Soucek Ludwik

Jezioro słoneczne

...każdy z nas był czymś bezcennym, życie ludzkie miało najwyższą 
wartość tam, gdzie nie mogło mieć już żadnej, gdzie tak cienka, nie istniejąca 
niemal błonka oddzielała je od końca.
Wystarczy byle świństwo, byle przepalony drucik w aparatach łączności — i 
już. Gdyby jeszcze ludzie mieli zawodzić w tych warunkach, wyprawy byłyby 
samobójstwem, rozumie pan?
Stanisław Lem: „Powrót z gwiazd"
Przedmowa
Za kilka minut skończę pisać przedmowę, która — jak to wie 
pewnie każdy czytelnik — bywa zazwyczaj pisana na końcu, i 
zamknę trzeci i ostatni tom reportaży publikowanych w 
naszym piśmie, a następnie w kolejno zebranych tomach 
„Tajemnica ślepych ptaków" i „Znak jeźdźca".
Dziś już jest oczywiste, że moje wróżby i przepowiednie, 
którym dałem wyraz w epilogu „Znaku jeźdźca", na ogół się 
nie spełniły. No cóż — nie mogłem przewidzieć, że sondy, 
wysłane w latach 1964 i 1967 w kierunku Marsa, przeleciały 
— widać naumyślnie — przez jakieś okienka czy dziury w 
strefie Longschampsa, która grozi śmiertelnym niebezpieczeń-
stwem wszystkiemu, co żywe, ze względu na ogromne dawki 
intensywnego promieniowania, a której istnienie stwierdziła 
dopiero automatyczna stacja kosmiczna „Kondor". Jej 
powierzchnia, jak się wydaje, nie rządzi się starą, dobrą i 
mniej więcej zbadaną aktywnością słoneczną, ale czymś 
zupełnie odmiennym i na razie absolutnie nie znanym. Teorii 
jest wiele — ja jednak
zupełnie się na nich nie znam i obawiam się, że nie byłbym 
powołanym i właściwym interpretatorem.
Nie mogłem przygotowując do druku tom reportaży „Znak 
jeźdźca" nawet przypuszczać, że przyszłość kryje 
nieprzyjemny i ostatecznie całkiem niepotrzebny incydent 
morski w pobliżu Belmonte, celowo rozdmuchany przez ludzi, 
którzy tylko na coś podobnego czekali. Obok innych 
konsekwencji (o których z wystarczającym rozgoryczeniem i 
oburzeniem pisała szczegółowo prasa na całym świecie) 
oznaczało to praktycznie kilkumiesięczne wstrzymanie 
międzynarodowej współpracy przy budowie statku 
kosmicznego „Rider" i poważne trudności ze strony Banku 
Międzynarodowego.
Po trzecie zaś jako człowiek o przysłowiowym pechu w 
odgadywaniu przyszłości bliskiej i dalekiej (niemniej jednak 
niezachwiany optymista) nie przewidywałem wcale, że ostatni 
akt historii rozpoczętej w Islandii „Tajemnicą ślepych ptaków" i 
prowadzącej dr. Kamenika, Alenę Kralównę, dr. Bjelke i Leifa 
Thor-gunna poprzez Dziurę Świętego Patryka do nawiązania 
pierwszego kontaktu z nieznaną cywilizacją rozegrał się w tak 
dramatycznych, skomplikowanych, a w końcu również 
tragicznych okolicznościach.
Usprawiedliwiam się więc i oddaję głos bezpośrednim 
uczestnikom. Podobnie jak w dwóch poprzednich tomach i tu 
mój udział ograniczył się jedynie do pracy redakcyjnej, 
uporządkowania materiału i normalnych w takich wypadkach 
poprawek stylistycznych w wypowiedziach nagranych w 
większości wypadków na taśmę magnetofonową. A właściwie 
— na strunę...
Nasza redakcja bowiem wybitnie się unowocześniła;
redaktor naczelny zgodził się w końcu — po długoletnim 
warczeniu i po licznych uwagach o rozpieszczaniu i o 
specjalnych „pomocach" dla mało zdolnych reporterów — na 
zakup mającego zaledwie pięć lat „druciaka", który mieści się 
w kieszeni. Piszę o tym dlatego, aby się dodatkowo 
usprawiedliwić przed tymi spośród swoich łaskawych 
współpracowników, którzy być może nie przeczuwali nawet, 
że w mojej kieszeni obracają się kółka i że głos ich jest 
notowany. Nie na użytek wieczności wprawdzie, ale dla 
naszych reportaży i tej oto książki. Właściwie to podpisuję ją 
swoim nazwiskiem — raczej bezprawnie.
Szczególnie gorąco dziękuję wszystkim przyjaciołom, a 
zwłaszcza docentowi Holubowi z Laboratorium Astro-
biologicznego Czechosłowackiej Akademii Nauk i profesorowi 
Sórenssenowi z Uniwersytetu w Reykjaviku, krótko mówiąc: 
tym wszystkim, którzy w taki czy inny sposób przyczynili się 
do powstania „Jeziora Słonecznego".
A teraz już chwila najbardziej uroczysta: koniec pracy 
czterech bez mała lat — kropka.
Dr Ludvik Soucek
Tym razem wyjqtkowo rozpoczyna dr Bjelke
Ja? Naprawdę? Ale dlaczego, panie redaktorze? Wie pan 
przecież, że w wyliczance, która okazała się niezbędna po 
odkryciu strefy Longschampsa, odpadłem wraz z Leifem 
Thorgunnem z gry i wróciłem do niej dopiero znacznie później. 
Trzeba było wówczas raz jeszcze skontrolować wszystkie 
obliczenia wstępne, dodać kolejne warstwy osłony z ołowiu, a 
nawet ze złota — krótko mówiąc: przewidywana początkowo 
ilość członków załogi zmniejszyła się z dziewięciu do czterech. 
Ale to przecież dla pana nie nowina, chociaż stało się to 
wszystko dopiero wczoraj...
Czas ucieka, panie redaktorze, prawda? Od rozpoczęcia 
akcji Val wtedy, w Pradze, w garsonierze Jyrry'ego, zdążył 
pan już trochę posiwieć. Ja — oczywiście — także. Tylko 
Jyrry, chociaż najstarszy z nas, wygląda wciąż tak samo, nie 
mówiąc, rzecz jasna, o tej...
Ale nie uprzedzajmy faktów, prawda?
A więc po osiemnastomiesięcznych przygotowaniach, 
przerwanych na jakiś czas z powodu znanych nieprzyjemności 
związanych z aferą w pobliżu Belmonte, kie
dy statek kosmiczny „Rider" znajdował się nie tylko na 
planach i kalkach oraz arkuszach obliczeniowych 
projektantów, ale już w stadium produkcji w dwudziestu chyba 
punktach świata, trzeba było zmniejszyć radykalnie ilość 
członków załogi. Rakieta nośna Uran-Agena III C nie 
wyniosłaby po prostu w kosmos większego ciężaru — 
dodatkowe obłożenie ścian kabiny warstwą termoizolacyjną 
przekreśliło plany.
Nie chodziło jedynie o wagę podróżników — ja na przykład 
jestem co najwyżej waga piórkowa, a Leif, chociaż drągal, nie 
ma za to ani jednego zbytecznego grama — raczej o 
niezbędne zapasy wody, żywności i tego wszystkiego, czego 
członkowie ekspedycji na Marsa będą potrzebowali w ciągu 
roku i stu dwudziestu siedmiu dni. Tak długi był bowiem 
przewidziany i na elektrycznych maszynach liczących dziesięć 
co najmniej razy skontrolowany okres wizyty na Marsie, to 
znaczy obejmujący podróż tam i z powrotem, a ponadto 
czterdziestodniowy pobyt. Oczywiście, konstruktorzy, a przede 
wszystkim koordynator całego projektu — profesor Tombaugh 
— przewidzieli niezbędną rezerwę. Na miejscowe źródła 
Marsa nie mogliśmy liczyć, a regeneratory wody dla „Ridera" 
okazały się w końcu jeszcze większe i cięższe niż sam zapas 
wody, dlatego też je skreślono. Nie planowaliśmy też w 
„Riderze" miejsca na hodowlę rzęsy — Tombaugh bardzo 
uczenie oświadczył, że statek kosmiczny nie jest ogrodem 
botanicznym i że niemal piętnaście miesięcy w bardzo 
ciasnym pomieszczeniu to i tak galery, choć-
by skazańców od rana do wieczora karmiono kawiorem i 
młodymi kuropatwami, i języczkami słowiczymi, i... Profesor 
Tombaugh, ten wielki smakosz i miłośnik dobrego jadła, 
wymienił jeszcze dziewięć innych przysmaków. Omlet z rzęsy 
trzy razy dziennie — nie, przy takim menu nie wytrzymałby 
podróży kosmicznej nawet — za przeproszeniem — koń. 
Wszyscy przyznaliśmy mu rację, szczególnie głośno Jyrry i 
Alena. Tak więc w magazynie „Ridera", znajdującym się na 
razie w baraku z falistej blachy w pobliżu boosteru, zaczęły się 
gromadzić dziesiątki ton rozmaitych dobrych i nie-dobrych 
rzeczy w konserwach z całego świata, pakowanych specjalnie 
dla warunków stanu nieważkości, a przede wszystkim bardzo 
wyraźnie oznaczonych nazwiskiem producenta.
Jyrry złościł się i gderał, kiedy na posiedzenia komisji, której 
powierzono badanie przydatności poszczególnych produktów i 
opakowań, wdzierali się co chwila natrętni fotoreporterzy i 
kiedy później pojawiły się tu i ówdzie w prasie światowej 
całostronicowe reklamy, a na nich osoba czcigodnego 
przewodniczącego komisji, to znaczy Jyrry'ego, trzymającego 
niczym tomahawk na przykład czekoladę Sucharda czy 
pudełko zup w kostce Knorra, poniżej zaś ogromnymi literami 
napis:
ZDOBYWCA MARSA DOKTOR KAMENIK OŚWIADCZA:
BEZ CZEKOLADY SUCHARDA (albo bez zup Knorra, albo 
jeszcze czegoś innego) NIGDY NIE OPUŚCIŁBYM ZIEMI!
„Zdobywca Marsa", wysiadujący nieustannie na nie 
kończących się konferencjach i zebraniach gdzieś w pobliżu 
Cap Kennedy, skąd miał "Rider" wystartować, niekiedy nie 
wytrzymywał i rzucał w fotoreportera tym, co miał akurat w 
ręku, ale niewiele to pomagało...
Kiedy w końcu zdecydowano, że liczba uczestników 
wyprawy skurczy się do niespełna połowy, w dziewię-
cioosobowym kolektywie zaczął się ruch i gwar. Pomysłowy 
hamburski ,,Stern" ogłosił nawet coś w rodzaju waszej loterii 
— jakże się to nazywa, aha: toto--lotek! — z wysokimi 
nagrodami dla tego, kto odgadnie ostateczny skład załogi. 
Niewielu znalazło się szczęśliwców, dla nas jednak od 
samego początku było z grubsza wiadome, kto będzie się 
musiał z podróżą da wałęsających się w kosmosie dzieci 
Hollohalandu pożegnać, a kto nie. Pierwszy pilot McLaughin 
miał zapewnione miejsce. Zgodnie z wypróbowaną metodą, 
używaną jak daleko sięga pamięć, a dokładniej mówiąc od 
drugiej wojny światowej, przez fabryki lotnicze, brał — 
podobnie jak piloci doświadczalni najszybszych maszyn — 
udział we wszystkich pracach projektowych i konstrukcyjnych, 
zaznajomił się z każdą śrubką najpierw na planie, a potem w 
fabryce. Nie miał łatwego życia! Co to — to na pewno nie. 
Kabinę "Ridera" produkowano w Związku Radzieckim i Mac 
McLaughin w ciągu niecałych dwóch lat przygotowań nalatał 
się przez ocean tyle kilometrów, ile na Marsa i z powrotem. W 
końcu był już na ty ze wszystkimi stewardessami i na ulicy w 
Taszkiencie, gdzie przeprowadzano montaż części kabiny, co 
dwadzieścia metrów skła-
dał podpis w co najmniej jednym pionierskim pamiętniku. Tego 
kościstego amerykańskiego Irlandczyka znali z łamów 
czasopism, z filmów i relacji telewizyjnych chyba nawet 
australijscy buszmeni.
Następnym niewątpliwym kandydatem był Iwan Ma-
ksymycz Ostapienko, przysadzisty, krótko ostrzyżony 
Ukrainiec, inżynier i jeden z głównych projektantów. Poza 
swoją — nazwijmy ją tak — kosmiczną specjalnością był także 
geologiem, mineralogiem, meteorologiem, poza tym miał za 
sobą dwa lata pobytu w radzieckiej stacji Mirnyj na 
Antarktydzie i na drugim krańcu świata — na Ziemi Franciszka 
Józefa, na Północnym Oceanie Lodowatym. Podczas 
opracowywania statutu wyprawy zdecydowaliśmy, że 
Ostapienko będzie dowódcą, komendantem. Jego poważny, 
spokojny sposób postępowania, autorytet i ogromne 
doświadczenie w kierowaniu małymi zespołami w izolacji i w 
bardzo ciężkich warunkach stanowiły rękojmię, że dokonaliś-
my słusznego wyboru.
Trzecim z „pewnych" był sam Jyrry, chociaż natychmiast po 
decyzji konstruktorów dotyczącej zasadniczych zmian w 
powłoce antyradiacyjnej i zmniejszenia ilości członków załogi 
„Ridera" on właśnie podniósł najgłośniejszy alarm. Jyrry jest 
bowiem lekarzem — to po pierwsze. Ja wprawdzie również 
jestem doktorem medycyny, -aleT nigdy bym się nie odważył 
składać złamanej kończyny, a co dopiero mówić o operacji 
ślepej kiszki. Im dalej od psychiatrii, tym bardziej moja wiedza 
medyczna rozsypuje się w gruzy. Jurek jest, oczywiście, 
znakomitym chirurgiem i chociaż, być
może, coś niecoś na tym swoim wydziale astrobiolo-gicznym 
zapomniał, to jednak z całą pewnością przypomniał sobie 
wszystko w klinice Mayo. Raz po raz latał tam operować, i to 
wszystko bez wyboru —• Ostapienko i Tombaugh upierali się 
przy tym. Najchętniej bez przerwy widzieliby go przy stole 
operacyjnym. Jyrry jest ponadto również astrologiem, 
entomolo-giem, i w ogóle znakomitym zoologiem. Jako trzecią 
jego specjalność wzięto też pod uwagę jego doświadczenie 
speleologiczne, to łażenie po wszelkiego rodzaju jaskiniach, 
jamach i przepaściach. Kto wie, czy się to na Marsie nie 
przyda?!
Ja z Leifem od razu wiedzieliśmy, że nie mamy nawet 
najmniejszej szansy. Czteroosobowa wyprawa nie mogła 
sobie pozwolić na luksus dwóch lekarzy, i to o podobnej 
„kosmicznej" specjalności, ani na własnego przewodnika 
górskiego i alpinistę, chociaż Leif — czyli według barwnych 
zeszytów komiksów „Flegmatyczny. Larry" — w każdej 
krytycznej sytuacji byłby nie do zastąpienia.
Pozostawał elefctronik-operator Wisper, który miał 
zajmować się sprawami łączności, drugi pilot-kosmo-nauta 
Pietrow, który, jak pan wie, brał udział w dramatycznym locie 
statku „Woschod 14" i po zderzeniu z ostatnim członem 
rakiety nośnej nie tylko sprowadził uszkodzony „Woschod" na 
Ziemię, ale nawet w przewidzianym rejonie lądowania. 
Następnie semantyk Sinton, którego zadaniem miało być 
podjęcie prób znalezienia środków komunikacyjnych dla 
porozumienia się z inteligentnymi istotami, jakie zapewne 
zało-
ga „Ridera" znajdzie na Marsie. Obok profesji semantycznej 
był on również znawcą języków staroskandy-nawskich, 
uczniem profesora Sórenssena, a w rezerwie miał ponadto 
„lincos" i „astroglosę", dwa sztuczne języki — jeśli można te 
hieroglify, obrazki i schematy w ogóle nazwać językiem — 
wymyślone przez mądre głowy właśnie dla ułatwienia 
wzajemnego kontaktu cywilizacji kosmicznych. No i 
oczywiście — chociaż niegrzecznie wymieniam ją dopiero na 
końcu — pani Atena Kamenikowa — fotograf i dokumentator.
Koordynatorzy nie mieli specjalnie łatwego zadania — nie 
sądzi pan, panie redaktorze?
Niestety — mówię „niestety" ze względu na naszą starą 
przyjaźń, a nie ze względu na wyprawę — pani Alena odpadła 
już w pierwszej rundzie. Psychologowie, którzy wraz z nami 
mieszkali w naszej nadmorskiej willi o kilka kilometrów od 
rosnącego boosteru „Ridera", jakby się umówili i w najbardziej 
niespodzianych i nieoczekiwanych chwilach pchali się do 
drzwi ze swoimi elektrcencefalograficznymi maszynkami, 
doszli do wniosku, że jej obecność nie byłaby wskazana i że 
mogłaby skomplikować stosunki międzyludzkie w tym 
niewielkim kolektywie. Ostapienko wymierzył pani Alence 
ostatni cios: poradził, aby nauczyła fotograficznego rzemiosła 
Jyrry'go albo — jeszcze lepiej — Mac McLaughina. Tak czy 
inaczej on właśnie podczas pobytu na Marsie będzie chyba 
najmniej zajętym członkiem załogi.
Pani Alena popłakała sobie troszkę, kiedy nikt nie patrzył — 
co zdradził mi Jyrry pod straszliwą przysię
gą, że zachowam to w tajemnicy, proszę więc mnie raczej nie 
wydawać — nawymyślała zatroskanemu małżonkowi, że jest 
draniem, bo dranie zawsze mają największe szczęście, po 
czym z werwą zabrała się do udzielania lekcji sztuki 
fotografowania. Na wszelki wypadek uczyła obu — Jyrry'ego i 
McLaughina. Po dwóch miesiącach zameldowała 
Tombaughowi i Osta-pience, że wprawdzie Mac Mac 
McLaughin — zawsze tego jednego „Maca" dodawała — ijest 
urodzonym kno-ciarzem, Jyrry zaś wstrętnym formalistą, ale 
na Marsie to chyba nie będzie tak bardzo przeszkadzało i nie 
popsuje smaku artystycznego skaczących czarnych meduz.
Wszystko to — Ostapienko z grymasem szyderstwa, pan 
profesor Tomtoaugh zaś z kamienną twarzą — przyjęli do 
wiadomości i zatwierdzili.
Nie powinienem jednak przeciągać, prawda, panie 
redaktorze?
Krótko mówiąc w końcu musiał ustąpić Wisper, w którego 
elektroniczne cuda dla określania i zmiany kursu „Ridera" i 
wszystkich innych możliwych ewentualności, gdzie mogłaby 
mieć zastosowanie matematyka i logika matematyczna, 
zaczął się przy pomocy szefów i wiceszefów z General 
Electric wciągać Ostapienko; Mac Mac McLaughin — widzi 
pan, mówię już jak pani Alena — obiecał, że ciągle będzie 
żywy i zdrowy, nierdzewny i kuloodporny i w ogóle i że drugi 
pilot nie będzie potrzebny — odpadł więc w ten sposób Pie-
trow. Od chwili, kiedy Mac dowiedział się o tym, od rana do 
nocy siedział u trenerów, pozwalając rozkręcać
się w centryfugach na Cap Kennedy i tej większej w 
Bajkonurze, gdzie wybierał się czasami, dopóki mu Jyrry nie 
nawymyślał, że jeszcze się rozchoruje, zanim siądzie w 
„Riderze" w fotelu pilota.
Semantyka Sintona uznano za niezbędnego. Nawiązanie 
kontaktu było bowiem głównym i właściwie jedynym zadaniem 
wyprawy. Bez Sintona albo by w ogóle do tego nie doszło, 
albo też — z wielkim trudem. Fred wysłuchał tej wiadomości 
jednym uchem, pokiwał głową, jakby niczego innego nie tylko 
nie oczekiwał, ale nawet nie mógł oczekiwać, i znów zniknął 
za stosami książek, taśm magnetofonowych i eks-pandorów 
sprężynowych piętrzących się na biurku o rozmiarach 
znormalizowanego stołu do gry w tenisa stołowego. 
Ekspandorów używał jako dopełnienia i przeciwwagi swojej 
siedzącej profesji i muszę powiedzieć, że zupełnie nieźle. 
Wyglądał raczej na kulturystę niż na oschłego językoznawcę.
No a potem pewnego pięknego dnia staliśmy na molo w 
porcie i patrzyliśmy w stronę widnokręgu, gdzie 
szaroniebieskie morze łączyło się z niebieskoszarym niebem, 
na malutki punkcik, z którego wylęgła się najpierw dziecięca 
łódeczka, potem stateczek, a w końcu ogromny statek 
wiozący na pokładzie w specjalnym. domku z płyt 
plastykowych nasz statek kosmiczny, kabinę „Ridera". Alena 
fotografowała, nowo upieczeni artyści-fotograficy Jyrry i Mac 
również, my, to znaczy ja z Leifem, Wisper i Piotrów, 
spoglądaliśmy nieco melancholijnie, a kordon policjantów 
odsuwał w tył tysiące widzów, aby pozostał skrawek miejsca 
dla nas,
a przede wszystkim dla oficjalnej delegacji NASA (Urzędu do 
Spraw Kosmonautyki), która olśniewała błękitem mundurów i 
uśmiechami. Jak można przypuszczać — Belmonte dawno już 
poszło definitywnie w zapomnienie, zapomniano też o nie 
kończących się sporach nad ujednoliceniem dokumentacji 
technicznej, nad de-cymalnym i withwortowskim 
gwintowaniem śrub oraz tysiącem innych dyskusyjnych 
problemów.
Przedstawiciele kosmonautyki radzieckiej nie dawali się — 
jeśli idzie o jakość uśmiechów i ich ilość — zawstydzić i cała 
uroczystość poszła jak po maśle, nie licząc deszczu, który 
spadł nagle i rozpędził pośrednich i bezpośrednich 
uczestników tej parady do kawiarni i bufetów w najbliższej 
okolicy. Tak więc w końcu ,,Ridera", a właściwie jego część, 
załadowano na specjalną przyczepę z potężnym ciągnikiem 
jedynie w asyście zmokniętych policjantów na motocyklach, a 
więc zupełnie spokojnie i bez nerwów, jakby zapewne powie-
działa pani Alena.
A czas, panie redaktorze, płynął coraz prędzej. Nie mówiliśmy 
wprawdzie o tym, ale codziennie przynajmniej na chwilkę 
podjeżdżaliśmy tak blisko boosteru, jak na to pozwalał drut 
kolczasty i tłumy ludzi dokoła, i obserwowaliśmy, jak rośnie 
kadłub „Ridera", jak niczym grzyby po deszczu wyrastają 
wokół niego pomocnicze zbiorniki na materiały pędne, jak w 
końcu na sam wierzchołek wysokiej na siedemdziesiąt metrów 
rakiety wciągana jest pozornie malutka kabina kosmiczna... 
Dalej i dla nas wejście było wzbronione. Musiała nam 
wystarczyć dokładna ma-
kieta kapsuły. Przedłużaliśmy wspólne wieczory, jak tylho się 
dało — i Ostapienko nawet tak bardzo nam nie wymyślał.
Siadywaliśmy z Jyrry'm, Aleną, a niekiedy także z Leifem w 
kąciku messy i niestrudzenie rozmawiali-liśmy o Marsie i o 
tym, co tam ekspedycja znajdzie albo też i nie znajdzie.
— Jyrry, a co będzie, jeśli się okaże, że to wszystko W 
końcu tylko pomyłka i na Marsie będą tylko jakieś porosty i 
mchy; jeśli runa rider w rejonie Jeziora Słonecznego to jedynie 
przypadkowy układ jakichś zupełnie naturalnych formacji? — 
pewnego razu odważyłem się wreszcie wypowiedzieć głośno 
to, co męczyło mnie już niemal dwa lata.
Jyrry łypnął na mnie oczyma i przez chwilę milczał. Potem 
machnął ręką.
— W takim wypadku, Bjelke, pomyślimy o tobie i zaliczymy 
to na twój rachunek. Żeś rzucił urok, rozumiesz? A mamy już, 
drogi chłopcze, niejakie doświadczenia z islandzkimi 
czarownicami!
— Potraktuj to serio, Jurku! — Pani Alena stanęła po mojej 
stronie. — To dobrze, że Gudmundur podjął ten problem. Ja 
także wciąż o tym myślę, tylko że nie taki ze mnie jak z niego 
bohater. To by ci dopiero była heca! W samych tylko dolarach 
„Rider" kosztował już, psiakrew, niemal osiem miliardów!...
— ... a w rublach niemal dwa razy tyle, o nieufna i 
małowierna! Jakbym o tym nie wiedział! Gazety przypominają 
nam to codziennie jak tatuś koszt nowej teczki wyrodnemu 
synkowi, który za wszelką cenę chce
jeździć na niej jak na sankach. Ale czyż my, na miłość boską, 
chcemy czegoś takiego? A zresztą gdybyśmy znaleźli i 
przywieźli tylko te porosty i mchy, i jeszcze jakieś robactwo, to 
i tak by to była wspaniała zdobycz! Rozumiecie?
Jyrry, panie redaktorze, był wówczas tak poirytowany, że aż 
Ostapienko z drugiego końca messy popatrzył ciekawie: 
dlaczego i o co tak się kłócimy? To trzeba widzieć na własne 
oczy: Jyrry'ego, kiedy ogarnie go sprawiedliwy gniew.
— No, dobrze już, dobrze, ty krzykaczu! — nie ustępowała 
pani Alena. — Tak myślisz ty. I Gudmundur. I choćby ja. Ale 
ludzie oczekują jakiejś sensacji. I w końcu — mają do tego 
prawo. Przecież za „Ridera" zapłacili. Każdy człowiek na kuli 
ziemskiej począwszy od prezydenta, a skończywszy no... no 
choćby na mamie doktora Bjelke, dał na niego uczciwych 
osiem dolarów. Rozumiesz, Jurku? I za te osiem dolarów...
Jurek złapał się za głowę.
— Alenko, błagam cię: skończ już z tym. Ja wiem! Za te 
osiem dolarów możesz sobie kupić dajmy na to srebrną 
puderniczkę albo pajacyka na sprężynce, albo jeszcze 
jednego okropnego słonia do tej swojej obrzydliwej kolekcji...
— Nie, Jurku, o tym akurat nie myślałam — przerwała mu 
Alena. — Tylko tak na własny użytek policzyłam, ile za te 
osiem dolarów można kupić na przykład ryżu albo chleba. 
Wiesz, że na świecie są jeszcze ludzie, może byś w to nie 
uwierzył, ale są jeszcze na świecie ludzie, którzy potrzebują 
kawałka chleba
albo woreczka ryżu bardziej niż pajacyka na sprężynce. Drogi 
Jyrry, skoro to tylko usłyszał, natychmiast zrobił się taki 
malutki.
— Wybacz... ja wiem... Ja tylko tak... sami wiecie... 
Chwilkę się zastanawiał, po czym pochylił sdę do nas 
konfidencjonalnie:
— Sam bym się długo namyślał, czy warto niemal półtora 
roku być, Alenko, bez ciebie, gdybym nie był pewien, że na 
Marsie są nie tylko mchy i jakieś inne zielone czy raczej 
czerwone łodyżki, ale też bardziej interesujące rzeczy!
— A ty jesteś pewien? — powiedzieliśmy niemal je-
dnocześnie z panią Aleną.
Jyrry ściszył głos niczym teatralny intrygant.
— ,Tak, jestem pewien. Nie chciałem się z tym przed wami 
zdradzać, ale przycisnęliście mnie do muru... — przełknął 
ślinę i z wyrzutem spojrzał na mnie i na panią Alenę — 
...zarzucając mi brak zrozumienia ludzkich potrzeb.
Przez chwilę zgodnie i jednogłośnie protestowaliśmy, ale 
Jyrry machnął ręką i natychmiast ciągnął dalej, że naprawdę 
jest pewien i że ma dowód na istnienie na Marsie wysoko 
rozwiniętej cywilizacji.
Wszyscy zastygliśmy w bezruchu. Zauważyłem, że nawet 
pani Alena wyglądała — jak by to sama określiła — niczym 
wystraszona mysz.
Pierwszy — rzecz dziwna — odzyskał mowę na ogół 
milczący Leif Thorgunn. Wyjął z ust tę swoją wiecznie 
poobgryzana fajkę, z którą nie rozstawał się ani
na chwilę od czasu, kiedy zdecydowano definitywnie, że 
jednak nie poleci, i rzucił:
— To jest... bardzo interesujące. Na całym świecie właśnie 
tylko ty... — I znów przysłonił się milczeniem i chmurą 
błękitnego dymu „Złotego runa", które bez cła, a więc 
absolutnie nielegalnie, zdobywali dlań rosyjscy uczestnicy 
projektu ,,Rider".
— Nie tylko ja! Przypadkiem wie o tym także Osta-pienko! 
— bronił się Jyrry. — A teraz wiecie to również wy ł mam 
nadzieję, że przynajmniej do startu „Ridera" zachowacie to dla 
siebie. Postanowiliśmy z Iwanem Maksymyczem, że na razie 
nie będziemy robić paniki.
Zapytałem, jaką panikę ma. na myśli.
— Zaraz się dowiecie! Chodźmy na chwilę do nas —
Jyrry na to.
Wymknęliśmy się chytrze i cicho jak Indianie na ścieżce 
wojennej, ale nie udało się nam ujść pełnemu wyrzutu 
wzrokowi Iwana Maksymycza Ostapienki, który spojrzał na 
zegarek i znowu popatrzył na nas.
Jyrry przez chwilę grzebał w swoich wiecznie poroz-
rzucanych, niemniej jednak absolutnie nietykalnych stertach 
papieru, i wyciągnął w końcu kilka reprodukcji, wyciętych 
widać z jakiegoś czasopisma. Ze względu na to, że na 
zdjęciach znajdowały się — jako zawodowiec poznałem to na 
pierwszy rzut oka — słynne fotografie powierzchni Marsa 
dokonane przez sondę ,,Ma-riner IV", a na ostatniej stronie 
uniwersalny „dwume-trowiec" Zeissa z obserwatorium w 
Tautenburgu, można było przypuszczać, że to specjalistyczne 
pismo
astronomiczne. Na podstawie zaś czeskiego tekstu — dzisiaj, 
panie 'redaktorze, potrafiłbym go już nawet jako tako 
przetłumaczyć — stwierdziłem, że periodykiem tym było 
praskie „Królestwo gwiazd". Jyrry tę moją detektywistyczną 
dedukcję potwierdził.
— A więc patrzcie, wy, wy... z waszymi porostami i mchami! 
— I podsunął nam pod nos pierwszą fotografię obejmującą 
część Mare Sirenum z wysokości około 1000 km. Jeśli dobrze 
pamiętałem, największy krater na zdjęciu ma około 50 km 
średnicy. W lewej górnej części fotografii mniej więcej do 
połowy dostrzegało się zatarcie rastra — poza tym nic 
nadzwyczajnego nie widziałem, tym bardziej więc, oczywiście, 
nic nadzwyczajnego nie mogli widzieć ani pani Alena, ani też 
Leif, którego wiedza astronomiczna kończyła się gdzieś na 
Koperniku.
Pani Alena osunęła się w fotelu.
— O mój Boże, znowu zdjęcia! Jedynym fotografem z 
prawdziwego zdarzenia jestem w tym towarzystwie ja, a wy, 
chłopcy, powinniście z tym skończyć! W ten sposób przecież 
zaczęła się właściwie cała akcja z „Ri-derem" — tylko że 
wtedy mieliśmy przynajmniej zdjęcia tego szkraba ze statku z 
rakietami! To jest zupełnie, ale to zupełnie nieinteresujące. Co 
pan na to, Gudmundurze?
Wzruszyłem ramionami.
— Właściwie to ja także nic nie wiem... Jyrry przerwał mi w 
całkiem nieparlamentarny sposób: ' ' 
— Jeśli nie wiesz, to się nie wtrącaj! A więc żeby
ście wiedzieli, wy wszyscy, ta linia, która najwyraźniej wygląda 
jak przerwa w rastrze podczas wysyłania bądź też 
przyjmowania fotografii, wcale nie jest przerwą. Przypadkiem 
tylko jest niemal — powtarzam:
niemal — równoległa z pionowymi liniami rastra.
— I znowu, Jurku, masz jakieś przypadki. Taki przypadek to 
przecież jedna możliwość na... bo ja wiem na ile... No... 
choćby jedna na milion — protestowała pani Alena.
— Jedna na milion? Co ci też przychodzi do głowy! Jasna 
linia odchyla się od linii rastra o pełny stopień. Sprawdziłem to 
przy pomocy mikroskopu w obserwatorium u Nawia. Z 
możliwych 360°, czyli z pełnego koła, mogła się trafić w liniach 
rastra dokładnie cztery razy — z góry, z dołu, z lewej strony i z 
prawej, a jeśli założymy jeszcze możliwe odchylenie o jeden 
stopień, to znaczy, że jeszcze osiem razy. Ogółem biorąc — 
dwanaście razy. Prawdopodobieństwo więc, moja szanowna, 
miła i matematycznie zacofana małżonko, przedstawia się 
więc nie jak jeden do miliona, ale jeden do trzydziestu. Taki 
przypadek dopuśćcie już więc łaskawie, abyśmy nie 
przeciągali tego zbyt długo i aby Ostapienko nie zjawił się tu 
nagle jak upiór. Jest już po capstrzyku. Krótko mówiąc 
wierzcie mi, że ta linia, dość zresztą dziwna, na pewno nie ma 
nic wspólnego z liniami rastra — nikt tego jednak nie 
zauważył, zdję-\ cię o numerze porządkowym 8 uznano za 
nieudane i w zasadzie nie zostało ono opublikowane. Jedynie 
„Królestwo gwiazd" i być może jakieś inne jeszcze pisma 
chciały mieć coś ekstra i wykorzystały je. Ta biała
linia zaczyna się od czarnego punktu — właściwie to nie tyle 
od czarnego punktu, ile od czarnej plamki w kształcie koła, 
obejmującej mniej więcej dwudziestą część pozornej średnicy 
sąsiedniego krateru. Od tej plamki ciągnie się nieprzerwanie 
biała linia, która mniej więcej w połowie drogi do skraju 
fotografii rozpada się i jej wyrazistość stopniowo słabnie. Jest 
tak?
— Tak, Jurku! Wszystko to mówisz bardzo pięknie, jakbyś z 
książki czytał... — ziewnęła pani Alena z głębi fotela. — Tylko 
że ja takich śladów widziałam w swoim długim i trudnym życiu 
całe setki i zawsze przepowiadały nieszczęście. To po prostu 
zadraśnięcie emulsji filmu paznokciem albo czymś równie 
złowieszczym... Tak powstała prosta szrama, a ten twój sła-
wetny punkt czy też plamka to odrobina zdartej emulsji. A 
teraz możemy spokojnie iść spać.
— Świetnie — ucieszył się Jyrry. — Widać zupełnie to 
samo myśleli wszyscy, którzy mieli zdjęcie w ręku, i dlatego 
nie zbadali go dokładnie. Ja jednak, ko-chasiu, jestem z 
natury dociekliwy i dlatego u ra-dioastronomów w Jodrell 
Bank, gdzie te portrety Marsa przyjmowano, z całą pewnością 
stwierdziłem, że przyrząd przyjmował negatywy. Rozumiesz, 
Alen-ko, negatywy? A więc w przypadku, który tak lekko-
myślnie przedstawiasz, linia musiałaby być czarna, a ów 
punkcik biały, a nie odwrotnie.
Zresztą — spójrzcie na kolejne zdjęcie. Nosi numer 
porządkowy 14 i mamy na nim północno-zachodnią część 
pustyni Phaetonis, sfotografowaną już z o wiele mniejszej 
wysokości. Krótko mówiąc, część powierzch
ni zdjęcia 8, i to na szczęście właśnie jedna z tych, przez którą 
biegnie nasza...
— Jaka znów nasza?! — odezwała się z oburzeniem pani 
Alena.
— A więc moja biała linia. Widzicie!
— Co? — teraz na odmianę powiedzieliśmy jednocześnie 
Leif i ja.
— To niewiarygodne! — Jyrry chwycił się za głowę jak 
nauczyciel bezradny wobec szczególnie tępego ucznia. — No 
ten szeroki jasny nieprawidłowy pas w lewej połowie obrazu! 
To wcale nie jest skaza, ale... co?
Woleliśmy milczeć, Jyrry więc dokończył za nas:
— To jest, o moi niedomyślni, częściowo rozproszona 
smuga kondensacyjna, jaką w chłodnej i rzadkiej atmosferze 
Marsa pozostawił samolot, uchwycony w locie właśnie na 
zdjęciu numer 8!
— O psiakrew! Jeszcze jeden pierwszorzędny przypadek — 
zauważyła jakby od niechcenia i dla samej siebie pani Alena.
— Wcale nie! — odciął się Jyrry. — Na ten pomysł wpadł 
Ostapienko. Mówiąc zupełnie szczerze, mnie to •wcale nie 
przyszło do głowy. Zdaniem Iwana Maksy-mycza jakaś 
latająca maszyna zmierza dokładnie do miejsca, dokąd 
kierował się „Ranger IV", aby obserwować jego lądowanie i 
Bóg jeden wie co jeszcze. Dokonaliśmy obliczeń i wszystko 
zgadza się co do joty. Owa latająca maszyna na pewno nie 
znalazła się tam przypadkiem. Lotnisko także nie znajduje się 
przypadkiem tam, gdzie lądują samoloty.
No, dość szczególna to wprawdzie logika, ale coś w tym 
było!
— Dobrze, Jyrry, ale dlaczego trzymacie to z Osta-pienką w 
sekrecie? Być może podczas dyskusji z innymi astronomami 
okazałoby się, że jednak nie macie racji. Może by... — 
wolałem czym prędzej zamilknąć. bo Jyrry znów zaczął 
czerwienieć.
— Chciałeś powiedzieć, czy się aby przypadkiem nie boimy 
posprzeczać czy też pobić o naszą teorię, co, Bjelke? 
Czyżbyś tak mało mnie znał? Wiesz, że nie... Boimy się za to 
całkiem czego innego; ta maszyna, która na zdjęciu numer 8 
wygląda jak czarna plamka, ma mianowicie dobry kilometr 
średnicy, nawet jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że leciała 
mniej więcej 50 km nad powierzchnią Marsa. Gdyby leciała 
jeszcze wyżej, nie powstałyby już smugi kondensacyjne. A 
„Rider" ma na pokładzie, o ile mi wiadomo, trzy czechosłowac-
kie kieszonkowe pistolety maszynowe „Skorpion", kilka 
granatów ręcznych do walki z kosmicznymi potworami i jeden 
egzemplarz karabinu laserowego, który jest znakomity na 
ćwiczeniach; w praktyce nie skrzywdziłby nawet kota. 
Miotacze promieni i broń radioaktywna stanowią — niestety — 
uzbrojenie kosmonautów jedynie w powieściach 
fantastycznych.
— No i? — zdenerwowałem się odrobinę. — Czyżbyśmy 
mieli jakieś powody, aby od razu planować starcie z nieznaną 
cywilizacją? A może nasza wyprawa na Marsa ma charakter 
zdobywczy?
— Nie mów głupstw... — Jyrry machnął leniwie ręką. — 
Sam przecież najlepiej wiesz, że nie. Nasza wy
prawa jednak i tak już jest bardzo cenna i kosztowna, musi 
więc być odpowiednio wyposażona we wszystkie możliwe i 
niemożliwe środki na każdą ewentualność. I Iwan Maksymycz, 
i ja nie wątpimy, że znalazłyby się jakieś mądre głowy 
upierające się przy zapewnieniu „Riderowi" ochrony przeciwko 
latającym maszynkom o rozmiarach powiatowego miasteczka. 
Zanimby to przedyskutowano, upłynęłyby znów tygodnie i mie-
siące, a w końcu wyfasowalibyśmy dla „Ridera" bombę 
atomową i odpowiednie osłony antyradiacyjne, a zamiast 
kosmonautów poleciałby już pewnie tylko jakiś kieszonkowy 
robot. A to jest, moi mili, dokładnie to, czego sobie z 
Ostapienką absolutnie nie życzymy. Po chwili odezwała się 
pani Alena.
— Słuchaj no, Jurku... — powiedziała nieco zmienionym 
głosem — więc ty naprawdę myślisz, że tam... wiesz, tam, w 
górze, mogą istnieć jakieś maszyny zdolne zagrozić 
„Riderowi"?...
— Co też ci przychodzi do głowy, kochanie! — Jyrry klepnął 
ją po plecach. — Właśnie przed chwilą przekonałaś mnie 
absolutnie, że to tylko draśnięcie paznokciem. Zostańmy więc 
przy tym, zgoda?
No i zostaliśmy przy tym, panie redaktorze, aż do startu 
„Ridera".
Doktor Komenik opowiada
A więc przede wszystkim, redaktorze, rzecz najważniejsza: 
niech pan nigdy nie czyta sci-fi, czyli powieści fantastyczno-
naukowych. Pozbawi się pan wszelkiej radości, jeśli kiedyś 
potem Pan Bóg przypadkiem dopuści i z kija wypuści, tak jak 
wypuścił w moim wypadku, i uda się pan osobiście i całkiem 
naprawdę gdzieś za stodołę naszej starej dobrej mamy Ziemi.
Nie tyle może dlatego, że bywa w nich mnóstwo 
nonsensów. Z tym musi się człowiek zawsze liczyć. Gorsze 
jest to, co jest trafne i absolutnie dokładne i co w końcu 
niweczy każdą niespodziankę. Wie pan, kiedyś, przed 
dawnymi, bardzo dawnymi laty przyjaźniłem się z takim 
jednym kolegą, medykiem, razem uczyliśmy się, razem 
zdawaliśmy egzaminy, no i pewnego razu zdecydowaliśmy, że 
razem wyruszymy na wędrówkę po Karkonoszach. Mój 
szanowny kolega miał na brzuchu w przezroczystym mapniku 
mapę turystyczną i ciągle mnie pouczał:
— Posłuchaj, Jurek, tam, za tym zakrętem drogi, będzie 
młyn, a nad nim trzy domki na zboczu. Nie,
przepraszam, cztery domki. Wydawało mi się, że ten czwarty 
to rezultat trawienia jakiejś muszki.
A po chwili:
— A teraz uważaj: jeszcze mniej więcej sto metrów i 
znajdziemy się koło leśniczówki.
I tak dalej, i dalej. Wytrzymałem to z Jilemnic do Witkowa, 
ale tuż za Witkowem tygrysim susem przeskoczyłem rów i 
zniknąłem w lesie. Odżałowałem wspólne pęto kiełbasy, ale 
za to potem maszerowałem sobie wesoło i pozwalałem się 
zaskakiwać, no i była to — krótko mówiąc — przygoda, a nie 
jazda wzdłuż wytyczonej chorągiewkami i z góry znanej trasy.
Dlaczego to mówię?
Ano dlatego, że wszystko, co podczas startu i po starcie 
„Ridera" przeżywaliśmy, zna pan już z pewnością doskonale, 
tak jak zna to każdy chłopak, który raz na jakiś czas pozwoli 
sobie na fantastyczno-nauko-wą lekturę — a któryż to chłopak 
sobie nie pozwala, niech pan sam powie, redaktorze?
Napije się pan kawy? Świetnie. Ja też.
A więc te pierwsze minuty były zupełnie przepisowe, łącznie 
z przeciążeniem, uczuciem ucisku koło serca i w żołądku i tak 
dalej, i dalej; wyjątek stanowił fakt, że kabina „Ridera" 
podczas przelotu przez atmosferę ziemską wypełniona była 
dwutlenkiem węgla, tak że musieliśmy siedzieć w 
skafandrach. Nie mogliśmy nawet spojrzeniem pożegnać się z 
naszą macierzystą planetą w ogóle, a z kilkoma bunkrami 
wokoło boosteru, gdzie znajdowali się Alena, Bjelke, Leif i 
pozostali przyjaciele, w szczególności. Dwutlenek węgla 
stanowił jak-
by doskonalszą namiastkę formuły zakazu palenia roz-
błyskującej w startujących samolotach. My, oczywiście, o 
paleniu nie mogliśmy nawet marzyć — ale i tak te pierwsze i 
ostatnie odcinki lotu przez atmosferę są ponoć największym 
problemem. Kątem oka dostrzegłem za iluminatorami „Ridera" 
znane „robaczki świętojańskie", iskierki, odłamki roztopionego 
i rozżarzonego płaszcza rakiety. Wyglądały zupełnie tak jak 
iskry z paleniska lokomotywy podczas jazdy nocą. Po-
wierzchnia osłony „Ridera" była rozpalona do czerwoności, tak 
mnie przynajmniej pouczał kiedyś Mac Mac Mac — i 
niebezpieczeństwo pożaru w kabinie właśnie w tej chwili 
największe.
No i siedzieliśmy sobie pięknie niczym kokoszki w kojcu, z 
rękoma i nogami ciężkimi jak z ołowiu. McLaughin trzymał 
wprawdzie palce na guziczkach i dźwigniach ręcznego 
sterowania, ale chyba tylko z poczucia obowiązku i 
odpowiedzialności — aż do ostatecznego bowiem 
wprowadzenia na orbitę wokółziemską kierowało „Riderem" 
centrum obliczeniowo-dyspozy-cyjne na Cap Kennedy na 
spółkę z Bajkonurem. Żywię brzydkie podejrzenie, że w 
wypadku jakiegoś nieszczęścia jeszcze w atmosferze Mac 
McLaughin tak czy inaczej nie na wiele by się przydał.
W jednym tylko punkcie, panie redaktorze, powieści 
fantastyczno-naukowe niewątpliwie kłamią, tak że aż się im z 
liter i rozdziałów kurzy; a mianowicie wówczas, kiedy 
popuszczają wodze fantazji i z rozkoszą opisują, w jakim 
bajecznym komforcie, niemal jak z Tysiąca i Jednej Nocy, 
spędzają kosmonauci najnud-
niejszy okres wypełniania obowiązków, to znaczy podróż tam i 
z powrotem. Ha! ha! ha! — proszę pozwolić mi zaśmiać się 
straszliwie. Nie ma mowy o salach gimnastycznych i 
basenach, i bibliotekach! Nie ma mowy o specjalistach, którzy 
na każde żądanie potrafią wyczarować dowolny krajobraz i 
przepiękne widoki! Nie ma mowy o windach łączących 
poszczególne kondygnacje rakiety!
„Rider" miał rozmiary małego autobusu albo raczej czegoś 
pośredniego między małym autobusem a mikrobusem. To, 
szanowny panie redaktorze, mówi wszystko! I proszę napisać 
w swojej książce, jeśli już za wszelką cenę chce ją pan wydać, 
to mianowicie: zasadniczym problemem podróży kosmicznych 
na dalekich dystansach nie jest już dziś technika, ale ludzie i 
ich wzajemne stosunki, które podczas wielu miesięcy podróży 
w bardzo ciasnym pomieszczeniu nie mogą tak się rozsypać, 
by zagrozić wynikowi kosztownej i pracochłonnej ekspedycji. 
Planetoloty z łazienkami i bieżniami, z bibliotekami i ogrodami 
zoologicznymi dla rozrywki „zdobywców wszechświata", jak z 
upodobaniem nazywa się kosmonautów, to — proszę mi 
wybaczyć — idiotyzm. Ludzie, którym w ciągu kilku miesięcy 
podróży niezbędne są takie figliki, powinni i muszą siedzieć w 
domu. I basta! Każda dodatkowa tona wagi kabiny oznacza 
dalsze kilka milionów dolarów czy rubli, które w końcu ktoś 
musi zapłacić — i tak prawdopodobnie będzie jeszcze długo, 
bardzo długo, nawet gdy rakiety będzie napędzać energia 
atomowa, fotony, anihilacja masy czy — choćby, bo ja wiem 
— nawet dobre słowo.
Krótko mówiąc: najważniejsi są i będą ludzie, którzy widzą 
dalej niż czubek własnego nosa, w miarę możliwości nie 
przeszkadzają sobie nawzajem i nie irytują się więcej niż to 
niezbędnie potrzebne. Napisze pan to? Nie zapomni pan? A 
więc dobrze — tu pan ma obiecaną kawę jako honorarium.
W ten sposób spełniam warunki umowy, a jednocześnie 
udowadniam, że na chwalebnie znaną kawę, jaką parzy się tylko u 
Kameników, w pełni zasłużyłem. Oczywiście, słowa doktora 
Kamenika przeczytalibyście i bez tej łapówki. A to dlatego, że w 
poszczególne wywiady starałem się w miarę możliwości nie 
ingerować, przede wszystkim zaś z uwagi na niezwykłą ważkość tej 
myśli. W tym względzie zgadzam się z doktorem Kamenikiem co do 
joty.
Przyp. red.
Proszę sobie jednak nie wyobrażać, że całe wnętrze kabiny 
„Ridera" służyło tylko i wyłącznie naszym skromnym osobom. 
Wówczas czulibyśmy się — jak mawiał nasz posługacz 
szpitalny, pan Burgrabek — niczym Pan Bóg we Francji. 
Skądże znowu! Większą część zajmowały zapasy wody i 
żywności, przyrządy i części zamienne, mikrofilmy i broń, o 
której — jak sądzę — wspomniał już Bjelke, i tysiące innych 
rzeczy. Aha, jeszcze jedno: nie mieliśmy robotów7 
słuchających poleceń i wykonujących wszystkie możliwe i 
niemożliwe prace, podczas gdy kosmonauta kręci sobie 
palcami młynka na brzuchu. Niestety, i one na razie należą je
dynie do świata fantazji, ale powiem panu, że niekiedy 
cholernie by się nam przydały... Musieliśmy posługiwać się 
własnymi rękoma. No... ale nie uprzedzajmy wypadków.
W końcu szczęśliwie wydostaliśmy się z atmosfery, 
„robaczki świętojańskie" za iluminatorami pomału rzedły, aż 
wreszcie zniknęły zupełnie. „Rider" krążył wokół Ziemi po 
elipsie na wysokości mniej więcej 300 km. Było to pierwsze z 
czterech okrążeń, które miały być rodzajem próby generalnej 
mającej wykazać, czy wszystko jest w należytym porządku, 
czy też Mac Mac Mac powinien raczej zwrócić spiczasty nos 
— oczywiście „Ridera", nie swój — w przeciwnym kierunku. 
Iwan Maksymycz pozwolił zdjąć hełmy skafandrów — 
ciśnienie tlenu wytłoczyło dwutlenek węgla, którym dla 
bezpieczeństwa wypełniona była kabina, i mogliśmy 
przynajmniej podrapać się w nos. Nie uwierzy pan, 
redaktorze, co to za przyjemność! Podczas czterech okrążeń 
nic szczególnego się nie działo, poza tym, że praktycznie 
zaznajamialiśmy się ze stanem nieważkości, że Fredowi 
ołówek poleciał pod sufit, tak że zdenerwowany chwytał go 
niczym muchę, ale coś takiego przydarzyło się już — jeśli 
dobrze pamiętam — Gagarinowi, i że na własne oczy 
przekonaliśmy się o widzialności dróg i świateł miejskich na 
pogrążonej w mroku półkuli, statków na oceanach i innych 
rzeczy, które już przed nami kosmonauci widzieli, a które — 
biorąc pod uwagę wszelkie teoretyczne przewidywania — nie 
powinny być absolutnie dostrzegalne gołym okiem.
No, ja panu tego, redaktorze, nie będę wyjaśniał. Jak Boga 
kochani, nie wiem, jak się to dzieje.
A potem zaczęła się już właściwa podróż na Marsa. Nie 
powiem panu o niej nic poza tym, że trwała dobrych parę 
miesięcy. Przemiana materii w każdym z nas musiała być 
znacznie zwolniona. Z jednej strony oszczędzaliśmy w ten 
sposób tlen, wodę i żywność, z drugiej zaś — zmniejszało się 
przez to niebezpieczeństwo choroby popromiennej podczas 
przelotu przez strefę Longschampsa. Rozdawałem więc 
najrozmaitsze środki uspokajające i nasenne i drzemałem jak 
wszyscy pozostali koledzy prócz biedaka — albo szczęścia-
•rza, ma pan do wyboru — który właśnie pełnił służbę i 
którego zasadniczym obowiązkiem w wypadku ja-' kiegoś 
nieszczęścia w kabinie albo też na ekranie radaru 
meteorycznego było obudzenie przy pomocy zastrzyku 
katosilu najpierw McLaughina, po nim Osta-pieriki i trzeciego 
śpiącego rycerza. Wypróbowaliśmy katosil na ziemi. Wydaje 
mi się, że obudziłby i doprowadził do stanu pełnej sprawności 
nawet mumię Tu-tanchamona.
Niekiedy słyszałem, jak na sąsiednich siedzeniach 
zmienionych w kuszetki Fred rozmawia z Iwanem Ma-
ksymyczem i wprowadza go w rozmaite językoznawcze 
tajemnice. Jeden zwrot pamiętam, ponieważ odnosi się do 
Islandii: „Heimskt er heimaalid barn", czyli „Głupie jest 
dziecko, które rośnie w domu". Do zawartej w tym islandzkim 
przysłowiu rady zastosowaliśmy się więc w stu procentach. 
Niekiedy też czytałem przez chwilę; na zmianę — pod 
komendą Ostapienki albo też
naszego kulturysty Freda — gimnastykowaliśmy się trochę w 
miarę możliwości i miejsca albo też słuchaliśmy programów 
specjalnie dla nas przygotowanych przez kilka rozgłośni na 
Ziemi. Odbiór był tak kiepski, że Iwan Maksymycz dziękował 
„za ogromne walory" raczej dlatego, aby nie sprawić 
przykrości tym gorliwcom, którzy wymyślali dla nas 
najrozmaitsze rozrywki:
od prastarych anegdot i programów estradowych aż po 
koncerty muzyki konkretnej i elektronowej. Jedynie głosów 
najbliższych, którzy zostali w domu, na Ziemi, słuchaliśmy w 
napięciu i cichutko jak myszki, a im bardziej się oddalaliśmy i 
im trudniej je Iwan Maksymycz „łapał" swoją krótkofalówką, 
tym były nam droższe. Ale opowiadam tu panu, redaktorze, 
rzeczy zupełnie banalne, które pewnie nikogo nie. interesu j ą, 
prawda?
Daję słowo — nic niezwykłego się nie przydarzyło! Nie 
spotkaliśmy żadnego roju meteorytów, chociaż zgodnie z 
wszelkimi powieściowymi regułami powinno się to zdarzyć i 
osłona „Ridera" powinna przynajmniej w trzech miejscach 
zostać przebita, i któryś z nas z narażeniem życia powinien ją 
z zewnątrz załatać — tylko że między Ziemią a Marsem tych 
meteorytów jest tyle, ile za grosz uranu, a na domiar złego są 
tak drobne, że na tungstenkarbidowej osłonie „Ridera" zo-
stawiłyby ledwie dostrzegalne otworki. Nie byliśmy 
przygotowani do igraszek poza kabiną w kosmosie, a jeśli 
nawet, to i tak nie moglibyśmy nic zrobić, chyba tylko zapłakać 
nad dziurą w „Riderze" — spawanie bowiem specjalnie 
prasowanych stopów za pomocą na-
szych marniuchnych źródeł energii elektrycznej możliwe jest 
jedynie i wyłącznie w powieściach...
Od dnia, kiedy sokolooki Fred Sinton stwierdził, że ogieniek 
Marsa, widoczny w bocznym iluminatorze, jest już 
czerwonawą tarczą, nie świecącym wprawdzie, ale już dość 
jasnym punktem — podróż zaczęła mijać trochę prędzej. 
Oczywiście, natychmiast dostrzegliśmy 'to wszyscy — 
obawiam się jednak, że pragnienie dodawało tu bystrości 
wzrokowi. Długotrwały stan nieważkości zaczynał już nam 
bowiem działać nie tylko na nerwy — to by jeszcze człowiek 
wytrzymał. Przede wszystkim jednak — mimo wszelkie środki 
i lekarstwa, którymi zgodnie z zaleceniami światowych powag 
i specjalnych tablic profesora Tombaugha szpikowałem su-
miennie każdego z nas — zaczął oddziaływać na organ 
równowagi; dawały o sobie znać dolegliwości żołądkowe, a od 
piątego miesiąca podróży, czyli od momentu, kiedy do celu 
pozostawało jeszcze uczciwe dziesięć tygodni lotu, również 
choroba skafandrowa. Trzeba by znaleźć na nią jakiś sposób, 
redaktorze, tylko nie wiem, jaki, nie wie też tego żaden z 
mądrych i brodatych profesorów medycyny kosmicznej — 
przynajmniej na razie. Po prostu skóra nie wytrzymuje bez 
odparzeń tak długiego hermetycznego zamknięcia, nawet jeśli 
skafander jest w najbardziej pomysłowy sposób ogrzewany, 
wietrzony i suszony. Wiadomo, że nie sterczeliśmy w 
skafandrach bez przerwy — ale co najmniej przez połowę 
podróży nie zdejmowaliśmy ich z siebie. Zgodnie z 
obowiązującym bezwzględnie regulaminem pokładowym dwaj 
spośród nas musieli być w stałym pogo
towiu, w „pełnym rynsztunku", z hełmami pod ręką, aby moc 
je założyć w ciągu dwóch-trzech sekund. Pozostali dwaj mogli 
tymczasem odpoczywać w fotelach — „w stroju domowym". 
Tu Iwan Maksymycz nie ustąpił ani o włos. A więc najpierw 
wszyscy drapaliśmy się, a potem jęczeliśmy przy każdym 
ruchu, ja zaś prowadziłem długie i pouczające rozmowy 
konsultacyjne z mniej więcej połową klinik dermatologicznych 
na Ziemi, niestety jednak każda z nich miała na tę sprawę 
diametralnie różny pogląd. W końcu tę naszą dolegliwość 
leczyliśmy na swój rozum. Najgorzej nam się za to dostało od 
Aleny — znajdowaliśmy się wówczas już jakieś dziesięć 
milionów kilometrów od tej kulki, którą ludzie nazywają Ziemią. 
Zwymyślała nas, że jesteśmy jak dzieci i powinniśmy 
przesyłać na Ziemię bardziej interesujące informacje niż to, że 
coś nas gdzieś swędzi i piecze... Iwan Maksymycz strasznie 
chichotał, a Fred Sinton oświadczył, że dopiero teraz rozumie, 
dlaczego tak się na Marsa pchałem. A to drań!
W tym miejscu gwoli uczciwości muszą wspomnieć o pewnej 
drobnej sprawie. W pierwotnym tekście „boczny iluminator", o którym 
wspomina doktor Kamenik na początku akapitu, zastąpiłem 
„przednim iluminato-rem". Statek „Rider" miał bowiem cztery 
iluminatory. Przypuszczałem wiec — zgodnie z naszymi ziemskimi 
wyobrażeniami — ze cel można osiągnąć jedynie wtedy, jeśli 
poruszamy się w jego kierunku, i że doktor Ka-memk po prostu się 
przejęzyczył. Mój łaskawy współpracownik jednak podczas korekty 
sprowadził rzecz do
właściwych wymiarów i wyjaśnił mi dokładnie zasady kosmicznej 
nawigacji, podczas której dwa ciała zbliżają się do siebie pod 
najodpowiedniejszym kątem. Szybkość, z jaką Mars krąży wokół 
Słońca, jest taka, że „Rider" w porównaniu z nim jest zwyczajnym 
ślimakiem, no i oczywiście o wyścigach nie ma co myśleć. Dlatego 
istotnie Mars zjawił się w bocznym iluminato-rze.
Ofiarny doktor Kamenik udokumentował mi ten fakt całym 
mnóstwem „planów lotu" i projektów dotarcia do Marsa począwszy od 
Candera i Ciołkowskiego poprzez Ary Szternfelda aż po trasy 
obliczone przez nowoczesne maszyny elektronowe. Muszą 
przyznać^ że ani Cander, ani maszyny elektronowe nie były tak 
naiwne jak ja — ale przyznałem się już do tego, mam wrażenie, we 
wstąpię, kiedy to nie rozmijając sią absolutnie z prawdą 
oświadczyłem, że nie jestem powołany do fachowych wyjaśnień na 
temat strefy Long-schampsa. Nic nie poradzą. Tym bardziej wiać 
staram sią o dokładność powtórzenia wypowiedzi moich daleko 
bardziej poinformowanych „ofiar".
Przyp. red.
i
No a potem czerwonawa tarcza Marsa zaczęła się po-
większać, tak że wyglądała jak zdjęcie astronomiczne, a wokół 
niego na czarnym niebie świeciły gwiazdy. Widzi pan, o tym 
jeszcze nie mówiłem, redaktorze. Wie pan co? Niech pan to 
sobie gdzieś przeczyta i opisze w tej swojej książce owe 
efekty z czarnym niebem i ognistym węzłem Słońca, które 
wyglądało jak ognie
sztuczne na Boże Narodzenie, oczywiście, że trochę jaśniej, 
otoczonym strzępami korony i tak dalej i dalej. I tak to już 
każdy czytał gdzieś co najmniej dziesięć razy!
Wiośnie z tego powodu nie przyjąłem propozycji
doktora Kamenika.
Przyp. red.
> W końcu zaczęliśmy mieć coś do roboty — rzecz
jasna „Rider" podczas lotu wypełniał również najrozmaitsze 
zadania przewidziane w tej części programu:
mierzył gęstość mikrometeorytów, promieniowanie kosmiczne 
i Bóg wie co jeszcze, ale była to bądź fuszerka, bądź też robiły 
to za nas w całości urządzenia automatyczne, które dane 
zapisywały — coś, co wymagało trochę myślenia, a niekiedy 
też wzięcia rzeczy we własne ręce, oczywiście, o ile w kabinie 
jakieś czynności fizyczne były w ogóle możliwe. 
„Chrapacylina", jak tabletki nasenne w przybliżonym 
przekładzie na nasz język nazwał Fred (a ma on, redaktorze, 
ogromny talent do tworzenia nowych straszliwych słów, co 
wiąże się pewnie z tą jego semantyczną profesją!), definityw-
nie powędrowała już do apteczki. Ostapienko obstawał przy 
uczciwych ośmiu godzinach uczciwego snu na dobę. Na 
Marsie dzień ma tylko o czterdzieści siedem minut więcej niż 
na Ziemi i ziemskie zwyczaje znakomicie się nam tam 
przydadzą. Sam pan rozumie, że z początku szło nam bez 
„chrapacyliny" niełatwo, bardzo sią do
niej przyzwyczailiśmy, ale po kilku dniach — Mars tymczasem 
wyglądał jak zupełnie niczego sobie placek — spaliśmy już 
znowu na zmianę jak zabici. Pewnego pięknego dnia 
przyśrubowaliśmy na powrót hełmy skafandrów i do kabiny 
„Ridera" zaczął z sykiem napływać ze zbiorników dwutlenek 
węgla. Zbliżaliśmy się do gazowej powłoki Marsa, który wisiał 
pod nami jak ogromny puchar, tak, redaktorze, głęboki puchar. 
Nie mieliśmy wcale wrażenia, że jesteśmy już tuż-tuż nad 
niemal wypukłą kulą — ale to z pewnością wie pan także, 
ponieważ pisał o tym każdy niemal kosmonauta, kiedy na 
stare lata chciał sobie dorobić taką czy inną książką...
Ostapienko popatrzył na nas przymrużonymi oczyma. 
Wyglądaliśmy chyba nieszczególnie, ale z wolna i stopniowo 
przyzwyczajaliśmy się do tego, a więc nie robiło to na nas 
większego wrażenia. Nie, nie to, redaktorze, oczywiście 
byliśmy ogoleni, nie udawaliśmy załogi łodzi podwodnej, a 
zresztą nie kosztowało nas to wiele wysiłku. Firma Phillips 
dzięki czterem leciutkim maszynkom marki „Spaceshaver" 
zrobiła sobie wspaniałą reklamę i zarobiła miliony. A zresztą 
— dlaczego nie? Goliły bajecznie. Mieliśmy tylko kręgi pod 
oczyma, cerę bladą jak pędraki, a włosy jak nieco już 
podtatusiały zespół bigbeatowy.
Nie odezwał się. Tylko kolejno — jednego po drugim — 
dotknął ręką, jakby nas poklepywał po ramieniu. Fred Sinton 
uśmiechnął się przyjaźnie, Mac Mac Mac zachęcającym 
ruchem uniósł w górę kciuk, a ja... właściwie to nawet nie 
wiem, redaktorze, co ja... Pew
nie tylko siedziałem z bąblem skafandra na głowie, za-
sznurowany pasami deceleracyjnymi, wdychałem tlen z 
helem, syczący cichutko w wentylu bezpieczeństwa przewodu 
doprowadzającego, i myślałem o tych, którzy zostali na Ziemi: 
o Alenie, o dr. Bjelke, o Leifie. A także o tym, dokąd to nas 
właściwie w końcu zaprowadziły: cała akcja Val oraz kilka 
zatartych słów w dzienniku Julesa Verne'a.
Za iluminatorami ukazały się pierwsze „robaczki 
świętojańskie", pierwsze iskierki, drobinki roztopionej warstwy 
termoizolacyjnej chroniącej powłokę „Ridera". Mac McLaughin 
nacisnął jeden z zupełnie niepozornych guziczków na tablicy 
rozdzielczej — ale wbrew tej niepozomości mieliśmy 
wrażenie, że wpadł na nas parowóz pociągu pospiesznego. 
Oczywiście nic takiego się nie stało — bo skądże by znowu na 
Marsie jakiś parowóz, no nie? — o przeciążeniu też nie ma co 
mówić, zaledwie jakieś dwie albo trzy atmosfery, a i to kto wie, 
czy tyle, ale to pierwsze włączenie silników rakietowych, przy 
pomocy których Mac McLaughin rozpoczynał manewr wejścia 
na orbitę — dziwi się pan, redaktorze, że się tak fachowo 
wyrażam, co? — natychmiast pouczyło nas namacalnie, jak 
bardzo Zdziadzialiśmy w ciągu tych kilku miesięcy stanu nie-
ważkości.
Fred, siedzący czy też leżący obok mnie w pozycji
deceleracyjnej, spojrzał na mnie i z przerażeniem łypnął 
oczyma. Rozumieliśmy się bez słów. Rozmowy zresztą tak 
czy inaczej były zabronione — połączenie telefoniczne 
skafandrów miał zastrzeżone dla siebie
nasz pan szef —. Ostapienko. Właśnie pracowicie naciskał 
klawisze kalkulatora pokładowego i szło mu to bardzo dobrze 
— widać naprawdę się tego nauczył. Na podstawie zwięzłych 
meldunków Maca przeprowadzał korektę kursu i obliczał nowe 
parametry orbity.
„Robaczki świętojańskie" niezwykle się rozmnożyły i — 
praktycznie — iluminatory przysłoniła ognista zasłona, w której 
tylko od czasu do czasu — i to jedynie na ułamek sekundy — 
otwierały się wrzecionowate okienka. Powierzchnię Marsa 
widzieliśmy więc znacznie gorzej niż choćby „Ranger IV" i — o 
ile mogliśmy to stwierdzić — na ogół wyglądała tak jak na 
zdjęciach, które nam łaskawie przekazał. Kratery, łagodnie 
sfał-dowane równiny o nieokreślonej brunatnoczerwonej 
barwie. Tu i ówdzie mignęła przed nami ciemna linia — 
niczym rzeka albo rozpadlina czy wąwóz. W tych warunkach 
polowych nie mogliśmy, rzecz jasna, dać głowy ani za jedno, 
ani za drugie, ani za trzecie.
— Słuchaj no, Mac — Iwan Maksymycz zwrócił się do 
McLaughina swoim spokojnym, trochę jakby nonszalanckim 
głosem. — Atmosfera jest tu osiem i pół rażą gęstsza niż na 
tej wysokości przewidywano. Jeśli będziemy schodzić zgodnie 
z pierwotnym planem, spalimy się w tym sosie jak meteor. 
Przytrzymaj go jeszcze na orbicie i nie przekraczaj szóstki. 
Później otworzymy parasol.
W przekładzie na niekosmonautyczny język oznaczało to, 
redaktorze, że Mac Mac ma wstrzymać dalsze schodzenie 
„Ridera", zmniejszyć szybkość orbitalną do sześciu kilometrów 
na sekundę, co umożliwi włączenie
urządzeń hamujących, jakichś tam klapek zwalniających lot 
poprzez tarcie o altanosferę. Rozumie .pan? Naprawdę? 
Słowo honoru?
Łatwo się mówi, tylko że — ale co ja tam będę panu 
wyjaśniać! W końcu znaleźliśmy się na krytycznej wysokości 
nad powierzchnią Marsa — a mianowicie tak blisko, że 
uczciwa góra ziemskiej produkcji formatu mniej więcej Mount 
Everestu mogłaby „Ridera" roztrzaskać i rozproszyć jego 
szczątki na obszarze równym średnio dużemu i dobrze 
prosperującemu państwu. Nie znaczy to, że spodziewaliśmy 
się na Marsie takich pagórków, wprost przeciwnie, ale diabeł 
nie śpi. Mac McLaughin mimo skafandra z regulacją 
temperatury był spocony jak mysz, Iwan Maksymycz zaś nie 
naciskał już guzików kalkulatora, tylko obserwował wszystkie 
trzydzieści dwa zegary na tablicy rozdzielczej „Ridera". W 
miarę jak wskutek działania „parasola" — być może 
uszkodzonego w wyniku straszliwego przeciążenia — malała 
stała szybkość, kabina wibrowała, drżała i trzeszczała. Ekrany 
radiolokatorów wyglądały jak rebusy dla szaradzistów — 
chmury jonizowanych gazów, otaczające rozżarzoną osłonę 
„Ridera", uniemożliwiały działanie anten nadawczych i 
odbiorczych.
Najbardziej z nas wszystkich wstrząsy te dokuczały chyba 
FredowL. Usta miał fioletowe i zaciśnięte w wąską linię. W 
końcu nie wytrzymał i wychrypiał
w mikrofon:
— Do cholery, Mac, jak długo to jeszcze potrwa...
— Cicho! — warknął Ostapienko. — Przygotować się do 
twardego lądowania!
Twarde lądowanie, redaktorze, to — aby pan wiedział — w 
kosmonautycznym żargonie coś bardzo nieprzyjemnego, 
bliskiego katastrofie.
Ekrany pojaśniały trochę i stały się mniej zagadkowe. 
Zaglądając Maoowi przez ramię spostrzegłem, że wskazówka 
szybkościomierza „niekosmicznych prędkości", mającego 
podziałki aż do pięciu M, zadrżała lekko. Ekrany 
radiolokacyjne ukazywały rozciągającą się pod nami równinę, 
beznadziejną i nieskończoną... A jednak nie. Chwilami migały 
jakieś formacje i pasy, ujrzałem nawet w pewnej chwili 
jaśniejszą plamę o ciemnych brzegach. Coś jakby tająca 
zamarznięta kałuża, jeśli pan pozwoli. Tak mniej więcej 
wyglądała.
Ekran nad urządzeniem sterowniczym zamigotał, zgasł i 
znowu się zapalił. Teraz obraz był trochę inny — jakby 
powierzchnia Marsa odskoczyła nagle od nas przynajmniej na 
czterokrotną odległość. Iwan Maksy-mycz włączył 
panoramiczny radar.
Odniosłem wrażenie, że temperatura w kabinie wzrasta — 
pewnie uległo uszkodzeniu urządzenie klimatyzacyjne 
skafandrów. Teraz oczywiście nie można było o naprawie 
myśleć. Ciśnienie deceleracyjne wyciągało nas z foteli, tak że 
aż pasy wrzynały się w ciało. Usłyszałem w słuchawkach, jak 
Ostapienko mówi do Maca:
— Uwaga, to podgórze Edom i Zatoka Równikowa. Orbita 
niemal idealnie w porządku. Staraj się skierować go o mniej 
więcej pół stopnia na północny zachód.
Ostapienko i McLaughin budzą wprost podziw, re
daktorze! W tym zamieszaniu wiedzieli nawet, gdzie się 
znajdujemy. Wyobraziłem sobie mapę Marsa — znaliśmy ją 
doskonale na pamięć. Do Jeziora Słonecznego brakowało 
zaledwie dziesiątej części obwodu równika Marsa — 
wydawało się jednak, że „Riderowi" za to brakuje wiele, 
bardzo wiele.
Temperatura w skafandrach stawała się nie do zniesienia, 
a do wstrząsów dołączyły się jeszcze jakieś uderzenia o 
płaszcz rakiety, jakby ktoś rzucał garściami grochu na 
blaszany dach. Miałem ogromną ochotę zapytać Iwana 
Maksymycza, co to jest, ale obawiałem się, że w tej chwili z 
całą pewnością by mnie ugryzł. Bez względu na hełm 
skafandra. Zresztą po chwili sam się domyśliłem: przez 
iluminator widać było żółtawe strzępy przesuwające się koło 
nas z ogromną szybkością, tworzące wiry, to znów 
rozpadające w mnóstwo drobnych obłoczków i cząstek. 
Pyłowa, a właściwie — kamienna burza. Pierwsza, jaką 
przeżyliśmy na Marsie. Coś w rodzaju islandzkiego mistouru, 
jeśli pan, redaktorze, jeszcze pamięta. Tam, na SneflelsieL.
— Za dwadzieścia sekund włączamy silniki hamujące — 
rozległ się w słuchawkach głos McLughina. — Proszę się 
przygotować. Dziesięć, dziewięć, osiem, siedem, sześć, pięć, 
cztery, trzy, dwa, jeden... już!
Po raz drugi już stuknął nas parowóz pociągu po-
spiesznego. Tuż przy twarzy świsnął mi niczym bicz pas 
urwany z fotela Freda, którego wyrzuciło do przodu jak kamień 
z procy — na szczęście drugi pas wytrzymał — tak że Fred 
zwinął się w dziwnej pozycji w miejscu, gdzie przed chwilą 
miał nogi. Ja miałem
wrażenie, że pas przetnie mnie w pół albo sprawi, że przez 
resztę życia będę miał osią talię. Pociemniało mi w oczach. 
Niczym w półśnie usłyszałem, jak Mac Mac Mac chrypi w 
mikrofon:
— ...aga, obrót!...
A potem świat obrócił się do góry nogami, na szczęście 
jednak nasze sprytnie pomyślane fotele przewidziały te i 
obróciły się razem z nami, tak że teraz ja ze zwiniętym w 
kłębek nieruchomym Fredem Sinto-nem siedzieliśmy na 
„parterze" „Ridera", Ostapienko zaś z McLaughinem na 
,,pierwszym piętrze", nad nami. Dolne krawędzie ich foteli 
mieliśmy akurat przed nosem, ja zaś w ciągu tej sekundy 
zdążyłem zauważyć delikatną pajęczynę pęknięć na lakierze 
fotela Maca. Jemu też na pewno porządnie się dostało, ale 
wytrzymał. Gdzie tam, redaktorze, cybernetycznym maszy-
nom równać się z człowiekiem!...
Podczas gdy dokonywało się obrócenie świata, o którym 
właśnie mówię, Mac włączył silniki hamujące, tak że parowóz 
trącił nas po raz trzeci, tym razem już nie tak intensywnie, a 
wkrótce potem uczucie ciążenia i ciśnienia zniknęło, jak 
nożem uciął. Staliśmy na płomieniu, który smagał i topił grunt 
pod nami. Grunt? Brzmi to dość dziwacznie, nieprawdaż, 
redaktorze, kiedy mówiąc o Marsie używamy terminów „grunt" 
czy „ziemia". No cóż, trzeba coś wymyślić. Albo wymyśli coś 
Fred Sinton, gotów jestem założyć się, że raz dwa się do tego 
weźmie...
Bardziej przeczuwaliśmy niż czuli, jak cała ogromna masa 
„Ridera", zbiorniki paliwa pod nami, w których
zmieściłby się zupełnie przyzwoity statek powietrzny, wieńce 
silników odrzutowych, słowem: całe te tysiące ton metalu, z 
wolna, metr po metrze, opuszcza się na powierzchnię Marsa. I 
raczej przeczuwałem niż wiedziałem naprawdę, jak 
ogromnego wymaga to od Maca wysiłku — mimo że 
pomagają mu — rzecz jasna — żyroskopy, repulsory 
automatyczne i jakże się tam te wszystkie wynalazki nazywają 
— aby tego potwora delikatnie i szczęśliwie sprowadzić na 
dóL Gdzieś daleko pod nami skrzypnął metal, jakby otwierały 
się nie oliwione wrota — to obok stabilizatorów wysunęły się 
trzy teleskopowe ramiona z potężnymi sprężynami 
hamującymi i szerokimi talerzami podpór. Płomienie silników 
odrzutowych huczały nierytmicz-nie — w miarę jak je 
automaty (a może sam Mac Mc-Laughin?) włączały.
Potem nastąpił lekki, ledwie odczuwalny wstrząs. „Rider" 
natychmiast pochylił się o kilka stopni, silniki odrzutowe 
zawyły, pochylenie — przy wibracjach i skrzypieniu kadłuba — 
powoli wyrównywało się, jeszcze jeden wstrząs, tym razem 
dość silny, tak że Fred wspinając się z powrotem na swój 
fotel, opadł znów na czworaki i nadal wisiał na zapasowym 
pasie, jakiś łoskot i trzaski pod nami — i cisza.
Tylko w osłonie „Ridera" coś cichutko postukiwało — być 
może to tylko kurczyły się stygnące dysze. Przed iluminatorem 
i przed ścianką hełmu znajdowało się coś, czego nie mogłem 
dobrze rozpoznać, właściwie to z początku miałem trudności z 
akomodacją wzroku — zna pan to uczucie, redaktorze? W 
końcu blask
zachodzącego przed nami, ale poza polem widzenia ilu-
minatora słońca oświetlił to nieco: pojawiła się bru-
natnoczerwona sieć, nieregularnie spleciona, tu i ówdzie 
rozszerzająca się w jakieś kuliste, jakby lodowe naroślą. 
Sięgała widać bardzo wysoko — najwyższe „oka" sieci 
widziałem zaledwie parę metrów pod nami, a więc co najmniej 
sześćdziesiąt metrów od podstawy.
Po niebie z absolutnie nieziemską szybkością płynęły 
absolutnie nieziemskie błękitno-żółte chmury, przypominające 
raczej dymy z jakiejś fabryki chemicznej niż nasze poczciwe 
chmurzyska.
A potem jakby ktoś nagle przekręcił kontakt — zapadła 
ciemność, czego zresztą ze względu na rzadkość atmosfery i 
równikowe położenie Jeziora Słonecznego oczekiwaliśmy i co 
profesor Tombaugh z pewnością siebie przepowiadał.
Nie zauważyłem nawet, że nie ma już w kabinie dwutlenku 
węgla, dopóki nie usłyszałem jakby z daleka zmęczonego 
trochę wprawdzie, ale spokojnego głosu Iwana Maksymycza:
— Możecie zdjąć hełmy. Jesteśmy na miejscu.
No i rzeczywiście, redaktorze, byliśmy na miejscu. Tam, na 
Marsie.
Zdaję sobie sprawę, że moja opowieść nie była ro-
mantyczna, nie występują w niej piraci kosmosu ani 
podstępne meteory — ale chciał pan przecież prawdy, no nie?
A teraz z przyjemnością wypiję jeszcze jedną kawę. No, 
redaktorze, jazda! Wspominając to, co rozpoczęło się po 
chwili, bardzo jej będę potrzebować!
Jeszcze raz (teraz już zupełnie krótko) doktor Kamenik
Ależ pan niecierpliwy, redaktorze! Nawet pan porządnie nie 
skosztował mojej kawy, a ma ona, mój drogi panie, nie byle 
jaką opinię. Wie pan, że przysyła mi ją Hertwig wprost z 
Brazylii? Ma on teraz w Santarenie kawiarenkę z czerwono-
białymi firaneczkami i czterema stolikami na chodniku. 
Przysłał mi fotografię. A ta kawa, ta kawa jest naprawdę 
bardzo interesująca. Proszę sobie wyobrazić, że każde 
ziarnko jest na swój sposób odmienne, ma najróżnorodniej-
sze kształty, raz wygląda jak rogalik, to znów jak kulka. 
Oczywiście, są to ziarnka przebrane...
Doktor Kamenik był w swoim żywiole. A ja z kolei ogromnie się 
niecierpliwiłem — choćby dlatego, że był późny wieczór, doktor nie 
czuł się jeszcze zupełnie zdrowy i dawno już powinien spać. 
Oczywiście, nie Śmiałem mu przerwać — przecież to od niego 
przede wszystkim zależało, czy ukaże sią „Tajemnica ślepych 
ptaków", „Znak jeźdźca" i książka, którą właśnie czytacie. I tak w 
końcu, chcąc nie chcąc, dowiedziałem się
oprócz nazw najrozmaitszych gatunków kawy także
sposoby jej przyrządania; w porządku alfabetycznym od Anissette, 
arabskiej, brazylijskiej, Borgia, bośniackiej, curacao, dimiana i tak 
dalej, i tak dalej, aż po kawę tropikalną, turecką, Yenezia i 
wiedeńską... Na literę 2 już żadnej kawy nie ma — w przeciwnym ra-
zie doktor Kamenik by ją z pewnością znał i wypróbował.
Ta gastronomiczna rozmowa trwała chyba z godzinę... Niech, mi 
mój szanowny i drogi przyjaciel dr Kamenik wybaczy, że taśmę 
magnetofonową z jego kawo-logicznym wykładem zostawiłem sobie 
jako piękną pamiątkę i cenne pouczenie osobiste i że jego doświad-
czeń w tym zakresie w książce nie wykorzystałem.
Zresztą zbliżała się już niebezpiecznie północ, pani Alena chodziła 
wokół nas wprawdzie w milczeniu, ale niewątpliwie ze wzmagającym 
się nieustannie pragnieniem ujrzenia mnie za. drzwiami. Tak więc 
dalszy ciąg wywiadu jest bardziej telegraficzny i zwięzły niż to doktor 
Kamenik ma w zwyczaju. Niemniej jednak jest co do joty zgodny z 
zapisem.
Przyp. red.
W myśl wszelkich reguł powieści fantastycznych po-
winniśmy w tej chwili niczym sarenki wyskoczyć z 
deceleracyjnych kuszetek, na których wylegiwaliśmy się przez 
niemal trzy czwarte roku, i zacząć sobie hasać po Marsie. 
Jeśli już nie z innego powodu, to choćby ze względu na 
przyciąganie, które nie osiąga tu nawet połowy grawitacji 
ziemskiej.
Ho, ho! Szkoda, że pan tych harców i tych sarenek nie 
widział! Ledwo wlekliśmy się. Była to chyba reakcja na 
napięcie nerwowe ostatnich godzin, a zwłaszcza skutek 
długotrwałego stanu nieważkości: kiedy to mięśni nie ćwiczyła 
nawet zwykła konieczność statycznego tonusu fleksorów... Ale 
to pewnie dla pana zbyt specjalistycznie lekarskie, prawda? 
Lepiej więc dajmy temu spokój. Krótko mówiąc czuliśmy się 
wszyscy jak po długiej ciężkiej chorobie i tak też 
przedstawiała
się nasza kondycja fizyczna.
Dokładne dyrektywy lotu opracowano tylko do chwili 
lądowania — dalej już obowiązywała decyzja dowódcy 
ekspedycji, Ostapienki. Postanowił, że z cennych czterdziestu 
dni, jakie spędzimy na Marsie, urwiemy tak za dwa-trzy na 
odzyskanie sił i sprawności, a także na odzyskanie równowagi 
psychicznej, a dopiero potem zabierzmy się do eksploracji. 
Wie pan, redaktorze, co my tu będziemy o tym gadać... to 
raczej temat dla dr. Bjelke, niech pan go kiedyś o to zapyta. 
Żaden z nas wprawdzie się do tego nie przyznał, ale pod 
koniec podróży wszyscy mieliśmy już halucynacje, każdy 
zgodnie ze swoim usposobieniem. Na naszej starej poczciwej 
Ziemi wystarczyłoby to zupełnie, by człowieka zabrano na 
przymusowe leczenie na oddziale psychiatrycznym. •Niech no 
pan spróbuje zamknąć się na trzy czwarte roku w 
pomieszczeniu wielkości kabiny samochodowej i wystrzelić w 
przestrzeń kosmiczną!...
Zanim zabraliśmy się do pracy, do analizy miejscowej 
atmosfery, do badania bakterii i ich wrażliwości na antybiotyki, 
których mieliśmy ze sobą całkiem
przyzwoitą apteczkę, do mierzenia — dla celów filmowania i 
fotografowania — barwnej temperatury światła i tak dalej i 
dalej, zasiedliśmy wszyscy razem niczym na naradzie 
wojennej. Jakbyśmy się umówili — nikt z nas nie użył 
kuszetki. Mieliśmy ich zupełnie dosyć. Mac i Iwan Maksymycz 
oparli się o tablicę rozdzielczą, chociaż najrozmaitsze 
wypukłości i dźwignie gniotły ich w tylne części ciała i musieli 
pochylać głowy, ja z Fredem zaś usiedliśmy na zdjętych 
hełmach w wąskim przejściu między kuszetka-mi.
Musiały wytrzymać ciśnienie 800 ziemskich kilogramów, 
teraz więc nic im nie groziło.
— A co tu właściwie wokół nas rośnie? — trochę naiwnie 
zapytał Fred.
— Marsjańska odmiana palm kokosowych — nie od-
mówiłem sobie żartu. — Same kudły z orzechów i orzechy. 
Nie zauważyłeś?
— Spokój, chłopaki, spokój! — uśmiechnął się krzywo Mac 
Mac Mac. — Oto przeżywamy historyczną chwilę, o której 
kiedyś dzieci będą się uczyć w szkole. Moje będą musiały 
umieć to na pamięć i płakać na myśl o tym, co tatulek przeżył. 
W przeciwnym razie zjem je z kościami — dodał mściwie.
— Czy wobec tego mamy wygłosić jakieś przemówienie 
okolicznościowe? — Fred na to. — A jeśli w końcu nie 
znajdziemy tu nic poza tymi kokosami George'a — miał mnie 
na myśli, redaktorze — i wrócimy do domu z kwitkiem? Co ty 
na to, Iwanie? Jes
teś przecież koordynatorem, zacznij więc zachowywać się 
historycznie!
Iwan Maksymycz stał z pochyloną głową i nie odpowiadał. 
Myślałem, że pogrążony jest w jakichś głębokich 
rozważaniach, ale nagle zauważyłem, że z uwagą przesuwa w 
palcach pasek z nakreśloną linią krzywą. Z daleka wyglądało 
to jak elektrokardiogram, ale takich wymyślnych urządzeń na 
pokładzie „Ridera" nie mieliśmy.
— Przepraszam — Ostapienko drgnął — co mówiliście? 
Aha, już wiem. Mówiłeś Frędzle, że są tu tylko kokosy. Otóż 
nie, chłopcy. My dwaj, to znaczy Jurek i ja, już na ziemi 
byliśmy święcie przekonani, że na Marsie znajdziemy coś 
bardziej interesującego i że mamy nawet na to dowody. 
Chwileczkę — powstrzymał lawinę pytań — wszystko wam we 
właściwym czasie powiemy. Teraz coś ważniejszego: mniej 
więcej o sto kilometrów od miejsca lądowania w kierunku 
północ-no-wschodnim spostrzegłem na ekranie jakieś prawid-
łowe formacje. Wyglądało to na dość regularne figury 
geometryczne... albo może w przybliżeniu figury geo-
metryczne, półkule ułożone według wielkości w krąg. Nie 
wiem. Nie jestem pewien. I wy to zauważyliście?
Popatrzył na nas.
Wszyscy pokręciliśmy głowami.
— Naprawdę nie? Hm. Może więc... Miejmy nadzieję, że 
będzie to na zdjęciu ekranu, zdążyłem jeszcze nacisnąć 
wyzwalacz, wynik, oczywiście, poznamy dopiero na Ziemi... 
Ale tu jednak jest dowód. Spójrzcie! — Wyciągnął rękę i 
powoli przewijał pasek między
palcami. Co kilka centymetrów powtarzał się w prawidłowych 
interwałach ostry zygzak krzywej.
— Co to znaczy, Iwanie? — Fred pochylił się. — Będziesz 
nam musiał chyba to wyjaśnić.
Ostapienko zastanawiał się chwilę, popatrzył na mnie, po 
czym uśmiechnął się do siebie.
— No dobrze. Może się to przyda. Jako bodziec i za-
chęta... Chociaż... A więc słuchajcie: na tym pasku mamy 
zapis czynności urządzenia automatycznego, którego 
obecność na „Riderze" uważałem za zbyteczną. Jest to 
udoskonalona i oczywiście odpowiednio zminiaturyzowana 
wersja antyradarowego lokatora doświadczalnego 
wykrywającego promienie radarowe w chwili, kiedy padają na 
antenę. Dzisiaj — o ile się orientuję — bardzo to w siłach 
zbrojnych modne i takie maszynki są w samolotach 
doświadczalnych jeszcze bardziej szanowane niż wychodzące 
już po trosze z mody kamery fotograficzne. Nasz detektor 
radarowy obejmuje całe spektrum fal, jakie zna nasza ziemska 
elektronika: od milimetrowych aż po metrowe. Włączył się 
samoczynnie mniej więcej pół miliona kilometrów od Marsa. O 
tu — widzicie? — Nawinął odcinek czystego paska, dalej był 
kleks, spowodowany wibracją leżącego elementu piszącego, 
za nim zaś równa ciągła linia. Szybko przesuwał między 
palcami wstążkę podobną do paska zapisu telegraficznego. — 
W odległości 382 000 kilometrów od powierzchni Marsa 
detektor po raz pierwszy zanotował — nazwijmy to tak — 
audycję na talach krótkich. Po dziesięciu sekundach 
kierowany stożek fal ustalił się, musiał to bowiem być stożek 
kie
rowany, możecie mi jako elektronikowi wierzyć, i nie
opuścił już „Ridera" ani na chwilę. Dopiero tuż przed 
lądowaniem przyrząd umilkł. Albo uszkodziła go wibracja, albo 
też — i to wydaje mi się bardziej prawdopodobne — „Ridera" 
przysłoniło jakieś wzniesienie, albo po prostu załamanie 
powierzchni Marsa między nami a tym nadajnikiem. Oto co — 
teraz już wiecie. Pierwszy przyszedł do siebie Fred.
— A więc to znaczy...
— To znaczy — Mac McLaughin klepnął go po ramieniu — 
że jednak będziesz tu miał, Frędzle, coś do roboty. Chętnie 
poznam tutejszych kolegów-pilotów, a ty będziesz pełnił 
obowiązki tłumacza. W przeciwnym razie po co byśmy cię tu 
wlekli tyle kilometrów?!
Na tym dyskusja się skończyła, redaktorze. Wszystkim nam 
huczało w głowie od pytań, ale mieliśmy na tyle rozsądku, aby 
zdawać sobie sprawę, że na razie nie potrafimy na nie 
odpowiedzieć. Woleliśmy położyć się spać. Nie wystawialiśmy 
straży. W tej sytuacji przypominałoby to bowiem zabawę w 
Indian. Nie łykaliśmy też „chrapacyliny".
I pan niech już także idzie do łóżka. Jutro po obiedzie może 
mnie pan znów odwiedzić i zaczniemy dalszy ciąg woltyżerki.
Ziemia, tu „Rider"!
Nie wiem, szanowni czytelnicy, jak was, ale mnie z całego 
„Robinsona Crusoe" najbardziej wzruszał spis przedmiotów, jakie 
nieszczęsny rozbitek ocalił z wraku statku. Po prostu fakty, fakty i 
tylko fakty '— bez upiększeń, takie, jakie naprawdę były. Na ogół 
zupełnie to wystarcza.
Przy pracy nad tym rozdziałem posłużyłem się metodą zgoła 
nieliteracką. Wykorzystałem w dosłownym brzmieniu teksty 
radiogramów wysyłanych na Ziemie przez załogę „Ridera" po 
wylądowaniu. Miało to — nie przeczę — dobre strony, ale 
odpowiadało również duchowi książki, która nie chce być 
romantyzowaniem wydarzeń i tak wystarczająco romantycznych.
Radiogramy przyjmowano bądź w obserwatoriach 
radioastronomicznych w Jodrell Bank, w Symeis na Krymie bądź też 
w Adelajdzie w Australii. Oczywiście, że poza tym chwytano głosy z 
Marsa gdzie się tylko dało: robili to amatorzy i obserwatoria, ale 
ostateczny tekst był zredagowany i opublikowany przez koordy-
natorów projektu na podstawie wersji tych trzech
ośrodków, dysponujących dostatecznie czułymi przyrządami. W 
Jodrell Bank znajduje się największy — jak na razie — ruchomy 
radioteleskop o średnicy anteny 60 metrów, w Adelajdzie trochę 
mniejszy, a w Simeis tak zwany krzyż Millsa o ramionach długich na 
dwa kilometry.
Dokładne brzmienie radiotelegramów zawdzięczam przede 
wszystkim profesorowi Lowellowi, dyrektorowi radioobserwatorium w 
Jodrell Bank i jemu w tym miejscu składam podziękowanie. 
Informacji z gazet nie wykorzystałem; jak się okazało, nawet 
najgłośniejsze agencje prasowe dodawały od siebie całe zdania
i akapity.
Przyp. red.
drugi dzień pobytu dziewiąta trzydzieści miejscowego czasu
pokład ridera stop
lądowanie odbyło się stosunkowo gładko stop rider stoi niemal pionowo z 
odchyleniem zaledwie czterech stopni na ziboczu niewielkiego wzgórza 
otoczony włóknistą roślinnością nieznanego gatunku stop spektrograficznie 
stwierdzono maximum w paśmie czerwonym albedo zero dziesięć stop 
temperatura zewnętrzna o siódmej czasu miejscowego plus trzy stopnie 
Celsjusza o dziewiątej zero zero plus sześć i pół stopnia Celsjusza ciśnienie 
atmosfery pięć zero dwa mm stop przeprowadzamy analizę i badania 
bakteriologiczne stop promieniowanie radioaktywne przewyższa mniej więcej 
trzykrotnie ziemskie i jest znacznie poniżej normy około zero zero zero trzy mr 
stop niebo jasnoczerwone chmury w zasięgu spektralnym pięć zero sześć 
angstremów na wysokości około tysiąca pięciuset metrów szybkość 
poruszania się około dziewięćdziesięciu siedmiu kilometrów na godzinę stop 
porywisty wiatr którego szybkość obliczamy na dwanaście balów niesie z 
sobą ziarnka
l grudki twardej substancji rodzaj kamyków o ciężarze w granicach 
od jednego do dziesięciu gramów stop
form zwierzęcych dotychczas nie stwierdzono stop bardzo izybkie 
ledwie dostrzegalne ruchy między włóknami porostu osiągającego 
wysokość około sześćdziesięciu metrów stop w miarę poprawy 
warunków świetlnych spróbujemy nakręcić zwolniony film stop
uwaga ściśle tajna część sprawozdania wyłącznie dla ośrodka 
koordynacyjnego stop
w ostatniej fazie lotu rider znalazł się w zasięgu stożka promieni 
fal krótkich w strefie częstotliwości urządzeń radiolokacyjnych stop 
po wylądowaniu kontakt ustał stop innych oznak cywilizacji na razie 
nie odkryto stop szczątki formacji geometrycznej w margaritifer sinus 
współrzędne aerograficz-ne plus piętnaście minus dziesięć 
zaobserwowane przez jednego członka załogi i nie zweryfikowane 
stop
koniec ściśle tajnej informacji wyłącznie dla ośrodka koor-
dynacyjnego stop
załoga zdrowa przeprowadza rehabilitację sprawności mię-
Aniowej w warunkach grawitacji i wstępne rozpoznanie stop jutro 
opuszczamy kabinę ridera stop
ostapienko
trzeci dzień pobytu dziewiąta dwadzieścia sześć miejscowego 
czasu pokład ridera stop
temperatura zewnętrzna w porównaniu z wczorajszą bez zmian 
stop niebo niemal pogodne na wysokości około czterech tysięcy 
metrów lśniące perłowo obłoki o zwracających wuagę — ze względu 
na swoją konsystencję i nieruchomość — kształtach stop bardzo 
mało czerwonych chmur stop wynik analizy atmosfery piętnaście 
zero pięć tlenu sześćdziesiąt trzy siedem azotu jeden zero osiem 
helu zero dziesięć dwutlenku •węgla ślady argonu kryptonu amoniaku 
i olejków organicznych stop przewidujemy możliwość oddychania 
stop na pożywkach wyrosło kilka gatunków bakterii większość 
wyraźnie
o charakterze saprofito-nitryfikacyjnym stop dwie kolonie pa-
togenetycznych rozkładających agar okazały się wrażliwe na 
szerokosipektralne antybiotyki stop pozwalam dwóm członkom załogi 
opuścić kabinę w lekkich skafandrach przy wzajemnym 
ubezpieczaniu liną stop z kabiny wyjdą dowódca wyprawy i doktor 
kamenik stop akcja rozpocznie się o dziesiątej zero zero stop 
niewidoczne szybko poruszające się przedmioty (część informacji 
zniekształcona w wyniku zakłóceń atmosferycznych) aż do kolejnego 
pojawienia się stop
ściśle tajny dodatek dla ośrodka koordynacyjnego stop detektor fal 
radiowych ponownie stwierdził że rider znalazł się w zasięgu stożka 
promieni tym razem o częstotliwości dwadzieścia sześć pięć mm i 
dwadzieścia dziewięć zero mm stop kontakt zanotowany zero 
trzydzieści sześć miejscowego czasu i szósta zero siedem 
miejscowego czasu z powodu nieprzeniknionych ciemności nie 
można było optycznie określić
źródła stop
ostapienko
trzeci dzień pobytu dwunasta zero zero osiem miejscowego
czasu pokład ridera stop
wstępne rozpoznanie terenu pomyślnie (informacja zniekształcona 
w wyniku zakłóceń atmosferycznych) przeprowadzono sterylizację 
przy pomocy... o wysokiej częstotliwością (dalsze zniekształcenia) 
promienie stop pierwsze analizy mikroskopijne wskazują na strukturę 
komórkową o wyraźnych odchyleniach od ziemskiego typu stop 
wydaje się że jądra komórek są... (znowu zniekształcenia) nie 
nastąpił nawet po długotrwałym naświetlaniu krótkofalowymi 
promieniami ultrafioletowymi o charakterystyce spektralnej... 
(zakłócenia) ...zdumiewająca jest zdolność regeneracyjna... 
(zakłócenia)
...bez skafandrów stop
ściśle tajny dodatek dla ośrodka koordynacyjnego stop radiolokacja 
ridera powtórzyła się o dziewiątej szesnaście miejscowego czasu i 
trwała... (zniekształcenia) ...ciało stop ze •względu na szybkie 
poruszanie się wśród chmur nie dało się
stwierdzić, czy jest to... (zniekształcenia) ...pojawiły się odbicia 
naszych fal stop to dziwne stop żadna z sond ani inne urządzenia 
ridera nie odkryły śladów warstwy heaviside'a albo Innych płaszczyzn 
zdolnych odbić fale elektromagnetyczne... was bardzo źle stop 
potwierdźcie... (zniekształcenia)... albo defekt aparatury stop 
zamierzamy emitować fale elektromagnetyczne na tej samej 
częstotliwości co... (zniekształcenia) ...szeregi arytmetyczne i 
symbole stop koniec (zniekształcenia)
Czwarty przyjęty komunikat był jednocześnie ostatnim. Do 
ogromnych parasoli anten w Jodrell Bank dotarło wówczas jedynie 
kilka słów.
Przyp. red.
Czarne na stosunki ziemskie ogromne... zupełnie dobrze 
możliwe... bezbronni raczej... kilkadziesiąt kilometrów na zachód 
gdzie opada... szczególna symbioza roślin jeśli oczywiście...
dodatek dla...
widocznie napęd odrzutowy ale dla tak ogromnego... deszcz 
kamieni o wymiarach... nie przejawiały wrogich zamiarów...
Nazajutrz wszystkie „radiotelegraficzne uszy" zwrócone były w 
stronę Marsa. Profesor Lowell dokonał — wraz ze swoimi 
współpracownikami — w ciągu jednej nocy rzeczy wprost 
niewiarygodnej: włączył na szczycie największego radioteleskopu 
maser, wzmacniacz molekularny, którego supraprzewodnictwo, 
wywoływane przez płynny hel, zapewniało tysiąckrotne wzmocnienie 
najsłabszych nawet sygnałów. Oczywiście — szumu, niestety, także.
Nic się nie odezwało. Tylko jeden uczony z Obserwatorium 
Jodrell Bank, dr Hemmelin, przekazał pismu „New 
Scotchman" informację, z której wynikało, że w kanonadzie 
zakłóceń i wśród odgłosów dalekich burz usłyszał dwa słowa:
...opuszczamy... powrót...
Profesor Lowell nie potwierdził wprawdzie tych domysłów, 
lecz mimo to stały się one skromnym wprawdzie, ale zawsze 
łakomym kąskiem dla wszystkich gazet i periodyków na 
świecie.
Od tej chwili „Rider" definiitywnie zamilkł.
Alena Kamenikowa mówi o sensacyjnym przełomie
Krótko a dobitnie mówiąc, redaktorze, to było piekło. Myślę 
o tych miesiącach, kiedy nie wiedzieliśmy o „Riderze" ani o 
czterech członkach jego załogi nic, absolutnie nic, nic a nic. 
Wszystkie radioteleskopy, duże i małe, skierowane były na 
Marsa, wszystkie lunety na Jezioro Słoneczne — i nic. Co to 
znaczy nic? Różnych informacji było, oczywiście, mnóstwo. 
Astronomowie tak przyzwyczaili się do poszukiwań, że w Je-
ziorze Słonecznym i wokół niego dostrzegali najrozmaitsze 
możliwe i niemożliwe rzeczy. Najwięcej widzieli właśnie ci, co 
mieli najmniejsze lunety, ale tak to już bywa, nieprawdaż?
Byliśmy tu wszyscy, nie tylko ja, Bjelke i Leif, ale cały 
Sneffels, tak przerażeni, że chwilami we wszystko to niemal 
wierzyliśmy — ale za każdym razem okazywało się, że matką 
„odkrycia" była dobra wola, niekiedy zaś także — wiadomo! — 
pragnienie sensacji. Nie rozumiem, dlaczego ludzie tak 
strasznie lubią czytać swoje nazwisko w gazetach, redaktorze. 
I chyba nie zrozumiem tego już do śmierci.
Minęło czterdzieści dni, to znaczy tyle, ile „Rider" mógł 
przebywać w tej przerażającej dali. Po ich upływie musiał 
wystartować do lotu powrotnego—w przeciwnym wypadku 
Mars zaniósłby go Bóg jeden wie dokąd i o powrocie na 
Ziemię nie można by już było nawet marzyć. I nic. Znowu nic!
Bjelke nieustannie myślał i dużo mówił o wyprawie 
ratunkowej — ale była to, wiadomo, fantazja! Skąd wziąć od 
razu tyle pieniędzy? A przede wszystkim trzeba by czekać nie 
wiadomo ile lat, aby znów nastąpiła korzystna opozycja w 
koniunkcji Ziemi z Marsem, a wtedy by już wyprawa nie miała i 
tak żadnego sensu. Odezwały się głosy, że w zamilknięciu 
„Ridera" maczała palce strefa Longschampsa i że, być może, 
to nie tylko zakłócenia, ale także ostateczne wyczerpanie 
Iwana Maksymycza sprawiło, że brakowało słów w 
radiogramach.
W końcu wraz z Bjelkem i Leifem nie wytrzymaliśmy i na 
zwyczajnym zebraniu wydziału astrobiologicz-nego naszego 
Instytutu powiedzieliśmy o poglądzie Jurka na zdjęcie nr 8 
dokonane przez sondę „Ranger". W kręgach naukowych nie 
wywołało to szczególnie wielkiej sensacji, wzięło to jednak w 
swoje ręce angielskie pismo — „Flying Saucer's Review", 
„Przegląd Latających Talerzy", które bez mała w każdym 
wróblu widzi Marsjanina. Rany boskie, redaktorze, czego ci 
ludzie z tego nie zrobili?! Dla nich i dla ich czytelników 
wszystko stało się od razu jasne: biedny „Rider" zderzył się po 
prostu z kosmicznym krążownikiem wielkości Jeziora Machy i 
zgodnie z wszelkimi zasada-
mi kosmicznej sztuki wojennej został zniszczony doszczętnie i 
na amen. Dlaczego jeszcze przez kilka dni nadawał — coraz 
gorzej i coraz mniej — nad tym sobie redakcja talerzowego 
magazynu woale głowy nie łamała!
Jak Bozię kocham, nie wierzyłam w takie koszałki--opałki, 
ale że nie wpływały na poprawę mojego nastroju, to także 
jasne. Tę interesującą siwiznę we włosach mam właśnie od 
tego czekania, redaktorze; wydawałam się sobie żoną wilka 
morskiego i z przerażeniem wydzierałem kartki z kalendarza, 
kiedy... Hej tam, Jurku, zmykaj stąd! Wiesz, że masz jeszcze 
leżeć w łóżku!
Niech mi rodzina Kameników wybaczy, ze przepisałem dosłownie 
ostatnie zdanie stenogramu... W drzwiach bowiem pojawił się godnie 
dr Kamenik w szlafroku, widać stanowczo zdecydowany słuchać 
wraz ze mną, aby dowiedzieć się w końcu, co tu na. Ziemi pani Alena 
w ciągu tych długich miesięcy przezywała. Jak na tak głośnego 
uczonego — został nad podziw szybko i łatwo wyprawiony z 
powrotem do sypialni, wywiad zaś trv}ał nadal.
Przyp. red.
Na czym to skończyłam? Aha — na wydzieraniu kartek z 
kalendarza! No tak, strasznie szybko zbliżała się data, kiedy 
„Rider" miał wodować na Oceanie Spokojnym. Podobno 
gdzieś tam, gdzie Rosjanie doko
nywali prób z rakietami międzykontynenitalnymi, ale nie wiem 
na pewno. Zmierzały tam już okręty, helikoptery i samoloty, 
nie mówiło się o tym zbyt wiele — wszystko wyglądało na to, 
że inicjatorzy całego przedsięwzięcia mają jedno gorące 
życzenie: aby o ,,Riderze" jak najszybciej i całkowicie 
zapomniano. Rzecz zrozumiała — przecież to na ich 
zmartwione głowy spadło wówczas mnóstwo zarzutów i pytań, 
na które przy najlepszej woli nie mogli odpowiedzieć.
Kiedy skromnie wraz z Bjelkem pytaliśmy Odpowiednie 
Instancje, czybyśmy i my, biedne panny na wydaniu, nie mogli 
przypadkiem udać się w rejon wodowania, otrzymaliśmy ze 
wszystkich stron masę wymijających odpowiedzi o 
niewygodach i o burzach i tak dalej, i dalej... Bjelke nie 
wytrzymał. Któregoś dnia odwiedził mnie i powiedział mi 
wprost, że lepiej, abym sobie nie robiła zbyt wielkich nadziei. 
Ze radioloka-tory spenetrowały całe mnóstwo rozmaitych 
możliwych i niemożliwych tras, po których „Rider" miał i mógł 
powrócić na Matkę-Ziemię i że na razie — jak się wydaje — 
żadna maszyna z Marsa nie znajduje się w drodze. Potem 
obrócił się do okna i strasznie długo patrzył na sitko radaru, 
które i tak widział od rana do wieczora, a oczy miał pełne łez. 
Rzecz jasna, beczałam i ja, tylko że nie tak subtelnie.
Zapewne po to, aby mnie rozerwać, przyniósł mi po dwóch 
czy trzech dniach z biblioteki Instytutu numer „Sterna", „Life'u" 
albo „Ouicku", krótko mówiąc takiego jakiegoś pisma z 
mnóstwem reklam i barwną okładką.
— Niech pani sobie wyobrazi, Alenko — powiedział — że 
na świecie istnieją jeszcze inne zagadki, nie tylko i wyłącznie 
te nasze, międzyplanetarne. Widzi pani? Znowu na tapecie 
pojawił się człowiek śniegu.
— Hm... — mruknęłam tylko tak sobie, aby nic mi me 
można było zarzucić, i objęłam spojrzeniem rozkładówkę, 
gdzie obok archiwalnych zdjęć jakichś pagórków pod śniegiem 
znajdował się rysunek czegoś, co przypominało skrzyżowanie 
gangstera z Chicago z praczłowiekiem i potrząsało maczugą. 
— Niech się pan, Gudmundurze, nie gniewa, ale właśnie teraz 
nie mam ochoty na ludzi: ani śnieżnych, ani leśnych, ani 
żadnych innych...
Biedny Bjelke oddalił się bezszelestnie. Jak szakal.
Ja, redaktorze, wcale się nad tym artykułem nie za-
stanawiałam. Właściwie nie wiem, co tam pisano. Nie byłam 
zdolna do myślenia. Ale gdybym myślała, a ja to naprawdę 
czasami potrafię, to z całą pewnością wiedziałabym, że to 
znów jiakaś kaczka dziennikarska i że mamy właśnie sezon 
ogórkowy, kiedy każdy wąż morski czy dwugłowe cielę albo 
ziemniak w kształcie statku powietrznego jest dla redakcji 
prawdziwym błogosławieństwem. Czytelnik przeczyta sobie o 
tym z przyjemnością, i tak w to nie uwierzy, czego zresztą nikt 
od niego nie wymaga — i obie strony są zadowolone. A po 
kilku dniach o sensacji nie szczeknie nawet pies z kulawą 
nogą. Czy nie mam racji? Niech się pan przyzna! Pan 
przecież też pracuje w tym fachu!
I rzecz dziwna, dość znaczna część tej zaimprowizowanej 
na poczekaniu przepowiedni nie spełniła się
jednak: człowiek śniegu z łamów gazet nie zniknął. Wprost 
przeciwnie: niemal co dzień mrugała na mnie jakaś 
wiadomość zawierająca coraz to nowe szczegóły, tak że w 
końcu zaczęłam je naprawdę czytać i z chaosem w 
zatroskanej głowie udałam się do doktora Bjelke. I ze skruchą, 
wiadoma rzecz!
— I co pan na to, Gudmundurze? — spytałam go 
podsuwając mu pod nos „Thjodviljin", który w rzucający się w 
oczy sposób opublikował wiadomość za którąś z indyjskich 
czy nepalskich gazet. Pisano tam, że ponoć Szerpowie, lud 
górski, żyjący na pograniczu Tybetu i Nepalu, opuszczają 
masowo swoje wioski, ponieważ na pobliskich lodowcach 
pojawił się nie jeden yeti, ale od razu całe grupy ludzi śniegu, 
czego widocznie delikatne nerwy Szerpów nie wytrzymały. Po-
dobno nawet musiano posłać pomoc żywnościową do 
stołecznej wioski Szerpów, do Namcze Bazar, zeszło się tam 
bowiem ludzi jak na odpust, a na okolicznych lodowcach jak 
na złość nic do jedzenia nie rosło.
Wiadomość, o której mówi pani Kamenikowa, to materiał 
agencyjny „India News", przekazany przez korespondenta z 
Katmandu. Jako pierwsze opublikowało ją pismo „The Observer". Za 
sprawdzenie tego szczegółu dziękuję dr. Kubeszowi z Wydziału 
Dziennikarskiego Uniwersytetu Karola w Pradze.
Przyp. red.
Gudmundur wzruszył ramionami.
— Nie wiem. Pewnie tę panikę wywołało jakieś sta--do 
niedźwiedzi albo parę małp... Ja tam w przeraźli-
wych ludzi śniegu nie bardzo, pani Alentoo, wierzę... A 
Szerpowie są pewnie zabobonni. Bóg jeden wie, czego się 
przestraszyli...
W imię sprawiedliwości muszę twierdzenie dr. Bjelke — mimo 
całego szacunku, jaki dla niego żywię — sprowadzić do właściwych 
wymiarów. Szerpowie n i e są ani trochę zabobonni, a do tego 
wszystkiego są to tubylcy jak na stosunki nepalskie aż nazbyt 
obojętni na sprawy religii. Yeti, którego nazywają też — mi-ko albo 
mirgod, szupka czy też jeszcze inaczej, uważają za •niemiłe, niekiedy 
nawet niebezpieczne zwierzę. Cały problem zresztą pozostaje nadal 
otwarty.
Przyp. red.
— Myśli pan, że to takie łatwe: zwinąć manatki i opuścić 
ognisko domowe? — zauważyłam.
— Z tym ogniskiem domowym to w Himalajach nie jest 
chyba tak źle — zaśmiał się znowu doktor Bjelke. — Pewnie 
nie przeczytała pani jeszcze wszystkich informacji. Pełno ich 
w gazetach. Chce pani prasę z zeszłego tygodnia? Zaraz 
zatelefonuję do biblioteki.
— Niech się pan nie trudzi, Gudmundurze! — podniosłam 
się. — Tak strasznie mnie to znów nie interesuje...
Jeszcze nie dopowiedziałam tego zdania do końca, kiedy 
nagle na korytarzu rozległ się tupot i buch! buch! do drzwi jak 
w balladzie Erbena, ale kiedy stara, to znaczy ja, otworzyłam, 
nie leżało tam cielę bez głowy i głowa bez cielęcia, nie leżało 
tam w ogóle nic, ale stal tam stary pocztowiec — w Islandii nie 
nazywa się ich
jeszcze doręczycielami, redaktorze — ze Stąpi, okutany w 
szale i rozmaite płaszcze jak prawdziwy człowiek śniegu. Po 
tej wyprawie motocyklem serpentynami aż tu do nas nawet 
szron na brwiach mu nie roztajał! Chwycił doktora Bjelke za 
rękaw i wyciągnął z pokoju na korytarz.
Bjelke miał trochę zdziwiony wyraz twarzy, potem jednak 
wymamrotał jakieś przeprosiny i wyszedł. Słyszałam szepty i 
rozmowę, a następnie człapanie przemarzniętego pocztowca: 
'odbywał swoją zwykłą trasę do kuchni instytutu, żeby zjeść 
coś ciepłego na rozgrzewkę.
Gdzie jest Gudmundur? — zadałam sobie pytanie. Jego 
kroki bowiem zdążyłam w ciągu tych lat poznać.
Otworzyłam drzwi i krzyknęłam przeraźliwie, bo w tej samej 
chwili Gudmundur wpadł mi wprost w ramiona, a także 
dlatego, że miał wytrzeszczone oczy i wyglądał jak... no po 
prostu wyglądał bardzo dziwnie. W ręku trzymał jakiś papier z 
czerwonym nadrukiem.
— Na miłość boską, Gudmundurze, co się z panem dzieje? 
Stało się coś? A może dostał pan... — zająknęłam się — jakąś 
wiadomość o „Riderze"?...
Bjelke otarł dłonią twarz, jakby ścierał pajęczynę.
— Nie... nie... Alenko... proszę mi wybaczyć... muszę... — i 
trochę niepewnie wyszedł, po czym przyspieszył kroku, a na 
końcu korytarza biegł już jak szalony. Po chwili usłyszałam, 
jak warknął rozrusznik jego błękitnej „Izy" — i ten dźwięk znam 
jak własną kieszeń — ale nie znałam jeszcze rozpaczliwego 
pisku opon, z jakim ruszył spod naszego Instytutu na szosę
do Stąpi. Jakby brał udział w Raiłye Monte Carlo albo Monzu, 
tylko że na takie wyskoki droga była zbyt śliska, mimo że 
drogowcy z Budiru dbali o nią z macierzyńską wprost 
czułością. Na zakręcie pod obserwatorium astronomicznym 
zobaczyłam połę białego fartucha przytrzaśniętą drzwiami 
„Izy". Nie włożył nawet marynarki...
Pokręciłam głową i poszłam do ciemni. Tam przynajmniej 
panowały mrok i praca, i cisza. Tam mogłam mimo wszystko 
choć przez chwilę myśleć o czymś innym, nie o Jurku.
Mam nadzieję, redaktorze, że mnie nie słyszy!
Nadąłby się jak dętka samochodowa!
Doktora Bjelke nie było przez trzy dni. Po prostu nie istniał 
— ale do Reykjaviku szczęśliwie dojechał. Rozmawiałam 
telefonicznie z jego matką w Hofnarfjordur. Teraz już dzięki 
mojej czechoislandczyźnie rozumiałyśmy się zupełnie dobrze. 
Przebrał się ponoć w strój galowy i dokądś pobiegł.
A na trzeci dzień powtórzyło się niemal dosłownie to, co już 
strasznie dawno mieliśmy za sobą — wie pan, redaktorze, w 
ten dzień, kiedy Bjelke powrócił z szaleńczej nocnej wyprawy 
do Sneffels i kiedy dowiedzieliśmy się po raz pierwszy, że 
ślepe ptaki promieniują i przynoszą śmierć pastuchom-
zuchom. Koło północy ktoś załomotał do drzwi laboratorium, 
gdzie krzątałam się jeszcze kończąc jakieś reprodukcje śred-
niowiecznych rękopisów dla naszego ośrodka dokumen-
tacyjnego. Bóg jeden wie, na co się im to może przydać?! 
Strasznie się przestraszyłam.
— Proszę! — powiedziałam.
I wówczas wpadł do mojej fotojaskini Bjelke w równie 
godnym pożałowania stanie jak wtedy.
Nawet się nie rozebrał i tak jak był w gumowym płaszczu i z 
rękoma w smarach — „Iza" to już bądź co bądź starsza pani i 
raz po raz zatrzymuje się gdzieś przy drodze — rzucił się na 
fotel. To był pierwszy wstrząs. Drugi nastąpił natychmiast, 
skoro tylko poprosił mnie o coś do picia, przy czym z tonu 
wynikało niedwuznacznie, że wcale nie tęskni specjalnie za 
wodą. Bjelke! Zawsze z Jurkiem myśleliśmy, że doktora Bjelke 
można by napoić alkoholem jedynie w sytuacji powieściowej, 
to znaczy kiedy byłby nieprzytomny, a my byśmy ,,rozchylili 
mu nożem szczęki i wlali do ust kilka kropli wódki". Zna pan to 
z powieści Verne'a, nieprawdaż?
Nalałam mu niezłą porcję „Larsena", Bjelke wlał ją w siebie, 
okropnie się skrzywił, z trudem złapał oddech, po czym zaczął 
kaszleć. Po chwili usiadł wygodniej, oparł brodę na rękach i 
badawczo patrzył na mnie czarnymi oczyma z zupełnie 
twarzowymi sinymi kręgami zmęczenia.
— Wie pani, muszę pani wyjaśnić swoje zachowanie sprzed 
trzech dni, Alenko... — zaczął.
— Ależ to wcale niepotrzebne, Gudmundurze — za-
pewniłam go pospiesznie. — Wygląda pan na doskonale 
dojrzałego albo nawet przejrzałego do łóżka. Czy me powinien 
pan raczej pójść się położyć?
Bjelke pokręcił głową i znów przetarł twarz dłonią,
•tylko że tym razem nie zdejmował nie istniejącej pajęczyny, 
ale zmęczenie i senność.
— Otrzymałem wtedy — opowiadał chrapliwym i strasznie 
znużonym głosem — niezwykły wprost list. Zaszyfrowane 
pismo z konsulatu angielskiego,
•właściwie zaś jego dosłowny odpis z komentarzem. 
Chwileczkę... — szukał po kieszeniach; wyciągnął notes, 
scyzoryk, starą gazetę, a w końcu plik papierów. — Ja pani to 
przeczytam. Proszę posłuchać.
Pani Kamenikowa słuchała. Dzięki uprzejmości archiwum Instytutu 
Międzynarodowego w Sneffels mogłem
•przepisać wszystkie materiały związane z podróżą
•dr. Bjelke do Reykjaviku. Poniżej zamieszczam dokładny przekład 
wspomnianego listu.
Przyp. red.
Konsulat ( Jej Królewskiej Mości
w Reykjaviku i '• Nasz nr 008569/67 otwarte 
'
dr Gudmundur Bjelke MIBM — Snetfels, p. Stąpi
Szanowny Panie,
mam zaszczyt donieść Panu, że przed kilku godzinami 
Ministerstwo Spraw Zagranicznych Jej Królewskiej Mości 
poinformowało nas o zaszyfrowanym piśmie, jakie nasz konsulat w 
Katmandu przekazał za pośrednictwem telegramu dyplomatycznego. 
Informacja nosi wczorajszą datę i po wyrażeniu zgody przez Jego 
Ekscelencję Pana
Ambasadora podaję ją Panu do wiadomości w pełnym brzmieniu:
»Do Urzędu Konsularnego Ambasady Jej Królewskiej Mości w 
Katmandu przybył dziś o godzinie 9.30 obywatel Nepalu pan 
Mingma-Tharke, przewodnik górski z plemienia Szerpów, 
przygotowujący w tym czasie w Katmandu ekwipunek szwajcarskiej 
ekspedycji himalajskiej. Pan Tharke poinformował dyżurnego 
urzędnika, że krewny przekazał mu list do którejkolwiek europejskiej 
placówki dyplomatycznej. Krewny wzmiankowanego pana Tharke 
podróżował z prowincji północnych do Katmandu ze zdwojoną 
szybkością, ponieważ przywiązuje do listu niezwykłą wagę. Nie ulega 
wątpliwości, że odegrała tu też rolę psychoza paniki, jaką wywołały w 
tych dniach wśród Szerpów pogłoski o tak zwanych ludziach śniegu. 
List napisany jest na odwrocie jakiegoś zdjęcia mężczyzny i kobiety, 
widocznie fotografii ślubnej, i jest bardzo lakoniczny. Powtarzają się 
w nim tylko dwie linijki w językach angielskim, francuskim i rosyjskim:
„Rider około 26° o' SP i 83^0' DW. Sytuacja bardzo zła. Pilnie 
potrzebujemy żywności i leków. Natychmiastowa pomoc niezbędna". 
Podpisu brak.
Ze względu aa absolutne nieprawdopodobieństwo sytuacji, aby 
statek kosmiczny „Rider" uznany — o ile mi wiadomo — za zaginiony 
od zeszłego roku, mógł wylądować w podobnym miejscu, a więc 
mniej więcej w okolicy lodowca Khumbu na południowy zachód od 
Mount Everestu, uważamy całą tę historię za prowokację i z 
naciskiem ostrzegamy przed przedwczesną publikacją. Jakiekolwiek 
przejawy zwiększonego zainteresowania czy nawet nieprzemyślana 
akcja w bezpośrednim sąsiedztwie granicy mogą doprowadzić do po-
ważnych skutków polityczno-dyplomatycznych.
Oryginał listu odesłano natychmiast — jak zwykle — 
dyplomatyczną pocztą lotniczą do Delhi.
Proszę o dyrektywy, jak w przedstawionej powyżej sytuacji dalej 
postępować.
David Foster Pierwszy sekretarz*.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych Jej Królewskiej Mości nie 
przywiązuje do wzmiankowanego listu żadnej wagi i przypuszcza, iż 
idzie tu albo o żart nie na miejscu, albo o oszustwo. Mimo to 
zdecydowało się poinformować Pana o nim w całej rozciągłości, co 
też niniejszym czynię.
Z wyrazami prawdziwego szacunku Sir G. T. Knight, BA, FRGS 
radca konsularny
Sporządzono w dwóch egzemplarzach. Egzemplarz pierwszy 
otrzymuje p. dr G. Bjelke.
Przypuszczam, redaktorze, że w ciągu jednej sekundy 
wyglądałam tak samo, jeśli nie gorzej, jak Bjelke. Najpierw 
krew uciekła mi z głowy, a po chwili napłynęła z powrotem — 
nie zdarzyło mi się to jednak w takich okolicznościach po raz 
pierwszy. Podobnych informacji od różnych ludzi — mających 
całkiem dobre i całkiem złe intencje — otrzymaliśmy już całe 
mnóstwo.
— No i? — Chwyciłam doktora Bjelke za ramię l 
potrząsnęłam nim. — Niechże pan wreszcie mówi, 
Gudmundurze!
Bjelke pokiwał głową.
— A więc jak pani wie, Wskoczyłem do „Izy" i pojechałem 
do Reykjaviku, gdzie zmobilizowałem wszyst
kich swoich znajomych od profesora Sorenssena zaczynając, 
a na starym poczciwym grubasie Lundborgu z rady ministrów 
kończąc. Raz nam już pomagał;
w przyjeździe Jyrry'ego do Islandii, pamięta pani,
Alenko?
— Ależ oczywiście, inkwizytorze! Ale, błagam, niech
pan przejdzie do rzeczy!
— Już, już. No i wszyscy razem rzuciliśmy się na
sir Knighta, który jest bardzo miłym panem i wbrew swojemu 
dość już zaawansowanemu wiekowi okazał się zdumiewająco 
dziarski.
— Gudmundurze! — jęknęłam błagalnie.
— Rozumiem, rozumiem... Już mówię. Sir Knight 
natychmiast kablem Intercomu połączył się telefonicznie z 
Delhi i ubłagał swojego kolegę, z którym, na szczęście, 
studiował przed dawnymi laty w Oxfordzie czy w Cambridge, 
czy też w Eton albo jeszcze gdzie indziej, aby natychmiast 
otworzył worek poczty z samolotu Katmandu-Delhi, znalazł ów 
list, wsiadł w samochód i polecił agencji India-Press wysłać go 
jako telefoto, obie strony, zdjęcie i tekst, do Reykjaviku. Ten 
miły pan w Delhi strasznie lamentował, że może go to ponoć 
kosztować karierę dyplomatyczną, ale potem powiedział 
sobie, że w jego wieku i tak jest to już prawie obojętne, no i w 
końcu dokonał prawdziwych cudów. Za godzinę, najdalej za 
dwie telefonowało Delhi — taka odległość, Alenko, niech sobie 
pani wyobrazi...
Miałam straszną ochotę kopnąć doktora Bjelke, redaktorze, 
tylko proszę mu tego nie mówić. Był wspaniały.
— Sir Knight dopuścił się straszliwej zbrodni łącząc się za 
pośrednictwem nietykalnej i świętej linii dyplomatycznej z 
telefoto agencji prasowej Island-News — ale innej możliwości 
nie było. Po raz pierwszy w dziejach wysłano kablem 
Interoomu telefoto z Delhi aż do Islandii. Nie potrafi sobie pani 
wyobrazić, ile paczek reprezentacyjnych papierosów 
kosztowało to siwowłosego sir Knighta, zanim udało mu się 
obudzić i zaciągnąć w piżamach do agencji wszystkich 
potrzebnych pracowników... No a tu są zdjęcia. Tekst wygląda 
dość nędznie, fotografia również, ale może... Niech pani 
spojrzy!
Wsunął mi do ręki dwa zdjęcia. Ręce drżały mi tak, że tekst 
fruwał mi przed 'oczyma jak motylek i nie zdołałam przeczytać 
ani linijki, za to fotografię poznałam na pierwszy rzut oka. Bo 
jakżeby inaczej — była to przecież nasza fotografia ślubna: ja 
ze starannie uczesanym Jurkiem, którego strasznie cisnął 
kołnierzyk, przed drzwiami Urzędu Stanu Cywilnego w Sta-
romiejskim Ratuszu...
I znów krew zaczęła mi biegać na trasie nogi-głowa i z 
powrotem.
— Gudmundurze... ależ to... to przecie — zaczęłam się 
jąkać.
Bjelke uspokajał mnie jak małą dziewczynkę.
— Spokojnie, Alenko... tylko spokojnie, bardzo panią 
proszę. Bo znowu będzie pani zawiedziona i rozczarowana. 
Żadnych wielkich nadziei. I lepiej niech mnie pani wysłucha do 
końca.
Z sir Knightem wszystko poszło jak po maśle. Ale
potem zaczęły się trudności. W końcu wyciągnęliśmy z łóżka 
tak wysokiego urzędnika państwowego, że wolę pani nie 
zdradzać jego nazwiska, i zaczęliśmy do-niego mówić 
wszyscy jednocześnie. Kiedy wreszcie przekonaliśmy go, że 
nie uciekliśmy z domu wariatów i że to wszystko prawda, od 
razu zabrał się do roboty. Mam wrażenie, że tej nocy 
obudziliśmy przynajmnie} połowę wszystkich mężów stanu 
Azji. Telefony, dalekopisy, wszystko latało. Pewien minister 
obrony narodowej chcąc pomóc nam w naszej akcji postawił w 
stan gotowości bojowej całe lotnictwo — i w rekordowym 
czasie dwudziestu czterech godzin wszystko było załatwione. 
Zgoda sąsiednich państw na loty w strefie przygranicznej i 
strona techniczna, to znaczy samoloty i piloci zdolni dokonać 
rekonesansu nad miejscem określonym w liście. Lotnictwo 
nepalskie nie mogło się tego podjąć — dysponuje zaledwie 
kilku maszynami starszego typu na liniach komunikacji we-
wnętrznej. Wie pani, wpuścić nad strefę pograniczną obce 
samoloty z kamerami fotograficznymi to znowu nie taka błaha 
sprawa, pani Alenko. Kiedy jednak spotkają się ludzie, 
prawdziwi ludzie, wszystko w końcu można załatwić.
Ostatnią wiadomość otrzymaliśmy z Delhi. Że w kierunku 
Katmandu wystartowały już dwa samoloty i żebyśmy czekali. 
A więc czekaliśmy.
Niemal dwa dni, Alenko! Mój Boże — to były najdłuższe dni 
w moim życiu... Wszystko wprawdzie przebiegało ściśle tajnie 
i u nas, i tam, w Himalajach, ale gdyby okazało się, że...
— Bjelke... — przerwałam mu niegrzecznie w pół zdania — 
znaleźli ich czy nie?
Gudmundur wysączył ostatnią kropelkę koniaku" z dna 
kieliszka.
— To wcale nie jest takie proste. W Himalajach zaczęła się 
właśnie pora monsunów, przełęcze są niedostępne. Licho wie, 
jak się w ogóle ten list do Katman-du dostał i jak długo 
wędrował. Pierwszego dnia ze względu na niski pułap chmur 
nie można było fotografować. Dopiero nazajutrz pogoda się 
poprawiła i jeden z pilotów, niejaki kapitan Radżid Singh, 
znalazł coś w tym straszliwym i chyba nie zmapowanym 
jeszcze labiryncie, coś, co warte było fotografii. I tym razem 
przesłano ją za pośrednictwem dyplomatycznego kabla. 
Pewnie już się do tego przyzwyczajono!
Bjelke przyjrzał mi się uważnie, pogrzebał w papierach i 
wyjął powoli prostokącik telefoto. Wyrwałam mu go z ręki, 
cudem tylko mu jej przy tym nie amputując. Musiałam położyć 
fotografię na stole, tak bardzo trzęsły mi się ręce.
Zdjęcie było — jak my, fachowcy, to określamy — ostre jak 
żyletka. Pod wysoką, częściowo pokrytą śniegiem i jakimś 
lodowcem ścianą skalną leżał na boku na wpół zasypany 
„Rider". Z całą pewnością. Służące przy lądowaniu łapy były 
pokrzywione, kadłub pogięty, a w jednym miejscu, tam gdzie 
znajdowały się zbiorniki, ziała nieregularna dziura, przez którą 
przejechałby pięciotonowy samochód.
Wokół potężnej masy „Ridera" widać było na śniegu kilka 
punkcików — ale szczegółów już nie rozpoznawa
łam, bo oczy miałam pełne łez i to wszystko podpłynęło mi do 
gardła dusząc mnie i dławiąc. Ledwie zdołałam
wykrztusić:
— Żyją... żyją, Bjelke?
Bjelke uniósł się w fotelu. I on również wyglądał tak, jakby 
zaraz miał się rozpłakać.
— Żyją, Alenko. Przed kilku godzinami kapitan Singh zrzucił 
im pierwsze zapasy i radiostację. Tak przynajmniej sądzę. 
Taki był program. A dziś w nocy gazety otrzymały informacje. 
Rano przeczytałaby to pani sama, ale wolałem sam z tym 
przyjechać...
— Ale dlaczego mówił pan o rozczarowaniu i o nadziei... co 
się stało? •
— Nic, Alenko. Dlatego przyjechałem. Aby nie dowiedziała 
się pani zbyt nagle. Wie pani, skoro już jestem psychiatrą... 
Ateno! — krzyknął naraz i zerwał się z miejsca, ale ja już 
przepisowo padałam na ziemię jak pierwsza naiwna z 
powieści, kiedy ukłuje się w palec. Biedny Bjelke musiał mnie 
nieść przez cały długaśny korytarz aż do mojego pokoju i tam 
przy pomocy rozespanych kowbojów z Teksasu Fultona i 
Davisa cucić •własną wodą kolońską.
A więc w końcu został mimo wszystko za to dręczenie mnie 
ł przeciąganie przykładnie ukarany.
Doktor Bjelke o akcji zakulisowej
Dziękuję, panie redaktorze. Z grubsza rzecz biorąc
było tak, jak to pani Alena przedstawiła, co właśnie usłyszałem 
z pańskiej taśmy magnetofonowej. Takie czy inne 
niedokładności można, oczywiście, wyjaśnić zdenerwowaniem 
w wiadomej sytuacji zupełnie zrozumiałym, nieprawdaż? I tak 
na przykład z tymi wyrywanymi ze snu mężami stanu nie było 
w rzeczywistości tak źle — mój przyjaciel Lundborg miał 
bowiem już na początku całej akcji znakomity pomysł: zwrócił 
się mianowicie do organów Narodów Zjednoczonych i 
Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, które wykonały za 
nas mnóstwo pracy. Pierwszych zdjęć „Ridera" nie zrobił 
zresztą kapitan Singh, ale niech pan zgadnie kto?
Kapitan Singh natychmiast po szczęśliwym odnalezieniu i 
pomyślnym zaopatrzeniu drogą lotniczą „Ridera" został awansowany 
do stopnia majora indyjskich sił powietrznych. Myślę, ze w pełni na to 
zasłużył. Wszystkie pisma specjalistyczne, nie wyłączając naszego 
pe
riodyku „Lotnictwo i kosmonautyka" (nr 6), skonstatowały, że nigdy 
dotychczas w tak trudnych warunkach atmosferycznych nie 
podejmowano lotów w Himalajach, zwłaszcza zaś w okolicach 
masywu Mount Everest, czyli Czomolungmy. Najwyższe wyrazy 
uznania należały się majorowi Singhowi także ze względu na użytą 
maszynę — był to dość już przestarzały samolot rozpoznawczy typu 
„Hughes XF-11", wprawdzie dobrze sprawujący się na tych 
wysokościach, ale bez kabiny ciśnieniowej, tylko z aparatami 
tlenowymi dla pilota i obserwatora. Jest więc całkiem w porządku, że 
major Singh urządzi sobie wcale piękny zbiór odznaczeń nie tylko 
indyjskich, ale także wszystkich państw biorących udział w akcji i 
jeszcze kilku innych na dodatek.
Przyp. red.
Nie zgadnie pan. Właściwie to pytanie powinno brzmieć: 
niech pan zgadnie — co? Zanim bowiem wystartowały 
samoloty, jakaś mądra głowa wpadła na pomysł zwrócenia się 
o pomoc do ISFM, do Międzynarodowej Służby 
Meteorologicznej: czy przypadkiem na przedstawiających 
układy chmur i fronty burzowe zdjęciach przesyłanych do 
stacji naziemnych przez cały łańcuch satelitów „Tiros" nie 
widać czegoś niezwykłego w okolicach Khumbu, gdzie już 
tych chmur tyle nie bywa. I to czegoś, co skłoniłoby mężów 
stanu przynajmniej do tego, aby zaniechali myśli o głupim żar-
cie albo o prowokacji i zaczęli całą sprawę traktować 
poważnie.
Ale nawet tu nie obeszło się bez problemów. Na wspólną i 
stanowczą prośbę wszystkich państw do archiwum ISFM nie 
mają dostępu specjaliści zajmujący się oceną i a-nalizą zdjęć 
lotniczych, aby fotografie nie zostały — broń Boże — 
wykorzystane do celów szpiegostwa powietrznego. A 
meteorologowie wprawdzie znakomicie odróżnią „cumulus" od 
„stratusa", „nimbo-stratusa" czy „cirrusa" czy jak się tam te 
różne chmury nazywają, na ziemi natomiast nie rozpoznają 
nawet — jak jeden z nich przyznał mi się otwarcie — 
własnego instytutu. Co zresztą na zdjęciach z takie] wysokości 
nie jest ani takie łatwe, ani zabawne.
W końcu jednak wszystko się jakoś dało załatwić. Centralę 
ISFM w Waszyngtonie niby to kurtuazyjnie odwiedziło kilku 
prominentów ze służby lotniczej, których o tak wczesnej porze 
udało się wyciągnąć z łóżek, i niby to grzecznościowo 
przyniesiono im ze skarbca jako próbkę niby przypadkiem plik 
najnowszych zdjęć rejonu Himalajów, sporządzonych mniej 
więcej przed szesnastu godzinami przez jeden z „Tirosów", 
oraz jedno zdjęcie starsze, a do tego cały komplet szkieł po-
większających. Panowie oficerowie równie grzecznościowo, 
ale bardzo starannie przyniesione fotografie obejrzeli, 
powiedzieli kilka słów i odmaszerowali do dalekopisów. 
Zdjęcia powróciły znów do skarbca ISFM. W ciągu pół godziny 
tuzin decydujących rządów został poinformowany, że w 
rejonie lodowca Khumbu znajduje się coś, czego w 
rzeczywistości tam być nie powinno, chociaż na podstawie 
zdjęcia nie można określić charakteru przedmiotu, i że 
prawdopodobnie nie
dojdzie do blamażu, jeśli zajmą ,się. tym czynniki ofi-
cjalne. v
No — a niebawem wzięły się za to wszystkie agencje 
prasowe. Redaktorze, to ci dopiero był huczek! Wiszący w 
powietrzu konflikt o odcinek granicy koło Cotopaxi między 
Ekwadorem a Kolumbią został z powodu absolutnego braku 
zainteresowania odłożony. Po raz pierwszy w historii nie 
odbyły się tradycyjne wyścigi w Li-yerpoolu, ponieważ na torze 
zjawili się jedynie buk-macherzy, a i to nie wszyscy. Widzowie 
woleli siedzieć w domu przy telewizorach i czekać na dalsze 
informacje i transmisje.
Nasz Instytut ma, oczywiście, wykupiony abonament na 
wszystkie wycinki z prasy światowej dotyczące problemów 
komunikacji międzyplanetarnej i — rzecz jasna — ekspedycji 
„Ridera" również. Aż do dnia, kiedy ni stąd, ni zowąd zjawił się 
on pod Pumori na lodowcu Khumbu, jakoś to szło, chociaż 
nasi dokumentaliści ciągle narzekali, że wydział mikrofilmów 
nie może sobie dać rady — ale teraz zaczęły do nas 
przychodzić nie. setki, ale tysiące kilogramów gazet i pism z 
całego świata. Budżet Instytutu znalazł się nagle w opałach, a 
nasze możliwości — również. W końcu skapitulowaliśmy i 
ograniczyliśmy przekazywane do archiwum materiały do 
wycinków z kilku jedynie najważniejszych dzienników. 
Najbardziej cieszył się z tego pan Pederssen, właściciel 
fabryki papieru ;w Borgarnes, dokąd ostatecznie dociera 
każdy skrawek makulatury z całej Islandii. ;
Szanowni czytelnicy może nie wiedzą, że w stosunku do ilości 
mieszkańców Islandia wydaje najwięcej książek na świecie. 
Ponieważ nie ma lasów, papier stanowi jedną z najważniejszych 
pozycji na liście towarów importowanych. Jako skromne lekarstwo na 
tę narodową dolegliwość zbiórka makulatury od długich już dzie-
siątków lat uważana jest za światy obowiązek każdego Islandczyka. 
Pan Pederssen, którego poznałem przypadkiem za pośrednictwem 
profesora Sórenssena w reykjavickim jacht-clubie, żyje sobie dzięki 
temu całkiem nie najgorzej; jego jadu — „Wiewiórka" (dość dziwna to 
nazwa dla łodzi!) wygrał już wiele regat, i uważany jest za jeden z 
najlepszych w całej Skandynawii.
Przyp. red.
Cieszyłem się z tego w końcu także i ja, mogłem sobie 
bowiem w spokoju i ciszy spośród całych gór moknących na 
podwórzu Instytutu gazet wybrać to, czego potrzebowałem do 
prywatnego archiwum akcji Val. A może woli pan napić się 
kawy i wskazać artykuły, które pana interesują? Natychmiast 
każę je sfotografować, nasz wydział mikrofilmów jakoś to 
zmieści w budżecie, i będzie pan mógł zabrać je ze sobą do 
Pragi? Nie sądzi pan?
Nie bardzo miałem na to ochotę. Po wydaniu zbiorów wywiadów 
„Tajemnica ślepych ptaków" i „Znak jeźdźca" otrzymałem wiele 
listów, w których czytelnicy zarzucali mi, że ułatwiam sobie prace, że 
nie intere
suje ich to, co już dawno czytali w gazetach, i że chcą się 
dowiedzieć czegoś, co dotychczas nie było publikowane. Staram się, 
jak mogę, spełnić te ich żądania — dlatego też, aby zdobyć wywiady, 
które zebrałem w tomie „Jezioro Słoneczne", zjeździłem niemal pół 
świata. Nie mogę jednak, rzecz oczywista, sprzeniewierzyć się 
zamiarowi absolutnie dokładnej rekonstrukcji wydarzeń — jak wynika 
z moich doświadczeń, czytelnicy skarżyli się nawet w prezydium 
Czechosłowackiej Akademii Nauk i gdzie indziej na drobne pomyłki w 
swobodniejszych przekładach niektórych materiałów.
Dlatego wybrałem kompromis — bieg wydarzeń natychmiast po 
odnalezieniu „Ridera" prześledzimy w oparciu o kilka cytatów z prasy 
światowej, po czym znów oddamy głos bezpośrednim uczestnikom.
Za dostarczenie mi obszernej dokumentacji dziękuję doktorowi 
Bjelke, za bardzo staranne tłumaczenia zaś wyrażam wdzięczność 
pracownikom sekcji przekładowej Praskiego Biura Informacyjnego, 
którzy tak chętnie spelnili moją prośbę.
Przyp. red.
INDIA-NEWS. Delhi (wiadomość tę przedrukowała
następnie niemal cała prasa światowa)
Katmandu. Statek kosmiczny „Rider", uznany przez specjalistów za 
zaginiony, znów na widnokręgu.
Jak donosi nasz specjalny korespondent, zaginiony statek 
kosmiczny „Rider", który przed dziesięciu miesiącami wylądował na 
Marsie i z którego czteroosobowł załogą niemal natychmiast po tym 
stracono łączność, po-
jawił się w niepojętych i zagadkowych okolicznościach na lodowcu 
jednego z najbardziej niedostępnych rejonów Himalajów. Statek 
odkryto na południe od nie zdobytego dotychczas szczytu Pumori na 
cyplu lodowca Khumbu, a na północ od szerpijskiej wsi — Lobudże. 
Pierwszą wiadomość o nieoczekiwanym wprost znalezieniu statku 
„Rider" przyniosły do stolicy Katmandu jednostki górskich odziałów 
armii nepalskiej, rozmieszczone na tym przygranicznym obszarze.
Tu informacja rozmija się z faktami.
Przyp. red.
Po tajnych naradach dyplomatycznych na najwyższym szczeblu 
zainteresowanych rządów do Katmandu udały się dwa samoloty 
obserwacyjne lotnictwa indyjskiego. Po uzupełnieniu zapasów paliwa i 
przeglądzie technicznym wystartowały natychmiast z lotniska wojskowego w 
Kotang, skąd w ciągu ostatnich czterdziestu godzin podjęto ogółem cztery loty 
nad rejon Czo-molungmy. Podczas ostatniego lotu dowódca eskadry i pilot 
jednego z samolotów kapitan Radżid Singh odkrył statek „Rider" leżący u stóp 
bezimiennej góry w pobliżu lodowca Khumbu.
— Pomyłka jest niemożliwa — oznajmił kapitan Singh po powrocie na 
lotnisko Kotang obecnemu tam dziennikarzowi. — To na pewno „Rider", a 
koło niego znajdowali się ludzie. Sprawia to wrażenie bardzo brzydkiej 
katastrofy ze szczęśliwym zakończeniem. Cieszę się, żeśmy ich znaleźli. 
Warunki lotu były okropne, widzialność prawie żadna. Sfotografowałem 
„Ridera" z tak bliska, jak tylko — z powodu wichury i pobliskich lodowców — 
się dało. Mam nadzieję, że zdjęcia okażą się przekonywające.
REUTER: Wiadomość ó znalezieniu „Ridera" wywołała ogromne 
podniecenie na całym świecie. Tłumy ludzi oblegają redakcje gazet i biura 
agencji prasowych. Jak wynika z informacji naszych sprawozdawców 
parlamentarnych, rządy różnych państw otrzymują pierwsze telegramy i listy 
domagające się natychmiastowego wysłania ekspedycji ratunkowej. Sir Hillary 
oznajmił telegraficznie kancelarii brytyjskiego premiera przy Dow-ning Street, 
że oddaje się do dyspozycji i gotów jest zająć się jej organizacją. Z dobrze 
zazwyczaj poinformowanych źródeł dowiadujemy się, że jednostki nepalskich 
wojsk ochrony pogranicza znajdują się w drodze na miejsce katastrofy i w 
ciągu kilku godzin mogą nawiązać kontakt z załogą statku kosmicznego.
Ta informacja „z dobrze zazwyczaj poinformowanych źródeł" była, 
niestety, jak się niebawem okazało, nieprawdziwa.
Przyp. red.
AFP: Major skautów czygralskich White, pełniący obecnie obowiązki 
przewodniczącego Himalayan Ciub w Dardżylingu, przyznającego medal 
„Tygrysów himalajskich" i skupiającego najlepszych europejskich, ame-
rykańskich i szerpijskich znawców Himalajów, oświadczył dziś w odpowiedzi 
na pytanie naszego korespondenta w Dardżylingu co następuje:
— Wszelkie rozważania na temat dotarcia na lodowiec Khumbu, gdzie 
podobno leży statek kosmiczny „Rider" — w co ja osobiście nie wierzę — 
przed końcem pory monsunowej są absolutną fantazją. Przełęcze na zachód 
od szczytu Pokalde, którędy wyprawa ratunko-
wa w drodze do wioski Lobudże musiałaby przejść, są właśnie o tej porze 
najbardziej zagrożone przez lawiny oraz urywanie się lodospadów i wież 
lodowych—seraków.;
Każdy znawca Himalajów potwierdzi moje słowa.
Na pytanie, dlaczego wątpi w prawdziwość informacji, jakie dostarczył 
major lotnictwa indyjskiego Singh, major White odpowiedział:
— Nie wierzę, że ktoś mógł dostarczyć wiadomość spod Mount Everestu w 
tak krótkim czasie, aby jeszcze pozostawało dość czasu na ocalenie przed 
chorobą wysokogórską grupy ludzi nie przyzwyczajonych do Himala-lajów. Na 
wysokości 6000 metrów występuje ona już po kilku dniach i dla osobników nie 
zaaklimatyzowanych kończy się tragicznie. Proszę mi wierzyć — przemawia 
przeze mnie doświadczenie dwudziestu lat spędzonych w Himalajach.
ASSOCIATED PRESS: Koordynator projektu „Rider", profesor Tombaugh, 
który z objawami wyczerpania nerwowego leczy się obecnie w klinice Mayo, 
ostrzega przed mistyfikacją z rzekomym odnalezieniem „Ridera" gdzieś w 
Himalajach. Według opinii profesora Tombaugha, który natychmiast połączył 
się z ośrodkiem obliczeniowym na Cap Kennedy, „Rider" w żadnym wypadku 
nie mógł dotrzeć na Ziemię wcześniej o trzy tygodnie niż to przewidywał 
program lotu.
— Nie istnieje — oświadczył profesor Tombaugh — żadna trajektoria 
umożliwiająca zakończenie lotu w tym czasie bez całkowitego wyczerpania 
materiałów napędowych. Poza tym „Rider" po starcie z 'Marsa i po prze-
widzianym odrzuceniu urządzeń umożliwiających lądowanie nie był zdolny do 
lądowania na gruncie stałym. Niewystarczająca ilość materiałów pędnych 
uniemożliwiała zmniejszenie szybkości kosmicznej do tego stopnia, aby 
można było zapobiec roztrzaskaniu się „Ridera" i jego całkowitemu 
zniszczeniu, jeśli — oczywiś
cie — wodowanie nie nastąpiłoby na powierzchni morza, jak to pierwotnie 
planowano.
DELHI-NEWS, AGENCJA INDIA-PRESS: Zamieszczamy zdjęcia zrobione 
przez majora Sinhga podczas lotniczego rekonesansu nad masywem 
lodowca Khumbu. Na fotografii, której jakość obniża raster pozostawiony 
przez przekaźniki telefotograficzne, można bez trudu rozpoznać kadłub 
„Ridera", służące przy lądowaniu łapy teleskopowe oraz kilka postaci wokół 
staktu kosmicznego. Zdaniem specjalistów — jest tam pięć osób — chociaż 
załoga „Ridera" liczyła ich tylko cztery. Zapewne kwestię tę można będzie 
rozstrzygnąć po połączeniu radiowym z „Riderem", które ma nastąpić w 
najbliższych godzinach. Major Singh zamierza bowiem zrzucić w rejonie 
lądowania — na podstawie fotografii wygląda ono na katastrofę — zapasy 
żywności i nadajnik radiowy o takim zasięgu, który obejmowałby nie tylko 
lotnisko w Kotang, ale także Katmandu, Dardży-ling i Patna.
AFP: Profesor Tombaugh odmówił odpowiedzi na inne pytania 
dziennikarzy.
— Zdjęcie to mistyfikacja. Nie mam tu nic więcej do powiedzenia! — 
oświadczył.
Podobne poglądy wyraża cały szereg specjalistów kosmicznych oraz 
konstruktorów „Ridera". Jeden z nich, Pietrow, który miał lecieć jako drugi 
pilot 
„Ridera", oznajmił telefonicznie naszemu korespondentowi w Baj-konurze:
— Gdyby „Rider" wylądował na skale, nie znaleźlibyśmy nic, absolutnie nic. 
Nie mógł on w chwili lądowania lecieć wolniej niż pocisk z karabinu. Nie 
można w ogóle mówić o możliwości zetknięcia się przy tej prędkości z lądem 
stałym i pozostaniu przy życiu, ą, co dopiero mówić o ocaleniu statku 
kosmicznego. Nie mogę w to uwierzyć.
FLYING SAUCERS REVIEW: Informacje o wylądowaniu „Ridera" 
w Himalajach należy traktować ze znaczną rezerwą. Nie 
przypuszczamy, aby po stwierdzeniu istnienia ogromnych statków 
powietrznych, poruszających się w bezpośrednim pobliżu Marsa i po 
przypuszczalnym konflikcie z nimi (patrz numery zeszłorocznego 
rocznika — 6, 7 i 8 — w ograniczonej ilości można je jeszcze 
zamówić w administracji naszego pisma) pozostawała jakakolwiek 
nadzieja, iż spotkamy się jeszcze z „Riderem" i jego załogą. Wbrew 
twierdzeniom, które to właśnie nam zarzucają, pismo nasze od 
początku swojego istnienia unikało starannie wszelkiej sensacyjności 
i przynosiło jedynie dokładnie sprawdzone informacje, czego nam 
wielu „UFOfobów" nie może wybaczyć.
Jak wiadomo — nawet sami organizatorzy ekspedycji nie wierzą w 
możliwość powrotu „Ridera". Już dawno ostrzegaliśmy: cywilizacje 
kosmiczne, znacznie przewyższające poziomem naszą ziemską 
cywilizację, nie są tylko czczym wymysłem i bajką. Tragiczne 
wydarzenia wokół „Ridera" udowodniły to całkiem niedwuznacznie.
Ostatniej informacji nie należało traktować tak zupełnie serio ze 
względu na nieco szczególny i wyjątkowy charakter pisma, ale i 
pozostałe przedstawiały się dla „Ridera" i jego załogi •— by tak 
powiedzieć — niewesoło. Oczywiście, musiało to oddziałać również 
na. nastroje w Sneffels. Zapytałem o to wprost dr. Bjelke.
Przyp. red.
Ma pan, panie redaktorze, absolutną rację, tylko że to 
wierzenie-wątpienie i niepewność trwały na szczę
ście stosunkowo k-rćiko. Już mniej więcej po upływie dwóch 
dób od odkrycia ,,Ridera" dzięki stanowczej interwencji komisji 
koordynacji kosmicznej UNESCO zaczęto wiadomości dla 
prasy „filtrować" i rozpowszechniać za pośrednictwem ośrodka 
prasowego powstałego W Katmandu, do sąd natychmiast 
udało się kilku członków naziemnego sztabu projektu „Rider". 
Agencjom prasowym nie pozostało więc nic innego niż 
publikacja i komentowanie oficjalnych informacji biura 
prasowego albo też snucie — w miarę .możliwości: 
bogatszych czy też uboższych — fantazji.
Robiły i jedno, i drugie — a po trzecie podniosły ogromną 
wrzawę wokół rzekomego ograniczania swobody informacji i 
tak dalej, i dalej. Zna pan to przecież, prawda? Komisji 
koordynacyjnej nie szło, rzecz jasna, o ograniczanie wolności 
informacji, ale wprost przeciwnie: o szybkie dostarczenie tych 
informacji, a przede wszystkim o wiarogodność. Nie może pan 
zapominać, że wszystko odgrywało się na bardzo gorącym — 
chociaż w rzeczywistości pokrytym warstwą lodu — skrawku 
świata. Każdy krok uznany słusznie czy niesłusznie — przez 
któreś z państw leżących w bezpośrednim sąsiedztwie: Indie, 
Chiny, Nepal, Sikkim, Bhutan czy też Pakistan — za 
niezręczny, mógł poważ-
•nie skomplikować sytuację.
Kapitan Singh dwukrotnie startował z Kotang — na
-próżno. Nie dotarł dalej niż gdzieś na poziom szczytów Ambu 
Gjalb żeń i Ama Dablam, a więc mniej więcej ha pół drogi 
między wioską szerpijską Namcze Bazar a miejscem, gdzie 
znajdował się „Rider". Gwałtowna
burza monsunowa, mgły i powłoka lodowa na krawędziach 
skrzydeł zmusiły go do powrotu do Kotang.
Nazajutrz wystartował ponownie w eskorcie drugiego 
samolotu, pilotowanego przez porucznika Rao. Tym razem 
warunki atmosferyczne były korzystniejsze. W końcu po 
najrozmaitszych komplikacjach — jeśli pan sobie życzy, 
redaktorze, mogę panu pożyczyć ,,U.S. News and Worid 
Report", gdzie później opublikował w odcinku wspomnienia o 
całej tej akcji — dotarł nad lodowiec Khumbu. Porucznik Rao, 
jak przypuszczam, również, mimo iż miał kłopoty z silnikiem;
Rao fotografował, Singh starał się zrzucić w pobliżu „Ridera" 
kilka odpowiednio zapakowanych i opatrzonych 
spadochronami zasobników. Podczas gwałtownej wichury nie 
było to wcale łatwe i w rozmowie z dziennikarzami Singh 
przyznawał, że nie miał zbyt wiele czasu, by rozglądać się 
wokół siebie. Podobno jednak mimo wszystko widział jakieś 
postaci w pobliżu ,,Ridera". Nie wie dokładnie, ile mogło ich 
być, może pięć, może sześć — ale być może tylko cztery. Po 
zatoczeniu kilku kręgów udało się Singhowi zrzucić na 
płaszczyznę lodowca w pobliżu „Ridera" paczkę żywności, za-
opatrzoną w kolorową świecę dymną, kasetę z lekarstwami i 
witaminami niezbędnymi w przypadkach choroby 
wysokogórskiej, cztery komplety urządzeń tlenowych z 
zapasowymi butlami i — rzecz najważniejsza — krótkofalowy 
nadajnik radiowy bardzo prosty w obsłudze. Ten, niestety, 
chybił celu i Singh widział jeszcze, jak wiatr znosi go na 
lodowiec znacznie niżej od statku kosmicznego. Nadciągająca 
szybko znad Mount
Everestu mgła zmusiła oba samoloty do odwrotu — Singh 
więc wyraził wątpliwość, czy załodze „Ridera" uda się 
nadajnik z rozpadliny lodowca wydobyć.
Ośrodek koordynacyjny zadowolił się krótką informacją:
,,Dzisiaj w godzinach porannych udało się dostarczyć w 
rejon przypuszczalnego lądowania statku kosmicznego 
,,Rider" (charakterystyczna jest wielka ostrożność 
sformułowań — przyp. red.) zapasy żywności, lekarstw i 
innych przedmiotów, które zostały tam zrzucone przez 
samolot pilotowany przez kapitana Singha. Druga maszyna, 
którą pilotował porucznik lotnictwa indyjskiego Rao, dokonała 
kolejnych zdjęć".
Nic więcej — mimo wysiłków korespondentów wszystkich 
agencji prasowych świata, którzy wypełnili, zazwyczaj na wpół 
pusty, samolot z Patny do Katmandu i przyjechali dróżką 
łączącą indyjskie miasto Raksauł ze stolicą Nepalu i którzy 
robili, co tylko mogli. Do Singha i Rao w Kotang nie mogli, 
oczywiście (na szczęście) dotrzeć — było to lotnisko 
wojskowe.
Chociaż Singh wypowiadał się dość sceptycznie o mo-
żliwościach dotarcia przez załogę „Ridera" do nadajnika, 
zniesionego wiatrem daleko w dół lodowca, to jednak od chwili 
jego powrotu dziesiątki radiotelegrafistów siedziało ze 
słuchawkami na uszach przy aparatach nastawionych na falę 
zrzuconego nadajnika. To absolutnie nie jest moja wizja 
poetycka, redaktorze! Przypadkiem rozmawiałem z jednym 
młodym człowiekiem z komitetu koordynacyjnego, tak że mam 
wiadomość z pierwszej ręki.
- Przez długie, przeraźliwie długie godziny nie działo się 
absolutnie nic — w słuchawkach tylko rozlegały się szmery i 
trzaski, jakaś stacja na bliskiej częstotliwości nadawała big 
beat, a potem poglądy szczególnie kosmonautyce wrogiej 
gazety z Akry, według których „Rider" widocznie nigdy nie 
opuścił Ziemi i że po prostu ukrył się w Himalajach, aby potem 
w chwale powrócić, co mu się z jakichś przyczyn technicznych 
nie udało (i tę informację dzięki dr. Kubeszowi znalazłem — 
opublikowało ją wychodzące w Ghanie pismo „Atlantic News" 
w numerze 275), kiedy wreszcie o godzinie 00.14 w 
słuchawkach odezwały się szmery, stukanie w mikrofon, a 
potem chrapliwy, zmęczony, urywany głos, który czasami 
zanikał, zniekształcony aż do granic niezrozumiałości. 
Natychmiast puszczono w ruch wszystkie magnetofony — 
może pan zresztą sam posłuchać. Redaktorze, to jest po 
prostu wstrząsające...
Doktor przez chwilę szukał w pudełkach z taśmami 
magnetofonowymi na półce nad biurkiem, zdumiewająco 
szybko znalazł właściwą szpulę, założył ją i włączył 
magnetofon. Po chwili rozległ się szmer i stukanie — i 
przenieśliśmy się niemal o rok wstecz i o dziesiątki tysięcy 
kilometrów od miejsca, gdzie znajdowaliśmy się obecnie.
— ... attention, here is „Rider", the cosmical sbip „Rider", do you 
hear me... people?
— ... wnimanje... wnimanje... goworit tcosmiczeskiJ korabi 
„Rajder"... kosmicseskij korabi „Rajder"... sly-szytie mienia... wy 
słyszytie mienia?...
Odezwał się sygnał stacji przełączanej z nadawania na 
odbiór, chwila ciszy, a potem gwar podnieconych głosów 
mówiących, krzyczących i szczebiocących w pięciu co 
najmniej językach. To zgłaszali się zdenerwowani 
radiotelegrafiści. Nagle pewien głos wzbił się ponad inne i z 
miejsca uciszył ten chaos.
— Proszę o ciszę. Sźlence, please. Don't chatter! Stop 
talking. Mówi kierownik ośrodka koordynacyjnego, Struve. 
Tylko ja będę prowadził rozmowę.
Halo, „Rider", słyszymy was. Jesteśmy szczęśliwi, że 
nawiązaliśmy z wami łączność. Przekażcie nam informacje o 
waszym położeniu i o potrzebach. Zrobimy wszystko, abyście 
jak najprędzej znaleźli się wśród nas.
Koniec. Przechodzę na odbiór.
— Halo, Struve... jak się masz... tu... Kamenik... Bardzo źle 
z nami... nie mamy lekarstw... to, co zrzuciliście, nie 
wystarczy... są tu z nami czterej mężczyźni z kolonii Ottara... 
wszyscy chorzy na odoskrzelowe zapalenie płuc... poślijcie 
przede wszystkim antybiotyki... i tlen... i jeszcze kilka 
aparatów tlenowych z zapasowymi butlami... strasznie tu 
marzniemy... Wyślijcie do nas wyprawę ratunkową... oni... nie 
mogą zejść niżej... zbyt wysokie ciśnienie atmosferyczne... 
coś w rodzaju choroby kesonowej... doręczyciel naszego listu 
już nie żyje... Struve... pospieszcie się... Odbiór.
— Halo, „Rider". Zrozumieliśmy, natychmiast wyślemy wam 
wszystko, czego potrzebujecie. Trzymajcie się, Jerzy, musicie 
wytrzymać. Musicie! Natychmiast zawiadomię wasze rodziny. 
Ekspedycja ratunkowa wyruszy, jak tylko będzie to możliwe. 
Spróbujemy
wprowadzić do akcji helikoptery. Możesz jeszcze mówić? 
Odbiór.
— Tak... krótko, przepraszam cię, mam gorączkę... 
jestem strasznie wyczerpany...
— Rozumiem, Jerzy. Podaj informacje o stanie załogi... po 
potwierdzeniu przerywamy nadawanie na osiem godzin. 
Odezwiemy się ponownie punktualnie o 20.00. Czekam na 
potwierdzenie. Odbiór.
— Rozumiem... o dwudziestej zero zero znów się 
odezwiecie... Iwan Maksymycz Ostapienko... poległ... 
śmiercią... walecznych... Fred Sinton pozostał... na Marsie... Z 
załogi jesteśmy tylko my dwaj. Struve... Mac McLaughin i ja... 
znajdujemy się u kresu wytrzymałości... Odbiór.
— Rozumiem, Jerzy... — Struve milczał chwilę, jakby coś 
go dławiło w gardle. — Zrobimy wszystko. Kończę, Jerzy. Cały 
świat jest z was dumny!
Głosy umilkły, szpula obracała się cicho, dopóki czerwony 
ogonek taśmy nie wykręcił się ze ścieżki. Doktor Bjelke 
wyłączył magnetofon.
Wie pan, redaktorze, że nikt spośród dziennikarzy, dla 
których ten zapis odtworzono, nie odważył się odezwać, choć 
wszyscy wprost pękali od nadmiaru pytań, którymi byli 
naładowani. Nawet się temu tak bardzo nie dziwię...
Nazajutrz zapis ten nadawały wszystkie stacje radiowe na 
całym świecie. I znów rozdzwoniły się telefony i telegrafy. 
Wbrew majorowi White'owi z Himalayan
CIubu jeszcze tego samego dnia na bezpośrednie polecenie 
nepalskiego rządu królewskiego i parlamentu indyjskiego 
zaczęto w Dardżylingu organizować wyprawę złożoną z 
najdzielniejszych i najbardziej wykwalifikowanych „tygrysów 
wysokogórskich", jacy kiedykolwiek wyruszali w Himalaje. 
Obok młodych śmiałków — również stare i mocno już 
wyleniało tygrysy. Doświadczenie i sława zastępowały to, co 
zabrały lata:
Tenzing Norkey, Ang Tharke, Dawa Thondup, Ang Cchering, 
Phu Tharke i inni, których nazwiska są we wszystkich 
alpinistycznych klubach świata wymawiane z największym 
szacunkiem. Ze wszystkich stron zlatywali do Katmandu 
członkowie wyprawy, której zadaniem było przedostanie się 
po raz pierwszy w dziejach Himalajów poprzez przełęcze w 
najmniej odpowiedniej porze roku, zabezpieczenie tyłów 
grupie wspinaczy, przygotowanie opieki lekarskiej i jeszcze 
chyba dziesięciu tysięcy innych rzeczy.
Tego dnia, panie redaktorze, nie byliśmy już w Islandii. Ani 
ja, ani Leif Thorgunn, ani pani Alena. Siedzieliśmy obok siebie 
na trzech fotelach samolotu „Tu-114" linii Moskwa-Kalkuta, 
skąd mieliśmy połączenie lotnicze do Palny i dalej do 
Katmandu. Leif oświadczył, że dostanie się do pierwszego 
samolotu, nawet gdyby musiał sobie drogę do niego 
wystrzelać z pistoletu. Nie było to potrzebne. Dla „Ridera" na 
całym świecie zapalono — jeśli się tak można wyrazić — zie-
lone światło i wystarczyło tylko napomknąć, kim jesteśmy i 
czego chcemy, aby otwierały się przed nami wszystkie drzwi. 
Włącznie z drzwiami tego „Tu-114".
I znów cofnęliśmy się odrobinę: aż do samego niemal 
początku historii „Tajemnicy ślepych ptaków"... Pamięta pan 
jeszcze, jak nas, to znaczy mnie i Jurka, szukali w kraterze 
Sneffelsu pani Alena wraz z Leifem, by przyjść nam z pomocą 
w kłopotach? Teraz z kolei wszyscy troje szliśmy po Jurka, 
troszkę dalej, to prawda, ale to nie miało znaczenia.
Wszystkim nam wydało się nagle, że nic się w ogóle nie 
zmieniło; że cofnął się tylko czas, a wszystko pozostało tak, 
jak było. Stara wiatrówka Leifa, spłowiały plecak, mimo 
protestów stewardessy wsunięty pod fotel, a nawet ta stara 
poobgryzana fajka.
A przede wszystkim postanowienie dokonania czegoś, 
redaktorze, choćby świat miał runąć na głowę.
A to była — jak sądzę— rzecz najważniejsza.
Doktor Komenik o pierwszych godzinach
Pan, redaktorze, przypomina mi agenta ubezpiecze-
niowego. Za żadne skarby świata się pana nie pozbędę, a 
skoro już raz przed laty podałem panu naiwnie palec, to już na 
zawsze ze mną koniec, prawda?
Nie woli pan poczekać na „Wstępną ocenę materiałów 
ekspedycji «Rider»"? Ukaże się mniej więcej za pół roku tu, u 
nas, a liczy sobie ni mniej, ni więcej tylko uczciwy tysiąc stron 
w czterech tomach...
No cóż — rzecz jasna — nie popsuję panu tej ostatniej 
książki o akcji Val. Niech pan siada i od razu
przystąpmy do rzeczy.
Jak widzę, powinienem zacząć od drugiego dnia pobytu na 
Marsie. Informacja, jaką odebrano na Ziemi, jest bardzo 
skąpa, a jeśli pamiętam jej rzeczywiste brzmienie — a nie 
pamiętam go prawie wcale — to na domiar złego jeszcze tu i 
tam fałszywa. Ale to nic nie
szkodzi.
Tu doktor Kamenik wyjął z kieszeni gruby kalendarz z 
pogniecionymi rogami i 2 napisem SPOFA na
plastykowej oprawie.
Przyp. red.
Oto mój dziennik bojowy. Będzie nas prowadził niczym pan 
Wszędobylski w „Labiryncie" Komenskiego.
Na czym to ja?... Aha. A więc ten dzień rozpoczął się od 
zajęć nadprogramowych, by użyć terminu wojskowego, 
zresztą ma pan to również w przyjętym radiogramie. O 10.00 
ja wraz z Iwanem Maksymyczem włożyliśmy znów z absolutną 
niechęcią skafandry i ruszyliśmy na pierwszy rekonesans, na 
razie z bardzo skromnym zadaniem: mieliśmy rozejrzeć się 
wstępnie w otaczającej „Ridera" gęstwinie włókien, przynieść 
ich próbkę jako materiał do analiz i najpóźniej za godzinę być 
z powrotem w domu. Oczywiście, jeśli kabinę statku 
międzyplanetarnego można nazwać domem — w danej 
sytuacji zaś chyba tak. Próbki atmosfery mieliśmy już — 
przedstawiała się całkiem przyzwoicie, mniej więcej tak jak na 
Ziemi na wysokości 8000 metrów, co jeszcze by jako tako od 
biedy uszło i — jeśliby sobie człowiek od czasu do czasu 
łyknął trochę tlenu — powinno wystarczyć do życia. Tym 
bardziej że obniżona grawitacja ułatwiała poruszanie się i 
człowiek tak się tu nie męczył. Mimo to na pierwszą wyprawę 
ruszyliśmy w skafandrach. Na moje wyraźne życzenie — pod-
kreślam! Wie pan, ja tam nie lubię zbytniej fanfaronady, a 
dopóki nie wiedzieliśmy na pewno, z jakimi bakteriami 
będziemy mieli zaszczyt zawrzeć znajomość i co to właściwie 
jest: te zapachy, którymi przesiąknięta jest atmosfera Marsa, 
nie chciałem ryzykować.
Dokładnie w oznacgonym czasie odśrubowaliśmy już z 
Iwanem Maksymyczem chyba coś koło miliona śrub 
mocujących płaszcz ochronny przy wejściu do kabiny
„Ridera" i czekaliśmy, aż sobie Fred i Mac szczelniej dokręcą 
hełmy. Patrzyli na nas z zazdrością. Jak my patrzyliśmy na 
nich, nie mogli stwierdzić. Nasze skafandry, przeznaczone do 
poruszania się poza kabiną, były bowiem zupełnie inne niż 
„podróżne", lżejsze, przestronniejsze, z ciemną osłoną hełmu 
jako ochroną przeciwko promieniom ultrafioletowym. Ze 
względu na rzadką atmosferę było ich na Marsie znacznie 
więcej niż na Ziemi. Mogłem więc zupełnie bez ryzyka po-
kazać Mac Mac Macowi język! Wzięliśmy ze sobą kilka 
probówek do pobrania próbek, a na wszelki wypadek 
zarzuciliśmy na ramię „Skorpiony", miniaturowe pistolety 
maszynowe madę in CSSR. Jedynie to „madę in...", redaktorze, 
pozwala mi na pojednanie z nimi... Skądinąd jestem, jak panu 
wiadomo, prawdziwym antytalentem wojennym. Nawet tę 
rakietę pod Sneffelsen musiał odpalić Bjelke!
Drzwi uchyliły się. Słyszeliśmy zupełnie wyraźnie, jak 
gęstsze powietrze syczy uciekając z kabiny na zewnątrz. Iwan 
Maksymycz wyciągnął ze schowka pod stropem kabiny rodzaj 
wiszącego trapezu, właściwie raczej rodzaj takiego trochę 
tylko ukształtowanego i na metr i ćwierć długiego nic, 
przypominającego wyciąg narciarski, na którym konstruktorzy 
postanowili zaoszczędzić jak najwięcej surowca. Od siedzenia 
ciągnęły się w górę dwie napięte liny stalowe, nawinięte na 
walec, wprawiany w ruch przez dwa guziczki.
Chwyciliśmy się z Iwanem Maksymyczem tego nic i 
odepchnęli w pustkę przed otwartym włazem rakiety. Walec 
zaczął zwalniać linę i my, ściśnięci obok siebie,
zaczęliśmy się powoli opuszczać wzdłuż kadłuba „Ridera", 
noszącego tu i ówdzie ślady żaru, a także spotkań z 
meteorytami. Nie był już gładki jak lustro — przypominał 
raczej garnek po niezbyt długim, ale intensywnym używaniu w 
kuchni.
Pod naszymi nogami w oparach pyłu, pozwalających 
widzieć zaledwie na kilkadziesiąt metrów, kołysała się 
plątanina nitek, sznurków i włosków o niezwykłej 
czarnobrunatnej barwie, przechodzącej miejscami w odcień 
zielem. Włókna nie były jednak splątane byle jak, w układzie 
ich istniała prawdopodobnie jakaś regularność i prawidłowość, 
ale tak bardzo skomplikowana, że nie byliśmy zdolni odkryć 
ich na pierwszy rzut oka. Iwan Maksymycz opuścił trapez, na 
którym kołysaliśmy się nad sześćdziesięciometrową 
przepaścią, aż nad same włókna — mimo woli podkurczyłem 
nogi, aby się w nie nie zaplątać — i ostrożnie dotknął ich 
czubkiem buta. I w odróżnieniu od uczciwych powieści fantas-
tycznych — nie stało się absolutnie nic. Włókna nie chwyciły 
go za nogę, nie ścisnęły się — krótko mówiąc zachowały się 
jak zupełnie zwyczajne sznurki. Zresztą mieliśmy szczęście. 
Roślinność, jeśli mogę to tak nazwać — przylegała do kadłuba 
„Ridera" tylko tam właśnie, gdzie się opuszczaliśmy. Wszędzie 
dokoła była spalona ogniem z dyszy silników hamujących i 
rozpadła się w kupki czarno-brunatnych strzępów pędzonych 
wiatrem tam i z powrotem.
Jako dalszy punkt programu — Iwan Maksymycz próbował 
mocnym kopnięciem przerwać najcieńsze włókno, jakie 
znajdowało się w zasięgu nogi. Niewiele
brakowało, a spadłby z siedzenia. I spadłby z całą 
pewnością, gdybyśmy nie byli ubezpieczeni pasami 
ochronnymi. Włókno bowiem nie puściło!
— Widzisz? — rozległo się w głośniku radiotelefonu 
wbudowanego w mój hełm. — To świństwo jest mocne i 
sprężyste jak drut. Właściwie to raczej jak guma. Spróbuję to 
przeciąć.
Ostapienko wyjął z pochwy u pasa długi nóż. Na Ziemi 
polecano go nam jako niezwykle przydatne narzędzie i broń, 
chociaż wyglądał absolutnie „niekos-micznie" i bardziej 
nadawał się na pas Old Shatter-handa niż kosmonauty. Z 
własnego doświadczenia wiedziałem, że jest ostry jak 
brzytwa. Kiedyś w kabinie bawiłem się nim z nudów i 
porządnie skaleczyłem się w palec. Iwan Maksymycz chwycił 
łodygę i zaczął dy-dolić. Trwało to bardzo długo, nim udało mu 
się wreszcie przeciąć włókno grubości zapałki.
— Uff! — ulżył sobie. — Mam nadzieję, że nie wszystko jest 
tu z tak solidnego materiału.
— Co tam macie, chłopcy? — zainteresował się z kabiny 
Mac Mac Mac. — Czy naprawdę nie możecie nadać 
porządnego reportażu z pierwszych kroków po Marsie? 
Pomrzemy tu z ciekawości!
— No to umierajcie — Ostapienko na to. — A przede 
wszystkim nie mówcie na naszym paśmie. Możecie tylko 
słuchać.
— No, no, no — usłyszałem w odpowiedzi pomruki Mac 
McLaughina. W końcu jednak posłusznie zamilkł. Z 
przeciętych końców łodygi nie sączyła się żadna
ciecz, żaden sok. Były absolutnie suche — z okrągłym 
otworem w środku. Właściwie była to raczej rurka;
Iwan Maksymycz zaczął znów z poświęceniem dydolić o 
kawałek dalej, aby część rurki odciąć. Kiedy to mu się udało, 
zwinąwszy .ią umieściłem w jednej z probówek. Stawiała opór, 
jakby rzeczywiście była gumowa, miała skłonność do 
prostowania się.
— Mam nadzieję, że te pajęczyny nie sięgają aż do ziemi 
— burczał Ostapienko. — Nie wiem, jak byśmy się przez taką 
gęstwinę przedostali...
Pomanipulował przy guziku, który sterował nawi-jaczem. 
Trapez znów zaczął opadać. Nogami i rękoma odpychaliśmy 
włókna, aby dostać się o metr czy dwa niżej. Stawało się to, 
redaktorze, coraz trudniejsze. Te przeklęte łodygi nie miały już 
grubości nitki czy zapałki, ale palca, a w końcu ręki. Na 
szczęście było ich za to coraz mniej i mniej i nagle — o jakieś 
dziesięć metrów nad ziemią — znaleźliśmy się w zupełnie 
wolnej przestrzeni, w oceanie czerwonobrunatnego światła, 
które tu — na dół — przenikało poprzez plątaninę łodyg nad 
nami niczym przez jakiś nadzwyczajny klosz na lampie.
— Chyba te sznurki, Iwanie Maksymyczu, nie wiszą sobie, 
ot tak, w powietrzu?! — powiedziałem zdziwiony, a także po 
to, aby usłyszeć swój głos. Wyglądało tu trochę tak jak w 
teatrze kukiełkowym na jakimś budzącym grozę 
przedstawieniu. Zna pan te dekoracje ze smoczą jamą, 
prawda?
— Chyba nie wiszą, Gieorgij — wyraził przypuszczenie 
Ostapienko. — Zaraz się dowiemy.
Tempo opadania trapezu przyspieszyło się znacznie, tak że 
obawiałem się, czy aby coś nie popsuło się w urządzeniu 
sterującym, ale w końcu tuż nad ziemią zatrzymaliśmy się 
mimo wszystko płynnie. Odpięliśmy pasy. Celowo nie 
opuszczałem siedzenia i uważałem, aby nawet noskiem buta 
nie dotknąć czerwonej gąbczastej warstwy pod nogami. Iwan 
Maksymycz jest dowódcą i kierownikiem wyprawy, niech więc 
on stanie na Marsie jako pierwszy człowiek! — powiedziałem 
sobie. Podobnie zapewne myślał Ostapienko, tylko że on z 
kolei mnie chciał odstąpić pierwszeństwo...
— Niepotrzebnie się kłopoczesz, Gieorgij — zaśmiał się 
Iwan Maksymycz. I ja — chociaż nie widziałem przez ciemny 
wizjer jego twarzy — usłyszałem jego śmiech w radiotelefonie. 
— My nie jesteśmy wcale pierwszymi ludźmi na Marsie. 
Spóźniliśmy się, przyjacielu, o dobrych kilkaset lat. Jakież 
więc tu zaszczyty, no nie! Idziemy — ale ostrożnie. Wygląda 
to trochę jak bagno. Na razie trzymaj się trapezu.
Zeszliśmy jednocześnie obaj. Nogi zanurzyły się nam po 
kostki w miękkiej warstwie, a spod butów uniosły się ogromne 
kłęby czerwonego pyłu. Wyglądało to tak, jakbyśmy stąpnęli 
na purchawkę — pył był delikatny, rozpływał się w obłoczki i w 
nieruchomym powietrzu, jakie dzięki obniżonej grawitacji 
trwało pod włóknistą kopułą, uderzająco powoli opadał na dół. 
Jedyną Budzącą zaufanie i solidną rzeczą były tu szeroko 
rozstawione trzy teleskopowe łapy i kawałek kadłuba „Ridera" 
z dyszami, w górnej części przecięty pasem 
brunatnoczerwonej roślinności.
Dopiero teraz na własnej skórze poczuliśmy, co to znaczy 
zmniejszone o połowę przyciąganie, ale w przeciwieństwie do 
opisów w książkach wcale nie czuliśmy się jakoś szczególnie 
lekko — wprost przeciwnie: po długich miesiącach 
przebywania w stanie nieważkości wydawaliśmy się sobie 
niezgrabni, ciężcy i słabi, ale o tym już panu, jak mi się zdaje, 
opowiadałem, prawda?
Nic na to nie mogłem poradzić — a jak Boga kocham, wcale 
nie jestem zabobonny ani też szczególnie strachliwy — ale, 
redaktorze, miałem wrażenie, że pod tą kopułą, która w jakiś 
niezrozumiały i sprzeczny z prawami natury sposób unosiła 
się nad naszymi głowami, że pod tą kopułą ktoś na nas 
nieustannie patrzy. Zna pan to uczucie? Przeszedłem kilka 
kroków po gruncie, który ustępował pod nogami, z głową w 
hełmie zwróconą ku górze. Podobnie chyba jak wtedy, kiedy z 
Jose i Hertwigiem wędrowaliśmy z lotniska do Filadelfii i 
uważaliśmy na jaguatrici. Moje wysiłki obserwatorskie zostały 
w końcu nagrodzone według zasługi. Tuż pod najgrubszymi i 
idealnie walcowatymi rurami coś śmignęło. Ruch był tak 
szybki, że ledwie zdołałem go zarejestrować. Nieco dalej — 
znowu. I jeszcze raz.
— Hej, Iwanie Maksymyczu — szepnąłem, jakby dźwięk 
radiotelefonu mógł to coś ogromnie szybkiego spłoszyć i w 
czymś mu przeszkodzić. — A cóż to lata nam nad głowami?
Ostapienko zatrzymał się i przez chwilę patrzy? w górę. Tu i 
ówdzie ruch się powtórzył. Wyglądało to.
tak, jakby ktoś strzelał z procy kulami wielkości piłki nożnej, 
które z ogromną szybkością wpadały w splątaną gęstwinę 
czerwonobrunatnych lin i tam ginęły. Zrobiłem na ślepo kilka 
fotografii.
— Któż to może wiedzieć?! —zauważył w końcu 
filozoficznie Ostapienko. — Mogą to być jakieś nasiona albo 
licho wie co. Bardzo bym się ucieszył, gdyby się okazało, że to 
egzemplarze tutejszej fauny. Oczywiście, pod warunkiem, że 
któraś z nich nie trafi prosto w ciebie lub we mnie.
— Dlaczego byś się ucieszył? — spytałem nie rozumiejąc.
— Bo wierzę, że Mars jest w ogóle dość gęsto zamieszkały, 
a w takim przypadku życie powinno wciskać się wszędzie. Jak 
na Ziemi. Istnieć w morzu, na lądzie. A teraz idziemy dalej. 
Jesteśmy już pół godziny poza kabiną. Spróbujmy pójść 
kilkaset kroków w tamtą stronę, wprost przed siebie. Wrócimy 
bez trudu — po śladach.
Rzeczywiście — nasze buty zostawiały w miałkim i sypkim 
gruncie głębokie ślady. Pierwsze ślady człowieka na Marsie. A 
może jednak nie!
Włóknisto-łodyżasta kopuła nie zbliżała się ani nie oddalała. 
Wisiała nad nami jak baldachim, z którego tu i ówdzie 
wystrzelała lśniąca kula.
Mniej więcej po pięćdziesięciu krokach zaczęły się przed 
nami rysować w czerwonawym półmroku kontury czegoś, co 
przypominało walcowatą cysternę na ropę naftową — 
połyskiwało to jak metal: białawo i tłusto.
— Wydaje się, że zbliżamy się do rozwią2ania zagadki, jałc 
to — Iwan Maksymycz wskazał krótką lufą automatu nad 
głową — jest zawieszone lub podparte.
Po chwili byliśmy na miejscu. Trochę się rozjaśniło, bo nie 
znajdowała się teraz nad nami gęstwina całego asortymentu i 
najróżniejszej grubości łodyg, ale tylko te najgrubsze, 
pomiędzy którymi prześwitywało różowawe niebo. Potężne 
walce, grubości obficie i uczciwie żywionego ciała ludzkiego, 
jak niemal idealnie regularna gwiazda zbiegały się ze 
wszystkich stron do srebrzystego walca o doskonałym 
kształcie i delikatnie ziarnistej powierzchni.
— Słyszysz? — zapytałem po chwili Ostapienkę i 
przyłożyłem zewnętrzny mikrofon do ściany walca.
Iwan Maksymycz poszedł za moim przykładem i skinął 
głową, co w skafandrze wymagającym właściwie pochylenia 
się jest najlepszym dowodem małomów-ności i 
milczkowatości.
W srebrzystym walcu rozlegał się rytmiczny szum niczym 
szybkie oddychanie... Nie, nie jest to trafnie powiedziane — 
raczej jak odgłos pracującego tłoka. Tam i z powrotem, tam i z 
powrotem, rodzaj takiego wsssz hu, wsssz hu i tak dokoła 
Macieju.
Ostapienko miał znów w ręku ten swój kozik i widocznie 
zamierzał zbadać twardość ściany walca. Chciałem go 
zapytać, czy przypadkiem nie zamierza wyryć serca 
przebitego strzałą albo naszych monogramów, lecz nim 
zdążyłem swój zabawny żart powiedzieć, zamachnął się i 
uderzył. Przez analogię do nieustępliwej
łodyżki, którą przed chwilą, kiedy opuszczaliśmy się, tak 
mozolnie dydolił, użył całej siły. Nóż niemal bez oporu zagłębił 
się w ścianie aż po rękojeść. Okazało się, że „drzewo" da się 
zupełnie łatwo kroić, tak jak cienka blacha aluminiowa, ledwie 
jednak kawałek „kory" odgięliśmy, buchnęła chmura 
czerwonego pyłu, identycznego jak ten, który wzbijaliśmy 
każdym krokiem, i dmuchnęła nam wprost na hełmy 
skafandrów, tak że przez chwilę staliśmy zupełnie oślepieni. Z 
odległości kilku kroków obserwowaliśmy w milczeniu, jak z 
wyciętej nożem Ostapienki dziury pył bucha W takim samym 
rytmie, w jakim przedtem pulsował walec. Wyglądało to niemal 
tak, jakby walec oddychał.
Ostapienko wzruszył ramionami, w obłokach pyłu zbliżył się 
do miejsca swojego czynu i tę blachę, korę czy łupinę albo co 
to tam było, przygiął z powrotem, tak że przez szczeliny 
wydobywały się tylko ledwie widoczne obłoczki.
Przez chwilę patrzyliśmy na to puf-puf-puf. Było jasne, że 
nie dowiemy się niczego więcej niż dotychczas. Chcieliśmy już 
ruszyć dalej, kiedy Iwan Maksymycz chwycił mnie za ramię i 
ponownie wskazał automatem w górę. Tam, gdzie przed 
chwilą przelatywała tu i ówdzie jedna piłka, teraz się wprost 
roiło. Dziesiątki, setki kulistych ciał przelatywało szybko jak 
strzały wokół głównej kolumny wspierającej, jeśli można tak 
srebrzysty walec nazwać, migały jedno za drugim i niknęły w 
cieniu między plątaniną łodyg. Bezszelestnie. Nasze 
mikrofony nie rejestrowały żadne-
go dźwięku, prócz — rzecz jasna — stłumionego puf--puf-puf 
w miejscu przecięcia kory filara.
— Widzisz? — Iwan Maksymycz ściskał moje ramię. — 
Latają łukiem. Skręcają koło tego filara. To nie są nasiona. 
Mają własne źródło ruchu i orientację. Są żywe...
Częstotliwość latających kuł szybko słabła. W ciągu 
kilkudziesięciu sekund wszystko znów się uspokoiło. Tylko 
niekiedy gwałtowny ruch przecinał półmrok. Bezwiednie 
zwróciłem się w stronę srebrnej kolumny. Puf-puf-puf już 
całkowicie ucichło, cięcie zniknęło. Z bliska widać było jedynie 
ledwie widoczną rysę na powierzchni kolumny — jak dawno 
zagojona blizna po operacji.
— Ma zdolności regeneracyjne, Iwanie Maksymyczu. 
Regeneruje się diabełnie szybko. Jak w bajce o wodzie życia. 
Ale nawet woda życia nie odważyłaby się chyba leczyć 
blachę.
— A więc to pewnie nie będzie blacha — oświadczył 
Ostapienko. — Powiniśmy byli wziąć próbkę, ale teraz lepiej 
już nie płoszyć tych kuł. Chodźmy jeszcze kawałek, Gieorgij. 
Wydaje mi się, że trochę się przed nami rozwidnia.
Pomału, ostrożnie i nie bez trudu brnęliśmy dalej w pyle, 
zostawiając za sobą podwójny różaniec śladów. Proszę się ze 
mnie, redaktorze, nie śmiać, ale obejrzałem się na nie i byłem 
wcale dumny. Nie z siebie. Z ludzi. Że aż tu sięgają nasze 
ślady. A teraz idziemy pod groźnym, nieznanym i 
prawdopodobnie wrogim firmamentem — a mimo wszystko 
idziemy...
Wiem, wiem — dosyć liryki. Pan nie chce pwyieści,
ale reportażu...
o
Minęliśmy jeszcze trzy srebrzyste kolumny — jedna 
znajdowała się od drugiej o dobrych dwieście metrów. 
Wytrzymałość tych łodyg i włókien musiała być wprost 
ogromna, zdecydowanie większa niż choćby zbrojonego 
betonu. Potem rzeczywiście rozjaśniło się przed nami i 
stanęliśmy pod samą krawędzią urywającego się nagle 
sklepienia. W drobnych wirach powietrznych unosił się 
czerwonobrunatny pył, a na ziemię spadał nieustanny deszcz 
kamyków i grudek, do nas jednak powiewy docierały rzadko. 
Chroniła nas gęsto spleciona kopuła.
Niekiedy warstwa pyłu przerzedzała się, otwierając widok 
na krajobraz u naszych stóp. Wydawało się, że stoimy na 
jakimś wzniesieniu, a ściślej mówiąc — u podnóża gór 
otaczających dolinę opadającą nierówną rzeźbą terenu coraz 
dalej i głębiej, aż ginęła w chmurach pyłu, a może i mgieł, 
unoszących się jak z kotła czarownic. W odległości mniej 
więcej dwustu czy 'trzystu metrów sterczała na zupełnie 
równej, opadającej w dół płaszczyźnie jakaś pryzma 
wysokości dwóch--trzech metrów, na wpół zawiana pyłem i 
piaskiem. Jej wierzchołek był niezwykły, niejednolity, jakby 
składał się z belek czy też poskręcanych blach. Zauważyliśmy 
to obaj.
— Iwanie Maksymyczu, jesteśmy już niemal trzy kwadranse 
poza „Riderem"! — i ja zdecydowałem się choć raz odezwać 
pierwszy.
— Ubezpieczaj mnie, Gieorgij — odpowiedział całkiem nie 
na temat Ostapienko, ścisnął w ręku mały pistolet 
automatyczny i ruszył długimi susami, jakie umożliwiała 
właśnie tylko grawitacja Marsa, w strona kopczyka. Już po 
kilku metrach ogarnęły go wiry powietrzne, widać było, jak 
rzucają nim, od hełmu odskakiwały mu kamyczki i grudki jak 
grad od parapetu okiennego. Chwilami znikał zupełnie w 
obłokach pyłu. Potem zobaczyłem go: stał w rozkroku na 
szczycie pagórka i wyrywał coś oburącz z ziemi. Wrócił 
pochylony pod ciężarem tego brzemienia, a w słuchawkach 
hełmu słyszałem wyraźnie jego zdyszany oddech.
— Jakieś ruiny... Sztuczna materia czy co! Zobaczymy 
później. Teraz idziemy z powrotem, Gieorgij. Spróbuj połączyć 
się z „Riderem"...
Spróbowałem — bez skutku. „Rider" nie odpowiadał. 
Zbliżaliśmy się już niemal do teleskopowych łap statku, kiedy 
wreszcie w słuchawkach zaczęło się rozlegać dalekie wołanie 
Mac McLaughina, który widocznie nie wytrzymał nerwowo, 
chociaż do umówionej godziny pozostawało jeszcze dwie czy 
trzy minuty.
— Daj spokój, Mac — westchnął Iwan Maksy-mycz. — 
Postawisz na nogi pół Marsa. Już idziemy.
I znów usiedliśmy ciasno jeden obok drugiego na ławeczce 
wiszącej windy, znów przeciskaliśmy się przez sieć łodyg i 
włókien, tym razem z większym trudem, bo najdroższa 
zdobycz Ostapienki przypominała z grubsza śmigło, była 
ogromnie nieporęczna i z wyrafinowaną konsekwencją i 
pomysłowością przeszka
dzała w transporcie. Odetchnęliśmy z ulgą, dopiero gdy winda 
uniosła się ponad ostatnie warstwy niemal jak pajęczyna już 
cienkich włókienek i zatrzymała się z nami przy wejściu do 
,,Ridera", które niczym w zaczarowanym zamku albo nie 
zaczarowanych willach z fotokomórką otworzyło się przed 
nami. Po niezbędnej sterylizacji promieniami ultrafioletowymi 
skafandrów i przyniesionego łupu z ulgą zdjęliśmy hełmy.
— Coś tak hałasował? — spytałem Mac McLaughina. —Nie 
jesteśmy małymi dziećmi.
— Wiecie... — Mac w skupieniu bawił się ołówkiem — my 
tu tymczasem widzieliśmy jakieś miejscowe manewry lotnicze. 
A poza tym znowu mają nas na lokatorach. Popatrzcie!... — 
Wyjął z kieszeni zmięty pasek jeżący się od nieregularnych 
linii, które przechodziły w regularną, lekko sfalowaną krzywą, 
niewątpliwy ślad promieni radarowych.
Fred Sinton nie zwracając na nas uwagi notował coś w 
swoim dzienniczku.
— A więc o co właściwie idzie? Co się stało? Dowiem się 
wreszcie? — spytał Iwan Maksymycz trochę podrażnionym 
tonem.
— No... właściwie to nic, szefie. Tylko między tymi 
perłowymi chmurami spostrzegliśmy płaski obiekt. Rozmiarów 
ani koloru nie udało nam się określić, ale był tam jak dwa razy 
dwa jest cztery...
— Semiologicznie rzecz biorąc można by użyć trafniejszego 
porównania, ale i tak nie oddałoby ono istoty rzeczy — wtrącił 
się niespodzianie Siriton. — Mac
i ja zgodziliśmy się, że latający talerz, który nas obserwował, 
miał kilkaset metrów średnicy. Przepraszam, że przerwałem... 
— I znów pochylił się nad swoim notesem.
— Już-już wydawało się, że zniknie za chmurą (prześwit był 
stosunkowo wąski, powiedzmy: dwa-trzy stopnie), ale nagle 
zatrzymał się...
— W miejscu? Natychmiast?
— Tak. Widocznie wymodlił sobie u Pana Boga wyjątek od 
prawa bezwładności. Biorąc pod uwagę szybkość, z jaką się 
poruszał, musiały w nim w jedne] chwili zostać zahamowane 
setki g...
— I co dalej?
— Dalej? Dalej nic. Okrążył „Ridera". W odległości około 
sześciu-siedmiu kilometrów. Chwilami ledwie go widzieliśmy. 
Bo tu...
— Pył. Wiem — dokończył Ostapienko. — Zauważyliście 
jakieś szczegóły?
— Tu! — odezwał się ponownie Fred i dotknął notesu, który 
widocznie nie był tak zupełnie pozbawiony związku ze 
„świętem lotniczym" wokół „Ridera". — Rozmiary... o tym już 
mówiliśmy. A więc przystąpmy do innych wątpliwości. Na 
górnej płaszczyźnie o kształcie wycinka koła błyszcząca 
wypukła narośl. Kabina pilotów? Znak zapytania. Za statkiem 
powietrznym przez kilkadziesiąt sekund pozostaje biały ślad, 
który szybko rozpływa się na wietrze. Smuga kondensacyjna? 
Znak zapytania. Dolna płaszczyzna najwidoczniej płaska, tak 
że ciało ma w przybliżeniu kształt połączonej płasko-wypukłej 
soczewki. Pod nim znajduje się
kilka wisiorków w kształcie kuł połączonych na stałe z 
dyskiem. Ich średnica równa się mniej więcej jednej dziesiątej 
średnicy całego statku. Zbiorniki paliwa? Znak zapytania. 
Wystarczy? Znak zapytania.
— Na razie tak! — Iwan Maksymycz skrzywił się. — A co 
nasze radary?
— Nie patrzyliśmy na nie — przyznał się Mac. — Daliśmy 
pierwszeństwo starym wypróbowanym oczom. Ale możemy 
popatrzeć n'a zapis radaru panoramicznego. Coś tam 
powinno być.
Będę się trochę skracał, redaktorze, dobrze? Nic tam nie 
było. Jakby wokół „Ridera" wcale nie krążył placek wielkości 
przepisowego stadionu do gry w piłkę nożną, ale duch. No a 
ponieważ w duchy nie wierzyliśmy, Mac i Fred nie sprawiali 
wrażenia świeżo postrzelonych, alkohol zaś na „Riderze" 
występował jedynie w zbiornikach materiałów pędnych, był 
więc absolutnie niedostępny, musieliśmy przyjąć do wiado-
mości, że konstruktorzy latającego talerza znają jakiś sposób 
na radary, zdecydowanie lepszy niż nasze ziemskie wstążki 
staniolowe, odbijacze kątowe, pozorne cele i jak się tam te 
wszystkie wojskowe wynalazki nazywają. Dla radaru po prostu 
ich maszyny nie istnieją.
To, redaktorze, wyjaśnia wiele rzeczy. Że kształt dysku jest 
dla statku kosmicznego szczególnie korzystny, o tym 
wiedzieliśmy już dawno. Rotacja ogranicza kołysanie i 
skuteczność hamowania jest przy tym kształcie największa — 
tylko że na Ziemi nikt w informacje o latających talerzach nie 
wierzy przede
wszystkim dlatego, że — prócz rzadkich wyjątków — nie 
uchwyciły ich radary, pełniące dzisiaj straż wszędzie i 
rejestrujące nawet każdego wróbla. Bo jakże by je mogły 
uchwycić?!
W końcu powiedzieliśmy sobie, że i tak nic nie wymyślimy i 
zabraliśmy się do pracy nad zdobytym trofeum. W 
komunikacie przesłanym na Ziemię coś niecoś już 
zasygnalizowaliśmy. Owa tak oporna nitka składała się z 
komórek — w zasadniczej więc koncepcji przypominała w 
znacznym stopniu ziemskie — ale komórki te po pierwsze 
łączyły się ze sobą przy pomocy licznych mostków, co 
wyjaśniało niezwykłą spo-istość i trwałość, po drugie — nie 
miały jąder. Właściwie miały, ale rozproszone w substancji 
zasadniczej, co odpowiadałoby niezwykle prymitywnemu 
stopniowi rozwoju, na to zaś z kolei ta puszcza pod nami ani 
trochę nie wyglądała. Rozwiązaliśmy tę zagadkę dopiero 
znacznie później: komórki bez jąder są na Marsie zjawiskiem 
zupełnie normalnym. To ochrona przed radiacją. Wie pan, co 
to jest ,,czuła objętość" jądra komórki? Nie? Niech więc 
zarezerwuje pan sobie jednd całe popołudnie, a ja panu to 
zupełnie gratis i franco wyjaśnię.
Wspaniałomyślnej propozycji doktora Kamenika na razie nie 
przyjąłem i zadowoliłem się — czego mi, mam nadzieję, czytelnicy 
nie wezmą za złe — zapewnieniem, że komórka ze zorganizowaną w 
ten sposób masą jądrową ma daleko większe możliwości opierania 
się pro-
mieniowowur -niż komórka .z jądrem wyspecjalizowanym i bardzo 
łatwym do uszkodzenia.
Przyp. red.
ów powyginany pręt, który Iwan Maksymycz wyrwał z 
przysypanej pyłem gmatwaniny ruin — czy co to tam było — 
na skraju naszego pajęczynowego lasu, leżał już widocznie 
dość długo na miejscu. Choć był oszlifowany piaskiem i 
pyłem, rzucało się w oczy, że to fragment przedmiotu, którego 
zewnętrzne i wewnętrzne ściany były kiedyś idealnie gładkie 
— w miejscu załamania jednak materiał miał drobne pory. 
Przypominał poddaną niedbałej polimeryzacji syntetyczną 
żywicę, ale na to z kolei wydał się zbyt ciężki. Jego ciężar 
właściwy określiliśmy mniej więcej na bliski żelazu, metalu 
jednak nie przypominał. Zagadka, redaktorze!
— Nie potraficie sobie wyobrazić kształtu ciała, z którego 
się to ułamało? — nalegał Iwan Maksymycz. — Nawet ty nie, 
Mac? No to jaki tam z ciebie potrójny inżynier, człowieku. 
Pamiętaj, abyś po powrocie zwrócił wszystkie dyplomy!
— Potrafię sobie wyobrazić wszystko, co zechcesz! — Mac 
Mac Mac pogmerał w swojej rudej czuprynie, opadającej mu 
już malowniczo na ramiona. — Tylko nie potrafię tego opisać. 
Jedynie w symbolach geometrii przestrzennej, a to i tak na nic 
się nie przyda. Wyobraź sobie. Iwanie... no... choćby 
Marsjanina, który w oparciu o zasady geometrii usiłuje wyrazić 
naszą poczciwą łyżeczkę. Zupełnie zwyczajną łyżeczkę do
kompotu. Zapisze pięćdziesiąt stron terminami, symbolami i 
wzorami i w końcu — mimo tych wszystkich paraboli i 
hiperboli, nie będzie ani trochę mądrzejszy i ani o krok nie 
zbliży się do zrozumienia, że toto wkłada się do ust. Nie 
sądzisz?
— Nie wiem! — Ostapienko wzruszył ramionami. — 
Ogólnie rzecz biorąc, masz chyba rację. Tylko nie wiedzieć 
zupełnie nic...
Fred Sinton przeciągnął się i zaczął bębnić palcami w 
ścianę kabiny.
— Nie wiedzieć zupełnie nic to zresztą normalne zjawisko 
przy maksymalizacji średniej wartości funkcji użytkowej, jeśli 
wziąć pod uwagę niepełną znajomość prawdopodobieństwa, i 
to do tego wszystkiego jeszcze z przypadkowym 
horyzontem... — Patrzyliśmy na niego, redaktorze, jak cielę na 
malowane wrota, ale on to naprawdę mniej więcej tak 
cybernetycznie powiedział. — Co jednak jest daleko 
istotniejsze, to fakt, że nasze informacje zwrotne zdradzają 
ślady blokowania.
To zrozumiałem nawet i ja.
— Blokowania? Jakiego blokowania? — Ostapienko wpadł 
w przejście między fotelami i stanął wprost nad Fredem.
— Całkiem interesującego! Podczas przylotu nie 
stwierdziliśmy przecież ani śladu jakiejś warstwy jonizacyjnej, 
odbijającej fale elektromagnetyczne, to samo zresztą 
stwierdziły zarówno nasze jak i radzieckie sondy. Teraz 
jednak zaczynamy mieć dla całego spektrum zupełnie 
przyzwoity dach. Coś w rodzaju warstwy He-
aviside'a, tylko że to nie przepuszcza już fal o żadnej
częstotliwości. Wszystko powraca z wysokości około 150 
kilometrów. Na razie ten parasol ma jeszcze dość ctużo dziur, 
ale z czasem prawdopodobnie zgęstnieje.
— Co to za wspólnego z blokowaniem informacji? — 
Ostapienko wzruszył ramionami. — Warstwa Heavisi-de'a ma 
też związek z następstwem dnia i nocy oraz z aktywnością 
słońca — to wie każde małe dziecko. Ale jesteśmy na Marsie. 
Kto wie, co...
— To jednak nie jest zjawisko naturalne — odezwał się 
nagle Mac Mac Mac. — Nie chciałem was już dziś tym nudzić, 
dopóki nie stwierdzimy co i jak — ale ów parasol, jak to 
nazwał Fred, znajduje się dokładnie tylko między nami a 
Ziemią. Nieustannie. A ponieważ Mars się obraca, to i ten 
parasol wędruje. To z całą pewnością rezultat jakichś 
zabiegów technicznych z dziedziny elektroniki, i to zabiegów 
wymierzonych przeciwko nam. Thafs all. No tak, teraz już 
wiesz...
— Teraz już wiem — burknął Ostapienko, po czym 
wyprostował się i uśmiechnął zupełnie tak jak wtedy, gdy 
„Rider" stał na boosterze i gdzieś w dole pod nami zaczynały 
syczeć włączniki silników rakietowych. — A więc słuchaijcie, 
chłopcy: od tej chwili ogłaszam natychmiastowe pogotowie 
pierwszego stopnia. Mac Mc Laughin bezzwłocznie 
skontroluje i sprawdzi broń. Ty, Gieorgij, przygotujesz 
apteczkę, filmy i porcje żywności na trzy do pięciu dni. Jutro 
wyruszamy na wyprawę eksploracyjną. Fred Sinton jest 
odpowiedzialny za ogólną organizację badań przy pomocy 
wszelkich dostępnych środków. Musimy teraz uzyskać 
znacznie
więcej wiadomości... i to bez przypadkowego horyzontu — 
dodał z uśmiechem. — Dalej: jeden z nas będzie pełnił stale 
wartę, we dnie i w nocy. Włącz wszystkie automaty, Mac, 
chociaż na razie nie widać na nich tych waszych latających 
naleśników...
— Jak to „naszych"? -- oburzył się Mac Mac Mac.
— Jako pierwszy obejmuję dziś wachtę ja: do północy; od 
północy do rana zastąpi mnie doktor. Wszyscy pozostali idą 
spać. I to zaraz!
—— Z „chrapacyliną"? — zapytał uprzejmie Fred.
— Bez!
No i poszliśmy, redaktorze, spać. To znaczy: zależy jak kto. 
Ja od pomocy miałem wachtę, przypuszczam jednak, że nikt 
spośród nas dobrze tej nocy nie spał.
Kontynuuje (tym razem już krócej) doktor Kamenik
Krótko mówiąc: rano zamierzaliśmy wyruszyć, ale wie pan, 
panie redaktorze, jak to jest! Człowiek ooś postanawia, a 
najrozmaitsze nieoczekiwane okoliczności wszystko to 
cholernie komplikują.
Obserwowałem przez iluminator „Ridera" niebo;
brzask tutaj na Marsie nie rozjaśnia go pomału, jak choćby u 
nas... Wszystko odbywa się tu ze wspaniałą iluminacją. Nie 
wiadomo skąd tryskają pierwsze promienie słońca, ukrytego 
jeszcze daleko za horyzontem, a na czarnym firmamencie z 
mnóstwem gwiazd, które tu niemal wcale nie migocą, 
pojawiają się wysokie perłowe obłoki, które odbijają w dół 
niezwykły siarkowy półbiask. Wszystko wygląda jak zanurzone 
w wodzie, jak w akwarium, ale — jeśli wolno mi przez chwilę 
kontynuować to porównanie — tak jak w akwarium bardzo 
nędznie utrzymanym i zarośniętym rzęsą. Pierwszy akt świtu 
właśnie się kończył — pod masą perłową zaczęły czerwono 
płonąć: szkarłatne chmury. O płaszcz „Ridera" zabębniły 
właśnie w budzącym się rannym wietrze kamyki i grudki, kiedy 
kątem oka do-
strzegłem, jak nad tablicą rozdzielczą, gdzie leżały teraz 
porozrzucane części skafandra i pasiasta marynarska koszula 
Maca, zaczyna mrugać czerwone światełko 
termoluministycznego dozymetru, a właściwie to tylko 
wałeczka z kryształu Huorydu wapnia ogrzewanego drutem 
oporowym. Kryształ żarzył się i mrugał. Intensywność 
promieniowania wyraźnie rosła.
— Alarm! — wrzasnąłem. — Wkładać skafandry. 
Promieniowanie!
Śpiący zerwali się i w ciasnym pomieszczeniu zaczęli sobie 
nawzajem przeszkadzać, mimo to jednak włożyli w końcu 
skafandry w zupełnie przyzwoitym czasie. A więc trening na 
Ziemi miał swój sens, ale nie o tym teraz myślałem. Skafandry 
chroniły nas trochę — dozymetry wewnątrz hełmów na razie 
nie reagowały, promieniowanie było więc poniżej normy, ale 
jak długo?
— Skąd to płynie, Mac? — usłyszałem w radiotelefonie głos 
Ostapienki.
Mac już wyciągał z torby, którą wczoraj tak starannie 
zapakowałem, licznik Geigera. Wcale mu widocznie nie 
przeszkadzało, że pakiety opatrunków, koncentraty i zwoje 
filmów latają przy tym po całej kabinie. Przekręcił konitakt i 
obrócił się na pięcie z wyciągniętym przed siebie indykatorem, 
jakby się w coś bawił.
— Stąd, Iwanie. Chwileczkę... — Zbliżył się do te} ściany 
kabiny „Ridera", za którą teren się wznosił. Włożył rurkę 
indukcyjną do kieszeni na piersiach jak wieczne pióro i 
popatrzył przez iluminator.
— Podajcie mi tu reflektor, chłopcy!... Szybko... tu...
tu coś... lezie... Mac był widocznie bardzo wzburzony — 
ledwie go
rozumieliśmy.
Ostapienko przepisowymi nożycami przeskoczył posłanie, 
które mu stało na drodze, i przyłożył do wizjera przenośny 
reflektor. Patrzyłem mu przez ramię, a za mną gapił się 
jeszcze Fred. Wszyscy naraz i tak byśmy się przy okienku nie 
zmieścili.
Snop światła przeciął półmrok, kontrastujący ze stosunkowo 
jasnym niebem, i zatrzymał się na pomarszczonej, 
niejednolitej powierzchni czegoś, co znajdowało się tuż za 
iluminatorem, a więc na wysokości około siedemdziesięciu 
metrów nad ziemią, i czego tu wczoraj z całą pewnością nie 
było.
Zanim zdążyliśmy zdać sobie sprawę z sytuacji i jakoś na to 
zareagować, już to coś gruzełkowate ulotniło się wprost po 
angielsku. Nie dostrzegliśmy ruchu — w jednej chwili to coś 
po prostu było przed iluminatorem, w następnej -- nie. Tak 
jakby ktoś skleił dwa odcinki trikowego filmu. Rozumie mnie 
pan, redaktorze?
Iwan Maksymycz zatoczył reflektorem szeroki łuk.
Włókna niezwykłego lasu pod nami zalśniły metalicznie, 
opadający pył błysnął jak iskierki, a w niższych piętrach 
sznureczków przemknęło w różnych kierunkach kilka kuł. 
Potem jednak snop światła zatrzymał się na błyskawicznie 
poruszającym się owalnym kształcie, skaczącym, tak, 
dosłownie: skaczącym tuż nad najwyższymi pędami lasu, i to 
skaczącym na jakichś po-
strzępionych szmatach. Trwało to może ćwierć, może pół 
sekundy. Na pewno nie dłużej.
Teraz wiedziałem już, co nam przeszkodziło, i wiedziałem 
również, że dozymetr stoi już w pozycji: spocznij. I 
rzeczywiście — stał.
— Ja to znam, Iwanie Maksymyczu — oświadczyłem 
najbardziej obojętnym tonem, na jaki mogłem się zdobyć. — 
To zupełnie zwyczajna czarna ośmiornica. Spotkałem się z jej 
kuzynką pod Sneffelsem. Niekiedy przyświeca sobie 
promieniami Roentgena. To jej wrodzona właściwość, 
podobnie jak wysokie napięcie. Ale skądinąd to całkiem 
nieszkodliwe stworzonko. Nie uzgodniliśmy jeszcze z 
Borglandem: czy to zwierzę, czy też maszyna.
Mac Mac Mac udał, że spluwa — prawdziwe splunięcie w 
hełmie skafandra okrutnie by się na sprawcy zemściło.
— Ślicznie dziękuję za takie stworzonko... Ze też musisz 
mieć tak idiotyczne znajomości!
Oczywista rzecz, że na tak perfidne oskarżenie nie 
raczyłem odpowiedzieć.
— O czarnej ośmiornicy wiemy niemało — powiedział Iwan 
Maksymycz. — Nie musimy nawet grzebać w archiwum 
mikrofilmów. Przede wszystkim możemy być pewni, że 
jesteśmy obserwowani. Najpierw promienie radaru, a teraz ta 
poranna wizyta połączona z pobudką... Uważam za wskazane 
natychmiast rozpocząć akcję. Już tylko choćby dlatego, aby 
mieć za sobą pierwszy kontakt. Co ty na to, Fred?
— Zgadzam się! — odparł bez wahania semantyk. —
Psychologicznie rzecz biorąc — i to powinno obowiązywać 
chyba powszechnie, nie tylko ludzi — nieświadomość jest 
pierwszym krokiem do strachu. Jako drugi krok następuje albo 
ucieczka, albo — wprost przeciwnie — atak. I jedno, i drugie 
to zły początek.
— Dobrze! Postanowione. Dziś zostajemy w kabinie my: ja i 
doktor. Mac z Fredem udadzą się po naszych śladach aż na 
skraj lasu i umieszczą tam automatyczną radiolatarnię. I 
natychmiast wrócą. To zorkaz, Mac. Żadnych badań! Możecie 
najwyżej zadowolić się. którąś z tych pięknych kuł, które latają 
nam nad głowami. Początek akcji o 10.00. Jak tylko wrócicie, 
wyruszamy wszyscy.
— Wszyscy? — zapytałem. — Nikt nie zostanie
w „Riderze" na straży?
— Nikt. Nikt tu na nic by się nie przydał, a podział grupy 
tylko by całą sprawę skomplikował.
— A dlaczego umieszczamy automatyczną radiolatarnię 
akurat na skraju naszego lasku, Iwanie? — spytał McLaughin. 
— Moglibyśmy ją na przykład wciągnąć na wierzchołek 
„Ridera". Słyszalność wyraźnie by się polepszyła, a zasięg 
zwiększył.
— Na pewno! — Ostapienko skinął głową. — Ale pod tymi 
sznurami będzie za to osłonięta przed uderzeniami kamieni i 
burzy piaskowych. A poza tym... — zamilkł na chwilę — poza 
tym... Wiecie, że za pomocą radiolokatorow można nie tylko 
ustalić położenie wszystkiego w przestrzeni, ale także 
naprowadzać na cel. Na przykład — rakiety. Ktoś tutaj — nie 
Wiemy kto, słowem: ktoś — zna technikę radioloka-
cyjną, i to nie najgorzej. Jeśliby już nriało się ooś takiego 
zdarzyć, niech to trafi raczej w urządzenie
sygnalizacyjne. Nie w „Ridera".
— Ale ty masz paskudną wyobraźnię! — powiedział cicho 
Fred i zaczął zbierać z podłogi rozsypane pakieciki i wpychać 
je z powrotem do plecaków. — A więc naprzód, Mac! Idziemy!
Po chwili słyszeliśmy już tylko sporadyczne uderzenia: to od 
osłony „Ridera" odbijał się ciężki automat radiowy z 
zasilaczem albo — znacznie częściej — Mac lub Fred 
odpychali się nogą od kadłuba.
Mniej więcej po dwóch godzinach byli już z powrotem.
— Nadajnik? — spytał Ostapienko, ledwie zdążyli zdjąć 
hełmy z ramion.
— Stoi, skarb najmilszy i działa. Wszystko O.K. — 
odpowiedział Mac i dodał: — Zakotwiczyliśmy go trochę, 
gdyby przypadkiem zerwał się wicher. Słuchajcie, chłopcy, te 
opowieści o latających piłkach i astmatycznych drzewach to 
dowcip?
Spojrzeliśmy na niego z Iwanem Maksymyczem nic nie 
rozumiejąc.
— Co się tak gapicie? Nie spuszczaliśmy oczu z niższych 
gałęzi, ale w całym lesie nic się nie poruszyło. Lśniących kuł 
nie widzieliśmy wcale. A te pnie milczą jak zaklęte. Już kiedy 
opowiadaliście o tym dmuchaniu, nie miałem wątpliwości, że 
wodzicie nas za nos. To wpływ tych nieszczęsnych broszurek 
sci-fi, islandzkich potworów i tak dalej...
— Słuchaj no, Mac, daj spokój, dobrze?—wybuch-r nąłem. 
— Ja już z powodu tego islandzkiego potwora
niejedno przeżyłem.
— Chwileczkę! — Ostapienko energicznie przerwał naszą 
dyskusję. — Chcesz powiedzieć, że w tym, co nazywamy 
lasem, nie dostrzegliście żadnego ruchu? Żadnych lśniących 
kuł? I że drzewa wyraźnie i rytmicznie nie oddychają?
— Nic innego! —- odburknął Mac. — A może ty masz 
odmienny pogląd na tę sprawę? — zwrócił się o pomoc do 
Sirtena.
Fred tylko w milczeniu pokręcił głową i starannie wkładał 
nowy film do hasselbladu.
Ostapienko przez chwilę bębnił palcami o stół, gdzie obok 
dziwnej części zamiennej leżało kilka map aerograficznych i 
kartek z notatkami.
— Interesujące. Może sprawiłem to ja uderzając nożem w 
drzewo? Chociaż... taka reakcja wydaje mi się odrobinę... 
odrobinę nielogiczna. Nie na miejscu. Krótko mówiąc: 
niecelowa. Wskazuje to niezbicie na jakiś związek drzew z 
latającymi kulami. Być może, kiedy drzewa przestają 
oddychać — fto „oddychanie" i te „drzewa" trzeba, oczywiście, 
umieścić w bardzo wyraźnym cudzysłowie — wtedy kule 
przestają latać. Po prostu brak im energii albo pożywienia, 
albo czegoś innego.
— Może to, Iwanie Maksymyczu, było coś całkiem innego 
— ja na to. — A mianowicie reakcja obronna i ucieczka z 
miejsc zagrożonych. Rozumiesz przecież, że nasze zające i 
wróble też by zapewne uciekły,
gdyby ni sitąd, ni zowąd wylądowała w jakimś lesie rakieta 
kosmiczna.
— To nie ulega wątpliwości — dodał małomówny Fred. — 
Tylko nie widzę powodu, dla którego miałyby wyginąć 
wszystkie drzewa dookoła. Kto wie, czy to właśnie tu się nie 
zdarzyło? Jeśli to oddychanie, które stwierdziliście, było 
podstawowym przejawem ich życia.
— Na razie nie będziemy sobie łamać nad tym głowy — 
zdecydował Ostapienko. — Z całą pewnością wymyślilibyśmy 
za chwilę co najmniej dwadzieścia interesujących teorii, jedna 
ładniejsza od drugiej i jedna od drugiej niepotrzebni ej sza. 
Lepiej więc dajmy temu spokój. Ruszamy... jutro wczesnym 
rankiem.
— Dlaczego nie dzisiaj? — zapytaliśmy wsizyscy naraz 
tymi samymi mniej więcej słowami.
— Ponieważ musimy przesłać komunikat na Ziemię, 
skontrolować ekwipunek i broń. A także dlatego, abyśmy mieli 
dość czasu, gdybyśmy przypadkiem musieli do „Ridera" 
wracać. Poza tym... Posłuchajcie!
O zewnętrzną osłonę „Ridera" uderzał teraz istny grad. Za 
iluminatorami wirowały dziko chmary kurzu i kamieni. Wyjść 
teraz na zewnątrz — naprawdę nie byłoby to ani specjalnie 
przyjemne, ani specjalnie bezpieczne.
No i wysłaliśmy ostatni komunikat, który Ziemia jeszcze 
przyjęła.
Nazajutrz rano podaliśmy jeszcze tylko wiadomość, że 
opuszczamy „Ridera" na trzy do pięciu dni — tyle
bowiem umożliwiały nam zbiorniki z tlenem, jeśli założyło się, 
że będziemy używać go jedynie czasami, i to raczej jako 
uzupełnienie tutejszej atmosfery—i że zaraz po powrocie 
będziemy podawać informacje codziennie o godzinie 7.00 i 
19.00 ziemskiego czasu Green-wich. A więc doktor Hammelin 
prawdopodobnie całkiem trafnie odebrał te dwa słowa: 
opuszczamy i powrót.
A potem ten „parasol" nad nami zupełnie się zamknął i nie 
usłyszeliśmy już z Ziemi ani słóweczka. I wy od nas także nie, 
prawda, redaktorze? Było to przykre — często myślałem o 
Alenie, jak się tam, biedaczka, zamartwia. Ale cóż mogliśmy 
zrobić, niech pan sam powie...
Zagadka listu do Katmandu
Być może, pochlebiam sobie przypuszczając, ze czytelnicy 
niecierpliwie oczekują rozwoju wydarzeń i bardzo interesują się 
dalszymi losami i przygodami załogi „Ridera" na Marsie i że wobec 
tego bez entuzjazmu powitają przerwę. Niemniej jednak pozwalam 
sobie wtrącić kilka słów — jako wyjaśnienie i usprawiedliwienie.
Kolejny wywiad — tym razem z Mac McLaughi-nem — 
przeprowadzony został, jeśli idzie o chronologię, w kilka miesięcy 
później, a jeśli idzie o miejsce — o kilka tysięcy kilometrów dalej. Aby 
go przeprowadzić, udałem się z wyprawą MÓD, czyli Międzynarodo-
wej Organizacji Dziennikarzy, do Katmandu. Wywiad, nawiązujący do 
relacji doktora Kamenika, umieściłem w następnym rozdziale. Zanim 
jednak do niego doszło, udało mi się — dzięki pewnemu zbiegowi 
okoliczności — zdobyć informacje interesujące przede wszystkim 
dlatego, że nie trafiły na łamy prasy światowej (z wyjątkiem mało 
znanego tygodnika kopenhaskiego — „Hjemmet"), są więc, jeśli 
wolno mi tak to określić, „prapremierą światową", ponadto zaś ze 
względu na
swo^ą właściwą zawartość, która Wyjaśnia coś niecoś z góry i cos 
niecoś na zapas.
Owym szczęśliwym zbiegiem okoliczności, o którym 
wspomniałem, było moje spotkanie z korespondentem pisma 
watykańskiego „Osseryatore Romano", księdzem kanonikiem 
Trezzim. Okrąglutki, zawsze w doskonałym humorze dziennikarz z 
cygarem, koloratką i wygoloną tonsurą bardzo mnie — nie wiem 
właściwie dlaczego — polubił. Może imponowały mu moje działy: 
krajowy i rolniczy, które w porównaniu z absolutnie nierolniczą 
problematyką watykańskiej gazety wydawały mu się niezwykle 
egzotyczne i interesujące. W każdym razie trzymał się mnie jak rzep 
psiego ogona, co z początku wydawało mi się dość krępujące — w 
Katmandu jednak zrezygnowałem od razu z wszelkich zastrzeżeń. 
„Lama" Trezzi — jak go tu powszechnie tytułowano — stanowił 
wyjątkową osobliwość naszej dziennikarskiej ekspedycji. Sam fakt, 
że był księdzem katolickim, nie dawałby mu, rzecz jasna, takich 
przywilejów (w Katmandu, przy ulicy Cziula Toul, znajduje się kilka 
kościołów najrozmaitszych wyznań chrześcijańskich) — ale jego 
pochodzenie z europejskiej Lassy, z Rzymu, otwierało przed nim 
wszystkie drzwi i miejscowi lamaistyczni wierni w absolutnie 
nieświętym księdzu Trezzim widzieli — rzecz niezwykła — człowieka 
godnego podziwu i świątobliwego. Podejrzewam zresztą, że jakaś 
emigmatyczna międzynarodówka wszystkich kapłanów świata dawno 
zapowiedziała przyjazd ks. Trezzi; już w pogranicznej twierdzy 
Chisapani Gargi, na samym szczycie stromego
grzebienia Mahabharet Sakh, dokąd wspięliśmy się z dymiącymi 
chłodnicami po karkołomnej dróżce, przywitano go ze wszystkimi 
honorami.
Już pierwszego wieczora w Katmandu ksiądz Trezzi od razu 
zbliżył się do mnie nieznacznie, wyjął z ust swoje nieodstępne 
cygaro, aby nie wykłuć mi oka, i szepnął tajemniczo, czy nie 
zechciałbym odwiedzić razem z nim pewnego lamaistycznego 
klasztoru, dokąd go właśnie zaproszono na filiżankę herbaty.
— Nie znaczy to wcale, że ci poganie mnie interesują — wyjaśnił 
natychmiast. — To, kolego, sprawa czysto zawodowa. Chamho-
lama, czyli po naszemu opat tego klasztoru, wie cos o liście, który 
nadszedł od załogi „Ridera" do Katmandu. Wie pan, o tym liście, w 
który major White ani nikt w ogóle nie chciał wierzyć. Moglibyśmy 
więc naszym szanownym panom kolegom zdmuchnąć tę 
wiadomostkę sprzed nosa. Co pan na to?
Rozejrzałem się wokoło po „szanownych panach kolegach". 
Byliśmy właśnie na przyjęciu wydanym na naszą cześć przez pana, 
którego pełny tytuł brzmi:
Ojaswi Radżanja Prodżiwal Nepal Tara Ati Prawala Gerkha Dakszina 
Bahu Protuladhisza Judha Sumszere Jung Bahadur Rana, co w 
przekładzie znaczy: król Nepalu, którego tu zastępował minister 
informacji. Nie wiem, czy udało mi się cały tytuł zanotować bezbłęd-
nie co do joty, ale podyktował mi go pomału sąsiad, oficer w pięknie 
szamerowanym mundurze, a więc przypuszczam, że przynajmniej z 
grubsza odpowiada to rzeczywistości. „Szanowni panowie koledzy" 
dzielili swoją uwagę między wielomówne toasty i absolutnie
nieegzotyczne cinzano, ja zaś i jedno, i drugie znam już od lat. A 
więc w nie zwracający uwagi sposób wyśliznęliśmy się z sali, na co 
potężny odźwierny w żółtym turbanie i z zakrzywioną szablą u boku 
zareagował
zgorszonym uniesieniem brwi.
Z pałacu królewskiego szliśmy do klasztoru najpierw koło poligonu 
wojskowego, później zaś długą ulicą, wzdłuż której stały otoczone 
żelaznymi kratami spiżowe pomniki byłych maharadżów.
— Wszystko od Kruppa — poinformował mnie wszystkowiedzący 
ksiądz Trezzi. — I wszystko przynieśli tu przez trudno dostępne 
przełęcze tragarze na
własnych plecach...
Po chwili znaleźliśmy się koło klasztoru. Chambo-la-ma z rogiem 
szafranowej szaty przerzuconym elegancko przez ramię czekał już 
przy potężnej kutej bramie i poprowadził nas labiryntem uliczek i 
przejść pomiędzy budynkami klasztornymi, których okna zalepiono 
przejrzystym papierem, i obok niezliczonych młynków modlitewnych 
o wszystkich możliwych wymiarach do wspaniale ozdobionego 
pomieszczenia z mnóstwem poduszek i stolikiem inkrustowanym 
masą perłową.
— Czego dostojni goście się napiją: naszej herbaty czy 
europejskiej? — spytał pan chambo-lama niemal nienaganną 
angielszczyzną.
Uprzejmie zgodziliśmy się na miejscową herbatę nepalską i 
zostaliśmy okrutnie ukarani — słoną i gorzką cieczą, po której 
pływały oka zjelczałego tłuszczu jaków. Ale to tylko na marginesie... I 
tylko tak marginesowo zaznaczam, że pośród tego orientalnego 
przepy-
chu zjawił się nagle prawdziwe ascetyczny mnich, który wyciągnął z 
misternie ułożonych fałd swojej szaty najnowocześniejszy aparat 
fotograficzny z miniaturowym fleszem i zrobił kilka zdjęć. 
Prawdopodobnie do archiwum klasztornego albo do prywatnych 
zbiorów chambo-lamy.
— Tak, o liście, a właściwie o sposobie jego doręczenia mogę 
panom rzeczywiście cos niecoś interesującego opowiedzieć — 
chambo-lama skinął uprzejmie głową, kiedy wreszcie przeszliśmy do 
sedna sprawy. — Nie jest to żadna tajemnica... zresztą, wbrew 
pewnym romantycznym wyobrażeniom europejskim — uśmiechnął 
się usprawiedliwiająco, jakby chcąc zaznaczyć, że żadną miarą nas 
to nie dotyczy — w naszych klasztorach niewiele jest rzeczy 
tajemniczych.
Szczególne warunki klimatyczne panujące w Nepalu, Tybecie, 
Sikkimie i innych krajach, gdzie znajdują się nasze klasztory, od 
długich, bardzo długich już wieków wymagają pewnych... pewnych 
umiejętności umożliwiających mnichom życie nawet w tych trudnych 
warunkach.
Ksiądz Trezzi nieznacznie, ale wymownie rozejrzał się wokół 
zatrzymując wzrok na jedwabnych kotarach i złotych posągach.
Opat zauważył jego spojrzenie i natychmiast wyjaśnił:
— To, oczywiście, nie dotyczy naszego klasztoru. W górach nasi 
bracia mieszkają na wysokości pięciu tysięcy metrów albo nawet 
jeszcze wyżej i czasami z klasztoru do klasztoru można dotrzeć 
jedynie prze
łęczami znajdującymi się jeszcze o dwa tysiące metrów wyżej. Poza 
tyni, rzecz jasna, swoją rolę odgrywają też mrozy i surowy klimat, 
któremu mieszkańcy klasztoru muszą przeciwstawić się ze względu 
na brak
opału...
— Tak. Słyszałem o pewnym obrzędzie... Nazywa
się, jeśli dobrze pamiętam, „tumo"... — Kanonik Trezzi niespokojnie 
pokręcił głową, jakby rozmowa dotyczyła czegoś, co sprzeciwia się 
jego wierze i o czym wobec tego w przyzwoitym towarzystwie nie- 
powinno się
mówić.
Chambo-lama skłonił się.
— Widzę, że mam do czynienia ze znawcą. „Tumo", czyli „grzejący 
płaszcz bogów", jest istotnie dla pustelników i mnichów nie tylko 
pewnym stopniem wtajemniczenia, ale także — uśmiechnął się 
usprawiedliwiająco — niezwykle praktycznym osiągnięciem sporto-
wym, jak byście to wy określili.
— Panowie, błagam o przebaczenie — wmieszałem się do 
rozmowy — ale czy nie moglibyście mi łaskawie
wytłumaczyć, o czym mowa?
— Ależ oczywiście, proszę mi wybaczyć — ukłonił się lama i 
podsunął mi tacę z twardymi jak kamień słodyczami, które nawet po 
dłuższym ssaniu nie chciały się w ustach rozpuścić. — A więc aby 
pan wiedział:
„tumo" to zdolność wywołania w sobie ciepła wewnętrznego samym 
tylko wyobrażeniem sobie ognia, zdolność, która umożliwia 
każdem,u, kto tę umiejętność posiądzie, spędzenia zimy w skalnej 
grocie bez szat albo jedynie w bawełnianym habicie, takim oto, jak
pan widzi — chambo-lama rozłożył ręce jako model — to znaczy w 
naszym zwyczajnym stroju. A do tego jeszcze wysuszenia na ciele w 
mroźną noc kilku prześcieradeł zanurzonych w lodowatym jeziorze. 
Ale to już, naturalnie, są raczej niezwykłe osiągnięcia, w których 
ambitni mnisi prześcigają się nawzajem. Rodzaj...
— Rekordów — uzupełniłem.
— To właśnie chciałem powiedzieć, dziękuję. Opanowanie „tumo" 
rozpoczyna się od ćwiczeń oddechowych, podczas których młody 
adept wyobraża sobie, że wchłania błogosławieństwo Buddy...
—— Będą panu bardzo wdzięczny, jeśli zechce pan nie wdawać 
się w szczegóły dogmatyczne — odezwał się ksiądz Trezzi spoza 
kłębów dymu. — Jak pan wie, nasze poglądy...
— Ach, błagam o wybaczenie — zawołał uprzejmy chambo-lama i 
natychmiast obłudnie dodał: — Nie przypuszczałem, że chmura 
nietolerancji może swoim cieniem przysłonić nawet tak wybitnych 
przedstawicieli chrystianizmu...
Kanonik Trezzi chrząknął, ale nie powiedział ani słowa.
Opat zresztą bez zwłoki podjął opowiadanie.
— Podobnym ćwiczeniem jak „tumo", poprzedzonym oczywiście 
całkiem odmiennym sposobem przygotowania i o innych 
zamierzonych skutkach, jest
„lung-gom". Niewątpliwie i o tym pan słyszał, nieprawdaż?
Tym razem „lama" Trezzi pokręcił przecząco głową.
— Teraz już się nie dziwię, że uszedł waszej uwa
gi jedyny możliwy sposób dotarcia listu spod lodowca Khumbu aż do 
Katmandu, to znaczy właśnie „lung-gom".
— Znowu jakaś mistyka? — nastroszy! się ksiądz
Trezzi.
— Wielebny ojcze, jeśli ojciec sobie tego życzy, mogą nie mówić 
wcale o elemencie wewnętrznym, który, oczywiście, jest dla nas 
niezbędny. 'Zostanie sam szkielet, który dla was, Europejczyków, 
będzie bardziej zrozumiały. A więc młody człowiek, który ma zostać 
„lung-gom-pa", przebywa przez trzy lata i trzy mie-ciące w 
absolutnym mroku i samotności...
— A niech to licho/ — wyrwało mi się, ale na szczęście chambo-
lama nie znal mojego ojczystego języka.
— Przez cały ten czas nie może zobaczyć żadnego człowieka. 
Dlatego też pożywienie przynoszą mu w nocy, kiedy śpi. Po 
oczyszczeniu się przy pomocy modlitw, o których na wyraźne 
żądanie mówić nie będę, przeprowadza specjalne ćwiczenia 
oddechowe. Siedzi mianowicie na grubej poduszce i oddychając 
głęboko wyobraża sobie, że jego cialo staje się coraz to lżejsze, a 
przy najgłębszym oddechu podskakuje nie pomagając sobie wcale 
rękoma...
— No i?... — spytał niecierpliwie kanonik Trezzi,
spodziewając się sensacji dla „Ossermtore".
— Nic więcej. To wszystko. Po trzech latach i trzech miesiącach 
„lung-gom-pa" wyskakuje w ten sposób nad podwójną wysokość 
swojego ciała i uzyskuje inne jeszcze interesujące możliwości. 
Zapytajcie, panowie, naszych górali. Potwierdzeń że „lung-gom-pa" 
potrafi
nawet nie ugnie, albo na wierzchołku stosu ziarna, usiąść nawet na 
kłosie pszenicy, tak że kłos się przy tym tak że me osunie się przy 
tym ani jedno ziarnko. Ze musi być nieustanie owinięty grubymi 
żelaznymi łańcuchami, aby go wiatr nie porwał... 'Ja wiem, wiem... — 
Chambo-lama wstrzymał wyciągniętą ręką wodospad pytań księdza 
Trezzi, a przyznam się otwarcie, że i moich zastrzeżeń.
— Bajki są bajkami i nie w naszym interesie — wydało mi się, że 
mrugnął porozumiewawczo do księdza Trezzi — jest im zaprzeczać. 
Proszę mi jednak wierzyć, że kontaktu miedzy naszymi klasztorami, 
oddalonymi od siebie o dziesiątki i setki mil drogi przez niedostępne 
tereny, nie może zapewnić nikt inny poza właśnie „lung-gom-pa". 
Jeśli mi panowie nie wierzą, to proszę przeczytać choćby książkę 
swojej rodaczki, madame Aleksandry David-Neele. Spędziła w 
Nepalu i Tybecie czternaście lat i w tym czasie wielokrotnie widziała 
naszych klasztornych biegaczy.
— Myśli pan, że dzięki temu wybrani młodzieńcy uzyskują jakieś 
wyjątkowe zdolności sprinterskie? — spytałem opata. — Jeśliby tak 
było istotnie, to już od
dawna na wszystkich stadionach świata biegaliby europejscy „lung-
gom-pa'owie".
Mój pomysł chambo-lamę widocznie rozbawił, bo za-krztusił się 
herbatą i diugo nie mógł przyjść do siebie.
— Wątpię, szanowny panie, bardzo wątpię. Ponad trzy lata mroku 
i samotności — nie, nie jest to dla Europejczyka łatwa droga. Pewną 
rolę odgrywa też rzadkie powietrze w górskich regionach naszego 
kraju,
a wreszcie również... duchowa treść ćwiczeń, o której pański 
czcigodny przyjaciel nie chce słyszeć. Gdyby pan na własne oczy 
zobaczył „lung-gom-pa", zrozumiałby pan nieporównywalność jego 
osiągnięć z biegiem sportowym. Taki wtajemniczony skacze bowiem 
jak gumowa piłka, z niezwykłą łatwością odbija się od ziemi i potrafi 
bez specjalnego wysiłku biec choćby cały dzień i cala noc. Nie 
ośmielam się nawet powiedzieć, jak wielkie odległości potrafi 
pokonać na nędznych ścieżynkach himalajskich przełęczy. I tak by 
mi panowie nie uwierzyli. Poza tym „lung-gom-pa" śpi poczas biegu.
— Śpi?
— Tak, jest pogrążony w stanie „sana", który w Europie 
prawdopodobnie nazwalibyście panowie hipnozą. W przeciwnym 
razie nie zniósłby ogromnego zmęczenia, jakie wiąże się z biegiem 
na tej wysokości nad poziomem morza, na jakiej przeważnie „lung-
gom--pa'owie" się poruszają.
— Proszę mi wybaczyć — kanonik Trezzi zaczął z oburzeniem 
wywijać cygarem — ale to już całkowity absurd! Kiedy człowiek śpi, 
nie jest na ogół zdolny do żadnego działania, a co dopiero mówić o 
bieganiu po
górach.
Chambo-lama wzruszył uprzejmie ramionami. — Jak sobie ojciec 
życzy, wielebny ojcze. Przypuszczałem, że niezwykłe, nieprzeciętne 
wyniki osiągnięte w hipnozie znane są i u was, w Europie. Czytałem, 
że doszło do jakiegoś procesu, na którym ojciec duchowny 
sportowców...
— Trener — wyjaśniłem.
— ...tak, na którym oskarżono trenera, że wplywal na wyniki 
swoich podopiecznych właśnie przy pomocy hipnozy. Ale bez 
względu na to, jak było — i tu wreszcie poprzez grubą łupiną 
docieramy do jądra — list do Katmandu naprawdę przyniósł „lung-
gom-pa", który bez odpoczynku biegł z klasztoru Lobudże aż do 
klasztoru Litang tu, w Katmandu. I tam list oddal.
— Czy mogę z nim porozmawiać? — Kanonik Trezzi niemal 
podskoczył na stosie poduszek, na których siedział, jakby chciał 
zademonstrować ćwiczenie treningu „lung-gom".
Chambo-lama łagodnie pokręcił głową.
— Bardzo żałuję, ale z „lung-gom-pa" nikt nie może rozmawiać. 
Nawet mnisi z klasztoru. Przyjmuje polecenia jedynie od chambo-
lamy i wypełnia je. A zresztą już dawno nie ma go w Katmandu. 
Skoro tylko wypełnił zadanie, powrócił do klasztoru Lobudże.
— Kłamstwo! Wszystko to zmyślenie i oszustwo! — syknął ksiądz 
Trezzi kącikiem ust, tak abym tylko ja to usłyszał, a głośno zapytał:
— Bez odpoczynku?
— „Lung-gom-pa" nie potrzebuje odpoczynku — odpowiedział 
opat. — Odpoczywa w drodze. Ale prócz tego pozostaje nam jeszcze 
jedna ciekawostka: otóż list do klasztoru w Lobudże przyniósł bardzo 
dziwny posłaniec. Mniej wykształceni bracia w klasztorze podlegają 
w pewnej mierze wpływowi opowieści ludowych o mi-teh, cztowieku 
śniegu, i ci skłonni byli w posłańcu Widzieć tę właśnie istotę. Z 
informacji, którą jedno
cześnie przysłali, wydaje się jednak wynikać, że o mi-teh nie może 
być nawet mowy. Ten mężczyzna był bez wątpienia człowiekiem o 
długich włosach i brodzie, z potężną klatką piersiową i bardzo 
cienkimi nogami i rękoma. Był zupełnie wyczerpany i przypuszczam, 
że mój drogi brat chambo-lama klasztoru w Lobudże bardzo obciążył 
się winą w Kręgu Losu, nie proponując mu jadła ani odpoczynku, 
tylko pozwalając odejść... Człowiek, który doręczył list, był ponoć 
uzbrojony jak dawny wojownik — na plecach miał łuk i kołczan ze 
strzałami, a za pasem długi miecz, który w niczym nie przypominał 
tybetańskiej broni szlacheckiej.
Wymieniliśmy z księdzem Trezzi spojrzenia i zrozumieliśmy się 
bez słów: jeden z potomków drużyny Ottara, człowiek z Marsa...
Kiedy wracaliśmy do hotelu ulicą, oświetloną refleksem odbitego 
od lodowców na szczytach nad Katmandu księżycowego blasku, 
wzdłuż której stały posągi, ksiądz Trezzi okazywał niezwykłą 
nerwowość i podniecenie. W końcu nie wytrzymał i wybuchnął:
— To już naprawdę ironia losu! Najbardziej sensacyjna 
wiadomość, a ja ją podsuwam wprost pod nos innemu pismu. 
Niechże pan nie robi takiej zdziwionej miny — oczywiście pańskiemu! 
Czy wydaje się panu, człowieku, że mogę przyjść do „Osservatore" z 
„błogosławieństwem Buddy" i tymi wszystkimi lamaistycz-nymi 
historyjkami?': Ale by mnie konsystorz i cenzura kościelna 
przeświecili! Ho, ho, ho, drogi panie! Prawdopodobnie przeniesiono 
by mnie do działu sportowego, a na to — ksiądz Trezzi na poły z 
satysfakcją,
na poły z niechęcią popatrzył na swój pięknie zaokrąglony brzuszek 
— nie mam już ani aparycji, ani wieku. Tak bez żadnego wysiłku 
zdobyć rewelacyjny materiał! Czy kiedykolwiek cos podobnego mnie 
się przytrafiło?!
Oto w jaki sposób pierwszy — i niemal jedyny — zdobyłem z 
pierwszej ręki informacje wyjaśniające punkt, który w całej historii 
odnalezienia „Ridera" był nie tylko niejasny, ale także sporny i 
podejrzany. Redaktor pisma „Hjemmet" otrzymał wiadomość od księ-
dza Trezzi, znaczy z drugiej ręki.
A więc ów wieczór spędziłem wcale twórczo! Nie muszę żałować ani 
toastów, ani królewskiego cinzano. Żal mi jedynie tego biedaka 
Trezziego!
Po raz pierwszy z Mac McLaughinem
Przeprowadzenie wywiadu nastręczało tu nieco trudności — 
McLaughin, rzecz jasna, nie miał pojęcia ani o „Tajemnicy ślepych 
ptaków", ani o „Znaku jeźdźca", ani tym bardziej o tym, że jeśli idzie o 
całą akcję Val wyróżniam się dodatnio od tłumu stypendystów MÓD. 
Wspomniany tłum już nazajutrz rano za wszelką cenę usiłował 
wedrzeć się do willi przy jednej z uliczek starego Katmandu, gdzie po 
opuszczeniu szpitala Mac McLaughin zamieszkał. Był to niezwykle 
romantyczny zakątek: wąskie jak górskie przełęcze uliczki z dwupię-
trowymi domami o dachach przypominających pagody, z rzeźbionymi 
kratami i gzymsami i z nieprzerwanym różańcem malutkich sklepików 
na parterze, w których można kupić dosłownie wszystko. Od 
papierosów, koszyków i miedzianych dzbanków aż po części 
zamienne do czechosłowackich motocykli.
Tymczasowa siedziba McLąughina znajdowała się przy jednym ze 
skrzyżowań w pobliżu hinduistycznej świątyni. W najbliższym 
sąsiedztwie odbywała się właśnie folklorystyczna uroczystość 
połączona, z wysta-
wą. Tak to przynajmniej wyglądało. Na schodach (Bóg jeden wie, 
dlaczego na całym świecie właśnie schody są tak ulubionym 
miejscem spotkań, modlitw, snu, kłótni i w ogóle rozmaitych 
przejawów naszego życia powszedniego) tłoczyły się gromady 
Nepalczyków w ciemnych marynarkach i białych spodniach, Tybe-
tańczyków w krótkich kaftanach i futrzanych czapach, Hindusów o 
białej cerze i Hindusek owiniętych w zielone albo też różowe sari, 
bawołów, krów ź — oczywiście — mnóstwo wiecznie głodnych 
wynędzniałych psów nieokreślonej rasy.
Przed domem McLaughina stał gruby policjant z krótką laseczką, 
symbolem swojej władzy, i godnie odpędzał nie tylko żebrzących 
mnichów i gapiów, ale także — na specjalny a surowy rozkaz lekarzy 
i kierownika akcji ratunkowej Struvego, który dopiero przed kilku 
dniami wyjechał z Katmandu — czcigodnych panów dziennikarzy.
Poczekałem, dopóki ostatni obrażony i wygrażający członek 
naszej wyprawy nie opuści miejsca klęski (dziwnym zrządzeniem 
losu był to ksiądz kanonik Trez-zi!) i nie zniknie za rogiem. Dopiero 
potem zbliżyłem się do policjanta i poprosiłem go, aby oddał łaskawie 
panu McLaughinowi list polecający od doktora Bjelke — z dopiskiem, 
że pokornie czekam przed furtką na odpowiedź. Spod listu dyskretnie 
wyglądał rożek dzie-sięciorupiowego banknotu. W policjancie przez 
chwilę toczyła się walka między obowiązkami służbowymi a 
perspektywą bakszyszu — i w końcu zwyciężyły gorsze cechy 
charakteru ludzkiego i list powędrował do
adresata. Nie minęło nawet pięć minut, a ospały stróż porządku i 
bezpieczeństwa wychylił ponownie głowę z pięknie rzeźbionej furty, 
doświadczonym wzrokiem ocenił sytuację i szybko wciągnął mnie za 
klapy do środka. Po chwili siedziałem, już z McLaughinem — 
rozpartym w fotelu na biegunach i otoczonym pismami oraz 
niezliczonymi puszkami soku grejpfrutowego — w jego pokoiku, z 
dala od całego rozgardiaszu. Wywiad można było rozpocząć.
Przyp. red.
All right, redaktorze — skoro Goody (to znaczy:
Gudmundur, innymi słowy dr Bjelke. Przyp. red.) pana poleca, 
tak jakby był pan jego od lat zagubionym, a teraz szczęśliwie 
odnalezionym braciszkiem... Ja się nigdy w życiu nie bałem, 
nawet jako pilot-oblatywacz .odrzutowych bellów, a cóż 
dopiero mówić o dziennikarzach. Z Fredem Sintonem będzie 
pan miał cięższą przeprawę. Jeśli, oczywiście, wróci...
A więc do roboty, szefie! Bo chciałbym jeszcze dzisiaj 
posłuchać sprawozdania z meczu base-ballu, jeśli mi ta 
skrzynka złapie w dzień Hawaje. W nocy działa zupełnie 
dobrze. Nasze badania? W takim razie dla mnie by z całego 
tortu pozostało właśnie całe mnóstwo bitej śmietanki! O nie! 
To nie byłoby fair. Zostawię trochę papu dla Kamenika. Ja to 
tylko napocznę... Dobrze? Attaboy! — napijmy się pod to 
soczku, przyjacielu! Nic innego mi nie wolno i nic innego 
zresztą nie mam. W przeciwnym razie pokazałbym, co po-
trafię, jak mi Bóg miły!
Tego ranka, kiedy właśnie pakowaliśmy wszystko do
plecaków, znowu przez pół godziny latał jakiś talerz. Był jak 
dwie krople wody podobny do tego z poprzedniego dnia. 
Ostapienko widział go wtedy po raz pierwszy. Chodził za nim 
od iluminatora do iluminatora, z zębami zaciśniętymi, tak że 
mu na policzkach wyskoczyły guzy jak świętej pamięci Garry 
Cooperowi, ale nie odezwał się ani słowem. A ja już wtedy 
zacząłem się zastanawiać, dlaczego ciągle widzimy tylko 
jeden...
Nie rozumie pan, redaktorze? No tak, pan nie jest pilotem 
samolotów myśliwskich, prawda? No a ja, widzi pan, tak! 
Uczciwych osiemset godzin lotów na wszelkich możliwych 
maszynach, nawet na tych latających trumnach, 
spacefighterach. A więc niech pan grzecznie słucha, aby się 
czegoś nauczyć.
Myśliwce nigdy nie latają solo — zawsze przynajmniej w 
tandemie, w eskadrze. W celu ubezpieczenia, zastępstwa i 
rozmaitych innych rzeczy. Gdyby na Ziemi wylądował jakiś 
nieznany statek powietrzny i gdyby jego identyfikację zlecono 
lotnictwu, z całą pewnością wystartowałoby jeszcze więcej 
maszyn. Kto wie, co może się zdarzyć, prawda? Dowódca, 
który na taką akcję posłałby tylko jedną maszynę, może z góry 
postawić własną nieśmiertelną duszę przeciwko zmar-
zniętemu ziemniakowi, że w najlepszym wypadku skończy 
karierę jako kierownik magazynu albo oficer łącznikowy gdzieś 
w fabryce. O lataniu nie miałby co marzyć, a co dopiero mówić 
o decydowaniu o lotach! ' Ja wiem, że to stosunki ziemskie, 
ale że jeden plus jeden równa się dwa, a dwa to więcej niż 
jeden obowiązuje zarówno na Ziemi jak i na Marsie, a nawet
tam gdzie pieprz rośnie, redaktorze} Jako w niebie tak i na 
Ziemi. Amen. Fakt, że wokół •••nas -kręoi się ciągle tylko 
jeden talerz, mógł oznaczać; że ONI"-są absolut^-nie pewni 
swojej przewagi — a nie mieli'po temu żadnego rozsądnego 
powodu, nie mogli na przykład wiedzieć, czy przypadkiem nie 
wleczemy ze sobą zdalnie kierowanej rakiety ziemia-powietrze 
z głowicą atomową. Mógł też oznaczać, że żaden inny talerz 
nie znajduje się w danej chwili w pobliżu i nie może być 
skierowany nad Jezioro Słoneczne, gdzie z poczciwiną 
,,Riderem" wylądowałem. Ze nie ma go nigdzie na Marsie. 
Przy szybkości, jaką talerz zdołał na naszych oczach 
rozwinąć, i ze względu na niewielkie rozmiary planety 
musiałby bowiem z dowolnego punktu Marsa dotrzeć w 
pobliże nas w ciągu kilku godzin. Z całą
pewnością. "
Nie podzieliłem się tym z Ostapienką. I to był chyba błąd.
Tego dnia wiatr był całkiem znośny. Kiedy minęliśmy 
radiolatarnię i wyszliśmy na nagą równinę, opadającą — jak 
sięgnąć wzrokiem, a w tym pyle nie sięgaliśmy zbyt daleko — 
nieustannie w dół, sypał się nam na skafandry jedynie 
delikatny piasek. Po chwili przyzwyczailiśmy się do tego. Szło 
się zupełnie dobrze — mimo to jednak ubezpieczaliśmy się 
nawzajem liną. Człowiek nigdy nie może być niczego pewien. 
Przy mniejszej o więcej niż połowę grawitacji jakiś 
gwałtowniejszy podmuch wiatru mógł nas z łatwością porwać 
albo co najmniej wywrócić i porządnie poturbować. Skafandry 
— na razie — mieliśmy szczelnie za-
mknięte. Ostapienko zdecydował, że spróbuje oddychać 
miejscową atmosferą dopiero wtedy, gdy będzie tak gęsta jak 
na Ziemi mniej więcej na wysokości pięciu tysięcy metrów. Nie 
wiem, czy wyrażam się w sposób naukowy, ale taki sens to na 
pewno miało.
Zbocze stawało się coraz bardziej strome i nudne. 
Wyglądało na to, że „Rider" wylądował gdzieś na obwodzie 
płaskowyżu otaczającego ogromny krater, który na Ziemi 
nazywamy Jeziorem Słonecznym. Po godzinie czy dwóch 
musieliśmy już przy schodzeniu przyhamowywać nogami, co 
wprawdzie w tych pyłowych i piaszczystych wydmach nie było 
szczególnie trudne, ale za to porządnie dawało się we znaki 
mięśniom. Bardzo odwykliśmy od wysiłku fizycznego, a poza 
tym wszyscy myśleliśmy o tej harówce, gdy będziemy się 
musieli jak mrówki drapać z powrotem... Nikt jednak tego 
głośno nie powiedział.
W końcu mieliśmy tego zupełnie dosyć. Ostapienko również 
rozglądał się wokół szukając miejsca, gdzie by można na 
chwilę wyciągnąć nogi i odpocząć. Jak na zawołanie w 
.odległości około pięciuset metrów ukazał się przed nami 
wśród chmur pyłu jakiś nieregularny pagórek. Niczym na 
rozkaz przyspieszyliśmy kroku i po chwili byliśmy na miejscu.
Ten pagórek, szefie, wcale nie był pagórkiem, ale jakimś 
budynkiem, z którego tu i ówdzie sterczały pokrzywione pręty 
czy rury, wpuszczone w ziemię. Komendant Ostapienko jedną 
ręką odpiął od pasa karabinek liny, drugą wyjął z kabury pod 
pachą „Skorpiona" i rzucił oschle w mikrofon:
— Mac, ty pójdziesz ze mną. Odległość dziesięć kroków. 
Gieorgij i Fred zostaną na miejscu i będą nas ubezpieczać. 
Idziemy.
I ruszył. Oto co znaczy musztra w piechocie. Wszystko 
bardzo proste, żeby pan wiedział.
Szedłem za Ostapienką i już po kilku krokach zauważyłem, 
że potykam się o drobne kępki trawy, właściwie o pokryte 
kurzem pęcherzyki, rozpadające się pod dotknięciem buta, tak 
że wcale to jak trawa nie wyglądało. Wycofuję się więc. Sorry. 
Ale te wszystkie: „jak" i „podobnie", i „niemal" nie będą chyba 
miały dla kosmonautów większej wartości. To tylko rodzaj 
namiastek. Dlatego właśnie doktor i ja fotografowaliśmy na 
wyścigi i przy tej okazji z całego serca klęliśmy pył osadzający 
się na obiektywach... Będzie więc mógł pan obejrzeć sobie 
zdjęcia. Lada dzień pewnie Tombaugh i spółka wydadzą 
wreszcie jakąś książkę.
— Słuchajcie, chłopcy, tu rosną bratki — powiedziałem 
przez radiotelefon. Ale usłyszałem, jak Freddy i George 
zgodnie zachichotali, a Ostapienko mruknął coś karcąco, 
wolałem więc już się nie odzywać.
Komendant zbliżył się do domku i ostrożnie zaczął go 
okrążać. Przyspieszyłem kroku, aby nie stracić go z oczu, ale 
jak skręciłem za róg, Ostapienki tam nie było. Jęk wyrwał mi 
się z piersi — rozumie pan, i ja również czytałem takie czy 
inne budzące grozę powieści o Marsie i o Marsjanach... Na 
szczęście właśnie w tej chwili w radiotelefonie rozległ się jego 
głos:
— Halo, chłopcy! Chodźcie no tutaj! Wydaje mi się,
że jest "tu zupełnie pusto. Gospodarze już dość dawno się 
ulotnili.' - ;•
Dopiero teraz zauważyłem okrągły otwór znajdujący się w 
ścianie. Miał około dwóch metrów średnicy i dolną krawędzią 
sięgał w przybliżeniu pół metra od ziemi. Wokół 'rozpościerał 
się niemal spoisty dywan suchych ździebeł.
Przeskoczyłem ten jak na mój gust trochę za wysoki próg i 
wszedłem za Ostapienką do środka. Wszędzie wzdłuż ścian 
sterczały pręty, rury i jakieś walce, rude jak lisie futerko. 
Chciałem na jednej z tych rur usiąść, ale momentalnie 
rozsypała się, bestia, w pył i drobne okruchy rdzy. Niewiele 
brakowało, a usiadłbym na ziemi. Było to całkiem 
nieoczekiwane.
Po chwili znajdowaliśmy się już w środku wszyscy czterej. 
Miejsca było dosyć — domek miał kształt w przybliżeniu 
kwadratowy o bokach długości co najmniej sześciu metrów.
Ostapienko z namysłem rozcierał w palcach kawałek 
zardzewiałego metalu.
— Tu znajdowała się woda... i to wcale nie tak dawno — 
zauważył. — Za kilka lat wszystko rozpadnie się i z całej itej 
armatury nie zostanie ani śladu. Może za kilkadziesiąt lat, 
może będzie to trwać trochę dłużej, ale w porównaniu z 
tempem zmian geologicznych na Ziemi to i tak jedna chwilka... 
Dlaczego tak szybko wyschła?
— Kto to może wiedzieć, komendancie, jak długo nie ma tu 
już wody?— powiedziałem.
— Ależ nie! — wtrącił się doktor. •— Z całą pewnoś
cią bardzo krótko; wydaje mi się nawet, że w pewnych porach 
roku jest tu nadal trochę wilgoci. Te rośliny nie wytrzymałyby 
bez wody dłużej niż rok czy dwa.
— Mac, ty przecież jesteś inżynierem — Ostapienko zwrócił 
się do mnie. — Co to za maszyny?
Wcale nie musiał mi zadawać tego pytania — i tak już pilnie 
kręciłem się koło rur i rurek i usiłowałem odnaleźć w nich jakiś 
sens. Niestety, nie skończyłem jednak marsjańskiej 
politechniki, tylko zupełnie zwyczajny wydział politechniczny w 
Wichita Falls, a to się tu na niewiele przydawało.
A mimo to po chwili zaczęło mi w głowie błyskać światełko.
— OK. Już mam! — oświadczyłem Ostapience. — Stacja 
pomp. Ta rura wpuszczona jest chyba w wywiercony otwór, to 
jakaś cholernie skomplikowana pompa z systemem filtrów czy 
coś takiego... Najważniejszą część jak na złość przysiadłem... 
A to tu, ułamane albo też rozmontowane na końcu, to na 
pewno część wału... Na razie brak mi tu tylko jednego dro-
biazgu...
— Silnika, nieprawdaż? — Ostapienko przerwał 
skomplikowany i trudny manewr picia w skafandrze soku 
owocowego przez rurkę i oblizał wargi. — Po prostu źródła 
energii. Mnie także, przyjacielu.
— Po co mnie egzaminujesz, skoro sam wszystko wiesz? 
— nastroszyłem się. — Cóż -my wiemy o tutejszej 
energetyce?! Może chodziło im to na kawałeczku uranu, a 
sam silnik zmieściłby się w kieszonce kamizelki?
— Noooo — przeciągnął Fred — albo zaprzęgali do 
kieratu parę czarnych ośmiornic i już im to pompowało jak 
sto diabłów...
— Mówisz poważnie? — spytałem ostrożnie.
— Nie, oczywiście nie. Jak daleko sięgają moje ogólne 
wiadomości o energetyce jako formie zasadniczego 
uwarunkowania integrowanej sieci informacyjnej...
— O Boże, on znowu zaczyna! — jęknął żałośnie George, 
ale Fred nie pozwolił sobie przerwać...
— ...każda formacja społeczna szukała źródeł nie tylko 
najefektywniejszych, ale także w danych okolicznościach 
najbardziej ekonomicznych. Krótko mówiąc: tu 
najprawdopodobniej mógłby to być — wiatr. Wieje tu od rana 
do wieczora. I to wcale porządnie!
— Wiesz, to całkiem rozsądne... — Ostapienko pokiwał 
głową, co oczywiście w hełmie z determalną osłoną nie było 
nazbyt widoczne, ale chyba pokiwał, rozumie pan, 
redaktorze? — Tylko: gdzie i jak?
Wszyscy więc wyszliśmy znów na dwór i rozglądaliśmy się 
za wiatraczkiem. Nie znaleźliśmy go — tylko w pobliżu 
budynku walało się kilka pogiętych i niemal całkiem 
przeżartych rdzą prętów wpuszczonych w ziemię i kruszących 
się przy dotknięciu.
— Tutaj chyba stała konstrukcja z jakimś poruszanym 
wiatrem śmigłem albo kołem — wyraził przypuszczenie 
Ostapienko. — Tylko gdzie się... Chwileczkę! — powiedział 
podnieconym głosem i bacznie przyglądał się końcom 
zardzewiałych prętów. — Spójrzcie no! To wcale nie jest 
przeżarte rdzą! Tu ktoś posługi
wał się piłą albo czymś w tym rodzaju. Pręty są dość gładko 
odcięte, widzicie?
Widzieliśmy, ale nie na wiele nam się to przydało.
Po chwili znów siedzieliśmy wewnątrz, odpoczywaliśmy i na 
tyle, na ile pozwalały skafandry — pożywialiśmy się nieco.
— Bardzo mnie interesuje, jak wyglądają budowniczowie tej 
rudery... — powiedział doktor. — Na pewno nie jak ludzie. 
Ktoś, kto choć w ogólnych zarysach podobny jest do 
człowieka, nie zbudowałby sobie takiego wejścia. To chyba 
raczej dla balonów...
— Masz na myśli te skaczące sepie czy czarne ośmiornice, 
doktorze? — zwrócił się do niego Ostapienko. — Wciąż 
jeszcze te ekrany pod Sneffelsem, co? Mnie z kolei 
interesuje, dlaczego to wszystko leży w ruinach?
— Prócz talerza ^— zauważyłem. — On wcale na ruinę nie 
wygląda.
— Oczywiście, prócz talerza i radiolokacji „Ridera". Wiecie, 
trochę mi to przypomina Alaskę. Nome, Teller, Klondyke, 
budzące grozę opustoszałe miasta. Byłem tam przypadkiem. 
Tam również latały nad nami najnowsze samoloty 
komunikacyjne, a w dole, na ziemi, rozpadały się całe ulice, 
bary z sędziwymi orkiestrio-nami i meble mające pięćdziesiąt 
lat, i tak dalej i dalej... No, idziemy, chłopcy! Może dalej 
zobaczymy coś bardziej interesującego i podniecającego...
Przez komendanta przemówił wówczas duch niemal 
proroczy! My goodness, redaktorze!
Przede wszystkim nie szliśmy już przez tak beznadziejną 
pustynię jak dotychczas. Na piasku zaczęły pojawiać się 
prawdziwe rośliny. Obok tych pęcherzyko-watych, rosnących 
wokół stacji pomp, znajdowaliśmy przynajmniej trzy inne 
gatunki. Pierwszy był właściwie plątaniną włókien i grubszych 
rurek. Przypominał nieco zagajnik koło „Ridera". Drugi 
natomiast był ogromnie podobny do bardzo już przejrzałej 
kapusty włoskiej o twardych, jakby krzemowych liściach ster-
czących na wszystkie strony, trzeci zaś niczym się z daleka 
nie różnił od wysokiej trawy. Z bliska, oczywiście, nie miał z 
trawą nic wspólnego. Wyglądał raczej jak wetknięty w ziemię 
włoski makaron, spaghetti:
bez kolanek, bez zwężenia na końcu — krótko mówiąc — 
włoski makaron. I wszystkie trzy odmiany — „włókniaki", 
„spaghetti" i „kapusta włoska" — były raczej 
czerwonobrunatne niż zielone. Zieleń ukazywała się jedynie tu 
i ówdzie na listkach, które — według ziemskich norm — 
powinny być najmłodsze.
Ciśnienie atmosfery wzrastało szybciej niż by to od-
powiadało szybkości naszego schodzenia. Nie łamaliśmy 
sobie tym głowy i cieszyliśmy się, że tak jest... Naszym 
zadaniem nie było zresztą badanie Marsa, ale zdobycie 
wiadomości o istotach, które wysłały na Ziemię znak runy 
rider. Natomiast temperatura — mimo że schodziliśmy w dół 
— gwałtownie opadała. W naszych skafandrach nie czuliśmy 
tego, oczywiście, ale termometr wskazywał już poniżej zera, 
podczas gdy koło „Ridera" było o tej porze o kilka stopni 
więcej. W powietrzu zaczęły nawet wirować płatki śniegu. 
Wszyscy
obejrzeliśmy je dokładnie na rękawach skafandrów — niczym 
nie różniły się od sześcioramiennyćh gwiazdek u nas, w 
domu. 
Chwała Bogu — powiedzieliśmy sobie w duchu. — 
Przynajmniej to znamy...
Minęliśmy jeszcze kilka „stacji pomp" — wszystkie równie 
opustoszałe i przeżarte wewnątrz rdzą, wszystkie bez 
widocznego źródła energii. Teraz już nawet nie 
zatrzymywaliśmy się i nie wchodziliśmy do nich.
Rzeźba terenu stawała się coraz bardziej urozmaicona i 
interesująca. Pojawiły się tu i ówdzie fałdy, gdzieniegdzie zaś, 
tam gdzie wiatr odsłonił przysypany pyłem i piaskiem grunt, 
występowały czerwonawe skalne grzbiety. Wyglądało to tak, 
jakby na pustyni leżały smoki z bajek o Jacku (angielski i 
amerykański odpowiednik naszego rodzimego szewczyka-
smokobój-cy — przyp. red.), potężne i muskularne.
Śnieg sypał cicho i coraz gęściej. Wiatr niemal ustał i 
kruche „spaghetti" ledwie się kołysały. W zewnętrznych 
mikrofonach usłyszeliśmy, jak chrzęszczą niczym trzcina na 
wietrze.
— Brak mi tu czegoś żywego — odezwał się doktor 
zmęczonym głosem. Otrzepywał sobie z butów śnieg 
zmieszany z pyłem, który przylepiał mu się do podeszew. — 
Wiecie, u nas, na Ziemi, nawet na takiej pustyni coś niecoś 
bym jednak znalazł. Najrozmaitsze owady, chrząszcze i 
żuczki, a w większości wypadków i większe żyjątka. 
Zaczynam powoli wierzyć, że wszystko tu jest na wymarciu.
— Nie chcę się wtrącać —odezwał się w głośniku
głos Freda. — Ty jesteś fachowcem. Najgorsze nas jednak nie 
spotkało: nie znaleźliśmy tylko skarłowaciałych mchów i 
porostów. Są tu stosunkowo wysoko zorganizowane rośliny... 
a na pewno będą też zwierzęta. Zoba-. czysz!
— Oby tylko! — George dał wyraz wątpliwości, ale nim 
zdołał myśl tę rozwinąć, rozległ się ostry głos Os-. tapienki.
— Wszyscy stać! Ani kroku dalej. Przed nami przepaść.
Zatrzymaliśmy się w miejscu. Rzeczywiście, o kilka kroków 
przed nami teren gwałtownie — w niektórych miejscach 
niemal pionowo — opadał w dół na głębokość około 
osiemnastu-dwudziestu metrów. Trudno tu mówić o 
prawdziwej przepaści — ale nawet przy o połowę mniejszym 
przyciąganiu upadek z tej wysokości równałby się mniej więcej 
upadkowi z drugiego piętra na Ziemi — co wcale nie jest do 
pozazdroszczenia.
W dole, u sftóp urwiska, ciągnął się pas idealnie równej i 
gładkiej płaszczyzny, która teraz z wolna pokrywała się 
warstwą śniegu. Pas szeroki na około dwa kilometry, o ile, 
rzecz jasna, pod tą śnieżną pokrywą mogliśmy się domyślić 
jego rozmiarów, zamykała stromizna wznosząca się na 
wysokość kilkudziesięciu metrów. Dalej teren już nie opadał — 
marszczył się w pagórki i pojedyncze skały, tu i ówdzie 
tworzące przedziwne-formacje. Horyzont niknął w śnieżnej 
zawiei.
Śniegowe pola na zwróconych w naszą stronę zboczach 
miały miejscami zaskakującą barwę — karmino-
woczerwonawą. Zdecydowanie bardziej czerwoną niż
miejscowe skały i rośliny. Zauważyliśmy to wszyscy, ale tylko 
Ostapienko i chyba doktor wiedzieli, co to może być.
— Chlamydomonas niualis, rzęsa śnieżna albo coś 
podobnego w marsjańskim wydaniu —- powiedział Os-
tapienko. — Czerwony śnieg widziałem już w Laponii i na 
Spitsbergenie. A także w Grenlandii. Tam całe wybrzeże koło 
przylądku Yorka nazywa się Crimson CMffs, Karminowe Rafy. 
Przeważnie bywa na nich mnóstwo chrząszczy, o których tak 
marzysz, Gieor-gij — zwrócił się do doktora. — Pewnie się na 
tych rzęsach pasą. Nie wiem. Tak daleko już moja wiedza 
biologiczna nie sięga.
Położył plecak i pistolet obok siebie i zaczął odkręcać 
kołnierz hełmu skafandra.
— Chwileczkę, Iwanie Maksymyczu! — rzucił się do niego 
doktor. — To nie twoja sprawa. Ja pierwszy...
Ale nim skończył, komendant już trzymał hełm w ręku. 
Płatki śniegu osiadały mu na włosach i na zwróconej w niebo 
twarzy. Na czole schły powoli drobniutkie kropelki potu i 
wilgoci. Mimo wszystkich tych sensacyjnych ulepszeń i 
wynalazków wciąż jeszcze bywa jej w skafandrze pod 
dostatkiem!
Staliśmy wokół Ostapienki jak trzy Parki i czekaliśmy, co się 
stanie. Oddychał głęboko, szybko i troszkę nerwowo. Oparł 
się nawet o ramię Freda i myśleliśmy, że zemdleje, ale on 
uśmiechnął się i poruszył ustami:
— Jakoś to idzie!
Po chwili wszyscy staliśmy już bez hełmów.
Po tych miesiącach w konserwie „Ridera" i w skafandrze 
świeże powietrze niemal nas znokautowało. Wyglądało to tak, 
jakby w płuca wgryzała się piła tarczowa: trzeszczało i 
gwizdało w nich prawie zupełnie tak samo. Nie było tu 
wprawdzie zbyt wiele tlenu, musieliśmy chwytać powietrze 
niczym te zabawne tłuste psiaki, które wciąż trzęsą się i sapią, 
ale oddychać się dało. Zawrót głowy i ból w piersiach po chwili 
minęły. Powietrze było chłodne, świeże, czuło się ozon — 
promienie ultraczerwone wykonywały tu widać swoje 
obowiązki ponad miarę — i jeszcze coś nieokreślonego, co 
przypominało woń tlącego się drzewa z domieszką cynamonu. 
Nie było to nieprzyjemne. Doktor po chwili znalazł źródło: to 
pachniała ziemia, grunt planety, na którą lecieliśmy przez pół 
systemu słonecznego.
Dokazywaliśmy jak smarkacze, krzyczeliśmy do siebie i nie 
mogliśmy powstrzymać .się od śmiechu słysząc swoje głosy 
zabawnie zniekształcone w rzadkim powietrzu.
— A więc zasadniczy argument przeciwko istnieniu ludności 
na Marsie możemy definitywnie wykreślić — oświadczył Fred. 
— Przynajmniej tu, w Słonecznej Brytfannie.
— Fe! Co za obrzydliwa nazwa! — zaprotestował doktor. — 
Obawiam się, że jak większość niegusftow-nych nazw od razu 
się przyjmie...
— Co to znaczy: niegustowna nazwa? — bronił się 
dotknięty Sinton. — Czy brytfanna jest czymś gorszym od 
sonetu czy ballady? Albo jeziora? Wprost przeciw
nie! Przedkładam brytfanny nad jeziora! Niech żyją brytfanny! 
A jako semantyk protestuję przeciwko pogłębianiu i itak już 
dość żałosnej niedokładności naszej mowy przez nadawanie 
rzeczom nieodpowiednich nazw. Nie znaleźliśmy tu jeziora, 
ale coś w rodzaju brytfan-ny> Korzystam więc z prawa 
odkrywców i raz na zawsze chrzczę to miejsce nadając mu 
nazwę Solis sar-tago, czyli Słoneczna Brytfanna!
— Barbarzyńco! Wstrętny przyziemny barbarzyńco! — 
Doktor pogroził mu pięścią. — Skoro już chełpisz się tak tą 
swoją wiedzą językoznawczą, mógłbyś opuścić w nazwie to 
słońce. Niewiele go tu jest!
—Proszę bardzo! — Fred natychmiast podchwycił pomysł. 
— Mam więc 'to miejsce ochrzcić jako Nivis sartago, czyli 
Śnieżna Brytfanna, czy też Pulveris sar-tago, czyli Pylna 
Brytfanna?...
— Daj spokój, Fred, nie denerwuj nam doktora — przerwał 
mu nagle komendant, który stał na skraju urwiska i uważnie 
patrzył w dół przez lornetkę. — Nie skończyłeś jeszcze... Co 
było tym pierwszym punkr tem w argumentacji istnienia 
ludności na Marsie?
— Brak powietrza. Tlenu.
— Tak, rzeczywiście możemy go skreślić. A inne?
— Brak wody. Podobno gdyby gdzieś na Marsie znajdowała 
się tafla wodna mająca przynajmniej osiemdziesiąt metrów 
średnicy, widzielibyśmy na Ziemi odbicie w niej Słońca jako 
gwiazdę szóstej wielkości. To znaczy: na granicy widzialności 
gołym okiem.
— Nie musisz mi tu, Fred, robić bez odpowiedniego
wynagrodzenia wykładów astronomii. To wszystko wiem i ja. 
Ten drugi argument można również wykreślić. Woda tu jest. I 
to pod dostatkiem.
— No... tak... może — wyjąkał nieco zdumiony Fred. — 
Woda podskórna. To zrozumiałe. W przeciwnym razie nie 
wyrosłyby tu nawet te makarony i kapusty włoskie, i...
— Żadna woda podskórna, Fredzie — powiedział z wolna 
zamyślony Ostapienko. — Na tym właśnie polega pech, że z 
tym nie liczyliśmy się...
Wtedy i ja, redaktorze, nie wytrzymałem, i wmieszałem się 
do rozmowy.
— Iwanie, na miłość boską, co ty znów wymyśliłeś? Gdzie 
tu masz jakąś wodę?
— Tu! — Ostapienko wskazał równinę u naszych stóp. — 
Drzewa przysłoniły wam las, chłopaki! Pod nami znajduje się 
rzeka... Porządna rzeka i do tego porządnie wartka. Albo 
jeden z kanałów, o których zupełnie niepotrzebnie zapisano 
tyle papieru. Nie, >to nie halucynacje od rzadkiego powietrza! 
— Opędził się od nas ruchem ręki.—Spójrzcie no tylko przez 
lornetkę!
W końcu musieliśmy przyznać komendantowi rację. Cała 
równina pod nami znajdowała się w ruchu z południowego 
zachodu na północny wschód, tylko że gołym okiem wcale 
tego nie było widać. Kiedy nie bez znacznego wysiłku 
zeszliśmy po stromym zboczu na dół, zrozumieliśmy 
dlaczego.
Całą powierzchnię potężnego nurtu pokrywała spoista 
warstwa drobnego pyłu, który nie tonął, ale unosił się na 
wierzchu. Zbadaliśmy to eksperymentalnie
w menażce. Tylko tu i ówdzie, przeważnie przy brzegu, 
powstawał mały wir, na chwilę zalśniła ciemna woda, ale 
znikała, zanim zdążyło się powiedzieć jedno słowo. Wyglądało 
to strasznie dziwnie i trochę przerażająco:
ta płynąca koło nas bez plusku i fali rzeka pyłowa, gładka jak 
najświetniejpza autostrada. Patrzyliśmy na nią długo w 
całkowitym milczeniu, póki wreszcie nie odezwał się doktor:
— I masz ci, babo, placek! Obecnie idzie o to, co teraz i co 
potem, nieprawdaż?
Powiedział to ot tak, ogólnie, ale wszyscy wiedzieliśmy, że 
pytanie skierowane było do komendanta. Ale Ostapienko .nic, 
nie 'odzywał się ani słowem, tylko wciąż patrzył na tę pyłową 
taflę, jakby czegoś od niej oczekiwał albo jakby go ten 
monotonny widok Bóg wie jak interesował.
— Przynajmniej znów dowiedzieliśmy się czegoś — mówił 
dalej doktor, aby milczenie nie rzucało się tak w oczy. — A 
mianowicie dlaczego tu, w Słonecznej Brytfan... widzisz, 
Fredzie, co narobiłeś?! — i w ogóle na Marsie nie widzimy z 
Ziemi ani skrawka tafli wodnej... Rzeki mają tu czapy z pyłu...
— ...i morza także, i jeziora, George. Z uwagi na 
konieczność precyzji określeń nie używałbym słowa:
rzeki. Jest to bowiem sztuczne koryto. Jeśli jest inaczej, gotów 
jestem ofiarować na cele dobroczynne swoje dyplomy 
inżynierskie z Wichita Falls — oświadczyłem 
wspaniałomyślnie.
Była to szczera prawda. Nachylenie brzegów było zbyt 
regularne, a koryto zbyt proste. Zapewne wie pan,
redaktorze, że wszystkie rzeki na świecie, a prawdopodobnie 
również 'na wszystkich innych planetach, które obracają się 
wokół własnej osi, mają skłonności do stworzenia sobie z 
czasem tak krętego łożyska,'że nawet dżdżownica połamałaby 
sobie w nim kręgosłup, gdyby go, oczywiście, miała. 
Specjaliści od gospodarki Wodnej muszą to ich upodobanie 
mieć nieustannie na uwadze i zapobiegać temu pracami 
regulacyjnymi.
Słysząc to poczuliśmy łaskotanie na karku i chłodny 
dreszcz przebiegł nam po plecach, w porównaniu bowiem z 
taką budowlą wodną kanały sueski czy panam-ski są rowkami 
odpływowymi na jakiejś fermie. Ciągle jednak nie 
wiedzieliśmy, co teraz i co potem, jak problem trafnie 
sformułował doktor.
— W każdym wypadku ma to jedną dobrą stronę — 
oświadczył w końcu Ostapienko. — Od początku świata rzeka 
jest znakomitym punktem orientacyjnym, a to właśnie jest nam 
tu potrzebne jak sól. Pójdziemy więc wzdłuż rzeki i 
zobaczymy...
Nie wiem, czy już panu doktor mówił, że na Marsie 
kompasy nadają się jedynie do przyozdobienia wystawy. Pole 
magnetyczne praktycznie tu nie istnieje, ściślej mówiąc— jest 
tutaj niemal trzysta razy słabsze niż na Ziemi i nie poruszy 
nawet najbardziej iluzorycznej strzałki. No... a Słońce pod itym 
parasolem pyłu i śniegu jest też bardzo zawodną i rzadko 
kiedy wchodzącą w rachubę pomocą.
I znów sapiąc — to rzadkie powietrze nie bardzo służy przy 
ciężkiej pracy fizycznej — wspięliśmy się na stromy brzeg 
rzeki i na życzenie komendanta zbu
dowaliśmy z czerwonych kamieni piramidkę, „skrzata", jak go 
— przypuszczam — nazywają alpiniści, aby w drodze 
powrotnej znaleźć miejsce, gdzie zeszliśmy nad rzekę. Tu 
zaczęło nam już brakować tchu. W końcu więc każdy choć na 
chwilkę włożył hełm, aby z rozkoszą łyknąć sobie trochę 
tlenu...
. f
Chciałbym przypomnieć poprzedni rozdział o biegaczach — „lung-
gom-pa'ach" — po pierwsze jako do-' wód potrzeby specjalnego 
treningu i przystosowania się do znacznych wysokości, po drugie zaś 
ze względu na niewątpliwie godne podziwu osiągnięcia tych nie-
zwykłych „sportowców". Miejsce, gdzie załoga „Ridera" dotarła do 
pierwszej rzeki, leży na wysokości odpowiadającej około pięciu 
tysiącom metrów nad poziomem morza. Innymi słowy: zawartość 
tlenu i ciśnienie powietrza odpowiadają tam w przybliżeniu warunkom 
na tej wysokości na Ziemi. „Lung-gom-pa" porusza się bardzo często 
o tysiąc metrów wyżej, oczywiście — bez tego dobrodziejstwa; jakim 
jest możliwość łyknięcia sobie od czasu do czasu tlenu, i bez 
potężnego ułatwienia, jakim jest mniejszą o dwie trzecie siła 
przyciągania.
Przyp. red.
Szliśmy nad rzeką, pokonując ciągnące się wzdłuż brzegów 
pagórki, około dwóch albo trzech godzin — słowem: całe 
popołudnie. Krajobraz wcale się nie zmieniał. Pył, piasek, 
śnieg, „kapusta włoska", „spaghetti" i włókniste kłęby, a od 
czasu do czasu „stacje pomp" w różnym, ale przeważnie 
bardzo już zaawanso-
wanym stopniu rozpadu, z pordzewiałą armaturą. Nigdzie ani 
śladu żywej istoty, chociaż wypatrywaliśmy oczy. Wszystkie 
spostrzeżone wśród krzaczków albo za stacjami ruchy 
okazywały się w końcu złudzeniem. Za rzeką dostrzegaliśmy 
w powietrzu jakieś czarne punkty, ale znajdowały się tak 
daleko i nawet widziane przez lornetę były tak malutkie, że i 
co do tego nie mieliśmy wcale pewności. Biorąc to wszystko 
pod uwagę, zrozumie pan, redaktorze, że powoli zaczęły nas 
ogarniać: zmęczenie, niepokój i wątpliwości. Wydaje mi się, że 
przeżyją to wszyscy, którzy znajdą się na jakiejś obcej 
planecie. Ani mnie, ani doktorowi nie bardzo już chciało się 
mówić, a co dopiero myśleć o jakichś tam żartach. Wlekliśmy 
się noga za nogą jak skazańcy, wzbijając chmury czerwonego 
pyłu, który wciskał się nam do ust, do nosa i do oczu. 
Wszystko ciążyło nam: butle z tlenem, hełmy, plecaki — 
chętnie pozbylibyśmy się tego jak najprędzej! Przynajmniej ja 
—-z największą rozkoszą. Słowo daję!
Widzi pan, że nie usiłuję grać tu przed panem roli 
kosmicznego bohatera, Tarzana przestrzeni międzypla-
netarnych. Nie mam w tym kierunku uzdolnień. A zresztą — 
po co, no nie?
Słońce zachodziło z wolna za czerwoną pylistą mgłę i nad 
horyzontem — na południu — błyskała blado tarcza Phobosa. 
Jego jasność dorównuje zaledwie naszej Wenus, ale nie jest 
to blask złoty, ale — redaktorze — takie rudawe, nieco 
widmowe światło. Wyglądało to tak, jakby po niebie toczyła się 
ogromnie szybko mała rozżarzona kulka. Sprawia to chyba 
znajdujący
się w atmosferze pył. Właściwie — na pewno sprawia
to ten pył.
W pobliżu rzeki natrafiliśmy na znajdującą się w 
stosunkowo dobrym stanie „stację pomp". Doktor i Fred mieli 
jeszcze tyle sił, że wyrzucili przed chałupę większość 
zardzewiałych rur i prętów, a kilkoma innymi — za radą 
komendanta — zabezpieczyli jako tako owo dziwne kuliste 
wejście. Ja zdobyłem się na zerwanie paru garści „kapusty 
włoskiej" i tych „makaroników". Kruszyły się przy dotknięciu i 
niemało się namęczyłem, zanim udało mi się zanieść je do 
„stacji". Kiedy podpaliliśmy je — płonęły niskim bezbarwnym 
płomieniem i pachniały tak samo dziwnie jak grunt
wokół nas.
Po chwili na dworze było już ciemno jak w worku. Phobos 
umknął za horyzont, a ani gwiazdom, ani ma-lusieńkiemu 
Deimosowi nie udało się przebić wiszącego nad nami 
pancerza kurzu. Ogieniek rzucał na ściany nasze cienie — 
zupełnie jak w filmie grozy. Doktor usiłował zaparzyć w 
menażce kawę, ale płomień nie dawał zapewne zbyt wiele 
ciepła, tak że po chwili zaniechał tego i zadowolił się letnią 
„Nescoffee pur soluble", jaką — aby oszczędzić akumulatory 
— piliśmy niemal przez całą podróż.
— No tak... a teraz serio, Iwanie Maksymyczu — ni stąd, ni 
zowąd odezwał się nagle w ciszy Fred. Uderzyło mnie to, 
ponieważ dotychczas tak ceremonialnie i po rosyjsku tytułował 
komendanta tylko doktor. — Jeśli sytuacja się nie zmieni — a, 
niestety, nie zanosi się na to, aby miała się zmienić, i wcale 
bym się nie
zdziwił, gdyby ta rzeka po prostu opływała znaczną
część Jeziora Słonecznego — co wtedy zrobimy?' Czy nie 
warto by się nad tym zastanowić?
Ostapienko ułamał liść „kapusty włoskiej", przytrzymał w 
ogniu i patrzył, jak płomień go spopiela.'
— Tak, oczywiście. Jeśli jutro nie znajdziemy przejścia 
przez rzekę i nie zdarzy się nic, co mogłoby nam dostarczyć 
dalszych istotnych informacji, po prostu wrócimy do „Ridera".
— I zostawimy to wszystko? — doktor niemal krzyknął i tak 
gwałtownie rzucił się do przodu, że pochlapał sobie przy tym 
„czystą i rozpuszczalną" namiastką kawy cały skafander.
— Dlaczego do „Ridera"? — przyłączyłem się i ja.— O ile 
mi wiadomo, nie liczyliśmy się z rzekami i nie wzięliśmy ze 
sobą żadnej łódki. A może udałoby się zrobić tratwę z puszek 
po konserwach?... Nie, nie... to fantazja!
Ostapienko rzucił resztkę opalonego liścia do gasnącego 
ogniska.
— Nie, Gieorgij, nie zostawimy tego wszystkiego i nie 
będziemy, Mac, budować tratwy z blaśzanek. Po prostu 
zaparkujemy „Ridera" po drugiej stronie rzeki, na równinie, 
którą stąd widać. Tam mniej więcej znajduje się środek 
Jeziora Słonecznego i jeśli już w ogóle mamy coś znaleźć, to 
znajdziemy to właśnie tam.
Obawiam się, że żaden z nas trzech nie wyglądał w tej 
chwili specjalnie inteligentnie. Raczej wprost przeciwnie. Ale 
ja, redaktorze, aby pan wiedział, opamiętałem się pierwszy. : 
•."' •• ;•
—.. Zaparkować „Ridera" gdzie indziej? Wiesz, co to 
znaczy? Ze nigdy już nie wrócimy na Ziemię. „Rider" to nie 
samolot czy helikopter. My goodness, będziemy musieli 
wywindować go nad warstwę atmosfery, a na-
|'sze zapasy paliwa...
' Ale w tej samej chwili, redaktorze, wrzuciłem wsteczny bieg i 
umilkłem jak zaklęty. Płomień oświet-
I lił na chwilę twarz Ostapienki z sinymi kręgami pod
i oczyma, z wystającymi kośćmi policzkowymi na wychudłych 
policzkach, twarz wyrażającą absolutną i bezwarunkową 
determinację. Zrozumiałem, że komendant wie o tym 
wszystkim — bo jakżeby miał nie wiedzieć — i że nad tą 
ewentualnością zastanawiał się już na długo przed startem i 
liczył się z nią, tak samo, jak wiedział już w domu, na Ziemi, o 
latającym talerzu...
— Tak... itak... •— powiedział cicho Ostapienko, jakbyśmy 
byli razem na rybach gdzieś nad Saskatchewan i opowiadali 
sobie żartobliwe i dydaktyczne historyjki. — Jak nie wrócimy, 
to nie wrócimy. Poczekamy na następny pociąg. Ale pierwsze 
zasadnicze zadanie, to znaczy nawiązanie kontaktu z tymi, 
którzy może — dziś mówię już: może, a nie: na pewno — są 
tu niemal tysiąc lat, to zadanie spełnimy bez względu na oko-
liczności. Nawet gdyby diabeł na kozie jeździł, a grom 
gromem poganiał, jak to mawiają u nas. No nie?
Milczenie.
Po dłuższej chwili odezwał się Fred.
— A jeśli za tą rzeką — odpowiedział zupełnie obcym 
głosem — będzie następna rzeka, a za nią jeszcze
jedna, i może jeszcze jedna, a my nagle znajdziemy się
pomiędzy nimi? Przecież na wykreślenie samej tylko runy 
rider, jeśli — rzecz jasna — tworzą ją rzeki, musi tu być 
mnóstwo najrozmaitszych wód i strumieni. Czy nie lepiej już 
tak jak jest?
— Nie wiem, Frędzle... — Ostapienko oparł się o ścianę. — 
Naprawdę nie wiem. Ale wydaje mi się, że nie. 
Prawdopodobnie dowiemy się jutro. Może za rzeką będą 
jakieś drzewa albo coś innego, co utrzyma się na wodzie i na 
czym będziemy się mogli ewentualnie przeprawić przez 
następne rzeki. Zobaczymy. Teraz najlepiej iść spać. Pierwszy 
stoję na warcie ja, drugi ty, Frędzle. A więc — dobranoc!
— Dobranoc — mruknęliśmy z Fredem, ale doktor 
wyskoczył nagle jak diabełek z pudełka, podbiegł do tego 
okrągłego otworu w murze, miażdżąc nogami na rdzawy proch 
jakąś zapomnianą rurę, chwycił się chłodnej ściany i niemal 
krzyknął:
— Czy tu naprawdę nie ma czegoś innego prócz pyłu i 
ruin? No, odezwijcie się do cholery!...
Komendant stał już za nim, chcąc mu zapewne położyć 
rękę na ramieniu, ale wstrzymał gest w połowie drogi, jakby 
pomiędzy nas wtargnęła czarownica z bajki o królewnie 
Śnieżce.
Z daleka, z mroku, gdzieś stamtąd, zza rzeki, dobiegało nas 
ciche głuche rytmiczne bębnienie przeplatane niekiedy 
metalicznym brzękiem, podobnym do uderzenia w ogromny 
gong.
A teraz, redaktorze, niech pan już sobie idzie, bo jeszcze 
zastanie tu pana mój nadworny lekarz i dostanę
Straszliwą burę. Proszę przyjść jutro rano koło dziewiątej, 
dokończę panu tę historię. To nie potrwa dłu-
[go. • A więc good bye. I uwaga na sprzedawców tutej-
i szych antyków. Wszystkie są „madę in Japan"...
'f i' i'
Na schodach omal że nie dostałem ataku apopleksji. l Całym 
domkiem wstrząsnęło przeraźliwe wycie | i wściekłe wrzaski. 
Pomyślałem już sobie, że spokojna J jeszcze przed chwilą ludność 
dokonuje zamachu stanu | albo też oddaje się jakiejś innej ludowej 
rozrywce. j' Dopiero po chwili zrozumiałem, że to Mac Mac Macowi j: 
udało się wreszcie złapać wymarzone sprawozdanie
,'• z meczu baseballowego. ' Przyp. red.
Mdc Mac Mac (jak nazywa go pani Alena) kontynuuje i tym 
razem kończy
Nasze spotkanie z McLaughinem nazajutrz o godzinie dziewiątej 
nie doszło do skutku — wycieczce MÓD zmieniono bowiem nagle 
program. Już wczesnym rankiem wybraliśmy się małą karawaną 
„Willysów" do Namcze Bazar, skąd trzy helikoptery przetransporto-
wały nas kolejno w pobliże „Ridera", gdzie znajdowała się grupa 
pracowników naukowych — ale o tym będzie jeszcze mowa.
Krótko mówiąc z pilotem statku kosmicznego spotkaliśmy się po 
raz drugi dopiero po kilku dniach, tuz przed odlotem z Katmandu, tak 
że policjant mógł bez większych wyrzutów sumienia udawać, że o 
mnie zapomniał, a nawet, że mnie nigdy w życiu nie widzial, i zarobić 
sobie dzięki temu drugi niebieski banknot. Niechże mu pójdzie na 
zdrowie!
Przyp. red.
— Na czym to skończyliśmy, old chap? Aha — na tubylczym 
big-beacie za rzeką. Już Wiłem. Oczywiście wszyscy 
zerwaliśmy się na równe nogi
i wybiegliśmy ze stacji. Nie, nie, redaktorze, z całą pewnością 
nie były to dźwięki naturalne czy też jakiegoś zwierzęcia — i 
my wiedzieliśmy o tym. Mogliśmy to zresztą obserwować, bo 
nagle i nieoczekiwanie noc wokół nas wypełniła się życiem.
Tu i ówdzie rozlegał się niezwykły dźwięk przypominający 
świst pękającej zbyt mocno napiętej struny. To bliżej, to znów 
dalej coś szalenie szybko zaszeleściło między łodygami, raz 
tak blisko, że niemal dosięgną! nas strumień wyrzuconego 
piasku i pyłu. Coś koło nas stąpało i syczało, a kiedy w 
powietrzu nad głowami zagwizdało nam długo i melodyjnie 
coś, co widocznie posiadało zdolność latania, wszyscy mimo 
woli pochyliliśmy się. Snopy światła naszych latarek biegały 
po piasku jak szalone... Tu i ówdzie chyba — mówię wyraźnie: 
chyba — coś w nich mignęło, ale pośród krzaków o dość 
skomplikowanych kształtach można w takich okolicznościach 
dojrzeć nawet disneyowskle krasnoludki wraz z : królewną 
Śnieżką! Słowo daję, redaktorze!
Za rzeką bębnienie i uderzenia w metal nie cichły. Ze 
względu na ten ruch w mroku dokoła nas woleliśmy wycofać 
się za barykadę z zardzewiałych rur, do budynku stacji, i przez 
szpary wpatrywaliśmy się w mrok. Komendant bardzo 
uważnie patrzył przez lornetkę w ciemność.
Kiedy po dłuższej chwili doktor go w końcu zapytał, czego 
właściwie wypatruje, odpowiedział lapidarnie:
. — Ognia! . . • ,
I patrzył dalej. Bez rezultatu.
Muzykanci nie mogli być zbyt daleko od nas — na Marsie 
bowiem rozrzedzone powietrze przenosi dźwięki okropnie 
mizernie — a wiatr dął zza rzeki w naszą stronę. 
Najprawdopodobniej znajdowali się gdzieś w pobliżu drugiego 
brzegu.
Komuś — myślę, że doktorowi — przyszło na myśl, że 
moglibyśmy dać o sobie znać albo przy pomocy rakiet 
świetlnych, albo salwy z automatów, w końcu jednak 
kolektywnie odrzuciliśmy ten projekt. Kto wie, jaki by to miało 
skutek i czy nie wywołalibyśmy paniki. Zwłaszcza Fred był jak 
najbardziej przeciwny i uzasadniał to w jakiś bardzo 
skomplikowany sposób. W jaki — dokładnie już nie pamiętam, 
ale to chyba nie jest takie ważne.
W nocy temperatura znacznie spadła i .oddychało się nam 
trochę gorzej. Co chwila każdy z nas manipulował w 
skafandrze, aby łyknąć przynajmniej trochę tlenu. Oto 
dlaczego nie byliśmy rano wypoczęci — ale za to paliliśmy się 
wprost do dalszej drogi. O zaparkowaniu „Ridera" w innym 
miejscu nikt już nie mówił — wszyscy po prostu wiedzieliśmy, 
że w ostatecznym wypadku skorzystamy z tego rozwiązania, 
że nic innego nie da się zrobić i że potem chcąc nie chcąc 
będziemy musieli poczekać „na jakiś następny pociąg", jak 
nam to pięknie i zwięźle podsunął komendant.
Nazajutrz rano — biorąc pod uwagę na ogół bardzo 
kiepskie warunki atmosferyczne na Marsie — było wyjątkowo 
spokojnie. Łagodny powiew ledwie unosił małe obłoczki pyłu, 
niebo było tylko lekko różowawe,
a poprzez mgłę prześwitywały nie tylko perłowe „kalafiory", 
przelatujące jak samoloty myśliwskie wysoko nad nami, ale 
niekiedy nawet Słońce. Przez ochronną szybkę hełmu 
mogliśmy choć chwilę patrzeć na nie zupełnie swobodnie — 
miało średnicę mniej więcej o połowę mniejszą niż na Ziemi.
Teren za rzeką leżał przed nami jak na dłoni aż po 
postrzępione góry oddalone w przybliżeniu o pięć kilometrów i 
niknące w brunatnoróżowym oparze. Wyglądał jak skrawek 
Księżyca — dopiero teraz widać było wyraźnie, że pagórki i 
kaniony w większości wypadków są właściwie resztką sieci 
pierścieni kraterowych i zagłębień o najrozmaitszej wielkości i 
bardzo zróżnicowanym stopniu rozpadu. Niektóre były na wpół 
zakryte i przysypane piaskiem, z innych pozostało jedynie 
kilka głazów i skał. Za rzeką panowały widać korzystniejsze 
warunki dla rozwoju roślinności; na ile mogliśmy to 
zaobserwować, ziemia pokryta była niemal spoistą warstwą 
jakichś czerwonych roślin, a jeszcze dalej stały nawet tu i 
ówdzie grupki czegoś, co przypominało słupy telegraficzne 
albo drzewa, pył jednak nie pozwalał przyjrzeć się im 
dokładniej.
Po śniadaniu doktor zaczął krążyć po stacji, jakby szukał 
czegoś w piasku.
— Zbierasz grzyby? — przyciął mu Fred.
— Wcale nie. Szukam śladów. W nocy, człowieku, było tu 
bardzo ruchliwie i żywo...
— Co ty powiesz — Fred na to. — Podczas warty wydawało 
mi się, że jestem w zamku, gdzie straszy. I czułem się tak jak 
chłopak, który po raz pierwszy
w życiu stoi na warcie pilnując, aby nikit nie ukradł w nocy 
wakacyjnego obozu, i w każdej sowie widzi ducha.
Doktor pokiwał głową i szukał dalej. Od czasu do czasu coś 
fotografował.
— No i co, Gieorgij? — spytał go Ostapienkp. — Znalazłeś 
coś?
— Niewiele — przyznał doktor. — Wygląda na to, że 
dokazywały wokół same małe żyjątka. Dołek tu, dołek tam... 
Niewiele z tego rozumiem. A zresztą, mówiąc prawdę, nie 
jestem wcale jakimś nadzwyczajnym tropicielem śladów. Poza 
tym pył zrobił już swoje.
— A wiesz przynajmniej, czy miejscowa fauna ma po sześć 
nóg? — Tym razem Fred przeniósł głowę znad pasów 
plecaka. — W każdej uczciwej powieści o Marsie roi się od 
sześcionogich istot. Bardzo chciałbym to sprawdzić!
— Hm... sześć nóg to jeszcze nic... Wyobraź sobie tylko 
stworzenie o sześciu nogach, które oprócz pary wielkich oczu 
po obu stronach głoiwy ma jeszcze trzy malutkie oczka na 
czole, uszy na nogach, chodzi tyłem, oddycha — za 
przeproszeniem — tyłkiem, a na przedniej parze odnóży rosną 
mu szczoteczki, aby w każdej chwili mogło się wypucować. 
Ma też...
— Dość! Wystarczy! Masz fantazji na dziesięć powieści — 
oświadczył Fred. — Ogromna, niepowetowana szkoda, że 
marnujesz tutaj swój talent. —— To wcale nie fantazja. 
Skądże znowu?!-.—.bro
nił się George. — Właśnie opisałem wam jak najdokładniej 
bezstronnie zwyczajną mrówkę...
Fred spojrzał na niego szeroko otwartymi oczyma, po czym 
zniechęcony machnął ręką i dociągnął ostatni pasek.
— Jeden zero dla naszego doktora! — uśmiechnął się 
komendant. — Widzicie, to całkiem interesujący przykład 
względności poglądów. Obawiam się, Fred, że to właśnie 
będzie kością niezgody i kamieniem obrazy na początku 
kontaktów z miejscową cywilizacją, jeśli ją tu, rzecz jasna, 
znajdziemy. Zapewne będziemy się im wydawać straszydłami!
Sprzeciwiłem się, oświadczając, że wcale nie wydaję się 
sobie straszydłem i że w wypadku mojej skromnej osoby 
jestem z osiągnięć matki natury zupełnie zadowolony.
— Na tym właśnie ta względność polega, Mac — 
oświadczył komendant — że istoty, które nie są do nas w 
ogóle podobne, z całą pewnością widziałyby w tobie różowe 
stworzenie z czymś niby trawa na skądinąd łysej głowie, z 
wilgotnymi oczyma, które poruszają się i kręcą, o dziwnym 
sposobie poruszania się z miejsca na miejsce, przy kitórym 
jedną kończynę wysuwa przed drugą i nieustannie znajdujesz 
się w pozycji chwiejnej, którą musi równoważyć, 
najprawdopodobniej chyba z pomocą żyroskopów 
wmontowanych gdzieś w środku ciała... Ręce dzielące się na 
końcu na witki jak gałąź, jakieś urządzenie, które wewnątrz 
ciała uderza rytmicznie, czerwony mięsień obejmujący 
dookoła purpurowy otwór w głowie... Spróbuj chociaż przez 
chwilę
popatrzeć na siebie z punktu widzenia dajmy na to czarnej 
ośmiornicy! Jękniesz z przerażenia i rzucisz
się do ucieczki!...
Na takich i podobnych dydaktycznych rozmowach upływała 
nam raźnie droga wzdłuż rzeki, ale na nieszczęście wszystko 
wyglądało wciąż tak samo i my powoli wprawdzie, ale stale 
traciliśmy humor. Zanosiło się na to, że naprawdę będziemy 
musieli wrócić do „Ridera", zaparkować go o dam dalej, za 
rzeką, i czekać „na jakiś następny pociąg". A nie była to 
szczególnie pociągająca perspektywa.
Potem jednak zobaczyliśmy to nagle.
Doktor zatrzymał się tak raptownie, że z tyłu wpadł na 
niego Fred, i skierował lornetkę na drugi brzeg rzeki.
— Chłopcy — oznajmił trochę niepewnym głosem — tam 
coś jest... Coś jakby dom... Widzicie?
W tej chwili widzieliśmy go wszyscy.
Nad brzegiem rzeki na niskim urwisku, kończącym się 
grupką kilku postrzępionych skał i głazów, stał pochylony ku 
ziemi dom z dwiema ścianami frontowymi bez okien, tylko z 
niskim — tym razem nie okrągłym, ale — jak przystoi i należy 
— prostokątnym otworem drzwi. Między obu szczytami, które 
wydawały się być zrobione z desek, chociaż z uczciwym 
drzewem jeszcze się na Marsie nie spotkaliśmy, ułożone były 
w wysokie pryzmy głazy skalne —"środkowa pryzma rozpadła 
się w bezkształtną kupę. Dach miał taki sam kolor jak teren 
dokoła i jak on był także tu i ówdzie porośnięty kępami 
brunatnych roślin. Cały
budynek zlewał się z tłem; w pewnej mierze był to więc 
przypadek — oczywiście nie chcę, broń mnie Panie Boże, 
ujmować doktorowi choćby źdźbła zasługi — że go w ogóle 
spostrzegliśmy.
— Wygląda to na... architekturę piłowatą — powiedział w 
końcu Fred. — Co ty na to, doktorze? Ty przecież znasz 
Islandię jak własną kieszeń. Nic (d to nie przypomina?
— Nie przypomina, ^ponieważ to jest budowla 
staroskandynawska! — Doktor wsunął lornetkę do pokrowca i 
zaczął przygotswywać teleobiektyw. — Tylko w Islandii mech i 
trawa na dachu są zielone, a tu czerwone. Po prostu — to 
samo na niebiesko... chciałem powiedzieć: na czerwono.
Wtrąciłem wówczas coś w tym sensie, że sfotografujemy to 
sobie niczym grzeczne dzieci i nadal będziemy kontynuować 
woltyżerkę, ten budynek jest bowiem dla nas w istocie równie 
daleki, jakby znajdował się po drugiej stronie Marsa. A potem 
rozejrzałem się, gdzie jest komendant. Nie było go, nie 
występował. W końcu odkryłem go dopiero nad samym 
nurtem rzeki, dokąd zszedł sobie tymczasem. Pełnymi 
garściami odrzucał chmary pyłu z jakiegoś pagórka, który 
wyglądał jak grób.
— Hej, Iwanie Maksymyczu! — zawołał doktor. —'• Co tam 
znalazłeś? Mamy przyjść do ciebie?
Komendant skinął tylko głową i dalej grzebał w prochu tak 
pilnie, że woleliśmy włożyć hełmy skafandrów. On sam 
zresztą także.
Po chwili ekshumowaliśmy z czerwonego pyłu łódź.
Ja wiem, redaktorze, że to jest najbardziej idiotyczny kawałek 
całej opowieści. Wygląda to na okropnie nieprawdopodobny 
przypadek, na — jak to się mówi? — deus ex machina — czy 
powiedziałem to OK? Dziękuję. No ale prawda jest trochę 
inna. Nie był to żaden przypadek, przypadek polegał raczej na 
czym innym:
że szliśmy taki szmat drogi wzdłuż rzeki i nigdzie nic — ale do 
tego chyba jeszcze powrócimy.
Staliśmy wokół łodzi — jak przejęte rodzeństwo nad nowo 
narodzonym niemowlęciem. Wydawała się nam całkiem 
luksusowa — coś w rodzaju angielskiego jachtu królewskiego 
— ponieważ w łodzi tej spoczywały jedna przy drugiej 
ogromne szansę pozostawienia „Ridera" z na wpół 
opróżnionymi zbiornikami materiałów napędowych tam, gdzie 
jest, i otwierały się możliwości nieczekania dziesięciu lait na 
następne pociągi na Marsa.
Skądinąd zresztą łódź wcale zbytnio luksusowa nie była. 
Zrobiono ją z czegoś, co przypominało drzewo, ale nie miało 
ani widocznych słojów, ani sęków, ani innych cech uczciwej 
dechy. Cała łódź miała około czterech metrów długości, 
zaostrzony dziób i rufę oraz cztery wiosła, porzucone na dnie. 
Wygrzebaliśmy je dopiero na samym końcu. Ich miejsce było 
widoczne we wcięciach na burtach łodzi. Deski połączono 
kołkami i jedynie w kilku najbardziej narażonych na trudy 
miejscach dodatkowo przytrzymywały je dobrze już 
zardzewiałe gwoździe.
Kiedy pył powoli opadł i kiedy zdjęliśmy z ulgą hełmy 
skafandrów i mogliśmy popatrzeć sobie w oczy,
najpierw zatrzymałem wzrok na doktorze. Trzymał w ręku 
jedno z wioseł i wyglądał na bardzo wzruszonego.
— Co się sitało, George? — spytałem.
— Widzicie, chłopcy... tu, to wygładzenie... — Doktor 
wskazał na uchwyt bardzo niezgrabnego i byle jak 
wyciosanego wiosła. — To od ręki człowieka. Od ludzkiej ręki. 
Rozumiecie mnie? A i ta łódź ma ludzkie wymiary... pierwsze 
ludzkie wymiary tu, na Marsie. Nie jest to ani ogromny latający 
talerz, ani czarna ośmiornica, ani... Wybaczcie, błagam! Ja 
pewnie... pewnie mówię głupstwa, prawda?... —• zaplątał się, 
siadł na burcie łodzi i włożył do ust przewód tlenowy. Zupełnie 
go to znokautowało.
Bardziej odpornego Freda interesowało przede wszystkim 
to, czy łódź nas uniesie. Komendant opukiwał już jej boki i 
sprawdzał spojenia desek.
— No... Kontrola techniczna klubu wodnego zapewne by jej 
nie przepuściła, ale możemy zaryzykować. Ta warstwa pyłu 
powinna trochę pomóc. Zatka szczeliny...
Doktor zamknął w końcu dopływ itlenu. Do policzków znowu 
napłynęła mu krew.
— A jeśli, Iwanie Maksymyczu, ktoś jest na tym brzegu, a 
my mu zabierzemy łódź? Nie możemy po
prostu tak...
Doktor martwił się niepotrzebnie. Łańcuch, którym łódź 
przywiązano do głazu, był porządnie zardzewiały... 
poszczególne ogniwa stopiły się już doszczętnie i łamały się w 
palcach. Skórzane pętle, w kitóre wkładało
się wiosła, pokryła warstwa czegoś, co na Ziemi, podobnie 
zresztą jak i tu, mogło być chyba tylko pleśnią. . Doktor 
odrobinę tego zabrał do probówki. Właściciel łódki na pewno 
nie pokazywał się tu od bardzo, bardzo dawna. 
Najprawdopodobniej coś mu się przytrafiło i nigdy już nie 
wrócił na drugi brzeg.
— A więc, chłopcy, wsiadamy! — polecił w końcu 
komendant i przeszedł na przód łodzi. Ja z doktorem 
zasiedliśmy przy wiosłach, Fred zaś odepchnął nas od brzegu 
na wartki nurt, po czym skoczył, potknął się i upadł jak długi 
na dno łódld, która zakołysała się niebezpiecznie, ale na 
szczęście nie wywróciła. Tylko Fred dostał od nas wszystkich 
porządną burę.
Właściwie dopiero teraz oceniliśmy w pełni korzyści płynące 
ze zmniejszonej o połowę grawitacji. Łódź płynęła pod prąd 
całkiem lekko. Nie sprawiało nam wcale trudności utrzymanie 
kierunku wprost na podwójny domek na przeciwległym 
brzegu, chociaż nurt był dosyć wartki. Pył na powierzchni 
wody także nie przeszkadzał — przód łodzi rozcinał go bez 
trudu. Chociaż łódź nie nabierała wiele wody, mimo to Fred 
chcąc okupić swoje przewinienie wybierał ją gorliwie przy 
pomocy pokrywki od menażki.
W końcu dziób łodzi dotknął drugiego brzegu, który jeszcze 
przed chwilą wydawał się nam absolutnie niedostępny. 
Znajdowaliśmy się około stu metrów od domu. Wokół nas 
sami starzy znajomi: „kapusta włoska", „spaghetti" i „kłębki" — 
a prócz tego coś jeszcze, co wyglądało, jeśli mogę się tak, 
redaktorze, wyrazić, bardzo niemarsjańsko. Chyba jak niski 
wyczyniec łąkowy,
o łodyżkach ukrytych u dołu w zwiniętych listkach, które mimo 
czerwonego odcienia i delikatnej warstwy pyłu, pokrywającego 
to wszystko, były całkiem wyraźnie i niewątpliwie zielone. 
Pierwszy zauważył to komendant, pochylił się, wyrwał jedną 
roślinkę wraz z korzeniem, obejrzał ją, powąchał, a potem 
długim krokami ruszył w stronę domu. My za nim — ja na 
wszelki wypadek z odbezpieczonym „Skorpionem". Fakt, że w 
stacjach pomp nigdzie dotychczas nic nie mieszkało i nie 
rzuciło się na nas, nie oznaczał jeszcze, że coś podobnego 
nie może zdarzyć się tutaj.
Przekroczyliśmy próg, zatrzymaliśmy się i w całkowitej ciszy 
rozejrzeliśmy się wokół siebie. Oba domki ' łączyły się 
wewnątrz w jedno dość rozległe pomieszczenie. Dach 
podpierały kolumny z tego samego materiału, z jakiego 
sporządzono łódź. Kolumny były bogato rzeźbione — ale w 
tym półmroku nie mogliśmy rozpoznać, co te rzeźby 
przedstawiają. Wszędzie leżała warstwa czerwonego pyłu, 
który unosił się w kłębach i wirował pod nogami. Pośrodku 
każdej połowy sali znajdowała się wykopana w ziemi jama 
wyłożona czerwonymi głazami, wzdłuż ścian ciągnęły się 
proste zrobione z belek ławy, a przed nimi stały stoły na krzy-
żakach. W pyle walało się kilka czerepów glinianych naczyń. 
Fred rozgrzebał pył i podniósł miecz z rękojeścią w kształcie 
krzyża i szerokim ostrzem. Wszyscy drgnęliśmy, kiedy 
rzucony miecz z metaliczmym dźwiękiem upadł na stół.
Uświadomiłem sobie, że komendant coś mówi — był to chyba 
cytat z jakiejś książki o kosmonautach na
Marsie — o rakiecie, ale także o pelargoniach i huś" tawce. 
Nie słuchałem tego od początku, do dziś więc nie rozumiem, 
jaki to miało z nami związek.
Doktor Kamenik pomógł mi uzupełnić relację Mc-Laugłlina — 
Iwan Maksymycz podobno cytował wówczas dosłownie fragment z 
którejś książki pisarza amerykańskiego Raya Bradbury'ego. Po 
długich i żmudnych poszukiwaniach udało mi się znaleźć odnośny 
fragment w rozdziale „Trzecia ekspedycja" powieści „Kronika 
marsjańska". Oto on w przekładzie:
„— Mars! — zawołał nawigator Lustig.
— Staruszek Mars — powiedział Samuel Hinkston, archeolog.
— A więc jesteśmy na miejscu — dodał kapitan John Black.
Rakieta wylądowała na zielonym trawniku, na którym stał żelazny 
jeleń. Nie opodal zalany słońcem wznosił się wśród zielem wysoki 
brunatny dom w stylu wiktoriańskim, cały ozdobiony kolumienkami i 
ro-kokowymi ornamentami. W oknach miał kolorowe szybki: 
niebieskie, różowe, żółte i zielone. Z werandy zwisały pelargonie, a 
stara huśtawka przymocowana hakami do dachu werandy kołysała 
się w łagodnym wietrze raz w tę, raz w drugą stronę. Dom miał wie-
życzkę o oknach z osadzonych w ołowiu sześciokątnych szybek. 
Przez frontowe okno widać było nuty utworu „Piękne Ohio", 
rozłożone na pulpicie.
Dookoła rakiety rozpościerało się małe miasteczko tonące w zieleni i 
pogodzie marsjańskiej wiosny. Do
my pomalowane były na biało, były też domy z czerwonej cegły i 
wysokie wiązy, kołyszące się na wietrze, i wysokie jawory, i dzikie 
kasztany. I dzwonnice kościelne, a w nich pozłacane milczące 
dzwony.
Mężczyźni podeszli do iluminatorów i zobaczyli to wszystko. 
Wymienili spojrzenia i raz jeszcze wyjrzeli na dwór. Stali blisko siebie 
i wydawało się, że nagle nie mogą złapać oddechu. Twarze im 
pobladły".
Nigdy już nie dowiemy się, czy to ten właśnie urywek zacytował 
Ostapienko w obliczu pierwszego domu mieszkalnego na Marsie. 
Sądząc z opowiadania Mc-s Laughina — chyba tak. W każdym razie 
fragment t wydaje się wyjątkowo dobrze dobrany.
Przyp. red.
Potem odwrócił się i podsunął nam pod nos małą ; 
wątlutką roślinkę, którą wciąż jeszcze trzymał w pal-
; cach.
— Wiecie, co to jest? — spytał, ale widocznie wcale nie 
oczekiwał odpowiedzi. — To jest, a właściwie był, jęczmień. W 
ciągu tych wieków, jakie upłynęły od zasiania pierwszego 
ziarnka ziemskiego jęczmienia tu, w glebie Marsa, 
przystosował się, zmienił, może nawet zdziczał i stał się na 
powrót trawą, jaką był na Ziemi przed dziesięciu tysiącami lat. 
Ale niewątpliwie jest to jęczmień.
— Coś mi się wydaje, że jako odkrywcy i zdobywcy 
przyjechaliśmy na Marsa za późno — zauważył Sinton, który 
właśnie przy jednej ze ścian przyglądał się czemuś, co 
wyglądało jak zbutwiałe i zgniłe resztki kutej
tarczy. Sięgnął pomiędzy odłamki, piętrzące się w za-
kurzonych kupkach na ławie, i zdziwiony zawołał:
— Halo, a cóż to takiego?
Przyniósł do światła wpadającego przez otwór drzwi 
trzydziestocentymetrową mniej więcej figurkę z palonej 
czerwonej gliny. Wyglądała jak... ale co ja tam panu, 
redaktorze, będę opowiadał i strzępił sobie język. Doczeka się 
pan fotografii!
McLaughin mylił się — niestety. Posążek nie tylko nie dotarł na 
Ziemię, ale nawet negatywy jego fotografii z winy okoliczności, o 
których będzie jeszcze mowa, uległy niemal całkowitemu 
zniszczeniu. Mimo czarodziejskich sztuczek specjalistów Eastman-
House nie udało się uzyskać nadającej się do reprodukcji odbitki. 
Dlatego też na podstawie niewyraźnych zarysów na zniszczonym 
negatywie i wskazówek doktora Ka-menika sporządzono jak 
najwierniejszy rysunek, który wywołał wiele hałasu i domysłów — od 
powoływania się na kult boga Thora aż po ulubione przypuszczenia o 
Atlantydzie i o dalszych dowodach związków Wikingów z 
amerykańskimi kulturami późnego średniowiecza. To jednak nie 
należy już do naszej książki.
Przyp. red.
Doktor twierdził, że to pewnie jakiś krwiożerczy bożek 
skandynawski, i radził, abyśmy sobie tym nie łamali głowy. 
Mnie się to ani trochę nie podobało. Wie pan, panie kolego, ci 
Marsjanie pożerający ludzi mają
tradycje... Niech no pan sobie przypomni choćby „Wojnę 
światów" Wellsa... Ostapienko w końcu zdecydował, że 
wprawdzie figurka najprawdopodobniej nie ma z sytuacją na 
Marsie nic wspólnego, że tu niemal na pewno nie chodzą 
ludożerczy olbrzymi w spiczastych czapkach, ale że na 
wszelki wypadek podwoimy ostrożność. Na tym sprawa 
owego brzdąca została na
razie załatwiona.
Fred Sinton nie uczestniczył w debacie. Wytarł z kurzu 
kawałek ławy i usiadł z głową w dłoniach, jakby się nad czymś 
głęboko zastanawiał. W końcu spojrzał na nas i w 
uzupełnieniu swoich poprzednich pesymistycznych uwag 
powiedział:
— Ruiny, ruiny, ciągle tylko ruiny. Opuszczony dom, 
zardzewiałe maszyny, porzucona i zasypana piaskiem łódź... 
Nie rozumiem tego. I ta dekoracja z wątlutkich, skurczonych 
przy ziemi roślin i zwyrodniałe zboże... Zaczynam się obawiać, 
czy nie przybyliśmy tu za późno. Mniej więcej o pięćset lat.
— Co w takim razie oznacza runa rider, którą za-
obserwowaliśmy ze Sneffelsu? I te dźwięki dzisiaj w nocy? — 
zaprotestował doktor.
— Runa rider, George? Tak... pomyślałem sobie również, że 
właśnie runa rider jest najważniejszym argumentem. Tylko że 
dzisiaj już przecież w przybliżeniu wiemy, co właściwie 
nakreśliło znak runy rider na Jeziorze Słonecznym...
— Serio? A więc błagam cię, poucz nas! — Doktor
podniósł głos.
— Po co miałbym was pouczać... przecież sami to
wiecie. Rzeka. Ściślej mówiąc: rzeki. Albo — jeśli wolicie — 
system nawadniający zbudowany Bóg jeden wie kiedy. Być 
może w zależności od kaprysów pogody znika tu niekiedy 
powłoka pyłu na powierzchni wody albo ,też — wprost 
przeciwnie — kanały nieraz przybierają i to powoduje 
intensywniejszy rozwój pasów roślinności wokół nich. To 
wydaje mi się bardziej prawdopodobne. Rzeka, którą przed 
chwilą przepłynęliśmy, jest wprawdzie dość szeroka, ale przez 
nasze ziemskie teleskopy mimo wszystko nie moglibyśmy jej 
chyba zobaczyć.
Spytałem Freda, jak to się stało, że ten jego system 
nawadniający tak to sobie obliczył i narysował runę rider 
właśnie po wydarzeniach pod Sneffelsem i po starcie 
latającego talerza ze Skartarisu?
— A skąd, do cholery, wiesz, że to stało się właśnie 
wówczas? — Fred zapomniał na chwilę o swoim dobrym 
wychowaniu. — A jeśli to jest zjawisko periodyczne, 
powtarzające się dajmy na to dość często? Przecież żona 
doktora wpadła na to przypadkiem, a urządzenia techniczne, 
aparaty pozwalające na prowadzenie takich obserwacji mamy 
dopiero od około dwudziestu-ftrzydziestu lat. A i to jest jeszcze 
niepewne.
Nie chciałem kapitulować tak zupełnie bez walki.
— I to wszystko, mam na myśli ten system nawadniający, 
działa tak samo przez się, Frędzle? Wzruszył ramionami.
— A dlaczegóż by nie? W Libanie działają do dziś
bez usterek akwedukty, które zbudowali tam starorzymscy 
architekci...
— Wiecie co? — przerwał nasz spór komendant. — Dajcie 
spokój. Lepiej rozejrzyjmy się po okolicy. Mamy jeszcze kilka 
godzin dnia. Jeśli nic lepszego nie znajdziemy, a chyba 
rzeczywiście nie znajdziemy, zostaniemy tutaj na noc. 
Najpóźniej pojutrze musimy wrócić do ,,Ridera", a więc nie 
traćmy niepotrzebnie
czasu!
Pogoda popsuła się trochę. Wiatr pędził koło nas chmury i 
kolumny pyłu i wzbijał piasek w niezliczoną ilość drobnych 
piaskowych „duchów", wędrujących niczym procesja 
potępieńców.
— Dokąd więc, Iwanie Maksymyczu? — spytał doktor i 
zarzucił na ramię kaburę z miniaturowym automatem.
— Te... te dźwięki słyszeliśmy w nocy moim zdaniem 
gdzieś stamtąd, prawda? — Komendant wskazał na północ od 
brzegu rzeki. — Pójdziemy kawałek w tamtą stronę. Ze 
względu na realne możliwości kontaktu, o którego charakterze 
nie możemy mieć na razie pojęcia, zmienimy nieco sposób 
posuwania się. Pierwszy pójdę ja, doktor i Mac o pięćdziesiąt 
metrów za mną, a Fred pomaszeruje jako straż tylna. A więc, 
chłopcy, do roboty!
Ruszyliśmy.
Przełaziliśmy przez osypujące się pierścienie kraterowe, 
klęliśmy na „spaghetti" chwytające nas za nogi i powoli 
zbliżaliśmy się do tych przedziwnych przed-
miotów przypominającychni to słupy telegraficzne, ni to 
drzewa.
Formacje te (czy tez organizmy bardzo do nich podobnej 
pojawiały się już na „telewizorach skalnych" pod Sneffelsem i zostały 
opisane w „Tajemnicy ślepych ptaków". Jeśli pamiętam, nazwano je 
wówczas roboczo „antenami".
Przyp. red.
Zanim dotarliśmy do nich, musieliśmy jeszcze pokonać 
płytki, stosunkowo dobrze zachowany krater ze skrajnym 
pierścieniem o średnicy około dwustu albo trzystu metrów. 
Komendant, który szedł o kilkadziesiąt kroków przed nami, 
niekiedy znikał niemal zupełnie w obłokach kurzu i piasku, 
unoszonych przez coraz gwałtowniejsze porywy wiatru. 
Chwilami był to — na tle ciemniejącego powoli czerwonawego 
nieba — całkiem interesujący widok, zwłaszcza kiedy hełm 
Ositapienki, który włożył jako ochronę przed kurzem i pyłem, 
zalśnił nagle w promieniach zachodzącego słońca.
Powiesiłem automat na ramieniu i chwyciłem hassel-blad. 
Doktor zatrzymał się przy mnie i nie bez krytycyzmu 
przyglądał się moim konkurencyjnym zabiegom 
fotograficznym.
Obserwowałem w matówce komendanta: zbliżał się do 
skrajnego pierścienia krateru. Wyglądało to tak, jakby szedł po 
pas w wodzie: do tego stopnia zakrywała go pylna zadymka. 
Czekałem, aż będzie trochę
lepsza widzialność, a czekanie to mimo wszystko chwilkę 
trwało — nawet Fred, wlokący się o parę kroków w tyle, 
tymczasem nas dogonił. Zdjęcie nie zapowiadało się 
specjalnie obiecująco i chciałem już fotografowania zaniechać, 
kiedy nagle zobaczyłem — wciąż jeszcze w soczewce aparatu 
— że Ostapienko uskoczył i wymierzył automat gdzieś przed 
siebie...
I w tej samej chwili ja również zobaczyłem, że na samym 
grzebieniu pierścienia wyrosła z ziemi uderzająco wysoka 
postać ludzka i w niepojętym geście rozpaczy czy strachu — 
czy właściwie: czego? — pod-: niosła w niebo obie ręce. 
Jakby się poddawała — ale ; ten gest był chyba jak na Marsa 
trochę zbyt nowoczesny i ziemski, nie wydaje się panu, 
redaktorze?
Wstrząsnęło to mną tak, że mniej lub więcej przy-| padkowo 
nacisnąłem wyzwalacz — w moim aparacie
' wystarczyło go dotknąć.
| No a potem biegliśmy już na łeb na szyję w stronę ? 
komendanta i tego kogoś, kto tam na górze stał dosłownie jak 
Y z podniesionymi rękoma... A teraz, redaktorze, chętnie 
przekazałbym znów
sztafetę naszemu konowałowi. Jeśli pan chce, opowiem
panu raczej coś o powrocie... to z kolei moja dziedzina
i znam na ten temat lot oj storźes...
Dzięki zbiegowi całego szeregu okoliczności i przypadków, wśród 
których niebłaha rolę odegrały lękli-wosć kapitana McLaughina, 
delikatny wyzwalacz jego aparatu fotograficznego, a w końcu również 
fakt, że ten negatyw należy na szczęście do najmniej uszko-
dzonych, została pomyślnie dokonana „fotografia tysiąclecia", jak ją 
nieco patetycznie, ale ostatecznie całkiem trafnie nazwał nestor 
fotografiki światowej, sędziwy Edward Steichen.
Czy pierwsza sekunda kontaktu ludzi z Ziemi z ludźmi z Marsa nie 
jest reportersko nieporównywalnie ważniejsza niż wszystkie sensacje 
i „sensacje", które dzięki czasopismom ilustrowanym zalewają 
codziennie cały świat?
Przyp. red.
Nieco uładzona rozmowa z Leifem Thorgunnem
Mac McLaughin podjął swoją relację w miejscu, gdzie znowu — 
jak przypuszczał — miał cos do powiedzenia. Między finałem 
poprzedniej rozmowy a jej kontynuacją powstał w ten sposób interwał 
obejmujący kilka bardzo istotnych dni, który wypełnił w końcu doktor 
Kamenik przy łaskawej pomocy docenta Holu-ba, niezastąpionego 
współpracownika przy powstawaniu dwóch poprzednich książek. Te 
rozmowy jednak przeprowadzono dopiero znacznie później.
Dlaczego o tym wszystkim mówię?
Aby samego siebie, a przede wszystkim — rzecz jasna — 
czytelnika przekonać, że tym razem wolno mi odstąpić od 
wypróbowanej klasycznej zasady jedności czasu, miejsca i akcji, 
czyli od konieczności nie-przerywania toku wydarzeń. Trudno 
powiedzieć, który wątek przedstawianej przez jej uczestników akcji 
Val, a ściślej mówiąc: ostatniego jej aktu, był bardziej dramatyczny: 
czy wyprawa ratunkowa zmierzająca do „Ridera" na lodowiec 
Khumbu, czy też przeżycia uczestników ekspedycji w Jeziorze 
Słonecznym. Bez względu na to, czy przyznamy pierwszeństwo temu 
czy tam-
temu wątkowi akcji — a jako skromny kronikarz czy też w najlepszym 
razie redaktor otrzymanych materiałów nie uzurpuję sobie do tego 
żadnego prawa — jedno jest pewne: zbliżają się do siebie aż do 
punktu krytycznego, gdzie przecinają się i łączą.
Proszę mi więc wybaczyć, że w podobny sposób porządkuję też 
swoje materiały archiwalne i taśmy magnetofonowe. Tak się 
wydarzenia wokół Jeziora Słonecznego przedstawiały nie tylko mnie, 
ale wszystkim, którzy je śledzili na podstawie niezbyt obszernych i 
przesiewanych przez ośrodek koordynacyjny informacji prasy czy też 
radia. Dane i wypowiedzi nadchodziły raz z Jeziora Słonecznego, 
kiedy indziej z Nepalu, Tylko dzięki połączeniu ich otrzymamy 
przynajmniej jako tako pełny obraz.
Dlatego też obecnie zabierze głos Leif Thorgunn. Czytelnicy 
„Tajemnicy ślepych ptaków" i „Znaku jeźdźca" wiedzą, że tu nie 
mogło być mowy o nagraniu relacji na taśmę. Nie pozostawało nic 
innego jak w drodze wyjątku posłużyć się formą rzeczywistego 
wywiadu, czyli pytań i odpowiedzi.
Przyp. red.
— Natychmiast po sprawdzeniu wiadomości o znalezieniu 
„Ridera" zdecydował się pan, panie Leifie, wziąć udział w 
wyprawie ratunkowej. Pańskie pobudki — nazwijmy je tak — 
uczuciowe są oczywiste i jasne. Czy miał pan jeszcze inne 
powody?
— Oczywiście, panie redaktorze! Jako wytrawny alpinista i 
instruktor Alpin-clubu w Reykjaviku mam
pewne doświadczenia, właśnie jeśli idzie o lód. Chcę przez to 
powiedzieć: we wspinaczce na lodowce i w pokonywaniu pól 
śniegowych. Islandzki Yaltnajókull z najwyższym lodowcem 
Kverkfjollem, Hófsjókull, a ostatnio cieszący się szczególnym 
powodzeniem Lodowiec Myrdallski znakomicie odpowiadają 
charakterem lodowym i śnieżnym szlakom w Himalajach. 
Wielu alpinistów, którzy przygotowywali się do wyprawy w Hi-
malaje, przeprowadzało treningi i wypróbowywało ekwipunek 
właśnie u nas... Na przykład Diller, Lerou, Lobbicher, Couzy, 
Terray i inni.
— Czy pańskie przypuszczenia potwierdziły się?
— Częściowo. Od strony technicznej — tak. Okazało się 
jednak, że techniczny aspekt wspinaczki nie stanowił 
najistotniejszego problemu. Znacznie poważniejszą rolę grały 
tu... inne względy.
— Czy mógłby pan nam o nich coś więcej powiedzieć?
— Ludzkie... Tak, tak można by to nazwać. Ludzkie. 
Rozumie pan, panie redaktorze, ścieżki były często zupełnie 
wygodne, łatwo dostępne, ale dajmy na to wisiały nad nimi 
wieże lodowe—seraki, grożące w każdej chwili runięciem. 
Bardzo dużo czasu tracono — jak by to najtrafniej powiedzieć 
— na szukanie miejsc, gdzie niektórych uczestników wyprawy 
nie dręczyłaby obawa o własne bezpieczeństwo.
— Czy ma pan kogoś konkretnego na myśli?
— Proszę mi wybaczyć, ale wolę o tym nie mówić.
— Czy to właśnie stało się powodem, dla którego
pan wraz z doktorem Bjelke i grupą Szerpów odłączył się od 
reszty wyprawy i na własną rękę ruszył w kierunku miejsca, 
gdzie znaleziono „Ridera"?
— Tak.
— Bardzo pana, panie Leifie, przepraszam, ale znów stał 
się pan aż nadto lakoniczny. Dlaczego nie pozostał pan z 
zasadniczą grupą?
— Zasadniczo wyprawę organizował, jak pan wie, 
Himalayan-club. Ekipę skompletowano bardzo szybko, ale 
odpowiedzialnie. W jej skład weszli najlepsi alpiniści 
europejscy i Szerpowie, którzy byli akurat wolni. Tylko potem 
zachowywała się ona tak, jakby nie podążała na ratunek 
ginącej pierwszej ekspedycji międzyplanetarnej, ale 
zamierzała zdobyć któryś z nie zdobytych dotychczas 
szczytów. Zresztą kierownik wyprawy major Longstaff napisał 
o tym zupełnie szczerze do „Daarjelling News". Chce pan to 
zacytować dosłownie? Proszę bardzo!
Leif wyciągnął z portfela złożony wielokrotnie wycinek. Major 
Longstaff broni się w nim wyraźnie przed zarzutami, że 
przygotowania do wyprawy postępują zbyt wolno i że wybrał sobie 
drogę aż z Namcze Bazar przez skalistą dolinę rzeki Imdża Khola, co 
oznacza co najmniej dziesięciodniowy marsz do obozu wyjściowego.
Major Longstaff — nawiasem mówiąc: doświadczony znawca 
Himalajów i odważny alpinista, który jako pierwszy zdobył północną 
ścianą Pinade-Peak i po-łudniowo-zachodni stok lodowca Kharta-
Kangri, a tak
że jako pierwszy człowiek stanął na szczycie góry Sato Parbat — 
pisze tam między innymi:
„Ekspedycja to przede wszystkim sprawa transportu. Idzie o to, 
aby decydująca puszka sardynek znalazła się w decydującym 
momencie w decydującym miejscu. Istotnym warunkiem jest 
znalezienie jak najlepszego punktu wyjściowego (dla naszej wyprawy 
będą nim zapewne trasy na zachód od Lobudże), unikniecie 
niebezpieczeństw monsunu i jak najbardziej ekonomiczne 
wykorzystanie owej puszki sardynek. Ponieważ środki transportu — 
w naszym wypadku aż do granicy wytrzymałości utrudzeni ludzie — 
potrzebują także materiałów napędowych, nie możemy zadowolić się 
tylko jedną puszką, wobec czego zmuszony byłem zorganizować 
wyprawę niemal sto pięćdziesięcioosobowq, ; wliczając w to 
Szikarów i Szerpów, aby wybrana grupa otrzymała tych sześć 
decydujących sardynek w decydującym miejscu i dzięki temu nawet 
w najtrudniejszych warunkach atmosferycznych zdołała dotrzeć na 
lodowiec Khumbu do załogi statku kosmicznego".
Bardzo dobrze rozumiałem pobudki majora Long-staffa, który był 
odpowiedzialny za całą akcję — ale pojmowałem też (i to 
przynajmniej tak samo dobrze) stanowisko Leifa Thorgunna. 
Szczególnie jasno zrozumiałem go po przeczytaniu artykułu. Troska 
o sześć sardynek, jako taka na pewno cenna i niezbędna, w każdym 
jednak wypadku niezbyt sympatyczna, musiała widocznie 
doprowadzić do stanu wrzenia nawet
jego niezwykle spokojne usposobienie.
Przyp. red.
— Dziękuję. To rzeczywiście wiele spraw wyjaśnia. Kiedy 
po raz pierwszy dowiedział się pan, że w pań-' skiej próbie 
dotarcia na lodowiec Khumbu weźmie udział również doktor 
Bjelke?
— Dopiero wówczas, kiedy sam mi to powiedział.
— I przystał pan na to? Zgodził się pan?
— Nie, ponieważ lepiej niż on potrafiłem sobie wyobrazić, 
co itaka wyprawa oznacza. Jednocześnie jednak z całą 
pewnością wiedziałem, że próby odradzania mu tego nie mają 
żadnego sensu. Lekarz zresztą był dla Jerzego i Maca, i całej 
reszty osobą najważniejszą. Poza tym...
— Proszę, niech pan dokończy!
— Gudmundur zdobył południową ścianę Sneffelsu. 
Sforsował ją wówczas... pamięta pan chyba. Bez haków, bez 
lin i przede wszystkim — bez doświadczenia. Kto potrafi coś 
takiego, potrafi niemal wszystko na świecie.
— Dlaczego nie wprowadzono do akcji śmigłowców?
— Było to niemożliwe. Zaczęły się burze monsuno-we. 
Oznaczałoby to pewną śmierć. W końcu zawieszono nawat 
loty nad Khumbu, chociaż major Singh ofiarowywał się podjąć 
kolejne próby. Przez kilka dni lotnicy usiłowali zrzucać paczki 
bez spadochronów z wysokości gwarantującej jakie takie 
bezpieczeństwo. To znaczy nie schodząc poniżej wysokości 
lotu nad najwyższymi okolicznymi szczytami. Rozrzut wynosił 
kilka kilometrów, ani jeden zrzut nie spadł — oczywiście jeśli 
w ogóle można to było zaobserwować — tak blisko „Ridera", 
by istniała choćby najmniejsza nadzieja jego
przejęcia. Całą akcję utrudniało też to," że mońsunowe 
zawieje śnieżne w ciągu jednej tylko doby zasypały kadłub 
„Ridera" tak, że znalezienie miejsca lądowania stało się 
niezwykle trudne.
— Wy jednak użyliście śmigłowca?
— Tak. W pierwszej fazie. Doktor Bjelke, Szerpo-wie — Ang 
Nima, Dawa Thondup, Ang Tharke, Da Namgjał — i ja 
odlecieliśmy z Namcze Bazar do bazy wypadowej w Czoła. 
Właściwie jest tylko klasztor z kilku zabudowaniami dokoła, 
niemal dokładnie na południe od miejsca lądowania „Ridera". 
Między nami a „Riderem" znajdował się — rzecz jasna — 
łańcuch górski, jedno z bocznych pasm rozgałęzionego 
masywu Czomolungmy, czyli Mount Eyerestu. Dotychczas nikt 
przez nie nie przeszedł — przynajmniej w Dardżylingu o tym 
nie wiedziano, ale droga stąd do „Ridera" stanowiła zaledwie 
piątą część drogi z Namcze Bazar.
— Przypuszczam, że trasa, którą pan wybrał...
— ... nie ja, panie redaktorze. Podobnego zdania był 
również Ang Tharke, który urodził się w regionie Solo
Khumbu.
—• Dobrze... A więc czy droga, którą wspólnie wybraliście, 
była wygodniejsza?
— Wprost przeciwnie. Decydował tylko i wyłącznie czas. 
Byłem pewien, że przemyślana we wszystkich szczegółach i 
wspaniale dobrana ekspedycja majora Longstaffa w 
określonym czasie dotrze do „Ridera", i to najłatwiejszą i 
najbardziej pewną drogą... Tylko...
— Słucham?..
— Tylko że „Rider" przestał nadawać... Zamilkł. Już
po raz wtóry. Jak wówczas z Marsa. Wie pan przecież o tym, 
panie redaktorze... |.
Aby nie było niedomówień — muszę przyznać, ze rozmowa ta 
została nieco uładzona, przeredagowana. W rzeczywistości 
potrzebowałem znacznie więcej pytań, aby z małomównego i 
flegmatycznego Leifa wydobyć przynajmniej kilka zdań. Jej treść 
jednak i sens absolutnie odpowiada stanowi faktycznemu, co zresztą 
potwierdził sam Leif Thorgunn, któremu przesłałem kopię wywiadu, 
zanim została oddana do druku.
Przy p. red.
Raz jeszcze doktor Bjelke
Tak, panie redaktorze, to był istotnie zasadniczy powód, dla 
którego postanowiliśmy spróbować na własną rękę zrobić taki 
trochę partyzancki wypad na lodowiec Khumbu. Wycieczka z 
Namcze Bazar do Solo Khumbu — to kraj Szerpów pod 
najwyższymi łańcuchami Himalajów — w pomyślnych 
warunkach trwa czternaście dni albo trzy tygodnie, i to tylko 
wówczas, kiedy Dudh Kosi, czyli Mleczna Rzeka, przepływa-
jąca przez Solo Khumbu od tajemniczego jeziora Pokhari, nie 
jest wezbrana. Jyrry, Mac i ludzie ze Słonecznego Jeziora, 
których przywieźli, w żadnym wypadku nie mogli tak długo 
czekać. Tyle wiadomości z medycyny pozostało mi jeszcze w 
głowie, aby móc się domyślić, co na wysokości niemal siedmiu 
tysięcy metrów stanie się z chorymi na bronchopneumonię...
Nie wiem, czy mam panu, redaktorze, opowiadać o samym 
Namcze Bazar, o fantastycznym krajobrazie, o biało 
malowanych domkach i różowych czhórtenach i świątyniach. 
Wolę to zostawić pani Alence. Jako fotografik na pewno 
zapamiętała to sobie znacznie lepiej
niż ja. Ja tam, proszę mi wierzyć, nie miałem żadnego 
wyczucia dla piękna natury. Spieszyłem się, aby już być na 
Khumbu albo przynajmniej tam, skąd już za żadne skarby 
świata nie da się pójść dalej i gdzie dopiero okaże się 
ostatecznie, że projekt doświadczonego majora Longstaffa — 
mimo rozpaczliwie wolnego tempa — jest jedynym sposobem 
przyjścia „Riderowi" z pomocą.
Do Czoli dolecieliśmy helikopterem — bez przygód i 
trudności. Wylądowaliśmy na niewielkim jako tako 
wyrównanym skrawku ziemi między kamiennymi murkami 
otaczającymi malutkie, można powiedzieć: kieszonkowe 
poletka jęczmienia, ziemniaków i rzodkwi. Ale o tej porze roku 
wszystko było już dawno zebrane i najwyżej położone pola na 
świecie — Czoła leży na wysokości niemal 4 500 metrów nad 
poziomem morza — oczekiwały znów przychylniejszej pogody 
po zakończeniu pory monsunów.
Dopiero po opuszczeniu ciepłej kabiny śmigłowca 
przekonaliśmy się, jak znakomitym i odważnym pilotem był 
nepalski lotnik i co dla nas i dla „Ridera" ryzykował. 
Gwałtowna wichura, niosąca ostatnie kryształki zmarzniętego 
śniegu z trzech lodowców otaczających wieś, o mało nas nie 
przewróciła i zmusiła do zbicia się w gromadkę i ukrycia w 
zaciszu za helikopterem. Ang Tharke w ciemnych okularach 
ochronnych na oczach śmiał się wprawdzie, aż mu błyskały 
olśniewająco białe zęby, nam jednak — kiedy tak patrzyliśmy 
na powiewające z niebotycznych szczytów dokoła lodowe 
chorągwie szarpane wichrem i słyszeliśmy łoskot spa
dających gdzieś w przełęcze serafców — wcale do śmiechu 
nie było.
Kiedy człowiek spogląda na mapą Himalajów, może mu przyjść do 
głowy pytanie, dlaczego grupa Leifa Thorgunna i doktora Bjelke nie 
udała się raczej drogą powietrzną do Lobudże, lezącej po tej samej 
stronie bocznego łańcucha Mount Everestu co „Rider". Lobudże nie 
jest jednak na stałe zamieszkałą wioską szer-pijską, tylko letnim 
obozowiskiem pasterzy wypędzających tu swoje jaki na skromne i 
ubogie pastwiska. Kiedy podjęto wyprawę ratowniczą, Lobudże już 
dawno była opuszczona i nigdzie dookoła nie było tu — w dość 
szerokim promieniu — miejsca umożliwiającego bezpieczne 
lądowanie śmigłowca. Prócz tego w monograficznym dziele sir G. L. 
Bradleya wyczytałem, ze. właśnie dolina lodowca Khumbu jest 
niemal nieustannie wystawiana na najgwaltowniejsze wichry wiejące 
od Pumori i przełęczy Lho-La na granicy tybetansko--nepalskiej. 
Wichury osiągają tu taką gwałtowność, że ten szlak na 
Czomolungmę (Mount Everest) jest niemal stale niedostępny i 
zamknięty; większość wypraw wysokogórskich zdobywa Everest od 
południa albo od południowego wschodu. Tym bardziej więc, 
oczywiście,
nie mógł tu wylądować helikopter.
- Przyp. red.
Bagażu i żywności mieliśmy bardzo niewiele. Liczyliśmy się 
z krótką, co najwyżej cztero- albo pięciodniową wyprawą. Aby 
być w zgodzie z prawdą, muszę po-
wiedzieć, że przewidująco — a przede wszystkim za radą 
Leifa — wziąłem z Instytutu, mimo protestów kierownika 
magazynu, wszystkie próbki żywności przygotowane kiedyś 
dla załogi „Ridera". Dzięki temu dysponowaliśmy znaczną 
ilością niezwykle wydajnych i wartościowych kalorycznie 
potraw zajmujących niewiele miejsca i przeważnie bardzo 
lekkich. Specjalne opakowania dla warunków stanu 
nieważkości wcale nie przeszkadzały — rurka, przez którą 
konsumowało się potrawę, dawała się w większości 
wypadków bez trudu odłamać i wszystko było w porządku. 
Najpierw wraz z Leifem myśleliśmy, że zaproponujemy, aby 
żywność tę zrzucono z samolotu załodze ,,Ridera", ale po 
zawieszeniu akcji lotniczej wykorzystaliśmy ją z. czystym 
sumieniem dla naszej ekspedycji.
Zdecydowaliśmy się wyruszyć natychmiast. Na drodze z 
wioski, otoczonej z obu stron łupkowymi płytami wkopanymi w 
ziemię i tworzącymi rodzaj niskiego murku, byliśmy, 
oczywiście, przedmiotem zainteresowania wszystkich 
wieśniaków. Stali w milczeniu w drzwiach swoich białych 
domków. Sprawiało to dziwne wrażenie — na pewno widzieli 
już mnóstwo wysokogórskich ekspedycji i prawdopodobnie 
znali naszych przewodników Szerpów; Ang Nima i Dawa 
Thondup pochodzili zresztą z najbliższej wioski — Phalong 
Karpa, leżącej na południowy wschód od Czoli. Nikt nie 
odezwał się do nas, nikt nie pomachał ręką. Dopiero na 
samym końcu wioski, przed różowym klasztorem o płaskich 
dachach pokrytych łupkiem i z lamaistycznym znakiem 
zamkniętego pąku loto
su — pei-chai — na najwyższym dziedzińcu oczekiwał nas na 
środku drogi sędziwy lama w szafranowej szacie.
Przypuszczałem, że zamierza poczęstować nas czarką 
czhangu, słabego, ale za to wyjątkowo ohydnego alkoholu z 
prosa, który jest w Nepalu i Tybecie ogromnie lubiany wbrew 
surowym przepisom lamaistycznej religii zakazującym 
wszelkich napojów wyskokowych. Zamiast wznieść 
symboliczny toast za pomyślność wyprawy lama zaczął 
drżącym głosem mówić Szerpom coś niezwykle ważnego. 
Ang Tharke i jego koledzy uprzejmie go wysłuchali i ukłonili 
się z dłonią przyciśniętą do czoła. Dopiero potem ruszyliśmy 
dalej. Kiedy na zakręcie drogi zmieniającej się tuż za wioską w 
ledwie dostępną ścieżkę górską odwróciłem się, zobaczyłem 
lamę: stał bez ruchu i patrzył w ślad za nami.
Zapytałem Tharka, co kapłan mówił.
Wzruszył ramionami.
— Ostrzegał nas. Powiedział, abyśmy się nie zbliżali do 
Góry-tak-wysokiej-że-nie-przeleci-nad-nią-ża-den-ptak. Mówił 
o straszydłach. A także o burzach i o monsunowych lawinach.
Góra-tak-wysoka-że-nie-przeleci-nad-nią-żaden-ptak to 
miejscowa szerpijska nazwa Mount Eyerestu, ograniczona jednak 
wyłącznie do regionu Khumbu. Nepalska nazwa — Czu-mu-lang-ma- 
znaczy Bogini Matka Świata albo Bogini Matka Wiatrów.
Przyp. red.
— O demonach i straszydłach? — ja na to. — Miał chyba 
na myśli yeti?
Ang Tharke i Dawa Thondup, którzy z ładunkiem na 
plecach, przytrzymywanym opaską na czole, szli obok mnie 
tak lekko, jakby nieśli po kilka kilogramów, a nie uczciwe pół 
cetnara, popatrzyli na mnie nie bez zdziwienia.
— Ależ nie, sahibie. Skądże! Yeti to przecież zwierzę. 
Lamowie opowiadają, że pod najwyższymi górami znajdują się 
podziemne korytarze, a w nich fosforyzujące straszliwe smoki 
poruszające się szybko jak... jak myśl. Śpią w studniach pod 
klasztorami i panują w podziemnym królestwie Agarftu, tak 
rozległym jak cały Tybet i Nepal na powierzchni ziemi.
— I wy w to wierzycie?
— My, Szerpowie? Nie, sahibie. Już dawno nie wierzymy w 
smoki. Czhi-ling-ngowie (ludzie z dalekich krajów — przyp. 
red.) nauczyli nas nie wierzyć, a zresztą nigdy w życiu nic 
takiego nie widzieliśmy. Ale w burze i monsunowe lawiny... — 
nie dokończył, a ja, panie redaktorze, wolałem go nie 
wypytywać.
Wkrótce znaleźliśmy się na małym lodowcu, ściślej mówiąc 
— jedynie na języku lodowym na północ od Czoli. Mimo jego 
stosunkowo niewielkich rozmiarów, zaledwie kilka kilometrów 
kwadratowych, wędrówka tamtędy była prawdziwym piekłem. 
Nie mówiąc, oczywiście, o wysokości niemal 5000 metrów, 
która nam, to znaczy Leif owi i mnie — a jeśli już mam być zu-
pełnie szczery, to przede wszystkim mnie — dawała się 
porządnie we znaki. Po chwili odczuwałem nieprzepar
tą chęć pozbycia się nawet niewielkiego aparatu foto-
graficznego...
Lodowiec na północ od Czoli z dwoma niebezpiecznymi 
lodospadami uważany jest za jeden z najbardziej 
niebezpiecznych terenów lodowych na świecie. Informacje 
szwajcarskiej wyprawy Dittera, Lamberta i dr. Chevalleya, 
przede wszystkim jednak sławnego Shipitona, jakie 
uzyskaliśmy o nim z archiwum w Dar-dżylingu, niewiele 
pomagały. Lodowiec nieustannie się zmieniał, dosłownie z 
dnia na dzień. Nawet nasi przewodnicy często nie mogli sobie 
dać rady. Czym wobec tego jest przedzieranie się przez 
dżunglę? Tam przynajmniej nie wiszą nad głową grożące w 
każdej chwili runięciem seraki—wieże lodowe, gotowe w 
każdej chwili przysypać nas masą o wadze kilku katedr, pod 
nogami zaś — co nie jest ani trochę bardziej przyjemne — nie 
otwiera się sieć przykrytych śniegiem i niewinnie wy-
glądających szczelin, będących jednak — jak mnie na 
szczęście w porę pouczył Leif — stumetrowymi przepaściami.
Po kilku godzinach uciążliwego sondowania terenu, 
kluczenia i pokonywania szczelin wydawało się, że mamy już 
lodowiec za sobą. I właśnie wtedy doszliśmy do tego, czego 
Leif się najbardziej obawiał: do szerokiej przepaści ciągnącej 
się w poprzek całej doliny. Prawdopodobnie tej samej właśnie, 
która zmusiła ekspedycję szwajcarską do powrotu z kwitkiem 
do Czoli i podjęcia prób zdobycia Everestu z drugiej strony. 
Albo też innej szczeliny — ale jakie to ma znaczenie? Pech 
polegał na tym, że jej szerokość uniemożliwiała
przejście czy też przeskoczenie. Ściany lodowca opadały tak 
stromo, że o sforsowaniu ich z bagażami nie mogło być nawet 
mowy. Leif, wściekle gryząc wygasłą fajkę, wyjaśnił mi, że 
trzeba by zabezpieczać każdy krok wbijanymi w skałę hakami 
i że w ten sposób dotarlibyśmy do „Ridera" najwcześniej na 
wiosnę...
Po trwającej dłuższą chwilę rozmowie z Szerpa-mi — 
angielszczyzna Leifa jest, panie redaktorze, wielce osobliwa i 
brak słów zastępuje znakomite aktorstwo — Leif opasał się 
linką i kazał opuścić się między lodowe ściany na głębokość 
mniej więcej dziesięciu metrów. Nie pojmowałem, co zamierza 
tam robić. Szerpowie na polecenie Leifa przesilali go 
opuszczać i Leif odbił się z całej siły nogami od ściany. 
Rozhuśtany jak wahadło nad przepaścią usiłował w locie wbić 
czekan w lód po drugiej stronie i w ten sposób się tam 
utrzymać — daremnie. Poleciał więc z powrotem i muszę 
przyznać, że przebiegł mnie dreszcz, kiedy usłyszałem odgłos 
uderzenia o lód jego dość kościstego ciała. Ani druga, ani 
trzecia, ani dziesiąta próba nie skończyła się pomyślniej, 
chociaż Leif rozpaczliwie usiłował uchwycić się „na drugim 
brzegu" — czekanem, palca- • mi i żelaznymi „rakami" na 
butach. W końcu Szerpowie wyciągnęli go z powrotem. Usiadł 
ponury na lodowym głazie i dyskretnie rozcierał sobie miejsca, 
które niezbyt delikatnie społkały się z twardym lodowcem.
— I co teraz, Leifie? — spytałem. — Wracamy? Popatrzył na 
mnie szeroko otwartymi oczyma.
— Wracamy? Co też przychodzi ci do głowy, Gud-
mundurze?! W górach to zupełnie normalna zwłoka! W końcu 
na pewno znajdziemy drogę. Zobaczysz!
I rzeczywiście, znaleźliśmy, panie redaktorze, chociaż 
trwało to jeszcze niemal dwie godziny. Na głębokości około 
dwudziestu metrów Leif odkrył niewielki wyatęp, na którym 
można było jako tako stanąć. Stamtąd udało mu się zaczepić 
po przeciwnej stronie przepaści, z ogromnym wysiłkiem 
wyrąbać czekanem stopnie i wspiąć się po drugim brzegu 
szczeliny, by znaleźć się zaledwie... o trzy metry od nas. 
Wystarczyło kilka minut, by zostały przerzucone i 
zabezpieczone trzy liny, po których karkołomnie wprawdzie, 
ale z uwagi na ubezpieczenie bez większego ryzyka do-
staliśmy się na drugą stronę.
Szerpowie uśmiechali się, poklepywali sapiącego Leifa po 
ramieniu i w końcu oświadczyli, że najprawdopodobniej ma 
podwójne płuca. Leif poczerwieniał i zakłopotany coś 
wymamrotał. Widać ta pochwała z ust „himalajskich tygrysów" 
bardziej go ucieszyła niż wszystkie te medale, jakie sobie w 
ciągu swojego bogatego życia sportowego uzbierał.
Po chwili mieliśmy już za sobą ostatni lodowy język. Teraz 
już nasi przewodnicy byli — by tak powiedzieć — w domu. 
Nasza mała ekspedycja szybkim marszem ruszyła w stronę 
siodła w masywie Kang-Czo-Czang — Kaczańdżungi, czyli 
Pięciu Skarbnic Wielkiego Śniegu.
Nie wiem, panie redaktorze, co panu o tej wspinaczce 
opowiadać. Szedłem jak w półśnie, lewa, prawa, lewa, prawa, 
wdrapywałem się na głazy albo omijałem
skalne bloki, widziałem przed sobą na przemian albo 
wypłowiałą wiatrówkę Leifa, albo futrzaną kurtkę któregoś z 
Szerpów. Na północ od nas, gdzieś w Tybecie, szalała 
monsunowa burza. Niebo raz po raz rozjaśniały fioletowe 
błyskawice rozcinające gęstniejący mrok. Wichura 
wzmagająca się z każdym metrem, który zbliżał nas do siodła, 
smagała nam twarze nie tylko zlodowaciałym śniegiem, ale 
także kawałkami lodu, kłującymi jak okruchy szkła. Wszyscy 
mieliśmy na twarzach zmarznięte krople krwi.
Pamiętam, że w pewnym miejscu Szerpowie zatrzymali się i 
stali przez chwilę przy niewielkiej pryzmie kamieni, na wpół 
zawianej śniegiem.
— Tu znaleźć śmierć doktor Alfred Ward — wyjaśnił mi Ang 
Tharke. — Bardzo silny, ale bardzo wielki chłód, nie mieć 
spirytus do maszynki do gotowania... Wieczór — noc — rano. 
Koniec. Ja znaleźć. Dawno'. — Machnął ręką w kierunku 
Czoli, jakby wskazywał w przeszłość.
Wcale mnie to nie wzruszyło. Po prostu nie mogłem myśleć, 
a nawet nie bardzo rozumiałem, co Tharke mi właściwie 
opowiada...
W najwyższym punkcie przełęczy między wyglądającymi 
niebezpiecznie głazami nasi przewodnicy rozbili dwa namioty. 
Jeden dla nas, dla mnie i dla Leifa, drugi •— dla siebie. 
Wmusili we mnie filiżankę gorącego kakao i jakieś owoce w 
cukrze. Jadłem to z takim samym apetytem, jakbym żuł 
trociny. W nocy ogrzewaliśmy się z Leifem nawzajem i 
masowali, aby nie odmrozić sobie palców. Muszę się 
przyznać, że po
chwili runąłem w sen jak'W lodową przepaść i wszystko 
zostawiłem Leifowi, „flegmatycznemu Larry'emu", człowiekowi 
bez nerwów i z podwójnymi płucami..,
Leif Thorgunn, który był na tyle łaskaw, że przeczytać ten wywiad i 
uzupełnił go kilku fachowymi wyrazami z wysokogórskiego słownika 
(nie wspominam tu o płaczliwym błaganiu, abym wykreślił fragment o 
nim samym, czego nie • zrobiłem!), zdradził mi, że osiągnięcia i 
wyczyny doktora Bjelke były godne podziwu i dla znawców 
Himalajów niemal niepojęte. Droga z Czoli do przełęczy i siodła 
Kaczandżungi jest bowiem niezwykle trudna i wyczerpująca, ma 
nawet kilka odcinków wymagających wspinaczki, tak że skłoniła do 
rezygnacji z niej kilka ekspedycji himalajskich organizowanych przez 
fachowców, i to w daleko przy-chylnieyszej porze roku. Można 
zresztą przeczytać artykuł na ten temat w oficjalnym himalajskim 
piśmie alpinistycznym „Himalagan Review (nr 8 z 1968 roku). Już 
sam tytuł artykułu kapitana J. X. Thornieya:
„Miracie on Kansche" („Cud na Kaczandżundze") jest dość 
wymowny. Doktor Bjelke jako pierwszy nie-aipi-nista na świecie 
otrzymał honorowy medal „tygrysa himalajskiego". To także mówi 
samo za siebie, ponieważ Klub Himalajski w Dardżylingu z całą 
pewnością medalami tymi nie szafuje. :
. . Przyp. red.
Nazajutrz rano na długo przed wschodem słońca obudził 
nas chłód. Z namiotu Szerpów-prześwitywał ogie-
niek maszynki spirytusowej i po chwili grzaliśmy już porządnie 
zgrabiałe ręce na garnuszkach gorącego soku 
pomarańczowego. Oczekiwała nas najtrudniejsza część drogi 
— wprawdzie już nie długie i ciągnące się bez końca 
podejście, ale za to nie zbadany grzbiet, w którego 
dostępność wierzyli jedynie Leif Thorgunn i Ang Tharke.
Poprosżtem tu o „alpinistyczną ekspertyzę" pana Thorgunna. 
Wyjaśnił mi, że niebezpieczeństwo wspinaczki polegało na 
gwałtownej wichurze północnej, na którą ten rejon, schodzący ku 
lodowcom Guanara i Ngo-dżumbo, jest nieustannie wystawiony, 
przede wszystkim jednak na możliwości zejścia lawin świeżego je-
siennego śniegu z południowych i wschodnich stoków. Jak się 
okazało, przewidywania te sprawdziły się bez reszty.
Przyp. red.
Rano chcieliśmy jeszcze z malutkiego tranzystorowego 
odbiornika Leifa posłuchać najnowszych wiadomości, 
poprzedzonych wypowiedzianymi dziewczęcym głosem 
słowami: „Lhasa kujo dżansanioko", czyli „Tu mówi radio 
Lassa". Na nieszczęście nasza znajomość języka 
tybetańskiego równała się zeru, dlatego też z wiadomości nie 
mieliśmy żadnego pożytku. Katmandu nie udało się nam 
złapać — widocznie przeszkadzały zasłaniające nas pasma 
górskie. A poza tym — przyznaję się — samo kręcenie gałką 
wymagało na tej wy
sokości niemałego wysiłku, w którym ze względu na jego 
oczywistą zbędność wcale nie zamierzaliśmy przesadzać. 
•
Przypięcie „raków" do buitów trwało — jak mi się wydawało 
— całe godziny, a każdy krok coraz to wyżej i wyżej po 
usianym głazami zboczu — minuty. Szerpowie — obarczeni 
większymi niż normalnie ładunkami — z trudem łapali oddech; 
nasza „kieszonkowa" ekspedycja nie mogła sobie bowiem 
pozwolić na luksus kilkakrotnego, stopniowego przenoszenia 
bagażu do coraz to wyżej położonego obozu, tak jak to na 
przykład planował i urzeczywistnił potem major Longstaff.
Nie spostrzegłem nawet, jak znaleźliśmy się na szczycie. 
Patrzyłem w ziemię tuż pod nogami i coraz częściej potykałem 
się o kamienie, o bryły lodu, o czekan, a niekiedy nawet o 
własne nogi. Dziko postrzę" piony grzbiet szybko się zwężał. 
Po obu stronach otwierały się przepaście o stromych 
urwistych brzegach, tak że nie utrzymywały się na nich pola 
śniegowe, tylko pasy i plamy w miejscach, gdzie skały po-
pękały od mrozu i wichur. Tak, panie redaktorze, ta wichura... 
Kiedy mi się teraz śni w nocy jakiś wyjątkowo przerażający i 
okropny sen, to jestem w nim na grzbiecie między dolinami 
Guanara i Khumbu i idę jak automat w mlecznej mgle 
składającej się z tysiąca kłujących i smagających lodowych 
pocisków... Zastąpił on budzące grozę sny o maturze: że 
zdaję ją po raz drugi i nie umiem odpowiedzieć nawet na 
najprostsze pytania...
Wszystko odbywało się jak w gorączce. Przypominam 
sobie, że w pewnym momencie najmłodszemu z naszych 
Szerpów, Ang Nimie, osunęła się noga. Szedł o parę metrów 
przede mną po ostrzu grzbietu i naraz go tam nie było; 
pociągany ciężarem bagażu ślizgał się po zboczu coraz niżej. 
Szarpnięcie porwało też Dawa Thondupa, który szedł przed 
nim i przywiązany był do tej samej liny co Ang Nima i Leif, 
torujący drogę daleko w przedzie. Dawa Thondup usiłował 
chwycić się palcami głazu, ale waga Ang Nimy okazała się 
jednak większa niż siła jego mięśni. W ułamku sekundy i on 
zaczął osuwać się w dół, coraz niżej i niżej.
Stałem jak słup soli i nawet nie potrafię panu, panie 
redaktorze, powiedzieć, co wtedy myślałem, jakie myśli 
przebiegły mi przez głowę i tak dalej i tak dalej, jak się to 
zazwyczaj ex post ko.mentuje. Najprawdopodobniej — nic. 
Wszystko stało się tak szybko, a ja byłem bardzo zmęczony. 
Pamiętam tylko Leifa. On także na krótką chwilę zdrętwiał, 
skamieniał — potem jednak wykorzystał ten ułamek sekundy, 
kiedy Dawa Thondup powstrzymał upadek Nimy, 
błyskawicznie wbił ostrze czekana w szparę między głazami, 
przerzucił przez rękojeść pętlę liny i ze wszystkich sił naparł 
na nią całym ciężarem ciała. Widziałem, jak nadludzki;
wprost wysiłek napina mu wszystkie mięśnie. A potem to 
szarpnięcie — lina napięła się i malutki czekan z niltką 
nylonowej linki trzymał głęboko pod nami na niemal pionowym 
zboczu dwa ciała wraz z bagażem, na górze zaś Leifa, który 
lada chwila zostałby nieuchronnie ściągnięty w przepaść.
Rękojeść czekana wygięła się jak łuk, lina brzęknę-ła — ale 
i jedno, i drugie wytrzymało. Po chwili obaj Szerpowie stali już 
z powrotem na ścieżce, trochę pobladli, ale wcale nie jakoś 
nadzwyczajnie wstrząśnięci. Dawa Thondup obojętnie wysysał 
krew z rozciętej dłoni i pozwolił ją sobie zabandażować, Ang 
Nima zaś poprawił ładunek, którego nawet przy upadku nie 
upuścił, szturchnął sahiba Leifa palcem w wiatrówkę i 
oświadczył:
- — Tygrys!
. I nikt już o całej tej przygodzie nie powiedział ani
słowa. Szliśmy dalej.
Cały ten dzień zatarł mi się jakoś w pamięci. Dopiero teraz 
to sobie uświadamiam. Nie wiem nawet, czy jedliśmy obiad i 
gdzie — ale chyba tak. W Himalajach człowiek idealnie traci 
apetyt i nie odczuwa potrzeby jedzenia, ale musi slię wbrew 
temu zmuszać do jedzenia, aby uzupełnić ubytek kalorii. Wielu 
alpinistów i badaczy przypłaciło życiem nieznajomość tej 
właśnie zasady. Zabił ich mróz i choroba wysokogórska.
Po południu zatrzymaliśmy się pod jednym z bezimiennych 
szczytów łańcucha. W samą porę. Wlekliśmy się już niczym 
sześć widm. Co chwila pod którymś z nas uginały się kolana i 
tylko szarpnięcie liną przez towarzysza, który szedł z tyłu, 
stawiało nas z powrotem na nogi. I dokonywało rzeczy 
pozornie niemożliwej: wprawiało nas znowu w ruch...
Skały chroniły nas nieco przed padającymi zewsząd 
grudkami śniegu. Leif wyjął z futerału swoją lornetkę ze 
zniszczoną i w kilku miejscach ponaddzieraną opra-
wą i uważnie wpatrywał się w głębię u naszych stóp. Trwało to 
kilka minut. Musiał oprzeć się łokciami o skałę — i on był już 
porządnie zmęczony. W końcu zwrócił się do mnie:
— Przeszliśmy, Gudmundurze! Tam, w dole... — Wskazał 
ręką coś białawego pod nami. — Tam znajduje się północno-
zachodni cypel Khumbu. Widzę już też „Ridera"... Schodzimy.
Przełożyłem Szerpom słowa Leifa. Pokiwali głowami i 
uśmiechnęli się — nic więcej. Wcale nie wydawało się im 
dziwne, że jako pierwsi przeszliśmy tą drogą i że w ciągu 
niecałych dwóch dni dotarliśmy tam, dokąd znakomicie 
wyposażona ekspedycja, kierowana przez jednego z 
najbardziej doświadczonych znawców Himalajów, miała 
dotrzeć dopiero po tygodniach. Byli przyzwyczajeni do 
wypełniania swoich obowiązków i podporządkowania się 
życzeniom sahibów. Nic nie wydawało się im niezwykłe. 
Krótko mówiąc: było to aczczha — w porządku.
Zapewne wie pan, panie redaktorze, z własnego do-
świadczenia, że schodzenie byiwa zazwyczaj gorsze i 
trudniejsze niż wspinaczka. Tym razem, na szczęście, nie 
znalazło to potwierdzenia. W rozrzedzonym wysokogórskim 
powietrzu wspinaczka, wymagająca daleko większej 
wydajności energii przy przenoszeniu wzwyż punktu ciężkości, 
jest... Ale to pana nie interesuje, prawda? Jednym słowem — 
teraz szło nam się jak z płatka...
Mniej więcej po godzinie w chwilach, kiedy ucichały porywy 
burzy śnieżnej, rozpoznawaliśmy już „Ridera"
gołym okiem. Niemal cały itonął w śniegu, tylko część kadłuba 
i dwie służące przy lądowaniu łapy sterczały w górę i odbijały 
się na tle lodowca. Wydawało się, że ruch lodowca zmienił 
nieco położenie statku w porównaniu do jego pozycji na 
zdjęciach Singha — przednia część zapadła się wyraźnie w 
szczelinę, a zniekształcone dysze uniosły się o kilka metrów. 
Wyglądało to tak, jakby „Rider" chciał wlecieć wprost pod 
lodowiec.
f Przyspieszyliśmy tempo schodzenia. Leif omijał gła-|zy na 
polu śniegowym, a Szerpawie szli krok w krok j Za nim. 
Musiałem się dobrze namęczyć, aby im dorów-|nać. Ang 
Tharke nie zatrzymując się wyciągnął z ka-l bury przy pasie 
rakietnicę i wystrzelił rakietę. Płonąca zielona kula wzbiła się 
wysoko w powietrze, a potem z wolna opadała. Miałem 
wrażenie, że poza zasłoną śniegu zjawiły się wokół „Ridera" 
jakieś postaci, ale nie dałbym głowy, że tak było istotnie. Ang 
Tharke strzelał raz po raz: jedną rakietę za drugą — zapewne 
te efekty świetlne sprawiały mu przyjemność. Nepal-czycy 
bowiem kochają ognie sztuczne nade wszystko! Każda 
wyprawa wysokogórska — aby pozyskać sobie życzliwość 
wieśniaków i bez trudu zdobyć tragarzy i żywność — musi 
wziąć ze sobą przynajmniej jedną skrzynkę tych 
pirotechnicznych „cudeńków".
— Uwaga, świeży śnieg! — Leif obrócił się w tył. — Tu 
mogą być lawiny. Gudmundurze, powiedz Thar-kemu, aby 
zaniechał tego strze...
Nie dokończył. Przecinaliśmy właśnie na ukos zbocze 
kończące się przy górnym krańcu lodowca. „Rider" znajdował 
się o kilkaset metrów od nas. W chwili bie-
dy Leif powiedział to „strze...", Ang Tharke wystrzelił kolejną 
rakietę i jednocześnie z hukiem wystrzału rozległ się nad nami 
tępy trzask, jakby ktoś złamał wiązkę spróchniałych gałęzi. Na 
zboczu jeszcze przed chwilą gładkim pojawiło się nierówne 
pęknięcie i zaczęło się błyskawicznie poszerzać. Czułem, jak 
śnieg pode mną zaczyna się kołysać i zapadać.
Lawina! — przemknęło mi przez myśl. — Właśnie tu, tak 
blisko celu... Ten stary lama w Czoli... — ale zanim zdążyłem 
pomyśleć do końca, szarpnięcie liny rzuciło mnie w przód. 
Widziałem, jak Leif i Szerpowie biegną po osuwającej się tafli 
śniegu, która podcinała im nogi. Skoczyłem ze wszystkich sił. 
Upadłem. Wiedziałem, że w lawinie człowiek musi pływać jak 
w wodzie, wiosłować szeroko rozrzuconymi rękoma i za żadną 
cenę nie dopuścić, aby głowa dostała się pod powierzchnię. 
Lawina huczała i dudniła za nami. Tysiące ton białej śmierci z 
potężnym grzmotem spadało jak wodospad w dolinę w falach 
rozpryskujących aż do nas wachlarze śniegu, który dusił, 
wciskał się do ust i do oczu...
A potem wszystko ucichło, tylko tu i ówdzie toczyła się 
jeszcze bezszelestnie jakaś zapóźniona grudka. Wygrzebałem 
się ze śniegu. Nie opodal stał i otrzepywał się Ang Tharke, 
który już po raz drugi w życiu spotkał się z lawiną.
Po raz pierwszy lawina zasypała Ang Tharka podczas tragicznej 
wyprawy na Mount Everest, kiedy to zginało siedmiu Szerpów.
Przyp. red.
Ogłuszony i poturbowany przez lawinę, zatoczyłem się jak 
pijany i usiłowałem liczyć. Przede mną znajdował się także 
Leif, który umknął przed lawiną; tak, a tam są Ang Nima i 
Dawa Tbondup, który właśnie wydobywał spod śniegu Da 
Namgjala. Ciężki ładunek pociągnął go w dół. Da Namgjał 
zwisał wprawdzie bezwładnie na rękach Dawa Thondupa, ale 
żył. Lawina nas oszczędziła.
Na śnieżnym polu znajdował się jednak jeszcze jeden 
człowiek.
Przetarłem oczy, czy aby to nie złudzenie na skutek 
zmęczenia, wyczerpania i przeżytego wstrząsu. Nie — to nie 
złudzenie. Szerpowie również skupili się już wokół 
kontuzjowanego Da Namgjala, jakby zamierzali go bronić.
Siódmy człowiek na śnieżnej równinie był uderzająco 
wysoki, szczupły, o potężnej klatce piersiowej i rozwichrzonej 
rudej brodzie, pełnej teraz sopli i grudek lodu. Odziany w jakiś 
brunatnoczerwony kożuch, wspierał się na długiej włóczni z 
prymitywnie wykutym ostrzem. Ciężko dyszał, oczy błyszczały 
mu jak w gorączce i wydawało się, że z trudem trzyma się na 
nogach. Gdyby nie włócznia, stoczyłby się pewnie
w dół po stoku.
Człowiek zbliżył się chwiejnie o kilka kroków do naszej 
grupki, niespiesznie przyjrzał się nam wszystkim po kolei, po 
czym zatrzymał się przede mną. Zauważyłem, że Leif 
natychmiast stanął obok. Mężczyzna kilkakrotnie otwierał 
usta, jakby nie mógł przemówić,
a potem, pandę redaktorze, potem głuchym chrapliwym 
głosem powiedział:
Jakie twe imię,
dzielny bohaterze,
jakże cię zwą wojownicy?
Pan ci snąć ufa.
skoro straż tu trzymasz
na lśniącym dziobie okrętu?
Tak, tu, na lodowcu Khumbu, zabrzmiał niemal czysty język 
staroislandzki, „Pieśń o Helgu, synu Hjowar-da", jedna z 
najpiękniejszych sag literatury skandynawskiej. Uczyłem się, 
jej, oczywiście, w szkole i jak każdy Islandczyk znam ją na 
pamięć.
Daty powstania tej sagi nie udało się dotychczas — zdaniem 
profesora Sorenssena — ustalić. Wydaje się, że jej powstanie 
przypada na schyłek epoki Wikingów, o więc w przybliżeniu na wiek 
dziesiąty. To potwierdzałoby znakomicie teoretyczne przypuszczenia 
na temat Jarla Ottara i jego Wikingów, przytoczone w poprzednich 
reportażach zebranych w tomie „Znak jeźdźca". W czasie kiedy 
część drużyny Ottara odleciała z przybyszami z kosmosu na Marsa, 
„Pieśń o Helgu" była jeszcze zupełnie „współczesną literaturą".
Przyp. red.
Była to sytuacja tak absurdalna, tak fantastyczna, że nie 
zdobyłem się na żadne rozważania i niemal
automatycznie podjąłem:
Nazywam się Atli, nienawidzę olbrzymek. Na wilgotnym, dziobie 
stawałem często dusząc ten ich motłoch...
Widziałem jak pokryte odmrożeniami i kurczowo zaciśnięte 
na drzewcu włóczni ręce zadrżały. Wysoki brodaty mężczyzna 
wyrwał włócznię ze śniegu, odwrócił się i z wolna — 
niepewnym, ale godnym krokiem — ruszył w stronę „Ridera".
My za mm.
Doktor Kamenik o wieczorze w Oskopnir
Doktor Kamenik zaznajomił się — jak zwykle — z poprawioną i 
przełożoną relacją dr. Bjelke. Jeśli tylko okoliczności i następstwo 
materiałów w czasie na to pozwalały — metodę tę stosowałem 
konsekwentnie, aby zachować ciągłość toku wydarzeń — bez 
interwa-lów. Fakt ten wyjaśnia zarazem aluzje do opowiadania 
doktora Bjelke.
Przyp. red.
»
Stwór, który wylazł na Iwana Maksymycza zza wału
krateru, nic nie recytował. Bjelke ma już takie cholerne 
szczęście, a nas, redaktorze, fortuna jakoś nie chce 
zauważyć. Dryblas tak się przeląkł, że tylko straszliwie jęknął. 
Iwan Maksymycz zresztą także. Przyznał się później, że 
niewiele brakowało, a nacisnąłby spust automatu. Kiedy 
uświadomił sobie, że mógłby zabić człowieka, spocił się ponoć 
jak mysz. Tak, człowieka, bo to stworzenie było bez wątpienia 
człowiekiem — chociaż dosyć niezwykłym.
Już na pierwszy rzut oka można było zauważyć bardzo słabo 
rozwinięte umięśnienie — ręce i nogi były
wprawdzie nie jak patyki i wcale nie „żółte jak z wosku czołko", 
ale też na pewno nie zapowiadały atlety;
Nie miały też nic z łap Wikingów, których wyobrażamy sobie 
jako potężnych tęgich chłopów. Przede wszystkim nogi miał 
ten młody człowiek uderzająco cienkie— z lewą ręką było 
odrobinę lepiej, a prawa odpowiadała już niemal zupełnie 
ludzkim wymiarom. Zmierzyłem to później — w obwodzie 
bicepsu miała prawie dziesięć centymetrów więcej niż lewa. 
Co temu rudzielcowi — miał on bowiem rude włosy i brodę — 
niedostawało w nogach, to wynagradzał sobie tułowiem. 
Brzuch miał dość pokaźny. Ale przede wszystkim ta klatka 
piersiowa, redaktorze, klatka piersiowa jak beczka spięta 
obręczami żeber, rysującymi się pod skórą. Gdzież tam do 
niego mistrzowi świata w pływaniu! Na beczce klatki 
piersiowej tkwiła osadzona na mocnej krótkiej szyi całkiem 
normalna głowa o twarzy tak śniadej, że aż kawowej. 
Przystojniś, którego właśnie panu opisuję, przypominał trochę 
Cygana — oczywiście, z wyjątkiem czupryny. Cyganie 
miewają włosy znacznie bardziej gęste i rzadko kiedy rude.
Zapomniałem o rzeczy najważniejszej, nie powiedziałem 
panu jeszcze, że wszystko to widzieliśmy tak dobrze dlatego, 
iż ów młody człowiek nie miał na sobie nawet listka figowego. 
Był nagi, jakby właśnie dopiero co na świat przyszedł, tylko 
temu z kolei nie odpowiadały broda i ogólny wygląd człowieka 
mniej więcej dwudziesto- albo dwudziestopięcioletniego.
Nagus wzorowo podniósł ręce nad głowę jak przy-' łapany 
na gorącym uczynku „czarny charakter" w po-
wieści kowbojskiej. Muszę powiedzieć, że Iwana Ma-
ksymycza wyprowadziło to trochę z równowagi i że — rzecz 
dziwna — przez chwilę nie wiedział, co robić. Tak nam 
przynajmniej potem opowiadał.
Zdziwienie Iwana Maksymycza nie było tak całkiem uzasadnione, 
podobnie jak zakłopotanie Mac McLaughi-na, opowiadającego o 
spotkaniu i wahającego się, jak określić tamten gest, jako wyraz 
rozpaczy czy laku. Podniesienie do góry obu rąk jest znakiem 
poddania się i przyznania do porażki już od bardzo dawna, co 
najmniej od kilku tysięcy lat. Nie narodziło się więc wraz z koltami 
wiszącymi cholernie nisko na biodrze czy też ze współczesnymi 
zwyczajami wojennymi.
Przyp. red.
W jednej chwili znaleźliśmy się przy Iwanie Maksy-myczu 
wszyscy trzej — to znaczy nie tylko Mac i ja, ale także Fred 
stanowiący straż tylną i poruszający się zawsze i wszędzie z 
rozwagą i maksymalną oszczędnością energii. Oczywiście z 
wyjątkiem kulturystycznych treningów. Musiał to być widok nie 
lada — nagus z rękoma do góry, Iwan z automatem, a wokół 
my trzej niczym Kacper, Melchior i Baltazar. Sytuację 
znakomicie rozwiązał Fred Sinton. Wśród ogólnej ciszy 
powiedział kalka słów w języku, który bardzo przypominał 
islandzki i który rzeczywiście był islandzkim, ale z okresu, 
kiedy wojownicy Ottara dotarli tu, na Marsa. Na tyle, na ile 
dzięki podobieństwu do współ-'
czesnego języka islandzkiego (już go jako tako opanowałem 
przy pomocy Leif a, doktora Bjelke i jego mamusi, a także 
sprzątaczek oraz elektryków w Instytucie oraz kelnerów w 
Reykjaviku) rozumiałem, Fred mówił coś w tym rodzaju, że nie 
jesteśmy wrogami, aby się uspokoił, że z naszej ręki nie 
spadnie mu ani jeden rudy włos z głowy i takie różne rzeczy, 
jakie mówi się nawet świątecznym karpiom, kiedy wyjmuje się 
je z wanny. Młody mężczyzna miał widać usposobienie 
poczciwe i ufne, bo rzeczywiście nieco się uspokoił.
Kiedy go tak spotkaliśmy w stroju Adama i z gołymi rękoma, 
oczywiście natychmiast przyszło nam do głowy, że tu, na 
Marsie, ród ludzki musiał się zdegenero-wać, że właściwie 
przestał już być rodzajem ludzkim, bo postradał to, czym na 
przestrzeni długich milionów lat człowiek różnił się od 
zwierzęcia: narzędzia i odzież. Pozostała mu tylko mowa — i 
to mowa zdumiewająco czysta, jak nam przez ramię rzucił 
Fred Sinton, pogrążony bez reszty w konwersacji z naszym 
nowym znajomym, który przykucnął pod kamiennym 
pierścieniem krateru i przejmująco szczękał zębami.
Jak Boga kocham, redaktorze, wargi miał z zimna zupełnie 
sine i broda tak mu się trzęsła, że Fred go
ledwie rozumiał.
— Słuchaj no, Fred — przerwałem im ten sążnisty dialog — 
temu człowiekowi jest zimno, za chwilę całkiem nam tu 
zamarznie. Do zachodu słońca jeszcze dość daleko, a już 
teraz wygląda na jakieś trzy-czte-ry stopnie mrozu. Pospiesz 
się więc!
Fred najpierw spojrzał na mnie krzywym okiem, po
czym przez chwilkę o czymś z nagusem w podnieceniu 
rozprawiali. Przetłumaczył nam to potem w tym mniej więcej 
sensie, że wprawdzie nie bardzo rozumie, ale człowiek ten 
został wygnany z szerszej — chyba rodowej — wspólnoty, 
mieszkającej w skałach tam, na horyzoncie, a właściwie w 
jaskiniach skalnych — teraz w zapadającym już półmroku były 
ledwie widoczne — i że stało się to w jakimś związku z nami. I 
wydaje mu się, że mimo woli przeszkodziliśmy w jakimś 
oryginalnym sposobie egzekucji.
— Śmierć z zimna? Zamarznięcie? — zainteresował się 
Iwan Maksymycz.
Fred znów wymienił z młodzieńcem kilka zdań — już się do 
tej staroislandczyzny tak przyzwyczaił, że usta mu się 
poruszały jak maszyna do szycia i nie chwytałem z tego ani 
słowa. Brzmiało to ciągle niczym jakaś wyliczanka, ale z 
przegłosem w brzmieniu samogłosek i z końcówkami ungr, ar, 
et powtarzającymi się w kółko. Na przykład jak: „ónikung 
bónikar kliket bo" — a to jest, panie redaktorze, aby pan 
wiedział, staroislandzkie twórcze rozwinięcie — „eniki, beniki, 
kliki be"!
— Ani z zimna, ani z głodu — meldował Fred. — Powiada, 
że wie tu gdzieś o czymś, co może być ciepłym źródłem — 
nazywa to Białym Świętym Kamieniem Kipiącej Fali. I w ogóle 
wyraża się jak skald, staroislandzki trubadur. Bardzo 
obrazowo, trudno i mętnie. Porozumiewanie wcale nie jest 
łatwe. Mówi coś o Rogheimie, co w dosłownym przekładzie 
znaczy: dom sporów. Ale to, co go dziś w nocy z całą 
pewnością
zabije, nazywa się thurs. Bardzo szerokie pojęcie. Coś w 
rodzaju diabła albo straszydła!
Ostapienko siedział tymczasem na kamieniu rysując coś 
źdźbłem ,,makaronu" w śnieżnym pyle i zastanawiając się nad 
tym czymś w skupieniu — tak przynajmniej to wyglądało.
— Zapytaj go, Frędzle, jak można się przed tym diabłem 
czy też straszydłem obronić — powiedział w końcu.
Młody człowiek zakrył sobie oczy w tak straszliwie ludzkim 
geście rozpaczy i bezradności, że aż wszystko w nas jęknęło. 
Potem zaczął coś Fredowi tłumaczyć.
— Aha, to już rozumiem trochę lepiej. W Rogheimie ponoć 
można thursy odpędzić hukiem, bębnieniem i uderzaniem w...
— A więc to właśnie słyszeliśmy dzisiaj w nocy... — 
przerwał mu Mac.
— Chyba. Ale on, jak mówi, nie ma itu świętego bębna 
Ragnira i dlatego thurs go na pewno zabije, jeśli hoenirowie 
go nie ocalą.
— Hoenirowie? — Iwan Maksymycz uniósł głowę,
— Przepraszam, zapomniałem przełożyć. Hoeniro-włe to 
boscy obrońcy. Nazywa się ich też czasem — lodurami. On 
jednak — wskazał spojrzeniem przygnębionego mężczyznę — 
on z całą pewnością ma tu na myśli nas...
— Ledwie się na Marsie zjawiliśmy, a już tu z nas robią 
bóstwa... — rozkoszował się Mac. — Chłopcy, ja...
— Chwileczkę! — powstrzymał go Ostapienko. — Najpierw 
musimy załatwić te... te... jakże się one nazywają?... Aha, 
thursy. Zapytaj go, Fred, czy są widzialne, czy niewidzialne, 
jak wyglądają, co robią i tak dalej. I pospiesz się. Za chwilę 
będzie ciemno.
Fred starał się jak mógł. Niekiedy kącikiem ust przekazywał 
nam, czego się właśnie dowiedział: że thursy są widzialne, że 
zabijają prawdopodobnie przy pomocy zębów, bardzo ostrych 
zębów, ale tego nie jest całkiem pewien, i że nasz towarzysz 
spróbuje takiego thursa narysować.
Mężczyzna rzeczywiście wziął do ręki suchą łodygę 
„kapusty włoskiej" — podobnie jak przed chwilą Iwan 
Maksymycz — i niepewnymi liniami narysował coś na powłoce 
śnieżnej. Pochyliliśmy się nad dziełem. Potem wymieniliśmy 
spojrzenia i zrozumieliśmy się bez słowa. To przecież był 
ślepy pftak z promieniujących metalowych płaskorzeźb pod 
Sneffelsem i z ,,telewizorów skalnych" w Jaskini Ruchomych 
Głazów!
— No dobrze, jak thurs, to niech będzie thurs!... — 
Ostapienko podniósł się energicznie i ponownie wziął do ręki 
automat, który przed chwilą włożył do kabury. — Wnioskując z 
tego, co o nim wiemy, może być całkiem nieprzyjemny. Nie 
mam racji, Gieorgij?
Pomyślałem o walce ślepych ptaków z podwójnymi 
rozgwiazdami i ośmiornicami na zielonych ekranach i żywo 
przytaknąłem. Poczułem nawet chłodny dreszcz 
przebiegający po plecach. .Nieznacznie objąłem spojrzeniem 
niebo — stonowane w kolorach od jasnoróżowego
aż po ciemnofioletowy — na wschodnim widnokresie 
zlewające się niemal z płaskorzeźbą krajobrazu. Właśnie tam, 
nad pasem fioletu, wschodziła jasna zielonkawa gwiazda, a 
nie opodal niej — złota iskra.
— Spójrzcie, chłopcy, Ziemia! I Księżyc! — 'odezwałem się, 
ale nikt mnie nie słuchał. Wszyscy patrzyli na nagiego 
mężczyznę, który klęcząc kłaniał się nisko
wschodzącej Ziemi...
— Nie zapomnieli, jeszcze nie zapomnieli... — powiedział 
wzruszony Mac. A Iwan Maksymycz ujmował już za ramię 
naszego nowego towarzysza i dawał mu do zrozumienia, że 
ma iść z nami. Kłusem, a właściwie to jakimiś podskokami, 
odpowiadającymi tutejszym warunkom grawitacyjnym, 
pobiegliśmy z powrotem na brzeg rzeki do domu, który tam 
odkryliśmy. Rzecz dziwna: szło nam to lepiej niż jemu — 
nasze ziemskie mięśnie mimo wszystko przyzwyczajone były 
do trzykrotnie większego wysiłku — ale przynajmniej po-
rządnie się zagrzał.
Kiedy doszliśmy do domu, młody mężczyzna zaczął się 
nagle opierać. Przez chwilę nawet wyglądało na to, że chce 
uciec i pozwolić się pokornie i bez protestów thursowi pożreć, 
byle tylko nie musiał wchodzić do środka. Wykrzykiwał coś, co 
brzmiało jak: oskopnir — ale kto się tam na tym wyzna, 
redaktorze!
W końcu jednak wspólnymi siłami udało się nam wepchnąć 
go do domu, gdzie wywołaliśmy w nim drugi wstrząs, kiedy 
zapaliłem latarkę — z pewnością wydała mu się małym 
wypożyczonym słoneczkiem — i kiedy zabraliśmy się do 
rozpalania ognia z kawałków spró-
chniałych stołów i ław, mając uzasadnioną nadzieję, że 
podobny do drewna materiał będzie się podobnie jak drewno 
palił. Na widok takiego wandalizmu archeologowie na Ziemi 
pewnie by zemdleli, ale nie byliśmy na Ziemi, a nasz 
niespodziewany gość wyglądał na coraz bardziej 
przemarzniętego. Migotanie pierwszego płomyczka powitał z 
bardziej zadowolonym wyrazem twarzy.
— Ogień tu znają — zauważył Mac. — Nawet moja 
zapalniczka jakoś go specjalnie nie podnieciła, chociaż to 
oryginalny „Ronson". Dwadzieścia pięć dolarów to nie 
bagatela! — pchał nam pod nos ten swój cudowny instrument.
— Zostaw to, Mac! — Fred odsunął jego rękę. — Wiesz, co 
znaczy Oskopnir, pisany dużą literą? Mac oświadczył, że się 
poddaje.
— Tu widocznie zachowała się w krystalicznie czystej 
postaci cała skandynawska mitologia. Profesor Só-renssen 
oszalałby z radości. A więc, chłopcy, „oskop-nir" znaczy 
zniekształcony albo ohydny...
— Na pewno ciebie miał na myśli — zauważył od 
niechcenia Mac, patrząc w sufit.
— Wcale nie, błażnie jeden! Miał na myśli ten dom! Bo 
Oskopnir to także miejsce, gdzie spotykają się bogowie i 
demony w decydującej walce, w ragnarók, z której nikt nie 
wyjdzie z życiem. Wszyscy co do jednego polegną. A to tu 
nazywa się Oskopnir.
— No i co z tego? — włączyłem się do dyskusji. — W 
Pradze są na przykład Gardłorzezy i ulica Katowska
i tak dalej... Dlaczego więc coś nie może się nazywać
Oskopnir?!
— Dosyć! — Ostapienko wstał od ognia, do którego 
dorzucał właśnie kawałki stołu. Paliły się bladonie-bieskim 
płomieniem, bez dymu — jak benzyna. — Bądźcie trochę 
rozsądniejsi! Nie wolno nam popełnić błędu. Zwłaszcza zaś 
błędu niepotrzebnego błędu. Nie idzie tu wcale o nas, ale o 
wynik ekspedycji. O której godzinie thursy zaczynają działać, 
Fred? Zapytaj
go, bardzo cię proszę.
Fred zwrócił wzrok ku belkom sufitu, skrzywił się 
rozpaczliwie, po czym wdał się w dłuższą dyskusję. 
Myśleliśmy, że powie nam Bóg wie co, a on oświadczył
w końcu lakonicznie:
— Koło północy. Niekiedy dopiero nad ranem.
— Dobrze, mamy czas. Jedno wejście założymy całkowicie 
kamieniami, drugie — częściowo, tak abyśmy się mogli przez 
nie przecisnąć. Takiego otworu można całkiem dobrze bronić, 
a w razie potrzeby zabarykadujemy go stołami. Niektóre są na 
szczęście w dość dobrym stanie, a opału mamy na razie pod 
dostatkiem.
W pomieszczeniu było już ciepło, niemal gorąco — 
czuliśmy to nawet przez skafandry z automatyczną regulacją 
temperatury. Lekki pył rdzewny i piasek to znakomite 
przewodniki ciepła. Nasz gość wyraźnie roz-tajał. Przestał już 
szczękać zębami, wciąż jednak wyglądał ogromnie 
nieszczęśliwie. Wiadoma rzecz, żebyśmy mu chętnie dali coś 
z ubrania, aby nie wydawał się sobie Adamem albo też sługą 
Piętaszkiem pośród Robinsonów, niestety jednak — nie było 
co dać. Pod
skafandrami mieliśmy tylko cienką obcisłą bieliznę, której 
pozbycie się oznaczałoby natychmiastowe nabawienie się 
choroby skafandrowej w najlepszym gatunku.
Na szczęście nasz dryblas sam się o siebie troszczył. 
Chodził wzdłuż tylnej ściany pomieszczenia koło paleniska i 
uważnie przyglądał się ziemi. W końcu nawet przyklęknął tam 
i ostrożnie odgarniał pył dłońmi. Os-tapienko i ja 
przyglądaliśmy mu się z zainteresowaniem. Mac tymczasem 
przekonywał Freda, aby nie był okrutnikiem i aby naszemu 
nowemu towarzyszowi wyjaśnił, że nie ma się czego bać, że 
wszystkie thursy
załatwimy od niechcenia lewą ręką, i to aż do dziesiątego 
pokolenia.
— Posłuchaj no. Mac — Fred na to. — Po pierwsze:
sam w to nie wierzysz, i ja też nie, chociaż tu w bardzo 
rzadkim powietrzu i przy zmniejszonej porcji grawitacji nasze 
„Skorpiony" będą strzelać trzy razy dalej niż na Ziemi. A po 
drugie: mam powyżej uszu kłopotów z porozumiewaniem się 
nawet w najprostszym kręgu pojęciowym. Na wyrażenie 
stanów uczuciowych w rodzaju strachu na razie się nie 
odważę.
— To znaczy, że ich język tak bardzo się zmienił? — spytał 
z drugiego końca pomieszczenia Iwan Maksy-
mycz, chociaż wyglądał na bardzo zaabsorbowanego po-
czynaniami dryblasa.
— Ależ nie! — Fred wzruszył ramionami. — Raczę} 
zatrzymał się w rozwoju. Nie mieli tu możliwości konfrontacji z 
innymi językami, to zrozumiałe. Nowe warunki określiły jednak 
zupełnie nową treść słów. Spo
tykam się z tym w każdym zdaniu. Przesunięcie znaczeń, 
rozumiecie. Jeśli wziąć pod uwagę aspekt semantyczny, to w 
stosunku do lingwistyki systematycznej i względnej...
— No dobrze już, dobrze, Frędzle. Poddajemy się! — 
mruknął Ostapienko, ale nagle zaostrzył uwagę, a ja — 
ponieważ stałem właśnie tuż obok — również.
Dryblas wygrzebał z pyłu mocno osadzony w kamieniu 
metalowy pierścień, stanął nad nim w rozkroku i pociągnął ze 
wszystkich sił. Kamień nie drgnął. Osta-pienko odsunął go 
delikatnie i sam ujął pierścień w ręce. Bez widocznego wysiłku 
podniósł kamienną płytę, do której pierścień umocowano. Tak, 
tak, redaktorze, oto co znaczą uczciwe, porządne ziemskie 
mięśnie, przyzwyczajone do zupełnie innej grawitacji.
Zanim zdążyliśmy popatrzeć, co właściwie znajduje się w 
tej odkrytej przez Iwana Maksymycza mogiłce, nasz nagi 
podopieczny rzucił się tam i zaczął z murowanego schowka 
wyciągać kawałki jakiejś tkaniny, krótki szeroki miecz w 
pochwie i okrągłą, obitą srebrzystym metalem tarczę.
— Podejrzanie dobrze orientuje się tutaj... — zauważył 
Mac.
Fred wdał się już ponownie w ożywioną rozmowę z 
dryblasem, który pospiesznie i z wyraźną ulgą wkładał na 
siebie odzież znalezioną pod płytą. Dzięki bardzo suchej 
atmosferze i warstwie pyłu znajdowała się w zupełnie 
przyzwoitym stanie. No a Iwan Maksymycz oglądał na 
odmianę miecz, który nasz dryblas, odziany teraz w jakąś 
długą koszulę, przepasaną szerokim oz-
dobnym pasem, wysokie sznurowane buty i pilśniowy płaszcz, 
spięty metalową sponą, dał mu bardzo niechętnie.
— Blaatunga... — powiedział dryblas i już wyrywał 
Ostapience miecz z dłoni.
— Oddaj mu go, Iwanie — poradził Fred. — Oni są bardzo 
wrażliwi, jeśli idzie o te ich koziki. To znaczy byli u nas, na 
Ziemi, bardzo czuli na ich punkcie. Tu, na Marsie, i w Japonii 
przetrwało to pewnie do dziś...
Ostapienkę interesowało, co znaczy Blaatunga, ale to 
nawet ja zrozumiałem przy swojej bardzo skromnej 
znajomości islandzkiego. ,,Niebieski Język" — to widać nazwa 
tego miecza. Jeśli idzie o mnie, redaktorze, to skoro armaty 
nazywają się Berta czy Ferdynand, a wyrzutnie rakietowe — 
Katiusze, to dlaczego miecz nie miałby się nazywać Niebieski 
Język? Czyż nie mam racji?
Na dworze tymczasem bardzo pociemniało. Na 
ciemnoczerwonym niebie świeciły już najjaśniejsze gwiazdy, a 
nieco wyżej nad nimi uwijał się Phobos. Jak wrócimy do 
,,Ridera", będziemy musieli przyjrzeć mu się uważnie przez 
lunetę, aby w końcu nie było wątpliwości co do jego 
naturalnego czy też sztucznego pochodzenia, co tak do dziś 
podnieca bardziej romantycznych astronomów! — 
pomyślałem sobie.
Nie miałem czasu dalej się nad tym zastanawiać. Fred ni 
stąd, ni zowąd wydał jakiś dziwny kwik i skoczył do stołu, 
gdzie leżały nasze pistolety, ale tymczasem Iwan Maksymycz 
zdążył już wydobyć z kabury swojego „Skorpiona". Obróciłem 
się w stronę jako
tako zabarykadowanych drzwi i też o mało nie kwi-knąłem. Na 
kawałku zwapniałej skóry, która poniewierała się w końcu 
pomieszczenia i której użyliśmy jako budulca do 
zaimprowizowanej barykady, siedziało coś okropnego. 
Wyglądało to jak komar wielkości kondora, ale zamiast ciała 
miało jakiś obwisły worek, z którego w nieregularnych 
odstępach sterczało sześć nóg, a zamiast skrzydeł — 
metrowej długości (a prawdopodobnie jeszcze dłuższe!) gęsie 
pióra porośnięte delikatnym pierzem. Oczu nie widzieliśmy, w 
tym zamieszaniu jednak nie było to wcale dziwne. Wydawało 
mi się, że ten stwór wydający niezwykły szum (jak obracające 
się skrzydła wielkiego wentylatora) ma zamiast oczu dwie 
głębokie ciemne jamki. Nawiasem mówiąc, później się to 
potwierdziło.
W pomieszczeniu rozbłysło oślepiające światło. To Mac 
Mac Mac z właściwą sobie przytomnością umysłu nacisnął 
wyzwalacz swojego hasselblada z elektronicznym fleszem — 
Jakby strzelał nie celując, z biodra. W chwili kiedy McLaughin 
robił zdjęcie, zaterkotał automat Ostapienki. Dzięki tłumikowi i 
rozrzedzonemu powietrzu nie narobił większego hałasu niż 
chłopcy kręcący wielkanocnymi kołatkami — a może nawet 
niniejszy. Dlatego nasz dryblas wcale się nie wystraszył, tylko 
zdziwił, że z belek koło drzwi i barykady nagle się zakurzyło. 
Skrzydlaty potwór nie czekał i w tej chwili zniknął. Tak szybko, 
że wcale nie dostrzegliśmy odlotu. Po prostu zniknął. Na 
pożegnanie gwizdnął przenikliwie. Ten melodyjny dźwięk 
słyszeliśmy już wczorajszej nocy w „stacji pomp".
— Fe, do licha! — splunął Mac. Wiadomo, że powiedział to 
po angielsku, ale „fe, do licha!" da się przecież powiedzieć 
we wszystkich językach świata, prawda, redaktorze? — Fe, 
do licha, ale plugastwo! A więc to jest thurs? Zapytaj go, Fred!
Sinton nie musiał się wcale trudzić; ledwie dryblas usłyszał 
znajome słowo, zaczął stanowczo kręcić głową, że nie, że to 
nie thurs, ale — jak Fred w końcu mimo wszystko 
przetłumaczył — fot. Co to jest fot, Fred nie wiedział. Jak 
długo żyje, takiego słowa nie słyszał. Możemy za to wcale na 
niego — oczywiście: fo-ta — nie zwracać uwagi, jest 
nieszkodliwy.
Jak pan widzi, redaktorze, chłopcy Ottara w ciągu tych paru 
wieków wyrobili sobie nerwy jak z żelaza. Gdyby taki piękny 
egzemplarz fota usiadł na oknie kogokolwiek z nas, na pewno 
byśmy nie zachowali zimnej krwi, co pan o tym myśli?
To samo, co doktor Kamenik.
Przyp, red.
Kiedy wrzawa wywołana przez fota ucichła, Iwan 
Maksymycz nagle zastygł w bezruchu, przestał napełniać 
magazynek „Skorpiona" z pudełka, które każdy z nas uczciwie 
tachał w plecaku, i zwrócił się do nas:
— Wiecie, chłopcy, żeśmy go nawet — skinął głową w 
stronę dryblasa — nie zapytali, jak ma na imię? Napraw to 
natychmiast, Fred.
Tak natychmiast to się znów nie udało. Nasz gość nosił 
zapewne równie niezwykłe i skomplikowane na
zwisko jak choćby popularny IIadżi Halef Ómar ben Hadżi 
Abdul Abas ibn Hadżi Dawud el Gossarag z powieści Karola 
Maya. Fred porządnie się napocił. W końcu jednak mimo 
różnicy zdań zgodzili się, że będzie reagował na imię Sigurd 
— bez wyliczania wszystkich
przodków.
Iwan Maksymycz miał rzeczywiście świetny pomysł,
Sigurd bowiem po wzajemnej prezentacji jakby ożył i stał się o 
wiele bardziej przyjacielski. Zaczął sam wymachiwać rękami i 
mówić — najpierw i my też go słuchaliśmy, usiłowaliśmy 
wpadać mu w słowo i wyciągnąć z Freda Sinitona, o czym 
mowa. Po chwili zaniechaliśmy tego. Fred i tak obrzucał nas 
wściekłymi spojrzeniami i syczał, żebyśmy sobie poszli bawić 
się gdzie indziej i że nam w odpowiedniej porze i tak sam 
wszystko opowie. Mac dorzucał do ognia i malowniczo się 
przy tym rozpierał na górującym nad innymi honorowym fotelu 
hófdinga, pana domu. Nie wiem, czy znał staroskandynawskie 
obyczaje przynajmniej na tyle co ja i czy potrafił sobie 
wyobrazić dzikich i hałaśliwych wojowników siedzących na 
ławach wzdłuż ścian, niewolników roznoszących jadło i 
dzbany z piwem i skaldów śpiewających improwizowane sagi 
o dawnych bitwach albo też pieśni ku czci gospodarzy. 
Mówiąc między nami — mam wrażenie, że nie.
Oparliśmy się z Ostapienką o barykadę z pewną dozą 
ostrożności, bo a nuż nas jakiś fot porwie. Nie było ich tu 
wcale mało — „wentylatorowy" szum i melodyjne gwizdanie 
rozlegały się wszędzie dokoła, a tych kilka na j jaśniej szych 
gwiazd, przebijających się po-
przez czerwoną zasłonę kurzu, mrugało i co chwila znikało — 
widać przysłaniało je coś latającego... I znów noc wypełniły 
dźwięki, brzęczenie, szuranie, pospieszny tupot i krótkie, jakby 
urywane okrzyki. Tylko szeroka rzeka przed nami płynęła pod 
pierzyną pyłu idealnie bezszelestnie: nie rozlegało saę ani 
jedno pluśnięcie, nawet takie, kiedy itafU dotyka płotka lub 
okoń.
I znów zaczęło się — ale tym razem bardzo blisko. Ktoś 
uderzał w tympany, pomału, rytmicznie, ale wcale nie 
jednostajnie. Niekiedy wdzierał się w to jasny, ostry dźwięk 
metalu. Sigurd zbladł i skurczył się cały na ławie koło Freda, 
co ze względu na jego wybujałą postać było nie lada 
wyczynem.
— Rogheim... — zrozumiałem go. I jeszcze: — Thur-sy. — 
Aha, to w Domu Sporów zaczął się nocny koncert na bębnie 
Ragnirze odpędzającym ślepe ptaki. No dobrze — 
pomyśleliśmy pewnie obaj z Iwanem Maksy-myczem i 
uśmiechnęliśmy się nieznacznie. Przyłapaliśmy się bowiem 
nawzajem na tym, że nie bez sceptycyzmu patrzymy na nasze 
gotowe do strzału miniaturowe pistolety automatyczne ze 
składaną kolbą...
— Wiesz, Gieorgij — powiedział w końcu Osta-pienko tak 
itrochę do gwiazd nad Prochową Rzeką — kiedyś i tak będą w 
kosmos latać tylko automaty. Nikogo nie będzie to 
interesować. Nikt już nie będzie nadstawiał karku...
— Hm... — ja na to. — Bardzo się cieszę, że jednak 
zdążyłem urodzić się w porę. Jak dotychczas, bardzo mnie to 
'interesuje...
A potem zdaliśmy sobie sprawę z tego, jak okropnie 
zabawnie — na dobrą sprawę — musimy wyglądać z tymi 
strzelającymi zabawkami pośród nocy nieznanego i 
prawdopodobnie wrogiego nam świata.
Niedaleko od nas, o kilkaset metrów, na pewno nie dalej, 
Ragnir rozbrzmiewał rytmicznie, a mnie jego łoskot i dudnienie 
układały się — czym tego chciał, czy nie chciał — w 
najrozmaitsze sylaby. Najczęściej:
„Jeśli-się-to-uda-zabi jemy-was! Jeśli-się-to-uda-zabije-my-
was! Jeśli-się-to-uda-zabijemy was!" I tak w kółko : to samo. 
Doboszowi nie zbywało na wyobraźni i uparcie wystukiwał ten 
sam rytm.
— Północ — powiedział nagle Ostapieriko. — Godzina 
duchów i thursów. Jak myślisz, czy nie powinniśmy zawołać tu 
McLaughina i Freda?
— Daj im spokój! — wstawiłem się za nimi. — Mac słodko 
śpi w fotelu, będzie więc mógł nas rano zastąpić. A Fred nadal 
ciągnie Sigurda za język. Dopóki obaj to wytrzymują, dajmy im 
szansę. Może się to nam przydać.
Ostapienko skinął głową.
I znowu wpatrywaliśmy się w czerwono-czarną ciemność i 
śledzili — na ile pozwalały nam na to gwiazdy — krążące 
gdzieś nad nami foty. Na razie nie podejmowały kolejnej próby 
złożenia nam wizyty. Dzięki Bogu! Nieustanne dudnienie tego 
cholernego świętego Ragnira cholernie działało mi na nerwy. 
Tu i ówdzie przeciął niebo meteor, a niekiedy nawet świetlisty 
bolid, jaki u nas na Ziemi widuje się rzadko: jesit to nad-
zwyczajna nagroda jedynie dla szczególnie wytrwałych
obserwatorów. Tu, panie redaktorze, mieliby używanie! Widać 
Mars krąży po bardziej uczęszczanym szlaku niż dobra stara 
kula ziemska i przykleja się do niego więcej tych kosmicznych 
śmieci! A poza tym ma tuż za stodołą ładny pas planet! 
Zresztą, te kratery wszędzie wokół nas mówiły o tym 
meteorycznym bombardowaniu więcej niż całe tomiska. 
Najpierw spoglądaliśmy po sobie trochę nerwowo, 
zastanawiając się, kiedy nas jakiś meteor potrąci, ale na 
szczęście nic tak dramatycznego się nie zdarzyło. Nie 
zaobserwowaliśmy też żadnego upadku. Absolutnie nie mogę 
powiedzieć, aby nas to choć trochę zmartwiło...
Jednym uchem usłyszałem, że skwapliwa mowa Sigurda 
staje się coraz bardziej urywana i lakoniczna i że Fred im dalej 
itym częściej musi mu zadawać pytania. Sigurd siedział na 
ławie jak kupka nieszczęścia i przerażony wodził wzrokiem po 
nas i po barykadzie strzegącej wejścia. Barykadzie 
zbudowanej zresztą byle jak.
Nagle szepnął coś Fredowi.
— Posłuchaj, komendancie! Sigurd za wszelką cenę chce 
wyjść na dwór. Skoro już raz, powiada, zositał ofiarowany 
thursowi, nie życzy, sobie, abyśmy i my przy tym ucierpieli. Po 
prostu chce wyjść i dobrowolnie dać się pożreć.
— Nonsens! — warknął Ostapienko. — I jak w ogóle do 
tego ofiarowania doszło?
Ale o tym właściwie nie muszę już panu mówić; ma pan 
przecież, redaktorze, sporządzony przez Freda ste-nogram 
rozmowy, prawda?
Zapis Frćda Sintona 2/b
' . • '' ^or. '• '•': •.
Wśród materiałów, jakie „Rider" przywiózł na Ziemię, znajdowały 
się również notatki, uwagi i spostrzeżenia natury lingwistycznej 
semantyka wyprawy, Freda Sintona. Ze względu na ich znaczenie 
dla ogólnej oceny ekspedycji już w Katmandu zostały natychmiast 
dzięki staraniom nepalskiego muzeum narodowego i jego dyrektora, 
profesora Szaktri, sfotografowane i odbite w kilku kopiach, aby 
przypadkiem podczas ewentualnej katastrofy samolotu czy też auto-
busu na 'wąskiej szosie z Potny do Katmandu nie zagi-' nęły 
bezpowrotnie.
Doktor Kamenik był na tyle łaskaw, że po konsultacji z profesorem 
Tombaughem i pozostałymi koordynatorami akcji „Rider" zgodził się 
na przedrukowanie, w tomie „Jezioro Słoneczne" kilku fragmentów. 
Jeden:
z tych materiałów, oznaczony numerem porządkowym 2/b, odpis 
stenogramu rozmowy Freda Sintona z Sigur-dem w ową noc w 
Oskopnir czy też — powiedzmy — w noc thursów, przynosi właśnie 
niniejszy rozdział. Jest to dosłowny i autoryzowany przekład 
opracowany
dla celów późniejszej publikacji przez ośrodek koordynacyjny grupy 
„Rider".
Uważam za swój obowiązek zwrócić uwagę, że na razie bez 
zezwolenia odpowiednich instancji, to znaczy kierownictwa Instytutu 
Badań Stosunków Międzyplanetarnych, nie wolno przedrukowywać 
ani całego rozdziału, ani jego fragmentów.
Przyp. red.
f
Zapis rozmowy z człowiekiem imieniem Sigurd.
Dom nad brzegiem Rzeki Prochowej — (Oskopnir?) Pytanie 
(sens): Jak i dlaczego znalazłeś się tutaj?
Odpowiedź: Wierzyłem w przepowiednie naszych skaldów. 
Wieścili przybycie hoenirów z Pięknej (prawdopodobnie — 
planeta Ziemia), którzy ponoć w ognistym statku odwiozą 
Westfoldingów z powrotem nad zielone fiordy i morza bez 
pyłu. Większość wojowników im nie wierzyła, ale (brak 
terminu) powtarzał tę wróżbę wiele razy. Pewnego dnia 
zniknął. Przypuszczam, że sprawili ito (brak terminu). 
Pozostałem z kilku (brak terminu), ale milczeliśmy przy 
składaniu ofiar i w świątyni Wotana. Przed trzema dniami 
(brak terminu) na mnie przy świętym Ragnirze. Wieczorem 
widziałem w .oddali płomienny ogon i statek ognisty zniżający 
się nad Ostatnie Góry (termin niepewny). Jednocześnie po 
długiej nieobecności pojawił się znowu na niebie (termin nie-
pewny) i leciał ku ognistej kuli. Poczułem (brak terminu) 
podobnie jak wszyscy, którzy właśnie znajdowali się w pobliżu 
wejścia do (brak terminu). Zacząłem ze
wszystkich siił uderzać w Ragnir i wołać, że wróżba się 
spełnia i że hoenirowie z Pięknej wrócili po swoje dzieci (brak 
terminu). Ogłuszyli mnie jednak, pokonali i po krótkim sądzie 
(? — termin niepewny) skazali na (brak terminu) przez thursa. 
A potem spotkałem was na drodze ku (brak terminu) rzece.
Pytanie (sens): Dlaczego szedłeś nad rzekę?
Odpowiedź: Nie szedłem nad rzekę. Czekałem z ka-
mieniem w ręku na (brak terminu). Miałem nadzieję, że uda mi 
się jednego z nich schwytać i schować się w jego skórze. 
Thursy (brak tego samego co powyżej terminu) nie 
dostrzegają. Gdyby udało mi się przetrwać przez dwa razy 
dziesięć i dwa (pojęcia liczebników bardzo niepewne) 
okrążenia Wielkiego Przewodnika (Phobosa? — termin 
niepewny), mógłbym powrócić i (brak terminu) nie mogliby 
mieć nic przeciwko temu. Taki jest log (prawdopodobnie 
prawo).
Pytanie (sens): Co chciałeś schwytać?
Odpowiedź: Brak terminu — wyjaśnienie zupełnie 
niezrozumiałe. Prawdopodobnie idzie o jakieś wielkie zwierzę, 
które można bez większego ryzyka zabić kamieniem. Jest 
jednak ogromnie rzadkie.
Pytanie (sens): Gdzie mieszka twoje plemię?
Odpowiedź: W jaskiniach Skał Asgrima. Dziesięć i dwa 
(brak terminu) stąd.
Pytanie (sens): Od kiedy? Zawsze?
Odpowiedź: Nie. Przez wiele, wiele setek lat (termin 
niepewny — może też oznaczać: długo) Westfol-dingowie z 
Nowego Nidaros (co do tego terminu łączącego miejscową 
ludność z jarlem Ottarem nie może
być najmniejszej wątpliwości) mieszkali wszędzie dokoła, w 
całym (brak terminu). Za Jarla Swerrira (brak terminu) odeszli i 
zaczął się głód. Wielu Westfoldin-gów, przeważnie dzieci, 
umarło. Myśleliśmy, że (brak tego samego terminu) już nigdy 
nie wrócą. Pojawiły się thursy. Przenieśliśmy się do jaskiń. 
Pola wyjało-wiały i zaczęło brakować (brak terminu). Później 
(brak terminu) znaleźli Małe Słońce (itermin niepewny), a w 
podziemnych korytarzach również (brak terminu). 
Przynajmniej tak mówią. Niekiedy bogowie głębin ofiarowują 
nam (kilka terminów niepewnych), ale płonące kule już dawno 
— jeszcze za naszych dziadów — wygasły. Westfoldingowłe 
skazani są na śmierć, jeśli ich hoenirowie nie odwiozą z 
powrotem na Piękną. Tu w (brak terminu) już prawie nie 
można żyć. Podziemni bogowie odeszli głęboko (dalsza część 
zdania niejasna).
(Uwaga: Jeśli idzie o podziemnych bogów, nie można 
znaleźć płaszczyzny porozumienia. Sens pozostaje niejasny.)
Pytanie (sens): Ilu Westfoldingów z Nowego Ni-daros 
przebywa tutaj?
Odpowiedź: W skałach Asgrima czterdziestu (termin 
niepewny, ale prawdopodobny). Możliwe, że jeszcze gdzieś w 
(brak terminu) są inne rodziny, ale ze względu na (brak 
terminów) i na thursy nie można (termin niejasny, 
prawdopodobny sens: nawiązać kontaktu).
Pytanie (sens): Kto tu jest władcą?
Odpowiedź: Bardzo niejasna — w granicach możliwości 
porozumienia się można przypuszczać, że jakimiś
absolutnymi władcami są podziemni bogowie nazywani na 
przemian imionami z mitologii skandynawskiej i terminami nie 
mającymi odpowiedników, w dalszej kolejności zaś ktoś, na 
kogo brak określenia, w końcu zaś Jarl Wisund, to jest Byk. 
Wszystko to odnosi się widocznie jedynie do ograniczonej 
grupy ludzi mieszkających w jaskiniach tak zwanych Skał 
Asgrima.
Pytanie (sens): Kto zamieszkiwał w tym domu, zwanym 
Oskopnir? Dlaczego dom został opuszczony?
Odpowiedź: Rybak (? — termin niepewny) Saemund. Nie 
chciał opuścić domu, nawet gdy Westfoldingowie z innych 
osiedli schronili się do jaskiń. Zniknął z całą rodziną — odkryli 
to łowcy (brak terminu).
Pytanie (sens): Jak dawno?
Odpowiedź: Bardzo niejasna: najprawdopodobniej już przed 
wielu laty, ale nie można tego stwierdzić z całą pewnością. 
Respondent powraca znów do powodów zniknięcia rybaka (?) 
Saemunda i łączy to z thur-sem.
Pytanie (sens): Co to jest thurs? Dlaczego jest nie-
bezpieczny?
Odpowiedź: Znowu niemal niezrozumiała. Nie można 
znaleźć płaszczyzny porozumienia się w zakresie nowych 
słów stworzonych dla określenia miejscowych zjawisk. Wydaje 
się, że thursy są w jakiś skomplikowany sposób związane z 
podziemnymi bogami, ale nie są nimi.
Pytany raz jeszcze potwierdza, że pojawiają się w nocy, 
zazwyczaj po północy, które to pojęcie astronomiczne jest mu 
dobrze znane, i że można je od-
pędzić biciem w bęben i tak dalej. Brakuje całego szeregu 
niezbędnych kluczowych terminów.
Pytanie (sens): Przypuszczasz, że thurs napadnie nas 
działaj?
Odpowiedź: Z całą pewnością tak. Najlepiej będzie, jeśli 
wyjdę na dwór, aby nie sprowadzić na hoenirów nieszczęścia. 
Im także thurs zagraża, on zagraża nawet podziemnym 
bogom (interpretacja bardzo niepewna ze względu na 
nieprawdopodobieństwo tego oświadczenia). Wyjdę 
natychmiast.
Ten fragment rozmowy przytoczył doktor Kamenik w swojej 
opowieści.
Przyp. red.
Pytanie (sens): Dlaczego podziemni bogowie nie na-
•uczyli Westfoldingów walczyć z thursami?
Odpowiedź (na ile została zrozumiana): Dopóki podziemni 
bogowie żyli z Westfołdingami w (brak terminu), thursów nie 
było (albo były rzadkie). Za Jarla Swerrira bogowie odeszli do 
Utgardu (prawdopodobnie do podziemia) i zostawili (brak 
terminu) thursom. Podziemni bogowie nie wychodzili z 
wnętrza ziemi, thursy zaś (część zdania niejasna. Brak 
terminu otwierającego zdanie — z kontekstu wynika, że może 
tu chodzić o „podwójne rozgwiazdy" z ekranów „skalnych tele-
wizorów" pod Sneffelsem) już od dawna nie strzegą w nocy 
Westfoldingów. Człowiek nie może walczyć z thursem — 
powoduje tylko jego rozmnożenie.
Pytanie (sens): Czy są w okolicy jeszcze jakieś inne 
niebezpieczne istoty, zwie
Tu zapis kończy się nagle — w oryginalnym ste-nogramie Freda 
Sintona ostrą krechą, jakby ołówek drgnął mu w ręku. Przyczyny 
wyjaśni pilot Mac Mc-Laughin, który o „nocy thursów" opowiadał już 
podczas naszych posiedzeń w Katmandu i którego dlatego 
poproszono o bardziej szczegółową wypowiedź na ten temat, 
chociaż on sam wolałby opowiadać dopiero o wydarzeniach 
związanych z powrotem „Ridera" na Ziemią. Wykorzystałem jego 
uprzejmość, ile się tylko dało — dr Kamenik nie czuł się jeszcze 
wtedy zupełnie dobrze, a z przyczyn technicznych zbiór wywiadów
musiał być oddany do drukarni.
'Przyp. red.
Galowa opowieść Mac McLaughina
I znów ja? I to raz jeszcze o tej nocy w ruderze nad •rzeką? 
Oj, człowieku, więc pan naprawdę nie chce zostawić bratu 
George'owi żadnej prawdziwej sensacji?!
Na czym to pan skończył? Aha — na tej kresce w 
notatkach Freda. No, całe szczęście, że mu się przy tym nie 
urwała ręka! By Jove! Siedział z Sigurdem, rozmawiali sobie 
jak dwoje grzecznych dzieci, a mnie to ich gaworzenie 
usypiało lepiej niż wszystkie proszki nasenne razem wzięte. A 
więc drzemałem sobie przeważnie i już tylko przez sen 
widziałem, że doktor z Ostapienką ofiarnie czuwają przy 
sitosie połamanych stołów, którymi mniej więcej symbolicznie 
zabarykadowali wejście. Ogień w jamie pośrodku 
pomieszczenia z wolna dogasał, a mnie rozespanemu ani 
rusz nie chciało się wstać i dorzucić jeszcze jakąś nogę. Wia-
doma rzecz, że stołową. No i nagle mnie to, oZd chap, 
postawiło na nogi! Błyskawicznie!!! Wyglądało to tak, jakby 
sama noc ryknęła tak przeraźliwie, że cudem tylko nie 
popękały nam bębenki. Przypominało dość dokładnie grzmot 
ponaddżwiękowego samolotu myśliw
skiego, udało mi się nawet przy tym łoskocie odwalić jeszcze 
kawałek snu, że znowu jestem na lotnisku w Harvey i że znów 
oblatujemy tam stare „Thun-derchiefy", ale ten piękny sen 
trwał, niestety, bardzo krótko. Coś lecącego bardzo szybko i 
bardzo głośno mignęło koło naszego domku. Kącikiem oka 
dostrzegłem, że Sigurd zbladł jak ściana. Mniej lub bardziej 
podświadomie nacisnąłem guzik ładowania kondensatora 
flinty laserowej i z zadowoleniem stwierdziłem, że wibrator 
mruczy i że zapaliła się lampka kontrolna na kolbie. Jak widać 
— laser wytrzymał dość brutalne obchodzenie się z nim, kiedy 
to używałem go jako laski i dźwigni i w ogóle posługiwałem się 
nim nie tak jak należy — miałem go bowiem powyżej uszu i 
zazdrościłem kolegom ich malutkich i lekkich automatów. A ta 
kolubryna ważyła co najmniej tyle, ile muszkiet albo 
hakownica. Całe szczęście, że panowała tu uczciwa 
oszczędna grawitacja: w przeciwnym razie pewnie bym 
zupełnie przypadkowo wrzucił laser do rzeki...
A byłby to, przyjacielu, poważny błąd.
Po chwili przekonaliśmy się o tym.
Tymczasem wycie przeszło w cichy warkot. To coś, co mi 
przerwało słodką drzemkę, oddaliło się. Oczywiście, stałem 
już przy wejściu obok naszego komendanta i konowała. Fred 
też biegł do nas, ale Iwan odesłał go z powrotem do Sigurda. I 
tak byśmy się tam wszyscy czterej nie zmieścili i 
przeszkadzalibyśmy sobie nawzajem.
— Spójrz, Iwanie Maksymyczu, foty zniknęły... — szepnął 
doktor.
— To dla nich zbyt silna konkurencja — zauważył 
Ostapienko. — Zapytaj, Fred, czy to był thurs?
— Tak! — rozległo się z półmroku za nami. — I z całą 
pewnością wróci...
A potem zobaczyliśmy to — przynajmniej ja zobaczyłem. Na 
tle gwiazd i czerwonawego nieba oświe -tlonego Phobosem, 
biegającym sobie nad pierzyną pyłu, mignęła nagle potężna 
wrzecionowata sylwetka z czymś co wyglądało jak wydłużony 
przód samolotu odrzutowego z rurką Pitota, ale gdy to 
pojawiło się na nieco jaśniejszym skrawku nieba, wydłużony 
przód zmienił się w potworną szyję, a rurka Pitota w długi 
cienki, sterczący groźnie dziób. Cały ten potwór mógł mieć 
dobrych sześć albo siedem metrów długości, poruszał się w 
powietrzu niesłychanie szybko, a przede wszystkim w 
przedziwny sposób — ze złożonymi skrzydłami. Wzbijał się 
pionowo w górę jak rakieta, tak że stawał się malutki jak 
jaskółka i ledwie widoczny na tle nieba, po czym zatrzymywał 
się w miejscu i natychmiast zmieniał o sto osiemdziesiąt 
stopni kierunek lotu.
Ostapienko warknął niezadowolony, że po latającym talerzu 
jest to już druga miejscowa osobliwość, której widocznie nie 
obowiązuje prawo bezwładności.
Tak to wyglądało — jak mi Bóg miły!
Thurs rozmyślił się nagle i zaczął spadać wprost na nas. 
Oczywiście słowo spadać nie oddaje wcale istoty rzeczy — 
absolutnie to, redaktorze, nie przypominało lotu kani czy 
jastrzębia rzucającego się na upatrzoną ofiarę. 
Wrzecionowate, idealnie aerodynamiczne cia
ło — ja się na tym jako tako znam, może mi pan wierzyć — 
pędziło w dół jak lecący na łeb na szyję bombowiec nurkujący. 
Ten huk wskazywał, że nasz koli-berek nie przekroczył 
jeszcze m1 i że nie jest szybszy od dźwięku, ale i tak — 
kapelusz z głowy! Nie zdążyliśmy nawet policzyć do trzech, a 
już znajdował się nad naszym domkiem tak nisko i tak blisko, 
że straciliśmy go z oczu. Zasłoniła go barykada i wystające 
belki dachu.
Wszyscy instynktownie skuliliśmy się nieco. Wyło to i 
huczało, jakby się wszyscy diabli żenili. Każdemu z nas 
przyszło z pewnością do głowy, że thurs po prostu przebije 
dach i huzia na nas! ^
Na szczęście, nie zrobił tego. Pokazał, ha co ma skrzydła, 
tak starannie przedstawione na tych promieniujących 
rysunkach pod Sneffelsem i na tych niepro-inieniujących 
bohomazach gdzieś w Brazylia, jeśli się nie mylę, co? Widzi 
pan, jaką wspaniałą mam pamięć?!
Kapitan Mac McLaughin miał — rzecz jasna — na myśli „ślepego 
ptaka" ze skały nad obozowiskiem plemienia Trumai nad Xingu,. 
odkrytego przez doktora Bjelke, Leifa Thorgunna, a przede 
wszystkim — pana Hertwiga.
Przyp. red.
Nagle thurs pojawił się wprost przed chałupą. Nie-
wiarygodnie szybko zahamował szeroko rozpostartymi 
skrzydłami, niemal w miejscu, chociaż rozwijał niema-
la szybkość — te skrzydła jednak były coś warte! Jak Boga 
kocham, redaktorze! Zgodziliśmy się później, że do dziesięciu 
metrów niewiele im brakowało —• i to jeszcze kto wie, czyśmy 
je w pełni docenili!
Widzieliśmy ogromny czarny kształt opadający bły-
skawicznie przed próg, a później nie widzieliśmy już nic, 
ponieważ jak taran uderzyła w nas ściana pyłu, która wdarła 
się przez tę naszą śmieszną barykadę do pomieszczenia i w 
jednej chwili zdusiła ostatnią iskierkę tlącego się jeszcze 
ognia. Zrobiło się ciemno jak w worku i w tych egipskich 
ciemnościach terkotały krótkie serie z automatów komendanta 
i doktora. Jaki efekt miała ta kanonada, nie wiem. Akustycznie 
rzecz biorąc — żaden. Rozrzedzone powietrze, kurz i tłumiki 
współpracowały iście po bratersku — strzałów niemal wcale 
nie było słychać. Bęben Ragnir, mój panie, ten ci gdzieś za 
nami robił zupełnie inny hałas! Wyglądało na to, że wali weń 
jakiś wściekły szaleniec.
Ja osobiście wyszedłem z tej pylnej powodzi stosunkowo 
najlepiej — miałem już bowiem na nosie okulary, stanowczo 
zalecane przy strzelaniu z karaibinu laserowego, aby nie 
nastąpiło uszkodzenie wzroku. Mam nadzieję, że mówiłem już 
panu — karabin laserowy dobry jest na ćwiczeniach...
Szczekanie automatów ucichło na chwilę — komendant i 
doktor wymieniali widocznie magazynki. Przed nami w 
chmurze kurzu rzucało się coś ogromnego. Miałem wrażenie, 
chociaż dusiłem się i kaszlałem, i wypluwałem grudki błota, że 
czuję przenikliwy zapach piżma i że uderza w nas fala ciepła 
jak z otwar
tego pieca chlebowego. Thurs musiał być gdzieś cholernie 
blisko.
By Jove, redaktorze! Rzeczywiście — był. Ryknąłem na obu 
strzelców kurkowych, aby zamknęli oczy, i nacisnąłem 
czerwony guzik na kolbie lasera. Miałem nadzieję, że ani 
komendant, ani doktor nie stoją na linii ognia. Oślepiający 
promień, cienki jak igła, przebił mrok. Rozproszył się nieco na 
cząsteczkach pyłu i dzięki temu zobaczyłem — a był to widok 
wielce szkaradny — mniej więcej o pół metra od siebie, tak że 
mógłbym spokojnie sięgnąć ręką — piękny komplet zębów, 
które były pewnie ogromnie ostre i niemiłe. Promień lasera z 
sykiem i trzaskiem wgryzł się w zębatą paszczę, wśród pyłu 
błysnęło oko wielkie jak spory .talerz, trysnęły niebieskie 
płomyki, coś upadło na ziemię, tak że cały dom zadrżał i 
posypał się nam na głowy kurz z belek stropowych. Potem 
odniosłem bardzo sugestywne wrażenie, że tuż przed nosem 
wybuchła mi bomba atomowa albo co najmniej przeciwczołgo-
wa mina. Coś uderzyło mnie w głowę i upadłem na ziemię. 
Byłem wprawdzie na wpół przytomny, ale mimo to usłyszałem 
znów terkotanie „Skorpiona". Komendant albo doktor zdążyli 
już pewnie wymienić ma-gazynki i prażyli w kłąb, który wciąż 
jeszcze zwijał się i przewalał u naszych stóp.
Z trudem udało mii się podnieść na czworaki i w tej pozycji 
macałem wokół siebie dłonią: gdzie też się podziała moja 
laserowa flinta? W końcu znalazłem ją między połamanymi 
nogami i porozłupywanymi des-Jkami stołów. Nie była już 
potrzebna. Przed chałupą
panowała niemal całkowita cisza — tylko coś tam pełzało i ryło 
ziemię. Doktor z automatem gotowym do strzału wspierał się o 
futrynę drzwi i wyglądał na bardzo zdenerwowanego. 
Komendant oświetlał reflektorem chmurę pyłu, opadającego 
bardzo pomału z powodu tej niewiele wartej grawitacji. Coś 
czarnego i bezkształtnego rozpadało się tam na wiele 
kawałków przypominających duże dżdżownice, a każda 
dżdżownica starała się jak tylko mogła najprędzej odpełznąć z 
zasięgu światła albo też wwiercała się od razu w ziemię. 
Strzegącą wejścia barykadę potworna siła roztrzaskała na 
strzępy i wtłoczyła na dwa metry w głąb sieni. A mnie na 
czole, w miejscu, gdzie prawdopodobnie wyrżnął mnie któryś 
ze stołów, wyrastał wspaniały guz.
Doktor otarł dłonią pot rozmazując sobie przy tym po twarzy 
warstwę czerwonego pyłu, tak że wyglądał jak spryskany 
krwią. Nie zwracał na to uwagi.
— A więc mamy to na razie z głowy — powiedział w końcu i 
usiadł na ziemi opierając się o ścianę. — Thurs raz jeszcze 
rozłożył się na czarne dżdżownice. Patrząc na to na ekranie 
pod Sneffelsem można było tylko oszaleć. A tu z tego 
wszystkiego zbiera mi się na mdłości... — Zakrył usta dłonią. 
Widocznie naprawdę było mu niedobrze.
— Już po wszystkim, Gieorgij. To... to.,,. — Komendant nie 
dokończył, machnął tylko ręką. — Fredzie, hej, Frędzle, co z 
tobą? — zwrócił się za siebie w mrok.
Fred bez widocznych objawów podniecenia odpowiedział, 
że właściwie to nic, że opiekuje się Sigurdem, którego to 
nieźle wzięło, i że usiłuje ponownie roznie
cić ogień. Po chwili widać już było niebieskie płomyki 
wystrzelające ponad rozgrzebaną warstwę pyłu i niebawem 
ogień zapłonął jak się patrzy. Komendant wraz z doktorem 
starali się doprowadzić do jakiego takiego porządku barykadę, 
ale Fred po rozmowie ze śmiertelnie bladym Sigurdem 
poradził im, aby raczej sobie odpoczęli, bo na dzisiaj thurs jest 
już zdjęty z afisza.
— Jak to? — spytał zdziwiony komendant. Fred wzruszył 
ramionami.
— Sam nie wiem i nie bardzo rozumiem. Chłopak jest 
bardzo wystraszony, czemu się zresztą wcale nie dziwię. 
Wydaje się, że złożono go w ofierze — jeśli wolno mi tu użyć 
tego biblijnego zwrotu— jednemu tylko określonemu thursowi. 
Jak i dlaczego — nie wiem. Może są już bardzo rzadkie albo 
też mają swoje ściśle określone rewiry...
— Spójrzcie no: foty! — powiedział nagle radosnym głosem 
doktor wskazując lufą automatu Phobosa, który dotarł dopiero 
do zenitu. Cała zabawa z thursem trwała więc najwyżej kilka 
minut. W czerwonawym mroku krążyły znów -— niczym stado 
niewydarzonych i wyrośniętych komarów — dziwaczne foty. 
— Wygląda na to, że powracają idylliczne czasy. Mac, happy 
days arę here again.
— Zapytaj go, Fred, co stanie się z kawałkami thur-sa, które 
rozlazły się wokoło. A przy okazji, skoro jesteśmy już przy tym, 
niech powie, czy są tu jeszcze jakieś inne zwierzęta, które 
by... no, krótko mówiąc jakieś inne nieprzyjemne zwierzęta, 
dobrze?
Fred wdał się w bardzo długą dyskusję z Sigurdem,
który tymczasem otrząsnął się ze strachu i-wyglądał na 
ogromnie szczęśliwego i zadowolonego.
— Taka to ci i z nim rozmowa — poskarżył się Fred. — 
Ciągle gada coś o powrocie do Rogheimu i o nas, a także o 
mnóstwie innych rzeczy, których nie rozumiem. Mówi, że 
żadnych innych groźnych zwierząt prócz thursów tu nie ma — 
przynajmniej poza jaskiniami, jeśli, oczywiście, dobrze go 
rozumiem. A co stanie się z thursem rozłożonym na czynniki 
pierwsze — nie wie: dotychczas żaden z miejscowych ludzi 
spotkania z nim nie przeżył. Podobno jednak w żaden sposób 
nie można thursa naprawdę zabić.
— Widzieliśmy to!... — Doktor splunął z obrzydzeniem.
W powieści, redaktorze, po takich trudach usnęlibyśmy jak 
zabici, nie sądzi pan? My jednak nie byliśmy powieściowymi 
bohaterami i chyba dlatego o śnie nie mogliśmy nawet 
marzyć. A i tak zresztą zbliżał się ranek. Doktor opatrzył mi 
guz na czole, przez chwilę czyścili i odkurzali z komendantem 
pistolety, przy czym nieustannie spoglądali spod oka na niebo, 
które powoli rozjaśniało się na powitanie nowego dnia. Nad 
ranem foty zniknęły, a w tym podnieceniu nie zauważyliśmy 
nawet, kiedy właściwie skończył się koncert na bębnie. 
Panowała absolutna cisza, tylko zadowolony Sigurd z 
mieczem Blaatungiem na łonie pochrapywał sobie na ławie. 
Nerwy miał godne pozazdroszczenia — a był tu wśród nas, 
czterech mężczyzn w zakurzonych skafandrach, z pistoletami 
automatycznymi, laserem i wiedzą ludzi dwudziestego wieku, 
niczym gotycki
kredens na wystawie światowej w Montrealu... Rano
nie znaleźliśmy ani śl;;du nocnej walki'Z thursem. Pył pokrył 
wszystko, a wiatr zawiał nawet ścieżki, jakie musiały 
pozostawić pełzające czarne dżdżownice...
Rozebraliśmy barykadę i ruszyliśmy gęsiego za Si-gurdem, 
który naraz okropnie zważniał. Prowadził nas szybkim 
marszem po brzegach kraterów i obok pagórków w kierunku 
miejsca, gdzie spotkaliśmy się z nim wczoraj wieczorem. Po 
kilku kilometrach krajobraz zmienił się naraz zupełnie.
Staliśmy na krawędzi urwiska, opadającego w głąb 
stromymi, pionowymi niemal ścianami skalnymi. Pod nami 
rozpościerała się płaszczyzna o niezwykłej rzeźbie terenu. 
Wyglądało to, redaktorze, tak, jakby umówiły się tu na randkę 
wszystkie górotwórcze siły planety. Skały piętrzyły się jedna 
przy drugiej tworząc szerokie masywy, to znów strome 
urwiska — ale co ja się tu będę męczył, ma pan przecież 
fotografie...
— Rogheim — oznajmił z dumą Sigurd, jakby to on sam 
osobiście wyrzeżbił ten krajobraz. Ściągnął mocniej pas i 
ruszył w dół karkołomną wprawdzie, ale tu i ówdzie już trochę 
wydeptaną ścieżką między skałami. Zejście ułatwiały też dość 
wysokie rośliny podobne do „anten telewizyjnych" rosnących 
w pobliżu rzeki, o szorstkiej powierzchni, z jakimiś dzwonkami 
czy też kieliszkami, połączonymi ze sobą przy pomocy 
elastycznego i chyba żywego drewna. Przypuśćmy, że było to 
drewno. Tam, na górze, wszystko można było pojąć i opisać 
jedynie w przybliżeniu...
Sigurd zręcznie chwytał się tych dzwoneczkowych
drzewek i schodził tak szybko, że ledwie za nim nadążaliśmy. 
Nagle doktor jęknął i upadł mi wprost na plecy. Gdyby nie to, 
że ważyliśmy ledwie kilka nędznych kilogramów, nie 
rozmawiałbym dziś z panem, drogi redaktorze! Z trudem 
utrzymałem się na ścieżce.
Przerażony George wskazywał jedno z dzwoneczkowych 
drzewek rosnących przy ścieżce. Wisiała tam kula o 
rozmiarach mniej więcej piłki nożnej, wcale jednak nie 
przypominała latających kuł w lesie koło „Ridera". Jej 
powierzchnia była pomarszczona jak skóra węża lub 
krokodyla i lśniła tłusto. Doktor wytrwale wycierał dłoń o 
spodnie skafandra. Widocznie przypadkiem dotknął kuli i 
przestraszył się.
Sigurd wrócił do nas, przekonał się, co doktora tak bardzo 
wzburzyło, i roześmiał się od ucha do ucha. A zęby miał — 
mówiąc nawiasem — godne pozazdroszczenia! Bełkotał coś, 
że ta kula to fot, ale nam wydawało się to trochę nazbyt 
ciągnięte za włosy. W końcu wyciągnął z pochwy Blaatunga i 
jednym ciosem rozciął kulę. Niewiele brakowało, a 
skończyłoby się to dla mnie i dla doktora nową katastrofą: z 
nacięcia trysnęła pod ciśnieniem biała pienista ciecz, która na 
powietrzu syczała i bulgotała zastygając w przedziwne 
kształty. Było jej coraz to więcej i więcej, na przeciętej kuli 
rosły dziwne sznurkowate formacje, pojawiły się na nich cztery 
ciemne punkty, które powiększały się nieustannie, syczenie i 
bulgotanie ustały, to białe na kuli pęczniało, a potem 
zobaczyliśmy, jak lęgną się tam — to bezsensowny wyraz, ale 
żaden inny nie przychodzi mi akurat do głowy — a więc jak z 
tej białej śmietanki
lęgną się bez wątpienia od razu dwa foty, jak zaczynają już 
przewracać oczyma, przemieniającymi się potem w głębokie 
jamki i jak zaczynają wyglądać niemal dorośle. Jedną fazę 
tych czarów udało mi się zresztą sfotografować. Jeśli pan 
sobie życzy — oto zdjęcie.
Wszystko działo się ogromnie szybko, ale nie tak szybko, 
abyśmy mogli sobie pozwolić na spędzenie całego 
przedpołudnia przy piłce nożnej i dwóch skrzydlatych, a 
właściwie pierzastych potworach, które urodziły się z bitej 
śmietanki. Schodziliśmy dalej — tylko doktor wciąż jeszcze 
nieufnie odwracał się patrząc na dwa nowo narodzone foty, 
które wprawdzie tkwiły jeszcze mocno nogami w macierzystej 
papce, ale już zaczynały poruszać się i suszyć swoje metrowe
skrzydła.
Na dole, pod skałami, zatrzymaliśmy się. Ścieżka,
którą właśnie pokonaliśmy, była chyba jedyną drogą dojścia i 
gdyby nie Sigurd, trudno by nam było ją wypatrzyć. Skały 
wokół nas wydawały się niedostępne. Nasz przewodnik 
tłumaczył coś Fredowi.
— Powiada, że za chwilę będziemy przy jaskini jego 
plemienia — oznajmił Fred Sinton. — Już tylko parę
kroków.
Obeszliśmy występ skalny.
Pod nami — na sfałdowanej i pociętej rozpadlinami równinie 
— poruszało się kilkanaście ciemnych punktów, niewyraźnych 
i niknących czasem w pylnym tumanie. 
i
— Westfoldingowie — powiedział Sigurd. Tym razem Fred 
nie musiał tłumaczyć.
Rozmowa z niezastqpionym docentem Holubem
Aby przeprowadzić tą rozmową, nie musiałem docenta Holuba, 
kierownika laboratorium astrobiologicz-nego Czechosłowackiej 
Akademii Nauk „łapać" ani w Berlinie, ani w jego gabinecie na 
Albertowie. Wcale nie musiałem go „łapać". Po prostu docent Hołub 
osobiście przyjechał do Islandii wraz z wycieczką astro-biologów z 
kilku krajów biorących udział w pracach i finansowaniu Instytutu w 
Sneffels, aby z koordynatorami projektu „Rider" ocenić wstępne 
wyniki ekspedycji. Polegało to na szeregu posiedzeń przy drzwiach 
zamkniętych, bez dziennikarzy, którzy tymczasem chcąc nie chcąc 
nudzili się w okolicznych wioskach i z nudów wysyłali na wszystkie 
strony telegraficzne protesty. Czasopisma zachowywały jednak na 
ogół rzeczowy i trzeźwy ton — wiele jeszcze brakowało do zebrania 
materiałów, a wyniki wyprawy i perspektywy, jakie się dzięki niej 
otwierały, były zbyt ważkie, by odważyć się na wyciąganie 
pospiesznych i — jeśli można tak powiedzieć i— szytych gorącą igłą 
wniosków.
W końcu wydano oschły komunikat oficjalny rozpowszechniony 
przez wszystkie agencje świata. Przypuszczam, że jest wszystkim 
znany — w skróconej wersji wydrukowały go chyba wszystkie 
dzienniki i tygodniki, a większość naukowych czy też popularno-
naukowych czasopism opublikowała go w całości.
Zadowalam się dlatego jedynie tekstem rozmowy z docentem dr. 
Holubem. Odbyła się w gospodzie patrona Gerekssona — w pobliżu 
akwarium ze skalara-mi. Tak — właśnie tam, gdzie doktor Bjelke po 
raz pierwszy zobaczył Spendera i gdzie właściwie rozpoczęła się 
podróż w poszukiwaniu runy rider, a tym samym wyprawa — na 
Czerwoną Planetę. Docent Holub życzył sobie poznać i zobaczyć na 
własne oczy restauracyjkę Gerekssona, a w zamian za to, że towa-
rzyszyłem mu w charakterze przewodnika turystycznego, ofiarował 
mi niniejszy wywiad.
Przyp. red.
— Wie pan, redaktorze, ja mogę odpowiedzialnie mówić 
tylko o jednej dziedzinie wyników, a mianowicie, jeśli ocierają 
się przynajmniej o astrobiologię. W Sneffels astrobiologia była 
dotychczas Kopciuszkiem. Szanowni koledzy ze znacznie 
większym zainteresowaniem i pasją kłócili się tam o 
najrozmaitsze problemy językoznawstwa, archeologii, 
porównawczej historii sztuki, astroarcheologii i tak dalej, i to 
tak długo, że biedni biologowie zasypiali itwardym, kamiennym 
snem.
— Dlaczego, panie docencie?
— Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że badania 
materiału biologicznego wszelkiego rodzaju — od bakterii 
przez próbki roślin aż do analizy uzyskanych informacji o życiu 
na Marsie — znajdują się dotychczas nawet nie w powijakach, 
ale przed narodzinami. W stanie embrionalnym. Bardzo wiele 
wody upłynie, nim będziemy mogli z całą odpowiedzialnością 
powiedzieć A czy B. Wie pan, taka bakteria, podróżująca 
przez cały szereg królików, mówiąc inaczej: przeszczepiana 
stopniowo z jednego królika na drugiego, potrzebuje na to 
trochę czasu. A czas ten jeszcze nie minął.
— Mam nadzieję, panie docencie, że nasi czytelnicy, jeśli 
oczyw:iście głębiej i od strony fachowej interesują się tą 
problematyką, cierpliwie poczekają na ostateczną ocenę. 
Będę ogromnie rad, jeśli już dziś zechce mi pan przedstawić 
wstępnie i jedynie w ogólnych zarysach te cenne informacje, o 
ile — rzecz jasna — nie jest to sprzeczne z koniecznością 
zachowania w tajemnicy przebiegu obrad w Sneffels.
— Ależ nie! Nie obowiązuje nas jak żołnierzy „poufne i 
ściśle tajne" i nie tyle idzie tu o tajemnicę, ile o ustrzeżenie 
czytelników przed gigantycznymi kaczkami dziennikarskimi.
A więc niech pan słucha, redaktorze: największą nie-
spodzianką, jaką przeżyliśmy przy sprawozdaniach z Marsa, 
okazało się stwierdzenie, że właściwie wszystko mogliśmy z 
góry przewidzieć i wyliczyć sobie na palcach, tylko że to 
wydawało się cholernie trudne, nikt więc nie odważył się na 
rozwijanie podobnych te
orii. Na nieszczęście — dla niego. Dzisiaj byłby bardzo 
.sławnym człowiekiem, a między nami astrobiologami sławą 
numer jeden. Number one — jak mawia się w Ameryce, gdy 
chodzi o najlepszego naukowca, gracza w baseball czy też o 
markę piwa.
I tak przede wszystkim mogliśmy przewidzieć — o czym 
zresztą nieśmiało wprawdzie, niemniej jednak niekiedy 
przebąkiwano — że po osiągnięciu celu przez ,,Ridera" 
spotkają się na Marsie cztery zupełnie albo niemal zupełnie 
odmienne postaci życia.
A więc po pierwsze: miejscowe — będące widocznie w 
stanie zaawansowanego obumierania, reprezentowane 
jedynie przez najodporniejsze i najlepiej wyposażone 
organizmy o takiej zdolności adaptacyjnej, o jakiej na Ziemi, 
odnoszącej się na razie do swoich roślinnych i zwierzęcych 
dzieci z. wspaniałomyślną szczodrością, nawet się nie śniło.
Po drugie — zabytki cywilizacji, która stworzyła galerię 
posągów pod Sneffelsem, jaskiniowe telewizory, latający 
talerz i tak dalej, którym ewentualnie mogą towarzyszyć 
niezwykle rzadkie okazy miejscowych zwierząt i roślin. 
Wyraźnie mówię: niezwykle rzadkie, ponieważ cywilizacja ta, 
którą ciągle jeszcze umieszczam na ogromnych księżycach 
Jowisza (a znaczna część uczonych zaczyna się ze mną 
zgadzać), widocznie istniała w warunkach nie sprzyjających 
rozwojowi większej ilości gatunków i rodzajów organizmów. 
Prócz tego — jak to pokazała nam już pod Sneffelsem — po-
trzebną do życia energię czerpie prawdopodobnie bez-
pośrednio z procesów jonizacji. Teoretycznie rzecz bio-
rac — jest to ogromnie pomysłowy sposób, ponieważ dzięki 
temu odpada konieczność wleczenia ze sobą po systemie 
słonecznym wszelkich zapasów — na przykład zajmującego 
wiele miejsca jedzenia czy też zwierząt domowych. A że 
konstruktorzy latających talerzy przywiozą na Marsa również 
thursy, tego — oczywiście — niht nie mógł się spodziewać...
— A inne postaci życia?
— Aha, inne postaci. No na przykład wymierająca populacja 
Wikingów Ottara, którzy przez wiele setek lat 
przystosowywania się do nowego i niezwykłego środowiska 
stali się też właściwie zupełnie odrębną grupą, wraz ze swoim 
aklimatyzowanym zbożem i bakteriami istniejącymi w każdym 
człowieku. Grupę tę uważa za odrębną i samodzielną jedynie 
część astrobiologów — profesor Sharpley wiedzie bojowy 
szyk przeciwników, którzy twierdzą, że zmiany w organizmie 
Wikingów są zgoła niezasadnicze i że nas do podobnych 
wniosków nie uprawniają. Mówię to panu, redaktorze, jedynie 
w imię naukowej rzetelności i uczciwości. Skądinąd bowiem z 
Sharpleyem — rzecz jasna — żywo się nie zgadzam i na 
posiedzeniach nieraz dawaliśmy temu jawnie wyraz.
— Czym wyróżniają się poszczególne typy tych — jak je 
pan nazwał...
— Powiedzmy: postaci życia, redaktorze, życia w 
najszerszym tego słowa znaczeniu.
Ten pierwszy, miejscowy, marsjański — przede wszystkim 
niezwykłą wprost zdolnością adaptacji i doskonałością 
mechanizmów obronnych. Proszę tylko
wziąć pod uwagę choćby ten włóknisty las, w którym „Rider" 
wylądował. Z opisu Kamenika widać wyraźnie, że idzie tu o 
coś bardzo przypominającego ziemskie rośliny; analiza 
mikroskopijna próbek w pełni to potwierdza. Ale jakże 
doskonale rozchodzą się po całym lesie impulsy. Wystarczyło 
naciąć nożem jeden pień, aby „dowiedział się" o tym — 
proszę to napisać w cudzysłowie — cały stosunkowo rozległy 
porost. Widocznie 'istnieje tu coś podobnego do systemu 
nerwowego, który poprzez plątaninę włókien i łodyg prze-
kazuje informacje całemu organizmowi. Niektóre, a właściwie 
wszystkie rośliny na Ziemi również posiadają tę właściwość, 
ale w daleko mniejszym stopniu. Nie potrzebują jej. Walka o 
życie na Ziemi nie jest tak okrutna. Już sama odporność i 
elastyczność włóknistego lasu, nawet najcieńszych jego łodyg, 
świadczy o wytrwałym wysiłku obronnym, a tę cechę w ciągu 
milionów lat zdobyły sobie na Ziemi jedynie pewne rośliny 
pustynne, kaktusy i trawa stepowa. W ten sposób bronią się z 
jednej strony przez zniszczeniem przez zwierzęta, które także 
— oczywiście — przystosowują się do opornego, twardego 
czy też uzbrojonego w kolce pokarmu, z drugiej zaś — przed 
wyparowaniem wody. To niezwykłe przeplecenie każdej 
komórki ogromnego organizmu włóknistego lasu ogromnie 
mocnymi włóknami krzemowymi wskazuje, że nastąpiło tu 
prawdopodobnie przystosowanie do nieustannego deszczu 
kamieni i kamyków, bombardujących las podczas burz i 
wichur. Być może także — chociaż wydaje mi się to nazbyt 
ciągnięte za włosy — chroni je to przed
meteorytami. Siła łodyg musi być wprost fantastyczna!
— Mówił pan, panie docencie, o włóknach krzemu. Czy to 
oznacza może, iż życie na Marsie istnieje bez związków 
węgla, jak tu i ówdzie sądzono po znalezieniu posągów w 
Jaskini Ruchomych Głazów?
— Nie, nie — ta postać życia jest w zasadzie złożona z 
tych samych podstawowych elementów jak na Ziemi — ze 
związków węgla, wodoru, tlenu i azotu. Jego prefabrykatami 
budowlanymi są białka i kwas dezoksyrybonukleinowy. 
Oczywiście, z wielu istotnymi odchyleniami od naszych norm 
— ale mówić o tym byłoby jeszcze przedwcześnie. I tego 
można się było spodziewać, redaktorze! Natura jest — jeśli 
wolno mi się tak wyrazić — okropnie konserwatywna i trzyma 
się rękoma i nogami tego, co już raz stworzyła. W pra-
morzach Ziemi i Marsa istniały w podobnych warunkach 
podobne białka.
— A latające kule pod plątaniną włókien?
— Wie pan, drogi przyjacielu, nie jestem prorokiem. Wydaje 
mi się, że już raz to panu wyjaśniłem. Według opinii 
specjalistów i zgodnie ze wstępną oceną zdjęć idzie tu 
prawdopodobnie o formy życia zwierzęcego, rzecz jasna, w 
bardzo bliskich związkach z włóknistym lasem. Nie mamy 
żadnego powodu, aby przypuszczać, że właśnie na Marsie 
powstały jakieś fantastyczne formy przejściowe między 
roślinami a zwierzętami, na przykład rośliny o nasionach 
posiadających zdolność rozumnego poruszania się. Chociaż 
nawet tego nie mogę negować. Podatność na impulsy 
włóknistego
lasu, jego „system nerwowy", wskazuje wyraźnie, że musimy 
być w wyciąganiu wniosków bardzo ostrożni. Nawiasem 
mówiąc: czytał pan, redaktorze, „Życie roślin" Maeterlincka?
— Nie.
— Szkoda. Nawet na Ziemi bowiem w życiu roślin
wciąż jeszcze tyle jest niezwykłości i tajemniczości... To 
prawda, nasiona naszych kwiatów nie latają jak aeroplany czy 
też rakiety, ale — latają... Wie pan przecież:
jawor, dmuchawiec i setki innych.
— Ale w jaki sposób, panie docencie, dzięki jakiemu
mechanizmowi mogą „kule lodowe" podróżować w powietrzu? 
I to z taką szybkością?...
— Nie wiem. Być może jest to mechanizm odrzutowy, mają 
go na przykład młode sepie przelatujące •w powietrzu na 
odległość dziesiątków metrów na wysokości kilku metrów nad 
powierzchnią. Może wypełnione są gazem lżejszym od 
miejscowej atmosfery albo mają urządzenia napędowe, 
których załodze „Ridera" nie udało się dostrzec ani przy 
pomocy wzroku, ani aparatu fotograficznego. Wcale bym się 
nie zdziwił, gdyby ze względu na niską grawitację powstały na 
Marsie liczne l rozmaite formy latających organizmów na 
czysto „nieziemskich" zasadach.
— A foty? Ten sposób wylęgu, który przez cały szereg 
uczonych uznany został za absolutny nonsens, a fotografia 
McLaughina — tu i ówdzie — za zręczny
fotomontaż?
— Dlaczego? Czyż powstanie ziemskiego owadu z 
poczwarki nie jest także cudem? Dlaczegóż wewnętrz-
ne siły koordynacyjne rodzącego się organizmu, które 
umieściły na właściwych miejscach wszystkie organy i 
stworzyły warunki doskonałego przystosowania się, miałyby 
we wszystkich okolicznościach i w całym wszechświecie 
egzystować jedynie tygodnie albo miesiące? Dlaczego nie 
miałyby się ujawnić choćby w ciągu kilku minut, jeśli jajeczko 
przygotowane jest do powstania organizmu i jeśli dojrzały 
wszystkie żywe substancje, z których się składa? Oczywiście 
uważam ten system za bardzo zaawansowany oraz za wynik 
doskonałego przystosowania się do warunków. Dzięki temu 
młody f ot nie jest wystawiony ani na działanie surowego 
klimatu, ani na ataki zewnętrznych nieprzyjaciół. W ciągu kilku 
minut ze stanu zarodkowego staje się osobnikiem dojrzałym. 
To przecież idealne rozwiązanie, nie sądzi pan? A 
fotomontaż? Proszę mi wybaczyć, redaktorze, ale o tak 
oczywistym nonsensie nie musimy tu wcale dyskutować.
— Zgadzam się z panem, panie docencie, co do joty. A 
teraz, jeśli można prosić, kilka słów o drugiej postaci życia, o 
podziemnych bogach i o thursie.
— Tu wolę być bardzo ostrożny i powściągliwy. Z wielu 
powodów. Przede wszystkim idzie o cywilizację, z którą — jak 
przypuszczam — albo zostanie w najbliższej przyszłości 
nawiązana łączność, albo też ~ ludzkość nie szczędząc sił i 
środków będzie się przynajmniej starała ten kontakt nawiązać. 
Nie chcę uprzedzać prac komisji koordynacyjnej, w której, jak 
pan wie, obok nas, przyrodników, zasiadają też filozofowie, 
ekonomiści, planiści, a nawet przedstawiciele armii.
Docent Hołub miał na myśli komisję Narodów Zjednoczonych przy 
radzie astronomicznej UNESCO. Je.j prace, jak na razie, nie 
doprowadziły, niestety, do istotniejszych wyników — ale to rzecz 
ogólnie znana.
Przyp. red.
Z wielką ostrożnością będziemy musieli oceniać, na czym 
polega poszerzenie naszej wiedzy w porównaniu z 
informacjami, jakich dostarczyły nam już skalne telewizory w 
Jaskini Ruchomych Głazów pod Sneffel-sem. Dzisiaj 
chciałbym powiedzieć tylko tyle, że tak naprawdę brak nam 
już czasu. Wydaje się, że podziemni bogowie muszą opuścić 
wewnętrzne planety naszego systemu słonecznego i 
wyprowadzić się... Dokąd? Nie wiem. Może na księżyce 
Jowisza, skąd przybyli do nas, może na któregoś z satelitów 
Saturna...
Wie pan co? Lepiej porozmawiajmy o thursie. Jedno z 
pytań na posiedzeniu w Sneffels sprowadzało się do kwestii: 
dlaczego znajdujący się na wysokim poziomie rozwoju 
mieszkańcy wszechświata zabrali tego stwora ze sobą na 
Marsa? Domysłów nie brakowało. Jeden z historyków, którego 
nazwisko pominę tu milczeniem, mówił nawet o heraldycznym 
zwierzęciu, które znajduje się w herbie podziemnych bogów, 
tak jak na przykład lew w naszym godle państwowym. Jego 
zdaniem wiadome istoty przywiozły thursa ze sobą tak jak 
Bruncwik przywiózł ze sobą do nowej ojczyzny lwa. Profesor 
Tombaugh wyraził się o tej zaskakującej te-
orii bardzo niegrzecznie, no i młody historyk śmiertelnie się 
obraził — wydaje mi się, że niesłusznie. Na pewno nie miał 
racji: nie chodziło o to.
Nie wierzę też, by część thursa, zdolna przekształcić się w 
dojrzałe zwierzę, została pomyłkowo czy też przypadkiem 
przetransportowana na Marsa na statku kosmicznym gości ze 
wszechświata. Jest to równie absurdalne jak przypuszczenie, 
że w „Riderze", sterylizowanym i kontrolowanym tysiąc razy, 
została przez pomyłkę sprzątaczka albo kot... Nie, to także 
wydaje się niemożliwe. Nie chcę się wtrącać w sprawy 
etnologów i astropsychologów, ale stosunek mieszkańców 
wszechświata do thursów jest chyba bardziej skomplikowany. 
Wie pan, właśnie wczoraj przyszło mi na myśl, że teraz na 
przykład zupełnie poważnie rozważa się możliwość 
wykorzystania usług, jakie mogłyby świadczyć człowiekowi 
delfiny choćby przy odnajdywaniu uszkodzonych odcinków 
kabli, przy naprowadzaniu statków rybackich na szlaki 
wędrówek śledzi albo też — proszę się nie śmiać — przy 
napędzaniu ryb do sieci. Kto wie, czy thurs nie wyświadcza 
mieszkańcom wszechświata podobnych usług. Obrazy walki 
między podwójnymi rozgwiazdami, czarnymi ośmiornicami i 
thursami na ekranach to przecież historia, i to 
prawdopodobnie bardzo odległa historia. Człowiek też walczył 
z wilkiem li dzikim turem, zanim je oswoił dla swoich potrzeb, 
nie sądzi pan? No i coś podobnego chyba — wyraźnie mówię: 
chyba — mogło zdarzyć się i w tym wypadku.
— A ten fantastyczny rozpad thursa na czarne
dżdżownice, jak je nazywają doktor Kamenik i kapitan 
McLaughin...
— To tylko, jeśli pan pozwoli, dalszy dowód albo co 
najmniej istotny argument na rzecz mojej teorii. Tu bowiem 
spotykamy się z czymś, co od podstaw różni się od życia na 
Ziemi — przynajmniej jeśli idzie o taki rozmiar organizmu i o 
taką formę. Wie pan, panie redaktorze, my ciągle musimy 
posługiwać się namiastkami, tymi najrozmaitszymi: „jak", „w 
przybliżeniu", „mniej więcej". Mówimy o istotach podobnych do 
ośmiornic, przypominających dwie morskie rozgwiazdy 
przylepione do siebie grzbietami, o ślepych ptakach, ale to 
wszystko jedynie pojęcia usiłujące z większym lub mniejszym 
powodzeniem albo też tylko nadzieją na nie wywołać 
właściwe, względnie co najmniej niezbyt zniekształcone 
wyobrażenie rzeczywistości. Ślepe ptaki oczywiście wcale nie 
są ptakami, czarne ośmiornice wcale nie są ośmiornicami, a 
podwójne rozgwiazdy z całą pewnością nie/są ani trochę 
bardziej podwójnymi rozgwiazdami niż na przykład 
podwójnymi słoniami czy podwójnymi pchłami. Znacznie 
słuszniej byłoby chyba porównywać nowe formy życia do 
ziemskich organizmów przynajmniej trochę do nich zbliżonych 
pod względem układu wewnętrznego i funkcji, choćby nawet 
zasadniczo różniły się kształtem. I tak na przykład włóknisty 
las z latającymi kulami bardziej niż z lasem zniósłby 
porównanie z porostem powstającym ze współżycia glonów z 
grzybami. A ślepy ptak, bardziej niż ptakiem, jest wysoko 
zorganizowaną kolonią poszczególnych wyspecjalizowanych 
organizmów zdol-
nych w wyjątkowych okolicznościach do samodzielnego życia. 
Jak na przykład kolonia rzęsy zielonej Volvox albo — to już 
zakrawa trochę na fantazję — mrowisko.
— Dobrze, panie docencie. Nie rozumiem jednak, co to ma 
wspólnego z teorią o thursie — oswojonym zwierzęciu 
domowym.
— Uwaga, redaktorze! Niech pan natychmiast włączy bieg 
wsteczny! Ja, na miłość boską, o niczym takim nie mówiłem i 
bardzo bym nie chciał czegoś takiego przeczytać jako swoją 
wypowiedź. Wyraźnie powiedziałem, że być może, być może, 
wzajemny stosunek między podziemnymi bogami a thursami 
jest bardziej skomplikowany niż się to nam dzisiaj wydaje. A 
co to ma wspólnego? Otóż tak wyposażona istota, łącząca w 
sobie doskonałą współpracę poszczególnych elementów z ich 
niewiarygodną wprost samodzielnością, • jest — niech wolno 
mi będzie użyć tu wyrazu z ziemskiego słownika technicznego 
— wyraźnie wielofunkcyjna. Jak widać, nie ma wrażliwych 
organów będących odpowiednikami organów istot ziemskich 
— serca, płuc i tak dalej. Tak wyspecjalizowane części nie 
byłyby z pewnością zdolne do samodzielnego życia i — 
odwrotnie — thurs w żadnym wypadku nie mógłby się bez 
nich obejść ani w złożonym, ani w rozłożonym stanie. 
Prawda? Nie dam się przekonać, że jest inaczej. Wcale bym 
się nie zdziwił, gdyby to miłe rozpadające się stworzonko 
mogło żyć także w przestrzeni kosmicznej, przynajmniej 
chwilowo. Jego źródła energetyczne są prawdopodobnie 
niezwykle interesu
jące, tak samo jak jego sposób poruszania się, a przede 
wszystkim zdolność opierania się potężnemu przeciążeniu 
przy nagłych zmianach kierunku i szybkości. Jeśli podobne 
stworzenie udałoby się wykorzystać i manipulować nim — nie 
używam słowa: oswoić, które zbytnio przypomina ziemskie 
owieczki oraz pieski i kotki — oznaczałoby to ogromną 
korzyść dla każdej cywilizacji.
— Czy można się trochę cofnąć, panie docencie? Zupełnie 
zapomnieliśmy o roślinności na Marsie, o ,,makaronach", 
„kapuście włoskiej" i innych przedstawicielach miejscowej 
Hory...
— Tak, ma pan rację. Dziś już kilka instytutów na Ziemi z 
powodzeniem hoduje je w warunkach jak najbardziej 
zbliżonych do naturalnych. Irwing i Davis ze swoją ekipą 
roboczą wyprodukowali nawet kilkaset kilogramów 
gwarantowanie prawdziwej gleby marsjańskiej i kwiatki im na 
niej rosną, że aż radość patrzeć. Pod mikroskopem bardzo 
przypominają łodyżki ,,włóknistego lasu". Mają nadzwyczajną 
zdolność rozmnażania się nawet z najmniejszego kawałeczka 
pędu. Botanicy z tego powodu omal głowy nie tracą — wie 
pan, jakie by to miało znaczenie choćby dla walki z pustyniami 
na Ziemi, grożącymi pochłonięciem całych kontynentów, 
gdyby udało się aklimatyzować je u nas? My, astrobiologowie, 
musimy walczyć jak lwy, aby też otrzymać jakieś egzemplarze 
dla własnych celów badawczych...
— A u was, na Albertowie...
— Niech pan będzie spokojny, mamy je także u nas w 
Pradze. Na razie jedynie w warunkach laborato-
ryjnych i zamknięte na siedem spustów, aby nie dostali ich do 
rąk nasi „gnojarze", przepraszam, chciałem powiedzieć: 
agronomowie... Ale i oni się doczekają, naprzód jednak 
musimy je jak się patrzy rozmnożyć w probówkach i 
przyzwyczaić trochę do naszych ziemskich warunków...
— Obawiam się, że zaczynam już nadużywać pań-
skiego/czasu, a więc, panie docencie, jeszcze jedno pytanie: 
trzecia postać życia, potomkowie Wikingów Ot-tara...
— Oraz ich jęczmień i bakterie. Tak, to również jest 
strasznie interesujące, chociaż bardziej dla lekarzy i fizjologów 
niż astrobiologów. Stwierdziliśmy, że w okresie, który dla 
rozwoju ludzkości od strony fizycznej nie znaczył niemal 
zupełnie nic, doszło do zmian, które... Nie, tu musiałbym w 
rozmowie z panem użyć specjalistycznego żargonu, mówić o 
indeksach antropometrycznych, testach krwi i tak dalej... 
Proszę zapamiętać i wyjaśnić swoim czytelnikom tylko jedno: 
potomkowie wojowników Ottara v/ ciągu zaledwie tysiąca lat 
pobytu na Marsie zyskali stałe i widocznie dziedziczne 
właściwości, które pozwoliły im żyć w warunkach podobnych 
wprawdzie do ziemskich, ale nie do tego stopnia, aby można 
egzystować bez uczciwego i wszechstronnego 
przystosowania. Zwłaszcza ciśnienie powietrza i zawartość w 
nim tlenu stanowiły istotny szkopuł, chociaż szanowni goście z 
kosmosu robili widocznie wszystko, co się dało...
— Przepraszam bardzo, ale teraz niezupełnie pana 
rozumiem... '
— Nie? To oznacza, że nie raczył się pan zaznajomić z 
teorią Van Dine'a, prawda?
— Płonę ze wstydu, ale rzeczywiście nie. Van Dine?... Czy 
to nie ten autor powieści sensacyjnych?
— Barbarzyńco! Richard Van Dine to jeden z naj-
sławniejszych chemików przemysłowych świata i nagroda 
Nobla na pewno go nie minie. Otóż ów pan Van Dine 
przeprowadził szczegółową analizę tego, co załoga „Ridera" 
określiła jako „stacje pomp" i doszedł do wniosku, że wcale tu 
o żadne prawdziwe stacje pomp nie chodziło. W okresie, kiedy 
atmosfera Jeziora Słonecznego, leżącego — jak pan wie — 
znacznie niżej niż pozostała powierzchnia Marsa, była trochę 
bardziej zbliżona do ziemskiej, padało tam, grzmiało i 
błyskało, wiało i śnieżyło aż za bardzo, tak że czerpanie wody 
z głębi było zupełnie zbyteczne. Skompliko-,wane 
mechanizmy miały — zdaniem Van Dine'a — zupełnie inny 
sens: w sposób, który Van Dine wyjaśnia straszliwie zawile, 
/rozkładały związki żelaziste i żelaziane, z których złożona jest 
znaczna część powierzchni Jeziora Słonecznego; część z nich 
na powrót syntetyzowały, a na samym końcu reakcji 
powstawał uchodzący w atmosferę wolny tlen. I wszystko to 
przebiegało ponoć już co najmniej tysiące lat przedtem, nim 
się w Jeziorze Słonecznym pojawił pierwszy zabijaka z 
drużyny Ottara.
To by także wyjaśniało — przynajmniej częściowo i jako 
jedna z ewentualności — wizytację latających talerzy nad 
matką Ziemią już przed bardzo dawnymi laty. Zaznajamiały 
się ze wszystkimi warunkami życia
u nas, no a później goście z kosmosu tę swoją wiedzę 
wykorzystali po prostu w celu poprawienia klimatu na Marsie 
w ogóle, a w niecce Jeziora Słonecznego w szczególności.
— To wprost niewiarygodne...
— Tak pan sądzi? Niech pan tak za sto albo za dwieście 
lafr-~'naumyślnie i trochę dla zabawy zmartwychwstanie 
przynajmniej na chwilę — jak król Ję-czmionek — i niech pan 
wtedy popatrzy, co potrafi zdziałać cywilizacja starsza od 
naszej jedynie o sto czy dwieście lat. A mieszkańcy kosmosu 
mogliby — jak się wydaje — być naszymi praprapraszczurami. 
Asitro-biologowie z początku — wiadoma rzecz — stanęli na 
tylnych łapach i wysunęli pazury, że jakiś chemik przemysłowy 
wtrąca się do ich spraw, ale w końcu musieli przyznać, że w 
dzisiejszych warunkach człowiek prawdopodobnie nie mógłby 
się przystosować do życia w Jeziorze Słonecznym i że kiedyś 
musiała tam panować lepsza i przychylniejsza sytuacja. Coś 
podobnego zresztą zasygnalizował też Sigurd w rozmowie z 
Fre-dem Sintonem, której stengoram pan — o ile mi wiadomo 
— posiada: przedtem było ludziom na Marsie lepiej, potem 
podziemni bogowie odeszli i do głosu doszły znacznie bardziej 
surowe warunki klimatyczne oraz arcymiłe thursy. Kilkaset lat 
zresztą wcale dobrze odpowiada szybkości ucieczki molekuł 
tlenu wymykających się z zasięgu przyciągania Marsa. 
Wystarczy jeszcze tylko trzydzieści-pięćdziesiąt lat, a w 
Jeziorze Słonecznym nie pozostanie ani śladu ziemskiej 
wegetacji. ,.,
— A oo z ludźmi, panie docencie? Co z ludźmi?
— No cóż, będziemy ich musieli przywieźć z powrotem na 
Ziemię, do domu. Nic się me da zrobić. Nie mamy na razie 
środków, aby wspaniałomyślnie wyprodukować niezbędne 
miliardy ton tlenu i w ten sposób uzupełnić zapasy w Jeziorze 
Słonecznym. Repatriacja — jeśli można się tak wyrazić — 
potomków runy rider na Ziemię będzie z całą pewnością 
łatwiejsza, szybsza, a także tańsza. Już choćby dlatego, że 
niewielu ich pozostało. O ile się orientuję, ośrodek 
koordynacyjny przypuszcza, że jest tam pięćdziesięciu, co 
najwyżej stu ludzi.
— Mówił pan o ziemskiej wegetacji, panie docencie. 
Przypuszczałem, że w Jeziorze Słonecznym znaleziono 
jedynie bardzo już zdegenerowany jęczmień...
— Skądże znowu! Z kilku probówek, jakie przywiózł doktor-
^Kamenik i jakie wszyscy uważaliśmy za okazy niekłamanej i 
autentycznej flory Marsa, w końcu, po ostrożnym 
przystosowaniu do warunków ziemskich, wykluli się jak 
najbardziej ziemscy reemigranci. Proszę moment poczekać!
Docent Holub grzebał przez chwile w ogromnej teczce ściekniętej 
dwoma pasami, ja zaś tymczasem obserwowałem eleganckie tańce 
skalarów i nie mniej eleganckie ruchy patrona Gerekssona przy 
kuchni. Z całą pewnością produkował jakiś skandynawski przysmak. 
Doktor Bjelke jest tu stałym gościem i mówi, ze smaczniejszych 
potraw niż tu nie jadł od Narwiku aż po Kopenhagę — a doktor Bjelke 
to nie lada znawca!
Docent wyciągnął w końcu z teczki gruboscienną kolbę 
szklaną, erlenmejerkę (nazwą tą pamiętacie pewnie ze szkoły), 
zatkaną uczciwym kłębem waty, który wyglądał jak kozacka 
papacha, i podetknął mi ją pod nos.
Przyp. red.
— A więc niech pan popatrzy, mądra dziennikarska głowo: 
co to jest?
— Hm... Ja bym powiedział, że to twardzioszki. Na wiosnę 
zawsze wrzucam je do zupy...
— Wie pan co? Lepiej niech pan nic nie mówi! Na •miłość 
boską, przecież to najdroższe grzyby na świecie, grzyby, które 
podlegały tysiącletniemu procesowi adaptacyjnemu i dwa razy 
wędrowały miliony kilometrów przez wszechświat, a ten mi tu 
wyjeżdża z kartoflanką!... No, ale coś w itym jest. Mykolodzy 
wprawdzie nie są co do tego zupełnie zgodni, być może 
jednak, że to istotnie był zarodnik czegoś podobnego do 
twardzioszka przydrożnego, z czego to kiedyś na Marsie 
wyrosło — ale wie pan, w jakim kształcie, w jakiej postaci?
— Poddaję się, jeśli pan pozwoli.
— A więc niech pan spojrzy: oto fotografia doktora 
Kamenika datowana w dniu dotarcia załogi ,,Ridera" do Skał 
Asgrima i wykonana bezpośrednio u ich podnóża. Kolega 
Kamenik zwierzył mi się, że był święcie przekonany, iż odkrył 
nową formę życia. Wyglądało to ponoć jak mikroskopijny 
obraz kosmków, takich małych krótkich wyrostków 
wyścielających wewnętrzną stronę jelit. Sfotografował, 
odrobinę zeskrobał do probówki... a nam tu z tego wyrosły na 
Ziemi grzyby...
A z łodyżki z pęcherzykami, o której, jak mi się wydaje, 
również mówił doktor Kamenik, natychmiast po powrocie 
wykluły się ostatecznie... ziemniaki.
— Ziemniaki?... Chwileczkę, docencie, to niemożliwe! 
Przecież ziemniaki przywieziono z Ameryki. Zanim karawele 
Kolumba — „Santa Maria", „Pinta" i „Nina" — ujrzały światło 
dzienne, ludzie Ottara od ładnych kilkuset lat byli już na 
Marsie!
— No oczywiście... o to też się przecież mnóstwo ludzi 
zawzięcie kłóci, redaktorze! Wydaje się, że to odkrycie 
definitywnie potwierdziło legendy i domysły oraz twierdzenia 
krążące od bardzo dawna. Ziemniaki zresztą znaleziono w 
Islandii już wcześniej, ale ich wiek nie został ostatecznie i 
obowiązujące potwierdzony. Krótko mówiąc — mamy tu 
kategoryczny i bezsporny dowód kontaktów skandynawskich 
żeglarzy, Wikingów, z Nowym Światem na wiele lat przed Ko-
lumbem. Być może, przywiózł je do Europy właśnie Ottar, a 
potem z nimi, kiedy zdały egzamp jako potrawa, wyruszył nad 
Xingu. Wytrzymały nie lada trudy, nieprawdaż, redaktorze?
Wie pan, życie to jednak ogromna rzecz i nie tak łatwo 
wyplenić je i zniszczyć. Przystosuje się, zmieni, ustąpi, 
schowa — ale, nim się spodzie jesz, już jest tu znowu, jeszcze 
silniejsze i z jeszcze większą chęcią do... no, do życia!
— Dziękuję panu, panie docencie. Wydaje mi się, że na tym 
powinniśmy skończyć. TO bardzo piękne i krzepiące.
— Jeszcze chwileczkę. Właśnie ze względu na to, co
mówiłem, chciałbym jeszcze wspomnieć o tej czwartej postaci 
życia — to znaczy o załodze „Ridera". Będzie pan pisał o 
wyprawie?
— Naturalnie. Dlatego przecież nudzę tu pana.
— Znakomicie. Ja wprawdzie nie czytam pańskich 
artykułów ani książek, ale przypuszczam, że tu i ówdzie są 
jednak ludzie dysponujący nieprzyzwoitą ilością wolnego 
czasu i nie mający poważniejszych zmartwień, którzy jednak 
to robią. A więc proszę, niech pan tam napisze, aby ludzie 
zdali sobie w końcu sprawę z tego, jak ogromnie korzystna 
była cała ta ekspedycja nie tylko dla rozwoju silników statków 
kosmicznych, ale przede wszystkim dla ich załóg. Iwan 
Maksymycz Os-tapienko i wszyscy pozostali są nie tylko 
pierwszymi ludźmi, którzy z własnej woli i zgodnie ze swoimi 
pragnieniami stanęli na gruncie nieznanej planety. Całkiem 
spokojnie, redaktorze, całkiem spokojnie można ich nazwać 
ojcami kosmonautyki planetarnej. Na własnej skórze poznali 
wszystkie błędy płynące z naszej niewiedzy. Mówią o tym 
strasznie mało, ale na Marsie wysiedli z kabiny „Ridera" w 
takim stanie, że u nas, na Ziemi, przewieziono by ich 
natychmiast ryczącymi wniebogłosy karetkami pogotowia 
wprost do szpitala. Nastąpiło gwałtowne odwapnienie kości, 
naruszenie czynności serca, wapń z kości uszkodził nerki — 
na szczęście nie na trwałe — a przede wszystkim ucierpiał 
organ równowagi w uchu wewnętrznym. To ten przeklęty stan 
nieważkości — coś trzeba będzie z nim, redaktorze, zrobić. 
Czy kolega Kamenik albo Mac Mc-Laughin mówili panu, że w 
ostatnich tygodniach pod
róży i tuż po wylądowaniu zwracali od razu każdy zjedzony 
kęs i że utrzymywano ich przy życiu jedynie zastrzykami z 
odżywek?!
— Nie! Słowo honoru, że ani słowa!
— No widzi pan! Dopiero na posiedzeniach w Snef-fels 
przyznali się do tego, ponieważ należało wyciągnąć wnioski 
ze wszystkich obserwacji. Ale nawet wtedy doktor Kamenik 
biegał od jednego uczestnika do drugiego przekonując ich, 
aby takie rzeczy publikowano jedynie w tych najbardziej 
specjalistycznych czasopismach. Ze oni wcale nie mają 
ochoty odgrywać bohaterów. Odgrywać, redaktorze, rozumie 
pan? W tym także zawiera się kawałek tego niezniszczalnego, 
kuloodpornego, nierdzewnego i niepalnego, krótko mówiąc — 
wiecznego życia, nie sądzi pan?
Sadziłem. J uczciwie zapisują to, czego się od docenta Holuba, 
któremu raz jeszcze jak najserdeczniej dziękują, dowiedziałem. Mam 
nadzieję, że twardzioszki z Marsa, „kapusta włoska" i „makaron" oraz 
cala ta marsjanska reszta będzie rosła w laboratorium na Albertowie 
co najmniej równie pięknie jak na Marsie.
A potem już oddaliśmy należne honory czemuś, co nam patron 
Gereksson tymczasem przyrządził. Nazywało się to ,.,Letspraengt 
Lammsbryst", a jeśli domyśliłem się właściwie, składało się z mięsa 
jagnięcia, jarzyn i cukru i było bardzo smaczne.
Przyp. red.
Doktor Kamenik opowiada tak długo, aż pani Alena się 
gniewa
A może woli pan, redaktorze, coś na pamiątkę ode mnie? 
Buddę autentycznie cudownego i trzykrotnie obtańczonego 
przez szamana, Buddę ze ślimakami chłodzącymi jego 
zmęczoną i od medytacji rozpaloną do białości głowę? 
Tybetańskiego Jamantaku z panną Szakti? Albo — i to 
ofiaruję panu najchętniej — któryś okaz z będącej dumą Aleny 
ohydnej kolekcji jeszcze ohydniejszych słoni? Całe szczęście, 
że jej tu nie ma, redaktorze, bo dałaby mi szkołę, że hej!
Ale dość żartów — o tym, co później nastąpiło, nie będzie 
mi łatwo mówić, chociaż zgadzam się, że dla pana będzie to 
złoty gwóźdź wieczoru. Dla nas jednak... No, cóż robić... A 
więc niech pan słucha.
Jak pan już wie od Mac Mac Maca, dotarliśmy do Skał 
Asgrima. Znajdowały się tam widocznie całe systemy jaskiń, 
ale nam właśnie teraz nie bardzo chciało się je oglądać. 
Znacznie bardziej interesowały nas i — co tu ukrywać — 
wzruszały te ludzkie postaci, wspinające się po straszliwych, 
ściślej mówiąc: straszliwie jałowych stokach i pierścieniach 
marsjańskich
kraterów i Bóg jeden wie czego tara. szukające. Praw-
dopodobnie jakiegoś cholernie nędznego pożywienia.
Wie pan, czytałem gdzieś kiedyś jakąś powieść sci-fi o 
wynędzniałym człowieku, który jako międzyplanetarny tramp i 
obibok podróżował po całym systemie słonecznym 
komponując piosenki. Sławę — według bujnej fantazji autora 
— zdobył mu przede wszystkim szlagier .o zielonych 
zboczach Ziemi. Strasznie sentymentalny, dużo słabszy niż 
jego trampowskie piosenki o osadzie i ognisku, i 
przyjacioooołach, przyjacioooo-łach, którzy już nigdy nie 
powrócą... I tak dalej i dalej. Rozumie pan? Nie pojmowałem, 
jak wokół takiego banału można osnuć całą powieść. Dopiero 
u stóp Skał Asgrima, na progu Rogheimu, rozjaśniło mi się 
nagle w głowie. Jak Boga kocham! Właśnie tam zrozumiałem, 
że kiedyś — a niebawem się tego doczekamy, gdy będzie 
latać się tu, na czerwone pustynie Marsa, na buchające żarem 
pustkowia Merkurego, pod wiecznie zachmurzone i smagane 
burzami niebo Wenus pokrytej naftowymi jeziorami, a jeśli 
chodzi o mnie, to choćby nawet na przejmującego grozą 
Jowisza — pojawi się całe mnóstwo takich i jeszcze gorszych 
piosenek i wytrawni kosmonauci będą wieczorami pociągać 
nosami jak smarkacze słysząc o dmuchawcach i błękitnym 
niebie czy choćby o tych zielonych zboczach Ziemi. No, ale 
dajmy temu spokój. Skoro są już sentymentalne piosenki, my 
nie musimy być sentymentalni, i to już teraz, prawda, 
redaktorze?
W zakolu skał, za ogromnym głazem wielkości całkiem 
przyzwoitego domu towarowego w kwitnącym
mieście powiatowym, wisiała na grubo kutym łańcuchu bryła 
srebrzystego metalu. Nie był oksydowany, błyszczał jak nowy.
— Aha — zauważył Iwan Maksymycz — pochodzi z 
miejscowych złóż, chłopaki! Spotkanie ziemskiego 
średniowiecznego rzemiosła z surowcami, które tu pozostały 
po... po podziemnych bogach... — Ostapienko uśmiechnął się 
przepraszająco, że nie znalazł bardziej naukowego terminu.
Najważniejsze, że wszyscy go zrozumieli. Nasz przyjaciel 
Słgurd ujął leżący pod tym kawałem metalu i wygładzony 
niezliczonymi rękoma kamień i zaczął nim wściekle, 
histerycznie niemal, uderzać w to „srebro". Jak podczas 
alarmu lotniczego.
Postaci tam, w dole, pod nami, zatrzymały się w oka 
mgnieniu. Widzieliśmy drobniutkie tarcze zwróconych w naszą 
stronę twarzy, potem ruch i gwar, i narady... następnie zaś 
cała gromada zgodnie ruszyła z powrotem ku Skałom 
Asgrima, gdzie staliśmy rzucając się z daleka w oczy z 
powodu naszych skafandrów, pistoletów maszynowych i 
błyszczącej armatury zasobników z tlenem.
Zanim ci ludzie doszli do nas, ni stąd, ni zowąd z 
otwierającej się na improwizowany gong jaskini wynurzyli się 
dwaj inni potomkowie Wikingów Ottara. Sigurd natychmiast 
zaprzestał muzykowania, co przyjęliśmy z ogromną ulgą. 
Kawał metalu wydawał bowiem dźwięki, jakie słyszeliśmy już 
przez dwie noce pod rząd na przemian z odgłosami świętego 
Ragnira.
Z daleka te metaliczne trzaski sprawiały nawet dość 
interesujące wrażenie — z bliska jednak zagrażały bębenkom 
w uszach. Ludzie musieli tu mieć nerwy z żelaza, jeśli potrafili 
spać przy takim hałasie.
Obaj dziadkowie — a sądząc z siwych bród i starczych 
zmarszczek byli to dziadkowie — mieli stroje podobne jak 
Sigurd, nie nosili tylko mieczy. Nie wydawało się, że nasza 
wizyta jakoś szczególnie ich zaskoczyła. Przyznam się, że 
zdziwiło nas to ogromnie, a chyba też trochę rozczarowało — 
Sigurd był zupełnie inny i zachowywał się dokładnie tak, jak 
według powieści fantastycznych godzi się w takiej sytuacji i 
należy.
Zdawało się nawet, że bardziej ich dziwi obecność Sigurda 
niż nasza. Jeden ze starców natychmiast bowiem zalał go 
wodospadem słów, które z uwagi na intonację były pytaniami. 
Fred Sinton wyjaśniał, na ile rozumiał, że istotnie pytają 
Sigurda, jakim cudem uniknął śmierci i czy ukrył się przed 
thursem w skórze zwierzęcia, o którym Sigurd wczoraj 
opowiadał. Widocznie sprzeciwiało się to regułom gry, ale 
drogiemu skazańcowi ani trochę to nie przeszkadzało. 
Oświadczam, redaktorze, że z tego powodu nie stał mi się ani 
odrobinę mniej sympatyczny. Gdyby mnie ktoś skazał na 
pożarcie przez ten zębaty samolot myśliwski rozkładający się 
na stado dżdżownic, też bym chyba nie bardzo przestrzegał 
zasad fair play...
Bardziej interesujące było to , że ten gadatliwy dziadunio 
mówił o hoenirach, a więc o nas, że są ponoć oczekiwani, 
ponieważ już wczoraj kilku wojowników
ich widziało. Aha — stąd ten spokój. Później przekonaliśmy 
się, że Westfoldingowie przyzwyczajeni są me do takich 
rzeczy. Nie wyprowadziłaby ich z równowagi nawet 
jednoczesna wizyta białej pani, wilkołaka i drużyny jędz na 
dodatek — a cóż dopiero kilku zwykłych ludzi w skafandrach...
Później Fred włączył się w to swoją uniwersytecką 
staroislandczyzną, troszkę już wygładzoną i przystosowaną do 
miejscowych warunków dzięki dyskusjom z Sigurdem. 
Ostapienko przez chwilę miał niezadowoloną minę. Jeśli 
trafnie odczytałem jego myśli, chciał zapewne t o właśnie 
zostawić w rezerwie i nie zdradzać przedwcześnie, że jeden z 
nas rozumie i zna miejscowy język... A zresztą — Sigurd by to 
wcześniej czy później i tak mieszkańcom Rogheimu 
powiedział!
A teraz, szanowny panie, muszę panu coś wyjaśnić:
a mianowicie dlaczego nie rzuciliśmy się do Westfoldin-gów z 
otwartymi ramionami i dlaczego zachowywaliśmy się z pewną 
rezerwą. Mieliśmy wystarczające powody. Przyszłość 
pokazała, żeśmy ich jeszcze nie docenili. Pokazała to — 
niestety — aż nadto dobitnie i tragicznie. Od spotkania z 
Sigurdem wiedzieliśmy — i na każdym kroku znajdowało to 
potwierdzenie — że przynajmniej część ludności Rogheimu 
obawia się raczej naszego przybycia i że ta część, mająca na 
domiar złego władzę w swoich rękach, wolała raczej ofiarować 
thursowi młodego i zdrowego członka plemienia niż dopuścić 
do rozszerzenia się wiary w przybycie hoeni-rów z Pięknej, 
czyli ludzi z planety Ziemia, i ryzykować utratę prestiżu i 
władzy. Wprawdzie w tych okrop
nych warunkach, jakie panują na Marsie, wydaje się to 
szalone i niemal niewiarygodne, ale jeśli pan już koniecznie 
chce, przedstawię panu około trzystu pięćdziesięciu 
podobnych przykładów. Nie z Marsa. Z naszej miłej i życzliwej 
Ziemi, redaktorze...
Tymczasem obaj staruszkowie zachowywali się bardzo 
powściągliwie, obserwowali nas spod oka ł wyraźnie 
spochmurnieli, kiedy dotarł do nas zasadniczy peleton 
mieszkańców krainy pod Skałami Asgrima. Znajdowali się tam 
mężczyźni i kobiety — wszyscy w wieku powyżej osiemnastu 
lat, jeśli, oczywiście, zdołaliśmy to bezbłędnie odgadnąć. 
Dzieci nie dostrzegliśmy wcale. Być może w ostatnich latach 
w związku z pogorszeniem się warunków w ogóle się nie 
rodziły. Albo umierały. Nie wiem.
Wszyscy Westfoldingowie odziani byli — podobnie jak 
Sigurd — w długie do kolan koszule, ściągnięte szerokimi 
pasami. Mężczyźni mieli u pasa krótkie miecze, niektórzy 
oprócz tego jeszcze długie włócznie o ostrzu ze srebrnego 
metalu, a jeden czy dwóch nawet łuki i kołczany ze strzałami. 
Łuki sporządzono z jakiegoś przedziwnego materiału. Z całą 
pewnością nie było to ani drewno, ani metal, ani związana 
para rogów antylopy jak w Mongolii, ale jakaś zupełnie 
szczególna substancja najbardziej przypominająca wiązkę 
włókien. Ostrza strzał były niezwykle długie, a niektóre 
przypominały kształtem małe harpuny.
Ludzie, zwłaszcza kobiety, byli zdecydowanie bardziej 
wzruszeni i przychylni niż obaj starcy. Niektórzy rzucali się 
przed nami na kolana, mamrotali coś
o hoenirach, obejmowali się nawzajem, podskakiwali. Patrząc 
na to wszystko staruszkowie pochmurnieli coraz bardziej, 
chociaż wyraźnie nie chcieli dać tego po sobie poznać. .
W końcu energicznym gestem przerwali ten ludowy festyn 
przed jaskinią i zaprosili nas do środka. West-foldingom i 
Sigurdowi kazali odejść, ale Iwan Maksy-mycz uparł się i za 
pośrednictwem Freda Słntona oznajmił, że Sigurd pójdzie z 
nami i basta!
— Nie odstępuj go ani na krok, Frędzle, i niech nam w porę 
da znać, gdyby się na coś zanosiło — powiedział Ostapienko 
do Freda i pierwszy ruszył za starcami.
Rozległą jaskinię oświetlało kilka otworów wybitych w skale 
na stosunkowo dużej wysokości. Światło przenikało przez 
wirujące w powietrzu kłęby czerwonego pyłu. Tuż przy wejściu 
leżał potężny walec z podłużną szparą na całej długości. 
Łuskowatą powierzchnią przypominał pnie miejscowych 
„drzew", był jednak kilkakrotnie grubszy. Dwaj mężczyźni 
musieliby się porządnie namęczyć, aby go objąć.
— Ragnir, święty bęben — pouczył nas Fred wymieniwszy 
półgłosem kilka słów z Sigurdem. — Podstawowy oręż obrony 
przeciwlotniczej ziemia-po-wietrze. Wygląda to tak samo jak 
lokali Murzynów afrykańskich, jest tylko od nich trochę 
większy.
Zauważyłem, redaktorze, że na dźwięk znajomego słowa 
jeden ze starców spojrzał na Sigurda, jakby pragnął uśmiercić 
go złym spojrzeniem. Nie powiedziałem o tym Ostapience ani 
słowa i proszę mi wierzyć, że do dziś nie mogę sobie tego 
darować. Przesu
nąłem tylko nieznacznie „Skorpiona", aby go mieć pod ręką.
Na przeciwległym krańcu groty otwierał się w skale 
nieregularny otwór prowadzący w głąb jakiegoś szybu. 
Oświadczyłem wówczas coś w tym rodzaju, że powyżej uszu 
mam już speleologicznych doświadczeń i że po przeżyciach w 
Dziurze Świętego Patryka ani trochę nie tęsknię za 
podziemnymi labiryntami, ale Ostapienko już ruszył naprzód. 
Rzucił mi tylko przez ramię, że musimy starać się nawiązać 
kontakt z mieszkańcami wszechświata, z podziemnymi 
bogami, i że wobec tego widocznie będziemy musieli 
pofatygować się w tym celu pod ziemię. Skoro już raz wleźli 
do jaskiń pod Sneffelsem, to chyba i tu zostali wierni swoim 
narodowym zwyczajom. I żebym zwracał uwagę na dozymetry 
w hełmach. Podziemni bogowie mogą mieć w Skałach 
Asgrima równie nieprzyjemne lampki radioaktywne jak w 
Dziurze Świętego Patryka.
Przekazałem ostrzeżenie Ositapienki McLaughinowi i 
Fredowi i ufnie pobrnąłem za komendantem w głąb sztolni. 
Przed wejściem, które dzięki niezwykłemu kaprysowi sił 
górotwórczych przypominało swoim ostro-łukiem gotycką 
bramę, leżała wiązka pochodni, a właściwie długich prostych 
prętów, co do których roślinnego pochodzenia miałem pewne 
wątpliwości. Omotano je jakąś włóknistą materią, podobną z 
daleka do kądzieli albo też czesanego lnu. Iwan Maksymycz 
położył bliżej stojącemu starcowi dłoń na ramieniu i wskazał 
reflektor -zasilany z baterii skafandra. Zaświecił go. Starzec 
ani nie padł twarzą na ziemię, ani też
me przestraszył się okropnie, pomrugał tylko trochę oczyma, 
odłożył pochodnię i zanurzył się w głąb korytarza.
Rzeczywiście, redaktorze, wyglądało tu jak w kopalnianym 
korytarzu, tylko — rzecz jasna — bez szalowania. 
Gdzieniegdzie skały nosiły ślady ręki ludzkiej: ociosano je i 
wygładzono, aby ułatwić przejście — wie pan, stary grotołaz 
na pierwszy rzut oka pozna takie ingerencje w dzieło natury. 
Korytarz nieregularnymi stopniami obniżał się o jakieś sto albo 
sto pięćdziesiąt metrów.
— Słuchaj no, Fred — zwróciłem się do Sintona — a gdzie 
się podziewa ten Jarl Wisund, Jarl Byk, o którym opowiadał 
twój przyjaciel Sigurd. Nie widziałem go tu dotychczas.
— Mylisz się, przyjacielu — Fred na to. — Ten młodszy i 
brzydszy z tych dwóch przystojnisiów, którzy tak 
bezinteresownie i widać nie bardzo chętnie bawią się w 
naszych przewodników, to właśnie ów Jarl.
— A ten starszy? Brat?
— Tutaj wszyscy są mniej lub więcej braćmi albo też co 
najmniej kuzynami, doktorze! Cofnęliśmy się o tysiąc lat do 
okresu wspólnoty rodowej. Starszy pan — jeśli dobrze Sigurda 
zrozumiałem — jest czymś w rodzaju najwyższego kapłana 
plemienia. Religię tu mają bardzo skomplikowaną — trochę 
Odyna, trochę Chrystusa, jeśli można się tak wyrazić, a 
ponadto jeszcze kult węża, chociaż, jak się wydaje, na Marsie 
żadnych węży nie ma. Na pewno zapożyczyli to od tubylców 
znad Xingu, i lepiej nie odwracaj się co chwi
la, bo zdefasonujesz sobie ten swój wspaniały nos... Guz 
Maca niech ci będzie przestrogą!
Fred miał rację. Korytarz stawał się coraz bardzie,) 
niewygodny i nieprzystępny. Tak daleko widocznie 
zapuszczało się już niewiele osób.
Po kilkudziesięciu metrach korytarz rozszerzał się tworząc 
rozległą salę.
— Boże, oby tylko nie było tu ruchomych głazów! — 
westchnąłem zupełnie szczerze. — Właśnie tam się to 
wszystko zaczęło...
Nie, redaktorze, ruchomych głazów tam nie było, było za to 
coś bardziej interesującego. Wiązki światła naszych 
reflektorów odbiły się od czegoś oślepiająco białego i 
ogromnego, co spadało z wysokości mniej więcej trzypiętrowej 
kamienicy prosto w dół niczym lśniący wodospad, ale 
wodospad stężały i zastygły, a przy tym — jak się zdawało — 
zupełnie nieruchomy.
\ — Chłopaki, jeśli to stalaktyt, to jest to największy stalaktyt 
na świecie... — zauważył Mac. — Ale jeśli toto jest z lodu, to 
prawdziwy pech, bo nikt nie nazwie tego naszym imieniem... A 
może nazwie?... Co ty na to, Fred?
Fred nic nie powiedział, ale obrzucił Maca karcącym 
spojrzeniem.
Znajdowaliśmy się widocznie przy Białym Świętym 
Kamieniu Kipiącej Fali, o którym mówił już Sigurd. Mam tu 
fotografię, redaktorze. Jeśli pan chce, może ją pan wziąć do 
tego swojego reportażu. Niewiele jest warta. To białe lśniło jak 
lustro. Mimo wysiłku i po-
ważnej wiedzy fotograficznej, jaką zyskałem dzięki swojej 
szanownej małżonce — widzi pan, i znów szkoda, że nie ma 
tu Aleny — jak na złość nie udało mi się uchwycie/na 
negatywie choćby śladu drobnego rysunku na powierzchni 
tego czegoś. Sprawiło mi jednak drobną satysfakcję, kiedy na 
błysk elektrycznego flesza Jarl Wisund i wielebny kapłan 
jednak troszeczkę drgnęli. Oto do czego prowadzi 
ignorowanie naszej techniki!
Zdjęcie zrobiłem przy użyciu obiektywu panoramicznego, 
redaktorze... Super-Angulon, rozumie pan, trzydziestka piątka. 
Popełniłem zupełnie szkolny błąd nie prosząc nikogo z 
obecnych, aby przy tym stanął... Wtedy można by ocenić 
wymiary. Do wiadomości pana i czytelników: dolna, najniższa 
część Białego Świętego Kamienia Kipiącej Fali ma dobre trzy 
metry średnicy. Człowiek na tle tej lśniącej wspaniałości 
wygląda jak mrówka na tle... no... na tle buta. A to już coś 
znaczy!
Dwie największe niespodzianki przeżyliśmy, kiedy 
podeszliśmy do tego bliżej. Najpierw mniejsza niespodzianka, 
wyraźnie nieprzyjemna — dozymetry w hełmach zaczęły 
żarzyć się rubinowe. Na razie nie ponad dopuszczalną normę 
— te maszynki są ogromnie czułe i reagują nawet na 
fosforyzującą tarczę zegarka — ale diabeł nie śpi i lepiej dwa 
razy mierzyć, a raz kroić, i tak dalej w myśl tych wszystkich 
ludowych mądrości. Jarl Wisund i kapłan bez obawy podeszli 
do tej rzeczy o nieznośnie długiej nazwie, jak gdyby nigdy nic, 
a ponieważ nie byli tu zapewne po raz pierwszy,
a mimo to doczekali zupełnie przyzwoitego, na miejscowe zaś 
warunki nawet godnego pozazdroszczenia wieku, i my też 
odważyliśmy się ruszyć z miejsca — w hełmach na głowach i 
zezując nieustannie na czerwony wskaźnik dozymetru. 
Intensywność promieniowania radioaktywnego nigdzie nie 
przekroczyła granic przyzwoitości, krótko mówiąc — mogliśmy 
koło Białego przebywać kilka minut, a nawet godzin, to zaś 
wydawało się nam więcej niż dosyć. Oczywiście, tylko tak 
długo, dopóki nie przyjrzymy się wszystkiemu porządnie i z 
bliska. Redaktorze — to płynęło! Wprawdzie straszliwie 
powoli, znacznie wolniej niż miód, powiedzmy tak dwa-trzy 
centymetry na minutę, ale mimo wszystko płynęło. A przy tym 
— i to było najdziwniejsze i Ostapienkę, który był także 
geologiem i mineralogiem, niemal zwaliło z nóg — lśniąco 
biała substancja była w rzeczywistości twarda i przy uderzeniu 
dzwoniła jak prawdziwy kamień. Przez długie minuty 
patrzyliśmy, jak poszczególne „stalaktyty" przedłużają się z 
wolna i zbliżają do polepy jaskini, skąd równie wolno odpływał 
strumyczek świetliście białej masy, aby zniknąć w następnym 
zagłębieniu skalnym. Rzuciliśmy w ten potoczek kamień. 
Substancja Białego Świętego Kamienia Kipiącej Fali 
pochłonęła go z szybkością — mniej więcej — wskazówki 
sekundni-ka. Zniknął.
— Rodzaj materiału parakrystalicznego, metaloidu... licho 
wie, czego... — Iwan Maksymycz w końcu zdobył się na jakieś 
przypuszczenie. — Właściwie to zupełnie podobnie zachowuje 
się szewska smoła. Tak samo
cieknie, a przy tym pozostaje niemal tak twarda jak kamień. 
Albo szkło. Tylko że smoła potrzebuje na to tiługich dni, a 
szkło całych tyciącleci. No, chłopcy, kawałek tego musimy 
wziąć do domu. To może okazać się strasznie ważne...
Mac natychmiast ruszył ochoczo w stronę wiszącego nad 
nami białego olbrzyma.
— Nie, nie teraz. Później. Frędzle, czy jaskinia kończy się 
tutaj? Zapytaj Sigurda.
— Już pytałem, komendancie. Okropnie się bał, ale 
widocznie jest na Jarla Wisunda i arcykapłana potwornie 
wściekły za to, że skazali go na śmierć, no i dał się w końcu 
przekonać. Tutaj ponoć miejscowe atrakcje dopiero się 
zaczynają. W dalszej jaskini jest coś, co nazywa Małym 
Słońcem, i tam właśnie — jak się wydaje — Westfoldingowie 
mogą nawiązać kontakt z podziemnymi bogami.
Fred był zdenerwowany. Zaczynało być gorąco, redaktorze!
Iwan Maksymycz ruszył w stronę czarnego otworu, przez 
który wyciekał dołem lśniąco-biały strumyczek. Jarl Wisund i 
arcykapłan rzucili się ku niemu niespodzianie i zaczęli jeden 
przez drugiego coś paplać. Sin-ton w miarę możliwości 
tłumaczył, że następne jaskinie to ponoć święte miejsca, do 
których nie wolno wejść nawet hoenirom, gdyż podziemni 
bogowie mogliby się rozgniewać i na zawsze opuścić swoje 
dzieci z Nowego Nidaros. Mówili też coś o pożywieniu, od 
którego Westfoldingowie są całkowicie zależni i bez którego 
by zginęli, ale tę część przemówienia Fred rozumiał je
dynie piąte przez dziesiąte i nie odważył się jej dosłownie 
przekładać.
Barczysty komendant wzruszeniem ramion strząsnął ręce 
obu starców. Na czole, brudnym od czerwonego pyłu i 
poprzecinanym strużkami potu, zjawiły się gniewne 
zmarszczki.
— Kto wobec tego może iść dalej, Frędzle? Jeśli się nie 
mylę, tylko oni, co?
Po krótkiej dyskusji Fred przyznał, że chyba tak.
— Aha! — warknął chmurny Ostapienko. — A więc powiedz 
im, że... Albo nie! Powiedz im, że podziemni bogowie w 
żadnym wypadku nie mogą się na hoenirów rozgniewać. Że 
jesteśmy przyjaciółmi podziemnych bogów i — krótko mówiąc 
— musimy się z nimi porozumieć.
Fred obiecał zrobić, co tylko się da. Po chwili oznajmił:
— Jarl Wisund twierdzi, że tak czy inaczej dalej się nie 
dostaniemy. Powiada, że podziemni bogowie strzegą swojego 
królestwa przy pomocy niewidzialnego muru. Otwierają go 
jedynie wtedy, kiedy sami tego pragną i kiedy Westfoldingom 
wolno przyjść po pożywienie. Ale tego dokładnie nie rozumiem 
— dodał Fred.
Iwan Maksymycz ruszył przed siebie, obaj nasi przewodnicy 
za nim.
Tym razem korytarz był znacznie krótszy niż między 
pierwszą grotą mieszkalną w Skałach Asgrima a jaskinią 
Białego Świętego Kamienia. Prowadził nieco pod górę i 
skręcał pod kątem prostym.
Jarl Wisund powiedział coś — widocznie pad adresem 
Ostapienki.
— Czego chce? — spytał komendant.
— Mówi, że możesz zgasić „pochodnię w brylancie" — ma 
na myśli reflektor. Tu jest widno. Zbliżamy się do Małego 
Słońca.
— Nie spuszczajcie oka z dozymetrów! — polecił Iwan 
Maksymycz. — Ja tam już żadnym małym ani dużym słońcom 
nie wierzę... — Ale reflektor rzeczywiście zgasił.
Mrok korytarza rozświetlał dziwny blask mieniący się 
wszystkimi kolorami tęczy. Światło załamywało się i odbijało 
od gładkich powierzchni ścian. Ostapienko mówił właśnie coś 
w tym sensie, że pod względem geologicznym mamy tu do 
czynienia z absolutną zagadką, a przede wszystkim są tu 
niewyczerpane złoża żelaza, jeśli oczywiście nauczymy się 
przewozić je tanio przez kosmos, kiedy nagle korytarz urwał 
się na kolejnym zakręcie. Usłyszeliśmy okrzyk komendanta. 
Skoczyłem w przód, za mną Mac Mac Mac i Fred, który dość 
brutalnie odtrącił Sigurda, przejętego skruchą z powodu 
zdrady, jakiej się dopuścił wobec Jarla i arcykapłana. 
Ostapienko stał z obu starcami w niewielkiej grocie o niemal 
okrągłym kształcie, do której — podobnie jak w Rogheimie — 
światło dzienne wnikało przez mały otwór w pobliżu 
sklepienia. Różnica polegała na tym, że tu spadało niemal 
pionowo, z zenitu, i rozpraszało się snopem tryskających 
promieni — oślepiających i rzucających tysiące tęczowych 
plam. To lśnienie było tak gwałtowne, że oślepiło nas i w 
pierwszej chwili
nie moglibyśmy rozpoznać, co właściwie leży na cokole z 
potężnego kloca, który — sądząc z rozmiarów i powierzchni 
— służył też do sporządzenia świętego bębna Ragnira.
Ostapience przyszło w końcu na myśl włożyć hełm 
skafandra i opuścić odpowiedni filtr wizjera. Poszliśmy za jego 
przykładem. Przed nami znajdował się jakiś przejrzysty 
sześcian o krawędziach mniej więcej metrowej długości, 
osadzony jednym z rogów w nacięciu pnia tworzącego 
podstawę. Sześcian rzucał wokoło blask oślepiający nawet 
wtedy, gdy patrzyło się przez filtr polaryzacyjny. Można też 
było stwierdzić, że sześcian właściwie nie jest wcale 
sześcianem, ale bryłą o dużo bardziej skomplikowanej 
budowie. Jarl Wisund i arcykapłan kilkakrotnie skłonili się 
przed Małym Słońcem, jak się rzecz owa zupełnie trafnie 
nazywała.
— Wiecie, na co my tu właściwie patrzymy? — odezwał się 
w końcu Iwan Maksymycz.
— Na jakiś wyjątkowo duży kryształ, co? — wyraził 
przypuszczenie Mac.
— Kryształ? O krystalograficznej postaci trójkątnego 
dwudziestoczterościanu, czyli triakisoktaedru? A zresztą, czy 
widziałeś już kiedyś kryształ, który by w ten sposób załamywał 
światło? Oczywiście nie! To jest, proszę ja kogo, największy 
surowy diament, jaki człowiek kiedykolwiek widział. 
Najczystszej wody! Wspaniały! Wszystkie ziemskie diamenty, 
Góra Światła, Orłów, Excelsior i te inne drobniejsze śmieci są 
przy nim jedynie nędznym i obrzydliwym piaskiem. Waży 
pewnie dobrych kilka ton.
— Jaką ma wartość? — zainteresował się Mac.
— Jaką? Absolutnie żadnej! Gdyby oceniano go według 
obowiązujących na Ziemi kryteriów, gdzie — o ile mi wiadomo 
— za każdy następny ułamek grama podwaja się cenę, to 
pewnie by wszystkie pieniądze świata, i to pomnożone 
jeszcze przez jakiś bilion czy trylion, nie wystarczyły. A więc 
mówienie o wartości jest kompletnym nonsensem. A na Ziemi 
ten klocek zdezorganizowałby od razu cały diamentowy rynek. 
Nawet gdyby go rozdzielono na mniejsze kawałki — a moim 
zdaniem byłaby to niepowetowana strata — doprowadziłoby to 
do potwornego krachu na wszystkich diamentowych 
giełdach...
— No to bierzemy go, chłopaki — zaproponował Mac. — 
Niechaj znowu będzie jakaś heca!
— Bardzo jestem ciekaw, jak go weźmiesz i gdzie go w 
„Riderze" schowamy — zauważył jakby od niechcenia Fred. 
— A poza tym nie zachowuj się tu jak zdobywca. Ten 
kamyczek wcale • nie pada przed tobą błagalnie na kolana!
— No, no, znowu jakieś kazanie... — mruczał Mac. — Ale 
gdzie są ci podziemni bogowie? O to nie potrafisz zapytać, 
co?
Fred nie czekając na zachętę rozmawiał już żywo z 
Sigurdem, którego obecności Jarl i arcykapłan wyraźnie i 
celowo nie dostrzegali. Sigurd jednak nigdy w życiu tu nie był i 
nawet przy najlepszej woli nie potrafił poradzić, dokąd iść. 
Obaj starcy stali przy Małym Słońcu z rękoma założonymi na 
piersiach i odmawiali odpowiedzi na pytania Sigurda. Jarl 
Wisund
w końcu oznajmił lakonicznie, że w świętym przybytku nie 
powinno się podziemnym bogom zakłócać wbrew ich woli 
spokoju. I basta!
— Zachowują się wobec nas coraz bardziej nieprzychylnie 
— powiedział Ostapienko. — Zapewne popełniliśmy jakiś 
błąd, ale z drugiej strony... wiecie, mam wrażenie, że Jarl i 
arcykapłan wcale nie są o wiele przyjemniejsi nawet dla 
swoich współplemieńców. Widocznie tych miejscowych bogów 
zagarnęli dla siebie i korzystają z tego, jak mogą.
Fred wzruszył ramionami i rzucił coś o zupełnie normalnym 
i przyjętym wykorzystywaniu toku zdeformowanych informacji, 
jeśli istnieją takie możliwości. Zamilkł dopiero wówczas, kiedy 
Mac zaczął jęczeć jak , człowiek dotknięty nagłym bólem 
zębów. Mac zawsze reagował w ten sposób, ilekroć Fred 
dosiadał swojego semantyczno-cybemetycznego rumaka.
— Spróbuj ich, Frędzle, bardzo grzecznie zapytać, czy Małe 
Słońce znaleźli tu, na cokole, i powiedz im, aby ich 
udobruchać, że jesteśmy wprost zachwyceni i że czegoś tak 
wspaniałego nigdy w życiu nie widzieliśmy. Może to 
poskutkuje!
Widocznie Fred starał się, jak mógł, bo po jego dłuższym 
przemówieniu arcykapłan przestał być tak bardzo 
ceremonialny, z oczu zniknął mu wyraz niechęci i raczył 
odpowiedzieć, że nie, że Małe Słońce znaleźli w jednej z 
pobliskich jaskiń i przynieśli je tu ku czci podziemnych bogów. 
Wokół Małego Słońca — mówił — leżało jeszcze wiele 
mniejszych słońc.
— Istny Transwal... — zauważył Mac. — Wiecie, ja-
kie by to miało znaczenie dla naszych wierceń głębinowych? 
Albo dla ciągnięcia drutów?... Wyobraźcie sobie, że każda 
fabryka może sobie pozwolić na kilka diamentów/o wielkości 
baraniej głowy!
Dobra wola kapłana i Jarla nie sięgały dalej. Osta-pienko 
podjął więc penetrację jaskini na własną rękę. Po kilku 
zaledwie krokach znalazł to, czego szukał:
wąski otwór w skale.
— O, tu znów wypływa ten biały kamienny strumyczek — 
oznajmił. — Po drodze gdzieś się nam zagubił. Nawet tego nie 
spostrzegliśmy. Au!
— Co się stało? — zapytaliśmy go wszyscy trzej jednym 
głosem.
— Uderzyłem o coś... na razie nie widzę, o co. Coś jakby 
płyta szklana, ale odrobinę elastyczna. Mac... chodź no tu i 
popatrz... pewnie znów jakieś miejscowe cuda i czary...
Tym razem nie były to, redaktorze, cuda i czary, ale coś 
jeszcze dziwniejszego, co Jarl i arcykapłan od dawna znali... 
Teraz patrzyli na nas drwiąco, jak usiłujemy przejść przez 
otwór i jak odbijamy się od niewidzialnej przeszkody niczym 
muchy od szyby okiennej. Właściwie nie jest to tak bardzo 
ścisłe porównanie; już w określonej odległości od przeszkody 
czuło się wyraźny opór, odpychanie, które ciągle wzrastało i 
osiągało stopniowo taką siłę, że nie można jej było 
przezwyciężyć. Przypominało to — praktycznie rzecz biorąc 
— bardziej niż płytę szkła błonę gumową, której opór wzrasta 
w miarę napinania. Ma pan przynajmniej zielone pojęcie, jak 
to funkcjonowało? Chwała
Bogu! Kiedy tak kręciliśmy się wokół zagadkowej przeszkody i 
zastanawialiśmy się, czy spróbować użyć „Skorpiona", czy 
raczej Macowego lasera, w pewnej chwili bardzo skutecznie 
zasłoniliśmy kawałek otworu... Fred chwycił nas za ramiona.
— Chwileczkę... tam jest coś w rodzaju siatki! Widziałem to 
całkiem wyraźnie. Jak Boga kocham! Drobniutka siatka, której 
oka mają średnicę mniej więcej centymetra lub dwóch... 
Stańcie znów tak, aby zasłonić tę dziurę przed Małym 
Słońcem... No tak... to siatka! Widzicie?
Oczywiście widzieliśmy. Jakby zawieszona w powietrzu 
kołysała się i lśniła zagradzając wejście do dalszego 
podziemnego korytarza regularna siatka z zielonkawych, 
niezmiernie delikatnych kreseczek, które czasami znikały na 
chwilę, by pojawić się znowu, czasem zaś przesuwały się, aby 
potem wrócić na swoje miejsce. Raz czy nawet dwa razy na 
ułamek sekundy cała siatka gwałtownie rozbłysła i splątała 
się, ale natychmiast powróciła do pierwotnej postaci. Gdy 
popatrzyliśmy z bliska, wydało się nam, że powietrze wokół 
nitek drży tak, jak w lecie nad rozgrzaną szosą. Temperatura 
jednak — na ile udało się nam zbliżyć rękę— nie wzrastała. 
Ale do samej zielonej koronki nie można było ręki zbliżyć. Co 
najwyżej — na pięć albo sześć centymetrów.
— Wiecie, chłopaki, co to przypomina? — odezwał się w 
końcu Fred. — Zapis oscylacyjny na ekranie. Nawet kolor tych 
nitek... Nie wydaje się wam?... I te krótkotrwałe zakłócenia, 
kiedy na chwilę wszystko to
mota się i plącze, by natychmiast powrócić do poprzedniego 
stanu...
— To twoja dziedzina, Mac. Ty jesteś elektronikiem. 
Właściwie to między innymi elektronikiem — poprawił się 
Ostapienko. — A więc ty myślisz...
— Wolę zbyt wiele nie myśleć — wykręcił się natychmiast 
McLaughin. — Tu, na Marsie, teoretyzowa-nie prowadzi 
zazwyczaj do bardzo przykrej kompromitacji. Ale rzeczywiście 
najbardziej to przypomina jakieś pole siłowe o mocnym 
ładunku antygrawitacyj-nym. Jego nosicielami są te zielone 
sznureczki, które jakaś maszyna indukuje albo emituje, albo 
coś w tym rodzaju. Ten, kto to zainstalował, wie zapewne o 
grawitacji i o antygrawitacji trochę więcej niż my. Uświa-
domiliśmy to sobie zresztą już wtedy, kiedy patrzyliśmy na 
latający talerz kręcący się koło „Ridera", prawda? Ale skoro 
już przy tym jesteśmy, to ci dwaj panowie — wskazał głową 
Jarla i arcykapłana z zainteresowaniem śledzących nasze 
poczynania — z całą pewnością wiedzą, dlaczego Małe 
Słońce właśnie t u przy-dźwigali. Gdyby nie to, żeśmy 
przypadkiem tę siatkę zasłonili i że mimo wszystko zwykliśmy 
się odrobinę wokół siebie rozglądać, nigdy byśmy jej nie 
spostrzegli. Westfolding, który tu zabłądził, jeśli się na coś tak 
świętokradczego w ogóle odważył, z całą pewnością 
opowiadał do śmierci, że jakieś złe i nieczyste siły odtrąciły go 
od siebie...
Ostapienko wzruszył ramionami.
— Może. Ale co teraz? Myślę, że na nic się to nie zda, ale 
mimo wszystko spróbowałbym lasera. Energia
wiązki fotonów jest z pewnością skuteczniejsza niż kulki 
naszych automatów. No, do dzieła, Mac!
McLaughin ochoczo zdjął z ramienia karabin laserowy, 
przez chwilę ładował kondensatory, po czym wycelował i z 
bliska — na tyle, na ile mógł pokonać lufą wzrastający opór — 
wypuścił ognisty promyczek, cienki jak igła, wprost w 
zielonkawą siatkę. Zamknęliśmy oczy, ale ostry blask sprawił 
nam ból nawet mimo opuszczonych powiek i dymnego szkła 
wizjerów. Mac powiedział nam później, że obserwował to 
wszystko przez okulary ochronne. Promień uderzył w pole 
siłowe jak strumień wody w taflę szkła, rozprysnął się na nim i 
rozpłynął — tak dosłownie się wyraził — na wszystkie strony. 
Na kilka sekund cały otwór w skale zalśnił, włókienka jakby 
pogrubiały, wzmocniły się i — tego jednak Mac nie był tak 
całkiem pewien — przemieniły się w różańcowe formacje 
złożone z szeregu drobnych kuleczek. Po chwili wszystko było 
już po staremu. Nie naruszona siatka zielonkawych, ledwie 
widocznych pajęczyn nadal zagradzała drogę...
— A więc z pozycji siły nic się nie da zrobić ;— powiedział 
Iwan Maksymycz. — Musimy wymyślić coś lepszego. Mniej 
brutalnego. Ta siatka to widocznie dzieło zdolnych uczonych, 
a my na nią od razu zf bronią w ręku. Nie...
Wszyscy jak jeden mąż spojrzeliśmy na Iwana Ma-
ksymycza: czy mówi poważnie, czy też stroi sobie z nas żarty, 
ale zanim zdążyliśmy ten problem rozstrzygnąć, Fred jęknął:
— Spójrzcie no szybko! To zaczyna się zmieniać!...
Miał rację, redaktorze! Nitki, jeszcze przed chwilą ledwie 
widoczne, zaledwie pajęczynowaty i zielonkawy zarys kresek, 
zaczęły się nagle żarzyć jak włókna w żarówce. W pewnym 
miejscu siatki zrobił się naraz otwór, który rósł pomału, 
zachowując dokładnie kulisty kształt. Jedna żarząca nitka po 
drugiej odwijały się spiralnie, by w końcu zniknąć bez śladu. 
Mac Mac Mac jednym szarpnięciem otworzył futerał swojego 
hasselblada i nie celując pstryknął zdjęcie.
— Posłuchaj, Mac, tyś jednak naderwał to tym swoim 
laserem, a teraz pruje się jak nylonowa pończocha — 
powiedziałem i naprawdę tak myślałem. Bo też to się 
dosłownie pruło, redaktorze... Zresztą nawet na fotografii dość 
dobrze to widać.
— Uważajcie lepiej na Jarla — poradził nam za plecami 
Fred.
Westfoldingowie stali tuż za nami i patrzyli na sieć. Wcale 
nie wyglądali na zdziwionych czy przerażonych, raczej wprost 
przeciwnie — na zawiedzionych i wściekłych.
— A więc to tak — odezwał się komendant. — Obaj 
panowie ten cud widocznie doskonale znają i wiedzą, jak 
usunąć to pole siłowe albo jak dać .znak temu, kto je tu 
utrzymuje. Raczej to drugie... Jakąś rolę gra tu chyba Małe 
Słońce — po prostu impuls świetlny, który — nie wiedząc o 
tym — wysłaliśmy strzelając z lasera... Może... ale dajmy już 
spokój domysłom.
Ostrożnie wsunął rękę tam, gdzie jeszcze przed chwilą 
znajdowało się pole siłowe. Zniknęło. Ręka przesunęła się bez 
trudu.
— Obaj wysoko urodzeni Westfoldingowie pójdą przed 
nami, Frędzle! Powiedz im to, proszę cię bardzo. Mac i Sigurd 
zostaną tutaj. Troszkę mi to przypomina zwodzony most, a 
według zgodnej opinii wszystkich powieści przygodowych 
lepiej mieć swoich ludzi po obu stronach.
Jarl wraz z arcykapłanem bez protestu weszli w niski otwór. 
Obaj — aby zmieścić się w nim — musieli się pochylić. Po 
jednej stronie, tuż przy skale, znajdowało się regularne, 
widocznie sztuczne, koryto, którym z wolna, niemal 
niedostrzegalnym ruchem płynęła lśniąco biała substanacja. 
Tym razem już po kilku metrach dotarliśmy do czwartej jaskini, 
nie oświetlonej, o rozmiarach dość rozległego pomieszczenia. 
Ściany były niemal zupełnie gładkie, strop ginął gdzieś wysoko 
w górze.
Jarl i arcykapłan natychmiast po wejściu rzucili się na 
kolana i mamrotali coś z głowami przyciśniętymi do skalnej 
posadzki.
— Jeśli się nie mylę, proszą podziemnych bogów o 
przebaczenie, że zbezcześcili ich... ich coś. Nie wiem, czy 
świątynię, czy tylko przybytek. Nie wszystko rozumiem... I aby 
nie obrażali się i nie odmawiali w przyszłości swoim 
dzieciom... i znów nie wiem, czego... ale na podstawie 
pokrewnych wyrazów może to być chleb... Jest to pewnie 
bardzo już zniekształcone i zatarte wspomnienie 
chrześcijańskiej modlitwy Ojcze nasz — „chleba naszego 
powszedniego daj nam dzisiaj..."
— Tak myślisz, Fredzie7 — powiedział z wolna Osta-pienko 
oświetlając reflektorem wszystkie kąty jaskini. — Ależ nie, 
przyjacielu! Spójrz tylko... I ty również, doktorze. Właściwie ty 
przede wszystkim. Co się tu z Białym Kamieniem dzieje? 
Widzicie — tu! Zauważyłem, że Jarl Wisund przy tym całym 
oddawaniu pokłonów i biciu głową o ziemię ułamał coś i 
szybko wsunął do ust. I arcykapłan także przysuwa się nie-
znacznie coraz bliżej...
Nie będę zwlekał, doktorze, i zbyt długo podniecał pańskiej 
ciekawości, oczywiście, jeśli moja opowieść na tyle pana 
interesuje, by można tu mówić o jakimś podniecaniu. Wolny, 
ledwie widoczny strumień kamiennej substancji tu, w jaskini, 
jeszcze bardziej zwalniał swój bieg i rozlewał się tworząc 
okrągłe jeziorko pokryte przy ujściu ledwie dostrzegalnymi 
stalaktytami galaretowatej masy. Musiałem włożyć na 
obiektyw aparatu fotograficznego swoje i Maca pierścienie, 
aby móc fotografować z dostatecznie bliskiej odległości. 
Wyglądały jak malutkie sople rosnące w górę na wysokość 
najwyżej pół centymetra. Ale niedaleko od ujścia kamiennego 
potoczka zmieniały się: stawały się matowomleczne i niemal w 
oczach przybierały najbardziej fantastyczne kształty, które 
pomysłowy Fred nazwał celnie ,,karnawałem krasnoludków". 
Widzi pan te fotografie — prawda, że to trafne określenie?
W ostatnich szeregach po drugiej stronie jeziorka „tańczące 
krasnoludki" niemal cudownie ożywały. Zaczynały się zwijać i 
kręcić, z czapeczek tu i ówdzie wytryskiwały z cichym 
trzaskiem mleczne kropelki (ma
pan je na zdjęciu) i jeszcze kilkadziesiąt centymetrów drogi i te 
śmieszne, dziwaczne figurki rozpływały się w warstwę 
białawej — o lekko brązowym odcieniu — masy pokrywającej 
taflę jeziorka. Pachniało to przyjemnie — jak karmel albo 
pieczone mięso.
Fred spytał obu starych Westfoldingów, czy to jest ów chleb, 
którego im podziemni bogowie dostarczają. Przytaknęli żywo. 
Jarl Wisund dodał, że bez tego pożywienia mieszkańcy 
Rogheimu dawno by pomarli z głodu, zwłaszcza w zimie, 
kiedy nie można tu nic zebrać ani upolować.
Potem oczywiście i ja tę rzecz ostrożnie skosztowałem — 
najpierw jedynie odrobinę na koniuszek języka, następnie zaś 
— niewielki kęs. W smaku przypominało to trochę ekstrakt 
mięsny z dodatkiem grzybów, pozostawiało jednak lekkie 
pieczenie w ustach. Wcale nie było to złe, redaktorze! Nie 
wydaje mi się, abym sobie tę potrawę szczególnie upodobał, 
tak żebym musiał prosić Alenę o przyrządzanie jej na każdy 
niedzielny i świąteczny obiad, ale pod względem kalorycznym 
była zapewne wydajna. Zresztą jadłem już gorsze rzeczy! Jak 
mi Bóg miły! Zapewne była to jakaś hodowla organizmów na 
pożywce.
Ostapienko naraz zwrócił się gwałtownie do Sin-tona.
— Frędzle... dopiero teraz przyszło mi to do głowy... 
Zapytaj, czy właśnie tu spotykali się z podziemnymi bogami. 
Szybko! Człowieku, że też nie przyszło mi to wcześniej na 
myśl!
Fred, nieco zdziwiony tym pośpiechem, uniósł brwi, 
niemniej jednak pytanie przetłumaczył.
Jarl i kapłan wymienili spojrzenia, po czym Wisund, który 
widocznie przemawiał w imieniu wszystkich pozostałych, 
powiedział z wahaniem:
— Tak... już mój ojciec ich tu słyszał. My także 
rozmawialiśmy z nimi. Nieczęsto. Jeśli sobie przypominam, 
przez całe życie mówili ze mną chyba pięć i pięć razy.
Jak pan widzi, Jarl w matematyce nie był orłem... Dyskusja za 
pośrednictwem tłumacza trwała — mimo przeszkód — nadal. 
Iwan Maksymycz rzucał jedno pytanie po drugim —, Wisund 
odpowiadał wolniej i bardziej powściągliwie.
— I co wam podziemni bogowie mówili?
— Mówili tylko o dniach, kiedy wolno nam przyjść po 
pożywienie, i
— W jakim języku mówili?
— W naszym. Podziemni bogowie są wszechwiedzący. 
Mówią językami wszystkich narodów.
— Mówili jak ty, jak inni Westfoldingowie?
— Bogowie nie mówią jak ludzie...
— A więc jak mówią?
Tu rozmowa ugrzęzła na mieliżnie. Jarl Wisund albo nie 
chciał, albo nie umiał opisać języka podziemnych bogów. 
Skąpym rezultatem wysiłków Freda było stwierdzenie, że 
mówili „jakby głosem świętego Ragni-ra", ale — na ile udało 
mu się zrozumieć — nie tak głośno. ;
— Albo jest to podstęp jak w dziesiątkach najroz
maitszych mówiących świątyń — komendant otarł sobie pot z 
czoła — albo po prostu zmyśla jak setki królów i jariów ku 
większej chwale majestatu, albo też wreszcie mówi prawdę i 
jesteśmy tam, gdzie chcieliśmy się znaleźć. Frędzle, bardzo 
cię proszę: jeszcze kilka pytań. Czy widzieli kiedyś 
podziemnych bogów na własne oczy?
— Nie... nigdy — odpowiedział Jarl. — Człowiek nie może 
patrzeć na bogów. Widzieliśmy ich statki, którymi mogą latać 
po niebie.
Ostapienko pospiesznie wymontował z hełmu muszlę 
mikrofonu. Miała w przybliżeniu kształt płaskiej miski. 
,
— Czy te ich niebieskie statki wyglądały mniej więcej tak?
Jarl i kapłan wymienili kilka słów, po czym Jarl skinął głową.
— Niezupełnie, ale mniej więcej tak.
— Aha. Latające talerze! Nic innego... Jeszcze chwileczkę, 
Fred! Ile statków do podróżowania po \niebie widzieli 
Westfoldingowie i kiedy zobaczyli ostatni?
Znów chwila konsultacji, po czym odpowiedź:
— Dawniej widywano więcej statków, nawet kilka 
jednocześnie... latały niczym foty wokół księżyca. Teraz od 
wielu lat — ani jednego. Dopiero przed trzema i trzema 
dniami.
A Fred uzupełnił:
— Chciał jeszcze dodać, że oznaczało to nieszczęście, czyli 
krótko mówiąc nasze przybycie, ale arcykapłan, Iwanie 
Maksymyczu, powstrzymał go spojrzeniem.
Wydawało się, że komendant nie zwrócił na ten komentarz 
uwagi.
— A nic innego nigdy nie widzieli? Na przykład wielkich 
czarnych kuł? Czarnych ośmiornic? Nic — tylko thursy?
WestfoldŁngowie kręcili głowami.
— Dobrze. Skoro oni mówili z podziemnymi bogami, to 
może i nam się uda. Łączność jest chyba obustronna, pewnie 
wiedzą już o naszej obecności. A może nie?... To też możliwe. 
Mac, daj no mi tę swoją świetlną dubeltówkę! — zawołał 
Ostapienko.
Z mroku sklepionego korytarza wynurzyła się po chwili ręka 
w skafandrze z laserem. Ostapienko stanął w rozkroku, 
skontrolował lampkę sygnalizacyjną i igłą promienia objechał 
najdalszą ścianę jaskini. W powietrzu rozszedł się zapach 
palonego kamienia. A potem wokół nas, redaktorze, naprawdę 
wszędzie dokoła nas, rozległ się jakiś głos, jakiego jeszcze 
nigdy w życiu nie słyszeliśmy. Obaj Westfoldingowie 
natychmiast padli na ziemię i leżeli w bezruchu jak martwi. My 
zbiliśmy się w gromadkę w kącie jaskini, a ja przy tym omal 
nie podeptałem tańczących krasnoludków. Głos najpierw 
brzmiał chrapliwie i niewyraźnie, dopiero potem rozległy się 
słowa, artykułowane straszliwie pomału, głoska po głosce, 
sylaba po sylabie, niekiedy dziwnie przeciągane, kiedy indziej 
znów towarzyszyły im 'odgłosy, nie będące częściami słów. 
Nie chcę się chwalić, ale od razu zaświtało mi w głowie:
to mówi maszyna. Nie gramofon, magnetofon czy radio, 
słowem nic, co głos ludzki tylko zapisuje i przekazuje,
ale maszyna, która głos „tworzy", tak jak trąbka tworzy 
trąbienie. Wie pan przecież, że saksofon może z po-
wodzeniem śmiać się i że na skrzypcach, jeśli to pana "bawi, 
może pan naśladować śpiew kanarka. No... a ta maszyna 
mówiła. Po staroislandzku, tak że Fred musiał tłumaczyć, choć 
tak samo jak my stracił z wrażenia głowę. Na szczęście miał 
dosyć czasu — ta mówiąca maszyna nie mogła się w 
wygadaniu równać chociażby... no chociażby z Aleną. 
Skądże! Tym razem to szczęśliwy zbieg okoliczności, że jej tu 
nie ma! Jeśli dobrze pamiętam, pierwsze słowa brzmiały... Ale 
wie pan co? Damy już temu spokój. Ja wprawdzie chętnie 
wspominam, ale dzisiaj przebrałem trochę miarę. Kolega Piotr 
na pewno mnie zwymyśla, kiedy zobaczy jutro wyniki badań 
krwi... To przemówienie w jaskini „karnawału krasnoludków" 
znajduje się zresztą w archiwum akcji, a co działo się potem, 
może panu opowiedzieć Mac. Niewiele tego zostało. A więc 
dobranoc, redaktorze...
Tym nieprzyzwoicie długim rozdziałem tivymki badania krwi 
doktora Kamenika okazały się nazajutrz rzeczywiście nie najlepsze; 
czy kolega Piotr go zwymyślał, nie wiem, mnie za to pani Atena zwy-
myślała przez telefon jak się patrzy — i słusznie!) zegnamy się z 
doktorem Kamenikiem, jednym z glów-•nych — jeśli nie głównym — 
narratorów przygód akcji Val. Gdyby nie on, akcja Val wcale by się 
nie narodziła, nie doszłoby do „przygody stulecia", jak już pier-
WSZĄ wyprawę w głąb jaskiń pod Sneffelsem nazwała jakaś 
zagraniczna gazeta, i — naturalnie — nie powstałyby też trzy tomy 
moich wywiadów z jej uczestnikami. Za to wszystko jestem mu 
bardzo zobowiązany.
Mój przyjaciel doktor Kamenik wie o tym dobrze, tak że mogę tu 
sobie darować sążniste frazesy orientalnych uprzejmości.
Przyp. red.
Zapis Freda Sintona 4/a
Niniejszy tekst jest dokładnym i dosłownym powtórzeniem 
fragmentu oryginalnych uwag Freda Sintona wydanych jako 
fotofacsimile przez Instytut w Snef-fels. Sinton nie zanotował 
rozmowy w języku stara-islandzkim (w jakim faktycznie ją 
prowadzono), ale po angielsku. Starałem się tłumaczyć jak 
najwierniej, aby uchwycić także pewne charakterystyczne cechy „mo-
wy maszyny".
Zainteresowani znajdą szczegółową analizę rozmowy w 
prawdopodobnej oryginalnej wersji staroislandzkiej^ powstałej w 
wyniku ponownego przekładu tekstu Sintona na język staroislandzki, 
oraz liczne komentarze na temat częstotliwości głosek i tak dalej i 
temu podobnie w osiemnastym tomie „Linguistic Research" (nr 5, 6 i 
7). Osobiście przypuszczam, że mój przekład nie jest wcale gorszy 
od angielskiego; mam też nadzieję i wierzę — aby 2 szacunku dla 
Freda Sintona wyrazić się w jego ulubiony sposób — że nie została 
„podwyższona semiologiczna entropia ani też informacyjny szum w 
kanale".
Przyp. red.
(Stenogram rozmowy w jaskini za polem siłowym. 
Respondent prawdopodobnie mechaniczny.)
1. niewyraźne dźwięki (przygotowanie maszyny?)
2. ... ludzie... trzecia... gwiazda... słowo... słowo... słowo... 
ludzie... trzecia... gwiazda... czwarta... gwiazda... nie... 
więcej... słowo... słowo...
(Prawdopodobne znaczenie: „Mieszkańcy Ziemi, możemy z 
wami rozmawiać jedynie przy pomocy tego zasobu słów, jakim 
posługują się Westfoldingowie". Terminu „planeta" i niektórych 
form gramatycznych •wyraźnie brak.)
2a. Kto do nas mówi?
3. Ludzie... trzecia... gwiazda... mówi... nie... ludzie... 
rozum... ostatni... krąg... teraz... czwarta... gwiazda... teraz... 
tak... nie... jutro... nie... nie...
(Znaczenie niezupełnie jasne; prawdopodobnie: „Mie-
szkańcy Ziemi, rozmawiacie z rozumnymi istotami ze-
wnętrznego kręgu systemu słonecznego (?), którzy znajdują 
się tymczasowo na Marsie, ale jutro [jutro — prawdopodobnie 
w przenośnym znaczeniu tego słowa] odjadą).
3a. Czy możemy się z wami spotkać, przyjaciele?
4. ... ludzie... słowa... ludzie... trzecia... gwiazda... słowa... 
nie... ludzie... czwarta... gwiazda... słowa... nie... 
przyyyyyjaciele... słowo... nie... nie...
(Znaczenie: ,,Używajcie tylko miejscowego zasobu słów! 
Nie rozumiemy, co znaczy: przyjaciele".)
Widocznie wśród Westfoldingów częstotliwość używania 
tego słowa jest minimalna albo wręcz zerowa. 
Charakterystyczne!
(Od tej chwili w pytaniach i odpowiedziach przystosowałem 
się do językowych nawyków maszyny.)
4a. My ludzie trzecia gwiazda rozum ostatni krąg razem 
czwarta gwiazda teraz?
5. Nie... kamień... ludzie ogień płomień śmierć... oko nie... 
palce nie... śmierć... rozum... ostatni krąg... śmierć... nie... 
życie... słońce... rozum ostatni krąg... małe... małe... zwierzę... 
oko nie palce nie... śmierć... ludzie... śmierć nie.
(Znaczenie niemal niewątpliwe: „Nie możemy się spotkać. 
Jesteśmy radioaktywni [niewidzialny i niedotykalny płomień], 
co was zabija, a z kolei wasze bakterie [małe, małe zwierzę], 
które wam nie szkodzą, nas zabijają".)
Uwaga: Użyte już raz słowa maszyna reprodukuje szybciej, 
bez poprzedzających je długich interwałów.
Kolejnego pytania nie zadano — maszyna natychmiast 
podjęła.
6. ... ludzie trzecia gwiazda... ludzie trzecia czwarta 
gwiazda teraz... szybko powrót trzecia gwiazda... statek... 
płomienie... rozum ostatni krąg czwarta gwiazda... szybko 
ostatni krąg... śmierć czwarta gwiazda... kamień płomień oko 
nie... nie... nie... rozum ostatni krąg śmierć... ostatnia lata... 
(słowo zagłuszają trzaski) ostatnia lata... (znowu trzaski) 
ostatni krąg... czwarta gwiazda... ludzie trzecia czwarta 
gwiazda... w przeciwnym razie... śmierć... ludzie trzecia 
czwarta gwiazda.
(Prawdopodobny sens: „Mieszkańcy Ziemi, przewieźcie 
Westfoldingów [człowiek trzecia czwarta gwiazda — Ziemia — 
Mars] swoją rakietą z powrotem na Ziemię.
My [rozum ostatniego kręgu na Marsie — czwarta gwiazda] 
musimy szybko wracać. Tu czeka nas pewna śmierć, 
radioaktywność wyczerpuje się [kamień płomień niewidzialny]. 
Mamy tu ostatnią latającą maszynę [?], którą wrócimy. W 
przeciwnym razie Westfol-dingowie umrą".) v^_
7. „Kiedy rozum ostatni krąg czwarta gwiazda ostatni krąg 
leci?"
(W ten sposób przetłumaczyliśmy pytanie: „Kiedy 
odlecicie?")
7 a. ... część część część część... krąg czwarta gwiazda 
słońce... jedna część... leci ostatni krąg... nie leci śmierć.
(Stosunkowo pewne znaczenie: „Musimy odlecieć po jednej 
czwartej obiegu Marsa wokół Słońca [to znaczy po upływie 
około pięciu ziemskich miesięcy], w przeciwnym razie 
zginiemy".) /
Maszyna kontynuuje:
...rozum ostatni krąg... znak ludzie trzecia czwarta 
gwiazda... ludzie trzecia gwiazda... rozum ostatni krąg...
lata... (znowu takie same trzaski) nie... nie trzecia gwiazda...
(I znów sens dość jasny: „Dlatego posłaliśmy znak 
Westfoldingów ludziom z planety Ziemia. Nie mogliśmy sami 
przylecieć, nasz statek międzyplanetarny (?) nie może lecieć 
w kierunku Ziemi".)
8. „Ludzie gwiazda nie statek ogień teraz czwarta gwiazda 
trzecia gwiazda czwarta gwiazda trzecia gwiazda czwarta 
gwiazda trzecia gwiazda. Ludzie trzecia
czwarta gwiazda dużo. Mało czas krąg czwarta gwiazda. 
Słońce. Śmierć ludzie trzecia czwarta gwiazda".
(Maszyna, która z nami rozmawiała, przejawiała niezwykłą, 
wyjątkową wprost pojętność. Obawiałem się, że pytanie 
zostało sformułowane w sposób zbyt skomplikowany, ale 
maszyna od razu zrozumiała. Jej spektrum semantyczne 
budziło podziw. Nasze pytanie w wersji oryginalnej brzmiało: 
„Nie zdołamy podczas kilku podróży zabrać do rakiety 
wszystkich Westfoldingów. Jest ich wielu. Nie ma czasu. 
Westfoldingom grozi śmierć".)
8a. Śmierć nie zimno... nie powietrze... śmierć pożywienie... 
ludzie trzecia gwiazda broń... czwarta gwiazda pożywienie 
(kilka słów zagłuszają trzaski) ...więcej krąg czwarta gwiazda 
słońce... czas czas... jaskinia teraz ludzie trzecia gwiazda 
pożywienie rozum ostatni krąg więcej krąg czwarta gwiazda 
Słońce... czas czas.
(Sens nie ulega wątpliwości: „Nie grozi śmierć ani z zimna, 
ani z braku tlenu, ale z głodu. Wy macie broń, przy pomocy 
której możecie upolować dość zwierzyny, a w tej jaskini 
jeszcze przez kilka następnych łat będziemy wyrabiać 
pożywienie. Czasu jest dosyć".)
Maszyna kontynuuje:
...ludzie trzecia gwiazda... statek płomienie... natychmiast... 
natychmiast... natychmiast... powrót trzecia gwiazda... nie 
powrót... statek płomienie... kamienie kamienie burza... statek 
nie... trzecia gwiazda nie... śmierć ludzie trzecia gwiazda 
śmierć ludzie trzecia czwarta gwiazda... ''natychmiast powrót 
trzecia gwiazda... dziś jutro... potem dzień... za późno... 
śmierć.
(Przekład budzący wprawdzie niepokój, ale — jak się zdaje 
— trafny: „Natychmiast wracajcie rakietą na Ziemię, w 
przeciwnym razie zniszczą ją kamienie [meteory? wichura?]. 
Wracajcie dziś albo jutro. Dzień później może być już za 
późno. Wszyscy tu zginą. Wy i Westfoldingowie".)
9. ,,Statek płomienie nie dziś jutro. Woda płomienie mało. 
Dziś jutro statek płomienie nie trzecia gwiazda. Dziesięć 
dziesięć dziesięć dzień statek płomienie dopiero trzecia 
gwiazda".
(Sens: „Nie możemy natychmiast odlecieć rakietą, Mamy 
mało materiałów napędowych. Możemy odlecieć dopiero za 
trzydzieści dni".)
I to maszyna od razu zrozumiała.
9a. Statek płomienie wiele woda płomienie... jedna
mała część... podróż czwarta gwiazda trzecia gwiazda tak 
nie...
(Zrozumieliśmy, że pytają [tak, nie], czy zużyjemy dużo 
paliwa w pierwszej części podróży?)
9b. „Tak. Statek płomienie dużo dużo woda płomienie jedna 
mała część podróż czwarta gwiazda trzecia gwiazda. Dwa trzy 
cztery część mało woda płomienie Potem część trzecia 
gwiazda dużo".
10. (Sens jasny.) ...ludzie trzecia gwiazda... statek 
płomienie... natychmiast natychmiast... powrót trzecia 
gwiazda... dziś jutro... rozum ostatni krąg lata... (trzask) statek 
płomienie jedna część podróż czwarta gwiazda trzecia 
gwiazda nic woda płomienie... kamień płomień oczy niewiele 
nie... śmierć ludzie trzecia gwiazda trzecia czwarta gwiazda 
nie... natychmiast powrót...
(Ustalony wspólnie sens: „Natychmiast wracajcie rakietą na 
Ziemię. Pomożemy wam przy pomocy swojej latającej 
maszyny przebyć pierwszą część podróży bez zużycia 
materiałów pędnych". Dalsza część niejasna;
prawdopodobnie: „Niewiele radioaktywności. Nie zagraża 
śmiercią ani wam, ani Westfoldingom". To z kolei jest 
niezrozumiałe, bo nasze dozymetry nie wykazywały ani śladu 
promieniowania.)
11. Sprawdzono przy pomocy kilku powtórnych pytań. 
Maszyna powtarza to samo w różnych wariantach. Znowu 
wzmianki o deszczu kamieni, który grozi „Ri-derowi". Być 
może, periodycznie zdarzają się tu deszcze meteorów, o 
których nie mamy pojęcia — może huragany?
12. „Kiedy rozum ostatni krąg ludzie trzecia gwiazda razem 
tak nie?"
(Znaczenie: „Czy i kiedy się spotkamy?")
12a. Rozum ostatni krąg życie śmierć teraz... natychmiast 
powrót... [kilka wyrazów pochłaniają trzaski]... potem lata 
(trzaski) trzecia gwiazda... ludzie trzecia gwiazda rozum 
ostatni krąg razem rozum ostatni krąg znak... czas... śmierć 
kamień płomień oko nie... nie nie... natychmiast powrót trzecia 
gwiazda...
(Prawdopodobne znaczenie: „Walczymy teraz o życie [?]. 
Musimy natychmiast wracać. Potem przylecimy na Ziemię, 
spotkamy się, damy wam znak. Nie lękajcie się 
radioaktywności. Wracajcie natychmiast".)
Maszyna kontynuuje:
...ludzie trzecia gwiazda... szczęśliwa szczęśliwa... po-
dróż... trzecia gwiazda... rozum ostatni krąg... ludzie trzecia 
gwiazda... ;
(Sens jasny.)
Kolejne pytania pozostały bez odpowiedzi. Ostatnie słowa 
brzmiały coraz ciszej, jakby wyczerpywały się źródła 
energetyczne maszyny.
Notował: Fred Sinton
O dramatycznym wydarzeniu i powrocie opowiada Mac 
McLaughin
Ostatni wywiad z kapitanem Mac McLaughinem powstał — jak 
wszystkie poprzednie — w Katmandu, w domku przy placu ze 
swiątyńką. Chronologicznie jego miejsce jest po opowieści doktora 
Kamenika i zapiskach Freda Sintona, dlatego tez został tu włączony.
Przyp. red.
OK, redaktorze, pamiętam, że obiecałem panu opowiedzieć 
o naszym powrocie, niechże więc pan nie będzie taki nieufny 
jak barman, który próbuje zębami każdego dolara! Tylko nie 
uprzedził mnie pan, że właśnie dla mnie zostanie najgorsze... 
Blaszany głosik w jaskini porządnie nas rozstr&ił. Zniszczenie 
„Ridera" ze wszystkimi konsekwencjami, spotkanie z cywiliza-
cją kosmiczną, która przemawia ludzkim głosem — choćby 
tylko przy pomocy maszyny i po staroislandz-ku!... Wie pan, 
jestem tylko inżynierem i kosmonautą, a i jednych, i drugich 
zaczyna być na świecie tyle co ziemniaków i tak jak one 
nadają się — jak sądzę —
do wszystkiego! Wierzy pan, że chwilami — później 
przyznaliśmy się do tego — mieliśmy ogromną ochotę rzucić 
się na ziemię jak ten ich tamtejszy kapłan i król?
Kiedy było już wiadomo, że niczego nowego się nie 
dowiemy, Iwan zwołał krótką naradę wojenną. Zdecy-
dowaliśmy się w końcu usłuchać tego blaszanego głosu jak ze 
staroświeckiego gramofonu ,,His Master's Voice", wie pan, to 
ten z pieskiem na reklamie, i biec do ,,Ridera", zanim go nam 
rozbiją kamienie. Swoje zadanie na Marsie i tak już 
wypełniliśmy — pozostawało tylko zabezpieczyć jakoś 
tutejszych przedstawicieli rodzaju ludzkiego, aby nie umarli z 
głodu, dopóki nie powrócimy tu jakimś autobusem 
kosmicznym i nie zabierzemy ich wszystkich z powrotem na 
Ziemię. Ostapienko uważał, że dwóch West^oldingów 
powinniśmy wziąć ze sobą — w planach i zaopatrzeniu 
liczono się z taką możliwością: można było inaczej ustawić 
siedzenia, chociaż stawały się mniej wygodne. Wiedziałem o 
tym i ja. Byłem przecież przy narodzinach każdej niemal 
śrubki i nakrętki starego dobrego „Ridera". Dzisiaj, biedaczek, 
nadaje się już na złom, oczywiście, gdyby jakiemuś 
przedsiębiorczemu handlarzowi starym żelastwem chciało się 
ruszyć z taczkami aż na lodowiec Khumbu... No cóż, taki to 
już los, przyjacielu!...
W drodze z jaskini komendant wziął do probówki kawałek 
omletu, który wyrastał z głów tańczących krasnoludków i przez 
chwilę usiłował — bez skutku — odtłuc kawałek owej 
marmurowej kaszy. Wkrótce tego zaniechał. Małe Słońce 
zostawiliśmy także — to nie do
pomyślenia brać ze sobą taki obelisk, choćby nawet był 
diamentowy!...
Dwaj starzy Westfoldingowie wlekli się za nami, jakby nie 
umieli do trzech zliczyć. Gdybym, redaktorze, wiedział 
wówczas, co sobie w tych swoich makówkach roją, zabiłbym 
ich natychmiast gołymi rękoma — ale tego nikt nas nie 
nauczył. No i zapłaciliśmy za to! Wszystko stało się później tak 
szybko, że wydaje mi się to dziś jakby groteską z Mac 
Sennetowskimi policjantami, poruszającymi się po ekranie 
prędzej niż limuzyny, to znaczy te ,,Fordy", które ścigają. 
Może to rzeczywiście trwało tylko minuty, może godziny — nie 
wiem. Proszę się nie gniewać — naprawdę nie wiem. Nawet 
głowa nie służy mi tak jak dawniej. I dziwiłbym się, gdyby 
służyła, słodkie biedactwo...
Przed jaskinią czekał już na nas cały szczep koszula-stych 
dziatek Nowego Nidarosu. Zauważyłem, że kłaniają się 
głęboko nie tyle nam, hoenirom, równym bogom, ile jarlowi i 
arcykapłanowi. Komendant poprosił Freda, aby stanął przy 
nim, i zaczął do tych koszula-stych istot przemawiać.
Opowiadał im o Ziemi, o tym, że już niedługo na pewno tam 
powrócą, że tu pomarliby z głodu, nie uniknął nawet poetyckiej 
improwizacji o błękitnym niebie i błękitnym morzu z białymi 
statkami, o lasach i o górach, i o motylach — ja już tam tego 
wszystkiego nie pamiętam — tak że omal się nie rozpłakałem, 
kiedy rozejrzałem się dokoła i widziałem tę okropną równinę z 
zakurzonymi krzakami i nagimi łańcuchami skał obnażonych 
przez meteory. A Westfoldingowie napraw-
de płakali jak dzieci... I znowu obejmowali się, i pchali do 
komendanta, tak że go omal nie zadusili, chcąc choćby tylko 
dotknąć jego skafandra. A obok mnie płakał wraz z nimi nasz 
konował powtarzając wciąż, że jednak nie zapomnieli, Fred 
zaś nie mógł wydobyć z siebie głosu, kiedy patrzył na tych 
wychudłych, spalonych słońcem i mrozem łudzi w 
podartych/tunikach, z bronią z drewna czy też z grubsza 
obrobionego metalu, przy pomocy której potrafili się przez 
tysiąc lat bronić przeciwko obcej planecie i żyjącym na niej 
najrozmaitszym potworom.
Na zakończenie Iwan Maksymycz obiecał im, że wrócimy 
po nich, że zostawimy im tu broń, aby mogli zdobyć 
pożywienie, i żeby wybrali spośród siebie dwóch 
przedstawicieli, którzy już teraz będą mogli polecieć z nami na 
Ziemię. Do domu — tak, komendant właśnie tak dosłownie 
powiedział: do domu, bo oni ciągle uważają Ziemię za swoją 
ojczyznę.'
Do śmierci, redaktorze, do śmierci nie przestanę sobie 
wyrzucać, że nawet wówczas nic jeszcze nie zauważyłem. O, 
jakiż osioł ze mnie!
Jarl Byk i kapłan zaczęli coś mówić. Fred Sinton tłumaczył: 
twierdzili, że nikt z nami nie może jechać, że jesteśmy złymi 
duchami i że chcemy ich wziąć ze sobą do ognistego statku 
Westfoldingów tylko po to, aby ich zjeść po drodze albo rzucić 
jako ofiarę thur-som, żeby nam pozwoliły odlecieć.
Ostapienko strasznie się rozgniewał, ale usiłował nie dać 
tego po sobie poznać. Zwrócił się bezpośrednio do Jarla Byka 
i za pośrednictwem Freda Sintona coś mu
tłumaczył. Nie wiem, co — wokół mnie rozlegały się okrzyki 
wzburzonych Westfoldingów. Widocznie kłócili się, czy 
rzeczywiście zamierzamy ich zjeść, czy też nie. Fred Sinton 
mówił później, że jar! poprosił komendanta, aby udał się za 
nim, że pokaże mu, dlaczego nikt z Nowego Nidarosu nie 
może opuścić Rogheimu. I żebyśmy poszli tam wszyscy.
I to była, redaktorze, ostatnia przysługa, jaką nam i wszystkim 
ludziom Iwan Maksymycz wyświadczył:
polecił nam zostać przed jaskinią i poszedł sam. Był jeszcze 
czas, można było wszystko uratować, widziałem w oczach 
Jarla Byka straszliwą wściekłość, że nie idziemy za nim; 
spojrzałem też na kapłana — stał tuż obok mnie blady jak 
ściana, ale udawał zadowolonego. Chciałem coś zrobić, ale 
komendant wszedł już z jar-lem do jaskini. Tylko na sam jej 
skraj — wszyscy widzieliśmy ich. Jarl zbliżył się do ściany 
skalnej, z której wystawał gruby drąg. Ostapienko, z odrzuco-
nym w tył hełmem skafandra i z czupryną jasnych włosów 
przyprószonych czerwonym pyłem, patrzył z niedowierzaniem, 
co też Jarl zamierza mu .pokazać. Jarl chwycił za drąg i 
wszyscy ludzie wokół mnie zamarli z przerażenia. A potem 
trwało to już ledwie jedną chwilę.
Widziałem, jak Ostapienko chwycił pistolet maszynowy i 
przycisnął go do biodra, ale Jarl okazał się szybszy. Pod starą 
pomarszczoną skórą nabrzmiały mu niewiarygodne wprost 
powrozy mięśni i wtedy zrozumiałem, dlaczego nazywa się 
Byk i że to imię nie wzięło się ot tak, z niczego. Z ogromną siłą 
naparł
na drąg. Westfoldingowie krzyknęli ze strachu, usłyszałem, jak 
zaterkotał automat komendanta, ale nagle cała skalna ściana 
zakołysała się, runęła, potężne, stu-tonowe głazy leżały w 
chmurze pyłu tam, gdzie przed chwilą stał Iwan Maksymycz, 
nasz Iwan Maksymycz, no i — oczywiście — Jarl.
To wszystko, redaktorze^ Tak zginął dowódca „Ridera". Nie 
w pazurach jakiegoś międzyplanetarnego potwora, śmierci nie 
zadał mu kosmos; była to zwyczajna, pospolita zbrodnia, u 
której źródeł stały przesądy, żądza władzy... i... Proszę mi 
wybaczyć. Jedną chwileczkę...
i -• i
McLaughin podniósł się z fotela na biegunach i podszedł do okna; 
długo patrzył na zamykające horyzont góry. Widziałem, jak 
nabrzmiewają mu mięśnie na szczękach i jak zaciska pięści, tak że 
mu aż stawy pobielały... Potem wrócił na fotel, wypił jednym haustem 
puszkę jakiegoś soku, skrzywił sią i uśmiechnął prze' praszająco...
Przyp. red.
Już wszystko OK, przyjacielu. Takich wypadków na 
gwiezdnych szlakach zdarzy się naszym następcom niemało, 
nie sądzi pan? Ale wszystko to jeszcze zbyt świeże. Ciągle 
wydaje mi się, że jestem współwinowaj-cą, a także — 
odrobinę — idiotą. Pierwszy opamiętał się George i z krzykiem 
rzucił się przez chmurę kurzu ku jaskini. Po drodze zwalił na 
ziemię kilku ludzi w koszulach i wcale tego nie zauważył. Było 
to zu
pełnie zbędne. Tym dwóm nikt już nie mógł pomóc i będą tam 
leżeć zawsze albo też przynajmniej tak długo, dopóki nie 
dotrzemy na Marsa z porządną techniką, z ciężkimi 
samobieżnymi dźwigami, i dopóki nie przyjdzie komuś do 
głowy pogrzebać szczątki komendanta w jakiś godniejszy 
sposób.
Zaraz po George'u — Fred i je staliśmy jak słupy soli — 
ocknął się arcykapłan, coś krzyknął i ze sztyletem w ręku — 
Bóg albo, jak pan woli, czart wie, jak i skąd go wytrzasnął — 
rzucił się na nas. Nie dobiegł daleko. Po dwóch-trzech 
krokach zachwiał się i upadł na ziemię. W plecach, w boku i w 
piersi tkwiły mu trzy długie strzały. Widać byli tu jeszcze co 
najmniej trzej bystrzy młodzieńcy, którzy sympatyzowali z na-
mi i gotowi byli poprzeć to czynem.
O tym, co działo się potem, w ciągu najbliższych godzin, 
mam jedynie bardzo mgliste pojęcie. Proszę się nie gniewać, 
ale naprawdę nie mogę tego opisać jak w „Trzech 
muszkieterach". Westfoldingowie byli strasznie wzburzeni, 
rozbiegli się w popłochu, a teraz z wolna powracali. Fred 
mówił wciąż i mówił, może doszło nawet do jakiejś bójki, ale 
— o ile mi wiadomo — nikt już nie został ranny ani zabity. 
George nalegał, żebyśmy jak najszybciej wrócili do „Ridera", 
żebyśmy posłuchali rady tego hismastersvoiceoiwskiego gło-
su, a ponieważ jako najstarszy objął dowództwo, nas zaś 
obowiązywała dyscyplina, rzeczywiście wyruszyliśmy z 
Rogheimu stosunkowo szybko. Przedtem jednak odbyła się 
rozmowa, która zmieniała wszystkie plany-
Pośród zamieszania podszedł do George'a Fred Sin-
ton, trochę blady, ale zupełnie spokojny, i oświadczył:
— Ja tu zostanę, George.
— Tyś chyba zwariował, człowieku! — ofuknął go doktor. — 
Nie wystarczy j^eden? Nie wystarczy Iwan Maksymycz? 
Skończony wariat! Zostaw sobie, do cholery, te swoje pomysły 
na odpowiedniejszą porę! — I tak dalej w tym sensie, tylko 
daleko bardziej kwieciście, wyrażał się nasz konował.
— Chwileczkę. Błagam. Nie denerwuj się. Posłuchaj, 
George... Moja praca" dobiegła końca. Weźmiesz ze sobą 
moje uwagi i notatki... Te ostatnie właśnie kończę, za chwilę 
będą gotowe. A skądinąd w drodze powrotnej jestem tylko 
balastem. Poczekaj, przynajmniej chwilkę mi nie przerywaj. 
Tak. Jestem balastem. Dosłownie. Jeśli tu zostanę, będziecie 
mogli zabrać na Ziemię nie dwóch, ale czterech 
Westfoldingów. A to jest mniej więcej jedna dziesiąta całego 
plemienia. A ja i tak tu muszę zostać.
— Dlaczego? — spytał George wściekle.
— Bo w przeciwnym wypadku przynieślibyśmy 
Westfołdingom nie życie, ale śmierć, doktorze! A tego 
przecież nie chcemy — ani ty, ani ja.
— Nie rozumiem cię, Frędzle. Nie wiem, o czym mówisz. 
Czyście tu naprawdę wszyscy powariowali?
— Wcale nie. Posłuchaj, jaskinia jest zawalona ka-
mieniami...
— Nie musisz mi o tym mówić. Nawet na łożu śmierci będę 
o tym pamiętał.
— A więc sam widzisz! Droga do tego dziwnego pożywienia 
za grotą Małego Słońca jest zasypana. A poza tym, George, 
ucierpiał również bęben Ragnir. Co będą jeść? Jak będą się 
bronić przed thursami? No, powiedz coś...
Doktor ciężko usiadł na głazie i oparł głowę na dłoniach, co 
w skafandrze jest nie lada wyczynem.
— Tak... masz rację, ale to przecież... Fred, człowieku, tu... 
Nie, ja naprawdę nie mogę... Zostawimy im tu broń, laser, 
wszystko, co chcesz, ale ciebie...
Fred położył doktorowi rękę na ramieniu.
— Sam wiesz, że to niemożliwe, George! Pozostaje nam 
tylko kilka godzin i w ciągu tych paru godzin nie uda nam się 
zasypać przepaści tysiąca lat dzielącej naszą technikę od ich 
współczesności. Tylko ja jeden znam ich język. Mogę udzielać 
im rad, zostanę — bo ja wiem? — ich jarlem, ułatwię im życie, 
doktorze... A zresztą wy... wy powrócicie tutaj. Po nas — 
dodał tak cicho, że ledwie go usłyszałem.
— Dacie mi jakieś niepotrzebne rzeczy z „Ridera"... Pójdę 
tam teraz z wami — mówił Fred do doktora, który milczał 
uparcie, wpatrując się we własne zakurzone buty. — Całe 
plemię uda się tymczasem do Oskopnir, gdzie zabiliśmy 
thursa. Tam ponoć będą przez jakiś czas bezpieczni. 
Dowiedziałem się już. Przekażesz mi literaturę techniczną na 
mikrofilmach. Może uda mi się, doktorze — Fred usiłował 
zażartować, ale wypadło to dość żałośnie — stworzyć tu, 
zanim wrócicie, zupełnie przyzwoitą i oryginalną cywilizację. 
Metale tu są, ludzie także...
— Daj spokój, Fred — powiedział George znużonym 
głosem. — Masz rację. Sam bym tu został, ale nie miałoby to 
sensu. Nie rozumiem ich języka, a podczas podróży lekarz 
jest najważniejszą osobą. Mac także jest w „Riderze" 
niezbędny. Bez Iwana Maksymycza i tak... — zamilkł na 
chwilę, zagryzł wargi — będzie to ryzykowne. Te maszyny 
liczące... No, jakoś sobie chyba poradzimy. Ale jedno ci 
obiecuję, Fred: jeśli cały i zdrowy wrócę na Ziemię, tak długo 
nie\będę się golić, dopóki nie wyruszy następny statek 
kosmiczny, Po was!
— Tylko nie to, George — uśmiechnął się Fred. — Błagam 
cię, nie traktuj tego przyrzeczenia serio: brodacze budzą 
nieufność i straciłbym tu najpiękniejsze lata.
A potem ruszyliśmy, redaktorze, a wszyscy Westfol-
dingowie ze Skał Asgrima za nami. Było ich — dokładnie 
licząc — czterdzieścioro pięcioro — mężczyzn i kobiet. Lękali 
się zostać w Rogheimie z obawy przed thursami. Dopiero 
teraz spostrzegliśmy, jak są ubodzy i nędzni. Cały swój 
majątek, całe mienie z łatwością nieśli ze sobą — kilka 
koszyków, parę zawiniątek, prymitywną broń.
Większość członków plemienia została w Oskopnir. 
Natychmiast rozbiegli się w poszukiwaniu suchej tra-^y ^y J&k 
tam te nędzne łodyżki rosnące na Marsie nazwać; mężczyźni 
ruszyli na łowy — na co, nie wiem — my zaś z sześciu 
wojownikami szliśmy dalej w mrok: łodzią, którą już raz 
przeprawialiśmy się, przepłynęliśmy Rzekę Prochową, potem 
minęliśmy
„skrzata" z kamieni na zboczu nad rzeką, posuwając się coraz 
dalej i dalej. Mijaliśmy na wpół zburzone budynki „stacji 
pomp". Westfoldingowie oddychali z trudem, chwytając 
zsiniałymi wargami rozrzedzone powietrze. Teren wznosił się, 
tlenu było coraz mniej. My dawno już włożyliśmy hełmy i od 
czasu do czasu oddychaliśmy resztkami tlenu z pustych już 
niemal zbiorników. Szło się nam, to znaczy mnie i Fredowi, 
doktorze, z wielkim trudem. Wszystko — prócz karabinu 
laserowego do obrony przed thursami, gdyby przypadkiem 
któryś z tych potworów się pojawił — wszystko zostawiliśmy w 
Oskopnir, pistolety maszynowe, amunicję, aparaty 
fotograficzne, tych kilka pudełek konserw, noże, zapasowe 
zbiorniki z tlenem, krótko mó-więc — wszystko. Yes, boy.' 
Dopiero późno w nocy, kiedy już wokół księżyców mknących 
chyżo po czerwonawym od kurzu niebie zaczęły znów krążyć 
foty i kiedy wokół nas leżała już gruba warstwa śniegu, 
rozbiliśmy obóz w jednym ze stosunkowo mniej zniszczonych 
budynków „stacji pomp".
Nie spaliśmy. Jak Boga kocham — nie zmrużyliśmy nawet 
oka. Budziliśmy się nawzajem, aby łyknąć trochę tlenu. 
Westfoldingowie trzęśli się z zimna — ogie-niek z łodyg 
„kapusty włoskiej" nie dawał niemal wcale ciepła — ale kiedy 
tak siedzieli spokojnie, oddychało się im znacznie łatwiej niż 
nam i wcale tlenu nie potrzebowali. W ciągu tyłu wieków 
przyzwyczaili się. ;
Tak — a o najważniejszym zapomniałbym panu po-
wiedzieć: od samego początku podróży, właściwie od
chwili, kiedy zbliżyliśmy się do Rzeki Prochowej, unosił się 
nad nami nasz stary znajomy latający talerz, który po raz 
pierwszy ujrzeliśmy przez iluminator „Ridera" natychmiast po 
wylądowaniu. Nasi koszulaści przyjaciele chcieli paść na 
ziemię, by oddać mu cześć,. ale odradziliśmy im to. 
Wierzyliśmy, że podziemni bogowie (czy jak sami się 
nazywają: „rozum ostatniego kręgu" — Bóg jeden wie, co to 
znaczy) obserwują nas w przyjaznych intencjach. Może 
zamierzali bronić nas przed thursami? Talerz opuścił się 
bowiem. dość nisko, powiedziałbym: na wysokość jakichś 
dwóch--trzech tysięcy metrów, ale w tym pylnym plugastwie 
widzieliśmy go jako ledwie dostrzegalny cień, przysłaniający 
niekiedy słońce albo gwiazdy. George całą niemal noc 
przestał przy okrągłym wejściu do „stacji pomp" i nazajutrz 
rano twierdził, że talerz przez całą noc wisiał nad nami 
polśniewając kolorowymi światełkami na burtach. Nie wiem. 
Byłem zbyt zmęczony i zbyt... Rozumie pan, redaktorze, te 
głazy, które zabiły Iwana... Słowem: nie interesował mnie w tej 
chwili żaden talerz na świecie — ani latający, ani nie latający.
Rano ruszyliśmy w dalszą drogę do „Ridera" — a ta „dalsza 
droga" to zły sen i koszmar. Na ostatnich kilometrach przed 
górami, na których „Rider" osiadł, tlen skończył się niemal 
zupełnie. Musieliśmy iść powoli, krok za krokiem, aby 
Westfoldingowie mogli za nami nadążyć. Nogi, owinięte 
jedynie w jakąś cienką skórę, mieli poranione do krwi i 
zostawiali za sobą czerwony ślad niczym rozsypane owoce 
porzeczek. Na szczęście
radiolatarnia działała: mogliśmy więc iść prosto przed siebie.
Tuż przed „sznurkowym lasem" zerwała się wichura 
niosąca drobne kamienie. Westfoldingowie musieli strasznie 
cierpieć. Zakrywali sobie twarze i oczy, padali i podnosili się 
znów, a my nie mogliśmy im pomóc. Było to... po prostu 
okropne. I niemal tak samo okropny okazał się widok „Ridera", 
sterczącego ponad tym dziwnym lasem. Pogięte i połamane 
anteny lokacyjne i radiowe, dziesięciometrowy otwór z jednym 
:z zapasowych zbiorników, na szczęście pustych, jakby ktoś 
rozpruł go nożem. Właściwie do dziś nie wiem, co się tam 
zdarzyło — czy to meteor uderzył w zbiornik, czy burza 
kamienna, czy też może — ale to już coś dla autorów powieści 
fantastycznych — thurs. Zresztą, rozmiary otworu na to by 
wskazywały...
Wymieniliśmy z doktorem spojrzenia i nie powiedzieliśmy 
ani słowa. Bo i o czym tu mówić? Albo uda się nam tym 
wrakiem odlecieć, albo — i tak jest wszystko jedno.
Fred, jak sądzę, niczego nie zauważył. Znosił drogę 
najgorzej z nas wszystkich. Być może miała na to wpływ myśl, 
że wkrótce nas opuści, być może był doszczętnie wyczerpany, 
nie wiem. Ale dajmy temu spokój!
Pod sklepieniem lasu było trochę lepiej. Wiatr ucichł, •nie 
padały także kamienie. Tu i ówdzie błysnęła nam nad głowami 
kula jakby z lodu porysowanego i podziurawionego jakimiś 
otworkami. Widziałem je wówczas po raz pierwszy i mam 
nadzieję, że po raz os-
tatni... Ależ nie, redaktorze, niech pan tego nie traktuje 
poważnie i nigdzie tego nie pisze! Be so kind! Oczywiście, 
chętnie polecę po raz drugi. Wiadomo, że polecę. A po Freda 
— nawet w domowym sposobem zrobionej rakiecie z beczki 
po benzynie!...
Proszę kapitana Mac McLaugłlina o wybaczenie, że i te jego słowa 
dokładnie zanotowałem. Biorąc pod uwagę treść rozdziału wierzę, że 
nie przyniosą jego honorowi żadnej ujmy.
Przyp. red.
Jeszcze raz przeżyliśmy uderzenie wiatru podczas podróży 
wiszącą windą do włazu „Ridera". I on nosił ślady 
bombardowania i był poważnie uszkodzony, ale na szczęście 
dał się otworzyć. Nawiasem mówiąc, w drodze wzdłuż cygara 
„Ridera" oczekiwała nas kolejna miła niespodzianka: podczas 
naszej nieobecności jakaś tutejsza pleśń czy też bakterie albo 
jakieś inne świństwo pokryły tungstenkarbidową osłonę i w kil-
ku miejscach wyrosły w pięknych okrągłych skupiskach w 
jakieś pęcherze czy guzy. Sfotografowałem to ostatnim 
hasselbladem, jaki pozostał w kabinie, i zdjęcie to jest 
jedynym dowodem — bo wszystkie te guzy roztopiły się 
dokumentnie podczas przechodzenia statku przez atmosferę 
ziemską. Jeśli pan chce, proszę wziąć sobie tę fotografię na 
pamiątkę...
Zdjęcie, które otrzymałem, stanowi wielki znak zapytania i jak na 
razie niewytłumaczalną wręcz zagadkę życia na Marsie. Wprawdzie 
ostatnio odkryto
u nas tak zwane „bakterie żelazne", przyczyniające się do korozji 
metali, a nawet ze względu na ważkość problematyki korozji 
powstała na ten temat cala bogata literatura, biologowie jednak — 
tymczasem — nie potrafią sobie wyobrazić żywego organizmu 
atakującego tungstenkarbid i używającego go jako pokarmu. Według 
zgodnej opinii idzie tu jednak niewątpliwie o aktywność organizmów, 
najprawdopodobniej przypominających bakterie lub pleśnie.
Przyp. red.
Westfoldingowie tak byli zmęczeni, zmiażdżeni i zbici przez 
pyłową zamieć, że nie zdziwili się na widok „Ridera", windy, 
krótko mówiąc — nie dziwili się niczemu. Po prostu zwalili się 
w kabinie na ziemię — jeden przy drugim.
Doktor miał jeszcze tyle siły, że włączył urządzenie 
klimatyzacyjne. Już po chwili do kabiny płynął z sykiem tlen, a 
przyjemne ciepło pozwalało nam z wolna rozmarzać. 
Pomagałem Fredowi pakować wszystko, co mogło mu się tu 
przydać, i przyznam się, że dodałem mnóstwo rzeczy, które 
podczas podróży mogły nam być cholernie potrzebne — ale 
dzisiaj zrobiłbym to raz jeszcze i niech pan nawet nie próbuje 
się dowiedzieć, redaktorze, co stałoby się z tym, kto by odwa-
żył się choć słówko pisnąć...
Nie mogliśmy tylko dać Fredowi nic z żywności. Nam 
samym nie wystarczyłoby jej — w pełnych porcjach — na czas 
nawet możliwie najkrótszej podróży na Ziemię.
— To nic — uśmiechnął się stary dobry Fred — ja tam 
niczego się nie brzydzę. Przyzwyczaję się po prostu do 
smażonych fotów. Wymyślę jakąś zupełnie nową recepturę...
Obaj z doktorem woleliśmy się co prędzej odwrócić;
po prostu nie mogliśmy na Freda patrzeć. Pojmuje pan to, 
redaktorze? Rozumie mnie pan?
Mniej więcej za godzinę wszystko było przygotowane i 
zwiezione na dół, w pobliże teleskopowych łap „Ridera", 
zanurzonych talerzami stabilizatorów głęboko •w warstwę 
pyłu. Była tego spora kupa — Westfoldin-gowie będą musieli 
kilkakrotnie obrócić — na szczęście już trochę lepiej 
zabezpieczeni przed brakiem tlenu, zimnem i kamiennymi 
deszczami. Zgodziliśmy się, że Fred wraz z dwoma 
przewodnikami, którzy zostaną na Marsie, przesuną ładunek 
co najmniej na skraj lasu w pobliże automatycznego sygnału 
radiowego, to znaczy — poza zasięg ognia tryskającego z 
dysz „Ridera". Oczywiście, jeszcze wtedy nie wiedzieliśmy, w 
jaki sposób wystartujemy — ale nie chcę uprzedzać faktów.
— A więc, chłopaki, do widzenia podczas następnej wizyty! 
Piszcie często i uważajcie na siebie! — powiedział Fred z 
pobladłą twarzą, uśmiechnął się i uścisnął najpierw George'a, 
później mnie. Nie mogliśmy "wydobyć z siebie głosu, a Fred 
zresztą nie czekał na odpowiedź. Usiadł na trapezie windy; 
zawarczał motor pomocniczy i Fred zniknął głęboko pod nami 
w gąszczu „sznurkowego lasu". Wówczas widzieliśmy go po 
raz ostatni.
Zamknąłem właz do kabiny „Ridera" i aby coś w ogóle robić, 
zacząłem sprawdzać działanie mechanizmów pokładowych. 
Nadajnik radiowy milczał — anteny były uszkodzone. 
Antenom lokacyjnym również się nieźle dostało, ale lokatory 
zastępcze, a przede wszystkim lokatory na rufie, ważne przy 
lądowaniu, chronione potężną masą „Ridera", były — 
widocznie dzięki temu — w porządku. Agregaty komputerów 
'"T maszyn liczących na szczęście chodziły jak zegarek.
Doktor opatrywał Westfoldingów, którzy — rzecz dziwna — 
wyglądali z każdą chwilą coraz gorzej i gorzej.
Nagle uderzył się w czoło.
— Mac! To choroba kesonowa!
— Jaka choroba?
— Kesonowa. Wywołana nadmiernym ciśnieniem. Nie są 
przyzwyczajeni do naszego ziemskiego ciśnienia powietrza i 
do ilości zawartego w nim tlenu. Chwileczkę! — Poruszył na 
tablicy rozdzielczej czymś służącym do regulacji powietrza w 
kabinie, która była jego królestwem. Po chwili zaczęło się mi 
cholernie kiepsko oddychać, pośpiesznie włożyłem hełm 
skafandra i łyknąłem sobie tlenu. Za to Westfoldingowie 
wyraźnie okrzepli i ożywali w oczach — zaczęli się rozglądać 
po kabinie i przejawiać zainteresowanie, czym się tylko dało. 
George przy pomocy swojej łamanej islandczyzny usiłował 
porozumieć się z nimi przez radiotelefon. Była to galernicza 
praca, ale w końcu udało mu się to w jakiś zagadkowy sposób 
— i wówczas, i podczas całej podróży.
A potem czekaliśmy. Nic innego nam nie pozostawało. 
Staliśmy obaj z George'em w skafandrach przy iluminatorze i 
zastanawialiśmy się, ile trzeba czasu, aby tę kupę zbiorników 
z tlenem, lekarstw, narzędzi i rozmaitych innych rzeczy 
przenieść na skraj lasu — staliśmy tak długo, że w końcu nie 
mogło już ulegać wątpliwości, że Fred znajduje się w drodze 
powrotnej do Oskopnir z pierwszym ładunkiem najniezbędniej-
szych zapasów. Wiatr ucichł nieco — jak zwykle pod wieczór 
— tylko drobny piasek i pył osypywał się ze szmerem po 
ścianach „Ridera".
Kilkakrotnie jeszcze widzieliśmy krążący nad górami 
latający talerz, ale tak daleko, że wyglądał jak czarny punkcik. 
Powoli zapadał zmierzch. George odezwał się do mnie przez 
radiotelefon:
— Słuchaj no, Mac... nie chciałem cię tym nudzić, ale już od 
dłuższego czasu ta myśl nie daje mi spokoju... A jeśli tam, 
wiesz, w jaskini za Małym Słońcem, wcale nie mówili 
mieszkańcy kosmosu? Jeśli to tylko jakaś sztuczka tego 
drania Jarla albo arcykapłana? Jeśli po prostu chcieli, abyśmy 
jak najprędzej się stąd wynieśli?
Zatkało mnie, redaktorze! Mnie coś takiego wcale nie 
przyszło do głowy!
— Bo zauważ tylko — ciągnął doktor — ta rozmowa nie 
stała zresztą na zbyt wysokim poziomie; tam gdzie zaczynały 
się sprawy fachowe, na przykład dotyczące latania, słowa 
ginęły wśród trzasków i brzmiały bardzo niewyraźnie. 
Pamiętasz?
Pamiętałem znakomicie. Zresztą, nie działo się to
znów tak dawno — zaledwie o jeden jedyny dzień wcześniej.
— A więc, Mac... co ty na to?
— Jeśli masz rację, jest to najlepszy dowcip w historii 
kosmonautyki — powiedziałem bez śmiechu. — Dlatego że 
prawdopodobnie wcale się stąd nie wydostaniemy albo 
będziemy musieli kisnąć tu jeszcze trzydzieści dni, nim 
spróbujemy wystartować.
— A damy radę? Z tą dziurą w „Riderze" i bez anten?
— Nie wiem, George. Poza atmosferą ta dziura nie będzie 
przeszkadzać, tam już na aerodynamice guzik zależy, ale co 
będzie w atmosferze?... Boję się, aby cały „Rider" nie rozdarł 
się jak papier. Wiesz, wystarczy nieraz trafić w samolot 
odrzutowy jedną kulką z f Iow era, aby w ciągu sekundy 
zostały z niego strzę-
py-
— Bardzo ci dziękuję za słowa otuchy — powiedział doktor.
I znów milcząc patrzyliśmy, jak z wolna zapada zmierzch i 
na czerwono-czarnym niebie pojawiają się lśniące perłowe 
chmury i pierwsze gwiazdy.
A potem nagle, redaktorze, stało się. To najbardziej 
fantastyczne, co mogło się nam na Marsie zdarzyć... Czekało 
widocznie na ostatnią chwilę, na finał, jak w dobrej powieści 
sensacyjnej. Najpierw — ale proszę pana, niech się pan ze 
mnie nie śmieje — stało się czujnie. Wie pan, tak mówią 
myśliwi, kiedy w lesie na coś się zanosi, kiedy wszystko 
cichnie i zwierzyna zaczyna być niespokojna, człowiek także, 
a nikt i nic
właściwie nie wie, dlaczego. A poza tym powietrze na-
ładowane było elektrycznością... Ale nie była to elektryczność 
— przynajmniej nasze aparaty nic nie wskazywały. Czuliśmy 
gwałtowne drgania w mięśniach, Westfoldingowie zaś 
wytrzeszczali oczy i pewnie coś mówili, tylko że my w 
skafandrach nie słyszeliśmy tego.
— Co to jest, Mac — usłyszałem w słuchawkach głos 
doktora. — Burza elektryczna?
— Nie wiem, nie mam pojęcia. Ale coś się dziejte. My 
goodness, popatrz no tylko, człowieku!
A było na co patrzeć, redaktorze!
Perłowe chmury nad Jeziorem Słonecznym, których górne 
krawędzie błyszczały jeszcze jasno w ostatnich promieniach 
zachodzącego słońca — psiakrew, ładnie to powiedziałem, nie 
sądzi pan? — skłębiły się i powstał potężny wir, szeroki na 
kilkadziesiąt kilometrów, którego środek zbliżał się do nas 
powoli, ale nieuchronnie. Było to zjawisko wręcz nie do 
opisania! Wie pan, widziałem tornado w Minnesocie i 
przeżyłem huragan oraz fale tsunami w Osace — ale to 
wszystko były dziecinne igraszki w porównaniu z karuzelą, na 
jakiej wokół nas wirowało niebo.
Doktor trzymał już w ręku aparat i przez ilumina-tor 
sfotografował kłębiące się chmury, porywające ze sobą 
tumany czerwonego piasku.
— Mac, coś mi się wydaje, że już niebawem ,,Rider" 
przestanie istnieć. Przepowiedziano nam to w jaskini — 
powiedział nad podziw spokojnie. — Jeśli to tornado, to nawet 
bez kamieni rozbije nas na molekuły. Nie
mógłbyś tak wystartować i dodać gazu?... Może udałoby się 
nam umknąć...
— Nie mógłbym, George. Nawet gdybym gwiżdżąc na 
wszystkie przepisy bezpieczeństwa maksymalnie przyspieszył 
start, to i tak zajęłoby to siedemdziesiąt pięć minut. A to — 
skinąłem głową, a właściwie bąblem skafandra, w stronę 
przemieszczającego się wiru chmur — będzie'tu, jak sądzę, 
najdalej za dziesięć minut, a może wcześniej.
I rzeczywiście było to przy „Riderze" wcześniej — okazało 
się jednak, że to nie tornado. W ciągu kilku sekund obraz się 
całkowicie zmienił. Perłowe chmury podarły się nagle na 
strzępy, właściwie na nitki, i połączyły z tumanami kurzu. 
Wyglądało to tak, jakby całe niebo przed nami przemieniło się 
w wirującą dziko koronkę, a z tej koronki wynurzyło się naraz 
coś tak ogromnego, że nie potrafię tego opisać, coś, co miało 
pośrodku błyszczący oślepiająco cylinder z pierścieniem 
jasnego światła dookoła, a po bokach co najmniej na kilometr 
długie trzy ramiona — jakby skrzydła i ster kierunkowy, tylko 
że to wcale nie leciało jak samolot, a przy stosunkowo małej 
szybkości, z jaką się poruszało, skrzydła tak czy inaczej nie na 
wiele by się przydały. Zanim zdążyliśmy to pomyśleć, koronka 
postrzępionych chmur i kurzu wokół tej latającej góry ułożyła 
się jakby w linie pola siłowego. Nie potrafi pan sobie 
wyobrazić tego widoku, redaktorze, powtarzam to panu po raz 
drugi, mimo iż George zrobił całkiem niezłe zdjęcie. Ta 
straszliwa rzecz tworzyła i miażdżyła pole siłowe wokół siebie 
jak skorupy,
odwracając do góry nogami grawitację, tryskała na wszystkie 
strony potwornymi wirami energii. Wie pan, nigdy nie 
myślałem, że zobaczę czystą energię — i oto ją miałem. 
Rzucało nami w kabinie „Ridera", chwilami znajdowaliśmy się 
w stanie nieważkości, ty-Biąctonowa masa rakiety drżała i 
wibrowała, wszechświat wsysał i wyrzucał parę i pył, tak jak 
maszyna rolnicza — jakże się ona, do diabła, nazywa? — 
wyrzuca i wydmuchuje plewy.
Do kabiny „Ridera" przenikało tylko ciche warczenie, 
głębokie i groźne, które przemieniło się w świszczący huk. 
Wtedy kolos znajdował się już nad nami i zasłaniał niebo. Za 
iluminatorem migały jak bicze włókna— i sznurki lasu, a 
potem— i to było najbardziej fantastyczne — czuliśmy, jak 
cały „Rider" unosi się pomału, jak odlepia się od ziemi, 
właściwie od Marsa... I że znajduje się w niewoli pola 
siłowego, które trzyma go tak łatwo jak jaskółka muchę.
Wtedy też zaczął pomrugiwać dozymetr. Zauważyliśmy to 
jednocześnie obaj — doktor i ja.
— Nie obawiaj się — powiedział doktor niemal szeptem, tak 
jakby Westfoldingowie mogli nas zrozumieć — wiesz przecież, 
że nic nam nie grozi. ONI to obiecali.
— A co z filmami, George?
— Do diabła z nimi! Są w pojemnikach, a my w 
skafandrach. Nic więcej nie da się zrobić. Leż spokojnie. To 
także znakomity środek na promieniowanie.
Leżałem więc spokojnie. No, tak bardzo spokojnie to
nie, bo to mrugające czerwone oko mimo wszystko trochę 
mnie denerwowało, ale leżałem. W końcu zresztą istotnie nie 
stało się nic strasznego, tylko ta mała choroba popromienna, a 
poza tym ucierpiały niektóre filmy. A na to nic się nie da 
poradzić, redaktorze! Kto się boi, nie powinien chodzić do lasu 
— właściwie to przysłowie nie bardzo jest tutaj na miejscu, 
raczej:
gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą... Czyż nie mam racji?
W końcu skoczyłem do tablicy rozdzielczej i nacisnąłem 
dźwignię zamykającą teleskopy, abyśmy nie zaczepili nimi o 
las i nie rozerwali na pół całego statku. Wskazówki 
przyrządów nie drgnęły. Pole siłowe unieruchomiło wszystko. 
Robienie czegokolwiek nie miało najmniejszego sensu. 
Rzuciłem się ponownie na wąską kuszetkę, jaka nam w 
wyniku nowej organizacji kabiny została, przywiązaliśmy 
Westfoldingów z trudem poupychanych w lekkie skafandry, 
które były dla nich o wiele za krótkie, my tez się 
przywiązaliśmy i pilnowaliśmy porządku w kabinie — 
położenia siedzeń, zawartości tlenu, ciśnienia i różnych takich 
rzeczy, które ani pana, ani czytelników specjalnie nie 
interesują. Po chwili w iluminatorach zalśniło słońce — 
znajdowaliśmy się już poza strefą cienia Marsa.
Włączyłem boczne i tylne ekrany lokatorów, a także kamerę 
telewizyjną, jaka nam jeszcze została. Powierzchnia Marsa 
zapadała się pod nami... ale ja już zaczynam pana nudzić, 
prawda?
Krótko mówiąc — mniej więcej po trzech godzinach, kiedy 
byliśmy już bardzo daleko od tatulka Marsa,
wskazówki nagle drgnęły i na tarczach wszystkich zegarów 
ustawiły się w położeniu roboczym. Rzuciłem okiem od razu 
na wszystkie dwieście-trzysta — to już kwestia refleksu, 
doświadczenia, to nic nadzwyczajnego, za dwadzieścia lat i 
pan się tego z łatwością nauczy. Lecieliśmy w tej chwili z 
szybkością pięciu kilometrów na sekundę, a więc akurat 
odpowiednią na ucieczkę z Marsa, i ze strefy lekkiego 
przeciążenia, którego niemal nie czuliśmy i, rzecz dziwna, 
Westfoldingowie również (może powodowała to tarcza pola 
siłowego) przeszliśmy do lotu stałego w stanie nieważkości. 
Teraz już —• sami.
Przez iluminator widzieliśmy jeszcze, jak promienie Słońca 
odbiły się od kosmicznego statku podziemnych bogów, który 
na razie pozostawał na Marsie i który za kilka miesięcy odleci 
do ,,ostatniego kręgu". Po powrocie na Ziemię opisałem go jak 
najlepiej umiałem — ale żaden z rysunków nie daje 
wyobrażenia o jego rzeczywistych rozmiarach, o tym, jak był 
ogromny.
No a potem lecieliśmy jak się patrzy po trajektorii, którą z 
trudem udało mi się wyliczyć na naszych maszynkach, tym 
razem dokonując już korekty lotu i kursu przy pomocy 
własnych silników rakietowych. Wreszcie wbrew 
oczekiwaniom wszystko się dobrze skończyło i nadrobiliśmy 
nawet — w stosunku do rozkładu jazdy — trochę czasu.
Największe zasługi ma George. Wie pan, nie chcę się nad 
tym rozwodzić, ale świetnie nie czuliśmy się ani my, ani 
Westfoldingowie. Przez całe miesiące doku
czała nam bardzo choroba skafandrowa, zwłaszcza nam 
dwóm, doktorowi i mnie. Nie mogliśmy bowiem ani na chwilę 
zdjąć skafandrów ciśnieniowych — a to po prostu piekło. 
Gdyby ml ktoś przed wyprawą powiedział, że można — raz go 
włożywszy — wytrzymać w skafandrze ładnych parę miesięcy, 
roześmiałbym się mu w twarz i założył się o wszystko na 
świecie, że mówi nonsensy. No a widzi pan — jakoś się da! 
Człowiek, przyjacielu, ma końskie zdrowie!
Skończyła się nam także „chrapacylina", którą dawaliśmy 
przede wszystkim Westfoldingom; dwóch z nich mimo 
wysiłków doktora już podczas lotu zachorowało na zapalenie 
płuc, on sam zaś nie spał całymi nocami, doglądając ich 
nieustannie i opiekując się nimi — ale to już należy do 
przyjemności kosmonautyki.
Najgorsze było to, że nie mogliśmy wodować na oceanie, 
jak to pierwotnie zaplanowano. Po pierwsze Westfoldingowie, 
nawiasem mówiąc: ogromne zuchy, strasznie cierpliwi i mili, 
umarliby w ciągu kilku godzin na chorobę, o której Goerge 
wspominał, po drugie zaś — ja obawiałem się, że pójdziemy 
na dno jak kamień. Bez względu na to, jak liczyłem, ciągle mi 
wychodziło, że wody, jaka dostanie się do dziurawego 
zbiornika, będzie o parę głupich hektolitrów więcej niż 
powinno i że przez to statek stanie się cięższy niż ciężar wody 
przezeń wypartej. A co to znaczy, niech panu łaskawie powie 
sędziwy mistrz Archimedes.
Nie pozostawało nam nic innego jak osiąść na lądzie, a jeśli 
tak — to gdzieś tam, gdzie ciśnienie i skład powietrza są 
podobne jak na Marsie, to znaczy gdzieś
wśród najwyższych szczytów świata. Z góry woleliśmy nic nie 
wybierać, chociaż oczywiście, opracowaliśmy kilka wariantów. 
Ze względu na podziurawioną osłonę musiałem zacząć 
hamowanie bardzo wysoko i znacznie zmniejszyć szybkość, 
zanim wejdziemy w gęste warstwy atmosfery — a tu nie da się 
co do joty przewidzieć, jak się to skończy. No i w końcu wyszły 
z tego Himalaje. Sytuacja była trochę nerwowa, ale w końcu 
dzięki resztce materiałów napędowych udało się to i 
wspólnymi siłami automatów przy mojej skromnej pomocy 
jako tako wylądowaliśmy. Wie pan, to tak, jak wylądować 
helikopterem na zaoranym polu, ale jak człowiek ma 
szczęście i jak Pan Bóg dopuści, to i z kija wypuści, no nie?
„Skromna pomoc" udzielona przez kapitana Mac Mc-Laughina 
automatom to — niech mi kapitan wybaczy — czyste łgarstwo. 
Według wykresów wyjętych z zapieczętowanych mechanizmów 
„Ridera" i zgodnej opinii fachowców lądowanie odbyło się absolutnie 
bez pomocy automatów, wyłącznie przy użyciu ręcznego sterowania 
(!), i to z połamanymi antenami lokatorów i w statku pod względem 
aerodynamicznym całkowicie niesprawnym, z wyrwanym w osłonie 
ogromnym otworem. Sposób, w jaki McLaughin oparł potężną masę 
„Ridera", stojącego na płomieniu, na polu śnieżnym, aby bez 
śmiertelnego poranienia załogi opadła do położenia horyzontalnego, 
komandor F. C. Houston, kierownik projektu „Dyna-Soar", bardzo 
celnie i dowcipnie porównuje do „trafienia w oko biegnącego królika,
jeśli strzelec znajduje się na krążącej karuzeli, siedzi na koniu na 
biegunach, a przy tym ma zawiązane oczy i wygiętą lufę strzelby. To 
nie przypadek, to fantastyczne mistrzostwo i wyczyn, jakiego 
zapewne w ciągu całych stuleci żadnemu z kosmonautów nie uda się 
powtórzyć. Miejmy nadzieję, że nie będzie go trzeba powtarzać". 
(„Space Report", vol. 11, No 4) Najwyższe odznaczenia, jakie Mac 
McLaughin wstydliwie ukrywa w najgłębszej szufladzie szafy, choć 
błyszczą, od diamentów, szmaragdów, złota, i platyny i tak dalej, a 
poza tym wyglądają bardzo dekoracyjnie, mówią zresztą same za 
siebie. '
Przyp. red.
Obawialiśmy się trochę, że tam w górze, na Khum-bu, 
zakończymy w dość głupi sposób swoją ziemską wędrówkę i 
że cała podróż okaże się zbyteczna. Nie mieliśmy bowiem 
nawet nadajnika radiowego — jak pan wie, antena była 
złamana i nie udało się zaimprowizować nic, co pozwoliłoby 
nam wydostać się z tej kotliny... Ani mapy Himalajów. Z 
lądowaniem nieomal na szczycie Mount Everestu nikt się nie 
liczył!...
Redaktorze, niech pan posłucha... Wylądować na szczycie 
Mount Everestu — teraz mi to przychodzi do głowy — to by ci 
dopiero była sensacja, co pan na to? By Jove, że też nie 
pomyślałem o tym wcześniej!
Kiedy już zaczynało nam brakować tlenu, Thorgeir, któremu 
pozostało najwięcej sił, zaproponował, że ruszy żlebem w dół, 
postara się znaleźć jakichś ludzi i przekazać im list. Sigurd i 
Einar odprowadzili go ka-
wałek. Widzieli nawet jakichś tubylców, ale ci przed nimi 
uciekli. Idioci — podobno myśleli, że to yeti, śnieżni ludzie... 
Dalej poszedł już Thorgeir sam, list oddał w jakimś klasztorze, 
dokąd go nie wpuszczono, wrócił do ,,Ridera" i mimo wysiłków 
doktora na drugi dzień umarł. Chyba z wyczerpania. 
Właściwie — na pewno.
No a potem już przyleciały samoloty i zrzuciły nam 
radiostację, która — bestia jedna — po dwóch dniach 
nawaliła, to zrozumiałe... A pewnego dnia gruchnęła tuż koło 
„Ridera" lawina, pierwszym zaś, który się z niej wygrzebał, był 
Leif Thorgunn, drugim — nasz konował z campu — Goody 
Bjelke...
Z kabiny nas, redaktorze, wyniesiono, nie będę zaprzeczał!
I dopiero w tej chwili byliśmy naprawdę na Ziemi.
To wszysitko.
Naprawdę wszystko.
Kończy — jak wypada i należy — pani Alena Kamenikowa 
(chociaż wcale nie zdaje sobie z tego sprawy)
Wywiad ten — raczej wyjątkowo niż z reguły — przeprowadzono 
w porządku chronologicznym po innych, czyli rzeczywiście jako 
ostatni. Pani Alena nie przypuszczała nawet, że rozmowę nagrywam 
na magnetofon (za co ją jak najpokorniej przepraszam) ani że ta 
rozmowa będzie zakończeniem trzeciego i ostatniego tomu 
reportaży, rozpoczętych ongiś w Pradze od ślepej kiszki doktora 
Bjelke i mających swój ciąg dalszy w Islandii, w Brazylii, w bazie 
rakietowej na Cap Kennedy, na Marsie i w Himalajach. Jedność 
miejsca — warunek każdego porządnego dramatu — nie była tu 
absolutnie przestrzegana — ale to już wina życia, nie moja.
Przyp. red.
O rany koguta, pan tu znowu, redaktorku? Myślałam, że pan 
już dawno po fajrancie odpoczywa sobie w swoim dziale 
rolniczym. Czytał pan już dzisiejsze gazety? Niech pan sobie 
wyobrazi, że Sigurd, Einar i Onund opuścili już Namcze Bazar 
i są w Katmandu, gdzie cał-
kiem dobrze im się powodzi. Strasznie się cieszę, bo ja bym w 
Namcze nie chciała nawet po śmierci być namalowana na 
ścianie. Ciągle mi się wydawało, że te góry runą na mnie. 
Katmandu w porównaniu z Namcze to istny Hollywood, nie 
sądzi pan? Zna pan przecież tamte strony, no nie? Tak, tak, a 
jednak Einar stracił dwa palce. Mówiłam od razu... takie 
odmrożenia! Ale to nic, zagoi się i znów będzie mężczyzną jak 
się patrzy. W Nepalu będzie mu znakomicie. To klimat wprost 
wymarzony dla naszych Marsjanków!
Jurek ma strasznie dużo pracy, a pan zapewne znów ma 
zamiar rozmawiać do rana... Jak ostatnim razem, co? 
Pakujemy się pomału... rozumie pan... Snef-fels! Pracy nas 
tam czeka co niemiara! Jurek już nawet listów nie czyta, chce 
wziąć je ze sobą do walizki... Niech się sekretarki Instytutu też 
trochę pomęczą! Bjelke znowu haruje, a Leif bierze udział w 
pracach przygotowawczych akcji „Rider II"...
Redaktorze, jestem strasznie napięta, zupełnie jak sznurek, 
czym się to skończy?
Ale dobrze, prawda?
Na pewno!
A więc niech pan idzie już do Jurka! Nie chce pan? A 
dlaczego? Hm, ależ z pana dziwak!...
No to do widzenia!...
Do widzenia!
Przyp. red.