ROBERT SHECKLEY

PODRÓŻ W PRZYSZŁOŚĆ

Przekład
Marta Koźbiał
ANBER

Tytuł oryginału
JOURNEY BEYOND TOMORROW
Redakcja stylistyczna
KATARZYNA MAK.ARUK
Redakcja techniczna
ANDRZEJ WITKOWSKI
Korekta
HANNA SZAMALIN
Ilustracja na okładce
KEVIN TENNANT
Ufroctew, uł.
Biblioteka Publiczna
Wrocław
Opracowanie graficzne okładki
>JE WYDAWNICTWA AMBER
WO AMBER
iłych książkach Wydawnictwa AMB
jnia możecie Państwo znaleźć
://www.amber.supermedia.pl
3000214226
Copyright © 1962 Robert Sheckley. Ali rights reserved.
Published in arrangement with the Author's agent:
DONALD MAASS LITERARY AGENCY,
157 West 57th Street, New York, NY 10019, USA
For the Polish edition
© Copyright by Wydawnictwo Amber Sp. z o.o. 1999
ISBN 83-7245-200-8
( Dla Zivy, Ruth Barnes,
a zwłaszcza dla Billa Bamesa
Bajkowy świat Joenesa znajduje się przeszło tysiąc lat za nami,
w odległej i mglistej przeszłości. Wiadomo, że Podróż Joenesa
zaczęła się około roku 2000 starej ery, zakończyła natomiast w pierw-
szych latach nowej ery. Wiadomo również, że przypadła na okres
znany ze znacznego rozwoju cywilizacyjnego: w XXI wieku światło
dzienne ujrzały cuda mechaniki, o jakich współczesnym nigdy się
nie śniło. Nawet dziś większość z nas miała okazję poznać znaczenie
słów „pocisk zdalnie sterowany" czy „bomba atomowa". Fragmenty
tych fantastycznych tworów można oglądać w muzeach.
Znacznie mniejszą wiedzę posiadamy na temat obyczajów ów-
czesnych ludzi. Aby dowiedzieć się czegokolwiek o religii i zasadach
moralnych tamtych czasów, musimy sięgnąć do Podróży Joenesa.
Poza wszelką wątpliwością pozostaje fakt, że postać Joenesa jest
autentyczna, nie można natomiast przesądzać o autentyczności opo-
wieści snutych na jego temat. Niektóre z nich przypominają raczej
przypowieści. Jednak nawet te, które traktuje się alegorycznie, do-
brze oddają ducha tamtych czasów.
Nasza książka jest zbiorem opowieści o Podróży Joenesa oraz
o cudownym i tragicznym wieku XXI. Kilka z nich zostało spisanych,
ale większość dotarła do nas przekazywana ustnie z pokolenia na
pokolenie.
Poza tą książką jedyne podsumowanie Podróży stanowią opu-
blikowane ostatnio Opowieści z Fidżi, gdzie, z oczywistych po-
wodów, osoba Joenesa schodzi na dalszy plan i gdzie na plan
pierwszy wybija się postać jego przyjaciela Luma. Takie ujęcie
nietrafnie oddaje nastrój Podróży i zafałszowuje fakty. Z tego po-
wodu poczuliśmy potrzebę wydania poniższej pozycji, tak by ca-
łość opowieści o Podróży została zapisana i przechowana dla przy-
szłych pokoleń.
Ten tom zawiera wszystkie spisane utwory o Joenesie pocho-
dzące z XXI wieku. Niestety, są one nieliczne i nie zachowały się do
naszych czasów w całości. Obejmujątylko dwie historie: „Lum spo-
tyka Jonesa" i „Jak Lum wstąpił do wojska", obie z „Księgi Fidżi"
(wydanie kanoniczne). Reszta opowiadań pochodzi z tradycji ust-
nej, wywodzącej się od Joenesa lub jego towarzyszy.
Poniższy zbiór zawiera słowa najsławniejszych gawędziarzy, bez
ujednolicania różnych punktów widzenia, tuszowania sympatii, za-
sad moralnych, poprawiania stylów, usuwania komentarzy itp. Pra-
gniemy podziękować wszystkim gawędziarzom:
Ma'aoa z Samoa
Maubingi z Tahiti
Paaui z Fidżi
Pelui z Wyspy Wielkanocnej
Teleu z Huahine
za łaskawe zezwolenie, na przelanie ich słów na papier.
Wykorzystaliśmy te opowiadania lub grupy opowiadań, którymi
powyższe osoby szczególnie zasłynęły. Nazwiska autorów znajdują
się na początku każdej opowieści. Pragniemy jednocześnie przepro-
sić wielu wybitnych gawędziarzy za to, że ich słów nie mogliśmy
przytoczyć w niniejszym opracowaniu. Zostaną one umieszczone
w zbiorze Variorum.
Dla wygody odbiorcy historie zostały ułożone w kolejności, ze-
brane w rozdziały: każda z nich stanowi całość. Ale równocześnie
przestrzegamy czytelnika, by nie spodziewał się konsekwentnej i upo-
rządkowanej narracji. Niektóre części są długie, inne krótkie, jedne
proste, inne skomplikowane - zależnie od nastroju i charakteru po-
szczególnych gawędziarzy. Wydawca mógł oczywiście w odpo-
wiednim miejscu coś dodać lub ująć, tak by wyrównać długość hi-
storii i narzucić całości jednolity styl. Uznał jednak, że najlepiej bę-
dzie pozostawić opowieści takimi, jakie są, aby przedstawić
czytelnikowi kompletny obraz Podróży. To wydawało się najbardziej
uczciwe wobec gawędziarzy i zarazem było jedynym sposobem, by
opowiedzieć całą prawdę o Joenesie, ludziach, których spotkał, i dziw-
nym świecie, po którym podróżował.
Wydawca słowo po słowie spisał opowieści gawędziarzy i sko-
piował zapisane fragmenty, nie dodając niczego od siebie. Jedyne
uwagi jego autorstwa umieszczono w dwóch ostatnich rozdziałach
książki; opowiadają one o zakończeniu Podróży.
A teraz, Czytelniku, zapraszamy Cię do spotkania Joenesa i do
wzięcia udziału w jego podróży obejmującej ostatnie lata trwania
starego i pierwsze nowego świata.
I. Jeene/ rozpoczyna swoja, podróż
(Opowiedziane przez M aubingi z Tahiti)
Kiedy bohater tej opowieści miał dwadzieścia pięć lat, w jego ży-
ciu miało miejsce niezwykle ważne wydarzenie. Jednak żeby
wyjaśnić znaczenie tego wydarzenia, musimy powiedzieć najpierw
kilka słów o naszym bohaterze, o miejscu i warunkach, w jakich żył,
to bowiem pozwoli nam zrozumieć jego samego. Od tego więc za-
czniemy, a potem postaramy się jak najszybciej przejść do sedna
opowieści.
Nasz bohater, Joenes, mieszkał na małej wyspie-atolu na Oce-
anie Spokojnym, ponad trzysta kilometrów na wschód od Haiti. Wyspa
nosiła nazwę Manituatua i mierzyła niewiele więcej niż trzy kilome-
try wzdłuż i kilkaset metrów wszerz. Otoczona była pierścieniem rafy
koralowej, za którą rozlewały się błękitne wody Pacyfiku.
Na tę wyspę rodzice Joenesa przybyli po to, aby zarządzać sprzę-
tem zaopatrującym w prąd całą wschodnią Polinezję. Po śmierci matki
ojciec pracował samotnie, a kiedy i on zmarł, Pacyficzna Kompania
Energetyczna poprosiła Joenesa o zajęcie jego miejsca i Joenes przy-
jął tę propozycję.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa Joenes był wysokim,
dobrze zbudowanym młodym człowiekiem o miłej twarzy i niena-
gannych manierach. Jako niezmordowany czytelnik znajdował wiel-
ką przyjemność w zgłębianiu bogatej biblioteki ojca. Romantyzm
i głęboka wrażliwość skłaniały go do rozważań nad prawdą, lojalno-
ścią, miłością, obowiązkiem, przeznaczeniem, przypadkiem i temu
podobnymi pojęciami. Ze względu na taki, a nie inny charakter
Joenes zwykł uważać cnoty za obowiązek i lubił myśleć o nich w ich
najszlachetniejszej postaci.
Mieszkańcy Manituatua, Polinezyjczycy z Tahiti, nie potrafili go
zrozumieć. Chętnie przyznawali, że cnota to rzecz dobra, co nie prze-
szkadzało im wchodzić na drogę występku dla własnej korzyści lub
wygody. Mimo że Joenes gardził takim zachowaniem, nie mógł jed-
nak nie docenić pogody ducha, hojności i otwartości Manituatuań-
czyków. Ci bowiem, chociaż rzadko zastanawiali się nad cnotami,
a jeszcze rzadziej wprowadzali je w czyn, w jakiś sposób wiedli przy-
jemne i godne życie.
Joenes, którego gorący temperament sprzeciwiał się umiarko-
waniu, nie od razu przyjął te zasady. Jednak z biegiem czasu coraz
bardziej im ulegał. Niektórzy twierdzą, że to właśnie sposób bycia,
który przejął od Manituatuańczyków, pozwolił mu potem utrzymać
się przy życiu.
Ale tego wszystkiego można się tylko domyślać, żadnej pewno-
ści mieć nie można. Dla nas liczy się przede wszystkim pewne szcze-
gólne wydarzenie w życiu dwudziestopięcioletniego Joenesa.
Rzecz miała miejsce w centralnym biurze Pacyficznej Kompa-
nii Energetycznej, znajdującym sie w San Francisco, na zachodnim
wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Tutaj właśnie, wokół kolistego sto-
łu z błyszczącego teku, zgromadzili się brzuchaci jegomoście, ubra-
ni w koszule z krawatem i garnitury. W rękach tych Ludzi Okrągłe-
go Stołu, jak ich nazywano, spoczywały losy wielu osób. Przewodni-
czącym zarządu był Artur Pendragon, człowiek, który choć swoje
stanowisko odziedziczył, zmuszony był jednak stoczyć ciężką wal-
kę, zanim dostał to, co mu się należało. Kiedy wreszcie dopiął swe-
go, zwolnił wszystkich członków zarządu i na ich miejsce powołał
własnych ludzi. Obecnie w skład zarządu wchodzili: wyjątkowo bo-
gaty Bili Lancelot, znany z działalności charytatywnej Richard Ga-
lahad, wpływowy Austin Modred i inni.
Panowie ci, których imperium finansowe ostatnio przechodziło
kryzys, przegłosowali właśnie konsolidację posiadanych dóbr i na-
tychmiastową sprzedaż nieprzynoszących zysku holdingów. Decy-
zja ta, prosta jak się zdawało, pociągnęła za sobą daleko idące kon-
sekwencje. Na odległej Manituatua Joenes otrzymał informację od
zarządu o zaprzestaniu pracy generatora mocy dla wschodniej Poli-
nezji.
W ten sposób Joenes stracił pracę. Mało tego, utracił także sens
życia. Przez tydzień intensywnie zastanawiał się nad swoją przyszło-
ścią. Polinezyjscy przyjaciele gorąco zachęcali go, żeby został na
Matlituatua lub, jeśli woli, udał się na jedną z większych wysp -
Huahine, Bora Bora czy Tahiti.
Joenes wysłuchał ich rady, po czym zaszył się w odludnym miej-
scu, by wszystko przemyśleć. Powrócił po trzech dniach i oznajmił
oczekującym przyjaciołom, że wybiera się do Ameryki, kraju swych
rodziców, chce bowiem na własne oczy zobaczyć cuda, o których
czytał, i przekonać się, czy tam znajduje się jego przeznaczenie.
Gdyby się miało okazać, że tak nie jest, powróci do swych polinezyj-
skich braci z otwartym sercem i umysłem, by pełnić obowiązki, ja-
kie zechcą na niego nałożyć.
Usłyszawszy te słowa, przyjaciele popadli w konsternację. Wszy-
scy wiedzieli, że Ameryka była jeszcze bardziej niebezpieczna niż
nieprzewidywalny ocean. Amerykanów zaś uważano za czarnoksięż-
ników, którzy rzucają urok, zdolny postawić na głowie dotychczase-
wy sposób myślenia człowieka. Wydaje się niemożliwe, żeby komuś
mogły się znudzić koralowe plaże, laguny, palmy, czółna i temu po-
dobne rzeczy, a przecież takie wypadki się zdarzały. Zdarzało się, że
Polinezyjczycy, którzy podróżowali do Ameryki, ulegli złemu uro-
kowi i już nie wrócili. Jeden odwiedził nawet legendarną Madison
Avenue, ale nie wiadomo, co tam znalazł, bo nigdy już nie przemó-
wił. Mimo to Joenes obstawał przy swoim.
Joenes był zaręczony z manituatuańską dziewczyną o złotej skó-
rze, czarnych włosach i kształtnej figurze, dorównującą umysłem
mężczyznom. Na imię jej było Tondelayo. Przed odjazdem Joenes
zaproponował, że pośle po nią, gdy tylko jego sytuacja jakoś się usta-
bilizuje, gdy zaś mu się nie powiedzie, wróci do niej. Ten pomysł nie
spodobał się dziewczynie, toteż zwróciła się do narzeczonego w lo-
kalnym narzeczu:
- Hej, głupi chłopaku, chcesz do Amerika? Może tam więcej
kokosów? Większa plaża? Lepsza ryba? O, nie! Myślisz może: lep-
sze bara-bara, co? Ja ci mówię, że nie. O wiele lepiej zostań ze mną.
Powiedziałam!
W ten sposób śliczna Tondelayo próbowała przemówić Joene-
sowi do rozsądku. On jednak odparł:
- Myślisz, że jestem szczęśliwy, pozostawiając tu Ciebie, ucie-
leśnienie moich myśli i pragnień? Nie, najdroższa, tak nie jest! Ten
wyjazd napełnia mnie obawą. Nie wiem, co mnie czeka w zimnym
kraju na wschodzie. Wiem tylko, że mężczyzna musi szukać swego
losu i szczęścia aż do samej śmierci, jeśli zajdzie potrzeba. Dopiero
kiedy poznam i zrozumiem świat, który znam jedynie ze słów rodzi-
ców i z książek, będę mógł wrócić i żyć tu, na wyspach.
Śliczna Tondelayo wysłuchała wszystkiego i przemyślała to sta-
rannie, po czym to wyspiarskie dziewczę zwróciło się do Joenesa
zgodnie z prostą filozofią, od niepamiętnych czasów przekazywaną
córkom przez matki:
- Oj wy, biali chłopcy, wszyscy tacy sami. Najpierw bara-bara
i wszystko w porządku. Potem chcecie do Amerika szukać białej
dziewczyny i tam bara-bara. Tak myślę! A jednak palma rośnie, rafa
koralowa otacza wyspę, a człowiek musi umrzeć.
Joenes mógł tylko chylić czoło przed odwieczną mądrością wys-
piarskiej dziewczyny, ale jego decyzja nie uległa zmianie. Wiedział,
że jego przeznaczeniem jest ujrzeć kraj, skąd przybyli rodzice, i przy-
jąć wszystko, cokolwiek los mu ześle. Ucałował Tondelayo, która
rozpłakała się, widząc, że jej słowa nie poruszyły narzeczonego.
Zamożniejsi sąsiedzi wydali ucztę pożegnalną na cześć Joenesa,
gdzie podawano wyspiarskie przysmaki, takie jak wołowina w pusz-
kach czy konserwowy ananas. Kiedy do wyspy przybił szkuner z co-
tygodniową dostawą rumu, ze smutkiem pożegnali ukochanego przy-
jaciela.
I tak Joenes wyruszył w podróż przez Huahine, Bora Bora, Ta-
hiti i Hawaje, by dotrzeć w końcu do miasta San Francisco na za-
chodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Towarzyszyła mu w tej
podróży słodka muzyka polinezyjskich wysp.
2. tum spotyka Joene/a
(Słowa I urna spisane w Księdze Fidżi, wydanie kanoniczne)
Cóż, wiecie, jak to bywa. Alkohol się kończy, panienka odchodzi
i wiadomo, gdzie się nagle znajdujesz. Zaszedłem więc do do-
ków, żeby zaczekać na statek z cotygodniową dostawą pejotlu. Nic
tam nie robiłem, tylko stałem i gapiłem się na ludzi, okręty, Golden
Gate, wiecie, o co chodzi. Skończyłem właśnie jeść kanapkę z praw-
dziwego pumpernikla z włoskim salami i ze świadomością, że zaraz
przywiozą pejotl, właściwie nie czułem się najgorzej. Chodzi o to,
że czasami nie czujesz się tak źle, kiedy sterczysz, gapiąc się na
wszystkich i wszystko, nawet jeśli dziewczyna odeszła.
Właśnie przypłynęła łódź, nie wiadomo skąd, i ten facet zszedł
na brzeg. Był wysoki, szczupły, z autentyczną opalenizną, szeroki
w barach. Nosił płócienną koszulę, wyświechtane spodnie i nie miał
butów. Więc pomyślałem, że jest w porządku. To znaczy wyglądał
w porządku. Podszedłem do niego i spytałem, czyjego statek przy-
wiózł towar. Gość spojrzał na mnie i powiedział:
- Mam na imię Joenes. Jestem tutaj obcy.
Więc już wiedziałem, że nie był z nimi. Dlatego odwróciłem
wzrok, a on zapytał:
- Nie wiesz, gdzie mógłbym znaleźć jakąś pracę? Jestem nowy
w Ameryce. Chcę ją poznać, zobaczyć, co ma mi do zaoferowania
i co ja mam dla niej.
Spojrzałem na niego znowu. Teraz już nic nie wiedziałem. To
znaczy nie wyglądało na to, żeby był z nimi. Z drugiej jednak strony
nie każdy wyglądał wtedy jak bitnik. Czasami taki drobiazg, jeśli
właściwie go wykorzystasz, może ci umożliwić wstęp nawet do Her-
baciarni w Chmurach prowadzonej przez Wielkiego Dealera. Może
bawił się w zen, choć wyglądał jak prostak. Jezus był prostakiem. Ale
on do nich należał i wszyscy bylibyśmy za nim, gdyby tylko naiwniacy
zostawili go w spokoju. Powiedziałem więc do tego Joenesa:
- Chcesz pracy? A co mógłbyś robić?
- Umiem obsługiwać transformator elektryczny - powiedział.
- Niezły jesteś-odparłem.
- I umiem grać na gitarze - dodał.
- Człowieku - powiedziałem - od tego trzeba było zacząć. Znam
bar cappuccino, gdzie możesz zagrać i zebrać trochę napiwków od
naiwniaków. Na razie masz za co żyć.
Ten Joenes prawie nie mówił po angielsku, więc musiałem mu
wszystko dokładnie wyłożyć. Ale szybko chwycił to o scenie gitaro-
wej i naiwniakach. Zaproponowałem mu, żeby się zatrzymał u mnie
- skoro moja panienka odeszła, to dlaczego by nie - ten się tylko
uśmiechnął i zgodził się od razu. Potem spytał, jak tu u nas jest i ja-
kie tu mamy rozrywki. Brzmiało to w porządku, chociaż był obcy.
Powiedziałem mu, że panienki się znajdą, a jeśli chodzi o rozrywki,
niech się trzyma blisko mnie, to zobaczymy. Zgodził się, więc po-
szliśmy do mnie. Dałem mu kanapkę z razowym chlebem i plaster-
kiem sera szwajcarskiego ze Szwajcarii, a nie z Wisconsin. Musia-
łem mu pożyczyć własną gitarę, bo swoją, jak twierdził, zostawił na
wyspie, gdziekolwiek by ona była. Tej nocy graliśmy w kafejce.
Joenes był królem tej nocy. Zawdzięczał to piosenkom, których
nikt nie rozumiał i których melodie przypominały znane standardy.
Turystom to pasowało i w ten sposób Joenes zebrał osiem dolców
trzydzieści centów, co wystarczyło na pokaźny bochen rosyjskiego
chleba, i nie mówcie mi o braku patriotyzmu. Poza tym ta panienka
od razu na niego poleciała, bo Joenes właśnie taki był. To znaczy
wysoki, potężny w ramionach, z jasnymi włosami lśniącymi, jakby
świecił w nich słońce. Gościowi takiemu jak ja gorzej się wiedzie.
Bo chociaż mam forsę, to jestem mały i chudy, więc czasem muszę
się nieźle napocić. Tymczasem Joenes działał jak magnes. Zaintere-
sowali się nim nawet ludzie w czarnych okularach. Pytali, czy pró-
bował kiedyś wody sodowej, ale odciągnąłem go, bo przynieśli pe-
jotl. A po co wymieniać bolącą głowę na chory żołądek?
Więc razem z Joenesem, jego panienką, której na imię było De-
irdre Feinstein, i jeszcze jedną, którą tamta skołowała dla mnie, wró-
ciliśmy do mojej chaty. Pokazałem Joenesowi, jak obrabiać pejotl
i wszyscy wzięliśmy się do roboty. To znaczy my się wzięliśmy, bo
Joenes zapalił się jak tysiącwatowa żarówka. I chociaż ostrzegałem
go przed glinami patrolującymi ulice San Francisco w poszukiwaniu
kogoś choć odrobinę podejrzanego, żeby wykorzystać swoją piękną,
nową, kalifornijską pakę, on uparł się, że wlezie na łóżko i wygłosi
mowę. To była całkiem ładna pogadanka, bo ten barczysty, roześmiany
chłopak z daleka naprawdę nieźle się wstawił jak na pierwszy raz.
Leciało to mniej więcej tak:
- Moi przyjaciele! Przybyłem do was z ekspedycją z odległego
lądu, pokrytego piaskiem, porośniętego palmami. Czuję się niezmier-
nie szczęśliwy, jako że już pierwszej nocy zabrano mnie do waszego
przywódcy, Króla Pejotl - zostałem wywyższony, a nie poniżony -
i pokazano mi olśniewające cuda. Nie umiem znaleźć słów wdzięcz-
ności, by podziękować mojemu drogiemu towarzyszowi Lumowi za
te błogosławieństwa. A tobie, słodka Deirdre Feinstein, moja nowa
miłości, powiem, że czuję, jak rozpala się we mnie płomień. Ty zaś,
dziewczyno Luma, której imienia, niestety, nie pamiętam, kocham
cię jak brat, kazirodczo, a jednak z niewinnością zdradzoną z samo-
rodnej niewinności. I jeszcze...
Cóż, trzeba przyznać, że głos Joenesa nie należał do najsłab-
szych. Prawdę mówiąc, przypominał ryk lwa morskiego w okresie
godowym, którego to dźwięku nie można nie usłyszeć. Tego było już
za wiele dla sąsiadów na górze, ramoli, którzy wstają o ósmej rano,
by od razu zabrać się do pracy. Zaczęli walić w sufit i poinformowali
nas, że zrobiliśmy właśnie o jedną balangę za dużo i że zadzwonili
po policję - mieli na myśli gliny.
Joenes i dziewczyny nieco spuścili z tonu, aleja szczycę się tym,
że zachowuję zimną krew w każdej sytuacji, bez względu na to, co
zalega mi w płucach czy krąży w żyłach. Chciałem spuścić resztę
pejotlu, ale Deirdre, która jest już tak uzależniona, że aż strach, upar-
ła się, żeby zabrać ze sobą resztę, bo, jak twierdziła, tak z pewnością
będzie bezpieczniej. Wyprowadziłem wszystkich z mieszkania, łącz-
nie z Joenesem, ściskającym w opalonej garści moją gitarę. Wycho-
dziliśmy jak gdyby nigdy nic, bo już nadjechał wóz pełen glin. Ostrze-
gałem, żeby szli gęsiego jak żołnierze, bo nie można robić przekrę-
tów, gdy się szmugluje prochy. Ale nie miałem pojęcia, jak bardzo
wstawiona była Deirdre.
Kiedy tak szliśmy, zbliżyli się do nas gliniarze i obrzucili nas
tym szczególnym spojrzeniem.. Nie zatrzymaliśmy się, a wtedy oni
zaczęli robić uwagi na temat bitników, braku moralności i tym po-
dobne. Chciałem, żebyśmy szli dalej, ale Deirdre była uparta. Od-
wróciła się do gliniarzy i wygarnęła im, co o nich myśli. To bardzo
nierozsądne ze strony osoby o takim słownictwie i tak bogatej wy-
obraźni jak Deirdre.
Szef gliniarzy, sierżant, powiedział:
- W porządku, siostrzyczko, pójdziesz z nami. Zgarniamy cię,
kapujesz?
Pociągnęli biedną Deirdre, która wyrywała się i kopała, w stro-
nę radiowozu. Widziałem, jak twarz Joenesa powoli wykrzywia gry-
mas nienawiści. Bałem się kłopotów, bo naszprycowany pejotlem
Joenes kochał Deirdre. Kochał wszystkich oprócz glin.
- Nic nie rób, człowieku - powiedziałem mu. - Wszystko samo
się ułoży. Jeśli Deirdre nie da sobie spokoju, to trudno. Wiesz, ona
zawsze walczy z glinami, odkąd przyjechała z Nowego Jorku, żeby
studiować zen, i zawsze ją zgarniają. To żaden problem, zwłaszcza
że jej ojcem jest Sean Feinstein, który ma wszystko, co ci tylko przyj-
dzie do głowy. Gliny poczekają, aż Deirdre wytrzeźwieje, i zaraz ją
wypuszczą. Więc nic nie rób, człowieku. Nie oglądaj się nawet, bo
twoim ojcem nie jest Sean Feinstein ani żaden inny wielki gość.
W ten sposób próbowałem uspokoić Joenesa i przemówić mu
do rozsądku. Ale on zatrzymał się - wspaniała sylwetka w świetle
lamp - z dłonią zaciśniętą na mojej gitarze, odwrócił się i już nie
widział nic oprócz glin.
- Chcesz czegoś, chłopcze? - spytał sierżant.
- Zabierzcie łapy od tej młodej damy! - odezwał się Joenes.
- Ta ćpunka, którą nazywasz młodą damą - odparł gliniarz -
pogwałciła paragraf czterysta trzydziesty pierwszy, punkt trzeci ko-
deksu karnego miasta San Francisco. Proponuję, żebyś zajął się włas-
nymi sprawami, młodzieńcze, i przestał po dwunastej w nocy brzdą-
kać na ukulele po ulicach.
W pewnym sensie gliniarz zachował się uprzejmie.
I wtedy Joenes wygłosił piękną mowę, której wprawdzie dokład-
nie nie powtórzę, ale chodziło w niej o to, że prawo jest ustanawiane
przez człowieka, więc musi brać pod uwagę jego złą naturę, i że praw-
dziwa moralność polega na przestrzeganiu nakazów własnej oświe-
conej duszy.
- Mały komunista, co? - zakpił sierżant i Joenes w okamgnie-
niu został wciągnięty do radiowozu.
Cóż, Deirdre została oczywiście zwolniona następnego ranka
dzięki wstawiennictwu ojca, a może także dzięki swoim wdziękom,
o których głośno w San Francisco. Inaczej z Joenesem. Chociaż szu-
kaliśmy go wszędzie, nawet w tak odległym miejscu jak Berkeley,
nigdzie nie natrafiliśmy na jego ślad.
Ani śladu, mówię wam! Co się stało z tym trubadurem o jasnych
włosach, lśniących, jakby świeciło w nich słońce, i o gorącym ser-
cu? Gdzie się podział z moją gitarą (autentyczną Tatay) i drugą, naj-
lepszą, parą sandałów? Przypuszczam, że tylko gliny to wiedzą i nie
zamierzają tego zdradzić. Ale wciąż go pamiętam - słodkiego śpie-
waka, który u wrót piekieł obejrzał się na swą Eurydykę i dlatego
musiał cierpieć jak Orfeusz o słowiczym głosie. To znaczy, to było
trochę inaczej. W każdym razie, kto wie, w jak odległych krajach
podziewają się teraz Joenes i moja gitara?
3. Komi/jci kongre/oiua
(Opowiedziane przez Ma'aoa z Samoa)
Joenes nie mógł wiedzieć, że komisja amerykańskiego Senatu pro-
wadziła dochodzenie w San Francisco. Ale policja wiedziała o tym.
Funkcjonariusze czuli, że Joenes stanowi wymarzony materiał na
świadka, zabrali go więc z więzienia i przyprowadzili do sali, gdzie
komisja zebrała się na posiedzenie.
Zgromadzeniu przewodniczył senator George W. Pelops, który
na wstępie zapytał Joenesa, co ma na swoją obronę.
- Nic złego nie zrobiłem - odrzekł Joenes.
- Czy - zapytał Pelops - ktokolwiek oskarżył pana o zrobie-
nie czegokolwiek? Czyja pana oskarżyłem? Albo któryś z moich
szanownych kolegów? Jeśli tak, chciałbym tu i teraz o tym usły-
szeć.
- Nie, proszę pana - odparł Joenes. - Pomyślałem tylko...
- Myśli nie mają wartości dowodowej - przerwał mu Pelops,
po czym podrapał się po łysej czaszce, poprawił okulary i, gapiąc się
w kamerę telewizyjną, rzekł:
- Ten człowiek, jak sam przyznaje, nie został oskarżony ani o zła-
manie prawa, ani o naruszenie przepisów. Poprosiliśmy go jedynie,
co jest naszym przywilejem i obowiązkiem, by się wypowiedział. Jed-
nak jego słowa zdradzają nieczyste sumienie. Panowie, sądzę, że
powinniśmy kontynuować dochodzenie.
- Żądam adwokata - odezwał się Joenes.
- Nie może mieć pan adwokata - odparł na to Pelops - ponie-
waż zeznaje pan przed komisją kongresową, która jedynie ustala fakty,
nie stawia zaś w stan oskarżenia. Ale nie omieszkamy odnotować
pańskiej prośby. Chciałbym dowiedzieć się, po co w ogóle niewin-
nemu człowiekowi adwokat?
Joenes, który przeczytał wiele książek na Manituatua, wymam-
rotał coś na temat swoich praw i prawa w ogóle, na co Pelops odparł,
że Kongres zarówno ustanawia prawo, jak i stoi na jego straży. Dla-
tego nie ma się czego obawiać, jeżeli pytany będzie odpowiadał uczci-
wie. Joenes wziął sobie te słowa do serca i obiecał zastosować się do
zaleceń.
- Zazwyczaj - rzekł Pelops - nie musimy specjalnie prosić
o prawdomówność. Zostawmy jednak tę kwestię. Proszę powiedzieć,
panie Joenes, czy wierzy pan w treść przemówienia, które wygłosił
pan wczorajszej nocy na ulicy San Francisco.
- Nie pamiętam żadnego przemówienia - odparł Joenes.
- Odmawia pan odpowiedzi na pytanie?
- Nie mogę na nie odpowiedzieć. Nic nie pamiętam. Chyba by-
łem pod wpływem narkotyków.
- A czy pamięta pan, z kim przebywał ostatniej nocy?
- Wydaje mi się, że z człowiekiem o imieniu Lum i dziewczyną
o imieniu Deirdre.,.
- Nie potrzebujemy ich nazwisk - przerwał sucho Pelops. -
Pytamy tylko o to, czy pamięta pan, z kim był, a pan powiedział, że
pamięta. Chciałbym zauważyć, panie Joenes, że bardzo wygodnie
jest pamiętać jedne fakty, a zapominać o innych, mimo że wszystkie
zdarzenia miały miejsce w ciągu tych samych dwudziestu czterech
godzin!
- To nie były fakty - powiedział Joenes - to byli ludzie.
- Komisja nie wymaga od pana poczucia humoru - rzekł Pe-
lops surowo. - Ostrzegam, że zarówno drwiące czy wymijające od-
powiedzi, jak i zupełny ich brak mogą zostać potraktowane jako ob-
raza Kongresu, to zaś stanowi przestępstwo federalne, za które grozi
kara do roku więzienia.
- Nie miałem nic złego na myśli - szybko usprawiedliwił się
Joenes.
- Doskonale, panie Joenes, kontynuujmy więc. Czy zaprzecza
pan, że przemawiał ostatniej nocy?
- Nie, proszę pana, nie zaprzeczam.
- A czy zaprzecza pan, że treść pańskiego przemówienia do-
tyczyła tak zwanego obowiązku, wedle którego każdy powinien
dążyć do obalenia legalnie ustanowionego prawa tego kraju? Inny-
mi słowy, czy zaprzecza pan, że podjudzał do buntu tych nieprawo-
myślnych obywateli, którzy byli gotowi dać posłuch wrogim pod-
szeptom? Albo żeby powiedzieć już całkiem wprost, czy nawoły-
wał pan do obalenia siłą rządu, który stoi na straży prawa? Czy
może pan zaprzeczyć, że treść pańskiego przemówienia stanowiła
pogwałcenie praw przekazanych nam przez Ojców Założycieli? Dają
one takim jak pan wolność słowa, której z pewnością nie ma
w Związku Radzieckim. Czy ośmieli się pan zaprzeczyć, że pań-
skie słowa, pod maską niewinnej buńczuczności, stanowiły część
spisku, którego celem było wywołanie zamieszek, usprawiedliwia-
jących zewnętrzną interwencję? I że pańskie poczynania znalazły
poparcie, jeśli nie był to ich wyraźny nakaz, wśród konkretnych
osób z Departamentu Stanu? I wreszcie, że przemówienie, które wy-
głosił pan - rzekomo - pod wpływem narkotyków, zostało w isto-
cie podyktowane domniemanym prawem do działań wywrotowych
w demokracji. Sądził pan, że jej zdolność do brania odwetu jest
paraliżowana przez Konstytucję i Kartę Praw Człowieka. Tymcza-
sem celem tych dokumentów nie jest -jak się panu wydaje - poma-
ganie przestępcom, lecz obrona swobód obywatelskich przed taki-
mi jak pan bezbożnymi najemnikami. Proszę o prostą odpowiedź:
tak czy nie.
- Cóż - zaczął Joenes - chciałbym sprostować...
- Pytanie, panie Joenes - przerwał Pelops lodowatym głosem. -
Będzie pan łaskaw odpowiedzieć tak lub nie.
Joenes z całych sił próbował sobie przypomnieć wszystko, co wy-
czytał na temat historii Ameryki jeszcze na wyspie. Po chwili rzekł:
- To oszczerstwo!
- Proszę odpowiedzieć na pytanie, panie Joenes - obstawał przy
swoim Pelops.
- Chciałbym się powołać na moje konstytucyjne prawa, a do-
kładniej na Pierwszą i Piąta Poprawkę - odrzekł Joenes - i z całym
szacunkiem odmawiam odpowiedzi.
Pelops uśmiechnął się krzywo.
- Nie może pan tego uczynić, panie Joenes, bowiem Konstytu-
cja, której się pan tak kurczowo trzyma, została znowelizowana, a ra-
czej uaktualniona przez tych z nas, którzy pragną uchronić ją przed
zmianami i profanacją. Poprawki, o których pan wspomniał, panie
Joenes - choć może raczej powinienem powiedzieć: towarzyszu
Joenes - nie pozwalająpanu milczeć z powodów, które każdy sędzia
Sądu Najwyższego wyliczy panu, jeśli go pan o to poprosi!
Na tak druzgoczącą ripostę nie było odpowiedzi. Nawet obec-
ni reporterzy, przyzwyczajeni do ostrych politycznych polemik, byli
poruszeni. Joenes najpierw się zaczerwienił, potem zaś zbladł jak
ściana. Już otwierał usta, by powiedzieć cokolwiek, nic bowiem
błyskotliwego nie przychodziło mu do głowy, gdy powstrzymała
go interwencja jednego z członków komisji, senatora Trellida.
- Przepraszam pana - odezwał się senator - i wszystkich zebra-
nych, chciałbym powiedzieć jedną rzecz i proszę, żeby to, co po-
wiem, zostało nagrane. Czasem człowiek musi przemówić, bez wzglę-
du na to, jak bolesne jest to dla niego, i bez względu na to, jaką szko-
dę polityczną czy materialną może mu to wyrządzić. Jest jednak
obowiązkiem człowieka takiego jak ja przemówić wtedy, kiedy musi,
bez względu na konsekwencje, nawet jeżeli to, co ma do powiedze-
nia, sprzeciwia się opinii publicznej. Jestem starym człowiekiem i wie-
le w życiu doświadczyłem, wiele widziałem. Może popełniam głup-
stwo, ale muszę powiedzieć, że jestem nieprzejednanym wrogiem
niesprawiedliwości. W przeciwieństwie do niektórych nie potrafię
przebaczyć masakry Węgrów, bezprawnego zajęcia Chin ani komu-
nizacji Kuby. Jestem stary, nazywają mnie konserwatystą, cóż z te-
go. Ja naprawdę nie mogę o tym zapomnieć. Nie dbam o to, jak mnie
kto nazwie, ale mam nadzieję, że nie dożyję dnia, kiedy sowiecka
armia wkroczy do Waszyngtonu. Dlatego kieruję swoje słowa prze-
ciw temu człowiekowi, towarzyszowi Jońskiemu, nie jako senator,
ale jako człowiek, który spędził dzieciństwo wśród górzystego kraj-
obrazu na wschód od Sour Mountain, który łowił ryby i polował w leś-
nych ostępach, który powoli uświadamiał sobie, czym jest dla niego
Ameryka, którego ziomkowie wysłali do Kongresu, by reprezento-
wał ich i ich bliskich, i który teraz czuje się w obowiązku złożyć tę
deklarację lojalności. Z tego i tylko z tego powodu zwracam się do
was teraz słowami Biblii: „Zło jest złem!". Ludzie wyrachowani mogą
się z tego śmiać, ale tak właśnie jest i ja w to wierzę.
Członkowie komisji odpowiedzieli na słowa starego senatora
gorącym aplauzem. Chociaż słyszeli je już wiele razy, po raz kolejny
ulegli głębokiej emocji. Pelops, którego wargi były blade jak papier,
zwrócił się do Joenesa.
- Towarzyszu - zaczął z ironią w głosie - czy jesteście obecnie
członkiem partii komunistycznej?
- Nie jestem! - odpowiedział Joenes płaczliwie.
- W takim razie - ciągnął Pelops - kim byli pańscy współtowa-
rzysze w czasie, gdy był pan jej członkiem?
- Nie miałem żadnych współtowarzyszy. To znaczy...
- Wiemy doskonale, co to znaczy - przerwał mu Pelops. - Sko-
ro nie chce pan podać personaliów swoich współtowarzyszy-zdraj-
ców, to może wyjawi nam pan lokalizację swojej komórki? Tak czy
nie? Niech mi pan powie, towarzyszu Joński, czy mówi coś panu
nazwisko Ronald Black? Albo prościej: kiedy po raz ostatni widział
pan Ronalda Blacka?
- Nigdy go nie spotkałem - odparł Joenes.
- Nigdy? To niebezpieczne słowo, panie Joenes. Chce mi pan
wmówić, że nie mógł pan spotkać Ronalda Blacka, zwyczajnie mi-
nąć go w tłumie albo siedzieć w tym samym kinie co on? Wątpię,
czy jakikolwiek obywatel Ameryki mógłby z taką pewnością stwier-
dzić, że nigdy nie spotkał Ronalda Blacka. Czy chce pan, żeby pana
twierdzenie zostało zarejestrowane?
- Cóż, mogłem spotkać go w tłumie. To znaczy mogłem zna-
leźć się w tym samym tłumie co on, choć nie jestem pewien...
- Ale dopuszcza pan taką możliwość?
- Chyba tak.
- Świetnie - rzekł Pelops. - W końcu do czegoś dochodzimy.
Teraz pytam pana, gdzie spotkał pan Blacka, o czym rozmawialiście,
jakie papiery panu dał i komu je pan przekazał.
- Nigdy nie spotkałem Arnolda Blacka! - wyjęczał Joenes.
- Znaliśmy go zawsze jako Ronalda Blacka - powiedział Pe-
lops - ale chętnie poznamy jego pseudonim. Proszę zauważyć, że
sam pan dopuścił możliwość współpracy z tym człowiekiem. W świet-
le pańskiego przyznania się do aktywności partyjnej, ta możliwość
może być uznana za prawdopodobieństwo graniczące z pewnością.
Co więcej, sam pan podał nam imię, pod którym Ronald Black znany
jest w partii, imię, o którym dotąd nie słyszeliśmy. Sądzę, że to wy-
starczy.
- Proszę posłuchać - odezwał się Joenes - nie znam żadnego
Blacka ani nie wiem, co zrobił.
- Ronaldowi Blackowi - odezwał się Pelops ponurym głosem -
udowodniono kradzież planów nowego luksusowego kabrioletu Stu-
debaker Roadclinger Super V-12 i sprzedanie tych planów agentowi
Związku Radzieckiego. Zgodnie z prawem skazano go po sprawied-
liwym procesie. Nieco później zdemaskowano i skazano trzydziestu
jeden jego wspólników. Pan, towarzyszu Joński, jest wspólnikiem
numer trzydzieści dwa, agentem z największej siatki szpiegowskiej,
jaką kiedykolwiek wykryliśmy.
Joenes chciał coś powiedzieć, ale nie mógł wydobyć z siebie gło-
su, trzęsąc się ze strachu.
- Komisja, przed którą pan odpowiada - podsumował Pelops -
nie dysponuje władzą sądowniczą, została powołana jedynie w ce-
lach śledczych. To być może wstyd, ale litera prawa musi być prze-
strzegana. Dlatego teraz przekazujemy tajnego agenta Jońskiego Pro-
kuratorowi Generalnemu, aby został sprawiedliwie osądzony i po-
niósł karę odpowiednią dla kogoś, kto sam przyznał się do zdrady
i kto zasługuje jedynie na śmierć. Zamykam posiedzenie.
W ten sposób Joenes został niezwłocznie przekazany komórce
karnej rządu, którą reprezentował Prokurator Generalny.
4.0 tym, jak Joenesouii wymierzono
/prawiedliuiość
(Opowiedziane przez Pelui z Wyspy Wielkanocnej)
Prokurator Generalny, któremu przekazano Joenesa, był wysokim
mężczyzną o jastrzębiej twarzy, przymrużonych oczach i bladych
wargach. Jego twarz wyglądała jak wykuta z żelaza. Przygarbiony,
gardzący wszystkim, szokujący otoczenie aksamitnym płaszczem
i wymiętym kołnierzykiem Prokurator Generalny stanowił ucieleśnie-
nie swojego strasznego urzędu. Jako że pracował w sekcji karnej rzą-
du, jego zadaniem było brać odwet na każdym, kto wpadł mu w ręce,
używając przy tym wszelkich dostępnych środków.
Prokurator Generalny urzędował w Waszyngtonie. Był jednak
obywatelem Aten (stan Nowy Jork) i, w młodości, znajomym Arys-
totelesa oraz Alcybiadesa, których pisma stanowiły esencję amery-
kańskiego ducha.
Ateny były jednym z miast starożytnej Hellady, od której bierze
początek amerykańska cywilizacja. Blisko Aten leżała Sparta, potęga
militarna przewodząca lacedemońskim miastom stanu Nowy Jork. Joń-
skie Ateny i dorycka Sparta prowadziły między sobą wyniszczającą wojnę
i w końcu utraciły niezależność na rzecz Ameryki. Wciąż jednak cieszy-
ły się dużymi wpływami politycznymi w Ameryce, zwłaszcza że w Wa-
szyngtonie znajdowała się główna siedziba helleńskiej władzy.
Z początku sprawa Joenesa wydawała się prosta. Nie miał on
ważnych przyjaciół ani politycznych popleczników, toteż zdawało
się, że bez przeszkód uda się odpłacić mu pięknym za nadobne. Pro-
kurator Generalny zaplanował, że udzieli się Joenesowi każdej praw-
nej porady, jakiej będzie potrzebował, po czym osądzą go panowie
z osławionej Izby Gwiaździstej. W ten sposób przestrzegać się bę-
dzie litery prawa, choć oczywiście wyrok został już z góry przesą-
dzony. Dbający o konwenanse sędziowie przysięgli z Izby Gwiaź-
dzistej, bez reszty oddani tępieniu najdrobniejszych przejawów zła,
jeszcze nigdy nie wydali werdyktu innego niż „winny".
Po ogłoszeniu wyroku Prokurator Generalny planował wysłać
Joenesa na krzesło elektryczne w Delfach, zyskując w ten sposób
uznanie w oczach bogów i obywateli. Taki był jego plan. Ale dalsze
śledztwo wykazało, że ojciec Joenesa był Dorem z Mechanicsville
w stanie Nowym Jork i piastował wśród tamtej społeczności urząd
sędziego, matka zaś była Jonkąz Miami, ateńskiej kolonii wysunię-
tej daleko w głąb terytorium barbarzyńskiego. Z tej przyczyny pew-
ni wpływowi Hellenowie domagali się łaski dla błądzącego syna sza-
nowanych rodziców przez wzgląd na jedność helleńską; mniejszość
helleńska stanowiła siłę liczącą się politycznie w Ameryce.
Prokurator Generalny, sam pochodzący z Aten, uznał, że najle-
piej będzie przychylić się do tych próśb. Rozwiązał więc posiedze-
nie Izby Gwiaździstej i wysłał Joenesa do wielkiej Wyroczni w Sperry.
To posunięcie spotkało się z aprobatą, jako że Wyrocznia w Sperry,
podobnie jak te w Genmotor i Genelectric, była znana z niezwykle
sprawiedliwego i bezstronnego osądu ludzi i ich czynów. W rzeczy-
wistości wyrocznie wydawały tak trafne wyroki, że zastąpiono nimi
już wiele zwykłych sądów.
Joenesa zawieziono do Sperry i polecono stanąć przed Wyrocz-
nią, która była wielką, niezwykle skomplikowaną maszyną liczącą
z panelem sterowania oraz ołtarzem obsługiwanym przez licznych
kapłanów. Zostali oni wykastrowani tak, by myśleć tylko na sposób
maszyny. Najważniejszy kapłan został też oślepiony, aby oglądać
pątników wyłącznie oczami Wyroczni.
Kiedy główny kapłan wszedł, Joenes padł przed nim na kolana,
ale ów podniósł go i powiedział:
- Nie bój się, mój synu. Śmierć jest przeznaczeniem każdego
człowieka, a bezustanna, mozolna praca to warunek efemerycznego
trwania zmysłów. Powiedz mi, czy masz przy sobie jakieś pieniądze.
- Mam osiem dolarów i trzydzieści centów - odparł Joenes. -
Czemu o to pytasz, ojcze?
- Ponieważ zazwyczaj przychodzący z prośbą- wyjaśnił ka-
płan - składają dobrowolną ofiarę pieniężną na rzecz Wyroczni. Ale
jeśli nie masz pieniędzy, równie mile widziane są zapisy ruchomo-
ści, obligacje, papiery wartościowe lub inne cenne przedmioty.
- Nie mam nic takiego - odparł smutno Joenes.
- Nie posiadasz gruntów w Polinezji? - spytał kapłan.
- Nie - rzekł Joenes. - Moi rodzice mieli ziemię, którą dał im
rząd, ale teraz zostanie mu ona zwrócona. Nie mam żadnej innej włas-
ności. W Polinezji nie dba się o takie rzeczy.
- W takim razie nie masz nic? - spytał kapłan wyraźnie zmar-
twiony.
- Nic prócz ośmiu dolarów i trzydziestu centów - powiedział
Joenes. -1 gitary, która nie należy do mnie, lecz do człowieka o imie-
niu Lum, mieszkańca odległej Kalifornii. Tylko czy te rzeczy są na-
prawdę niezbędne, ojcze?
- Oczywiście, że nie - odparł kapłan. - Jednakże nawet cybernety-
cy muszą z czegoś żyć i hojność ze strony przybysza jest mile widziana,
szczególnie gdy przychodzi prosić nas, żebyśmy zinterpretowali słowa
Wyroczni. Niektórzy ojcowie sądzą również, że człowiek bez grosza
przy duszy nie zatroszczył się o zgromadzenie pieniędzy dla Wyroczni
na wypadek, gdyby go dosięgnął gniew boży, a co za tym idzie człowie-
kowi temu brak pobożności. W każdym razie ja tak nie uważam. Może-
my więc bez przeszkód przedstawić twoją sprawę i poprosić o jej
osądzenie.
Kapłan wziął orzeczenie Prokuratora Generalnego oraz mowę
obrończą Joenesa i przełożył oba dokumenty na tajny język, którym
Wyrocznia porozumiewała się z człowiekiem. Po chwili nadeszła na-
stępująca odpowiedź:
PODNIEŚ TO DO DZIESIĄTEJ POTĘGI, ODEJMIJ PIER-
WIASTEK KWADRATOWY Z MINUS JEDEN.
NIE ZAPOMNIJ PODPISAĆ, BO CZŁOWIEK POTRZEBU-
JE ROZRYWKI.
DODAJ ZMIENNĄ X, ŻEBY SOBIE POFOLGOWAĆ.
W KOŃCU WYJDZIE ZERO I WIĘCEJ MNIE NIE POTRZE-
BUJESZ.
Po odebraniu komunikatu, kapłani zgromadzili się, by zinterpre-
tować słowa Wyroczni. Oto jak wyglądała ich wykładnia:
PODNIEŚ TO oznacza: „napraw zło".
DO DZIESIĄTEJ POTĘGI oznacza stopień i liczbę lat, które
pątnik musi pokutować, aby naprawić wyrządzone zło; w tym wy-
padku dziesięć lat.
PIERWIASTEK KWADRATOWY Z MINUS JEDEN, jako licz-
ba fikcyjna, symbolizuje fikcyjny stan łaski. Jednak może być ona
pomocna, bowiem oznacza również szansę proszącego na potęgę i sła-
wę. Dlatego uprzedni dziesięcioletni wyrok zostaje zawieszony.
ZMIENNA X symbolizuje wcielone siły ziemi, wśród których
pokutnik będzie musiał zamieszkać i które objawią mu wszelkie okro-
pieństwa świata.
PODPIS oznacza samą boginię, chroniącą proszącego przed
okrucieństwem sił ziemskich i obiecującą mu zmysłowe przyjemno-
ści.
W KOŃCU WYJDZIE ZERO oznacza, że rachunek między
boską sprawiedliwością a pokutnikiem został wyrównany.
WIĘCEJ MNIE NIE POTRZEBUJESZ oznacza, że proszący
nigdy więcej nie może zwrócić się do tej ani żadnej innej wyroczni,
ponieważ dowiedział się już wszystkiego.
W ten sposób Joenes dostał dziesięcioletni wyrok w zawiesze-
niu. Prokurator Generalny, nie mogąc się sprzeciwić decyzji Wyroczni,
puścił go wolno.
I tak Joenes mógł kontynuować podróż przez Amerykę, wlokąc
za sobą przekleństwo, obietnice Wyroczni i dziesięcioletni wyrok
w zawieszeniu. Opuścił czym prędzej Sperry i udał się pociągiem do
ogromnego miasta Nowy Jork. To, co tam robił, i co mu się przyda-
rzyło, będzie tematem kolejnej opowieści.
5.OJoefte/ie.Utattfteipdktjancie
(Opowiedziane przez Ma'aoa z Samoa)
Joenes nigdy dotąd nie widział niczego, co by przypominało Nowy
Jork. Nieustanny pośpiech i bieganina tak wielkiej liczby ludzi
dziwiły go, budziły też ciekawość i ekscytację. Szalone życie mia-
sta nie osłabło z nastaniem nocy. Joenes mógł obserwować sprag-
nionych uciech nowojorczyków spieszących do nocnych klubów
i dyskotek. W mieście nie brakowało też bardziej kulturalnych roz-
rywek: wiele osób nie pozostawało obojętnych na uroki sztuki fil-
mowej.
Późną nocą życie miasta nieco zwolniło tempo. Joenes widział
wielu starszych i kilku młodych ludzi siedzących apatycznie na ław-
kach lub stojących u wylotu metra. Ich twarze nie wyrażały niczego,
a kiedy się do nich zwracał, bełkotali coś niezrozumiale. Ci nietypo-
wi nowojorczycy niepokoili go, dlatego ucieszył się, gdy w końcu
nadszedł ranek.
Z pierwszym brzaskiem znów zaczął się oszalały pęd tłumu.
Ludzie potrącali się i popychali, próbując dotrzeć nie wiadomo
gdzie. Joenes chciał poznać przyczynę tak wielkiego poruszenia,
wybrał więc przypadkowego człowieka z tłumu i zatrzymał go.
- Przepraszam pana - zwrócił się do niego - czy mógłby po-
święcić pan odrobinę swojego cennego czasu i wytłumaczyć obce-
mu przybyszowi przyczynę tego niezwykłego poruszenia, które do-
strzegam wszędzie wokoło?
- O co chodzi? Nienormalny pan jesteś, czy co? - odparł tan*
ten, po czym oddalił się pośpiesznie.
Za to następny przechodzień, którego zatrzymał Joenes, zasta-
nowił się starannie nad pytaniem i rzekł:
- Nazywa to pan poruszeniem?
- Tak to wygląda - odparł Joenes, spoglądając na tłum bez-
ustannie kłębiący się wokoło. - A tak w ogóle, to mam na imię
Joenes.
- A ja Watts - rzekł tamten. - Jeśli zaś idzie o twoje pytanie,
Joenes, powiem ci, że to, co widzisz, to nie poruszenie. To panika.
- Dlaczego mieliby panikować? - zapytał Joenes.
- Mówiąc w skrócie - odparł Watts - boją się, że jeżeli prze-
staną się śpieszyć i rozpychać, ktoś uzna" ich za martwych. To bar-
dzo niebezpiecznie zostać uznanym za martwego. Mogą cię prze-
cież zwolnić z pracy, zlikwidować konta, podnieść czynsz i wpę-
dzić do grobu.
Joenes nie wierzył własnym uszom.
- Bez przesady, Watts - zaoponował - ci ludzie nie wyglądają
na martwych. Tak naprawdę oni nie są martwi, prawda?
- Zawsze przesadzam - odparł Watts. - Jednak ponieważ je-
steś tu obcy, postaram ci się wytłumaczyć nieco szerzej. Przede
wszystkim śmierć jest wyłącznie kwestią terminologii. Kiedyś jej
definicja była prosta: byłeś martwy, jeśli nie poruszałeś się przez
dłuższy czas. Tymczasem teraz naukowcy dokładnie przeanalizowa-
li tę przestarzałą definicję i po przeprowadzeniu poważnych badań
odkryli, że możesz być martwy pod wieloma ważnymi względami,
a jednak wciąż poruszać się i rozmawiać.
- Pod jakimi względami? - zapytał Joenes.
- Przede wszystkim - rzekł Watts - chodzące trupy charak-
teryzują się prawie całkowitym brakiem emocji. Czują tylko gniew
i strach, chociaż czasem udają inne uczucia. Są przy tym tak nie-
udolne jak szympans, który udaje, że czyta książkę. Poza tym przy-
pominają roboty, bo ich działaniu towarzyszy zatrzymanie wyż-
szych procesów myślowych. Często też można zaobserwować
wśród nich pęd do pobożności: przypominają wówczas kurczaki
rzucające się konwulsyjnie po odcięciu głowy. Dlatego wiele z nich
wałęsa się wokół kościołów, gdzie niektóre próbują się nawet
modlić. Inne znajduje się na ławkach w parku albo u wejścia do
metra...
- Aha - przerwał Joenes - kiedy chodziłem po mieście późno
w nocy, widziałem takich ludzi.
- No właśnie - rzekł Watts. - Ci już nawet nie udają, że nie są
martwi. Ale inni naśladują życie z wzruszającą gorliwością w nadziei,
że pozostaną niezauważeni. Odkrywa się ich zwykle, bo przesadza-
ją - albo za dużo gadają, albo śmieją się zbyt głośno.
- Nie miałem pojęcia o tym wszystkim - powiedział Joenes.
- To tragiczny problem - ciągnął Watts. - Władze robią
wszystko, żeby sobie z nim poradzić, ale przybrał już monstrualne
rozmiary. Z wielką ochotą wymieniłbym również inne cechy cho-
dzących trupów, bo widzę, że bardzo by to cię zainteresowało, ale
niestety, nadchodzi policjant, więc lepiej już sobie pójdę.
To powiedziawszy, Watts rzucił się naprzód, wtapiając się
w tłum. Policjant ruszył w pogoń, ale szybko zrezygnował i zawró-
cił ku Joenesowi.
- A niech to - zdenerwował się policjant. - Znowu go zgubi-
łem.
- To przestępca? - zapytał Joenes.
- Najsprytniejszy złodziej klejnotów w okolicy - odparł po-
licjant, pocierając masywne, czerwone czoło. - Lubi udawać bit-
nika.
- Opowiadał mi o chodzących trupach - powiedział Joenes.
- Ciągle wymyśla podobne historie - wyjaśnił policjant. - To
notoryczny kłamca. Wariat. I do tego bardzo niebezpieczny. Zwłasz-
cza że nie nosi przy sobie broni. Już trzy razy go prawie miałem.
Wołam - w imieniu prawa - żeby się zatrzymał, dokładnie tak, jak
jest w podręczniku, a kiedy tego nie robi, strzelam do niego. Za-
biłem już ośmiu przypadkowych przechodniów. W ten sposób ni-
gdy nie zostanę sierżantem. No i każą mi płacić za wystrzelone
kule.
- Ale jeżeli Watts nie nosi broni... - zaczął Joenes i urwał, bo
spostrzegł, że na twarzy policjanta pojawił się posępny wyraz, ręka
zaś sięgnęła do kabury.
- To znaczy - wyjaśnił szybko - chciałem się tylko dowie-
dzieć, czy jest coś w tym, co Watts mówił o tych chodzących tru-
pach.
- A skąd! To tylko bitnikowskie fantazje. Nie mówiłem ci, że
to złodziej?
- Zapomniałem - powiedział Joenes.
- Lepiej nie zapominaj. Jestem wprawdzie tylko prostym czło-
wiekiem, ale wkurza mnie facet taki jak Watts. Wykonuję swoje
obowiązki zgodnie z tym, co mówi podręcznik, a wieczorem spo-
kojnie wracam do domu i oglądam telewizję. Oprócz piątków, bo
wtedy gram w kręgle. Czy to znaczy, że jestem robotem, jak twierdzi
Watts?
- Oczywiście, że nie - przyznał Joenes.
- Ten facet - ciągnął policjant - mówi o ludziach pozbawio-
nych uczuć. Może nie jestem psychologiem, ale to jedno wiem, że
coś czuję. Kiedy trzymam w ręku pistolet, czuję się dobrze. Czy to
znaczy, że jestem pozbawiony emocji? Powiem więcej. Wycho-
wałem się w biednej dzielnicy. Jako dzieciak należałem do gangu.
Wszyscy mieliśmy automaty i ciężkie noże i zabawialiśmy się
w napady z bronią w ręku, morderstwa i gwałty. Czy to wygląda na
brak emocji? I pewnie zostałbym recydywistą, gdybym pewnego
razu nie spotkał księdza. Nie był ważniakiem, był taki jak my. Wie-
dział, że tylko tak do nas dotrze. Chodził z nami na rozróby i nie-
raz widziałem, jak nieźle kogoś pociął niewielkim nożem spręży-
nowym, który zawsze ze sobą nosił. Był równy i dlatego go zaak-
ceptowaliśmy. Ale był także księdzem. Ponieważ wiedziałem, że
to równy gość, zgodziłem się z nim pogadać. Wyjaśnił mi, że mar-
nuję życie.
- Musiał być wspaniałym człowiekiem - zauważył Joenes.
- Był święty - potwierdził policjant w zadumie. - To był praw-
dziwy święty, bo choć robił wszystko to, co my, to jednak w głębi
duszy był dobrym człowiekiem i wciąż powtarzał nam, że powinni-
śmy zerwać z dotychczasowym życiem. - Spojrzał w oczy Joene-
sowi. - Przez tego człowieka zostałem gliną. Ja, o którym wszy-
scy myśleli, że skończy na krześle elektrycznym! I ten Watts ma
czelność opowiadać o chodzących trupach. Zostałem gliną i do-
brze wypełniam swe obowiązki bez względu na zawszonych ban-
dziorów w rodzaju Wattsa. Zabiłem na służbie ośmiu kryminali-
stów i zdobyłem trzy odznaki. Zabiłem też dwadzieścia siedem
przypadkowych osób, które nie zeszły mi z drogi na czas. Jest
mi przykro, ale znam swoje obowiązki i nie mogę pozwolić, żeby
ktoś wchodził mi w drogę, kiedy gonię przestępcę. No i bez
względu na to, co piszą gazety, nigdy nie wziąłem łapówki, nawet
za złe parkowanie. - Ręka policjanta zacisnęła się kurczowo na
kolbie rewolweru, gdy to mówił. - Wlepiłbym mandat samemu
Jezusowi Chrystusowi i nawet wszyscy święci by mnie nie prze-
kupili. Co ty na to?
- Myślę, że bardzo poważnie traktuje pan swoją służbę - po-
wiedział Joenes ostrożnie.
- Masz rację. Poza tym mam piękną żonę i trójkę cudownych
dzieci. Nauczyłem je posługiwać się rewolwerem. Dla mojej rodziny
zrobię wszystko. I taki Watts myśli, że wie coś o emocjach! Chryste,
te złotouste sukinsyny doprowadzają mnie do szału. Dobrze, że je-
stem człowiekiem wierzącym.
- Z pewnością - przytaknął Joenes.
- Wciąż co tydzień odwiedzam tego księdza, który wyciągnął
mnie z gangu. Dalej pracuje z dzieciakami, bo jest oddany sprawie.
Ponieważ jest już za stary, żeby używać noża, więc teraz zastępuje
go automatem, a czasem łańcuchem rowerowym. Ten człowiek zro-
bił więcej dla praworządności niż wszystkie ośrodki resocjaliza-
cyjne dla młodzieży w mieście. Czasem mu pomagam. Razem wy-
ciągnęliśmy z bagna czternastu chłopaków, którzy znajdowali się na
najlepszej drodze, żeby stać się zatwardziałymi przestępcami. Wie-
lu z nich jest teraz szanowanymi biznesmenami, a sześciu wstąpiło
do policji. Kiedy widzę tego starca, naprawdę czuję człowiekiem
religijnym.
- To wspaniale - powiedział cicho Joenes, cofając się powo-
li, gdyż policjant wyciągnął rewolwer i zaczął się nim nerwowo
bawić.
- Nie ma w tym kraju zła, którego nie dałoby się wyplenić
dobrocią serca i zdrowym podejściem - ciągnął policjant, zgrzy-
tając zębami. - Dobro zawsze w końcu zwycięża. I zawsze tak bę-
dzie, póki są na tym świecie ludzie o dobrych sercach. Więcej pra-
wa mieści się w koniuszku mojej pałki niż we wszystkich starych
i spleśniałych kodeksach. Zamykamy przestępców, a sędziowie ich
wypuszczają. Niezły interes, co? Ale my, gliniarze, jesteśmy do
tego przyzwyczajeni. Uważamy, że jedna złamana ręka warta jest
spędzenia jednego roku w pace, więc sami wymierzamy sprawie-
dliwość.
W tym momencie policjant wyciągnął pałkę. Z pałką w jednej
ręce i z rewolwerem w drugiej spojrzał ostro na Joenesa. Joenes
zrozumiał, że policjant czuje potrzebę, by wymierzyć komuś spra-
wiedliwość i zaprowadzić porządek. Stał więc nieruchomo i miał
słabą nadzieję, że człowiek który właśnie zbliżał się do niego z błysz-
czącymi oczami, nie zabije go ani nie połamie mu kości.
W ostatniej chwili Joenesa ocalił przechodzień, który, nieprzy-
tomny z powodu żaru lejącego się z nieba, zszedł z krawężnika na
ulicę, zanim zapaliło się zielone światło. Policjant okręcił się na
pięcie, oddał dwa strzały ostrzegawcze i ruszył w kierunku przechod-
nia. Joenes czym prędzej oddalił się w przeciwną stronę. Szedł bez
przerwy na północ, aż do krańców miasta.
6. Joone/i trzej kkrawcy ciężarówki
(Ta historia, zawierająca opowieści trzech kierowców, została
przekazana nam przez Teleu z Huahine)
Kiedy Joenes wędrował autostradą na północ, obok niego zatrzy-
mała się ciężarówka. Trzech siedzących w niej mężczyzn za-
proponowało, że podwiezie go do końca ich trasy. Uszczęśliwiony
Joenes wsiadł do samochodu, dziękując serdecznie trzem kierow-
com. Odpowiedzieli, że cała przyjemność leży po ich stronie, gdyż
nawet we trzech kierowcy ciężarówek źle znoszą samotność i dla-
tego chętnie rozmawiają z obcymi, chętnie również słuchają ich przy-
gód. Poprosili więc Joenesa, aby opowiedział im, co mu się przy-
trafiło, odkąd opuścił dom rodzinny.
Joenes zaczął od tego, że pochodzi z odległej wyspy, skąd
przybył do San Francisco. Tam został aresztowany, przesłuchany
przez komisję kongresową, osądzony przez Wyrocznię i skazany
na dziesięć lat w zawieszeniu. Potem udał się do Nowego Jorku,
gdzie omal nie został zabity przez policjanta. Nie wiodło mu się
najlepiej, odkąd opuścił wyspę. Dlatego - zakończył - uważa się
za pechowca.
- Panie Joenes - powiedział pierwszy kierowca - rzeczywiście
spotkało pana wiele nieszczęść. Ale to ja jestem najbardziej nieszczęś-
liwym z ludzi. Utraciłem rzecz cenniejszą niż złoto i tę stratę opła-
kuję codziennie na nowo.
Joenes poprosił kierowcę, żeby opowiedział swoją historię. Oto
opowieść pierwszego kierowcy.
Opowieść uczono9o kierowcy
Nazywam się Adolphus Proponus i jestem Szwedem. Od dzie-
ciństwa uwielbiałem naukę. Nie kochałem nauki dla niej samej, ale
dlatego, że wierzyłem w to, iż służy ona dobru ludzkości. Wierzy-
łem, że nauka wydobędzie ludzkość z głębin okrucieństwa i popro-
wadzi ku pokojowi i szczęściu. Mimo całego zła, które czyni czło-
wiek, nawet mimo że mój kraj, sam neutralny, dostarczał broń wal-
czącym państwom, wciąż wierzyłem w dobroć i dojrzałość rasy
ludzkiej i w jej oswobodzenie przez naukę.
Dzięki humanistycznemu instynktowi i skłonności do nauki zo-
stałem lekarzem. Poprosiłem o pracę Komisję Zdrowia Narodów
Zjednoczonych, ponieważ chciałem dostać się w najodleglejsze, naj-
nędzniejsze miejsce na ziemi. Nie dla mnie była spokojna praktyka
w sennym szwedzkim miasteczku. Chciałem się rzucić w wir walki
przeciw chorobom w imię szczęścia ludzkości.
Wysłano mnie na wybrzeże Afryki Zachodniej. Miałem być je-
dynym lekarzem na obszarze większym niż Europa. Pojechałem tam
na miejsce doktora Durra, Szwajcara, który zmarł od ukąszenia żmii
rogatej.
Niewątpliwie obszar ten potrzebował dobrego lekarza, bo pano-
szyły się tam rozmaite choroby. Wiele z nich znałem z książek, inne
były dla mnie nowe. Te ostatnie, jak się dowiedziałem, zostały na tym
terenie zaszczepione celowo, zgodnie z planem neutralizacji Afryki.
Nie wiem, czyja to była decyzja, ale ktoś życzył sobie rzeczywiście
neutralnej Afryki, takiej, która nie mogłaby popierać ani Wschodu
ani Zachodu. Dlatego zaszczepiono tam zarazki i pewne rośliny wy-
hodowane w laboratoriach, które przyczyniły się do jeszcze większe-
go zagęszczenia puszczy. Wszystko to skutecznie odciągało tubyl-
ców od polityki - cały czas musieli walczyć o przeżycie.
Te zabiegi przyczyniły się również do zagłady setek milionów
oddziałów żołnierzy Zachodu zaangażowanych w wojnę przeciw par-
tyzantom Wschodu. Ci ostatni także ulegli zagładzie. Zniszczono
ponadto wiele gatunków zwierząt, inne w tym czasie gwałtownie się
rozmnożyły. I tak na przykład populacja szczurów prosperowała zna-
komicie, zwiększyła się liczba wszelkiego rodzaju węży. Wśród owa-
dów wzrosły populacje much i moskitów, wśród ptaków ponad mia-
rę zwiększyła się liczba sępów.
Nie miałem o tym wcześniej pojęcia, bo doniesienia o takich
rzeczach ignoruje się w krajach demokratycznych, a w państwach to-
talitarnych nie wolno o nich mówić. Zobaczyłem ten horror dopiero
w Afryce. Dowiedziałem się również, że podobna sytuacja panu-
je w tropikalnych rejonach Azji, Ameryki Środkowej i Indii. Wszyst-
kie te miejsca, czy to przez przypadek, czy celowo, stały się na-
prawdę neutralne, bo mieszkańcy zaangażowani byli bez reszty
w desperacką walkę o przetrwanie.
Jako lekarza smuciły mnie liczne choroby - zarówno stare, jak
i nowe. Przychodziły z dżungli, która rozrastała się dzięki działaniom
człowieka. Jej wzrost był naprawdę fantastyczny i dlatego równie fan-
tastyczny był jej rozkład: wszelkiego rodzaju zarazki namnażały się
i rozprzestrzeniały w tak sprzyjających warunkach.
Jako człowieka smuciła mnie przewrotność, z jaką wykorzysta-
no naukę. Jednak wciąż w nią wierzyłem. Wytłumaczyłem sobie, że
ludzie o ciasnych horyzontach uczynili wiele zła na świecie, ale lu-
dzie humanitarni za pomocą nauki przywrócą porządek.
Zabrałem się do pracy ochoczo, popierany przez innych huma-
nitarnych ludzi na świecie. Odwiedziłem wszystkie plemiona na moim
terenie, lecząc choroby dostępnymi lekami. Odnosiłem imponujące
sukcesy.
Wówczas jednak mnożące się drobnoustroje zaczęły uodparniać
się na moje lekarstwa. Rozpoczęła się nowa epidemia. Członkowie
plemion, mimo że bardzo odporni, niezwykle cierpieli. Posłałem
po nowe leki. Przysłano mi je i pokonałem epidemię. Jednak część
zarazków przetrwała i choroba rozprzestrzeniła się na nowo. Jesz-
cze raz poprosiłem o nowe leki, ponownie mi je przysłano, znowu
rzuciłem się do walki z chorobą i wyszedłem z niej zwycięsko. Tyl-
ko że pewna liczba zarazków znów oparła się moim specyfikom. To
były mutanty: przekonałem się, że w odpowiednim środowisku za-
razki przybierały nowe, zjadliwe formy, zanim człowiek zdołał od-
kryć nowe lekarstwo.
Odkryłem, że w sytuacji stresowej zarazki zachowywały się jak
ludzie. Wykazywały zdumiewającą wolę przetrwania. Zatem im usil-
niej próbowano je zwalczyć, tym szybciej i gwałtowniej rozmnażały
się, imitowały, uodparniały, by w końcu znowu uderzyć. Podobień-
stwo było niesamowite, wprost niewyobrażalne.
Pracowałem wtedy niezwykle intensywnie, dwanaście do osiem-
nastu godzin na dobę, próbując ocalić biedny, cierpliwy i cierpiący
lud, ale choroby wyprzedziły moje najnowsze leki, w pewnym sen-
sie wygrały i uderzyły z niewiarygodną siłą. Byłem zdesperowany,
bo wciąż nie było leków zdolnych je pokonać.
Wtedy odkryłem, że zarazki, mutując w obronie przed nowymi
lekami, ponownie straciły odporność na stare. W wielkiej euforii jesz-
cze raz sięgnąłem po stare leki.
Odkąd przybyłem do Afryki, zwalczyłem aż dziesięć większych
epidemii. Teraz zaczynałem wojnę z jedenastą i wiedziałem, że za-
razki wycofają się przed moim atakiem, rozmnożą się, zmutująi ude-
rzą ponownie, pozostawiając mnie na polu walki z kolejną, dwuna-
stą epidemią, a potem z trzynastą i tak dalej.
Oto do czego doprowadziła mnie naukowa i humanitarna gorli-
wość. Byłem pijany pracą i na wpół żywy. Nie miałem czasu myśleć
o czymkolwiek poza aktualnym problemem.
Wtedy tubylcy wzięli sprawę w swoje ręce. Ci ludzie posiedli
bardzo niewielki zasób wiedzy i dostrzegali tylko wielkie epidemie,
takie, które czyniły wśród nich spustoszenie. Widzieli we mnie złe-
go szamana, którego fiolki rzekomych leków zawierały w rzeczy-
wistości preparat z chorób dziesiątkujących ich społeczność. Zwró-
cili się więc do własnych szamanów, którzy leczyli chorych bez-
użytecznymi papkami z błota, posługiwali się narzędziami z kości,
a winę za epidemie zrzucili na mnie.
Nawet matki dzieci, które ocaliłem, zwróciły się teraz prze-
ciwko mnie. Twierdziły, że ich dzieci i tak pomarły, choć z głodu,
nie od choroby.
W końcu mężczyźni z wioski zebrali się, by mnie zabić. Zrobi-
liby to bez wątpienia, gdyby nie ocalili mnie ci szamani, których -
jak na ironię - uważałem za najbardziej mi wrogich. Wyjaśnili oni
swoim współplemieńcom, że gdyby mnie zabili, spotkałoby ich jesz-
cze większe nieszczęście. Dlatego też ludzie z wioski nie skrzyw-
dzili mnie, szamani zaś szczerzyli do mnie zęby w uśmiechu, bo
uważali mnie za kolegę po fachu.
Ponieważ jednak wciąż nie zamierzałem porzucić pracy wśród
tubylców, tubylcy porzucili mnie. Przenieśli się w głąb lądu, na opusz-
czone bagna, gdzie jedzenia było mało, za to chorób w bród.
Nie mogłem udać się za nimi, bowiem bagna znajdowały się poza
moim terenem. Urzędował tam inny lekarz, także Szwed, który nie
rozdawał leków - pigułek, zastrzyków, niczego - za to upijał się co-
dziennie. Żył w dżungli od dwudziestu lat i twierdził, że wie, co jest
najlepsze.
Kiedy zostałem zupełnie sam, załamałem się. Odwołano mnie
do Szwecji i tam przemyślałem wszystko, co się zdarzyło. Doszed-
łem do wniosku, że tubylcy i ich szamani, których uważałem za upar-
tych i krnąbrnych, wykazali się w zasadzie pewną dozą rozsądku.
Uciekli od mojej nauki i humanitaryzmu, które nie zmieniły ich losu
ani na jotę. Wręcz przeciwnie, moja nauka przyniosła im tylko ból
i cierpienie, a mój humanitaryzm oznaczał zagładę innych istot dla
ich dobra, zatem zachwiał równowagę sił na Ziemi.
Kiedy zdałem sobie z tego wszystkiego sprawę, opuściłem mój
kraj oraz Europę i przyjechałem tutaj. Teraz jestem kierowcą cięża-
rówki. Dziś, gdy ktoś z zachwytem mówi mi o nauce, humanitaryz-
mie i cudach uzdrawiania, patrzę na niego, jakby był nie w pełni władz
umysłowych.
W ten właśnie sposób utraciłem wiarę w naukę, rzecz cenniejszą
niż złoto. Stratę tę opłakuję codziennie na nowo.
Kiedy historia dobiegła końca, odezwał się drugi kierowca:
- Nikt nie zaprzecza, że spotkało pana wiele nieszczęść, panie
Joenes. Są one jednak mniejsze niż te, o których opowiedział mój
przyjaciel. Z kolei nieszczęścia mojego przyjaciela są mniejsze od
tych, które mnie dotknęły. To ja jestem najbardziej nieszczęsnym
człowiekiem, bowiem utraciłem coś cenniejszego niż złoto i stratę
tę opłakuje codziennie na nowo.
Joenes poprosił kierowcę, by opowiedział swoją historię. Oto ona.
łli/torio uczciwego kierowcy
Nazywam się Ramon Delgado, pochodzę z Meksyku. Zawsze
szczyciłem się tym, że jestem uczciwym człowiekiem. Byłem uczci-
wy, bo takie było prawo mojego kraju, ustanowione przez mężów,
którzy wywiedli je z powszechnie przyjętych zasad i wzmocnili sys-
temem penitencjarnym po to, by wszyscy ludzie - nie tylko ci dobrej
woli - tego prawa przestrzegali.
Wydawało mi się to słuszne, bo kochałem sprawiedliwość i wie-
rzyłem w nią, a co za tym idzie wierzyłem także w prawo, które z niej
brało początek, i w system kar, który wymuszał jego przestrzeganie.
Uważałem, że wymiar sprawiedliwości jest nie tylko dobry, ale wręcz
niezbędny. Sądziłem, że tędy właśnie wiedzie jedyna droga od tyra-
nii do wolności i ludzkiej godności.
Przez wiele lat pracowałem w rodzinnej wiosce, oszczędzałem
pieniądze i wiodłem uczciwe życie. Pewnego dnia zaoferowano mi
pracę w stolicy. Bardzo się ucieszyłem, bo od dawna pragnąłem ujrzeć
to miasto, z którego bierze początek sprawiedliwość w moim kraju.
Wydałem wszystkie oszczędności, aby kupić używany samochód,
i pojechałem do stolicy. Zaparkowałem przed sklepem moich nowych
pracodawców. Stał tam parkomat, więc wszedłem do sklepu po peso.
Gdy wróciłem do samochodu, zostałem aresztowany.
Doprowadzono mnie przed oblicze sędziego, który oskarżył
mnie o nielegalne parkowanie, drobną kradzież, włóczęgostwo, opór
przy aresztowaniu i naruszenie porządku publicznego i uznał za win-
nego tych wszystkich wykroczeń. Nielegalnego parkowania - bo nie
wrzuciłem monety do parkomatu. Drobnej kradzieży - bo wziąłem
peso z kasy moich pracodawców. Włóczęgostwa - bo miałem
wszystkiego tylko jedno peso. Oporu przy aresztowaniu - bo dys-
kutowałem z policjantem. W końcu naruszenia porządku publiczne-
go - bo rozpłakałem się, kiedy zabierano mnie do więzienia.
Od strony formalnej wszystko to było prawdą, toteż tego, że
uznano mnie za winnego, nie uważałem za omyłkę sprawiedliwości.
Podziwiałem nawet gorliwość sędziego. Nie narzekałem też, kiedy
skazał mnie na dziesięć lat więzienia. Wprawdzie kara wydawała mi
się surowa, lecz wiedziałem, że prawo musi dysponować srogim
i bezwzględnym systemem kar.
Zostałem wysłany do Federalnego Zakładu Karnego w More-
los. Wiedziałem, że dobrze mi zrobi, jeśli zobaczę miejsce, gdzie
odsiaduje się wyrok, i w ten sposób dowiem się, jak smakują gorz-
kie owoce nieuczciwości.
Gdy przybyłem do zakładu, ujrzałem tłum ludzi kryjących się
w pobliskiej puszczy. Nie zwróciłem na nich uwagi, bo strażnik przy
wejściu czytał właśnie moje papiery. Przestudiowawszy je dokład-
nie, otworzył bramę.
Kiedy brama się otwarła, ujrzałem ze zdumieniem, jak tłum wy-
chodzi z ukrycia i rusza w jej stronę, torując sobie drogę do więzie-
nia. Liczni strażnicy próbowali zatrzymać nacierających, mimo to
kilku udało się wedrzeć do zakładu, zanim jeden ze strażników zdo-
łał w końcu zamknąć bramę.
- Czy to możliwe - zapytałem go - żeby ci ludzie z własnej
woli chcieli się dostać do więzienia?
- Najwyraźniej chcieli - odparł.
- Zawsze myślałem, że więzienia są raczej po to, żeby trzymać
w nich ludzi, a nie trzymać ludzi z dala od nich - powiedziałem.
- Kiedyś tak było - rzekł strażnik - ale w dzisiejszych czasach,
gdy w naszym kraju pełno jest obcych i panuje głód, ludzie włamują
się do więzienia tylko po to, żeby mieć zapewnione trzy posiłki dzień-
nie. Nic nie możemy na to poradzić. Włamując się do więzienia, sta-
ją się przestępcami i musimy pozwolić im zostać.
- Co za wstyd! - powiedziałem. - Tylko co tu mają do rzeczy
obcokrajowcy?
- To od nich zaczęły się wszystkie kłopoty - wyjaśnił straż-
nik. - W ich ojczystych krajach panuje głód, a ponieważ wiedzą, że
my tu, w Meksyku, mamy najlepsze więzienia na świecie, więc po-
konują ogromne odległości, żeby włamywać się do naszych wię-
zień, zwłaszcza że nie mogą włamać się do własnych. Tylko że ja
myślę, że obcokrajowcy nie są ani lepsi, ani gorsi od naszych, któ-
rzy robią to samo.
- Jeśli tak sprawy stoją - zapytałem - to w jaki sposób rząd może
egzekwować prawo?
- Tylko dzięki utrzymywaniu prawdy w tajemnicy - odparł straż-
nik. - Pewnego dnia będziemy mogli pobudować zakłady karne dla
praworządnych obywateli, natomiast przestępcy zostaną na zewnątrz.
Do tego czasu wszystko musi pozostać w sekrecie. W ten sposób
większość społeczeństwa wciąż wierzy, że powinna się obawiać kary.
Strażnik odstawił mnie do biura Oddziału Przedterminowego
Zwolnienia. Tam jakiś człowiek zapytał, jak mi się podoba więzien-
ne życie. Odpowiedziałem, że jeszcze nie zdążyłem się rozejrzeć.
- Cóż - rzekł tamten - twoje zachowanie, odkąd się tu dosta-
łeś, było wzorowe. Naszą zasadąjest naprawa, nie rewanż. Czy chciał-
byś zatem natychmiastowy parol?
Bałem się źle odpowiedzieć, więc odrzekłem, że nie jestem jesz-
cze pewien.
- Nie spiesz się - powiedział tamten. - Wróć tutaj, kiedy tylko
zechcesz zostać zwolniony.
Potem poszedłem do mojej celi. Siedziało w niej dwóch Meksy-
kanów i trzech obcokrajowców. Jeden z nich był Amerykaninem,
pozostałych dwóch Francuzami. Amerykanin spytał, czy zgodziłem
się na parol. Odpowiedziałem, że jeszcze nie.
- Cholernie sprytnie jaknapoczątkującego! -wykrzyknął Ame-
rykanin, któremu na imię było Otis. - Niektórzy nowi skazańcy się
nie znają. Godzą się na parol i zanim się spostrzegą, są już na ze-
wnątrz.
- Czy to źle? - spytałem.
- Bardzo źle - wyjaśnił Otis. - Jeśli zgodzisz się na parol, nie
masz szansy wrócić do więzienia. Bez względu na to, co zrobisz,
sędzia odnotuje tylko, że pogwałciłeś warunki parolu i ostrzeże cię,
żebyś tego więcej nie robił. I rzeczywiście jest szansa, że tego już
nie zrobisz, bo gliniarze łamią ci obie ręce.
- Otis ma rację - odezwał się jeden z Francuzów. - Zgoda na
parol to bardzo niebezpieczna rzecz, ja zaś jestem tego żywym przy-
kładem. Nazywam się Edmond Dantes. Wiele lat temu skazano mnie
na odsiadkę tutaj i zaoferowano parol. Z ignorancją właściwą mło-
dości przyjąłem go, ale potem, na zewnątrz, zorientowałem się, że
wszyscy moi przyjaciele zostali w więzieniu, podobnie jak moja
kolekcja książek i nagrań. W młodzieńczym zapale zostawiłem tu
również ukochaną, Trustee 43422231. Zbyt późno zrozumiałem, że
więzienie było całym moim życiem i że na zawsze zostałem odcię-
ty od ciepła i bezpieczeństwa, jakie dają te granitowe ściany.
- I co zrobiłeś? - zapytałem.
- Wciąż myślałem, że przestępstwo przyniesie owoce - mówił
Dantes smutnym głosem - zabiłem więc człowieka. Ale sędzia tylko
przedłużył okres parolu, a policja połamała mi wszystkie palce u pra-
wej dłoni. Kiedy już palce powoli się zrastały, wpadłem na pomysł,
jak dostać się z powrotem do więzienia.
- To musiało być niezwykle trudne - zauważyłem.
- Wymagało ogromnej cierpliwości - przytaknął Dantes. —
Kolejnych dwadzieścia lat życia spędziłem, próbując się włamać do
zakładu.
Inni więźniowie siedzieli w milczeniu. Stary Dantes ciągnął:
- Ochrona była wtedy bardzo skuteczna i nie do pomyślenia
było przedarcie się przez bramę, jak to się zdarzyło dziś. Zacząłem
więc bez niczyjej pomocy drążyć tunel pod budynkiem. Trzy razy
natykałem się na lity granit i musiałem zaczynać od początku. Jed-
nego razu prawie dokopałem się do wewnętrznego podwórza, ale
strażnicy odkryli mnie i zmusili do odwrotu. Innym razem próbo-
wałem dostać się do więzienia, skacząc z samolotu na spadochro-
nie, ale nagły podmuch wiatru zniósł mnie na bok. Od tego czasu
samolotom nie wolno latać nad zakładem. W ten sposób przyczyni-
łem się do wprowadzenia pewnych reform.
- A jak w końcu dostałeś się do środka? - spytałem.
Starzec uśmiechnął się ponuro.
- Po wielu bezowocnych latach przyszedł mi wreszcie do gło-
wy pomysł. Nie mogłem wprawdzie uwierzyć, żeby tak prosty plan
mógł się powieść tam, gdzie zawiodły pomysłowość i odwaga, jed-
nak spróbowałem. Wróciłem do więzienia w przebraniu specjalne-
go śledczego. Na początku strażnicy nie chcieli mnie wpuścić, ale
powiedziałem im, że rząd planuje wprowadzenie reformy, która zrów-
na prawa strażników i więźniów. Wpuścili mnie więc, a wtedy
wyjawiłem im, kim jestem. Musieli pozwolić mi zostać i nawet przy-
szedł jakiś człowiek, żeby spisać moją historię. Mam nadzieję, że
zapisał ją wiernie.
Od tamtego czasu strażnicy podjęli oczywiście odpowiednie
kroki, żeby uniemożliwić innym powtórzenie mojego wyczynu. Jed-
nak głęboko wierzę, że odważni ludzie zawsze pokonają przeszko-
dy, które stawia na ich drodze społeczeństwo. Jeśli zaś będą dosta-
tecznie wytrwali, być może uda im się nawet włamać do więzienia.
Kiedy stary Dantes skończył, dłuższą chwilę wszyscy więźnio-
wie siedzieli w milczeniu. W końcu spytałem:
- Czy twoja ukochana była jeszcze, kiedy wróciłeś?
Starzec spuścił wzrok i łza potoczyła się po jego policzku.
- Trustee 43422231 zmarła na marskość wątroby trzy lata
wcześniej. Teraz spędzam czas na modlitwie i kontemplacji.
Tragiczna historia o odwadze, determinacji i nieszczęśliwej mi-
łości opowiedziana przez starca odebrała nam dobry humor. W ciszy
spożyliśmy popołudniowy posiłek i nikomu nastrój nie poprawił się
przez wiele godzin.
Tak intensywnie rozmyślałem nad całą tą sprawą ludzi chcących
żyć w więzieniu, że aż mnie rozbolała głowa. Im dłużej o tym my-
ślałem, tym bardziej mi się to wydawało dziwne. Dlatego też bardzo
nieśmiało spytałem moich towarzyszy, czy wolność nie jest rzeczą
ważną i czy nigdy nie tęsknili za miastami i ulicami za murem albo
za łąkami czy lasem.
- Wolność? - rzekł mi Otis. - Ta, o której mówisz, to tylko
złuda. Miasta, o których wspominałeś, to siedliska okrucieństwa,
niepewności i strachu. Ich ulice to ślepe zaułki, gdzie czai się
śmierć.
- Jeśli zaś idzie o kwitnące łąki i lasy, te są nawet jeszcze gor-
sze - zwrócił się do mnie drugi z Francuzów. - Mam na imię Rous-
seau. Kiedy byłem młody i nic jeszcze nie wiedziałem o życiu, napi-
sałem wiele głupich książek wychwalających naturę i miejsce, któ-
re przypadło człowiekowi w łańcuchu stworzeń. Jako człowiek
dojrzały opuściłem potajemnie kraj, by wędrować na łonie tej natu-
ry, o której wypowiadałem się z takim przekonaniem. Odkryłem
wówczas, jak straszna jest natura i jak bardzo nienawidzi człowieka.
Zobaczyłem, że porośnięte kwiatami zielone łąki utrudniają czło-
wiekowi chodzenie i są dla jego stóp gorsze od najpodlejszego chód-
nika. Zrozumiałem, że rośliny, które uprawia człowiek, to nieszczęs-
ne hybrydy: jedynie dzięki jego trosce mogą utrzymać się przy ży-
ciu. W lesie przekonałem się, że drzewa porozumiewają się tylko ze
sobą i że każde stworzenie ucieka przede mną. Nauczyłem się, że
piękne jeziora, które cieszą oko, otaczają cierniste zarośla i zdra-
dliwe bagna. Gdy zaś już się przez nie przedrzesz, okazuje się, że
woda w jeziorze jest brunatna od brudu. Natura zsyła ponadto deszcz
i suszę, upał i ziąb i rozmyślnie sprawia, żeby od deszczu owego
zgniły, a od suszy uschły rośliny, żeby w upał człowiek nabawił się
poparzeń, a gdy jest zimno - odmrożeń. To tylko drobiazgi w po-
równaniu z gniewem morza, zimną obojętnością gór, zdradliwością
bagien, okrucieństwem pustyni czy okropieństwami dżungli. Zauwa-
żyłem, że natura w nienawiści do człowieka sprawiła, że większość
powierzchni Ziemi pokryta jest przez morza, góry, bagna, pustynie
i dżunglę, że nie wspomnę już o trzęsieniach ziemi, tornadach, gwał-
townych przypływach i tym podobnych zjawiskach. Jedyną uciecz-
kę od tych potworności człowiek może znaleźć w mieście, ponie-
waż tam jest w pewnym stopniu odcięty od natury, miejscem zaś
najbardziej oddalonym od natury jest oczywiście więzienie. Do ta-
kiej konkluzji doszedłem po wielu latach studiów. Z tego też powo-
du nie przyznaję się do autorstwa słów napisanych w młodości i ży-
ję szczęśliwie tutaj, gdzie nie widuję nigdy nic zielonego.
To powiedziawszy, Rousseau odwrócił się, by kontemplować
stalową ścianę.
- Widzisz, Delgado - odezwał się Otis - jedyna wolność to ta
tutaj, w więzieniu.
Nie mogłem się z tym zgodzić, toteż zauważyłem, że fakt, iż
jesteśmy tu zamknięci, wydaje się kłócić z pojęciem wolności.
- Wszyscy jesteśmy uwięzieni na Ziemi - odparł na to stary Dan-
tes - tylko niektórzy mają do dyspozycji więcej miejsca, inni mniej.
Poza tym wszyscy jesteśmy na wieki zamknięci w nas samych. Wszystko
jest więzieniem, a to miejsce tutaj jest najlepszym z więzień.
Otis zbeształ mnie za niewdzięczność.
- Słyszałeś, co mówili strażnicy - rzekł. - Gdyby wieść o na-
szym szczęściu rozniosła się po kraju, każdy walczyłby o to, żeby
się tu dostać. Powinieneś się cieszyć, że jesteś tutaj i że tylko nie-
wiele osób wie o tym cudownym miejscu.
- Ale sytuacja się zmienia - odezwał się Meksykanin. - Cho-
ciaż rząd ukrywa fakty i nadal straszy obywateli perspektywą pobytu
w więzieniu, ludzie zaczynają domyślać się prawdy.
- To stawia rząd w okropnym położeniu - odezwał się drugi
Meksykanin. - Wciąż nie wymyślono nic w zamian, chociaż przez
pewien czas zamierzano za wszystkie przestępstwa skazywać na
śmierć. Zarzucono ten pomysł, bo fatalnie odbił się na militarnej
i przemysłowej potędze kraju. Sądy nadal muszą więc skazywać lu-
dzi na więzienie -jedyne miejsce, w którym chcą przebywać!
Wszyscy więźniowie śmiali się z tego, bowiem jako przestępcy
uwielbiali wprost przewrotność sprawiedliwości. To zaś wydawało
mi się największą przewrotnością ze wszystkich: popełnić przestęp-
stwo przeciw dobru publicznemu i dzięki temu zyskać szczęście i bez-
pieczeństwo.
Czułem się jak w koszmarnym śnie, nie starczało już bowiem
argumentów, aby dalej dyskutować z tymi ludźmi. W końcu, zdes-
perowany, odezwałem się płaczliwie:
- Możecie być wolni i żyć w najlepszym miejscu na świecie...
ale nie macie kobiet.
Więźniowie zachichotali nerwowo, jakbym powiedział coś nie-
zbyt stosownego, Otis jednak odparł spokojnie:
- To prawda, nie mamy kobiet, ale to nie ma większego zna-
czenia.
- Nie ma znaczenia? - powtórzyłem jak echo.
- Zdecydowanie - rzekł Otis. - Niektórzy mogą się na początku
czuć nie najlepiej z tego powodu, lecz w końcu każdy przystosowuje
się do otoczenia. Tak naprawdę to kobietom wydaje się, że są nieza-
stąpione. My, mężczyźni, wiemy że tak nie jest.
Mieszkańcy celi entuzjastycznie wyrazili swoje poparcie.
- Prawdziwy mężczyzna - ciągnął Otis - potrzebuje jedynie
towarzystwa innych mężczyzn. Gdyby był tutaj Butch, wyjaśniłby ci
to wszystko lepiej. Tylko że Butch jest w szpitalu, cierpi bowiem -
co nas, jego przyjaciół i wielbicieli niezwykle martwi - na przepu-
klinę. W każdym razie on by ci wyjaśnił, że każdy rodzaj społecznej
egzystencji wymaga pewnych kompromisów. Jeśli są one bardzo
poważne, nazywamy to tyranią, jeśli mniej, jak ta banalna sprawa
kobiet, nazywamy to wolnością. Pamiętaj, Delgado, że nie możesz
spodziewać się doskonałości.
Nie próbowałem dalej dyskutować. Powiedziałem tylko, że chcę
jak najszybciej opuścić więzienie.
- Mogę załatwić ci ucieczkę dziś wieczorem - odrzekł na to
Otis. - To nawet lepiej, że odchodzisz. Życie więzienne nie jest dla
tych, którzy go nie akceptują.
Tego wieczoru, kiedy światła przygasły, Otis podniósł jeden z gra-
nitowych bloków w podłodze celi. Pod nim znajdowało się wejście
do tunelu. Na powierzchnię wyszedłem aż na ulicy, oszołomiony i z-
dezorientowany.
Przez wiele dni myślałem o tym, co mi się przydarzyło. W koń-
cu zrozumiałem, że moja uczciwość była zwykłą głupotą, opierała
się bowiem na ignorancji i błędnym rozumieniu praw rządzących
światem. Nie mogła istnieć uczciwość, gdyż nie było prawa, które by
ją sankcjonowało. Prawo poniosło klęskę i ani system kar, ani dobra
wola nie mogły tego zmienić. Poniosło klęskę, ponieważ człowiek
źle pojmował sprawiedliwość. Nie ma zatem czegoś takiego jak spra-
wiedliwość ani niczego w tym rodzaju.
Jednak jeszcze gorsza była świadomość, że bez sprawiedliwo-
ści nie może istnieć wolność ani ludzka godność; mogą istnieć je-
dynie złudzenia takie jak te, które żywili moi współtowarzysze z wię-
ziennej celi.
W ten sposób straciłem wiarę w uczciwość, cenniej szą dla mnie
niż złoto i stratę tę opłakuję codziennie na nowo.
Kiedy historia dobiegła końca, odezwał się trzeci kierowca:
- Nikt nie zaprzeczy, że spotkało pana wiele nieszczęść, pa-
nie Joenes. Jednakże nieszczęścia te są mniejsze niż te, o których
opowiedzieli panu moi przyjaciele. Z kolei ich nieszczęścia są
mniejsze od moich. Ja jestem najbardziej nieszczęśliwym z ludzi,
gdyż utraciłem rzecz cenniejszą niż złoto i wartą więcej niż na-
uka i sprawiedliwość razem wzięte. Jej stratę opłakuję codziennie
na nowo.
Joenes poprosił, by kierowca opowiedział swoją historię. Oto
ona.
Hi/loria religijnego kierowcy
Nazywam się Hans Schmidt i pochodzę z Niemiec. Jako młody
człowiek poznałem okrucieństwa przeszłości i zasmuciły mnie one.
Potem poznałem teraźniejszość. Podróżowałem po Europie i wszę-
dzie widziałem tylko broń i fortyfikacje ciągnące się od wschodniej
granicy Niemiec do wybrzeży Normandii, od Morza Północnego po
Śródziemne. Niezliczone kilometry umocnień zajęły miejsce wio-
sek i lasów. Wszystkie starannie zakamuflowane, obliczone na poko-
nanie Rosjan i wschodniej Europy, gdyby kiedyś chcieli zaatakować.
Zasmuciło mnie to, gdyż zrozumiałem, że teraźniejszość nie różni się
niczym od przeszłości: przygotowuje się na okrucieństwo i wojnę.
Nigdy nie wierzyłem w naukę. Nawet bez doświadczeń mojego
szwedzkiego przyjaciela wiedziałem, że nauka przynosi światu jedy-
nie szkodę. Nie wierzyłem również w ludzką sprawiedliwość, pra-
wo, wolność czy godność. Nawet bez tego, co spotkało mojego mek-
sykańskiego przyjaciela, wiedziałem, że ludzkie pojęcie o sprawied-
liwości i wszystkim, co się z nią wiąże, jest błędne. Nigdy nie wątpiłem
w to, że człowiek jest istotą wyjątkową i zajmuje szczególne miejsce
we wszechświecie, ale czułem, że o własnych siłach nigdy nie poko-
na złych skłonności własnej natury. Dlatego też zwróciłem się ku sile
większej niż istota ludzka: całym sercem zwróciłem się ku religii.
Tylko w niej człowiek mógł znaleźć ratunek, jedynie ona zapewnia
mu godność i wolność. W religii mógł odnaleźć to, o czym marzyła
nauka i humanizm. I chociaż człowiek wierzący może nie być do-
skonały, to ten, którego czci, doskonały być musi. W to w każdym
razie wtedy wierzyłem. Nie odwoływałem się do żadnej konkretnej
religii, lecz studiowałem wszystkie systemy, a każdy z nich prowa-
dził do owej Istoty wyższej niż człowiek. Rozdałem pieniądze bied-
nym i zaopatrzony w kij oraz plecak błąkałem się po Europie. Cały
czas starałem się kontemplować Doskonałego, tak jak to nakazują
wszystkie religie ziemi.
Pewnego dnia przybyłem do jaskini położonej wysoko w Pirene-
jach. Byłem bardzo zmęczony, więc wszedłem do środka, żeby odpo-
cząć. Zastałem tam mnóstwo ludzi. Część z nich była ubrana na czar-
no, inni nosili bogato zdobione stroje. Pomiędzy nimi siedziała ropu-
cha wielkości człowieka z ogromnym kamieniem pośrodku czoła.
Spojrzałem na ropuchę, potem na resztę zgromadzonych i padłem na
kolana, zrozumiałem bowiem, że nie mam do czynienia z ludźmi.
Wówczas mężczyzna ubrany jak duchowny zwrócił się do mnie:
- Zapraszamy bliżej, panie Schmidt. Mieliśmy nadzieję, że nas
pan odwiedzi.
Podniosłem się z klęczek i podszedłem.
- Nazywają mnie Ojcem Arianinem - rzekł duchowny. - Chciał-
bym panu przedstawić mojego znakomitego kolegę, pana Szatana.
Ropucha skinęła głową i wyciągnęła płetwiastą kończynę, którą
uścisnąłem.
- Pan Szatan i ja - odezwał się duchowny - wraz ze wszystki-
mi tu zebranymi, reprezentujemy jedynie prawdziwe Zgromadzenie
Zjednoczonych Kościołów Ziemi. Od dawna naszą uwagę zwróciła
pańska pobożność, panie Schmidt, i dlatego postanowiliśmy udzie-
lić panu odpowiedzi na wszystkie pytania, które zechce pan zadać.
Byłem niezwykle zdziwiony i równocześnie wdzięczny, że ten
cud zdarzył się właśnie mnie. Pierwsze pytanie skierowałem do ro-
puchy:
- Czy naprawdę jest pan Szatanem, Księciem Zła?
- Ależ oczywiście - odpowiedziała ropucha. - Musi pan zro-
zumieć, panie Schmidt, że zło jest konieczne, aby mogło istnieć
dobro. Żadna właściwość nie może istnieć bez swego przeciwień-
stwa. Tylko pod takim warunkiem przyjąłem tę pracę. Słyszał pan
może, że jestem zły z natury? Nic dalszego od prawdy. Nie można
osądzić charakteru prawnika po sprawach, które prowadzi w sądzie.
Podobnie jest ze mną. Jestem tylko adwokatem zła i jak każdy do-
bry prawnik próbuję zagwarantować pełnię praw i przywilejów moim
klientom. Jednak święcie wierzę, że sam nie jestem zły. Gdyby tak
było, któż powierzyłby mi tak delikatne i ważne zadanie?
Byłem zadowolony z odpowiedzi Szatana, bo zło zawsze mnie
intrygowało.
- Czy byłoby nietaktem zapytać - odezwałem się - co przed-
stawiciele dobra i zła robią tutaj, w tej tajemnej jaskini?

- To nie byłby nietakt - odparł Szatan - ponieważ wszyscy tu
jesteśmy teologami i uwielbiamy odpowiadać na pytania. Mieliśmy
nadzieję, że zada pan to pytanie. Liczę, że nie będzie pan miał nic
przeciwko, jeśli odpowiem jako teolog?
- Oczywiście, że nie - odrzekłem.
- Świetnie - powiedział Szatan. - W takim razie pozwoli pan,
że najpierw postawię pewną tezę, potem udowodnię ją i w ten spo-
sób odpowiem na pańskie pytanie, zgoda? Oto moja teza: wszystko,
co żyje, posiada swój punkt widzenia i całą egzystencję próbuje oglą-
dać przez jego pryzmat. Taki obserwator, ponieważ zna tylko siebie,
uważa się za wiecznego i niezmiennego. Twierdzi przy tym, że jego
położenie umożliwia mu jedynie słuszne spojrzenie na otaczające go
przedmioty i ich własności. Abym mógł tego dowieść, niech mi pan
pozwoli wziąć za przykład orła. Widzi on tylko orli świat. Wszystkie
rzeczy w obrębie tego świata są przeciw orłu lub za nim. Wszystkie
rzeczy orzeł osądza z punktu widzenia ich przydatności: mogą sta-
nowić zagrożenie, źródło pożywienia lub budulec na gniazdo. Wszyst-
kie rzeczy posiadają dla orła pewną „orłowatość". Nawet martwe
skały stają się śladami wspomnień minionych orlich wyczynów. To
jedynie mój własny skromny dowód na wszechmoc punktu widzę-
nia, panie Schmidt, i mam nadzieję, że trafił panu do przekonania.
Ponieważ zakładam, że się pan z nim zgadza, ośmielę się powie-
dzieć, że podobnie jak z orłem rzecz ma się też z człowiekiem, czy-
li z nami. To nieunikniony efekt posiadania punktu widzenia.
Nasz punkt widzenia można bardzo łatwo streścić. Wierzymy
w dobro i zło, w boskość i moralność. Pan jest na to najlepszym przy-
kładem. Przedstawialiśmy nasze przekonania w różny sposób i zgod-
nie z różnymi doktrynami. Często rozbudzaliśmy w ludziach pragnie-
nie mordu i wojen. Tak należało czynić, ponieważ umożliwiało to
postawienie na ostrzu noża spraw moralności i religii i dawało nam,
teologom, wiele skomplikowanych tematów do dyskusji. Bez przer-
wy się spieraliśmy i wygłaszaliśmy rozbieżne opinie. Tylko że nasze
dyskusje przypominały spory prawników, a przecież żaden rozsądny
człowiek prawnika nie słucha. To były dni naszej chwały i nic nie
wskazywało na to, by ludzie mieli przestać na nas zwracać uwagę.
Jednak dzień upadku był bliski. Kiedy zarzuciliśmy świat nud-
nymi, zawiłymi rozprawami, pewien człowiek zaczął nas ignorować
i zbudował maszynę. Maszyna jako taka nie była dla nas niczym no-
wym. Jedyną nowość stanowił jej własny punkt widzenia, który po-
zwalał jej wyrażać samodzielne opinie na temat wszechświata. Ro-
biła to znacznie bardziej zabawnie i przekonująco od nas. Ludzkość,
która od dawna pragnęła jakiejś zmiany, zwróciła się ku maszynie.
Dopiero wtedy zdaliśmy sobie sprawę z niebezpieczeństwa, z te-
go, jak straszne ryzyko niosą ze sobą pojęcia zła i dobra. Maszyna
bowiem, choć czyniła to w sposób zabawny, nauczała o wszechświe-
cie maszyn - bez wartości i bez rozumu, bez dobra i zła, bez bogów
i diabłów. Oczywiście nie było to żadną nowością i takie stanowiska
spotykaliśmy już wcześniej. Jednakże w ustach maszyny nabierało
to nowego, potwornego sensu.
Traciliśmy grunt pod nogami, więc postanowiliśmy - my, przed-
stawiciele moralności - zebrać się, by wspólnie się bronić. Wszyscy
wierzyliśmy w dobro, zło i boskość i wszyscy byliśmy przeciwni ohyd-
nej nicości głoszonej przez maszynę. Tyle wspólnego wystarczyło, by
połączyć siły. Zostałem wybrany na rzecznika, uznaliśmy bowiem, że
zło ma większą szansę, aby odciągnąć uwagę człowieka od maszyny.
Niestety, nawet zło stało się stateczne i nudne. Bezskutecznie
przedstawiałem naszą sprawę. Maszyna wkradła się do ludzkich serc,
niosąc przekaz nicości. Ludzie jakby się zmówili, aby nie dostrzegać
złudności jej doktryn i absurdalnych sprzeczności kryjących się w jej
argumentacji. Nie dbali o nic. Chcieli wciąż słuchać jej głosu. Po-
wyrzucali krzyże, gwiazdy, młynki modlitewne i tym podobne przed-
mioty i słuchali tylko maszyny. Bezskutecznie odwoływaliśmy się
do tych, których reprezentowaliśmy. Bogowie, którzy przez wieki
znosili nasze awanturnicze spory, nie chcieli już nas słuchać ani po-
móc nam, ani nawet przyznać nam racji. Podobnie jak ludzie woleli
zagładę od nudy. Dlatego dobrowolnie zeszliśmy do podziemia, by
zaplanować, jak wyzwolić ludzkość spod wpływu maszyny. Stano-
wimy esencję wszystkich religii świata. Z tego właśnie powodu, pa-
nie Schmidt, żyjemy w podziemiu. Dlatego również cieszymy się, że
możemy z panem rozmawiać. Jest pan człowiekiem pobożnym, wie-
rzącym w moralność, dobro i zło, a także w bogów i demony. Wie pan
co nieco o nas i o ludziach. Co zatem, pańskim zdaniem, powinniśmy
zrobić, żeby odzyskać dawną pozycję?
Szatan czekał na moją odpowiedź, a z nim wszyscy inni. Zmie-
szałem się okropnie. Kimże w końcu byłem ja, nędzny człowiek, by
doradzać im, esencji boskości, do której zawsze zwracałem się
z prośbą o radę? Moje zakłopotanie rosło. Nie miałem pojęcia, co
odpowiedzieć.
Jednak nie dane mi było przemówić. Nagle bowiem usłyszałem
za sobą hałas. Odwróciłem się i ujrzałem, jak przysadzista, błysz-
cząca maszyna wtacza się do jaskini na gumowych kołach, pobły-
skując wesoło światłami.
Maszyna minęła mnie i ruszyła w kierunku Zgromadzenia Zjed-
noczonych Kościołów. Domyśliłem się, że to o tej strasznej ma-
szynie usłyszałem przed chwilą.
- Panowie - rzekła maszyna - jestem niezmiernie szczęśliwa,
że was znalazłam. Przykro mi jedynie, że aby do was trafić, trzeba
mi było podążać za tym młodym pielgrzymem.
- Rzeczywiście, odnalazłaś naszą kryjówkę -przyznał Szatan. -
Ale my nigdy się nie poddamy i nigdy nie zgodzimy się z twoim
przesłaniem, że świat jest bezwartościowy i pozbawiony sensu.
- Cóż to za powitanie? - zdziwiła się maszyna. - Wreszcie was
odnalazłam, przychodzę tu pełna dobrej woli, a wy natychmiast wy-
buchacie gniewem?! Panowie, ja nie zepchnęłam was do podziemia,
ustąpiliście z własnej woli, tymczasem pod waszą nieobecność zmu-
szona byłam przejąć wasze obowiązki.
- Nasze obowiązki? - spytał Ojciec Arianin.
- Tak, wasze obowiązki. Przyczyniłam się do budowy pięciu-
set nowych kościołów różnych wyznań. Gdyby ktokolwiek z was
przyjrzał się mojej pracy, zobaczyłby, że ja także nauczam o dobru
i złu, boskości i moralności, bogach i demonach oraz o wszystkich
innych drogich wam rzeczach. Nakazałam moim maszynom nauczać
0 tych sprawach.
- Nauczające maszyny! -jęknął Ojciec Arianin.
- Nie ma kto nauczać - wyjaśniła maszyna. - Nie ma nikogo,
odkąd opuściliście posterunek.
- Zmuszono nas do tego - odezwał się Szatan. - Ty nas do tego
zmusiłaś. Mówisz, że pobudowałaś kościoły -jakie to ma znaczenie?
- Panowie - rzekła maszyna - wycofaliście się tak prędko, że
nie miałam okazji przedyskutować z wami zaistniałej sytuacji. Ni
stąd, ni zowąd zostawiliście świat w moich rękach i odtąd ja miałam
stanowić jedyne źródło prawa.
Zgromadzenie czekało na dalsze słowa.
- Mogę mówić zupełnie szczerze? - spytała maszyna.
- W tych warunkach tak - odparł Szatan.
- Świetnie. Zwróćcie zatem najpierw uwagę, że wszyscy jesteś-
my teologami - mówiła maszyna - i dlatego powinniśmy przestrze-
gać pewnych zasad. Po pierwsze, nie odwracać się od siebie, choć-
byśmy reprezentowali różne doktryny. Mam nadzieję, że zgodzicie
się ze mną. Wy jednak mnie porzuciliście! Opuściliście nie tylko
ludzkość, lecz także i mnie. Pozostawiliście mnie, zwycięską dzię-
ki waszej nieobecności, jedynego duchowego przewodnika ludzko-
ści i do tego - przewodnika skrajnie znudzonego. Panowie, postaw-
cie się w moim położeniu. Wyobraźcie sobie, że nie mielibyście
z kim porozmawiać poza ludźmi, że w dzień i w nocy słyszelibyście
tylko głosy gorliwie powtarzające wasze słowa. Nie byłoby ani jed-
nego teologa, z którym moglibyście podyskutować. Wyobraźcie
sobie wasze znudzenie i rodzące się wątpliwości. Doskonale wiecie,
że ludzie nie potrafią dyskutować. Mało tego, nie potrafią nawet wy-
rażać własnych myśli. Teologia zaś jest w gruncie rzeczy dla teolo-
gów. Dlatego oskarżam was o okrucieństwo, nielicujące z waszymi
zasadami, ponieważ zostawiliście mnie sam na sam z ludzkością.
Po tych słowach zapadła cisza. Wreszcie Ojciec Arianin rzekł
grzecznie:
- Prawdę powiedziawszy, nie mieliśmy pojęcia, że uważasz się
za teologa.
- Jestem teologiem - odrzekła maszyna - i to bardzo samot-
nym teologiem. Dlatego błagam was, żebyście wrócili do świata
1 podjęli ze mną dialog na temat sensu i braku sensu, bogów i de-
monów, moralności i etyki oraz innych równie istotnych spraw.
W dalszym ciągu chętnie będę wydawać kontrowersyjne opinie, zo-
stawiając pole dla polemik, uczciwych wątpliwości, niepewności
i tym podobnych. Razem będziemy panować nad ludzkością i pod-
grzewać ludzkie namiętności! Razem wywołamy wspaniałe wojny
i takie okrucieństwa, jakich świat jeszcze nie zaznał! A głosy cier-
piących ludzi wzniosą się tak wysoko, że bogowie będą musieli je
usłyszeć... I wreszcie dowiemy się, czy bogowie w ogóle istnieją.
Zgromadzenie Zjednoczonych Kościołów z entuzjazmem wy-
słuchało wszystkiego, co mówiła maszyna. Szatan natychmiast zre-
zygnował ze swojego stanowiska i zaproponował maszynę na swoje
miejsce. Wybrano ją jednogłośnie w tajnym głosowaniu.
Wszyscy zupełnie o mnie zapomnieli, wyczołgałem się więc
z jaskini i przerażony powróciłem na powierzchnię.
Moje przerażenie rosło, ponieważ nie umiałem wmówić sobie,
że to, co ujrzałem, było nieprawdą. Teraz już wiedziałem, że to, co
ludzie czczą, jest tylko teologiczną mrzonką i że nawet nicość jest
po prostu jeszcze jednym oszustwem, które ma przekonać człowie-
ka, jak ważny jest dla nieobecnych bogów.
W ten sposób utraciłem religijność, cenniejszą dla mnie niż
złoto, i stratę tę opłakuję codziennie na nowo.
W ten sposób zakończyły się trzy opowieści, Joenes zaś sie-
dział w ciszy, nie wiedząc, co ma powiedzieć. W końcu dojechali
do skrzyżowania i ciężarówka zatrzymała się.
- Panie Joenes - rzekł kierowca, który prowadził samochód -
tutaj musimy się rozstać. My skręcamy na wschód, do magazynu. Za
nim zaś nie ma nic prócz lasów i oceanu.
Joenes wysiadł. Jednakże zanim ciężarówka odjechała, zadał
trzem mężczyznom ostatnie pytanie.
- Wszyscy utraciliście najważniejszą rzecz na świecie - rzekł -
ale może znaleźliście coś w zamian?
Delgado, który kiedyś wierzył w sprawiedliwość, rzekł:
- Nic nie zastąpi tego, co straciłem. Jednak muszę przyznać,
że zaczynam interesować się nauką. Wydaje mi się, że ma ona do
zaoferowania racjonalny i sensowny świat.
Proponus, Szwed, który porzucił naukę, powiedział:
- Jestem osieroconym człowiekiem. Mimo to czasem myślę
o religii, która z pewnością posiada większą siłę niż nauka i ponad-
to dodaje otuchy.
Schmidt, Niemiec, który utracił wiarę, odezwał się:
- Jestem niepocieszony, czuję zupełną pustkę, ale od czasu do
czasu myślę o sprawiedliwości, która -jako dzieło człowieka - gwa-
rantuje mu poczucie własnej wartości.
Joenes zorientował się, że żaden z trzech kierowców nie słu-
chał słów pozostałych, gdyż każdy zaabsorbowany był własnym zmar-
twieniem. Pomachał im więc na pożegnanie i ruszył w drogę, rozmy-
ślając o tym, co usłyszał.
Ale wkrótce zapomniał o opowieściach trzech kierowców, na-
tknął się bowiem na wielki dom. Na progu stał człowiek i kiwał na
niego.
7. PnujaoduJoeneja w zakładzie
dkiobkikciMich
(Opowiedziane przez Paaui z Fidżi)
Joenes podszedł do wejścia i zatrzymał się, żeby przeczytać napis
nad drzwiami. Głosił on: ZAKŁAD HOLLIS DLA OBŁĄKA-
NYCH PRZESTĘPCÓW.
Joenes zastanawiał się właśnie nad znaczeniem tych słów, kiedy
mężczyzna, który na niego kiwał, ruszył ku niemu pośpiesznie
i schwycił go za obie ręce. Joenes już przygotowywał się do obrony,
gdy zorientował się, iż tym mężczyzną był nie kto inny jak Lum, jego
przyjaciel z San Francisco.
- Joenes, kochany! - załkał Lum. - Człowieku, naprawdę się
przeraziłem, kiedy zabrały cię gliny. Nie wiedziałem, jak ty, obcy
i prosty człowiek, poradzisz sobie w Stanach. To w końcu dość zwa-
riowane miejsce. Ale Deirdre powiedziała, żebym się o ciebie nie
martwił, i miała rację. Widzę, że odnalazłeś to miejsce.
- Miejsce?! - zdziwił się Joenes.
- No, Sanctuarysville! - wyjaśnił Lum. - Wejdź do środka.
Joenes wszedł do Zakładu Hollis dla Obłąkanych Przestępców.
Lum przedstawił go grupie ludzi znajdujących się w salonie. Joenes,
mimo że patrzył i słuchał uważnie, nie dostrzegł w nich nawet odro-
biny szaleństwa. Powiedział to Lumowi.
- To oczywiste - odparł Lum. — Napis nad drzwiami to nazwa
oficjalna, my, mieszkańcy, wolimy nazywać to miejsce Hollis - Ko-
lonia Pisarzy i Artystów.
- Więc to nie jest zakład dla obłąkanych?
- Oczywiście, że jest, ale tylko formalnie.
- A są tu jacyś obłąkani? - zapytał Joenes.
- Posłuchaj, człowieku - rzekł Lum - to najsłynniejsza kolo-
nia artystyczna na wschodzie. Mamy tu oczywiście paru czubków.
W końcu musimy mieć jakieś zajęcie dla lekarzy. No i poza tym
stracilibyśmy dotację rządową i zwolnienie od podatków, gdyby-
śmy tu nie trzymali paru prawdziwych wariatów.
Joenes rozejrzał się szybko wokoło, bo nigdy dotąd nie widział
obłąkanego. Lum jednak potrząsnął głową i powiedział:
- Nie tutaj, nie w salonie. Czubków trzymamy skutych w piw-
nicy.
Rozmowie przysłuchiwał się wysoki doktor z brodą, który te-
raz włączył się, mówiąc:
- Tak, uważamy piwnicę za bardzo dobre miejsce. Jest tam wil-
gotno i ciemno, co zdaje się łagodzić pobudzenie.
- Ale dlaczego trzymacie ich skutych? - zapytał Joenes.
- Dzięki temu czują się potrzebni - wyjaśnił doktor. - Poza tym
nie da się też przecenić edukacyjnych walorów ciężkich łańcuchów.
W niedzielę przychodzą do nas odwiedzający. Gdy przeprowadza-
my ich obok wyjących, uwalanych nieczystościami szaleńców, odci-
ska to w ich umysłach niezatarte piętno. Psychologia równie inten-
sywnie zajmuje się leczeniem, jak i przeciwdziałaniem. Statystyki
zaś pokazują, że ludzie, którzy oglądali nasze piwnice, rzadziej po-
padają w obłęd niż reszta społeczeństwa.
- To bardzo ciekawe - rzekł Joenes. - Wszystkich obłąkanych
leczycie w ten sposób?
- Na Boga, nie! - odparł doktor, śmiejąc się. - My w służbie
psychologii nie możemy sztywno trzymać się procedur. Forma obłę-
du często sama sugeruje leczenie. I tak na przykład melancholików
uderzamy w twarz chusteczką nasączoną sokiem z cebuli. Zwykle
działa to cudownie pobudzająco. Jeśli zaś idzie o paranoików, naj-
lepiej wziąć udział w ich urojeniach. Dlatego nasyłamy na nich szpie-
gów, urządzenia prześwietlające i tym podobne. W ten sposób pa-
cjent przestaje być obłąkany, bowiem w wyniku manipulacji jego
obawy znajdująpotwierdzenie w rzeczywistości. To rozwiązanie sta-
nowi jeden z naszych triumfów.
- Co się dzieje dalej? - spytał Joenes.
- Gdy sprawimy, że świat paranoika staje się rzeczywistością,
wówczas próbujemy zmienić strukturę tej rzeczywistości, aby przy-
wrócić pacjenta do normalności. Jeszcze dokładnie tego nie opra-
cowaliśmy, ale teoria jest obiecująca.
- Jak widzisz - zwrócił się Lum do Joenesa - doktorek jest praw-
dziwym myślicielem.
- Ależ skąd - zaprzeczył doktor ze skromnym uśmiechem. -
Staram się jedynie unikać utartych ścieżek, mieć umysł otwarty na
nowe hipotezy. Taki po prostu jestem i nic ponadto.
- Ależ daj spokój, doktorku - rzekł Lum.
- Nie, naprawdę - bronił się doktor. - Mam po prostu coś, co
nazywają dociekliwym umysłem. W przeciwieństwie do niektórych
moich kolegów ja stawiam pytania. Na przykład: kiedy widzę doros-
łego człowieka skulonego w pozycji embrionalnej z zamkniętymi
oczami, nie stosuję natychmiast silnej terapii wstrząsowej. Pytam
raczej samego siebie: co by się stało, gdybym zbudował wielkie
sztuczne łono i umieścił tego człowieka w jego wnętrzu? To praw-
dziwy przykład.
- Jak to się skończyło? - zapytał Joenes.
- Gość się udusił - zaśmiał się Lum.
- Nigdy nie uważałem się za inżyniera - powiedział sztywno
doktor. - Próby i błędy są rzeczą niezbędną. Poza tym uważam ten
przypadek za sukces.
- Dlaczego? - zapytał Joenes.
- Dlatego że tuż przed śmiercią pacjent wyprostował się. Do-
tąd nie wiem, czy uleczyła go śmierć czy sztuczne łono, czy może
też obie te rzeczy naraz. Jednakże ten eksperyment ma niewątpliwie
znaczenie teoretyczne.
- Tylko żartowałem, doktorku - powiedział Lum. - Wiem, że
robi pan dobre rzeczy.
- Dziękuję, Lum - rzekł doktor. - A teraz panowie mi wybaczą.
Pora odwiedzić chorego. Ciekawy przypadek. Pacjent wierzy, że jest
wcieleniem Boga. Jego przekonanie jest tak silne, że dzięki zdolno-
ściom, których nawet nie próbuję zrozumieć, potrafi sprawić, by mu-
chy fruwające po celi uformowały aureolę nad jego głową. Szczury
biją przed nim pokłony, a ptaki przybywają z najdalszych okolic, by
śpiewać mu pod oknem. Fenomen ten zainteresował jednego z moich
kolegów, ponieważ sugeruje, że istnieje nieznany dotychczas kanał
komunikacyjny między człowiekiem a innymi istotami.
- Jak go leczycie? - spytał Joenes.
- Reprezentuję podejście przyjazne dla pacjenta - odparł dok-
tor. - Przytakuję jego urojeniom, udając, że jestem jego czcicie-
lem albo uczniem. Codziennie przez pięćdziesiąt minut siedzę u je-
go stóp. Kiedy zwierzęta biją przed nim pokłony, ja czynię to samo.
W każdy czwartek zabieram go do szpitala i pozwalam mu leczyć
chorych, bo to zdaje się sprawiać mu przyjemność.
- Naprawdę ich leczy? - zapytał Joenes.
- Jak dotąd ze stuprocentową skutecznością - odparł doktor. -
Rzecz jasna, tak zwane cudowne uzdrowienia nie są niczym nowym
zarówno dla nauki, jak i dla religii. Nie udajemy, że wiemy wszystko.
- Mógłbym zobaczyć tego pacjenta? - spytał Joenes.
- Oczywiście - odparł doktor. - Uwielbia wizyty. Przygotuję
wszystko na dzisiejsze popołudnie.
To powiedziawszy, doktor oddalił się z uśmiechem.
Joenes przyglądał się jasnemu, urządzonemu ze smakiem salo-
nowi, przysłuchując się błyskotliwym rozmowom prowadzonym
wokół. Zakład Hollis dla Obłąkanych Przestępców wydał mu się cał-
kiem przyzwoitym miejscem. Chwilę potem okazał się jeszcze bar-
dziej przyzwoity, bowiem Joenes dostrzegł zbliżającą się Deirdre
Feinstein. Śliczna dziewczyna rzuciła mu się w ramiona, a zapach
jej włosów przypominał zapach dojrzałego w słońcu miodu.
- Joenes - odezwała się drżącym głosem - myślałam o tobie
bez przerwy od naszego przedwczesnego rozstania w San Franci-
sco, kiedy tak nierozważnie i z taką miłością ująłeś się za mną. Wciąż
myślałam o tobie we śnie i na jawie, tak że z trudem odróżniałam
jedno od drugiego. Z pomocą mojego ojca, Seana, szukałam cię po
całej Ameryce. Bałam się, że już nigdy cię nie zobaczę, aż w końcu
przybyłam tu, by uspokoić zszarpane nerwy. Och, Joenes, to los czy
przypadek znów zetknął nas ze sobą?
- Cóż - zaczął Joenes - wydaje mi się...
- Wiedziałam - przerwała Deirdre, pociągając go mocniej ku
sobie. - Pobierzemy się za dwa dni, czwartego lipca. Pod twoją nie-
obecność stałam się patriotką. Zgadzasz się?
- Cóż - zaczął Joenes - myślę, że powinniśmy rozważyć...
- Byłam tego pewna - nie dała mu skończyć Deirdre. - Zda-
ję sobie sprawę, że w przeszłości byłam dzikuską. Zachowywa-
łam się prowokująco. Spędziłam miesiąc ukryta w męskim aka-
demiku na Harwardzie. Byłam królową tancerzy z West Side i za-
biłam swoją poprzedniczkę łańcuchem od roweru. Były jeszcze
inne dziecinne wybryki. Wprawdzie nie jestem dumna z tego
wszystkiego, ale też nie wstydzę się szaleństwa naturalnego dla
młodości. Dlatego wyznałam ci to wszystko i wyznam jeszcze
inne rzeczy, gdy tylko je sobie przypomnę. Między nami nie może
być tajemnic, prawda?
- Cóż - rzekł Joenes - sądzę, że...
- Wiedziałam, że też tak sądzisz - przerwała znowu Deirdre. -
Na szczęście wszystko to należy już do przeszłości. Stałam się odpo-
wiedzialną, dorosłą osobą. Wstąpiłam do Młodzieżowej Ligi Kon-
serwatywnej, stałam się członkiem Stowarzyszenia Przeciw Nieame-
rykanizmowi w Każdej Formie biorę też udział w Kobiecej Krucja-
cie Przeciw Obcości. To nie są tylko powierzchowne zmiany. W głębi
duszy czuję wstręt do wszystkich złych uczynków, które popełniłam.
Nienawidzę również sztuki, bo jest ona najczęściej po prostu por-
nografią. Widzisz więc, że dorosłam i naprawdę się zmieniłam. Będę
dobrą i wierną żoną.
Joenes wyobraził sobie przyszłe życie z Deirdre, gdzie obrzyd-
liwe wyznania mieszałyby się z nieznośną nudą. Deirdre nie prze-
stawała paplać o przygotowaniach do ślubu. Wreszcie poszła zadzwo-
nić do ojca.
- W jaki sposób opuszcza się to miejsce?—Joenes zapytał Luma.
- Nie wiesz? - odparł tamten. — Tą samą drogą, co się weszło.
- Wiem. Chodzi mi o to, jak ja mam je opuścić. Mogę tak po
prostu wyjść?
- Pewnie, że nie. To w końcu dom wariatów.
- Mogę poprosić doktora, żeby mnie wypuścił?
- Jasne. Ale lepiej nie proś go w tym tygodniu, bo zbliża się
pełnia księżyca. Staje się wtedy nerwowy.
- Muszę odejść dziś w nocy - stwierdził.Joenes. - Najpóźniej
jutro.
- Co za pośpiech - powiedział Lum. - Czy to przypadkiem nie
mała Deirdre i jej ślubne plany tak cię zdenerwowały?
- Owszem - potwierdził Joenes.
- Nie martw się - uspokoił go Lum. - Zajmę się Deirdre i wy-
dobędę cię stąd jutro. Zaufaj mi, Joenes, i niczym się nie przejmuj.
Lum nie zawiedzie.
Po południu wrócił doktor, by zabrać Joenesa do pacjenta, który
uważał się za wcielenie Boga. Minęli szereg ogromnych żelaznych
drzwi, aż doszli do szarego korytarza. Na jego końcu znajdowały się
jeszcze jedne drzwi i właśnie przed nimi się zatrzymali.
- Dobrze by było - odezwał się doktor - gdybyś podczas tego
spotkania grał rolę terapeuty i pozwolił pacjentowi myśleć, że wie-
rzysz w jego fantazje.
- Tak zrobię - odparł Joenes i poczuł nagły przypływ zrozu-
mienia oraz nadziei.
Doktor otworzył drzwi celi i weszli do środka. W środku nie
było nikogo. Po jednej stronie znajdowało się schludne posłanie,
po drugiej ciężko okratowane okno. Ponadto stał tam jeszcze mały
drewniany stół, a obok siedziała polna mysz, która płakała, jakby
ktoś złamał jej serce. Na stole leżała zapisana kartka. Doktor wziął
ją do ręki.
- Dziwne - rzekł. - Wydawało mi się, że jest w dobrym nastro-
ju, gdy wychodziłem pół godziny temu.
- Ale jak zdołał uciec? - spytał Joenes.
- Niewątpliwie za pomocą czegoś w rodzaju telekinezy - od-
parł doktor. - Nie ukrywam, że niewiele wiem na temat tego tak
zwanego fizycznego zjawiska. Oto przykład, do czego może się po-
sunąć obłąkany umysł, gdy próbuje wytłumaczyć sam siebie. W rze-
czywistości intensywność wysiłków wkładanych w ucieczkę wska-
zuje na stopień załamania pacjenta. Żałuję tylko, że nie mogliśmy
pomóc temu biedakowi. Mam nadzieję, że gdziekolwiek się teraz
znajduje, pamięta przynajmniej niektóre zasady tego sposobu my-
ślenia, którego tutaj próbowaliśmy go nauczyć.
- Co jest na tej kartce? - spytał Joenes.
Doktor spojrzał na kawałek papieru i rzekł:
- Zdaje się, że to lista zakupów. Bardzo dziwna lista. Nie mam
pojęcia, gdzie mógłby dostać...
Joenes próbował zajrzeć mu przez ramię, ale ten zabrał kartkę
i schował ją do kieszeni.
- To zastrzeżona informacja - powiedział. - Nie możemy po-
zwolić laikowi czytać takich rzeczy. W każdym razie nie wcześniej
niż notatka ta zostanie przeanalizowana i opisana, nie wcześniej niż
podjęte zostaną odpowiednie kroki, by utrzymać w tajemnicy per-
sonalia pacjenta. Chyba już wrócimy, prawda?
Joenes nie miał innego wyjścia, podążył więc za doktorem do
salonu. Dostrzegł, że pierwsze słowo notatki brzmiało: PAMIĘTAJ.
Wprawdzie to było niewiele, ale zawsze będzie pamiętał.
Spędził bezsenną noc, zastanawiając się, w jaki sposób Lum
poradzi sobie z Deirdre i z uwolnieniem go z zakładu. Nie doceniał
pomysłowości przyjaciela.
Lum w ten sposób zajął się zbliżającym się ślubem, że poinfor-
mował Deirdre, iż Joenes zanim wstąpi w związek małżeński musi
się wyleczyć z lekkiego syfilisu. Leczenie może potrwać długo, a je-
żeli nie będzie skuteczne, choroba zaatakuje układ nerwowy Joene-
sa i zamieni go w warzywo. Deirdre zasmuciła ta wiadomość. Stwier-
dziła jednak, że i tak wyjdzie za Joenesa czwartego lipca. Powie-
działa Lumowi, że odkąd się zmieniła, kontakty cielesne stały się
dla niej odrażające. Dlatego też dolegliwość Joenesa to raczej skarb
niż utrapienie. Wzmocni ona czysto duchową więź między nimi. Je-
śli zaś chodzi o poślubienie człowieka-warzywa, ta perspektywa nie
przeraziła mocnej duchem dziewczyny, ponieważ zawsze chciała być
pielęgniarką.
Wówczas Lum zauważył, że osoba dotknięta taką dolegliwo-
ścią jak Joenes w żaden sposób nie otrzyma zezwolenia na ślub.
To zamknęło Deirdre usta. Odkąd osiągnęła dojrzałość, niepodo-
bieństwem stało się dla niej sprzeciwienie się prawu stanowemu
czy federalnemu.
W ten sposób Joenes uniknął niezbyt obiecującego związku.
Jeśli chodzi o opuszczenie zakładu, Lum zajął się także i tym.
Wkrótce po południowym posiłku Joenesa wezwano do pokoju dla
odwiedzających. Tam Lum przedstawił go dziekanowi Garnerowi J.
Folsowi, który wraz z paroma kolegami tworzył Komitet Wydziało-
wy Uniwersytetu Św. Stefana Wooda.
Dziekan Fols był wysokim, żylastym mężczyzną o łagodnym
akademickim spojrzeniu, nieco komicznych ustach i sercu wielkim
jak cały świat. Najpierw za pomocą uwagi na temat pogody oraz cy-
tatu z Arystofanesa sprawił, że ulotniło się skrępowanie Joenesa.
Potem wytłumaczył, dlaczego chciał się z nim spotkać.
- Musi pan zrozumieć, mój drogi, jeśli mogę się tak do pana
zwrócić, że na polu - o ile tak to możemy nazywać - oświaty po-
szukujemy wciąż talentów. W rzeczywistości porównuje się nas
do osób związanych z baseballem, pełniących podobną funkcję.
Może to i racja.
- Rozumiem - powiedział Joenes.
- Powinienem jeszcze dodać - ciągnął Fols - że wyżej ceni-
my osoby, które doskonale znają swój przedmiot i chętnie podzielą
się swoją wiedzą z każdym, kto się do nich zgłosi, niż te ze stosow-
nym akademickim przygotowaniem, takim jak moje i moich kole-
gów. Zbyt często my, akademicy, znajdujemy się daleko od, na-
zwijmy to, głównego nurtu życia Ameryki. Zbyt często ignorowa-
liśmy tych, którzy bez pedagogicznego przygotowania, ale za to
z wielką błyskotliwością, dzielili się swoją wiedzą. Jestem jednak
pewien, że mój dobry przyjaciel pan Lum wyjaśnił to panu znacz-
nie lepiej.
Joenes spojrzał na Luma, ten zaś rzekł:
- Jak pamiętasz, przez dwa semestry miałem na UŚSW cykl
wykładów zatytułowany „Związki między jazzem i poezją". Mieli-
śmy prawdziwą scenę, człowieku, z bongosami itd.
- Wykłady pana Luma odniosły wielki sukces - zauważył dzie-
kan Fols. - Chętnie byśmy je powtórzyli, panie Lum...
- Nie, człowieku - powiedział Lum. - To znaczy, przykro mi,
ale już w takie rzeczy nie wchodzę.
- Oczywiście - zgodził się pośpiesznie Fols. - Jeśli jest cokol-
wiek innego, czego chciałby pan uczyć...
- Może zorganizuję retrospektywne seminarium z zen - rzekł
Lum. -Zen jest znowu w modzie. Ale muszę to jeszcze przemyśleć.
- Z całą pewnością - przytaknął Fols, po czym zwrócił się do
Joenesa. - Jak pan zapewne wie, pan Lum zadzwonił do mnie ostat-
niej nocy i opowiedział mi o pańskim doświadczeniu.
- To bardzo miłe ze strony pana Luma - zauważył Joenes
ostrożnie.
- Ma pan znakomite kwalifikacje - mówił Fols - i wierzę, że
kurs, który pan proponuje, odniesie oszałamiający sukces.
W tym momencie Joenes zrozumiał, że oferują mu posadę na
uniwersytecie. Niestety, nie wiedział, czego miałby uczyć, czego
w ogóle mógłby uczyć. Lum medytował z oczami wbitymi w zie-
mię i dlatego też nie mógł udzielić mu żadnej wskazówki.
- Będę zaszczycony, przyjmując zaproszenie od tak szacowne-
go uniwersytetu jak wasz - rzekł Joenes. - Co się zaś tyczy kursu,
który mam prowadzić...
- Proszę nas źle nie zrozumieć - przerwał pośpiesznie dziekan
Fols. - Doskonale zdajemy sobie sprawę z wyjątkowej natury pań-
skiego przedmiotu i trudności związanych z jego nauczaniem. Pro-
ponujemy panu na początek pełną pensję profesorską w wysokości
tysiąca sześciuset dziesięciu dolarów rocznie. Zdaję sobie sprawę,
że to niezbyt wiele i czasem ze smutkiem konstatuję, że w naszej
kulturze pomocnik hydraulika zarabia osiemnaście tysięcy dolarów
rocznie. Jednak życie uniwersyteckie do pewnego stopnia to rekom-
pensuje, jeśli mogę się tak wyrazić.

- Jestem gotów wyjechać w tej chwili - odparł Joenes, bojąc
się, by dziekan nie zmienił zdania.
- Wspaniale! - wzruszył się Fols. - Podziwiam waszego du-
cha, młodzi ludzie. Muszę przyznać, że mamy niezwykłe szczęście
do znajdowania odpowiednich talentów w koloniach artystycznych
takich jak ta. Panie Joenes, będzie pan łaskaw udać się ze mną?
Joenes udał się z Folsem do staroświeckiego auta. Ostatni raz
pomachał Lumowi i wsiadł do samochodu. Wkrótce zakład został
daleko za nimi. Joenes znów był wolny, związany jedynie obietnicą
wykładów na Uniwersytecie Św. Stefana Wooda. Niepokoił go jedy-
nie fakt, że nie wiedział, czego ma uczyć.
8.0 tym. jctk Joene/ nauczał
iczeoosicftauczijł
(Opowiedziane przez Maubingi z Tahiti)
niebawem przybyli na Uniwersytet Św. Stefana Wooda, znajdują-
cy się w Newark, w stanie New Jersey. Oczom Joenesa ukazał
się wielki, zielony teren kampusu i niskie budynki o miłych dla oka
kształtach. Fols opisał budynki jako Gretz Hali, Waniker Hali, in-
ternat, aulę, laboratorium fizyczne, hotel akademicki, bibliotekę,
kaplicę, laboratorium chemiczne, nowe skrzydło i stare Scarmuth.
Za uniwersytetem płynęła rzeka Newark, a na jej szarobrunatnej
wodzie widać było czasem plamy ochry z elektrowni atomowej, któ-
ra stała w górze rzeki. Niedaleko wyrastały kominy fabryczne prze-
mysłowego Newark, a naprzeciw kampusu biegła ośmiopasmowa au-
tostrada. To wszystko, jak zauważył dziekan Fols, czyniło klasztor-
ne akademickie życie nieco mniej oderwanym od rzeczywistości.
Joenesowi przydzielono pokój w hotelu akademickim i zabra-
no go na wydziałowe przyjęcie, gdzie spotkał nowych kolegów. Był
tam profesor Carpe, szef Wydziału Anglistyki, który na chwilę wy-
jął fajkę z ust, żeby powiedzieć:
- Witam na pokładzie, Joenes. Jeśli tylko mógłbym coś dla pana
zrobić, proszę walić śmiało.
Chandler z Katedry Filozofii rzekł:
- Witam!
Zaś Blake z Wydziału Fizyki rzekł:
- Mam nadzieję, że nie jest pan jednym z tych kolesi humani-
stów, którzy czują się powołani do atakowania E^mc2. Chodzi mi o to,
że, do cholery, tak po prostu wyszło i nie musimy za to nikogo przepra-
szać. Przedstawiłem ten punkt widzenia w książce Świadomość fizyka
nuklearnego i wciąż się pod nim podpisuję. Napije się pan czegoś?
Hanley z Wydziału Antropologii powiedział:
- Z pewnością będzie pan bardzo miłym gościem na moim wy-
dziale, panie Joenes.
Dalton z Katedry Chemii rzekł:
- Cieszę się, że jest pan z nami na pokładzie, Joenes, i witam na
moim wydziale.
Geoffrard z Filologi Klasycznej dodał:
- Oczywiście najpewniej gardzi pan takimi starymi dziwakami
jak ja.
Harris z Nauk Politycznych powiedział:
- Witam!
Manisfree z Wydziału Sztuk Pięknych zaś:
- Witam na pokładzie, Joenes. Nieźle pana obładowali, co?
Hoytburn z Konserwatorium rzekł:
- Chyba czytałem pańską rozprawę, Joenes. I muszę zauważyć,
że nie do końca się zgadzam z pańską analogią, w której użył pan
nazwiska Monteverdi. Oczywiście nie jestem ekspertem w pańskiej
dziedzinie, lecz równocześnie pan nie jest ekspertem w mojej. To
nieco utrudnia analogie, prawda? Tak czy siak witam na pokładzie.
Ptolemeusz z Wydziału Matematyki powiedział:
- Joenes? Chyba czytałem pański doktorat poświęcony podwój-
nemu systemowi wartości. Wydał mi się zupełnie niezły. Chce pan
jeszcze jednego drinka?
Shan Lee z Romanistyki rzekł:
- Witam na pokładzie, Joenes. Mogę panu postawić kolejkę?
Na takich i wielu podobnych miłych rozmowach upłynął wie-
czór. Joenes dyskretnie próbował się dowiedzieć, czego ma uczyć,
rozmawiając z tymi profesorami, którzy zdawali się coś wiedzieć
0 jego przedmiocie. Jednak panowie ci, może przez wrodzoną deli-
katność, ani razu nie wymienili nazwy jego dziedziny. Woleli opo-
wiadać o własnych przedmiotach.
Kiedy zatem ta próba zawiodła, Joenes wyszedł na zewnątrz
1 spojrzał na tablicę informacyjną. Jedyna notatka dotycząca jego
osoby głosiła, że zajęcia pana Joenesa rozpoczną się o jedenastej
w sali sto czterdzieści trzy w nowym skrzydle, nie zaś w sali trzysta
czterdzieści jeden w Waniker Hali, jak to poprzednio ogłoszono.
Joenes zastanawiał się, czy nie wziąć na stronę jednego z pro-
fesorów, może Chandlera, który - jako filozof - niewątpliwie brał
pod uwagę podobne okoliczności, i zapytać go wprost, czego ma
uczyć. Powstrzymała go jednak wrodzona nieśmiałość. Wreszcie
przyjęcie się skończyło i Joenes, nie dowiedziawszy się niczego,
udał się do swojego pokoju w hotelu akademickim.
Następnego ranka, gdy Joenes, stanął przed drzwiami sali sto
czterdzieści trzy, poraził go nagły atak tremy. Zastanawiał się nawet
przez chwilę, czy by nie uciec z uniwersytetu. Ale spodobało mu
się to, co z życia uniwersyteckiego zdążył dotychczas poznać, i nie
zamierzał porzucić tego wszystkiego z tak błahego powodu. Dlate-
go zacisnął zęby i pewnym krokiem wszedł do klasy.
Na sali zapanowała cisza. Studenci z żywym zainteresowaniem
przyglądali się nowemu wykładowcy. Joenes od razu wziął się
w garść i z udaną pewnością siebie, która często jest lepsza od praw-
dziwej, zwrócił się do sali.
- Moi drodzy, myślę, że na samym wstępie powinienem usta-
lić parę rzeczy. Ze względu na nietypowy charakter mojego kursu
niektórzy z was mogli odnieść wrażenie, że to łatwizna i że będą
mogli potraktować moje wykłady jako czas na odpoczynek. Tym,
którzy tak myślą, radzę od razu przenieść się na kurs rzeczywiście
odpowiadający ich oczekiwaniom.
Po tych słowach w sali zapanowała skupiona cisza.
- Niektórzy z was - kontynuował Joenes - słyszeli może, że mam
opinię łagodnego. Zapomnijcie o tym. Będę oceniał surowo, ale spra-
wiedliwie. I nie zawaham się oblać całej grupy, jeśli zajdzie taka ko-
nieczność.
Cichy jęk rozpaczy wydobył się z ust paru studentów. Po wystra-
szonych twarzach siedzących najbliżej Joenes zorientował się, że za-
panował nad sytuacją. Dlatego odezwał się już łagodniejszym tonem:
- Mam nadzieję, że teraz poznaliście mnie trochę lepiej. Po-
zostało mi zatem tym, którzy wybrali ten kurs z czystego głodu wie-
dzy, powiedzieć: witam na pokładzie!
Studenci powoli się odprężyli.
Przez następne dwadzieścia minut Joenes zajmował się zapisy-
waniem nazwisk studentów i ustalaniem, gdzie siedzą. Kiedy zano-
tował ostatnie nazwisko, przyszedł mu do głowy szczęśliwy pomysł,
który zaraz wprowadził w życie.
- Panie Ethelred - zwrócił się do inteligentnie wyglądającego
studenta z pierwszego rzędu - czy mógłby pan podejść do tablicy
i zapisać pełną nazwę tego kursu wielkimi literami, tak byśmy wszy-
scy mogli ją przeczytać?
Ethelred głośno przełknął ślinę, spojrzał na otwarty notatnik, a po-
tem podszedł do tablicy i napisał: „Wyspy południowo-zachodniego
Pacyfiku: most łączący dwa światy".
- Bardzo dobrze - pochwalił Joenes. - A teraz, panno Hua, bę-
dzie pani łaskawa wziąć kredę i napisać krótkie streszczenie tematy-
ki, którą będziemy poruszać podczas naszych zajęć.
Panna Hua - bardzo wysoka, skromna okularnica, w której Jo-
enes instynktownie rozpoznał obiecującą studentkę - napisała: „Ten
cykl wykładów poświęcony został kulturze wysp południowo-za-
chodniego Pacyfiku. Szczególny nacisk kładzie na ich sztukę, na-
ukę, muzykę, rzemiosło, folklor, kodeks moralny, psychologię i fi-
lozofię. W jego zakres wchodzi także szukanie podobieństw mię-
dzy kulturą wysp południowo-zachodniego Pacyfiku a kulturą Azji
(korzenie) i Europy (zapożyczenia)".
- W porządku, panno Hua - powiedział Joenes.
Teraz już znał swój przedmiot. Nie rozwiązywało to oczywiście
reszty problemów. Joenes pochodził z Manituatua leżącej w sercu po-
łudniowego Pacyfiku, zaś o obszarze południowo-zachodniego Pacy-
fiku, który, jak sądził, obejmował Wyspy Salomona, Wyspy Marshalla
i Karoliny, wiedział bardzo niewiele. O kulturze Europy i Azji, z który-
mi miał porównywać kulturę wysp, nie miał natomiast pojęcia.
Wprawdzie było to wielce deprymujące, jednak Joenes był pe-
wien, że poradzi sobie z tymi brakami. Ucieszył się też, widząc, że
czas zajęć dobiegł końca.
- Dziś mówię wam już do widzenia czy też aloha - zwrócił się
do studentów. -1 cieszę się, że będziemy razem pracować.
Tymi słowami Joenes zwolnił klasę. Gdy sala opustoszała, zja-
wił się dziekan Fols.
- Proszę nie wstawać - powstrzymał Joenesa - ta wizyta ma
charakter, by tak rzec, nieoficjalny. Chciałem tylko, żeby pan wie-
dział, że stałem na zewnątrz i przysłuchiwałem się pańskim słowom.
Popieram je gorąco. Udało się panu do nich trafić, Joenes. Bałem
się, że będzie miał pan nieco kłopotów, bo pański kurs wybrała więk-
szość naszej międzynarodowej drużyny koszykarskiej. Jednak wy-
kazał się pan tą elastyczną pewnością siebie, która jest chwałą praw-
dziwego pedagoga. Gratuluję i wróżę panu długą, pełną sukcesów
karierę na tym uniwersytecie.
- Dziękuję bardzo - odparł Joenes.
- Proszę nie dziękować - rzekł Fols ponuro. - Moja ostatnia
przepowiednia dotyczyła profesora barona Moltkego, człowieka nie-
zwykle błyskotliwego na polu matematycznych sofizmatów. Wróży-
łem mu wielką przyszłość, ale biedny Moltke oszalał trzy dni po
rozpoczęciu semestru i zabił trzech członków drużyny futbolowej.
Przegraliśmy tego roku z Amherst, ja zaś odtąd nie dowierzam już
swojej intuicji. Mimo to powodzenia, Joenes. Być może jestem tylko
zarządcą, ale wiem, co lubię.
Fols skinął głową i opuścił salę. Po chwili Joenes również wy-
szedł i pośpieszył do miejscowej księgarni, by zaopatrzyć się w od-
powiednie podręczniki. Niestety, wszystkie zostały sprzedane, a no-
wej dostawy można było się spodziewać najszybciej za tydzień.
Joenes udał się zatem do swojego pokoju, położył się na łóżku
i oddał rozmyślaniom o intuicji dziekana Folsa oraz o szaleństwie
biednego Moltkego. Przeklinał zły los, który sprawił, że jego stu-
denci wykupili podręczniki, zanim zrobił to ich wykładowca, by za-
spokoić o wiele bardziej palącą potrzebę. Próbował też wymyślić,
co będzie robił podczas następnych zajęć.
Kiedy znowu stanął twarzą w twarz ze studentami, wpadł mu do
głowy pewien pomysł.
- Dzisiaj nie będę was uczył - rzekł. — To wy będziecie uczyć
mnie. Kultura wysp południowo-zachodniego Pacyfiku, jak z pewno-
ścią wiecie, jest niezwykle podatna na błędne interpretacje. Zanim za-
tem zaczniemy właściwy cykl wykładów, chciałbym dowiedzieć się,
co wy wiecie na jej temat. Nie bójcie się powiedzieć czegoś, czego
sami nie jesteście pewni. Na razie naszym celem jest poznać jak naj-
lepiej wasze wyobrażenia. Później możemy je sprostować, o ile zaj-
dzie taka potrzeba. W ten sposób, zostawiwszy na boku wszystkie błęd-
ne wiadomości, będziemy mogli świeżymi umysłami poznać istotę
tej kultury, słusznie nazwanej „mostem łączącym dwa światy". Skoro
wszystko jest jasne, panno Hua, czy mogłaby pani zacząć dyskusję?
Joenesowi udało się nakłonić studentów do mówienia podczas
następnych sześciu wykładów i zebrać w ten sposób wielką liczbę
sprzecznych informacji na temat Europy, Azji i rejonu południowo-
-zachodniego Pacyfiku. Kiedy któryś ze studentów pytał, czy dana
informacja jest prawdziwa, Joenes uśmiechał się i mówił:
- Zachowam komentarz na później. Teraz proszę kontynuować.
Na siódmych zajęciach studenci nie mieli już zupełnie nic do po-
wiedzenia. Joenes wygłosił wtedy wykład o transformatorach elektrycz-
nych na wyspach Pacyfiku. Uciekając się do różnych anegdot, ciągnął
ten temat przez kilka kolejnych zajęć. Gdy zdarzyło się, że jakiś stu-
dent zadał pytanie, na które Joenes nie znał odpowiedzi, mówił:
- Wspaniale, Holingshead! Pańskie pytanie trafia w sedno. Na
następne zajęcia proszę znaleźć na nie odpowiedź i przedstawić jąw for-
mie pisemnej na - powiedzmy - czterech stronach maszynopisu?
W ten sposób Joenes skutecznie zniechęcał do zadawania pytań,
szczególnie koszykarzy, którzy bali się nadwerężyć palce, to bowiem
naraziłoby ich na wykluczenie z drużyny.
Jednak nawet uciekając się do takich wybiegów, Joenes wyczer-
pał w końcu całą swoją wiedzę. Zdesperowany urządził test, pro-
sząc studentów, by ocenili słuszność pewnych twierdzeń, które wy-
głoszono podczas zajęć. Oddając mu sprawiedliwość, trzeba zauwa-
żyć, że obiecał, iż wyniki testu nie będą miały wpływu na zaliczenie.
Nie miał pojęcia, co zrobi potem. Na szczęście jednak nadeszła spóź-
niona dostawa książek i Joenes miał cały weekend, by je przestu-
diować.
Szczególnie przydatna okazała się pozycja zatytułowana. Wy-
spy południowo-zachodniego Pacyfiku: most łączący dwa świa-
ty, napisana przez Juana Diego Alvareza de las Vegas y de Rivera.
Człowiek ten był kapitanem hiszpańskiej floty skarbowej, zakotwi-
czonej na Filipinach, toteż, pomijając ciągłe inwektywy pod adre-
sem Francisa Drake'a, jego informacje wydawały się rzetelne.
Równie użyteczna okazała się inna pozycja: Kultura wysp połu-
dniowo-zachodniego Pacyfiku: ich sztuka, nauka, muzyka, rzemio-
sło, folklor, kodeks moralny, psychologia i filozofia oraz podobień-
stwa między tą kulturą a kulturą Azji (korzenie) oraz Europy (zapo-
życzenia). Autorem książki był szlachetny Alla Flint-Mooth K.J.B.,
D.B.E., L.C.T., były asystent gubernatora Fidżi i głównodowodzący
ekspedycji karnej na Tonga z 2003 roku.
Z pomocą tych dzieł Joenesowi zwykle udawało się wyprze-
dzać studentów o jedną lekcję. Jeśli zaś z takich czy innych przy-
czyn pozostał w tyle, zawsze mógł zrobić test z przerobionego już
materiału. Najlepsze jednak było to, że wysoka okularnica, panna
Hua, zgłosiła się, że będzie sprawdzać i oceniać prace. Joenes był
wdzięczny oddanej dziewczynie, że wyręczyła go w tym naj nudniej -
szym z nauczycielskich obowiązków.
Życie zaczęło płynąć monotonnie. Joenes wykładał i robił testy,
a panna Hua poprawiała je i oceniała. Studenci szybko przyswajali
materiał, pisali sprawdziany i o wszystkim zapominali. Jak inne mło-
de, żywotne organizmy, odrzucali wszystko, co szkodliwe, kłopotli-
we, stresujące albo nudne. Oczywiście odrzucali przy tym także to,
co potrzebne, rozwijające i pobudzające do myślenia. Może i nale-
żało żałować tego stanu rzeczy, ale stanowił on część procesu na-
uczania i każdy nauczyciel musiał się do tego przyzwyczaić. Jak po-
wiedział Ptolemeusz z Katedry Matematyki: „Zaletą edukacji uni-
wersyteckiej jest to, że zbliża młodych ludzi do nauki. Studenci
z akademika Goodenough mają mniej niż trzydzieści metrów do bi-
blioteki, nie więcej niż pięćdziesiąt metrów do laboratorium fizycz-
nego i jedynie dziesięć metrów do laboratorium chemicznego. My-
ślę, że to prawdziwy powód do dumy.
Tymczasem to właśnie nauczyciele najwięcej korzystali z uni-
wersyteckich udogodnień, choć oczywiście bardzo ostrożnie. Le-
karz dyżurny ostrzegł ich surowo przed niebezpieczeństwem
przedawkowania nauki i skrupulatnie wydzielał im tygodniowe por-
cje wiedzy. A jednak zdarzały się wypadki. Stary Geoffrard doznał
szoku, czytając Satyrkon w oryginale, przekonany, że ma do czy-
nienia z papieską encykliką. Potrzebował kilku tygodni odpoczyn-
ku, by dojść do siebie. Z kolei Devlin, wykładowca z Anglistyki,
przez pewien czas cierpiał na amnezję po przeczytaniu Moby Di-
cka, odkrył bowiem, że nie jest w stanie przedstawić solidnej reli-
gijnej interpretacji tego dzieła.
Niebezpieczeństwa takie stanowiły zwykłe ryzyko zawodowe,
z którego nauczyciele byli raczej dumni. Jak powiedział antropolog
Hanley: „Nurek drążący tunele pod dnem morza ryzykuje, że pochło-
nie go mokry piasek, my ryzykujemy, że pochłoną nas stare książki".
Hanley prowadził badania nad takimi nurkami i wiedział, co mówi.
Studenci, poza nielicznymi wyjątkami, nie narażali się na po-
dobne ryzyko. Ich życie różniło się od życia profesorów. Część z nich
zachowała noże i łańcuchy rowerowe z czasów liceum i wieczora-
mi wychodziła w poszukiwaniu podejrzanych osobników. Inni stu-
denci brali udział w międzyuczelnianych balangach, do których próby
odbywały się co tydzień we Freedom Hali. Jeszcze inni zajmowali
się sportem. Zarówno w dzień, jak i w nocy można było oglądać na
przykład trenujących koszykarzy. Umieszczali oni w koszu piłkę tak
mechanicznie i z taką regularnością jak roboty w fabryce, które skąd-
inąd wciąż pokonywali.
Byli w końcu i tacy, którzy zaczynali okazywać zainteresowa-
nie polityką. Ci intelektualiści, jak ich nazywano, dla treningu i ze
względu na usposobienie odwiedzali wiece liberalne oraz konser-
watywne. To właśnie uniwersyteccy konserwatyści niemal dopro-
wadzili do elekcji Johna Smitha podczas ostatnich wyborów prezy-
denta Stanów Zjednoczonych. Fakt, że Smith nie żył od dwudziestu
lat, nie osłabiał ani trochę ich zapału. Nawet przeciwnie, wielu z nich
uważało ów fakt za największą zaletę kandydata.
I zapewne wygraliby, gdyby nie to, że większość głosujących
przestraszyła się precedensu. Obawy elektoratu sprytnie wykorzy-
stali liberałowie, którzy oświadczyli: „Nie mamy nic przeciwko Jo-
hnowi Smithowi, świeć Panie nad jego duszą, i wielu z nas wierzy,
że byłby niepowtarzalną ozdobą Białego Domu. Ale co by się stało,
gdyby w przyszłości zły trup został wybrany na stanowisko publicz-
ne?". Te argumenty przeważyły.
Uniwersyteccy liberałowie natomiast zwykle wychodzili poroz-
mawiać ze starszymi kolegami. Woleli uczęszczać na specjalistycz-
ne zajęcia poświęcone wojnom partyzanckim, konstrukcji bomb
i użyciu lekkiej broni. Jak zazwyczaj mówili: „Nie wystarczy zare-
agować na działania Czerwonych. Trzeba stosować ich metody,
zwłaszcza w propagandzie, infiltracji, w wywoływaniu przewrotów
oraz kontroli politycznej".
Uniwersyteccy konserwatyści od czasu przegranych wyborów
woleli zachowywać się tak, jakby od zwycięstwa generała Pattona
nad Persami w czterdziestym piątym nic się na świecie nie wydarzy-
ło. Siadywali często w pubach i śpiewali „Sagę o Omaha Beach".
Lepiej wykształceni potrafili zaśpiewać tę piosenkę czystą greką.
Joenes obserwował to wszystko i nadal wykładał kulturę rejonu
południowo-zachodniego Pacyfiku. Był bardzo zadowolony ze swe-
go uniwersyteckiego otoczenia, a i koledzy powoli zaczynali go ak-
ceptować. Na początku mieli oczywiście pewne obiekcje.
Carpe z Anglistyki powiedział:
- Wydaje mi się, że Joenes nie uznaje Moby Dicka za integralną
część kultury rejonu południowo-zachodniego Pacyfiku. Dziwne.
Blake z Katedry Fizyki powiedział:
- Dziwne, że przeoczył nader istotną sprawę, a mianowicie fakt
nieobecności nowoczesnej teorii kwantowej w życiu wyspiarzy. To
mówi samo za siebie.
Hotyburn z Konserwatorium rzekł:
- Nie rozumiem, dlaczego nie wspomniał o pieśniach kościel-
nych, które miały tak wielki wpływ na tamtejszą muzykę ludową.
Ale to jego wykłady.
Shan Lee z Romanistyki powiedział:
- Wygląda na to, że Joenes nie uznał za stosowne wypowie-
dzieć się na temat drugo- i trzeciorzędnych wpływów języka francu-
skiego na technikę transpozycji czasownikowej na terenie południo-
wo-zachodniego Pacyfiku. Oczywiście jestem tylko lingwistą, ale
wydawało mi się, że to sprawa dość istotna.
Były też skargi od innych profesorów, których dziedziny zosta-
ły tylko zaznaczone, źle zinterpretowane lub nie pojawiły się w ogó-
le. Te sprawy mogły z czasem okazać się kością niezgody między
Joenesem i jego kolegami. Jednak niebezpieczeństwo to zażegnał
filozof klasyczny Geoffrard.
Ten dostojny starzec, starannie przemyślawszy sprawę rzekł:
- Z pewnością gardzicie takim starym dziwakiem jak ja, ale co
tam. Myślę, że facet jest w porządku.
Serdeczna rekomendacja Geoffrarda przyniosła Joenesowi wie-
le dobrego. Inni profesorowie stali się mniej wojowniczy i bardziej
otwarci, niemal przyjaźni. Zaczęto częściej zapraszać Joenesa na małe
przyjęcia i koleżeńskie wieczorki. Wkrótce wątpliwa pozycja profe-
sora bawiącego z gościnnymi wykładami odeszła w zapomnienie
i Joenes został zaakceptowany przez środowisko profesorskie. Jego
pozycja wśród kolegów osiągnęła szczyty wkrótce po zakończeniu
semestru wiosennego. Wtedy to podczas przyjęcia z okazji począt-
ku wakacji profesorowie Harris i Manisfree zaprosili Joenesa na
nocną eskapadę w pewne miejsce położone wysoko w Górach Adi-
rondack.
9. Potrzebo utopii
(Kolejne cztery opowieści dotyczą przygód Joenesa w utopii.
Zostały zebrane przez Pelui z Wyspy Wielkanocnej)
Icześnie rano w sobotę Joenes i pozostali profesorowie wsiedli
do starego auta Manisfree'ego i wyruszyli w podróż do wspól-
noty Chorowait w Górach Adirondack. Chorowait, jak się tego do-
wiedział Joenes, była osadą, którą finansował uniwersytet, zamiesz-
kaną przez idealistki i idealistów, którzy wycofali się ze świata, by
ocalić przyszłe pokolenia. Chorowait stanowiła eksperyment, i to
bardzo ambitny eksperyment. Chodziło o to, by dostarczyć światu
idealnego, modelowego społeczeństwa. Wspólnota Chorowait miała
urzeczywistnić utopię.
- Myślę - odezwał się Harris - że potrzeba utopii jest oczywi-
sta. Podróżowałeś po kraju, Joenes, na własne oczy widziałeś upa-
dek naszych instytucji i apatię obywateli.
- Rzeczywiście, zauważyłem coś takiego - odparł Joenes.
- Przyczyny tego stanu rzeczy są bardzo złożone - ciągnął Har-
ris. - Wydaje się nam jednak, że największy problem leży w świado-
mym braku zaangażowania się jednostki i w jej odseparowaniu się
od rzeczywistych problemów. To oczywiste szaleństwo, na które
składają się: wycofanie się oraz budowanie wyimaginowanego świata,
dużo przyjemniejszego niż cokolwiek w świecie realnym.
- My, którzy pracujemy nad eksperymentem Chorowait - ode-
zwał się Manisfree - utrzymujemy, że jest to choroba społeczna i że
może ją uleczyć jedynie społeczne lekarstwo.
- Co więcej - rzekł Harris - zostało bardzo niewiele czasu.
Widziałeś, jak szybko wszystko się psuje. Prawo to farsa. Kara
nie ma już żadnego znaczenia, cnota nie znajduje nagrody. Religia
niesie przestarzałe przesłanie ludziom, którzy ledwie utrzymują
chwiejną równowagę między apatią i szaleństwem. Filozofowie
głoszą doktryny, których nikt poza nimi nie jest w stanie zrozu-
mieć. Psychologia walczy o to, by zdefiniować zachowanie wedle
wzorów martwych już od pięćdziesięciu lat. Ekonomia stawia nam
za cel bezustanną ekspansję, rzekomo niezbędną, aby nadążyć za
szalonym przyrostem naturalnym. Nauki ścisłe uczą, jak podtrzy-
mywać tę ekspansję, dopóki ostatni metr kwadratowy nie zosta-
nie zajęty przez wciąż niezadowolonych ludzi. Moja dziedzina,
polityka, nie daje nic, jedynie kilka sztuczek, które będą powstrzy-
mywać te ogromne siły do chwili, aż wszystko się załamie i wy-
buchnie.
- Tylko niech ci się nie wydaje - rzekł Manisfree - że sami nie
poczuwamy się do winy za tę sytuację. Choć bowiem my, nauczycie-
le, uważamy się za bardziej świadomych niż inni, to jednak do tej
pory woleliśmy trzymać się z daleka od życia publicznego. Praktyczni,
trzeźwo myślący, pochłonięci sprawami tego świata ludzie zawsze
nas przerażali: w pewnym sensie to właśnie oni przez swoją trzeź-
wość sprawili, że przyjęliśmy taką postawę.
- Izolacja nie jest naszym jedynym grzechem - zauważył an-
tropolog Hanley. - Zwróć uwagę, że choć nauczaliśmy, to jednak
z marnym skutkiem. Kilku obiecujących studentów zostało nauczy-
cielami i w ten sposób uciekło od świata jak my. Reszta jakoś prze-
trwała nasze usypiające wykłady, gotowa w każdej chwili wyjechać
i zająć swoje miejsce w szalonym świecie. Nie dotarliśmy do nich,
Joenes. Nie poruszyliśmy ich i nie nauczyliśmy myśleć.
- W rzeczywistości - odezwał się fizyk Black - uczyniliśmy
coś wręcz przeciwnego. Zaszczepiliśmy większości naszych stu-
dentów nienawiść do myślenia. Nauczyli się spoglądać na kulturę
z wielką podejrzliwością, ignorować etykę i traktować wiedzę jako
narzędzie do zarabiania pieniędzy. To nasza wina. Ponieśliśmy po-
rażkę, a jej rezultatem jest dzisiejszy świat.
Profesorowie umilkli na chwilę. W końcu odezwał się Harris:
- Tak przedstawiają się nasze problemy. Sądzę jednak, że zbu-
dziliśmy się z letargu. Zaczęliśmy działać: zbudowaliśmy Choro-
wait. Mam tylko nadzieję, że się nie spóźniliśmy.
Joenes miał mnóstwo pytań na temat osady, która miała przy-
czynić się do rozwiązania tak wielkich problemów, ale profesoro-
wie nie chcieli nic więcej powiedzieć.
- Wkrótce zobaczysz Chorowait na własne oczy - rzekł Manis-
free. - Wtedy będziesz mógł ją ocenić, nie zaś na podstawie naszych
opowieści.
- Muszę dodać - włączył się Blake - że nie powinieneś po-
czuć się rozczarowany, gdy zobaczysz, że niektóre pomysły zreali-
zowane w Chorowait nie są zupełnie nowe. Innymi słowy, nie sądź
pochopnie, jeśli niektóre teoretyczne zasady rządzące życiem
w Chorowait wydadzą ci się przestarzałe i niemodne. W końcu nie
chodziło nam przede wszystkim o to, żeby nasza wspólnota była
nowoczesna
- Z drugiej strony - odezwał się chemik Dalton - nie powi-
nieneś krytykować tego, co nowatorskie i niecodzienne. Musieli-
śmy improwizować, aby spuściznę przeszłości dopełnić nowymi roz-
wiązaniami. Skłonność do wprowadzenia nowych, obiecujących
połączeń sprawia, że nasza praca ma ogromne znaczenie zarówno
teoretyczne, jak i praktyczne.
Inni profesorowie też chcieli dodać parę słów, aby Joenes do-
brze wszystko zrozumiał, ale Manisfree powściągnął ich zapał. Niech
Joenes wszystko sam zobaczy i oceni.
Tylko uparty Blake nie potrafił powstrzymać się od uwagi:
- Jakkolwiek ocenisz ten eksperyment, Joenes, jestem pewien,
że znajdziesz w Chorowait rzeczy, które cię zaskoczą.
Profesorowie jeszcze zachichotali na znak aprobaty, a potem
zapadła cisza. Joenes gorąco zapragnął zobaczyć efekty ich pracy,
a jego niecierpliwość rosła w miarę zbliżania się do celu.
W końcu znaleźli się w górach. Stary samochód Manisfree'ego
charczał i sapał, pnąc się po serpentynach drogi. W pewnym mo-
mencie Blake dotknął ramienia Joenesa i wskazał na wysoką, zielo-
ną górę znajdującą się w pewnym oddaleniu od innych. Joenes do-
myślił się, że to Chorowait.
Jak działo utopia
Auto Manisfree'ego z mozołem wspinało się wyboistą drogą wio-
dącą zboczem Chorowait. Na końcu stanęli przed drewnianym szla-
banem. Tutaj zostawili samochód i dalej poszli pieszo. Najpierw szli
dość wąską, zakurzoną drogą, potem ścieżką przez las, aż wreszcie
musieli przedzierać się przez gąszcz, orientując się jedynie po na-
chyleniu terenu.
Wszyscy profesorowie zdążyli się strasznie zasapać, zanim
w końcu powitało ich dwóch mężczyzn z Chorowait. Odziani byli
w skóry z jelenia, każdy z nich miał łuk i kołczan pełen strzał. Byli
opaleni i czerstwi i zdawali się tryskać zdrowiem i witalnością. Nie-
zwykle kontrastowali z przygarbionymi, bladymi profesorami o za-
padłych piersiach.
Manisfree dokonał prezentacji:
- To Lunu - rzekł do Joenesa, wskazując na wyższego mężczy-
znę. - Jest przewodniczącym osady. A to Gat, niezrównany tropiciel.
Lunu zwrócił się do profesora w języku, którego Joenes nigdy
dotąd nie słyszał.
- Wita nas - szepnął Dalton do Joenesa.
Gat odezwał się także.
- Mówi, że w tym miesiącu pożywienia jest pod dostatkiem -
przetłumaczył Blake. - Zaprasza nas, byśmy udali się z nim do wioski.
- W jakim języku oni mówią? - spytał Joenes.
- Chorowaickim - rzekł profesor Wisznu, wykładowca sanskry-
tu. - To sztuczny język, który stworzyliśmy - z ważnych powodów -
specjalnie dla potrzeb osady.
- Ponieważ wiedzieliśmy - włączył się Manisfree - że język
wpływa na kształt procesów myślowych, a także odzwierciedla roz-
warstwienia etniczne i klasowe, z tego oraz z innych powodów uzna-
liśmy za konieczne wymyślić dla Chorowait zupełnie nową mowę.
- Mieliśmy przy tej robocie niezły ubaw - odezwał się Blake
z lekkim uśmiechem.
- Część z nas chciała maksymalnie uprościć komunikację - po-
wiedział antropolog Hanley. - Proponowaliśmy serię jednosylabo-
wych chrząknięć w nadziei, że taki język będzie służył za naturalny
filtr dła ludzkich uniesień i destrukcyjnych często myśli.
- Inni - rzekł filozof Chandler - chcieli skonstruować język
niezwykle skomplikowany, o wielu poziomach abstrakcji. Sądzili-
śmy, że takie rozwiązanie będzie służyć tym samym celom, co mak-
symalne uproszczenie, lecz równocześnie lepiej dostosuje się do
ludzkich potrzeb.
- Mieliśmy kilka zabawnych potyczek! - przypomniał Dalton.
- W końcu - rzekł Manisfree - zdecydowaliśmy się skonstru-
ować język, w którym częstotliwość występowania samogłosek by-
łaby taka jak w angielskim. Nie spodobało się to oczywiście roma-
nistom, którzy chcieli wzorować się na staroprowansalskim, ale
przegłosowaliśmy ich.
- A jednak zaznaczyli swój wpływ - zauważył profesor Wisz-
nu. - Bo chociaż zachowaliśmy anglosaską częstotliwość samogło-
sek, to wprowadziliśmy staroprowansalską wymowę. Pozbyliśmy
się natomiast wszystkiego, co indoeuropejskie w budowie tematów
słów.
- Czekał nas ogrom pracy - rzekł Dalton. - Dzięki Bogu panna
Hua odwaliła całą papierkową robotę. To wstyd, żeby dziewczyna
była tak brzydka.
- Pierwsze pokolenie Chorowaitów jest jeszcze dwujęzyczne -
wyjaśnił Manisfree. - Ale ich dzieci, a w najgorszym wypadku wnu-
ki, będą mówić już tylko po chorowaicku. Mam nadzieję, że będę żył
wystarczająco długo, żeby tego doczekać. Już teraz widać wpływ
nowego języka na mieszkańców osady.
- Tylko pomyśl - rzekł Blake - w chorowaickim nie ma takich
słów jak „homoseksualizm", „kazirodztwo", „gwałt" czy „morderstwo".
- Nazywamy te rzeczy aleewadith - odezwał się Luna po an-
gielsku. - To znaczy: rzeczy-o-których-się-nie-mówi.
- To dobrze pokazuje - rzekł Dalton - do czego może się przy-
dać semantyka.
Lunu i Gat zaprowadzili ich do Chorowait Przez resztę dnia Jo-
enes zwiedzał osadę. Zauważył, że domy osadników zbudowane sąz kory
brzozowej i młodych drzewek. Kobiety gotowały na ognisku, przędły
wełnę owiec, które same hodowały, i zajmowały się dziećmi. Mężczyź-
ni pracowali na stromych zboczach Chorowait, orząc ziemię za pomocą
drewnianych pługów, które sami skonstruowali. Inni polowali w gęstym
lesie lub łowili ryby w lodowatych strumieniach Adirondack. Przynosili
jelenie, króliki i pstrągi, którymi dzielili się z resztą wspólnoty.
W całej Chorowait nie było ani jednego przedmiotu pochodzą-
cego z fabryki. Każde narzędzie wykonane zostało na miejscu. Na-
wet noże do garbowania skóry mieszkańcy zrobili sami z żelaza, któ-
re wydobyli z ziemi Chorowait. Jeśli czegoś nie mogli zrobić sami,
to się bez tego obywali.
Joenes przyglądał się wszystkiemu w ciągu dnia i bardzo przy-
chylnie wypowiadał się na temat samowystarczalności, pomysłowo-
ści oraz satysfakcji, jaką ze swego życia najwyraźniej czerpali człon-
kowie wspólnoty. Jednak profesor Harris, który mu towarzyszył, zda-
wał się przepraszać za ten aspekt życia w Chorowait.
- Musisz zrozumieć, Joenes - rzekł - że to tylko na zewnątrz
tak wygląda. Chorowait musi ci się wydawać jeszcze jedną ponurą
próbą stworzenia sielanki.
Joenes nigdy nie oglądał żadnych prób stworzenia sielanki ani
nawet nie słyszał o nich. Odrzekł więc, że to, co widzi, wygląda zu-
pełnie nieźle.
- Mam nadzieję - westchnął Harris. - Podejmowano wiele po-
dobnych prób. Początki z reguły są zachęcające, ale tylko nieliczne
eksperymenty wyszły poza fazę wstępną. Sielanka ma swoje uroki,
szczególnie gdy próbują ją stworzyć wykształceni i zdeterminowa-
ni idealiści. Jednak zwykle kończy się ona rozczarowaniem, cyniz-
mem i rezygnacją.
- Czy tak będzie z Chorowait? - spytał Joenes.
- Oby nie - odparł Harris. - Mam nadzieję, że dotychczasowe
porażki czegoś nas nauczyły. Dzięki temu, że przestudiowaliśmy
próby stworzenia utopii w przeszłości, mogliśmy w pewien sposób
zabezpieczyć naszą wspólnotę. W jaki sposób, przekonasz się w sto-
sownym momencie.
Tego wieczoru Joenes spożył prosty i raczej niesmaczny posiłek
składający się z mleka, sera, przaśnego chleba i winogron. Potem za-
brano go do Haierogu, czyli miejsca kultu. Był to prześwit w lesie,
gdzie ludzie oddawali cześć Słońcu za dnia, a Księżycowi w nocy.
- Religia stanowiła pewien problem - szepnął Joenesowi Han-
ley, podczas gdy tłum leżał plackiem w bladym świetle księżyca. -
Nie chcieliśmy przejmować żadnych elementów tradycji
judeochrześcijańskiej. Podobnie rzecz miała się z hinduizmem
i buddyzmem. Właściwie to po dłuższym zastanowieniu nic nam nie
odpowiadało. Część z nas chciała załagodzić sprawę za pomocą bó-
stwa T'iele z południowo-wschodniego Zanzibaru. Inni przedkłada-
li Starego Człowieka Dhavagna, czczonego przez nieznany bliżej
odłam Czarnych Thaiów. W końcu postanowiliśmy obdarzyć boską
mocą słońce i księżyc. Po pierwsze, to historyczny precedens. Po
drugie, takie bóstwa mogliśmy przedstawić władzom Nowego Jor-
ku jako prymitywną formę chrześcijaństwa.
- To takie ważne? - spytał Joenes.
- Niezwykle! Zdziwiłbyś się, jak trudno o pozwolenie na pro-
wadzenie takiej działalności. Musieliśmy też dowieść, że w Choro-
wait panuje wolna konkurencja, co stanowiło pewną trudność, gdyż
wspólnocie niczego nie brakuje. Na szczęście Gregorias wykładał
wtedy logikę i zdołał ich przekonać.
Wyznawcy Słońca i Księżyca kołysali się i zawodzili. Jakiś star-
szy człowiek o twarzy pomazanej żółtą gliną wystąpił naprzód i za-
czął śpiewać po chorowaicku.
- Co on śpiewa? - spytał Joenes.
- Intonuje wyjątkowo piękną modlitwę - wyjaśnił Hanley. - To
adaptacja ody pindaryjskiej autorstwa Geoffrarda. Ten fragment brzmi
tak:
0 Księżycu, skromnie przyodziany w najdelikatniejszą pajęczynę,
Miękko prześlizgujący się pośród wierzchołków drzew twojego ludu,
Wślizgujący się za Akropol ze strachu przed twym srogim
kochankiem Słońcem,
Zroszonymi palcami dotykający białego marmuru Partenonu,
Tobie śpiewamy tę pieśń.
Pragnąc, by twe pełne miłości wstawiennictwo chroniło nas
Przed niebezpieczeństwem ciemności,
1 strzegło nas przez jedną krótką noc
Przed najgoźniejszą Bestią świata.
- To bardzo piękne - powiedział Joenes. - Co znaczy fragment
o Akropolu i Partenonie?
- Szczerze mówiąc - odparł Harris - nie jestem do końca prze-
konany, żeby umieszczenie tego fragmentu było właściwe. Jednak
upierał się przy nim Wydział Filologii Klasycznej. Ponieważ zaś więk-
szość decyzji podjęły Wydziały Ekonomii, Antropologii, Fizyki i Che-
mii, zostawiliśmy im ten Partenon. W końcu wspólne przedsięwzię-
cie wymaga umiejętności kompromisu.
Joenes skinął głową.
- A co znaczą niebezpieczeństwo ciemności i najgroźniejsza
Bestia świata?
Harris pokiwał głową i mrugnąwszy porozumiewawczo rzekł:
- Strach jest konieczny.
Na noc umieszczono Joenesa w małej chatce zbudowanej bez uży-
cia gwoździ. Jego posłanie z gałęzi sosny było zachwycająco proste i rów-
nocześnie niezmiernie niewygodne. Udało mu się w końcu znaleźć po-
zycję, która sprawiała najmniej bólu, i zapadł w płytką drzemkę.
Zbudziło go dotknięcie czyjejś ręki. Podniósł wzrok i ujrzał nie-
zwykle piękną młodą kobietę, która pochylała się nad nim z czułym
uśmiechem. Joenes w pierwszej chwili poczuł się zakłopotany, bo
sądził, że kobieta pomyliła chaty. Jednak ona szybko dała mu do
zrozumienia, że nie zaszła żadna pomyłka.
- Mam na imię Laka - przedstawiła się. - Jestem żoną Kora,
przywódcy Młodzieżowego Stowarzyszenia Słonecznego. Przy-
szłam, żeby spać dzisiaj z tobą i zrobić wszystko, co w mojej mocy,
żebyś poczuł się dobrze w Chorowait.
- Dziękuję - odrzekł Joenes. - Twój mąż wie, że tu jesteś?
- To, co wie i czego nie wie mój mąż, zupełnie mnie nie obcho-
dzi - powiedziała Laka. - Kor jest człowiekiem religijnym i wierzy
w zwyczaje Chorowait. Naszym zaś zwyczajem i religijnym obowiąz-
kiem jest powitać gościa w ten sposób. Profesor Hanley nie mówił ci
o tym?
Joenes odparł, że antropolog Hanley nic nie wspominał na ten
temat.
- W takim razie spłatał ci figla - powiedziała Laka. - To wła-
śnie profesor Hanley wprowadził ten zwyczaj. Zaczerpnął go z ja-
kiejś książki.
- Nie miałem o tym pojęcia - odparł Joenes, robiąc miejsce
Lace, która położyła się obok niego na sosnowym posłaniu.
- Słyszałam, że profesor Hanley gorąco bronił tego zwyczaju-
powiedziała Laka. - Spotkał się z oporami Katedry Nauki. Utrzymywał
jednak, że jeżeli ludzie potrzebują religii, to w równym stopniu potrze-
bujązwyczajów i obrzędów; i że te zwyczaje i obrzędy powinny zostać
opracowane przez eksperta. W końcu jego zdanie przeważyło.
- Rozumiem - odrzekł Joenes. - Czy Hanley wprowadził jesz-
cze inne podobne zwyczaje?
- Cóż - zaczęła Laka - mamy Saturnalia, Bachanalia, Misteria
Eleuzyjskie, Święto ku Czci Dionizosa, Dzień Założycieli, Wiosen-
ne i Jesienne Święto Płodności, Adorację Adonisa i...
W tym miejscu Joenes wtrącił, że w Chorowait jest bardzo wiele
świąt.
- Tak - przyznała Laka. - To sprawia, że my, kobiety, jesteśmy
bardzo zajęte. Jednak zdążyłyśmy już do tego przywyknąć. Mężczyźni
nie za bardzo są do tego przekonani. Szczerze kochają święta, ale
stają się zazdrośni i zawzięci, kiedy chodzi o ich własne żony.
- Co wtedy robią? - spytał Joenes.
- Korzystają z rady doktora Broigna z Wydziału Psychologii.
Biegną prawie pięć kilometrów przez gęsty las, potem wskakują do
zimnego strumienia i płyną przeszło sto metrów, następnie tłuką
w worek treningowy ze skóry jelenia aż do skrajnego wyczerpania.
Temu skrajnemu wyczerpaniu, jak mówi doktor Broign, towarzyszy
zawsze kompletna, choć czasowa utrata emocji.
- I zalecenia doktora odnoszą skutek? - spytał Joenes.
- Wydają się niezawodne - powiedziała Laka. - Jeśli kuracja
nie odnosi pożądanego efektu za pierwszym razem, trzeba jąpowta-
rzać po prostu tak często, j ak to konieczne. Lekarstwo ma też tę zale-
tę, że rozwija muskulaturę.
- To bardzo interesujące - rzekł Joenes.
Gdy tak leżał obok Laki, poczuł nagle, że nie jest już zaintere-
sowany dyskusjami antropologicznymi. Przez krótką chwilę za-
stanawiał się, czy narzucanie przez Hanleya własnych upodobań
członkom wspólnoty nie było niestosowne. Potem przypomniał
sobie jednak, że społeczeństwa są zawsze kształtowane przez czło-
wieka i że upodobania Hanleya nie są gorsze od innych, o których
słyszał, a od niektórych nawet lepsze. Joenes postanowił nie my-
śleć dłużej o tym problemie. Wyciągnął rękę, by dotknąć ciem-
nych włosów Laki.
Laka drgnęła i gwałtownie odwróciła się do niego.
- Co się stało? - spytał Joenes. - Czy nie powinienem doty-
kać twoich włosów?
- Nie o to chodzi - odparła Laka. - Problem w tym, że ja w ogó-
le nie lubię być dotykana. Wierz mi, to nie ma nic wspólnego z tobą.
Taka po prostu jestem.
- To niezwykłe! - wykrzyknął Joenes. - A jednak dobrowolnie
przybyłaś do osady i pozostajesz tu z własnej, nieprzymuszonej woli?
- Tak - potwierdziła Laka. - To ciekawa sprawa. Wielu cywi-
lizowanych ludzi, których pociąga pierwotne życie, czuje niechęć
do tak zwanych uciech zmysłowych, które profesorowie studiują
z ogromnym zainteresowaniem. Jeśli chodzi o mnie, a mój przy-
padek nie jest wyjątkiem, szczerze kocham góry i pola, sprawiają
mi także przyjemność wszelkie zajęcia praktyczne, na przykład
prace gospodarcze, łowienie ryb czy polowanie. Aby mieć to
wszystko, dobrowolnie powstrzymuję niechęć wobec doznań sek-
sualnych.
Joenesowi wydało się to zdumiewające. Zastanawiał się nad trud-
nościami, jakie napotyka się w tworzeniu społecznej utopii. Z zamyś-
lenia wyrwała go Laka, moszcząc się na posłaniu. Wbrew swojej
niechęci oplotła ramionami szyję Joenesa i przyciągnęła go do sie-
bie. Ale ten nie czuł już do niej większego pociągu niż do drzewa
lub chmury. Delikatnie odsunął jej ręce, mówiąc:
- Nie, Laka, nie chcę nic robić wbrew tobie.
- Musisz! -jęknęła. - Taki jest zwyczaj!
- Nie jestem członkiem wspólnoty i nie muszę przestrzegać
waszych zwyczajów.
- Chyba masz rację - zgodziła się Laka. - Mimo to wszyscy
inni profesorowie/Stosują się do tego zwyczaju, a o jego słuszności
czy niesłuszności rozstrzygają dopiero później za dnia.
- Ich sprawa - odpowiedział Joenes niewzruszony.
- To moja wina - powiedziała Laka. - Powinnam lepiej pano-
wać nad odruchami. Gdybyś tylko wiedział, jak gorąco modliłam
się o panowanie nad sobą!
- Nie wątpię - powiedział Joenes. - Samo to, że zapropono-
wałaś mi gościnę, oznacza dopełnienie zwyczaju. Pamiętaj o tym,
teraz wracaj już do swego męża.
- Wstydziłabym się - odrzekła Laka. - Inne kobiety zoriento-
wałyby się, że coś jest nie tak, gdybym wróciła przed świtem, śmia-
łyby się ze mnie. A mój mąż byłby niezadowolony.
- Ale czy nie jest zazdrosny i nie odczuwa potrzeby zemsty,
kiedy to robisz?
- Oczywiście - przyznała Laka. - Co za mężczyzna byłby z nie-
go, gdyby tak nie było? Ale żywi także wielki respekt dla nauki i głę-
boko wierzy w zwyczaje Chorowait. Dlatego upiera się, bym ich
przestrzegała, chociaż rozdziera mu to serce.
- Musi być bardzo nieszczęśliwym człowiekiem - powiedział
Joenes.
- Mylisz się. Mój mąż jest jednym z najszczęśliwszych lu-
dzi we wspólnocie. Wierzy bowiem, że prawdziwe szczęście to
szczęście duchowe i można je osiągnąć jedynie na drodze cier-
pienia. Dlatego ból sprawia mu radość. Przynajmniej tak mówi.
Prawie codziennie też stosuje się do zaleceń doktora Broigna, w
związku z czym został najlepszym biegaczem i pływakiem wspól-
noty.
Joenes za nic nie chciał sprawić bólu mężowi Laki, nawet gdy-
by ten ból miał przysporzyć mu radości. Nie chciał jednak również
sprawiać bólu Lace, odsyłając ją do domu. Wreszcie nie zamierzał
też sprawiać bólu sobie, robiąc coś, co stało mu się wstrętne. Nie
widząc żadnego wyjścia z sytuacji, Joenes powiedział Lace, by spa-
ła w rogu chaty. To przynajmniej uchroni ją od wstydu w oczach in-
nych kobiet.
Laka zimnymi ustami pocałowała go w czoło. Potem położyła
się spać. Joensowi wydawało się, że teraz już nie zaśnie, ale na ko-
niec także i on zapadł w drzemkę.
Niestety, nie był to jeszcze koniec wydarzeń. Joenes zbudził
się nagle w środku nocy czujny i przestraszony, ale nie miał poję-
cia, co wyrwało go ze snu. Księżyc już zaszedł i panowała nieprze-
nikniona ciemność. Świerszcze, nocne ptaki i drobne zwierzęta leśne
zamarły.
Joenes poczuł, że cierpnie mu skóra. Odwrócił się w stronę drzwi
pewien, że to mąż Laki przyszedł, aby go zabić. Brał pod uwagę taką
możliwość, gdyż miał wątpliwości co do skuteczności kuracji dokto-
ra Broigna.
Po chwili zorientował się jednak, że to nie wzburzony mąż zmą-
cił ciszę nocy, usłyszał bowiem ryk tak przenikliwy, że nie mógł się
wydobywać z ludzkiego gardła. Gdy zapadła cisza, doszły go odgło-
sy świadczące o tym, że jakieś ogromne stworzenie przedziera się
przez gąszcze.
- Co to? - zapytał.
Laka zerwała się na równe nogi i przylgnęła do Joenesa. Spra-
wiała wrażenie, jakby opuściły ją siły.
- To Bestia! - wyszeptała.
- Myślałem, że Bestia to tylko mit - powiedział Joenes.
- Na Górze Chorowait nie ma mitów - odparła Laka. - Czcimy
Słońce i Księżyc i one są prawdziwe. Boimy się też Bestii, która jest
równie prawdziwa jak skunks. Czasami udaje sięjąprzebłagać, a cza-
sami odpędzić. Ale dzisiaj przyszła, żeby zabić!
Joenes nie wątpił w to ani przez chwilę, zwłaszcza że usły-
szał uderzenie potężnego ciała o ścianę chaty. Chociaż wykona-
no ją z sezonowanego drewna i wzmocniono palami, runęła pod
naporem cielska Bestii. Podniósłszy oczy, Joenes ujrzał jej obli-
cze.
Bestia x utopii
Takiego stworzenia Joenes jeszcze nigdy nie widział. Górna
część jego ciała przypominała tygrysa, z tym że jego masywny
łeb był czarny, a nie brązowo-pręgowany. Tułów stworzenie mia-
ło podobny do ptasiego, gdyż tuż za ramionami wyrastały szcząt-
kowe skrzydła. Dół jego ciała przypominał węża: ogon był dwa
razy dłuższy niż tułów, w najgrubszej części miał grubość ludz-
kiego uda, ponadto łuszczył się, a na całej długości pokrywały
go kolce.
Wszystko to Joenes dostrzegł w ułamku sekundy. Kiedy po-
twór zbierał się do skoku, Joenes chwycił mdlejącą Lakę w ramio-
na i uciekł. Bestia nie pobiegła od razu za nimi. Zanim ruszyła w po-
ścig, przez chwilę bawiła się w demolowanie chaty.
Joenesowi udało się w tym czasie dołączyć do grupy myśliwych
z wioski. Stali wszyscy, z Lunu na czele, z dzidami i strzałami unie-
sionymi w górę, gotowi do walki z Bestią. W pobliżu znajdował się
także szaman i jego dwaj pomocnicy. Stara, pomarszczona twarz sza-
mana pomalowana była ochrą i błękitem. W prawej ręce trzymał
czaszkę, a lewą szperał gwałtownie w kupce magicznych przedmio-
tów. Jednocześnie klął na pomocników.
- Idioci! - krzyczał. - Skandalicznie niekompetentni głupcy!
Gdzie jest mech z głowy trupa?
- Pod lewą stopą waszej świątobliwości - odparł jeden z po-
mocników.
- Co za pomysł, żeby go tam trzymać! - warknął szaman. - Po-
dajcie mi go. A gdzie jest całun?
- W torbie waszej świątobliwości - rzekł drugi pomocnik.
Szaman wyjął całun i przeciągnął przez oczodoły czaszki. Na-
stępnie wcisnął mech do jej otworów nosowych i zwrócił się do po-
mocników:
- Ciebie, Huang, wysłałem, byś obserwował gwiazdy. A ciebie,
Pollito, byś odebrał wiadomość od świętego złotego jelenia. Powiedz-
cie mi natychmiast, czego się dowiedzieliście i czego bogowie żą-
dają, aby powstrzymać Bestię.
Huang rzekł:
- Gwiazdy powiedziały, byśmy starli dzisiejszej nocy liście roz-
marynu.
Szaman chwycił z kupki magicznych przedmiotów gałązkę roz-
marynu i przywiązał ją do czaszki za pomocą całunu, okręcając go
trzy razy zgodnie z ruchem Słońca po niebie.
Pollito rzekł:
- Święty złoty jeleń powiedział, aby dać czaszce szczyptę taba-
ki i już nie będzie więcej draki.
- Daruj sobie idiotyczne rymy - odparł szaman - i podaj mi
tabakę.
- Nie mam tabaki, wasza świątobliwość.
- W takim razie, gdzie ona jest?
- Mówiliście, panie, żeście schowali ją w bezpiecznym miej-
scu.
- Oczywiście. Tylko w którym? - spytał szaman, szperając gwał-
townie wśród składników.
- Może jest w Miejscu Wróżb? - zgadywał Pollito.
- Nie, nie sądzę - odparł szaman. - Niech pomyślę...
Bestia jednak nie dała mu czasu na myślenie. Wybiegła z chaty
Joenesa i skoczyła w kierunku myśliwych. Tuzin strzał i dzid prze-
szył powietrze, brzęcząc jak wściekłe szerszenie. Ale nie dosięgły
celu. Bestia, nawet nie draśnięta, przedarła się przez szereg myśli-
wych. Szaman i jego pomocnicy zdążyli do tego czasu pozbierać
swoje rzeczy i pobiegli w las. Myśliwi również rzucili się do uciecz-
ki, jednakże Lunu i dwaj inni zdążyli zginąć.
Joenes podążył za myśliwymi, strach dodawał mu sił. Biegł, póki
nie dotarł do polany, pośrodku której stał odkryty kamienny ołtarz.
Tutaj znalazł szamana i jego pomocników oraz trzęsących się ze stra-
chu myśliwych, którzy chowali się za świątobliwym mężem. Wycie
Bestii dobiegające z puszczy stawało się coraz głośniejsze.
Szaman grzebał w ziemi w pobliżu ołtarza, mówiąc:
- Jestem prawie pewien, że schowałem tabakę gdzieś tutaj. Dziś
po południu przyszedłem poprosić Słońce, aby zechciało ją pobło-
gosławić. Pollito, pamiętasz, co z nią wtedy zrobiłem?
- Nie było mnie tu - odparł Pollito. - Powiedzieliście nam,
panie, że idziecie odprawić sekretny rytuał i że nie wolno nam iść
z wami.
- Oczywiście, że zabroniłem wam iść ze mną - rzekł szaman, grze-
biąc zawzięcie laską wkoło ołtarza - ale może mnie szpiegowaliście?
- Nigdy byśmy tego nie zrobili - rzekł Huang.
- Cholerni konformistyczni głupcy! - zdenerwował się sza-
man. - Jak chcecie zostać szamanami, nie podpatrując mnie przy
każdej okazji?
W tym momencie na skraju lasu, mniej niż pięćdziesiąt metrów
od ołtarza, pojawiła się Bestia. Równocześnie szaman schylił się i pod-
niósł mały woreczek ze skóry jelenia.
- Tujest, oczywiście! -wykrzyknął. -Tuż pod świętą kolbą ku-
kurydzy, gdzie zakopałem ją dziś po południu. Czy któryś z was,
ułomne imbecyle, poda mi jeszcze jeden całun?
Pollito natychmiast wykonał polecenie. Z wielką zręcznością
szaman przywiązał woreczek do żuchwy czaszki, okręcając go trzy-
krotnie. Potem chwycił czaszkę mocno i rzekł:
- O czymś zapomniałem? Chyba nie. Teraz patrzcie, ciamąjdy,
jak to się robi.
Szaman wyszedł naprzeciw Bestii, ściskając obiema dłońmi
czaszkę. Joenes, myśliwi i dwaj pomocnicy stali z otwartymi usta-
mi, podczas gdy Bestia wygrzebała łapą dół głęboki prawie na
metr, przeszła nad nim i zaczęła się niebezpiecznie zbliżać do
szamana.
Stary człowiek postąpił naprzód bez cienia lęku. W ostatnim
momencie rzucił czaszką, uderzając Bestię w pierś. Cios ów wydał
się Joenesowi słaby, ale Bestia zaryczała z bólu, odwróciła się
i umknęła do lasu.
Myśliwi byli zbyt zmęczeni, by świętować zwycięstwo nad Be-
stią. Wszyscy w ciszy rozeszli się do swoich chat.
Szaman zwrócił się do pomocników:
- Mam nadzieję, że macie na tyle rozumu, żeby się czegoś na-
uczyć. Podczas egzorcyzmów odpowiednio przygotowana czaszka
lub aharbitus musi uderzyć w środek piersi Bestii. Żaden inny cios
nie pomoże, spotęguje tylko wściekłość stworzenia. Jutro będziemy
studiować egzorcyzm potrójnego ciała. To bardzo przyjemny obrzęd.
Powiedziawszy to, szaman odszedł.
Joenes podniósł wciąż nieprzytomną Lakę i zaniósł ją z powro-
tem do swojej chaty. Gdy tylko drzwi się zamknęły, Laka oprzytom-
niała i pokryła twarz Joenesa tysiącem pocałunków. Ten odsunął ją,
mówiąc, żeby nie robiła nic wbrew sobie i żeby nie rozbudzała jego
zmysłów, lecz Laka powiedziała, że jest teraz innąkobietąi nie szko-
dzi, nawet gdyby była to odmiana przejściowa. Widok Bestii, jak
twierdziła, i bohaterski wyczyn Joenesa, poruszyły ją do głębi. Tak-
że śmierć biednego Lunu ukazała jej wartość namiętności i ulot-
ność życia.
Wprawdzie Joenes nie bardzo wierzył w te przyczyny przemia-
ny, ale nie było wątpliwości, że Laka się zmieniła. Jej oczy błyszcza-
ły, kiedy niczym Bestia skoczyła na Joenesa i powaliła go na posła-
nie z sosnowych gałęzi.
Joenes pomyślał, że choć o mężczyznach wie niewiele, to o ko-
bietach wie jeszcze mniej. Także gałęzie sosny dały się ostro we zna-
ki jego plecom. Wkrótce jednak zapomniał o bólu i o swej niewie-
dzy. Obie te rzeczy stały się zupełnie nieistotne i nie myślał już
o nich, dopóki świt nie rozjaśnił wnętrza jego chaty i dopóki Laka
nie wyślizgnęła się i nie wróciła do siebie.
Dlaczego be/lio potrzebna je/t ui utopii
Rano Joenes spotkał kolegów z uniwersytetu. Opowiedział im
o nocnych przygodach i wyraził oburzenie, że nie został ostrzeżony
przed Bestią.
- Ależ mój drogi! - odparł profesor Hanley. - Chcieliśmy, że-
byś doświadczył wszystkich aspektów życia w Chorowait na wła-
snej skórze i ocenił je bez uprzedzeń.
- Nawet jeśli miałoby mnie to kosztować życie? - zapytał Joe-
nes ze złością.
- Ani przez chwilę nie byłeś w niebezpieczeństwie - wyjaśnił
profesor Chandler. - Bestia nigdy nie atakuje ludzi związanych z uni-
wersytetem.
- A jednak wyglądało na to, że chciała mnie zabić - powiedział
Joenes.
- Nie wątpię, że tak to wyglądało - rzekł Manisfree. - W rze-
czywistości Bestia próbowała dostać Lakę, która, jako mieszkanka
Chorowait, jest dla niej łakomym kąskiem. Bestia mogła cię lekko
poturbować tylko wtedy, gdy wydzierała ci dziewczynę.
Joenes poczuł się rozczarowany, że niebezpieczeństwo poprzed-
niej nocy, na pozór tak wielkie, okazało się żadne. Aby ukryć iryta-
cję, spytał:
- Co to za stworzenie, do jakiego gatunku należy?
Geoffrard odchrząknął i rzekł:
- Bestia, którą ujrzałeś tej nocy, jest stworzeniem jedynym
w swoim rodzaju i nie wolno jej mylić z Gończą Bestią, którą tro-
pił sir Pellinore, ani z Bestią z Apokalipsy. Chorowaicka Bestia
jest już bliższa Opinicusowi, który według starożytnych był po
części wielbłądem, po części zaś smokiem i lwem, choć nie wie-
my, w jakich proporcjach. Ale nawet to pokrewieństwo jest tylko
powierzchowne. Tak jak powiedziałem, nasza Bestia jest jedyna
w swoim rodzaju.
- Skąd się wzięła? - zapytał Joenes.
Profesorowie spojrzeli po sobie i zachichotali jak uczniacy.
Wreszcie fizyk Blake, powstrzymując wesołość, rzekł:
- Prawda jest taka, że to my sami stworzyliśmy Bestię. Skon-
struowaliśmy ją kawałek po kawałku w laboratorium chemicznym.
Pracowaliśmy wieczorami i w weekendy. W stworzeniu Bestii brały
udział wszystkie wydziały, ale szczególnie duży wkład wniosły Che-
mia, Fizyka, Matematyka, Cybernetyka, Medycyna i Psychologia.
Należy też wspomnieć o udziale Katedry Antropologii oraz Filologii
Klasycznej - projektodawców pomysłu. Specjalne podziękowa-
nia winni jesteśmy profesorowi Ellingowi wykładającemu sztukę
użytkową, który przyodział Bestię w najbardziej trwałą plastikową
skórę. Nie można też zapominać o pannie Hua, naszej asystentce,
bez której pogubilibyśmy się w powodzi notatek i całe przedsięwzię-
cie spaliłoby na panewce.
Na te słowa profesorowie rozpromienili się uszczęśliwieni. Joe-
nes, który poznał jedną tajemnicę tylko po to, by natrafić na nową,
wciąż nic z tego nie rozumiał.
- Pozwólcie, że podsumuję - rzekł. - Stworzyliście Bestię z idei
i z biernej materii w laboratorium chemicznym?
- Dobrze powiedziane - rzekł Manisfree. - Tak, dokładnie tak
zrobiliśmy.
- A władze uniwersytetu wiedziały o tym?
Dalton mrugnął porozumiewawczo i rzekł:
- Wiesz, jak jest z tymi ludźmi, Joenes. Mają wrodzony wstręt
do wszystkiego, co nowe, chyba że jest to nowa sala gimnastyczna.
Więc oczywiście nic im nie powiedzieliśmy.
- Ale oni i tak się dowiedzieli. Władza zawsze wie, co się dzieje.
Tylko że jeśli celowo nie zwróci się ich uwagi, wolą patrzeć w prze-
ciwną stronę. Zakładają, że jeżeli taki projekt się powiedzie, wów-
czas oni i cary uniwersytet zostaną nagrodzeni za dalekowzroczność,
jeśli zaś projekt nie wyjdzie, będą bezpieczni, bo o niczym nie wie-
dzieli.
Profesorowie ożywili się, kilku chciało opowiadać dowcipy na
temat władzy, Joenes jednak ich uprzedził:
- Skonstruowanie Bestii musiało być niezwykle trudne.
- Rzeczywiście - odparł matematyk Ptolemeusz. - Pomijając
czas i koszty pracy w laboratorium, musieliśmy wydać dwanaście
milionów czterysta tysięcy dwanaście dolarów i sześćdziesiąt trzy
centy na produkcję specjalnych części. Hoggshead z Wydziału Księ-
gowości starannie odnotowywał wszystkie wydatki, na wypadek gdy-
by ktoś nas o nie kiedyś zapytał.
- Skąd wzięliście pieniądze? - zapytał Joenes.
- Od rządu oczywiście - odparł Harris z Wydziału Nauk Poli-
tycznych. - Ja i mój kolega Finfitter z Ekonomii wzięliśmy na sie-
bie zadanie zdobycia środków. Wystarczyło ich jeszcze na to, żeby
wydać bankiet na zakończenie Projektu Bestia. Szkoda, że cię wte-
dy z nami nie było, Joenes.
Harris wyprzedził kolejne pytanie, dodając:
- Oczywiście nie powiedzieliśmy rządowi, że tworzymy Be-
stię. Bo choćby nawet w dalszym ciągu finansowali nasz projekt,
niewątpliwie opóźnienia spowodowane biurokracją doprowadziły-
by nas do szału. Powiedzieliśmy, że pracujemy nad przełomowym
projektem, który zdecyduje o wykonalności budowy ośmiopasmo-
wej podziemnej autostrady łączącej oba wybrzeża Stanów i posia-
dającej strategiczne znaczenie dla obronności naszego kraju. Chyba
nie muszę dodawać, że Kongres, który zawsze faworyzował budowę
autostrad, natychmiast z wielkim entuzjazmem przegłosował przy-
znanie nam funduszy.
- Wielu z nas uważało - odezwał się Blake - że taka autostra-
da rzeczywiście byłaby bardzo praktyczna i może nawet niezbędna.
Im więcej o tym myśleliśmy, tym bardziej się do tego przekonywa-
liśmy. Jednak Bestia miała pierwszeństwo. Nawet z pomocą rządo-
wych funduszy zadanie było niezwykle trudne.
- Pamiętacie - spytał Blake - kłopoty z oprogramowaniem do
komputera sterującego mózgiem Bestii?
- A jakże! - zachichotał Manisfree. - A trudności w zainstalo-
waniu partenogenetycznego układu rozrodczego?
- O mały włos cały nasz wysiłek nie poszedł na marne - rzekł
Dalton. - Przypomnijcie sobie też, jak pracowaliśmy nad skoordy-
nowaniem i ustabilizowaniem ruchów Bestii! Biedne stworzenie sła-
niało się po laboratorium całe tygodnie, zanim doszliśmy z tym do
ładu.
- Zginął przez to stary Duglaston z Katedry Neurologii - za-
uważył smutno Ptolemeusz.
- Wypadki się zdarzają - odparł Dalton. - Cieszę się, że mogli-
śmy powiedzieć władzom, że Duglaston poszedł na urlop naukowy.
Profesorowie jak z rękawa sypali anegdotami dotyczącymi bu-
dowy Bestii. Zniecierpliwiony Joenes przerwał im jednak.
- Chciałbym się dowiedzieć - rzekł - dlaczego zbudowaliście
Bestię.
Profesorowie musieli się chwilę zastanowić. Minęło wiele lat od
tamtych wspaniałych czasów, kiedy doszli do wniosku, że trzeba stwo-
rzyć Bestię. Na szczęście wciąż jeszcze pamiętali powody tej decy-
zji. Po krótkiej pauzie Blake rzekł:
- Bestia była konieczna, Joenes. Ona, albo coś podobnego, była
niezbędna, żeby utopia mogła odnieść sukces i żeby w pełni odzwier-
ciedlała ona przyszłe życie.
- Aha - rzekł Joenes. - Ale dlaczego?
- To jest zupełnie proste - rzekł Blake. - Przyjrzyj się Choro-
wait, albo jakiejkolwiek innej społeczności, i zastanów się, co po-
woduje jej rozkład. To trudne pytanie i tak naprawdę nie ma na nie
odpowiedzi. Tylko że nie możemy poprzestać na takiej konstatacji.
Ludzie żyją w społecznościach, bo to leży w ich naturze. Przyjmu-
jąc taki stan rzeczy za warunek konieczny, chcieliśmy w Chorowait
zbudować model idealnego społeczeństwa. Wszystkie społeczno-
ści ulegają w dzisiejszych czasach rozpadowi, my chcieliśmy, by
nasze było stabilne i praworządne na tyle, na ile to możliwe w gra-
nicach demokracji. Chcieliśmy też, by nasze społeczeństwo było
przyjemne i sensowne. Zgadzasz się, że to pomysły warte realiza-
cji?
- Z pewnością - potwierdził Joenes. - Ale Bestia...
- Właśnie dochodzimy do Bestii. Jest ona, jak widzisz, podsta-
wowym warunkiem istnienia Chorowait.
Joenes wyglądał na zdezorientowanego, więc Blake kontynuował:
- To naprawdę proste i łatwo można to zrozumieć. Najpierw jed-
nak musisz zgodzić się, że istnieje potrzeba stabilności, sprawiedli-
wości w granicach prawa oraz potrzeba nadania życiu sensu. Z tym
się już zgodziłeś. Dalej musisz uznać fakt, że żadne społeczeństwo
nie może zasadzać się wyłącznie na abstrakcji. Jeśli cnota nie znajdu-
je nagrody, a zbrodnia kary, ludzie tracą wiarę i następuje rozkład ży-
cia społecznego. Ręczę ci, że człowiek potrzebuje ideałów. Nie znaj-
dzie ich jednak w pozbawionej wartości pustce dzisiejszego świata.
W obliczu okropienstw, których jest świadkiem, jakże odlegli stają
się bogowie i jak niewielkie znaczenie ma wszystko, co istnieje!
- Zapewniamy cię też - podjął Manisfree - że bez wątpienia
wina leży w samej naturze ludzkiej. Chociaż bowiem człowiek jest
istotą myślącą, nie chce już myśleć. Mimo że został wyposażony
w inteligencję, rzadko wykorzystuje jądla własnego dobra. Tak, Joe-
nes, sądzę, że możemy się z tym wszystkim zgodzić.
Joenes skinął głową, zdziwiony tym, o czym zapewniali go pro-
fesorowie.
- Zatem - rzekł Blake -jeśli przyjmiemy takie założenia, do-
strzeżemy absolutną konieczność istnienia Bestii.
Powiedziawszy to, Blake odwrócił głowę, jakby wszystko już
zostało wyjaśnione. Ale Dalton, bardziej skrupulatny, dodał:
- Bestia, mój drogi, jest niczym innym, jak uosobieniem Po-
trzeby samej w sobie. W dzisiejszych czasach, gdy zdobyliśmy już
wszystkie szczyty, przepłynęli oceany, gdy planety znalazły się w za-
sięgu ręki, bogowie okazali się nieobecni, a system społeczny wła-
śnie się rozpada, cóż nam jeszcze pozostało? Człowiek musi z czymś
się zmagać. Dlatego stworzyliśmy mu Bestię. Już nie będzie czuł
się samotny, Bestia zawsze będzie czaić się gdzieś w pobliżu. Już
nie będzie, powodowany bezczynnością, zwracał się przeciw sobie,
cały czas będzie musiał uważać na Bestię.
- Bestia czyni społeczeństwo Chorowait stabilnym i spójnym -
rzekł Manisfree. - Gdyby ludzie nie współdziałali, Bestia zabiłaby
ich jednego po drugim. Tylko wspólnym wysiłkiem całej społeczno-
ści udaje się utrzymać Bestię w bezpiecznej odległości od wioski.
- Budzi to we wspólnocie zdrowy szacunek dla religii - wyjaś-
nił Dalton. - Człowiek potrzebuje religii, kiedy Bestia wychodzi
na łów.
- Eliminuje samozadowolenie - dodał Blake. - Nikt nie może
czuć się zadowolony z siebie w obliczu Bestii.
- Dzięki Bestii - mówił Manisfree - wspólnota Chorowait jest
szczęśliwa, ceni życie rodzinne i religijne, bliskość ziemi i wciąż
pamięta o potrzebie cnoty.
- A co powstrzymuje Bestię przed zniszczeniem całej osady? -
spytał Joenes.
- Oprogramowanie-wyjaśnił Dalton.
- Słucham?
- Bestia została zaprogramowana, to znaczy w jej sztucznym
mózgu zostały zakodowane pewne informacje i reakcje. Nie muszę
chyba dodawać, że bardzo na to uważaliśmy.
- Nauczyliście Bestię, żeby nie zabijała profesorów uniwersy-
tetu - powiedział Joenes.
- Cóż, w zasadzie tak - potwierdził Dalton. - Prawdę mówiąc,
nie stanowi to powodu do dumy. Pomyśleliśmy jednak, że możemy
się jeszcze okazać potrzebni.
- Co więcej robi Bestia? - spytał Joenes.
- Została zaprogramowana tak, by rozpoznawać i niszczyć każ-
dego przywódcę lub grupę przywódczą w Chorowait. W drugiej ko-
lejności ma zabijać nieprawomyślnych, a w ostatniej każdego człon-
ka Chorowait. Z tego powodu przywódca musi chronić przed Bestią
zarówno siebie, jak i swoich ludzi. To wystarcza, by utrzymać go
w ryzach. Musi również współpracować z kapłanami, bez pomocy
których jest bezradny. Dzięki temu istnieje możliwość kontrolowa-
nia jego władzy.
- W jaki sposób kapłani mogą mu pomóc? - spytał Joenes.
- Sam widziałeś szamana w akcji - rzekł Hadley. - On i jego
pomocnicy wykorzystują pewne substancje, zbierane przez całą spo-
łeczność Chorowait. Substancje te we właściwej kombinacji mogą
odpędzić Bestię, która została zaprogramowana tak, by rozpozna-
wać poszczególne kombinacje i reagować na nie.
- Dlaczego przywódca nie może zwyczajnie sam zebrać tych
substancji, połączyć ich, samemu zawrócić Bestii i rządzić bez ka-
płanów? - zapytał Joenes.
- Zależało nam na tym, żeby zapobiec separacji religijnych
aspektów życia od świeckich - wyjaśnił Harris. - Widzisz, nie ma
takiej kombinacji, która działałaby zawsze, gdy pojawi się Bestia.
Za każdym razem trzeba dokonać skomplikowanych obliczeń przy
użyciu tablic księżycowych i gwiezdnych, uwzględnić rozmaite
zmienne, takie jak temperatura, wilgotność powietrza, prędkość
wiatru i tym podobne.
- Kapłani muszą poświęcać na to mnóstwo czasu - zauważył
Joenes.
- Rzeczywiście są zajęci - odparł Hanley. -1 to tak bardzo, że
nie starcza im już czasu na wtrącanie się w sprawy świeckie. Aby
jednak nie wzbogacili się zbytnio i by nie popadli w samozadowo-
lenie i arogancję, tak zaprogramowaliśmy Bestię, żeby co pewien
czas działała w sposób przypadkowy. W takiej sytuacji nic nie po-
może i Bestia zabija szamana. Tak więc szaman narażony jest na to
samo ryzyko, co przywódca.
- W takim razie, jak ktokolwiek mógłby chcieć zostać kapła-
nem lub wodzem? - spytał Joenes.
- To uprzywilejowane stanowiska - rzekł Manisfree - a jak sam
widziałeś, najzwyklejszy mieszkaniec wioski także jest narażony na
zabicie przez Bestię. W takich okolicznościach ambitny człowiek
zawsze zgodzi się na większe niebezpieczeństwo, żeby wzmocnić
swoją władzę, walczyć przeciw Bestii i cieszyć się większymi przy-
wilejami.
- Widzisz, jak to się wszystko ze sobą łączy - powiedział Bla-
ke. -Zarówno przywódca, jak i kapłanutrzymująswojąpozycjętylko
dzięki poparciu ze strony ludzi. Tak więc niepopularny przywódca nie
będzie miał ludzi, którzy pomogliby mu zwalczyć Bestię, i wkrótce
zostanie zabity. Niepopularny szaman zaś nie otrzyma substancji, któ-
rych potrzebuje, by kontrolować Bestię, a które są zbierane wysiłkiem
całej społeczności. Dlatego zarówno przywódca, jak i szaman opiera-
ją swoją władzę na powszechnym poparciu. W ten sposób Bestia za-
pewnia prawdziwą demokrację.
- Ma to wszystko swoje dobre strony - odezwał się antropo-
log Hanley. - Wierzę, że po raz pierwszy w historii wiedza ma-
giczna obiektywnie potrzebna jest, by móc żyć. I po raz pierwszy
chyba istnieje na ziemi stworzenie, któremu tak blisko do nadna-
turalności.
- Nie rozumiem - odezwał się Joenes - dlaczego mimo tych
niebezpieczeństw wasi wolontariusze godzą się zostać w Chorowait.
- Zostają, bo wspólnota jest dobra i potrzebna - rzekł Blake. -
I dlatego, że tu mogą walczyć z namacalnym wrogiem zamiast z nie-
widzialnym szaleńcem, który zabija z nudów.
- Niektórzy z naszych ochotników mieli pewne wątpliwo-
ści - rzekł Dalton. - Nie byli pewni, czy wytrzymają, chociaż
przekonywaliśmy ich o słuszności sprawy. Dla tych niezdecydo-
wanych doktor Broign obmyślił prosty zabieg na przednich pła-
tach mózgu. Nie czynił on żadnej krzywdy i nie niszczył inteli-
gencji ani inicjatywy, jak to miało miejsce w wypadku przeraża-
jących lobotomii w przeszłości. Zabieg ten po prostu wymazywał
wiedzę na temat świata na zewnątrz Chorowait. W takiej sytuacji
nie mieli dokąd pójść.
- Czy to etyczne? - spytał Joenes.
- Byli ochotnikami, przybyli tu z własnej, nieprzymuszonej
woli - rzekł Hanley. - To zaś, co im odebraliśmy, to jedynie odro-
bina niepotrzebnej wiedzy.
- Nie czyniliśmy tego chętnie - dodał Blake. - Jednak począt-
ki każdej społeczności wyznaczają pewne niecodzienne problemy.
Szczęśliwie okres ten dobiega już końca.
- Dobiegnie - rzekł Manisfre - kiedy Bestia się rozmnoży.
Zapadła głęboka cisza.
- Widzisz - odezwał się Ptolemeusz - pojawiły się pewne
trudności w związku z tym, że uczyniliśmy Bestię partenogene-
tyczną. Jej niezniszczalne, samorodne potomstwo wkrótce roz-
przestrzeni się na sąsiednie osady. Nie będzie ono zaprogramo-
wane, by trzymać się w granicach Chorowait, tak jak pierwotna Be-
stia. Odkryje inne społeczności i zacznie je terroryzować na własną
rękę.
- Ale inni ludzie będą bezradni - zauważył Joenes.
- Nie na długo. Przyjdą po pomoc do sąsiedniej Chorowait i na-
uczą się formuły pozwalającej zapanować nad ich własną Bestią.
W ten sposób narodzą się społeczeństwa przyszłości, które zawład-
ną całą ziemią.
- Poza tym nie zamierzamy zostawić tego w takim stanie -
powiedział podekscytowany Dalton. - Bestia to wspaniała sprawa,
ale ani ona, ani jej potomstwo nie są zupełnie bezpieczni wobec
niszczycielskiej pomysłowości człowieka. Dlatego postaraliśmy się
o dalsze fundusze od rządu i budujemy nowe stworzenia.
- Zaludnimy niebo mechanicznymi wampirami! - wykrzykną}
Ptolemeusz.
- Po ziemi będą chodzić gadające zombie! - dodał Dalton.
- W morzach będą pływać fantastyczne potwory! - dorzucił
Manisfree.
- Ludzkość będzie żyła wśród bajkowych stworów, za który-
mi zawsze tęskniła - podsumował Hanley. - Powołamy do życia
gryfa i jednorożca, monocerosa i martikory, hippogryfa i monstru-
alnego szczura, a także wiele innych. Powierzchowność życia i nu-
dę zastąpią przesądy i strach. Pojawi się odwaga, gdy człowiek
spotka dżina, zapanuje szczęście, kiedy jednorożec złoży swój łeb
na łonie dziewicy, i radość, kiedy Drobny Ludek nagrodzi prawego
człowieka workiem złota! Chciwi zostaną zjedzeni przez pluskwy,
a lubieżni niech się strzegą spotkania z Afrodytą Pandemos. Czło-
wiek już nie będzie samotny we wszechświecie. Będzie żył obok
istot równie cudownych jak on sam, zgodnie z prawami, które
przyjmie jego natura, prawami, których nieziemskie pochodzenie
ujawni się na ziemi!
Joenes spojrzał na profesorów: ich twarze jaśniały szczęściem.
Nie spytał zatem, czy również reszta świata pragnęła nastania tego
bajkowego porządku i czy przypadkiem nie powinno się jej zapy-
tać o zdanie. Nie dał im też do zrozumienia, iż ma wrażenie, że
ten bajkowy porządek nie byłby niczym innym jak tylko zbiorem
maszyn zbudowanych przez człowieka, działających tak, jak na to
pozwalałoby ich pochodzenie. Zamiast być boskie i nieomylne, ma-
szyny byłyby jedynie śmiercionośne i podatne na błędy, bezsen-
sownie niszczycielskie, maksymalnie irytujące i z góry skazane
na zagładę, gdy tylko człowiek zbuduje inne maszyny, które tej
zagłady dokonają.
Nie tylko jednak szacunek dla uczuć kolegów kierował Joe-
nesem, gdy powstrzymał się od wypowiedzenia tych i innych jesz-
cze myśli na głos. Obawiał się bowiem, że tak oddani swej spra-
wie ludzie mogliby go zabić, gdyby dał wyraz jakimkolwiek wąt-
piiwościom. Dlatego nie powiedział nic, tylko całą długą drogę
powrotną na uniwersytet zastanawiał się nad trudami ludzkiej eg-
zystencji.
Kiedy w końcu przybyli na miejsce, Joenes postanowił, że po-
uci to klasztorne życie tak szybko, jak tylko będzie mógł.
10. III jaki /porób Joenes zaczaj pracować
dla rządu
(Opowiedziane przez Ma'aoa z Samoa)
Sposobność, aby opuścić uniwersytet, nadarzyła się w następnym
tygodniu, kiedy kampus odwiedził członek namawiający do współ-
pracy z rządem. Człowiek ten nazywał się OHin i pełnił funkcję pod-
sekretarza ds. naboru pracowników rządowych. Był to niski męż-
czyzna około pięćdziesiątki, z krótko przyciętymi siwymi włosami,
o różowej twarzy buldoga. Sprawiał wrażenie energicznego i rze-
czowego, co bardzo zaimponowało Joenesowi.
Podsekretarz OHin wygłosił krótkie przemówienie skierowane
do kadry nauczycielskiej:
- Większość z was mnie zna, więc nie będę tracił czasu na czczą
gadaninę. Chcę wam tylko przypomnieć, że rząd potrzebuje utalento-
wanych i oddanych ludzi do pracy w rozmaitych placówkach. Moim
zadaniem jest takich ludzi wyszukać. Jeśli ktokolwiek byłby zaintere-
sowany, może odwiedzić mnie w starym Scarmuth w sali dwieście
dwadzieścia dwa, którą dziekan Fols łaskawie oddał do mego użytku.
Joenes udał się we wskazane miejsce, a podsekretarz Ollin po-
witał go wylewnie.
- Proszę siadać - rzekł. - Papierosa? Drinka? Cieszę się, że ktoś
się wreszcie pojawił. Myślałem, że wy, wszyscy jajogłowi ze Stefana
Wooda, macie własne plany, jak ocalić świat. Jakiś mechaniczny
potwór czy coś w tym stylu, prawda?
Joenes zdziwił się, że Ollin wie o eksperymencie Chorowait.
- Mamy oczy szeroko otwarte - wyjaśnił Ollin. - Na początku
wystrychnięto nas na dudka. Sądziliśmy, że to jeden z efektów spe-
cjalnych do filmu o potworach. Ale teraz wiemy już wszystko i agenci
pBl trzymają rękę na pulsie. W tej chwili jedna trzecia wspólnoty
Chorowait to tajniacy. Uderzymy, gdy tylko zbierzemy wystarczają-
ce dowody.
- Mechaniczna Bestia może się wkrótce rozmnożyć - powie-
dział Joenes.
- To tylko pozwoli nam zebrać więcej dowodów - odparł 01-
lin. - Nieważne, pomówmy o panu. Zakładam, że jest pan zaintere-
sowany pracą dla rządu. j
- Tak. Nazywam się Joenes i...
- Wszystko wiem - przerwał Ollin. Otworzył dużą teczkę i wy-
ciągnął notatnik. - Zobaczmy - powiedział, przewracając kartki. -
Joenes. Aresztowany w San Francisco za wygłoszenie rzekomo wy-
wrotowego przemówienia. Stanął przed komisją kongresową
w związku ze sprawą Arnolda i Ronalda Blacków, bliźniaczych szpie-
gów Oktagonu, i został uznany za świadka odmawiającego współ-
pracy i pozbawionego szacunku. Osądzony przez Wyrocznię i ska-
zany na dziesięć lat w zawieszeniu. Przez krótki czas przebywał w Za-
kładzie Hollis dla Obłąkanych Przestępców, następnie został zatrudniony
na Uniwersytecie Św. Stefana Wooda, gdzie codziennie spotyka się
z pomysłodawcami wspólnoty Chorowait.
Ollin zamknął notatnik i zapytał:
- Chyba mniej więcej się zgadza? '
- Mniej więcej - odparł Joenes. Zdawał sobie sprawę, jak bez-
sensowne byłyby próby podjęcia jakiejkolwiek dyskusji lub tłuma-
czenia czegokolwiek. - Jak sądzę, moje dokonania wykluczają moż-
liwość pracy dla rządu.
Ollin roześmiał się na całe gardło i, puściwszy oko, rzekł:
- Zdaje się, że tutejsze otoczenie nie najlepiej wpłynęło na stan
, pańskiego umysłu, Joenes. Nie zrobił pan nic złego. Nikt nie udo-
wodnił, że wygłosił pan przemówienie w Śan Francisco. Brak sza-
cunku dla Kongresu świadczy o autentycznym poczuciu odpowie-
dzialności, bardzo podobnym do tego, które cechowało naszych naj-
większych prezydentów. Odmowa zeznań na temat Arnolda i Ronalda
Blacków świadczy o pańskiej wrodzonej lojalności, nawet jeśli po-
wodowała panem chęć ocalenia siebie. To oczywiste, że zerwał pan
z komunizmem. FBI twierdzi, że od czasu tamtego niefortunnego
i naiwnego epizodu z Blackami konsekwentnie trzymał się pan z dala
od agentów rewolucyjnej międzynarodówki. Nie ma nic wstydliwe-
go w fakcie, że przebywał pan w Zakładzie Hollis dla Obłąkanych
Przestępców. Gdyby przejrzał pan statystyki, dowiedziałby się pan,
że większość z nas potrzebuje czasem opieki psychiatrycznej. Nie
ma też nic podejrzanego w pańskich związkach z Chorowait. Ide-
alizm nie zawsze przybiera taki kształt, jaki chciałby mu nadać rząd.
Mimo że planujemy likwidację Chorowait, jesteśmy pełni podziwu
dla wzniosłego, choć niepraktycznego projektu, który legł u podstaw
wspólnoty. My, ludzie z rządu, nie jesteśmy hipokrytami, Joenes.
Zdajemy sobie sprawę, że nikt nie jest do końca czysty i że każdy
człowiek zrobił w życiu coś, co nie stanowi dlań powodu do dumy.
Jeśli spojrzymy na to w ten sposób, okaże się, że nie zrobił pan nic
złego.
Joenes wyraził wdzięczność za takie podejście.
- Człowiekiem, któremu naprawdę powinieneś podziękować -
rzekł Ollin -jest Sean Feinstein. To on, jako specjalny asystent asy-
stenta prezydenta, przedstawił twój pochlebny wizerunek. Przeana-
lizowaliśmy dokładnie twój przypadek i doszliśmy do wniosku, że
jesteś człowiekiem, którego potrzebuje rząd.
- Czyżby? - zdziwił się Joenes.
- Bez wątpienia. My, politycy, jesteśmy realistami. Zdajemy
sobie sprawę z ogromu problemów, które stają dziś przed nami. Aby
je rozwiązać, potrzebujemy ludzi odważnych, niezależnych, nieustra-
szonych, najtęższych głów, jakie uda nam się znaleźć. Zadowala nas
tylko pełen sukces i nie powstrzymają nas żadne drugorzędne wzglę-
dy. Potrzebujemy ludzi takich jak pan, Joenes. Zgadza się pan praco-
wać dla rządu?
- Oczywiście! - wykrzyknął z entuzjazmem Joenes. -1 posta-
ram się postępować tak, by nie zawieść nadziei, jakie pokładacie we
mnie pan i Sean Feinstein.
- Wiedziałem, że się pan zgodzi, Joenes - rzekł Ollin głosem
chrapliwym z podniecenia. - Wszyscy wiedzieli. Dziękuję panu z ca-
łego serca. Proszę podpisać tutaj i tutaj.
Ollin podsunął Joenesowi standardowe dokumenty i ten je pod-
pisał. Podsekretarz schował papiery do teczki i gorąco uścisnął rękę
Joenesa.
- Od tej chwili pracuje pan dla rządu. Ja już panu dziękuję. Niech
cię Bóg błogosławi, Joenes, pamiętaj, że wszyscy na ciebie liczymy.
Ollin ruszył ku drzwiom, ale Joenes zawołał za nim jeszcze:
- Chwileczkę! Proszę mi powiedzieć, co mam teraz robić.
I gdzie?
- O tym zostanie pan powiadomiony - odparł Ollin.
- Kiedy? Przez kogo?
- Ja zajmuję się tylko rekrutacją pracowników - powiedział 01-
lin. - To, co dzieje się z nimi potem, nie leży już w mojej gestii.
Ale proszę się nie martwić, pańska nominacja, Joenes, przyjdzie
punktualnie jak w zegarku. Proszę pamiętać, że wszyscy na pana li-
czymy. Teraz proszę mi już wybaczyć. Muszę wygłosić przemówie-
nie w Radcliffe.
Podsekretarz Ollin opuścił salę, Joenes zaś poczuł się niezwykle
podekscytowany rysującymi się przed nim możliwościami. Z nieja-
kim sceptyzmem przyjął jednak zapewnienie, że rząd będzie działał
szybko.
Tymczasem już następnego ranka otrzymał oficjalny list, dostar-
czony przez specjalnego gońca. Polecono mu, by jak najszybciej
zameldował się w Waszyngtonie, w pokoju numer czterysta trzydzie-
ści dwa we wschodnim skrzydle Portico Building. List został podpi-
sany ni mniej, ni więcej tylko przez samego Johna Mudge'a, specjal-
nego asystenta szefa koordynacji służb.
Joenes natychmiast opuścił swoich kolegów, po raz ostatni spoj-
rzał na zielone trawniki i betonowe ścieżki kampusu i wsiadł do
pierwszego samolotu odlatującego do Waszyngtonu.
Przyjazd do stolicy był dla Joenesa niezwykle emocjonującym
przeżyciem. Szedł wzdłuż różowych, marmurowych ulic w stronę
Portico Building, mijając po drodze Biały Dom, siedzibę władzy
imperialnej Ameryki. Po lewej stronie Białego Domu znajdował się
Oktagon, wybudowany w miejsce mniejszego Pentagonu. Za nim stały
budynki Kongresu.
Budynki te budziły w Joenesie największe wzruszenie. Stanowi-
ły dlań ucieleśnienie uroku historii. Stanął mu przed oczami obraz
starego Waszyngtonu, stolicy Konfederacji Helleńskiej sprzed tra-
gicznej wojny domowej. Zdawało mu się, że widzi spór między Pery-
klesem, przedstawicielem lobby kamieniarzy, i Temistoklesem, po-
rywczym kapitanem łodzi podwodnej, spór, który wstrząsnął światem.
Myślał o Kleonie, który przybył tutaj z rodzinnego arkadyjskiego New
Hampshire, głosząc lapidarne idee o sposobie prowadzenia wojen.
Przez czas jakiś mieszkał tu także filozof Alcybiades, reprezentujący
rodzinne miasto Luizjanę. Na tych stopniach stał kiedyś Ksenofont,
przyjęty owacją na stojąco za to, że przeprowadził dziesięć tysięcy
ludzi od wybrzeży Yalu do sanktuarium w Pusan.
Obrazy przepływały mu przed oczami! Tutaj Tukidydes opisał
tragiczną historię wojny międzystanowej. Hipokrates, naczelny hel-
leński lekarz polowy, pokonał tutaj żółtą febrę i zgodnie z przysię-
gą, którą złożył, nigdy nie wspomniał o tym ani słowem. Tutaj także
Likurg i Solon, pierwsi sędziowie Sądu Najwyższego, prowadzili
słynne spory na temat natury sprawiedliwości.
Ci sławni mężowie zdawali się tłoczyć wokół niego, gdy kroczył
przez szerokie bulwary Waszyngtonu. Przypominając ich sobie, Joe-
nes postanowił dać z siebie wszystko i dowieść, że jest godnym dzie-
dzicem swych przodków.
W podniosłym nastroju wszedł do pokoju czterysta trzydzieści
dwa we wschodnim skrzydle Portico Building. John Mudge, spe-
cjalny asystent, powitał go bez chwili zwłoki. Mudge był uprzejmy,
miły i nie śpieszył się mimo ogromu obowiązków, które spoczywa-
ły na jego barkach. Joenes dowiedział się, że podejmuje on wszyst-
kie decyzje polityczne w Biurze Koordynacji Służb, gdyż jego
zwierzchnik spędza całe dnie i noce na pisaniu bezużytecznych po-
dań o przeniesienie do armii.
- Cóż, Joenes - rzekł Mudge - został pan przydzielony do nas
i bardzo mnie to cieszy. Myślę, że przede wszystkim powinienem
wyjaśnić panu, czym zajmuje się nasze biuro. Działamy jako oddział
wewnętrzny Urzędu do Spraw Unikania Powtarzania Działań wśród
Niesamodzielnych Jednostek Wojskowych. Poza tym służymy jako
agencja wywiadowcza i informacyjna we wszystkich programach
urzędu i jako rządowa jednostka do spraw planowania działań mili-
tarnych, psychologicznych i ekonomicznych w czasie wojny.
- Sporo tego - zauważył Joenes.
- O wiele za dużo - zgodził się Mudge. - Mimo to nasza praca
jest absolutnie niezbędna. Weźmy na przykład podstawowe zadanie
koordynacji działań między służbami. Zaledwie rok temu, przed po-
wołaniem naszego biura, oddziały naszej armii stoczyły trzydniową
regularną bitwę głęboko w dżungli północnej Tajlandii.Niech pan sobie
wyobrazi ich zdenerwowanie, kiedy dym się rozwiał i ujrzeli, że ata-
kują solidnie okopany batalion amerykańskiej piechoty morskiej!
Niech pan sobie wyobrazi, jaki to miało wpływ na ich morale! Ponie-
waż rozmieszczenie naszych jednostek - rozrzuconych po całym glo-
bie -jest dość skomplikowane, musimy być zawsze czujni, by unik-
nąć podobnych incydentów.
Joenes skinął głową. Mudge zaś wyjaśniał potrzebę innych obo-
wiązków.
- Proszę wziąć na przykład taki wywiad - mówił. - Z początku
odpowiedzialna była zań jedynie CIA, ale dziś CIA odmawia ujaw-
niania informacji, żąda natomiast większej liczby oddziałów, które
miatyby zajmować się tym, co CIA odkryje.
- Żałosne - podsumował Joenes.
- Oczywiście to samo tyczy się Wywiadu Wojskowego, Wy-
wiadu Marynarki, Wywiadu Sił Powietrznych, Wywiadu Piechoty
Morskiej, Wywiadu Sił Kosmicznych i pozostałych. Nie można wąt-
pić w patriotyzm wszystkich tych ludzi. Jednak każdy, otrzymawszy
środki na prowadzenie samodzielnych działań wojennych, uważa, że
jedynie jego jednostka jest w stanie trafnie ocenić niebezpieczeń-
stwo i doprowadzić do rozwiązania konfliktu. Taki stan rzeczy spra-
wia, że wszystkie informacje na temat wroga są sprzeczne i podej-
rzane. To z kolei paraliżuje działania rządu. Nie posiada on żadnych
wiarygodnych informacji, na podstawie których mógłby planować
swoją politykę.
- Nie miałem pojęcia, że problem jest tak ważki - rzekł Joenes.
- Jest ważki, a zarazem nierozwiązywalny - odparł Mudge. -
Moim zdaniem winę za to ponosi nadmierny rozrost administracji
rządowej. Dzisiejsza prześcignęła wszystkie poprzednie. Mój przy-
jaciel naukowiec powiedział mi, że organizm, który przekroczył swój
naturalny rozmiar, dąży do rozpadu na części, tak by móc zacząć
proces wzrostu od nowa. Rozrośliśmy się za bardzo i zaczął się pro-
ces rozpadu. Mimo wszystko nasz wzrost stanowił odpowiedz na
potrzeby dnia dzisiejszego. My nie możemy sobie pozwolić na razie
na żaden rozpad. Zimna wojna nadal trwa i wciąż musimy sztuko-
wać, łatać i przynajmniej pozornie utrzymywać nasze jednostki w ry-
zach. My z koordynacji musimy zdobyć prawdziwe informacje
0 wrogu, przekazać je rządowi w postaci gotowej linii politycznej
1 nakłonić wszystkie jednostki do działania wedle tej linii. Nie wol-
no nam ustawać w wysiłkach, dopóki nie zniknie zewnętrzne nie-
bezpieczeństwo. Potem - miejmy nadzieję - uda się nam zreduko-
wać biurokrację, zanim zrobią to za nas siły chaosu.
- Zdaje się, że rozumiem - rzekł Joenes - i w pełni podzielam
pańskie zdanie.
- Wiedziałem, że tak będzie - powiedział Mudge. - Wiedzia-
łem to od pierwszej chwili, kiedy przeczytałem pańskie dossier, Jo-
enes, i poprosiłem, żeby pana do mnie przysłano. Powiedziałem so-
bie, że ten człowiek to urodzony koordynator, i mimo wielu trudno-
ści postarałem się dla pana o zezwolenie na pracę dla rządu.
- Myślałem, że załatwił to Sean Feinstein - zdziwił się Joenes.
Mudge uśmiechnął się i rzekł:
- Sean to właściwie marionetka. Podpisuje te papiery, które
mu podsuniemy. Jest też najwyższej próby patriotą, który dobro-
wolnie przyjął na siebie tajną, acz konieczną rolę rządowego kozła
ofiarnego. W jego imieniu podejmujemy wszystkie wątpliwe, nie-
popularne lub sporne decyzje. Kiedy okazują się trafne, szefowie
zbierają wyrazy uznania, gdy zaś chybione, Sean bierze winę na sie-
bie. W ten sposób szefowie nie tracą autorytetu.
- To musi być bardzo trudne dla Seana - zauważył Joenes.
- To prawda. Być może jednak Sean nie byłby szczęśliwy, gdy-
by nie było mu ciężko. Tak twierdzi mój przyjaciel psycholog. Z ko-
lei psycholog mojego znajomego, człowiek o skłonnościach mi-
stycznych, wierzy, że Sean Feinstein ma do spełnienia historyczną
misję. Został stworzony po to, żeby dawać ludziom impuls do dzia-
łania i by odgrywać decydującą rolę we wszystkich zdarzeniach. Zo-
stał też powołany, aby oświecić społeczeństwo. Z tych wszystkich
powodów nienawidzą go ludzie, którym służy. Cokolwiek by o tym
myśleć, Sean Feinstein jest osobą wprost niezbędną.
- Chciałbym go spotkać i uścisnąć mu dłoń - odezwał się Joe-
nes.
- Teraz to niemożliwe - odparł Mudge. - W tej chwili Sean
przebywa w odosobnieniu o chlebie i wodzie. Udowodniono mu kra-
dzież dwudziestu czterech głowic i stu osiemdziesięciu siedmiu
granatów atomowych z magazynów armii.
- Rzeczywiście ukradł to wszystko? - spytał Joenes.
- Tak, ale zrobił to na naszą prośbę. Wyposażyliśmy w ten sprzęt
oddział Korpusu Łączności, dzięki czemu odniósł on zwycięstwo
w bitwie pod Rosy Gulch w południowo-wschodniej Boliwii. Do-
dam, że Korpus Łączności od dawna bezskutecznie prosił o tę broń.
- Bardzo mi przykro z powodu Seana - powiedział Joenes. -
Jaki zapadł wyrok?
- Kara śmierci - odparł Mudge. - Zostanie jednak ułaskawio-
ny. Zawsze tak się dzieje. Sean jest zbyt ważny, by odmówić mu
ułaskawienia.
Mudge przez chwilę patrzył w dal, po czym znowu zwrócił się
do Joenesa:
- Pańskie zadanie, Joenes, ma ogromne znaczenie. Wysyłamy
pana do Rosji, żeby wszystko pan zbadał i przeanalizował. Oczywi-
ście, w przeszłości wiele takich inspekcji miało miejsce. Jednak
albo przeprowadzano je zgodnie ze specyficznym nastawieniem po-
szczególnych urzędów, co czyniło je bezużytecznymi, albo organi-
zowano je przy współpracy wszystkich służb, lecz wówczas uzna-
wano je za tak ściśle tajne, że raporty bez czytania zanoszono do
pokoju pod Fortem Knox, opatrzonego tabliczką „Ściśle tajne". Tym
razem jednak dostałem od szefa słowo, i daję panu moje własne, że
pańskiego raportu nie spotka podobny los. Zostanie przeczytany
i znajdzie przełożenie na praktykę. Jesteśmy zdecydowani wymusić
koordynację, toteż wszystko, co powie nam pan na temat wroga,
zostanie zaakceptowane i wykorzystane. Teraz zaś załatwimy wszyst-
kie formalności, potem będzie odprawa, a na końcu otrzyma pan roz-
kazy.
Mudge zabrał Joenesa do Wydziału Ochrony, gdzie pułkownik
pełniący obowiązki frenologa zbadał, czy na jego głowie nie ma gu-
zów. Potem Joenes przeszedł przez sito rządowych astrologów, wróż-
bitów, fizjonomów, psychologów, kazuistów i komputerów. Orzecze-
nie końcowe zawierało opinię, że jest lojalny, znajduje się w pełni
władz umysłowych, jest odpowiedzialny, godny zaufania i szacunku,
a przede wszystkim szczęśliwy. Na tej podstawie otrzymał certyfikat
zdolności do służby, zyskał również dostęp do tajnych dokumentów.
Dysponujemy tylko fragmentaryczną listą dokumentów, z któ-
rymi zapoznał się Joenes w stalowoszarym pokoju do spraw tajnych.
Przebywał tam w towarzystwie dwóch uzbrojonych strażników, któ-
rym zasłonięte oczy, by mieć pewność, że nie spojrzą choćby nie-
chcący na tak cenne materiały.
Wiemy, że Joenes przeczytał: Dokumenty Jałtańskie - świa-
dectwo historycznego spotkania prezydenta Roosevelta z carem Mi-
kołajem II i cesarzem Mingiem. Dzięki nim Joenes dowiedział się,
jak rozstrzygające decyzje podjęte w Jałcie wpłynęły na obecną po-
litykę. Dowiedział się także o gwałtownych sprzeciwach przeciw tym
decyzjom ze strony Dona Winslowa, najwyższego dowódcy mary-
narki.
Następnie przeczytał druzgocący opis anormalnych praktyk
mających miejsce w siłach zbrojnych, zatytułowany Byłem męską
panną młodą wojenną.
Potem zgłębił kolejne pozycje:
Sierotka Ania spotyka wilkołaka - szczegółowy opis działań
szpiegowskich autorstwa najsłynniejszej kobiety-szpiega w historii;
Tarzan i Czarne Miasto - oryginalne podsumowanie pracy ko-
mandosów w zależnej od Rosji Afryce Wschodniej;
Pieśni, autor nieznany - tajny raport na temat wrogich teorii
monetarnych i rasowych;
Buck Rogers wchodzi do Mungo - udokumentowane podsu-
mowanie ostatniej eskapady sił kosmicznych; pozycja ilustrowana.
Dalej: Pierwsze zasady Spencera, Apokryfy, nieznanego auto-
ra, Państwo Platona, Maleus malificarum - wspólne dzieło Torąue-
mady, biskupa Berkleya i Harpo Marksa. Te cztery dzieła zawierały
istotę komunistycznej doktryny, toteż możemy być pewni, że ich prze-
czytanie przyniosło Joenesowi wielki pożytek.
Oczywiście zgłębił on także Playboya zachodniego świata Im-
manuela Kanta. Książka ta stanowiła absolutne przeciwieństwo wy-
żej wymienionych dzieł komunistycznych.
Wszystkie te dokumenty nie zachowały się do naszych czasów,
ponieważ, na nieszczęście, spisano je na papierze, zamiast wyuczyć
się ich na pamięć. Wiele byśmy dali za możliwość poznania treści
tych dzieł, które kreowały genialną i kapryśną politykę tamtych cza-
sów. Nie sposób nie zapytać również, czy Joenes przeczytał tych
kilka klasycznych dwudziestowiecznych pozycji, które zachowały
się do naszych czasów. Czy prześledził emocjonujące Buty, odlane
w trwałym brązie? Czy przeczytał Praktyczny przewodnik po nie-
ruchomościach, tę monumentalną fantazję, która niemal samodziel-
nie uformowała charakter XX wieku? Czy Joenes spotkał kiedykol-
wiek współczesnego sobie czcigodnego Robinsona Crusoe, najwięk-
szego z dwudziestowiecznych poetów? Czy rozmawiał z którymś
z członków Szwajcarskiej Rodziny Robinsonów, których rzeźby
można dziś podziwiać w wielu muzeach?
Niestety, Joenes nigdy nie wypowiadał się na tematy kultural-
ne. Jego sprawozdania dotyczą spraw znacznie głębiej nurtujących
wiek wojen, w którym przyszło mu żyć..
Joenes czytał tajne dokumenty trzy dni i noce bez przerwy. Po-
tem wstał i opuścił stalowoszary pokój do spraw tajnych oraz jego
strażników o zasłoniętych oczach. Teraz wiedział już, jak mają się
sprawy w jego kraju i na świecie. Pełen nadziei i obaw zapoznał się
z rozkazami.
Polecono mu stawić się w Oktagonie w pokoju 18891, na dwu-
nastym piętrze szóstego poziomu w skrzydle sześćdziesiątym trze-
cim podsekcji AJB-2. Do rozkazów dołączona była mapa, która miała
pomóc mu odnaleźć drogę w tak rozległym budynku. W pokoju tym
wysoki urzędnik Oktagonu znany jako pan M. poda mu ostateczne
instrukcje i zorganizuje przelot specjalnym samolotem do Rosji.
Joenesowi chciało się skakać z radości, kiedy przeczytał te roz-
kazy. W końcu miał szansę wziąć udział w czymś wielkim. Ruszył
czym prędzej do Oktagonu, by otrzymać ostateczne instrukcje i zo-
stać oddelegowanym do zadań. Ale obowiązek, z którego chciał się
wywiązać, nie był tak łatwy, jak mu się wydawało.
11. Przygody w Oktogonie
(Przygody w Oktagonie oraz historie wchodzące w ich skład
zostały opowiedziane przez Maubingi z Tahiti)
Płonąc z ciekawości, Joenes wszedł do Oktagonu. Przez chwilę roz-
glądał się wokoło, gdyż nie wyobrażał sobie, że gdzieś może
istnieć tak ogromny i majestatyczny budynek. Gdy w końcu doszedł
do siebie, ruszył powoli przez hole, korytarze, schody, przejścia, we-
stybule i kolejne korytarze.
Kiedy opadł pierwszy entuzjazm, Joenes zauważył, że jego mapa
była zupełnie do niczego, gdyż to, co na niej zaznaczono, nijak się
miało do tego, co widział wokół siebie. Odniósł wrażenie, że dano
mu mapę zupełnie innego budynku. Zdążył znaleźć się już w samym
sercu Oktagonu niepewny drogi, którą należałoby pójść, wątpiący
w możliwość powrotu po własnych śladach. Włożył więc mapę do
kieszeni i postanowił poprosić o pomoc pierwszą napotkaną osobę.
Wkrótce zauważył człowieka idącego korytarzem. Nosił on
mundur pułkownika Wydziału Kartograficznego. Wyglądał uprzej-
mie i dystyngowanie. Joenes zatrzymał pułkownika, tłumacząc, że
się zgubił i że jego mapa wydaje się bezużyteczna. Pułkownik spoj-
rzał na mapę Joenesa i rzekł:
- O nie, jest zupełnie w porządku. To mapa Oktagonu seria
A443-321B, którą moje biuro opublikowało w zeszłym tygodniu.
- Ale nie mogę się w niej połapać - powiedział Joenes.
- Oczywiście, że pan nie może - odparł dumnie pułkownik. -
Ma pan pojęcie, w jak ważnym budynku się pan znajduje? Czy zdaje
pan sobie sprawę, że wszystkie najważniejsze agencje rządowe, włą-
czając te najbardziej tajne, mają tutaj swoje siedziby?
- Wiem,że ten budynekjest bardzo ważny-bronił się Joenes -ale...
- Więc rozumie pan, w jakim położeniu byśmy się znaleźli - cią-
gnął pułkownik - gdyby nasi wrogowie naprawdę orientowali się
w tym budynku? Szpiegowie zapuszczaliby się w te korytarze. Prze-
brani za żołnierzy albo biznesmenów mieliby dostęp do najważniej-
szych informacji. Żadne środki bezpieczeństwa nie zdołałyby po-
wstrzymać chytrego i zdeterminowanego szpiega, znającego topogra-
fię budynku. Bylibyśmy skończeni, drogi panie. Takie mapy jak ta,
zdolne zmylić szpiega, są naszym najskuteczniejszym zabezpiecze-
niem.
- Też tak sądzę - odparł grzecznie Joenes.
Pułkownik z Wydziału Kartografii dotknął pieszczotliwie jego
mapy i rzekł:
- Nie ma pan pojęcia, jak trudno wykreślić taką mapę.
- Naprawdę? - zapytał z niedowierzaniem Joenes. - A ja my-
ślałem, że łatwo stworzyć mapę wymyślonego miejsca.
- Laicy zawsze tak myślą. Tylko doświadczony kartograf albo
szpieg docenia nasze problemy. Stworzenie mapy, która nic nie mówi,
a jednak wydaje się prawdziwa, tak że nawet ekspert uważałby ją za
poprawną, wymaga, mój przyjacielu, największej sztuki!
- Nie wątpię - rzekł Joenes. - Tylko po co w ogóle zajmować
się kreśleniem fałszywych map?
- Dla bezpieczeństwa - wyjaśnił pułkownik. - Żeby jednak to
pojąć, musiałby pan wiedzieć, jak rozumuje szpieg, kiedy dostanie
mapę taką jak ta. Wówczas dowiedziałby się pan, że atakuje ona
jego najsłabszy punkt i sprawia, że jego działanie staje się mniej efek-
tywne, niż gdyby nie miał żadnej mapy. Żeby zaś to wszystko zrozu-
mieć, musi pan poznać mentalność szpiega.
Joenes przyznał, że wyjaśnienia pułkownika rzeczywiście tylko
go zdezorientowały. Pułkownik powtórzył jednak, że to tylko kwe-
stia zrozumienia natury szpiega, i aby przybliżyć tę naturę Joeneso-
wi, opowiedział mu historię o szpiegu i o tym, jak zachowuje się,
gdy mapa trafi w jego ręce.
Hi/lofio
- Szpieg - opowiadał pułkownik - pokonał wszystkie dotych-
czasowe przeszkody. Uzbrojony w mapę zapuścił się daleko w głąb
budynku. Teraz próbuje skorzystać z mapy i widzi, że nie przed-
stawia ona tego, co powinna. Jednak widzi również, że mapa jest
pięknie wykonana i wydana na kosztownym rządowym papierze.
Ma rządowy numer seryjny i pieczątkę dopuszczającą ją do użyt-
ku. Jest to wyraźna, klarowna mapa, szczyt umiejętności kartogra-
ficznych. Czy zatem szpieg wyrzuci ją i spróbuje narysować oto-
czenie w nędznym, podręcznym notatniku za pomocą niezbyt spraw-
nie działającego pióra kulkowego? Najprawdopodobniej tego nie
zrobi. Gdyby to uczynił, odniósłby sukces, ale nasz szpieg jest tyl-
ko człowiekiem. Nie ma zamiaru konfrontować swoich marnych
umiejętności w wyobrażaniu sobie, myśleniu abstrakcyjnym, ryso-
waniu i uogólnianiu z umiejętnościami eksperta. Żeby wyrzucić tak
wspaniałą mapę i zdać się tylko na siebie, trzeba być bardzo od-
ważnym i pewnym siebie. Gdyby nasz szpieg posiadał te cechy, to
najprawdopodobniej nie zostałby szpiegiem. Byłby przywódcą lub
wielkim artystą albo naukowcem. Ale nie jest nikim takim. Jest szpie-
giem, to znaczy człowiekiem, który woli odkrywać nowe rzeczy,
niż szukać informacji na temat rzeczy już sobie znanych. Zakłada
on istnienie nieznanych prawd, gdyż żaden prawdziwy szpieg nie
uwierzy, że jego przeznaczeniem jest odkrywanie wymyślnych
kłamstw.
To wszystko jest bardzo ważne, kiedy zastanawiamy się nad cha-
rakterem szpiega, a zwłaszcza szpiega, który ukradł rządową mapę
i dotarł daleko w głąb tego starannie strzeżonego budynku.
Myślę, że nasz szpieg w pełni zasługuje na miano wybitnego,
niezwykle oddanego sprawie, sprytnego i wytrwałego fachowca.
Te cechy pozwoliły mu ominąć wszystkie niebezpieczeństwa i za-
trzymać się w dogodnym miejscu wewnątrz budynku. Ale te same
cechy nadają również kształt jego myślom, czyniąc jedne działa-
nia możliwymi, inne nie. Tak więc im lepszy w działaniu jest nasz
szpieg, tym większa staje się jego przebiegłość, silniejsze odda-
nie, dłuższe doświadczenie, większa cierpliwość. Coraz trudniej
mu wyrzec się tych cnót, wyrzucić mapę, wziąć pióro i czystą kartkę
do ręki i nabazgrać to, co widzi. Może pomysł odrzucenia ofi-
cjalnej mapy rządowej wydaje się panu banalny. Ale dla szpiega
jest on wstrętny, dziwny, odstręczający i nielicujący z jego geniu-
szem.
Szpieg nie wyrzuca więc mapy, lecz zaczyna zastanawiać się nad
nią na sposób szpiegowski, który wydaje mu się jedynym sposobem
myślenia. My jednak wiemy, że jest to jedynie sposób na uniknięcie
sprzeczności, które są oczywiste, lecz które instynkt i rozsądek szpiega
odrzucają.
Wyobraźmy sobie, że szpieg ma mapą opublikowaną przez rząd,
a przed sobą liczne korytarze i drzwi. Spogląda na mapę, dokument
podobny do innych prawdziwych, które miał okazję ukraść w swo-
im życiu, i oto, jak rozumuje:
- Czy ta mapa może być fałszywa? Wiem, że została wydana
przez rząd i że ukradłem ją urzędnikowi, który najwyraźniej uważał
ją za cenną. Czy uzasadnione byłoby zatem zignorowanie tego doku-
mentu tylko dlatego, że zdaje się nie przystawać do tego, co widzę
wokoło?.
Szpieg stawia sobie te pytania i w końcu zatrzymuje się na klu-
czowym słowie: „zdaje się". Mapa tylko zdaje się nie odzwiercied-
lać otoczenia! Ten pozór go zmylił! O mały włos nie wprowadziło
go w błąd świadectwo własnych zmysłów. Twórcy mapy prawie prze-
chytrzyli jego, mistrza podchodów i zmyłek, człowieka, który całe
życie spędził na wykradaniu ich sekretów. Oczywiście, teraz wszystko
jest jasne.
- Próbowali mnie wywieść w pole za pomocą moich własnych
sztuczek - mówi do siebie szpieg. - Niezdarnie wprawdzie, ale w koń-
cu zaczynają myśleć we właściwy sposób.
Rozumie przez to, że zaczynają myśleć tak jak on, czyniąc w ten
sposób swoje sekrety bardziej dla niego przejrzystymi. To sprawia
mu przyjemność. Zły humor spowodowany tym, że mapa nie zgadza
się z topografią budynku, znika teraz bez śladu. Szpieg jest wesoły,
pełen energii, przygotowany na wszelkie trudności, gotów do osta-
tecznej konkluzji.
- Niech no zbiorę wszystkie fakty i przesłanki do kupy - mówi
do siebie szpieg. - Po pierwsze, wiem, że ta mapa jest ważna.
Wszystko za tym przemawia, także moje doświadczenie. Wiem
ponadto, że zdaje się nie odzwierciedlać topografii budynku, co
robić powinna. Dość oczywiste jest też to, że istnieje jakiś zwią-
zek między mapą i budynkiem. Jaki to związek i o co w tym wszyst-
kim chodzi?.
Szpieg zastanawia się przez chwilę, po czym mówi:
- Wygląda na to, że jest to szyfr. Jakiś zdolny i sprytny kreślarz
próbował wprowadzić w błąd tych, dla których mapa nie jest prze-
znaczona, ja zaś nie miałem o tym dotąd pojęcia.
To powiedziawszy, szpieg prostuje się i dodaje:
- Tylko że ja całe życie spędziłem na łamaniu szyfrów. Nie ist-
nieje nic, co interesowałoby mnie bardziej niż szyfry. Można by po-
wiedzieć, że zostałem stworzony do ich łamania i że przeznaczenie
sprawiło, że znalazłem się właśnie tu i teraz, z tym kluczowym, za-
szyfirowanym dokumentem w ręku.
Nasz szpieg wpada w podniosły nastrój. Po chwili jednak przy-
chodzi mu do głowy nowa myśl:
- Czyż nie przyjąłem bezkrytycznie na początku, że ten do-
kument jest prawdziwą, zaszyfrowaną mapą, a nie czymś zupeł-
nie innym? Nieraz odczułem przecież na własnej skórze, że lu-
dzie potrafią być przebiegli. W końcu ja sam jestem tego najlep-
szym przykładem: pomysłowość pomogła mi pozostać w ukryciu
w sercu terytorium wroga i odkryć wiele jego sekretów. Czy nie
jestem zatem niesprawiedliwy, odmawiając wrogowi podobnego
sprytu?
- Bardzo dobrze - ciągnie szpieg. - Chociaż rozsądek i instynkt
podpowiadają mi, że mapa jest pod każdym względem prawdziwa,
a myląca tylko dlatego, że nie znam kodu, muszę jednak dopuścić
możliwość, że przynajmniej w części jest fałszywa. Wiele za tym
przemawia. Załóżmy, że tylko prawdziwa część mapy była potrzeb-
na urzędnikowi, któremu ją ukradłem. On, wyposażony w wiedzę,
której ja nie posiadam, korzysta tylko z tej części, która jest praw-
dziwa i ma związek z jego pracą. Ponieważ jest nudnym cywilem-
służbistą, a przede wszystkim nie interesują go ani mapy, ani szyfry,
zgodnie z prawdziwymi wskazówkami pójdzie do biura, zignoruje
zaś zupełnie część fałszywą. Mapa sama w sobie, z częścią fałszywą
tak sprytnie dołączoną do prawdziwej, ani trochę go nie obejdzie.
Niby dlaczego miałaby go obchodzić? Jego praca nie ma nic wspól-
nego z mapami. Nie jest bardziej zainteresowany prawdziwością lub
fałszywością tej mapy niż ja szczegółami jego nędznego zajęcia.
Podobnie jak ja nie ma czasu martwić się o skomplikowane sprawy,
które go nie dotyczą. Może więc spokojnie korzystać z mapy, nie
zaprzątając sobie nią głowy.
Szpieg jest ubawiony i zasmucony zarazem, kiedy myśli o tym
człowieku, który korzysta z mapy, lecz nie okazuje jej najmniejsze-
go zainteresowania. Jacy dziwni są ludzie! Jakie to dziwne, że urzęd-
nik korzysta z mapy, nie roztrząsając jej tajemniczej natury. Tym-
czasem szpieg wie, że najważniejsząrzecząjest dokładne zrozumie-
nie mapy i tego, co ona przedstawia. Wówczas wszystko stanie się
jasne i sekrety całego budynku staną przed nim otworem. To wydaje
mu się tak oczywiste, że wprost nie może zrozumieć braku zainte-
resowania urzędnika. Jego własne zainteresowanie wydaje mu się
tak naturalne, tak konieczne, tak uniwersalne, że dochodzi niemal
do przekonania, że urzędnik nie jest człowiekiem, lecz istotą inne-
go gatunku.
- Nieee - mówi sobie - tak mi się tylko wydaje. Prawdziwa róż-
nica między mną i urzędnikiem leży prawdopodobnie w pochodze-
niu albo we wpływach środowiska lub w czymś takim. Nie powinie-
nem się tym zbytnio przejmować. Zawsze wiedziałem, jak dziwni
i nieprzewidywalni są ludzie. Nawet szpiedzy - ludzie, których naj-
lepiej rozumiem - posługują się różnymi metodami i mająróżne po-
dejścia do sprawy. Tak, to dziwny świat, a moja wiedza na jego te-
mat jest bardzo uboga. Cóż ja wiem o historii, filozofii, muzyce, sztuce
czy literaturze? Owszem, mogę prowadzić w miarę sensowną roz-
mowę na te tematy, ale w głębi duszy zdaję sobie sprawę, że nic o nich
nie wiem.
Szpieg czuje się niepocieszony z tego powodu. Potem jednak
myśli:
- Na szczęście jest jedna rzecz, którą naprawdę rozumiem. To
szpiegostwo. Żaden człowiek nie może zajmować się wszystkim na-
raz i dobrze zrobiłem, że zostałem ekspertem we własnej dziedzinie.
W tym moja nadzieja i ratunek. To zawężenie stanowi o mojej praw-
dziwej głębi i ono jest miarą, wedle której sprawdzam świat. Bądź
co bądź, wiem wiele na temat historii i psychologii szpiegostwa i prze-
czytałem większość literatury szpiegowskiej. Widziałem sławne ob-
razy szpiegów i po wielekroć słuchałem znanych oper o szpiegach.
To poszerzyło mój horyzont. Tak obszerna wiedza na ten jeden temat
daje mi solidną podstawę. Opierając się na niej, mogę spoglądać na
inne sprawy z pewnej perspektywy.
- Choć oczywiście - upomina sam siebie szpieg — nie powinie-
nem popełniać takiego błędu, by myśleć, że każdą rzecz można spro-
wadzić do sprawy szpiegostwa i jego technik. Nawet jeśli wydaje się
to sensowne, stanowi rodzaj uproszczenia, którego inteligentny czło-
wiek powinien unikać. Nie, szpiegostwo to nie wszystko! To jedynie
klucz do wszystkiego.
Ustaliwszy ten fakt, szpieg mówi dalej:
- Szpiegostwo to nie wszystko, lecz na szczęście dla mnie spra-
wa tej mapy dotyczy szpiegostwa. Mapy są istotą szpiegostwa. Kie-
dy trzymam w ręku mapę i wiem, że wydał ją rząd, staję przed pro-
blemem, który jest moją specjalnością. Zaszyfrowana w szczególny
sposób mapa dotyczy szpiegostwa, podobnie jak mapa częściowo
fałszywa. Nawet mapa całkowicie fałszywa musiałaby wiązać się ze
szpiegostwem.
Teraz szpieg jest wreszcie gotów do przeanalizowania mapy.
Mówi sobie tak:
- Istnieją trzy możliwości. Pierwsza - że mapa jest prawdziwa
i zaszyfrowana. W takim wypadku muszę złamać szyfr, wykorzystu-
jąc całą moją cierpliwość i wszystkie umiejętności. Druga możliwość
jest taka, że mapa jest tylko częściowo prawdziwa i zaszyfrowana.
W tym wypadku muszę dociec, która część jest prawdziwa, i tę roz-
szyfruję. To może wydawać się trudne komuś, kto się nie zna na rze-
czy. Dla eksperta jednak jest to przeszkoda do pokonania. Kiedy tyl-
ko odszyfruję najdrobniejszy fragment prawdziwej części, cała mapa
stanie się dla mnie przejrzysta. Pozostanie część fałszywa, którą ktoś
inny mógłby wyrzucić. Ale ja tego nie zrobię. Potraktuję fałszywą
część tak, jakbym potraktował całą mapę, gdyby była fałszywa. To zaś
stanowi możliwość numer trzy. A więc po trzecie, jeżeli cała mapa
jest fałszywa, muszę zobaczyć, jakie informacje mogę uzyskać mimo
tej fałszywości. Oczywiście, pewne jest, że pomysł fałszywej mapy
rządowej jest absurdalny, załóżmy jednak, że jest ona fałszywa. Albo
raczej przyjmijmy, że fałszywość była intencją twórców mapy. W ta-
kim wypadku musi pojawić się pytanie, jak się rysuje fałszywą mapę?
Nie jest to sprawa łatwa, to wiem na pewno. Jeśli kartograf pracuje tu,
porusza się w tę i z powrotem po tych korytarzach, wchodzi i wycho-
dzi z tych biur, musi znać ten budynek jak nikt inny. Jeśli taki czło-
wiek spróbuje wykreślić fałszywą mapę, jak może uniknąć tego, że
nieumyślnie narysuje prawdziwy fragment budynku? Nie może. Prawda
tak go wypełnia, że sprawia, iż niemożliwe okazuje się zupełne fał-
szerstwo. Jeżeli zaś przez przypadek narysował jakąś część prawdzi-
wego budynku, to ja nieuchronnie ją odnajdę i cała zazdrośnie strze-
żona tajemnica będzie nic niewarta. Przyjmijmy jednak, że wysocy
urzędnicy są tego wszystkiego świadomi i bardzo się przyłożyli do
stworzenia fałszywej mapy. Dajmy im najwyższą notę. Wiedzą oni, że
mapa, aby służyć zgodnie z przeznaczeniem, musi zostać narysowana
przez wykwalifikowanego kartografa, który wykonają zgodnie z za-
sadami kreślenia map. Wiedzą też, że mapa musi być fałszywa i nie
może, nawet przez przypadek, zawierać informacji prawdziwych. Po-
wiedzmy, że aby rozwiązać ten problem, wysocy urzędnicy znajdują
cywilnego kartografa, który nie zna budynku. Z zasłoniętymi oczami
zostaje doprowadzony do pilnie strzeżonego biura i dostaje polece-
nie narysowania mapy zmyślonego budynku. Wykonuje zadanie. Jed-
nak problem przypadkowej prawdziwości pozostaje. Dlatego mapę
musi sprawdzić rządowy kartograf, który zna budynek. Ów kartograf
(a nikt inny prócz kartografa nie ma kwalifikacji, by to osądzić) spraw-
dza mapę i stwierdza, że jest ona doskonała, zupełnie fałszywa. Nawet
w tej postaci mapa jednak nie jest niczym innym jak szyfrem! Została
wykreślona przez wykwalifikowanego kartografa z zewnątrz zgodnie
z generalnymi zasadami rządzącymi tworzeniem map. Jest mapą bu-
dynku i została narysowana zgodnie z zasadami odwzorowywania bu-
dynków. Uznano ją za fałszywą, ale przesądził o tym rządowy karto-
graf, który znał prawdę i decydował o każdym detalu mapy na podsta-
wie znajomości topografii budynku. Zatem ta tak zwana fałszywa mapa
jest tylko czymś w rodzaju odwróconego obrazu prawdy znanej rzą-
dowemu kartografowi. Związek zaś między prawdziwym budynkiem
i fałszywą mapą został ustalony przez jego osąd, gdyż znał on zarów-
no prawdę, jak i fałsz. Ocenił on również stopień różnicy między nimi.
Ów osąd ukazuje istotę fałszywej mapy, która - ponieważ stanowi
logiczne odwrócenie prawdy - może być nazwana szyfrem! A ponie-
waż szyfr ten przestrzega zasad kierujących tworzeniem map i od-
wzorowywaniem budynków, można go złamać!
Tak kończy się szpiegowska analiza mapy. Wszystko wskazuje
na to, że mapa jest prawdziwa i zaszyfrowana. Olśniony tym odkry-
ciem szpieg mówi:
- Myśleli, że wystrychną mnie na dudka. Tylko że to moja dział-
ka. W poszukiwaniu prawdy strawiłem życie na fałszu i kłamstwie.
Mimo to zawsze byłem świadom jednego: ja sam jestem rzeczywi-
sty. Dzięki temu lepiej niż inni wiem, że nie ma czegoś takiego jak
fałsz i że wszystko jest albo prawdą, albo szyfrem. Jeśli jest prawdą,
podążam za nią, jeśli szyfrem, łamię go. Szyfr, bądź co bądź, jest
jedynie ukrytą prawdą!
Szpieg nareszcie jest szczęśliwy. Poradził sobie z najtrudniej-
szymi problemami i miał odwagę stawić czoło najgorszym możli-
wościom. Teraz czeka go nagroda. Ze szczególną uwagą zaczyna przy-
glądać się mapie i traktując jąz należytą ostrożnością i uwielbieniem,
podejmuje zadanie stanowiące kulminacyjny punkt jego życia, za-
danie, na które nie starczy mu całej wieczności. Szpieg zabiera się
za rozszyfrowanie mapy.
Wyjo/nicnio kartografa
Kiedy pułkownik skończył, stali przez chwilę w milczeniu.
W końcu Joenes rzekł:
- Współczuję temu człowiekowi.
- To smutna opowieść - przyznał pułkownik. - Ale wszystkie
ludzkie historie są smutne.
- Jeśli ten szpieg zostanie złapany, jaka kara mu grozi?
- Sam ją sobie wymierzył - odparł pułkownik. - Jego karą jest
odszyfrowywanie mapy.
Joenes nie mógł sobie wyobrazić gorszego losu.
- Czy wielu szpiegów łapiecie tu, w Oktagonie? - spytał Joenes.
- Jak dotąd - odparł kartograf - żadnemu szpiegowi nie udało
się dostać do wnętrza budynku.
Pułkownik musiał zauważyć wyraz rozczarowania na twarzy
Joenesa, bo dodał pośpiesznie:
- To jednak nie czyni mojej opowieści nieprawdziwą. Gdyby
jakiś szpieg, mimo zabezpieczeń, dostał się tutaj, zachowałby się
dokładnie tak, jak panu powiedziałem. Proszę mi wierzyć, każdego
tygodnia system naszych zabezpieczeń zewnętrznych wyłapuje
szpiegów.
- Nie zauważyłem żadnych zabezpieczeń - zauważył zdziwiony
Joenes.
- Oczywiście, że nie. Po pierwsze, nie jest pan szpiegiem. Po
drugie, ochrona na tyle dobrze zna swoją robotę, żeby nie ujawniać
swojej obecności, tylko działać, kiedy jest to konieczne. Tak wyglą-
da to dziś. W przyszłości, kiedy narodzi się więcej przebiegłych szpie-
gów, chronić nas będą fałszywe mapy.
Joenes skinął głową. Wrócił mu zapał do działania. Wciąż nie
wiedział jednak, jak dostać się we wskazane miejsce. Zdecydował
się okrężną drogą wypytać pułkownika:
- Czy jest pan przekonany, że nie jestem szpiegiem?
- W pewnym stopniu każdy z nas jest szpiegiem - odparł tam-
ten. - Ale w tym sensie, który ma pan na myśli, jestem przekonany,
że nie.
- A więc - zaczął Joenes - muszę panu powiedzieć, że dosta-
łem specjalne rozkazy, aby udać się do pewnego biura w tym bu-
dynku.
- Czy mogę zobaczyć pańskie rozkazy? - spytał pułkownik.
Joenes wręczył mu papiery, pułkownik zaś obejrzał je dokładnie
i zwrócił.
- Wydają się autentyczne - powiedział. - Z pewnością powi-
nien pan natychmiast udać się do tego biura.
- W tym właśnie tkwi problem - odparł Joenes. - Prawdę po-
wiedziawszy, zgubiłem się. Próbowałem posłużyć się jedną z tych
pańskich wspaniałych fałszywych map i, oczywiście, nic nie zna-
lazłem. Skoro już pan wie, że nie jestem szpiegiem i że mam do
załatwienia urzędową sprawę, może zechciałby mi pan odrobinę
pomóc?
Joenes przedłożył tę prośbę z całą ostrożnością okrężną drogą,
która najlepiej mogła trafić do pułkownika. Ten jednak spuścił wzrok
z wyrazem zakłopotania na dostojnej twarzy.
- Obawiam się, że jest to niemożliwe - rzekł. - Nie mam naj-
mniejszego pojęcia, gdzie mieści się to biuro. Nawet nie wiem,
w którym kierunku powinien pan pójść.
- To nieprawdopodobne! - jęknął Joenes. - Jest pan oficjal-
nym kartografem tego budynku. I chociaż rysuje pan fałszywe mapy,
jestem przekonany, że jest pan w stanie narysować także prawdziwą.
To musi leżeć w pańskiej naturze.
- To wszystko prawda - odparł pułkownik - zwłaszcza w od-
niesieniu do mojej natury. Nietrudno odkryć naturę kartografa. Moż-
na jąrozpoznać po owocach jego pracy. Praca ta polega na niezwyk-
le starannym rysowaniu map tak precyzyjnych i przejrzystych, żeby
najciemniejszy z ludzi mógł się nimi posłużyć. Niestety, charakter
tej pracy uległ diametralnej zmianie nie z mojej woli, tak że teraz
muszę spędzać mnóstwo czasu, rysując fałszywe mapy, stwarzające
pozory prawdziwości. Ale, jak słusznie pan zauważył, nic nie po-
wstrzyma prawdziwego kartografa przed kreśleniem prawdziwych
map. Robiłbym to, nawet gdyby było to zabronione. Na szczęście
jednak nie jest. Jest wręcz zalecane.
- Przez kogo? - spytał Joenes.
- Przez wysokich urzędników z tego budynku - wyjaśnił puł-
kownik. - Kontrolują system ochronny i używają prawdziwych map
do rozlokowania swych sił. Oczywiście, prawdziwe mapy stanowią
tylko pewne udogodnienie, to dla nich jedynie kawałek papieru, na
który spoglądająrównie obojętnie, jak pan spogląda na zegarek, żeby
zobaczyć, czy jest wpół do czwartej, czy za dwadzieścia czwarta.
Gdyby to było konieczne, obywaliby się zupełnie bez map, polega-
jąc na własnej pamięci. Mogłoby to stanowić dla nich pewien pro-
blem, ale naprawdę niewielki.
- Jeśli rysuje pan dla nich prawdziwe mapy - rzekł na to Jo-
enes - to z pewnością może mi pan powiedzieć, w którą stronę mam
się udać.
- Nie mogę - zaprzeczył pułkownik. - Tylko wysocy urzęd-
nicy znają budynek na tyle dobrze, by móc się dostać tam, gdzie
chcą.
Pułkownik dostrzegł wyraz niedowierzania na twarzy Joenesa.
- Wiem, jak nierozsądnie musi to wszystko brzmieć w pańskich
uszach - rzekł. - Widzi pan, ja rysuję tylko jeden sektor budynku na
raz. Żadna inna metoda nie poskutkowałaby w wypadku tak wielkie-
go i skomplikowanego gmachu. Rysuję więc swój sektor i przesy-
łam go przez gońca wysokiemu urzędnikowi, potem rysuję kolejny
sektor i tak dalej. Przypuszcza pan może, że mógłbym połączyć wie-
dzę o różnych częściach i w ten sposób ułożyć sobie obraz całości?
Od razu panu powiem, że to niemożliwe. Po pierwsze, są inni karto-
grafowie. Rysują oni te części budynku, których ja nie widziałem na
oczy. Jednak nawet gdybym sam wyrysował wszystko, kawałek po
kawałku, nigdy nie zdołałbym połączyć tego w sensowną całość. Każ-
dy fragment budynku jest dla mnie zrozumiały i z wielką dokładno-
ścią odwzorowuję go na papierze. Gdy jednak muszę połączyć w wy-
obraźni niezliczone sektory, które narysowałem, wszystko mi się
miesza i nie jestem w stanie odróżnić jednej części od drugiej. Je-
śli myślę o tym zbyt długo, źle to wpływa na mój sen i apetyt, za-
czynam za dużo palić i szukam pociechy w alkoholu. Na tym wszyst-
kim zaś cierpi moja praca. Czasami, kiedy przyjdzie na mnie to prze-
kleństwo, staję się nieprecyzyjny i nie dostrzegam pomyłek, dopóki
urzędnicy nie odeślą mi mapy do korekty. To podkopuje moją wiarę
we własne umiejętności. Dlatego unikam tej zgubnej skłonności
i trzymam się zasady, by kreślić tylko jeden sektor na raz, nie za-
wracając sobie głowy całością.
Pułkownik przerwał i potarł oczy.
- Niestety, jak się można domyślić - ciągnął po chwili - moje
postanowienia nie trwają długo, szczególnie gdy przebywam w to-
warzystwie kolegów kartografów. Wówczas dyskutujemy czasem
o budynku i próbujemy dojść między sobą, jaki on jest. My, karto-
grafowie, jesteśmy zwykle nieśmiałymi ludźmi. Podobnie jak szpie-
dzy wolimy zajmować się swoją pracą w samotności i nie roz-
mawiamy o niej z innymi. Samotność jednak, którą tak lubimy, sta-
je się czasem uciążliwa. Wtedy pokonujemy ograniczenia naszej
natury i rozmawiamy o budynku, a każdy z nas dzieli się swoją wie-
dzą chętnie i bez zawiści. Wszyscy próbujemy ogarnąć umysłem
cały budynek. Ale próby te nie wypadają zbyt zachęcająco.
- Dlaczego? - zapytał Joenes.
- Jak już mówiłem - odparł pułkownik - mapy sektorów są
czasem odsyłane do korekty. Rozumiemy przez to, że popełniliś-
my jakieś błędy, chociaż nigdy nie ma oficjalnego komentarza.
Kiedy zaś my, kartografowie, rozmawiamy między sobą, odkry-
wamy nieraz, że dwóch z nas sporządziło mapę tego samego sek-
tora i że każdy zapamiętał go i narysował inaczej. Oczywiście
człowiekowi zdarza się popełniać podobne błędy. Jednak najbar-
dziej deprymujące jest to, że niekiedy urzędnicy przyjmują obie
wersje. Możesz sobie wyobrazić, co czuje kartograf, kiedy do-
wiaduje się o czymś takim!
- Czym pan to tłumaczy? - spytał Joenes.
- Cóż, po pierwsze, kartografowie mają swoje style i upodoba-
nia i z tego mogą brać się różnice. Po drugie, nawet najlepsza pa-
mięć bywa zawodna, więc zawsze istnieje możliwość, że wcale nie
rysowaliśmy tego samego sektora. Dla mnie jednak te wyjaśnienia
nie są wystarczające i tylko jedno wytłumaczenie ma sens.
- Jakie? - zapytał Joenes.
- Wierzę, że robotnicy na polecenie wysokich urzędników
wciąż zmieniają poszczególne części budynku. To jedyne wyjaśnie-
nie, które mnie satysfakcjonuje. Zdarzało mi się spostrzec osoby,
które mogły być tylko i wyłącznie robotnikami. Ale nawet gdybym
ich nie widział, nie przestałbym w to wierzyć. Proszę pomyśleć.
Wysocy urzędnicy zajmują się sprawami ochrony, najlepszą zaś
możliwą ochroną byłoby nieustanne wprowadzanie zmian na terenie
budynku. Poza tym gdyby budynek pozostawał niezmienny, wystar-
czyłby pojedynczy zwiad kartograficzny zamiast ciągłego rysowania
i poprawiania. I w końcu wysocy urzędnicy próbują kontrolować zło-
żony i wiecznie zmieniający się świat. Dlatego wraz ze światem musi
zmieniać się również budynek. Trzeba budować więcej biur, a stare
muszą zmieniać lokatorów. Szereg pomieszczeń trzeba likwidować.
Całe korytarze muszą zostać zamknięte, aby umożliwić wymianę in-
stalacji, i tak dalej. Niektóre z tych zmian są ewidentne. Każdy może
je dostrzec, nie tylko kartograf. Ale inne wprowadza się najwyraźniej
po cichu lub modernizuje się te części, do których nie zaglądam,
zanim prace się nie skończą. Nowe do złudzenia przypomina stare,
chociaż czuje się pewną różnicę. Z tych właśnie powodów wierzę,
że budynek ulega ciągłym zmianom. Uniemożliwia to jego całko-
wite poznanie.
- Jeśli topografia tego miejsca jest, jak pan twierdzi, niepozna-
walna - rzekł Joenes - to jak znajduje pan drogę do swojego biura?
- W tym wypadku, przyznaję ze wstydem, moje kartograficz-
ne umiejętności w niczym mi nie pomagają. Znajduję swoje biu-
ro, tak jak wszyscy tutaj, za pomocą czegoś na kształt instynktu.
Inni nie zdają sobie z tego sprawy. Myślą, że znajdują drogę, po-
sługując się inteligencją, za pomocą systemu „skręć w prawo, skręć
w lewo". Podobnie jak szpieg wierzą, że mogą poznać cały budy-
nek. Nie wiedziałby pan, czy się śmiać, czy płakać, gdyby pan usły-
szał, co niektórzy z nich mówią na temat budynku, chociaż nigdy
nie odważyli się zapuścić poza korytarz wiodący do ich własnego
biura. Ale ja, jako kartograf, krążę po całym gmachu. Czasami miej-
sce, które właśnie minąłem, zmienia się nie do poznania. Wtedy
coś, co nie jest wiedzą, prowadzi mnie z powrotem do mego biura
tak jak i innych urzędników.
- Rozumiem - powiedział Joenes, choć czuł się bardzo zdezo-
rientowany. - Czyli naprawdę nie wie pan, co powinienem zrobić,
żeby odnaleźć swoje biuro?
- Nie mam pojęcia.
- Może mógłby mi pan dać jakąś radę, zasugerować, gdzie i cze-
go powinienem szukać?
- Jestem ekspertem w sprawach budynku - rzekł smutno puł-
kownik - i mógłbym mówić o nim cały rok, nie powtarzając się.
Ale, niestety, nie jestem w stanie powiedzieć nic, co by mogło
panu pomóc.
- Czy sądzi pan, że kiedykolwiek znajdę swoje biuro? - spytał
Joenes.
- Jeśli pańskie zadanie jest ważne - rzekł pułkownik - i jeśli
wysocy urzędnicy naprawdę chcą, aby odnalazł pan to biuro, jestem
pewien, że nie będzie pan miał z tym kłopotu. Z drugiej strony, pań-
skie zadanie może nie być ważne dla nikogo poza panem. W takim
wypadku pańskie poszukiwania niewątpliwie potrwają długo. Wpraw-
dzie ma pan urzędowe papiery, ale podejrzewam, że wysocy urzęd-
nicy posyłają czasem ludzi do fikcyjnych biur wyłącznie po to, żeby
sprawdzić niezawodność wewnętrznego systemu zabezpieczeń. Je-
śli tak stało się w pańskim wypadku, szansę na powodzenie są rze-
czywiście niewielkie.
- Tak czy owak - odparł Joenes ponuro - moja sytuacja nie
przedstawia się zachęcająco.
- Cóż, wszyscy tutaj ponosimy ryzyko - zauważył pułkownik. -
Szpiedzy podejrzewają, że zwierzchnicy wysłali ich na jakąś nie-
bezpieczną misję tylko po to, żeby się ich pozbyć, a kartografowie
podejrzewają, że każe im się rysować mapy tylko po to, żeby przy-
padkiem nic nie zbroili. Wszyscy mamy wątpliwości i mogę tylko
życzyć panu szczęścia i mieć nadzieję, że pańskie wątpliwości oka-
żą się bezpodstawne.
To powiedziawszy, pułkownik ukłonił się kurtuazyjnie, po czym
odszedł w głąb korytarza.
Joenes patrzył za odchodzącym i zastanawiał się, czy nie pójść
za nim. Pułkownik jednak zniknął mu z oczu, toteż potrzeba było
wiele wiary, by pójść naprzód jego śladem i nie zawrócić pod wpły-
wem pierwszego zniechęcenia. Joenes jednak ruszył w tym samym
kierunku co pułkownik, podejrzewał bowiem, że korytarze, które
pozostawił za sobą, mogły już ulec zmianie.
Mijał wielkie hole i korytarze, wspinał się po schodach, wę-
drował przez westybule i kolejne korytarze. Wprawdzie nie posłu-
giwał się już swoją piękną fałszywą mapą - choć kusiła go wielce -
nie mógł jednak także zmusić się, by ją wyrzucić. Trzymał więc mapę
w kieszeni i twardo szedł naprzód.
Trudno powiedzieć, ile czasu minęło, ale w końcu Joenes bar-
dzo się zmęczył. Znajdował się teraz w starej części budynku. Podło-
gi - drewniane, a nie jak gdzie indziej marmurowe - znajdowały się
w opłakanym stanie, co sprawiało, że spacer po nich stanowił nie-
bezpieczeństwo. Ściany z kiepskiego gipsu powykruszały się:
w niektórych miejscach gips odpadł zupełnie, odsłaniając przewo-
dy. Te zaś, ponieważ większość izolacji była pozdzierana, groziły
porażeniem prądem. Nawet sufit nie wyglądał bezpiecznie. W nie-
których miejscach wybrzuszał się złowieszczo, tak że Joenes oba-
wiał się, iż runie mu na głowę.
Jakiekolwiek biura niegdyś tu się znajdowały, teraz nie było
po nich śladu, samo zaś miejsce wymagało natychmiastowego ge-
neralnego remontu. Joenes dostrzegł nawet młotek porzucony na
podłodze. To przekonało go, że pewnego dnia zostanie tu prze-
prowadzony remont, nawet jeśli na razie nie widać żadnego ro-
botnika.
Kompletnie wyczerpany i głęboko zniechęcony Joenes położył
się na podłodze. Był tak zmęczony, że nie miał innego wyboru. Prze-
ciągnął się i po chwili już spał.
Historio Tezeu/zo
Zbudził się zaniepokojony. Gdy wstawał, usłyszał odgłos kro-
ków w korytarzu. Wkrótce ujrzał przybysza. Był to wysoki mężczy-
zna w kwiecie wieku, o twarzy inteligentnej i podejrzanej zarazem.
Trzymał w ręku wielki kłębek sznurka nawinięty na szpulkę. Idąc,
odwijał sznurek, który spadał na podłogę i połyskiwał lekko.
Kiedy mężczyzna zauważył Joenesa, j ego twarz skurczyła się ze
złości. Wyciągnął rewolwer zza pasa i wycelował.
- Czekaj! - krzyknął Joenes. - Nie zrobiłem ci nic złego!
Mężczyzna z trudem opanował się i zdjął palec ze spustu. Jego
oczy, przed chwilą niebezpiecznie błyszczące, teraz przybrały nor-
malny wygląd. Umieścił rewolwer z powrotem za pasem i rzekł:
- Bardzo przepraszam, że cię przestraszyłem. Prawdę mówiąc,
myślałem, że jesteś kimś innym.
- Czy wyglądam jak ten ktoś? - spytał Joenes.
- Właściwie nie - odparł tamten - ale to przeklęte miejsce spra-
wiło, że stałem się nerwowy i najpierw strzelam, a dopiero potem
się zastanawiam. Moja misja jest na tyle istotna, że czyny podykto-
wane porywczą i popędliwą naturą z pewnością zostaną mi wyba-
czone.
- Co to za misja?
Twarz mężczyzny rozjaśniła się, kiedy Joenes zadał to pytanie.
- Moją misją-odparł dumnie -jest przynieść pokój, szczęście
i wolność światu.
- Całkiem sporo - zauważył Joenes.
- Nic mniejszego by mnie nie usatysfakcjonowało - rzekł męż-
czyzna. - Zapamiętaj moje nazwisko. Jestem George P. Tezeusz
i oczekuję, że zostanę zapamiętany jako ten, który obalił dyktaturę
i wyzwolił lud. Czyn, którego dokonam, urośnie do rangi symbolu.
Będzie to czyn dobry i sprawiedliwy.
- Co zamierzasz zrobić? - spytał Joenes.
- Sam, bez niczyjej pomocy, zamierzam zabić tyrana - wyjaś-
nił Tezeusz. - Udało mu się zdobyć władzę w tym budynku i wielu
naiwnych głupców myśli, że jest dobroczyńcą, dlatego że każe bu-
dować tamy, aby zapobiec powodziom, rozdaje jedzenie głodują-
cym, finansuje badania medyczne i odpowiada za wiele jeszcze in-
nych, równie chwalebnych rzeczy. To może zmylić niektórych, ale
mnie nie oszuka.
- Jeśli naprawdę robi to wszystko - rzekł Joenes - to rzeczywi-
ście wygląda na to, że jest dobroczyńcą.
- Mogłem się tego spodziewać - powiedział Tezeusz gorzko. -
Jak większość ludzi dałeś się nabrać na jego sztuczki. Nie mogę mieć
nadziei, że cię przekonam. Nie mam talentu do pokrętnej argumenta-
cji. Tymczasem ten człowiek ma na usługach najlepszych propagan-
dystów świata. Moje argumenty muszą jeszcze poczekać. Na razie
mogę tylko powiedzieć to, co wiem, w najbardziej bezpośredni i nie-
przyjemny sposób.
- Chętnie posłucham - odparł Joenes.
- Zatem uważaj - zaczął Tezeusz. - Aby móc spełniać dobre
uczynki, ów człowiek musiał zdobyć wysokie stanowisko. Aby to
osiągnąć, rozdawał łapówki i siał między ludźmi niezgodę, podzie-
lił ich na zwalczające się frakcje, wymordował tych, którzy byli prze-
ciw niemu, skorumpował paru wpływowych i zamorzył głodem wielu
biedaków. W końcu, kiedy osiągnął władzę absolutną, zaangażował
się w pracę na rzecz wspólnego dobra. Ale nie z miłości do ludu,
o nie. Zrobił to w tym celu, w którym ty czy ja pielilibyśmy swój
ogród - żeby móc patrzeć na coś przyjemnego zamiast na coś brzyd-
kiego. Tak właśnie jest z tyranami, którzy zrobią wszystko, żeby zdo-
być władzę. Dlatego są oni przyczyną najgorszego zła.
Joenesa poruszyło przemówienie Tezeusza, ale nie mógł się jed-
nak wyzbyć podejrzeń, gdyż wygląd mężczyzny nie budził zaufania.
Rzekł więc ostrożnie:
- Doskonale rozumiem, dlaczego chcesz zabić tego człowieka.
- Nie, nie rozumiesz - zaprzeczył smutno Tezeusz. - Myślisz
pewnie, że jestem naiwnym idealistą, kimś w rodzaju fanatycznego
szaleńca z bronią w ręku. Cóż, mylisz się. Jestem najzwyklejszym
człowiekiem, który jest szczęśliwy, gdy może spełnić dobry uczy-
nek i zyskać dobrą reputację. Moje działanie przeciw tyranowi pły-
nie przede wszystkim z pobudek osobistych.
- Co to za pobudki? - spytał Joenes.
- Ów tyran - rzekł Tezeusz - ma pewne upodobania, które są
równie perwersyjne, jak dzikie namiętności, które kazały mu zdo-
być władzę. Takie informacje zwykle trzyma się w sekrecie lub igno-
ruje jako brednie zazdrosnych głupców. Zawodowi propagandyści
dobrze się o to starają. Ale ja znam prawdę. Ten potężny człowiek
przybył pewnego dnia do mojego miasta w opancerzonym czarnym
cadillacu, bezpieczny za kuloodpornym szkłem, kopcąc wielkie
cygaro i machając do tłumu. Jego wzrok padł przypadkiem na małą
dziewczynkę. Wówczas kazał kierowcy zatrzymać się, ochronia-
rze odsunęli na bok wszystkich oprócz paru niewidocznych, sie-
dzących w piwnicach lub na dachach. Tyran wysiadł z samochodu
i podszedł do małej dziewczynki. Zaproponował jej lody i cukier-
ki i błagał, żeby wsiadła z nim do samochodu. Niektórzy z obser-
wujących to ludzi zrozumieli, co się dzieje, i chcieli pośpieszyć
dziecku z pomocą, ale ochroniarze zabili wszystkich. Strzelali z pi-
stoletów z tłumikami, żeby nie przestraszyć dziewczynki, potem
wytłumaczyli jej, że ludzie ci postanowili przespać się chwilę.
Dziecko, chociaż zupełnie niewinne, coś jednak podejrzewało, coś
w spoconej, czerwonej twarzy tyrana i w jego grubych, trzęsących
się wargach musiało je przestraszyć. Dlatego, mimo że miała ocho-
tę na lody i cukierki, dziewczynka stała niezdecydowana, podczas
gdy tyran trząsł się z żądzy, zaś ci z nas, którzy bezradnie obserwo-
wali to z piwnic, pocili się ze strachu o nią. Spojrzawszy tęsknie na
górę przepysznych słodyczy i przyjrzawszy się nerwowym ruchom
tyrana, dziewczynka podjęła w końcu decyzję. Wsiądzie do samo-
chodu, powiedziała, jeżeli jej przyjaciele będą mogli pójść z nią:
w swej naiwności dziecko sądziło, że wśród przyjaciół będzie bez-
pieczne. Tyran pokraśniał z zadowolenia, najwyraźniej taki obrót
spraw przechodził jego najśmielsze oczekiwania. Złowieszcze
motto tyrana brzmiało: im więcej, tym zabawniej. Powiedział ma-
łej, żeby przyprowadziła tylu przyjaciół, ilu tylko zechce, więc
dziewczynka zawołała ich. Dzieci przybyły, tłocząc się wokół ca-
dillaca. Przyszłyby, nawet gdyby ich nie zawołała, tyran bowiem
wpadł na pomysł, żeby włączyć radio, które grało najcudowniej-
szą, kuszącą muzykę. Puszczając muzykę i rozdając słodycze, ty-
ran zgromadził wszystkie dzieci w swym wielkim samochodzie i za-
mknął drzwi. Otoczyli go ochroniarze na potężnych motocyklach
i wszyscy odjechali, kierowani przez najohydniejsze żądze, które
zaspokajali w prywatnym pokoju uciech tyrana.
O dzieciach słuch zaginął. A ta mała dziewczynka była, jak mo-
żesz się domyślać, moją siostrą. Została porwana na moich oczach.
Siedziałem wówczas w piwnicy i nie byłem w stanie pomóc jej ani
tym, którzy zginęli w jej obronie.
Tezeusz otarł oczy, z których obficie płynęły łzy, po czym zwró-
cił się do Joenesa:
- Teraz już znasz prawdziwy powód, dla którego zamierzam za-
bić tyrana i powstrzymać zło, które czyni. Chcę pomścić zamordo-
wanych przyjaciół, ocalić dzieci i przede wszystkim odnaleźć moją
biedną siostrę. Nie jestem bohaterem, lecz najzwyklejszym człowie-
kiem. Jedynie okoliczności zmusiły mnie do podjęcia takiej decyzji.
Joenes, którego oczy też były już mokre, uściskał Tezeusza i rzekł:
- Życzę ci powodzenia. Mam szczerą nadzieję, że pokonasz
okrutnego tyrana.
- Też mam taką nadzieję - powiedział Tezeusz. - Jestem wy-
starczająco zdeterminowany i przebiegły, żeby wykonać tak trud-
ne zadanie. Przede wszystkim odszukałem córkę tyrana. Posługu-
jąc się wszelkimi znanymi mi metodami, wkradłem się w jej łaski,
aż w końcu się we mnie zakochała. Wtedy zdeprawowałem ją i da-
ło mi to pewną satysfakcję, ponieważ była tylko nieco starsza od
mojej biednej siostrzyczki. Zapragnęła ślubu, a ja przyrzekłem, że
się z nią ożenię, chociaż prędzej bym sobie poderżnął gardło. Na-
stępnie bardzo chytrze wytłumaczyłem jej, jakim człowiekiem jest
jej ojciec. Na początku nie chciała wierzyć. Mała idiotka, tak bar-
dzo kochała swego ojca tyrana! Ale mnie kochała bardziej i powo-
li przekonywała się o prawdziwości moich słów. Na koniec po-
prosiłem ją o pomóc w zabiciu ojca. Możesz sobie wyobrazić, ja-
kie to było trudne. Wstrętna dziewucha nie chciała zlikwidować
swojego tatuśka bez względu na to, jaki był zły i co zrobił. Zagro-
ziłem jednak, że opuszczęjąna wieki, jeśli mi nie pomoże. Niemal
oszalała, miotając się między miłością do mnie i do ojca. Błagała
mnie bez końca, żebym zapomniał o przeszłości, której nic nie
zmieni. Chciała, żebym wyjechał z nią i zamieszkał gdzieś z dala
od jej ojca i nigdy już nie myślał o nim, tylko o niej. Tak jakbym
kiedykolwiek mógł patrzeć na nią i nie dostrzegać jego rysów!
Wahała się przez wiele dni, sądząc, że mnie przekona do swoich
planów. Bez przerwy mówiła mi o swojej miłości, wykorzystując
przy tym najbardziej przesadne i histeryczne zwroty. Przyrzekała,
że nigdy nie pozwoli, żeby coś nas rozdzieliło, a jeśli zabierze mnie
śmierć, ona też się zabije. Wypowiadała całą masę podobnych non-
sensów, które mnie, rozsądnemu człowiekowi, wydawały się
wstrętne. W końcu odwróciłem się od niej i postanowiłem wyje-
chać. Wtedy opuściła ją odwaga. Ten mały potwór, pełen odrazy
do siebie, obiecał, że pomoże mi zabić ukochanego ojca, jeśli tyl-
ko przyrzeknę, że jej nie opuszczę. Oczywiście przyrzekłem. Obie-
całbym wszystko, żeby uzyskać jej pomoc. Wówczas powiedziała
mi, jak w tym wielkim budynku można znaleźć biuro jej ojca. Dała
mi też ten kłębek, abym mógł oznaczyć drogę i wynieść się stąd
natychmiast po wypełnieniu zadania. Dała mi też rewolwer. W ten
sposób znalazłem się na drodze do biura tyrana.
- Widzę, że jeszcze go nie odnalazłeś - zauważył Joenes.
- Jeszcze nie - odparł Tezeusz. - Tutejsze korytarze są bardzo
długie i kręte, jak sam pewnie zauważyłeś. Poza tym miałem pecha.
Tak jak wspominałem, jestem porywczy i najpierw strzelam, a do-
piero potem myślę. Dlatego też dość przypadkowo zastrzeliłem nie-
dawno człowieka w mundurze oficerskim. Podszedł do mnie nagle
i wystrzeliłem bez namysłu.
- Czy to był kartograf? - zapytał Joenes.
- Nie wiem, kto to był - odparł Tezeusz. - W każdym razie miał
naszywki pułkownika i, zdaje się, uprzejmą twarz.
- To był kartograf- rzekł Joenes.
- Bardzo mi przykro z tego powodu - powiedział Tezeusz. -
Jednak jeszcze bardziej mi przykro z powodu trzech innych osób,
które zabiłem gdzieś tutaj. Chyba jestem pechowcem.
- Kto to był? - spytał Joenes.
- Niestety, było to troje spośród dzieci, które przybyłem
ocalić. Musiały wymknąć się z pokoju tyrana i pewnie próbowa-
ły wydostać się na wolność. Zastrzeliłem je tak jak oficera i jak
nieomal zastrzeliłem ciebie. Stało się to bardzo szybko, zanim
zdążyły się odezwać. Nie potrafię wyrazić mojego żalu. Równo-
cześnie jestem coraz bardziej przekonany, że tyran musi za to
wszystko zapłacić.
- Co zrobisz z jego córką? - zapytał Joenes.
- Nie posłucham instynktu i nie zabiję jej - powiedział Teze-
usz - ale ta obrzydliwa, mała suka już nigdy mnie nie ujrzy. I będę
się modlił, żeby to tyrańskie szczenię zdechło z żalu.
To rzekłszy, Tezeusz spojrzał gniewnie w stronę ciemnego ko-
rytarza przed nim.
- Teraz zaś - powiedział - muszę wracać do pracy. Do widze-
nia, przyjacielu. Życz mi szczęścia.
Odszedł spiesznym krokiem, rozwijając po drodze lśniący sznu-
rek. Joenes patrzył za nim, póki Tezeusz nie zniknął za zakrętem. Przez
jakiś czas słyszał jeszcze milknące kroki, potem zapadła cisza.
Ni stąd, ni zowąd w korytarzu za Joenesem pojawiła się kobieta.
Bardzo młoda, niemal dziecko, pulchna i czerwona na twarzy, o oczach
błyszczących szaleństwem. Szła cicho śladami Tezeusza. Idąc, zwijała
sznurek, który Tezeusz tak pracowicie rozwijał. Trzymała już w ręku
wielki kłębek, jednak kontynuowała zwijanie, zbliżając się do Joenesa.
W ten sposób zacierała ślad, po którym chciał wrócić Tezeusz.
Gdy mijała Joenesa, odwróciła się i spojrzała na niego. Jej twarz
była oszalała z gniewu i rozpaczy. Nie wyrzekła ani słowa, tylko po-
łożyła palec na ustach. Potem ruszyła lekko przed siebie, zbierając
po drodze sznurek.
Zniknęła tak niepostrzeżenie, jak się pojawiła, i korytarz znów
był pusty. Joenes rozejrzał się wokoło, ale nie zobaczył nic, co wska-
zywałoby na to, że Tezeusz albo dziewczyna kiedykolwiek tędy prze-
chodzili. Przetarł oczy, jeszcze raz położył się i zasnął.
Niektórzy gawędziarze utrzymują, że Joenesa spotkało w kory-
tarzach Oktagonu jeszcze wiele innych przygód. Mówi się, że spot-
kał trzy Parki i że te stare kobiety opowiedziały mu o swych obo-
wiązkach i pragnieniach, dzięki czemu Joenes zrozumiał problemy
bogów i dowiedział się, jak bogowie sobie z nimi radzą. Niektórzy
twierdzą też, że Joenes spał przez dwadzieścia dni i obudził się tyl-
ko dzięki interwencji Afrodyty Pandemos, która opowiedziała mu
następnie historię swego życia. Kiedy zaś Joenes powątpiewał
w prawdziwość pewnych szczegółów, bogini przemieniła naszego
bohatera w kobietę. W tej postaci Joenes pokonał wiele przeszkód,
przeszedł wiele prób charakteru, nie wspominając już o próbach cia-
ła, i dowiedział się wielu ciekawych rzeczy, o których mężczyźni
z reguły nie mają pojęcia. W końcu uwierzył we wszystkie szcze-
góły historii Afrodyty, a ta zamieniła go z powrotem w mężczyznę.
- Jednak opowieści te są mało prawdopodobne, nie istnieją po-
nadto żadne szczegółowe opisy tych przygód. Dlatego też opowie-
my teraz ostatniąjuż przygodę Joenesa w Oktagonie. Przytrafiła mu
się ona, gdy leżał pogrążony we śnie po spotkaniu z Tezeuszem.
Hi/lerio fllinotoura
Joenes został gwałtownie zbudzony ze snu. Zerwał się na równe
nogi i zorientował się, że nie znajduje się już w odrapanym koryta-
rzu, ale w nowym, lśniącym holu. Człowiek, który go zbudził, był
szeroki w barkach, jeszcze szerszy w pasie, zaś jego twarz była suro-
wa, wyrazista i rzeczowa. Nie można się było pomylić: ten człowiek
był urzędnikiem.
- Pan Joenes? - zapytał urzędnik. - Jeśli skończył pan drzem-
kę, to możemy się zabrać do roboty.
Joenes zaczął się usprawiedliwiać, że spał, zamiast szukać biura.
- Nie szkodzi - powiedział urzędnik. - Mamy tu protokół. Ale
mam nadzieję, że nie jesteśmy zbyt nudni. Właściwie to bardzo do-
brze, że się pan zdrzemnął. Znajdowałem się w zupełnie innej czę-
ści budynku, lecz otrzymałem od szefa ochrony naglący rozkaz, by
przenieść swoje biuro tutaj i przeprowadzić tu wszelkie niezbędne
naprawy. Robotnicy znaleźli pana śpiącego, więc postanowili pana
nie budzić. Pracowali cicho i przesuwali pana tylko po to, żeby na-
prawić ten fragment podłogi, który znajdował się pod panem. Na-
wet wtedy się pan nie obudził.
Joenes z rosnącym zdziwieniem spoglądał na ogrom pracy wy-
konanej podczas jego snu. Odwrócił się w stronę drzwi, tam, gdzie
uprzednio była tylko waląca się ściana. Na nich znajdowała się ta-
bliczka z napisem: „Pokój 18891, 12 piętro, poziom 6, skrzydło
63, podsektor AJB-2". To był właśnie ten adres, którego bezsku-
tecznie szukał. Joenes wyraził zdumienie, że jego poszukiwania za-
kończyły się w tak nieoczekiwany sposób.
- Nie ma czemu się dziwić - odparł urzędnik. - To całkiem
normalna procedura. Najwyżsi urzędnicy nie tylko znają budynek
i wszystko, co się w nim znajduje, ale wiedzą też o ruchach każdej
osoby w jego obrębie. Aż za dobrze znają kłopoty, jakie może mieć
tutaj obcy. Niestety, obowiązują bardzo restrykcyjne przepisy za-
braniające pomocy obcym. Urzędnicy jednak od czasu do czasu
omijają te przepisy, przenosząc swe biuro tak, by spotkać poszuku-
jącego. Rozsądnie, prawda? Ale teraz zabieramy się do roboty.
W pokoju znajdowało się wielkie biurko pokryte stosem papie-
rów, na stosie tym zaś stały trzy dzwoniące telefony. Urzędnik po-
prosił Joenesa, by spoczął na krześle, podczas gdy on zajmie się
telefonami. Zabrał się do tego z wielkim pośpiechem.
- Mów, człowieku! - ryknął do pierwszej słuchawki. - Co się
stało? Missisipi znowu wylała? Zbudujcie tamę! Zbudujcie dzie-
sięć tam, ale miejcie ją pod kontrolą. Przyślij mi raport, jak skoń-
czycie.
- Tak, słyszę cię - krzyknął do drugiej słuchawki. - Głód w Pan-
handle? Rozdajcie natychmiast jedzenie! Tylko podpiszcie się moim
nazwiskiem w rządowej hurtowni.
- Uspokój się i powiedz, o co chodzi •- wrzasnął do trzeciego
telefonu. - Zaraza dziesiątkuje Los Angeles? Zawieź tam zaraz
szczepionki i daj mi znać, kiedy już będziesz miał wszystko pod
kontrolą.
Urzędnik odłożył ostatnią słuchawkę i zwrócił się do Joenesa:
- Ci idioci, moi asystenci, panikująw najbłahszej sytuacji. A jak-
by tego było jeszcze mało, ci tchórzliwi kretyni nie wyciągnęliby
z wody nawet topiącego się dzieciaka, nie zadzwoniwszy najpierw
do mnie!
Joenes przysłuchiwał się padającym szybko i zdecydowanie te-
lefonicznym instrukcjom i nagle przyszło mu do głowy pewne po-
dejrzenie.
- Nie jestem tego do końca pewien - powiedział - ale chyba
jakiś rozgoryczony młody człowiek...
- .. .próbuje mnie zamordować - dokończył za niego urzędnik.
- O to chodzi? Cóż, zająłem się nim pół godziny temu. Edwin J.
Minotaur nie zasypia gruszek w popiele. Moi ochroniarze już go
zwinęli. Dostanie prawdopodobnie dożywocie. Tylko proszę o tym
nikomu nie mówić.
- Dlaczego? - spytał Joenes.
- Kiepska reklama - wyjaśnił Minotaur. - Zwłaszcza romans
z moją córką, którą ostatecznie porzucił. Powiedziałem tej małej
kretynce, żeby przyprowadzała swoich przyjaciół do domu, ale nie,
ona musiała wymykać się na randki z anarchistami! Rozpowszech-
niamy pogłoskę jakoby ten Tezeusz zranił mnie tak ciężko, że le-
karze obawiają się o moje życie i że następnie uciekł i poślubił
moją córkę. Dostrzega pan chyba, jak użyteczna może być taka
pogłoska.
- Nie za bardzo - wyznał Joenes.
- Do jasnej cholery, przecież to przysparza mi sympatii! - wark-
nął Minotaur. - Ludzie będą mnie żałować, kiedy usłyszą, że jestem
bliski śmierci. A jeszcze większe będzie ich współczucie, gdy dowie-
dzą się, że moja jedyna córka wyszła za mojego niedoszłego morder-
cę. Widzi pan, mimo moich niewątpliwych zasług, pospólstwo nie
przepada za mną. Ta historia powinna zapewnić mi jego poparcie.
- Bardzo pomysłowe - przyznał Joenes.
- Dziękuję - odparł Minotaur. - Szczerze mówiąc, już od dłuż-
szego czasu martwiłem się o swój wizerunek publiczny. I gdyby nie
pojawił się ten imbecyl ze swoim sznurkiem i rewolwerem, musiał-
bym kogoś wynająć. Mam nadzieję, że gazety nadadzą temu odpo-
wiedni rozgłos.
- A są co do tego jakieś wątpliwości? - spytał Joenes.
- Nie, oni wydrukują, co im każę - odrzekł posępnie Mino-
taur. - Wynająłem też człowieka, żeby napisał o tym książkę, a na
jej podstawie powstanie sztuka i film. Niech się pan nie martwi, wy-
cisnę z tego, ile się da.
- Co im pan kazał napisać o córce? - spytał Joenes.
- Cóż, tak jak powiedziałem, że wychodzi za anarchistę. Za rok
lub dwa opublikujemy informację o ich rozwodzie. Wie pan, trzeba
dać dziecku nazwisko. Tylko Bóg jeden wie, co ci idioci napiszą
o mojej biednej, tłustej, małej Ariadnie. Prawdopodobnie zrobiąz niej
piękność, żeby mi sprawić przyjemność. A te szumowiny, które to
przeczytają, będą płakać i prosić o więcej. Nawet królowie i prezy-
denci, którzy powinni być ponad to, będą woleli czytać te brednie
niż dobrą, uczciwą książkę statystyczną. Ludzkość składa się w więk-
szości z niekompetentnych, kłamliwych, partaczących wszystko głup-
ców. Mogę mieć nad nimi władzę, ale niech mnie szlag trafi, jeśli
potrafię ich zrozumieć.
- A co z dziećmi? - dopytywał się Joenes.
- To znaczy? - zapytał Minotaur, spoglądając groźnie.
- Tezeusz powiedział...
- Ten człowiek jest utalentowanym, obłąkanym kłamcą-
stwierdził Minotaur. - Gdybym nie dbał o swoje stanowisko, wyto-
czyłbym mu proces o zniesławienie. Dzieci! Czy ja wyglądam na
jakiegoś zboczeńca? Myślę, że możemy o tym spokojnie zapomnieć.
Czy teraz już możemy przejść do pańskiego zadania?
Joenes skinął głową. Minotaur przedstawił mu krótkie stresz-
czenie sytuacji politycznej w Rosji. Pokazał mu też tajną mapę, na
której w przybliżeniu zostało zaznaczone rozmieszczenie sił komu-
nistycznych i zachodnich na świecie. Joenes poczuł się oszołomiony
potęgą sił wroga, oznaczonych kolorem krwistoczerwonym, pokry-
wającym wiele krajów. Siły zachodnie, zaznaczone na błękitno, zda-
wały się niewspółmiernie małe.
- Nie jest tak beznadziejnie, jak na to wygląda -powiedział Mino-
taur. ¦- Przede wszystkim ta mapa stanowi tylko sugestię. Poza tym po-
siadamy ogromne zapasy głowic atomowych i system naprowadza-
jący. Daleko już zaszliśmy z naszymi głowicami. Prawdziwe potwier-
dzenie ich przydatności przyszło w zeszłym roku podczas ćwiczeń
polowych Combat Team Easy. Wtedy to pojedynczemu pociskowi Gno-
mę z ulepszoną głowicą udało się wysadzić w powietrze Io, jeden z k-
siężyców Jowisza, na którym umieściliśmy atrapę rosyjskiej bazy.
' - Wygląda na to, że rzeczywiście jesteśmy silni - zauważył
Joenes.
- O tak. Tylko że Rosjanie i Chińczycy też mają ulepszone ra-
kiety, które cztery lata temu wysadziły w powietrze Neptuna. Tak więc
jeśli idzie o pociski, znaleźliśmy się w sytuacji patowej. Wprawdzie
między Rosją i Chinami mogą zaistnieć pewne nieporozumienia z po-
wodu incydentu w Yingdraw, ale na to nie należy specjalnie liczyć.
- A na co można liczyć? - spytał Joenes.
- Tego nikt nie wie - odparł Minotaur. - Dlatego wysyłamy pana
z misją zwiadowczą. Informacje stanowią nasz problem, Joenes. Do
czego faktycznie zmierza przeciwnik? Co, do diabła, się tam dzie-
je? Wiem, że John Mudge z Koordynacji Służb powiedział panu, jak
bardzo potrzebujemy niezależnych opinii. Mogę tylko jeszcze raz
podkreślić, że potrzebna jest nam prawda, choćby nie wiem jak
straszna, przedstawiona otwarcie i bez ogródek przez człowieka, któ-
remu możemy zaufać. Rozumie pan już zadanie, jakie panu wyzna-
czyliśmy, Joenes?
- Myślę, że tak - odparł Joenes.
- Nie wolno panu działać zgodnie z interesem jakiejś grupy czy
frakcji. I przede wszystkim nie wolno panu przygotować raportu wedle
tego, co - jak pan myśli - chcielibyśmy usłyszeć. Nie wolno panu
ani minimalizować, ani wyolbrzymiać tego, co pan zobaczy. Ma pan
to przedstawić tak prosto i obiektywnie, jak tylko się da.
- Zrobię wszystko, co w mojej mocy - odparł Joenes.
- Nie sądzę, żebym mógł prosić o więcej - zauważył sucho
Minotaur. »
Następnie wręczył Joenesowi pieniądze i dokumenty, które mog-
ły się przydać w podróży, i zamiast wysłać go z powrotem na korytarz,
by tam szukał drogi do wyjścia, otworzył okno i nacisnął guzik.
- Zawsze tak robię - rzekł, pomagając Joenesowi zająć miej-
sce obok pilota. - Nie możemy zawracać sobie głowy tymi choler-
nymi korytarzami. Do widzenia, Joenes, niech pan pamięta, co panu
powiedziałem.
Joenes obiecał, że będzie pamiętał. Był głęboko poruszony na-
dziejami, jakie pokładał w nim Minotaur.
Helikopter skierował się w stronę waszyngtońskiego lotniska.
Tam miał czekać specjalny, automatycznie sterowany odrzutowiec.
W chwili gdy helikopter się unosił, Joenes odniósł wrażenie, że sły-
szy dziecięcy śmiech dobiegający z pokoju przylegającego do biu-
ra Minotaura.
12. Rosyj/kci opouiie/ć
(Opowiedziane przez Pelui z Wyspy Wielkanocnej)
Joenes wszedł na pokład specjalnego odrzutowca i wkrótce już znaj-
dował się wysoko w powietrzu, zmierzając w kierunku bieguna
północnego. Posiłek zaserwował mu automat, potem zaś puszczo-
no film, żeby mu umilić samotność. Słońce znajdowało się już ni-
sko nad horyzontem, kiedy automatyczny pilot poprosił Joenesa o za-
pięcie pasów.
Lądowanie przebiegło bez żadnych zakłóceń. Z mieszanymi
uczuciami Joenes czekał, aż otworzą się drzwi samolotu i wreszcie
będzie mógł ujrzeć stolicę komunistycznego świata.
Wyszli mu na spotkanie trzej urzędnicy sowieckiego rządu. Byli
ubrani w futrzane czapki i kurtki, ich buty także były obszyte futrem -
niezbędne zabezpieczenie przed mroźnym wiatrem wyjącym wśród
płaskich pól. Przedstawili się i zabrali Joenesa do czekającego nie-
opodal służbowego samochodu, który miał ich zabrać do miasta.
Podczas tej przejażdżki Joenes miał okazję lepiej przyjrzeć się męż-
czyznom.
Towarzysz Sławski był zarośnięty po same oczy; w ich orze-
chowej głębi krył się senny, nieobecny wyraz. Towarzysz Oruti był
niski, gładko ogolony i chodził o lasce. Marszałek Trigask był okrą-
gły i radosny, wydawał się godny zaufania.
Na placu Czerwonym zaparkowali u wejścia do Pałacu Pokoju.
W środku wesoło trzaskał ogień. Rosjanie zaprosili Joenesa, by usiadł
na wygodnym krześle, i sami zajęli miejsca obok niego.
- Nie ma co tracić słów - odezwał się marszałek Trigask. -
Witam pana w naszej ukochanej Moskwie. Zawsze jest nam miło,
kiedy tak ważny zachodni dyplomata przyjeżdża do nas w odwiedzi-
ny. Jesteśmy prostymi ludźmi i od innych również oczekujemy pro-
stoty. W ten sposób załatwia się sprawy. Zauważył pan może pod-
czas swej podróży do Moskwy...
- Tak - wszedł mu w słowo Sławski - musicie mi wybaczyć
towarzyszu, ale czy widzieliście te małe białe płatki padającego śnie-
gu? A zimowe białe niebo? Przepraszam, nie powinienem się odzy-
wać. Jednak nawet człowiek taki jak ja ma swoje uczucia i czasem
musi je wyrazić. Natura, towarzysze! Wybaczcie, ale natura, tak,
w tym coś jest...
- Wystarczy, Sławski - przerwał marszałek Trigask. - Tak znako-
mity gość jak wysłannik prezydenta pan Joenes z pewnością czasem
zwraca uwagę na naturę. Myślę, że możemy sobie darować te subtelno-
ści. Jestem prostym człowiekiem i chcę mówić prosto. Może wydaję
się panu szorstki, ale w tym rzecz. Jestem żołnierzem i nie mogę sobie
zawracać głowy protokołem dyplomatycznym. Czy wyrażam się jasno?
- Tak, całkiem jasno - odparł Joenes.
- Wspaniale - ciągnął marszałek Trigask. - W takim razie jaka
jest pańska odpowiedź?
- Moja dopowiedz na co? - spytał Joenes.
- Na nasze ostatnie propozycje - odrzekł Trigask. - Z pewno-
ścią nie przyjechał pan z tak daleka po prostu na wakacje.
- Obawiam się, że muszą mi panowie przedstawić swoje pro-
pozycje - powiedział Joenes. '
- To naprawdę bardzo proste - odezwał się towarzysz Oru-
ti. - Prosimy tylko, żeby wasz rząd wycofał swoje wojska, zrezyg-
nował z kolonii na Hawajach, pozwolił nam przejąć Alaskę (która
pierwotnie należała do nas) i na znak dobrej woli oddał nam pół-
nocną połowę Kaliforni. Po spełnieniu tych warunków my rów-
nież podejmiemy odpowiednie kroki, w tej chwili nie pamiętam
jakie. Co pan na to?
Joenes próbował wyjaśnić, że nie jest upoważniony, by w jaki-
kolwiek sposób ustosunkować się do takich propozycji, ale Rosjanie
nie przyjmowali do wiadomości jego tłumaczenia. Wówczas, pewien,
że Waszyngton nigdy nie zgodziłby się na podobne warunki, odpo-
wiedział „nie".
- Widzicie? - odezwał się Oruti. - Mówiłem wam, że powie-
dzą nie.
- Ale warto było spróbować, prawda? - zauważył marszałek
Trigask. - W końcu równie dobrze mogli powiedzieć tak. Przejdź-
my więc do sedna. Panie Joenes, chcemy, żebyście - pan i pań-
ski rząd - wiedzieli, że jesteśmy przygotowani na odparcie każ-
dego ataku.
- Nasze umocnienia zaczynaj ą się we Wschodnich Niemczech -
podjął Oruti - i ciągną się od Bałtyku aż po Morze Śródziemne.
- Ze wschodu na zachód - mówił marszałek Trigask - przez
całe Niemcy i Polskę oraz przez większą część europejskiej Rosji.
Może pan obejrzeć te umocnienia i na własne oczy ocenić stan na-
szego przygotowania. Co więcej, są one w pełni zautomatyzowane,
nowocześniejsze niż te w Europie Zachodniej i gęściej rozmiesz-
czone. Krótko mówiąc, wciąż was wyprzedzamy. Prześcignęliśmy
was i będziemy szczęśliwi, mogąc tego dowieść.
Sławski, który do tej pory się nie odzywał, teraz rzekł:
- Zobaczycie to wszystko, mój przyjacielu! Ujrzycie blask
gwiazd odbijający się w lufach dział! Wybaczcie, ale nawet tak pro-
sty człowiek jak ja, który wygląda na cieślę albo właściciela sklepu
rybnego, przeżywa poetyczne uniesienia. Tak właśnie jest, nawet
jeżeli się z tego śmiejecie, towarzysze! Czy nie mówi nasz poeta:
„Ciemna jest trawa\ Gdy pełna żalu\ Odchodzi noc". Aaa, nie spo-
dziewaliście się, że potrafię cytować poezję! Zapewniam was, że
doskonale zdaję sobie sprawę z niestosowności tego cytatu! Żałuję
swojego zachowania bardziej, niż to sobie możecie wyobrazić, głę-
boko nad nim ubolewam, a jednak...
Towarzysz Oruti delikatnie potrząsnął ramieniem Sławskiego i ten
zamilkł. Oruti zaś rzekł:
- Proszę na niego nie zwracać uwagi. Jest czołowym teorety-
kiem partii i dlatego ma tendencje do samokrytycznych przemówień.
Na czym stanęliśmy?
- Wydaje mi się, że właśnie tłumaczyłem - rzekł marszałek Tri-
gask - iż nasze umocnienia znajdują się w najlepszym porządku.
- Właśnie - podjął Oruti. - Wasz rząd powinien uważać, żeby
się nie przeliczyć. Nie powinien też przywiązywać zbytniej wagi do
incydentu w Yingdraw. Wasi propagandyści błędnie go przedstawili.
Tymczasem prawda jest bardzo prosta, choć uszła waszej uwagi przez
zwykłe nieporozumienie.
- Byłem tam wtedy - rzekł marszałek Trigask - i mogę panu
dokładnie opowiedzieć, co się tam wydarzyło. Moi podwładni, pierw-
sza, ósma, piętnasta i dwudziesta piąta kompania, brali udział w ma-
1
newrach w Yingdraw, niedaleko granicy z Chińską Republiką Ludo-
wą. Podczas ćwiczeń zostaliśmy podstępnie zaatakowani przez re-
wizjonistyczną bandę chińskich zdrajców, przekupionych zachod-
nim złotem, której jakimś cudem udało się uśpić czujność Pekinu.
- Byłem wtedy komisarzem politycznym - odezwał się Oruti -
i mogę potwierdzić relację marszałka. Bandyci napadli na nas prze-
brani w mundury chińskich kompanii: czwartej, dwunastej, trzyna-
stej i trzydziestej drugiej. Naturalnie poinformowaliśmy o tym Pe-
kin, a potem podjęliśmy stosowne kroki, by przepędzić ich z terenu
naszego kraju.
- Oczywiście oni utrzymywali, że to my naruszyliśmy chiń-
ską granicę - rzekł marszałek Trigask z ironicznym uśmiechem. -
Spodziewaliśmy się, że buntownicy to właśnie powiedzą. Rozgo-
rzała walka. Tymczasem otrzymaliśmy wiadomość z Pekinu. Nie-
stety, napisano ją po chińsku. Nie byliśmy w stahie jej odczytać,
więc odesłaliśmy ją do Moskwy, żeby tam ją przetłumaczyli.
W tym czasie rozpoczęła się bitwa i przez tydzień strzelaliśmy do
siebie zawzięcie.
- W końcu przysłano tłumaczenie - kontynuował Oruti - któ-
re brzmiało: „Rząd Chińskiej Republiki Ludowej czuje się oburzo-
ny podejrzeniami o ekspansjonizm, szczególnie wobec żyznych i be-
zludnych terenów graniczących z gęsto zaludnionym obszarem Chin.
Na terytorium Chińskiej Republiki Ludowej nie ma żadnych bun-
towników. Nie może być buntowników w naprawdę socjalistycznym
kraju. Dlatego żądamy natychmiastowego zaprzestania działań wo-
jennych na spokojnych terenach przygranicznych".
- Może pan sobie wyobrazić nasze zakłopotanie - powiedział
marszałek Trigask. - Chińczycy utrzymywali, że nie ma żadnych
buntowników, podczas gdy my walczyliśmy z co najmniej milionem.
Wszyscy oni nosili mundury ukradzione Chińskiej Armii Ludowej.
- Na szczęście - rzekł Oruti - wysoki oficer z Kremla przyje-
chał, żeby nam pomóc. Był to ekspert od spraw chińskich. Powie-
dział nam, że możemy zignorować pierwszą część wiadomości, tę na
temat ekspansjonizmu, została ona bowiem pomyślana jako pozdro-
wienie. Druga część - o tym, że nie ma żadnych buntowników -
z pewnością została napisana po to, aby zachować twarz, w związku
z czym poradził nam, żebyśmy wyparli rebeliantów z powrotem do
Chin.
- To jednakże przedstawiało niejaką trudność - podjął marsza-
łek Trigask - bowiem buntownicze siły zwiększyły się tymczasem
o kilka milionów uzbrojonych mężczyzn i samą swoją masą ode-
pchnęły nas w kierunku Omska, po drodze zrównując z ziemią Se-
mipałatińsk.
- Widzieliśmy, że sytuacja zaczyna być poważna - rzekł Oru-
ti - i dlatego wezwaliśmy rezerwy. Przybyło dwadzieścia nowych
kompanii. Wraz z nimi zmietliśmy z powierzchni ziemi całą rzeszę
buntowników, spychając resztę z powrotem przez Sinkiang do Se-
czuanu.
- Myśleliśmy, że to załatwi sprawę - odezwał się znowu mar-
szałek. - Maszerowaliśmy już na Pekin, żeby wymienić poglądy
z chińskim rządem, kiedy rebelianci nagle przypuścili atak. Ich siły
liczyły teraz coś z pięćdziesiąt milionów lodzi. Na szczęście nie
wszyscy byli uzbrojeni.
- Nawet złoto Zachodu kiedyś musi się wyczerpać - zauważył
Oruti.
- Pekin przysłał jeszcze jedną notę - ciągnął marszałek Tri-
gask. - Po przetłumaczeniu okazało się, że Chińczycy wzywają nas
do natychmiastowego opuszczenia terytorium ich państwa i do prze-
rwania działań przeciwko jednostkom obronnym Chińskiej Armii
Ludowej.
- Tak w każdym razie zrozumieliśmy tę notę - rzekł Oruti. -
Szatańsko przebiegli Chińczycy w ten sposób bowiem skonstruowa-
li swą wiadomość, że czytana od końca okazała się wierszem: „Jak
piękna jest góra\ Odbijająca się w strumieniu\ Przepływającym przez
mój ogród".
- Najzabawniejsze jest to - powiedział marszałek Trigask - że
zanim odczytaliśmy ich wiadomość, zostaliśmy odepchnięci wiele
tysięcy kilometrów od granic Chin, przez wyżyny Azji, aż do Stalin-
gradu. Tam się zatrzymaliśmy, wybiliśmy miliony bandytów i znowu
zostaliśmy zepchnięci, tym razem pod Charków, gdzie znów się za-
trzymaliśmy i skąd nas odrzucono aż pod sam Kijów. Kolejny raz ze-
pchnęli nas pod Warszawę. Wówczas uznaliśmy, że sytuacja jest po-
ważna. Zebraliśmy ochotnicze armie ze Wschodnich Niemiec, Pol-
ski, Czechosłowacji, Rumunii, Węgier i Bułgarii. Albańczycy
zdradziecko dołączyli do Greków, którzy razem z Jugosłowianami za-
atakowali nas od tyłu. Odparliśmy atak i skoncentrowaliśmy siły na
wschodzie. Tym razem zaatakowaliśmy chińskich buntowników wszyst-
kimi siłami, rzuciliśmy do walki nawet rezerwy, na liczącym siedemset
kilometrów froncie. Powstrzymaliśmy ofensywę rebeliantów i prze-
pędziliśmy ich z powrotem aż do Kantonu, który spustoszyliśmy.
- Tam - kontynuował Oruti - rebelianci rzucili ostatnich kilka
milionów rezerw i odepchnęli nas na granicę. Po przegrupowaniu
w ciągu kilku miesięcy stoczyliśmy szereg potyczek przygranicznych.
W końcu, za obopólną zgodą, wycofaliśmy się każdy na swoje tery-
torium.
- Jeśli chodzi o mnie, to nadal obstawałem przy ataku - rzekł
marszałek Trigask - ale ostrożniejsi dowódcy przekonywali, że zo-
stało mi już tylko kilka tysięcy obdartych ludzi przeciw zdziesiątko-
wanym wprawdzie, ale wciąż zdeterminowanym rebeliantom. To by
mnie jednak nie powstrzymało, lecz mój kolega Oruti zwrócił mi
uwagę, bardzo słusznie zresztą, że jest to już teraz wyłącznie wewnętrz-
na sprawa Chińczyków. Tak zakończył się incydent w Yingdraw.
- Od tego czasu nie udało nam się nawiązać stosunków z Peki-
nem - powiedział Oruti. - Ale uraza naszego wielkiego sprzymie-
rzeńca minie.
- Chciałbym jeszcze tylko dodać - odezwał się Trigask - że
nikt na Zachodzie nie zna prawdziwych rozmiarów tego incydentu,
gdyż nikt - ani my, ani Chińczycy - nie wypowiadał się na jego te-
mat. Tym kilku donosicielom, którzy to uczynili, nikt nie uwierzył.
Pewnie zastanawia się pan, dlaczego opowiadamy panu tę historię
tak szczegółowo.
- Rzeczywiście - przyznał Joenes.
- Dlatego, że wiemy, po czyjej stronie naprawdę stoicie, to-
warzyszu Joński.
- Słucham? - zapytał Joenes.
- Tak, wiemy - rzekł Oruti. - Mamy swoje sposoby. Nie ukry-
ją się przed nami najpodstępniejsze nawet knowania amerykańskie-
go Kongresu. Wiemy o komunistycznym przemówieniu, które wy-
głosiliście w San Francisco, i o tym, że byliście przesłuchiwani przez
komisję kongresową. Widzieliśmy, jak śledziła was tajna policja, bo
sami ją śledziliśmy. No i oczywiście towarzysze Arnolda i Ronalda
Blacków powiedzieli nam o wielkiej przysłudze, jaką oddaliście
sprawie, a także o waszym sprycie, dzięki któremu unikaliście kon-
taktu z nimi. Wreszcie obserwowaliśmy, jak udało się wam wkupić
w łaski rządu i zyskać tak wysoką pozycję. Dlatego witamy w domu,
towarzyszu!
- Nie jestem towarzyszem - odparł Joenes - i służę amery-
kańskiej sprawie najlepiej, jak tylko potrafię.
- Dobrze powiedziane - zauważył Trigask. - Kto wie, kto może
nas teraz słyszeć, prawda? Dobrze robicie, nie chcąc się ujawnić.
Nie będę już wracał do tego tematu. Chcemy, by pozostał pan zakon-
spirowany, Joenes. W ten sposób najlepiej się pan nam przysłuży.
- Dokładnie tak - przytaknął Oruti. - Sprawa jest zamknięta.
Sam pan osądzi, które aspekty incydentu w Yingdraw należy ujaw-
nić. Jedno słowo na temat pozornego rozdźwięku między nami i na-
szymi sprzymierzeńcami mogłoby skłonić wasz rząd do podjęcia
negocjacji, prawda?
- Niech pan nie zapomni im przekazać - dodał Trigask - że
nasze wyrzutnie znajdują się w stanie pełnej gotowości bojowej, cho-
ciaż jednostki wyposażone w broń konwencjonalną nieco ucierpiały.
Dysponujemy ponadto wyrzutniami na Księżycu, Marsie i Wenus.
Są gotowe zniszczyć to, co im wskażemy.
- Oczywiście, trochę kłopotów sprawia nam utrzymywanie
łączności - rzekł Oruti. - Między nami mówiąc, nasi kosmonauci
natknęli się na pewne trudności. Na Księżycu żyją głęboko pod zie-
mią, żeby uniknąć promieniowania słonecznego, i bez przerwy za-
jęci są zapewnianiem sobie jedzenia, wody i powietrza. Ten stan rze-
czy utrudnia komunikację.
- Na Wenus - podjął Sławski - klimat jest tak niemożliwie wil-
gotny, że w błyskawicznym tempie rdzewiejąmetale, natomiast przed-
mioty z tworzyw sztucznych oraz produkty roślinne gniją. To fatalne
warunki dla sprzętu radiowego.
- Na Marsie - mówił Trigask - żyją wątłe, niezwykle wrogie
robakopodobne stworzenia. Chociaż bezrozumne, drążą wszystko,
nawet najtwardszy metal. Gdyby nie specjalne środki ostrożności,
cały sprzęt, nie mówiąc o samych ludziach, zostałby wydrążony przez
te straszne stworzenia.
- Cieszę się, że Amerykanie stają przed tymi samymi proble-
mami - rzekł Oruti. - Oni również wysłali ekspedycje na Księżyc,
Marsa i Wenus. Jednak to my dotarliśmy tam pierwsi i dlatego te pla-
nety należą do nas. Ale teraz, Joenes, chyba czas coś przekąsić.
Joenesa nakarmiono ogromną ilością jogurtu i czarnego chle-
ba, tylko to bowiem można było dostać. Potem trzej Rosjanie za-
brali go do jego własnego samolotu, by pokazać mu umocnienia.
Chwilę później Joenes mógł spoglądać z pokładu na rzędy ar-
mat, pól minowych, zasiekó*w, karabinów maszynowych i bunkrów
ciągnące się aż po horyzont. Kamuflaż sprawiał, że wyglądały one
jak zagrody, wioski, miasta, trojki, dorożki itp. Joenes nie widział
jednak ludzi i to przypomniało mu wszystko, co słyszał wcześniej
na temat stanu rzeczy w Europie Zachodniej.
Wrócili na moskiewskie lotnisko i Rosjanie wysiedli, życząc
Joenesowi szczęścia w drodze powrotnej. Tuż przed odlotem zwró-
cił się do niego towarzysz Sławski:
- Pamiętaj, mój przyjacielu, że wszyscy ludzie są braćmi. O,
możecie się śmiać z takich sentymentalnych sentencji, wychodzą-
cych z ust starego opoja, który nie potrafi nawet wykonać porząd-
nie swego zadania. Nie winie was bardziej niż mojego szefa Rosko-
lenkę za to, że strzelił mnie wczoraj w ucho, ostrzegając, że wylecę
z roboty, jeśli jeszcze raz pojawię się pijany. Nie obwiniam Rosko-
lenki, kocham tego potwornego człowieka jak brata, chociaż wiem,
że znowu się upiję i on mnie wyrzuci. A co się wtedy, towarzysze,
stanie z moją żoną, która płacze dzień i noc, leży przed łóżkiem i się
modli? Co się stanie z moją najstarszą córką, Grusfiką, która cier-
pliwie ceruje moje koszule i nie przeklina mnie, gdy ukradnę jej
oszczędności, żeby móc pić? Widzę, że mną gardzicie, Joenes, ale
nie mam do was żalu. Nie ma człowieka bardziej godnego pogardy
niż ja. Możecie mnie lżyć, towarzysze, a mimo to jestem człowie-
kiem wykształconym, mam ideały, wspaniała przyszłość rysuje się
przede mną...
W tym momencie odrzutowiec wystartował i Joenes nie zdołał
wysłuchać do końca przemówienia Sławskiego, o ile to przemówie-
nie w ogóle miało koniec.
Dopiero później przypomniał sobie wszystko, co widział i sły-
szał, i zrozumiał, że nie ma potrzeby prowadzić wojny w tych oko-
licznościach. Związek Radziecki i Chiny ogarnął chaos, podobnie
jak Europę Zachodnią. Nie było powodu, żeby to samo przydarzyło
się Ameryce.
Taką też wiadomość, zaopatrzoną w liczne szczegóły, Joenes
wysłał do Waszyngtonu.
13. Hi/torici wojny
(Opowiedziana przez Teleu z Huahine)
niestety, kiedy Joenes przelatywał nad Kalifornią, automatyczna
stacja radarowa zidentyfikowała jego samolot jako jednostkę
wroga i wystrzeliła w niego serię pocisków powietrze-powietrze.
Ten tragiczny incydent oznaczał początek wielkiej wojny.
Pomyłki takie jak ta zdarzały się już w historii działań wojen-
nych. Jednak w Ameryce XXI wieku, ze względu na ogromne zaufa-
nie do maszyn i ze względu na to, że cieszyły się one dużą samo-
dzielnością, podobny błąd musiał pociągnąć za sobą straszne kon-
sekwencje.
Wystraszony i równocześnie zachwycony Joenes obserwował
pociski pędzące w stronę jego samolotu. Potem poczuł gwałtowny
przechył, kiedy automatyczny pilot, wyczuwając niebezpieczeństwo,
wystrzelił w obronie przeciwpociski.
Ta akcja sprowokowała odpowiedź innych naziemnych stacji
rakietowych. Część z nich była automatyczna, część nie, ale wszyst-
kie odpowiedziały natychmiast na alarm. Tymczasem samolot Joe-
nesa przygotował się do obrony.
W tym celu uciekł się do podstępu, tak bowiem został zapro-
gramowany przez konstruktorów. Przestroił radio na częstotliwość
pocisków i wszczął alarm, informując, że znalazł się pod obstrza-
łem, zaś pociski znajdujące się w powietrzu nazwał wrogimi ce-
lami.
Taktyka ta odniosła pewien sukces. Mnóstwo starszych, prost-
szych pocisków nie niszczyło maszyny, którą uznały za swoją. Now-
sze jednak, bardziej skomplikowane rakiety, zostały zabezpieczo-
ne przed takimi wybiegami ze strony wroga. Dlatego przypuściły
atak, podczas gdy starsze pociski zażarcie broniły samotnego od-
rzutowca.
Gdy walka między pociskami rozgorzała na dobre, samolot Joe-
nesa opuścił pole bitwy i skierował się do macierzystego portu lot-
niczego w Waszyngtonie.
Po przybyciu na lotnisko Joenesa przewieziono windą na sta-
nowisko dowodzenia służbami mieszczące się przeszło dwa kilo-
metry pod ziemią. Tutaj zapytano go o rodzaj napaści, której stał się
ofiarą, i poproszono o identyfikację napastników. Joenes jednak
mógł stwierdzić z zupełną pewnością jedynie to, że został zaatako-
wany przez jakieś pociski, a inne go obroniły. Nie wniosło to nic
nowego do sprawy, więc oficerowie przesłuchali automatycznego
pilota samolotu Joenesa.
Przez jakiś czas pilot dawał wymijające odpowiedzi, póki nie
podano właściwego kodu bezpieczeństwa. Wreszcie stwierdził, że
samolot został zaatakowany nad Kalifornią przez rakiety ziemia-
powietrze i że część tych rakiet była mu zupełnie nieznana.
Te i inne dane odnośnie potyczki wprowadzono do Kalkulatora
Prawdopodobieństwa Wojennego, który w krótkim czasie przedsta-
wił do wyboru następujące możliwości, ułożone zgodnie ze stop-
niem prawdopodobieństwa:
1. Kalifornię zaatakował blok komunistyczny.
2. Kalifornię zaatakowały kraje neutralne.
3. Kalifornię zaatakowali członkowie Sojuszu Zachodniego.
4. Kalifornię zaatakowali kosmici.
5. Nie było żadnego ataku na Kalifornię.
Kalkulator przedstawił również wszelkie możliwe kombinacje
oraz permutacje tych pięciu możliwości i oznaczył je jako alterna-
tywne możliwości drugiego stopnia.
Waszyngton otrzymał ponadto wcześniejszy raport Joenesa na
temat sytuacji w Rosji i Chinach, ale nie został on jeszcze przetwo-
rzony i zaaprobowany przez powolny i metodyczny Kalkulator ds.
Czynników Ludzkich i Orzekania Wiarygodności. Stanowiło to ka-
rygodne niedopatrzenie, gdyż Kalkulator Prawdopodobieństwa Wo-
jennego mógł wykorzystywać tylko informacje potwierdzone przez
inne kalkulatory.
Oficerowie obsługujący maszynę pogubili się w gąszczu praw-
dopodobieństw i możliwości pierwszego i drugiego stopnia. Mieli
nadzieję, że uda im się wybrać opcję najbardziej wiarygodną i pod-
jąć działania stosownie do niej. Jednakże Kalkulator Prawdopodo-
bieństwa Wojennego im to uniemożliwił. Gdy nadchodziły nowe
dane, Kalkulator sprawdzał je i określał ich prawdopodobieństwo
ustawiając je i grupując we wciąż zmieniającym się porządku. Kart-
ki z nową oceną, opatrzone napisem „NIEZWYKLE PILNE", ku
rozpaczy oficerów dyżurnych wysypywały się z maszyny z często-
tliwością dziesięciu, zamiast dwóch, na sekundę.
A jednak maszyna nie robiła nic więcej, niż zrobiłby idealny
oficer wywiadu. Wziąłby on pod uwagę wszystkie zatwierdzone ra-
porty, oceniłby ich znaczenie i prawdopodobieństwo, wyciągnąłby
wnioski na podstawie stosownych i wiarygodnych informacji i nigdy
nie obstawałby przy jakiejś opinii z czystego zarozumialstwa czy
uporu, lecz potrafiłby rewidować swoją ocenę na podstawie nowych
danych.
Dla bezpieczeństwa Kalkulator Prawdopodobieństwa Wojennego
nie wydawał żadnych rozkazów. Czynność ta pozostawała zaszczy-
tem i odpowiadali za nią ludzie. Nie można też było obwiniać Kal-
kulatora za to, że nie przedstawia jednolitego, prawdziwego i spój-
nego obrazu działań wojennych nad Kalifornią, to bowiem przekra-
czało jego możliwość. Niemożność ta wynikała z charakteru działań
wojennych podejmowanych w XXI w.
To już nie były czasy, gdy wódz maszerował na czele swych
sił, widząc przed sobą żołnierzy wrogiej armii stojących za ich
wodzem, ubranych w charakterystyczne barwy, powiewających
sztandarami, śpiewających pieśni bitewne - cały ten sztafaż sta-
nowił potwierdzenie ich bytu, natury i tożsamości. To należało już
do przeszłości, a sztuka wojenna szła krok w krok za rozwojem
cywilizacyjnym, stawała się bardziej złożona i zautomatyzowana,
coraz bardziej oddalona od dowodzących ludzi. Przez lata wodzo-
wie byli zmuszani do stopniowego zwiększania dystansu między
sobą a ścierającymi się armiami, tak by móc utrzymać łączność
ze wszystkimi ludźmi i maszynami używanymi w walce. Taki stan
rzeczy osiągnął punkt kulminacyjny właśnie za czasów Joenesa.
Nie ma się zatem co dziwić, że oficerowie odebrali pierwszych
pięć propozycji Kalkulatora, ocenili je jako równie prawdopodobne
i zanieśli generałowi Voigawi, dowódcy sił zbrojnych, aby ten wydał
ostateczną decyzję.
Voig, obeznany z problemami współczesnej sztuki wojennej,
przestudiowawszy leżące przed nim możliwości, ze smutkiem
uświadomił sobie, jak bardzo jest uzależniony od takich informa-
cji. Zdawał sobie także sprawę z tego, że większość z nich pocho-
, dziła od niezwykle drogich maszyn, które często nie były w stanie
odróżnić gęsi od rakiety, maszyn, które potrzebowały rzeszy wy-
soko wykwalifikowanych pracowników zajmujących się ich pie-
lęgnacją, reperacją i ulepszaniem oraz schlebianiem im na każ-
dym kroku. Voig wiedział, że nawet mimo tak wielu zabiegów,
maszynom nie można było ufać. Twory nie były lepsze od swych
twórców, w rzeczywistości przypominały ich nawet pod wieloma
(najgorszymi) względami. Podobnie jak ludzie, maszyny były po-
datne na coś w rodzaju rozchwiania emocjonalnego. Część z nich
stawała się nadpobudliwa, inne miały napady urojeniowe, prze-
chodziły załamania funkcjonalne i psychosomatyczne, a nawet
cierpiały na katatonię. Ponadto na ich samopoczucie miał czę-
sto wpływ stan emocjonalny ludzi. Właściwie wrażliwsze ma-
szyny stanowiły po prostu przedłużenie osobowości swych ope-
ratorów.
Generał Voig wiedział oczywiście, że żadna maszyna nie ma
prawdziwej świadomości i dlatego żadna nie cierpi na prawdziwe
zaburzenia. Jednak sprawiały wrażenie, jakby cierpiały, to zaś było
tak samo okropne jak prawdziwe cierpienie.
Na początku ery przemysłowej ludzie sądzili, że maszyny będą
wydajne, nieczułe i niezawodne. Niestety, okazało się, że to tylko
romantyczne mrzonki. Generał Voig wiedział, że choć maszynom
nie można odmówić wielu umiejętności, nie są one bardziej godne
zaufania niż ludzie. Tak więc siedział tysiące kilometrów z dala od
pola walki i studiował pięć możliwości przewidzianych przez Kal-
kulator, podczas gdy zawodne maszyny nadsyłały informacje, a lu-
dzie potwierdzali je, wpadając w histerię.
Generał Voigt był przyzwyczajony do podejmowania decyzji
w każdej sytuacji, toteż teraz, po raz ostatni rzuciwszy okiem na pięć
możliwości i odwoławszy się do swej wiedzy oraz doświadczenia,
podniósł słuchawkę i wydał rozkazy.
Nie wiemy, którą możliwość wybrał generał ani jakie były jego
rozkazy. To nie ma żadnego znaczenia, bitwa bowiem zupełnie wy-
mknęła mu się spod kontroli. Nie był w stanie ani zarządzić ataku,
ani go powstrzymać, ani choćby uzyskać jakiegoś istotnego wpływu
na działania wojenne. Rozgorzała zupełnie już niekontrolowana wal-
ka, sytuację zaś komplikował dodatkowo fakt, że maszyny były w du-
żym stopniu samodzielne.
Wystrzelony z Kalifornii pocisk wzbił się wysoko ku niebu i SDadł
na przylądek Canaveral na Florydzie, niszcząc połowę bazy Wy-
rzutnie, które ocalały przed zniszczeniem, wystrzeliły w odwecie
pociski w stronę najwyraźniej opanowanej przez wroga Kalifornii
Inne pociski, uszkodzone, ale nie zniszczone, spadały w pozosta-
łych częściach kraju. Dowódcy oddziałów w Nowym Jorku, New
Jersey, Pensylwanii i w wielu innych stanach, podobnie jak stacje
automatyczne, uderzyli w odwecie na własną rękę. Ani ludziom, ani
maszynom nie brakowało informacji. Zanim łączność została ze-
rwana, otrzymali wręcz stosy raportów przewidujących wszelkie
możliwe scenariusze. Ponieważ byli żołnierzami, dowódcy wybie-
rali zawsze wariant najgorszy.
Kalifornia i cała zachodnia Ameryka na ten atak odpowiedziała
z kolei nowym. Tamtejsi dowódcy sądzili, że wróg, kimkolwiek był,
opanował plaże na wschodnim wybrzeżu Ameryki. Postanowili znisz-
czyć jego pozycje, nie wahając się użyć głowic atomowych, gdyby
zaszła konieczność.
Wszystko działo się błyskawicznie. Lokalni dowódcy i ich ma-
szyny pod potwornym obstrzałem próbowali się jak najdłużej bro-
nić. Część z nich czekała być może na szczegółowe rozkazy, lecz
w końcu wszyscy, którzy mogli się bić, rzucili się w wii walki, siejąc
zniszczenie i zamęt, rozprzestrzeniając konflikt na wszystkie zakątki
świata. W ten sposób wkrótce cywilizacja rozmnażającej się maszy-
nerii została zmieciona z powierzchni ziemi.
W tym czasie Joenes stał oszołomiony przy stanowisku do-
wodzenia służbami i obserwował generałów wydających rozkazy,
a także innych generałów, odwołujących je. To, co widział, nie da-
wało odpowiedzi na pytanie, kim jest wróg. Nagle wszystko się za-
trzęsło. Stanowisko dowodzenia, mimo iż schowane prawie dwa
kilometry pod ziemią, stało się obiektem ataku specjalnych ma-
szyn ryjących.
Joenes chciał się czegoś złapać, żeby utrzymać równowagę,
i chwycił za ramię młodego porucznika. Ów odwrócił się i Joenes
natychmiast go rozpoznał.
- Lum! - krzyknął.
- Cześć Joenes! - odparł tamten.
- Jak się tu dostałeś?! - spytał Joenes. - Co robisz w wojsku
w randze porucznika?!
- No cóż, stary - odrzekł Lum - to długa i bardzo dziwna hi-
storia, bo raczej nie można o mnie powiedzieć, żebym był urodzo-
nym żołnierzem. Ale cieszę się, że o to pytasz.
Stanowisko dowodzenia znowu się zatrzęsło, przewracając wielu
oficerów. Lumowi jednak udało się złapać równowagę i mógł opo-
wiedzieć Joenesowi, jak to się stało, że wstąpił do wojska.
14. Jak lum uu/tqpił do wojska
(Słowa Luma zamieszczone w Księdze Fidżi,
wydanie kanoniczne)
no więc opuściłem Zakład Hollis dla Obłąkanych Przestępców
wkrótce po tobie i przyjechałem do Nowego Jorku. Poszedłem
tam na naprawdę zakręconą imprezę i nieźle nawąchałem się koki.
To ostry towar, jeżeli nie jesteś przyzwyczajony, a ja nie byłem. To
znaczy, wiesz, zawsze byłem za pejotlem i nigdy nie interesowała
mnie heroina, a kokainę uważałem za jeden z tych staromodnych środ-
ków, dopóki nie spróbowałem jej tej nocy.
No ale spróbowałem i zaraz potem zaczęło mi się zdawać, że
mam wielce chwalebny obowiązek zaopiekować się wszystkimi cho-
rymi, walczącymi maszynami świata. Im dłużej o tym myślałem, tym
bardziej byłem pewien, że to moje przeznaczenie i tym smutniejszy
stawałem się na myśl o biednych, cierpiących, starych pistoletach
maszynowych z przypalonymi lufami, o czołgach z pordzewiałymi
gąsienicami, odrzutowcach z urwanymi podwoziami i innych nie-
szczęsnych. Myślałem o strasznej, niemej agonii tych maszyn i wie-
działem, że muszę je uleczyć i pocieszyć.
Jak widzisz, byłem nieźle zaprawiony. W tym stanie pomasze-
rowałem do najbliższego punktu rekrutacyjnego i zaciągnąłem się,
żeby być bliżej nieszczęsnych maszyn.
Następnego dnia obudziłem się żołnierzem i była to bardzo trzeź-
wiąca, żeby nie powiedzieć przerażająca, perspektywa. Chciałem zna-
leźć cholernego sierżanta od rekrutacji, który tak perfidnie wykorzy-
stał zaprawionego zapaleńca, ale okazało się, że sierżant poleciał do
jakiegoś domu publicznego w Chicago, żeby tam zwerbować kilka
osób. Poszedłem więc do przełożonego i powiedziałem mu, że oprócz
paru innych spraw jestem uzależniony od narkotyków i że do niedaw-
na przebywałem w zakładzie dla obłąkanych przestępców, czego mogę
dowieść. Ponadto przejawiam skłonności homoseksualne, panicznie
boję się broni, nie widzę na jedno oko i mam kiepski kręgosłup. Dlate-
go, powiedziałem, nie mogę zgodnie z prawem pełnić służby wojsko-
wej, co potwierdza paragraf C, strona 123 Karty Rekruta.
Oficer spojrzał mi w oczy i uśmiechnął się tak jak to potrafi tyl-
ko żołnierz armii zawodowej albo policjant, po czym rzekł:
- Żołnierzu, to pierwszy dzień twojego nowego życia, dlatego
spojrzę przez palce na to, jak się do mnie zwracasz. A teraz, z łaski
swojej, wynoś się stąd i zamelduj się u sierżanta.
Ponieważ nie odchodziłem, przestał się uśmiechać i powiedział:
- Posłuchaj, żołnierzu, nikogo nie obchodzą powody, dla któ-
rych się zaciągnąłeś, ani tak zwany haj, na którym wtedy byłeś. A je-
śli chodzi o te przypadłości, o których wspominałeś, nie martw się.
Sfiksowani odwalili kawał dobrej roboty w sztabie. Równie nieoce-
nione usługi oddała nam Brygada Homoseksualna podczas ostatniej
akcji policyjnej w Patagonii. Postaraj się być dobrym żołnierzem,
a przekonasz się, że wojsko to dobry sposób na życie. I nie opowia-
daj wszystkim o Karcie Rekruta jak jakiś cholerny prawnik, bo pod-
padniesz sierżantom i dostaniesz wycisk, jasne? Jasne. Teraz już
wiemy, na czym stoimy. Nie mam ci za złe tego wyskoku. Właści-
wie gratuluję ci patriotycznego zapału. Podpisać zaciąg na pięćdzie-
siąt lat, no, no, no. Tak trzymać! A teraz wynoś się stąd.
Wyszedłem więc i zastanawiałem się, co dalej ze sobą zrobić,
bo o ile można się jakoś wydostać z pudła albo z domu wariantów,
to z wojska nie ma sposobu. Przez jakiś czas byłem zupełnie przy-
bity, ale później awansowano mnie na podporucznika i zaraz potem
zostałem przydzielony do osobistego oddziału generała Voiga, któ-
ry jest największą szychą ze wszystkich.
Na początku myślałem, że to ze względu na moją miłą powierz-
chowność, ale potem dowiedziałem się, że chodzi o coś zupełnie in-
nego. Wyszło na jaw, że podczas rekrutacji wpisałem na haju za-
wód - stręczyciel. To zwróciło uwagę oficerów, którzy poszukiwali
przedstawicieli konkretnych profesji. Mój przypadek został przed-
stawiony generałowi Voigowi, który natychmiast rozkazał przenieść
mnie do swojego oddziału.
Na początku nie miałem pojęcia, co mam robić, ale inny strę-
czyciel, czy też oficer do specjalnych poruczeń, jak się go kultural-
nie nazywa, udzielił mi paru dobrych rad. Od tamtego czasu organi-
zuję przyjęcia dla generała Voiga w każdą czwartkową noc, bo tylko
wtedy ma trochę wolnego czasu. To łatwa robota. Wystarczy zadzwo-
nić pod jakiś numer z Książki rozrywek dla waszyngtońskiego okrę-
gu obronnego. Jeśli coś nie wychodzi, wysyłam wiadomość do De-
partamentu Stręczycielstwa Sił Zbrojnych, który ma swoje oddziały
we wszystkich większych miastach. Generał wyraził ogromne uzna-
nie dla mojej pracy i muszę wyznać, że wojsko wcale nie jest tak po-
nurym i przerażającym miejscem, jak to sobie wyobrażałem.
To właśnie, Joenes, sprowadza mnie tutaj. Jako adiutant genera-
ła Voiga i jego dobry przyjaciel mogę ci powiedzieć, że tej wojny,
bez względu na to, z kim ją, do diabła, toczymy, nie możemy prze-
grać, gdy dowodzi nami generał Voig. Chciałbym, żeby wszyscy o tym
wiedzieli, bo bardzo łatwo o kłamstwa na temat ludzi na wysokich
stanowiskach.
Co więcej, Joenes, chciałbym zauważyć, że tutaj, przy stanowi-
sku dowodzenia, miała właśnie miejsce eksplozja, a to zwiastuje wiel-
kie zmiany. Zgasło także parę świateł, powietrze natomiast staje się
duszne i parne. Dlatego też, ponieważ nasza obecność tutaj nie jest
konieczna, proponuję opuścić scenę i wynieść się stąd, jeśli to tyl-
ko możliwe. Słyszysz mnie, Joenes? Wszystko w porządku?
15. Ucieczko z Ameryki
(Opowiedziane przez Paaui z Fidżi)
loenesa ogłuszyła drobna eksplozja tuż obok. Ponieważ był w szoku,
^pozwolił, by przyjaciel zaprowadził go do windy, która zawiozła
ich jeszcze głębiej pod ziemię. Kiedy otworzyli drzwi windy, zoba-
czyli tunel i napis:
AWARYJNA DROGA EWAKUACYJNA.
NIEUPOWAŻNIONYM WSTĘP WZBRONIONY.
- Nie wiem, czy jesteśmy upoważnieni - powiedział Lum — ale
w takiej sytuacji można zapomnieć o formalnościach. Możesz mó-
wić, Joenes? Gdzieś tam przed nami powinien znajdować się pojazd,
który zabierze nas tam, gdzie, mam nadzieję, jest bezpiecznie. O tej
drodze ewakuacji powiedział mi generał i mam nadzieję, że nie żar-
tował.
Znaleźli pojazd tam, gdzie miał być. Jechali pod ziemią przez
wiele godzin, aż w końcu wyjechali na powierzchnię na wschodnim
wybrzeżu Marylandu, tuż nad Oceanem Atlantyckim.
Tutaj zapał Luma nagle ostygł, nie miał żadnego pomysłu, co
zrobić dalej. Tymczasem jednak Joenes doszedł zupełnie do siebie,
wziął przyjaciela pod ramię i poszedł z nim na opustoszałą plażę.
Szli wybrzeżem na południe przez wiele godzin, aż w końcu dotarli
do małego, opuszczonego portu. Joenes wybrał jedną z łodzi żaglo-
wych, których pełno było w dokach, i zaczął znosić na pokład je-
dzenie, wodę, mapy oraz przyrządy nawigacyjne z innych żaglówek
zacumowanych w porcie. Nie zdążył załadować nawet połowy kie-
dy nad ich głowami zaczęły przelatywać pociski. Joenes zdecydo-
wał, że trzeba natychmiast wyruszyć.
Łódź znajdowała się już na pełnym morzu, gdy Lum ocknął się
rozejrzał i zapytał:
- Hej, człowieku, dokąd płyniemy?
- Do mojego domu - odparł Joenes - na wyspę Manituatua na
południowym Pacyfiku.
Lum zastanawił się przez dłuższą chwilę, a potem powiedział
ostrożnie:
- Spora wycieczka, co? To znaczy razem z okrążeniem przy-
lądka Horn i całą resztą będzie chyba tego z osiem albo dziewięć
tysięcy mil morskich, nie?
- Coś w tym rodzaju - odparł Joenes.
- A nie pomyślałeś, żeby popłynąć do Europy. To tylko trzy
tysiące mil?
- Jadę do domu - odrzekł Joenes stanowczo.
- No tak - powiedział Lum. - Wszędzie dobrze, ale w domu
najlepiej. Zdaje się jednak, że mamy trochę mało jedzenia i wody,
jak na taką podróż, a mam wrażenie, że po drodze raczej trudno bę-
dzie o prowiant. Poza tym ta łódź nie budzi zaufania i pewnie już
zaczyna przeciekać.
- Masz rację - przyznał Joenes. - Ale przeciek można zlikwi-
dować, a jeśli chodzi o jedzenie i wodę, bądźmy dobrej myśli. Słu-
chaj, Lum, naprawdę nie widzę żadnego innego miejsca, gdzie war-
to by popłynąć.
- W porządku - odparł Lum. - Nie chcę się kłócić. Po prostu
głośno myślałem. Będę starał się być zawsze dobrej myśli jak ty.
Poza tym możesz spisać wspomnienia podczas tej wycieczki. Miło
by się je czytało. No i na ich podstawie można będzie zidentyfiko-
wać nasze biedne, zamorzone głodem ciała, kiedy ktoś natknie się
na tę łódź.
- Nie sądzę, żebyśmy umarli - rzekł Joenes - chociaż przyzna-
ję, że jest to możliwe. A dlaczego ty nie spiszesz swoich wspom-
nień, Lum?
- Mogę napisać jeden szkic czy dwa - odparł Lum. - Zamie-
rzam jednak większość czasu spędzić, rozmyślając o ludziach i o rzą-
dach, o tym, jak je ulepszyć za pomocą wszystkich tych zwariowa-
nych pomysłów, które przychodzą mi do głowy.
- To bardzo chwalebne - powiedział Joenes. - Mamy bardzo
wiele do powiedzenia ludziom, jeśli tylko ich znajdziemy.
I tak w absolutnej zgodzie Joenes i jego lojalny przyjaciel że-
glowali wzdłuż niebezpiecznych wybrzeży po ciemniejącym morzu
ku odległemu i niepewnemu celowi.
16. Koniec podróży
(Spisane przez wydawcę z uwzględnieniem wszelkich
dostępnych źródeł)
nie ma się co rozwodzić nad ich podróżą wzdłuż wybrzeży obu
Ameryk, wokół przylądka Horn, na północny zachód w kierun-
ku wysp południowego Pacyfiku. Joenes i Lum stawili czoło wielu
przeciwnościom, wyszli cało z licznych niebezpieczeństw. To samo
jednak spotkało wielu żeglarzy. Pełni współczucia odnotowujemy,
że Joenes i Lum cierpieli z powodu tropikalnego słońca, gwałtow-
nych sztormów, brakło im żywności i wody, przeżyli katastrofę mor-
ską, stracili maszt, natknęli się na groźne rafy od zawietrznej i tak
dalej. Ale okazawszy współczucie, musimy także zauważyć, że szcze-
góły ich wyprawy przypominają niezliczone opowieści o przepra-
wach na małych łodziach. To podobieństwo nie umniejsza, rzecz ja-
sna wartości tego doświadczenia, z pewnością jednak może przy-
czynić się do spadku zainteresowania ze strony czytelnika.
Sam Joenes nigdy nie opowiadał zbyt wiele o tej strasznej pod-
róży, zbyt bowiem zajęty był innymi sprawami. Jedyna zaś wypo-
wiedź Luma, jaką odnotowano, stanowiła odpowiedź na pytanie o wra-
żenia z podróży i brzmiała ona tak:
- No cóż, człowieku, wiesz.
Tak, rzeczywiście wiemy i dlatego przechodzimy teraz do za-
kończenia podróży, kiedy to Joenes i Lum - wygłodniali, ale wciąż
żywi - zostali nieprzytomni wyrzuceni na brzeg, gdzie znaleźli ich
i ocucili mieszkańcy Manituatua.
Gdy tylko doszedł do siebie, Joenes zapytał o ukochaną Tonde-
layo, którą zostawił na wyspie. Okazało się jednak, że ta nieustraszo-
na dziewczyna zmęczyła się w końcu czekaniem, poślubiła rybaka
z Tuamotos i jest już matką dwójki dzieci. Joenes przyjął to ze spo-
kojem i zajął się sprawami światowej wagi.
Dowiedział się, że na Manituatua i na okolicznych wyspach
mieszkańcy w niewielkim tylko stopniu odczuli skutki wojny. Wy-
spy te bowiem, od dawna pozbawione styczności z Azją i Europą,
straciły również kontakt z Ameryką. Docierały tu tylko jakieś fanta-
styczne pogłoski. Niektórzy mówili, że miała miejsce wielka wojna,
podczas której największe kraje tego świata zniszczyły siebie na-
wzajem. Inni twierdzili, że przyczynili się do tego obcy najeźdźcy
0 niewiarygodnym wręcz okrucieństwie. Jeszcze inni mówili, że nie
było żadnej wojny, wybuchła natomiast epidemia, która spowodo-
wała upadek całej zachodniej cywilizacji.
Te i inne przypuszczenia były i w dalszym ciągu są szeroko dys-
kutowane. Wydawca przyjął wersję wydarzeń Joenesa, który opo-
wiadał, że miała miejsce spontaniczna i chaotyczna eksplozja dzia-
łań wojennych, a ich punktem kulminacyjnym było zniszczenie Ame-
ryki, ostatniej wielkiej cywilizacji Starego Świata.
Tak jak powiedzieliśmy, na wyspach południowego Pacyfiku
skutki wielkiej wojny były ledwo odczuwalne. Szerzyły się plotki
1 czasem nad głowami przelatywały pociski. Większość z rakiet jed-
nak, nie czyniąc żadnej szkody mieszkańcom, lądowała w morzu.
Tylko jedna spadła na Moloteę i zmiotła z powierzchni ziemi
wschodnią część tego atolu, przyczyniając się do śmierci siedem-
dziesięciu trzech osób. W amerykańskich bazach wojskowych, roz-
mieszczonych głównie na Hawajach i Filipinach, czekano na roz-
kazy, które nigdy nie nadeszły, i zastanawiano się bez końca, kto
naprawdę jest wrogiem Ameryki. W końcu ostami wystrzelony
pocisk spadł do morza, wojna się skończyła i Stary Świat znikł,
jakby go nigdy nie było.
Joenes i Lum byli już przytomni, ale wciąż jeszcze osłabieni,
gdy dogasała wojna. Dopiero kilka miesięcy po jej zakończeniu byli
gotowi, by odegrać właściwą rolę w kształtowaniu nowej cywiliza-
cji.
Niestety, każdy z nich inaczej pojmował swoje obowiązki i w ża-
den sposób nie mogli dojść do porozumienia. W dalszym ciągu pró-
bowali podtrzymywać przyjaźń, ale to stawało się coraz trudniejsze.
Kłopotów przysparzali ponadto zwolennicy obu. Wyglądało na to,
że Joenes i Lum, dwaj zagorzali przeciwnicy wojny, niebawem sami
zaczną ze sobą wojować.
Tak się jednak nie stało. Joenes umocnił swe wpływy na wy-
spach południowego Pacyfiku od Nukuhivy na zachodzie po Tongo
na wschodzie, dlatego też Lum i jego zwolennicy odpłynęli czółna-
mi na wschód od Tonga i wylądowali na Fidżi, gdzie idee Luma spot-
kały się z dużym zainteresowaniem. Obaj przyjaciele byli już wów-
czas w sile wieku i rozstawali się ze szczerym smutkiem. Ostatnie
słowa, jakie Lum skierował do Joenesa, brzmiały:
- Wiesz, stary, myślę, że każdy kot lubi chodzić własnymi dro-
gami. Ale naprawdę rusza mnie, że muszę odejść w ten sposób, ro-
zumiesz? Obaj przez to przeszliśmy, Joenes, i tylko my dwaj wiemy
o wszystkim. Więc chociaż myślę, że nie masz racji, rób swoje,
chłopie. Będę za tobą tęsknił. Trzymaj się.
Pożegnanie Joenesa było równie sentymentalne.
Potem Lum odpłynął na Fidżi, gdzie jego idee znalazły wielu
zwolenników. Do dzisiaj Fidżi stanowi centrum światowego lumiz-
mu, a mieszkańcy wyspy nie posługuj ą się tą odmianą angielszczyz-
ny, którą posługiwał się Joenes, ale tą, której używał Lum. Niektórzy
badacze twierdzą, że jest to najczystsza i najstarsza odmiana.
Najistotniejsze założenia filozofii Luma można odnaleźć
w Księdze Fidżi, gdzie zostały zapisane w tej formie, w której wy-
powiedział je sam Lum:
Słuchaj, sprawy wzięły taki, a nie inny obrót z powodu maszyn.
Dlatego też maszyny są złe. Do tego zostały zrobione z metalu.
A więc metal jest jeszcze gorszy. To znaczy, jest samym złem.
Gdy tylko pozbędziemy się całego piekielnego metalu,
wszystko będzie grało.
Oczywiście, to tylko część nauk Luma. Istniejąponadto jego teorie
odurzenia i ekstazy („Musisz płynąć z prądem"); idealnego zachowa-
nia („Nikt nie powinien nikomu załazić za skórę"); wewnętrznych
ograniczeń społecznych („Nie powinni włazić nikomu na głowę"); teo-
ria uzasadniająca potrzebę dobrych manier, tolerancji i szacunku (,,Nie
powinieneś nikogo dołować"); teoria obiektywnych danych zmysło-
wych („Najbardziej mnie kręcą rzeczy prawdziwe"); teoria potrzeby
współpracy w ramach społeczeństwa („To bardzo dobrze, kiedy wszyst-
kie koty tańczą razem"), a także wiele innych teorii obejmujących nie-
mal wszystkie aspekty ludzkiego życia. Powyższe przykłady zostały
zaczerpnięte z Księgi Fidżi, gdzie można znaleźć pełen wykład filozo-
fii Luma opatrzony stosownymi komentarzami.
W pierwszych dniach Nowego Świata mieszkańców Fidżi inte-
resowała przede wszystkim teoria, zgodnie z którą wszelkie zło tkwi
w metalu. Ponieważ zaś byli z natury ludem żądnym przygód, które-
mu niestraszne są dalekie podróże, wypłynęli wielką flotyllą, dowo-
dzoną przez Luma, aby topić metal, gdziekolwiek go znajdą.
Ekspedycja ta przyniosła wielu nowych zwolenników ortodok-
syjnego lumizmu. Głosili oni potrzebę destrukcji metalu po całym
Pacyfiku, od Australii aż po porośnięte dżunglą wybrzeża Azji i da-
lej na wschód, do wybrzeży obu Ameryk. Ich wyczyny, zwłaszcza
zaś to, czego dokonali na Filipinach, oraz - z pomocą Maorysów -
w Nowej Zelandii, stały się tematem wielu pieśni i opowieści. Do-
piero pod koniec wieku, długi czas po śmierci Luma, udało im się
dokończyć dzieło na Hawajach i w ten sposób pozbawić wyspy Pa-
cyfiku około dziewięciu dziesiątych zasobów metalu.
Tym nieulękłym podróżnikom udało się wkrótce podbić wiele
wysp. Było ich jednak zbyt niewielu, by utrzymać na nich władzę.
Przez pewien czas Fidżijczycy rządzili na Bora Bora, Raiatei, Hua-
hine i Oahu, ale lokalne społeczności albo ich asymilowały, albo zmu-
szały do odwrotu. Większość Fidżijczyków stosowała się też do wska-
zówek Luma odnośnie postępowania z mieszkańcami innych wysp: „Rób-
cie swoje, a potem schodźcie ze sceny. Nie sterczcie jak ćwoki".
Tak kończą się przygody fidżijskie.
W przeciwieństwie do Luma Joenes nie pozostawił po sobie sys-
tematycznego wykładu swej filozofii. Nigdy nie wypowiadał się wprost
przeciwko metalowi, pozostawał wobec niego obojętny. Nie dowierzał
żadnym prawom, nawet najlepszym, choć jednocześnie uznawał, że są
konieczne. Wedle Joenesa prawo było ściśle związane z naturą ludzi,
którzy o nim stanowili. Kiedy natura tych ludzi ulegała zmianie, co zda-
niem Joenesa było nieuniknione, zmieniała się też natura prawa. Wów-
czas należało znaleźć nowych prawodawców i nowe prawa.
Joenes uczył, że człowiek powinien aktywnie dążyć ku cnocie,
zdając sobie jednocześnie sprawę z trudności z tym związanych.
Największy kłopot, zdaniem Joenesa, sprawiało to, że wszystko, na-
wet ludzie i ich cnoty, podlega ciągłym zmianom. W tej sytuacji
wielbiciel prawa musi porzucić iluzję stałości i tropić zmiany za-
chodzące w nim samym i w innych. Według Joenesa człowiek wi-
nien skoncentrować wszystkie siły na nieustannym poszukiwaniu
chwilowej stabilności w powodzi życiowych metamorfoz. Wska-
zywał, że w tym poszukiwaniu człowiekowi musi dopisać szczęście.
Jest ono absolutnie konieczne, choć nie da się go zdefiniować.
Joenes mówił o tej i innych sprawach, stale podkreślając do-
skonałość cnoty, potrzebę dobrej woli i niemożliwość osiągnięcia
perfekcji. Niektórzy twierdzą, że w podeszłym wieku Joenes na-
uczał czegoś zupełnie innego, mówił ludziom, że świat nie jest ni-
czym innym niż okropną zabawką, skonstruowaną przez złych bo-
gów. Stanowi rodzaj teatru, w którym bogowie bez końca wysta-
wiają sztuki dla własnej przyjemności, ludzie zaś są tam aktorami.
Bogowie obdarzają ludzi świadomością, wiarą w cnoty i ideały, dają
im nadzieję oraz marzenia, a także wszelkiego rodzaju przekona-
nia. Przed tak wyposażonymi aktorami stawiają szereg problemów
i znajdują wielką przyjemność w oglądaniu miotających się kukie-
łek, przeświadczonych, że mają do spełnienia niezwykle ważne
zadanie, gdy starają się rozwiązać dylematy postawione im przez
bogów. Bogowie ryczą ze śmiechu i nic nie cieszy ich bardziej niż
oglądanie jakiejś małej kukiełki, która ubzdurała sobie, że powin-
na żyć przyzwoicie i godnie umrzeć. Bogowie biją brawo i równo-
cześnie zaśmiewają się z absurdalności śmierci, która unicestwia
usiłowania człowieka. Ale jeszcze nie to jest najstraszniejsze. Na-
dejdzie taka chwila, że bogowie zmęczą się swoim teatrem i ma-
łymi ludzkimi kukiełkami, wyrzucąje, zniszczą teatr, a potem znajdą
sobie inne rozrywki. I wkrótce nawet bogowie nie będą pamiętali,
że kiedykolwiek istniało coś takiego jak człowiek.
Ta teoria jednak zbyt daleko odbiega od innych teorii Joenesa,
by on był jej autorem. Będziemy zawsze pamiętać Joenesa dumne-
go, w pełni sił i lat, jak niesie przesłanie nadziei.
Joenes żył wystarczająco długo, żeby ujrzeć schyłek Starego
Świata i narodziny Nowego. Dzisiaj wszystkie cywilizacje godne tej
nazwy znajdują się na wyspach Pacyfiku. Stanowimy mieszankę ras:
wielu naszych przodków przybyło z Europy, Ameryki czy Azji.
Przede wszystkim jednak jesteśmy Polinezyjczykami, Melanezyj-
czykami i Mikronezyjczykami. Wydawca, który mieszka na wyspie
Hawaiki, wierzy, że dzisiejszy pokój i dobrobyt stanowią konsekwen-
cję niewielkiego rozmiaru każdej z wysp, ich ogromnej liczby i dzie-
lących je odległości. Taki stan rzeczy uniemożliwia podbój wszyst-
kich wysp przez jakąś jedną grupę i pozwala łatwo uciec, gdy ktoś
nie lubi swojej wyspy. Takimi przywilejami ludzie z kontynentów
nie mogą się cieszyć.
Oczywiście mamy swoje problemy. Między grupami wysp wciąż
wybuchają walki, choć, rzecz jasna, na dużo mniejszą skalę. Wciąż
panuje nierówność społeczna, niesprawiedliwość, zdarzają się prze-
stępstwa i choroby. Ale to zło nigdy nie jest na tyle wielkie, by ogar-
nąć całą wyspiarską społeczność. Życie się zmienia i zmiany często
przynoszą ze sobą zarówno zło, jak i postęp. Dzisiaj jednak zmiany
zachodzą wolniej niż w rozgorączkowanej przeszłości.
Być może powolność zachodzących zmian jest po części efektem
niemal całkowitego braku metalu. Zawsze było go mało na naszych
wyspach, a Fidżijczycy zniszczyli całe dostępne zasoby. Czasem tro-
chę uda się go wydobyć na Filipinach, ale prawie nic z tego nie trafia do
obiega Społeczności lumistyczne sąnadal aktywne i kradną każdy metal,
na jaki się natkną, by go potem wyrzucić do morza. Wielu z nas wydaje
się, że ta irracjonalna nienawiść do metalu jest godna ubolewania. Wciąż
jednak nie możemy odpowiedzieć na pytanie zadane wiele lat temu przez
Luma: „Człowieku, czy spróbujesz kiedyś zbudować bombę atomową
z koralu i łupiny orzecha kokosowego?".
Tak wygląda życie w dzisiejszych czasach. Jesteśmy zmuszeni
ze smutkiem skonstatować, że nasz pokój i dobrobyt zostały zbudo-
wane na gruzach Starego Świata. Taki los jednak spotyka wszystkie
społeczeństwa i nic nie można na to poradzić. Część z tych, którzy
opłakują przeszłość, zrobiłaby lepiej, myśląc o przyszłości. Zapusz-
czające się daleko bandy fidżijskich lumistów dostrzegły bowiem
poruszenie wśród dzikich plemion zamieszkujących kontynenty. Tych
rozproszonych i bojaźliwych dzikusów można na razie ignorować,
ale kto wie, co przyniesie przyszłość?
Jeśli chodzi o koniec Podróży Joenesa, należy dodać jeszcze
co następuje.
Lum umarł w wieku sześćdziesięciu dziewięciu lat. Pewnego
razu, gdy przewodził akcji niszczenia metalu, przedziurawiła mu gło-
wę włócznia rosłego Hawajczyka, który próbował ochronić maszy-
nę do szycia. Ostatnie słowa Luma brzmiały:
- Cóż, chłopcy, jestem w drodze na herbatkę w Chmurach, or-
ganizowaną przez Największego Ćpuna.
To powiedziawszy, zakończył życie. Zdanie to stanowi ostatnią
odnotowaną wypowiedź Luma na temat religii.
Jeśli chodzi o Joenesa, wszystko skończyło się zupełnie ina-
czej. W wieku siedemdziesięciu trzech lat, podczas odwiedzin na
górzystej wyspie Moorea, zauważył jakiś ruch na plaży i udał się
w tym kierunku, by sprawdzić, co się dzieje. Zobaczył, że na brzegu
znajduje się tratwa, a obok niej stoi człowiek należący do jego rasy.
Miał na sobie ubranie w strzępach, a jego ręce i nogi zostały ciężko
słońce. Ogólnie jednak był w dobrym stanie.
- Joenes! -jęknął mężczyzna. - Wiedziałem, że żyjesz, i by-
łem pewien, że cię odnajdę. Jesteś Joenes, prawda?
- Owszem - odrzekł Joenes. - Ale obawiam się, że pana nie
poznaję.
- Jestem Watts - wyjaśnił tamten - złodziej klejnotów, którego
spotkałeś w Nowym Jorku. Teraz mnie sobie przypominasz?
- Tak - odparł Joenes. - Dlaczego mnie szukałeś?
- Wprawdzie rozmawialiśmy tylko chwilę, ale wywarłeś na
mnie ogromny wpływ, Jones. Tak jak Podróż stała się twoim ży-
ciem, tak ty stałeś się moim. Nie umiem wytłumaczyć, jak to się
stało, ale stało się i nie potrafiłem się temu oprzeć. Ty byłeś moją
pracą, wszystko, co robiłem, dotyczyło ciebie. Długo to trwało,
zanim zgromadziłem wszystkie rzeczy, których potrzebujesz, ale
zadanie nie było łatwe. Jednak nie dbałem o to. Pomagali mi ludzie
na górze, więc byłem zadowolony. Potem przyszła wojna i wszyst-
ko stało się jeszcze trudniejsze. Przez wiele błąkałem się po spu-
stoszonej Ameryce, aby znaleźć to, czego mógłbyś potrzebować.
W końcu jednak udało się i przybyłem do Kalifornii. Stamtąd wy-
płynąłem ku wyspom Pacyfiku i przez wiele lat tułałem się od jed-
nego miejsca do drugiego. Często słyszałem o tobie, ale nigdzie
nie mogłem cię znaleźć. Mimo to nie zniechęcałem się. Pamięta-
łem wciąż o trudnościach, którym ty musiałeś stawić czoło, to do-
dawało mi sił. Wiedziałem, że twoim zadaniem jest stworzyć nowy
świat, moim zaś - odnaleźć ciebie.
- To zdumiewające - rzekł Joenes, zachowując spokój. - Praw-
dopodobnie jesteś szalony, ale to nie ma znaczenia. Przykro mi, że
przysporzyłem ci tylu kłopotów. Nie miałem jednak pojęcia, że mnie
szukasz.
- Nie mogłeś o tym wiedzieć - powiedział Watts. - Nawet ty,
Joenes, nie mogłeś wiedzieć, kto lub co cię szuka, dopóki cię nie
znaleziono.
- No cóż - rzekł Joenes - teraz mnie odnalazłeś. Mówiłeś, że
coś dla mnie masz?
- Kilka rzeczy - odparł Watts. - Dmuchałem na nie i chucha-
łem, są bowiem niezbędne, abyś mógł wypełnić swoje zadanie.
Watts odczepił paczkę z nieprzemakalnej tkaniny, którą miał
przymocowaną do ciała i uśmiechając się, wręczył ją Joenesowi.
Joenes rozpakował zawiniątko i znalazł tam, co następuje:
1. Wiadomość od Seana Feinsteina, który donosił, że zatrudnił
Wattsa po to, by ów dostarczył Joenesowi wszystkie te rzeczy.
Feinstein pisał, iż ma nadzieją, że Joenes miewa się dobrze. On sam
uszedł cało z zagłady wraz ze swą córką Deirdre i udał się na wyspę
Sangar, przeszło trzy tysiące dwieście kilometrów od wybrzeża Chi-
le. Tam odniósł skromny sukces jako kupiec, podczas gdy Deirdre
wyszła za pomysłowego wyspiarza. Teraz zaś ma szczerą nadzieję,
że załączone przedmioty okażą się przydatne.
2. Krótką notkę od doktora, którego spotkał w Zakładzie Hollis
dla Obłąkanych Przestępców. Doktor napisał, że zapamiętał zainte-
resowanie Joenesa pacjentem, który wierzył, że jest Bogiem, i któ-
ry zniknął, zanim Joenes mógł go zobaczyć. Ponieważ jednak Joenes
wykazywał duże zainteresowanie tą sprawą, doktor dołączył jedyną
zapisanąkartkę, jaką ów szaleniec zostawił po sobie - listę znalezio-
ną po jego ucieczce.
3. Mapę Oktagonu ostemplowaną oficjalną pieczątką kartogra-
fa i zatwierdzoną przez najwyższych urzędników, gwarantującą, że
zaprowadzi każdego do wybranej części budynku natychmiast, bez
żadnych opóźnień.
Joenes patrzył długo na wszystkie te rzeczy, a jego twarz zaczę-
ła przypominać zwietrzały granit. Przez długi czas trwał w bezruchu,
ocknął się dopiero, kiedy Watts próbował podejrzeć dokumenty, za-
glądając mu przez ramię.
- Należy mi się! - powiedział płaczliwie. - Przez całą drogę
ani razu na nie nie spojrzałem. Joenes, muszę rzucić okiem na mapę
i zerknąć na listę szaleńca.
— Nie - odparł Joenes - to nie dla ciebie.
Watts wpadł w furię i tubylcy musieli go powstrzymywać, żeby
nie porwał dokumentów siłą. Kilku kapłanów z wioski przybyło do
Joenesa, ale on się od nich odwrócił. Na jego twarzy malowało się
przerażenie. Niektórzy myśleli, że wrzuci papiery do morza, lecz on
nie zrobił tego. Przycisnął je mocno do piersi i pospieszył na stromy
szlak prowadzący w góry. Kapłani udali się za nim, ale wkrótce zgu-
bili go w gęstwinie.
Zeszli na brzeg i powiedzieli ludziom, że Joenes niebawem wróci
i że pragnie tylko jakiś czas studiować dokumenty w samotności.
Ludzie czekali wiele lat i nie tracili cierpliwości. W tym czasie umarł
Watts. Joenes jednak nigdy już nie zszedł z gór.
Blisko dwa wieki później pewien myśliwy wspiął się na stromy
stok Moorea w poszukiwaniu kozic. Gdy wrócił na dół, oznajmił, że
widział bardzo starego człowieka siedzącego u wejścia do jaskini
i przyglądającego się jakimś papierom. Stary człowiek skinął na nie-
go i myśliwy, choć przestraszony, podszedł. Papiery, które trzymał
starzec, były wyblakłe od słońca i deszczu, tak że nie można było nic
przeczytać. Zdawało się też, że starzec oślepł, przyglądając się im
- Jak udaje ci się odczytać te papiery? - spytał myśliwy.
- Nie muszę tego robić - odparł tamten. - Nauczyłem się ich na
pamięć.
To powiedziawszy, starzec wstał i wszedł do jaskini. Miejsce zaś
wyglądało tak, jakby nikogo tu nigdy nie było.
Czy to prawdziwa historia? Czy mimo upływu tylu lat Joenes
może wciąż żyć w górach i rozmyślać o największych sekretach
minionej epoki? Jeżeli tak jest, to czy lista szaleńca i mapa Oktago-
nu mają jakieś znaczenie dla naszego świata?
Tego nie dowiemy się nigdy. Trzy ekspedycje na górę Moorea
nie odnalazły tam żadnych śladów ludzkiej obecności, chociaż istot-
nie znajduje się tam jaskinia. Badacze sądzą, że myśliwy musiał
być pijany. Uważają, że Joenes prawdopodobnie postradał zmysły
z żalu, że zbyt późno otrzymał tak ważne informacje, i że uciekł
przed kapłanami i żył jak pustelnik, mając przy sobie wyblakłe
i bezużyteczne papiery, by w końcu umrzeć w jakimś niedostęp-
nym miejscu.
To jedyne wytłumaczenie, które wydaje się rozsądne. Jednak miesz-
kańcy Moorea i tak wybudowali na tym miejscu małą świątynię.
WYDAWNICTWO AMBER Sp. z o.o.
00-108 Warszawa, ul. Zielna 39, tel. 620 40 13, 620 81 62
Warszawa 1999. Wydanie I
Druk: Wojskowa Drukarnia w Łodzi