przedmioty tam odcho
dziłyby w zapomnienie lub nawet nie zahaczały o pa
mięć z powodu swojego przeznaczenia. Zostałyby zje
dzone, zużyte i ślad po nich zaginąłby. Tu jednak nabra
ły one innej wartości. Wbrew przeznaczeniu przesiąknę
ły znamionami rekwizytów, pamiątek z domu, niewi
dzialnych nici dom — Sanatorium nr 4. Kończy się her
bata i nie niepokoi mnie fakt, że nie będę miał co pić, bo
herbata w sklepach jest. Nie niepokoi mnie to, że ta
w sklepach jest prawdopodobnie gatunkowo gorsza, ale
niepokoi mnie to, że kończy się właśnie herbata z domu,
a każdą z tych torebek Ola miała w palcach, kiedy je li
czyła, bo założyliśmy się, ile opakowań jest w pudełku.
Kończy się mydło i nie niepokoi mnie to, że nie będę
miał się czym umyć, bo w sklepach jest, choć znacznie
gorsze, ale to, że kończy się mydło, które nią zapach lu
biany przez Olę mnie to w gruncie rzeczy wisi i wkrót
ce jakby oddalę się od niej przez obcowanie z innym za
pachem. I niepokoi mnie to, że został mi maleńki skra
wek cytryny, którą mi przysłał wuj Marian aż z NRD,
bo u nas nie rosną, choć mniej niepokoi mnie to, że w
sklepie nie dostanę na pewno. I kończy się pasta do zę
bów. Pasta z domu. I to niepokoi mnie najbardziej, bo w
Kotlinie nie ma pasty od miesięcy.
To, co nie hałasowało w niedzielę, a hałasuje bez
przerwy od poniedziałku, to nie jest młot pneumatyczny.
To są piły spalinowe. Oni tu piłują drzewa. Łajdaki.
Znowu wracając do swojego 6a, łapię się na tym, że
mam już do niego pewien sentyment. Nieduży. Nawet
całkiem mały. Nie pozwalam sobie na odrobinę większy,
licząc dni do powrotu i skrzętnie wykreślając je z kalen
darza. Nie chcę zapomnieć, że znalazłem się w stanie
przejściowym, że jest to złe, ale służy ustrzeżeniu się
przed złem większym. Pogodzenie się z sytuacją w świa
domości, że spotka mnie za to nagroda. Hedonizm anty
cypacyjnomtelektualny Arystyp z Cyreny. Więc wiem,
że to jest złe, żeby jednak nie zagryźć się, mówię sobie,
a nawet staram się to odczuć, że moje każdorazowe po
wroty są sympatyczne i nie jest najgorzej. To trochę tak,
jakby więzień pocieszał się, iż daleko bardziej nieprzyje
mnie byłoby w tak pochmurny i deszczowy dzień spę
dzać wczasy pod namiotem. Ale powroty do namiotu też
bywają przyjemne i robi się cieplej, gdy wracając skądś
89
wchodzi się na bindugę czy inną polanę i można powie
dzieć: „Ten pomarańczowy to mój."
Mogę przewidywać, że moje 6a jest jednym z bar
wniejszych pomieszczeń Sanatorium nr 4, choć innych
nie widziałem i nie jestem ciekaw. Jednym z barwniej
szych i z wyraźnie zaznaczonym charakterem osoby
przebywającej tu. Ten charakter wnoszą nie tylko
przedmioty przywiezione z domów. To by przesądzało
sprawę na korzyść krezusów. Nie chodzi o to, żeby
zwieźć ze sobą całą Desę, jaką się posiada, pozawieszać
ściany obrazami, poustawiać serwantki i kredensiki. To
by było za łatwe. Chodzi o to, by przy całej ubogości
środków, którymi się dysponuje, nadać wnętrzu swój
wyraźny kształt. Nie wiem: poprzestawiać, przynieść
kwiaty, ułożyć rzeczy z całą świadomością tego, na wi
doku których zależy nam najbardziej itd. O ścieleniu łó
żka nie wspominam, bo to abecadło. To wszystko składa
się na obraz człowieka.
Gdyby ktoś wlazł nagle do mojego 6a a jeszcze nie
wlazł i mam nadzieję, że nie wejdzie przez najbliższych
piętnaście dni, mógłby się mocno zdumieć albo nawet
pomyśleć: „Och, och wariat." Wszystko tutaj świadczy
o moim pustelniczym trybie życia. Całe kupy zapisanych
drobnym pismem stronic carska szkoła kaligrafii, piór
ka, tusze, rysunki pozawieszane na firankach, inaczej się
nie dało. Oczywiście powiesiłem je trochę dla wątpliwej
ozdoby, ale także dla ciągłego przypominania sobie:
„Rób coś, bo zwariujesz", i wreszcie, bym zerkając mógł
odkrywać błędy i jeśli się da, poprawiać je. Obrazy wi
szące w pracowniach malarzy nigdy nie zaznają spoko
ju, póki ich ktoś nie kupi. Obrazy prowokują autorów.
Ciągle im czegoś brakuje. Z dnia na dzień przybywa ma
źnięć, pacnięć, dotknięć. I niemal każdego dnia stają się
nowymi obrazami.
Kiedyś Jurek poprosił mnie o wypożyczenie obrazu,
który namalował dla mnie z jakiejś okazji. Uznał bo
wiem, że czegoś temu obrazowi brakuje i musi go prze
laserować. Minęły już dwa lata, a pejzażowi ciągle coś
dolega i ciągle go przybywa. Bywając w pracowni Jurka,
muszę się domyślać, że to ten sam widoczek. Na począt
ku był to las późnym popołudniem z młodym księżycem.
Potem zastałem wieczór w tym samym lesie, ale jakby
rozrośniętym. Ostatnio w mój las mogę tylko wierzyć, bo
w międzyczasie zapadła ciemna noc. Nim pierwsze ko
guty obudzą świt na obrazie, będę musiał położyć na
nim łapę, jeśli nie chcę przeżyć kolejnej doby trwającej
nie dwadzieścia cztery godziny, ale miesiące.
Jest jedenasta, idę do miasta. Wiersz może nie naj
wznioślejszy, ale prawda. O dwunastej otwierają sklep
papierniczy. Będzie otwarty do trzynastej. Tak jest już
od czterech dni. Sklep papierniczosportowy. Turyści,
narciarze, wczasowicze, marnotrawni, słowem wszystko,
co umie pisać i tęskni za tężyzną fizyczną, wali tu po ró
żne zakupy. Na zakupy mają godzinę. Być może gdzieś
jest to nie do pomyślenia, ale w Kotlinie do pomyślenia
jest wszystko. Nawet to, że w sklepie pracuje pięć kobiet
i nagle zostaje zamknięty z powodu choroby personelu.
Zaczynam wierzyć, że panie te jednej nocy rozparcelo
wały między sobą tego samego zarażonego partnera, bo
nie przypominani sobie choroby z naszego obszaru kli
matycznego, która tak nieoczekiwanie i równo zwala
z nóg pięć pań.  To jednak niestety prawda,  o  czym
świadczy pożółkła już kartka zaczynająca się od słów:
„Za zgodą Prezydium Rady..." itd. No i prezydium ma
rację, trzeba walczyć, choroby ciągle grożą. I bardzo jest
mi żal chorych pań, bo sam nie jestem zdrowy, a nawet
przytrafiało mi się to co im, ale uwierzyć mi trudno
mimo autorytetu prezydium z jego pieczątką na świstku
i wszystkimi innymi pieczątkami w Kotlinie. I nie ukry
wam, że jestem wściekły. Jestem wściekły, ponieważ po
trzebny mi jest ołówek. Ołówek jest mi potrzebny do
pracy. I jakakolwiek by ona była, jest zawsze lepsza od
opieprzania się pięciu pań.
Więc idę o jedenastej. Do dwunastej zamierzam ryso
wać, a potem spróbuję kupić ten cholerny ołówek, korzy
90
91
stając z faktu, ze jedna ze sprzedawczyń, chociaż z koł
drą w zębach, ale przez godzinę będzie handlować Pnę
się na wzgórze kościelne Tu siadam na ławce, wyciągam
swój chudy kramik i szybko, bo duje i ręce marzną, ry
suję ten dom, który mi się podoba Właściwie raczej jego
dach w głębi wąwozu  Całego domu nie widać, zasłania
go skarpa  Zamierzałem nawet rozłożyć się na tej skar
pie i z pewnością bym to zrobił jeszcze trzy miesiące
temu, ale dziś jest to dla mnie ryzykowne  Jest stromo
i ślisko, więc rezygnuję, chociaż mnie to boli   Walczę
z widoczkiem siedząc godnie na ławce   Rysowanie nie
jest proste   W pierwszym planie są drzewa porastające
zbocze, tuz za mmi dach domu z balkonem, w głębi uli
ce, a dalej jeszcze coś, ale to już nie ma dla mnie znacze
nia  Temat jest bardzo malarski i z pewnością byłby to
niezły obraz, ale ja mam do dyspozycji tylko patyczek z
krzaka forsycji i tusz A tusz to nie jest łatwa technika
Zostawia twardą czarną kreskę i trzeba się mocno na
biedzić i narezygnowac, zęby wyciągnąć inne walory
między  czernią  a  bielą   Można  oczywiście  operować
skrótem, umownością, można zostawić wszystko w for
mie krótkiego, lapidarnego szkicu Ja chcę jednak zrobić
rysunek nieco pełniejszy Tak będzie, póki nie dojdę do
tej niezwykłej i przekonującej oszczędności, która ce
chuje rysunki mistrzów
Nikt mi nie przeszkadza Na moment przystają tylko
dwie znudzone panienki z wyraźnym zamiarem pozosta
nia dłużej, jeżeli tylko wykażę entuzjazm Nie wykazuję
jednak, więc informują mnie, ze jestem zdolny, co rzecz
jasna przyjmuję ze skwapliwą wdzięcznością, rzucam
się ku nim i przez kwadrans obcałowuję ich stopy Za
raz potem odchodzą Wkrótce robi się zimno, odkła
dam więc robótkę i czekam, aż przeschnie, pochuchujac
w sztywne palce I zwijam straganik, i schodzę w dół
ku miastu, bo już czas zacząć się dopytywać o ten mój
ołówek
Przed wystawą sklepu z warzywami zatrzymuje mnie
na chwilę zmyślny rachunek „Oszczędność czasu  wy
92
goda  mrożonki " Bardzo mnie to rozśmiesza, więc za
pamiętuję i razem z innymi dalej ubijam bure błocko
chodnika Miasto jest jak dwa złote i niemal każdego
dnia spotykam te same twarze Znowu widzę faceta
z tułowiem zbyt krótkim w stosunku do głowy Jakby
złośliwie wydłuża sobie jeszcze tę głowę wysoką futrza
ną czapą Z malucha wysiada pucołowaty, miękki jak na
mężczyznę facio z Orbisu Mijam narciarkę z wulgar
ną, tępą gębą I jeszcze rekwizyty, które wbiły mi się
w pamięć Zielony Mercedes z lubelską rejestracją i Ford
Fiesta z lampami od Poloneza To tez znajomi
Tak wybierając od niechcenia te swoje rodzynki,
wchodzę w zakręt, mijam róg i jestem przy papierni
czym Tu natychmiast chce mnie zalać krew Jest za
kwadrans dwunasta i kolejka, lekko licząc — pięćdzie
siąt osób Muszę na siebie uważać Nie chcę robić awan
tur Zresztą Ola bardzo prosiła Odwracam się i odcho
dzę Złość nie chce minąć Jestem spieniony jak koń
w kuligu I mniej wściekły na te chore madonny niż na
ludzi w kolejce Nie, ze stoją, bo co mają robić, ale ze
nie ma w nich buntu, nie ma pytań i pretensji, jest za to
uśmiechnięta pokora, chociaż niecierpliwie przestępują
z nogi na nogę Są mi wstrętni, kiedy tak godzą się ze
wszystkim nie widząc, ze czas, ten pokręcony, garbaty
zigolak wciągnął ich w kolejny idiotyczny taniec i balują
na tym zimnie, chociaż muzyczka nie warta jest nawet
kiwnięcia palcem w bucie Wkurza mnie, ze im tego cza
su tak nie żal, ze im tak cyka, podryguje i ucieka i ze ja
go mam tak mało i ciągle myślę, co by tu zrobić, zęby
nie musieć spać
I wtedy właśnie spływa na mnie złote światło „augu
stynskiej iluminacji", i już wiem Wystarczy przecież od
mrożonek odjąć wygodę i już mam oszczędność czasu
To odkrycie mnie cieszy
Dochodząc do mostku, widzę zbliżającą się z przeciwka
grupę miejscowych punków Moje skórzane czarne spo
dnie i motocyklowa kurtka każą im uznać mnie za swo
jego Gdy są już blisko, wyczuwam wśród nich lekką pa
93
nikę. Rekwizyty im się zgadzają, ale stelaż jakby nie od
tego plecaka. Niemniej mijając mnie, pozdrawiają pod
niesieniem pięści i swoim wrzaskliwym „oi! ". Odpowia
dam im „oi", ale moje „oi" nie ma w sobie ani cienia
wrzasku. Jednak satysfakcjonuje ich w pełni. Przecho
dzą wyraźnie uspokojeni i zadowoleni ze mnie. Z wzaje
mnością.
Doszedłem. W recepcji, następne pomieszczenie za
werandą, wykłada się listy do marnotrawnych. Choć nie
spodziewam się sensacji, odruchowo czytam nazwiska
na kopertach. Jest. Pierwszy list. Może jedyny. Oczywi
ście od matki Odpowiedź na moje dwa słowa wysłane
przed tygodniem. Nie otwieram go gwałtownie i zaraz
na miejscu, tak jak to robią oni. Zabieram i odchodzę.
Może jakby trochę ze wstydem, że oto złapano mnie na
jakiejś słabości, że „wariat tej wsi" też ma rnatkę, że jest
ktoś, do kogo w ogóle otwiera gębę, a nawet utrzymuje,
sądząc z listu, ciepłe kontakty.
Zanoszę sobie ten list na górę, kładę sobie na stole,
oglądam go sobie. To jest mój list i wszystko z nim zwią
zane będę robił „sobie". Ale nie śpieszę się z otwiera
niem. Nie spodziewam się żadnych rewelacji, które ka
załyby mi rozedrzeć go natychmiast. Więc spokojnie ro
zbieram się, wieszam kurtkę, zdejmuję czapkę, składam
szalik i rękawiczki. Uchylam nieco okno, bo pokój nag
rzał się w międzyczasie. Nastawiam wodę na herbatę;
jednak trochę zmarzłem. Teraz siadam za stołem i bio
rę kopertę do ręki. Pismo matki jest wyraźne, okrągłe,
jakby trochę szkolne, ale nie przesadnie. Małe „t" od
„ł" różni się kreską. W obu literach umieszcza ją u góry,
w „ł" jednak jest zawinięta, a w „t" prosta, „l" z pętel
ką, „7" z zawiniętym nosem. Rozcinam kopertę jak za
wsze z boku. Nożyk rzecz pożyteczna. List jest na dwóch
kartkach. Matka przestrzega zasady: jedna kartka — je
dna strona. Data: 1985.02.01. Widać przejęła się nowym
u nas zwyczajem pisania na początku „roku". I dalej jest
„Drogi Jasiu", a potem różności na dwóch stronach,
94
mniej więcej w tym typie: „Nie przerażaj się brzydkim
jedzeniem. Ważne to, że dietetyczne i regularnie podane;
ma to w leczeniu kapitalne znaczenie."
Kapitalne! Kapitalne! Żebyś ty widziała tę dietę!
A potem biorę kartkę i długopis.
Mamo! 1985  02  06
To, że Ojciec zatłuścił Ci list przy kolacji, naprawdę
mi nie przeszkadza. Szkoda tylko, że tak mało, bo może
dałoby się coś wyssać. Zresztą zawsze uważałem, że to
miło, kiedy w kopercie jest coś prócz listu, choćby to
miało być głupie sto dolarów.
Martwisz mnie bardzo tą chorobą. Musisz na siebie
uważać i pogoń trochę do roboty te nasze pasożyty.
Niezbyt szczęśliwie wypada ten Twój wyjazd do Cieplic.
Wymienimy się w sanatoriach, no ale jeśli tak nią być
dobrze, to niech będzie.
Jestem grzeczny. Nie biję się z chłopakami, nie tar
gam pielęgniarek za warkocze, myję ręce przed obiadem
i słucham naszej pani. Te kąpiele w szczynie i przewo
dzenie prądu znoszę cierpliwie, ale nie sprawia mi to
najmniejszej uciechy.
Tutaj miejscowi ludzie mówią na wodę „Wielka Pie
niawa" i to jest słuszne, bo ona się wielce pieni, jak ją
wsadzić do syfonu. Podobno ma jakieś właściwości, ale
jeszcze nikt nie odkrył jakie. W każdym razie jakieś
musi mieć, bo się po niej strasznie beka.
Pogoda jest w pepitkę. Jeśli mam trochę czasu, to cha
dzam na spacery i myślę sobie to i owo. Potem wracam
do domu, mieszkam sam, i zapisuję „owo", bo „tego" już
z reguły nie pamiętam. Być może te zaniki pamięci mają
jakiś związek z właściwościami leczniczymi „Pieniawy".
Nie darmo powiadają, że ząb czasu już nie jedną łzę
otarł i ranę zabliźnił. Jeśli idzie o ząb, to w tej eufory
cznej pogoni za zdrowiem zapisałem się, i chodzę, do
dentystki. Jest to jednak trochę „kadzidło dla zmarłe
go". Niedaleko pracują drwale. Zapytam, czy nie wyka
rczowaliby mi za flaszkę paru sztuk.
95
Mamo, kończę, bo niedługo obiad. Ciekaw jestem,
czym dzisiaj zadziwią mój żołądek.
Uważaj na siebie. Ucałowania dla Ojca i Gośki
Janek
Kiedyś była taka piosenka: „Wysyłaj choć puste ko
perty, niech myślę, że wciąż kochasz mnie." Ci, którzy
byli okłamani, i ci, którzy są daleko i sami, bardzo po
trzebują wszelkich potwierdzeń, choćby to miało być
kłamstwo albo tylko puste koperty.
Nie ukrywam, że bardzo mnie boli milczenie Laluchy.
Jestem tutaj już dziewięć dni. Napisałem do niej zaraz
na początku i nie ma odpowiedzi. Ona by oczywiście
powiedziała, że to mieszczaństwo, kołtuństwo i ze w
ogóle powinniśmy mieć do siebie zaufanie. Więc dobrze.
Milczę.
A gówno! Nie będę milczał! To nie jest sprawa żadne
go kołtuństwa, mieszczańskich nawyków ani zasranego
zaufania. To jest sprawa troski i odrobiny wyobraźni.
Wie przecież dobrze, bo mnie zna, a jeśli nie, to przecież
pisałem jej o tym, że jestem tu sam, że nie mam do kogo
gęby otworzyć, że nie chcę się do nikogo ślinić, bo nie
chcę, i już! I powinna zrozumieć, bo nieco wcześniej od
innych zlazła z drzewa, że tutaj odebrano rni wszystkie
moje zabawki. Że muszę mieć naprawdę dużo silnej
woli, wyobraźni i samozaparcia, żeby temu stanowi móc
stawić czoła i nie dać się przyzwyczaić do tego, co nie
jest moje i nie będzie moje przez następnych piętnaście
dni ani lat, ani nigdy! Powinna zrozumieć, że zabrano mi
mój metraż i że ona jest jedną z nielicznych osób na
świecie, które mogą mi stworzyć poczucie bezpieczeń
stwa i oczywistości sytuacji, w jakiej się znajduję. Więź
niom do pierdla wysyłają paczki obcy ludzie, bo wiedzą,
co to znaczy uświadomić komuś, że nie jest sam, że ktoś
się o niego troszczy! Staruszka hołubi kundla! Emeryt
karmi gołębie! Ja nie jestem emerytem, a swoje gównia
ne pierniczki z posiłków kruszę i rzucam kawce! I to jest
jeszcze gorsze! Bo ja tego nie robię dla kawki, tylko ro
96
bię to dla siebie! Robię to, by mieć poczucie swej przy
datności! Robię to wreszcie po to, by wypełnić ten cho
lerny czas, który mnie dzieli od domu! A tymczasem
stwarzam sobie iluzję przydatności, karmiąc kawkę i pi
sząc listy do Oli, jakby to jej odebrano zabawki, a nie
mnie, jakby to ona przez ostatnie trzy miesiące wisiała z
bólu w powietrzu! Jej zabawek nie odebrano! Może tyl
ko jedną, tę najbardziej kłopotliwą — mnie! Kłopotliwą,
ale przecież kiedy mówię: „Tym ci się wolno bawić, a to
sobie zostaw na potem", to mówię to w trosce o nią, bo
nie jestem takim znowu skończonym idiotą! I kiedy wi
dzę, że po raz kolejny wkłada rękę w ogień, to ja muszę
pamiętać, czym to się kończy! Więc ja rozumiem, że jej
metraż pozostał prawie nietknięty, ale czy jest to powód,
żeby teraz, kiedy nie ma w pobliżu kłopotliwego kompu
terka z łysym łbem, rozkładać na podłodze wszystkie za
bawki i cieszyć się ich posiadaniem? Czy to naprawdę
tak trudno, gdy się już umie pisać, skreślić trzy słowa?
Ona żyje parę lat przede mną. Ona biegnie parę metrów
przede mną. Dla niej nie istnieje list. Dla niej najwyżej
istnieje telefon. Ale tutaj psy szczekają dupami! Tu jest
koniec świata! Tutaj tylko list! Tu nie da się łatwo! Tu
jest patyczek z krzewu forsycji, a nie rapidograf „Ro
tring"! Więc jeśli tego, Olciu, nie rozumiesz, to, Kocha
na, nie biegniesz parę metrów przede mną, tylko jesteś
wieczność za mną!
„Wysyłaj choć puste koperty." Nie rnogę tak do niej
napisać. To nie ma sensu za grosz. To jest dziad w kru
chcie kościoła. Po takiej prośbie już się można spodzie
wać tylko, że najbliższą pocztą dostanę całą papeterię!
Bardzo cię przepraszam. Już się uspokoiłem. Ja ro
zumiem, że te trzy ostatnie miesiące nie były także łatwe
dla ciebie. Że należy ci się odpoczynek. Że choć to nie
jest zwykły wyjazd, ciągłe wyjazdy mogły cię przyzwy
czaić do mojej nieobecności. Nie miej żalu. Zachowałem
się teraz jak ci znienawidzeni przez wszystkich pacjenci,
którzy swój ból uważają za samo serce bólu, za jego
97
szpik To, widzisz, ten pokój, do którego me zagląda ani
„żadna szczura", ani „żaden mysz"
Lalumu Droga 6 2  85
Dzisiaj dostałem list od Matki Nie ukrywam, ze mnie
ogromnie ucieszył To pierwsze wiadomości z Warszawy,
jakie do mnie dotarły, i mam nadzieję me ostatnie, bo
jak wiesz, Matka ma zwyczaj odpowiadać na listy Jak
to Ona Terminowo i pełnymi zdaniami Ach, gdyby jesz
cze miała pieczątkę Może by jej zafundować7 Co
o tym myślisz7
Wierzę, ze sobie radzisz Nie da się tylko skubać tym
sukinsynom i me wpuszcza się w żadne kanały Jeszcze
tylko niestety „aż" piętnaście dni Bardzo tęsknię Czas
dłuży mi się w nieskończoność, ale jestem dzielny Jak
dotąd nikomu nie dałem w ryj i mnie także nikt nie dał
Szczyna już mi spowszedniała
Tu jest właściwie ładnie Szkoda tylko, ze tak daleko
i ze to mus Może byśmy tu kiedyś przyjechali7 Tyfus by
oszalał Chyba me pozwalasz mu spać w łóżku7 Proszę,
me rób tego Znowu po powrocie będzie miał do mnie
pretensje  Chociaż może znajdziemy jakieś niezłe miej
sce bliżej Warszawy Tu są znakomite plenery i to mnie
strasznie kusi Aha Co z plenerem w Kalocsy7 Czy wi
działaś się może z Jackiem i Klarą7 Jak ich mała7 A Wal
dki7 A Szprotki7
Zadaję za dużo pytań Powiesz mi wszystko po powro
cie Jeszcze piętnaście dni Boże, jak ja to wytrzymam71
Smyczku, nie gniewaj się, ale będę kończył Zaraz
mam kolację Wkrótce znowu napiszę parę zdań
Całuję bardzo mocno Bądź dzielna
Janek
PS Gdy mam chwilę czasu, chodzę po mieście i mażę
trochę tuszem Nic nadzwyczajnego, zwykłe notatki, tyle
ze dość szczegółowe Jurek z takich nototek robi obrazy,
ale ja nie wiem, czy uda mi się zapamiętać te kolorki
98
Trochę mi żal, ze wtedy gdy są najfajniejsze, zwykle jest
fatalnie zimno A może właśnie dlatego7
Dziś na kolację był salceson Matce o tym nie powiem,
boby zwariowała Zjadłem Powiem więcej owoc zaka
zany jak zwykle bardzo smakował Dziwi mnie tylko, ze
nic nie tyję Znowu się ważyłem Może waga jest popsu
ta7 Ale chyba nie Jeśli Bela ma dla mnie żywszą sympa
tię, powinna o to zadbać Wiem z doświadczeń byłego
autostopowicza, ze przy kuchni jest nie tylko ciepło, ale
i dużo Akurat przy Beli „za dużo" Ona znowu obdaro
wuje mnie uśmiechami Za to Kozak całą kolację wpa
trywał się w salceson, jakby chciał w mm znaleźć perłę
Głupi palant
Zastanawiam się nad tym listem do mej Nie chcę się
dać ponieść emocjom Prawda, trochę jestem wściekły
na Laluchę, ale potrzebny mi jest „człowiek z góry" Hi
pokryta To nie ma nic wspólnego z żadnym „łaknieniem
odwetu" Za co, zresztą7 Czy wolno mi w ogóle kogoko
lwiek oceniać, a szczególnie me wysłuchawszy go7 Olka
me pisze, bo nie lubi pisać, i to wszystko To, ze kiedyś
pisała, dowodzi tylko, ze może kiedyś miała do kogo
Kiedyś miałem włosy, teraz mam je z głowy Żaden od
wet Nie ma powodu Nie wolno Nawet gdyby była jego
potrzeba Wtedy musiałbym być już w takiej rozpaczy,
ze tylko zęby w ścianę Nie jestem w rozpaczy i me zbli
żyłem się do niej na milimetr Przecież to nie byłby flirt
ani mc Lekarz zabronił gwałtownych ruchów Jak on to
powiedział7 „Gwałtownych skoków " Gdyby Bela wyko
nała taki „gwałtowny skok", to mój 6a znalazłby się
pewnie w suterynie
Można wyskrobać do mej jakieś zręczne hscidło
„Kwiecie różany" i te rzeczy Przecież ja nawet me
wiem, czy ona nie jest mężatką Chyba me W każdym
razie obrączki me nosi Ja tez nie Ale nawet gdyby była,
to co to ma wspólnego z mężem7 Czy ja chcę ją jemu za
brać7 A bron Boże Pewnie nawet bym się nie odważył
To musi być komin fabryczny, nie facet Jeżeli jest
99
Chyba napiszę: „Droga Pani Belu". To zbyt poufale.
Deklarowanie się zaraz na wstępie. Może po prostu
„Szanowna Pani". Zbyt urzędowe. Na j śmiesznie j jest
„Obywatelko". „Obywatelko kelnerko." To by rozśmie
szyło nawet ją. Ale „Miła Pani" już jest nieźle. Nic nie
ryzykuję. Pewnie nieraz dostawała takie listy od marno
trawnych. Jak nie wypali, to kuchary się trochę pośmie
ją. Tych piętnaście dni jakoś wytrzymam. W ostateczno
ści wsadzę łeb w salceson, idąc śladem Kozaka, i prze
siedzę w tym salcesonie do końca. Zresztą jeśli jest w
niej trochę delikatności, a tak mi się wydaje, sądząc
z drobnej buzi i dłoni czy to ma związek?, to nawet
gdyby list mógł być atrakcyjny dla personelu kuchni,
powinna mimo wszystko uszanować moją próbę zawar
cia znajomości. W końcu zamierzam postąpić uczciwie,
elegancko i nie będę proponował jej ani łóżka, ani inne
go mebla, uchowaj Boże. Zwraca się do niej rekonwale
scent, powiedzmy, pacjent, człowiek, który sporo się na
cierpiał i który teraz prosi o pomoc. Jest nieśmiały, czuje
się osamotniony. Ona, przedstawicielka pracowników
szpitala sanatoryjnego, jest po to, aby nieść tę pomoc
potrzebującym. Chyba mam prawo poprosić? Co prawda
w ramach jej czasu wolnego, ale już moja w tym głowa,
żeby jej ten czas umilić; ostatecznie mam trochę wyo
braźni i szmalu. Korzyść może być obopólna, jeśli tylko
zechce.
Więc „Miła Pani" brzmi dobrze, tylko co dalej. Wypa
da się przedstawić, nim wyłuszczę prośbę. „Jestem arty
stą." O Jezu! To straszne. Brzmi jak: „Jestem linosko
czkiem." Nie. To nie to. Trzeba jakoś inaczej. „Znala
złem się tutaj z powodu wielu chorób." Tfu! Beznadzie
ja. Żebractwo. Coś jak: „Z powodu wielu chorób usilnie
proszę, by się pani ze mną zdrzemnęła." W końcu wia
domo, że nie przyjechałem tu na premierowe przedsta
wienie Teatru Zdrojowego. Z tej prezentacji zrezygnuję.
Raczej: „Nie chciałbym być przez Panią źle zrozumia
ny." Lepiej. „Przebywanie tutaj wybiło mnie z normal
nego rytmu życia." I dlatego teraz chcę wybić ją, ale
100
może być. „Przyglądając się Pani podczas posiłków, do
szedłem do wniosku, że jest Pani osobą, która może mi
pomóc." Coraz lepiej! „W tym przekonaniu utwierdził
mnie fakt, iż mimo ze była Pani świadoma moich wykro
czeń przeciwko regulaminowi..." A jeżeli nie była? I ja
kie to ma znaczenie? Ale me jest źle. Co dalej? Coś trzeba
zaproponować. „I w związku z powyższym pragnę za
prosić Panią w krzaki, druga forsycja od schodów." Po
ważnie. Bez wygłupów. Trzeba jakoś ogólnikowo.
„Wspólne spędzenie czasu przy dobrej muzyce." Sły
szysz, Heniu?! Nie, to brzmi zbyt jednoznacznie. Muszę
się wystrzegać wszystkiego, co by zrozumiała jako pro
pozycję łóżkową. Nie tylko ze strachu. Przez delikatność
również.
No dobrze. Jadę na czysto!
Miła Pani.
Nie znając ani Pani, ani Jej zależności rodzinnych, oś
mielam się skreślić ten krótki liścik. Jestem pacjentem
Szpitala Sanatoryjnego nr 4, w którym Pani pracuje. To
daje mi możliwość milczącego obcowania z Panią. Ob
serwując Panią, nabieram przekonania, że jest Pani je
dyną osobą, która może mi pomóc, jeśli zechce poświęcić
mi nieco swojego cennego czasu.
Nie chciałbym być źle zrozumiany. Moje intencje są
naprawdę czyste. Zresztą stan mojego zdrowia nie po
zwala mi nawet dopuścić myśli, które mogłyby w naj
mniejszym stopniu uwłaczyć Pani godności. Mój pobyt
tutaj jest dla mnie czymś obcym. Nigdy zresztą nie by
łem człowiekiem towarzyskim. Tu jednak bardzo dotkli
wie odczuwam brak kogoś bliższego, w sensie znajomo
ści, z kim mógłbym zamienić parę zdań, pójść do ka
wiarni, kina czy na koncert.
Pomyślałem, proszę mi wybaczyć tę śmiałość, że mo
głaby Pani, gdyby Pani zechciała, stać się moim powier
nikiem i przyjacielem.
Gdyby Pani uznała, że jest to możliwe, że jest Pani
skłonna przeznaczyć dla mnie choć drobinę swojego
101

czasu, bardzo proszę o zostawienie mi wiadomości w
serwetmku na moim stole 6 przed kolacją. Przyjdę
pierwszy.
Licząc na Pani „tak" i jeszcze raz przepraszając za
śmiałość, kłaniam się z szacunkiem
Kuracjusz stolik 6
Pisywałem lepsze, ale i tak majstersztyk. Tylko czy ta
ciężarówka to zrozumie? Czuję coś w rodzaju podniece
nia. Gdy ten list do niej dotrze, cała machina ruszy nie
odwołalnie i nie da się jej zatrzymać. Dokąd mnie za
wiezie? Mimo wszystko, gdzieś w głębi czuję się nieswo
jo. Czuję się winien jakiegoś wykroczenia. Przeciw cze
mu? Uczciwości? Lojalności? Przecież nie będzie nic
z „tych rzeczy". Może tylko kupa śmiechu. Oczywiście
ze mnie. A jednak głupio wobec Laluchy.
Jeszcze nic nie ruszyło. Jeszcze mogę się zastanowić.
Tak będzie najrozsądniej. Chwilowo odkładam list na
stertę zapisanych kartek. Trzeba to dokładnie prze
myśleć.
Jest już późno. Od jutra czternaście dni do wyjazdu.
Myję zęby. Butów już me będę czyścił.
Druga w nocy. Nie mogę zasnąć. Wróciła zima. Za
oknem ostro sypie śnieg. Jest prawie jasno. Powietrze
w pokoju suche. Moczę ręcznik i kładę go na kaloryfe
rze. Wracani do łóżka. Podać ten list czy nie?
14
Zanim zdecydowałem się wstać, budzik zdążył już
ochrypnąć. Spałem źle i krótko. Leżąc jeszcze w pościeli,
myślałem, czyby nie odpuścić dzisiejszego śniadania,
nawet gdybym miał ponieść konsekwencje. Ostatecznie
mogę sobie kupić w mieście jakąś bułę i mleko. Ale jed
nak wstałem. Wierzę, że te regularne, choć dietetycznie
wątpliwe posiłki mi pomagają. Może to głupie.
Teraz stoję w swojej brązowej piżamce frote i dumam
mozolnie, od czego by tu zacząć ten piękny dzionek. Za
oknem sypie. Jest szarawo. Z nadzieją na błękit.
Coś mi doskwiera. Co? Aha, zimno. Robię parę kroków
ku oknu i zamykam je. Przez chwilę siedzę jeszcze na
łóżku. Jakoś trudno mi odciąć tę pępowinę. W końcu je
dnak wstaję. Oglądam opuchniętą, woskową gębę w lu
strze i starannie myję ją tą resztką mydła z domu, która
mi pozostała. Gęba przestaje być blada, dostaje trochę
rumieńca, choć opuchnięte i czerwone oczy nie pozwala
ją uwierzyć, że jestem na nogach od dawna. Szoruję
zęby. Zerkam na swój biały fleczer Henderson na przo
dzie. Pociemniał znacznie, ale to me powód, by się do
niego przyzwyczajać. Język brązowy. Jakiś dziwny na
lot. Pewnie od herbaty i papierosów. Nie muszę nosić go
na brodzie.
Kaloryfer jest duży, pomieszczenie małe. Nagrzewa
się bardzo szybko. „Ciepełko bucha w rytmie czacza."
Otwieram znowu okno. To niezbędne. Teraz będzie gi
mnastyka. Pięć minut macham kończynami we wszy
stkie strony świata, plus dwie dodatkowe: „góra" i „dół".
Trzeszczy to, zgrzyta, stawia opór, a jednak się rusza.
Nie mogę przesadzać. Jeszcze mi ze śmiechu trzaśnie
blizna.
Ubieram się szybko. Wiążę buty. Rany boskie! — bru
dne. Trudno. Na wszystko przyjdzie czas. Pakuję torbę.
Ręcznik i bidon. Listy do Laluchy i matki wkładam do
kopert i zaklejam. Wyślę po drodze. Schodzę do stołów
ki. „Dobrydobry, negonego." Bela kręci się jak wielki
bąk. Zupa mleczna, dwa plasterki sera, dwa tłustej kieł
basy. Zjadam. Bela kręci się dalej. Co się ma nie kręcić?
Dać ten liścik czy nie?
O ósmej czterdzieści przewodzę. Idzie mi się raźno.
Wyszło słońce. Przymglone, ale słońce. Sypie lekki śnieg.
Nie wiadomo skąd. Chmur nie widać. To raczej śniego
wy miał. Brokat.
Zostawiam kurtkę w szatni. Przedtem jednak wycią
gam z niej garść monet i na wszelki wypadek przekła
dam je do kieszeni bluzy. No i dobrze robię. Dziś jest ta
102
103
sama co ostatnio. „Płomyczek" nie przysłał odpowie
dzi, muszę radzić sobie sam. Obnażam kończyny do tych
głównych zgięć. Spodnie zdejmuję, bo ciasne. Woda
w lewym naczyniu, tym od nogi, jest zbyt gorąca, ale
milczę. Włącza prąd. Znowu to niemiłe uczucie, jakbym
wpadł goły w pokrzywy. Po chwili mija, zostaje tylko
przykre swędzenie dłoni i stóp, których nie mogę wyjąć
ani podrapać. Jakiś idiota za parawanem domaga się,
żeby mu dali do oporu. A wyjmij, ośle, wtyczkę i wsadź
paluchy do kontaktu.
Za chwilę będzie dzwonek i zabieg się skończy. Jak jej
to dać. Podać do ręki? Może to za mało? Nie miałem wię
cej drobnych. Parę dwudziestozłotówek i drobiazg, piąt
ki i dwójki. Dzwonek u sąsiada. Odłączyła go, podłączy
ła następnego. Dzwoni mój. Pstryknęła pstryczkiem. Je
stem wolny. Wycieram się szybko, ubieram. Sięgam do
kieszeni. Wyciągam garść monet. Gdzie ona jest? Coś
robi za parawanem. Ręce ma zajęte, ale przy kitlu duże
odstające kieszenie, jakby stworzone do wrzucania. Dać
przy facecie? A co mi tam. On pewnie też daje. Wsuwani
rękę do jej kieszeni, mówię „dziękuję" i w tym momen
cie ona odsuwa się nieco, a cała zawartość garści z plu
skiem wpada gościowi do prawej wanienki od nogi.
I żeby to był koniec. Odruchowo pochylani się ku wa
nience i zanim ktokolwiek zdążył powiedzieć słowo,
wkładam rękę w wodę... O Jezusie! Ale mnie dupnęło!
Aż się zatoczyłem. Ale baba jest wyraźnie rozradowana.
Nie wiem tylko dokładnie czym.
W ten niezbyt udany sposób dałem po raz pierwszy.
Jednocześnie „odkryłem się". Już nie mogę powiedzieć
„nie wiedziałem". Teraz muszę płacić.
Opuszczani Zakład. Śnieg jest czysty, ale płytki. W pi
jalni tłum dzieciaków. Napełniają, co kto ma. Musiano
im niezłych bredni naopowiadać. W końcu przebijam się
do kranu, napełniam bidon, kubek wody wypijam du
szkiem. Dziatwa jest tym faktem wstrząśnięta, ale zgor
szenie dziatwy obchodzi mnie tyle samo co ich rurki,
104
którymi   ciągną   „Pieniawę"   przesadnie   wolno.   Mali
dorośli.
Przy bramie parku stoi pocztowa skrzynka. Wrzucam
listy i lecę dalej przez miasto. Znowu widzę kilka mniej
obcych gąb. Nie jest to jednak w stanie zwolnić moich
kroków. Kwadrans po dziewiątej jestem przy papierni
czym. Dziś mają otworzyć. O dziewiątej trzydzieści. Je
stem czwarty w kolejce. Postanawiani dotrwać. Za
kwadrans dziesiąta dama otwiera sklep. Kolejka w mię
dzyczasie urasta do dwudziestu osób. Dama, jak to
dama, przychodzi sama. Będzie obsługiwać stoisko spor
towe. Tej od papierniczego jeszcze nie ma. Cóż mi z tego,
że tu jestem pierwszy. Po kwadransie pojawia się kole
żanka. Pięć minut prywatnej rozmowy, bo w nocy na
mnożyło się wiele spraw. Cóż mi z tego, że ona jest. Ołó
wków nie ma. Z rozpaczy kupuję jeszcze dwa tusze, re
disówki, dwa bloki techniczne. Papieru do maszyny nie
ma. Przeklinam sklepikarki cichutko i wracam do sana
torium.
Jest dobrze! Dobrze jest! „Ciepełko bucha w rytmie
czacza!" Jak to się krzyczało? „Zieeeeemia! Zieeeeee
mia! Widzę ląd!" Nagle przestaje mną kołysać. Nagle
Sanatorium nr 4 miotane huraganem imaginacji zarzu
ciło kotwicę. Schodzimy na ląd, proszę państwa! Szano
wni panie! Szanowne panowie! Panie przodem, panowie
tyłem! Panie na lewo, panowie na prawo! Pan Wołek
prosto!
Ja nie „otrzymałem" listu. Ja go nawet nie „dosta
łem". On do mnie „przyszedł"! „Przyszedł do mnie list! "
Pozdzierał zelówki. Ciernie porwały jego podróżną
opończę. Wstrzymywały go wiatry. Paliło słońce. Moczy
ły deszcze i kłuły mrozy, a on do mnie przyszedł. O żela
znym kosturze, w stalowych trzewikach, ale przyszedł.
W mordę mać! Zuch! Bohater! Masz tu order! I dwa
dzieścia procent do emerytury! Co tam dwadzieścia,
masz trzydzieści! I działkę nad Bugiem! I talon na kur
wę i balon, jak mawiał Jacek. I buzi. Z języczkiem.
105

List od Olei! Przez góry nieprzebyte! Przez drogi nie
zmierzone! Przez rzeki niezgłębione i nieuregulowane!
Jest dobrze! Dobrze jest!
Odszczekuję wszystko. Jestem, małym, głupim palan
tem. Jestem tłukiem cmentarnym. Niepozbieranym ner
wusem. Oślą łączką. Odszczekuję wszystko! Słyszysz,
Tyfciu, ten jazgot? To twój pan! Wlazł pod stół i szczeka.
Jak on pięknie szczeka!
Jakie mieszczaństwo? Jakie kołtuństwo? Kto to powie
dział? Odszczekuję wszystko.
Wiedziałem, że przyjdzie. Musiał przyjść. Człowiek
cierpliwy ugotuje i kamień. I proszę. On do mnie przy
szedł. Z Warszawy do Kotliny. Taki szmat drogi. Taki
kawał drogi. Taki świat drogi! „Puste koperty"? Zła pio
senka. Głupia piosenka. Jest dobrze! Dobrze jest! „Cie
pełko bucha w rytmie czacza! "
O Jezu, jak się cieszę. Jak Murzyn. List od Laluchy.
Szara koperta, a na niej ponalepiane srebrne trójkąty.
To cała Olka. On błyszczał już z daleka. Leżał pośród in
nych listów, a ja już z daleka go widziałem. Tylko ona
robi takie listy. Tylko jej wpada do łba, żeby na szarej
kopercie coś nalepić, dodać, zwariować. Przy moim inne
to koks. To bure błoto. A to, proszę! Perła brylantowa!
Inne są przezroczyste, żadne. „Szanowne", „wielmo
żne", „jaśnie wielmożne", „obywatelskie". A tu?
Rozstrzelone, wariackie pismo. Trójkąciki. Baloniki.
Serpentynki. Fajerwerki. Pierdołki. „Nad. Alexandra."
Nie wytrzymuję. Rozdzieram na schodach. Buuuuuuu
uu! Ile tu tego! Pięć stron! Takich maluteńkich sreb
rnych stron. Może nie są zbyt gęsto zapisane, nawet
rzadko, ale pięć jest. O, proszę. Raz, dwa, trzy, cztery,
pięć! Wszystko się zgadza.
„Jahutku." Tak się zaczyna. „Jahutek" to właśnie ja.
„Jahutek Wołek."  I dalej.  Fiu, fiu,  fiu!   „Jest trzecia
w nocy." Patrzcie, państwo, a u nas trzecia jest rano!
„Wyjdę po Ciebie na dworzec......... ale rano dla jednych
to 6.00, a dla mnie 11.00." Nie szkodzi. Na pewno spóźni
się pociąg. „Siedzę w domu i sprzątam." Proszę bardzo,
a nie mówiłem? „Dzisiaj mam ciężki dzień." Biedactwo.
„Napisz ten artykulik dla «Radaru»." Napiszę. „Trza
skowskiej się popierniczyło." Każdemu się może. „Kot
ka znowu ma cieczkę." Ma cieczkę! „Jedyne moje rozry
wki to sauna u Joanny." Sauna u Joanny. „Mam zadanie
znaleźć jej samca." Joannie?! Nie, to do „cieczki".
„Dzięki za listy." Chyba dostała. „Dbaj o siebie i nie de
nerwuj się." Już się nie denerwuję. „Ale masz piśmienną
żonę, aż mi wstyd." Jest dobrze, Olusiu, dobrze jest,
„Trzymaj za mnie kciuki, a ja za Ciebie." OK! „Ucało
wania. Dobrych snów, różowych bąbelków." Nie pisa
łem, że to szczyna? „Pisz."
Oczywiście. Oczywiście, Olusiu. Zaraz. Nie. Dziś do
ciebie wysłałem i na dodatek pocztówkę. Jutro. Najdalej
za trzy dni. Trochę cierpliwości. No proszę. Jest dobrze.
Dobrze jest. Ciepełko bucha!
Bela? A kto to jest Bela?
Wpół do szóstej. Za pół godziny kolacja. Kurzę papie
rosa, dopijam herbatę. Pali się lampka na stole. Szyby
znowu zaparowane. Ale zauważyłem to przypadkiem.
Teraz, gdy jest ciemno, to mi nie przeszkadza. Przeszka
dza, kiedy nie pozwala oczom uciec na zewnątrz. Nie
jest całkiem ciemno. Jest granatowo. Kiedyś używałem
takiego atramentu. Nazywał się „Kormoran". Ubogi
krewny „Pelikana1. Wiatr pohukuje.
Moja radość wyszła już z krótkich spodni. Wydorośla
ła. Już nie wrzeszczy i me strzela z procy. Przerodziła
się w syty spokój. W zadowolenie. W bezpieczeństwo.
Tamta klepała się po biodrach, ta gładzi się po brzuchu.
Wygrałem gonitwę. Postawiłem na właściwego konia.
Ale gram nie pierwszy raz. To nie jest zwycięstwo przy
padkowe. To doświadczenie, które ujmuje radości, dając
spokojną, cyniczną pewność. Ryzyka jest tylko trochę.
Tyle, by nie zasnąć. List leży na stole. Lubię go. „Jestem
z ciebie zadowolony. Masz tutaj. Idź sobie, kup cukier
ków albo co..."
106
107
Ale to nieprawda. Nie kłam. Niepokój jest we mnie.
On mnie porusza. On zmienia moje nastroje. Przewala je
z łoskotem skrzydeł, jak chmury nad Kotliną. Patrz, jak
to szybko idzie. Jak w tych przyrodniczych filmach, w
których kwiat w minutę zmienia się w ogryzek. To są
właśnie chmury nad Kotliną. Widzisz? Jak to błyskawi
cznie przeleciało. Białe, różowe, fioletowe i te bolesne,
ciężkie, niemal czarne.
Spokój. Spokój. Cumulus. Bela? A kto to jest Bela?
Przy kolacji poruszenie. Ogłosili wyrok na zabójców.
Zewsząd słychać to samo w różnych tembrach głosów
i różnych szykach zdań. Dwa razy po dwadzieścia pięć.
Pięćdziesiąt. Stygnie ryż z jabłkiem. Zaczynam dziobać.
Wydziobuję dokładnie wszystko, tak jak to sobie obieca
łem. Nerwowo szukam noża. Znowu nie dali. Jest. Jeden
na pięcioro. Smaruję kromkę masłem. Na talerz po ryżu
to nie Ritz wsypuję trochę pokruszonego sera, w ja
dłospisie było „twarożek". Na chleb kładę szczyptę
szczypiorku, solę, gryzę. Potem kawałek makowca. Już
w ogóle przestałem wierzyć w śmierć z powodu niedo
trzymania zaleceń diety, choć jeszcze niedawno święcie
wierzyłem. Oglądam sobie marnotrawnych. Dyskretnie,
bez natręctwa, ale nie obojętnie, bo ludzie nie sprzęty.
Tu i ówdzie posyłam jakiś uśmieszek niewiele znaczący,
ot, takie „przepraszam, że tak długo patrzę, ale pani ma
taki uroczy serdaczek". Właściwie spowszednieli mi.
Spowszedniał mi nawet ten facet, co wygląda jak stra
sznie stare dziecko. Ma grzywkę na oczy i mówi wyso
kim głosem. Jest drobny. Ubiera się w jakieś różowe
albo błękitne pulowerki, nosi jaskrawe koszule z wielki
mi spinkami, a do tych koszul odpowiednio bardziej ja
skrawe krawaty, długie, trąba słonia. Wygląda na rze
mieślnika, z tych, co produkują plastikowe pistolety
„Precyzja" albo gumowe pająki. Mówię na niego „Ze
garmistrz", bo jak większość zegarmistrzów świata jest
bardzo starym, garbatym dzieckiem.
Zza głów i ciał, które są w zasięgu mojego wzroku,
108
wyławiam Kozaka. Dłubie w ryżu, ale w końcu odsuwa
talerz. Wodzi spojrzeniem za kelnerką, a potem wycho
dzi i siada przy drzwiach stołówki. Już po stronie sali
telewizyjnej, jednak przy drzwiach, jakby na kogoś cze
kał. Teraz mi go żal. Biedny facet, który nie może się do
chrapać swojego ogromnego szczęścia. Śmiesznie nawet
o tym myśleć, że przestał być moim konkurentem. Zre
sztą nigdy nim nie był. Jest mi trochę głupio. Czyżbym
winił siebie o jego baranią zadumę? Mam ochotę go po
cieszyć, powiedzieć: „Nie martw się, ośle, nie będzie ta,
to będzie inna."
Wstaję od stolika. Wychodzę. Niby od niechcenia sia
dam przy Kozaku, na sąsiednim krześle, spoglądając tak
ani na telewizor, ani na niego. A on bez żenady gapi się
w tę całą Belę i, chcąc mu jakoś pomóc, mówię poufale:
— Niezła, co?
— Wysoka.
Brzmi to tak, jakby „wysoka" znaczyło „najpiękniej
sza". Jest jednak w jego głosie jakiś cień zwątpienia,
beznadziei, czegoś, co powoduje, że znaczy to także
„Mount Everest". Więc go pocieszam familiarnie i zara
zem nieco garnizonowo:
— „Wysoka", jak stoi Jak leży, to „długa". W końcu,
co to za długość!
I doprawdy nie wiem, kto tu jest idiotą i czy on jest
dowcipny czy całkiem głupi, kiedy z nagłym ożywieniem
i arcypoważnie mówi:
— Będzie z pięć kroków!      
i  
Bela? Kto to jest Bela? Bela to jest pięć kroków długo
ści, kiedy leży. I nie czuję się swojo. Czemu urwałeś gło
wę lalce? Przecież to twoja lalka. Nieprawda. Moja lalka
jest w Warszawie. I to nie ja urwałem. To lalka z War
szawy jej urwała.
Bela? Kto to jest Bela? Gdzieś w papierach leży list do
niej. Miałem go podać, ale nie podam. Niech leży. Już nie
jest potrzebny.
Kto to jest Bela? Tak jakbym sobie przypominał z tru
109
dem. Idzie mi ciężko. Pod włos. Nie. Pamięć nie szwan
kuje. Ja nie chcę pamiętać. Nikt nie lubi świadków swo
ich słabości. I nie uspokaja mnie to, że świadków nie
było, że list nie uruchomił machiny jakichś zdarzeń, któ
re być może świadczyłyby przeciwko mnie. Świadek
jest. To jestem ja. Ja posiadający sumienie. To moje su
mienie. Świadek oskarżenia. Bardzo nie lubimy go słu
chać, bo nie można go kupić i gdy już dojdzie do głosu,
to powie wszystko, jak było.
Jakie „sumienie", ty cholerny psychopato. Jeśli chcesz
się powoływać na „sumienie", to najpierw je nakarm!
Idź do niej. Przytaszcz to krówsko do swojego 6a, złap
za cipę i wymagluj od góry do dołu! Przecież ona tego
chce. A jeśli chce, to nawet kiedy wam się uda, nie może
być mowy o „sumieniu". Przecież to nie jest uwiedziona
małolatka. Ostatecznie, gdybyś się z czymś deklarował,
omamił, naobiecywał, a potem wziął swoje i dupę w tro
ki, to jeszcze. Można by mówić o „sumieniu", ale tak?
Ale ja ją przecież stworzyłem. Ja wiem, jaka ona jest,
i potwierdza mi to każdym kolejnym uśmiechem. I wie
rzę, że gdyby ten list ruszy w drogę, to wyciągnęłaby
rękę. Ja ją krzywdzę. Kiedy była mi potrzebna, była
obok. Nie fizycznie. Była osobą, którą mogłem wykorzy
stać, która wypełniała mi ten cholerny czas. Obcowałem
z nią. Żyje na tych kartkach. Ale nie żyłaby nigdy, gdyby
nie było jej naprawdę. To jej faktyczne istnienie pozwo
liło przenieść ją na kartki papieru. I za to winienem jej
wdzięczność. Za to, że jest, bez względu na to, czy się do
mnie kiedykolwiek odezwała i bez względu na to, jakie
są jej zamiary wobec mnie.
Zrozum, ośle. Skrzywdzić można osobę fizyczną. Oso
ba fizyczna to ta potwornie wielka baba, która teraz pe
wnie biega po stołówce, pod tym dachem, co go masz za
oknem. Czy możesz powiedzieć, że skrzywdziłeś ją w ja
kikolwiek sposób? Nie! Nie tknąłeś jej palcem. Nie po
wiedziałeś do niej słowa. Uśmiechałeś się do niej tylko,
może jedynie jeszcze bardziej głupawo niż do innych. To
nie ją skrzywdziłeś. Jeśli w ogóle kogoś, a raczej „coś",
110
to jej obraz stworzony przez siebie. Przypomnij sobie,
jak rechotałeś pisząc ten durny liścik. To był list do
obrazu. Taki obraz mogłeś wymyślić nawet zainspiro
wany widokiem kiosku „Ruchu". Więc, czy skrzywdziłeś
kiosk „Ruchu"? Idź do niej i zapytaj: „Czy pani czuje się
skrzywdzona?" I wiesz, co ona ci powie? Ona ci nic nie
powie, tylko poleci do lekarza z informacją, że temu
z 6a trzeba dać na uspokojenie, bo mu się rzuciło na
mózg!
Nie! To nie tak! Oczywiście nie powie mi, że czuje się
skrzywdzona, ale nie powie mi dlatego, że ona jeszcze
o tym nie wie! Jednak skrzywdzona jest. Gdyby tobie te
raz w Warszawie skradziono gitarę, byłbyś skrzywdzony
nie wiedząc o tym. Co innego znaczy „poczucie krzy
wdy", a co innego faktyczna krzywda. Ona nie ma po
czucia krzywdy, ale krzywda została jej wyrządzona. To
tak jak gwałt na wariatce.
Zrozum! Nie mając poczucia krzywdy, nikt nie będzie
zgłaszał pretensji. Jeśli nie wiesz, że ci skradziono gita
rę, nie poinformujesz o tym organów ścigania.
Ale krzywda się stała! Moje sumienie budzi się nie
dlatego, że ona zgłasza pretensje, ale dlatego, że stwo
rzyłem powody, dla których mogłaby te pretensje zgło
sić!
No to idź do niej, idioto, i powiedz jej, że jej skradłeś
gitarę, że ją zgwałciłeś, bo jest wariatka, i że się bardzo
kajasz, i to się więcej nie powtórzy, a ona obśmieje się
jak jeszcze nikt w Sanatorium nr 4, a potem kopnie cię
w dupę i wyrzuci za drzwi!
Nie. Tak nie mogę ze sobą rozmawiać. Nie mogę ze
sobą rozmawiać takim tonem. Rozsądna rozmowa musi
się opierać na szacunku dla interlokutora. To jest zwy
kłe chamstwo. Nie mogę się denerwować. Nie jestem je
szcze całkiem zdrowy. Zresztą Ola prosiła. Odłóżmy tę
rozmowę na potem, jak się trochę uspokoisz. Ja jestem
spokojny.
111
Gdzie jest racja? Gdzie jest sprawiedliwość? Gdzie jej
szukać? Prawo jest z gruntu niesprawiedliwe, bo fawo
ryzuje tych, którzy lepiej rozeznają się w jego literze.
Ale tu nie ma litery prawa. Tu jest sumienie, a to dwie,
bardzo odległe sprawy. Znowu zaczynasz!
Dostaję powoli świra. Dobrze, że przyszedł ten list od
Oli. To bardzo dobrze. W tym burdelu mam wreszcie coś
trwałego. Tylko list? Nie. Aż list. To znacznie więcej, niż
się mogłem kiedykolwiek spodziewać.
Teraz idę spać. Może uda mi się szybko zasnąć. Wy
rzucę pety, bo Ola bardzo nie lubi pełnych popielniczek.
Wczoraj o tym nie pomyślałem.
Nie. Jeszcze nie. Sprawy zaczynają się gmatwać. Nie
wiem, o co chodzi. Przestaję mieć kontrolę nad tym, co
robię. Zdominowały mnie kartki, litery, zdania. Zdeter
minowały mnie wątki prowadzące te zdania. Nie trzy
mam ich cugli. Lecą samopas. Ja nie mogę wyskoczyć.
Za szybko, za późno. Z każdą sekundą jest „po". Na tych
kartkach coś się toczy. Ja już nie wiem co. Nie wiern,
gdzie prawda, a gdzie skłamałem. Po co to robię? Czemu
to służy? Co z tego ma wyniknąć? To już staje się nie
bezpieczne. To już przestało być dokarmianie czasu.
Jemu już nie starczają okruszki na parapecie. Dziobie
mnie po rękach. Chce coraz więcej. To już nie jest zaba
wne. To zaczyna być obłędne. Przecież nie mogę cały
czas czyścić butów. Ale cel. Jaki to ma cel? Po co są te
kartki, na które wysypuję mrówki liter? Po co to komu?
Mnie? Czy to ma być książka? Czy to już jest poligon?
Czy to ma być, czy to ma być dla ludzi? Czy to ma być
materiał dla psychiatry? Jak mam złapać ten czas, który
boleśnie o sobie przypomina? Czy mam go gonić? Czy
mam siąść, położyć się, patrzyć na budzik? Co mnie to
wszystko obchodzi. Dostałem list od Oli. Czy to nie po
winno mi wystarczyć? Czy kino nie jest dla mnie? Czy nie
dla mnie jest telewizor na dole? Czy nie dla mnie? Więc
czego chcę? O co mi chodzi? Na rany boskie, czy tak ma
112
być jeszcze czternaście dni? Bela? Kto to jest Bela? Co ja
tu robię? Gdzie jest moje miejsce? Kim są ci ludzie, któ
rych słyszę za ścianą? Dlaczego jestem z nimi? Czy oni
mnie wybrali? Czy ja wybrałem ich? Więc co tu robię?
Nie wiem nawet, gdzie jest dworzec. Jestem prawie
zdrowy. Ta blizna to jest kropka To było. Jest „po".
Więc co ja tu robię?!
Czy tak będzie jeszcze czternaście dni?
13 .     ,
Teraz mówię do siebie jak do dziecka. Nieprawda, mó
wię do słów, które napisałem wczoraj. Mówię do siebie
zostawionego na poprzedniej kartce. Mówię do siebie
wczorajszego. Mówię do siebie, który już nie istnieje,
który byłem wczoraj, który umarłem, który umieram z
każdym ułamkiem sekundy, który umieram po tysiąc
kroć w każdym ułamku.
Teraz mówię do siebie jak do dziecka. To było wczo
raj. Ten facet w czarnej skórze, lekko zgarbiony, to byłeś
ty. Ten facet w czarnej skórze, lekko zgarbiony, to jesteś
ty dzisiaj. Ale z „ciebie wczoraj" zostało tylko zgarbie
nie i czarna skóra, która być może, też nie jest tą samą
skórą; nas jednak nie obchodzi skóra.
Teraz mówię do siebie jak do dziecka. Jesteś tu, bo je
szcze jesteś chory. Tu w Kotlinie, w Sanatorium nr 4 le
czysz się. Tak będzie jeszcze trzynaście dni. Musisz to
wytrzymać. Przecież wiesz, że czas to tylko żigolak.
Masz być dzielny. Ola o to prosiła. Ola napisała list. Na
pisała, że trzyma za ciebie kciuki. Rozumiesz? To tylko
trzynaście dni. Rozumiesz? Powtórz!
„To tylko trzynaście dni."
Teraz już siedzę na łóżku. Spokój. Spokój. Wróć do
swojego rytmu. Sam sobie go nabiłeś. Nie chce mi się
wstać. Nie chce mi się spać. Nie chce mi się iść na śnia
danie. Jestem zupełnie OK. Jakby nie było nocy. Jakby
nie było nic. „Wróć do swojego rytmu. Sam sobie go
113
nabiłeś." Widzisz? To jest okno. Dziś już nie ma pary. To
ważne. Nie ma pary. Dziś jest mróz. To są plączą mrozu.
Do połowy szyby. To jest budzik. Ten budzik jest be
żowy. On wskazuje godziny. On cię obudził. Załóż trepy.
Spróbuj włączyć radio. Będą coś gadali. Radio jest dla
ciebie. Będą gadali do ciebie.
Radia nie włączę. Mam jeszcze dość siły. Moje czynno
ści są już rutynowe. Nie budzą emocji. To dobrze? To
źle? Umywalka, kran, woda, twarz, oczy, szczoteczka,
pasta, zęby. Zęby. Zęby. Dziś mam iść do dentysty. My
dło, dłonie, twarz, woda, szczypie, ręcznik. Ręcznik. Za
pakować. Zabieg. Okno. Otworzyć okno. Przysiady. Wy
machy. Skłony. Wystarczy. Gatki, podkoszulek, skarpe
ty, spodnie, buty, bluza. Klucz. Okno. Zamknąć. Zamek.
Otworzyć. Klucz. Schody. Korytarz. Stołówka. „Dobry
dobry, negonego."
Zimno. Bardzo zimno. Mróz. Słońce. Pies. Patrzy w
górę. Pies rzadko patrzy w górę. Patrzy na drzewo. Sro
ki. Pies obszczekuje sroki. Zabieg. Jak wczoraj. Chińska
róża. Jak wczoraj. Nie. Jak przedwczoraj.
Kupuję kwiaty. Dla dentystki. Tu nic ciekawego. Sta
re frezje. Gerbery — nie lubię. Goździki — nie cierpię.
Fiołki. Fiołki alpejskie. Siedem. Białe. Tak. Same białe
i z listkiem. Mają różowe oczko. Bladoróżowe. Sreberko
nie tak. Srebrnym na zewnątrz. Wstążka. Nie ta. Białych
nie ma? To różową i zieloną.
Listy? Nie. Dzisiaj nie mam listów. Wysłałem wczoraj.
Wyślę jutro. Może pojutrze. Woda. Nabrać wody w bidon.
U dentystki czekam chwilę. Jest u niej pacjent. Po pię
ciu minutach wychodzi. Daję kwiatki. Pani się cieszy.
„Te frezje od pana jeszcze stoją." Ja się cieszę. Jest mi
bardzo miło. Jest mi bardzo uprzejmie. Proszę wielmo
żnie. Dziękuję szanownie. „To poprzednio? — Tak, fle
czer." Fleczer Henderson. Dwa zęby prześwietlone. Do
uratowania. „Proszę otworzyć usta." „Dziękuję otwo
rzyć usta." Maszynka. Coś mi wierci. Szybkoobrotowa.
Dmucha z niej wiatr. Wydmuchuje opiłki Hendersona.
„Wczoraj ogłosili wyrok w procesie zabójców. Słyszał
114
pan?" „Mhmmmmm." „No i co pan sądzi?" „Mhmm
mmm." Kończy. Nie trwało to nawet dziesięć minut.
W jeden dzień mogłaby zrobić wszystko. Pewnie nie
może. „Proszę jeszcze posiedzieć z otwartymi ustami
i nie jeść przez godzinę." Potem wstaję. Oczywiście, że
zależy mi na dalszych wizytach. Kiedy? Poniedziałek,
wtorek, środa i czwartek. Dziękuję bardzo.
Wracam do sanatorium. Ledwo zdążyłem na między
posiłek. W ostatniej chwili przypominam sobie, że przez
godzinę nie wolno mi jeść. Ale kręcę się na widoku.
Niech mnie widzą. Zresztą gówno mnie to obchodzi.
Znowu wspinam się po zielonych schodach. Potem w
lewo, znowu w lewo i w najdalszym, najciemniejszym
kącie korytarza drzwi do 6a. Biorę tusz i wszystko, co
potrzebne. Idę do miasta.
Siadam na ławce. Rysuję „moją" kamieniczkę od fron
tu. Po kwadransie mam dosyć. Akurat przechodzą moi
współbiesiadnicy. Maszeruje cały stół, prócz mnie. Szare
paltoty. Kołnierze z bobra. Czarne fasowane półbuty.
— Może by pan nas tak kiedy narysował?
— Na takim mrozie?
— Nieeee. Przy stole!
Tak właśnie myślałem. „Kurczaki jego mać" częstuje
mnie jeszcze „Popularnym" i odchodzą. Ja także odcho
dzę. W odwrotną stronę. Dopiero teraz poczułem doku
czliwe zimno. Najbardziej ręce. Nacieram e śniegiem,
chucham, ale niewiele to pomaga Idę, jak mogę najprę
dze. Jest mi zimno nawet w ustach. W pokoju długo leję
na dłonie wodę. Stopniowo, coraz cieplejszą. Pieką nie
miłosiernie. Parzę herbatę. Wrzucam do niej ostatni ka
wałek cytryny. Herbata się kończy. Jednak w mieście
nie ma.
Więc jeszcze trzynaście dni. Dwudziestego lutego wra
cam. Liczę każdy dzień. Nigdy dotąd nie liczyłem ich
tak gorliwie. Czy w ogóle liczyłem? Teraz liczę. Jak wię
zień, co stawia kreski na ścianie lub ramie okna, jeśli je
ma. Jak poborowy na pasku z wojska. Osiągnąć cel.
115
Moim celem jest dotrwać spokojnie, jeśli się uda, do
dwudziestego lutego. Cel uświęca środki. Tylko wtedy,
gdy uda się go osiągnąć. Głównie wtedy. Radość z jego
osiągnięcia? Czy będę jeszcze miał siłę się cieszyć? Moje
środki są drakońskie. Ale inne być nie mogą. Nie chcę
tu nikogo widzieć. Nie chcę się z nikim wiązać. To jest
jeszcze gorsze.
Osiągnąć cel. Wśród tych, którzy go osiągają, nie ma
wygranych. Nawet jeśli jest on o wyciągnięcie dłoni,
płacimy wyciągnięciem dłoni. Czas. Osiągnięcie celu
wymaga czasu. Osiągnięcie celu trwa. Nie cieszymy się,
gdy czas przemija; cieszymy się, gdy prowadzi nas do
celu. Wtedy jest naszym sojusznikiem. Pracuje dla nas.
Ale jest jeden. Nie ma „drugiego" czasu. Nikt nie odli
czy nam „czasu zmierzania do celu" od tego czasu, który
na nas przypada. Więc czas zawsze pracuje przeciwko
nam. Jest najemnym żołdakiem. Kupionym sojusznikiem
i w końcu zawsze wyciągnie dłoń po zapłatę.
Wynajdywanie celów i ich osiąganie jest w gruncie
rzeczy nieskuteczną od samego początku próbą wypeł
nienia go. Próbą przebłagania. Próbą uczynienia go
mniej bolesnym. Celem są ludzie, przedmioty, ciągłe
przekraczanie kolejnych barier społecznego wyniesienia,
prestiżu. To wszystko jednak zmierza do jednego, do
wypełnienia czasu. Do stworzenia sobie takiego życia,
które pozwoli mniej boleśnie odczuwać nieuchronność
przemijania.
Wymyśliliśmy kalendarze. Konstruujemy coraz to do
skonalsze czasomierze, ale kontrolowanie czasu nie
wstrzymuje go. Najbardziej nawet uważne obserwowa
nie śmiertelnie chorego nie jest w stanie stawić prze
szkody śmierci. Nasze czasomierze tylko przyśpieszają
rytm życia. Zmuszają do wynajdywania wciąż nowych
celów. Jesteśmy coraz szybsi, ale to niczego nie zmie
nia. Pamiętamy o czasomierzach, ale nie pamiętamy
o czasie. Życie jest wycinkowe. „O dziewiątej mam den
tystkę, nie mogę się spóźnić." „O jedenastej mam kra
wca." Pamiętamy: „dziewiątadentystka", „jedenasta
116
krawiec", ale nie pamiętamy „czas". Nie pamiętamy
„przemijanie". Bo to bolesne. Bo to ból. Wszystkie nasze
cele i ich spełnienie służą zapomnieniu o bólu. O przemi
janiu. Mogliśmy nie stworzyć czasomierzy. Ale dla nas
pierwszy czasomierz pojawił się z pierwszym człowie
kiem. Z pierwszym człowiekiem, w którym wykluło się
to, co nazywamy świadomością. Oto jego oczy, widząc
po raz kolejny zachód słońca, kazały zastanowić się.
I zastanowił się. I odkrył związek kolejnych zachodów
z pojawianiem się nowych zmarszczek na twarzy, nie
odczuwanych dotąd dolegliwości z opuszczającą go siłą.
Te zmarszczki to była pierwsza, niedoskonała podziałka
na linijce czasu. Jeszcze nieprecyzyjna. Naturalna. Jed
nak już uświadomiona.
Czas był łaskawy dla naszych mózgów. Z jego upły
wem rozwijały się one, poruszyły się zmysły konstruk
torskie, zaczęło się inne życie, rozleglejsze cele. Ale on
tylko w nas „zainwestował". Płacić będziemy tak czy
inaczej. Więc jeśli wymyśliliśmy zegar słoneczny i klep
sydrę, to po to, żeby sprawniej czynić wszystko, co poz
woli nam o nim zapomnieć, a nie na jego chwałę. Wymy
śliliśmy po to, by było szybciej, by w swoim życiu móc
przeżyć trzy życia pokoleń minionych. Czy przez to le
piej, pełniej? Jakie ma znaczenie, czy go na „moment"
wyprzedzimy, czy pozostaniemy za nim w tyle?
Więc jesteśmy coraz szybsi i nasze czasomierze są co
raz doskonalsze, i ja także mam coraz doskonalsze, ra
dzieckie. I przeżywamy, choć po łebkach, w jednym ży
ciu już nie trzy życia przodków, ale trzydzieści, trzysta,
trzy tysiące. Czy oni zmierzyli taką przestrzeń jak my?
Ile drogi mógł przebyć łącznie człowiek sprzed 2000 lat?
5000 kilometrów? 10000? Spójrzmy na liczniki naszych
samochodów. Zróbmy rachunki naszych wycieczek, na
szych wyjazdów. Więc ile? Trzy tysiące istnień tamtych
w naszym jednym?
Ale czy miarą pełni naszego życia mogą być kilometry,
które przebyliśmy? Ile zrobiłeś dobrego?
Więc jesteśmy coraz szybsi. I mój zegarek jest radzie
117
cki. I mnie także jest mało tego życia, l na tych stroni
cach rozglądam się za czasem, który zginął bezpowrot
nie i ginie z każdą kolejną literą, którą stawiam, l każdy,
i ja także, chce przedłużyć to życie, które przedłużyć się
nie da. Chce przedłużyć życie biologiczne przez nasyce
nie go mnogością zdarzeń. Przedłużyć, rzecz jasna, tylko
w naszym odczuciu, bo w sensie obiektywnym nie jest
to możliwe. Albo przedłużyć je przez wszelkiego rodzaju
działalność, której efekty przeżyją nas. Zanotować sie
bie dla innych. Zamawiamy swoje portrety, robimy so
bie zdjęcia, zakładamy rodzinne albumy.
Więc na tych stronach rozglądam się także za minio
nymi zdarzeniami, a ściślej mówiąc wszystko, co się tu
odbywa, choćbym nawet stwarzał fikcyjną przyszłość,
jest już minione, jest „po", l w świetle tej świadomości
złośliwie miło jest powiedzieć, parafrazując wytartą mą
drość: „Myślenie ma kolosalną przeszłość."
To, co tu piszę, nabiera innego rodzaju trwałości. Sta
je się zmaterializowaniem myśli, staje się przedmiotem,
który ma inną trwałość niż moja. Ale nie przedłuży mo
jego życia biologicznego, a jedynie za sprawą niezgłębio
nego przypadku może przedłużyć pamięć o kuracjuszu
z 6a. Wielu wśród ludzi ma takie skłonności i chwała
tym, którzy „tworząc siebie" dla przyszłych, mają na
celu nie nieśmiertelność własnego imienia, ale tych
przyszłych dobro.
Póki co jednak, zabiegamy o przedłużenie życia bio
logicznego. Zarzynamy się, zagryzamy, brakuje nam
tchu i przeskakujemy nasze cele jeden po drugim. Robi
my to za cenę zdrowia. W tej bezustannej gonitwie za
przeżyciem krociowej ilości „żyć" to nasze jedyne, ska
towane, zaczyna być coraz mniej nasze. Więc cóż mi z
tego, że przeżyję tysiąc istnień, i co z tego, że być może
ktoś kiedyś powie: „Był taki jeden", kiedy już nie będę
mógł pójść z Olka i psem do parku i odkryć kolejny raz
z niesłabnącym zdumieniem, że znowu na naszym placu
Trzech Krzyży zakwitły magnolie. I co mi z tego, że być
może doczekam się rakiety, która wywiezie mnie w ko
118
smos i pozwoli zaoszczędzić sto lat, kiedy tych sto lat
ziemskich przetoczy się bez mojego udziału.
I z tego strachu przed nieuchronnym stworzyliśmy so
bie bogów, którzy mają za cenę głębokiej ziemskiej wia
ry zagwarantować nam nieśmiertelność, ale ta nieśmier
telność nie jest dla mnie atrakcyjna, chociażby przez te
cholerne magnolie. To byłoby dobre, gdybym mógł być
„tu" i „tam" zarazem, ale gdybym mógł, to byłbym wy
łącznie tu.
Więc me mogliśmy nie dostrzec zmarszczek na na
szych twarzach. Czas to było odkrycie najbardziej zgub
ne w historii ludzkości. Nie proch i nie atom. Atom to
jest to, co może skrócić nasze biologiczne życie, ale na
wet ostatni człowiek zamykając powieki me może sobie
pozwolić na luksus myśli: „Oto z zamknięciem moich
powiek przestaje istnieć czas." Ostatni człowiek me
może być naszym mścicielem. Bo ten sam czas nauczył
nas wiary w nieśmiertelność, która ma pozwolić w ja
kiejś niematerialnej istocie mieć jednak wgląd w zmiany
dokonujące się w materii. A jeśli nie nieśmiertelność, to,
tak czy inaczej, dalej będą zachodzić słońca. Może znaj
dziemy siłę i głupotę, by unieruchomić wschody i zacho
dy, ale nie będziemy jej mieli, żeby powstrzymać w dro
dze skrzypiące osie planet. Więc ostatni człowiek zamy
kając oczy, me nioże powiedzieć: „uśmierciłem czas", bo
odchodzący ostatni człowiek jest tylko obracającą się
w niepamięć jedną z miar czasu.
Ściganie się z czasem w gruncie rzeczy nie jest przyje
mne. Ścigać się? — nie ścigać się? To bolesna alternaty
wa, ale ostatecznie życie to nie przyjemność, lecz obo
wiązek, a obowiązki bywają bolesne, I tak ładnie się
mówi: „Robię to dla zabicia czasu." Dla zabicia. Prze
cież ten smok ma głowy, które odrastają, i zabić się go
nie da. I mając to na uwadze, mówię sobie z półsmutnym
uśmieszkiem: „Żyję dla zabicia czasu."
Bardzo mi żal tych wszystkich zdarzeń, w których
uczestniczyłem, a które uszły mojej uwagi. Nie mogłem
119
jednak przeciwdziałać. Mogłem zapisać chwilę po chwi
li, ale gdybym robił to ciągle, moje notatki ograniczyły
by się do zapisu najprostszych czynności biologicznych
i do opisu czynności pisania. Na „normalne" życie nie
byłoby już czasu. A najbardziej mi żal tych, które uszły
mojej uwagi z mojej winy, w których uczestniczyłem cia
łem, ale nie myślą. Tych wszystkich przepitych nocy na
zerwanym filmie i taśmie. Żal mi teraz, choć mówię so
bie: to warto było przeżyć, to nauka, której znikąd nie
wyniesiesz. Za tę „naukę" zapłaciłem cenę bardzo wyso
ką, ale i tak mogę powiedzieć, że wykręciłem się sianem.
To już nie moja wina, a nawet żadna „wina", że nie
mogłem asystować przy operacji, której rnnie poddano.
Nie mogę powiedzieć, bym był rozkochany w widoku
krwi, a już na pewno nie w widoku własnej, ale cieka
wość moja była wielka. W pewnym stopniu zrekompen
sował mi ją rodzaj „gościńca" od mojego Szanownego
Operatora i doktora Tomasza z podróży, w którą nie mo
głem się wybrać pod rękę ze świadomością. Była to garść
obrzydliwych sraczkowatych kamyków i parę informa
cji dotyczących innych schorzeń, z którymi przyjdzie mi
się jeszcze  borykać.  Piszę  „obrzydliwych",  mając na
względzie wrażliwość osób mogących trafić na te notat
ki. Dla lekarzy to nie jest obrzydliwe. Jak sądzę, jest im
obojętne, póki nie trafią na jakiś kuriozalny egzemplarz
budzący w nich medyczną  ciekawość lub  skłonności
hobbisty. Dla mnie też nie było to nic obrzydliwego.
Wzbudzało duże zainteresowanie jako produkt uboczny
mojego organizmu, widać bardzo dla niego cenny, skoro
nie chciał się go pozbyć sam mimo moich usilnych próśb,
złowieszczych gróźb i znachorskich praktyk. Pierwszy
odruch to było zdumienie:  „Coooo? — takie gówno?!"
Jestem przekonany, że chirurdzy słyszą takie „cooo?"
parę razy dziennie.  Więc na pewno nie obrzydzenie.
Gdyby były cudze, być może. Choć chyba nie. Uczucie
obrzydzenia u ludzi chorych jest jakby przygaszone. Z
bólem pojawia się bowiem coś, co skutecznie je poskra
mia. Tolerancja i wyrozumiałość, jednak nie zawsze.
120
Nie moja wina, że nie mogłem asystować przy swojej
operacji. To nie było rwanie zęba. I żal mi, bo zdarzenie
było dla mnie nietuzinkowe. Ale w obawie o moją wra
żliwość zadbano, bym widział jak najmniej. W tę „nie
świadomość" wchodziłem uroczyście jak do Pałacu Ślu
bów. Wykąpałem się od góry do dołu, o lewatywie już
więcej me będzie, i wygoliłem sobie brzuch do gładkości
rybiego pęcherza. Zrobiłem to ku niezadowoleniu miej
scowego, wędrownego golarza, który latał po szpitalu
z brudną brzytwą, oferując swoje usługi i podbierając
z kuchni, co się da, wprost do teczki z przyborami.
Wampir! Ubrałem się w uroczyste, szpitalne giezło i da
łem sobie nalepić plasterek z nazwiskiem, żeby mi przez
pomyłkę me wycięto zupełnie innego woreczka i żebym
po odzyskaniu „niepodległości" wiedział, jak się nazy
wam. Słowem przygotowany byłem dobrze, wypoczęty i
spokojny, bo noc dzięki jakiemuś środkowi nie była by
najmniej „nocą kawalerską". Byłem skłonny pójść na
blok operacyjny o własnych siłach, ale urocza pani prze
łożona miała widać przykre doświadczenia z „nadwra
żhwcami", do których mnie zaliczała, i zaaplikowano mi
zastrzyk. Zrobiło mi się bardzo błogo i w tym błogosta
nie, pozdrawiany jak Cezar przez idących na śmierć ani
mi przez myśl nie przeszło nic odwrotnego, wyruszyłem
w nieznane na białym rydwanie łóżka zaprzęgniętym
w dwie karę siostrzykawki.
„Na bloku" było zielono jak w akwarium i bardzo we
soło. Wszystko mi się ogromnie podobało. I stół opera
cyjny, i jakieś mrugające aparaty, i lampa nad stołem,
i to, że było chłodno, a najbardziej wesołe czarne oczy
pani w zielonym, nie wiem — pielęgniarki czy lekarza
anestezjologa. A potem znowu dostałem zastrzyk i wte
dy już byłem w siódmym niebie, tak było pięknie, i po
dłączyli mi druciki, i lampki zapalały kolorowe świateł
ka. I wreszcie zza zielonej maski pani o pięknych oczach
powiedziała, żebym się popisał liczeniem do dziesięciu,
i założyła mi gumowy kapeć na pyszczur. I chciałem je
121
szcze powiedzieć: „Do dziesięciu? — dla pani do tysią
ca! ", ale po „trzy" już mnie nie było.
I bardzo żałuję, że nie widziałem tego, co się działo
przez kolejne dwie godziny. Żałuję, chociaż wiem, że
chciałbym to widzieć jedynie przez ochronną szybę
środków znieczulających i obezwładniających, żebym
nie podpowiadał: „Rżnij, chłopie, a weź kilofa i rozpier
nicz te kamienie! ", i żebym nie daj Boże nie cierpiał. Ale
tak się nie da, więc wszystko odbyło się za węgłem rnojej
świadomości i tylko domyślam się, że rozcinano płaty
mięśni brzucha mam dowód, że flaki nie ruszane od
z góry trzydziestu lat pokazały swój siny, pomarszczony
pysk, pulsując z niezadowolenia, że wydobyto je z ich
ciepłego podciśnienia, a na dodatek grzebią, wyjmują,
zamiatają i pohukują odkurzaczem. Domyślam się, że
coś mi bezpowrotnie wycięto, a potem mój Znakomity
Operator zaszył to wszystko na okrętkę, ale tak zmyśl
nie, że odtąd mojemu dwuczęściowemu kostiumowi ką
pielowemu nie może się oprzeć żadna plaża.
I to wszystko. Pierwsze zdanie, jakie usłyszałem, to,
czy mogę unieść się o własnych siłach. Nie mogłem, bo
ich nie miałem. Potem sufity. Twarz Oli, która wycierała
mi usta mokrą szmatką i coś mówiła, a ja odpowiada
łem. Twarz matki, która coś mówiła, a ja odpowiadałem.
Twarz ojca, który mówił, a ja odpowiadałem. Ale co
mówili i co odpowiadałem? Zabijcie, nie wiem. To byli
rrioi pierwsi goście. Za drzwiami czekał już inny gość, by
nie powiedzieć „bywalec", który nie opuszczał mnie dłu
go. Ból.
Jakaś marnotrawna szatynka zatrzymała mnie na
schodach, stwierdzając, że często się spotykamy w mie
ście i „w ogóle". W ogóle nie wiem, o co chodzi, bo nie
przypominam sobie, żebym spotykał ją w mieście i „w
ogóle". Ona jednak upiera się przy zdaniu, że się spoty
kamy, ale ja jej nie zauważani. To mi sporo wyjaśnia, bo
rzeczywiście nie chodzę po mieście po to, by zauważać
marnotrawne szatynki, skoro mam je na miejscu. Dla
122
świętego spokoju powiedziałem jej, że jest mi przykro,
ale poważnie niedowidzę i właśnie z winy tego kalectwa
znalazłem się tutaj. No, może niedosłownie. Coś w tym
typie. Ona jednak jest widać zdania, sprzecznego z
moim, że jej uroda nie może być niezauważalna nawet
dla całkiem niewidomych. Co więcej, skoro już nie widzę
najlepiej, to podczas spaceru, który właśnie mi proponu
je, nie będą mi przeszkadzały te ciemności, jakie akurat
zapadły. Ma już wyznaczoną marszrutę do budki telefo
nicznej. Budka znajduje się w miejscu wielce atrakcyj
nym także dla miejscowej chuliganerii. Chuliganeria ma
zwyczaj gromadzić się w tym uroczym zakątku dla picia
wina, smakującego ponoć wybornie w takie parne czer
wcowe wieczory jak ten. Powiedziałem, że nie umiem się
bić brajlem, a w ogóle mani dużo pracy, więc jeśli chce
zadzwonić, to aparat jest w korytarzu, przy recepcji.
Mam jednak wyrzuty sumienia. W końcu to chora
dziewczyna. Jutro powiem jej „dzień dobry", a jak bę
dzie grzeczna i przestanie mnie zaczepiać, to może na
wet „smacznego".
Dziś jest dwunasty dzień mojego pobytu tutaj. Dwu
nasty licząc z dniem przyjazdu. Rachuję czas od opu
szczenia mieszkania do powrotu do niego. Nie ma „pół
dnia" za dzień pierwszy.
Dzisiejszy dzień pewnie policzę podwójnie. Jako osta
tni pierwszej połowy i pierwszy drugiej. Nie szkodzi.
Mam gest. W ogólnym rozrachunku wyjdę na swoje;
odzyskam jeden dzień.
Połowa za mną. Teraz będzie z góry. To tak się rnówi.
Ale ja wiem, że z góry jest trudniej. Do połowy patrzy
się, jak pierwszy dzień się oddala; od połowy, jak się
zbliża ostatni. Do połowy żyjemy przeszłością, od poło
wy przyszłością. Odwrotnie jak w życiu.
Z góry jest trudniej. Niecierpliwie przestępuje się
z nogi na nogę. Przedtem tego nie było. Nie miało sensu.
123
Przyszłość była jeszcze zbyt odległa. Rasowy koń przed
metą przyśpiesza. Czy wbić sobie w bok ostrogę? Czy
uda się prędzej? Nie, raczej nie. Może mi się wydawać,
ze prędzej, ale dystans pozostanie ten sam. Zresztą je
stem już zmęczony pierwszą połową. Trzeba się poddać
rytmowi „na tutaj".
Ale teraz wyraźnie, choć z bardzo daleka słyszę tam
buryn czasu stamtąd. I teraz on mnie będzie prowadził.
Będzie pewnie i z premedytacją zakłócał tutejszy rytm.
„Pod górę" ma sens. Jest cel. Zdobyć górę. Gdy szczyt
zostanie osiągnięty, zatknięty sztandar, celu już nie ma.
Zejść z góry to żaden cel, to żmudna, ale konieczna ro
bota. Jak najszybciej dotrzeć do punktu wyjścia. Do po
ziomu wyjścia. Droga do podnóża jest jednakowo długa.
Droga „do" i droga „od" jest taka sama. Nie wierzę,
kiedy mówią: „Teraz to poleci szybko." Więc czy za
szczytem mam szukać następnego? Czy po to drapałem
się dwanaście dni, by się rozglądać za następnym?
Słyszę tamburyn.
Powiedziałem   „dzień   dobry"   Beli   i   powiedziałem
„dzień dobry" szatynce. Po co? Nie wiern. Powiedziałem.
Teraz będę musiał robić to dalej. Dwanaście dni. To było
bardzo nieprzemyślane z mojej strony. Trudno.
Od rana sypie śnieg. Jest pochmurnie, ale może się po
dobać. Traktory oczyszczają przejścia, pchając coś albo
ciągnąc. Sypią piach i popiół z pieców. Skacowani nar
ciarze ożywili się wyraźnie. Poubierani w ocieplacze
i kombinezony montują narty na bagażnikach i odje
żdżają w pośpiechu w sobie tylko znane miejsca. Przy
pijalni szpanerska maszyna. Za kierownicą szpanerska
panienka. Wygląda na wczasującą się prostytutkę. Nie
jest ładna, ale stać ją na to, by się za nią oglądano. Na
pełniani wodą swój szpanerski bidon. Stać mnie na to
Jestem już po przewodzeniu. Odbyło się bezboleśnie.
Ściślej mówiąc, nie całkiem. Baba wylała mi wrzątek na
nogę. Chwalić Boga, niewiele. Nawet nie syknąłem. Mu
siała jednak wiedzieć, że mi dogodziła, bo strasznie
124
przepraszała i odruchowo zaczęła mi gładzić poparzone
kolano. Wtedy syknąłem. Ale mściwy nie jestem. Wrzu
ciłem jej w kieszeń to, na co czekała. Być może zaintere
sowanie piekącym kolanem sprawiło, że tym razem zro
biłem to płynnie, obojętnie i prawie bezdźwięcznie. Aż
się zdziwiłem.
W szatni na dole spotkałem Kozaka. Jego widok mnie
zaskoczył. Mało brakowało, bym krzyknął: „Witaj, Ko
zak. Jestem zdumiony. Kozak znalazł się tu wbrew mo
je woli. W niezgodzie z rolą, którą dla niego przezna
czyłem. Miejsce Kozaka jest przy kuchni, przy tym odle
głym stoliku, niedaleko okienka „zwrot naczyń". Jego
miejsce jest przy drzwiach stołówki. Jego rolą — tęskne
patrzenie za Belą. Wzdychanie i ważenie sił w sobie.
Uczucie, które nim rządzi, to nadzieja na Belę. Nadzieja
na to, że powali tego smoka i że smok będzie mu dozgon
nie wdzięczny. Że smok będzie skamlał. „Powalaj mnie
częściej, szewczyku, choćby dziesięć razy dziennie."
Więc Kozak zdumiał mnie i zdenerwował zarazem. Wy
skoczył mi z tramwaju na długo przed przystankiem.
Zapomniałem, że to kuracjusz jak wszyscy inni9 Że
przyjechał tu moczyć swoje zasuszone gnaty w szczynie
i popijać „Pieniawę". Nie! To on się zapomniał. On za
pomniał, kto tu rządzi. Jestem na niego wściekły. Czy ty
nie rozumiesz, durniu, ze twoja przyszłość zależy ode
mnie! I to bez względu na to, czy uda ci się na chwilę
wymknąć jakąś szparą po łyk „Pieniawy", czy nie. Cały
jesteś we mnie. Jesteś w moim długopisie. Popatrz. Ten
czarny długopis z napisem „Koral" to jesteś ty! Ten dłu
gopis nie będzie moczył twoich zasuszonych gnatów
w szczynie ani wlewał w ciebie „Pieniawy", bo ja sobie
tego nie życzę! Rozumiesz? Ten długopis wyznaczył ci
inną rolę, a od ciebie zależy niewiele. Tyle tylko, czy ten
długopis będzie ci bardziej czy mniej łaskawy. Więc się
staraj, a nie pożałujesz. Chcesz Belę? Ona także jest tu
taj. Jej pięć kroków długości, dwa balony cyców, któ
rych nie tknąłeś, i bordowy łeb. Staraj się, to będziesz ją
miał. Dla mnie to mały wysiłek. Mogę wszystkie twoje
125
kompleksy, wszystkie twoje obawy i całą tę twoją nie
śmiałość zgasić jednym ruchem. Jak peta. Mogę zapalić
Belę do białej czerwoności. Mogę wam urządzić taką
noc, o jakiej ci się nie śniło. Taką, że to zasrane Sanato
rium nr 4 zapadnie się w śnieg aż po dach. Chcesz, to
odetnę was od całego świata. Zaniosę z całym budyn
kiem lub tylko pokojem, wybierz sobie któryś, w najpię
kniejsze miejsce w Alpach. Chcesz, to ci ją dam. Chcesz,
to odwrócę od ciebie przywiązanie twojej brzydkiej
żony. Nie masz żony? Dostaniesz. A potem odwrócę. To
wszystko jest w tym czarnym długopisie „Koral". Tylko
się staraj. I powoli gódź się z myślą, że nigdy nie zosta
wię was samych. Nigdy nie będziecie we dwoje. Będę
kapał z kranu w waszej łazience, będę siedział z tyłu wa
szego samochodu, mogę dać, przycupnę w nogach ka
żdego łóżka, w którym przyjdzie się wam kochać. Z dłu
gopisem „Koral" w ręce. Więc zgoda? To teraz wracaj do
sanatorium, siądź sobie przy drzwiach stołówki i czekaj.
Wrócę po ciebie.
Bela. Kto to jest Bela? Prawdziwa Bela jest we mnie.
W czarnym długopisie. Ta, która krząta się gdzieś pod
moim dachemtarasem, nie istnieje. Ta, która myśli te
raz być może o talerzach, o obiedzie, o nowej kiecce albo
o czymś równie mało istotnym, nie istnieje. Nie wie i na
wet się nie domyśla wśród tych talerzy i kiecek, że jej
prawdziwa postać jest jeszcze uśpiona w czarnym dłu
gopisie, ale w każdej chwili może się przebudzić jak Go
lem. Gdyby wiedziała, pewnie wiedziona babską inteli
gencją próbowałaby wykraść „Koral" lub go zniszczyć,
ale ta idiotka nie wie, że to najzwyklejszy w świecie dłu
gopis, że może go zastąpić każdy inny. Czerwony z napi
sem „Opal" i niebieski „Beryl". Każdy. Bela jest we
mnie. I tylko ona może siebie mnie wykraść. Nie zrobi
tego jednak, bo nic nie wie. I nie zrobi tego, bo ja nie
chcę mieć nic wspólnego z tą Belą, która być może teraz
właśnie żongluje talerzami w kuchni albo myśli o nowej
kiecce.
Więc kto to jest Bela? Bela jest to moja tajemnica.
126
Bela to jest tajemnica czarnego długopisu lub jakiegoko
lwiek innego. Tajemnica, o której nawet ja nic nie wiem,
ale mam tę przewagę nad innymi, że wiem o istnieniu
tajemnicy. Ode mnie zależy, jak i kiedy wychyli się ona
z mroku i jaka treść ją wyjawi. To ja wyznaczam rolę
Beli. Gdy będę chciał, uczynię ją swoją wyuzdaną ko
chanką i wykreślę wszelkie obawy, bo i ja jestem we
władaniu czarnego długopisu. Ale jestem jego najbliż
szym doradcą. Jesteśmy jednią. On nie istnieje beze mnie
i ja bez niego. Jesteśmy zgodni. On mnie słucha, ja słu
cham jego. To my wyznaczamy rolę Beli. Ja. Jak Jezus
Judaszowi. Masz tu, Bela, trzydzieści złotych. Jutro
mnie zdradzisz z Kozakiem. A nie zapomnij kupić kono
pnego sznura!
List. Już nie potrzebuję listów. Teraz jestem w stanie
stworzyć sobie cały świat, sam za pomocą długopisu
„Koral". Większość listów przychodzi za późno. „Po".
Wszystkie listy przychodzą za późno. Łżesz, ty idioto!
Już ci się całkiem popierdoliło. Gubisz się w zeznaniach.
Już nie wiesz, co jest co. Zresztą dobrze wiesz, ale w tym
stanie bezwładnego bałaganu, który sam zrobiłeś, zaczy
nasz czuć się nieźle. To jest twoja ucieczka. Twoja ucie
czka od pytań. Pytań zadanych przez ciebie. Pytań, na
które nie znasz odpowiedzi, bo brak ci wiedzy, doświad
czenia i Bóg wie czego jeszcze prócz tupetu. To jest two
ja ucieczka od pytań, które ludzie zadawali sobie już ty
siące lat temu i znaleźli na nie odpowiedzi głębsze od
twoich po stokroć, choć i tak nie sięgnęli dna. Ale to, że
nie sięgnęli dna, nigdy nie wywołało w nich histerii, ly
natomiast spokorniałeś szybko i z podkulonym ogonem
uciekasz w psychopatyczne iluzje. Bo jest ci wstyd, że
nic nie zyskałeś z tych paru tysięcy lat dzielących cię od
tamtych. Więc nie kłam teraz, tchórzu, że ten list od ma
tki jest ci obojętny, bo to możesz mówić do swojego dłu
gopisu, nie do mnie. Ten list cieszy cię jedynie trochę
mniej niż pierwszy, tak jak słońce o poranku cieszy
mniej niż to o wschodzie, bo to o wschodzie zapowiada
127
piękny dzień, a to o poranku już z tego dnia szczyptę
uszczknęło. I powiem ci, jak będzie dalej. W południo
wy upał będziesz klął, o zachodzie odetchniesz z ulgą,
a o północy znów zatęsknisz za wschodem. A teraz weź
ten list i przeczytaj go.
Po obiedzie poszedłem na werandę, gdzie parę dni
temu rysowałem. Tam jest palarnia Sanatorium nr 4,
a zarazem jego główne wejście, stąd panujący wiecznie
ziąb. Jest to jedyne oprócz stołówki i Zakładu miejsce
spotkań marnotrawnych w ich sanatoryjnym wydaniu,
spotkań, w którjch moje uczestnictwo jest uzasadnione.
Ich życia w pokojach mogę się tylko domyślać, ale nawet
nie próbuję, wystarczy mi, że słyszę nocą.
Tu przychodzą palić. W „numerach" nie wolno, a tu jest
nieco cieplej niż na balkonach. Przychodzę tu czasem,
bardziej dla nich, bo palę w pokoju. Przyglądam im się,
z rzadka powiem jedno lub dwa słowa. Do nikogo z nich
nie jestem przyporządkowany ani nikt z nich nie jest
przyporządkowany do mnie. Żyjemy w jakiejś dziwnej
symbiozie, trochę jak rośliny w ogrodzie botanicznym,
a raczej żyję jak roślina egzotyczna, którą posadzono w
obcym lesie i przyjęła się nie dla lasu, ale dla ziemi, z
której czerpie pokarm. Nikt nie zna mojego imienia, a w
każdym razie nie zwraca się do mnie po imieniu i tak
jest dobrze.
Na blacie portiernirecepcji przy palarni znalazłem
dziś list od matki. Ucieszył mnie Wróciłem do pokoju i
przeczytałem. W liście był skrawek gazety z horoskopem
miesiąca. Matka przysłała mi go w głębokim widać prze
konaniu, że nie wiem nic o dwunastu dniach, które jesz
cze mam przed sobą. Horoskop beznadziejnie głupi, jak
większość gazecianych horoskopów, i aż obelżywie od
wrotny do tego, czego się spodziewam, a więcej, co wiem
na pewno. Nie mogę więc odmówić sobie przyjemności
przepisania go na tej stronie i niech to będzie przykład
pomnikowej ignorancji astrologa, który nie odróżnia
planety od piłki tenisowej, wciśniętej w siatkę okalającą
kort.
128
r
l        „Bliźnięta 21 V —21 VI
       Twoje szczęście w czarowaniu ludzi od pierwszego
wejrzenia i tym razem da znać o sobie i przyczyni się do
nawiązania serdecznych kontaktów z kimś poznanym
przelotnie, kto cię jednak zapamiętał. Pamiętaj jednak,
że często zdarza ci się popsuć pierwsze wrażenie przez
własną niecierpliwość lub pewien brak subtelności. A te
nowe kontakty mogłyby rozwiązać twoją dość skompli
kowaną sytuację, więc warto dbać o panowanie nad
sobą i zachowanie cierpliwości, nawet wtedy, gdy nie
wszystko ci się podoba. Spróbuj."
Wyrzucam do kosza fachowe rady astrologa. Biorę ka
rtkę i piszę krótko:
Droga Mamo. 9 2  85
Dziś dostałem drugi list od Ciebie. Na pierwszy odpo
wiedziałem dwa dni temu chyba, a przez dwa dni nie
wiele tu się zmieniło. Tu się w ogóle niewiele zmienia,
prócz czasu i pogody. Gdyby nie to, że liczę dni do wy
jazdu, mógłbym pomyśleć, że to jeden dzień, beznadziej
nie długi i nudny.
Na zabiegi chodzę. Nie opuściłem ani pół. Jem, co mi
każą. Nie jem, czego nie każą. Towarzystwo mam, ale
nie korzystam z jego usług, bo na nic nie jest mi to po
trzebne. Owszem, jakieś wycieczki podobno organizu
ją, ale nie interesuje mnie zwiedzanie kiosków „Ru
chu", zresztą dość się już w tym krótkim życiu najeździ
łem, żebym na widok autobusu miał otwierać gębę z po
dziwu.
Horoskop przeczytałem i w pełni zgadzam się z przed
mówcą, chociaż zupełnie nie wiem, o co mu chodzi.
O imieninach Ojca nie musiałaś mi przypominać zro
bił to sam przed moim wyjazdem, a szczególnie, gdy
wśród nadawców na kopercie wymieniasz także Jego.
Rzecz jasna, zaraz napiszę i wyślę Mu w poniedziałek
Nie gniewaj się, że nie mam nic więcej do powiedze
129
nią, ale okoliczności nie sprzyjają pisaniu elaboratów.
Całuję Cię serdecznie, prosząc, abyś na siebie uważała.
.              , Janek
PS Ucałowania dla całego towarzystwa. Bardzo żałuję,
że nie będę na imieninach. Możesz mi zostawić kawałek
tortu. Jeśli przeżyję tutejszą dietę, to nie zaszkodzi mi
z pewnością.
Napisanie listu do Oli postanowiłem przełożyć na ju
tro. I tak wyślę go dopiero w poniedziałek.
Szatynka marnotrawna kręci się koło mnie coraz
śmielej. Nie mogę przecież wychodząc na posiłki zakła
dać peruki i farbować brody! Powoli staje się bezczelna.
Robi wszystko, aby otaczającym nas ludziom zakodować
w pamięci, że oto my dwoje mamy być traktowani jako
jedno. Nie mogę przystanąć, bo zaraz jest obok i szcze
rzy te swoje kły. Wycofuję się więc błyskawicznie, co też
nie jest dobre, bo robię koło siebie niepotrzebny ruch, co
więcej, wychodzę na jakiegoś impotenta. Ich zdaniem
szatynka jest „i owszem", ale ich zdanie obchodzi mnie
akurat tyle, co osoba, na której temat je wypowiedziano.
Nie wypada mi jednak okazywać jakiegoś lekceważenia
czy pogardy, bo ich nie czuję, więc jak dotąd ograni
czam się do uśmieszków typowych dla ciężkiego nieżytu
mózgu i do tych idiotycznych ucieczek, które moim zda
niem cofają mnie w rozwoju o jakieś dwadzieścia parę
lat.
Czy, nie daj Boże, ta wariatka czytała mój horoskop?
Jest dziewiętnasta siedemnaście i trzydzieści sześć se
kund. Chryste, muszę coś zrobić! Cokolwiek. Tu. Zaraz.
Nie mogę wyjść, ubrać się. Nie. Muszę tu. Muszę zaraz
coś zrobić. Nie mogę tak dłużej siedzieć. Nie mogę
tak siedzieć z tym długopisem w ręce. Bieleją mi kostki
od ciągłego naciskania na papier. Jestem jak pojemnik
na tusz. Duży pojemnik. Zasilam długopis. Ściekają
myśli, pomysły, słowa. Pojemnik. Ja tylko zasilam
130
długopis. Jestem jego zasilaczem. Muszę coś zrobić. Nie
mogę wiecznie patrzyć na przedmioty w zasięgu ręki.
Lampa. Żółtobrązowy abażur. Zza niego pudełko od
herbaty. Czerwone. Żółty napis: „100 tea bags. Ań eco
nomy blend of choice teas." Zielony kalendarz. List do
matki. „Tusz kreślarski Perła." Ciasto z kolacji. „Cukier
kryształ biały." Szklanka. Nożyk. Łyżka. Dwa złote.
Dwie paczki „Carmen". Budzik. Kaseta. Magnetofon.
Kartka. Długopis. Dłoń. Ja. JaDługopis.
Muszę coś zrobić. Buty! Może buty? Nie. Buty są czy
ste. Ale nie są zasznurowane! To nic, jutro rozsznuruję.
Zawiązuję. Zawiązuję buty. Starannie. Kokardka na
dwie pętelki. Stawiam gdzie zawsze. Pod fotelem. Rów
no. Równiuteńko. Kompania reprezentacyjna. Dowódca.
Że taki maluśki? Nie urósł. Mało surówki. Ubranie zło
żone. Światła się palą. Zgasić? Nie. Majtki. Uprane. Coś
zrobić. Obrazki wiszą. Coś napisać. Nie! Tylko nie to!
Coś zrobić. Cokolwiek. Wyjść na korytarz. Nie. Trzeba
coś zrobić. Coś zrobić!
Golę się. Golę się tak jak nigdy. Będę się golił dwa
naście dni. Dwanaście długich dni, bez przerwy. Albo
z przerwami na papierosa. I posiłki. I zabiegi. Nie! W
dupie mam zabiegi! Rozebrałem się do pasa. Najpierw
zielona bluza. Ważna bluza. Uszyła ją Ola. Składam sta
rannie. Potem podkoszulek. Czarny. Żółty napis: „Vi
deogaming". Składam starannie. Chudy. Sześćdziesiąt
kilo. Różowa blizna. Dżdżownica. Puszczam wodę. Po
zwalam jej lecieć długo, długo. Musi się nagrzać. Musi
parować. Rozgrzanym ostrzem lepiej się golić. Zakła
dam świeży nożyk. Podwójne ostrze. Kładę pod stru
mień wody. Niech się nagrzewa. Naciskam przycisk pu
szki z kremem. Na palec wychodzi z sykiem biały kokon.
Starannie rozprowadzani po policzkach, po szyi, poniżej
brody. Dokładnie. Powoli. Jakbym to robił ostatni raz
w życiu.
Golę się. Pomaleńku. Najpierw prawy policzek. Pio
nowe pociągnięcia maszynką do linii brody i stop. Żeby
nie za daleko. I znowu. I stop. I jeszcze raz. Lewy poli
131
czek. To samo. Nadymam go jak trębacz. Tak wygodniej
i lepiej widzę. Szyja. Podnoszę wysoko brodę. Chuda.
Grdyka średnia. Usta w podkowę do dołu. Lewą ręką
podciągam włosy brody, żeby głębiej sięgnąć. Ciągnę
maszynką z góry do dołu, a potem odwrotnie. Dotykam
palcami skóry. Jeszcze nie. Poprawiam. I jeszcze raz kła
dę krem. I jeszcze raz przesuwam maszynką. Starannie
spłukuję twarz. Wycieram ją ręcznikiem. Szyja jest mo
cno różowa z drobnymi krwawymi punkcikami. Nowe
ostrze. Policzki błyszczące, chłodne i gładkie. Przecie
ram pachnidłem. Przez moment piecze. Znikają czerwo
ne punkty, ale szyja jeszcze jakiś czas pozostanie zaró
żowiona.
Przyglądam się swojej twarzy. Nie mogę o niej nic po
wiedzieć. Ani dobrego, ani złego. Jest moja. Nie widzę
jej. Dostrzegam jedynie zmiany. Podobno można z niej
czytać. Z każdej. I codziennie wraca się do tej lektury.
One przy makijażu, my przy goleniu. Szukamy jej, tej
swojej, w witrynach mijanych sklepów i szybach samo
chodów. Tęsknimy za spojrzeniem na siebie z zewnątrz.
Moja twarz zmienia się bardzo. Szczególnie w ostat
nich miesiącach. Teraz policzki wypełniły się już i oczy
jakby się schowały. To teraz. Jeszcze do niedawna skóra
załamywała się na progach policzkowych kości. Oczy
były duże, wyraźne. Ola mówiła, że wyglądam szlachet
nie. Bogusia mówiła, że wyszlachetniałem. Ola i Bogusia
dzielą większość zdań na pół, ale to nie znaczy, że zdanie
nie było prawdziwe. Musiało być prawdziwe, skoro za
uważyłem to nawet ja, obcujący z tą twarzą na co dzień.
Chodzę z nią. Jem z nią. Z nią czyszczę buty, a nawet
sypiamy ze sobą, choć nie przyznałem się do tego Lalu
sze. Więc i ja to zauważyłem, a co dopiero Bogusia, która
widziała mnie tuż przed szpitalem, a potem zaraz po.
Bogusia powiedziała, że mam szlachetną twarz. Co mo
głem odpowiedzieć. „Cierpienie uszlachetnia." To mo
głem powiedzieć, siląc się, aby zabrzmiało jak żart. Ale
to nie był żart. Bogusia to chyba wie. Nie przypominam
sobie, żeby się uśmiechnęła.
132
Wyszlachetniała mi twarz i innym wyszlachetniały
Z bólu? Może. To nie reguła. Nie można powiedzieć, że
rwanie zębów swędzi, tak jak nie można powiedzieć, że
ten spuchnięty ryj po rwaniu jest szlachetną twarzą. Ale
bolało? Bolało. Nie można powiedzieć, że gęba potrza
skana w wypadku jest szlachetna. Ale bolało. Twarz
szlachetną kojarzymy zazwyczaj z obliczem szczupłym,
chudym, a jest przecież wiele dolegliwości, przy których
się gwałtownie tyje. W wychudłych twarzach jest tylko
pewien szlif, jakaś iskra bólu. Znam takie twarze z tą
tlącą się iskrą, ale wciąż grożącą pożarem.
Cierpienie nie zawsze uszlachetnia. Ono wyciąga na
sze nawyki, nasze przekonania i skłonności z samego
dna, nie bacząc, czy chcemy je okazać i nie bacząc na
cały kamuflaż, który z mozołem ćwiczyliśmy latami.
Ono bez skrupułów, jak zimny oprawca, obnaża nas
z całej naszej „wierzchniej kultury", kultury słowa, ge
stu, uśmiechów, z tej całej naszej elegancji i wydobywa
tę inną kulturę, bliższą pojęciu moralności, bliższą dzie
sięciorgu przykazaniom. Tę kulturę, która naprawdę
świadczy o nas. I ten kulturalny, inteligentny pan, towa
rzyski i skłonny do wszelkiego rodzaju usług nagle staje
się potwornym egocentrykiem. On był egocentrykiem,
ale kulturalnym, zresztą może dlatego. I teraz ból obna
żył go bez pardonu. I oto mamy samo jądro egocentry
zmu, samo sedno egoizmu. Teraz cały świat jest walony
szpicrutą po pysku. „Dlaczego ja?! Dlaczego nie ten
gównowart?! Nie ten sukinsyn?!" I to bez względu na to,
na ile jego wartość jest niepodważalna, a na ile jest two
rem wybujałej ambicji. Egocentryzm nie umie rachować,
brzydzi się porównaniami i to jest jego istota. „Ja i już."
Ale takich ludzi nie jest dużo. Zresztą nie wiem na pe
wno. Ja nie spotkałem ich wielu. To, że Kazio, leżący
w szpitalu już dwa lata, krzyczał z bólu: „Jezusie Chry
ste, Królu Nazareński, który konałeś za nas na krzyżu,
kurwa jego mać!", jest w najcięższym przypadku wyra
żeni utraty wiary, .wyrazem słabości, bo przecież dla nas
Kazio był w porządku. Kaziowi słowa układały się w
133
niezgodzie z myślą, bo Kazio cierpiał ponad miarę. I Bóg
Kazia z pewnością mu wybaczy, skoro sam doświadczył
go tak ciężko. Ten sam Kazio nie zapytał jednak nigdy
„dlaczego właśnie ja?"
I najbardziej godni szacunku byli ci, którzy wiedząc,
że gdzieś głęboko jest w nich złość, nienawiść, egoizm,
choćby w szczątkowym wymiarze, minio okoliczności
sprzyjających ich wyzwoleniu, trwożnie i wstydliwie
kryli to w sobie, przywalając grubą warstwą uprzejmo
ści, sympatii, słowem koleżeństwa. I być może wstyd
przed odkryciem się z tym, co złe, gdy już pokazaliśmy
sobie tyłki i wszystko inne, był siłą pozwalającą zacho
wać godność w jej najpełniejszym, a nie tylko powie
rzchownym wymiarze.
Lecz jest to szlachetność troszkę upodlona, tak jak
upodleni są ludzie zdani na czyjąś łaskę. Szlachetność
z rumieńcem prośby o wsparcie, szlachetność ze szczyp
tą pragmatycznego myślenia, ale nie cwanego wyracho
wania, bo na to ból nie pozwala. Szlachetność, która
głosi: „Pomogę ci, bo może znajdzie się ktoś, kto pomoże
mnie." Szlachetność zabiedzona, co nie pozwala na ni
kogo podnieść głosu, nikogo urazić, by przypadkiem nie
stracić w nim sojusznika. Szlachetność o psim spojrze
niu i z podkulonym ogonem. Szlachetność, która pocie
sza się: „Inni cierpią bardziej", ale nie ma w tym naj
mniejszego cienia złośliwej satysfakcji. Jest szacunek,
podziw i współczucie dla cierpiących bardziej niż „mło
dzi adepci cierpienia". W tej szkole nie ma złych ucz
niów. Bywają tylko złe odpowiedzi.
I to jest ta szlachetność, która każe z całą powagą
i najszczerszą troską powiedzieć do innego: „Proszę,
niech pan na siebie uważa." I ta szlachetność jest naj
świętszym opłatkiem, jakim się można podzielić. Jest
potężnym lekiem, którego nie kupi się w żadnej aptece
świata, bo wytwarza go ból. I ból jest wtedy drzewem,
które oddaje siekierze gałąź na nowy trzonek, rybą, któ
ra oddaje wędce ość na nowy haczyk. I o tym leku wie
dzą lekarze, ale dawkować umieją go tylko pacjenci.
134
oni
Więc moja twarz była szlachetna. Teraz jednak gc,,,
swoją chamską normę. Szlachetność bowiem musi być
podsycana jak ogień. Musi się karmić bólem. Jest jego
jemiołą. Tyle tylko, że za taką cenę nikt nie chce pozo
stać szlachetny. Rzadko kiedy też dla podsycenia szla
chetności wystarczy pamięć o bólu, bo pamięć o nim też
jest bolesna i ją także staramy się eliminować. Szlachet
ność wymaga również wyrzeczeń. My jednak nie może
my sobie na nie pozwolić. Wyrzeczenia są zbyt wysoką
ceną, gdy chce się jak najszybciej wrócić w utracony
świat, gdy chce się dogonić miniony czas.
Więc byłem szlachetny, że nic, tylko mnie oszlifować
i w kruszec. Teraz zostało coś między diamentem a ce
głą. Nie chcę zapomnieć, ale zapominam. Strony, które
zapisuję, z trudem dźwigają brzemię pretensji, wyzwisk
i gróźb. Przestałem być bity, teraz zacznę bić. Innego
wyjścia nie ma. Chciałem. Chcę. Może jeszcze coś się
uda. Może się uda nie zapomnieć na amen.
11
Dziecko czekające na piłkę, którą mamy mu rzucić,
stoi z wyciągniętymi rękami, wierząc, że jest to jedyny
wysiłek, jaki trzeba zrobić, by ją pochwycić, że piłka
wpadnie sama. I piłka odbija się od jego głowy lub ko
lan, a ręce nie przestają być wyciągnięte. Śmiejemy się,
więc dziecko się śmieje. Nie udało się? Nie szkodzi.
Schodzę na śniadanie. Wiem, że jest niedziela. Dla
mnie dzień jeszcze mniej atrakcyjny od innych spędzo
nych tutaj. Doświadczenie poprzedniej niedzieli nie
nauczyło mnie wiele; ciągle mam nadzieję, że tym razem
marnotrawni dadzą odświętny popis i że ta niedziela bę
dzie wreszcie wesołym miasteczkiem, że wyciągnie
wszystkie swoje stragany, karuzele dowcipów i walize
czki z blaszaną biżuterią, że mnie nie pozostanie nic in
nego, jak tylko przystanąć gdzieś przy sprzedawcy cu
krowej waty, nastawić uszy i oczy na maksymalną os
trość, a potem zapisać to, nasączyć tym miodem moje
135
bure kartki. Więc wychodząc z pokoju jestem tak nasta
wiony na odbiór, że aż czuję to fizycznie. Uszy naprężo
ne jak żagle, oczy wyłażą mi z orbit, ale tak trzymam.
I przy śniadaniu siedzę jak to dziecko z wyciągniętymi
rękami i nie mogę nawet jeść, bo mi te uszy i oczy prze
szkadzają. I czekam na tę piłkę, na linoskoczka, na kolo
rowe joja i „pańską skórkę", i nic. Cała energia idzie mi
w utrzymywanie uszu w pozycji „baczność". Może dla
tego nie było nic, nie stało się nic? Wszystko w normie.
Kiedy zauważyłem, że zasypiam wyłącznie ze
zmarszczonym czołem, postanowiłem temu przeciwdzia
łać. Duży wysiłek wkładałem w rozluźnienie twarzy.
Czujnie pilnowałem, by ta twarz ani przez moment nie
skurczyła się w jakimś grymasie. I wielokrotnie udało mi
się dotrwać tak do świtu. „
. t , t
Smyczku mój ..    ,„u"f    ji •     10 2  85
Sarno niedościgła    , •; imr ""if.± ,.
Zającu z porcelany.
Trzy dni temu dostałem Twój srebrny list. Niemal
chwilę przedtem wysłałem list do Ciebie, nie wiedząc
o przyjściu Twojego, więc siłą rzeczy nie znajdziesz w
nim odpowiedzi na pytania. Także dlatego, że pytań nie
było.
Nie muszę Ci chyba mówić, jak bardzo się ucieszyłem.
Tu jest naprawdę strasznie ponuro. Może to trochę z mo
jej winy, ale nic na to nie poradzę, że taki jestem mruko
waty, że tyle spraw mnie wkurza i nie potrafię sobie po
wiedzieć, że jest w porządku, gdy w porządku nie jest.
Cieszę się, że chodzisz do Aśki na saunę, cieszę się, że
Furia ma cieczkę, cieszę się, że sprzątasz, cieszę się, że
masz dużo pracy, cieszę się, że stolarze przynieśli okna.
Martwię się tylko, że w tych ważnych wydarzeniach nie
mogę uczestniczyć osobiście.
Dzisiaj jest niedziela. Wiesz, jak kocham ten dzień, to
też nie bądź zdziwiona, że niezbyt ochoczo wspinam się
na „strome granie intelektualnych wyżyn", mógłbym so
bie kark skręcić, i omijam ostrożnie „perlące się potoki
136
dowcipu", mógłbym się przeziębić. Nie bardzo wiem, co
robić z tymi dniami tutaj. Najchętniej przespałbym to
wszystko, gdyby nie było mi szkoda czasu. Ale kiedy
już go trochę mam, to głupieję do szczętu. To tak jak
z pierwszą kobietą. Marzy się tygodniami o „chacie",
o „chawirze", o „kwadracie", a gdy już nam się trafi to
drżące i wylęknione tete a tete, najchętniej by się ucie
kło. Ostatecznie jednak walczy się, jak kto potrafi, a po
trafię widać niewiele, bo idzie mi to ciężko. To, że robię
trochę rysunków, już wiesz. To, że robię je z pasją, wie
działaś zawsze. Tyle tylko, że moją pasję prowadza na
sznurku aura. Albo deszcz, albo śnieg, albo mróz, a naj
częściej wszystko do kupy. Rysowanie martwych natur
nie interesuje mnie, bo tam, gdzie tyle dzieje się w plene
rze, rysowanie martwych jest strata czasu.
Więc jak Ci już mówiłem, jest niedziela. Tu się jej nie
czuje. „Tu", czyli w sanatoryjnym budynku. Jest tylko
nieco większy ruch, bo zjechały się rodziny do marno
trawnych i telewizor ryczy od rana. Zjechali się po to,
by kolektywnie zasiąść przed telewizorem. I to wszyst
ko. Nie ma strzelnicy, nie ma kiełbasek z rożna w ogó
le, ani żadnych fajerwerków. Kto wie, czy oni tego całe
go „pióropusza" także nie uważają za „dobro konie
czne" i nie uciekają od niego, gdy da się uciec. Kto wie,
czy nie robią tego tylko dla swoich dzieci. Kto wie, czy
i rny kiedyś, jeśli będziemy mieli szczawia, nie zajmiemy
się również niedzielnym penetrowaniem tego „wytwor
nego śmietnika", gdy nas poprosi.
Póki co jednak, poszedłem szukać niedzieli do miasta.
Ubrałem się bardzo ciepło, nauczyły mnie przykre do
świadczenia, i ruszyłem za szczęściem. Idę, idę i gów
no. Ani szczęścia, ani niedzieli. Mróz jak jasny diabeł.
Śnieg wysoki, bo w nocy napadało. I miejsca jakby
mniej, bo od tego śniegu drzewa przytyły, rozparły się,
wypełniły przestrzeń. Ale niedzieli nie ma. Nie ma jej ta
kiej, jaką bym chciał widzieć, bez względu na to, czy mi
się taka podoba, czy nie. Żadnego festynu, żadnych
uciech, odpustu. Nic z tych rzeczy, choć karnawał w
137
toku. Ludzie nie świętują świąt. Chyba nie mają na to
siły. Leżą, patrzą w sufit, kontrolują oddech, wstają cię
żko na posiłek. Niedziela jest jak Zaduszki. Ponura,
śmiertelnie poważna, tylko nie ma ruchu. Miasto nie
żyje. Ten brak przejawów życia jest cechą niedziel.
Wiem, że jest niedziela, bo kiosk zamknięty, bo sklep
zamknięty i ten skrót, który prowadzi do Zakładu Przy
rodoleczniczego, zazwyczaj szeroki, wydeptany setkami
nóg kuracjuszy spieszących na zabiegi i pobekujących
po śniadaniu, ten skrót dziś przestał istnieć. Śnieg za
sypał go równo. Nie ma ani śladu ludzkiej stopy. Nawet
przy wejściu, na schodach. Jakby ten budynek przezna
czony był do rozbiórki. Owszem, gdzieniegdzie są jakieś
przejścia, ale też nie znać na nich śladów buta. Tylko
ciężkiej, traktorowej opony i pługu do odgarniania. Dziś
nie ma Zakładu. Dziś nie ma bąbli, inhalacji, przewo
dzenia, szkockich biczów i tego wszystkiego, po co tu
przyjechali.
W mieście widziałem parę osób. Spieszyli do kościoła.
I na tym koniec. Chwilę stałem przed kinem. Walczyłem
ze sobą. Grają 1941. Tylko dziś. Ale przegrałem. Nie ze
swojej winy. Seans o godzinie czternastej, a kasa czynna
od piętnastej trzydzieści. Wyobrażasz sobie? Komputer
by tego nie wymyślił. Za głupi. Nie żałuję. Ten film
miałby mi wyjąć dwie godziny z jedenastu dni dzielą
cych mnie od Ciebie. Te dwie godziny wytrzymam.
Na wszelki wypadek zabrałem ze sobą papier i tusz.
Ale „wszelki wypadek" nie nastąpił. Z myślą o ewen
tualnym rysowaniu wziąłem także drugie rękawice, te
z jednym palcem, na futrze, by mieć czyni ogrzać zmar
znięte łapy. Założyłem je bez rysowania i wróciłem do
„domu".
Oto moja niedziela. I taka będzie następna, za sie
dem dni, tylko że za siedem dni do Ciebie pozostaną mi
cztery.
Laluniu. Na zabiegi chodzę, jak kazałaś. Trochę mnie
to wszystko drażni, ale chyba w normie. Chadzam do
138
dentystyki. Nie spodziewam się rewelacji. Zawsze jed
nak coś.
A teraz Cię całuję. Dziękuję za list. I bądź dzielna!
Janek
pS Ten artykulik, jeśli się nie pogniewasz, napiszę już
w domu. Tu ciężko mi się skupić, a także liczę na Twoją
pomoc. Wyrazy uszanowania dla Tyfusa i Furci. Aha.
Piętnastego tego miesiąca Ojciec ma imieniny. Złóż Mu
życzenia, będzie ślicznie.
Godzinę przed obiadem postanawiam sam sprokuro
wać sobie niedzielę. Wy nie chcecie, to ja zrobię. Urzą
dzam sobie niedzielę w łazience. Niedzielną kąpiel. Nie
jakąś tam szczynę, tylko normalną kąpiel. Najpierw idę
na zwiad. Łazienka jest przy sraczyku, tuż obok czynnego
całą dobę gabinetu pielęgniarskiego. Jedna na piętro, ale
to wcale nie znaczy, że do kąpieli trzeba się zapisać pół
roku wcześniej. Ponure, zimne pomieszczenie z matowym,
wysoko umieszczonym oknem. Jedna szyba wykruszyła się
z kitu i ciągnie zimno. Wanna duża. W otworze odpływo
wym parę petów, widać marnotrawni palą i tutaj. Brudna.
Jest jednak proszek do szorowania i szmatka. Zabieram
się ostro do roboty. Puszczam wodę, sypię proszek i pucu
ję, ile wlezie. Spłukuję dokładnie.
W wannie nie ma korka. Idę do siostrzykawki obok
i pożyczam. Pasuje. Teraz wracam do pokoju. Rozbieram
się. Zakładam swój dziwny zestaw sportowołóżkowy,
który miał mi zastąpić dres, ale na miejscu okazało się,
że nie musi. Różowe pumpiaste spodnie frote i różowa,
nieco jaśniejsza bluza z odważnie wyglądającym napi
sem „Jogging", przemawiającym za tym, że jednak jest
to zestaw sportowy. Jeszcze tenisówki, mydło, ręczniki,
grzebień, szampon i szczotka do rąk. Zamykam pokój.
Na kąpiel muszę poczekać kwadrans, bo w międzycza
sie, korzystając z mojej usługi, wannę zajęła jakaś da
nia,poznałem po głosie. Siadam więc przy wadze i sie
dzę. Jak na złość idzie właśnie Bela; ma jakiś interes do
pielęgniarki. Taksuje mnie wzrokiem. Musiałem wypaść
139
nieźle. „Jogging"? Uśmiecha się. Ja mam ochotę przy
kryć sobie łeb ręcznikiem. Bela mnie denerwuje, chociaż
właściwie nie wiem dlaczego. Długopis „Koral" też chy
ba tego nie wie. Jeszcze.
W końcu baba wychodzi. Ponownie myję wannę. Za
mykam drzwi na zasuwkę i teraz już mogą mnie wszyscy
pocałować. Puszczam wodę. Wlewam do niej trochę
szamponu. Rozbierani się i wchodzę. Zaraz jednak wy
chodzę. Raczej wyskakuję. Dolewam zimnej i wchodzę
znowu. No i wyciągam się na całą długość, jaką posia
dam, i patrzę w kostropaty sufit jak we włoskie niebo,
i myślę, że mógłbym tak przeleżeć tych jedenaście dni,
które mam przed sobą. Ale długo nie myślę. Biorę mydło
i myję się dokładnie poczynając od blizny, jakbym
chciał zmyć z siebie te wszystkie kąpiele w szczynie,
a nawet czterokomorówkę. I myję głowę i brodę, i szo
ruję stopy ostrą szczotką, a potem leżę jeszcze i leżę,
i strach mi wyjść, bo z zaparowanego od góry do do
łu okna dalej wieje. W końcu wstaję. Wody nie wypu
szczam. Niech mi chociaż będzie ciepło w nogi, gdy będę
się wycierał.
I tak, jak to było, tylko w odwrotnej kolejności zakła
dam to wszystko i różowy kaftanik, spłukuję wannę, od
daję korek siostrzykawce i wracam do pokoju. I znowu
się rozbieram. Ciało jeszcze me zdążyło ostygnąć, znak,
że morderstwo popełniono niedawno, i jeszcze nie zeszły
ze mnie czerwone plamy od gorąca i mydła.
Jest już późno. Do obiadu zostało dziesięć minut, więc
szybko się ubieram. Zakładam swoją piękną bluzę „Pop
One", a jak, i czysty, pachnący idę zryć.
I nikt nie jest taki śliczny jak ja! Muszę jednak przy
znać, że parę osób zadbało dziś o siebie bardziej niż za
zwyczaj. Jedna dama rna srebrne obuwie, a Zegarmistrz
białą koszulę i czarny, kropkowany gęsto krawat do pół
łydki.
Bela obnosi mnie wzrokiem na rękach. Niesie od stoli
ka do stolika. „Patrzcie, to mój ulubiony wrzodowiec!"
A oni: „Faktycznie, niezła sztuka." Ale ja jej nie obno
140
szę, bo obnoszenie Beli nawet wzrokiem, musi się sko
ńczyć przepukliną.
Marnotrawna szatynka coś me chce jeść. Bez przerwy
czuję jej oczy na sobie i nie jest to przyjemne. To staje
się już żenujące. Bela — zgoda, bo mam ją w długopisie
i mogę z nią zrobić, co zechcę, ale ona? Psuje mi niedzie
lę. Zaczynani być wściekły. Ona jest naprawdę denna.
I to spostrzeżenie każe mi dać jej na imię Morena. Nazy
wanie rzeczy po imieniu ułaskawia je. Pozwala nimi ła
twiej manipulować. Nazwy miast, ulic, budynków.
Świadomość tego uspokaja mnie. Biorę się za zupę po
midorową i natychmiast wkładam rękaw mojej obszer
nej „PopOne" do talerza. Wszystkim jest bardzo przy
kro, ale ja zachowuję kamienną twarz, a raczej nadaję
jej wyraz: „Specjalnie! Teraz w Stanach nosi się wyłącz
nie z pomidorową1 "
Spiesząc się na obiad nie zdążyłem poukładać rzeczy
w szafie. Nie kocham przesadnej pedanterii, jednak bur
delu wręcz nie cierpię. Uważam go za osobistą obrazę,
jeśli ja go narobiłem Wydaje mi się, że rzeczy, które nie
mają swojego miejsca, panują nade mną, a wszelkie for
my dominacji działają mi na nerwy. Więc z mety zabie
ram się do porządków. Układam wszystko starannie. Dłu
żej trzymam w rękach tę różową bluzę. Dziś założyłem
ją pierwszy raz. Świeżo wypraną. A jednak zdumiał
mnie jej zapach. Obwąchuję ją teraz jak ogar. Nie myli
łem się. Gdzieś daleko, za zapachem proszku i tych wód,
którymi podlewa mnie Ola, czuję szpital. Słaby, ale wy
raźny zapach. To nie jest lizol, czy jak tam to się nazy
wa, bo w szpitalu go nie czułem nawet pierwszego dnia.
Coś podobnego. Mdły, jakby słodkawy zapaszek rozpoz
nawalny natychmiast i bezbłędnie przez tych, co zetknęli
się z nim bądź jako pacjenci, bądź jako ich goście. Tę blu
zę miałem na Banacha. Już o tym zapomniałem, ale ona
się przypomniała. I to jest ten sam zapach. Zapach, któ
ry kojarzy się z bielą, z cierpieniem, ze skalpelem, z nie
pewnością. Zapach podświadomie wywołujący powagę
141
i jakby niechęć. Identyfikowalny pewnie, gdziekolwiek
by się pojawił. Wtedy pociągamy nosem z niezadowole
niem i mówimy: „Co tu tak daje szpitalem?" Ta bluza
była wśród innych przedmiotów towarzyszących mi
tam. Opuściły mnie wszystkie tylko na jeden moment.
Ten, co odbył się ze mną, choć beze mnie. Nie było ich
podczas operacji. Miejsce bluzy zajęło to białe giezło.
Zapach z czasem odejdzie. Kilka prań i po wszystkim.
Będzie go czuł tylko mój pies. Długo, znacznie dłużej
niż ja. Nie darmo ma węch parę tysięcy razy lepszy od
mojego. Nie wiem, czy skojarzy ten zapach z faktem, że
pan dłuższy czas nie chodził z nim na spacery i długo
potem przy zbyt gwałtownych manifestacjach radości
mówił: „Nie wolno." Myślę, że wielu z nas przydałby się
ten psi węch, choćby tylko do wąchania takich bluz
„Jogging".
Dla pamięci mam swoją bliznę w kolorze bluzy. Ona
mi zostanie do końca. I bardzo dobrze. Ślad w miejscu,
gdzie obojętnie przedefilował skalpel, każąc zapamiętać,
że nie ma silnych, że są tylko bardziej milczący.
Niedziela odpływa. Roztapia się w coraz głębszej nie
bieskości. Jest już bliżej granatu, bliżej fioletu. Widzę to
spoza zamarzniętej w połowie szyby. To zdumiewające
i wbrew prawidłom malarstwa, ale śnieg i niebo mają
dokładnie ten sam kolor. Jeszcze drzewa się bronią. Są
ciemniejsze i dzielą tło na niezliczone geometryczne fi
gury. Jeszcze mogę odróżnić olchy bliżej dachu i jodły
dalej. Jeszcze mogę. Za godzinę, dwie nie będzie nic.
No i po kolacji. No i tak jakby po niedzieli. „Odbyła
się", „miała miejsce", „była". Jest „po". Już mi nie bra
kuje karuzeli ani niczego. Dobrze, że już po wszystkim.
Kolacja przeszła bez głębszych wydarzeń. Zgodne
mlaskanie, rozmowy, uprzejmości. Jestem zupełnie z
boku. Już nawet nie uczestniczę w rozmowach, bo stały
się poza moim zasięgiem. Mają charakter osobisty, do
142
tyczą rzeczy, o których nic nie wiem; kiedy była pora
zdeklarować się po ich strome, ja wybrałem swoją. Cza
sem ktoś, jakby z litości lub z poczucia obowiązku zau
ważenia mnie przy ich stole, zadaje mi jakieś obojętne
pytanie, na które odpowiadam równie obojętnie. Wyraź
nie pogodzili się z faktem, że ich nie pragnę, że są mi
obcy i chcę, by pozostali mi obcy jeszcze przez jedenaś
cie dni. Jedenaście dni, ale nie więcej, bo potem przesta
ną w ogóle być. Dziś mówię: „Ten obcy w krawacie w
groszki." „Ta obca w srebrnych butach." Dziś jeszcze
przyczepiam im jakieś identyfikatory, by się móc spraw
niej wśród nich poruszać, ale za jedenaście dni przesta
nie mi to być potrzebne. Być może spotkam kiedyś kogoś
z nich na ulicy Warszawy, duże miasto, lub gdzie indziej
i pomyślę, że już tę twarz widziałem. I chcąc umknąć
kłopotliwej konfrontacji odwrócę się albo ten ktoś od
wróci się pierwszy. Ja wybrałem innych ludzi w innym
miejscu i oni wybrali mnie. Jeśli nie „wybraliśmy się" z
tymi tutaj, to nie dlatego, że nie odpowiadamy sobie
wzajemnie, mogę mówić tylko w swoim imieniu, ale dla
tego, że ja wybieram długo i mnie wybierano długo. Dla
tego, że tu, w Sanatorium nr 4, nie jest miejsce do „wy
bierania się". To nie jest grunt neutralny. To miejsce
jest miejscem, na które zostaliśmy skazani. To miejsce,
gdzie spotykają się chorzy. Choroba nie jest terenem
neutralnym. W chorobie jesteśmy zbyt prawdziwi,
żeby wybierać się „na życie" lub tylko na jego frag
ment. W życiu o swojej autentyczności pozbawionej
blichtru musimy zapomnieć. „Wybieranie się" na dwa
dzieścia cztery dni mnie nie interesuje. W dwadzieścia
cztery dni nie jestem w stanie powiedzieć, czy wybra
no mnie słusznie i czy ja słusznie wybrałem. Toteż nie
rozumiem tego, że tak łatwo można spoufalić się z
kimś, zwierzyć mu się ze swoich wątpliwości, wywlec
swoje wszystkie słabości i na koniec powiedzieć: „Oto
mój adres. Mój dom. jest twoim domem. Odwiedź mnie
koniecznie."
143
10  ,                      ,;
O tak, zdecydowanie wolę dzień powszedni! To trochę
jakbym powiedział: „O tak, zdecydowanie wolę Mer
cedesa niż Fiata", nie mając Mercedesa. Ale Fiata też nie
mam. Więc zdecydowanie wolę dzień powszedni, które
go nie mam, od niedzieli, której też nie mam. Będąc je
dnak bliższym Fiata, powiem: „Zdecydowanie wolę Fia
ta." Tęskniąc za Mercedesem powiem jednak: „Zdecy
dowanie wolę Mercedesa." Nie mogę wszakże powie
dzieć, że zdecydowanie wolę dzień powszedni od Fiata
albo Mercedesa. Tak można w nieskończoność.
Dziś, 11 2 85, zdecydowanie wolę dzień powszedni.
Bez żadnych odniesień. Nie czuję się ubezwłasnowolnio
ny. Moje sprawy są dla mnie osiągalne. „Zdecydowanie
wolę Fiata." Nie interesuje mnie zasłużony odpoczynek.
Nie interesuje mnie nagroda za tygodniową pracę. Moja
nagroda to świadomość, że jest ruch, że coś się posuwa
do przodu, że to, co miałem zrobić, nie stoi w miejscu.
Nagrodą jest to, że o godzinie dziesiąte dziesięć jestem
w pokoju i kilka maleńkich spraw na miarę mojego po
bytu tutaj mam już za sobą. Oto w moim Przepisie le
czniczym nr 809 sanatoryjnym w rubrykach „zabiegi
zaordynowane" przybywa stempelków świadczących
o mojej sumienności w wykonywaniu lekarskich zale
ceń. Dziś znowu jeden w zbiorze „Kąpiel CO". Mam już
ich sześć. Do końca pozostały trzy. Pozostały także trzy
czterokomorówki. Moją małą nagrodą jest to, że kupiłem
cukier, choć nie ma herbaty. To, że nalałem „Piemawy"
w bidon. Wreszcie to, że kupiłem kwiatki i odwiedziłem
panią dentystkę, i wizyta nie była bezowocna, bo oto
o dziesiątej z haczykiem mam już zaplombowane kolejne
dwa zęby. Więc czy to me jest powód do zadowolenia?
Dla mnie jest to powód. Ale zawdzięczam je dniowi po
wszedniemu, który minio piętnastu stopni mrozu wy
deptał na nowo ścieżkę do Zakładu i uruchomił świde
rek pani doktor.
Ja nie chcę być źle zrozumiany. Ja nie agituję za
144
uwielbieniem dla dnia powszedniego i nienawiścią do
świąt. Nie głoszę żadnych ideologii czynu. Nie. Aż taki
głupi to ja nie jestem. Łatwo jest powiedzieć:  „Wolę
Mercedesa niż Fiata", gdy się tego Mercedesa ma. Trud
no jest powiedzieć: „Moim celem jest wstać o szóstej, bo
o siódmej zaczynam robotę." Trudno jest powiedzieć:
Moim celem jest zrobić do piętnastej dwieście śrub."
Bo wstać o szóstej to nie cel, tylko konieczność, a tych
dwustu śrub nie robię dla siebie. Mój cel to dostać za
miesiąc pieniądze i skorzystać z dwudziestu czterech go
dzin wolności raz na tydzień. To są zupełnie inne cele
niż kupić sobie cukier i zrobić swoje zęby. Toteż jeśli ja
nie lubię niedziel, bo mnie determinują, inny ma prawo
je kochać, bo go od tej determinacji zwalniają. Być może
mam łatwiej i przyjemniej, ale bez żadnej gwarancji, po
czucia   pewności   i   bezpieczeństwa.   Będąc   „wolnym
strzelcem" jestem tą wolnością zdeterminowany. Wybie
rając wolność wybrałem zarazem determinację. Nie ma
wolności w żadnej „czystej formie".
Dziś po śniadaniu podeszła do mnie Morena i pyta,
czy marn herbatę. W mieście herbaty brakło, mogłem
więc przypuszczać, że liczy na jakiś zapas, który być
może posiadam. Skończyła mi się, o czym poinformowa
łem ją w zgodzie z prawdą. Na to Morena, że to się
szczęśliwie składa, bo ona ma i się ze mną podzieli. To
się bardzo szczęśliwie składa, ale dla Moreny. Powie
działem jej, że właśnie jestem na etapie walki z wszel
kimi nałogami, jakie mnie dotyczą, i korzystając z her
bacianego deficytu, zamierzam właśnie rzucić i tę używ
kę. Więc jeśli się nie obrazi, to zachowując we wdzięcz
nej pamięci jej uprzejmość, podziękuję jednak serdecz
nie. Morena miała taką minę, że nie zdziwiłbym się, gdy
by po tej krótkiej rozmowie wypieprzyła całą swoją her
batę do sracza,
Z tego zdarzenia morał jest taki, że zaczynam się po
ważnie zastanawiać, czy ja nie jestem idiotą lub w naj
lżejszym przypadku jakimś masochistą. Masochistą
145
1
chyba   nie,   bo   wizja   wyrzucenia   herbaty   do   sracza
wstrząsnęła rnną do głębi i nie odczułem przy tym ani
ziarna seksualnej przyjemności. Zatem jestem idiotą i to
zdeklarowanym. Każdy inny normalny osobnik na moim
miejscu nie dość, że wziąłby tę cholerną herbatę, to je
szcze wyciągnąłby z tej dennej Moreny całe słodkie, ja
kie .ma, i to nie tylko to z szufladki nocnej szafki. Ja jed
nak odmówiłem grzecznie,  choć kategorycznie.  Teraz
jest mi głupio. Wiem, że tylko krowa nie zmienia zdania,
jednak, czy to za sprawą nazwiska, czy z innego powo
du, ja także zmieniam je niechętnie, traktując to jak coś
w rodzaju braku lojalności wobec samego siebie. Więc
jest to egoizm. Moje ambicje, w końcu nie idzie tu o nic
ważnego,  niemal  bez  mego  zastanowienia  się  wzięły
górę. Tylko nad czym? Nad dobrem Moreny? Można tak
powiedzieć. Można też powiedzieć: „nad interesem" Mo
reny.   I   to   brzmi   bardziej   prawdopodobnie.   Morena
skłonna jest oddać herbatę, by mnie w pewnym sensie
związać uczuciem wdzięczności. Tylko że ja strasznie
nie lubię mieć zobowiązań wobec tych ludzi, wobec któ
rych zobowiązań mieć nie chcę. Nie zamierzam świado
mie wiązać sobie rąk. Oddać jej pieniądze? To nie ma
sensu, bo herbata jest artykułem deficytowym. Oddać
herbatę? Trzeba ją najpierw mieć, a gdybym ją miał, to
po pierwsze i ostatnie, rozmowa byłaby znacznie krót
sza. Zaproponować jej spekulancką cenę? Nie potrafię,
a zresztą nie zgodzi się, wreszcie jest to obraźliwe.
Morena ma w tym swój interes. Ta propozycja jest for
mą zaliczki przy planowanej większej transakcji. Ale ja
nie muszę się godzić na takie warunki. Nie postawiła
ich, to prawda, jednak można się tego domyślić. Czeka
łyby mnie w łagodnym przypadku rozliczne wycieczki
do nie istniejących budek telefonicznych i być może coś
w rodzaju cichej pretensji innych marnotrawnych, że je
dnak robię wyjątki. Jest prawdopodobne, iż moje obawy
są przesadzone, cóż z tego, kiedy mam zbyt mało czasu,
aby nim płacić za paczkę herbaty.
A co, jeżeli Morena to w gruncie rzeczy tylko biedna,
146
zagubiona panienka, która wszelkimi dostępnymi jej
środkami pragnie wydobyć ze mnie tę drobinę szlachet
ności i uczucia. Tej szlachetności od chorego dla chorej?
No? I znowu zapytam jak ten pacjent egoista. Dlaczego
ia? Czy wyglądam na takiego, co ma szlachetności jak
lodu? Zresztą już nie czuję się chory. Nic mnie nie boli.
Moja szlachetność, czy mi się to podoba, czy nie, opuści
ła mnie jak kochanka, której poświęca się zbyt mało
czasu. Niechże Morena znajdzie sobie kogoś bardziej
chorego. Niechże Morena wypożyczy sobie książkę. Nie
chże Morena zamiast szukać budki wyśle telegram
lub, co lepsze, napisze list, to trwa znacznie dłużej.
Oczywiście mógłbym, nie bacząc na wszystko, przyjąć
tę herbatę. Mógłbym chodzić w nocy po mrozie szukając
budek. Mógłbym kolano w kolano oglądać z Moreną nu
dny program w ciemnej sali przy stołówce. Mógłbym na
wet pozwolić sobie na więcej, ale co to, to nie! Niech
i ja mam prawo decydować. Gdybyś była, Morena, pię
kna i mądra, być może rzuciłbym ten pieprzony długo
pis w kąt. Coś mi jednak mówi, że gdybyś była piękna
i mądra, nie proponowałabyś mi tej herbaty. Ja nie chcę
przez tych dziesięć dni, które zostały mi do końca, kryć
się po piwnicach i strychach. Widzisz, Morena, ja już je
stem na to za duży.
Prawie całe szyby zamarzły. Mróz jest potężny, choć
słonecznie. Lodowy powój na oknie rozrósł się pięknie.
Był dobrze podlany. Kładę na nim dłoń. Rozczapierzam
palce. Czuję ostry chłód. Woda ścieka spod spodu. Powój
walczy z ciepłem dłoni, ale ja nie ustąpię, póki nie zoba
czę olchy w białych plecakach śniegu. Moja dłoń jest
silna i sucha. Sucha jak papier. I pomarszczona jak...
papier toaletowy. Palcem?!, palcem?!
Papier się kończy. Rolka niebezpiecznie się skurczyła.
Muszę zrobić nowe obliczenia. Paznokcie rosną. Rolka,
paznokcie. Ubywa, przybywa. To są także zegary.
Paznokcie obciąłem przed wyjazdem. Nie lubię dłu
gich. Szczególnie u facetów. Może tylko u nich. Kobieta
147
stworzenie łagodne. Niech sobie ma. To coś jak wypcha Nie lubię samolotów. Są to urządzenia, które zdaniem
ne ramiona. Nie przydają siły, robią wrażenie. Paznokci
u facetów nie lubię. Różnych rzeczy się nie lubi. A je
dnak noszę. Tylko w prawej. Są mi niezbędne do grania.
Wiedzą to wszyscy gitarzyści. Nie wziąłem instrumentu,
więc wyjeżdżając obciąłem. Teraz rosną powoli. Mają
już z półtora milimetra. Zaczynają tęsknić za jakąś po
rządną struną.
Jest pierwsza. Schodzę na obiad. Zazwyczaj o tej po
rze marnotrawni albo siedzą już za stołami, albo niecier
pliwie kłębią się przy drzwiach stołówki, czekając na jej
otwarcie. Tym razem w jadalni jest ich tylko kilkoro.
Reszta, a raczej przytłaczająca większość, pojechała na
wycieczkę. Wycieczki organizuje gruba blondyna. Kręci
się od sanatorium do sanatorium i zapowiada różne ta
nie atrakcje. Wygląda to wszystko na międzysanatoryj
ną wymianę. W jej ramach marnotrawni z jednej miej
scowości jadą popróbować wody w drugiej i odwrotnie.
To samo tu i tam, ale jest ruch. Jest dym. Trzeba zorga
nizować. Poruszyć tryby. Uwzględnić to i owo.
Dziś zaraz po śniadaniu reprezentacja naszych wrzo
dowców pojechała z kurtuazyjną wizytą przyjaźni do
wrzodowców bratnich. Rozmowy przebiegały w atmo
sferze. Do obejrzenia mieli ołtarz z czaszek, które jakiś
ksiądz, mam poważne obawy o jego czaszkę, gromadził
latami dla tego zbożnego celu. To, że właśnie ołtarz,
a nie łóżko czy stół, uświęca nieco wątpliwości, czy aby
ludzkie szczątki są najwłaściwszym materiałem budo
wlanym. Ciekaw też jestem, jak tam było ze zgodą tych
ateuszy i innowierców, których czerepy trafiły z pewno
ścią na budowę.
Ołtarz z ludzkich pozostałości albo „Pieniawa" w tro
chę odmiennym wydaniu to tylko pretekst dla tych wy
jazdów. Tu chodzi o autobus, autobus wiozący do obo
jętnego celu i pozwalający zadzierzgać, utrwalać i ut
wierdzać.
znajomych pilotów dowodzą jedynie, że Ziemia jest
okrągła, bo w żadnym innym przypadku nie dałyby rady
wystartować. Ale nie dlatego nie lubię samolotów, że
dowodzą tego niezbicie, ponieważ z faktem, że Ziemia
nie jest płaska zdążyłem się już pogodzić. Ani nie dlate
go, bym się specjalnie bał latać czy też na widok torebki
do rzygania musiał natychmiast pofolgować odruchom
wymiotnym. Nie to. Ja nie lubię samolotów, bo nic na
nie nie mogę poradzić. Muszę czasem, a nawet często, la
tać i na to nic nie mogę poradzić, i nie mogę nic pora
dzić, gdy już jestem w powietrzu.
Kiedy jadę na rowerze i widzę niebezpieczeństwo,
mogę mu przeciwdziałać. Mogę uruchomić swój refleks
i siłę i jeśli zdążę, wyobraźnię. Mogę zahamować, skręcić
lub zeskoczyć z roweru. Panuję nad sytuacją. Kiedy je
stem pasażerem samochodu kierowcą nie mogę być, bo
mam tylko prawo jazdy taksówkami, który znalazł się
w niebezpieczeństwie, także mogę przeciwdziałać. Mogę
się uchylić, zasłonić twarz, położyć na siedzeniu itd. I tu
panuję nad sytuacją, choć w znacznie mniejszym sto
pniu. Kiedy płynę okrętem albo łódką i z jakichś przy
czyn znajdę się w wodzie, mogę płynąć wpław, mogę
szukać jakiejś deski i wzywać pomocy. I w tej sytuacji
mogę podjąć próbę zapanowania nad zdarzeniem. W sa
molocie, nad którym pilot stracił panowanie i stracił je
drągi pilot, i dziesiąty, i automatyczny, oczywiście mogę
sobie hamować, mogę sobie zakręcać, zasłaniać twarz,
kłaść się na siedzeniu, szukać deski i wołać o pomoc, ale
jest niemal w stu procentach pewne, że równie dobrze
mogę sobie tym wszystkim... wiadomo co. Tu moja mo
żliwość przeciwdziałania nie istnieje. Oddałem ten luk
sus za cenę wyścigu z czasem, jakim jest latanie samolo
tami, oddałem i pozwoliłem się oderwać od ziemi albo
wody, którym przynależę. Zostałem ubezwłasnowolnio
ny za swoją zgodą, z własnej woli. I cóż z tego, że staty
styki wykazują, kiedy wykazy statystyk nie są kopą sia
na, w której mogę miękko wylądować, gdy zdarzy się
148
149
1
wypadek, przez te statystyki nie przewidziany? O takich
przypadkach statystyki mówią jedynie: „Nikt nie ocalał."
Autobus delegacji naszych wrzodowców udających się
z przyjacielską wizytą do bratniego sanatorium innych
marnotrawnych jest dla mnie takim samolotem. Dlatego
nie pojechałem. Nie pojechałem, bo w tym autobusie nie
ma mojego pokoiku 6a, w którym mógłbym znaleźć azyl.
Nie pojechałem, bo nie mogę się zasłonić przed nagaby
waniem  współtowarzyszy  podróży.   Bo   nie  mogę  się
uchylić   przed  dokuczliwością  czyjegoś  głupkowatego
chichotu. Bo nie widzę deski, która wyciągnęłaby mnie
z mętnej wody dowcipów zasłyszanych jeszcze w żłobku.
I nie pojechałem, bo nie ma we mnie odwagi lub jest
resztka dobrego wychowania,  by powiedzieć:   „Panie
kierowco, chcę wysiąść, bo już mam dość patrzenia na
te smętne ryje! " Nie mogę tak powiedzieć, bo jednak coś
mnie z tymi ludźmi łączy, bo jestem im winien maleńką
wdzięczność, choćby za to, że jeszcze mnie nie ukamie
nowali, a nawet są w gruncie rzeczy do przyjęcia. Nie
mogę, bo winien im jestem wdzięczność za to, że wypeł
niają mi od dwóch tygodni pustkę, która bez tego stała
by się nie do zniesienia, I mogę tylko żałować, że nie ma
we mnie umiejętności bezbolesnego znajdowania w so
bie takiego siebie, co ma zdolność łagodnego i wierzytel
nego przeistaczania się w postać, jakiej wymagają okoli
czności. A nie ma i nie będzie dopóty, dopóki nie prze
stanę brzydzić się kłamstwem w jakiejkolwiek postaci.
I brzydzę się tym kłamstwem. I brzydzę się strasznie,
chociaż wiem, że sam w nim grzęznę, mimo że walczę,
jak potrafię. I wiem, że dla usprawiedliwienia się przed
samym sobą dzielę je na „dobre" i „złe". W końcu je
dnak złe są wszystkie i mówię to, i wiem, że kłamię.
I nie da się nie okłamywać innych, skoro okłamujemy
siebie samych.
Powiosłowałem trochę łyżką w zupie, ale nie dopłyną
łem nawet do jej środka, gdy wróciła delegacja. Huku
narobili strasznego. Gadatliwe to, a rozgdakane, a za
150
dowolone, a szczerzą się. Wymarzli ostro. Narzekają tyl
ko, że powitalna delegacja nie „zabezpieczyła" niczego
na rozgrzewkę, ale i bez tego było pięknie.
Przysiada się do naszego stołu przeraźliwie chudy
i długi młodzian. Dałem mu „Triangul". Triangul czuje
się przy stoliku jak przy swoim, zresztą, co ja mani tu
do gadania. O naszej współbiesiadniczce mówi „moja
żona". „Żona" chichocze. Leci parę mądrości typu „ko
bieta to nie człowiek". Mam ochotę pacnąć go łyżką
w tę jego zmarzniętą trąbę. Może innym razem.
Byłem chwilę w mieście. Wrzuciłem listy. Z pewnym
zdumieniem odkryłem, że są tu taksówki. Ta, która po
zwoliła mi zrobić to odkrycie, miała numer 5. Myślę, że
to nie jest prawda. Nie ma taksówek z numerem 5. Albo
to nie jest miasto. Taksówka z numerem 5 może, co naj
wyżej, jeździć po stole bilardowym.
W papierniczym dalej nie ma ołówków. Boleśnie od
czuwam to, że z powodu mrozu straciłem możliwość ma
zania tuszem. Ołówek bardzo by mi pomógł. Można ry
sować znacznie szybciej i bez kłopotów. Tuszem ciągnąć
już w pokoju. Nie będę ciągnął, bo w papierniczym dalej
nie ma ołówków. Przy okazji jednak zrobiłem pewne od
krycie. Za rolkę papieru trzeba przynieść makulaturę
w proporcjach l do 2. Znaczy to, że za rolkę papieru
trzeba dać dwie rolki makulatury. A skąd ja im wezmę
makulaturę w rolkach? Na wszelki wypadek spytałem.
Teraz wiem. Za rolkę trzeba dać dwa kilo makulatury.
Oddać rysunki?
Zrobiłem nowe obliczenia. Posiłkowałem się przy nich
nieco wcześniejszym doświadczeniem, które przeprowa
dziłem. Zważyłem się dokładnie po obiedzie, tuż przed
„stołeczkiem". Ważyłem równo 60 kilo. Po „stołeczku"
59 kg i 700 g. To dało mi wagę „stołeczka": 300 g. Wyko
nane przedtem rachunki wykazały, że na jeden „stołe
czek" przyznano mi 1,38 m taśmy. Inaczej mówiąc za
1,38 m papieru muszę oddać 300 g „stołeczka". W sklepie
za 100 m na tyle liczę długość rolki chcą 2 kg 2000 g.
151
Czyli za l m musiałbym oddać 20 g. Czyli za 1,38 m
sklep żąda 1,38 x 20 27,6 g. Wynika z tego niezbicie, że
w Sanatorium nr 4 jestem wierutnie oszukiwany. To są
spekulanckie ceny! Każą sobie oddawać 1000 więcej
niż ceny państwowe! Czy dać znać organom? Różnice ja
kościowe nie grają tu roli. W końcu i makulatura,
i „stołeczek" są surowcami wtórnymi. Oooooo niedo
brze! Oooooo źle!
Moje smętne myśli o wszechobecnym draństwie i czy
hających na każdym kroku oszustach skłonnych wy
drzeć nam naszą krwawicę przerwało nagłe pukanie do
drzwi. Myślałem, że to lekarz, bo tylko on mnie odwie
dza. Błyskawicznie wymyśliłem kilka podchwytliwych
pytań dotyczących papieru, ale nie. Nie on. To jeden
z marnotrawnych z wiadomością, że na dole jest list do
mnie. Skąd wie, że do mnie? To bez znaczenia. Nie mu
siał przychodzić, a przyszedł. Ładnie z jego strony, choć
na pewno przez ciekawość. Biegnę na dół. Wszystkie li
sty już trafiły do adresatów. Leży tylko jeden i już z da
leka pobłyskuje srebrnymi trójkącikami. Lałucha jest
najwyższym dobrem człowieka 173! Porywam list, jak
by to była pałeczka w sztafecie, i już jestem w pokoju.
Tak. Lałucha jest najwyższym dobrem. Cztery strony.
Cztery strony uczciwie zapisane. No, może nie tak uczci
wie jak moje, ale ostatecznie ona nie ma kłopotów z pa
pierem.
„Jahutku". Ha — to ja! „...czyją to twarz deptałeś?"
Jaką twarz?... aaa sen. „Mam kłopoty finansowe, bo
s...y..." Co to są s...y? „I w PAGARcie daje urzędniczce
materiały do wyboru!" Faktycznie wariat. „Stolarze
właśnie robią garderobę." Garderobę robią krawcy?!
„Zrobiłam wielkie porządki, było tak ładnie, a teraz
burdel." Dałabym ci chleba z masłem, alem go zjadła,
„...ale wiesz, jak mi się trudno zagonić do pisania." Nie
jest tak tragicznie. „Znowu nie mam kąta do pracy." Ja
mam, ale znowu nie mam pracy. „Henio Malecha z Basią
dali mi cytrynę." Cytrynę. „Wczoraj wrócił z Niemiec
152
Abgar." Jednak. „Zimno na strychu." No, no! „Było sło
necznie, Tyfcio szalał." O Jezu! „Strasznie denerwujące
iest takie gonienie za groszem." Prawda, można się spo
cić. „Napisz do Zuzi." Jasne. „One takie samotne." A ja,
kurwa, co? — lew salonowy? „Codziennie chodzę spać
o drugiej w nocy." O tej porze ja już nie chodzę. „Wstaję
jak najwcześniej — jedenasta." Pierwszy kogut. „Muszę
się zderzać z debilami, dla których to jest zbyt do przo
du." Jak to z debilami. „Te szwedzkie domy stawiają
w trzy dni, dwadzieścia tysięcy dolarów, bardzo ładne."
Bardzo. „Fajnie pomyślane." To fajnie, „Oj, chciałabym
taki!" Oj. „Ola, psy, koty, stolarze." Juuuuuuż?!
Takie listy to jest wielka sprawa. To nie idzie o formę.
O te piękne, wykaligrafowane, pełnymi zdaniami, te
„ą" i „ę". Im bardziej dbałe, tym bliższe pisaniu urzędo
wemu. „W odpowiedzi na pańskie pismo z dnia sądnego
informujemy, że podsądny posądził powódkę o rozwód
kę." Tu chodzi o te listy pisane na luzie, w całym domo
wym zamieszaniu, te, na które się czymś kapnie, zapo
mni o interpunkcji i „rz", gdzie się coś skreśli, gdzie się
czuje pośpiech i ciepło, i o których nadawcy wiadomo
już wszystko, nim odwrócisz kopertę. Treść to druga
sprawa. Nie mówię drugorzędna, ale inna. Treść to to,
co ci przekazują, co chcesz wiedzieć lub nie, ale się do
wiadujesz, to próba pozamiatania zdarzeń, poukładania
ich na półkach, byś mógł po nie sięgnąć. Forma to spo
sób podania tych treści, to umiejętność uporządkowania
słów w szyk, to wreszcie charakter pisma i sposób gra
ficznego rozparcelowania zdań na papierze. To jeszcze
nie to. Jeszcze nie to. Chodzi o inne treści. Treści, które
są wyłącznie dla ciebie, których się domyślasz, które skła
dają się w obraz osoby piszącej. To jakiś niewerbalny ję
zyk. Język znaków tajemnych. I wtedy widzi się wyraźnie
postać schyloną, powiedzmy, nad kreślarską dechą, po
śród nieprzeliczonej ilości drobiazgów, w złym świetle,
piszącą szybko i nieskładnie, słyszy się oddech psa śpią
cego obok i pomrukującego przez sen albo kota zwinię
153
tego w biały placek, który mógłby się zmieścić w kape
luszu. Furia jest taka mała, że kiedy poluje na muchy,
ciągle się boję, aby któraś w zdenerwowaniu nie dała jej
w pysk i nie zrobiła krzywdy.
I wiem od razu. To jest list od Oli, mimo że jeszcze nie
dostrzegam cienkich nitek liter, co pozwoliłyby rozpo
znać charakter pisma. Wiem, bo tylko ona mogła posłać
mi list w szarej kopercie, zresztą mojej, bo takie koperty
kradnie się w urzędach, ale tu urzędy do mnie nie napi
szą, zresztą urzędy nie naklejają srebrnych trójkącików
z samoprzylepnej taśmy. A ja znam tę taśmę. To od Ko
cha i Ola obiecała mu kota, gdy Furcia urodzi. Wiem, że
to nie list od matki, bo matka szanuje korespondencję
i używa papeterii. Jej koperty są białe i znaczek zawsze
na baczność w urzędowej czapce z trąbką skrzyżowaną
z klarnetem. Więc wiem. od razu, że to jest list od Oleńki.
Ile listów dostałem w życiu? Pięćset? Tysiąc? Może
dwa tysiące. Ale już nigdy, bez względu na to, co los
przeznaczył dla nas, nie będę pewnie dostawał takich
jak od Laluchy. Z tym znaczkiem, który pcha się na śro
dek parkietu jak urzędnik w delegacji, z wesoło pokośla
wionymi literami. Jej listy nigdy nie są nudne. Choćby
pisała o kurzu na serwantce sąsiada z parteru. Na par
terze nikt nie mieszka. Już dlatego, że potrzebuję co naj
mniej dwóch dni na rozszyfrowanie tych robaków i dru
gie tyle na zrozumienie, o co chodzi, i wysnucie ewen
tualnych wniosków.
Ile listów dostałem od niej? No, no! Trzydzieści? Tak,
ze trzydzieści. Jeśli się pomyliłem, to do góry. Mało? Nie,
to dużo. Dla Laluchy to wielki wysiłek napisać ciekawie.
I ona się bardzo stara. Pisze jak do profesora. I nie rozu
mie, kłaczka poczciwa, że to zawsze jest ciekawe, a naj
ciekawsze jest to, co próbuje ukryć, a co czytam, jakby
to właśnie było pisane drukowanymi. Teraz idzie bar
dziej ku treści. Przynajmniej tak jej się wydaje. Opowia
da coś, gaworzy, dowcipkuje. Salonik, buduarek. Kie
dyś załatwiała to inaczej. Kiedyś cała ona zawierała się
w kopercie. Nie w środku. Na kopercie. Ale jakie to by
154
ły koperty! Pikowane, szyte na maszynie z przeróżnych
skrawków, krojone, okrągłe, sercowate, pastelowe, kali
grafowane. To samo papier. To już nie był papier. I to
nje była koperta. To była puchowa kołdra, to był obrus
świąteczny, to był perski dywan, to były liście jesienne,
to były chmury wiosenne, to była plaża, która nie wi
działa jeszcze Piętaszka. Majstersztyk. I na tym, wysy
pane przez Laluchę, kręciły się boleściwie robale liter,
prawie niepotrzebne, ale przecież kochane. Wtedy je
szcze mało było do pisania, niemniej samo ważne: „ko
cham", „tęsknię", „będę", „pamiętaj", „czekaj", „przy
jedź", i te inne, które znają wszyscy od szesnastu w górę,
choć teraz pewnie wcześniej.
To były strasznie ważne listy. Mam je do dziś. I zawsze
będę je miał. One były jak motyle. Barwne, lekkie, we
sołe. Coś gadały, coś zapowiadały, myśli fruwały w nich
z kwiatka na kwiatek, z tematu na temat. Czasem anon
sowały przyjazd, spotkanie albo nadejście paczki. Te pa
czki to grubsi bracia listów. Pękate i wesołe. A w nich
wesoło i trochę tkliwie. I ona o tym wiedziała, że ta dro
bina tkliwości jest mi potrzebna, bo tęsknię, bo uciek
łem od żony, bo już nie mogę, bo żyję kątem u Włodka
i chociaż Włodek jest mądry i w osiemdziesięciu procen
tach składa się z serca, to przecież nie pogłaszczę go po
włosach, nie szepnę czułego słówka i nie wpiję mu się,
pardon, Włodek, w usta. Więc te paczki były ważne.
I ważne było to, co w nich przyjeżdżało, choć niekonie
cznie bezwzględnie niezbędne. A to jakieś gatki, ksią
żka, a to fotografie, kilo cukru nagle zaczynała się
odchudzać? i takie inne cuda świadczące o pamięci,
o oddaniu, choć pewnie miały być świadectwem zara
dności i praktycznego myślenia. Zresztą Bóg wie czego,
to nieważne. A ja odpisywałem tą swoją „ruską kaligra
fią" i kiedy miałem szmal, wysyłałem akryle i tempery,
i porządne pędzle, a potem szlag mnie chciał trafić, gdy
znajdowałem je u niej nietknięte, a ona mówiła: „Prze
praszam cię bardzo, ale są takie piękne, że żal mi było
otwierać."
155
Dziś przez moment znalazłem się w pajęczej siatce ga
dającego radia. Była audycja muzyczna. Dotyczyła
utworu bądź płyty Odejścia do nieba, zespołu, chyba,
„Lead Zeppelin". Pan redaktor nieco mnie zaskoczył
mówiąc: „Państwo piszący do mnie o Odchodach do nie
ba. No proszę, więc i państwo pisują na podobne tematy,
co ja. A swoją drogą, skoro nie dało się zapamiętać zasad
gramatyki, to dobrze chociaż przypomnieć sobie prawa
grawitacji.
Jeszcze coś. Bela zniknęła mi z pola widzenia. Trochę
mnie to niepokoi. Myślałem, że mam kontrolę nad wszy
stkim. „Gdy cię. nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, nie
tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę." Znajomość dalszego
ciągu jest mi całkowicie zbędna.
Jednego wywieźli. Nie wytrzymał diety.        !
Ł.J
9
Jest siódma. Jak będzie? Co będzie? Opuszczam przył
bicę. Wstaję.
Nie mogę powiedzieć „spożywam" śniadanie. „Spo
żywa się" wolno i z namaszczeniem. Ja połykam śniada
nie. O ósmej czterdzieści przewodzę. Zupę mleczną zja
dłem. Przy tym stole już tylko ja jadam zupę mleczną.
Wtedy, kiedy mnie bardzo bolało, mleko było dla mnie
jedynym pokarmem i po trosze lekiem. To, co nie wywo
łuje bólu, jest prawie lekiem. Potem jeszcze buła z se
rem. Morena znowu się gapi, ale nie mam czasu zastana
wiać się nad tym. W pokoju wypalam szybkiego papie
rosa, na czczo teraz nie palę. Kopie mnie trochę. Ubie
ram się, zwijam majdan i wybiegam z budynku.
Mróz jest potężny. Ścisnęło jak w imadle. Gałęzie bia
łe, oszronione. Nie oddychają. Może być ze trzydzieści
stopni. Słońce przeraźliwie jaskrawe. Śnieg skrzypi pod
butami jak miałkie szkło. Słyszę tylko rytmiczne chru
156
panie pod sobą. Ale za moment wkrada się w ten rytm
inny dźwięk. Tępe uderzenia w drewno. Zatrzymuję się
na moment. Teraz jest absolutna cisza. I znowu. Widzę
00. Dzięcioł. Wisi na jodle podparty ogonem i wali, ile
wlezie. Szczęść Boże, kowalurobakojadzie! Pędzę dalej.
Vróz ściąga mi policzki. Gdybym się nie ogolił, może
byłoby lepiej. Idę najszybciej, jak mogę, żeby nie czuć
zimna. Dopadam Zakładu. Szatnia, schody. „Pan na
ósmą czterdzieści?" „Ja." Szyba zamarznięta. Kaloryfer
grzeje. Czuję kłucie w dłoniach. „Czuje pan?" „A co?"
potem ubieram się szybko. Wrzucam monety do kiesze
ni. Z kobiety została tylko kieszeń. „Płomyczek" za
wiódł. Wychodząc konstatuję, że dzisiaj była zupełnie
inna! No, ale też bierze.
Nie pamiętamy wyglądu taksówkarzy, kelnerów, sza
tniarzy. Lekarze w białych kitlach, pielęgniarki w cze
pkach z paskiem. Na ulicy nie poznajemy ich. Dobro
czyńców. Oni też nas nie poznają. Byliśmy goli albo w
piżamach. Teraz, proszę, jakiś kożuszek, samochód. Nie
poznajemy się. Bezosobowe czynienie usług. Nie ma
człowieka. Jest osoba czyniąca usługę. Jest osoba przyj
mująca usługę. Źle? Dobrze? Normalnie.
Muszę myśleć szybko, bo zamarznę. Co mam zrobić.
Kwiaciarnia przy pijalni. Goździki i gerbery. Nie lubię.
Gerbery to sam makijaż. Goździków nie ma na świecie.
Są tylko czasem na skałach, ale tych nie chcę. Niech so
bie rosną. Woda. Nabrać wody. Napełniam bidon. Myślę,
co dalej. Herbata. Trzy dni temu położyłem sobie na sto
le kartkę „kupić herbatę". Wczoraj dopisałem „gdzie?"
Pędzę do najbliższego sklepu. „Nie ma." Ale kobieta
wie, że pytam niemal co chwilę. Radzi poufałym szep
tem: „Pawilon przy dworcu. Mają jeszcze tę drogą.
Dzwoniłam dzisiaj." Pytam, gdzie dworzec. Dobrze. Po
drodze. Druga kwiaciarnia zamknięta. Poczta. Kupić
znaczki. Mijam mostek nad potokiem. Są dwa potoki.
Tego mniejszego nie ma. Zamarzł całkiem i przysypał go
śnieg. Jest tylko ten mostek i bulgotanie pod śniegiem.
Drugi potok jest duży. Z tym cięższa sprawa, ale też się
157
poddaje Cały przykryty cienkim lodem jak taflą zielon
kawej szyby Raz matowa, raz błyszcząca Gdzieniegdzie
tylko wierzchem, jakby chcąc umknąć przed mrozem,
sączy się jakaś cieniutka struga Nie na długo Nad stru
mieniem unoszą się kłęby pary Musi być naprawdę
bardzo zimno
Gdzie ta poczta To miasto jest zbyt małe Idę za szy
bko Zamyśliłem się na moment Oczywiście już ją miną
łem Nie myśleć Wracam Kupuję znaczki Chwilę ma
rudzę, muszę odtajac I zaraz biegnę dalej Do dworca
pod gorę Mijam hotel, jak kazała sprzedawczyni Zga
dza się, jest pawilon Czy otwarty? Otwarty Jest1 Her
bata jest „Trudno, mech będzie Nataraj " „Nataraj" —
wcielenie Siwy „Trudno" — daj kurze grzędę „Trzy
paczki " Dzięki, Siwo1 Jestem zadowolony Jestem bar
dzo zadowolony Gdybym wiedział, mógłbym wczoraj
zadłużyć się u Moreny
Teraz mam w dół Pędzę jak w czwórkę kom Wpadam
do „Obuwia" zagrzać się trochę „Czy są czarne sznu
rówki?" „Nie widzi pan, ze jeszcze zamknięte?" „O Boże,
to jak ja tu wlazłem?" Wypadam Kupie kwiatki Nie
zdążyłem dokończyć myśli, a już minąłem kwiaciarnię
Wracam Tym razem otwarta „Żadnych kwiatów nie
ma Na taki mroź nikt me będzie ryzykował transportu
Wszystko zamarza Jest minus dwadzieścia osiem " O, to
nie ma dramatu Mogę zwolnić Kupuję trzy gerbery
przy pijalni Ostatecznie nie ja będę się im przyglądał
Przed „Pionem lecznictwa" rośnie kilka daglezji W
Ameryce Północnej sięgają one stu metrów Te z trudem
dachu Ich igły są fioletowe ze srebrnym nalotem szronu
Kolejki nie ma Pani doktor dziękuje za kwiaty „Straci
pan majątek " „Majątek można odzyskać, zębów nie "
Za jednym posiedzeniem robi cztery plomby Porcelana
No trudno Zawsze to coś Tym razem bolało, ale kiedyś
zdecydowanie bardziej Czyżby można było przywyk
nąć? Nie wierzę Nie zgadzam się
Wracam do sanatorium Herbata1 Chcę herbaty Na
lewam wody   Wkładam grzałkę   Włączam ją   Czekam
158
Jeszcze będę czekał Nie ma prądu Światła? Dobrze
było Prądu Podchodzę do lustra Oglądam plomby Faj
jja plomba, tylko kiedy gryzę, czuję się trochę tak, jak
bym miał dyszel w gębie
Pukanie do drzwi Energiczne  Doktor? Na listy zbyt
wcześnie, zresztą dostałem wczoraj Otwieram Rany bo
skie1 Morena Głupieję przy drzwiach  Mam ochotę po
wiedzieć  „Poszła Morena won1 Nie widzi, ze czekam na
prąd?", ale zamiast tego mówię  „Proszę niech pani wej
dzie " Morena, jak przystało na „panią", rozsiada się ro
zlewiście w krześle   Ma na sobie jakiś czerwony golf
Wygląda   niczym   pierwszomajowa   szturmowka    Coś
mówi    Znowu   o  jakimś  spacerze    Gram  na  zwłokę
„Może papierosa?" Nie pali   ,.A wie pani, ile to dziś
mamy stopni?" Przeszedłem do ataku   „No? — minus
trzydzieści siedem"   „Nie?1"   „Tak1"  Morenę zbija to
z tropu  Jeszcze nie była na dworze  Przygląda się ry
sunkom   „Ładne " „Staram się " Zauważam, ze zwraca
się do mnie „panie Januszu"  Chyba nic o mnie nie wie
Nie istnieję dla niej jako osoba po trosze publiczna  W
pewnym sensie mnie to satysfakcjonuje  Nie jest chyba
ze mną tak złe Może te naprawione zęby? Spoglądam na
nią z wdzięcznością  Ze nmą me jest źle, ale z Moreną
jest tragicznie Niepotrzebnie spoglądam Musiało mi się
zmienić coś w twarzy, prócz zębów, bo Morena zmar
kotmała Robi się głupawo Zaczynam coś gadać, by me
dopuścić jej do głosu  Już wolę słuchać siebie  Nie słu
cham jednak zbyt uważnie  W końcu zawieszam jakieś
zdanie, zapomniawszy, o czym było Morena wstaje Ob
ciąga kieckę   „Pójdę już, jeśli pan pozwoli " Jasne, ze
pozwolę  „Gdyby się pan zdecydował, to wie pan, gdzie
mnie szukać " Na co się mam zdecydować? Skąd mam
wiedzieć? Wychodzi   Trochę mi głupio   Ni w pięć, ni
w dziewięć pytam   „Może potrzebuje pani herbaty?" „A
co, już się pan przeprosił z nałogiem?" O kurwa1 Ale się
popisałem
Na szczęście wrócił prąd   Gotuję wodę   Sprawdzimy
159
ten cały Nataraj. Dziwna jakaś. Granulowana. Wygląda
jak mysie gówienka. Wsypuję do szklanki dwie łyżki.
Zalewam. Tfuj! Co za świństwo! Cierpka. Kwaskowata.
Wsypuję więcej cukru. Na nic się to nie zdaje. Po paru
łykach czuję mdłości w żołądku i nieprzyjemny smak na
podniebieniu. Zaczynam poważnie myśleć nad zrezyg
nowaniem z tej używki.
Zjadłem zupę. Czekam na drugie. Przy stole rozmowa
o wczorajszej nocnej eskapadzie. Mówią cicho. Zerkają
na mnie jak na konfidenta. Kto nie pije, ten kapuje.
Konfidenci znają to powiedzenie nie gorzej od nich,
a świetnie sobie radzą. Ale jest mi jakby troszkę przykro.
Zza stołów łypie na mnie Morena. Chociaż ona jest
„mój człowiek". Ona i Bela. Przede wszystkim Bela. Wy
gląda dziś ładnie jak na morską latarnię. Jest coś pod
niecona. Staje przy okienku. Chwilę międli fartuszek
w drobnych dłoniach. Oho, będzie coś ważnego! Rumie
ni się. Teraz, Belka! Trzymam za ciebie kciuki.
— Proszę państwa. W związku z tym, że była przerwa
w prądzie, nie działał piec i ziemniaki będą dopiero za
piętnaście minut. Dziękuję. Skończyłam.
Brawo, Bela! Brawo! Bravissimo! Bellissima! Stoi za
czerwieniona przy czarnym fortepianie pieca. Przy czar
nym piecu fortepianu. Kłania się. Błyskają flesze. Tłum
jest oszalały. Na scenie lądują kosze kwiatów. Ci z dal
szych rzędów rzucają bukiety w jej stronę, wstają z
krzeseł. Biorę wazonik z farbowanym zbożem, zamachu
ję się... no, wystarczy.
Wychodzę. Wrócę za kwadrans. Teraz możecie sobie
mówić głośniej, zresztą i tak gówno mnie obchodzi wa
sze ciche moczenie mordy.
I znowu turlam się w dół po schodach. W telewizyjnej
ogromne poruszenie. Zdjęcia z wczorajszej wycieczki.
Wrzodowcy — żer zdrojowych fotografów. Wydzierają
sobie szare prostokąty. „No, ładnie pani wyszła, w życiu
bym pani nie poznał." Przedzieram się do stołówki. Tu
siedzą ci, którzy nie pojechali albo już mają swoje pa
160
niiątki. Kelnerki roznoszą talerze. Kuracjusze pomni, że
wczoraj wywieziono jednego ze skrętem kiszek, dziś są
ostrożni „Ja proszę bez sosu." „Ja też." „I ja." Zewsząd
unoszą się w górę dwa palce, jak w szkole. Otyła, co ro
znosi z Belą, jest podenerwowana: „To może ja sobie
siądę, a pani ponosi, co?" To jest argument nie do odpar
cia bez użycia kija. Beli zdaje się to wszystko wisieć.
Do wątróbki z ziemniakami, niedogotowanymi, i so
sem jest kiszony ogórek. Powinien był zostać w beczce
przez zasiedzenie. Ugryzłem kawałek i przełknąłem, ale
tylko dlatego, że nie miałem go gdzie wypluć.
„Widziałem, jak niósł pan Nataraj. Skąd to jest?" To
pytanie do mnie. „Z Indii... znaczy pawilon koło dwor
ca." „Kujęroszę."
Do Triangula przyjechali kolesie. Triangulowi bły
szczy oko. Teraz musi błyszczeć, bo przyjechali kolesie.
Siedzą przy okienku. Jeden ma Smienę, drugi trądzik.
Pierwszy lata z tym rzęchem i pstryka po całej sali jak
osioł, czy go kto prosi, czy nie. Egzotyczne zwierzęta.
Cudowne zwierzęta! Wrzodowiec spożywający dietę no
żem i widelcem! Niezwykłe! Teraz upatrzył sobie Belę.
„A co jest na tej bluzeczce?" „Króliczek." Króliczek na
cycu Beli wygląda jak waleń. „A pod bluzeczką?" Uwie
cznia ją. Czyni ją wieczną. Nieśmiertelną. Bela docenia
wagę tej chwili. Uśmiecha się promiennie, wdzięczy.
Bela, ty idiotko! Czemu ja nie zrobiłem z ciebie doktora
nauk wyzwolonych? Ty, na którą wymazałem z pięć
wkładów, kłaniasz się Smienie? Wstydź się, Bela! Ale
Bela się nie wstydzi. Za to Kozak wydaje się być wście
kły. Zasłania się widelcem przed aparatem i przez chwi
lę wydaje mi się, że wątróbka Kozaka wyleci Smienie na
spotkanie. Dobrze, Kozak! Bardzo dobrze! Czuję w nim
sojusznika, nie zamierzam jednak poświęcać swojej por
cji. Więc kończę ją i wychodzę.
Za drzwiami czyha na mnie Morena. Sadza mnie w
krześle przy sobie. Coś przemawia. Nie rozumiem o
czym, bo kątem oka obserwuję Belę. Szczebiocze coś po
ufale z tym od Smieny. Tamten sięga jej do króliczka.
Po
161
Chce mi się powiedzieć: „Nie bądź głupia. Mam w War
szawie Zenita", ale wiem przecież, że lepsza Smiena
w garści niż Zenit w Warszawie. Morena dalej gada.
„Hę?" Powtarza: „Co z tym naszym spacerem?" Żeby cię
krew zalała. Z drugiej strony Moreny siada Triangul.
Obejmuje ją poufale, szczerząc resztki zębów. Coś do
niej nadaje, jakby zupełnie nie zauważył, że była jakaś
rozmowa rozmowa!. Widać zdecydowanie najważniej
sze jest to, co on ma do zakomunikowania. Abstrahując
od jego chamstwa, muszę mu być wdzięczny. Wstaję
szybko, póki odwrócono ode mnie uwagę, i odchodzę za
dowolony. Słyszę jeszcze, jak Triangul mówi: „Co, wy
płoszyłem ci amanta?" Pocałuj mnie serdecznie w to, co
właśnie podniosłem z krzesła.
Wasza Znaczna Wysokość: Olciu Kochana!     12 2  85
Wczoraj przyszedł list od Ciebie. Cały fruwam. Jak ró
żowy zeppelin. Rośniesz mi na literata. Już widzę ocza
mi wyobraźni opasłe tomiszcza: Listy i pisma Laluchy
do Jahutka, Ossolineum. Wybacz, że nie odpisałem zaraz
wczoraj, ale po tym szoku musiałem nieco wrócić do sie
bie, zresztą nie odcyfrowałem jeszcze niektórych fra
gmentów Twojej prozy. Nie odcyfrowałem do tego sto
pnia, że wcale nie jestem pewien, czy to aby nie poezja.
„Przyszła proza do wodza."
No i o czym ja mam pisać? Pisałem już o niedzieli, to
może dziś o wtorku? To się mija z celem. To dokładnie
to samo, tylko inaczej się nazywa i trochę przesunięte
w czasie. Jeśli idzie o czas, zostało mi dziewięć dni do
powrotu. Dziewięć dni to zbyt mało na tak obszerny te
mat, jak „wtorek". Nawet jeśli się nic nie wie.
Mróz „trzaskący". W porywach do trzydziestu. Ale
kiedy są „porywy", to włażę na kaloryfer i przywiązuję
się sznurowadłem. To podobno pomaga. Jedzenie nie jest
najgorsze, ale diety nie widziało nawet na szesnastowie
cznych rycinach. Wczoraj jednego wywieźli, bo nie wy
trzymał tej „kuracji wstrząsowej". Nic się nie bój. Mnie
nie wywiozą. Pójdę sam. Nie pamiętam, czy Ci pisałem,
162
ze przylatuje do mnie kawka. Zawsze coś dla niej mam.
To najlepszy przyjaciel człowieka! Nie podchodzi zbyt
blisko, nie gada głupot, bierze tylko to, co mam ochotę
dać, a potem odchodzi i wraca dopiero wówczas, gdy so
bie o niej przypomnę. Nie masz powodów do zmartwień.
Pfte jest ładna. Łóżko nie wchodzi w grę.
Wysłałem karteczkę do Twoich rodziców i do Zuzi,
Czasem skrobnę słowo lub dwa do Maryli. Takie głu
poty, żeby Ją rozśmieszyć, ale wątpliwe, by mi się to
udało, bo zawsze gdy piszę te pierdoły, ogarnia mnie
straszne przygnębienie. Może jakiś horror wypadłby
śmiesznie?
Już nie mogę wydolić. Dostaję powoli świra. Nudzę się
jak Żyd na chrzcinach. Co robić, Smyczku? Może szydeł
kować aby? hę? Napisałbym do Bogusi, ale nie mam ad
resu, dziękuję, wystarczy. Zresztą Bogusi mam jeszcze
mniej do opowiedzenia niż Tobie. Gdyby chcieć zrobić
film fabularny z życia kuracjuszy, trzeba by siedzieć tu
z kamerą z dziesięć lat. Chyba, żeby kręcić w przyśpie
szonym tempie. Ale znowu, czy statyści nie dostaliby za
dyszki aby, hę?
Jeszcze dziewięć dni. To tyle, ile palców w jednej rę
ce. Niemało! Aha. Bym zapomniał. Mieszka tu ze mną
w pokoju jedna kobitka. Obnosi się raczej z goła. Używa
tylko białej szmatki. Brunetka, krótko obcięta. Ale się
na nią specjalnie me napalam, bo ma jakoś strasznie po
łamaną lewą nogę. Zresztą nie będę za nią łaził po ścia
nie. Namalował ją Matisse. Nazywa się „Dekoracyjna
Figura". Żarcik, że ho, ho, ho! Pamiętasz ten obraz?
Całuję Cię od góry do dołu. Nie, od dołu do góry. Mó
wią, że potem łatwiej zejść. Ja im nie wierzę.
Janek
PS Niech Cię Bóg broni przed herbatą Nataraj. Wiesz,
jak to jest, Olciu: „Nataraj się, nataraj, kup, a potem
wylejesz." Ukłony dla całego dworu. Tęsknię za Tobą
jak Majakowski za Liii Brik i Wergiliusz za Eneidą.
Babom zza ściany nie zamykają się twarze. Ten prze
163
raźliwy chichot i typowe damskie żarty nic sobie nie ro
bią z muru. Powiedzieć „nie pozwalają" to mało, one
„zabraniają" mi myśleć. To jest moja wina. Daj kurze
grzędę. Gdybym wrzeszczał od rana do nocy, toby te
sprawy jakoś uregulowało. One już pewnie zapomniały,
że tu ktoś mieszka.
Niebo w dole, za pasem jodeł lekko już różowieje. Wy
żej staje się białe i przechodzi w intensywny błękit.
Dzień jest już prawie na drugim brzegu. Zostały mu
może ze dwa przęsła. Powietrze stoi. Mróz trzyma. Dłu
gopis holendruje po tafli papieru. Czasem przeleci ptak.
To pozwala wierzyć, że nie jestem wtopiony w szkło.
Szesnasta. Międzyposiłek. Kisiel z tartym jabłkiem.
Gorący jak jasny diabeł. Nalewam sobie z kotła i siadam
przy stoliku, głęboko w rogu. Jest nas, tych do między
posiłków, kilkanaścioro. Mnóstwo stolików wolnych, ale
to nie przeszkadza Morenie. Właśnie wzięła azymut na
mój stolik i wędruje ku mnie, dymiąc miseczką. Jest już
blisko i w tej chwili całkiem mimowolnie dostaję przy
śpieszenia. Jem jak w dworcowym bufecie. Szybko i na
zimno, choć parzy mnie gęba i rozwrzeszczały się histe
rycznie wszystkie nowe plomby. Naprawdę nie chcia
łem, ale stało się. Morena robi nagły zwrot i jakimś nie
obliczalnym kursem, przez lewe ramię do prawej kie
szeni, odpływa w przeciwległy kąt stołówki. No i to jest
jeszcze gorzej, bo teraz przez całą salę, nad głowami
wrzodowców rzuca wściekłe: „A z tym mrozem to mo
cno pan przesadził! " Więc z pełnymi ustami bąkam coś,
że od rana musiało zelżeć i kończę błyskawicznie, bo
mó pociąg zaraz odchodzi.
Ileż to jeszcze razy będę musiał salwować się taką głu
pią ucieczką? Dlaczego nie powiem jej po prostu: „Wi
dzisz, Morena, nie chcę, byś mnie źle zrozumiała, ale ja
nie jestem człowiekiem towarzyskim. Bardzo sobie cenię
twoją próbę wciągnięcia mnie w sprawy, które się tu to
czą. Zdaję sobie sprawę, że robisz to, by mi pomóc, dla
tego, że jestem samotny." Bzdura, robi to dla siebie,
164
iednak nie mogę jej tego powiedzieć. „Ale musisz wie
dzieć, że mierzysz mnie swoją miarą. Robisz to, bo wiesz,
że sama potrzebowałabyś pomocy na moim miejscu. Nie
stawiaj się na moim miejscu. Ja, widzisz, mam mną mia
rę i twoja nie pasuje do mnie. To jest mój wybór. Ja tak
chcę. Ja się tak czuję dobrze. Więc nie staraj mi się po
magać, bo ja twojej pomocy nie potrzebuję. Ja jej nie
odrzucam. Ja ją przyjmuję do wiadomości i bardzo się
cieszę, że są ludzie skłonni do niesienia pomocy." Bre
dnie. Chyba pomocy sobie! „I zachowaj w sobie tę dobrą
wolę. Przecież jest na świecie wielu ludzi, dla których
takie wsparcie będzie czymś więcej niż tylko potwier
dzeniem ich moralnych przekonań." O Boże, że ja nie
zostałem księdzem! „Więc proszę, abyś czuła się tak,
jakbym przyjął tę dłoń, ale nie miej żalu, kiedy jej nie
przyjmę. Popatrz, jaki biedny jest ten głupi kutas, który
przekłuwa cię wzrokiem." Nie mogę użyć tego słowa.
Jak powiem „przekłuwa", może to opacznie zrozumieć.
Lepiej będzie „ściga". „I pozwól pożegnać się cytatem
z mojej ulubionej piosenki, po której każdorazowym wy
słuchaniu długo nie schodzi mi dokuczliwa wysypka,
«Więc otrzyj łzy, nie rozpaczaj, dziś nawet małe dziec
ko wie, pogoda jest dla bogaczy, dla niebogaczy są...»
coś tam. To ja, Morena, jestem tym «niebogaczem», ale
mam swój honor i nie przyjmę twego szlachetnego
wsparcia."
Cudo! Tylko dlaczego jej tak nie powiem? A może na
pisać list? Nonsens. Już taki jeden napisałem, tylko z
prośbą o datek. Jeszcze gdzieś tu leży w papierach. Swo
ją drogą, to rzecz do zastanowienia się, ile zależy od
okoliczności i od osoby udzielającej pomocy.
Czy Marian potrzebował wtedy pomocy? Z pewnością
tak. Ale wiedział jednocześnie, że ci, którzy mogą tej po
mocy udzielić, żądają od obdarowywanych co najmniej
pokory. Proszący o pomoc lub choćby dający znak, że na
liczy czy chce liczyć, musi mieć podkulony ogon. Nie
być niepokorny. Nie może być gniewny. Skoro nie
165
ma czym odpłacić, niech odpłaca pozorną chociażby go
towością czynienia świadczeń. Niech podnosi liczebność
świty swojego dobrodzieja. Niech głosi jego dobre imię.
Nie zawsze będąc dobrodziejami chcemy tak wiele, ale
nikt nie lubi być opluwany za swoje poświęcenie.
Maniek musiał znać te zasady. Musiał, bo był błyskot
liwie inteligentny, a co więcej, miał dużo bolesnego do
świadczenia. I te doświadczenia ciągle się mnożyły, bo
był wściekły na cały świat, bo gryzł, bo kopał, bo nic nie
dawało mu spokoju, a szczególnie to, co śmierdziało
kłamstwem, obłudą, hipokryzją. Był inteligentny i zdol
ny. Niektórzy muzycy twierdzili, że był lepszym teorety
kiem muzyki niż muzykiem. Żeby wiedzieć, jakim był
muzykiem, trzeba tak czy inaczej wiedzieć, jakim był te
oretykiem. Dla mnie, bez względu na zdanie innych, był
muzykiem znakomitym, bo nie znam się aż tak bardzo
na chmurach, by móc powiedzieć, która z nich jest o ten
metr wyżej. Z dołu wszystko to jest niebo.
Więc Marian był człowiekiem bardzo wartościowym
I znał swoją wartość. I nie była to megalomania, która
jest zła, ale to, co leży o cieniuteńką miedzę od niej,
a ma biegun zgoła odmienny. Nazywa się to „świado
mość własnej wartości". Marian miał tę świadomość, bo
prócz zdolności, jak już mówiłem, posiadał inteligencję,
I jeszcze coś, co a bardzo cenię, jednak nienawidzą tego
ludzie, z którymi handluje się talentem. Całkowity brak
pokory. A trzeba wiedzieć, że ci kupczący naszymi ta
lentami traktują to me tylko jako interes własny lub
przy okazji, ale także jako wielką przysługę i dar czy
niony posiadaczom tych talentów. A Maniek nie podku
lał ogona, więc nie miał nic. Co gorsza, pytał, dlaczego
nie ma nic, skoro ma tyle do sprzedania. I dalej nie miał
nic. I coraz bardziej nie miał mc. A skoro nie miał, zro
biło się wokół niego pusto, jakby nędza była zaraźliwa.
I Maniek nie kajał się, nie robił rachunków sumienia, bo
wiedział, że ma rację, nie należąc jednak do tych, którzy
skłonni są się jej wyzbyć. Więc skoro nie znajdował wy
znawców dla swojej sztuki, tak mu się przynajmniej wy
166
dawało, bo nie mógł jej sprzedać, to chciał mieć chociaż
współwyznawców dla swoich racji. To była jego cicha
prośba o pomoc: „Wysłuchaj mnie i jeśli jesteś uczciwy,
przytaknij." I tej pomocy szukał także u mnie i nie było
to z mojej strony żadne świadczenie na jego korzyść, bo
v gruncie rzeczy zgadzałem się z nim. Nie zawsze je
dnak zgadzałem się z jego środkami, bo o ile on był ek
stremistą i bojówkarzem swoich idei, o tyle ja potrafiłem
złagodzić to do trywialnego „nie, to nie!" A potrafiłem,
przyznaję z pewnymi oporami, ponieważ miałem już co
tracić. Bo miałem już Laluchę i jakąś namiastkę domu,
czyli to wszystko, co stracił Maniek albo, jak pewnie
sam uważał, czego pozbył się, żeby mieć wolne ręce,
a co obróciło się przeciw memu i było jego wielkim bó
lem. Prócz wiernego kundla, który się za nim włóczył,
i flaszki wódki wykapanej z „podręcznego majsterkowi
cza" Maniek praktycznie nie miał nikogo. Czasem kogoś
z doskoku, tak jak mnie, w którym przez trzy lata pokła
dał nadzieje. Wybacz, ale nie mogłeś ode mnie żądać
zbyt wiele, bo zanim pojawiłeś się ty, wokół mnie byli
już ludzie. Dla ciebie bezwartościowi. Dla ciebie balast.
Jednak dali mi dużo dobrego i to dobre przyćmiło wszy
stko to, co według ciebie stanowiło o ich zbędności. Nie
mogłeś wymagać, bym wypiął się na swojego ojca, tylko
dlatego, że twój ci podpadł.
Więc raz i drugi musiałem powiedzieć: „Zostaw, Ma
niek, co oni ci są winni, nie musisz się do nich odzywać."
I Maniek uspokajał się na moment, ale mimo wszelkich
wyjaśnień, których on udzielał sobie, a ja sobie, rosło po
obu stronach poczucie winy. I trudno nam się było ze
sobą pogodzić, bo zawsze jest trudno, gdy spotka się
dwóch facetów o podobnych temperamentach, ale nieco
odmiennych poglądach. I najgorsze jest zawsze to „nie
co", bowiem gdyby było „bardzo", nie spotkalibyśmy się
nigdy lub tylko raz i nie byłoby problemów.
Jednak Maniek przychodził. I składaliśmy wobec sie
bie wzajemnie coraz większe ofiary. Ofiary pokory. Były
tematy tabu, których się nie dotykało. I jedliśmy obia
167
dy, i piliśmy wódkę. I Maniek godał coś od rzeczy o ja
kiejś swojej chorobie. Myślałem, że to od tej wódy mu
się miesza i stąd to całe „nikt mnie nie kocha".
Potem dostałem od niego list ze szpitala. List waria
cki, napisany na formularzu karty chorobowej. Właści
wie była to wypełniona przez niego karta w obłędny,
chory i budzący grozę sposób. Zanim dotarłem do szpi
tala, już go w nim nie było. Wkrótce potem spotkałem
Mańka na Krakowskim. Coś pogadaliśmy niezobowią
zująco. Mówił o planowanym wyjeździe, milczał o zdro
wiu, obiecał wpaść.
Za jakiś czas znalazłem w gazecie lakoniczne dwa
zdania, że Maniek zmarł w Kanadzie wskutek choroby,
o czym powiadamiają pogrążeni w żałobie. I tyle było
Mańka.
Chyba nikt normalny nie lubi korzystać z pomocy,
a już na pewno o nią prosić. Najpierw jest bolesny mo
ment uświadomienia sobie, że oto znaleźliśmy się w
obliczu sytuacji, w której być może będziemy potrzebo
wać wsparcia. Są oczywiście przypadki nagłe, kiedy
cały ten proces zostaje skrócony i większość decyzji zo
staje podjęta niejako poza nami. Jest to przykre, bo do
wodzi naszej niemocy. Jednak jeszcze próbujemy wal
czyć i bywa, że się udaje. Jeśli nie, następują niemiłe ra
chunki, z których ma wyniknąć, kogo i w jakim wymia
rze o tę pomoc prosić. Potem, jak prosić. I wreszcie, co
deklarować w zamian, niekoniecznie przed dobrodzie
jem, można przed sobą. Na koniec uruchomione zostaje,
gdy już przebrnęliśmy przez wstępne rozmowy, „czynie
nie pomocy" lub ładniej „niesienie pomocy", które jest
bolesne przez konieczność przyjęcia na siebie wszy
stkich wymagań i warunków, jakie stawia się tym, co
pomocy potrzebują. Mówiąc na j oględniej, jest to właśnie
owa pokora, a składają się na nią: rezygnacja z czegoś,
podporządkowanie się czemuś, komuś, poszerzone za
ufanie, nie zawsze, ale nie ma innego wyjścia, itd, itp.
Słowem „częściowe ubezwłasnowolnienie".
168
Samo „odbieranie pomocy" nie jest już jednak tak do
kuczliwe pomimo wszelkich niedogodności, bo z mo
mentem przejścia przez „punkt krytyczny", którym jest
niezachwiana pewność, że bez pomocy obyć się nie mo
żemy, przechodzimy jakby w inny stan. Wchodzimy pod
klosz. Zaczyna się dla nas okres ochronny. To już po
drugiej stronie, gdzie ofiarodawca i obdarowany muszą
sobie zdawać sprawę ze szczególności sytuacji i nowych
zasad postępowania przez tę sytuację implikowanych.
Te zasady stopniowo słabną, gdy wracamy do „stanu na
turalnego".
Włodek ofiarował się z pomocą, gdy już wiedziałem,
że być może będę jej potrzebował, ale jeszcze starałem
się złu zaradzić. Bóg świadkiem, wołałem nie korzystać
z jego propozycji, mimo iż deklaracje te miały w sobie
jedynie serdeczną, przyjacielską troskę o moje dobro.
Samo to było dla mnie znacznym wsparciem, długo wy
patrywanym lądem i dawało poczucie bezpieczeństwa,
świadomość istnienia azylu, gdy już będę zaszczuty na
amen. Włodek nie czekał, aż go poproszę. Nie pozwolił
mi podkulić ogona. Sam wystąpił z tą propozycją i było
to posunięcie nie tylko głęboko kurtuazyjne. Było w nim
coś z ojcowskiej ingerencji w moje sprawy, które zdążyły
się już tak pogmatwać, że nie panowałem nad niczym
i mogłem jedynie modlić się o czyjąś chłodną, acz de
likatną inteligencję. Nie przestałem walczyć, ale Włodek
podsunął mi myśl, jako twarda sugestia wyszło to wcze
śniej od niej, abym spróbował nieco zmienić pozycję.
I ja na to przystałem, by móc rozprostować grzbiet i tro
chę wylizać rany. Nie wiem do dziś, jak dalece było to
niestosowne wobec niej, w końcu także za jej namowa
mi, wiem natomiast na pewno, i wie to pewnie Włodek,
że gdybym nie przyjął podanej mi ręki, jest prawdopo
dobne, że nie przyjąłbym już nigdy żadnej. Miałem
ochotę żyć i żyć z nią, ale nie za cenę upodlenia się.
Nie wziąłem ze sobą nic ponad to, co uznałem za nie
zbędne, a większość swoich rzeczy pozostawiłem, mając
nadzieję wrócić, nie po to, by je odebrać podobno tam
169
r
zostały, choć ona zmieniła adres, ale by robić z nich
użytek, kiedy wrócę. Skreśliłem parę słów wyjaśniają
cych moje odejście. Było to zbędne, bo ona o to odejście
prosiła, uznając je za rozwiązanie jedyne. Moje zdanie
było inne. Nie miałem już jednak sił bić się o nie.
Zabrałem tobołek i przeprowadziłem się do Włodka.
O moich próbach, zabieganiu, o prośbach i całym tym
skundleniu, które kierowałem w opuszczone miejsce, nie
chcę mówić. I tak powiedziałem zbyt wiele. Koniec.
Włodek pomógł mi bardzo. Pomógł mi ogromnie. Po
mogły mi jego wyrozumiałość, takt i mądrość. On był roz
wiedziony, ja już prawie. Wspólnie dzieliliśmy życie od
świtu do zmierzchu. Razem gotowaliśmy, praliśmy, stu
diowaliśmy na jednym roku, łaziliśmy z psem suką na
spacery, rozmawialiśmy długo i do dna. Włodek był pie
lęgniarzem mojej duszy i byłem dla niego jak chore dzie
cko. I to wszystko pozwoliło mi dotrwać do momentu,
kiedy z bólem, ale już bez histerii, na tych ostatnich
pochlipywaniach mogłem stwierdzić, że miałem rację
o tyle, że już na pewno nie mam gdzie wracać i czas za
cząć powolną rekonwalescencję, restaurację, rewalory
zację i te wszystkie inne „re", które pozwolą w końcu
pokazać przez okno wychudzoną gębę.
To, co napisałem, nie miało na celu przeprowadzania
bilansu win. Moje winy były ogromne, więc to miało
prawo tak się skończyć, chociaż bardzo nie chciałem.
Moim celem było przypomnieć sobie i jeszcze raz uświa
domić, co znaczy czyjaś mądra, delikatna i w porę zao
fiarowana pomoc. Moim celem było przypomnieć sobie
i jeszcze raz uświadomić, co znaczy przyjaźń.
Z Włodkiem nie utrzymuję kontaktów. Nie wiem, czy
mieszka dalej na tej ulicy, czy mieszka w tym mieście,
w tym kraju. Nie sądzę, bym mógł mu kiedyś odpłacić,
ale wiem, że gdybym kiedykolwiek miał odmówić takie
mu jak ja wówczas, to Włodek wróciłby do mnie jak wy
rzut sumienia.
Na miejscu wydaje się zadać pytanie, czy ona miała
takich „Włodków". Miała.
170
Czy mogłem pomóc Marianowi? Czy wolno mi było
bardziej pomóc Marianowi? Kosztem moich przyjaźni.
Czyż nie świadczyliśmy sobie z Mankiem tej pomocy
wzajemnie? A Janusz? Co z Januszem? A Henio? A jak
się niają one do tego? Czy każdy może liczyć na swojego
„Włodka"?
Z gara, który wystawiają na korytarzu visavis scho
dów, nabrałem w szklankę siemienia lnianego. Nie mó
wiłem jeszcze o tym, bo siemię nie jest obowiązkowe,
zresztą odkryłem je niedawno. Zostały już tylko te plu
skwy na dole, ale z dna podobno najlepsze. Teraz nabie
ram do miednicy ciepłej wody i będę je grzał. A jak wy
piję, to hej!
Ta Bela ze Smieną nie da mi spać. Czy ona jest nor
malna?! A miała być? Nie może. Z takim cielskiem?
Mróz jakby leciuteńko zelżał. Ale bardzo nieznacznie.
Jestem już po bąblach, listy wrzuciłem i nabrałem wody
do bidonu. Teraz biegam i szukam kwiatków. Żadnych
szans. W takie mrozy PKP nie chce brać odpowiedzial
ności. A w jakie chce? Zostały, sprzed paru dni, trzy ger
bery. To już nie są nawet gerbery. To są glony. Trzymają
się w kupie tylko dzięki papierowym kryzom, które im
założono. No i goździki. Tego ścierwa nic nie zmoże. Są
już miękkawe. Jednak żyją. Wzdycham bardzo ciężko,
kupuję siedem różowych i jeden biały dla pomocnicy
dentystki. Biały był tylko jeden, inaczej proporcje były
by odwrotne.
Pani doktor musi być zorientowana w układach PKP —
kwiaciarze, bo traktuje ten wiecheć drutów jak orchi
dee. To bardzo miło z jej strony, ale martwię się, bo
wkrótce przyjdzie mi kupować doniczkowe, a potem już
zostaje ziemia do kwiatów.
Dziś opiekunka mojej rozklekotanej szczęki podejmu
je próbę ratowania dwóch żuwaczy przed niechybną
171

eksmisją poza granice ust. Nie jest to przyjemne. Cóż,
mróz też nie jest przyjemny i powinienem się cieszyć, że
nie jestem Czukczem i to na domiar złego z chorymi zę
bami. Boli, więc chcąc nie chcąc robię jakieś uniki, sta
rając się to zwalczyć, bo ostatecznie nie przyprowadzo
no mnie tu pod eskortą. Pani zakłada mi dwa fleczery
Hendersony, każe godzinę nie jeść i radzi przyjść jutro.
Dziękuję nieco sepleniąc, obiecuję wpaść i wychodzę.
Delikatnie przygryzam szczęki. Teraz można. Czuję się
trochę tak, jakby w dobie transfuzji i przeszczepów za
fundowano mi siekacze hipopotama. Wiem jednak, że po
czterdziestu latach żucia flory wodnej wrócą do poprze
dniej długości.
Pisarz pisząc nie zadaje sobie pytania „po co?".
mam prawo je zadać, cóż z tego jednak, gdy nie potrafi
odpowiedzieć. Gdy już będę potrafił, wtedy z pewnością
nie zadam sobie tego pytania. Może wiem tylko tyle, że
kartki i długopis są moimi sojusznikami w tym zdawko
wym bardzo penetrowaniu zagraconego lamusa pamięci
i w próbach podjęcia niektórych pytań. Ich brzemię jest
ponad moje siły, ale oprzeć się im nie umiem.
Pytania te są jak kostki domina. Ustawione w rzędzie
wywracają jedna drugą, gdy już pokusimy się o prze
wrócenie pierwszej. I im więcej wiemy, tym wiemy
mniej, a zapanować nad tym się nie da. Kartka i długo
pis wprowadzają jedynie pozorny porządek, pozwalają
wydobyć problemy z ciemnych meandrów mózgu na
dzienne światło, w którym choć jaśniejsze, nie stają się
bynajmniej bardziej oczywiste.
I tak oto po wyschniętej kartce toczy się ulewa zdań,
nie znaczy to jednak, że kartka zakwitnie i wyda owoce.
Nie liczę na to, ale nie będę rozkładał nad nią parasola.
To jest trochę tak jak na ciężkim kacu. Ale na tym naj
cięższym. Po tygodniu, dwóch albo więcej bezprzykład
nie bezrozumnego, rozpaczliwego chlania. Kiedy jest je
szcze jakaś resztka rozumu, choć dziąsła nie przyjmują
już żadnego pokarmu, bolą i cały organizm prosi o par
172
don, bo już się nie da. Zawsze da się. Oczywiście można
więcej. Jednak założyłem, że jest ta resztka rozumu. Że
jest świadomość tracenia czegoś, bo kiedy jej nie ma, to
koniec. Wtedy, jeśli mamy siłę, mówimy „stop" i używa
jąc języka fachowców zaczynamy „cieniowanie". Nie
można przestać nagle, tak jak z chorobą kesonową. Zbyt
silny wstrząs. Więc pijemy coraz mniej i mniej, i już.
Często jednak po drodze udaje się „przecieniować" i wó
wczas kuracja musi poczekać kolejny tydzień lub więcej.
Bywa też, że poczuwszy się pewniej jedziemy dalej i tak
aż do pogotowia z zaprzyjaźnioną atropinką z papawe
rynką. Gdy jednak wojujemy sami, trzeba przejść przez
kaca.
Pierwszy dzień „na czysto", po cieniowaniu, właści
wie nie jest dniem. Zaczyna się zazwyczaj późnym popo
łudniem, jeśli uda się przespać noc, i bez wychodzenia
z łóżka, chyba że po kolejną szklankę wody. Pokarmu
raczej się nie przyjmuje, bo nie wchodzi. Potem jest zno
wu noc, ale najlepiej przy włączonym świetle i radiu.
Samotność jest nie do wytrzymania. Łóżko spada, a my
razem z nim, rosną wyimaginowane lub rzeczywiste pro
blemy, dopada nas bezsilność i straszny „zygzak", czyli
„Zorro". Dobrze, gdy jest ktoś, kto się nad nami ulituje,
poda wodę, przytuli się. Następne dni są już „chodzo
ne". Pierwsze lekkie posiłki. Jajko na miękko strasznie
się rozlewa, mleko, bulion. Ale „zygzak" trzyma i bę
dzie trzymał jeszcze jakiś czas. Nie opuszczają także
lęki, lepkie poty, paniczny strach o zaprzepaszczone
sprawy, przypominanie sobie o degrengoladzie, która
miała miejsce, i brak jakiejkolwiek racjonalności w wy
konywaniu najprostszych zadań. Zadania te podejmuje
my z obawą, zastanawiamy się długo nad każdym, prze
powiadamy sobie i próbujemy usystematyzować jak
niegdyś wyuczoną lekcję: „Herbata. Herbata. Najpierw
woda. Nalać wody do czajnika. Postawić na gazie. Teraz
szklanka. Trzeba mieć szklankę. Jest. Postawić ją. Cu
kier? Nie. Najpierw torebkę. Wrzucić torebkę herbaty do
szklanki. Dobrze. Łyżeczka. Gdzie są łyżeczki? W po
173
r
rządku, jest. Teraz zalać wrzątkiem. Uwaga, gorące.
Przez ścierkę. Nie trzeba. Nie zapaliłem gazu. Zapał
ki..." itd.
Czynności wykonywane zazwyczaj automatycznie
i szybko stają się dla nas trudne i skomplikowane. Prze
dzieramy się przez nie jak przez dziewiczą puszczę.
Krok po kroku, rozważnie i ostrożnie. Z namaszczeniem.
I trwa to, nim nasze ośrodki dyspozycyjne nie zregene
rują się, nim nie wrócimy do dawnego rytmu, nim nie
poukładamy spraw i nie nadamy im powtórnie biegu.
Nim nie uwierzymy, że można coś jeszcze dogonić.
Mówię o tym, bo tak mniej więcej wygląda większość
powrotów. Tak wygląda większość rekonwalescencji, re
stauracji, rewaloryzacji i innych „re". Mogą trwać kró
cej lub dłużej, z wykluczeniem jakiegoś etapu lub po
szerzeniem o nowy. I bez względu na to, z jakiego powo
du i z czyjej winy skazani jesteśmy na gehenny powro
tów, mechanizm jest w gruncie rzeczy podobny. Powoli,
ostrożnie, ale coraz szybciej i szybciej, byle dogonić od
jeżdżający pociąg i wskoczyć do ostatniego wagonu,
a potem już tylko stopniowo pchać się ku lokomotywie.
I jak najszybciej odtajać, zapomnieć o tym peronie, na
którym staliśmy tak długo, przygnębieni i zmarznięci.
Zapomnieć o tamtym pociągu, z którego wyskoczyliśmy
na moment, by kupić coś do picia, a on odjechał nagle,
zabierając nasz bagaż, pieniądze i dokumenty, i co naj
gorsze, tego kogoś, z kim podróżowaliśmy już kawał
czasu.
Więc ten mechanizm jest w gruncie rzeczy podobny,
choć przyznaję, że trudno porównywać wychodzenie
z dwutygodniowego pijaństwa z wychodzeniem z miło
ści czy innego choróbska. Miłość w ogólnym rozrachun
ku jest jedyną chorobą, z którą czujemy się świetnie,
i dopiero gdy mija, zaczynamy odczuwać dolegliwości.
Najpierw z rosnącą uwagą i jakby ważąc siły i możli
wości oglądamy toczące się życie. Potem ostrożnie ma
czamy dwa palce i stopniowo podejmujemy pierwsze
próby wznawiania kontaktów. Staramy się przy tym
174
zrobić wrażenie naszej „normalności". Jakby nic się nie
stało. Ten dygot? — to nerwy. Bladość? — ostatnio dużo
pracowałem. I zaczynamy gonić, tak aby przegonić, by
powieść sobie i innym, że jestem taki, jak byłem, a nawet
lepszy. Zaczynamy stwarzać nasze nowe ideologie, wol
ne od obciążeń, odwracać minione sytuacje, szukając
w nich jaśniejszych stron. Jak Robinson Crusot To nic,
że jestem sam, to nic, że me mam nic, ale przecież żyję.
To nic, że zaprzepaściłem sprawy, że przepiłem wszystko,
co miałem, przecież zyskałem doświadczenie i utraco
ny rozum. To nic, ze cierpiałem, to nic, że przeleżałem
rok w szpitalach, przecież poznałem ludzi, nauczyłem
się ufać im, zdążyłem przeczytać parę książek. To nic,
że odeszła, to nic, że szlag trafił nasze cele, teraz mam
wolność, pieniądze i mogę znowu być perłą towarzy
stwa.
I takie są nasze kalkulacje, gdy pędzimy do przodu,
gdy rzucamy się w wir towarzystw, gdy błyszczymy
i przeskakujemy po trzy stopnie na raz. I tylko pewna
nerwowość, cień histerii i powierzchowność działań dają
świadectwo, że jeszcze nie jest zupełnie normalnie, że
gonirny przegrany czas.
Wiem, jak to jest, kiedy zaczyna się w końcu myśleć
o sobie. Kiedy przypomina sobie człowiek o swoich war
tościach, które przecież ktoś może w nas powtórnie od
kryć, tylko trzeba na siebie zwrócić uwagę. Trzeba być
opalonym, trzeba się ubrać, trzeba mieć szmal, być na
bieżąco z obowiązującymi dowcipami i plotkami, trzeba
bywać. I gdzieś tam głęboko siedzi to obrzydliwe:
„Niech ona on zobaczy, że otrzepałem się z niej jak
z kurzu, że dobrze mi się wiedzie, że do mnie należy
świat i te, którym ona nawet do pięt nie dorasta. I niech
widzi, co straciła." I nie jest to ładne, ale chyba konie
czne, bo nas dowartościowuje i dodaje sił. Ta złość po
trafi napędzać. I po okresach pokory potrafi być wielka,
gwałtowna i nie baczyć na nic, nawet na to, że popycha
nas często ku kolejnemu bólowi i ku kolejnej pokorze.
175
Po obiedzie idę do palarni przy wejściu Mijam por
tiernię Jest list List od Oli Już nie będę palił Niosę go
na górę, ale nie spieszę się Mam jakieś złe przeczucia
To do nie niepodobne Ostatni dostałem dwa dni temu
Chyba stało się cos ważnego Co mogło się stać, ze pisze
znowu? Dwa dni tam nie powinny przynieść aż tylu zda
rzeń, zęby było o czym pisać Ona lubi mieć o czym mo
wie Więc co się. stało? Czy coś z Tyfciem? Z Furią1? Ja
kieś kłopoty? Sam sobie nie odpowiem Otwieram list
Szybko przelatuję zdania Po łebkach, bo niewyraźnie
Ślizgam się Wygląda na to, ze wszystko w porządku
Stolarze kończą garderobę Mrozy silne Była Maryla
Serwis ze statystami Serafina z Wojtkiem Całuję
No pięknie Wspaniale Wszystko w porządku a me
Nie Jeszcze jest „verte" „Jahutku Twój list nie był
adresowany do mnie " Nie rozumiem „Zastanawiałam
się, czy Ci o tym pisać " O czym, na Boga? „Tratatata
tatatata rozumiem, ze się tam nudzisz " No, można tak
powiedzieć „Nie mam do Ciebie pretensji " Ale o co?1
„Zrobisz, jak uważasz " Zrobię „ nie przywieź czegoś
do domu " Czego?
O kurwa1 Teraz gorączkowo przerzucam stertę pa
pierów Zapiski, rysunki, jakieś zdania notowane na
świstkach Nie, to me to1 Jeszcze raz Tu jest to, co ak
tualnie piszę Tu jakieś pomysły jest I jest1 Mam1 Za
czynam powoli rozumieć Bardzo powoli Data szósty
lutego „Lalumu Droga1 Dzisiaj dostałem list od Matki"
itd Teraz powinienem znaleźć drugi identyczny, prze
pisany do notatek Jest Pod numerem „51" To już jedno
jest pewne Nie wysłałem listu z szóstego Ale wysyła
łem1 Pamiętam To było na następny dzień Wtedy, kie
dy wpadły mi pieniądze do wamenki i mnie szturchnęło
Więc czyżbym?
Gorączka Walczę z papierami Jest Jest W zapiskach
jest Na papierze maszynowym, tamten był na różowej
przebitce O „Miła Pani Nie znając " Teraz gdzieś
musi być różowy oryginał, który miałem podrzucie Prze
kładam stronice bardzo dokładnie Kartka po kartce
176
przeglądam każdą   Nie ma   Nie ma nigdzie   Wychodzi
wlęc na to, ze wysłałem    Jeszcze raz
i;Jahutku Głupia sprawa, ale Twój list nie był adre
sowany do mnie To znaczy adresat na kopercie się zga
dza, ae Ja me jestem tą kobietą, do której pisałeś Zasta
nawiałam się, czy Ci o tym pisać, bo tak czy inaczej nie
powinieneś się denerwować Ja wiem, ze jesteś sam, i ro
zumiem, ze się tam nudzisz Jesłi uznałeś, ze to Ci popra
wi samopoczucie i ze jest Ci to niezbędne, to nie mam
do Ciebie pretensji To są Twoje decyzje i zrobisz, jak
uważasz Napisz mi chociaż, jaka ona jest Mam nadzie
ję, ?e do przyjęcia Proszę Cię tylko o jedno, nie przywieź
czegoś do domu "
No tak Teraz wszystko jest jasne List, który miałem
podrzucie tej idiotce, przez bałagan w papierach wsa
dziłem do koperty i wysłałem Oli W gruncie rzeczy jest
to nawet zabawne Zawinęła się intryga jak u Szekspira
Rozśmiesza mnie to serdecznie, ale me tak znowu ser
decznie Ostatecznie Ola nic nie wie o zapiskach Nie
wie, ze ten list był napisany dla potrzeb moich notatek
Ze adresatka to postać stworzona dla książki, którą ro
bię To znaczy niezupełnie Być może, ten list mógł trafie
do tej kelnerki, jednak moje intencje były czyste Tyle ze
Lalucha nie może znać moich intencji czy książeczki Ja
sny gwint Trochę się porobiło
Jeszcze raz sięgam do zapisków  No tak  „Nie znając
ani Pani, ani Jej zależności rodzinnych ośmielam się
ten liścik " No tak  To jest ewidentne zaproszenie do
tańca Przecież Olka nie wie, ze to wazy pół tony   Dalej
Tratata możliwość milczącego obcowania z Panią "
Boże Toż to wyznanie miłości „Tratatata jest Pani
ledyną osobą, która może mi pomoc " O Jezu „Tarara
ram boleśnie odczuwam brak kogoś bliższego " Mat
ko moja łysa1 „Bzzzzt stać się moim powiernikiem "
Dadadada w serwetniku na moim stole 6 przed ko
lacją "
Idiota Jeszcze na dodatek infantylny idiota   „W ser
na moim stole 6"
177
Po
Kurwa jego mac Może to jest śmieszne, kiedy dotyczy
kogoś innego Ale to nie jest śmieszne1 Muszę jej na
tychmiast wszystko wyjaśnić W końcu mam dowód Te
zapiski Ta książeczka Przecież chyba zrozumie, ze nie
mogłem emablować tego słoma, pisząc jednocześnie sto
pięćdziesiąt stron drobnym maczkiem w dwadzieścia
cztery dni Nie jestem tez idiotą, by stwarzać sobie takie
alibi po otrzymaniu dzisiejszego listu Do końca zostało
osiem dni Chyba żebym w ogolę nie spał A rysunki7
Tak Muszę działać Choćby po to, aby ją uspokoić
Nie wiadomo, co jej odbije Zadzwonię Ale jak7 Na po
łączenie czeka się godzinami I do kogo? Do Bogusi7 Do
Mańki7 Do Joanny7 A jaką mam gwarancję, ze zastanę
u nich Olę7 Do matki7 Wariat I co powiem7 „Przekaz
Oli, ze ta dupa to r leprawdziwa"7 Zresztą nie podjąłem
tego trudu przez cały pobyt i. teraz nagle To by stra
sznie podbiło znaczenie tej sprawy Nie mogę Może tele
gram7 To samo List Pozostaje mi tylko list, choć czas
jest tu ważny Gra na moją niekorzyść Jak zawsze zre
sztą Więc tylko list Nie ma ryzyka pomyłki Więcej lite
ratury do tego słupa nie wysmażyłem Tym razem się nie
kropnę Szybki list Expres Nie mogę To musi być takie
„nic ważnego Od niechcenia Wszystkie moje listy do
tąd szły normalną pocztą I ten tez taki musi być
Ale co ja jej napiszę7 „Kochany Smyczku " To przy
najmniej wiem Trzeba jakoś lekko, szczebiotliwie
„Tiutiutiutiu, lelelele", jak pisał Okudzawa Jednak nie
może być zbyt chichotliwie, bo rni za Boga nie uwierzy
„To straszne jaja z tą Belą1" Z jaką Belą7 Nie wolno
mi się spoufałac „Ten list, który przypadkiem trafił
w Twoje ręce " eeee „ to jest fragment książeczki, któ
rą tu piszę " To nie jest najważniejsze To nie jest naj
lepsze Trzeba bardziej z grubej rury „Nie wyrzuca
tego listu, który niechcący do Ciebie trafił, bo to jest
fragment książeczki, którą właśnie piszę Tej baby wcale
nie ma To znaczy ona jest, ale " No to jest czy me ma?
Inaczej „Jeden potwor łutaj zainspirował mnie " Do
178
dupy Nie, nie me Tak sie me da Trzeba to wiąć z bie
pą  Normalny, obojętny list i dopieio w postscriptum

Kochana Laluniu 13 2  85
Eeeeee
STie Tak tez jest źle Przecież wczoraj do mej pisałem
Nie mogę reagować natychmiast, bo to będzie podejrza
ne Ale mogę zmienić datę na jutrzejszą Tak To nie
Wiele zmieni Dziś i tak już list me pójdzie Tu wybierają
rano Tak czy inaczej datę można zmienić, a przynaj
mniej nie skłamię Ależ się porobiło
Kochana Laluniu 14 2  85
Dostałem znowu list od Ciebie Chyba Ci się cos stało7
Cos Ty się tak rozpisała7 Nie nadążam z wieściami go
dnymi Ciebie Ale pisz Pisz jak najwięcej To dla mnie
ogromna rodosć Rozumiesz przecież, ze tu jest jak na
wygnaniu Brakuje mi Ciebie, zwierząt, warsztaciku, je
dnym słowem wszystkiego, co dla mnie najważniejsze
Mroź trochę zelżał, ale nadal jest potężny Wyobraź
sobie, ze strumienie parują jak gejzery Nie zapuszczam
się więc zbytnio do miasta, tyle tylko, na ile jest to ko
nieczne
Na zabiegi twardo chodzę, w miękkich Pionierkach,
które świetnie rni służą, dobrze, ze mnie namówiłaś,
a także do dentystki Zrobiła mi chyba siedem zębów
Jeszcze zostało dwadzieścia pięć O pardon Dwadzie
ścia trzy, bo dwa miałem usunięte dawniej Świecę teraz
kłami jak Tyfus Mogę gryźć cielęce gicze, ale mi me
dają
Kawka dalej przylatuje Jesteśmy już na „ty" Ona mi
mówi „ty kretynie", a ja iej ,,ty brudasie Ale pełna
kultura
to
Czy to prawda, ze w Warszawie tez miozy? Przyjedź,
 zobaczysz Musi być strasznie zimno w domu Jak so
bie radzisz7 Czy ten piecyk, który kupiłaś, cos pomaga7
Dzisiaj znowu dali gotowaną rybę To już staje się nie
bezpieczne To znaczy gotowana ryba dla wrzodowców
179
jest bezpieczna. Gorzej z moim zdrowiem psychiczny
Na kolację znak zapytania. Tym jeszcze nikt się nie n
jadł. Cóż, zjern nawet wykrzyknik. Wołacz; „O!"
Ten Nataraj nie jest taki zły. Okazuje się, że trzeba g0
mniej sypać, wtedy jest do zniesienia, ale nie do wy
siedzenia. Dobrze więc, że nie wywaliłem, bo zostałaby
mi tylko „Pieniawa" i siemię.
Kończą mi się koperty i papier listowy listowny. Kie
psko z mydłem i pastą do jamy. Zaczynam rozumieć, co
to jest „oszczędna gospodarka materiałowa". O papierze
do tyłu wolę nie wspominać. Wolę mieć.
Smyczku mój. Nie gniewaj się, że tak krótko. Od
wczoraj nic się nie zmieniło. Nawet powietrze to samo.
Tylko ja coraz starszy.
Całuję cię z językiem, a trzodę bez, bo SIĘ nie znają
Tęsknię.
Janek
PS Bardzo przepraszam za pomyłkę. Mam na biurku
straszny bajzel i stąd to nieporozumienie. Proszę Cię, nie
wyrzucaj tego, co posłałem. Piszę książkę, pokażę Ci po
powrocie, o czym nie informowałem, bo to miała być
niespodzianka. Przez to moje roztargnienie wszystko SIĘ
wydało. To, co masz, to fragment. List bohatera do je
dnej z bohaterek. Może coś z tego wyjdzie. I me martw
się, że „coś. przywiozę, bo od długopisu trudno się zara
zić i daleko mniej przyjemnie. Pa!
Tfuj!  „Bohater i bohaterka"! Nie jestem zadowolony
z tego listu. Ma słabe punkty. Dopiero teraz widzę, że
data nie jest w zgodzie z treścią. Jeśli zechce sprawdzić
A co ona — oficer śledczy? To zupełnie do niej niepodo
bne. Ale to „me wyrzucaj". Jak już jej pokażę rękopis,
może zapytać, dlaczego „nie wyrzucaj". Przecież mafli
uz ten list w rękopisie. Zlikwiduję ten z rękopisu, to
spyta, dlaczego tamten na różowej kartce. Coś cienko
myśleniem u mnie. Jest czas. Jeszcze jest czas. Coś s
wymyśli.
180
STa kolację gulasz z serc z ziemniakami i bułka z ma
kiem. „Bohaterki" nie widzę. No i bardzo dobrze. Jestem,
tak wściekły, że mógłbym ją huknąć tą bułką. Jestem zły
na Belę za to, że Jest. Że przewala między stołami tę
swoją „fabrykę". Że uśmiecha się do mnie prowokująco.
Że podłazi mi pod oczy. I w ogóle za wszystko.
2 drugiej strony jednak jest to najdelikatniej mówiąc
niewdzięczność. Przecież jeszcze niedawno to Bogu du
cha winne babsko jawiło mi się jako jedyna droga ucie
czki, wsparcia i pomocy. Podpierałem się nią jak kostu
rem. Tłukłem nią o ziemię, wieszałem na niej psy, wpy
chałem do łóżek i wyciągałem tuż przed orgazmem, sło
wem zajeżdżałem jak karawaniarską kobyłę. Może nie
ją. Może tę Belę numer dwa. Lub numer jeden, już sam
nie wiem. Może tylko tę Belę, której ja dałem życie, któ
rej sznurki trzymani w rękach? Ale przecież i prawdziwą
Belę. Przecież pretensje zgłaszam teraz do prawdziwej
Beli. Przecież list — przyczyna tego całego bałaganu,
miał trafić do prawdziwej Beli. Miał trafić A trafił jak
kulą w płot. O sto osiemdziesiąt stopni. Rozrzut potwor
ny. Już chyba daleko lepiej byłoby, gdyby dostała go
Bela. Pośmialiby się trochę i spokój. A teraz?
„Nie ma dymu bez ognia." Jak ja się z tego wytłuma
czę? Jak się wytłumaczę z tego, co piszę w tej chwili?
Mam rzucić to w diabły? Zwariuję! Te kartki to jedyny
powiernik, jakiego teraz mam. Nie Lalucha i nie Bela.
Teraz mam tylko to. Zniszczyć? To jakie alibi zostanie
mi dla Laluchy? Zęby? Teraz muszę pisać. Teraz muszę
się wytłumaczyć z każdego dnia. Godzina po godzinie!
Bo jeśli mi powie: „A co robiłeś tydzień przed wyja
zdem, skoro napisałeś tak mało?" Ha? To co ja odpo
wiem? Że zrywałem banany? Niech tylko zacznie to
czytać. Zaraz będzie: „Zacząłeś tak poważnie o bólu,
o przemijaniu, wspomnienia z dzieciństwa, a dalej co?
Bela, Bela i Bela!" I co powiem? Co zrobię? Mam pisać
szyfrem? Niewyraźnie? A jak powie: „Przeczytaj mi, bo
strasznie nakulfoniłeś." Improwizacja?
Nie, nie, nie.  Pieprzę strasznie.  Przecież dobrze ją
181
znam. To więcej niż pewne, że nie będzie się pchała w te
notatki. A nawet gdyby. To co? Ale to mnie wypada wy
tłumaczyć się z tej Beli. Muszę ją wywlec z tych notatek,
skoro w liście z szóstego tak pięknie zaanonsowałem jej
obecność w moim życiu. To jest chyba mój obowiązek.
Najgorsza jest ta odległość. To, że nie mogę jak czło
wiek zapytać Laluchy, czy bardzo jest zajęta, bo marn
dwa słowa itd. I źle jest, że w ogóle nie wiem, jak ona to
przyjęła. Po pierwsze, nim dostanie dzisiejszy list, miną
trzy, cztery dni, będzie przekonana, że Bela rzeczywiście
jest kobietą, z którą się rozrywam. Po drugie, gdy już
dostanie list, to wcale nie musi mi wierzyć. Zakładając,
że uwierzy, to nim przyjdzie jej odpowiedź, o ile odpi
sze zaraz, minie sześć, siedem dni! To już wyjazd. Nie
dobrze! Kiepsko! To jest tydzień niepewności. Ale się
wpiermczyłem!
Ważne, na ile ona przejęła się tym listem. Sądząc z na
tychmiastowej reakcji, musiało ją to zaboleć. Jej list jest
oczywiście o dupie Maryny, ale czuje się w nim napię
cie. Cały zmierza do tego krótkiego „verte". Oczywiście
w tych paru zdaniach jest cała ona. Z jej delikatnością,
wyrozumiałością i taktem. Ona mnie rozumie, zostawia
wolną rękę. Wszystko to w takim tonie, jakby winiła sie
bie, nie mnie. To fakt — nie jest zazdrosna, jednak raczej
nie dawałem jej dotychczas powodów. Teraz powód ma
„na piśmie". I to różowym! Oczywiście list to nie ali
menty, bo od niego do łóżka jeszcze kawał drogi i to cię
żkiej. Istny konwój do Murmańska! Cóż, kiedy wynika
z niego nawet dla mnie, że zabrałem się do sprawy ostro.
Co gorsza, może sądzić, że od szóstego do teraz zaloty
zaszły dużo dalej. Nawet jeśli nie sądzi tak, to po tym
„verte" niewiele mam do roboty i prawie nic do strace
nia. Ona nie wie, że do Beli strach się zbliżyć nawet po
flaszce. Co gorsza nie da się uwierzyć w całkowite „wy
luzowanie się" Olki. To nigdy tak nie ma. Musiałbym
być jej całkiem obojętny, a tak raczej nie jest. Cholera!
Ona się może teraz przejmować! Nie musi. Może.
A co ja bym zrobił, gdybym „przejął" taki liścik? La
182
twiej powiedzieć, czego bym nie zrobił. To trudno sobie
wyobrazić. Po pierwsze, kobiety się zdobywa, przynaj
mniej tak nam się wydaje, a nie czeka się, aż nam wsko
czą na barana. Zatem prędzej mógłbym trafić na list od
kogoś do niej, niż bym miał uwierzyć, że ona, według
ninie uosobienie wszelkich przymiotów urody i nie tyl
ko, wysmarowałaby taki proszalny śmieć do kogoś. Na
wet gdyby była w sytuacji krytycznej, wątpię, bo jest na
to zbyt dumna. Ale załóżmy, załóżmy, że jakimś zdumie
wającym zbiegiem okoliczności list Laluchy, w którym
prosi, mówiąc łagodnie, o towarzystwo jakiegoś skur
wego syna nieźle, już dałeś popis, jakiegoś faceta, tra
fia w moje ręce. Nic nie wiem o człowieku. Nie wiem,
czy jest garbaty, łysy, rudy, debil, Belniondo, czy nosi
ortalion na misiu. O co najpierw pytam. Czy „dlaczego?"
To jest pytanie o okoliczności. Czy „kto to jest?" To py
tanie jest węższe i dotyczy obiektu fascynacji. Jako męż
czyzna noszę w sobie, choć już prawie nie, poczucie wła
sności w stosunku do partnerki. Jako „głowa domu"
traktuję ją jako osobę podległą, a więc chociaż trochę
zależną od mojej woli. To nieważne w jakim stopniu, ale
mało który mężczyzna, nie „pantofel", jest od tego wol
ny. To zresztą w głównej mierze wina kobiet, a szcze
gólnie owych bojowniczek „Womans lib", które pragną
pokonać facetów ich własną bronią, zapominając, że ci
przez wieki wyspecjalizowali się we władaniu nią, i za
pominając, że ich własna broń jest na nas ciągle skute
czna. Więc i ja, choć dużo się nauczyłem, nie jestem wo
lny. Stąd moje pierwsze pytanie brzmi: „kto?" Co bym
pomyślał? Pomyślałbym, że jest bardzo niedobrze. Że
mam poważne powody do obaw, bo ktoś tak doskonały
jak ona mógł wybrać tylko człowieka z dużą klasą. Ale
zaraz zapytałbym o okoliczności i ustawiwszy sobie
wszystko wśród tych cholernych marnotrawnych, pró
bował dociec; jak w tym towarzystwie odkryła takie
cudo? Towarzystwa musi się domyślać, zresztą moje listy
odpowiadają na te pytania. Musiałaby być w złej kon
dycji umysłowej. I w związku z tym to cudo jest tylko
183
rakiem na bezrybiu. Tak czy inaczej, ten rak szczypie
boleśnie, już choćby dlatego, że ja, jesiotr, nie mam jak
dopłynąć.
Więc co bym zrobił? Napisałbym obojętny list i dal
do zrozumienia, choć pełen obaw i wbrew sobie, że ro
zumiem, że „bądź dzielna", że bardzo proszę nie przy
wieź nic do domu? Tak? Wiedząc, że być może jest już
po obiedzie? I dla mnie zostały resztki? Tak? A jeśli nie
resztki, to być może ten list będzie zachętą, że skoro jest
już dym, czas zadbać o ogień? Tak? Cholera, nie wiem.
Chyba byrn napisał tak jak ona. Tak bym zrobił, co nie
zmienia faktu, że by mnie bolało. Z różnych powodów.
Że nie mogę zapobiec. Że w sumie ona jest biedna. Że
prawdopodobnie moja wina. Zawsze lepiej, gdy jest
dwoje winnych, niż gdy nie ma ich wcale. Ale napisał
bym. Napisał.
A czy szukałbym „odwetu" bez wysłuchania wyja
śnień? Czy dałbym się ponieść bólowi i zazdrości, które
są złymi doradcami? Ale jedynymi. Czy dałbym się po
nieść?
Psia krew. Niedobrze. Nic sobie nie wyjaśniłem. Wró
ciłem do punktu wyjścia. Czy tak będzie jeszcze przez
osiem dni?
A może nie jest tak źle? Może Olka nie dostała tego li
stu? Może ona też pisze książkę? Może Bela dostała? Do
stanie? Może ta wariatka też pisze książkę? Może ten
list, który dziś dostałem, jest niechcący wysłaną stronicą
książki? Może my wszyscy mamy czarne długopisy „Ko
ral"? Może my wszyscy piszemy książki? Albo, co naj
gorsze, może my wszyscy piszemy tę samą książkę?!
Wysłałem? Nie wysłałem? Cierpi? Nie cierpi? Prawda?
Nieprawda? Tak czy inaczej, nie jest dobrze. Jest źle.
Swędzi rnnie blizna.
Nie jest dobrze. Nie mogę już pisać. To dobrze! Ale
mój „Koral" wrósł mi w rękę. Jest jak szósty palec. Ser
deczny? Wskazujący? I serdeczny, i wskazujący. Jednak
źle. Znowu nie panuję nad niczym. Daję się unosić wia
184
trowi myśli. Nie wiem, dokąd mnie zawiedzie. Coraz
częściej mówię o tym „książka". Wiem, że to nie jest
książka. Wiem, że to jest „Pieniawa", w której niezmor
dowanie miesza się jakiś śmieć. Od histerii do małpiego
humoru. Od nieskładnego mędrkowania po nieskładne
wspominki. Po co? Źle. Przecież piszę książkę. Nie mogę
pytać „po co?" To jest „Pieniawa", więc chociaż: „Czy
to komuś potrzebne?" Po co?!  5 .f ... „,f ,J1W
Ale najpierw wrzucę list. Więc wrzucam. Płyń po mo
rzach. Rób mi dobrze. Wytłumacz Olce, że nic się nie
stało, że nic się nie ma prawa stać, bo ja dbam o siebie,
bo ja na siebie uważam, a ta baba to gilotyna, że wymy
ślił ją litościwy lekarz Guillotin i wprowadził w użycie
dawno temu, w 1792 roku, żeby ludzi tak nie męczyć
i żeby to szybciej szło, ale ja się mogę pomęczyć i nigdzie
mi się nie śpieszy, a już z pewnością nie do niej. Więc jej
to powiedz. Tej drugiej też. Przeżegnałem go na drogę
i teraz mogę wrócić do spraw.
Dziś przewodzenie. Przewodzę szybko, cicho i spra
wnie. Mam już doświadczenie. Chyba tylko trochę iskrzą
mi zęby, ale to zrozumiałe. Kieszeń — monety też opa
nowałem. Wybiegam i wbiegam z powrotem, bo zapo
mniałem. Przepisu leczniczego, w którym czarno na bia
łym stoi, że mi zależy. Więc biorę go i wybiegam raz
jeszcze.
Jestem podenerwowany i trochę rozdygotany tym
wszystkim, co powyłaziło wczoraj. Być może nie ma po
wodów, ja jednak sądzę, że są, i me daje mi to spokoju.
Nie jest jednak aż tak źle, bym nie zauważył pewnych
zmian w przyrodzie. Dzisiaj jest straszny upał. Minus
trzynaście. Od wczoraj temperatura podniosła się o pięt
naście stopni! Czy w Warszawie też, czy marzną? Tak,
to upał. Po takim mrozie to upał. Po dużym bólu mały
ból to cisza, swędzenie. Po wielkim piciu dwie setki to
.nie piję ani kropli". Słońce szaleje. Istna karuzela
185
światła. Jest leciutki wiatr. Ot, tyle, by mieć siłę zdmu
chnąć trochę śnieżnego pyłu z drzew. I drzewa inne. Się
ny, ugry, sto zieleni. Niebo błękitne. Idealnie czyste. Nic,
tylko malować. Ale ludzi dużo. Strasznie dużo. Nie da
dzą. Trzeba by się naużerać. Wetknęliby nieznośne trą
by. Więc w te trąby! Cel uświęca środki. Jeżeli zając nie
chce pozować do martwej natury, trzeba go zastrzelić.
Wiedzą o tym wszyscy malarze. Ilekroć oglądam martwą
naturę z zającem, zając zawsze jest martwy. Cel uświęca
środki. Pal! Albo lepiej: „Cel" uświęca „Pal!" Albo po
prostu: „Cel uświęca pal." Na który się wbija. Ale nie
będę malował. Nie ma jak.
Teraz biegnę do Orbisu. „Kiedy mój pociąg będzie
w Warszawie?" „Szósta czterdzieści, Centralny." Do
brze. Napiszę Lalusze, żeby nie wychodziła o szóstej
czterdzieści, tylko jak się obudzi. Zresztą po tym liście
może już w ogóle nie będzie wychodzić? Niewiele to
zmieni. Jak dotąd nie wychodziła. Teraz na pocztę zoba
czyć, do której pracują. To jest pomysł. Zadzwonię, jak
się uda, jutro do ojca złożyć mu życzenia. Jest prawdo
podobne, że zastanę Olcię. Będzie okazja coś wytłuma
czyć i zorientować się, jak tam sprawy za górami.
Guzik. Nie zadzwonię. Będzie czynna do szesnastej.
Teraz papierniczy. Ołówków nie ma, czarnych flama
strów też. Ale jest papeteria. W powrotnej drodze wstę
puję do księgarni. Jest moja ostatnia książeczka. Kupuję
trzy. Dam pani doktor jedną, niech sobie ma. W ostat
niej chwili dostrzegani Żywoty i poglądy słynnych filo
zofów Diogenesa Laertiosa. Kupuję i cieszę się bardzo.
Teraz do kwiaciarni. Najbliższa zamknięta z powodów
mętnych. W tej przy pijalni kupuję siedem goździków
i ósmy luzem. Dziś o piętnastej będzie dostawa świeżego
towaru. Świetnie. „Pan na te kobiety straci majątek."
„Łatwiej zdobyć majątek niż serce kobiety", odpowia
dani sprzedawczyni niezmiernie filozoficznie i poetycko.
Wiem, że czasem łatwiej przespać się niż przejść na „ty",
ale wiem też, że przespać się nie znaczy zdobyć. Sprze
186
dawczyni jest jednak ze mnie z siebie? bardzo dumna.
jyój człowiek w kwiaciarni.
I jestem u dentystki. Dałem kwiatki. Panie się ucieszy
ły i znowu było coś o majątku. Co one wszystkie z tym
majątkiem? Majątek to najmniej ważna sprawa. Wiem
dobrze, bo nie mam.
pani doktor wierci. Ząb boli. Słońce świeci. Normal
ka. Potem w miejsce fleczera Hendersona wtyka por
celanę i każe chwilę siedzieć. Wietrzę jamę. Potern chwi
lę rozmawiamy o psach i wychodzę, obiecując wpaść na
zajutrz. Książeczki nie dałem, bo zapomniałem. Jest na
dzieja, że jutro też zapomnę.
Korzystając z pogody, postanawiam pójść na spacer.
Po kilkunastu metrach mijam zakład fryzjerski. Cofam
się. Korzystając z okazji, postanawiam się ostrzyc. W za
kładzie nie ma klientów, więc niech będzie choć jeden.
Pomieszczenie jest czyste i jasne. Stanowiska fryzjer
skie, które zazwyczaj są pod ścianami, tu usytuowano na
środku. Po dwa, „plecami" do siebie. Jak w wagonie ko
lejowym. Fryzjerów jest dwóch, może być czterech,
przecież są dwa podwójne „przedziały". Mnie wystarczy
jeden. Pada na starszego. Raczej ja „padam" na niego.
Jak zwykle każę się ostrzyc maszynką do gołego. Fryzjer
jeździ mi po łbie, radio opowiada o zatonięciu naszego
statku.
— Te statki są do dupy, to pływające trumny!
— Nieprawda. To są rumuńskie i bardzo dobre. Byłem
na wczasach w Rumunii, to wiem! — oponuje starszy.
Kończy. Nie miał zbyt wiele pracy. Płacę, ubieram się.
Młodszy przygląda się książce.
— Co pan kupił? j                                   ,;•
— Diogenesa Laertiosa.                         
— Przygodowa? ,?,"                      ,A
— Tak. Straszne jaja. v                       f .
— Tu u nas?
— Tak, tu.
Wracam do domu, to tak się mówi „do domu". Nie jest
nii wesoło. Ciąży mi niepewność. Poskrzypuję butami
187
na śniegu. Wrony wykłócają się o coś. Wczoraj były bar
dziej milczące. Nucę pod nosern. Częściej nucę, gdy mam
kłopoty, niż gdy ich nie mam. Stary, używany blues Tro
uble in mind:
Trouble in mind
I am blue "•        
But I wont be blue always
Yes, the suń gonna shine
In my back door someday.
Wrony wrzeszczą, słońce świeci, buty skrzypią, ja
śpiewam. Z pozoru wszystko w porządku. Z pozoru
wszystko w porządku. Z pozoru
Dochodząc do parku przy sanatorium dla sercowych,
widzę na ulicy starą Śkodę, a przy niej faceta. Skoda
stoi na środku jezdni, tu ruchu prawie nie ma, a facet
jak słup. Gdy go mijam, mówi: „Panie, nie popchnąłby
pan? Nie chce cholera zapalić." Odpowiadam ochoczo
„jasne" i opieram dłonie na masce. I nagle orientuję się,
że nie zadośćuczynię prośbie faceta ani swoim, ochotom.
„Strasznie pana przepraszam. Ciągle się zapominam.
Widzi pan, ja jestem świeżo po operacji..." Człowiek,
wydaje się, rozumie. Być może mój żal był szczery. Być
może siedząc w tej Kotlinie rozumie więcej niż inni
gdziekolwiek. „Oczywiście. Nie ma sprawy. Jakoś ru
szę." Odchodzę i robi mi się jeszcze bardziej przykro.
„Trouble in mind I am blue..."
Przykro prosić o pomoc. Nie lubimy spotykać się z od
mową. Nie lubimy okazywać naszej słabości. Nie lubimy
mieć zobowiązań. Wolimy, gdy inni mają je wobec nas.
I wreszcie ilość świadczeń, których spodziewamy się od
kogoś, zwykliśmy traktować jako liczbę zamkniętą. Jak
ze złotą rybką. Trzy życzenia i ani grama więcej. Popro
simy, to w odwodzie zostaną już tylko dwa. Przyjemny
jest luksus świadomości, że z tego źródła jeszcze nie
czerpaliśmy.
Przykro odmawiać pomocy.  Przykro zawieść czyjeś
188
oczekiwania. Przykro okazać, że nie mamy środków, że
nie jesteśmy w najlepszej kondycji. Ale odmawiamy.
2 wielu powodów. Właśnie z powodu braku sił i środ
ków, faktycznego lub urojonego. Z braku przekonania,
że ktoś jest tym, któremu winniśmy pomóc. Że on wła
śnie ma prawo zakłócić nasz rytm, wciągnąć nas w swo
je bolączki, odwieść od osiągnięcia naszych celów. Czę
sto sprawdza się jedno, że im mniej mamy do zaofiaro
wania co według naszej skali i skali oczekującego nie
musi znaczyć „mało", tym chętniej udzielamy pomocy
To, że mamy niewiele, jest rodzajem słabości i w słabo
ści, jak w chorobie, przypominamy sobie o stadnym cha
rakterze naszego życia. Gdzieś w podświadomości kłuje
się prawda, że jako jednostka nie znaczymy wiele, więc
szukamy jakiegokolwiek spoiwa, które połączy nas z in
nymi lub w pewnym sensie podporządkuje nam innych.
Ja nie wierzę w pomoc całkowicie bezinteresowną. Na
wet marny miedziak satysfakcji, samozadowolenia już
czyni tę pomoc interesowną. Jeśli tak ochoczo chciałem
popchnąć tę Śkodę, to także po to, by móc powiedzieć
sobie: „Nie poznał, że jestem chory. Wszystko jest po da
wnemu." I fakt, zapomniałem o chorobie, a ta błaha
czynność nabrała dla mnie rumieńca atrakcji, której nie
mogłem sobie odmówić i odruchowo chciałem ją przy
właszczyć.
Dzień przeleciał mi szybko. Ani się spostrzegłem. O
piętnastej biegnę znowu do miasta. Jest jeszcze jasno,
ale słońce gdzieś się zawieruszyło. Ludzi dużo. Idę bar
dzo szybko. Wymijam ich raz z lewej, raz z prawe, do
ganiani, przeganiam. Na krótki moment flesz oczu za
trzyma się na czyjejś twarzy, mignie tylko i już za chwilę
nie pamiętam szczegółów. Różni ludzie, różnie ubrani,
z dziećmi, z psami, z przedmiotami. Ale to jest ściana
mijana w biegu Wszyscy jesteśmy jej fragmentami, ja
także jestem jedną z jej cegieł, może którąś z jaśniej
szych, bo bardziej rzucam się w oczy. Dźwięki nie docie
rają do mnie. Też są ścianą. Ścianą dźwięków. Przepły
189
wają obok. Uszy je słyszą, jednak mózg nie poddaje ża
dnej weryfikacji, toteż wypadają i wpadają jak nieza
uważalny strumień powietrza. Tylko czasem jakiś krótki
wycinek rozmowy trafi na przypadkową ucieczkę moich
myśli i wtedy słowa stają się nagłe zrozumiałe, coś do
powiadam po cichu do tych zdań wyrwanych całkiem
z kontekstu. Gruba baba, rozwrzeszczany gówniarz,
czerwona czapeczka, sanki. ,; •. ,  ,, :.vr ••;
— Zimno ci w paluszki?       v    . V t;rj,    .,
— W jeden.          ,i    T              ,
— Który?
„Ten, co ma dupę z tektury", udzielam sobie elegan
ckiej odpowiedzi i pędzę dalej.
Nie robiąc bałaganu w ustalonej marszrucie potoku,
przebiegam mostek i jestem już na poczcie. Tłum. Za
mykają o szesnastej. Ostatni gwizdek. Narciarze zeszli
z gór. Napompowani powietrzem, wyzłoceni słońcem,
upojeni pędem są pewni siebie, głośni i aroganccy. Do
nich należy świat, a ta poczta do świata, wasal mojego
wasala jest moim wasalem.
Stoję w kolejce za jakimś wielkim facetem. Nigdy
w życiu nie stałbym w kolejce po głupie pocztówki. Ale
nie wolno mówić „nigdy w życiu". Przy okienku gorą
czkują się ludzie. Przyjechali tu przecież odpocząć. Żal
mi panienki, ma trzy pary rąk jak bogini Kali. „Bielsko
do trójki, Ustka na jedynce! " Ludzie przemieszczają się,
spiesznie wskakują do kabin, słychać ich głośne: „Tak,
tak! mówi się! Kasia chorowała. Pogoda ładna. Jedzenie
kiepskie! Ucałuj babcię!" Czasem tylko, jednak tylko
czasem, znacznie cichsze, spod zwiniętej w muszlę dłoni:
„Kocham, tęsknię."
Tak. Ja też. Ja mogę nawet zwariować. Mnie nie zale
ży. Mogę wejść na tę wagę i krzyknąć: „Tak! Ja też! Ko
cham! Tęsknię! A teraz proszę mnie wysłać do War
szawy! Zalakować! Expres! Adres na odwrocie. Zawar
tość? Zawartość: Kocham i tęsknię! " Ale nie mogę teraz
krzyczeć, bo kupuję dziesięć widokówek. Trzy ze stu
dzienką z „Pieniawa", wyraźnie widać mój kran. Trzy
190
r
sanatorium „Wielka Pieniawa", tu jest moja kwiaciar
nia. Dwie z widokiem pijalni i dwie z czymś, co jest
czymś". Do tego znaczki i już mnie nie ma.
I znowu pędzę. Teraz pod górę. To mi nie przeszkadza.
VVręcz przeciwnie. To mnie jeszcze dopinguje. Znowu
rnijam szary mur ludzi. Odkrywam, że niosą jakieś za
winiątka. Podobne. Takie same. Aha! Pączki. Tłusty
czwartek. Kończy się karnawał. Słyszę, jak ktoś woła:
Był Pan P° pączki?!" To do mnie. Moi od stolika. „Nie,
po pocztówki, ale to też na «p»." Biegnę dalej. Jestem już
przy sanatorium. Jeszcze cztery stopnie. Wpadam po ko
stki w wodę. W palarni pękł kaloryfer. I proszę! Moje
pionierki są wodoodporne, przeciwsłoneczne, antyniag
netyczne i kulomiotne.
Po co piszę te pocztówki. Kogo proszę o litościwe „po
mnij". Komu narzucam swoją osobę. Czy po to, żeby
przeleciawszy wzrokiem drabinę zdań, pomyśleli: „Ach,
to ten!"? Po co wtykam im w ręce te pocztówki. Po co
zabieram im czas. Po co na dwie sekundy zatrzymuję ich
rytm. Komu się przypominam. Czyjej „łaskawej pamię
ci" oddaję swoje imię. I wreszcie, do kogo to służalcze,
zawstydzone i ciche: „Pomóż, błagam, bo właśnie teraz
bardzo tego potrzebuję."
I wysilam chude mięśnie dowcipu. Prężę kark inteli
gencji, by to błysnęło nietuzinkowością, ironiczną odwa
gą i smaruję te debilne: „W tym budyneczku popijam
codziennie «Wielką Pieniawę». Nie wiadomo do końca,
czy faktycznie jest taka wielka, bo siedzi pod ziemią, ale
tak nisko jeszcze nie upadłem." Upadłeś. Upadłeś.
Po co? Więc po co? Pisarz nie pyta „po co?". Mnie
wolno.
W gruncie rzeczy potrzebuję ich. Tej kurewskiej „ła
skawej pamięci". I piszę choćby po to, żeby właśnie u
rwać im te dwie sekundy, żeby o dwie sekundy spóźnili
się, żeby zostali o dwie sekundy bliżej mnie. Skoro nie
mogę z nimi pędzić, nie mogę ich dogonić, to choć na te
dwie sekundy złapię ich za rękaw, przytrzymam. Nie
191
uciekną. Nie uciekniecie. Spotkamy się jeszcze. Wiem, że
kiedyś wchodząc w jakiś zakręt, dostrzegę któreś z was
rozbite na przydrożnym drzewie. I wyciągnie rękę i po
wie: „Oddaj mi teraz moje dwie sekundy." Czy zatrzy
mam się? Czy oddam? Czy dwie sekundy, czy dwa długie
lata? A potem znowu gonić? Dać się wciągnąć w chorobę
to tak jak być chorym. Litość? Jaka litość? Nie ma ża
dnej litości. To po co piszę te kartki? O co proszę? Może
jednak właśnie o nią?
Gdzieś tu jest Lalucha. Gdzieś w tym wszystkim jest
Lalucha. Gdzieś głęboko. Czuję to. Czy będzie bitwa?
Czy te pocztówki to wici? Czy zbieram wojsko? Czy gro
madzę zauszników? Czy oni mają teraz głosić: „Porząd
ny. Przysłał kartkę. Ale masz fajnego faceta." Czy oni
mają głosić: „Nic się nie bój. Nic nie będzie. To uczciwy
człowiek. Napisał do mnie."
To śmieszne. A czy możliwe? Nie. To niemożliwe. To
wręcz wykluczone. Nieprawda. Nie upadłem tak nisko.
Wystarczy jedna jej łza, bym sarn rozpędził to „pospolite
ruszenie" na sto wiatrów. Brednie. Nie ma „pospolitego
ruszenia". Nieprawda. Nigdy nikogo na świecie nie mie
szałem do swoich spraw. Zawsze, gdy kogoś potrze
bowałem, byłem najbardziej arogancki wobec niego
właśnie. Żeby mu nawet przez myśl nie przeszło, że jego
pomoc jest mi potrzebna.
Więc po co?
Na korytarzu smród ciężko młóci powietrze brązowy
mi ?, chitynowymi ? skrzydłami. Tfuj! To z kuchni.
Z niebieskiego gara nalewam sobie siemienia. „Ślimak
do picia." Skoro może być do jedzenia? Chlupnął przez
gardło. Siadł na żołądku i teraz posłusznie, ale bez po
śpiechu, żuje te wszystkie glony, które tam rozsiałem.
Ślimaka piję dużo. „Ilość, ilość, przechodź w jakość,
darń ci sera na pierogi!" Zachęcam go najpiękniej, jak
umiem, i idę na kolację podrzucić mu nową garstkę glona.
Czarny salceson i czarny makowiec. Może być „czarny
czwartek" w Sanatorium nr 4J „Szynka z Murzynka",
192
rzuca ktoś dowcipnie. Siadam i dłubię. Moi współbiesiad
nicy robią nagłe odkrycie: „Był pan u fryzjera!" Odpowia
dam obojętnie: „Tak, bo mi już spadały na oczy." Żarcik
bardzo się spodobał. Ryczą, aż się dławią. Dobrze, że sam
pan to powiedział, bo w innym razie musiałby ktoś z nas.
Uwielbiamy patrzeć, jak ktoś leci ze schodów, ale same
mu? O nie! Wtedy to zabawne zaczyna być tragiczne. Poś
miali się, jest pięknie i wszyscy są zadowoleni.
Dziś wybierają się na bale do okolicznych knajp.
Gdzie ci chorzy, rany boskie! Czy to już tak dawno, że
zapomnieli. A może wcale? Ustawiają się w pary. Nikt
nawet przez kurtuazję nie zapyta: „A pan się nie wybie
rze?" Mam trochę żalu, ale trochę i bardzo krótko. To
przecież moja wina. Mój wybór. Sam opuściłem ten szla
ban. Teraz już, zapytany, odpowiem „nie". Zresztą na
prawdę nie chcę.
Kurtuazja. Kurtuazja. No, skoro nalewamy sobie her
batę i podajemy cukier? Mam raczej żal o brak kon
sekwencji niż o chwilowy brak kurtuazji. Przecież w
końcu to ja sam uważam ją za głupią, zbędną umowę.
Za idiotyczny blichtr, który tylko przeciąża naszą uwagę
i komplikuje życie. Wystarczy pamiętać to „nie kradnij,
nie zabijaj" itd. Kurtuazja to jest „nie zabijaj" posunięte
do absurdalnych granic gorliwości, do przeciwbieguna
„nie zabijaj". To znaczy „czyń bliźniemu tak, żeby było
cudownie". Ale tym czynieniem bliźniemu „cudownie"
też można zarżnąć. Dobrze jest wiedzieć, gdzie leży
punkt zwrotny.
No i co? Przecież cię nie zarżnęli?
Niedaleko kuchennego okienka widzę Kozaka. Spo
kojnie, bez pośpiechu piłuje swój salceson. Bardziej
przypomina to bieżnikowanie opony niż jedzenie, ale to
jego kolacja i jego opona.
Kozak jest odprężony. Smiena wyjechał i z pewnością
Kozak nie był taki głupi, żeby swojej szarej żonie skąd
mi się bierze to przekonanie? wysyłać listy przeznaczo
ne dla Beli.
Bela jest gdzieś w kuchni, więc chwilowo nie zakłóca
193
mojego widnokręgu. Natomiast bardzo urozmaica go
i czyni wartościowym osoba Franciszka. Nie wiem, cze
mu nazwałem go Franciszkiem. Może tak znajduję świę
tego z Asyżu, a może przez pewne podobieństwo do mo
jego ojca chrzestnego, którego kochałem po swojemu,
a który niedawno tak niefortunnie i nieodwracalnie wy
szedł na spotkanie z przeznaczeniem, włażąc prosto pod
koła pędzącego samochodu. I on, niosący zawsze pomoc
tym, co potrzebowali, i tym, co nie potrzebowali, zrobił
to tak skutecznie, że w jednej chwili przestała mu być
potrzebna jakakolwiek pomoc, a zaczęła być niezbędna
jego najbliższym. Franciszek z Asyżu — Franciszek
z Andrychowa.
Więc tego marnotrawnego nazwałem Franciszkiem.
W jego wyglądzie nie ma nic zbędnego. Nie ma cienia
rozrzutnej elegancji. Pełna asceza. Ale nie można powie
dzieć, że jest obdartusem. Wygląda ubogo, jednak bar
dzo godnie. Jest raczej niski. Po sześćdziesiątce. Szeroki
w ramionach. Bardzo kościsty. Lekko przygarbiony. Ły
sawy z wydatnym nosem. Sweter, spodnie — nic nie
zwraca uwagi. Jest szary. A przecież szary w sposób po
ważny i budzący sympatię. To taka szarość jak popiół na
chlebie.
Nigdy nie widziałem go uśmiechniętego, ale jest jakby
smuga uśmiechu w jego głęboko osadzonych oczach. To
są oczy Ojca Świętego. Dobre oczy.
Jest małomówny. Grzeczny, jednak nie w ów wierno
poddańczy sposób. Chodzi środkiem, chociaż nie tak,
aby go wszyscy widzieli. Robi swoje, zjada swoje, me za
biera nikomu czasu i odchodzi środkiem drogi w naj
bliższy cień, i niknie.
Nie wiem, kim jest, i nie wiem, co robi. Sądząc po dło
niach, ciężko pracuje. Myślę, że jest rolnikiem. Nie. Sło
wo „rolnik" do niego nie pasuje. On jest chłopem. Ale
mówiąc „chłop", mówię „chleb", mówię „ziemia. Mó
wiąc „rolnik", mówię „rola". „Ziemia" to więcej. „Zie
mia" to dużo więcej.
Więc myślę, że Franciszek jest chłopem. Z tych chło
194
pów, którym zaglądanie ziemi pod skórę nie przeszka
dza wiedzieć, że na przykład był taki Goethe. I me prze
szkadza im przez szacunek dla mistrza z Weimaru lub
jakieś sympatie dla „burz i naporów" dać chłopakowi
Faust, choćby wieś się śmiała i krzywił się pleban. Za
tego Franciszka oddałbym wszystkich tych idiotów z ich
pączkami i „tłustym czwartkiem" i dorzucił parę tu
zinów elegantów bijących pianę w hotelowych barkach.
Ale nie wiem. Może się mylę. Może Franciszka nie ma.
Może to kolejny wyskok mojego znarowionego długo
pisu?
A teraz pojawia się Bela. Właściwie zdumiewa mnie
trochę moja reakcja. Jakbym na nią czekał. Wydawało
mi się, że nie chcę jej widzieć na oczy, jednak czuję coś
w rodzaju ulgi. Zupełnie tak, jakbym miał jej przekazać
bardzo ważne wieści. Jakbym czekał na wspólnika. Tak!
Na wspólnika! W umówionym miejscu. Jakbym chciał
jej zakomunikować: „Niedobrze, wszystko się wydało,
jesteśmy spaleni." Jakbym chciał się z mą naradzić, co
powinniśmy robić dalej.
To jest zupełnie idiotyczne. Na co mi ona? Co ona ma
z tym wspólnego? A przecież tak właśnie jest i nie mogę
się temu oprzeć. Wspólnik. Ale to ja mówię w jej imie
niu. Teraz jestem nią i sobą. To ja w jej imieniu muszę
się ze sobą naradzić. Jej fizyczna obecność jest rękojmią,
że ona istnieje naprawdę. Więc co robimy? No mówię do
ciebie! Ona nie może ze mną rozmawiać. Muszę sam.
Przecież jest. Jednak jest. Chodzi między stolikami. Jest
gwarancją, że tamten list też był naprawdę i naprawdę
jest to wszystko, co poruszył. To zdumiewające, ale nie
czuję żadnej złości. Może tylko ciepły oddech żalu. Do
niej? Do niej mniej. Do siebie. O co? O słabość. O naszą
wspólną słabość. Mam ochotę się do niej przytulić. Pa
miętam, swojego czasu po domach widywało się taki
obrazek. Święty obrazek. Dwoje dzieci przytulonych do
siebie na kładce nad rwącym potokiem podczas burzy,
a nad nimi anioł. To było takie „Pod Twoją obronę".
195
Więc to trochę tak, jakbyśmy my, Bela i ja, byli tymi
dziećmi, a ta burza to burza rozpętana przez nas sa
mych. Tak, jakbyśmy byli dwojgiem kochanków w dra
matycznie łzawym trójkącie,gdzie ten trzeci to mąż,
którego ona kocha i zarazem mój jedyny przyjaciel. Nie
dopuszczam jakoś myśli, że trzeci wierzchołek trójkąta
to moja żona, a zarazem najwierniejsza przyjaciółka
Beli.
Więc czuję się tak, jakby ta męska lojalność, niech ją
nagła krew zaleje, została nagle zniesiona przez chwilę
naszej słabości. Beli i mojej. Wie czy nie wie — to nie
ma znaczenia. Gdyby nie wiedział, to tylko bardziej
komplikuje sytuację wśród uczciwych. Gdy już wie, sy
tuacja nie przestaje być ciężka, ale przynajmniej jest
nieco jaśniejsza. Więc czuję się tak, jakbyśmy jeszcze
przed momentem siedzieli nadzy i zawstydzeni tą nago
ścią w przeciwległych rogach łóżka. „Rogi" — dobre sło
wo. I winiąc siebie o słabość, o zanik kontroli, niezale
żnie od siebie próbowali znaleźć odpowiedź na głupie
pytanie „i co teraz będzie?". Nie na pytanie: „co z nami
będzie?", bo to pytanie tych dzieci na kładce, a dzieci nie
zadają takich pytań, siedząc po stosunku w rogach łóż
ka. Więc jeśli wie, to trzeba się rozejść. Najpierw nam.
Beli i mnie. Tak dalej być nie może. Lub może? Może.
Trzeba zrobić te piekielne rachunki i boleśnie, z mo
zołem, ale już z nadwątlonym zaufaniem, zgarniać to
pogorzelisko i wybierać, co jest do uratowania. Nie wie?
Trzeba powiedzieć. Trzeba mu powiedzieć. Przynaj
mniej to jasne, że nic z nią do siebie nie mamy, że to była
pomyłka, przerost instynktu nad rozumem. Więc kto po
wie? Ja powiem.
I to jest zdumiewające, że tak myślę patrząc na Belę.
Czuję trochę żalu, wielki ciężar i mam poczucie winy.
Współwiny. „Bela, jak możemy mu pomóc? Jak możemy
sobie pomóc? Jak możemy jej pomóc?" I rozglądam si?
za aniołem stróżem, ale znajduję tylko poczciwe oczy
Franciszka, i dobre i to.
196
Więc jak będzie, Franciszku? Co z tą pomocą? Nie lu
bimy udzielać pomocy, jeśli nie jest to pewna inwesty
cja, co? Nie lubimy także z innego powodu. Boimy się,
aby ten ktoś zbytnio nie zadomowił się w naszej dobro
ci By nie zasmakował w niej. By nie posądzono nas
o oszczędną ofiarność. „Dałeś, a teraz zabierasz?"
„Patrz, jeszcze jestem potrzebujący, daj więcej!" Boimy
się. by nie spotkał nas los samczyka modliszki. By nie
obdarto nas z wszystkiego, nie wyssano do sypkich ko
ści, by biała szmata naszej dobroci nie spłowiała w sło
ńcu do końca.
Więc jak, Franciszku? Ty to wiesz. Prawda, że wiesz?
Nie jesteś tylko wymysłem rozpędzonego długopisu?
Prawda? No odpowiedz!
Buty. Pastuję buty. Dziś przeszły chrzest wody z kalo
ryfera. Pastuję buty, bo to jedyna odpowiedź, jakiej na
razie mogę sobie udzielić. Jedyna, zanim się coś nie wy
klaruje, zanim nie przetrą się te chmury, które sam
przy dmuchałem, które przywiał wiatrak niepokoju. Pa
stuję buty wściekle, z pasją, ze złością. Wyładowuję tę
złość na moim wiernym słudze, na moim chłopcu do bi
cia. Walę szczotką i znowu wraca do mnie „Trouble in
mmd I am blue..."
Kwadrans po siódmej. Półmrok. Muszę zapalić świa
tło Kaloryfer przestał grzać. Zimno. Przepłuczę twarz
ciepłą wodą. Nie przepłuczę. Nie ma wody. Przecieram
się wodą kolońską. Wkładam powoli, co mam do wło
żenia. Potem parę wymachów i przysiadów. Śnieg sypie
bez przekonania. Nawet nie sypie. Opada powoli, płatek
po płatku. Wychodzę na korytarz ze szklanką. Niebieski
garnek. Wpuszczam Ślimaka. Wracam. Z odkręconego
kranu pokapuje woda. Udaje mi się trochę uskładać. Ro
bię herbatę. Piję herbatę. Zapalam papierosa. Mogę. Je
197
stem po Ślimaku. Pakuję torbę. Jest już jaśniej. Ale sło
ńca chyba nie będzie.
Tak. Słońca nie ma. Trochę tylko powojowało, próbo
wało się przedrzeć. Bezskutecznie. Momentami było go
tyle, co na niektórych obrazach Maneta, wychłodzone
szarościami i brudnym błękitem, zaznaczone jedynie po
marańczoworóżową poświatą.
Śnieg, który od trzech dni gonił resztkami, prószy tyl
ko czasem i zbyt mało, by przykryć ten przybrudzony,
zakurzony, wymieszany z piaskiem i popiołem. Pod
drzewami żółte kręgi ptasiego guana, na ulicach końskie
to samo, choć końskie. Mróz jak wczoraj.
I znowu jestem w wannie i znowu patrzę, jak gęstnieje
na moim ciele cienki kożuch gazowych baniek, znowu
jest chińska róża i szklany kwiatek.
Potem wrzucam pocztówki. Jest ich dziesiąć. I znowu
idę do pijalni i nabieram bidon „Pieniawy". I przez sześć
następnych dni będę robił to samo.
Transport do kwiaciarni doszedł. Ale co to za tran
sport! Trochę frezji i gerbery. Zawsze coś. Biorę frezje.
Pięć różowofioletowych z fioletową wstążką i jeden
kwiatek luzem. Jestem tu już swój człowiek. Sprzeda
wczyni poważnie i z wyrozumiałością pyta, a raczej
stwierdza: „Ten jeden to dla córeczki." Odpowiadam, że
tak. Nie chcę jej psuć tej misternej fabuły, którą sobie
utkała. Mogę sobie to odtworzyć. Mąż ja rzucił żonę
z dzieckiem córeczką, teraz kaja się, codziennie kwia
ty, prośby itp. Jest mi to obojętne dopóty, dopóki nie za
cznie być nachalna lub co gorsze nie spróbuje zaofiaro
wać mi pomocy opartej na tragicznym doświadczeniu.
Póki co, niech będzie córeczka.
Zza drzwi gabinetu pani doktor przywitał mnie pra
wdziwy wodospad wrzasków mordowanego człowieka.
Uchyliłem drzwi, ale zaraz je przymknąłem. Trzy kobie
ty próbowały unieruchomić w fotelu siedmioletnią może
dziewczynkę, która nad wyraz skutecznie niwelowała te
198
próby. Teraz słyszę, że niwelujedalej. Ryk trudny do
opisania. u •
Do poczekalni wchodzi grupka dzieci z panią. Roz
siadają się w krzesłach. Pani wydaje polecenie, by nie
ważyły się nigdzie wychodzić, i wychodzi. Ofiara za
drzwiami wznowiła wycie. Jest coraz boleściwsze i do
nośniejsze. Dzieci z poczekalni nadstawiają ucha i nad
rabiają minami, ale daje się wyczuć, że są coraz bardziej
wstrząśnięte. Chodząc od drzwi do okna, w momentach
względnego spokoju prowadzę cichą agitkę. „Tak, to
niestety konieczne, jednak ból jest potworny." Dzieci
nasłuchują. „Chyba żadnego innego bólu nie można po
równać z tym." „Bywa, że pacjenci mdleją." „Nie rozu
miem, jak można tak katować ludzi" itd.
W końcu zapłakany, rozhisteryzowany szczaw wypa
da z gabinetu z impetem, porywa ortahonową kurtkę
i nie zakładając jej nawet, wybiega z budynku trzasną
wszy drzwiami. Nie wiem, co jeszcze trzyma tutaj tę óse
mkę dzieci, ale się nie dowiem, bo teraz moja kolej.
Daję kwiatki pani doktor i córeczce. Kładę na biurku
książeczkę z krótką, mało dowcipną dedykacją, w sam
raz na miarę utworu. Pani doktor robi mi „częściówkę".
Pół na pół fleczer Henderson z cementem. Przedtem
wierci i nie jest to przyjemne nie skłamałem w pocze
kalni, tym bardziej że obroty maszyny, pokopanej przez
moją poprzedniczkę, jakoś dziwnie zmalały. Wymienia
my parę zdań. To już na koniec. Pani użala się. Ma je
szcze do obsłużenia ośmioro dzieci. Mam ochotę zapro
ponować jej zakład, ale milczę. Umawiam się na po
niedziałek, całuję rasie i wychodzę. W poczekalni jest
pusto.
Jedenasta. Piję herbatę. Szyby zaparowane. Gdzieś
w głębi sanatorium znowu skowyczy odkurzacz. Szyby
mnie denerwują. Nie mogę uciec. Jeszcze do niedawna
zarośnięte były grubą grafiką lodu. To nawet dawało mi
pewną satysfakcję. Toczyłem na nich moją cichą walkę
z mrozem. On odebrał mi moje rysunki, ja odbierałem
199
mu ego Po każdym zagotowaniu wody wtapiałem gorą
cą grzałkę w lodowy ogród Je spiralne zwoje zostawia
ły głębokie, równoległe wżery Ciągnąłem e pionowo,
a potem poziomo Powstawała z tego mocna, bezwzględ
na krata, nad którą mroź nie mógł już zapanować Wzią
łem jego grządki w posiadanie, zabrałem mu je, tak jak
on zabrał moje Staliśmy naprzeciw siebie, dwaj wrodzy
królowie po obu stronach rzeki, by którejś nocy posta
nowić przeprawić się cichaczem i udeizc Przeprawili
śmy się obaj te same i oto stoimy zdumieni, ze zmieni
liśmy tylko brzegi Teraz on ustąpił, ale i ja nie rysuję
Na oknie para W ogrodzie perz
To, ze jestem w Kotlinie w Sanatorium nr 4 przy ulicy
Ogrodowe 7 i ze się tu leczę, nie rnusi mi odebrać tego
czasu bezpowrotnie A jeśli, to me darmo Przynajmniej
mogę go trochę uszczknąć i wierzę, ze mi się to udaje
Dałem się wciągnąć w tę pogoń za niknącym pociągiem
Być może dogonię go kiedyś, a nawet na pewno, lecz
póki nie mogę tego zrobić tu, staram się, aby dystans,
który mnie od niego dzieli, nie powiększał się, a nawet
zmalał Stąd moje pisanie, stąd moje wizyty u dentystki
Robię to teraz, by nie musieć tego robić później, a wiem,
ze musiałbym to zrobić na pewno I z tego powodu idę
teraz do okułistki Idę do niej, bo w domu znajdzie się
tysiąc spraw ważniejszych Idę do mej, by mi napisała
na kartce, ze oczy mam zdrowe, bo będzie mi to potrze
bne do zrobienia prawa jazdy Czy będzie mi potrzebne
prawo jazdy, to już zupełnie inna sprawa
Więc kupuję kwiatek i siedzę w tej same poczekalni,
co przed dwiema godzinami, a potem wchodzę, zasła
niam po kolei oczy i czytam najdrobniejsze literki, i ro
zróżniam wszystkie kolory, i wiem, jak się nazywają, je
szcze lepiej od pani okułistki Pani me ma cienia wątpli
wości, ze nie jestem ślepcem, i stwierdza to na piśmie,
na które w Warszawie czekałbym pewnie parę godzin
I jestem z siebie zadowolony, bo oto udało mi się ukraść
parę godzin i jestem o tych parę godzin bliżej uciekają
200
cego pociągu I być może uda mi się złożyć wizytę laryn
gologowi i me boję się, bo nie jestem głuchy, i psychia
trze, i bardzo boję się o niego I robię to wszystko, by te
spiawy nie zaskoczyły mnie już w przyszłości Muszę je
ubiec, zanim mnie zaskoczą, bym mógł potem powie
dzieć „Przewidziałem to Proszę, mam wszystko na
piśmie "
Bardzo dokucza mi brak wiadomości od Laluchy Bar
dzo Mój list z wyjaśnieniami z pewnością jeszcze me
doszedł, ale przecież, jeśli mam być szczery, to gdzieś
w zakamarkach siebie spodziewałem się listów od niej
raz za razem
Czy ja bym tak zrobił? Tak Raczej tak Skoro odebra
no by mi możliwość interweniowania, gdybym nie miał
wiadomości, nie poddałbym się tak łatwo Wysyłałbym
list za listem Ze strachu Z egoizmu Listy adresowane
do jej sumienia Patrz, oto żyję, myślę o tobie i nie za
mierzam pozwolić ci zapomnieć o mnie Dręczyłbym ją
tymi listami Odbierał jej każdą wolną chwilę Nie po
zwalał zapomnieć, ze jestem Robiłbym wszystko, by od
ciągnąć jej uwagę od tego kogoś Czy tak bym zrobił?
Tak Chyba tak Robiłbym to z pobudek egoistycznych
Robiłbym to w obawie, ze utracę to, co jest istotą mojego
życia i chcę by mą pozostało Czy to jest egoizm? Tak
Trochę tak Gdzieś na dnie siedzi poczucie własności
Nie bądź hipokrytą To nie jest wymiana zdań w knaj
pie To jest kartka i długopis „Koral Tak Więc zrobił
bym to za cenę odebrania jej spokoju, za cenę natarczy
wego, namolnego i uwłaczającego mojemu poczuciu ho
noru żarliwego błagania Zrobiłbym, bo mi na niej bar
dzo zależy
A ona? Czy ona tak zrobi? Dlaczego nie zasypuje mnie
listami? Dlaczego me walczy? Może sprawa me wydaje
jej się tak wazna? To dlaczego zareagowała niemal na
tychmiast? I dlaczego w ogolę ją podjęła, zamiast prze
milczeć wszystko? Może łatwo pogodziła się z mysią, ze
nie jestem tu sam, i zapisując to na straty, pozwoliła
201
życiu toczyć się dalej? To by było źle. To by znaczyło, że
jestem jej bardziej obojętny, niż sądziłem. A może to ta
jej delikatność? Ta jej dziwna, zdumiewająca delika
tność? To czemu w ogóle pisała? Nie wierzę, że tylko p0
to, by mnie ostrzec przed przywiezieniem „czegoś" do
domu. Zresztą w jej liście czuje się troskę i jakby żal. Te
wszystkie „skoro musisz", „jeżeli uznasz" itp. Dlaczego
nie zasypuje mnie listami?
Albo inaczej. Dlaczego to ja nie zasypuję jej listami?
Dlatego, by nie nabrała podejrzeń. By nie uznała, że sy
tuacja jest poważniejsza, niż myślała, bez względu na to,
czy w istocie jest, czy nie. Dlaczego nie zasypuję jej li
stami, dając choćby świadectwo temu, że od czasu do
czasu mam zajęte ręce. A co mają do tego ręce?! Nie za
sypuję jej listami, bo nie chcę, by się domyśliła, że jestem
niespokojny.
Więc może ona także! Może daje mi w ten sposób do
zrozumienia, że mimo oczywistości tego, co się toczy, ma
do mnie jednak zaufanie. Mówi mi: „Ja nie mam na to
najmniejszego wpływu, ale obiecaliśmy sobie uczciwość,
Pamiętaj. Chyba nie muszę ci O tym przypominać co
dziennie?"
A może... Ale to do niej zupełnie niepodobne... Może
jednak, skoro ja sobie tak dobrze radzę, to i ona... na
otarcie łez? Nie, nie wierzę, ale co gdyby? Tu cię boli!
To wszystko nie daje mi spokoju. Nie daje mi spokoju
także dlatego, że już wkrótce nie będę mógł liczyć na to,
że moje piłki zostaną odbite. To już ostatnie zagrania. Nie
długo drogi naszych listów przestaną się przecinać, a za
czną biec równolegle. Dialog zostanie przerwany. Stanie
się jeszcze przez chwilę dwoma monologami. A potem
trzeba będzie spojrzeć sobie w oczy. Jeszcze sześć dni.
Dostałem na pocieszenie list od matki. Ale co to za po
ciecha? Co ona ma z tym wspólnego? Już dawno mW
czas, gdy mogła odpowiadać na moje pytania. Teraz ja
odpowiadam jej. A przecież się cieszę. Mam w niej wier
202
nego sojusznika. Nie w tych sprawach, które właśnie
biegną i których nie mogę złapać za cugle. Jest moim so
jUsznikiem w bitwie o ciało. Nie o ducha.
List od matki jest typowym listem wszystkich matek
umiejących pisać. Zawiera wszystko. „Mój Drogi",
...dostałam Twój list", „Popijaj «Pieniawę» ...", „Ca
łujemy" itd. Ojciec skończył sześćdziesiąt lat. Uroczy
stość obchodzą w sobotę, a nie dziś, jak przypuszczałem.
Tym bardziej nie zadzwonię. Mróz minus 21. Zaprosili
Olę, ale nie wiedzą, czy przyjdzie. Jak ją znam, przyj
dzie. Matka cieszy się wyjazdem do Cieplic, do sanato
rium. Nie wiem, z czego się cieszy. Czy z tego, że musi
tam jechać? Jak ona sobie poradzi? Czy tak jak ja tu?
1 pewnością nie. Ona się cieszy i z takim nastawieniem
jedzie. Czy to tylko kwestia „nastawienia"? Nasze „na
stawienia" powinny być podobne, mani prawo przypu
szczać, że to jedna krew. Ale moja bardziej się burzy. Oj
ciec czuje się już starcem. I to jest błąd! To nie my się
starzejemy, to nasze ubrania wychodzą z mody. Matka
wyjeżdża za dwadzieścia dni, a już ma spakowaną wali
zkę. Z pewnością jeszcze parę razy ją rozpakuje.
Rozśmiesza mnie jedno zdanie: „Za dziesięć dni wra
casz." Nie rozśmiesza mnie brak ścisłości, który nie
uwzględnił czterech dni podróży listu. Rozśmiesza mnie
kategoryczny ton tego zdania. Kategorycznoinforma
cyjny. W takim tonie mówi się do wariata. „Jest pan
zdrowy. Czy pan mnie rozumie? Czy wie pan, co ja po
wiedziałem? Proszę powtórzyć!" „Jest pan zdrowy." No
i oczywiście w kopercie znajduję także horoskop, które
go nie wyrzucam od razu.
„Od 10 02 do 16 02 85
Komuś bliskiemu potrzebna będzie teraz Twoja po
rnoc i słowa otuchy. Nie uchylaj się od tego obowiązku.
Wszystkie inne sprawy zapowiadają się dobrze. Możesz
liczyć na ich spokojny bieg, ku Twemu zadowoleniu. Na
najbliższe cztery tygodnie:
Bardzo   zachęcające  perspektywy  przed  Tobą!   Po
203
staraj się dobrze wykorzystać. Znaki sympatyczne Ko.
ziorożec i Skorpion."
Nie wyrzucam go jeszcze. Mimowolnie przelatuję go
ścińcem tych paru zdań. „Komuś bliskiemu potrzebna
będzie teraz Twoja pomoc i słowa otuchy." Komu bli
skiemu? Lalusze? Jej? Chyba nie. Chyba nie jest tak źle
Przecież gdyby było, napisałaby. Powiedziała. Poprosiła.
A może straciła zaufanie? Potrzebuje pomocy, ale nie
chce się zwrócić do mnie. Może czeka, aż się domyśle?,
A jeśli to idzie o Belę? Czy ona jest „bliska"? Może
jej są potrzebne słowa otuchy? „No widzisz, Bela, j;
narozrabialiśmy, ale to me twoja wina." Jej? Brednie!
Je nie ma. Ja to wszystko wymyśliłem. Więc to mnie, to
mnie jest potrzebna pomoc i słowa otuchy. „Komuś bli
skiemu mnie potrzebna będzie teraz Twoja moja po
moc." Nie brzmi to najpiękniej, jednak jest dosyć zrozu
miałe. Muszę sobie pomóc. Sam sobie muszę pomóc. No
to pomagam sobie! Pomagam sobie, kurwa, jak diabli!
Poczynając od tego opętanego pisania i kończąc na różo
wym liściku! Pomagam sobie skutecznie i gorliwie! „Nie
uchylaj się od tego obowiązku." Ależ skąd! Nawet mi to
przez myśl me przeszło. Tylko jak? „Wszystkie inne
sprawy zapowiadają się dobrze." Co dobrze?! Co do
brze?! Nie ma żadnych innych spraw. Jest jedna. Muszę
sobie pomóc! To jest sprawa!
Teraz mam nowy problem. Jedyny problem. Tamte się
me liczą. Myślę, jak sobie pomóc. Już nie zastanawiam
się nad tym, czy zasługuję na pomoc, czy jest ktoś, komu
bardziej by się przydała. Już nie. Teraz jest mi wszystko
jedno. Teraz czas zająć się sobą. Jeśli potrafię skutecznie
pomóc sobie, być może znajdę siłę, żeby pomóc komuś
Komu? Jeszcze się zastanowię, ale najpierw ja. MUSZĘ
sobie pomóc! Komuś bliskiemu będzie teraz potrzebna
moja pomoc. Mnie.
Szesnasta. Godzina, na którą muszę reagować. Godzi
na, na którą powinienem reagować. Jeden z moich sze
204
siedmiu kurantów w ciągu dnia. Teraz wszystko
, powinno być podporządkowane ich dźwiękom.
Schodzę na dół. Idąc po schodach uważam jak nigdy,
jyluszę sobie pomóc. Muszę uważać na siebie. Jestem so
kie bardzo potrzebny.
Znowu mijam telewizyjną salę W małym pomieszcze
niu obok jest prasowalnia. Światło się pali. Dwaj mar
notrawni prasują koszule. Dzisiaj będzie bal. Wczoraj
był bal. Jutro będzie bal. Pojutrze będzie bal. Potem
arbeit.
Prócz tych dwóch i dwóch koszul do wypełnienia nie
ma nikogo. Jeszcze a. Jeszcze nas dwóch. Ten, który
oczekuje pomocy, i ten, który mu je udzieli. Jeszcze
jestem a.
W stołówce także nikogo. Puste stoliki. Puste krzesła.
Chłodno. Tu okna są pojedyncze. Na ścianie reproduk
cja. Nie wiem, kto malował. Port. Łodzie na falach. Pu
sty port. Puste łodzie. Żywej duszy. Tylko nas dwóch.
Podchodzę do okna. Podchodzimy do okna. Widzę drze
wo za szybą. Jakoś przedtem nie widziałem go. Drzewo
ogromne. Drzewo posąg. Stary świerk. Gałęzie połama
ne po ostatnim halnym, ale stoi jak opoka. On nie po
trzebuje pomocy. On me udziela pomocy. On jest sobie
za wszystko. Świerk. Franciszek.
Międzyposiłku jeszcze nie ma, ale już przygotowano
miski. Będzie albo budyń, albo kisiel. Innej możliwości
me ma i nie będzie przez następnych sześć dni. Z kuchni
dochodzą głosy. Słyszę Belę. Belę i jej koleżanki. Jej ko
leżanki mnie nie obchodzą. Obchodzi mnie Bela. Zbyt
dużo nas łączy, by mogła mnie nie obchodzić. Chcę po
dejść do okienka, chcę ją zawołać. „No co, Bela, myśla
łaś o naszych sprawach? Trzeba to jakoś rozwiązać. Tak
dalej być nie może. Ja teraz nie czuję się najlepiej. Dziś
Mem u okulisty. W przyszłym tygodniu może pójdę do
laryngologa. Muszę to mieć na piśmie. Ale te problemy
e przeszkadzają mi myśleć. Zostało nam sześć dni.
Musimy to akoś rozwiązać. Ja teraz bardzo jestem so
ble potrzebny, wiesz? Jestem tobie potrzebny. A ty
205
mnie. To jest trójkąt. Mówiłem ci wczoraj o tym.
to — nie pamiętasz? Dzieci nad strumieniem. Trójkąt
Dwoje dzieci plus anioł. Trójkąt. Ja oczekujący pomocy
ja, który jej sobie udzielę, i ty. Razem trzy. Trójkąt!"
Zamiast tego kiwam jej głową. Ona mi „odkiwuje"
nie przerywając rozmowy z koleżankami. Mówi coś o
wyjeździe, o swoim wyjeździe, który planuje. Nie pytała
mnie o zgodę. Nie uzgadnialiśmy tego. „Przykro mi,
Bela, ale teraz nie mogę cię nigdzie puścić. Muszę o sie
bie dbać. Muszę sobie pomóc. Zbyt wiele w tobie uloko
wałem. Kawał siebie. Całego siebie. Nie możesz mnie te
raz nigdzie wywieźć. Muszę być tu, bo muszę o siebie
dbać. Przykro mi, Bela, ale nigdzie nie pojedziemy. Może
na święta."
Jednak budyń.  Różowy budyń.  Jak zwykle gorący
i niesłodki. Siadam w najdalszym kącie. W samym kaci
tego kąta.  Za firanką. I jem, jak umiem najszybcii
Moja  dzisiejsza   „częściówka"   rąbie mnie bezlitoś
Czuję ból wysoko w skroniach. To już jest trudne do
trzymania. Ale nie dla mnie. Ja to wytrzymam. Ja muszę
sobie pomagać. Nie zwalniani tempa i kończę budyń, za
nim ktokolwiek wszedł na salę.
Czy to puściła klamka? Tak się często zdarza. Za
mknięte na zasuwkę, a puszcza klamka. Całkiem jakby
ktoś chciał wejść. Więc czy to puściła klamka? Siedzia
łem za stołem. Lampa paliła się jak teraz. Szklanka z nie
dopitą herbatą. Dymiący papieros w popielniczce. Na
krześle Diogenes Laertios. I wtedy właśnie puściła kla
mka. Drzwi nie mogły się otworzyć, bo zamknąłem na
zamek. Ale czy to puściła klamka? Czy może ktoś chciał
wejść? Tak! Chyba ktoś chciał tu wejść. Podbiegłem
szybko i otworzyłem na oścież. Na korytarzu nie było ni
kogo. Żywej duszy. Ani żadnej innej. Nigdzie nie trza
snęły drzwi. Nie słyszałem skrzypienia podłogi. Tu po
dłogi bardzo skrzypią. Więc nie słyszałem płaczu podło
gi. Żadnego płaczu. Czy to puściła klamka? Ktoś tu by
Ktoś podszedł do mnie od tyłu. Nie widziałem go. Nie
206
go widzieć. To była żywa dusza. Wiedział, że nie
uceknę. Szyby są przecież zaparowane. Podszedł do
mnie od tyłu. Pociągnął mojego papierosa. Stał chwilę.
flfypił łyk ze szklanki. Rzucił okiem na mój długopis,
przeczytał „Koral" na skuwce. „Tak, to ten. Wszystko
się zgadza." Położył mi dłonie na skroniach. Dłonie su
che i pomarszczone jak papier toaletowy. „A teraz pro
szę przeczytać ostatni rządek." „A teraz proszę przeczy
tać ostatni rządek." „Dziękuję." „Dziękuję, panie laryn
gologu, czy dostanę to na piśmie?" „Tak, dostanie pan.
przecież muszę sobie pomagać." Poszedł. Czy to wtedy
puściła klamka? Czy to puściła klamka?
l w ciężkich butach nadeszła osiemnasta. W granato
wym płaszczu, ale już podbitym czernią. Nie poznałbym
jej, gdyby nie lampa na stole. Jak to dobrze, że jest prąd
światło.
Ruch na korytarzu. Ktoś gwiżdże piosenkę z lat pięć
dziesiątych. Kto gwiżdże piosenkę z lat pięćdziesiątych?
Otwieram drzwi, zamykam drzwi, połykam Ślimaka ze
szklanki Zaraz pójdę dać mu zryć Ktoś gwiżdże pio
senkę z lat pięćdziesiątych jak gdyby nigdy mc. Jak gdy
by nigdy nic idę korytarzem. Muszą widzieć, że jestem
„jak gdyby nigdy nic". Nie mogą się dowiedzieć, że ktoś
u mnie był, więc jestem „jak gdyby nigdy nic". Nie mo
gą się dowiedzieć, że ten ktoś siedzi tam może jeszcze
w rogu łóżka i pyta się baby z obrazka: „Co z nami teraz
będzie, panie Matisse?" Nie mogą się dowiedzieć, więc
idę na kolację jak gdyby nigdy nic i gwiżdżę piosenkę
z lat pięćdziesiątych.
Na dole w holu jest tłum ludzi. Nie chcę być z nimi.
Stołówka jeszcze zamknięta. Wolę stanąć tu na pół
piętrze przy oknie, uciec wzrokiem w granatowoczarny
mróz, chociaż czuję przenikliwe zimno; zbyt cienko się
ubrałem na takie ucieczki. Więc otulam się dodatko
o firanką i teraz jest trochę lepiej, ale niewiele. „Czy
°oś panu jest, panie Januszu?" Aha, „pan Janusz" to
Ja „Nie, dlaczego? Nic nam nie jest." Morena odcho
207
dzi z wyraźnym ociąganiem i za chwilę ludzie na dole
wchłaniają ją tak, jak gorący asfalt połyka garść piasku.
Potem przelewają się niespiesznie przez sito drzwi. Nie
chcę być ostatni. Nie chcę wchodzić na salę, gdy wszyscy
będą już siedzieć, więc pozwalam się im zabrać. Teraz
są zaaferowani drzwiami, wzajemnym „proszę, panie
przodem" i oglądaniem, co to dzisiaj dali. Mogę być spo
kojny. Nie dostrzegą, że coś przed nimi ukrywam, że pu
ściła klamka, że na górze w rogu łóżka laryngolog roz
mawia z Matisseem.
Moje „negonego" jest jak gdyby nigdy nic. Makaron.
Okrągłe muszelki. Rurki? Z brązowymi skrawkami kieł
basy. Na śniadanie też była kiełbasa. Zdanie pozornie
bez związku. Ślimak się bardzo ucieszy. Już wystawia
rogi. Dostanie dzisiaj dużego glona i aż się oblizuje zie
lonym ozorem. Ślimak jest mój, to jakby ja, muszę prze
cież o siebie dbać, więc jem powoli, ale konsekwentnie
i z uporem. Potem wszyscy odchodzą założyć rynny ko
szul, przeliczyć swoje przaśne grosze i wyasygnować na
rozpustę, ile tam potrzeba. Zostało jeszcze kilkoro. Po
wietrze traci liście. Morenę mam teraz jak na dłoni. Jest
pomiędzy wskazującym a kciukiem, zgrabną przepla
tanką ślizga się po maśle mojej kromki. Nadgryzam jej
kawałek lodowiska, ale nie drobię, bo się patrzy. Trzy
mam w ustach, rozpuści się samo.
Bela przechodzi koło Moreny. Zatrzymuje się na chwi
lę. Morena coś do niej mówi, pokazuje na mnie wzro
kiem. Jestem lepszy. Przeczułem to, zdążyłem się zasło
nić serwetką. Bela podchodzi do mnie. Opuszczam ser
wetkę. Każę oczom być pytającowyczekującymi. Ona
uśmiecha się tylko i też patrzy pytająco i wyczekująco,
i tak sobie popatrujemy, i tak sobie czekamy, jak obcy
ludzie na przystanku tramwajowym. I Bela zbiera tale
rze, i wylewa sos na krzesło, i ja zaczynam się śmiać, gdy
ona zaczyna wycierać. I na ten śmiech ona znowu wy
czekująco i ja mówię powoli: „Zabraniam ci rozmawia0
z tą idiotką Moreną. Ona ma na mnie ochotę, ale ja je
nie mam na nią. Ty to ja, więc masz mnie słuchać, a jeśli
208
nle, to mam metody, by zamknąć cię do rana w praso
i, i będziesz klęczeć na grochu albo na tym pieprzo
nyrn makaronie. Więc pamiętaj! Zabraniam ci rozma
wiać z Moreną." I chcę jeszcze coś dodać, jednak re
zygnuję. To nie ma sensu, przecież nawet ja nic nie sły
szałem.
Na korytarzu jest kilka osób i jest Franciszek. Przy
staję przy windzie i patrzę z daleka. Słyszę głos Fran
ciszka, niezbyt głośny, ale zdecydowany i twardy; „...i
proszę go nie ruszać, przecież widzicie, państwo, w ja
kim jest stanie." Teraz dostrzegam kota, którego tuli
Franciszek przykucnąwszy. To kot z kotłowni. Biały
w czarne łaty. Niemiłosiernie pokancerowany. Ma po1
drapany pyszczek i jakoś dziwnie powykręcane łapy.
Franciszek głaszcze go, a kot ociera się to o niego, to
o rurę od kaloryfera. Przygarbiony Franciszek z tym wy
datnym nosem wygląda jak marabut. Marabut głaszczą
cy kota. Mam ochotę podejść i powiedzieć: „Pokaż go,
Franciszku, znam się trochę na kotach, zresztą na górze
mam zaprzyjaźnionego laryngologa", ale wiem, że Fran
ciszek zna się na tym lepiej niż ja, a zresztą to mnie są
teraz potrzebne słowa otuchy i moja pomoc. I odchodzę,
a on zostaje z tym kotem. Franciszek z Asyżu. Fran
ciszek z Andrychowa.
Jeszcze nie idę spać. Jeszcze muszę sobie pomóc. Je
szcze muszę umyć sobie zęby. Umyć nam zęby. Pasta się
kończy.
Patrzę do studni lustra. Patrzę w tę kałużę na ścianie.
To jesteśmy my. Ostrzyżeni do gołej skóry. Nos dosyć
duży. Oczy nie dość duże, ale dość wyraźne. Usta wą
skie. Broda ruda. Wąskie usta rozciągają się teraz, nad
muchują się do „o", a potem jeszcze szerzej. Usta w lu
strze. Okno w oknie. W tym oknie mieszka język. Może
to jest Ślimak? — ale nie. To jest po prostu język. Je
dno z tych żywych stworzeń, które zabraliśmy ze sobą
Po
209
z domu. Jest mi posłuszny. Skulą się w czubek, rusza się.
Żmija w ustach. Posłuszna żmija. Umie liczyć. Teraz li
czy zęby. Dotyka ich, jednego po drugim. Zamykam ją
w klatce warg. Nie mogę jej domknąć, bo przeszkadzają
mi te wysokie plomby, tam z tyłu. To nie jest przyjemne.
Już boli mnie szczęka poniżej uszu i bolą mnie uszy, i co
na to powie mój laryngolog, co on powie na te zęby?
Więc muszę poprosić panią dentystkę. „Proszę o niższe
plomby, bo mi się gęba nie zamyka i ten kurewski «Ko
ral» już nie jest w stanie nadążyć. I ja już tak nie mogę,
bo nie wiem, czy panu mówiłem, panie laryngolog, że ja
już dawno przestałem czytać poprzednie strony. Że ja
już nawet nie czytam tego, co on napisał dziś, a nawet
tego, co napisał przed chwilą. Że te wszystkie zdania
wychodzą po to, by natychmiast wpaść do pieca niepa
mięci, że spopielają się w sekundę, że już wiem tylko, co
będzie, a nie wiem, co jest. I miał być porządek, no prze
cież ja lubię porządek! O proszę, jak mam wszystko po
układane, a te gwiazdy, te dwie gwiazdy, panie laryngo
log, te dwa Syriusze, to przecież moje Pionierki, które ku
piłem w «Modzie» na Konopnickiej, bo Olcia mi kazała!"
Najdroższa Olu. 15 2 85
Mam do Ciebie bardzo ważną sprawę. Proszę Cię, abyś
się me denerwowała. Nie masz prawa mi nie ufać. Wszy
stko jest po staremu. Ten list, którego nie dostałaś, to
nieprawda, więc się nim nie przejmuj. To jest książka.
To jest tylko głupia książka. Ale to jest dziwne, bo ja
nad nią nie panuję. To ona nade mną. To ten zasmarka
ny „Koral". Rozumiesz? Chyba mówię wystarczająco ja
sno? Więc nie wolno Ci się denerwować. Musisz wytrzy
mać tych sześć dni. Ja Ci to wszystko wytłumaczę. Tu
nic nie jest prawdziwe. To puściła klamka.
Całuję Cię serdecznie i zwierzęta
Janek
PS Wybieram się do laryngologa. Mam za wysokie plo
mby.
210
Tego listu nie wyślę. Tego listu nie mogę wysłać. To
rszystko jest nieprawda. Ona mogłaby się nawet zde
nerwować. Teraz jest dzień. Teraz wszystko jest nor
jnalnie. Jest rano. Więc ja tego listu wysłać nie mogę.
przyznaję, że czasami myśli rozsypują mi się trochę,
wieczorami są jak chrabąszcze wysypane z celofanowe
go worka. Pełgają niezgrabnie we wszystkie strony, za
nim półprzytomne zerwą się do niskiego, ciężkiego lotu,
pomrukując głucho. Ale to porównanie nie jest trafne,
bo chrabąszcze, które łapałem jako dziecko w celofano
wy worek, to były chrabąszcze majowe.
Te myśli nie są składne, te myśli poszukują czegoś tę
sknie, jednak sam nie wiem czego, wiem tylko, że ogar
nięte są nieuleczalnymi antynomiami, i nie potrafię ich
wypośrodkować, znaleźć punktu ich równowagi. Nie
mogę zatem traktować ich poważnie, choć nie mogę też
opędzić się od nich, bo z nastaniem mroku słyszę ze
wsząd ich niskie pomrukiwanie, obijają się o moją głowę
i myślę: „To dobrze, że nie mogą się już zaplątać we wło
sy." Ale tak jest tylko wieczorami. Tak jest, gdy nie mo
żna uciec, bo szyba jest zaparowana i choć puszcza kla
mka, drzwi pozostają zamknięte. Rano przecieram szy
by, mogę otworzyć drzwi, a nawet muszę, ponieważ od
lat co rano za drzwiami, jak grzeczni petenci, czekają na
mnie obowiązki: przedszkole, szkoła, studia czy zabiegi.
Więc oczywiście, to wczoraj to były żarty, to nie była
prawda, to była prawdziwa fikcja. Dzisiaj jest rano.
Wstałem o siódmej. Woda leciała, kaloryfer grzał. To po
zwoliło mi z pewnym optymizmem przetrzeć szyby i od
ważnie spojrzeć w twarz otaczającej mnie, biologicznej
rzeczywistości. Jej twarz okazała się nawet sympaty
czna. Może trochę blada, ale słońce jak poczciwa suka
wylizywało całe to „zewnątrz", te wszystkie swoje
szczenięta. Ubrałem się, a przedtem wygimnastykowa
i pościeliłem kojo. Trochę więcej czasu poświęcam
211
teraz sznurowaniu butów. Wymyśliłem nowy sposób
który ma swoje złe strony, mając także dobre. Najlepszą
z nich jest ta, że sposób jest nowy. O ile do niedawna
prowadziłem sznurowadło ku górze, zahaczając je o za
czepy i wiążąc przy ich ostatniej parze, o tyle teraz nie
kończę w tym miejscu, a sznuruję podwójnie, zjeżdżając
jeszcze ku dołowi i zawiązując małą kokardkę przy
pierwszej parze. To bardzo utrudnia sznurowanie i po
woduje, że czynność ta zabiera więcej czasu, ale buty są
teraz mocno ściągnięte, sznurowadła nie poluzowują się,
nie majtają się ich końce, no i, wreszcie, jest to napra
wdę prześliczne. Tak zawiązane Pionierki dają mi po
czucie bezpieczeństwa, mocno opinają stopę i wszystkim
tym, którzy mrużąc oczy, patrzą w ich blask, musi się
nasunąć myśl, iż właściciel tej pary obuwia jest czło
wiekiem inteligentnym, poszukującym i trochę ekstra
waganckim. Ja jednak obnoszę te buty od niechcenia
choć nie jest tak naprawdę, żeby ludzie wiedzieli, że
takich wynalazków mogę robić trzysta dziennie i nie
dbam o gwarancje patentowe.
A skoro już zawiązałem moje Pionierki, to wypadało
mi dać im nieco popracować, toteż otworzyłem drzwi
z zamka i poprosiłem grzecznie pierwszego petenta, któ
rym był Ślimak. I nagarnąłem go całą chochlę z niebie
skiego gara i wypiłem szklankę do dna, bez cienia
obrzydzenia, bo to nie jest cykuta, tylko pokuta. I po zie
lonych schodach pomaszerowałem do stołówki, gdzie
słoneczne wiewiórki szalały na stołach, wprawiając w
pewne zakłopotanie rozespanych marnotrawnych. Ale ja
nie byłem zaspany. Ja nigdy nie jestem zaspany, co naj
wyżej mam podpuchnięte oczy, czerwone białka i je
stem cały bardziej „do środka", nie bywam jednak roz
czochrany.
Wczorajsze bale musiały się nieco przeciągnąć, bo tu
i ówdzie dostrzegłem puste krzesła jak boleściwe dziury
po zębach. Moi byli w komplecie, więc przywitałem ich
grzecznym „dobrydobry, negonego" i zabrałem si?
odważnie do przelewania mlecznej zupy i pogryzania
212
bułki z czymś zdumiewającym. To coś to rodzaj jajeczni
cy, którą według miejscowej tradycji przekazywanej
l ojca na syna robi się z jaj na twardo, siekając je na
miał To jest bardzo zdrowe pożywienie dla kurcząt i je
dząc bułkę z jajecznicą, starałem się pamiętać o dobrze
upieczonych kurczakach. Od stołu wstałem ostatni jak
zwykle, także dlatego, że dziś było trochę więcej czasu
do zabiegu. Między Belą a mną zostały już tylko puste
talerze, które bardzo ochoczo wtulały się w jej balony,
i żółte wiewiórki słońca niezmordowanie skaczące po
czym się dało. I Bela była bardzo ładna, i nawet nie wy
dawała mi się tak potwornie wielka, toteż uśmiechnąłem
się do niej parę razy, a ona „odśmiechnęła" się ciepło
i odkryłem, że zęby też ma drobne, ale równe i ładne.
I pomyślałem sobie, że mimo wszystko mogłaby zostać
moją koleżanką, tak właśnie mówię: koleżanką, moją
bardzo dużą koleżanką i z pewnością Olcia nie miałaby
mc przeciwko temu, żebym sobie miał taką wielką kole
żankę, jeśli mi to potrzebne i jeśli nie dam się przecią
gnąć przez jakieś koło wodnego młyna, które pogrucho
tałoby mi kości i niechybnie posłało na dno. I wydało mi
się to koleżeństwo nawet realne, choć przez chwilę za
stanawiałem się, czy ma to aby sens, skoro zostało tylko
pięć dni. Ale to jest także „aż" pięć dni i nie wygnałem
definitywnie tej myśli, prosząc, aby trochę poczekała, bo
jeszcze można podyskutować.
Tymczasem słońce rozpaliło się do białości. Wstałem
od stołu, powiedziałem sobie, że tu wrócę i wspiąwszy
się do mojego pokoiku zabrałem rzeczy i wyruszyłem
w świat. I warto było. Tak, było warto. Dzień taki, że się
można zdziwić, że w dzisiejszych, kiepskich czasach tra
fiają się podobne cuda. Mróz zelżał. Może minus dzie
sięć. I słońce rozchichotane jak gimnazjalista z cenzurką
w garści.
Dziś miałem ostatnie przewodzenie. Ale wszystko po
szło dobrze. Nie byłem tym faktem aż tak zdenerwowa
ny, żeby coś popsuć. Za parawanem przewodziła zakon
213
nica. Rozbierała się długo, bo miała dużo. Trwało to tak
jakby po każdej części garderoby biła się w bezrobotne
piersi i odmawiała różaniec. Strasznie mnie kusiło, by ja
podglądnąć. Jeszcze nigdy w życiu nie widziałem zakon
nicy w cywilu i być może taka okazja już się nie powtó
rzy. Rozpatrywałem także możliwość zamiany ubrań
ale pomyślałem, że jednak mogłaby się kapnąć, zresztą
żal mi było Pionierek i tej nowej metody sznurowania.
A kiedy prąd przestał się kręcić w moim ciele, wytarłem
się, ubrałem i zasznurowałem, i wrzuciłem monety do
białej kieszeni, i odebrałem Przepis leczniczy 807 z osta
tnim stempelkiem w tej kolumnie, i kiedy odchodziłem,
nie czułem nic, żadnego żalu ani żadnej radości, a tylko
lekkie swędzenie dłoni. A potem wyszedłem z Zakładu
w rozpiętej kurtce, nabrałem wody w bidon i chciałem
wrzucić krótką kartkę do matki, ale pomyślałem, że
wrzucę ją przy poczcie, bo tam częściej wybierają. I do
tarłem do poczty, i okazało się, że jest otwarta, chociaż
tylko do dwunastej, co mi nie wadziło, ponieważ była
dziesiąta. Ludzi było ledwie kilkoro. Nikt nie prosił
o połączenia. Ze współczucia dla panienki, której nikt
nie prosił o połączenie, zapytałem, ile będę czekał na
błyskawiczną do Warszawy. Panienka się ucieszyła i za
proponowała kwadrans. Zgodziłem się bez targów i za
płaciłem z góry, chciałem bowiem powiedzieć ojcu, że
sześćdziesiąt lat to gówno. Po pięciu minutach popro
szono mnie do „jedynki" i usłyszałem matkę, tak jakby
•była w „dwójce". Coś mówiła, a ja słuchałem i odzywa
łem się czasem, żeby nie myślała, że mnie nie ma. Ojca
nie było i Oli oczywiście też, bo niby co miałaby robić
o tej godzinie u matki. Matka do Cieplic jednak nie poje
dzie i tak, jak sądziłem, rozpakuje walizkę. Powód pro
sty — spadła z krzesła i złamała rękę. Życzenia przeka
że. Całuje mnie. I ja całuję ją i proszę, żeby ucałowała
Olę. Dopłacam do rozmowy i wychodzę w słońce.
I wyszedłem w to słońce, ale już byłem zły. Rozżalony.
Na matkę, bo nie uważa. To nie jest ważne, czy sanato
rium jest gehenną, czy dobrodziejstwem. Dla niej to mia
214
ła być radość i już nią była, i wszystko się zesrało przez
tę cholerną rękę. A ona nic! Całkowity spokój. Pogodziła
się. No cóż? — przeznaczenie! A gówno, nie przeznacze
nie! Zwykła nieuwaga. Kiepskie krzesło. A mówiłem,
a prosiłem, żebyś uważała. Więc mi teraz nie opowiadaj
o przeznaczeniach. I żal mi tej jej radości, którą straciła,
bo ma tych radości ledwie na miligramy, a będzie mieć
coraz mniej.
I miałem żal do ojca i mam w dalszym ciągu, że jej nie
ochrzanił, kiedy właziła na stołek. I miałem żal, że gdy
dzwoniłem, nie było go w domu, i jest to pretensja o tę
jego nadgorliwość, która każe mu w sobotę — dzień jego
imienin i urodzin, siedzieć w pracy. I już z tego rozpędu
pojawił mi się żal do Oli, że nie mogłem z nią porozma
wiać, ale ten żal mi szybko minął, bo winni nie mają do
tego prawa.
Ale całkiem mi nie przeszło. I zły jestem dalej. O to, że
w ogóle zadzwoniłem. Rozmawiać przez telefon to zu
pełnie co innego niż pisać listy i otrzymywać je. Rozma
wiać przez telefon jest gorzej. Daleko gorzej, bo to kłam
stwo, mamidło, złudzenie, które za chwilę nam odbiorą,
żądanie od rybki spełnienia trzech życzeń, nim się ją
złapie. Jestem zły, bo spodziewałem się wielkiej radości,
a tu okazało się, że to jest prezent dla bogatych. Bogaci
nie potrafią cieszyć się z prezentów. I teraz wiem na pe
wno, że list jest stokroć ważniejszy, że nie jest żadną ilu
zją, żadnym oszustwem, tylko pięknym prezentam dla
biedaka. I jestem wściekły na siebie, że sam ruszyłem
z posad ten świat, co go sobie tak skrzętnie układałem
od dziewiętnastu dni, i wyszło na jaw, że to obwarowa
nie, które miało ten świat chronić, jest kruche, że wysta
rczy byle telefon, by ułamać bariery odrębności, intym
ności i tego mojego niebezpiecznego bezpieczeństwa. Że
telefon łączy w pięć minut, że są na świecie tamtym
świecie monitory, że są samoloty pokonujące tę odle
głość w dziesięć minut. Wiem to wszystko, ale nie przyj
muję do wiadomości. Nie jest mi to potrzebne. Spieszę
się, ale mam swoje skróty. Spieszę się, ale nie chcę się
215
T
dać zajeździć. Dlatego proszę o listy, bym mógł spokoj
nie przemierzać trakt liter zaprzęgnąwszy białe konie
wyobraźni, nie myśląc o tym, że są nerwowe, że pod wie
czór mogą się znów znarowić. A ten telefon, monitor, ten
samolot i to wszystko podobne to jest wyłączone lustro.
To jest zgaszone lustro. Ono wcale nie odbija.
Dzisiaj jest sobota, więc zjeżdżają się rodziny do mar
notrawnych. Widzę ich teraz w stołówce. Jedzą tu obiad.
Ich przyjazd jest wydarzeniem. Konfrontacja opowieści
z rzeczywistością. Teraz przystojny i inteligentny maż
może się okazać garbatym idiotą. Piękna i dobra żona
rozwrzeszczaną wiedźmą. Może być odwrotnie. Mąż —
rozwrzeszczaną wiedźmą. Zresztą nic mi o tym nie wia
domo.
Przyjezdni są zawsze atrakcyjni. Przyjeżdżają ze
świata. Wiedzą wszystko z pierwszej ręki, ale sprzedają
to drogo i na sztuki, bo musi im starczyć na dwa dni,
żeby nie ucierpiała ich atrakcyjność. Zmieniają się także
gospodarze owych przyjezdnych. Na ten dzień czy dwa
przestają być pospolitymi wrzodowcami. Szybko i nie
udolnie kreują się na wczasowiczów. Już nie ma szlafro
ków i rannych kapci, są jakieś inne, równie szpetne, tyle
że odświętne. Śpią w orderach lub nie śpią wcale, tylko
wiszą w szafach wbici w garnitur. Teraz muszą bły
szczeć w dwójnasób. Dla współmałżonków i dla marno
trawnych. Przyjechała „kontrol". Skończyły się małpie
chichoty i cienkie rozmówki, zaczai się małpi teatr i jed
noznaczne dysputy. Obowiązuje lojalność. Teraz na re
sztę patrzy się z góry. Teraz jest staranowa frakcja po
parta cyrografem urzędu stanu cywilnego. Teraz jest
spacer pod rękę do miasta albo przejażdżka maluchem
na zaoszczędzonym paliwie.
Oglądam sobie to z podziwem. Troszkę mi żal. Myślę,
czyby nie wziąć się pod rękę i nie pospacerować pod ok
nem stołówki, ale najpierw muszę skończyć rybę. Ryba
jest gotowana. Smażonej mi nie wolno. Nie wolno, bo jej
przygotowanie dłużej trwa. Nie wolno mi także surówki
216
 kiszonej kapusty, która jest niezmiennym dodatkiem
do ryby, którą muszę jeść, bo coś muszę. Ta surówka sto
jąca w dużej misce na stole jest zawsze widomym zna
kiem, że nadpłynie ryba. Nie cierpię gotowanych ryb. Sam
vvidok kopie mnie, jakby to był elektryczny węgorz. Ale to
Oie jest żaden węgorz. To nawet nie jest diabeł morski. To
nawet nie jest meduza. To jest gotowana ryba.
Ale ja już na listy nie czekam. Już się ich nie spodzie
wani. Gracze schodzą z boiska. Teraz spotkamy się w
garderobie. Teraz spotkamy się przy kuchni. Za pięć dni.
Zanim to jednak nastąpi, muszę jeszcze jakoś przeżyć
tych pięć dni, gdzieś je przeczekać. Najlepiej byłoby je
przespać, ale przespać się nie da, bo mam tu trochę obo
wiązków. Muszę jeść i do całkowitego spełnienia kuracji
pozostała mi jedna kąpiel i ze dwie wizyty u dentystki.
Tyle ze spraw pewnych, a co jeszcze wymknie, to pokaże
czas lub ja sam odkryję coś, co da się zrobić", by nie mu
sieć tego robić kiedyś. Pięć dni. Gdyby mój pobyt tutaj
uznać za jeden długi dzień, to teraz, dzisiaj, pięć dni
przed odjazdem, jest godzina siedemnasta, szesnasta,
a może nawet osiemnasta. To późno. Już się nic nie da
dogonić, a może da się? — nie wiem.
Więc na listy już nie czekam. Sam ich nie piszę, cho
ciaż kto wie, nie wykluczone, że jutro skieruję gdzieś
dwa słowa, nie wykluczone, że dziś, ale to już będzie
moja ostatnia piłka i przeciwnik jej nie odbierze. Dzi
wnie ostro zabrzmiało mi słowo „przeciwnik". Ja wiem,
że to przenośnia, jednak w przenośni także jest jakaś
prawda; nie ma dymu bez ognia.
Mój „przeciwnik" nie odzywa się. Nie spodziewam się
od niej listów, chociaż sądzę, że powinna napisać, i tak
wyjaśnienia dopiero przed nami. Jeśli jednak nie, to tru
dno. Z westchnieniem godzę się z tym. Moje „z góry" na
biera teraz pędu. Być może oni mają rację mówiąc, że
jest szybciej niż „pod". Wiem także, że u podnóża czeka
pionowa skała, którą muszę jakoś pokonać i to będzie
ostatnia przeszkoda dzieląca mnie od wyjaśnień.
217

Jeszcze jest dzień. Ale to już dzień o lasce. Dzień, któ
ry prosi o przeprowadzenie przez jezdnię. Dzień, który
wystaje w kolejce na poczcie po odbiór emerytury.
Zjadam kisiel o szesnastej. Znowu jestem pierwszy, by
zdążyć uciec, nim przyjdą oni. Muszę być pierwszy, bo
gdybym był ostatni, nie starczyłoby dla mnie i cóż mi
wtedy po tym, że także nie zostałem dostrzeżony. I zno
wu, jak w ostatnie dni, ktoś przysposabia swoje koszule,
znowu wieczorem pójdą do „Piekiełka" i znowu rano
w jadalni będzie kilka pustych krzeseł.
Oni nie mogą mi pomóc. Ja zresztą nie zabiegam o tę
pomoc. Wręcz przeciwnie. Mnie nie jest potrzebne „Pie
kiełko". Od dwóch lat z okładem nie mam czego szu
kać w tych „Piekiełkach". Moje „Piekiełko" zaczęło się
później i choć już wyszedłem z największego ognia, to
 przecież nie mogę powiedzieć, że się skończyło, że wy
: szedłem z niego całkiem. Ale wychodzę. Cały czas wy
1 chodzę. Tak jak sam wyszedłem z tamtych „Piekiełek",
• tak sam wyjdę i z tego. Muszę sobie tylko trochę pomóc.
1 Muszę wyciągnąć do siebie pomocną dłoń.
Tak naprawdę, nie mam na kogo liczyć, nawet gdy
! bym chciał. Po zrobieniu niezbędnych rachunków z za
: stosowaniem metody eliminacji wyszło mi zero. Myśla
1 łem długo o Franciszku, ale Franciszek nie jest z tego
świata. Może nawet nie jest z żadnego. Franciszek jest
jak święty, a ja nie znam mowy świętych, boję się, że
mnie nie zrozumie, a zresztą nie chcę go pobrudzić, nie
chcę go odkryć, nie chcę, by się okazało, że on nie może,
bo jego kalkulacje także skończyły się zerem. Nie da się
dodać dwóch zer. Nic z tego nie wynika, więc skreśliłem
także Franciszka.
To moje zero nie uwzględnia tylko Beli. Bela wróciła
znów. Uświadamiam sobie, że mimo tych pięciu dni,
które zostały do końca, osoba Beli w mojej prywatnej te
rapii, a raczej pomysłach na nią, nie straciła na aktual
ności. Być może, gdybym wcześniej poprosił ją o pomoc
nie, to złe słowo, nazwijmy to współpracą, o współ
218
pracę, to dziś mógłbym stanąć wobec zera absolutnego.
jSTie mam żadnej gwarancji, że ta współpraca potoczyła
by się idealnie, bo muszę się liczyć z tym, że zamiary
Beli wobec mnie są małostkowe, trywialne i mają na
względzie to, czego ja na względzie mieć nie mogę, ze
względu na nieporównywalne ś ć naszych proporcji,
przez wzgląd na moją ograniczoną dyspozycję, w innym
przypadku mogłoby to wchodzić ewentualnie w grę, i
wreszcie, a chyba głównie, przez wzgląd na Laluchę.
Więc muszę się z tym liczyć i przypuścić, że mógłbym te
raz mieć o wiele gorzej, będąc świeżo po kolejnej druz
gocącej porażce. W takiej sytuacji nie pozostałoby mi
nic innego jak uciekać stąd, a przecież raczej nie po
winienem.
Dziś, kiedy do końca pozostało pięć dni, sprawa wy
gląda daleko lepiej. Zawsze, gdyby moim zamiarom
miała się powmąć noga, mogę znaleźć sto tysięcy wybie
gów, aby ta współpraca pozostała na warunkach kole
żeńskich, bez angażowania w to militarnych podjazdów
zważywszy, że jej armia jest daleko liczniejsza i nowo
cześnie uzbrojona. Zawsze mógłbym się wycofać bez na
rażenia na kpinę i zawsze wyszedłbym zwycięsko, mając
w odwodzie bilet PKP na dwudziestego na wagon sy
pialny. Nie powinienem zresztą nikogo o tym informo
wać, bo mogłoby to dojść do Beli, a „sypialny" brzmi za
chęcająco. Jeśli już mówić, to lepiej „kuszetka", bo ku
szetka dla niej to jak deska do prasowania dla mnie.
Ale żarty na bok, bo naprawdę jest się nad czym za
stanowić, a szczególnie teraz, kiedy muszę się liczyć
z tym, że tych pięć dni może popłynąć nieco wplniej niż
minione, tym bardziej że okrojone będą z wielu zajęć
obowiązkowych.
Może ten list, który tak niefortunnie dostał się do
Warszawy, nie zdezaktualizował się? Może przeciwnie,
zyskał na aktualności? Jest przecież w moich zapiskach,
więc skoro został napisany, i to z takim mozołem, po
winienem sprawdzić jego moc?
Pozostaje tylko rozważyć, jak się ma ten cały zamysł
219
do osoby Laluchy. Spróbuję się skupić, myśleć jasno, by
niczego nie pominąć i rozwiązać tę kwestię bez szkody
dla nikogo, a jeśli się da, z zyskiem dla mnie, bo w końcu
to ja muszę sobie zapewnić pomoc i słowa otuchy.
Więc po pierwsze. Nawiązując kontakt z Belą nie
mogę, nie mam prawa doprowadzić do jakiegokolwiek
spoufalenia, które groziłoby przekroczeniem granicy
czysto przyjacielskich stosunków.
Po drugie. Lalusze jest to w tej chwili obojętne. Nawet
jeśli obojętne nie jest ale listów nie pisze!, to i tak
sprawa zostaje odroczona do czasu naszego spotkania,
a więc złożenia niezbędnych wyjaśnień. Nie sądzę zre
sztą, bym miał do dodania cokolwiek więcej ponad to,
co napisałem w liście, i prócz tych zapisków, mających
stanowić moje niepodważalne alibi. Co więcej, jeżeli jej
„zrobisz jak uważasz" jest adresowane do mojego su
mienia, a nie wolnej woli, to moje sumienie pozostanie
czyste patrz deklaracja w „po pierwsze", a nawet po
stąpię w zgodzie z zaleceniami Laluchy, która kazała mi
o siebie dbać i robić wszystko, aby mój pobyt w Sanato
rium nr 4 nie poszedł na marne.
I wreszcie po trzecie. Zakładając, że nawet po moich
wyjaśnieniach Lalucha nie czuje się najlepiej i wini
mnie o nieuczciwe zamiary, to i tak nie mogę na razie
temu przeciwdziałać, nie powodując szkód jeszcze wię
kszych !
Pozostaje mi teraz tylko, uznając, że moje powyższe
rozumowanie jest logiczne i jego realizacja nie narazi na
szwank niczyjego dobra, zastanowić się nad sprawą
niezbędności rozpoczęcia tej spóźnionej „kuracji przez
przyjaźń".
Być może, mógłbym sobie pomóc sam, bez udziału
Beli. Nasuwa się tu pytanie, jakim kosztem. Pamiętając,
że tych pięć dni do odjazdu nie jawi się mi zbyt różowo,
a nawet przeciwnie, muszę przedsięwziąć jakieś środki
zaradcze, które uczynią ten czas atrakcyjnym, czyli nie
zauważalnym. Żadne „Piekiełka" nie wchodzą tu w grę.
Nie interesuje mnie miejsce ani towarzystwo. Nie przy
jechałem tu, by taszczyć na plecach pijanych wrzodo
virców, zresztą nie wolno mi podejmować wysiłków fi
zycznych. Chodzenie do kina nie interesuje mnie, szcze
gólnie zaś chodzenie w pojedynkę, eliminujące możli
wość skonfrontowania się z drugą osobą, czy aby na pe
wno byliśmy w tym samym kinie. Telewizja nie wchodzi
w grę, bo jej nie lubię, a nawet gdybym lubił, to wiąże
się to z koniecznością ponadprogramowego przebywania
z marnotrawnymi. Piosenek nie będę pisał, bo mnie to
mierzi i nie mam najmniejszej ochoty. Rysować nie
mogę, bo jest mróz. Czytanie Laertiosa wymaga wielkie
go skupienia. Jeśli idzie zaś o prowadzenie zapisków, to
nie dość, że nie jest to rozsądne wypełnianie sobie czasu,
to nawet stało się moją obsesją, nałogiem, moim deli
rium i największym nieszczęściem, od którego właśnie
najbardziej gorąco pragnę uciec!
Reasumując. Nie widzę realnych szans na udzielenie
sobie pomocy. Moje słowa otuchy na nic mi się nie zda
dzą. Niech dowodem będzie, iż właśnie w tym momencie
mówię sobie: „Będzie dobrze, Jasiu. Nic się nie martw.
Rozluźnij się. Lalucha cię kocha!" itp., nie przestając za
razem pisać! Słowa otuchy nie są w stanie wydrzeć mi
z ręki długopisu „Koral"! To nie jest nawet ćwierćśro
dek! Ja potrzebuję konkretnej, rzetelnej pomocy. Ucie
kanie w głąb własnego „ja" nie ma sensu o tyle, że jest
to wycieczka o marnych walorach poznawczych. Ja już
tam byłem! Tam nie ma nic godnego uwagi. Żadnych za
bytków. Żadnego muzeum. Nawet żadnego rozsądnego
przewodnika, który mógłby swoją inteligencją i zdolno
ściami purystycznymi uczynić tę wyprawę atrakcyjną.
Więc jak ja mam sobie pomóc? Mogę sobie pomóc tylko
przez wzbogacenie tego, co mnie otacza, o osobętajem
nicę, bym mógł poświęcić jej nieco uwagi, rozwikłać ją,
zapomnieć choć na chwilę o Sanatorium nr 4.
Bilans moich kalkulacji wyniósł zero. W odwodzie zo
stała tylko Bela. Tutaj tylko ona, z osób pozostających
w moim zasięgu, nie została rozparcelowana po jakichś,
jak to się mówi, „nieformalnych" grupach, które mnie
221
nie interesują, denerwują i teraz nie przyjmą bez an
gażowania wielkich sił i środków. Zostaje tylko Bela.
Ona jest sama jak ja i być może także pragnie czyjejś
bliskiej obecności, tylko obecności. Kozak? — Kozak się
nie liczy. To nie jest przeszkoda. Kozak to jest satelita.
To jest księżyc Beli.
A więc została Bela. Stopień jej towarzyskiej atrakcyj
ności nie ma znaczenia. Jeśli jest kiepsko, wystarczy na
krótko, ale to też coś. Nie spodziewam się wulkanu wra
żeń. Nie mam wyjścia. Więc Bela. Muszę przepisać ten
list i podrzucić go jej. Lepiej późno niż wcale. Dziś już
się nie da. Jutro. Jutro jest niedziela. Święto. Zrobimy
sobie święto. Urządzimy sobie święto.
Boli mnie głowa. Bolą mnie skronie. To przez ten dym.
To przez te cholerne papierosy. Pokój jest mały. Dymu
jest dużo. Muszę otworzyć okno. Otwieram. Zewnętrzne
skrzydła otwierają się ciężej. Szarpię. Jest. Wpływa gra
natowoczarna noc. Bardziej czarna. Za olchami żółta
lampa. Neon. Uliczny neon. Śnieg przesypuje się w tej
żółtej aurze powoli, bardzo powoli. Żółta poświata wy
ciąga z mroku kilka drzew jak z szeregu. Ty, ty i ty —
wystąp! Trzy jodły. Trzy. Daleko, bardzo daleko mie
szkają ludzie. Tu są zahaczeni. Te odległe światełka to
haki. Haki ich domów. Pomarańczowe światełka. Blado
pomarańczowe.
Powietrze jest jak skalpel. Nie chcę o tym słyszeć. Nie
chcę słyszeć nic o żadnym skalpelu, więc zamykani
okno. Odgradzam się od pomarańczowych świateł.
Ile takich świateł widziałem w życiu? Ile ich widzia
łem z okien jadącego pociągu? Z okien pociągu jest naj
gorzej. Zazdrość. Wtedy jest zazdrość. Wtedy zawsze
myślę, że w pomarańczowym kręgu światła ludziom jest
dobrze. W każdym pomarańczowym kręgu. Choćby dla
tego, że nie jadą, że nie szukają, że nie tłuką się kamien
nymi cembrowinami nocy w nieznane. I poganiam ten
pociąg. Wbijam w podłogę przedziału ostrogi pięt. Prę
dzej, ty zasapany skurwysynu, prędzej, ja też mam, by
dlaku, takie pomarańczowe światło, tylko że mam go
222
iej, stokroć mniej niż inni, i dlatego muszę tam być
szybko, bym mógł nareszcie napatrzeć się na nie do bólu
źrenic, bym oślepł, żeby moje ręce były moimi oczami,
kiedy będę oglądał ciało tej kobiety, która zapaliła to
światło i pilnuje, by nie zgasło.
Ile takich okien widziałem w życiu, chodząc nocnymi
ulicami i pozwalając deszczowi robić ze mną, co mu się
podoba? Ile z tych okien było dla mnie oknami, które
znaczyły więcej niż czyjeś obce nazwisko na liście loka
torów? W ilu z tych okien wypatrywałem drgnienia czy
jejś postaci? Czyjej postaci? Pod iloma z tych okien wy
czekiwałem znaku? Ilu z tych oczekiwanych znaków do
czekałem się? W krąg ilu pomarańczowych świateł wpu
szczono mnie?
Więc teraz pozasłaniam okna. Szczelnie pozasłaniam
okna, aby najcieńsza nić światła, jedwabna nić światła,
babie lato światła nie wymknęło się zza szczelin firanki.
Żeby nie było żadnych złudzeń, że w tym pomarańczo
wym świetle ktoś jest zadowolony, żeby moja radość,
której nie ma ani grama, ani atomu, nie ukłuła w serce
kogoś, kto być może wbija teraz ostrogi w podłogę po
ciągu. I chciałbym zasłonić mu wszystkie okna, które
będzie mijał po drodze, by mógł myśleć tylko o świetle,
do którego zdąża, by ta podróż była podróżą z ciemności
do światła, do jego światła. Żeby się nie męczył, bo
wiem, że to boli.
A jak już będziesz szła spać. A jak już będziesz szła
spać, zrób to samo. Zasłoń okna. Ale daj mi tę przyje
mność, daj mi tę radość, zostaw dla mnie jedno małe
światło, jedną wątłą żarówkę, tak drobną jak łza i niech
się pali, póki jej nie otrę.
Jeszcze jestem od snu jak na kacu. Jeszcze mnie me
całkiem puścił. Jeszcze częścią należę do niego. Jeszcze
czynności, do których zawsze podchodzę automatycznie,
mi się. I włączając grzałkę do kontaktu, trzymam
223
dłonią szklankę sprawdzając, czy się nagrzewa, czy jest
prąd, a przecież nad moją głową pali się światło. Jeszcze
jestem „do siebie", a nie „od siebie". A jednak jest już
po śniadaniu.
Obudziłem się bardzo późno. Budzik dzwonił cztero
krotnie, co pięć minut, nie miał jednak dość siły. Długo
nie mogłem zasnąć. Do późna na korytarzu skrzypiały
podłogi, do późna pensjonariusze przemieszczali się
z pokoju do pokoju, tupali, za ścianą trwały jakieś oży
wione rozmowy. Wstałem za pięć ósma. Obmyłem twarz,
ubrałem się, narzuciłem koc na łóżko, spiesznie przyją
łem Ślimaka. Za oknem było mroczno i jest mroczno te
raz. Śnieg sypie. Drobny, ale bardzo gęsty. Jak się było
budzić, kiedy głowa w poduszce, w samym środku po
duszki rozsypującej się za oknem.
Pobiegłem na śniadanie. Niektórzy już wstawali od
stolików. Niektórzy już wyjechali, jak ten, który siedział
z nami, po mojej przekątnej, miły. Mówili, że miał sen,
przykry sen, wziął taksówkę i pojechał do domu. Miewa
łem przykre sny i też brałem taksówki. Gdyby taksów
karze mieli wpływ na to, co nam się śni, z pewnością nie
kładlibyśmy się spać.
Więc jest nas coraz mniej. Dla niektórych pobyt sko
ńczył się wczoraj, skończy się dziś lub jutro. Dla mnie
jeszcze cztery dni. Nie zazdroszczę im. Nastawiłem się
na te cztery dni. Muszę je tylko wytrzymać. Muszę zro
bić coś, aby stały się do wytrzymania. O ósmej pięćdzie
siąt, dziś mniej więcej o ósmej pięćdziesiąt właściwie
dość spokojnie myślałem o Beli i nie wydawało mi się to
wszystko nienormalne. Zdążyłem już przywyknąć do tej
myśli, do moich szalonych pomysłów, tak jak zdążyłem
przywyknąć do faktu, że to jeszcze cztery dni.
Śniadanie zjadłem wolno. Dziś nic mnie nie goni. Była
zupa mleczna z makaronem, jajko na twardo, garść bia
łego sera. Bela cały czas „od siebie". Ten półmrok i sy
piący nieprzerwanie śnieg nie mają na nią widocznego
wpływu. Robi swoje sprawnie i dokładnie, jakby wy
konywała to od dziecka. „Dziecko" to nie jest jednak
224
słowo, które mogłoby dotyczyć Beli. Ani w sferze pro
dukcji, ani jako określenie odległego czasu z jej prze
szłości. Bela nie mogła być dzieckiem. Takie dzieci po
daje do chrztu koparka. Bela nie mogła być dzieckiem,
tlrodziła się gotowa. Jest ponadnaturalna. Ale myślę
o niej z sympatią, tak jak pracownik ZOO z sympatią
myśli o wężu boa. Z tym się nie da żyć, jednak jakiś kon
takt jest i przyjemnie popatrzyć, jak się rusza, przyje
mnie jest oglądać to życie tak różne od naszego.
Wychodząc uśmiechnąłem się do Beli. Na sali zostali
śmy już tylko my. Chwilę myślałem, czy nie wykorzystać
te okazji i zwyczajnie nie zamienić z nią paru słów. Ale
nie. Jeszcze nie i nie tak. Nie chciałem, by widziała moje
zakłopotanie. Rozmowa musiałaby być koperkowa, cał
kiem jakbym rozmawiał nie z budki, ale z budką telefo
niczną, rumieniąc się bez powodu. Więc doszedłem do
wniosku, że jeszcze nie. Wieczorem. Przy kolacji. I mo
głem się tylko uśmiechnąć serdecznie, gdzieś tam ku gó
rze. Wolę się do niej uśmiechać, gdy jest dalej. Wtedy me
zadzieram tak głowy. Kiedy jest blisko, staje się to nieco
groteskowe. Stąd może nie chciałem chwilowo rozma
wiać. To byłaby rozmowa z tym świerkiem zza okna.
Musiałbym najpierw wdrapać się na nią lub poprosić:
„Belu, nie zechciałabyś się położyć na moment? Tak, tu
między stolikami. Mam ci coś ważnego do powiedzenia."
Sam widzę, że to nie wchodzi w grę.
Przy wyjściu przypętał się do mnie dwuwiersz. Próbo
wałem go przegonić, ale się nie dał. Idiotyczny i bez
związku z czymkolwiek. „Chciałem namalować mostek,
ale woda jest do kostek." Jeżeli Bela jest moim most
kiem, to widzę ją oczami rzeki.
Dochodzi dziesiąta i dzień już nabrał rozpędu. Sły
chać wyraźnie to jego „dudududu" na podkładach.
Do najbliższej stacji nic go nie zatrzyma. Teraz śnieg
jakby ustaje i robi się jaśniej. Nieco jaśniej. Słońce za
czyna szukać dziury w całym.
Jest cicho. Jakby tu nikt nie mieszkał. Za taką ciszą
tęskniłem w nocy. Towarzystwo gdzieś się rozeszło.
225
Może znowu jakieś „Piekiełka"? A może się nie rozeszli?
Może śpią7 Tak Chyba śpią Śniadanie to była tylko
krotka przerwa w śnie Nawet nie było tej przerwy Było
tylko wyjście z łóżek Ale sen śnił się dalej, mimo jedze
nia i konieczności prowadzenia rozmów A potem znowu
w pościel, która nie zdążyła ostygnąć Nie obchodzi ich
bezpowrotnie ginący czas, bezpowrotnie padający śnieg,
bezpowrotnie świecące słonce Nie obchodzi ich nic, co
jest bezpowrotne A przecież wszystko jest bezpowrotne
Nie ma mc, co by było „powrotne" „Powrotne" est bez
powrotne Co wróciło, nie jest tym samym, co odeszło
Więc co ich obchodzi7 Co ma dla nich sens7 „Piekiełko"?
Śniadanie, które me przerywa snu7 Sen, który każe
wsiąść w taksówkę i wrócić do domu7 Dom7 Zatem jed
nak dom A co w domu7 „Piekiełko"7 Śniadanie, które
nie przerywa snu7 Co ich obchodzi7
Im tych pytań me zadam Nie chcę także zadawać ich
sobie, choć zadałem Jak zawsze jest za późno „Jest już
za późno, jest za późno " Stachura7 O co mu chodziło7
Więc nie chcę zadawać pytań, chociaż jest za późno Bo
to nieprawda, ze nie istnieje perpetuum mobile Ono
istnieje Perpetuum mobile to mechanizm pytań, który
raz nakręcony nie zatrzyma się nigdy Nie wierzysz7 To
odważ się postawie pierwsze pytanie Choćby tak pozor
nie trywialne, jak „Przepraszam, która teraz może być
godzina7"
„Przepraszam, co dzisiaj właściwie jest7" To pyta
nie zadał mi wczora przy kiosku „Ruchu" facet kupują
cy papierosy „Popularne" ze względu na cenę To jego
„właściwie" miało znaczyć „Taki jestem, cholera, za
pracowany ostatnio, ze pogubiłem się w czasie " Ale to
nie ze mną takie rozmowy Ja wiem, ze to jego „właści
wie" to była śmieszna złość, to było oburzenie na ten
pieprzony kalendarz, który me był uprzejmy informo
wać go o mijających datach, kiedy pił bez opamiętania
szósty, siódmy czy któryś tam dzień Ja znam tę złość
Złość ze szczyptą wstydu To pytanie jest pierwszym py
taniem na drodze do zrobienia porządków, o ile za naj
226
bliższym rogiem nie czeka na niego połówka Ja znam tę
łość Złość na siebie, złość bezsilną, zaprawioną go
rzkim „już nigdy w życiu" Ale wystarczy ta połówka,
wszechwładna połówka za winklem
Odpowiedziałem „sobota" i zaraz dodałem „wolna"
Na pocieszenie To nie miało znaczyć „Możesz, synu,
spokojnie kirac dalej " To miało znaczyć „Dzisiaj i tak
niczego już nie załatwisz, spróbuj więc przetrzezwiec
przez te dwa dni " To miało znaczyć „Bardzo pana pro
szę, mech pan na siebie uważa", chociaż alkoholizmu
nie uważałem nigdy za chorobę W każdym razie me za
taką, której nie można wyleczyć samemu
Słowo „południe" zawsze instynktownie odbierałem
jako „połowa dnia" Od południa jest już popołudnie,
czyli mniej niż połowa Może południe jest połową dnia
dla tych, którzy wstają o czwartej Dla mnie jeszcze nie
Właśnie jest popołudnie, wczesne popołudnie Za
dwadzieścia minut będzie obiad
Wychodzę niedzieli na spotkanie Na umówione spo
tkanie Z bukiecikiem fiołków Skąd ja je teraz wziąłem,
przecież jest niedziela i zima7 Więc wychodząc jej na
spotkanie, wykąpałem się Jak to w niedzielę Wykąpa
łem się długo i doszczętnie, i tak gorąco, ze mało brako
wało, bym został w tej wannie na amen Wygoliłem się
Gębę mam jak lodowisko Włożyłem bluzę „PopOne"
i swoje czarne skórzane portki I to nic nie szkodzi, ze
jestem w tych portkach jak ostatnia garść zimowych zie
mniaków w worku Nic nie szkodzi, ze mogę się prze
spacerować wnętrzem tych spodni To nic nie szkodzi
Najelegantsze jest to, ze zrobiłem, co było w mojej mocy
Przepraszam Przyleciała kawka Muszę się mą zając
Liczy się tylko to, co „po" To co będzie, ta cała przy
szłość to znak zapytania, niepewne grzęzawisko planów
Wiemy o mej bardzo niewiele Możemy się jej tylko do
myślać To co teraz jest nieuchwytne, nie do opanowa
nia, nie do zatrzymania To co teraz tez jest , po" Liczy
227
się tylko „po". Ono jest jedynie i prawdziwie pewne. Po
liczalne i opanowane. Lub do opanowania. Jeśli się po
śpieszymy. Wiemy o tym dużo. Tylko o tym. Póki nie za
pomnimy, ale to zależy W znacznym stopniu od nas sa
mych. Więc jeśli się pośpieszymy?
Ale cały czas jest „po". Zawsze jest „po". Do Chrystu
sa było „przed". Jednak oni o tym nie wiedzieli. Dowie
dzieliśmy się dopiero „po". Oni już nigdy. Do Chrystusa
też było „po". Zawsze.
Teraz jest po obiedzie. To jedno z moich ostatnich
„po". Na obiad była zupa ryżowa z ryżem. Potem był
ptak i ziemniaki z burakami. I jeszcze był kompot. Przy
padł na mnie jeden agrest. Był tak samotny, że go zja
dłem. Z ptaka dostałem nogę. Nie była mu potrzebna.
I tak nie mógł się na niej utrzymać. Ale z buraków do
stałem wszystko.
To był niedzielny obiad. Wiem, bo teraz jak nigdy do
tąd żyję w zgodzie z kalendarzem. Marnotrawni jak
zwykle nie postarali się. Nie zadbali o podkreślenie do
niosłości świątecznego posiłku. Z wyłączeniem tych, do
których przyjechali goście, więc należało się pokazać,
i jeszcze kilkorga. U Moreny nie zauważyłem efektów,
ale znać było trud, który sobie zadała. Miała przypalone
włosy. Dosyć późno, gdy już skończył jedzenie, dostrze
głem starania Zegarmistrza. Miał na sobie białą koszulę
i pulowerek w różowobłękitnobiałe paski. Pod pulo
werkiem bardzo kolorowy krawat. Próbowałem domy
ślić się jego długości. Chyba długi, sądząc z faktu, iż Ze
garmistrz nie wstał od stołu, nim Bela nie posprzątała
naczyń. Musiała mu przydepnąć. Jedna z pań miała pe
rukę. Jeden z panów jej nie miał peruki. To prawie
wszystko.
Po obiedzie siedziałem jeszcze chwilę, ale niezbyt dłu
go, aby nie budzić podejrzeń. Nie powinienem wycho
dzić ostatni. Myślałem nad realizacją swojego śmiałego
planu. Wręczenie listu osobiście byłoby idiotyzmem. Tak
jakbym był niemową. Nie mogę jej przecież powiedzieć:
228
„Weź ten list i przeczytaj, bo głupio mi rozmawiać z ta
kim drągiem." Więc to odpada. Najlepiej, gdybym podał
ten list przez kogoś, no ale przecież nie mam nikogo zau
fanego. Franciszek nie wchodzi w grę. On mógłby się po
mylić i dać na przykład pryszczatej. To do niego podob
ne. Zresztą Franciszka nie znam i nie poznam. I nie chcę
w te sprawy mieszać świętych. Mógłbym wysłać pocztą
na adres sanatorium, gdyby nie to, że jest zbyt późno,
a po wtóre, przecież nawet nie znam jej nazwiska. Po
czta odpada. Więc muszę podrzucić. Ale jak i gdzie?
Może do płaszcza? Widziałem, że ma taki wielki skórza
ny płaszcz. Czarny. Wygląda w nim jak dwaj komisa
rze ludowi, którzy zafasowali jedno okrycie i noszą się
w tym płaszczu na barana. Może podrzucić do kieszeni?
To nie to samo co garść monet w kieszeń kitla. Ponadto
nie wiem, gdzie go wiesza. I wreszcie mogłaby znaleźć
ten list dopiero w domu lub, co gorsza, mógłby znaleźć
go ten jej ktoś, którego może ma. Jeśli to jakiś gigant?
Ani chybi wyrwie nogi stolikowi 6 i jeszcze kilka moich.
Nie. To odpada. Muszę podrzucić gdzieś w kuchni albo
zwyczajnie zostawić na naszym stoliku. Wtedy będę mu
siał wyjść ostatni. Niekoniecznie. Mogę ze wszystkimi,
a list położę dyskretnie. Jeśli napiszę „Pani kelnerka",
to będzie wiadomo. Ten stolik obsługuje tylko ona. Gdy
jej nie ma, to któraś inna, ale gdy jest, to tylko ona. Tak
zrobię. Muszę tak zrobić. To jednak bardziej skompliko
wane, niż myślałem. Trudno, tak trzeba. Inaczej zwariu
ję. To przecież jeszcze cztery dni, a cztery dni to dużo.
Ogromnie dużo.
Muszę przepisać ten list. Mam go w notatkach. To je
dyny pożytek z tego mojego pisania. Odnajduję go. Jest
na stronie pięćdziesiątej. „Miła Pani. Nie znając..." itd.
Tak, to to. Przelatuję jeszcze wzrokiem tych parę zdań.
Wszystko jest w porządku. Nie zdezaktualizował się
ani trochę. Można by go tylko wzbogacić tym, że zosta
ło cztery dni, no i coś zrobić z „serwetnikiem na stole
6 przed kolacją". Więc biorę kartę maszynowego papie
229
ru złamałem się i wyprosiłem, kilkanaście sztuk w kan
celarii i przepisuję dodając: „Co prawda do zakończe
nia turnusu pozostały tylko cztery dni, ale dla mnie te
ostatnie dni będą chyba najcięższe. Nie miałem odwagi
podać Pani tego listu wcześniej. Teraz jednak robię to,
mając nadzieję, że zechce Pani być dla rnnie łaskawa."
Ta „łaskawa" wydaje mi się jak na dzisiejsze czasy mo
cno nabzdyczona, ale kultura musi bić! Wyrzucam „ser
wetnik", a zamiast tego dopisuję: „Gdyby się Pani zde
cydowała na nawiązanie ze mną kontaktu towarzyskie
go, proszę dać mi jakikolwiek znak, a z pewnością od
czytam go właściwie." Tak. Teraz jest zdecydowanie do
brze. Przez chwilę jeszcze rozważałem myśl, czy nie
przedstawić się choć jednym zdaniem, nie wyjaśnić, co
robię, a szczególnie, co robię tutaj, prócz tego, że dostaję
świra, jednak zrezygnowałem. To by było gówniarskie
stroszenie piórek, zbędne szpanowanie albo żebractwo
przekraczające miarę przyzwoitości. Treść listu i jego
forma anonsują mnie chyba wystarczająco. Poważny
nad wiek, rozwinięty intelektualnie nad podziw,
grzeczny, bez żadnej pstrokacizny w myślach, słowem
godny zaufania. I o to mi chodziło.
Teraz przepisuję całość bardzo starannie swoim ba
rokowym pismem. Jeszcze zastanawiałem się, czy nie
napisać go na maszynie, ale maszyna jest u siostrzykaw
ki, a to wiąże się z koniecznością jakichś pertraktacji
i unikaniem jej ciekawości, więc odrzuciłem ten pomysł.
Zresztą tego typu list pisany na maszynie wygląda nie
mal jak anonim, a pismo odręczne jest świadectwem
otwartości, zaufania i czystości zamiarów.
Przepisałem porządnie z całym szacunkiem dla kali
grafii, starając się zarazem, aby jego odcyfrowanie nie
nastręczało najmniejszych kłopotów. List włożyłem do
koperty, zastanawiając się, czy zakleić ją, czy nie. Muszę
się liczyć z jakąś zachłanną ciekawością ze strony osób
nieupoważnionych, w końcu od pozostawienia go d°
odebrania jest chwila, w której ktoś może wyjąć i prze
230
czytać. Postanowiłem jednak zakleić. Na kopercie napi
sałem wyraźnie „Pani kelnerka".
Schodzę na kolację. List rnam na brzuchu, pod moją
obszerną „PopOne". Nie mogę przecież włożyć do kie
szeni choć byłoby to wygodniejsze, bo pomiąłby się.
przy stoliku nie ma jeszcze nikogo. To dobrze. Wyjmuję
kopertę dyskretnie i podkładam sobie pod tyłek. Wy
bacz, Bela. Na sali jest dopiero kilka osób, więc z pe
wnością nie zauważono. Krzesło nie jest wyściełane, nic
nie ma prawa się pognieść.
Teraz zabieram się do jedzenia. Jakaś kiełbasa i żółty
ser. Robię sobie kanapkę. Nalewam herbatę. Visavis
mnie siada nasza współtowarzyszka. „Negonego." Za
chwilę przychodzi pan z mojej lewej. „Negonego." Jemy
zgodnie. Oni o czymś rozmawiają. Nowy nie przyjdzie,
bo wciągnęło go „Piekiełko". Tego po przekątnej nie ma.
Będzie nas troje. To dobrze. Nie jest źle. Współbiesiadni
czce skończyła się herbata. Czeka. Kultura wymaga, ale
nie mogę jej nalać, przecież mam list pod dupskiem!
Kultura dotyczy także tego z lewej. Wreszcie się zorien
tował. Łapie za dzbanek. Jemy zgodnie. Jestem dziwnie
podenerwowany. Nie ma powodów, a jednak jestem. No
i co, gdyby nawet? Nic. Jednak jestem. Jemy zgodnie.
Oni już kończą. Od innych stołów wstało już parę osób,
ale na sali jest ich jeszcze sporo. Nie mogę zostawić listu
na żer ich ciekawości. Muszę poczekać, aż wyjdą. Nie
mogę także zostać tu sam. To znaczy mogę, tyle że nie
jest to najrozsądniejsze. Wyobrażam sobie, jak Bela ła
pie mnie przy drzwiach: „Zostawił pan coś", albo „To
do mnie!?" Tego bym już nie wytrzymał. Muszę zostawić
i szybko wyjść. Najlepiej w towarzystwie. I wsunąć pod
talerz.
Jemy zgodnie. Oni już prawie skończyli. Muszę ich
jakoś zatrzymać. „Wiecie państwo, skoro nie ma te
go pana, to może byśmy rozparcelowali jego porcję?"
„A można, można" — on jest wyraźnie zadowolony. Ona
jest już najedzona, chętnie jednak z nami posiedzi. Mam
nadzieję, że nie będę musiał bawić jej rozmową. Jemy
231
zgodnie. Teraz we dwóch. Kiełbasa jest obrzydliwa, ale
sala opustoszała. Czuję się kiepsko. Mało nie wywaliłem
dzbanka. Nalewam sobie jeszcze herbaty. „To ja już
dziękuję" — on wstaje. Ona wstaje. „To ja też właściwie
już nie będę pił." Odstawiam filiżankę, podnoszę się
chowając kopertę za siebie, puszczam ich przodem, a
potem błyskawicznie wsuwam list pod talerz. Cholera!
Strąciłem koszyk z chlebem. Nie, nie jest źle. To nawet
dobrze. Nie mogli niczego zauważyć. To stało się niemal
jednocześnie i koszyk musiał odciągnąć ich uwagę. On
pomaga mi zbierać. Kładę chleb na sąsiednim stoliku
i wychodzimy. Bela jeszcze nie weszła na salę.
Do pokoju pędzę, jakby mnie ktoś gonił. Już w telewi
zyjnej zrobiło mi się słabo i chciałem usiąść, ale za bli
sko jadalni. Mogłaby zobaczywszy list wyjść za mną.
Otwieram drzwi, zaraz zamykam dokładnie i siadam na
łóżku. Przez dobre parę minut nie ruszam się wcale. Tyl
ko serce wali mi jak kafar. Powoli uspokajam się. Czemu
właściwie tak mnie to zdenerwowało? Mówię sobie, że to
nic, że to przecież nic. Normalka. Stuknięty facet podał
wielkiej babie list. Ile takich listów podano sobie w Sa
natorium nr 4? Ile? Choćby w ciągu minionych dwudzie
stu dni? Sto? Pięćdziesiąt? Dziesięć? W ogóle? W ogóle,
Bo kto by się tutaj bawił w listy. Komu tu jest potrzebna
ta cała kurtuazja. I jeszcze w tych sprawach. Skończyły
się szpitalne „ochy" i „achy". Tu jest normalka. Chcesz,
to dobrze, nie chcesz, niewiele gorzej. No tak, ale ja nie
chcę. Mnie nie o to idzie. No to tym bardziej. Tym to już
się nikt nie przejmuje. Nie przejmuje się, bo oni już to
mają załatwione. Oni mają swoje towarzystwa śpiewa
cze, swoje drużyny karciane, swoje pijackie koterie.
Mają, bo zadbali o to zaraz na wstępie, a ty się certoliłeś.
To teraz szukaj swoich głupich wybiegów.
Tłumaczę to sobie, jak potrafię. Niewiele mi to poma
ga. Nie niepokoi mnie, że zostanę wyśmiany ani to, że
Bela, jak należy przypuszczać, jest intelektualnym goło
borzem, bo na to jestem przygotowany, ale niepokoi mnie,
że puściłem w ruch maszynę, że rozbujałem tego wiel
232
Idego bąka i teraz przez kolejne cztery dni będzie się
obijał o meble, będzie wiercił dziurę w dywanie, cennym
dywanie, któremu na imię „względny spokój", i będzie
się tłukł po mojej głowie. I zaraz odpowiadam sobie, że
to właśnie dla spokoju, dla ukręcenia głowy tym choler
nym czterem dniom, żeby wreszcie, bez względu na kon
sekwencje stały się „po", stały się czasem przeszłym,
splotem zdarzeń, które się wspomina ze śmiechem, że
można było tak gówniarsko, tak idiotycznie. Ale martwi
mnie to. Martwi mnie, że popchnąłem szafę, popchnąłem
kredens i bardzo powoli wychodzi on ze stanu równowa
gi i jest pewne, że runie i wkrótce potłucze się wszystko,
te kieliszki, talerze, karafki, szklanki, że już się stało, że
poszło, że nie mogę tego powstrzymać, że nie mogę prze
widzieć, jakie będą skutki. Tu nie chodzi o straty. Ja nie
boję się strat. Ja się boję tego, że przestałem mieć
wpływ, że nie mogę niczego przewidzieć. Jednak gdy
bym wiedział, jakie będą skutki, to wszystko nie miało
by sensu. Byłoby tylko konsekwentnym realizowaniem
planów lub rezygnacją z nich, nie byłoby w stanie wy
pełnić tej idealnej pustki, jaką przepowiadani na naj
bliższe cztery dni. To już się teraz nie zatrzyma. Już te
raz nic nie mogę zrobić. Mogę tylko spakować walizkę
i popędzić na dworzec, ale właśnie tego też nie mogę.
I nie mogę odzyskać tego listu. Nie mogę iść do niej i po
wiedzieć: „Oddaj, Bela, ten list. To ja go pisałem, no
wiesz, mam lekkiego pierdolca." Albo: „Lekarz zapisał
mi nie te środki i dostałem od nich palmy, a ten list to
jej owoce." Tak się nie da. Martwię się tym. Dostrzegam
nawet u siebie jakby cień histerii. Z jednej strony do
kucza mi świadomość, że niczego nie da się zatrzymać,
z drugiej jednak jest we mnie jakaś cholerna, dziecię
ca ciekawość, co też z tego wyniknie, jak się rozwinie.
Podnieca mnie to jak kulturysta emerytkę. Ciekawe,
a strach. Chichoczę sobie z cicha i kopię koc, i w chwi
lach wolnych i od strachu, i od śmiechu myślę, że to całe
leczenie tutaj należało zacząć wizytą u psychiatry.
Bo przede wszystkim, dlaczego właśnie ona? Dlaczego
233
mój bilans zaniknął się na niej? Czy w tym cholerny
miasteczku, czy w tym cholernym Sanatorium nr 4 nie
ma nikogo innego? Dlaczego nie zbliżyłem się do Fran
ciszka, zanim jeszcze nie został świętym? Może byliby
śmy teraz we dwóch święci? Chodzilibyśmy sobie po
śniegu w jakichś białych chitonach, czy jak to się tarn
nazywa, oglądali szyszki, karmili koty jajecznicą na
twardo i by było bosko. Dlaczego nie siostrzykawki? Do
wiedziałbym się nieco o różnych pigułach, dałyby mi po
trzymać strzykawkę, a może nawet wypożyczyłyby ko
rek do wanny na cały turnus. Ale nie! Ja wymyśliłem so
bie, że to Bela, że to Bela jest moją encyklopedią. Moją
stutomową encyklopedią, moim Laroussełem, moim ge
neralissimusem encyklopedystów, tą, z którą będę cho
dził skóra w skórę po mrozie, nie bojąc się wilków ani
niedźwiedzi i dyskutował o olejach napędowych do
Wielkiego Wozu. To jest śmieszne, to jest naprawdę
śmieszne, ale byłoby zdecydowanie bardziej zabawne,
gdyby ten list został na biurku. A jeszcze bardziej, gdy
bym go nigdy nie napisał, bo ma on jakiś szczególny dar
trafiania w najmniej powołane ręce. Nad tym jednak już
nie mogłem zapanować. To już jest łapanie wiatru w
durszlak. To jest sprawa długopisu. Czarnego długopisu
„Koral", który zanim coś napisze, to już jest „po".
A dawniej, kiedyś dawniej było inaczej. Wtedy nie
było „po". Wtedy żadna litera, którą postawiłem, żadne
zdanie nie było „po". One dopiero zaczynały żyć. One
dopiero zaczynały napędzać machinę zdarzeń. One je
prowokowały. I żyły dopóty, dopóki zdarzenia nie
przebrzmiały, dopóki zdarzenia nie stały się „po". Do
piero wówczas odchodziły w niepamięć, umierały cicho
i niezauważalnie jak motyle i słonie. Moje listy wypie
szczane, wychuchane, trafiając do kogoś, miały swoje
zadania. Były moimi emisariuszami. Moimi zausznika
mi. Siadały okrakiem na czyimś stole, kładły się wygod
nie na poduszce, rozpierały szeroko w kieszeni na sercu
i przypominały: „pamiętaj o nim". I nie dawały spać.
I nie dawały spokoju, nim rzeczy nie nabrały toku po
234
mojej myśli, a jeśli nie udało się, to chociaż napsuły
krwi, ile wlezie.
A ten? Boję się go. On zawsze trafia zbyt późno. Mam
takie przeczucie. A jeśli nawet nie jest zbyt późno, jeśli
jest wręcz bardzo wcześnie, jeśli jest czwarta rano, to le
dwie się pojawi, natychmiast robi się noc, noc głucha na
wszystko, na błysk oczu i pomarańczowe światła okien,
i to, co ledwie zaczynało się zielenić, natychmiast staje
się suchym badylem, bez żadnej nadziei na przyszły rok.
Czy taki jest ten list?
Więc myślę, co będzie teraz. Co przyniesie teraz. I to
zakłóca mój porządek. I to napełnia mnie lękiem, ale
także podnieca. I dziwne, że to podniecenie rośnie.
I przestaje się wydawać złe. Chyba nie jest najgorsze.
Żeby tylko mieć spokój. Żeby tylko zachować spokój.
3
Słyszę liczenie „sześć! siedem! osiem!". Zanim dojdą
do dziesięciu, podnoszę się ciężko z klęczek. Gdy wsta
nie z łóżka sprawia mi kłopot, zawsze klękam z głową
wtuloną w poduszkę. W takiej pozycji nie da się już
spać, ale przebudzenie jest mniej gwałtowne. Wtedy li
czę „sześć! siedem! osiem!".
Wczoraj długo nie mogłem zasnąć. Wczoraj do późna
nie pozwolono mi zasnąć. Za ścianą odbywało się spot
kanie mieszane. Ściana jest z gazety, a rozmowy musiały
być głośne, bo nie chciały być mądre. To spotkanie od
było się szybko i bezboleśnie. Z biegu. Nie było żadnych
listów. Nie były im potrzebne.
Nie dawał mi także spać mój wczorajszy desperacki
akt, a raczej skutki, które starałem się sobie dopowie
dzieć. Wczoraj wszystko było jeszcze gorące, jeszcze
się śmiałem, jeszcze miałem stracha, ale dziś jest już
inaczej. To wczoraj to było jak ogłoszenie stanu wojny.
Egzotyczne i tajemnicze. Ludzie na ulicach, pytania, za
pobiegliwe próby zabezpieczenia się. Obawa granicząca
z ciekawością. Dziś spodziewam się pierwszych restryk
235
cji. Niby życie toczy się nadal normalnie, a przecież do
tarła do mnie świadomość, że coś się dzieje za moimi
plecami, że gromadzą się jakieś chmurska, że lada mo
ment zostanę wciągnięty w to, z czego dotąd nie zdawa
łem sobie sprawy i czego istnienia domyślałem się z tru
dem. Zupełnie nie jestem do tego przygotowany. A po
winienem był się przygotować. Przecież to ja tę wojnę
wypowiedziałem, a ograniczyłem się jedynie do zręczne
go sformułowania aktu jej wypowiedzenia. Całkiem,
jakby wyłącznie to miało rzucić przeciwnika na kolana
i kazać mu pokornie przyjąć moją okupację. Teraz wiem,
że to nie będzie takie łatwe, że przeciwnik się nie podda
bez walki. Teraz przetrzeźwiałem. Teraz z niepokojem
oczekuję konsekwencji. Teraz już nie mogę powiedzieć:
„Wasza Wysokość, przepraszam za to wypowiedzenie,
ale wczoraj było u nas chlanie, dałem w banię, wykra
dłem mojemu kanclerzowi wszystkie pieczęcie i napisa
łem to głupie wyzwanie."
Teraz nie pozostało mi nic innego, jak opuścić przył
bicę i wyleźć z łóżka. Więc zaczynam dwudziesty pier
wszy dzień pobytu tutaj od ciężkiego westchnienia to
warzyszącego dźwignięciu się z wyrka. Nie jest dobrze.
Szyby są całkiem zaparowane. To zły znak. Nie ma na
wet dokąd uciec.
Myję porządnie zęby, twarz i szyję. Muszę jakoś wy
glądać. Potem powtórnie myję twarz, ale tym razem zi
mną wodą. Trzeba było o tym pomyśleć wcześniej. Takie
hartowanie się nie ma sensu, gdy zapalenie płuc zostało
już stwierdzone. I gimnastyka. Też jakby bardziej gorli
wa. Nie pajacowanie. Prawie trening. Teraz ubieram się
i sznuruję buty nową metodą. To sznurowanie jest moim
jedynym militarnym wynalazkiem. Przynajmniej jest
nadzieja, że nie postradam swoich nowych plomb na
gównianej sznurówce.
Do śniadania mam jeszcze piętnaście minut. To dużo
czasu. Ścielę łóżko bez pośpiechu. Otwieram drzwi i wy
chodzę ze szklanką na korytarz. Na wadze przy sraczu
waży się marnotrawna. Na mój widok chichocze i od
236
chodzi. Spodziewała się widać jakiejś reakcji z mojej
strony. Ważenie się i waga są tutaj tematem ciągłych
żartów. Nalewam Ślimaka w szklankę. Połykam bez
uprzedzeń. Traktuję to jak obowiązek. Nawet niezbyt
dokuczliwy. Wyprowadzanie psa na spacer. To ostatnia
czynność przed rannym korytem. Teraz tylko otwieram
na chwilę okno, pozwalani dwóm powietrzom na krótką
wymianę powitań, zamykam je, zamykam drzwi na
klucz i schodzę na dół zielonym stokiem schodów.
W stołówce znowu jest nas mniej. Widzę dużo wolnych
porcji, ale mało kogo kusi ta brązoworóżowa kiełbasa
zrobiona chyba z gąbki.
Jestem właściwie spokojny. Ósma rano to me jest pora
na wymianę zdań o niezbędności nawiązania kontaktu
Bela — ja. Mam przekonanie graniczące z pewnością, że
o ile dostanę odpowiedź od Beli kto wie, czy nie lepiej
byłoby, gdybym jej nie dostał, to w okolicy międzypo
siłku najmniej ludzi lub kolacji. Teraz nie będzie nic.
Spokojnie siadam do stołu. Za chwilę dochodzą współ
biesiadnicy. Dzisiaj jest nas czworo, ale to nie ma wię
kszego znaczenia. Nalewam sobie kaszę mannę. Mój są
siad z lewej już się obsłużył. Cierpliwie, łyżka za łyżką
przenoszę ją do ust. Na mleczne potrawy zostało nas
dwóch chętnych. Obydwaj jemy wszystko. On przez sza
cunek dla żarcia, ja przez szacunek dla zdrowia, czyli
przez rozum. Zupa pochlapuje miarowo. Ślimaki pracu
ją. Kątem oka dostrzegam Belę. Wygląda dzisiaj nieźle.
Może nawet bardzo dobrze. Z daleka nie wydaje się taka
duża. Gorzej, gdy jest blisko. Bela podejmuje moje spoj
rzenie. Odwzajemnia je i uśmiecha się. Teraz jestem pe
wien, że przeczytała list. Teraz widzę to w jej uśmiechu.
Jest znaczący. Mówi; „W porządku, dostałam." Wiem,°że
musi zareagować na moje „i co?". Ale jeszcze nie czas.
Teraz jest tu zbyt gęsto. Zbyt mało elegancko. Zbyt nie
świątecznie. Zrobi to wieczorem. Jestem tego pewien.
Sąsiad dolewa sobie zupy. Spostrzegam, że Bela prze
mieszcza się w naszą stronę. Im jest bliżej, tym staje się
237
większa.   Spuszczam  głowę  i  mechanicznie  podnoszę
mannę do ust. Ja siedzę, ona stoi. Jej cień pada na nasz
stół. „Jeszcze nie czas, Bela. Jeszcze nie jestem przygoto
wany. Wieczorem. Wieczorem, ty ośla łąko! Nie będzie
my przecież rozmawiać przy ludziach!" Ja siedzę, ona
stoi. Jej cień pada na nasz stół. Stoi nadal, nie wykonu
jąc żadnego gestu. To staje się trudne do wytrzymania.
Bela nigdy nie zatrzymuje się. Ma zawsze ręce pełne ro
boty. To jest nienaturalne. To urąga naszym przyzwy
czajeniom. Głowy znad talerzy podnoszą się ku niej.
Także z sąsiednich stolików. Muszę zrobić to samo, choć
mam ochotę krzyknąć: „No i co sterczysz jak ten kij na
weselu! Do roboty! Słyszysz?! Oj, bo jak wyjmę długo
pis! ", ale zamiast tego przyglądam się jej boleściwie jak
zbity pies i jestem przed rozstrzelaniem, cały gumowy
i ogłupiały. A przecież wiem jedno, że jeszcze do mnie
nie celują, że nie celuje do mnie. Bela przenosi dubel
tówkę oczu z mojego sąsiada na Nowego i znowu, i zno
wu, ale na mnie nie patrzy. I w końcu jej wzrok zatrzy
muje się na tym z lewej, nim jednak padnie salwa, słyszę
to jego, brzmiące trochę jak rozpaczliwe „Niech żyje
śmierć!":
— No co, skarbuniu?
I wtedy głupieję do szczętu, bo Bela dość głośno, dobi
tnie i powoli mówi:
— Wstydziłby się pan, panie Stasiu Stanisław?!,
chory człowiek, po sześćdziesiątce, ojciec rodziny i na
amory mu się zebrało!
Teraz jestem zupełnie sztywny. Wiem, że trzymam ły
żkę między ustami a talerzem, że Ślimak podnosi zdu
mioną głowę i czeka na kolejną porcję manny, ale nic nie
mogę poradzić. Jestem jak zmumifikowany. Nie rozu
miem kompletnie nic. „Bela, czyś ty oszalała?" Młote
czek. Muszę ją stuknąć w kolano. Za wysoko. „Bela, czyś
ty oszalała!?"
— O co ci, skarbuniu, chodzi, kurczaki jego mać?
— Niech pan nie udaje głupiego. A ten liścik to co?
Moja łyżka dalej wisi. Jeszcze bardziej wisi. Teraz do
238
mnie dociera, że ja wczoraj ten list włożyłem pod jego
talerz, bo był najbliżej! Jezu, czy ona jest naprawdę taka
głupia? Nie rozumie, że to ja? Że to mój list? Że to nie
on, że on nigdy w życiu nie napisałby tego listu? Że to
nie jest w jego stylu, że to w ogóle nie jest w żadnym
stylu. Że to jest w stylu rozpaczliwym! A on nie ma po
wodu do rozpaczy.
Teraz powinienem wstać i powiedzieć: „Bardzo pa
ństwa przepraszam, ale to nie pan Stanisław napisał ten
list. To ja go napisałem. Wyjaśnię ci to, Belu, potem,
a teraz przepraszani za całe nieporozumienie." Nie robię
tego. Mam natomiast ochotę zerwać się i wybiec krzy
cząc: „O Chryste! Zostawiłem mleko na gazie! ", ale tego
też nie robię, bo ta cholerna łyżka trzyma mnie za rękę
i nie pozwala nawet drgnąć.
— Jaki liścik, dziecino? Jaki znowu liścik?!
— Pan nie robi ze mnie idiotki! Mam pokazać?!
Dup! Teraz padam na klęczki. Błogosławiona łyżka,
jak to dobrze, że mnie trzyma! „Bela, Belcia, błagam,
tylko nie to!" Matko jedyna! Teraz się wszystko wyda.
Teraz się kapną. Trzeba było jednak na maszynie. Co ja
pieprzę! W ogóle nie trzeba było! Wiadomo, że pan Sta
sio nie pisze na maszynie! „Bela, uspokój się, proszę. Idź
już stąd do diabła! Błagani cię. Zobacz, ile talerzy do ze
brania. Belcia!"
— A pokaż, skarbuniu, pokaż!
O kurwa! Nie! O nie! On wie, że to nie on! Ja wiem,
że to nie on! I ona to wie! Ona musi to wiedzieć! Co za
perfidia! Czym ja ją w tym liście uraziłem? Co ja jej zro
biłem? To przecież całkiem niewinny list. I teraz się za
cznie. To teraz jest ostatni moment. To teraz powinie
nem wstać i powiedzieć: „Przepraszam państwa", albo
chociaż wywrócić ten stół, wskoczyć na sąsiedni. „Pali
się, ludzie, pali się! Nie widzicie?! Pożar!" Ale łyżka
trzyma. Trzyma jak imadło. Straszliwym wysiłkiem
mogę tylko zaniknąć oczy i czekać na katowski topór.
— To niech se pan wyjmie z kosza!
Mój list do kosza?! Dobrze. Niech już tak będzie. To
239
dobrze. To cudownie. Teraz nikt nie będzie grzebał y
koszu. Sytuacja się trochę poprawiła. Tu i ówdzie widzę
uśmieszki. Kozak jest wyjątkowo rozbawiony. Pokrzy
kuje z odległego kąta: „Brawo, panie Stasiu, nie wie
działem, że pan jesteś taki kozak! " I te różne inne: „Ci
cha woda brzegi rwie", „No, no, no!", „Trafiła kosa!"
itd. A Stasia już zaczyna to niecierpliwić. Żeby tylko nie
poszedł pogrzebać w tych śmieciach. Stasiowi to gada
nie przeszkadza w konsumpcji. Stasio spieszy się na za
bieg. „Kończ z tym, Stasiu, proszę cię! " I Stasio kończy:
— A daj ty mnie, skarbeczku, święty spokój. Niech
przyniesie, kurczaki jego mać, to zara tu zobaczym!
I o dziwo, Bela uspokaja się. Jeszcze trochę grzmi pod
nosem. Jeszcze lecą jakieś „amanty" i „Belmonda", ale
już odchodzi, już po burzy. Zabiera po drodze pusty ta
lerz i dopiero teraz moja ręka opada, łyżka rozpryskuje
trochę kaszy po stole, a ja siedzę i jest mi słabo, i boję
się, że się zaraz omsknę z krzesła, informując już ponie
wczasie, że się pali. To się nazywa „ostatni wysiłek
woli". To jest to, czemu pomagam, trzymając się oburącz
krzesła. I siedzę w tym krześle, i muszę w nim wytrwać,
zanim się to wszystko nie skończy. A przy stole komen
tują zdarzenie. Pan Stasio wyraźnie się tym nie przejął,
a raczej przejął się nieprzewidzianą przerwą w posiłku.
Teraz nadrabia, nie tłumacząc się, nie bijąc w piersi ani
przysięgając. Na wszystkie nagabywania odpowiedział
spokojnym: „A dajta wy mi święty spokój." Ale jest to
temat do rozmów. Komentarze trwają jeszcze parę mi
nut, zanim wszyscy nie wstaną od stołów i nie powiedzą
sobie „kujękuję". Wtedy z trudem odrywam dłonie od
krzesła i bardzo niepewnie opuszczam jadalnię, trzyma
jąc się grupy, jakby w obawie, że Bela wyłuska mnie sa
motnego, zapali lampę w oczy i przepyta z lekcji, do któ
rej w ogóle nie jestem przygotowany. „A pan nie wiesz,
o co jej chodziło?" Pytanie do mnie. Pyta Stasio. „Ja nie
mam czasu na głupoty." Nie jestem wcale pewien, czy ta
odpowiedź zadowala go. Jeszcze tylko w drzwiach Ko
zak dodaje swoje: „No, no, panie Stanisławie, to ja ustę
puję pola." Jest z siebie bardzo zadowolony. Widać wie
rzy, że ten list to prawda. Chce wierzyć, że Bela kompro
mituje niedoszłych absztyfikantów, bo wyróżnia jego.
proszę bardzo, Kozak. Bardzo proszę!
Dziś po raz pierwszy spóźniłem się na zabieg więcej
niż kwadrans. Tak z siedemnaście minut. Po raz pier
wszy i ostatni, bo to już ostatni zabieg. Obyło się jednak
bez awantury, wyjąwszy niemiłą uwagę, jaką zrobiła mi
łaziebna za to, że rozwiązując but oparłem nogę o kalo
ryfer. Nie spokorniała nawet wtedy, gdy przypomniałem
jej grzecznie, iż w tym miejscu można spotkać więcej łu
dzi, którym schylanie się sprawia pewien kłopot. I to
było wszystko.
Ostatni raz pozwoliłem mojej skórze nałapać gazo
wych pęcherzyków do woli i ostatni raz dałem się
uwieść chińskiej róży i szklanemu kwiatkowi. Ale i to
nie na długo. Zapamiętałem niezbyt dokładnie. Już po
chwili uleciała mi nazwa pasty na plastikowym pojem
niku służącym szklanemu kwiatkowi za doniczkę. Wy
cierając się sanatoryjnym ręcznikiem musiałem zerknąć
powtórnie, by sobie przypomnieć. „Javox"! Oczywiście
„Javox".
Ta sprawa z Belą nie daje mi spokoju. Myślałem o tym
siedząc w wannie i myślę w tej chwili sznurując but
moją nową metodą. To nie ulega kwestii, że ona wie
działa, kto jest nadawcą listu. Jestem o to absolutnie
spokojny. Nie mogło być pomyłki. Ona wie, że ten list
mogłem napisać tylko ja. Ona mi to przecież dała do zro
zumienia tymi znaczącymi uśmiechami. Byłem jedynym
przy stole, na którego nie spojrzała nawet, szukając
ofiary. Nie mogło być pomyłki. Pan Stasio był najmniej
prawdopodobnym nadawcą. Może tylko nieco bardziej
od kobiety siedzącej z nami. Ale z pewnością mniej pra
wdopodobnym niż ja czy Nowy, który jest o połowę
młodszy od Stasia. Więc skoro nie ja, to dlaczego nie
Nowy? Czyżby sądziła, że z Nowym sprawa nie pójdzie
tak gładko? Że zażąda dowodów? Zażąda listu? Wyrzu
240
241
ciła? To znaczy, że sprawa niewarta jest strzępienia
gęby, ale jeśli warczy, to poproszę dowód. Wybrała Sta
sia, bo Stasio to poczciwy dowcipniś, który nie da się
wciągnąć w awanturę, bo w gruncie rzeczy jest mu to
dokładnie obojętne. Wybrała Stasia, bo jest to tak nie
prawdopodobne i bezpieczne, że nikt nie uwierzy. Wy
brała Stasia, żeby kryć mnie. Ale dlaczego na Boga w ta
kim razie ta cała afera? Czy nie można było tego prze
milczeć i na osobności powiedzieć mi: „Nie życzę sobie"
albo „Życzę sobie, tylko nie jestem jeszcze pewna"? Czy
może ktoś prócz niej przeczytał ten list? Może w związku
z tym musiała, acz niechętnie, zamanifestować swoje
oburzenie, nie chcąc w to wplątywać mnie? Może to była
tylko „pokazówka". Nie wiem. Ale wiem, że w tym liście
nie było przecież zdania mogącego obrazić ją w naj
mniejszym nawet stopniu. Wręcz przeciwnie. Mogę
przypuszczać, że każda kobieta otrzymawszy taki list
uśmiechnęłaby się i byłaby usatysfakcjonowana nim jak
komplementem. Więc dlaczego? O co tu chodzi? Nie ro
zumiem z tego nic. Tak strasznie nic, że aż mnie głowa
boli!
Po niemiłej wymianie zdań nie zaszczyciłem łaziebnej
niedawno odkryłem, że to się nazywa „kąpielowa" na
wet spojrzeniem. Rzuciłem jej tylko „kujędzenia" i wy
szedłem jak z burdelu. Wczoraj jeszcze chciałem jej
kupić kwiaty albo wsadzić w kieszeń za te wszystkie ką
piele razem, ale jak tak, to nie! Zastanawiałem się na
wet, czy nie zapytać jej złośliwie, gdzie jest najbliższy
wenerolog, bo po tych kąpielach zaczerwieniło mi się
i szczypie przy sikaniu. Dałem jednak spokój. Teraz nie
w głowie mi syf. Właściwie w głowie, i to poważnie zaa
wansowany.
Dopiero teraz dociera do mnie dzisiejszy dzień. Jest
mroczno, śnieżnie i wietrznie. Dmucha mi w uszy, opu
szczam więc nauszniki. Drzewa skrzypią. To skrzypienie
jest przejmujące i dziwne. Nie pływałem nigdy na wiel
kich żaglowcach, ale tam także musi skrzypieć. Jestem
pewien, że właśnie tak jak teraz.
Idę do pijalni. Po raz któryś tam z rzędu napełniam
pożółkły już bidon „Pieniawą". Odchodzę bez pożegna
nia. Jeszcze tu wrócę. Po drodze kupuję pięć frezji i je
dną luzem dla córeczki. Nie żegnam się. Jeszcze tu
wrócę. Idę do dentystki. Wydłubuje mi „częściówkę"
i zakłada plombę. Nie żegnam się. Proponują, bym wró
cił. Chętnie. Na dworze przygryzam plombę. Przedtem
nie było okazji. Jest wysoka. Od biedy mogę wyjąć ją no
sem. Ale jest fajna. Lubię ją. Strasnie psyjemna. I nie ma
już dziury.
I to tyle. To wszystko. To te nieważne strzępki, które
zdołały się wymknąć spod ogromnego ciężaru pytania
„o co tu chodzi?". To pytanie nie opuszcza mnie od rana.
Ale czy tylko od rana?
Siedzę w pokoju. Teraz już nawet ciężko mi pisać. Ru
ski budzik nie zna litości. Elektroniczne sekundy skaczą
jak pchły i obiad jest coraz bliżej. Iść? Nie iść? Iść to ry
zyko. Nie iść — ryzyko i głupota. Iść. Choćbym miał po
życzyć perukę od którejś z dam. Peruki oczywiście nie
pożyczę. Także dlatego, że są już poutykane w przepa
stnych walizach. Znaczna część marnotrawnych już wy
jechała. Inni są gotowi do wyjazdu. Dziś wieczór, jutro
rano. Zostanie nas tylko garstka. Mała garstka. Można
się schować w zbożu, ale nie można na ściernisku. Nie
dobrze. Całkiem źle.
O pełnej godzinie ten budzik wydaje krótki pisk. Z je
go piśnięciem muszę wyjść. Chciałbym, żeby nie pisnął.
Nic prostszego. Wystarczy pieprznąć nim o ścianę. Je
dnak Bela nie budzik. Nawet bym nie pisnął. O! Jest.
Było! Cóż, idę. Muszę iść i to szybko. Muszę wejść z gru
pą. To bardziej bezpieczne. Można się jeszcze scho
wać. Przyklejam się komuś do pleców. Udaję garb. Wje
żdżam do jadalni na swoim garbatym i dopiero tutaj
odlepiam się. Teraz jestem jak flaming. Chudy, zgarbio
242
243
ny, że niemal nie drażnię powietrza, na paluszkach do
biegam do swojego stołu. Tu natychmiast zasłaniani się
serwetką i czekam. W serwetce jest mała dziurka. Wy
celowałem ją na Belę i patrzę. Widzę ją całkiem ostro
ale gdy tylko odwraca się w moją stronę, przestawiani
ostrość na serwetkę i wtedy Bela staje się niegroźną pla.
mą, i wtedy Beli nie ma. Przychodzą moi stołownicy.
Nalewamy zupę. Płynę płasko ku wazie jak najbliżej
obrusa, mijam kubki z kompotem. Zaskroniec. Z zupą
nie spieszę się. Tempo wzrośnie przy drugim daniu. Tu
musi niechybnie dojść do zbliżenia, potem mogę zacząć
się spieszyć. Wszyscy już zjedli. Nie wypada się ociągać.
Finiszuję efektownie, choć na dalekiej pozycji i teraz wi
dzę nadciągającą Belę. Modlę się do niej. Jestem cały jak
naleśnik. Prawie mnie nie ma. Schowałem wszystko, co
było do schowania, i żarliwie przemawiam do niej;
„Bela, proszę cię, nie zaczynaj znowu. Daj mi jeszcze po
żyć. Zostały mi ledwie trzy dni. Popatrz, tyle wytrzyma
łem. Bela, proszę." Już jest prawie przy stole. Widzę wy
soko pod sufitem cztery talerze, które zaraz postawi.
Gdy zatrzymuje się, upuszczam klucz na podłogę i bły
skawicznie schylam się pod obrus. Klucz jest pod ręką,
obok nogi krzesła. Klepię dłonią dookoła. Któraś z pań
z sąsiedztwa przygląda się zdumiona moim poczyna
niom. „Cicho, cholera, cicho, nie podpowiadaj!" Słyszę
stawiane talerze i gdzieś nad sobą głos Stasia: „No co,
królewna znalazła już swojego amanta, a?" Coś warknę
ło pod sufitem. To coś ma chyba związek z ogromną bia
łą łydką, którą mam przed nosem. Macam dalej, uważa
jąc, by nie dotknąć tej łydki. Łydka pokryta jest gru
bym, krótkim kłakiem, jak kark lochy. Czuję się teraz
niczym terrierdzikarz. Mam ochotę wpić się w tę łydę
swoją nową wystającą plombą, ale na szczęście locha gi
nie w ostępach nóg ludzkich i stołowych.
Teraz łapię klucz i wyłażę szybko spod obrusa. Walę
się przy tym w głowę. To nie ma znaczenia. Trzeba się
spieszyć. Jak na nieszczęście makaron z białym serem.
Uśmiecham się głupio i zamieniam widelec na łyżkę. Za
nim oni zdążyli dotrzeć do ćwierci, ja już byłem gotów,
przepraszam, spodziewam się telefonu." I wybiegłem.
jsa schodach odbiło mi się serem. Tym razem się udało,
ale przede mną jeszcze parę. posiłków. Tak może być
przez następne trzy dni.
Na blacie w portierni już nie widuje się listów. Wielu
wyjechało, a tych innych prawie nie ma. Czasem tylko
trafi się jakaś zbłąkana korespondencja do tych, co mie
szkają najdalej i wiadomości wędrują długo, trafiając na
ostatni moment. Dziś leży tylko jedna koperta. Wesoła,
żółta, a jednocześnie elegancka i dystyngowana. Zaadre
sowana czarnym atramentem i proszę bardzo — do
mnie! To nie Lalucha ani matka. Od nich już listów nie
będzie. Z różnych powodów. I boję się myśleć, z jakich.
To od Jerzego. Jedyny list spoza sprawdzonego kręgu
poczty rodzinnej. List od przyjaciela, malarza, którego
ja bardzo, bardzo bo on jest naprawdę bardzo. Drobne
czarne pismo: „JWP Poeta." Otwieram kopertę i czytani
pierwsze zdania i cieszę się, że on o mnie myśli, bo a
także myślę o nim, i czytam następne zdania:
„Pośpiesz się z przyjazdem, ponieważ do 28 02 trwać
będzie wystawa DudyGracza w Zachęcie, a powinieneś
ją zobaczyć, zwłaszcza pejzaże — moim zdaniem znako
mite. Nie pomawiałem tego publicysty cynika, szalbie
rza coraz to puszczającego do widza perskie oko, o tyle
liryzmu, zadumy i ciepła, które wychodzą z pejzaży. Nie
posądzałem również jego, tego dobrego rysownika o tyle
malarskości i pokory do natury. Skromne motywy, pro
sta, bezpretensjonalna technika, gdzieś w pobliżu akwa
reli i laserunku. Talent?! — to mało powiedziane."
I tak dalej, i tak dalej aż do końca, a na koniec „ucało
wania" i „Jerzy z rodziną". I chociaż właściwie jest już
„po", chociaż będę w domu przed listem, to jednak pi
szę krótko, zostawiając to, co ważne, do spotkania w
Warszawie.
244
245
Kochany Jerzy 18 2 85
Ten list nie prześcignie mnie z pewnością, ale mimo to
wyślę go, bo nie mogę nie odpowiedzieć na Twoje „żółte
"
wec
Zostało mi tego szczęścia tutaj jeszcze trzy dni. Mo
żesz się domyślić, czym są dla mnie te ostatnie dni wy
gnania. To jest przeciąganie liny ślimak — żółw. Nic
tylko oszaleć i zdaje się jestem blisko. Ładnie, że napisa
łeś. Zrobiło mi się nieco lepiej.
Czasu nie marnowałem. To on marnował mnie. Zrobi
łem trochę rysunków tuszem; żadna rewelacja, nie ma
warunków. Zresztą gdyby były, też nie byłoby powodu
spodziewać się rewelacji. Ot, rysuneczki.
Trochę pisałem i piszę jeszcze. Ja tak mówię „tro
chę", ale tego jest sporo. Nie potrafię jednak nic powie
dzieć na ten temat; nie mam stosunku do tych zdań,
prócz wściekłości, która stoi nade mną z batem i poga
nia. Nie jest to wściekłość na te zdania, co już są, bo ich
nie ma wyjaśnię Ci to w Warszawie; zresztą wcale ich
nie czytam. To jest wściekłość na te, których jeszcze nie
napisałem, na te, które usiłuję dogonić. Ale to moje pisa
nie jest dość ściśle związane z tym, co się tutaj dzieje,
i niestety nie mogę przyspieszyć biegu wydarzeń. To jest
„osioł i marchewka". To jest straszne.
Na DudęGracza oczywiście pójdę, chyba żebym nie
wrócił, puk, puk. Jeśli idzie o jego malarstwo, zgadzam
się od góry do dołu, choć nie zgadzam się z Twoimi nie
którymi sformułowaniami. On nie jest „cyniczny" i nie
puszcza „perskiego oka". On chyba jest dosłowny. On to
tak widzi, ale nie w sensie „odbieraprzetwarza", on
tak widzi naprawdę. Ja jestem przekonany, że w tym nie
ma specjalnie dużo spekulacji. To tak jest naprawdę. To
nie on jest cyniczny. To całe „zewnątrz" jest takie. Więc
jeśli on jest cyniczny, to dlatego, że cyniczne jest „ze
wnątrz". Ja to też tak widzę. Myślę chciałbym, że
mamy podobne okulary. Nie psychiczne nastawienie. To
jest co innego. Jego malarstwo nie ma nic wspólnego
z żadną satyrą. Wręcz przeciwnie.
Ty, Jurek, jesteś z gruntu dobry. I takim chciałbyś wi
dzieć świat. I takim go widzisz. Być może nie jestem
obiektywny. Być może nawet przeciwnie. Dlatego mó
wię „wydaje mi się", że świat taki jest jak w jego malar
stwie! Ty nie chcesz widzieć tej całej „powiatowej szla
chty", a ja ją muszę widzieć, bo ona jest wszechobecna.
A żebyś wiedział, jak sejmikuje w tej dziurze! Ho, ho.
Ucałuj serdecznie Utę, Patunię i Jureczka.
Ściskam gorąco.
Janek
PS Nad morze nie chodzę, bo okazało się, że tu nie ma
żadnego morza?!
Teraz jeszcze nalepiam znaczek na uśmiech i posyłam
Jerzemu. Mam nadzieję, że wyprzedzi list i mnie. Zakle
jam kopertę.
Od siostrzykawki dostaję stenipelek na bilecie. Mam
do tego prawo. Zaliczyłem zabiegi bez poprawki. Stem
pelek jest zielony i bardzo ważny: „Kuracjusz zakończył
leczenie uzdrowiskowe." Teraz kuracjusz weźmie te pa
piery i pójdzie po drugą pieczątkę do Orbisu i dopłaci
do pierwszej klasy, bo sypialny ma właśnie na pierwszą.
Kuracjusz wychodzi.
Kuracjusz wziął pieczątkę z Orbisu i zrobił dopłatę,
ale jeszcze mu mało. Teraz idę na dworzec. Idę na dwo
rzec, żeby zobaczyć, jak jest daleko. Nie wierzę nikomu
na słowo. Muszę to sprawdzić sam, by móc zrobić zapas
czasu, który pozwoli mi bezpiecznie i pewnie odjechać.
Jak na skalę tego miasteczka dworzec jest rzeczywiście
daleko. Po dwudziestu pięciu minutach, licząc od Sana
torium nr 4, docieram do niego. Z walizką będzie gorzej.
Spróbuję zamówić taksówkę, ale jeśli się nie uda? Jak ja
to będę taszczył?
Budynek dworcowy jest mały. Tory kolejowe biegną
na grzbiecie wzniesienia, więc do dworca raczej stacji,
choć ulica jak w takich razach nazywa się Dworcowa
trzeba się wspiąć. W poczekalni trzy osoby. Wjeżdża ja
kiś pociąg. Bez zapowiedzi. Lokomotywa i trzy wago
246
247
ny. Dla każdego podróżnego po jednym. Wiem o dworcu
prawie wszystko. Teraz mogę wracać. Dalej jest mro
czno. Bez przerwy sypie śnieg. Wiatr staje się nieznośny.
Nie działają na niego żadne metody wychowawcze. Jest
mi zimno. Idę bardzo szybko, ale niewiele mnie to roz
grzewa, a co rozgrzeje, to zaraz ziębi mnie myśl „o co w
tym wszystkim chodzi?"
I nie wiem, o co w tym wszystkim chodzi. Na kolację
ryba po grecku. Myślę z wielką troską o upadku kultury
helleńskiej, ale troszkę skubnąłem. Troszkę i błyskawi
cznie. Ryby po grecku nie da się porwać i uciec, więc
porwałem kromkę, masło i kawałek placka. W stołówce
byłem może pół minuty. Teraz mi wszystko jedno, bo
mam zielono na białym: „ukończył kurację". Beli nie
udało się mnie dopaść. Nie chcę mieć z nią nic wspólne
go. Winie ją o tę całą awanturę. Jestem pewien, że była
niepotrzebna, że można było to załatwić kulturalnie.
Była niepotrzebna, ale czemu w ogóle była? Czemu to
miało służyć? Czy to miała być kara? Za co? Czy za to, że
zbyt długo kazałem na siebie czekać? Przecież się docze
kała. I nie powiedziała „nie". Ukarała mnie, nastraszyła,
trzymała w napięciu na krawędzi kompromitacji, jednak
nie powiedziała „nie". To niedobrze. To teraz źle. Może
ona trzyma mnie na deser? Może chce... To niedobrze. W
sanatorium robi się pusto. Jak tak dalej pójdzie, zosta
niemy tu prawie sami. I co będzie? Co wtedy będzie? Czy
mogę liczyć na to, że pozwoli sobie opowiadać o gwia
zdach? Rany boskie. Muszę się teraz mieć na baczności.
Muszę na siebie uważać.
A to wszystko to jest moja wina. Wyłącznie moja
wina. Trzeba mi było do ludzi. Trzeba mi było do „Pie
kiełka". Przecież nikt mnie nie zmusi do wódki. Trzeba
mi było w karty. To nic, nauczyłbym się. To moja wina.
Teraz jest już za późno. Teraz nie mogę powiedzieć:
„Zapraszam państwa do siebie. Pokażę wam rysunki
i jak się czyści buty, nie mając austriackich gazet." Bo
państwa już prawie nie ma. Państwo się rozjechali. Te
raz jest za późno. Teraz wszystko jest „po". Wszystko
prócz jutra i pojutrza. Ale jutro będzie „po" jutro, a po
jutrze „po" „pojutro".
Panie Kolego!
Myślę, że pan się na mnie nie obrazisz, jako człowiek
z inteligencją i poczuciem humoru. Piszę do pana, żeby
wyjaśnić, bo ja już wyjeżdżam, a pan jeszcze zostaje, to
1 jaką smakowitą gąskę można na rożen wsadzić. Roz
chodzi się o to, że ja wtedy, jak pan żeś ten chleb zrzucił,
to widziałem ten pana list pod moim talerzem. Ja się za
to nie obrażam, tylko akuratnie też miałem do niej ro
mans, bo mi takie duże bardzo się podobają. I znakiem
tego, też żem do niej napisał list i włożyłem do takiej sa
miuśkiej koperty, bo chyba kupili my w tym samym pa
pierniczym. Wie pan, tam koło sportowego jest taki pa
wilon, jak się idzie na stację. Pan nie dasz wiary, ale na
wet tak samo zaadresowalim. Ale żeby było konkretniej,
to teraz mówię po kolei. Jak pan żeś poleciał na górę,
jak za przeproszeniem pana kolegi jakiś wariat, to ja
żem się wrócił. Wyjąłem ten pana list i chciałem wsadzić
mój, i wtedy ona mnie przydybała, i mówi oddaj, bo nie
twoje. To ja pomyślałem sobie, że jak pan chciałeś do
niej napisać i byłeś pierwszy, to masz pierwszeństwo, to
jej dałem ten pana list i w nogi, i zaraz swój wyrzuciłem
do kubła przy telewizorze. Ale potem przy śniadaniu,
jak ona mnie jak za przeproszeniem święty Michał dia
bła i co ja się wtedy zaparłem, to mi później zaświtało,
że ja żem się pomylił przez te koperty i nie dałem pana,
tylko mój. Bo to tak, jak człowiek stary i głupi na stare
lata. No i na to wyszło, że pana wyrzuciłem przy tej tele
wizji, za co przepraszam i myślę, że pan kolega urazy nie
będzie nosił, bo jeszcze jest trochę czasu, to może pan
napisać drugi. Jeżeli się rozchodzi o dyskrecję, to pary
2 gęby nie puściłem.
248
249
Życzę dużo zdrowia i wszelkiej pomyślności w życiu
osobistym. .   
o,   fi,jf     "i"  ,  "      Sąsiad od stolika
Stanisław W.
Tak. Ten list, kulfoniasty, niewprawny, w kopercie
z papeterii kupionej w papierniczosportowym sklepie
opakowanie z niebieskimi różami wyjaśnił wszystko.
Więc ta sprawa jest już zamknięta. Ad acta. Ta sprawa
zdjęła z twarzy serwetkę. Ta sprawa znalazła swój klucz
pod stołem i wystawiła wreszcie głowę spod obrusa.
List przyniósł mi dzisiaj przed śniadaniem Triangul.
List i informację, że pan Stasio wyjechał wcześnie rano
i prosił, żeby podać. To wszystko.
Jest za kwadrans ósma. Siedzę z tym listem na nie po
słanym łóżku i jest mi dziwnie. Dziwnie w ten osobliwy
sposób, iż chciałoby się powiedzieć: „Nie jest mi wcale."
Nie czuję nic. Może trochę ulgi. Nie mam żalu do pana
Stasia, a nawet przeciwnie. Mam dla niego sympatię za
uczciwość, za ten list właśnie. Teraz wiem, że ja tę wojnę
wygrałem. Ale nie ma we mnie radości zwycięzcy. Jest
cień smutku. „Czy to było potrzebne?" Teraz mam spo
kój. Wygrałem wojnę o spokój. Mogę mieć spokój, o ile
znowu nie wymyślę jakiejś genialnej metody na jego
zdobycie. Tę wojnę wygrałem dzięki przypadkowym so
juszom, dzięki dziwnym zbiegom okoliczności. Mój poseł
wiozący wypowiedzenie wojny spił się w przydrożnym
zajeździe i zgubił dokument. Nie było wojny. Nie będzie
wojny. I to jest moje wielkie zwycięstwo. Czy mam ka
zać wychłostać posła za niesubordynację? Nie! Mianuję
go Wielkim Podczaszym.
Teraz wreszcie powoli wstaję z łóżka. Nie spieszę się.
Mogę się nawet spóźnić na śniadanie. Dentystka przy
jmuje do dwunastej. Zdejmuję piżamę. Moje ciało po kil
kugodzinnym śnie stało się miękkie, jakby woskowe.
Tylko blizna jest, jaka była, różowa, półwypukła, na
skos przez brzuch, aż do splotu słonecznego. Teraz robię
gimnastykę. Ale nie tak jak wczoraj, histerycznie i do
250
upadłego, w obliczu nagłego zagrożenia. Dziś robię to
spokojnie, systematycznie. Maszyna parowa. Nawet kil
ka pompek na pięściach. Ostrożnie. Najwyżej dziesięć.
Mięśnie powoli rozgrzewają się, stają się posłuszne mo
jej woli. Wysiłek przestaje być nieprzyjemny. Wpadam
w rytm i poddaję mu się.
Myję się, golę i ubieram, i znowu zawiązuję buty moją
nadzwyczajną metodą. Wszystko to robię, starając się
pamiętać, że jeszcze tylko jutro, a potem już gdzie in
dziej, w samym środku spraw, które pozostawiłem dwa
dzieścia trzy dni temu i z pewnością zdążyły ostygnąć,
więc trzeba będzie znowu wziąć je w ręce, ogrzać dłońmi
i wychuchać aż do wylęgnięcia.
Jestem gotów do wyjścia. Teraz mogę otworzyć drzwi
Ślimakowi, który skamle już do mnie z niebieskiego
gara, ale przedtem wpuszczam trochę młodego powie
trza. Ślimak jest dzisiaj zawiesisty. Gęsty jak w upał.
Przypalił się w kuchni. Nie dam po sobie poznać, żeby
go nie urazić. Robi dla mnie tyle, ile może, więc jestem
mu winien tę odrobinę serdeczności. „Dobrze pan dzisiaj
wygląda, panie Ślimak" i wlewam w siebie całą szkla
nkę niemal jednym łykiem.
Po liście pana Stanisława wszystko wygląda inaczej.
Nigdzie nie muszę się chować, przed nikim nie muszę
uciekać, nie grozi mi obezwładniający uścisk łyżki z
manną. Nie muszę porywać niczego ze stołu jak pies,
który urwał się z łańcucha; mogę się rozwalić na kana
pie jak pekińczyk emerytki i podjadać z bombonierki
z flegmą i bez entuzjazmu.
W jadalni już prawie nas nie ma. Z moich współbie
siadników została ta kobieta siedząca visavis. Po sali
rozsianych kilkanaście osób. „Rozsianych" to złe słowo.
Opuścili swoje miejsca. Nie mogą znieść samotności
i lgną do siebie. Siedli w kupie, na grzędach czterech
czy pięciu stołów. Widzę wśród nich Morenę, jest Trian
gul i Kozak. Pani z przeciwka wyjeżdża zaraz po śniada
niu. Więc dziś po raz ostatni skrzyżowaliśmy nasze „do
brydobry, negonego". Dziś po raz ostatni nalewam jej
251
kawę z dzbanka i podsuwam cukier, zupy mlecznej nie
jada. Napełniam swój talerz i karmię Ślimaka. Robię to
nad wyraz spokojnie, w niepodważalnym poczuciu bez
pieczeństwa.
Bela kręci się po pustej sali. Teraz to już nie jest Bela.
Teraz poufałości się skończyły. Nie łączy nas nic, dzieli
nas wszystko. To prawda, że pomógł ten przypadek, to
prawda, że jej obecność miała pewien związek z moją
osobą, ale niezupełnie ze mną. Tylko z moją osobą. Z po
siadaczem czarnego długopisu „Koral", któremu by
ła bardziej potrzebna niż mnie. Nie jest ładnie myśleć
w ten sposób, bo przecież były chwile, kiedy skłonny by
łem uznać ją za mojego jedynego sojusznika, ale stało się
dobrze, że do tego nie doszło. Jestem wolny od zobowią
zań. Teraz mogę patrzyć na nią jak na kelnerkę, która
ma na imię Bela. Mogę patrzeć na nią jak na kuriozalny
przypadek kobiecości z cycem jak sedes, z łydką jak
kark dzika i z buraczkowym wiechciem czupryny. Teraz,
gdy już jestem po wojnie, gdy już jestem wygrany, mógł
bym sobie przypomnieć, co mi jest winna i mógłbym ją
za to znielubić. Ale nie chcę jej znielubić. Wolę, by pozo
stała mi obojętna. W gruncie rzeczy nie jest mi przecież
nic winna. Te chwile niepewności i autentycznego stra
chu, o którym jeszcze teraz boję się myśleć, zawdzię
czam jedynie sobie i zbiegom okoliczności. Mogę mieć
tylko żal, jeśli w ogóle można winić dachówkę zrzuconą
przez wiatr na nasz łeb, że Bela się tu znalazła; Bela, ten
piekielny mastodont, który zdumiał mnie tak, że do te
raz nie mogę wyjść z przysiadu. Ale mówię sobie, że ona
ma prawo tu być przez zasiedzenie, przez zahaczenie, bo
ona jest wariatką tej wsi, jej dumą i największą atrak
cją, a ja przez tę wieś tylko przejechałem, nie płosząc
nawet kur ani kaczek.
Tymczasem Bela zachowuje się, jakby nic nie zaszło.
Bo też nie wie, że nic nie zaszło, a nie zaszło dzięki roz
targnieniu czy pomyłce pana Stasia spowodowanej pa
niką, jaką w każdym normalnym wrzodowcu musi wy
wołać bliższy kontakt z tym okrutnym żartem przyrody.
Więc Bela nic nie wie, nie wie, że przegrała tę wojnę,
a jeśli me wie, to nie jest przegrana, i zachowuje się tak,
jakby przez całe życie w jej otoczeniu zmieniał się tylko
okupant. Ale ja jestem poczciwym okupantem. Ja nie
zgłaszam ani pretensji, ani roszczeń. Pobędę jeszcze w
tym niewdzięcznym kraju do jutra i późnym wieczorem
muszę wrócić do dawnej miary, więc wieczorem odja
dę, zebrawszy swoje całe wojsko w skórzaną czarną wa
lizkę na kółkach. I pozwalam Beli uśmiechać się do mnie
gorąco i jeszcze bardziej zachęcająco. I rozumiem, że jej
zachęty muszą być gorętsze, bo to jej ostatnia szansa, by
ktoś zabrał ją z tego wiecznie okupowanego kraju, choć
by do kraju okupanta i choćby po to, by tam pokazywa
no ją na jarmarkach. Toteż odwzajemniam jej uśmiechy,
ale tylko litościwie odwzajemniam i staram się, aby nie
było w nich ani odrobiny przyzwolenia.
A teraz bułka z masłem i jakiś dziwny ser. Ser biały,
wymieszany z czymś w rodzaju pasty, więc pastuję mą
bułkę, glansowanie zostawiając Ślimakowi. Jeszcze wy
pijam kubek kawy i wychodzę, nie przejmując się zu
pełnie tym, że jestem ostatni.
Pogoda jest wczorajsza. Różni się jedynie tym, że śnieg
stał się gęstszy, cięższy i jest bardziej mroczno. Ten
śnieg lepi mi się do butów, zapycha bieżniki podeszew,
a potem, gdy wchodzę do cieplejszych miejsc, zostawiam
za sobą białe foremne grudki, jakbym rozsypał pigułki.
W pijalni żywego ducha. Napełniam bidon i idę do
kwiaciarni. Ile razy przebyłem już tę trasę? Dziś w kwia
ciarni jest pełno. Niestety ludzi. Po zakupach orientuję
się, że to kwiaty pożegnalne dla personelu sanatoriów.
Kończy się turnus. Zresztą i u nas była taka składka, da
łem sumę, jakiej sobie zażyczono, i wpisali mnie na listę.
Co dalej, nie wiem. Nie ma innego wyjścia. Muszę cze
kać. Są tylko gerbery i goździki. Na szczęście zaintere
sowanie tymi kilkoma gerberami, które pozostały, jest
niewielkie, chyba ze względu na cenę, wyższą od ceny
goździków. Te ostatnie cieszą się niesłabnącą popular
252
253
nością jak przedwojenni piosenkarze. Przy zakupie tych
banalnych kwiatów odbywają się prawdziwe debaty
w kręgach doradców i to tak szczęśliwe, że ich efekt
każdorazowo czyni z tego wiechcia już istną miotłę. Nie
moja miotła. Nie moja sprawa. Kupuję pięć kwiatów,
starając się wybrać te, którym mróz nie przygiął kar
ków. Jeden dodatkowo. Ubieramy to jakoś wspólnie; ja
dyktuję, sprzedawczyni wykonuje. Płacę. Znowu coś
mówi o majątku, ale brzmi to jak zachęta do dalszych
wizyt. Według moich rachunków kwiaty są zawsze dar
mo, ale to nie może dojść do uszu kwiaciarzy.
Tu już nie wrócę.
Pani dentystka i „córka" są zachwycone bukietami. Sia
dam w fotelu. Została tylko maleńka dziurka z przodu. To
idzie błyskawicznie, brudna robota — rwanie. „To kiedy
rwiemy?" Informuję panią doktor, że to już w domu, że ju
tro wyjeżdżam. Pani wydaje się być zmartwiona. Zadomo
wiłem się tutaj jak ta bormaszynka. Chwilę jeszcze rozma
wiamy. Wczoraj pani z rodziną czytali sobie moją książe
czkę i strasznie się obśmiali. Niepotrzebnie. I dziękuję ser
decznie za pomoc i za te moje uratowane zęby, co mi je
tak dobrze zrobiła. I myślę sobie, ze każdy człowiek robi
coś dobrze, tylko nie każdy wie co. I mówię „do widzenia"
i coś o jakichś drogach, które się jeszcze mogą zejść, ale
sam w to nie wierzę. I znowu coś jest „po".
Tu już nie wrócę.
Znowu jestem w Sanatorium nr 4. Zastałem w swoim
pokoju niemiły dowód ingerencji w moje życie prywat
ne. Błędem było to, że zacząłem traktować ten pokój
jako „swój", powinienem był pamiętać przecież stara
łem się, że mój nie był i nigdy nie będzie. Moje były tu
tylko niektóre rzeczy i wracałem do nich. Ale też faktem
jest, że gdy trzeba się było schronić, uciekałem najpierw
„do pokoju", a potem „do rzeczy". Tak czy inaczej,
nowy akcent świadczący o obecności kogoś obcego nie
mile mnie zaskoczył. Tym akcentem jest tabliczka, którą
przybito na drzwiach, po ich wewnętrznej stronie. „Za
brania się używania grzałek elektr." Ta tabliczka jest
jak gdyby bezpośrednio adresowana do mnie. Ten pokój
przestaje być azylem, pomijając poważne opóźnienie nie
wynikające z winy PKP. Ta tabliczka głosi: „Zabrania
się Janowi Wołkowi używania grzałek elektr." To jest
moja wizytówka. Wizytówka niepokornego. Bardzo
mnie zdenerwowała. Muszę coś z nią zrobić. Parzę her
batę i czekam na jakiś pomysł. W końcu biorę nóż no
żyk rzecz pożyteczna i z wizytówki, która boleśnie głosi
moją niesubordynację, robię zupełnie inną wizytówkę.
Zeskrobuję litery i wyrazy, pozostawiając tylko niektó
re. Dzieło skończone. „Wania Grzałek." Teraz mogę ją
przybić nawet z drugiej strony.
Budzik pisnął czternastą. Czas dłuży mi się potwornie.
Aż trudno to wytrzymać. Myślę, jak go pogonić, ale nie
wpada mi do głowy nic rozsądnego. Mój mózg wyjałowił
się widać, intensywnie dochodząc do tej efektownej
kompilacji, która zamknęła się zwięzłym „Wanią Grzał
kiem". Może pójść na spacer? To jest szaleńczy pomysł.
Po dwudziestu trzech dniach bezustannego niemal prze
siadywania w 6a naraz miałbym iść na spacer? Moje
dotychczasowe spacery wiązały się niemal wyłącznie
z rysowaniem. Może ze trzy razy chciałem się im oddać
bezinteresownie, ale kończyło się to po paru minutach.
Pogoda zresztą nie sprzyja spacerom. Sypie dalej, wiatr
nasilił się jeszcze. Jest ponuro, piwnicznie i będzie go
rzej. To wszystko nie nastraja optymistycznie. Jest w
tym coś złego. Jak to się mówi, „coś wisi w powietrzu".
Nie wiem, co wisi. Zapomniałem już o swoich horosko
pach, ale coś wisi. Na coś się zanosi. Nie wiem na co.
Czuję instynktownie jakieś napięcie. Przed deszczem
akacja opuszcza liście. Zapytaj ją, dlaczego to robi.
Może pójść zamówić sobie taksówkę na jutro? To też
nie najlepszy pomysł. Zbyt wcześnie. Im wcześniej to
zrobię, tym większe jest prawdopodobieństwo, że tak
254
255
sówkarz zapomni. Więc może zacząć się pakować, ukła
dać rzeczy? I to odpada. Pakowanie przeciągnie mi się
wtedy na niemal dwa dni. Pakowanie to już prawie pod
róż, prawie wyjazd. Nie mogę tego przeciągać.
Siedzę. Wobec tego siedzę. Siedzę i patrzę w okno. Pa
trzeć „w okno" to źle powiedziane. Ja patrzę „na okno".
Jest zaparowane do trzech czwartych i ta katarakta nie
ubłaganie posuwa się ku górze. Lada godzina grozi mi
całkowita ślepota na ten skądinąd uroczy i pełen napię
cia wycinek krajobrazu. Zresztą jest mi obojętne, w ja
kim nastroju pożegna mnie to, co zza okna sekundowało
moim poczynaniom przez dwadzieścia trzy dni. Jest mi
to naprawdę obojętne. Byle szybko, sprawnie, nieza
uważalnie.
To wszystko toczy się zbyt wolno. Zbyt wolno. Nie
mogę znaleźć żadnej skutecznej metody na przyspieszę
nie tempa. Nie mam takiego bata, którego razy mogłyby
pogonić ten leniwy zaprzęg. Od obiadu minęła godzina.
Godzina z okładem, a ciągnie się jak doba. Zresztą obiad
też ciągnął się, choć wysiedziałem go do końca. To, że
się ciągnął, nie znaczy oczywiście, że był bogaty w wy
darzenia. Gdyby był bogaty z pewnością nie ciągnąłby
się. Nic. Nie było nic. Może tylko to, że kelnerki się nu
dzą. Dały temu wyraz, głośno napominając marnotraw
nych, by rozsiedli się na swoje miejsca. Więc rozsiedli się
w pokorze ze spuszczonymi głowami. Nikt nie opono
wał. Nikt nie powiedział: „Kobity, przecież teraz macie
pięć razy tyle biegania. Zamiast znosić naczynia z trzech
stołów, tyle nas zostało, znosicie z dziesięciu." Nikt tego
nie powiedział. One same nie odkryły tej proste zależ
ności. A przecież wszyscy jemy to samo. Tak jest zawsze.
Najpierw złość. Najpierw jest oburzenie, że złamano ja
kiś porządek. Kiedyś, gdy odkryją błąd, któraś z pewno
ścią dostanie racjonalizatorską nagrodę. Ale mnie to nic
nie obchodzi. To nie dotyczyło mnie. Ja siedziałem twar
do przy swoim stoliku 6, choć zostałem tu sam. Siedzia
łem twardo, jakbym był drzazgą tego stołu, jego piątą
nogą, słojem tego drewna i patrzyłem na to obojętnie.
Na chwilę tylko ożywił mnie szpinak, bo mam dla niego
dużo szacunku, ale powiadam, tylko na chwilę. Nie da
łem się uwieść uśmiechom Beli. Były zalotne i adresowa
ne wyłącznie do mnie. Nie mogło być pomyłki. W tym
końcu sali zostałem tylko ja. Uśmiechałem się tak, jak
najpiękniej potrafi uśmiechnąć się drzazga, noga albo
słój, a jest to mniej niż uśmiech wazy z zupą lub filiżanki
kompotu. Nie powinienem, jednak teraz, gdy sytuacja
jest jasna, moje lekceważenie dla jej zachowania staje
się prowokacyjne.
To zdumiewające, jak bardzo może się zmienić miejsce
opuszczone przez ludzi, którzy nadają mu charakter. To
sanatorium, Sanatorium nr 4, dotąd pełne tych, co uza
sadniali jego nazwę, pełne kuracjuszy, w te dwa dni sta
ło się hotelikiem, zajazdem na pustkowiu, gdzie zatrzy
mało się na popas kilkoro przypadkowych przejezdnych.
Teraz widać, jak personel się nudzi, teraz jego jest peł
no, on przytłacza tę grupkę wędrowców. Teraz to miej
sce staje się miejscem prywatnym, a goście nie są już
użytkownikami, nie są nieidentyfikowalną masą z tobo
łami, ale jest „pan spod ósemki", „dwaj panowie z dwu
dziestki czwórki" i ja nie wiem, jak mnie nazywają.
Przedtem nas nie było, bo był obiad. Teraz został deser,
ostatnie danie, można przestać się spieszyć i zacząć de
gustację. Tak. Ten stan jest niepokojący. Prawie doku
czliwy. Niemal bolesny. Nagle zaczyna się osypywać
góra naszych przyzwyczajeń, z którą poznawaliśmy się
dwadzieścia trzy dni.
Poszedłem na międzyposilek. Bardziej już z przyzwy
czajenia niż z obowiązku. Teraz nie mam obowiązków.
Teraz mogą mi nafiukać. Teraz żaden lokalny komornik
nie odbierze mi przydziałowego papieru do tyłu z tego
prostego powodu, ze dziś przy porannym „stołeczku"
skończyłem rolkę. Swoją drogą w moich obliczeniach
dotyczących tej sprawy gdzieś musiałem zrobić błąd. To
jest materiał do przemyślenia w Warszawie. Chwilowo
256
257
jednak zajmuje mnie co innego. Zajmuje? Przecież nawet
nie wiem co. Coś wisi.
Międzyposiłek także był świadectwem, że coś nie jest
tak. Że usuwa nam się grunt spod nóg. Że to, co zdąży
łem zacząć uważać za swoje, nagle przestaje nim być.
Przyjechawszy tutaj uznałem ten stan za nienaturalny,
za bolesne połamanie moich przyzwyczajeń. Dwadzie
ścia trzy dni pozwoliły mi przywyknąć ale nie pogodzić
się do tej menaturalności, co automatycznie przeniosło
jej wartość do przeciwbieguna. Stała się czymś chwilo
wo naturalnym. A teraz tracę i to. Teraz jest moment
najgorszy, bo przejściowy, zanim stanę wobec nowego
nienaturalnego, które jest przecież starym naturalnym,
moim prawdziwym azylem, moim domem. Chwilowo je
dnak po „rewolucji" zaczął się krótkotrwały, acz do
kuczliwy okres „dyktatury proletariatu". Mój świat
chwieje się w posadach. Dziś zamiast budyniu czy kiślu
było jabłko! Jabłko zza węgła Wiosny Ludów. Po
marszczone jak rodzynek i niewiele od niego większe.
Nie mam nic przeciwko jabłkom, a szczególnie prze
ciwko takiemu, które przypomina rodzynek, ale powi
nien być budyń! Miał być budyń! Albo kisiel! Coś się
dzieje w kuchni. Być może nią to jakiś związek przyczy
nowy z budyniem, z kisłem, z jabłkiem i z rodzynkiem,
jednak nie to jest najważniejsze. W kuchni zauważyłem
pewien ruch, ożywienie. Ono me jest tym automatycz
nym ożywieniem, wiążącym się z koniecznością zapcha
nia dwustu pysków. To jest ożywienie uroczyste. Na
tchnione. Chichotliwie dostojne. Jubileuszowe optymi
styczne. Przez kuchenne okienko dostrzegłem kwiaty
w wazonie. Było ich trochę za dużo jak na dziękczynny
bukiet dla personelu. Zresztą nie kończył się na goździ
kach. Chyba czyjeś imieniny. Beli? Nie. To by się ukła
dało zbyt równym ściegiem. A jeśli? Czy powinienem ku
pić kwiatek? A po co? A dlaczego? A kto ona jest dla
mnie? Za te głupie uśmiechy? Zapłaciłem stokroć głu
pszymi, a teraz zaczyna mi być szkoda moich nowych
plomb na tę orgię grymasów.
Morena wkurza mnie coraz bardziej. W ogóle co ona
tu jeszcze robi? Pojechałaby w cholerę i nie truła tyłka.
Morena wyraźnie skumała się z Belą. Jest jak pchła na
dogu. „Poznajcie się, to mój największy przyjaciel." Nie
wiem, czemu mnie to tak denerwuje Przyjaciele naszych
wrogów nie są automatycznie naszymi wrogami. Ani
wrogowie naszych wrogów nie stają się przez to naszymi
przyjaciółmi. To wszystko określa relacja ich wielkości
do naszej. Zresztą pojęcie „wróg" nie może w żaden spo
sób dotyczyć Beli. Ona jest zbyt wielka, bym bez ryzyka
mógł ją traktować inaczej niż obojętnie. Grzecznie obo
jętnie. Przy jej gabarytach najbezpieczniej jest jej nie
dostrzegać, co chyba nie jest trudne, bo jak sądzę, nie
dostrzega się albo rzeczy bardzo małych, albo bardzo
wielkich. Bela pozostanie mi obojętna, bowiem jako
wróg jest groźna, a jako przyjaciel jeszcze groźniejsza.
Ale Morena mnie wkurza. Naskoczyła na mnie na dro
dze do sraczyka. Nie ma baba litości. „Dzisiaj są urodzi
ny pani Zosi, przyjdzie pan, panie Januszu?" Więc je
dnak nie pomyliłem się. Nie jest to jednak powód, by
wpadać w euforię. Dobrze, że nie Beli, chociaż z prawa
łaski wobec Moreny nie zamierzam korzystać. „Po
pierwsze, proszę pani, mam na imię Jan, skoro już pani
musi po imieniu, po drugie, nie znam pani Zosi, a po
trzecie, domyślam się, że to pani, skoro mnie pani tak
serdecznie zaprasza." Morena zasugerowała, żeby „pan
Janusz nie był taki obraźliwy", po czym wyjaśniła, ze
„pani Zosia to ta z cerą... no wie pan", więc domyśliłem
się, że chodzi o pryszczatą kelnerkę, co nie było takie
trudne, zważywszy, że Morena nie omieszkała jednocze
śnie pograbić się rozczapierzonymi paluchami po twa
rzy. Dalej uświadomiła mi, że nie mam się co „szczy
pać", bo będą „wszyscy", tylko żebym kupił kwiatek
albo „ostatecznie" mogę dać jeden z tych rysunków, któ
re namalowałem. Pomyślałem sobie, że „ostatecznie" to
mnie może w dupę pocałować, ale powiedziałem: „jeśli
będą wszyscy, to się zastanowię".
Tych „wszystkich" to od biedy koń mógłby policzyć
258
259
na palcach jednej ręki. Daje się ich zauważyć przy kola
cji. „Wszystka" Morena, „wszystek" Triangul skądinąd
„Wszystek" — piękne imię dla chłopca i „wszystek"
Kozak, który przecież nie może ominąć okazji przyssa
nia się do Beli, choć ta twardo trzyma go w piwnicy. Od
pozostałych siedmiorga, z których część wyjedzie po ko
lacji, „wszyscy" różnią się rozpaczliwą elegancją i kwia
tkami ułożonymi na sąsiednich krzesłach. Morena po
malowana jak parkan producenta farb i lakierów. Ma na
sobie jakąś sieć. I dobrze. Niech ma. Niech łowi. Kozak
i Triangul też są godni. Obydwaj w marynarkach i pod
krawatami. Gdyby te krawaty były inteligentne, toby
ich podusiły. Obserwuję Belę. I ona jest przygotowana
na bale. Wystarczy tylko odpiąć kelnerski fartuszek.
Widać, że im spieszno, ale nie poganiają nas. Dziś są
jaja w majonezie. Źle. Dziś jest jajo w majonezie. To jest
moja dieta, po którą przyjechałem tu aż ze słonecznej
Warszawy. Skoro tak, to tak! Jem to jajo. Turlam to jajo
po talerzu. Oliwię majonezem, żeby miało lepszy ślizg,
popatrując z ukosa po sali. Wygląda to trochę upiornie.
Maleńka garstka ludzi rozrzuconych po dużej jadalni.
Uroczyste kelnerki. Ciemność za oknami, wiatr i coraz
gęstszy, potężniejszy śnieg. Stare poniemieckie sanato
rium, gdzieś na uboczu maleńkiego miasteczka. Sanato
rium przeraźliwie puste, choć przecież czuje się tu je
szcze tłum, są jeszcze ich cienie, słyszę ich rozmowy, ich
nerwowy pośpiech. Na jakichś listach i wykazach wiszą
cych na ścianach mogę odczytać ich nazwiska, ale nie
mogę odnaleźć w pamięci twarzy tym nazwiskom przy
należnych, nie mogę, bo nie zadbałem o to, bym mógł, a
teraz i tak jest „po". Z Franciszka została tylko aureola
nad krzesłem. Zbyt ciasna dla Beli, może dobra dla
mnie, jednak ja mam zamiar doczekać się własnej.
Wkrótce pewnie wysuną spod nie krzesło robiąc miejsce
do tańca i będą ją trącać i ocierać się o mą w swoich nie
poradnych, tancerskich podrygach.
W końcu udaje mi się osaczyć gdzieś w rogu talerza
„róg" — bardzo odpowiednie słowo ostatni kawałek
kurzego białka i rzucam go Ślimakowi na ząb. Jeszcze
łyk herbaty i wychodzę. Morena daje mi jakieś znaki
i wyraźnie daje mi je Bela, ale ja jestem bardzo głuchy
i znacznie bardziej ślepy niż głuchy.
W telewizyjnej siedzi już paru miejscowych gości w
płaszczach i ośnieżonych butach; widać dopiero przyszli
i grzecznie czekają, aż wrzodowi uporają się z jajem.
W końcu korytarza w portierni także widzę kilkoro. Je
den trzyma w czerwonej garści pokaźnych rozmiarów
magnetofon i popatruje na stary szafkowy zegar, wska
zujący pięć po wpół do siódmej. I tutaj kończy się moja
wielka szansa i zaczynają schody, które wiodą na górę,
w ciemne przejście, ciemny korytarzyk, w jego najpo
dlejszy kąt, gdzie są drzwi z wewnętrzną wizytówką
„Wania Grzałek".
Jest już bardzo późno. Na linijce sanatoryjnego dnia
kończy się podziałka. Dwadzieścia po dziesiątej. Kończy
się także podziałka na nieco dłuższej linijce mojego
dwudziestoczterodniowego pobytu w Sanatorium nr 4.
Mój dachtaras unosi się lekko po każdym „dup!
dup!" dobiegającym z magnetofonu na dole. Trwa to
już od trzech godzin i słyszę to „dup!dup!" w różnych
wydaniach, w różnych tonacjach i w różnych mstrumen
tacjach, ale zawsze jest „dup!dup! ". Tam na dole balu
ją i panienka z magnetofonu opowiada o jakiejś „skórze,
która lgnie do skóry", i nie wiedzieć czemu, oczy mojej
wyobraźni widzą Kozaka z gołym tyłkiem przewieszo
nego przez kolano Beli i ćwiczonego bez litości mary
narskim pasem w rytmie „dup!dup!". I wierzę oczom
wyobraźni i nie jestem ciekaw sprawdzić, co tam się
dzieje, na własne, mam tylko nadzieję, że nie rozpie
przyli do końca aureoli Franciszka. Ale wszystko jest
możliwe. Możliwe jest wszystko, wziąwszy pod uwagę
niesamowitość tej nocy. Bo to nie jest noc prawdziwa.
Takich nocy nie ma na świecie. Niemożliwe są takie
noce, żeby śnieg zatrzymał się w biegu, urągając wszel
kim przepisom, żeby był tak gęsty, wisiał w powietrzu,
260
261
a jednak spadał ciężko, wydając przy tym dziwny, bla
szany dźwięk, jękliwy i silniejszy od tego „dup!dup!"
wydzierającego się z dołu. Bo takich nocy nie ma, nie ma
nawet w Kotlinie, żeby w ich przepastnych głębiach nie
było ani jednego pomarańczowego świetlika. Nic, zwy
czajnie nic, tylko niesamowity chrzęst i to rozpaczliwe
„dup!dup!". Więc nie ma takich nocy i nie ma takich
okien, z których można te noce oglądać, bo nic się nie
da oglądać z pułapki zaparowanych szyb w przeraźliwie
pustym poniemieckim sanatorium na obrzeżach miaste
czka w Kotlinie. I ta noc nie pozwala mi pisać, mimo że
jest czarna, bliźniaczo czarna, czarna jak mój długopis
„Koral", który poganiał mnie przez dwadzieścia trzy
noce, a teraz drapie mozolnie i rży lękliwie jak koń czu
jący wilki. Więc chcę przejechać go biczem po grzbiecie
i walę, ile popadnie, „dup!dup!", bez litości, w wiel
kim, panicznym strachu zdolnym pchnąć do zabójstwa,
ale on odwraca się zadem, wierzga tylnymi nogami i wi
dzę tylko jego ogromne, błyszczące oko, w którym
Lampa przerywa. Znowu coś ze światłem. Baterie
w moim magnetofonie wyczerpane. Zaraz wysiądzie cał
kiem. Dokończę potem, jeżeli
Ola. Żona. Oleńka. Oleńka to żona. Ola jest moją żoną.
Nie pisze. Ale pisała. Bardzo prosiła, żebym się nie de
nerwował. Nie denerwował. Więc jestem spokojny.
Wszystko jest w porządku. Moje rzeczy nie są w porząd
ku. Są porozrzucane. Buty są tam. Spodnie są pod krze
słem. Moja piżama. Góra od piżamy. Założyłem ją na
lewą stronę. Ale to nie jest normalne. Ten nieporządek
jest w porządku. On jest uzasadniony. On jest logicz
ny. Przecież nie było światła. Nie było prądu. Nie. Do
brze — nie było światła. Jak długo go nie było? Która
jest teraz? Teraz jest druga piętnaście. Noc. Teraz widzę.
Szyby odtajały. Śnieg do jednej trzeciej okna. Dobrze, że
jest światło. Dobrze, że wróciło. Nie wiem, co pisać. Nie
wiem, jak pisać. Teraz jest dziś. Powinienem to napisać.
Powinienem zacząć nowy dzień notatek. Dziś wyjeż
dżam. Dziś wracam do domu. Dziś wracam do Oli. Już
wszystko jest „po". Ale muszę to napisać. Muszę to opo
wiedzieć. Teraz. Dziś. Teraz o drugiej piętnaście. Przed
półgodziną włączyli światło. Siedziałem na łóżku. Trze
ba było posiedzieć na łóżku. Muszę to opowiedzieć, ale
to nie jest prawda. W tym nie ma za grosz prawdy. W
tym nie ma ćwierć ziarna prawdy. To jest piasek w ze
garku mózgu. Tego nie było. To się nazywa fikcja? Tak
mówią. Fikcja. Więc to nie jest ani trochę prawdą, to co
teraz napiszę, ale to jest fakt.
Więc wysiadło światło. Baterie w magnetofonie są wy
czerpane. Zapałek nie mam wiele. Nie zapalałem. Kiedy
wysiadło światło, zrobiło się zupełnie cicho i tylko ten
śnieg tak dziwnie szeleścił. Na dole z początku pokrzy
kiwali, śmiali się. Dziewczyny piszczały. Potem chyba
zapalili świece. Widziałem słaby blask na olchach przy
oknach stołówki. Nie wiem, ile tak siedziałem. Może pół
godziny, a może więcej. Tak, chyba więcej. Myślałem, że
wróci światło. Ale ono nie chciało wrócić. Było bardzo
ciemno. Nigdy jeszcze nie było tak ciemno. Zrobiło się
późno. Musiało być już bardzo późno. Rozebrałem się po
omacku. Założyłem piżamę i wszedłem pod kołdrę.
Chciałem zasnąć. Ściskałem powieki jak pięści, ale nie
mogłem. Może za bardzo ściskałem. Potem nagle prze
stało padać. Nagle. Jak nożem. Było bardzo ciemno i ba
rdzo cicho. Ci na dole chyba gdzieś się rozeszli albo coś,
bo nie słyszałem ich. Nie wiem, jak długo tak leżałem.
Może godzinę, a może dwie. Lub nawet więcej. W tej
chwili nie wiem. Więc leżałem na wznak. Patrzyłem
w sufit. Patrzyłem w stronę sufitu, bo sufitu nie było.
Nie widziałem go. Wszyscy już spali. Zresztą tu już pra
wie nikogo nie ma. Ten pokój jest na samym końcu.
Wtedy usłyszałem kroki na schodach. Słyszałem bar
dzo wyraźnie. A potem te same kroki na korytarzu. Co
raz bliżej mojego pokoju. Słyszałem wyraźnie. Ciężkie
kroki. To musiał być ktoś bardzo duży. Tu skrzypią po
dłogi. To jest drewno. Słyszałem skrzypienie i czułem
262
263
drganie łóżka po każdym kroku. Te kroki skręciły w ma
ły korytarzyk do mnie. Stały się potężne. Słyszałem je
tak, jakby buty stawiano na bębenkach moich uszu.
Usiadłem na łóżku. Robiłem wszystko, żeby nie było
mnie słychać. Ten ktoś stał pod moimi drzwiami. Nie
wiem. To chyba puściła wtedy klamka, ale drzwi były
zamknięte. Kiedy puściła ta klamka, zatrzymało mi się
serce. Nie wiem, na jak długo. Wiem, że tam była ona.
To była ona. Podszedłem do drzwi. Bez dźwięku. Naj
mniejszego dźwięku. To była ona. Widziałem ją. Miała
światło. Świecę. U spodu drzwi jest szpara. Widziałem
pomarańczowe, słabo pulsujące światło. Stała tuż za
drzwiami. Słyszałem jej oddech. Wtedy zerknąłem przez
dziurkę od klucza. Widziałem ją. Ją nie. Tylko rąbek
czegoś białego. Przy kolacji nie miała nic białego. I wi
działem na ścianie jej cień. Taki cień mógł należeć tylko
do niej. Nie wiem, jak długo tak staliśmy. Po obu stro
nach. Bałem się, żeby nie skrzypnęła podłoga. Nie wiem,
jak to długo trwało. A potem zapukała. Bardzo cicho.
Ale ja myślałem, że wyskoczę oknem. Potem zapukała
głośniej. I znowu. I jeszcze. I wtedy wróciłem do łóżka.
Tak cicho, że chyba frunąłem. A może mnie w ogóle nie
było? Tak. Chyba mnie nie było, bo nikt nie odpowie
dział na to pukanie. A ona tam stała i pukała cały czas.
Przerwa i znów. Po dwa stuknięcia. Najwyżej trzy. To
trwało długo. Bardzo długo. A ona pukała. I głupi. Ja
pomyślałem, że ona w końcu kopnie w te drzwi. Że wy
pieprzy je z futryną. I z szafą. Za okno. Czekałem na ten
moment. Że drzwi przez okno wylecą na taras. I z szafą,
bo jest po drodze. A potem pomyślałem, że może przejść
dachem. Z sąsiedniego pokoju. Tam już nikogo nie ma.
Głupi. Całkiem wariat. I gdy zapukała znowu, pomyśla
łem, że gdybym miał kołek, tobym ją mógł tym kołkiem w
łeb. Najlepiej osikowy. Ale nie miałem. Głupi. Ale ona da
lej pukała i wtedy zacząłem się śmiać. Zacząłem się strasz
nie śmiać! Tak jeszcze nie śmiałem się nigdy! I śmiałem
się jak głupi i głośno, jak umiałem najgłośniej, zacząłem
odmawiać „Pod Twoją obronę uciekamy się, Święta Boża
Rodzicielko!". I śmiałem się, bo to było ogromnie za
bawne, i krzyczałem to „Pod Twoją obronę". Potem
przestałem. Nie słyszałem, jak odchodziła, ale czułem
drżenie podłogi i nie widziałem już światła w szparze.
I siedziałem na łóżku, i śmiałem się już potem cicho,
i strasznie się trząsłem. Może od tego śmiechu. Nie
wiem, jak długo siedziałem. Ale długo.
I potem włączyli światło. Chciałem pozbierać ubrania
i wtedy go znalazłem. Musiała wsunąć szparą. Myślałem,
że to od niej. Że ona do mnie pisze. Ale nie. To nie był
list od niej. To był mój list! Mój list, który jej podałem
wtedy. Adresowany moją ręką. Ale nie zdenerwowałem
się. Pomyślałem, że może wyjęła z kosza. Tam, gdzie wy
rzucił ten Stanisław. A jeśli nie, to może, to może on dał
jednak mój, a ona z jakichś powodów podczas tego śnia
dania... Zdumiało mnie tylko jedno. Koperta była zakle
jona. Tak, jakby wcale nie był czytany. Ale przecież mo
gła nad parą, tam w kuchni, a potem zalepić. I tak sie
działem z tą kopertą, aż wreszcie otworzyłem.
I przysięgam, że to nie jest prawda! Za grosz prawdy!
Ale to jest fakt! To nie był ten list! To nie był list do
Beli! To znaczy, to był list do Beli, ale on był na różo
wym papierze! To był list do Beli, który dostała Ola!
To był list, którego Bela nigdy nie dostała! To był list,
który jest w Warszawie! Ten na różowym papierze i bez
żadnych poprawek! Nie ma żadnej logiki, która dałaby
temu wiarę, ale to fakt!
Nie wiem, jak długo siedziałem z tym listem. Musia
łem z nim coś zrobić. Ale to nie był zwykły list. Nie mo
głem go zostawić ani zabrać. On by do mnie wrócił.
Wrócił przy innej okazji. Nie mogłem go podrzeć ani
spalić, bo wtedy być może wróciłby później, ale tego już
bym chyba nie wytrzymał, to byłoby ponad ludzkie siły.
Nie wiedziałem, co z nim zrobić. I wtedy... to śmieszne,
ja wiem. Jednak to nie jest takie śmieszne. To nie jest
śmieszne, bo to urąga wszelkim prawom logiki. Więc
musiałem go zniszczyć w ten sam sposób. I wtedy kawa
łek po kawałku, powoli i dokładnie zjadłem go. Zjadłem
264
265
ten list, bo pomyślałem, że jeśli nie ja, to może mój Śli
mak. To oczywiście śmieszne. Ale ja nie mogłem inaczej.
Ja inaczej nie mogłem. Bo teraz wiem, że już go nie ma.
Nie ma go w Warszawie. Nigdy nie miała go Ola. A jej
list? To, co było po „verte"? To, o czym ona pisała? To
nie problem! To nie jest problem! Ona pisze książkę!
Obydwoje piszemy książkę! Tę sarną. Bela chciała nam
przeszkodzić, ale ja i mój Ślimak załatwiliśmy to. Teraz
nie ma tego listu. Logika? Prawda? Fakt? Już jest „po"!
Mówię sobie: „Wszystko jest «po». Teraz nie liczy się
już nic." Nie było tych dwudziestu czterech dni. Jest
dziś. Dwudziesty lutego. Dziś wyjeżdżam. Zostało trzy
naście godzin. Trzynaście małych godzin. Tamto było.
Lub nie było wcale. To nie ma znaczenia. Nie może mieć
znaczenia, bo nie chcę do tamtego wracać. Bardzo nie
chcę. Już teraz jest „po", a jeśli przestanę w ogóle o tym
myśleć, to stanie się tak odległe, że już nawet nie będzie
„po". Nie będzie nic. Jeszcze jedna czarna dziura. Wy
tarty fragment podziałki na najdłuższej z moich lini
jek. Na tej, której najodleglejszy koniec ginie gdzieś
w fioletowej mgle przyszłości. Więc dzisiejszy dzień nie
ma związku z poprzednimi dniami spędzonymi tutaj.
Jest okładką tej książki. Ale okładka to nie książka.
Okładki się nie czyta. Więc ten dzień będzie zupełnie
inny. Dziś likwiduję swoje gospodarstwo. Dziś kończy
się okupacja. Nikt nie będzie mnie żegnał kwiatami. Nie
tęsknię za tym. Ja tu musiałem być. Moja służba się
skończyła. Zwalniam swoich ludzi. Odmaszerować, Śli
mak, i pamiętajcie: o tym, co wam mówiłem, cisza! Zro
zumiano?!
Tej nocy nie spałem dobrze. Było parę powodów. To
też wstałem bardzo późno. Za pięć ósma. Nie zrezygno
wałem jednak z niczego. Mycie, gimnastyka, słanie łóż
ka. Tyle tylko, że tym razem piżamy nie zostawiłem pod
poduszką. Robię wszystko szybko, ale bez paniki.
Idę na śniadanie. Teraz widzę, że w sanatorium zostało
nas pięcioro. Nie znaczy to oczywiście, żebym miał za
pałać nagłą miłością do pozostałej czwórki. Są mi obcy.
Może niezupełnie, bo jest wśród nich Kozak i Triangul.
Morena już wyjechała i bardzo rozsądnie z jej strony.
Powinna była zrobić to wcześniej. Wszyscy czworo sie
dzą dziś razem. Ja, jak zwykle, na swoim miejscu. Od
dzielnie. Kelnerki są w komplecie. Jest ich stanowczo za
dużo, jak na taką garstkę. Ale są wszystkie. Dokładnie
wszystkie. Mówię: „wszystkie".
Nie przyglądam się nikomu. Nie szukam żadnych śla
dów. Nie szukam odpowiedzi na żadne pytania. Nie in
teresują mnie kolczyki pozostawione w pościeli ani wąt
ły zapach tanich perfum w czyjejś poduszce. Nie intere
suje mnie to, a jednak nie mogę nie dostrzec zwycięskie
go podniecenia Triangula, graniczącego niemal z głup
kowatym przestępowaniem z nogi na nogę, i widzę przy
gnębienie Kozaka, jakiś dziwny cielęcy smutek, jałowy
i beznadziejny. Mam ochotę podejść do niego i dać mu
swój długopis. „Bierz, Kozak. Mnie już nie będzie po
trzebny. Dopiszesz sobie, co chcesz." Ale nie zrobię tego.
Postanowiłem zniszczyć „Koral" po ostatniej kropce.
Wyrzucę. Najlepiej do strumienia. Nie mogę go nikomu
oddać, bo nie wiadomo, jakie będą tego konsekwencje.
Jest nieobliczalny. Tylko ja potrafię nad nim zapano
wać, choć i tak płacę zbyt wysoką cenę. Stop. Za daleko.
Tamto jest „po".
Po mlecznej zupie zjadam bułkę z serem. Popijam
kawą. I wychodzę. Nie z opuszczoną głową, ale także nie
niosę jej wysoko. Normalnie. Jakby nigdy nic. Nie patrzę
na nikogo. Nikt też nie patrzy na mnie.
Wspinam się po schodach i otwieram drzwi pokoju.
Wyciągam z szafy swoją czarną walizkę, kładę na środ
ku łóżka, rozwieram jej paszczękę. Dwa do usunięcia
w Warszawie. Piżama. Najpierw piżama. To z pewnością
nie będzie mi już potrzebne. Składam ją więc starannie.
Chowam do celofanowego worka. Nie będę zakładał
w pociągu. Kładę na dnie walizki. Obok Przepisy ruchu
266
267
drogowego, zupełnie o tym zapomniałem, i Diogenesa
Laertiosa. Dwie książki. Dwa światy. Woda i ogień. Zi
mna woda i ogień. A potem jak leci, ale rozsądnie, bo
nauczyły mnie tego ciągłe rozjazdy. Składam swoje ry
sunki. Przekładam sztywnymi blokami, żeby się nie po
mięły. Zwijam w rulon „rybacką" kamizelkę. Wrzucam
swój zielony kalendarz. Słowem wszystko, co mogę za
pakować teraz, wszystko, co już nie będzie mi potrzebne
do wieczora. Zostawiam sobie jeszcze przybory toaleto
we i koszulkę „Jogging". Chcę się wykąpać przed wy
jazdem. Zostawiam także grzałkę, herbatę i cukier.
Chwilę zastanawiam się nad swoimi patyczkami z krze
wu forsycji i wiedziony jakimś sentymentem zawijam je
w papier i wrzucam do walizki. Szklanki, popielniczka,
kubek do „Pieniawy", drobne monety — to wszystko zo
stanie jako świadectwo pobytu marnotrawnego „Wani
Grzałka".
Za pół godziny będzie pierwsza. Obiad. Mój ostat
ni obiad tutaj. Wróciłem właśnie z miasta. Poszedłem
zamówić taksówkę, ale nie zamówiłem, bo nie było.
W końcu jakaś przyjechała, jednak nie dała się zamówić
z powodów niejasnych. To mnie zdenerwowało. Nie
mogę przecież dźwigać. Pocieszam się teraz, że to wła
ściwie dobrze, że wolę liczyć na swoje nadwątlone siły
niż na ich wątpliwą pomoc. Wyjdę odpowiednio wcze
śniej i jakoś przeturlam te dwa czy trzy kilometry. To
nawet daje mi poczucie pewności, choć najlepiej czuł
bym się już w pociągu, mogąc powiedzieć: „Wysiadam
na Centralnej, proszę mnie obudzić o szóstej."
Przedefilowałem przez miasto. Zatrzymałem się w pi
jalni. Nie miałem, ze sobą nic właściwego, więc łyknąłem
parę garści, umyłem ręce jak poncki Piłat i poszedłem
dalej. Pogoda jest piękna. Z wczorajszego dnia nie zo
stało nic, prócz pokaźnych zasp, które są dla mnie do
pokonania. Rasowy koń przed metą przyspiesza.
I jeszcze okazało się, że moja wczorajsza wizyta w
kwiaciarni nie była ostatnia. Wstąpiłem tam jeszcze
z rozpędu. A gówno prawda! Wiedziałem, że wstąpię,
równie dobrze, jak o tym, że idę po taksówkę. Wiedzia
łem wychodząc z Sanatorium. Więc wstąpiłem do kwia
ciarni. Dziś jak na ironię był duży wybór. Jak na tutejsze
stosunki. Kupiłem tylko jeden kwiatek. Jeden jedyny.
Białą frezję. Bardzo ładną. Sprzedawczyni była nieco
zbita z tropu: „Dziś tylko dla córeczki?" „Tak. Córeczka
zostanie jednak z tatusiem." Odchodząc czułem w jej
spojrzeniu ulgę, ale i sympatię. Życzyła mi dużo szczę
ścia. I ja jej wzajemnie.
Więc dam jej ten kwiatek, bo bez względu na wszy
stko, jednak jestem jej coś winien. Jestem jej winien
choćby tych kilkadziesiąt godzin, spędzonych pośród
białych nocy kartek, zapisywanych gorliwie i z maniac
kim uporem, tak, jakbym włosem piłował kratę.
I zdarzyło się jeszcze coś. Coś, co teraz jest bez znacze
nia, ale to ani z mojej winy, ani z niczyjej winy, a jeśli
już z czyjejś, to z winy jakiegoś zawszonego losu, który
jak zawsze jest bez winy, bo jest dachówką zdmuchniętą
z dachu.
W portierni znalazłem list. Jeden jedyny list. Leżał
wciśnięty między ścianę a pionową deskę podpierającą
blat lady, na podłodze. Przeleżał tam osiem dni nie za
uważony przez nikogo. Dziś, kiedy chodzę po Sanato
rium nr 4 jak po rodzinnym domu przeznaczonym na
sprzedaż, kiedy oglądam wszystko innymi oczami, kiedy
wszedłem za ladę, chcąc dokładnie przyjrzeć się temu
staremu zegarowi, o który ocierałem się przez dwadzie
ścia cztery dni i wiedziałem, że jest, choć nie widziałem
go, więc dziś znalazłem ten list. List wysłany w tym sa
mym dniu, co tamten z dopiskiem na drugiej strome.
List — nie list. Aneks do tamtego. Koperta, w której
była jedynie fotografia. To miało być to lekarstwo z
wielkim nakładem sił i środków ściągnięte skądś z za
granicy, mój filipiński mag. To miało mi pomóc, ale zło
śliwe przypadki i tym razem wmieszały się w moje spra
wy i musiałem pomagać sobie sam, najlepiej, jak potra
fiłem, i przecież dobrze, bo skutecznie.
268
269
Zdjęcie ma format pocztówki. Kobieta. Około trzy
dziestu lat. Bardzo ładna. Moim zdaniem piękna. Szczu
pła. Wysmukła. Twarz drobna. Wysokie czoło. Ubrana
w rodzaj białego kimona z czarnymi obrzeżami. Ściśnię
ta w talii i biodrach skórzanymi grubymi paskami. Na
nagim ramieniu delikatna koronka czarnej cienkiej blu
zki. Dłoń w czarnej rękawiczce. Przerzucone przez rękę
czarne futro z goryla. Na oczach ciemne okulary. Czarna
jedwabna chustka, spod której uciekają ku górze pasma
włosów.
To jest właśnie Ola. To jest Lalucha, która nie z wła
snej winy spóźniła się co najmniej o osiem dni. Ale nie
martw się. Nic się nie martw. Jakoś sobie poradziłem.
Obiad. To już nie obiad. To po prostu posiłek. Znowu
jest nas piątka. Oni tam, ja tu. Kelnerki w komplecie.
Zupa szczawiowa i pyzy z mięsem. Te pyzy będą mi się
odbijać. Podwójnie. Na kolejowych podkładach. Może
uda mi się pogodzić te rytmy. Jem. Popatruję z cicha.
Bela uśmiecha się. To nic nowego. Ja się uśmiecham zza
pyzy z mięsem, ale już jestem po drugiej stronie.
To jest moje kojo. Kładę walizkę na górną półkę. Pod
noszę blat umywalki. Otwieram szafkę toaletową. Myję
zęby. Kładę się. Wsłuchuję się w stukot, cierpliwie wy
patrując snu. O szóstej budzenie.
Połykam pyzę i dokładam sobie surówki z kapusty.
Gryzę powoli i dokładnie tą najwyższą plombą, która
jest zawsze pierwsza do gryzienia i nie pozwala innym.
Ta czwórka przy tamtym stoliku zakrzątnęła się koło
suchego prowiantu. Słyszę, że mają odebrać po kola
cji. Zatem jak ja wyjeżdżają wieczorem. Kończę jeść.
Z biura na parterze biorę karteczkę na prowiant i odda
ję ją Beli bez żadnego słowa.
Jestem wykąpany. Jestem spakowany. Jestem gotów
do drogi. Nie zostanie tu po mnie nic. Trochę zbędnych
przedmiotów, które rozpierzchną się po ludziach. Za
pach dymu papierosianego w firankach i wykładzinie na
podłodze. Biurowe spinacze na zasłonach, gdzie wisiały
moje rysunki. W koszu na śmieci drobno podarte listy.
Trzy od matki, trzy od Laluchy i jeden od Jurka. Wszy
stko. Mój cały kontakt ze światem. Przedmioty stano
wiące moją własność mają teraz jedną wypadkową. To
jest walizka. Jeszcze suchy prowiant w plastikowej tor
bie, ale o to nie dbam. Pielęgniarce zaniosłem moją ksią
żeczkę z prośbą, by oddała ją lekarzowi. To tyle, co zo
stawiam po sobie.
Jest po kolacji. Już nawet nie wiem, co jadłem. To nie
ma znaczenia. Siódma. Za półtorej godziny muszę wyjść,
żeby spokojnie zdążyć. Czuję napięcie. Chyba się dener
wuję. Pogoda popsuła się. Siedzę znowu przy oknie.
Biurko jest puste. Na obrusie zostało kilka plam po tu
szu. Sypie śnieg i jest wiatr. Para na szybach powoli
pnie się ku górze. W szklance biała frezja. Muszę ją jej
dać. Przy kolacji nie dałem. Nic nie będę mówił. W dal
szym ciągu nie ma o czym. Zresztą może już poszła. Pe
wnie poszła. Już jej tutaj nic nie trzyma.
Już. Teraz. To już teraz. Budzik w walizce, ale na ręce
mam zegarek. Siedziałem tak ponad godzinę. Teraz czas
wyjść. Nieprzyjemnie. Za oknem całkiem ciemno. Kawał
drogi do stacji w śniegu i wietrze. Owijam się szalikiem,
zapinam kurtkę. Dokładnie. Pod samą szyję. Rękawiczki
i czapkę założę już na dole.
Więc to tak wygląda. Tak wygląda moje rozstanie
z Sanatorium nr 4. Jest mi trochę żal. Żal opuszczać ten
pokój. Może dlatego, że wychodzę w zadymkę. Może dla
tego, że wchodzę w krótkie „nieznane". Nie wiem.
Wiem, że rni żal. Jeszcze raz zerkam, czy czegoś nie zo
stawiłem. Czegoś, co nie powinno należeć do jakiegoś
„Wani Grzałka". Owszem. Owszem. Mój długopis. Mój
czarny długopis „Koral". A jednak go zostawię. Sam nie
dopisze żadnego zakończenia. Nie będzie zakończenia,
bo nie było początku. Wyjmuję frezję ze szklanki. Za
marznie w drodze na stację. A niech tam. Biorę walizkę,
gaszę światło. Zamykam drzwi. „Pokój temu domowi!",
powtarzam za ojcem i wychodzę w mroczny korytarzyk.
270
271
Dalej jest ten większy korytarz, równie mroczny i teraz
równie cichy.
I wtedy w rogu korytarza dostrzegam Belę. Dostrze
gam Belę i Kozaka. I staję z tą walizką jak nieuleczalny
dureń, i przestaję oddychać. Oni mnie jeszcze nie widzą,
ale ja widzę wszystko jak na dłoni. Wstydzę się tego,
a jednak nic nie mogę poradzić. Kozak całuje Belę! Ca
łuje ją tak, jakby nie robił nic innego przez te dwadzie
ścia cztery dni! Wisi na mej i całuje ją, a ona całuje jego
i jest piękna, choć groteskowa sielanka! To jest po pro
stu śmieszne! Tak, to jest groteskowe! Mam ochotę
krzyczeć: „Zostaw ją, durniu, przecież mam was oboje
w moim długopisie!", ale długopis został. Już po niego
nie wrócę. A Kozak wisi na niej jak taternik na ścianie.
Więc wspiął się na nią! Jednak się na nią wspiął! Nowo
zelandczyk Hillary! Szerpa Tenzing! Czomolungma!
8848 metrów! Mount Eyerest! Wspiął się! Niezdobyty
Mount Everest! A na nim jeszcze Mont Blanc i babka
z piasku! Z dziecinnego wiaderka! Wspiął się, ten su
kinsyn! Zatknął flagę na tym buraczkowym pierzu! Sie
dzi okrakiem i poklepuje z lubością tę zimną grań. I pa
trzy na mnie z góry!
W końcu jednak ześlizgnął się z niej. Złapał jakąś kra
ciastą walizeczkę i drepcze pospiesznie ku schodom. Za
chwilę mnie minie. Widzę te jego smutne kozacze wąsy.
Oto Kozak, który osiodłał górę. I czuję, jak ogarnia mnie
ta chłodna pasja, i wiem, że zaraz wywalę w te wąsy
taką rakietę, jakiej jeszcze nie widział jego aerodrom.
I poprawię drugą, żeby nawet nie zdążył powiedzieć
„o kurwa! ".
Ale nie mogę. Kozak mija mnie jak powietrze. W tej
twarzy nie ma nic, co bym chciał zmienić. Ani strachu,
ani zadowolenia. Nic. To nie jest twarz zwycięzcy. To
jest twarz pokonanego. To jest twarz człowieka, który
poniósł klęskę, który zrzucił kaudyńskie jarzmo i znowu
pod nie wraca. Nie ma w niej nic prócz dziecięcej, ser
decznej rozpaczy! Nic prócz bólu! I nie mogę go walnąć.
Zresztą za co?! Dlaczego?! Ja już jestem „po"! Nie mo
gę! On już dostał! Dostał potężnie! Mogę mu tylko po
wiedzieć: „Proszę, niech pan na siebie uważa!" A on
mnie mija i zbiega koślawo po schodach z tą swoją idio
tyczną kraciastą walizeczką!
I wtedy biorę ten kwiatek, i podchodzę do Beli, i zdo
bywam się na jakąś desperacką odwagę, i zadzieram
głowę do góry, i coś do niej mówię, pieprzę jakieś farma
zony, i w ogóle nie wiem co, i tylko na koniec dochodzi
do mnie:
— I bardzo panią proszę, pani Belu, niech pani na
niego uważa.
A ona patrzy na mnie ostrożnie, bardzo ostrożnie i nie
rozumiem, o co chodzi, a przecież słyszę jej głos, taki
głos, jakim się mówi do chorych dzieci i do wariatów:
— Ale ja mam na imię Krystyna.
Kotlina 28 stycznia — 20 lutego 1985
272
t V
!
Prmted m Poland
Państwowy Instytut Wdawmczj   Waiszawa 1987
Wydanie pierwsze
Nakład 10 000  300 egz Aik wyd 14 Ark druk 17 25
Papier   f f set kl III  71 g form 82 x 104 cm
Oddano do składania w listopadzie 1986 r
Podpisan i do druku w październiku 198" r
Druk ukończono w listopadzie 1987 r
Wrocławskie Zakładj Graficzne Zakład Główny
Wrocław ul Oławska 11
Nr żarn 122386 K 21
Cena zł 420 —
i 
w pi
Twojego
Moja historia
Gdyby dwa lata temu ktoś powie
dział mi, że zmarnuję sobie życie,
to bym go wyśmiała. To, co mi się
przytrafiło, zdarza się w filmach, ale nie
w normalnym życiu. A na pewno nie takiej
zwykłej dziewczyny jak ja. Jestem dość ładna
i chyba miła, ale nie mogę powiedzieć, że
bym miała jakieś szalone powodzenie
u chłopaków. Oczywiście takich, co myślą
poważnie. Żadna ze mnie seksbomba.
Darka poznałam w pracy. Wydał mi się
miły, spokojny. Dobrze się prezentował
w garniturze ochroniarza. Spodobał mi się,
choć jest o ponad pięć lat starszy ode mnie.
Mówił, że wpadłam mu  oko, bo delikatnie
się malowałam i byłam uprzejma dla klien
tów. Zaprosił mnie raz i drugi do kina, i tak
się zaczęło. On jest spoza Szczecina, czuł się
tu bardzo samotny. Ja miałam już 23 lata
i nadal mieszkałam z rodzicami. Bardzo mi
to już dokuczało i myślałam, że pewnie nikt
inny mi się nie trafi. Ucieszyłam się, kiedy
powiedział, że widziałby mnie jako swoją
żonę. Pobraliśmy się pół roku później.
Dopiero wtedy poznałam całą jego rodzi
nę. Wcześniej znałam tylko rodziców i naj
młodszą siostrę. Darek ma jeszcze starszą
siostrę Anię i młodszego brata Łukasza, któ
ry jest dokładnie w moim wieku. Na ślubie
był naszym świadkiem. Jak go tylko zoba
czyłam w kościele, od razu mnie coś w środ
ku zakłuło  dlaczego Darek nie jest tak.
te same zespoły muzyczne. 7 Darkiem nie
o wszystkim mogę porozmawiać, on jesr
bardziej poważny. A Łukasz, tak jak ja, lubi
się śmiać i tańczyć.
Nawet nie zauważyłam, kiedy zaczę
łam bardziej brać pod uwagę zda
nie Łukasza. Pytałam go, co chciał
by na obiad, jaki film wypożyczyć. On nato
miast starał się być mi pomocny  póki nie
miał pracy, sprzątał w mieszkaniu, a raz na
wet zrobił pranie. Mówił, że nauczył się tego
sząpensję z wdzięczności zabrał:
kotekę. Wtedy po raz pierwszy
łam, że on bardziej do mnie
rek. On chyba też to zauważyli
zmienił się w stosunku do mnie
tak swobodny jak przedtem
mówić, że pora, by się proij
przy nim to my nie mamy na
go życia małżeńskiego. To
prawda. W ciągu tygodnia przen
jakichś chłopaków, z którymi DI
Czy e to dz eck
•   
przystojny jak młodszy brat? Xa weselu też
lepiej mi się z nim tańczyło niż z mężem.
Potem Łukasz wrócił do wojska, bo szkolił
się na zawodowego żołnierza, a my zaczęli
śmy normalne życie. Pracowaliśmy nadal
w tym samym hipermarkecie.
Rozumieliśmy się i było dobrze, do
póki Łukasz nie napisał, że rezy
gnuje z wojska i chce szukać pracy
w Szczecinie. Darek, który jest bardzo ro
dzinny, od razu zaprosił go do nas, nawet
mnie nie zapytał o zdanie. Czuję, że nie
zgodziłabym się, żeby Łukasz mieszkał
z nami w wynajętej kawalerce. Ale on przy
jechał i zaczął się rozglądać za pracą. Szyb
ko się zaprzyjaźniliśmy, bo okazało się, że
mamy takie same zainteresowania, lubimy
14
w wojsku. Te dwa miesiące były jak sen, ży
liśmy we troe  takiej zgodzie, jakbyśmy od
zawsze byli rodziną, a nie ledwie rok. Wcale
nie czułam, że robię coś złego, czy że jestem
nie w porządku wobec męża, Darek nawet
chwalił mnie, że jestem tak wyrozumiała dla
jego brata, który mieszkał z nami za darmo,
bo przecież nie miał pracy. A ja myślałam
sobie, że dla mnie to dalej tak mogłoby być.
Teraz do domu biegłam jak na skrzydłach,
zwłaszcza gdy mogłam pobyć trochę z Łu
kaszem sama. Ale „nic nie może przecież
wiecznie trwać", jak śpiewa się w pewnej
piosence. Łukasz w końcu dostał pracę i całe
dnie spędzał na budowie, wracał tak zmę
czony, że już mi nie pomagał w domu, jed
nak poza tym nic się nic zmieniło. Za pierw
budowie, a w niedzielę przyiec
swoich rzeczy. Specjalnie ?,
sama w domu, zamieniłam si
z koleżanką.
Tak się jakoś stało, ze
w ciąży. I coś mi si
Łukasz jest ojcem Tau
dzi z obliczeń. On od tamtego!
nie przychodzi, niby ma tv!c pn
ślę, że nie chce o tym wszvidi
Boję się, że jak mu powiem, iż t
ko, to mi nie uwierzy. Nie wiem
wiedzieć Darkowi o ciąży,
doliczy, to co? Boję się, że jeśli i
kiedyś się wyda i wtedy będzii
rzej dla nas wszystkich