Norbert Ryszczuk 
 
 
 
 Windows dla Niewidomych 
 
       Część druga 
 
   Przydatne aplikacje 
 
     Phu impuls 
      Lublin 2002 
 
 Wstęp 
 
 
Jest to już druga książka mojego autorstwa z serii "Windows dla Niewidomych". Pierwsza przeznaczona była dla osób początkujących i zawierała opis systemu Windows oraz zintegrowanych z nim aplikacji. Niniejsza książka przeznaczona jest natomiast dla osób bardziej zaawansowanych, które dobrze już umieją się poruszać w systemie Windows 98. Omówiłem w niej takie kwestie, jak nagrywanie płyt CD, nagrywanie dźwięku przy pomocy komputera, czy też czytanie tekstów czarnodrukowych. Każdy rozdział poświęcony jest opisowi jednej aplikacji. Celem książki nie jest dogłębne omawianie programów, lecz opis funkcji podstawowych, dzięki którym użytkownicy będą mogli z nich korzystać. Myślę, iż ktoś, kto będzie chciał dokładniej zapoznać się z opisywanymi tu aplikacjami, zajrzy do ich podręczników. 
Proponuję studiować książkę wykonując równocześnie operacje, które są w niej opisane, ponieważ jest to, moim zdaniem, najszybsza metoda nauki. Chciałbym jeszcze powiedzieć o sposobie opisywania wciskania kombinacji klawiszy. Otóż w przypadku, gdy należy wcisnąć dwa klawisze równocześnie, oddzielone są one znakiem "+". Tak więc wyrażenie "Alt+p C" oznacza, iż najpierw należy nacisnąć P przy wciśniętym klawiszu Alt, a później zwolnić oba klawisze i nacisnąć C. 
Mam nadzieję, że niniejsza książka będzie przydatna dla tych, którzy znają system Windows i chcieliby zapoznać się z kilkoma najbardziej przydatnymi aplikacjami w codziennej pracy z komputerem. 
 
 
ROZDZIAŁ 1 
 
Windows Commander 
 
 
Windows Commander jest aplikacją, która wielu osobom może bardzo ułatwić pracę w systemie Windows. Najbardziej przydatna będzie tym, którzy kiedyś pracowali w systemie MSDOS z takimi nakładkami, jak Norton Commander czy też Foltyn Commander, ponieważ jest ona do nich bardzo podobna. 
Windows Commander jest programem typu shareware, więc po to, by móc pracować w nim bez ograniczeń, należy go zarejestrować. W programie niezarejestrowanym po każdym uruchomieniu pojawi się odpowiednie okienko z prośbą o wciśnięcie pewnego przycisku w celu jego uruchomienia. 
Gdy uruchomimy program, w jego oknie pojawią się dwa panele: prawy i lewy. W każdym z nich widoczna będzie lista plików i folderów. Klawiszem Tab będziemy mogli się przełączać z jednego panelu do drugiego. Ci, którzy używają programów udźwiękawiających, mogą na początku mieć pewne problemy, ponieważ programy te różnie się zachowują i często należy je tak skonfigurować, by czytały na liście nazwy, które w danym momencie są podświetlone. Dotyczy to takich screenreaderów, jak Window-Eyes i Jaws. Program Hal jest na tyle inteligentny, że sam wie, co ma czytać i dlatego nie trzeba go konfigurować. Nie zamierzam tu omawiać kwestii związanych z ustawianiem screenreaderów, ponieważ każdy z nich konfiguruje się nieco inaczej. 
Gdy już mamy odpowiednio skonfigurowany program udźwiękawiający, możemy uruchomić Windows Commandera. 
Jak już wspomniałem, na ekranie będziemy mieli dwa panele zawierające listy plików i folderów. Po liście możemy poruszać się strzałkami kursora. Klawisz Home przenosi nas na początek listy, a End - na koniec. Klawiszem Enter możemy wchodzić do poszczególnych folderów i otwierać pliki. Jeśli nie będziemy znajdować się w katalogu głównym dysku, tylko w którymś z folderów, to na początku listy nie będziemy mieli nazwy żadnego folderu ani pliku, lecz dwie kropki. Gdy naciśniemy w tym miejscu klawisz Enter, wyjdziemy z folderu, w którym się znajdowaliśmy, a kursor ustawi się właśnie na tym folderze. Ponowne naciśnięcie klawisza Enter spowoduje, oczywiście, wejście do folderu. Innym, prostszym sposobem wyjścia z folderu jest naciśnięcie klawisza Backspace. Nie trzeba wtedy bowiem przechodzić na początek listy klawiszem Home. Naciśnięcie Backspace powoduje wyjście z folderu niezależnie od tego, w którym miejscu znajduje się kursor. Dłuższe przytrzymanie klawisza Backspace spowoduje przejście do katalogu głównego dysku, na którym jesteśmy. Komendą, która powoduje natychmiastowe przejście do katalogu głównego, jest Ctrl+\. Kursor ustawia się wtedy na początku listy folderów i plików. 
Bardzo przydatną komendą jest tzw. Szybkie wyszukiwanie. Po to, by znaleźć na liście określony plik, nie trzeba szukać go klawiszami strzałek; wystarczy nacisnąć Ctrl+Alt i pierwszą literę nazwy pliku, którego szukamy. Jeśli kilka plików ma nazwy rozpoczynające się na daną literę, to można zwolnić klawisze Ctrl+Alt i pisać następne litery nazwy, a później nacisnąć klawisz Esc. W celu upewnienia się możemy jeszcze przecież sprawdzić kursorem, czy rzeczywiście znajdujemy się na tym pliku lub folderze, na którym powinniśmy.  
Układ plików i folderów na liście może być różny, zależnie od tego, jak ustawimy to w programie Windows Commander. Jeśli w lewym i prawym panelu będziemy znajdować się w tym samym folderze, to listy w obydwu panelach będą identyczne. Najwygodniej chyba posortować listę alfabetycznie. Służy do tego kombinacja klawiszy Ctrl+F3. Klawiszami Ctrl+F4 sortujemy pliki według rozszerzenia, Ctrl+F5 - według czasu utworzenia, a Ctrl+F6 - według ich wielkości. Te same operacje możemy wykonać wchodząc klawiszem alt do menu i ustawiając odpowiednie opcje w nagłówku Podgląd.  
Ci, którzy nie znają programu Windows Commander, mogą w każdej chwili skorzystać z jego pomocy, wciskając klawisz F1. Należy jeszcze podkreślić, iż pracując w tym programie można wykonywać wszystkie komendy, które obowiązują w systemie Windows i D$O$S. Aplikacja ta jest więc jedynie ułatwieniem, udostępniającym nam dodatkowe komendy, którymi możemy przyśpieszyć pewne operacje. Wiele komend możemy wydawać wciskając odpowiednie klawisze funkcyjne. Postaram się teraz pokrótce opisać najprzydatniejsze funcje. 
 
Zaznaczanie Plików 
 
Jeśli chcielibyśmy za jednym razem skopiować, skasować, przenieść, spakować czy też rozpakować kilka plików lub folderów, to musielibyśmy je zaznaczyć. Do tego celu służy klawisz Insert. Jego naciśnięcie powoduje zaznaczenie pliku lub folderu i przesunięcie kursora w dół. Gdy więc chcielibyśmy zaznaczyć kilka folderów znajdujących się jeden pod drugim, wystarczyłoby ustawić się na pierwszym z nich i kilka razy nacisnąć Insert. W każdej chwili możemy skorzystać z komend systemu Windows i np. zaznaczyć wszystkie foldery wciskając Ctrl+A lub wybierać odpowiednie pliki trzymając wciśnięty klawisz Ctrl i zaznaczając je spacją. Windows Commander daje nam również możliwość zaznaczania plików w inny sposób. Służy do tego "+" i "-" z klawiatury numerycznej. Kombinacją klawiszy Ctrl++ zaznaczamy wszystkie pliki w danym folderze. Jeśli odpowiednio skonfigurujemy program, to będziemy mogli również zaznaczać tą komendą foldery znajdujące się w katalogu, w którym aktualnie pracujemy. Naciśnięcie Ctrl+- powoduje odznaczenie wszystkich plików. Jak wiadomo, w takich aplikacjach, jak Mój Komputer czy Eksplorator Windows, nie można było naciskać klawiszy strzałek, ponieważ powodowało to odznaczenie plików. W programie Windows Commander można normalnie przemieszczać kursor po zaznaczeniu plików, nawet wtedy, gdy zrobimy to np. kombinacją klawiszy Shift+Strzałka w Dół. Naciśnięcie Alt++ spowoduje zaznaczenie wszystkich plików w danym folderze, które mają takie rozszerzenie, jakie posiada plik, na którym znajduje się kursor. Widzimy więc, że możliwości związanych z zaznaczaniem jest bardzo wiele. 
 
F2 lub Ctrl+R - Ponowne Odczytanie Zawartości Panelu Źródłowego 
 
Komenda ta przydaje się przeważnie wtedy, gdy używamy dyskietek. Po wyjęciu dyskietki i włożeniu następnej program Windows Commander nie odświeża bowiem widoku panelu, w którym wyświetlona jest zawartość dyskietki. Dopiero po naciśnięciu klawisza F2 lub Ctrl+R wyświetli się nam zawartość nowo włożonej dyskietki. 
 
F3 - Podgląd 
 
Komenda ta jest dużo bardziej przydatna niż poprzednia, więc zasługuje na szersze omówienie. Gdy ustawimy się na interesującym nas pliku tekstowym lub dźwiękowym, możemy wcisnąć klawisz F3. Na ekranie pojawi się wtedy zawartość pliku tekstowego. Jeśli będzie to plik dźwiękowy, np. z rozszerzeniem .$W$A$V lub .$M$P3, to będziemy mogli go odsłuchać.  
Program umożliwia nam także przeglądanie plików utworzonych w formacie $H$T$M$L. Należy pamiętać, że klawisz F3 uruchamia jedynie prostą przeglądarkę plików, a nie edytor tekstów. Nie pozwala ona zatem na dokonywanie edycji, ani jakichkolwiek zmian w pliku. Jeśli plik tekstowy zawiera długie linie, to nie będziemy mogli czytać ich końcówek. Komenda F3 służy więc jedynie do tego, by móc przejrzeć zawartość pliku. 
Przeglądarka zawiera oczywiście menu, do którego wchodzimy naciskając klawisz Alt. Gdy je przejrzymy, okaże się, że klawisz F7 służy do znajdowania ciągów znaków, a F5 - do ponownego znajdowania tego samego ciągu. Przeglądając plik tekstowy możemy korzystać z klawiszy Page Up i Page Down, by móc przeczytać następną porcję tekstu. Klawiszem Home przechodzimy na początek pliku, a klawiszem End - na jego koniec. Do wyjścia z przeglądarki służy klawisz Esc. 
 
F4 - Edycja 
 
Gdy stojąc na pliku wciśniemy klawisz F4, uruchomi się edytor tekstów. Windows Commander uruchamia wtedy domyślnie program Notatnik, ale z moich doświadczeń wynika, iż lepiej jest tak go skonfigurować, by uruchamiał się Wordpad, ponieważ daje on nam więcej możliwości. Notatnik nie pozwala na otwieranie dużych plików tekstowych. Gdy ustawimy kursor na takim pliku i naciśniemy klawisz F4, pojawi się okno dialogowe z odpowiednią informacją. Będziemy wtedy musieli zrezygnować z edycji lub uruchomić przeglądarkę. Gdy jednak F4 spowoduje uruchomienie programu Wordpad, okna dialogowego nie będzie, ponieważ nie ma wtedy znaczenia rozmiar pliku tekstowego. 
Po naciśnięciu klawisza F4 będziemy już mogli dokonywać edycji pliku. Menu i komendy będą, oczywiście, zależeć od tego, jakiego edytora będziemy używać. Naciśnięcie kombinacji klawiszy Alt+F4 spowoduje zamknięcie edytora. 
 
F5 - Kopiowanie 
 
Komenda F5 służy do kopiowania plików i folderów. Po to, by skopiować plik, musimy w jednym z paneli ustawić na nim kursor, a w drugim - przejść tam, gdzie chcemy go skopiować. Nie ma znaczenia to, w którym panelu wybierzemy plik źródłowy, a w którym miejsce docelowe. Jeśli np. w folderze Moje Dokumenty ustawimy kursor na plik "czytaj.doc", a następnie klawiszem Tab przejdziemy do drugiego panelu i wybierzemy tam stację dysków A, to plik skopiuje się na dyskietkę. By skopiować dany plik, należy ustawić na nim kursor i nacisnąć F5. Pojawi się wtedy odpowiednie okno dialogowe z paroma przyciskami. Naciśnięcie klawisza Enter spowoduje zatwierdzenie kopiowania, a naciśnięcie klawisza Esc - zaniechanie. Jeśli podczas kopiowania coś się wydarzy, np. zabraknie miejsca na dysku, to pojawi się odpowiedni komunikat. 
Komendą F5 możemy również kopiować całe foldery. Wystarczy po prostu w jednym z paneli ustawić kursor w miejscu, do którego chcemy skopiować dany folder, a następnie przejść klawiszem Tab do drugiego panelu i ustawić kursor na folderze, który chcemy skopiować. Później już wystarczy tylko nacisnąć F5 i Enter. 
 
F6 - Przesunięcie: zmiana nazwy 
 
Komenda ta działa bardzo podobnie, jak F5, z tym, że przy jej pomocy możemy przenosić pliki lub zmieniać ich nazwy. Przesunięcie lub przenoszenie różni się od kopiowania tym, że przeniesienie powoduje skopiowanie pliku w miejsce docelowe i skasowanie go z miejsca źródłowego. Po to więc, by przenieść dany plik, należy wybrać miejsce docelowe, np. wejść do danego folderu, jeśli właśnie do niego będziemy chcieli go przenieść, a następnie w drugim panelu ustawić kursor na pliku, który ma być przeniesiony i nacisnąć F6 oraz Enter. Jeśli natomiast w obydwu panelach będziemy się znajdować w tym samym katalogu, to po naciśnięciu F6 będziemy mogli jedynie zmienić nazwę pliku, wpisując nową w polu edycyjnym. 
 
F7 - Tworzenie nowego katalogu 
 
Po naciśnięciu klawisza F7 pojawi się okno dialogowe, a kursor ustawi się w polu edycyjnym, w którym będziemy musieli wpisać nazwę nowego katalogu, jaki chcemy stworzyć. Po naciśnięciu klawisza Enter w folderze, w którym się aktualnie znajdowaliśmy, będzie utworzony nowy katalog i zostanie na nim ustawiony kursor. Po to, by do niego wejść, wystarczy więc nacisnąć Enter. Po naciśnięciu klawisza F7 możemy zrezygnować z tworzenia nowego folderu, wciskając np. klawisz Esc. 
 
F8 - Kasowanie 
 
Klawisz F8 służy do kasowania plików i folderów. Po jego naciśnięciu pojawia się odpowiednie okno dialogowe, w którym możemy potwierdzić kasowanie naciskając klawisz Enter lub zaniechać (Esc.). Również tu możemy zaznaczać pliki lub nawet całe foldery. 
 
F9 :F10 - Menu 
 
Naciśnięcie klawisza F9 lub F10 powoduje wejście do menu. Komenda ta właściwie jest mało przydatna, ponieważ to samo możemy uzyskać naciskając klawisz Alt. Strzałką w lewo/prawo możemy tam wybierać odpowiednie nagłówki, które następnie rozwijamy strzałką w dół. Myślę, że nie warto omawiać w niniejszej książce całego menu, ponieważ użytkownicy zawsze będą mogli zapoznać się z nim osobiście. W dalszej części rozdziału omówię natomiast tylko bardziej przydatne komendy. 
 
Alt+F1 - Wybór stacji dysków w lewym panelu 
 
Po naciśnięciu klawisza Alt+F1 musimy wpisać odpowiednią literę, by przejść na daną stację dysków. Tak np. naciśnięcie Alt+F1, a następnie A, spowoduje uruchomienie stacji dyskietek i wyświetlenie zawartości dyskietki na ekranie. Naciśnięcie litery C spowoduje przejście na dysk twardy. W ten sposób możemy łatwo przechodzić z jednego dysku na drugi. 
 
Alt+F2 - Wybór stacji dysków w prawym panelu 
 
Komenda ta działa identycznie, jak Alt+F1, tylko, że w tym przypadku wybieramy stacje napędów w prawym panelu. 
 
Alt+F5 - Pakowanie plików 
 
Każdy bardziej zaawansowany użytkownik komputera powinien doskonale umieć pakować i rozpakowywać pliki, ponieważ ze skompresowanymi plikami mamy do czynienia niemal na każdym kroku. Kompresja umożliwia nam pakowanie plików i folderów do jednego, mniejszego pliku, co jest bardzo korzystne wtedy, gdy np. chcemy zaoszczędzić miejsce na dysku lub wysłać coś większego pocztą elektroniczną. Wysłanie jednego spakowanego pliku jest znacznie prostsze niż wysyłanie kilku lub kilkudziesięciu dużych, nieskompresowanych dokumentów. Program Windows Commander umożliwia właśnie taką kompresję. Gdy zaznaczymy klawiszem Insert pliki i foldery, które chcemy spakować i naciśniemy klawisz Alt+F5, pojawi się okno dialogowe z różnymi kontrolkami oraz polem edycyjnym, w którym będzie wpisana domyślna nazwa skompresowanego pliku. Nazwę tę możemy w każdej chwili zmienić, ale pamiętajmy, żeby nie zmieniać rozszerzenia. Domyślnie program tworzy pliki z rozszerzeniem "zip", ale istnieje , możliwość wyboru innej metody kompresji. Plik ten zostanie utworzony w folderze, który wybraliśmy jako docelowy w drugim panelu. Po spakowaniu możemy sprawdzić, co znajduje się w pliku z rozszerzeniem "zip", ustawiając na nim kursor i naciskając Enter. Pojawi się wtedy lista spakowanych plików i folderów. Będąc wewnątrz pliku z rozszerzeniem ZIP możemy przeglądać spakowane pliki tekstowe (klawisz F3), kopiować, kasować odpowiednie pliki itd. Ze spakowanego pliku wychodzimy w identyczny sposób, jak z folderu, czyli naciskając klawisz Home i Enter lub po prostu Backspace. Komenda Alt+F9 służy do rozpakowywania plików, ale zostanie ona omówiona później. 
 
Alt+F7 - Znajdź pliki 
 
Jest to kolejna bardzo przydatna komenda, ponieważ umożliwia nam odnajdywanie plików na podstawie ich nazw lub zawartych w nich tekstów. Po naciśnięciu klawiszy Alt+F7 pojawia się okno dialogowe z różnymi kontrolkami. Kursor ustawia się w polu edycyjnym, w którym możemy wpisać nazwę lub część nazwy pliku, jaki chcemy znaleźć i nacisnąć Enter. W oknie możemy ustawiać wiele różnych opcji, w zależności od potrzeb. Są tam trzy zakładki. Chciałbym szczególnie zwrócić uwagę na pole wyboru w zakładce Ogólne, które nosi nazwę Znajdź Tekst. Gdy po naciśnięciu klawisza Alt+F7 przesuniemy się klawiszem Tab do tego pola i zaznaczymy je spacją, kursor ustawi się w polu edycyjnym, w którym będziemy mogli wpisać ciąg znaków, jaki mają zawierać poszukiwane pliki. Jest to szczególnie przydatne przy odnajdywaniu plików tekstowych wtedy, gdy nie interesuje nas ich nazwa, a jedynie tekst, jaki zawierają. Gdy naciśniemy klawisz Enter, rozpocznie się poszukiwanie, które można w każdej chwili przerwać klawiszem Esc. Gdy już pojawi się lista znalezionych plików, możemy ją przeglądać, przejść do folderu, w którym znajduje się określony plik itd. Jeśli chcielibyśmy jednak skopiować odnalezione pliki do jakiegoś folderu, to musielibyśmy najpierw kliknąć na przycisk Wpisz do Okna. Wszystkie pliki zostałyby wtedy wpisane do specjalnego okna, w którym moglibyśmy je zaznaczać i kopiować. Z okna tego wychodzimy klawiszem F2 lub Ctrl+R, czyli komendą powodującą ponowny odczyt zawartości panelu źródłowego. 
 
Alt+F9 - Rozpakowywanie plików 
 
Po to, by rozpakować skompresowany plik, należy ustawić na nim kursor, a w drugim panelu wejść do katalogu, do którego chcemy rozpakować pliki. Po wydaniu komendy Alt+F9 pojawia się okno dialogowe, w którym możemy dokonać odpowiednich ustawień. 
 
Shift+F4 - Utworzenie nowego pliku tekstowego 
 
Po wciśnięciu kombinacji klawiszy Shift+F4 pojawia się okno dialogowe, w którym musimy wpisać nazwę pliku, jaki chcemy edytować. Po naciśnięciu klawisza Enter będziemy już mogli pisać w edytorze, który ustawiony jest jako domyślny w programie Windows Commander. Dzięki tej komendzie bardzo łatwo można tworzyć nowe pliki. 
 
Poniżej zostaną omówione komendy uzyskiwane przy pomocy naciśnięcia klawisza Ctrl i odpowiedniego klawisza funkcyjnego. Należy pamiętać, że komendy te działają wyłącznie w aktywnym panelu. 
 
Ctrl+F1:Ctrl+F2 - Krótki:Pełny Podgląd 
 
Naciśnięcie w danym panelu kombinacji klawiszy Ctrl+F1 powoduje, że wyświetlane są jedynie nazwy plików i folderów, bez żadnych dodatkowych informacji. Komenda Ctrl+F2 powoduje natomiast zmianę sposobu wyświetlania listy plików. Oprócz nazwy, wyświetlony zostaje rozmiar pliku oraz data jego utworzenia. Każdy folder ma podaną datę utworzenia, a zamiast rozmiaru - trzyliterowe oznaczenie "DIR" (ang. "directory", czyli "katalog"). Moim zdaniem, zdecydowanie wygodniej jest wybrać krótki podgląd, ponieważ informacje o rozmiarze i dacie utworzenia plików są nam z reguły niepotrzebne.  
 
Ctrl+F3 - Sortowanie Według Nazwy 
 
Po naciśnięciu kombinacji klawiszy Ctrl+F3 pliki na liście poukładane są alfabetycznie. Gdybyśmy chcieli mieć pliki poukładane alfabetycznie w obydwu panelach, to musielibyśmy, oczywiście, wykonać tę komendę dla każdego panelu z osobna. 
 
Ctrl+F4 - Sortowanie Według Rozszerzenia 
Ctrl+F5 - Sortowanie Według Czasu Utworzenia 
Ctrl+F6 - Sortowanie Według Wielkości 
Ctrl+F7 - Wyświetlanie w Porządku Nieposortowanym 
Ctrl+F9 - Drukowanie Pliku, na Którym Stoi Kursor 
Ctrl+F10 - Wyświetlanie Wszystkich Plików 
Ctrl+F11 - Wyświetlanie Programów 
 
Po wciśnięciu kombinacji klawiszy Ctrl+F11 w jednym z paneli wyświetlane będą jedynie pliki, które są programami. Pozostałe pliki i foldery nie będą widoczne. Po to, by ich nazwy pojawiły się na ekranie, należy wcisnąć Ctrl+F10. 
 
Poniżej krótko omówię inne komendy w menu programu Windows Commander, które mogą być bardzo przydatne. 
 
Ctrl+F - połączenie z $F$T$P 
 
Jeśli posiadamy modem i znamy numer dostępu do Internetu, to możemy przy pomocy programu Windows Commander wchodzić na serwery $F$T$P i ściągać z nich pliki. Do połączenia z serwerem $F$T$P służy komenda Ctrl+F. Po jej wydaniu pojawia się okno dialogowe, w którym musimy dokonać odpowiednich ustawień. Jeśli łączyliśmy się już z jakimś serwerem $F$T$P, to kursor ustawi się od razu na liście serwerów, które już odwiedziliśmy. Jeśli natomiast będzie to nasze pierwsze połączenie, to trzeba będzie klawiszem Tab wybrać przycisk Nowe Połączenie i po jego naciśnięciu wpisać wszelkie niezbędne informacje, takie, jak nazwa hosta, czyli po prostu adres serwera $F$T$P, z którym chcemy się połączyć, nazwę sesji, która znajdzie się na liście odwiedzonych przez nas serwerów, podać hasło, jeśli oczywiście jest to konieczne, wpisać nazwę użytkownika itd. Ustawienia te zatwierdzamy następnie przyciskiem Ok. Kilka kontrolek może być dla wielu osób niezrozumiałych, ale nie należy się tym przejmować. To, co wydaje się niezrozumiałe, zazwyczaj jest już ustawione tak, że nie trzeba nic zmieniać. Teraz już na liście serwerów jest ten, który właśnie ustawiliśmy. Gdy wybierzemy go kursorem i naciśniemy Enter, program będzie chciał się połączyć z Internetem. Po pewnym czasie w panelu, w którym aktualnie się znajdujemy, pojawi się lista katalogów i plików znajdujących się na serwerze $F$T$P. W drugim panelu możemy przejść do folderu, do którego zamierzamy kopiować pliki z $F$T$P. Teraz już można swobodnie kopiować to, co nas interesuje naciskając, oczywiście, klawisz F5. Możemy normalnie "buszować" po dysku serwera $F$T$P dokładnie tak samo, jak po dysku naszego komputera. Gdy chcemy się rozłączyć, wystarczy wcisnąć Ctrl+Shift+F. Uwaga: mimo, że komenda ta rozłącza nas z serwerem $F$T$P, to jednak nie powoduje zerwania połączenia z Internetem. Jest to bardzo ważne dla tych użytkowników, którzy muszą łączyć się przez modem.  
 
$F$T$P ściągnij z Listy 
 
Komenda ta nie ma skrótu klawiszowego; dostępna jest jedynie w menu. Służy ona do tego, by ściągać z $F$T$P pliki, których adresy zamieszczać można w specjalnym pliku o nazwie "ftplist.txt", znajdującym się w katalogu programu Windows Commander. Plik ten można modyfikować zwykłymi edytorami tekstów. Format pliku zawierającego kilka różnych plików do ściągnięcia może być następujący: 
ftp://ftp.server.com/subdir/file.zip 
ftp://ftp.pol.pl/pub/download/index.txt 
 
Są to, oczywiście, przykładowe, zmyślone adresy. W pliku "ftplist.txt" można również zamieszczać adresy plików znajdujących się na stronach $W$W$W, np.: "http//www.pol.pl/index.html". 
 
Porównaj wg Zawartości 
 
Komenda ta dostępna jest w menu Pliki i służy do porównywania dwóch plików. W tym celu musimy w jednym z paneli ustawić kursor na pliku, który chcemy porównać z plikiem w drugim panelu, w folderze docelowym. Po naciśnięciu klawisza Enter na komendzie Porównaj wg Zawartości program zacznie sprawdzać pliki, a następnie pojawi się odpowiednie okienko z informacją o różnicach lub ich braku. 
 
Oblicz Zajmowaną Przestrzeń (Alt+K O). Komenda ta jest bardzo przydatna wtedy, gdy chcemy się dowiedzieć, ile bajtów zajmuje na dysku dany plik lub folder i ile posiadamy na dysku wolnego miejsca. Informacje te możemy jednak uzyskać wchodząc do Właściwości w menu kontekstowym.  
 
Myślę, że omówiłem tu najbardziej podstawowe, przydatne komendy programu Windows Commander. Jest ich dużo więcej, dlatego też ci, którzy chcą dobrze opanować pracę z programem, powinni sami eksperymentować. Nie wspomniałem tu nic o dzieleniu i scalaniu plików, testowaniu spakowanych plików, ustawianiu atrybutów itd., ale myślę, że komendy te są rzadziej używane. 
 
 
ROZDZIAŁ 2 
 
Nagrywanie Płyt CD 
 
 
Choć w dalszym ciągu wielu użytkowników komputerów używa dyskietek, to jednak stają się one coraz mniej popularne. Dyskietki mają małą pojemność, a programy bardzo często są duże, więc nie można ich kopiować bez pakowania i dzielenia na mniejsze pliki, takie, które zmieściłyby się na dyskietkach. Dlatego właśnie coraz częściej do przenoszenia danych z jednego komputera do drugiego używa się płyt CD. Nowe komputery sprzedawane są już często z nagrywarkami i odpowiednim oprogramowaniem, umożliwiającym wypalanie płyt. Istnieje wiele takich programów. Jedne są bardziej popularne, inne mniej. W Polsce niewidomi najczęściej używają chyba trzech takich programów, z których największą popularnością cieszy się Nero. Jest to jeden z najbardziej profesjonalnych programów tego typu, a jego dodatkową zaletą jest fakt, że opracowano do niego tzw. Polski Moduł językowy, czyli spolszczenie, dzięki czemu wszystkie komunikaty zrozumiałe są nawet dla tych, którzy w ogóle nie znają angielskiego. 
Program Nero dostępny jest w Internecie, ale po to, by móc z niego w pełni korzystać, należy go zarejestrować i otrzymać w zamian numer seryjny. Ci, którzy chcą mieć program spolszczony, muszą jeszcze dodatkowo zainstalować wspomniany wyżej moduł. 
Gdy już zainstalujemy program, możemy go uruchomić wybierając z menu Programy podmenu Ahead Nero, a później nazwę programu, czyli Nero - Burning ROM. Domyślnie program ustawiony jest tak, że po jego uruchomieniu włącza się od razu kreator, który pomaga nam tworzyć płyty z danymi, płyty audio itd. oraz je kopiować. Kreatora można w każdej chwili wyłączyć. Jeśli po wyłączeniu kreatora okaże się, że jednak wolimy z niego korzystać, to można go włączyć w menu Pomoc. Kreator przeznaczony jest dla osób początkujących, tych, które zupełnie nie wiedzą, jak nagrać płytkę. Użytkownicy zaawansowani najczęściej go wyłączają. Należy jednak pamiętać o tym, iż nagrywając płytkę bez pomocy kreatora mamy nieco więcej opcji do ustawiania. 
Po uruchomieniu program szuka nagrywarki, a gdy ją znajdzie, wyświetla jej nazwę. 
 
Nagranie Nowej Płyty z Folderami i Plikami  
 
Teraz już możemy przystąpić do kompilacji nowej płytki. Najpierw kreator zapyta nas o nośnik, na jaki chcemy zapisać informacje. Zazwyczaj do wyboru będzie tylko jeden rodzaj nośnika, czyli CD. Należy wybrać przycisk Dalej, a później opcję Utworzyć Nową Płytę CD. Kreator następnie zapyta, w jakim formacie chcemy nagrać płytę. Spośród trzech dostępnych opcji wybieramy CD z Danymi, a następnie przycisk Dalej. Później będziemy musieli zdecydować, czy chcemy utworzyć płytę CD zawierającą dane, czy też kntynuować istniejący, wielosesyjny CD z danymi. Zapis danych na płytkę nazywamy sesją. Możemy utworzyć płytkę w ciągu jednej sesji lub też zdecydować się na to, by można było później dogrywać na płytkę następne dane. Najbezpieczniej zdecydować się na pojedynczą sesję, ponieważ tak zapisana płytka będzie odczytywana w większości napędów CD-ROM. Jeśli jednak kopiujemy coś dla własnych potrzeb, możemy zdecydować się na wielosesyjne nagrywanie. Wybieramy więc jedną z opcji, później przycisk Dalej, a nasępnie Zakończ. Otworzy się nam wtedy okienko kompilacji $W$W$W, w którym będziemy mogli ustalić, jakie pliki chcemy nagrać na płytkę. Zauważmy, że okno to posiada dwa panele, pomiędzy którymi można się przełączać klawiszem Tab. Jeden z nich ma nazwę Nowy, a drugi - Nazwa. W pierwszym z nich wyświetlane są nazwy folderów, a w drugim - plików, które mają być nagrane na płytkę CD. Po to jednak, by skopiować do okienka nazwy, musimy wejść do menedżera plików, w którym pracuje się identycznie, jak w Eksploratorze Windows. Aby go uaktywnić, wystarczy nacisnąć Ctrl+Tab. Będziemy wtedy mogli wybrać odpowiedni dysk, otworzyć jego zawartość (Strzałką w Prawo), a następnie zaznaczyć to, co chcemy nagrać. Program Nero posiada pewne opcje ułatwiające pracę osobom niewidomym. Jedną z nich jest możliwość przeniesienia zaznaczonych plików z przeglądarki do okna kompilacji za naciśnięciem jednej kombinacji klawiszy. Służy do tego Ctrl+1. Gdy więc zaznaczymy wszystko, co chcemy zamieścić na płycie, naciskamy Ctrl+1 Spowoduje to przejście do okna kompilacji i skopiowanie tam nazw plików oraz folderów. Należy pamiętać o tym, że płytka ma określoną pojemność (najczęściej 700 Mb) i że łatwo możemy ją przekroczyć. Gdy przekroczymy pojemność płytki, pojawi się komunikat o niemożności jej nagrania. W programie Nero istnieje, co prawda, opcja pozwalająca na nagranie większej ilości danych, ale nie będę jej omawiał, ponieważ mogą z niej korzystać jedynie bardzo zaawansowani użytkownicy. Przed przystąpieniem do nagrywania płytki możemy jeszcze sprawdzić nasze ustawienia, ilość danych, którą zamierzamy nagrać itd. Komenda Alt+p i (Informacja o Kompilacji) powoduje wyświetlenie właśnie tego rodzaju okienka z danymi statystycznymi. Teraz już możemy przystąpić do wypalania płytki. Komenda Zapis na CD znajduje się w menu Plik; by ją wykonać, wystarczy nacisnąć Alt+P c. Pojawia się wtedy okno dialogowe, w którym możemy dokonać odpowiednich ustawień. Chciałbym zwrócić tu uwagę jedynie na najważniejsze parametry. Domyślnie wybrany będzie przycisk opcji Zapis, więc naciśnięcie klawisza Enter spowoduje rozpoczęcie nagrywania. Klawiszami strzałek możemy jednak sprawdzić, iż mamy tu do wyboru jeszcze dwie inne możliwości. Jeśli wybierzemy opcję Test i Zapis na Nośnik, to przed rozpoczęciem nagrywania płytki program najpierw przetestuje cały proces nagrywania. Testowanie to polegać będzie na przesłaniu do nagrywarki danych, które zamierzamy nagrać. Test taki trwa zazwyczaj tyle czasu, ile zajmuje nagranie płytki. Dopiero, gdy test przebiegnie pomyślnie, rozpocznie się nagrywanie. Opcja Test bez Zapisu służy jedynie do testowania przesyłania danych do nagrywarki, a nie do wypalania płytki. Gdy przesuniemy się klawiszem Tab, zauważymy, iż kolejną opcją, jaką możemy ustawić, jest prędkość zapisu. Program sam domyślnie ją ustawia, ale jeśli nam ona nie odpowiada, możemy ją zmniejszyć. Nie zalecam tu natomiast zwiększania domyślnie ustawionej szybkości, ponieważ może to spowodować powstawanie błędów podczas nagrywania. 
Po ustawieniu tych parametrów możemy już właściwie rozpocząć nagrywanie płytki; w tym celu należy przejść klawiszem Tab na przycisk Zapis i wcisnąć Enter. Gdy włożymy czystą płytkę do napędu CD-ROM, rozpocznie się proces nagrywania. Każdy zapewne wie, iż płyty CD można podzielić na dwa podstawowe rodzaje, czyli na jednorazowe ($C$D$R) oraz na płyty wielokrotnego  zapisu ($C$D$R$W). Płyt CD-R nie można kasować, natomiast CD-RW można wykorzystywać wielokrotnie, podobno nawet nieraz ponad 1000 razy. Przed jednosesyjnym nagraniem płyty CD-RW radzę zatem upewnić się, czy nie ma na niej wartościowych danych, ponieważ Nero będzie musiał ją skasować. Gdy podczas procesu nagrywania lub testowania naciśniemy klawisz Tab, okaże się, że będziemy mogli jeszcze coś poustawiać. Oprócz przycisku Anuluj, będziemy jeszcze mieli dwa pola wyboru. Jedno z nich decyduje o tym, czy po nagraniu płytki program Nero sprawdzi poprawność zapisanych danych, czy też nie. Drugie pole wyboru jest mniej ważne, ponieważ jego zaznaczenie spowoduje, iż po nagraniu płytki komputer wyłączy się automatycznie. Po zakończeniu procesu wypalania płytki i ewentualnej weryfikacji danych usłyszymy odpowiedni sygnał i pojawi się okno z komunikatem, że operacja została zakończona powodzeniem. Program sam wyrzuci płytkę z napędu CD-ROM. Gdy naciśniemy przycisk Ok, pojawi się okno dialogowe. Będziemy musieli zdecydować, czy chcemy zapisać, wydrukować, czy też anulować komunikaty. Najczęściej wybieramy przycisk Anuluj, albo po prostu zamykamy to okno komendą Alt+F4. Znajdziemy się wówczas w oknie kompilacji. Gdy będziemy chcieli je zamknąć, Nero zapyta nas, czy zapisać zmiany w $IS$O1. Jeśli odpowiemy Tak, to będziemy musieli wpisać nazwę pliku albo zatwierdzić tę, którą podaje program. Domyślna nazwa pliku z informacjami o kompilacji to "iso1.nri". Jest on przydatny dla tych, którzy chcą wykonać parę takich samych kopii płyt z danymi. Wykonanie kolejnej kopii jest dzięki temu znacznie ułatwione, ponieważ nie trzeba już wpisywać do okna kompilacji plików i folderów, które mają być nagrane na płytkę. Wystarczy wejść do menu Plik i otworzyć tam właśnie zapisany przez nas plik "iso1.nri". Informacje o kompilacji zostaną wtedy wpisane do okna automatycznie i będziemy już mogli od razu przystąpić do nagrywania, nie ustawiając nawet parametrów zapisu, ponieważ również i one zapamiętane są w pliku "iso1.nri". 
 
 
Kompilacja Płyty Audio 
 
 
Nero umożliwia stworzenie płyty audio z plików z rozszerzeniem .$W$A$V i $M$P3. By to zrobić, należy uruchomić kreatora, wybrać opcję Utworzyć Nową Płytę CD, następnie Audio CD, a później Zakończ. 
Pojawi się wtedy okno kompilacji, zawierające tylko jeden panel. Dalej postępujemy identycznie, jak podczas kompilacji płytki z danymi. Różnica polega jedynie na tym, że tu możemy wybierać tylko pliki dźwiękowe. Nero sam przetwarza pliki $W$A$V i $M$P3 na ścieżki audio, więc nagrane w ten sposób płyty możemy przesłuchiwać na każdym odtwarzaczu płyt kompaktowych. Do takiego nagrania nie polecam płyt CD-RW, ponieważ nie wszystkie odtwarzacze płyt kompaktowych mogą je czytać. Podczas nagrywania nie możemy ustawić opcji sprawdzającej poprawność zapisanych danych. Domyślny plik z informacjami o kompilacji będzie się w tym przypadku nazywał "audio1.nra".  
 
 
Konwersja ścieżek Audio na Pliki Dźwiękowe 
 
 
Program Nero umożliwia nam konwersję ścieżek z płyt audio na pliki dźwiękowe z rozszerzeniem .$W$A$V, .$M$P3 itd. By móc to zrobić, należy zamknąć kreatora i wybrać przycisk Nowy. Konwersji dokonujemy wybierając z menu Nagrywarka komendę Zapis Ścieżki. Program poprosi nas wtedy o wybranie napędu, w którym znajduje się płyta audio. Gdy będziemy chcieli po raz pierwszy dokonać konwersji, po wybraniu napędu i przycisku Ok pojawi się angielski komunikat o tym, że użytkownik może przetestować konwerter plików $M$P3, z którym współpracuje Nero. Niestety, wraz z programem Nero dostarczana jest jedynie wersja demonstracyjna konwertera, którą można użyć 30 razy. Później już nie da się konwertować ścieżek audio na $M$P3, chyba, że zakupimy odpowiedni program. Konwersji ścieżek na pliki $W$A$V można dokonywać bez ograniczeń. Jeśli nie chcemy, by przy następnych próbach konwersji pojawiał się ten komunikat, możemy zaznaczyć odpowiednie pole wyboru. Po naciśnięciu klawisza Enter otworzy się okno Zapisu Ścieżek, w którym wyświetlone zostaną wszystkie ścieżki danej płytki CD. Teraz już będziemy mogli zaznaczyć te, które chcemy skonwertować. Później należy jeszcze wybrać format, na jaki ma być dokonana konwersja. Mamy do wyboru formaty $W$A$V, $M$P3, $V$Q$F, oraz $A$I$F. Na koniec musimy podać folder, w jakim program ma zapisywać skonwertowane ścieżki, i wybrać przycisk Start. Po konwersji zamykamy okno przyciskiem Zamknij. 
 
 
KONWERSJA PLIKóW NA DYSKU TWARDYM 
 
 
Po to, by skonwertować pliki $W$A$V, $M$P3, $V$Q$F i $A$I$F na inny format, należy z menu Dodatki wybrać komendę Konwersja Pliku Audio. W oknie, które się pojawi, należy kliknąć przycisk Dodaj, a następnie wybrać plik, który chcemy skonwertować i kliknąć przycisk Otwórz. Później podajemy folder, w którym ma być zapisany skonwertowany plik, wybieramy format, na jaki chcemy dokonać konwersji i wciskamy Start. Po konwersji zamykamy okno przyciskiem Zamknij lub klawiszem Alt+F4. 
 
 
PLIK Z OBRAZEM DYSKU 
 
 
Tworzenie obrazu dysku to bardzo przydatna funkcja, szczególnie wtedy, gdy chcemy zrobić kilka kopii jednej płyty CD, albo też gdy chwilowo nie mamy czystej płytki i nie możemy skopiować bezpośrednio danych. Funkcja ta umożliwia nam bowiem zgranie płyty CD na dysk do jednego pliku, który później można skopiować na płytkę. Należy jednak pamiętać, iż po to, by stworzyć obraz, musimy mieć co najmniej 800 megabajtów wolnego miejsca na dysku twardym, ponieważ pojemność płyt CD wynosi przeważnie ok. 700 megabajtów. Chcąc stworzyć obraz należy najpierw dokonać takiej samej kompilacji, jak podczas tworzenia płyty audio lub zawierającej dane. Jeśli chcemy stworzyć obraz jakiejś płyty, która później ma być skopiowana na czystą płytę, to musimy po prostu zaznaczyć na niej wszystkie pliki oraz foldery i wpisać je do okna kompilacji przy pomocy komendy Ctrl+1. Potem należy wcisnąć Alt+P C (Zapis na CD). W oknie, które się pojawi, należy zaznaczyć pole wyboru Utwórz Obraz. Gdy naciśniemy Enter na przycisku Zapis, pojawi się okno, w którym będziemy musieli podać lub zaakceptować domyślną nazwę pliku z obrazem i folder, w którym ma być on utworzony. Zapisywane przez Nero pliki z obrazem mają zawsze rozszerzenie .Nrg. Rozszerzenia nie musimy, wpisywać podając nazwę pliku, ponieważ Nero dodaje je do nazwy automatycznie.  
Tego rodzaju obraz umożliwia nam w każdej chwili nagranie płytki. W tym celu należy wybrać w kreatorze funkcję Utworzyć Nową Płytę CD, a następnie Inne Formaty Cd. W kolejnym oknie musimy wybrać przycisk opcji CD z Pliku Obrazu. Pojawia się wtedy okno, w którym podajemy nazwę pliku z obrazem i naciskamy Enter. Później jeszcze należy upewnić się, że pole wyboru Utwórz Obraz nie jest zaznaczone. Po ustawieniu pożądanej szybkości nagrywania możemy już rozpocząć proces wypalania płytki. 
 
 
Kopiowanie Płyt CD 
 
Program Nero umożliwia nam kopiowanie prawie wszystkich typów płyt CD. Należy jednak pamiętać, iż format oryginalnej płytki powinien odpowiadać standardowym formatom dostępnych w sprzedaży czystych płyt CD. Obecnie coraz częściej płytki posiadają odpowiednie zabezpieczenia uniemożliwiające kopiowanie. Dotyczy to szczególnie płyt audio. W takich przypadkach zazwyczaj nie da się sporządzić wiernej kopii. Po to, by skopiować płytę z uruchomionym kreatorem, należy wybrać funkcję Skopiować CD, a następnie w oknie kopiowania musimy podać napęd źródłowy, z którego będzie odczytywana oryginalna płyta CD. Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na pole wyboru Szybkie Kopiowanie w Locie. Gdy jest ono oznaczone, program Nero kopiuje płytki w locie, czyli dokonuje bezpośrednio transmisji z napędu zawierającego dysk źródłowy do napędu, w którym znajduje się czysty nośnik. Gdy pole to odznaczymy, program tworzy najpierw na dysku twardym obraz płytki źródłowej, a dopiero później kopiuje obraz na dysk docelowy. Jest to znacznie bezpieczniejszy sposób kopiowania. Często bowiem zdarza się, iż podczas kopiowania w locie niszczy się płytka Cd-R, ponieważ powstają błędy w wyniku nierównomiernej transmisji danych. Przed kopiowaniem należy jeszcze w oknie zapisu ustawić prędkość albo też zatwierdzić domyślną. Kopiując płytki musimy jeszcze pamiętać o kilku rzeczach. Czasami bywa tak, iż nie można odznaczyć pola wyboru Szybkie Kopiowanie w Locie. Dzieje się tak wtedy, gdy na dysku jest za mało miejsca na stworzenie obrazu płyty źródłowej. Jeśli w komputerze nie ma żadnego innego napędu CD-ROM oprócz nagrywarki, to wtedy nie da się wykonać Szybkiego Kopiowania w Locie. 
 
 
NAGRYWANIE PAKIETOWE 
 
 
Istnieją programy, które pozwalają nam na tzw. Nagrywanie pakietowe na płytach CD. Mówiąc w skrócie, jest to taka metoda zapisywania danych, która umożliwia nam korzystanie z płyty dokładnie w taki sam sposób, jak z dyskietki. Po włożeniu takiej płytki do napędu możemy więc nagrywać i kasować z niej pliki oraz foldery normalnymi komendami systemu Windows, takimi, jak Ctrl+C i Ctrl+V, Delete itd. Jest rzeczą oczywistą, że możemy w tym celu posługiwać się również Windows Commanderem. Nagrywanie pakietowe jest bardzo wygodne szczególnie wtedy, gdy chcemy szybko przegrać coś na płytę na własny użytek. Możemy również przenosić w ten sposób dane z jednego komputera na drugi, ale należy wtedy pamiętać, że komputer, do którego chcemy skopiować pliki, musi mieć zainstalowany program umożliwiający odczyt nagranych w ten sposób płyt. Poza tym musimy zdawać sobie sprawę z tego, iż jest wiele programów do nagrywania pakietowego i że nie zawsze są one ze sobą kompatybilne. Może się zatem zdarzyć, iż nagrana przez nas płyta nie będzie odczytana prawidłowo w drugim komputerze, mimo, że posiada on program do nagrywania pakietowego. 
Firma, która wypuściła na rynek Nero, oferuje także program do nagrywania pakietowego. Nazywa się on InCD i jest dostępny za darmo w Internecie na stronie www.nero.com. Program InCD umożliwia nagrywanie pakietowe jedynie na płytach wielokrotnego zapisu. Po to, by można było używać płytę w ten sposób, musi być ona odpowiednio sformatowana. Gdy do napędu włożymy czystą płytkę, otwiera się okienko programu InCD, które możemy zamknąć, nie decydując się na formatowanie, lub skorzystać z kreatora (niestety, bez spolszczenia) i ją sformatować. Operacja ta trwa dość długo. Po zakończeniu formatowania pojawia się komunikat informujący nas o tym, iż sformatowaną płytkę możemy używać tak samo, jak każdy inny dysk. Od tej pory będziemy już mogli nagrywać na płytkę dane praktycznie z dowolnej aplikacji. Program InCD ma jedną wadę; działa on mianowicie tak, iż nie da się wysunąć szuflady stacji CD-ROM przy pomocy znajdującego się w niej przycisku. Po to, by wyjąć płytkę, należy więc skorzystać np. z Mojego Kmputera. Musimy tam wybrać napęd, w którym znajduje się płytka, a następnie wejść do menu kontekstowego i znaleźć tam komendę Wysuń. Nie jest to zbyt wygodne. Podobno nowsze wersje mają już działać poprawnie, ale, jak dotąd, żadna z nowych wersji nie została pod tym względem poprawiona. 
	Gdy będziemy chcieli zrezygnować z nagrywania pakietowego na danej płytce, wystarczy ją skasować programem Nero. Z menu Nagrywarka wybieramy w tym celu opcję Kasowanie Nośnika Wielokrotnego Zapisu, a w oknie, które się otworzy, będziemy mieli do wyboru dwie opcje: Szybkie Kasowanie Nośnika $R$W oraz Całkowite Kasowanie Nośnika $R$W. Opcje te różnią się od siebie tym, że całkowite kasowanie trwa dużo dłużej niż szybkie, ponieważ program kasuje wtedy z płyty CD wszystkie dane. W drugim przypadku natomiast program nie usuwa wszystkich danych, a mimo to po takim skasowaniu płyta traktowana jest przez programy nagrywające jak pusta. Najczęściej więc użytkownicy decydują się na Szybkie Kasowanie.  
 
 
ROZDZIAŁ 3 
Nagrywanie i Edycja Dźwięku 
 
 
W niniejszym rozdziale chciałbym omówić kwestie związane z nagrywaniem dźwięku. Istnieje wiele programów, które nam to umożliwiają. Często posiadają one również funkcje umożliwiające nam edycję plików dźwiękowych. Programy te można nazwać edytorami dźwiękowymi. Myślę, że osoby niewidome najczęściej posługują się dwoma takimi programami. Jeden z nich nazywa się Sound Forge, a drugi - GoldWave. Mimo, że Sound Forge jest dużo bardziej profesjonalnym programem niż GoldWave, to jednak zdecydowałem się na omówienie tego ostatniego, ponieważ należy on do programów typu shareware i łatwo go można ściągnąć z Internetu. Znajdziemy go na stronie www.goldwave.com. 
GoldWave nie zajmuje dużo miejsca na dysku i jest dość wygodny w użyciu. Jeśli program jest niezarejestrowany, to ma pewne ograniczenie, które jednak nie jest zbyt uciążliwe. Polega ono mianowicie na tym, iż po każdym uruchomieniu programu można w nim wydać do 150 komend. Najczęściej nie stanowi to jednak żadnej przeszkody przy używaniu programu, ponieważ zazwyczaj tylu komend nie musimy wydawać. Oprócz tego, przy każdym uruchomieniu programu otwiera się okienko przypominające o rejestracji, które możemy zamknąć klawiszem Esc. Niestety, program GoldWave nie posiada polskiego interfejsu, więc ci, którzy znają język angielski, nie będą mieć problemów z jego obsługą, a ci, którzy nie znają, powinni przynajmniej wiedzieć, jak nazywają się podstawowe komendy. 
Oprócz wszystkich standardowych skrótów obowiązujących w menu, takich, jak Alt+F O ("Open File", czyli otwórz plik),  
Alt+E C ("Copy" w menu "Edit", czyli kopiowanie w menu Edycja), Alt+E V ("Paste", czyli Wklej) itd., program Goldwave posiada dodatkowe skróty klawiszowe, które teraz wymienię. Postaram się pokrótce omówić te, które mogą być niezrozumiałe dla użytkowników systemu Windows. Należy jeszcze pamiętać o tym, iż skróty te nie działają, gdy aktywne jest okno kontrolek urządzeń (Device Controls), o którym będzie jeszcze mowa. 
 
Ctrl+A - zaznaczenie całego pliku dźwiękowego. 
Komenda ta znana jest użytkownikom, którzy w miarę dobrze umieją już pracować w systemie Windows, ponieważ działa ona w wielu aplikacjach. 
Ctrl+B - wklejenie zawartości schowka na początek pliku dźwiękowego. 
Komenda ta jest zrozumiała, ale mimo to zdecydowałem się na krótki komentarz. Jeśli skopiujemy do schowka cały plik dźwiękowy lub jego fragment, a następnie otworzymy drugi plik dźwiękowy i naciśniemy Ctrl+B, to fragment ze schowka zostanie wklejony na początek pliku, który właśnie otworzyliśmy, przez co, oczywiście, plik się wydłuży. 
Ctrl+C lub Ctrl+Ins - kopiowanie wybranego fragmentu do schowka. 
Ctrl+E - wklejenie zawartości schowka na koniec pliku dźwiękowego. 
Ctrl+F - wklejenie zawartości schowka do pliku dźwiękowego w miejsce, gdzie znajduje się znacznik końcowy. 
W Programie GoldWave fragment pliku zaznaczamy przy pomocy tzw. Markerów, czyli znaczników. Na początku interesującego nas fragmentu wstawiamy znacznik początkowy, a na końcu - końcowy. 
Ctrl+J - przeniesienie markera początkowego do następnej zakładki. 
Zakładki w programie GoldWave określane są mianem "cue points". Nie mają one nic wspólnego z zakładkami występującymi w aplikacjach systemu Windows. W programie GoldWave zakładki służą do tego, by zapamiętać bieżącą pozycję w pliku dźwiękowym. Wyobraźmy sobie, że w jednym wielkim pliku dźwiękowym mamy nagraną całą płytę CD, zawierającą 10 utworów. Gdybyśmy teraz chcieli podzielić to tak, by każdy utwór znajdował się w odrębnym pliku, musielibyśmy powstawiać zakładki pomiędzy utworami, a następnie skorzystać z funkcji dzielenia pliku lub podzielić go ręcznie właśnie w oparciu o te zakładki. Jest to więc bardzo wygodna funkcja, szczególnie wtedy, gdy przerwiemy słuchanie jakiegoś długiego pliku, np. z książką, i będziemy chcieli zapamiętać miejsce, w którym skończyliśmy. Niestety, zakładki te można wstawiać jedynie do plików z rozszerzeniem .$W$A$V, co niewątpliwie jest dużym ograniczeniem. Gdy więc mamy nagranie w pliku $M$P3, musimy go wczytać, a po ustawieniu zakładek zapisać w formacie $W$A$V. 
Ctrl+Shift+J - przeniesienie markera początkowego do poprzedniej zakładki. 
Ctrl+M lub Ctrl+Shift+Ins - miksowanie zawartości schowka z dźwiękiem w miejscu, gdzie znajduje się marker początkowy. 
Ctrl+N - stworzenie nowego pliku dźwiękowego. 
Ctrl+O - otwarcie pliku dźwiękowego. 
Ctrl+P - wklejenie zawartości schowka do okna nowego pliku dźwiękowego. 
Ctrl+Q - wstawienie nowej zakładki w miejscu, w którym się znajdujemy. 
Komenda ta działa zarówno podczas odtwarzania, jak i nagrywania.  
Ctrl+R - zastąpienie wybranego fragmentu zawartością ze schowka. 
Ctrl+S - zapisanie pliku. 
Ctrl+T - usunięcie wszystkiego, co znajduje się poza wybranym fragmentem. 
Ctrl+V lub Shift+Ins - wklejenie zawartości schowka do pliku dźwiękowego w miejsce, gdzie znajduje się znacznik początkowy. 
Ctrl+X lub Shift+Del - przeniesienie wybranego fragmentu do schowka. 
Ctrl+Z lub Alt+Backspace - cofnięcie ostatniej zmiany. 
Shift+Tab - zapamiętanie ustawienia znacznika początkowego i końcowego. 
Tab - przeniesienie znacznika początkowego i końcowego do zapamiętanych pozycji. 
Del - kasowanie wybranego fragmentu. 
[ - wstawienie znacznika początkowego podczas odtwarzania. 
Gdy podczas odtwarzania wciśniemy "[", wstawiony zostanie w danym miejscu znacznik początkowy. Jeśli natomiast chcemy dokładnie ustawić znacznik, możemy zatrzymać odtwarzanie klawiszem F6 i dopiero potem wstawić znacznik. 
] - wstawienie znacznika końcowego podczas odtwarzania. 
Strzałka w Lewo/Prawo - przesuwanie widoku pliku dźwiękowego w lewo/prawo. 
Pg Up/Pg Down - przesunięcie widoku pliku dźwiękowego o jedną stronę w przód lub w tył. 
Home - przejście do znacznika początkowego. 
End - przejście do znacznika końcowego. 
Ctrl+Home - przejście do początku pliku dźwiękowego. 
Ctrl+End - przejście na koniec pliku dźwiękowego. 
Shift+Strzałka w Lewo/Prawo - przesuwanie znacznika początkowego. 
Ctrl+Shift+Strzałka w Lewo/Prawo - przesuwanie znacznika końcowego. 
Shift+Strzałka w Górę - poziome wydłużenie widoku. 
Shift+Strzałka w Dół - poziome skrócenie widoku. 
Dwie ostatnie komendy omówione są szerzej w dalszej części rozdziału. 
Spacja - odtwarzanie pliku dźwiękowego w oknie głównym. 
Po otwarciu pliku dźwiękowego wystarczy nacisnąć Spację, by program zaczął go odtwarzać. Ponowne naciśnięcie Spacji zatrzymuje odtwarzanie, a kolejne - wznawia je od początku. Oprócz tego, podczas odtwarzania możemy korzystać z kilku klawiszy funkcyjnych:  
F4 - odtwarzanie. Klawisz ten działa tak samo, jak spacja, więc nie ma sensu go omawiać. 
F5 - Cofanie. 
Gdy wciśniemy klawisz F5, GoldWave zacznie odtwarzać plik, ale tak jakby do tyłu, czyli od miejsca, w którym się znajdujemy, do początku. Taki rodzaj przewijania jest dla niewidomych bardzo wygodny, ponieważ słysząc dźwięk mamy cały czas kontrolę, w jakim miejscu pliku się znajdujemy. Często zdarza się tak, iż chcemy cofnąć nagrany tekst o jedno zdanie. W tym celu wystarczy nacisnąć właśnie F5, a później, w odpowiednim momencie, możemy nacisnąć pauzę (F6), która wstrzyma proces przewijania, a następie ponownie nacisnąć pauzę, w celu rozpoczęcia odtwarzania pliku w miejscu, do którego właśnie się cofnęliśmy. Proszę zauważyć, iż efektu tego nie uzyskamy naciskając klawisz Stop, ponieważ spowoduje to automatyczne przejście na początek pliku. 
F6 - pauza. 
Naciśnięcie klawisza F6 powoduje zatrzymanie odtwarzania, przewijania itd., a ponowne naciśnięcie rozpoczyna odtwarzanie pliku od miejsca, w którym się zatrzymaliśmy. 
F7 - Przewijanie do Przodu. 
Klawisz ten działa tak samo, jak Cofanie, tylko, że w tym przypadku przesuwamy się od miejsca, w którym się znajdujemy, do końca pliku. 
F8 lub Esc - Stop. 
Klawisz ten działa tak samo, jak spacja naciśnięta podczas odtwarzania pliku, czyli po prostu przerywa odtwarzanie i powoduje przejście na początek pliku. 
Shift+F4 - odtwarzanie z uwzględnieniem ustawień Konfigurowalnego Przycisku Odtwarzania (ang. User Play Button). 
User Play Button opiszę bardziej szczegółowo przy omawianiu funkcji klawisza F11. 
Ctrl+F9 - rozpoczęcie nagrywania. 
Ctrl+F8 - zakończenie nagrywania. 
Pauza - wstrzymanie odtwarzania (działa tak samo, jak F6). 
F1 - pomoc. 
F11 - otwarcie okna ustawień kontrolek urządzeń (ang. Device Controls Properties). 
Funkcja ta zasługuje na nieco szersze omówienie, ponieważ umożliwia nam ustawienie wielu parametrów. Po to, by zadziałał klawisz F11, musi być otwarty plik dźwiękowy. Po jego naciśnięciu pojawia się okno z kilkoma zakładkami, w którym można ustawiać opcje dotyczące odtwarzania, nagrywania, głośności, grafiki i urządzeń. Po zainstalowaniu programu GoldWave zawsze warto przejrzeć te ustawienia i ewentualnie pozmieniać je według naszych potrzeb. 
Pierwsza zakładka zawiera opcje dotyczące odtwarzania. Możemy tu ustawić sposób, w jaki odtwarzany będzie plik po naciśnięciu kombinacji klawiszy Shift+F4, oraz szybkość przewijania.  
W ustawieniach sposobu odtwarzania po naciśnięciu Shift+F4 chciałbym zwrócić uwagę na następujące opcje: 
All - odtwarzanie całego pliku. 
Selection - odtwarzanie fragmentu ograniczonego znacznikiem początkowym i końcowym. 
Unselected - odtwarzanie wszystkiego oprócz fragmentu ograniczonego znacznikami. Przy takim ustawieniu można szybko sprawdzić, jak wyglądałby dźwięk, gdybyśmy skasowali wybrany fragment. 
View - odtwarzanie tylko tego fragmentu, który jest wyświetlony w oknie widoku. 
Finish - rozpoczęcie odtwarzania na trzy sekundy przed znacznikiem końcowym. Dzięki temu możemy upewnić się, czy w dobrym miejscu postawiliśmy znacznik. 
Loop - zapętlanie. 
Po zaznaczeniu pola wyboru Loop będziemy musieli określić, ile razy dany fragment ma być zapętlony. Gdy wybierzemy 1, fragment będzie zapętlony jeden raz, czyli usłyszymy go dwa razy. Jeśli wybierzemy 0, to nasz fragment będzie powtarzany dopóty, dopóki nie przerwiemy odtwarzania. 
Oprócz ustawienia sposobu odtwarzania po naciśnięciu klawisza Shift+F4 możemy jeszcze ustawić szybkość przewijania do przodu (Fast) i do tyłu (Rewind. Normalnie parametry te ustawione są na wartość 1.00, czyli przewijanie do tyłu i do przodu odbywa się z taką szybkością, z jaką odtwarzany jest plik. Największą wartością, jaką możemy tam wybrać, jest 4.00; przewijanie odbywa się wtedy czterokrotnie szybciej niż odtwarzanie. 
Kolejna zakładka w oknie Device Controls nazywa się Record; ustawia się tam opcje związane ze sposobem nagrywania. Myślę, że nie warto omawiać tu wszystkich opcji, więc skoncentruję się tylko na kilku z nich. 
Mix with Selection - nałożenie nagrywanego dźwięku na dźwięk nagrany wcześniej. 
Opcja ta umożliwia nam robienie tzw. Nakładek. 
Unbounded - kontynuowanie nagrania niezależnie od wcześniej zdefiniowanej wielkości pliku. 
Jest to bardzo ważne pole wyboru, które domyślnie nie jest zaznaczone, ale zdecydowanie lepiej jest je zaznaczyć. Gdy bowiem chcemy stworzyć plik dźwiękowy przy pomocy komendy Ctrl+N, musimy ustawić dla niego odpowiednie parametry. Jednym z tych parametrów jest czas przeznaczony na nagranie. Gdy ustawimy np. 1 minutę, to program GoldWave będzie mógł nagrywać dźwięk tylko przez minutę, jeśli nie zaznaczone będzie pole wyboru Unbounded. Wyobraźmy sobie nasze rozczarowanie, gdy po nagraniu godzinnej audycji radiowej okazałoby się, że mamy zarejestrowany jedynie jej początek. Byłaby to bardzo niemiła niespodzianka. Gdy jednak zaznaczymy pole wyboru Unbounded, program sam dostosowuje rozmiar pliku do czasu nagrania. Nagrywanie kończy się dopiero wtedy, gdy naciśniemy klawisz Ctrl+F8. W dalszej części rozdziału postaram się nieco dokładniej omówić odtwarzanie i nagrywanie plików, ponieważ są to, moim zdaniem, jedne z najważniejszych zagadnień. Należy jeszcze pamiętać o tym, że opcja Unbounded działa jedynie wtedy, gdy w menu Options File wybrana jest opcja Hard Disk Storage, czyli nagrywanie na dysk twardy. Ustawiona jest ona domyślnie, więc nie trzeba tam niczego zmieniać. 
Delayed Recording - rozpoczęcie nagrywania w odpowiednim dniu tygodnia i czasie. 
Jest to bardzo wygodna opcja, ponieważ umożliwia nam ona takie nastawienie komputera, by nagrywanie rozpoczęło się w późniejszym, określonym przez nas czasie. Czas podawany jest w formie 24-godzinnej. Jeśli więc ustawimy czas na 18:00:00, to nagrywanie rozpocznie się o godzinie osiemnastej. Gdybyśmy chcieli nagrać coś o piątej rano, należałoby wpisać 05:00:00. Wartość 00:30:00 spowoduje rozpoczęcie nagrywania 30 minut po północy. Wpisując czas należy bezwzględnie pamiętać o sekundach. Gdybyśmy bowiem wpisali wartość 18:00, to program zacząłby nagrywać 18 minut po północy. Dla tych, którzy nie znają angielskiego, podaję jeszcze nazwy dni tygodnia, od poniedziałku do niedzieli: Monday, Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, Saturday, Sunday. Po to, by uruchomić odmierzanie czasu, należy wcisnąć klawisz Ctrl+F9, który standardowo rozpoczyna nagrywanie. 
Kolejna zakładka (Volume) zawiera opcje związane z ustawianiem głośności i źródła, z którego chcemy nagrywać dźwięk. Ustawień tych można również dokonać w zupełnie inny sposób, np. w Panelu Sterowania lub w menu Start. Napiszę o nich w dalszej części rozdziału. 
Ctrl+F4 - zamknięcie okna pliku dźwiękowego. 
Alt+F6 - przełączanie się między oknem głównym a oknem Device Controls. 
Ctrl+F6 - przełączanie się pomiędzy oknami plików dźwiękowych. 
 
Odtwarzanie Pliku Dźwiękowego 
 
Po to, by odtworzyć plik dźwiękowy, należy go najpierw otworzyć w programie GoldWave, wciskając Ctrl+O. W polu edycyjnym możemy napisać nazwę pliku, łącznie ze ścieżką, a następnie nacisnąć Enter. Po otwarciu pliku wystarczy nacisnąć Spację, by zacząć go odtwarzać. Podczas odtwarzania możemy wciskać klawisze F5 i F7, którym przypisana jest funkcja przewijania, oraz F6, czyli pauzę. Naciśnięcie Spacji spowoduje zatrzymanie odtwarzania, a ponowne naciśnięcie - wznowienie odtwarzania od początku. 
 
 
Nagrywanie Dźwięku 
 
 
Przed przystąpieniem do nagrywania musimy najpierw ustawić parametry związane ze źródłem, z jakiego chcemy nagrywać. Najczęściej nagrywamy coś przez mikrofon lub z radia. Źródło nagrywania można ustawiać w systemie Windows w różnych miejscach. Możemy np. wejść do Multimediów w Panelu Sterowania i na zakładce Audio znaleźć przycisk odpowiadający za grupę opcji związaną z nagrywaniem. Tam właśnie możemy zaznaczyć źródło, z jakiego będziemy chcieli nagrywać dźwięk. Jeśli będziemy chcieli podłączyć do karty dźwiękowej radio, to jako źródło należy zaznaczyć Line-In. W przypadku nagrywania dźwięku z mikrofonu zaznaczamy Microphone. Później można jeszcze wyregulować głośność źródła, ale z moich doświadczeń wynika, iż osobom niewidomym wygodniej jest to robić w menu Start lub w samym programie GoldWave. W menu Start należy wybrać Programy, następnie Akcesoria, a w nich znaleźć Rozrywkę. Jedną z opcji jest tam Regulacja Głośności. Gdy naciśniemy na niej klawisz Enter, wejdziemy do okna z potencjometrami, które będziemy mogli przestawiać klawiszami kursora. Najlepiej ustawia się głośność wtedy, gdy mamy już podłączone źródło do karty dźwiękowej, ponieważ wówczas możemy na bieżąco sprawdzać, czy przestawienie danego potencjometru zmienia głośność, czy też nie. Jeśli nie zmienia, to znaczy, że przestawiamy nie ten potencjometr, co trzeba. Należy wtedy wybrać klawiszem Tab następny potencjometr i znowu spróbować go przestawić. Do tego samego okna możemy również wejść w dużo prostszy sposób, bezpośrednio z programu GoldWave. W tym celu należy wybrać z menu Tools pozycję Volume Control. 
Celem niniejszego rozdziału nie jest opisywanie ustawiania głośności i innych parametrów w systemie Windows. Ustawień można dokonywać na różne sposoby i myślę, że ci, którzy już mieli okazję poeksperymentować, wypracowali sobie najwygodniejsze metody. 
Po to, by nagrać plik dźwiękowy w programie GoldWave, należy najpierw wcisnąć Ctrl+N. Otworzy się wtedy okno, w którym będziemy musieli ustawić parametry dla nowego pliku dźwiękowego. Najpierw musimy zdecydować, czy ma być to nagranie monofoniczne, czy stereofoniczne. Wyboru dokonujemy klawiszami strzałek w górę i w dół. Naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście do następnego parametru, czyli częstotliwości próbkowania (Sampling rate). Domyślnie ustawiona jest ona na 44100 Hz. Wyboru częstotliwości najlepiej dokonywać metodą prób i błędów. Im większa częstotliwość, tym lepsza jest jakość nagrania. Na płytach kompaktowych nagrania dokonywane są z częstotliwością próbkowania 44100 Hz, podczas gdy częstotliwość dźwięku z telefonu wynosi ok. 8000 Hz. Ustawienia te zależą więc od tego, jakiej jakości dźwięk chcemy nagrać i ile posiadamy wolnego miejsca na dysku. Pliki nagrywane z większą częstotliwością próbkowania zajmują więcej miejsca. Tak np. jedna minuta nagrania z częstotliwością próbkowana 44100 Hz zajmuje ok. 10 megabajtów miejsca na dysku. Nagrywanie pewnych dźwięków z mniejszą częstotliwością nie powoduje pogorszenia ich jakości. Trudno jest tu mówić o konkretnych ustawieniach, ponieważ wszystko zależy od tego, jak wyostrzony słuch ma dana osoba i jakie są jej preferencje co do jakości nagrania. Najlepiej więc sprawdzać te ustawienia dokonując próbnych nagrań. 
Ostatnim parametrem, który należy ustawić, jest długość nagrania. Domyślnie program GoldWave tworzy plik, w którym można nagrywać tylko przez jedną minutę. Jeśli w oknie Device Control Properties zaznaczyliśmy pole wyboru Unbounded, o którym już była mowa, to nie musimy się zbytnio przejmować ustawianiem długości nagrania. Możemy jedynie ją zmniejszyć np. do jednej sekundy, by Goldwave nie tworzył plików jednominutowych, w których sam interesujący nas dźwięk trwa jedynie parę sekund. Zaoszczędzimy w ten sposób miejsce na dysku. 
Po ustawieniu tych wszystkich parametrów wybieramy przycisk Ok. Gdy już jesteśmy w nowo utworzonym pliku i mamy podłączone odpowiednie źródło do karty dźwiękowej, możemy zacząć nagrywać. Gdy nagrywamy z radia, musimy jeszcze ustawić głośność w taki sposób, by dźwięk nie był przesterowany. Osobiście wolę zawsze ustawić radio nieco ciszej, ponieważ po zakończeniu nagrania i tak można zwiększyć głośność. Klawisz Ctrl+F9 powoduje rozpoczęcie nagrywania, a Ctrl+F8 jego zakończenie. Po zakończeniu możemy odsłuchać nagranie wciskając Spację. Należy jeszcze pamiętać, iż ponowne wciśnięcie klawisza Ctrl+F9 spowoduje rozpoczęcie nagrywania od początku pliku. To, co nagraliśmy w naszym nowym pliku wcześniej, zostanie wtedy skasowane. Nie można więc w jednym pliku dogrywać kolejnych fragmentów. 
Po zakończeniu nagrania należy zapisać plik na dysku, np. komendą Ctrl+S. Bardziej zaawansowani użytkownicy mogą jeszcze poustawiać w oknie zapisu różne parametry. Domyślnie program zapisuje pliki dźwiękowe w formacie $W$A$V, ale mamy jeszcze do wyboru inne formaty. Stworzenie pliku $M$P3 jest możliwe tylko wówczas, gdy zainstalujemy jeden z konwerterów $M$P3, z którymi współpracuje GoldWave. Możemy skorzystać z dwóch takich konwerterów, mianowicie z LAME lub BladeEnc. Należy je zainstalować w katalogu c:\Windows\system. 
 
 
Edycja Pliku Dźwiękowego 
 
 
Po zakończeniu nagrania warto zmaksymalizować głośność komendą Alt+C V M. Ci, którzy nie chcą pamiętać tego skrótu, muszą wejść do menu klawiszem Alt, znaleźć pozycję Effects, w niej odszukać Volume (głośność), a potem wybrać z podmenu opcję Maximize. Po naciśnięciu klawisza Enter domyślnym przyciskiem będzie New Maximum (nowe maksimum). Należy na nim wcisnąć Enter. Operacja ta powoduje zgłośnienie cichych nagrań do optymalnego poziomu. 
Często bywa tak, iż chcemy wyciąć jakiś fragment nagrania. W tym celu należy go odnaleźć i zaznaczyć. Można to zrobić na kilka sposobów. Najprościej jest przesłuchać plik i tam, gdzie zaczyna się fragment, który chcemy wyciąć, postawić znacznik początkowy wciskając [. Po to, by dokładnie ustalić miejsce, w którym chcemy wstawić znacznik, można się posługiwać klawiszami F5, F6 i F7, czyli korzystać z pauzy i funkcji przewijania. Markery można stawiać zarówno podczas odtwarzania, jak i pry wciśniętej pauzie. Znacznik końcowy stawiamy tam, gdzie kończy się fragment, który chcemy wykasować. Robimy to naciskając ]. Jeśli chcielibyśmy sprawdzić, jak wyglądałoby nagranie po skasowaniu zaznaczonego fragmentu, to musielibyśmy wcisnąć klawisz F11 i wybrać opcję Unselected, która powoduje, iż po naciśnięciu Shift+F4 plik zostałby odtworzony bez zaznaczonego przez nas fragmentu. Jeśli dojdziemy do wniosku, że dobrze zaznaczyliśmy fragment i że możemy go skasować, naciskamy klawisz Del, który powoduje usunięcie zaznaczonej części. Warto tu jeszcze wspomnieć o możliwości przesuwania znaczników. Wyobraźmy sobie, że chcemy zapętlić parę taktów jakiegoś utworu. Po zaznaczeniu ich okazuje się, że postawiliśmy znacznik końcowy o ułamek sekundy dalej niż powinniśmy. Musimy więc go przesunąć nieco w lewo. Służy do tego Ctrl+Shift+Strzałka w Lewo. Po to, byśmy mogli przesuwać znacznik o ułamki sekund, musimy dokonać poziomego wydłużenia widoku klawiszami Shift+Strzałka w Górę. Najlepiej klawisze te przytrzymać, co spowoduje maksymalne wydłużenie widoku. Po takiej operacji w oknie będzie widać jedynie niewielki fragment pliku dźwiękowego. Naciśnięcie klawiszy Ctrl+Shift+Strzałka w Lewo spowoduje właśnie wtedy przesunięcie markera o ułamek sekundy. Gdybyśmy natomiast klawiszami Shift+Strzałka w Dół skrócili widok, to w oknie mógłby się pomieścić nawet cały plik dźwiękowy i wtedy znaczniki przesuwałyby się o duże odległości. Nie moglibyśmy zatem przesuwać ich o ułamki sekundy. 
W menu Edit znajduje się pozycja Marker (Znacznik), która zawiera kolejne podmenu. Znajdująca się tam komenda Set umożliwia nam m.in. ustalanie, w której minucie i sekundzie mają się znajdować znaczniki. Ustawień tych możemy dokonywać z dokładnością co do jednej tysięcznej sekundy. 
 
Zakładki 
 
W menu Tools znajduje się pozycja Cue Points (Zakładki). Pisałem już o nich omawiając skróty klawiszowe. Przy ich pomocy zaznaczamy sobie odpowiednie miejsca w plikach dźwiękowych. Przydają się one w różnych sytuacjach. Gdy mamy w jednym pliku nagraną całą płytę CD, możemy je powstawiać pomiędzy utworami, by później móc odszukiwać utwory lub odpowiednio podzielić plik. Gdy w pliku dźwiękowym mamy nagraną książkę, zakładkami możemy oznaczać miejsca, w których skończyliśmy słuchać. Warto wiedzieć, że zarówno podczas odtwarzania, jak i nagrywania pliku dźwiękowego, możemy w każdej chwili nacisnąć Ctrl+Q, co spowoduje wstawienie zakładki. W jednym pliku możemy wstawiać wiele zakładek. Jeśli robimy to komendą Ctrl+Q, to program sam nadaje im nazwy. Gdy jednak będziemy chcieli nazwać zakładkę, możemy ją zdefiniować wstawiając w odpowiednie miejsce znacznik początkowy, a następnie wybierając z menu Tools pozycję Cue Points. Po naciśnięciu klawisza Enter kursor ustawia się w polu edycyjnym Name, w którm właśnie wpisujemy nazwę zakładki. Gdy naciśniemy klawisz Tab, znajdziemy się w polu Position (Pozycja), w którym będziemy mieli do wyboru dwie opcje: Start Marker (Znacznik Początkowy) oraz Finish Marker (Znacznik Końcowy). Następnym polem, które można wypełnić, jest Description (Opis). Możemy tu wpisać nasz komentarz. Po ustawieniu wszystkich parametrów wybieramy przycisk Add (Dodaj), a następnie Ok. Po to, by skasować daną zakładkę, należy ją wybrać z listy w menu Cue Points, a następnie nacisnąć przycisk Delete (Usuń) oraz Ok. Zakładki można również przenosić w inne miejsca. W tym celu należy ustawić znacznik początkowy w miejscu, do którego chcemy przenieść zakładkę, w menu Cue Points wybrać z listy odpowiednią zakładkę, a następnie wybrać przycisk opcji Start Marker. Przeniesienia dokonujemy przyciskiem Revise. Później wystarczy już tylko wybrać przycisk Ok. 
Na tym chciałbym zakończyć omawianie programu GoldWave. W niniejszej książce absolutnie nie da się omówić wszystkich jego funkcji, dlatego też skoncentrowałem się jedynie na najważniejszych. Nie wspomniałem prawie nic o menu Effects (Efekty), które jest bardzo rozbudowane. Umożliwia nam ono zmianę tonacji, szybkości odtwarzania pliku, likwidowanie zbędnych szumów, tworzenie echa itd. Funkcje te mogą być przydatne dla tych, którzy chcą eksperymentować z dźwiękiem. 
 
 
ROZDZIAŁ 4 
Skanowanie i rozpoznawanie tekstu  
 
 
Jednym z najbardziej przydatnych urządzeń dla osób niewidomych jest skaner, ponieważ umożliwia on wczytywanie do komputera tekstów czarnodrukowych. Po to, by można było przekształcić obraz zeskanowanej strony czy też całej książki na tekst, trzeba mieć zainstalowany program do rozpoznawania tekstu, czyli tzw. $O$C$R (Optical Character Recognition). Sam skaner nie potrafi stworzyć pliku tekstowego; możemy nim jedynie wczytywać obrazy stron i zapisywać je w plikach graficznych, a przecież plików graficznch nie da się czytać w edytorach tekstów. Potrzebny jest więc program $O$C$R, który potrafi wyszukiwać znaki w pliku graficznym i interpretować je jako odpowiednie litery. Program taki zamienia obraz na plik tekstowy. W Polsce najpopularniejszymi $O$C$Rami są programy Recognita i FineReader. Obecnie niewidomi najczęściej korzystają z tego ostatniego, dlatego też niniejszy rozdział poświęcę właśnie programowi FineReader.  
Po to, by móc zainstalować pełną wersję programu ABBYY FineReader 6.0 Professional, należy, oprócz płyty CD-ROM mieć specjalną dyskietkę, która podczas całej instalacji powinna się znajdować w napędzie. Bez dyskietki można zainstalować jedynie wersję demonstracyjną programu, która pozwala na rozpoznanie pewnej ilości stron. Po pomyślnie zakończonej instalacji można już uruchomić FineReadera. Jego ikona znajduje się w menu Programy. Przed uruchomieniem programu należy włączyć skaner. Obecnie na rynku jest już dostępnych wiele rodzajów skanerów, działających w różny sposób. Niektóre z nich najlepiej włączyć przed uruchomieniem komputera, by system Windows prawidłowo je rozpoznał. 
Po instalacji programu FineReader warto przyjrzeć się jego ustawieniom i ewentualnie skonfigurować go tak, jak chcemy. Na początek proponuję sprawdzić, czy powyłączane są paski narzędziowe. Jeśli nie, to lepiej je wyłączyć, ponieważ dla osób niewidomych, pracujących z syntezatorem mowy, mogą one jedynie stanowić przeszkodę. Wchodzimy więc do menu Widok i znajdujemy tam pozycję Paski Narzędziowe. Wchodzimy następnie do podmenu Strzałką w Prawo i wyłączamy je klawiszem Enter, jeśli zauważymy, że są włączone. Po to, by wyłączyć każdy pasek, będziemy musieli wejść do menu kilka razy, ponieważ naciśnięcie klawisza Enter powoduje wyłączenie danego paska i wyjście z menu. Później proponuję wejść do Opcji wciskając kombinację klawiszy Ctrl+Shift+O lub z menu Narzędzia wybierając pozycję Opcje. Otworzy się wtedy okno z sześcioma zakładkami: Ogólne, Widok, Skanuj/Otwórz, Rozpoznawanie, Sprawdzanie Pisowni, oraz Formatowanie. Jak zwykle, postaram się tylko omówić najważniejsze opcje, ponieważ opisanie wszstkich zajęłoby zbyt dużo miejsca, a poza tym niektóre z nich są zupełnie nieprzydatne dla osób niewidomych. Teraz skupię się jedynie na tych ustawieniach, które należy sprawdzić przed pierwszym rozpoczęciem skanowania. 
Proponuję przejść od razu do zakładki Skanuj/Otwórz i znaleźć tam przycisk Wybierz Źródło. Po naciśnięciu klawisza Enter pojawi się lista sterowników skanerów, jakie mamy zainstalowane. Najczęściej nie musimy dokonywać wyboru, ponieważ mamy tylko jeden skaner. Klawisz Esc zamyka okno wyboru źródła. Gdy naciśniemy klawisz Tab, przejdziemy do następnej opcji. Do wyboru będziemy tam mieli dwa przyciski opcji: Użyj Tylko Sterownika TWAIN oraz Użyj Programu FineReader. Domyślnie wybrany jest pierwszy przycisk, ale ustawienie takie jest bardzo niewygodne dla osób niewidomych, ponieważ utrudnia ono tylko obsługę programu. Proponuję więc wybrać przycisk opcji Użyj Programu FineReader. 
Gdy ponownie naciśniemy Tab, staniemy na polu wyboru Wyświetl Okno Parametrów przed Każdym Skanowaniem. Jeśli jest ono zaznaczone, to można je odznaczyć. Klawiszem Tab przechodzimy następnie do przycisku Ustawienia Skanera i naciskamy Enter. Pierwsze opcje będą dotyczyć orientacji obrazu, ale nie warto się nimi interesować, ponieważ odpowiednio ustawiony program FineReader sam rozpoznaje położenie kartki z tekstem na szybie skanera. Pierwszą opcją, która nas interesuje, jest Jasność. Mamy tam do wybru dwa przyciski: Ręcznie i Automatyczny. Gdy wybierzemy ten ostatni, nie będziemy musieli ręcznie ustawiać odpowiedniej jasności. Źle ustawiona jasność może być przyczyną wielu błędów podczas rozpoznawania tekstu. Czasami nawet tekst może być z tego powodu nieczytelny. Najlepiej więc wybrać automatyczną regulację jasności. Klawiszem Tab możemy następnie przejść do opcji związanych z trybem skanowania. Są tam trzy przyciski opcji: Obrazy Czarno-białe, Obrazy w Odcieniach Szarości, oraz Obrazy Kolorowe. Najlepiej ustawić Obrazy w Odcieniach Szarości, ponieważ jest to najlepsza opcja do rozpoznawania tekstów. Gdybyśmy wybrali przycisk opcji Obrazy Czarno-białe, to skanowanie odbywałoby się może szybciej, ale program mógłby opuszczać niektóre fragmenty tekstu, szczególnie wtedy, gdy druk byłby niezbyt wyraźny. Obrazy Kolorowe ustawiamy jedynie wtedy, gdy chcemy skanować kolorowe dokumenty i gdy chcemy zachować znajdujące się tam obrazki w komputerze. Osoby niewidome nie muszą więc korzystać z tej opcji, chyba, że mają zamiar skanować jakieś kolorowe czasopisma. 
Gdy naciśniemy klawisz Tab, przejdziemy do ustawień rozdzielczości. Jeśli chcemy skanować tekst napisany zwykłym lub dużym drukiem, najlepiej nie zmieniać rozdzielczości, ponieważ domyślnie ustawiona jest ona na 300 dpi. Bardzo rzadko zdarza się, by tekst był napisany tak drobnym drukiem, że skanowanie przy tej rozdzielczości nie byłoby zbyt poprawne. Gdy jednak trafi się nam taki tekst, to trzeba będzie zwiększyć rozdzielczość do 400-600 dpi. Zwiększenie rozdzielczości zwiększa automatycznie plik obrazu i wydłuża pracę skanera. Nieczytelność tekstu wynika jednak najczęściej nie z powodu wielkości druku, lecz dlatego, iż jest on po prostu niewyraźny. Zmiana rozdzielczości w takich przypadkach nic nie pomoże. 
Po sprawdzeniu wszystkich tych parametrów możemy już wyjść z okna Ustawień Skanera. Na koniec jeszcze proponuję sprawdzić, czy zaznaczone jest pole wyboru Pokaż To Okienko Przed Skanowaniem. Jeśli tak, to możemy je odznaczyć. Z okna wychodzimy przyciskiem Ok lub też Rezygnuj, jeśli nie zmieniliśmy żadnych parametrów. Kolejną ważną opcją w zakładce Skanuj/Otwórz jest pole wyboru Podział Stron Podwójnych (np. Skanowanie Książek). Opcja ta nie ma absolutnie nic wspólnego z tym, czy FineReader będzie dzielił tekst na kolumny, czy też nie. Zaznaczenie tego pola wyboru spowoduje, iż po równoczesnym zeskanowaniu dwóch stron książki program odrębnie zapisze każdą z nich. Gdy pole wyboru nie jest zaznaczone, obydwie strony zapisywane są razem i traktowane są jak pojedyncza strona. Osobiście nie zaznaczam więc pola wyboru Podział Stron Podwójnych. 
Kolejne pole wyboru nazywa się Wykrywanie Orientacji Obrazu podczas Rozpoznawania. Powinno być ono zaznaczone, ponieważ wtedy nie musimy się martwić o to, czy dobrze położyliśmy kartkę na skanerze, czy też może odwrotnie. Gdyby nie było ono oznaczone, odwrotne położenie kartki uniemożliwiłoby całkowicie rozpoznawanie tekstu. 
Proponuję przejść klawiszem Ctrl+Tab do następnej zakładki, zwanej Rozpoznawanie. Pierwszą niezwykle ważną opcją jest Rozpoznawany Język. Ustawienie zależy od tego, w jakim języku tekst chcemy skanować. Gdybyśmy chcieli skanować książkę napisaną po angielsku, należałoby wybrać klawiszami strzałek język angielski i nacisnąć Enter. Program FineReader potrafi rozpoznawać teksty w wielu różnych językach. Możemy również ustawiać go tak, by rozpoznawał kilka języków równocześnie. Opcja ta jest przydatna wtedy, gdy chcemy np. zeskanować jakiś polsko-angielski słownik. Musimy wtedy ustawić dwa języki. W tym celu należy przejść do zakładki Rozpoznawanie i ustawić się na opcji Rozpoznawany język. Z mojego doświadczenia wynika, że osobom niewidomym bardzo trudno jest znaleźć przycisk Wybierz Wiele Języków. Nie wiem, z czego to wynika. Opracowałem sobie w związku z tym dziwną metodę znajdowania tego przycisku. Znajdując się na liście języków, naciskam jakąkolwiek literę, np. "P", a zaraz po niej - klawisz home. Kursor ustawia się właśnie wtedy na przycisku Wybierz Wiele Języków. Wystarczy teraz tylko nacisnąć klawisz Enter. Znowu znajdziemy się wtedy na liście, na której teraz będziemy mogli zaznaczać interesujące nas języki Spacją. Jeśli rozpoznawanie języków ustawione było na polski, to jest on już zaznaczony. Naciśnięcie na nim Spacji spowodowałoby jego odznaczenie. Lista jest długa, więc wygodniej się po niej poruszać wciskając np. pierwsze litery interesującego nas języka. Kursor ustawia się wtedy na nim automatycznie. Po zaznaczeniu odpowiednich języków możemy wcisnąć Enter lub przycisk Ok. Należy jeszcze pamiętać, iż po to, by zatwierdzić ustawienie języków, należy wcisnąć przycisk Ok na zakładce Rozpoznawanie. Jeśli chcielibyśmy się upewnić, czy dobrze ustawione są języki, musielibyśmy jeszcze raz wejść do Opcji (Ctrl+Shift+O) i sprawdzić ustawienia w zakładce Rozpoznawanie. Nie ma żadnego problemu z przestawieniem FineReadera w taki sposób, by rozpoznawał jedynie język polski, tak jak przedtem. Wystarczy go po prostu wybrać z listy i nacisnąć Enter, a później wybrać przycisk Ok na zakładce Rozpoznawanie w celu zatwierdzenia zmiany ustawień. 
Kolejną ważną opcją w zakładce Rozpoznawanie jest typ dokumentu i przycisk Automatyczne Wykrycie. Niestety, polski interfejs programu FineReader jest tak zrobiony, że nazwę taką posiadają dwa różne przyciski opcji w zakładce Rozpoznawanie. Gdy będziemy się znajdować na opcji Rozpoznawany Język, jedno naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście do Edytora Języków, a kolejne - do ustawień związanych z typem dokumentu. Domyślnie wybrany jest tam przycisk opcji Automatyczne Wykrycie. Ustawienie to powoduje, że program automatycznie wykrywa rozkład tekstu na skanowanej kartce i jeśli jest on pisany w dwóch kolumnach, to tworzy taki plik tekstowy, w którym jedna kolumna znajduje się pod drugą. Poza tym, program potrafi wtedy inteligentnie ułożyć tekst podczas skanowania dwóch stron książki równocześnie, ponieważ każdą stronę traktuje jak oddzielną kolumnę. Mamy tu do wyboru jeszcze dwa inne przyciski opcji: Pojedyncza Kolumna oraz Tekst Formatowany Spacjami. Wybranie przycisku Pojedyncza Kolumna spowoduje, że program będzie traktował każdy tekst tak, jakby był pisany w jednej kolumnie. Opcja ta przydatna jest do skanowania spisów treści książek, ponieważ gdy ustawione jest Automatyczne Wykrycie, FineReader najczęściej traktuje spis treści jako tekst pisany w dwóch kolumnach, z których jedna zawiera tytuły, a druga - numery stron. Efekt jest taki, że w utworzonym pliku tekstowym najpierw znajdują się tytuły wszystkich rozdziałów, a dopiero pod nimi - numery stron, co nie jest zbyt wygodne. Dlatego właśnie lepiej wybrać w takim przypadku przycisk opcji Pojedyncza Kolumna. Z reguły nie musimy korzystać z przycisku opcji Tekst Formatowany Spacjami, dlatego też nie będę go omawiał. 
Dwukrotne naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście na kolejny przycisk opcji zwany Automatyczne Wykrycie. Tym razem chodzi o automatyczne wykrywanie rodzaju druku. Oprócz tego przycisku, mamy do wyboru jeszcze dwa inne: Maszyna do Pisania oraz Drukarka Igłowa. Jeśli jesteśmy pewni, że tekst, który chcemy skanować został wydrukowany na drukarce igłowej lub napisany na maszynie, możemy wybrać jeden z tych przycisków. Generalnie jednak Automatyczne wykrycie jest opcją najlepszą i nie trzeba jej przestawiać. 
Kolejna zakładka nosi nazwę Sprawdzanie Pisowni. Nie trzeba tu właściwie przestawiać żadnych opcji, ponieważ po instalacji wszystko dobrze jest poustawiane. To samo dotyczy zakładki Formatowanie. 
Gdy już przejrzeliśmy i odpowiednio poustawialiśmy wszystkie ważne opcje, możemy rozpocząć skanowanie. 
 
Wskazówki dotyczące skanowania 
 
Skanując książki należy pamiętać o kilku podstawowych kwestiach związanych z układaniem kartek na skanerze. Jeśli chcemy, by zeskanowana książka zawierała jak najmniej błędów, musimy każdą kartkę przykładać do szyby tak, by cała do niej przylegała. Czasami jest to trudne do wykonania, ponieważ niektóre książki mają tak mocną oprawę, że trudno je dokładnie rozłożyć. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że gdy znajdująca się przy grzbiecie część kartki nie przylega do szyby, program może nie rozpoznawać początków lub końców poszczególnych linii. Musimy ponadto starać się, by w miarę równo układać na skanerze książkę. Najlepiej więc dosunąć jeden z brzegów książki do krawędzi szyby skanera, ponieważ wtedy mamy pewność, że nie jest ona krzywo ułożona. Jeśli książka ma dość duży format, nie da się skanować dwóch stron jednocześnie. Często bywa tak, że na szybie skanera mieści się jedna strona i kawałek drugiej. Skanowanie kawałka drugiej strony nie jest najlepszym rozwiązaniem, dlatego też należy coś zrobić, by móc zeskanować tylko wybraną przez nas stronę. Można tu zastosować co najmniej dwie metody. Możemy mianowicie przyłożyć książkę do szyby w taki sposób, by znajdowała się na niej jedynie wybrana przez nas strona, albo też podłożyć czystą kartkę pod stronę, której kawałka nie chcemy skanować. Osobiście korzystam z tej ostatniej metody. 
 
Skanowanie Programem FineReader 
 
Komenda Ctrl+D (Skanuj/Czytaj z menu Akcja) służy do skanowania i rozpoznawania poszczególnych stron. Odbywa się wtedy najpierw skanowanie obrazu, a potem rozpoznawanie tekstu i sprawdzanie pisowni na podstawie odpowiednich słowników. Jeśli druk jest niewyraźny, to rozpoznawanie trwa dłużej. Po zakończeniu tego procesu strona zostaje zapisana w tzw. Wiązce. Każda nowo zeskanowana i rozpoznana strona otrzymuje kolejny numer. Poszczególne strony można wybierać kursorem. Po to, by odczytać jakąś stronę należy ją wybrać, nacisnąć klawisz Enter, a następnie Ctrl+3. Tę ostatnią komendę można również wykonać wchodząc do podmenu Okna Obraz i Tekst w menu Widok i wybierając tam funkcję Pokaż Tekst. Alt+Strzałka w Dół powoduje przejście do następnej strony, natomiast Alt+Strzałka w Górę - do poprzedniej. Niestety, czytanie rozpoznanego tekstu w programie FineReader nie jest zbyt wygodne. Na ekranie bowiem są trzy okna: okno wiązki, obrazu i rozpoznanego tekstu. Osobie niewidomej trudno zmieniać wielkość każdego z tych okien i być może dlatego syntezator nie zawsze czyta cały tekst w oknie rozpoznanego tekstu. Okno z widokiem strony zamykamy komendą Ctrl+F4. Po zamknięciu okna pojawi się, oczywiście, lista stron. Wybierając strony z listy i otwierając je należy więc zawsze pamiętać o tym, iż po to, by móc przeczytać rozpoznany tekst, albo przynajmniej jego fragment, trzeba wcisnąć Ctrl+3. 
Jak już wspomniałem, kolejne skanowane strony dopisywane są do tzw. Wiązki. Wiązka zawiera więc wszystkie strony, które zeskanowaliśmy. Zajmuje ona dużo miejsca na dysku ze względu na wielkość plików graficznych. Niewidomi użytkownicy są jednak zainteresowani przeważnie jedynie tekstem. Dlatego właśnie najwygodniej jest zapisać tekst wszystkich stron do jednego pliku. Służy do tego komenda Ctrl+F2 (Zapisz Tekst Jako w menu Plik). Pierwszą rzecz, jaką musimy wpisać po naciśnięciu tej kombinacji klawiszy, jest, oczywiście, nazwa pliku. Możemy również zaakceptować nazwę domyślną. Klawiszem Tab przechodzimy następnie do pola Zapisz Jako Typ. Tam właśnie wybieramy format, w jakim chcemy zapisać nasz tekst. Jeśli zależy nam na tym, by plik był jak najmniejszy, to możemy wybrać Dokument Tekstowy (*.txt). Kolejne naciśnięcie klawisza Tab spowoduje przejście do przycisku Zapisz, następne - do przycisku Anuluj, a kolejne - do pola, w którym ustalamy, jakie strony mają być zapisane. Mamy tam dwa przyciski opcji: Tylko Wybrane oraz Wszystkie. Jeśli chcemy zapisać wszystkie strony, które znajdują się w wiązce, wystarczy wybrać przycisk opcji Wszystkie. Zaznaczanie stron, które chcemy zapisać, odbywa się standardowo, więc nie będę tego omawiał. Klawiszem Tab możemy się następnie przesunąć na Opcje Pliku. Domyślnie ustawiona jest opcja Stwórz Jeden Plik dla Wszystkich Stron. Na koniec możemy jeszcze sprawdzić, gdzie program ma zamiar zapisać nasz plik. 
Utworzony w ten sposób plik tekstowy możemy już czytać w naszym ulubionym edytorze. 
Komenda Alt+F4 spowoduje zamknięcie programu FineReader. Wiązka, którą stworzyliśmy zostaje zapisana wtedy na dysku, a przy kolejnym uruchomieniu programu otwiera się automatycznie, jeśli nie zmienialiśmy związanych z tym ustawień. Tak więc gdy ponownie uruchomimy FineReadera, na ekranie pojawi się lista zeskanowanych stron. 
W menu Wiązka jest jeszcze komenda Idź do Strony (Ctrl+G). Po jej wydaniu wystarczy tylko wpisać numer interesującej nas strony i nacisnąć Enter. Proszę jeszcze zwrócić uwagę na komendę Usuń Wiązkę (Alt+I W), która umożliwia nam skasowanie całej wiązki. Robimy to najczęściej po zakończeniu skanowania książki, gdy już wiemy, że wiązka nie będzie nam więcej potrzebna. Po jej usunięciu nie ma już listy zeskanowanych stron. Uwaga! Po usunięciu całej wiązki może się okazać, iż FineReader zminił ustawienia niektórych parametrów na domyślne, więc zawsze przed stworzeniem nowej wiązki należy przejrzeć ustawienia. Gdy zaczniemy skanować kolejną książkę, program sam utworzy nową wiązkę. Komenda Usuń Stronę (Alt+I U) służy do usuwania z wiązki wybranych stron. Po jej wydaniu program jeszcze nas spyta, czy naprawdę tego chcemy. W ten sposób można więc skasować wszystkie strony z danej wiązki bez konieczności jej usuwania. Rozwiązanie to jest o tyle lepsze, że program nie zmienia automatycznie żadnych ustawień. Jeszcze prostszą metodą pozbycia się wszystkich stron z wiązki jest ich zaznaczenie i skasowanie przy pomocy klawisza Del. Kolejną ważną komendą w menu Wiązka jest Przenumeruj Strony (Alt+I S). Użytkownik musi określić, jaki numer ma mieć pierwsza strona na liście, czy program ma przenumerować wszystkie, czy też tylko wybrane strony, oraz czy numeracja stron ma być ciągła. W ten sposób możemy porządkować wiązkę. Przydaje się to zwłaszcza wtedy, gdy np. dojdziemy do wniosku, że jedną ze stron zeskanowaliśmy dwukrotnie. Możemy wtedy jedną z nich usunąć. Po usunięciu np. 13-tej strony numeracja nie będzie ciągła, w związku z tym wygodnie jest właśnie wtedy dokonać przenumerowania. 
Czasami zdarza się, że chcemy rozpocząć skanowanie nowej książki, mimo, że nie skończyliśmy jeszcze poprzedniej. W tym celu można utworzyć sobie nową wiązkę naciskając Ctrl+N (komenda Nowa Wiązka w menu Plik). Program pyta nas wtedy o nazwę, folder, w którym ma być ona utworzona itd. Pomiędzy wiązkami możemy się przełączać korzystając z takich komend menu Plik, jak Otwórz Wiązkę (Ctrl+P) oraz Zamknij Wiązkę (Alt+P A). 
 
Czytanie Plików w Formacie P$D$F 
 
Obecnie w Internecie pojawia się coraz więcej dokumentów w formacie P$D$F. Są to pliki graficzne, więc nie da się ich czytać przy pomocy edytorów tekstów. By móc odczytać taki plik, należy mieć zainstalowany program Acrobat Reader. Specjalne wersje tego programu przygotowywane są dla osób niepełnosprawnych. Nie wszystkie programy udźwiękawiające potrafią w pełni korzystać z programu Acrobat Reader. Jeśli plik P$D$F nie jest zabezpieczony przed kopiowaniem, można skonwertować go na plik tekstowy i wtedy już nie ma problemu z jego odczytaniem. Jest wiele programów, które dokonują takiej konwersji. Bardzo często jednak twórcy plików P$D$F zabezpieczają je przed kopiowaniem. Plików takich nie można wtedy skonwertować, a poza tym nie da się ich czytać przy pomocy screenreaderów. Do niedawna były one więc dla osób niewidomych praktycznie niedostępne. Dlatego też wielu użytkowników bardzo ucieszył fakt, iż najnowsza wersja programu FineReader potrafi rozpoznawać teksty z plików P$D$F. Okazuje się, że nie ma znaczenia, czy plik jest zabezpieczony, czy też nie. Wystarczy go otworzyć i uruchomić funkcję rozpoznawania. Funkcja ta jest dla nas bardzo przydatna, więc poniżej postaram się dokładnie ją omówić na podstawie konkretnego przykładu. 
Wyobraźmy sobie, że mamy na dysku plik o nazwie "polska.pdf" i że nie daje się on w żaden sposób skonwertować na plik tekstowy. Nie można go czytać przy pomocy programu Acrobat Reader i screenreadera, ponieważ jest zabezpieczony. Pozostaje wtedy tylko FineReader. Uruchamiamy więc go, kasujemy ewentualnie niepotrzebną już wiązkę, sprawdzamy, czy mamy ustawiony dobry język rozpoznawania, a następnie wydajemy komendę OtwórzCzytaj z menu Akcja. Jej skrót klawiszowy to Ctrl+Shift+D. Program zapyta nas o nazwę pliku, jaki chcemy rozpoznać. Należy wtedy wpisać nazwę "polska.pdf", a przed nią ewentualną ścieżkę. Po naciśnięciu klawisza Enter rozpocznie się otwieranie, a później rozpoznawanie całego pliku. Jeśli plik jest duży, to proces ten może trwać bardzo długo, nawet ponad godzinę. W każdej chwili możemy przerwać proces przyciskiem Stop. Po zakończeniu rozpoznawania pojawi się lista stron, więc będziemy już mogli zapisać je do pliku tekstowego komendą Ctrl+F2. Jak więc widzimy, operacja ta jest doć prosta. Tak samo możemy rozpoznawać teksty z plików graficznych o innych formatach, np. PCX czy TIF. Umożliwia to nam np. odczytywanie faxów, jeśli wyeksportujemy je do pliku graficznego. 
 
 
Inne Przydatne Skróty Klawiszowe 
 
 
Na koniec tego rozdziału chciałbym jeszcze podać kilka skrótów klawiszowych, które mogą się nam przydać. 
F1 - Pomoc. 
Ctrl+O - otwarcie pliku graficznego, który będziemy chcieli rozpoznawać. 
Ctrl+K - skanowanie obrazu. 
Ctrl+Shift+K - skanowanie wielu stron. 
Ctrl+T - zatrzymanie skanowania. 
Ctrl+A - zaznaczenie wszystkich stron w wiązce. 
F5 - aktualizowanie listy stron. 
Ctrl+R - rozpoznawanie. 
Ctrl+Shift+R - rozpoznawanie wszystkich stron. 
Ctrl+Shift+S - ustawienia skanera. 
Ctrl+Shift+X - ustawienia formatów. 
	Nie jest to , kompletna lista skrótów, tylko te, które mogą być najbardziej przydatne. Nie będę tu omawiał ich zastosowania, ponieważ użytkownicy mogą sami eksperymentować. Podam tu tylko jeden przykład zastosowania skrótów. Otóż możemy otworzyć nasz plik P$D$F komendą Ctrl+O, a następnie rozpoznać wszystkie strony, wciskając w tym celu Ctrl+Shift+R. 
 
 
		ROZDZIAŁ 5 
 
		Buszowanie po Internecie 
 
 
Rozdział ten poświęcony będzie jednemu z programów, który ma przyjazny interfejs i służy do szybkiego ściągania stron $W$W$W oraz plików z serwerów $F$T$P. Programem tym jest Teleport Pro. Ten niewielki programik dostępny jest w Internecie na stronie www.tenmax.com. Bardzo często pojawiają się jego nowe, ulepszone wersje, więc warto zaglądać na tę stronę co jakiś czas. Jest to program typu Shareware i posiada pewne ograniczenia. Każdy, kto go nie zarejestrował, może skorzystać z niego 40 razy. Ponadto, w czasie jednej sesji można nim ściągnąć maksymalnie 200 plików. Po pierwszym uruchomieniu programu pojawia się okno z informacją o tych właśnie ograniczeniach. Po to, by używać program bez ograniczeń, należy go zarejestrować i w odpowiednim miejscu wpisać swoje nazwisko oraz otrzymany od autora programu numer licencyjny. Teleport nie ma polskiego interfejsu, dlatego też ci, którzy nie znają angielskiego, mogą mieć problemy z rozumieniem niektórych komend i komunikatów. W niniejszym rozdziale w nawiasach będę zatem podawał polskie tłumaczenia, jeśli uznam, że jest to konieczne. 
Jak już wspomniałem, Teleport Pro służy do szybkiego ściągania plików z Internetu, a nawet całych stron $W$W$W. Obsługa jego jest bardzo prosta. Po to, by móc skorzystać z programu Teleport Pro, musimy stworzyć w nim tzw. Projekt, czyli plik z jednym lub nawet kilkoma adresami plików albo stron internetowych. Projekt zawiera ponadto komendy, które określają sposób ściągania plików, a dokładniej mówiąc to, jakie linki program ma brać pod uwagę i które pliki ma ściągać. Później wystarczy już tylko wcisnąć przycisk Start znajdujący się w menu Project. Teleport zacznie wtedy łączyć się ze zdefiniowanymi w projekcie adresami i ściągać odpowiednie pliki. Program będzie docierał kolejno do wszystkich linków na danej stronie i ściągał z nich pliki dopóty, dopóki nie przejrzy całej witryny. Projekt można zdefiniować w taki sposób, by Teleport ściągał tylko pewne typy plików i docierał tylko do określonych linków. Możemy np. zażyczyć sobie, by program ściągał z danej strony $W$W$W tylko pliki tekstowe i żeby ograniczył się jedynie do linków jednej domeny. Można nawet określić zakres poszukiwań, czyli to, jak daleko program ma poszukiwać odpowiednich plików. Teleport zapisuje pliki na dysku w folderze o takiej nazwie, jaką nadamy projektowi. Folder ten tworzony jest automatycznie wtedy, gdy ściągnięty zostanie pierwszy plik. Jak więc widzimy, Teleport Pro jest bardzo inteligentnym programem. Można tam ustawiać wiele parametrów ręcznie, ale przeciętny użytkownik na pewno będzie na ogół korzystał z Kreatora owych Projektów (New Project Wizard). Proponuję zatem skupić się właśnie na Kreatorze. 
Po uruchomieniu programu Teleport możemy wejść do menu klawiszem Alt, czyli dokładnie tak samo, jak we wszystkich innych aplikacjach. W menu File (Plik) jest pozycja New Project Wizard. Możemy ją wybrać w szybszy sposób, naciskając po prostu Alt+F W. Kreator pyta nas najpierw, jaki rodzaj projektu chcemy stworzyć. Mamy do wyboru sześć rodzajów, które teraz pokrótce omówię. 
1)	Create a browsable copy of a website on my hard drive (stworzenie na dysku twardym kopii witryny $W$W$W, którą można będzie przeglądać). W folderze projektu Teleport umieści wszystkie pliki potrzebne do tego, by można było przeglądać stronę $W$W$W bez konieczności łączenia się z Internetem. Projekt taki będzie zawierał jeden początkowy adres (choć możliwe jest późniejsze dodanie następnych), a program będzie ściągał pliki jedynie z tego adresu, nawet jeśli będą na nim linki do innych witryn. Wszystkie pliki zostaną zapisane w jednym folderze na dysku twardym, bez względu na to, w ilu folderach znajdują się one na serwerze z witryną. Po to jednak, by nazwy plików się nie powtarzały, Teleport może nieco je pozmieniać. 
2)	Duplicate a website, including directory structure (skopiowanie witryny $W$W$W, łącznie z jej folderami). Jest to wierne odwzorowanie witryny i całej jej struktury. W katalogu projektu zostaną wtedy utworzone odpowiednie foldery, których nazwy będą takie same, jakie są na serwerze. Gdy wybierzemy ten rodzaj projektu, to mamy pewność, że Teleport nie zmieni nazw plików. 
3)	Search a website for files of a certain type (wyszukanie określonych typów plików na witrynie $W$W$W). Ten rodzaj projektu najlepiej wybrać wtedy, gdy chcemy poszukać na danej stronie $W$W$W tylko plików pewnych formatów, np. EXE, ZIP, TXT, $W$A$V, $M$P3 itd. Projekt ten nie kopiuje całej witryny $W$W$W. 
4)	Explore every site linked from a central site (przejrzenie każdej witryny, do której znajduje się link na witrynie centralnej). Wybierając ten rodzaj projektu można zorientować się, jakie pliki zamieszczone są na witrynach $W$W$W, do których linki znajdują się na stronie startowej. Program nie powinien zapisywać wtedy plików na dysku, lecz jedynie ich nazwy. Tego rodzaju projekt powinien być wykonywany bardzo szybko, ponieważ program nie musi zapisywać na dysku żadnych plików. Teoria jednak nie zgadza się z praktyką. Podobno w każdej chwili możemy zmienić projekt tak, by program zapisywał pliki na dysku, ale wtedy musimy już robić to bez pomocy kreatora. Z moich doświadczeń wynika jednak, że zmiany te nie działają i że zawsze program zapisuje na dysku całe pliki. 
5)	Retrieve one or more files at known addresses (ściągnięcie jednego lub większej ilości plików o znanych adresach). Ten rodzaj przydatny jest zwłaszcza wtedy, gdy chcemy ściągnąć kilka konkretnych plików i znamy ich adresy. Będziemy musieli wtedy wpisać jeden lub więcej adresów, oddzielając je klawiszem Enter. Teleport nie sprawdza wtedy żadnych dalszych linków, tylko ściąga to, co sobie zażyczyliśmy. Proszę zauważyć, iż w ten sposób możemy również ściągać pliki z serwerów $F$T$P. 
6)	Search a website for keywords (poszukiwanie słów kluczowych na witrynie $W$W$W). Projekt ten działa podobnie, jak rodzaj pierwszy, z tym, że program szuka na każdej stronie $W$W$W słów kluczowych i jeśli je znajdzie, ściąga plik. 
 
 
Teraz chciałbym omówić pracę z Teleportem na podstawie konkretnego przykładu, by czytelnicy mogli dokładnie zorientować się, jak wygląda proces tworzenia projektu i ściągania plików. Spróbujmy stworzyć projekt pierwszego rodzaju, wybierając Create a browsable copy of a website on my hard drive. Gdy wybierzemy przycisk Dalej, pojawi się okienko Starting Address; będziemy musieli wpisać w nim adres, od którego Teleport rozpocznie eksplorację linków i poszukiwanie plików. Proces eksplorowania będzie trwał dopóty, dopóki program nie przejrzy wszystkich linków. Przykładem adresu początkowego może być www.klingon.org/KIDC/pages/menu.html 
Należy pamiętać o tym, by dokładnie wpisywać adresy i by zwracać uwagę na małe i duże litery. Jedna drobna pomyłka w adresie spowoduje, iż program nie będzie mógł z nim się połączyć. Najczęstszym powodem tego, iż Teleport nie może nic ściągnąć, jest właśnie błędnie wpisany adres. Po wpisaniu adresu możemy wcisnąć przycisk Dalej lub przejść klawiszem Tab na pole edycyjne, w którym ustawia się to, jak daleko Teleport ma prowadzić poszukiwania. Angielskie pytanie brzmi więc "How deeply would you like Teleport to explore?". Domyślnie wpisana jest cyfra 3, co oznacza, że Teleport zagłębi się do trzech linków od adresu początkowego. 
Gdy wybierzemy przycisk Dalej, będziemy musieli odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań związanych z tym, co ma robić projekt. Pierwsze pytanie dotyczy tego, jakie typy plików będziemy chcieli ściągać. Domyślnie program będzie szukał wszystkich plików. Oprócz przycisku opcji Everything (Wszystko), mamy do wyboru następujące: Just Text (Tylko Tekst), Text and Graphics (Tekst i Grafika), oraz Text, Graphics, and Sound (Tekst, Grafika i Dźwięk). Po ustawieniu tych parametrów można wybrać przycisk Dalej. Pojawi się okno z komunikatem o tym, iż stworzyliśmy właśnie projekt. Domyślnym przyciskiem będzie Zakończ, więc wystarczy wcisnąć klawisz Enter. Teraz jeszcze musimy nazwać nasz projekt lub zaakceptować nazwę domyślną, tworzoną przez program na podstawie adresu początkowego, oraz wybrać folder, w którym będzie on zapisany. Po naciśnięciu klawisza Enter znajdziemy się już w tym projekcie, więc będziemy mogli go uruchomić, wybierając przycisk Start z menu Project. Pliki z projektami mają rozszerzene .TPP. 
Gdy uruchomimy projekt, Teleport zacznie ściągać do naszego komputera pliki. W każdej chwili będziemy mogli sprawdzić, jaki plik jest ściągany, ile procent już zostało ściągnięte, ile plików zostało już zapisanych na dysku oraz ile jest jeszcze do ściągnięcia. Informacje te są najbardziej czytelne wtedy, gdy okno jest zmaksymalizowane. Widoczne są one na dole okna. Informacja w stylu "Thread 1: Receiving index.html" znaczy "Połączenie 1: ściąganie pliku "index.html". Teleport może obsługiwać do 10 połączeń równocześnie, przez co ściąganie wielu plików odbywa się nawet 10-krotnie szybciej niż pojedynczego. Niżej mamy informacje o tym, ile plików czeka jeszcze w kolejce do ściągnięcia (np. "50 files queued"). Niżej mamy podane, ile plików zostało już ściągniętych lub jest obecnie ściąganych (np. 60 requested). Gdy okno to zminimalizujemy, program będzie pracował w tle. Jeden projekt może działać bardzo długo; wszystko zależy od tego, jak go ustawiliśmy i ile plików program musi ściągnąć. Jeśli jet to kilka tysięcy plików, to proces ten może potrwać nawet parę godzin. W każdej chwili możemy przerwać wykonywanie projektu, wybierając z menu Project przycisk Stop lub Abort. Po zakończeniu całej operacji usłyszymy sygnał dźwiękowy, a w specjalnym oknie pojawi się informacja o tym, ile plików program eksplorował, ile ściągnął i ile zapisał na dysku (np. "Project Completed: 40 files were requested, 48 were received, and 36 were saved to disk). Okno to zamykamy przyciskiem Ok. Teraz już możemy przerwać połączenie z Internetem i przeglądać sobie spokojnie ściągniętą witrynę. Przeglądanie odbywa się w identyczny sposób, jak w Eksploratorze Windows. Naciśnięcie klawisza Enter na pliku $H$T$M$L spowoduje uruchomienie programu Internet Explorer. 
Program Teleport tworzy w pliku T$P$P specjalną bazę danych, w której przechowywane są informacje dotyczące odwiedzonych stron i linków. Znaczy to, iż podczas jednej sesji program tylko raz odwiedza dany link. To samo dotyczy ściągania i zapisywania plików na dysku. Na zapisanych plikach możemy dokonywać wszelkich operacji, takich, jak zmiana nazwy, kasowanie, czy też przenoszenie. Teleport i tak gromadzi wszelkie informacje o plikach w bazie danych projektu. Gdy jednak przeniesiemy lub skasujemy dany plik, nie będzie można, oczywiście, otworzyć go w programie Teleport. 
Wspominałem już o tym, iż pliki projektów mają rozszerzenie .TPP. Jeżeli wiemy, w jakim folderze mamy dany projekt, możemy przejść do niego i uruchomić go bezpośrednio, nie wchodząc do programu Teleport. Ustawiamy wtedy po prostu na nim kursor i naciskamy Enter. Teleport otwiera się automatycznie. Później wystarczy już tylko wybrać przycisk Start z menu Project, by rozpoczęło się ściąganie plików. Program domyślnie ustawiony jest w ten sposób, że podczas kolejnych sesji nie zapisuje ponownie na dysk plików, które nie uległy zmianie na stronie $W$W$W. Dokonuje on tylko aktualizacji tych plików, które zmieniły się od czasu ostatniej wizyty. 
 
 
Ustawienia Ręczne 
 
 
Teleport posiada tak wiele opcji, że nie sposób wszystkiego opisać w jednym rozdziale. Nie zamierzam więc tu niczego szczegółowo omawiać. Postaram się jedynie pokrótce napisać, co można w nim ustawić. Zachęci to, być może, osoby znające język angielski do korzystania z tego programu i bardziej dogłębnego zapoznania się z jego funkcjami. Podam tu więc jedynie słowa kluczowe związane z różnymi funkcjami i ustawieniami, na które warto zwrócić uwagę: 
Uzyskiwanie informacji o wielkości i zakresie projektu; 
Usuwanie informacji z bazy danych projektu i tym samym przywracanie jej do stanu początkowego; 
ustawianie automatycznego zapisu informacji w pliku projektów, przydatne np. na wypadek przerwy w dopływie prądu; 
ustawianie maksymalnego i minimalnego rozmiaru plików, które mają być ściągane; 
ustawianie typów plików, które mają być ściągane lub nieściągane; 
Zapisywanie samych nazw plików; 
Możliwość ściągnięcia wybranych plików z listy nazw; 
Automatyczne wpisywanie do plików $H$T$M$L komunikatów o niemożności ściągnięcia danych plików; 
Obsługa prostych formularzy; 
Możliwość ustawienia liczby plików, które mogą być ściągane w tym samym czasie; 
Ustawianie czasu, po którym Teleport zaprzestaje ściągania w przypadku problemów z transferem; 
Ustawianie liczby ponawianych prób ściągnięcia pliku; 
Opcje związane z aktualizowaniem plików; 
Możliwość równoczesnego korzystania z wielu domen; 
Ochrona związana z przeciążeniem serwerów; 
Ustawianie typów plików oraz linków, których nie chcemy ściągać z danej witryny; 
Uwzględnianie słów kluczowych; 
dokładne sprawdzanie przyczyn niemożności ściągnięcia pewnych plików; 
automatyczne uruchamianie projektów po ich otwarciu; 
automatyczne zamykanie programu po wykonaniu projektu; 
ustawianie limitu czasu działania projektu; 
możliwość uruchomienia programu z linii komend lub pliku wsadowego; 
dodawanie do projektów nowych adresów początkowych; 
ustawianie identyfikacji i haseł dostępu; 
tworzenie listy nowych plików, tzn. tych, które zostały ściągnięte tylko podczas ostatniej sesji.