Harlan Ellison        Z Virgilem Oddumem Na Biegunie Wschodnim 

    W dniu, w którym wypełzł z zamarzniętych Lodowych Krain, schodzące po stokach skały lodowce miały zieloną barwę morza: nie kończące się rzeki jakby szlifowanych szmaragdów podświetlone od spodu. Lód błyszczał wspomnieniem przegranej szansy. Był to dzień - a pamiętam to doskonale - w którym purpurowe niebo Gorących Krain pełne było zarodków ouranidów opadających ku ziemi; zarodki były martwe - zabiła je emanacja lamp ultrafioletowych ochraniających pola fistaszkowe. W tym dniu świetnie to pamiętam - Argo przycupnęła na horyzoncie Gorących Krain, niczym odwrócona misa z rubinowego szkła. 
    Przypełzł do miejsca, gdzie siedziała wraz ze starym dromidem o imieniu Amos Mądry; przypełzł, dosłownie przypełzł po grobli na Wyspę Medytacji. Poprzez muł i szlam i bursztynowe błoto największej wyspy leżącej na terminatorze Medei. 
    Jego ubiór termiczny był brudny i rozłaził się w szwach; podpełzłszy do kępki zbutwiałych wodorostów oderwał velcronowy płat zwykle zakrywający usta, jakby przestało mu już zależeć na całości jego ubrania. 
    Kiedy zdałem sobie sprawę, że zabiera się do jedzenia owych wodorostów, podszedłem szybko i nachyliłem się przed nim, tak że nie mógł po nie sięgnąć. 
    - Nie radziłbym brać tego do ust - powiedziałem. - To może zaszkodzić. 
    Nie odpowiedział nic, ale spojrzał na mnie do góry, wciąż skulony na rękach i kolanach. Jego twarz mówiła wszystko: był wygłodzony i jeśli natychmiast nie dam mu czegoś innego, zje te wodorosty, nawet jeśli miałoby to go zabić. 
    Było to zaledwie sto dziewiętnaście lat po tym, jak rodzaj ludzki trafił na Medeę i choć odbywałem wówczas karę penitencji na Wyspie Medytacji, nie byłem taki pewien, że zależy mi na towarzystwie innego człowieka. Zanadto męczyły mnie próby rozmów z dromidami. A już na pewno nie miałem zamiaru troszczyć się o jego życie... nawet w tak niewielkim zakresie, jak odpowiedzialność za jego uratowanie. 
    Śmieszne, jak w takich chwilach różne myśli przelatują człowiekowi przez głowę. Przypomniałem sobie wówczas, gdy tak patrzył na mnie rozpaczliwie, jeden z tych żartów rysunkowych o człowieku pełznącym po pustyni. Za wycieńczonym, brodatym podróżnikiem ciągnie się długi sznur śladów, aż po sam horyzont. Natomiast na pierwszym planie znajduje się koń, na koniu człowiek spoglądający na owego nieszczęśnika wyciągającego dłoń błagalnym gestem i ten facet na koniu uśmiecha się i pyta spragnionego wędrowca: "Może kanapeczkę z szynką?" 
    Nie był to chyba najlepszy żart. 
    Wyrwałem więc wodorosty i odrzuciłem, by nie mógł się do nich dobrać, dopóki nie powrócę, po czym pobiegłem do mojego szałasu i przyniosłem mu kawałek sera oraz plastykową butelkę z wodą, po czym pomogłem mu usiąść do jedzenia. 
    Jedzenie zabrało mu trochę czasu; zanim skończył, różowe i białe zarodki zdążyły nas całkowicie obsiąść. Smród był przeraźliwy. 
    Pomogłem mu wstać. Ledwie trzymał się na nogach. I cały czas opierał się na mnie, gdy szliśmy w kierunku szałasu. Położyłem go na dmuchanym materacu; natychmiast zamknął oczy i usnął. Może zresztą zemdlał, nie wiem. 
    Nazywał się Virgil Oddum, ale wtedy tego jeszcze nie wiedziałem. 
    W ogóle się o nim wiele nie dowiedziałem, wtedy, później, nawet teraz. Ciekawe, że wszyscy wiedzą, c o zrobił, ale nie wiedzą dlaczego ani nawet, kim był. Do niedawna nie znano jego nazwiska, nic o nim. 
    Na swój sposób jestem z tego niezadowolony. Mnie dlatego tylko niektórzy znają, bo ja znałem jego, Virgila Odduma. Ale nie obchodzę ich, ani to, przez co przeszedłem, tylko on, z powodu tego, co zrobił. Nazywam się Pogue, William Ronald Pogue i też jestem ważny. Nazwiska powinno się znać. 
    Jazon ścigał Tezeusza po wieczornym niebie prosto nad terminatorem, gdy przybysz się obudził. Odleciały już chmary martwych zarodków i niebo było znów bursztynowe, a tarczę Argo omywały pasma kolorów. Próbowałem rozmawiać z Amosem Mądrym. 
    Zazwyczaj rozmowa z Amosem Mądrym była właściwie jej próbą. 
    Ksenoantropologowie z bazy głównej w Perdue Farm w srebrnym półksiężycu nazywają rozmowę z dromidami "ekstazą" w jej dosłownym znaczeniu, czyli "stanem poza sobą". Jest to jakby rodzaj wzbogaconej empatii, która przekazuje pojęcia i stany emocjonalne, ale w żadnym razie słowa czy obrazy. Siadywałem wpatrując się w jednego z dromidów, ten zaś przysiadał na tylnych łapach i też patrzył na mnie, a jednocześnie obaj staraliśmy się poznać, jakie są myśli drugiego. Coś w tym rodzaju. Przeważały niejasne uczucia, ogólne zabarwienia emocjonalne... wspomnienia o czasie, gdy dromid był łowcą, kiedy miał jeszcze jeden człon, który odrzucił wydając na świat potomstwo; wizja wysokiej na kilometr fali przypływu widzianej ongiś nieopodal Siedmiu Słupów na Pierścieniu; gonitwa za samicami i bezustanna kopulacja. Wszystko tu było; każdy moment życia, które jak na dromida trwało bardzo długo: całe piętnaście medeańskich lat. 
    Ale strasznie płaskie. Jak sztuka odgrywana przede mną z ogromnym artyzmem, lecz bez ducha. Układ myśli był przypadkowy, bez ciągłości, bez przepływu. Brakowało barwy, interpretacji, jakiegokolwiek pojęcia, co to wszystko oznacza dla dromidów. 
    Brakowało w tym wdzięku i piękna; były to tylko dane. 
    Tak więc próby "rozmowy" z Amorem równały się próbom zaprogramowania komputera na tworzenie oryginalnej, znaczącej poezji. Czasem miałem wrażenie, że Amora "przydzielono" do mnie, bym nie popadł w depresję, by dać mi jakieś zajęcie. 
    Kiedy przybysz pojawił się u wejścia do mego szałasu próbowałem właśnie skłonić Amora, by opisał mi wizualną naturę postawy religijnej wobec Kastora C, gwiazdy podwójnej, którą Amor i jego rasa znali jako Dziadek Ze Strony Matki i Dziadek Ze Strony Ojca. Dla ludzi z kolonii były to po prostu Fryksos i Helle. 
    Próbowałem wytłumaczyć Amorowi zjawisko kontaktu oraz ładunek emocjonalny związany ze zmianami barw, kiedy padł na nas podwójny cień, a gdy podniosłem głowę, zobaczyłem, że facet stoi za mną. Jednocześnie poczułem osłabnięcie ekstazy między mną i dromidem. Tak jakby jakaś inna stacja odbiorcza podkradała nam energię. 
    Człowiek stał niepewnie, wymachując rękami i usiłując zachować równowagę. Patrzył na Amosa, a ten gapił się na niego. Wyraźnie porozumiewali się między sobą, lecz jakie informacje sobie przekazywali, tego nie wiedziałem. Potem Amos wstał i odszedł, tym płynnym, kołyszącym się krokiem, jakiego nabywają starzy dromidzi, kiedy odrzucą swe tylne człony. Ja podniosłem się z pewną trudnością; od chwili przybycia na Medeę rozwinął się u mnie pewien artretyzm kolan, które sztywniały, gdy siedziałem po turecku. 
    Gdy wstałem, on zaczął się przewracać; nadal był ogromnie wycieńczony tym czołganiem się aż z Lodowych Krain. Upadł mi w ramiona; przyznaję, że pierszą moją myślą była złość, bo wiedziałem, że będę miał z nim kłopoty. 
    - Powoli, powoli - powiedziałem. 
    Pomogłem mu wejść do szałasu i położyłem go'na dmuchanym materacu. - Słuchaj, stary - rzekłem - nie chcę wyjść na sknerę, ale jestem tu sam i mam jeszcze nieco do odsiedzenia. Nowe zapasy dostanę dopiero za cztery miesiące, więc nie mogę cię tu trzymać. 
    Nie powiedział nic, tylko patrzył na mnie. 
    - Kim jesteś, do diabła? Skąd się tu wziąłeś? 
    Patrzył na mnie. Kiedyś bardzo dokładnie potrafiłem odczytywać myśli człowieka z wyrazu jego twarzy. No więc patrzył na mnie - z nienawiścią. 
    Nie znałem go nawet. Nie mógł wiedzieć, o co idzie, co ja tu robię na Wyspie Medytacji; nie miał żadnego powodu, by mnie nienawidzić. 
    - Skąd się tu wziąłeś? Patrzył. Ani słowa z ust. 
    - Słuchaj, ojciec, wyłożę ci to jak analfabecie. Nie ma jak się z kimś skontaktować, by ciebie stąd zabrali. A nie mogę cię tu trzymać, bo mam za mało zapasów. I nie dam ci tu siedzieć i głodować na moich oczach, bo po pewnym czasie na pewno poleziesz po moje żarcie, a ja się będę bronił i jeden z nas tego nie przeżyje. A ja nie mam zamiaru dopuścić do czegoś takiego, kapujesz? Wiem, że robię jak świnia, ale musisz sobie pójść. Odpocznij parę dni, zbierz siły. Jak pójdziesz prosto przez Kotlinę Wschodnią i dalej przez Gorące Krainy, może zobaczy cię ktoś spryskujący pola. Wątpię, ale może. 
    Ani dźwięku. Tylko patrzył na mnie i mnie nienawidził. 
    - Skąd tu przyszedłeś? Przecież nie z Lodowych Krain. Nic tam nie może żyć. Trzydzieści stopni poniżej zera. Właśnie tam. - Cisza. - Tylko lodowce. Właśnie tam. 
    Cisza. Poczułem, jak wzbiera we mnie nieopanowany gniew. 
    - Słuchaj no, baranie, mam tego dosyć. Kapujesz? Mam tego dosyć. Musisz odejść. Gówno mnie obchodzi, czy jesteś hrabią Monte Crespo, czy może zaginionym Delfinem Threx; wypieprzasz stąd od razu, jak będziesz mógł iść. - Wciąż patrzył na mnie, a ja miałem ochotę walnąć sukinsyna tak mocno, jak tylko mogłem. Musiałem się opanować. W końcu za coś takiego trafiłem na Wyspę Medytacji. 
    Zamiast tego więc ukucnąłem i przez dłuższy czas gapiłem się na niego. Nawet nie mrugnął; patrzył tylko na mnie. W końcu zapytałem, bardzo cicho: - Co powiedziałeś dromidowi? 
    Przez drzwi wpadł do wnętrza szałasu podwójny cień i podniosłem wzrok. Był to Amos Mądry. Ogonem podwinął klapę zakrywającą wejście, bo ręce miał zajęte. Trzymał sześć świeżo złowionych błyskawic, po jednej na każdym z trzech palców obu rąk. Stał w drzwiach, a krwawy blask z nieba tworzył koronę prześwietlającą jego pokrytą niebieską sierścią postać; i wyciągał dłonie z rybami. 
    Sześć miesięcy siedziałem już na Wyspie Medytacji i codziennie próbowałem upolować ościeniem błyskawicę. Serek arachidowy i inne paczkowane jedzenie prędko się nudzi; człowiek aż się dławi na widok sreberka z opakowania. Potrzebowałem świeżego jedzenia. Każdego dnia przez sześć miesięcy próbowałem złowić coś żywego. Ryby były zbyt szybkie; nie darmo nazwano je błyskawicami. Dromidzi cały czas mi się przyglądali, ale ani jeden się nie poruszył, by mi pokazać, jak oni to robią. A teraz ten stary bezpłciowiec Amos przynosi mi pół tuzina. I wiedziałem już, co ten facet mu przekazał. 
    - Kim jesteś, do diabła? - Nigdy w życiu nie byłem na nikogo bardziej cięty, jak wtedy na niego. Miałem ochotę mu przylać, zetrzeć ten nienawistny wyraz z jego twarzy, tak go ustawić, żebym nie musiał się nim zajmować. On się nadal nie odzywał, tylko patrzył na mnie; ale dromid wszedł do szałasu - po raz pierwszy to zrobił, niech go szlag trafi - i wsunął się między nas, wyciągając ręce z rybami. 
    Ten facet umiał jakoś kontrolować tubylców! Nic nie powiedział, ale wystarczyło, żeby dromid wszedł między nas i nakłaniał mnie do wzięcia ryb. Więc zrobiłem to, klnąc obu pod nosem. 
    Kiedy zacząłem patroszyć błyskawice, poczułem, że stary dromid nawiązuje ze mną kontakt i to o wiele silniejszy niż podczas ekstazy. Amos Mądry przekazał mi, że przybysz jest niezwykle świątobliwą osobą i albo będę go dobrze traktował, albo... Ani się zająknął na temat tego, co może to drugie "albo" oznaczać, ale był to silny kontakt, bardzo silny kontakt. 
    Więc wziąłem ryby i włożyłem je do spiżarni, a dromidowi przekazałem, że jestem niewymownie wdzięczny, on zaś nie poświęcił mi nawet odrobiny uwagi; kontakt się urwał. Amos Mądry nawiązał ekstazę z moim gościem leżącym sobie wygodnie na moim łóżku; po chwili wyśliznął się z szałasu i już go nie było. 
    Przesiedziałem prawie całą noc przyglądając się mu. On zaś w jednej chwili jeszcze patrzył na mnie, w następnej już spał; a ja spędziłem tę pierwszą noc z moim gościem patrząc, jak się rozwalił tam, gdzie ja powinienem leżeć, gdyby się on nie pojawił. Nawet przez sen mnie nienawidził. Ale był zbyt słaby, by nie zasnąć i rozkoszować się tym uczuciem. 
    Patrzyłem więc na niego, zastanawiając się, kim u diabła może być. I tak było prawie przez całą noc, aż końcu nie wytrzymałem i przed świtem sprałem go jak jasna cholera. 











    Dromidzi przynosili żywność. Nie tylko ryby, ale rośliny, których nigdy przedtem nie widziałem, co rosły w Gorących Krainach na wschód od nas - tam, gdzie zawsze śmierdziało jak na wysypisku śmieci. Niektóre rośliny trzeba było gotować; inne były znakomite na surowo. Ale wiedziałem, że w życiu by mi ich nie przynieśli, gdyby nie on. 
    Nie odezwał się do mnie ani razu, ale też nie powiedział dromidom, że zlałem go tamtej pierwszej nocy. Jego zachowanie nie uległo zmianie. Och, wiedziałem, że potrafi mówić, bo we śnie rzucał się i miotał wykrzykując różne rzeczy. Nie rozumiałem tego; musiał to być jakiś obcy język. Co by to jednak nie znaczyło, pamięć o tym przyprawiała go o mdłości. Nawet we śnie cierpiał. 
    Zdecydował się zostać. Wiedziałem to od drugiego dnia. Złapałem go, jak kradł mi zapasy. 
    Nie, to nie tak. Robił to całkiem otwarcie, a ja nie musiałem go łapać. Przeglądał rzeczy złożone w szopie; głównie te, których na razie nie potrzebowałem albo które nie były mi już potrzebne. Kiedy odkryłem, że szpera w moich zapasach, zdążył już wyciągnąć parę rzeczy: namiot używany przeze mnie, dopóki nie zbudowałem szałasu ze zwalonych przez burzę drzew fellnerowych, zapasowy materac dmuchany, holoprojektor, który był w użyciu przez pierwszy miesiąc prezentując zabrane przeze mnie paciorki laserowe głównie z nagraniami teatru no i dramatów kalamburowych. Rozrywki mi się szybko znudziły; jakoś nie pasowały do odbywanej penitencji. Gość zawładnął projektorem, ale paciorki zostawił w spokoju. Wszystko leżało powyciągane i ułożone w stosy. 
    - Co ty wyrabiasz? - stanąłem za nim z zaciśniętymi pięściami i czekałem, żeby tylko coś odszczeknął. 
    Wyprostował się z niejaką trudnością, trzymając się za bok w miejscu, gdzie kopnąłem go poprzedniej nocy. Obrócił się i popatrzył na mnie spokojnie. Zdziwiłem się: wydawało mi się, że nie nienawidzi mnie tak bardzo, jak poprzedniego dnia. Nie bał się mnie, choć byłem większy i udowodniłem mu już, że potrafię go stłuc, jeśli mi się zechce, albo zostawić go w spokoju, jeśli taka będzie moja wola. Po prostu gapił się na mnie czekając, abym zrozumiał. 
    A zrozumieć miałem, że facet zamierza zostać na jakiś czas. Czy mi się to podoba, czy nie. 
    - Tylko nie właź mi w drogę - powiedziałem. - Nie lubię cię i to się nie zmieni. Zrobiłem błąd zabierając ci te wodorosty, ale więcej błędów nie będzie. Odwal się od moich zapasów, odwal się ode mnie i nie mieszaj się do moich spraw z dromidami. Mam tu coś do zrobienia, a ty mi przeszkadzasz... Przywiążę ci kamień do nóg i wrzucę do rzeki, a czego ryby nie zjedzą, woda wyniesie w Lodowni. Kapujesz? 
    Tylko zdzierałem sobie gardło. A gorsze jeszcze od mojego nieracjonalnego zachowania, które już raz złamało mi życie, było to, że on wiedział o tym, że blefuje. Popatrzył na mnie dostatecznie długo, bym nie mógł udawać, że moja godność ucierpiała, a potem wrócił do przeszukiwania moich rzeczy. Wyszedłem, aby rozpytać się wśród dromidów, ale tego dnia schodziły nam z drogi. 
    Do nocy facet urządził już sobie własną siedzibę. 
    Następnego zaś dnia Amos Mądry sprowadził mi dwie samice, które spoczęły na swych ośmiu nogach w taki sposób, że niemal wydawało się, iż siedziały. I ten stary bezpłciowiec objaśnił mnie, że te dwie - użył pojęcia ekstatycznego, które oznaczało "pierworódki" - złączą się ze mną w kontakcie, by wyjaśnić ich stosunek do Dziadka Ze Strony Matki. Był to pierwszy akt pomocy z własnej woli, jaki spotkał mnie ze strony plemienia przez te całe sześć miesięcy. 
    Wiedziałem więc, że mój nieproszony gość płaci za swe niebogate utrzymanie. 
    A później tego samego dnia znalazłem wetkniętą w jeden z masztów szałasu ciernistą gałązkę krzewu szmaragdowego, całą okryta owocami. Gdzie znaleźli ją tubylcy na tym kamienistym terenie, tego nie wiem. Jagody zaczęły już przejrzewać, ale zrywałem je łakomie drapiąc ręce o ciernie i wyciskałem do ust ich zielony jak morze sok. 
    Wiedziałem więc, że mój nieproszony gość płaci za swe niebogate utrzymanie. 
    I trwało tak dalej: on pętał się po okolicy albo gadał godzinami z Amosem Mądrym i całym jego plemieniem, a ja zgrywałem Pana na Zamku i bez skutku usiłowałem wpoić pojęcia filozoficzne rasie stworzeń, które przysłuchiwały się z uwagą, by zaraz potem dać mi wyraźnie do zrozumienia, że jestem ograniczony, bo nie potrafię pojąć potrzeb Dziadka Ze Strony Matki. 











   I nagle jednego dnia facet zniknął. Było to na początku pory przejściowej i z Gorących Krain wiały silne wiatry. Wyszedłem z szałasu i poznałem, że jestem sam. Ale poszedłem zajrzeć do jego szałasu. Był pusty, tak jak się spodziewałem. Na pobliskim pagórku dwie samice dromidów i jeden stary bezpłciowiec zajmowali się poklepywaniem ziemi. Podszedłem do nich i zapytałem, gdzie jest drugi człowiek. Łowczynie odmówiły nawiązania ze mną kontaktu i nadal poklepywały ziemię, jakby był to jakiś obrzęd. Stary dromid podrapał się w swe gęste niebieskie futro i oświadczył, że świątobliwa osoba udała się do Lodowych Krain. Znowu. 
    Poszedłem na groblę i spojrzałem ku lodowym bezkresom. Zrobiło się już ciepło, ale tam w dalszym ciągu panowała pustka. Dostrzegłem niewyraźne ślady pozostawione przez jego płozy, ale ani mi w głowie było pójść za nim.. Jeśli chciał zginąć, to pies z nim. 
    Poczułem irracjonalne uczucie straty. 
    Trwało ono przez jakieś trzydzieści sekund; potem się uśmiechnąłem. Wróciłem do starego dromida i spróbowałem nawiązać rozmowę. 
    Osiem dni później facet wrócił. 
    Teraz ja zacząłem się jego bać. 
    Jakoś ponaprawiał ubiór termiczny. Był on nadal popękany i nieomal się nie nadawał do użytku, ale facet przymaszerował z dala krokiem pewnym, a płozy na jego butach niosły go śmiało naprzód aż do granicy roślinności. Wtedy się schylił i nieomal w marszu zrzucił płozy i szedł dalej. Prosto ku obozowisku, w górę grobli. Kaptur miał odrzucony do tyłu; oddychał głęboko i nawet się zbyt nie zmęczył, a jego długa końska twarz nie była zaczerwieniona od marszu. Miał na twarzy prawie dwutygodniowy zarost i jak Boga kocham, wyglądał na jednego z tych poszukiwaczy szczęścia, których można zobaczyć palących fajki i zapijających się gorzałą w barach wokół Port Medea. Bohater. Łowca przygód. 
    Przyszedł tu przez bagno i doły wypełnione wodorostami; pomaszerował prosto do swego namiotu i wlazł do środka, gdzie zniknął na resztę dnia. Tej nocy jednak, siedząc na zewnątrz szałasu i "słuchając" opowieści zapachów, jakie wiatr niósł z Gorących Krain, ujrzałem Amosa Mądrego i jeszcze dwóch starych dromidów, jak schodzą z pagórka i zaglądają do namiotu faceta. Widziałem, jak bohaterski łowca przygód wyszedł z namiotu i usiadł z nimi w kręgu. 
    Nie poruszali się, nie gestykulowali, nic w ogóle nie robili; zespolili się tylko w kontakcie i przekazywali sobie wrażenia niczym Indianie fajkę pokoju. 
    A następnego ranka obudził mnie jakiś łoskot; narzuciłem ubiór termiczny i wyszedłem z szałasu. Zobaczyłem, że facet składa z różnych gratów coś w rodzaju sani. Zużył do tego płozy do butów i palety towarowe, a także wszystkie co do jednej liny, którymi związane były moje zapasy. Sanie wyglądały przeraźliwie, ale chyba po lodzie by pojechały, jeśli wyniósłby je poza granicę roślinności. 
    Wówczas zaświtało mi, że on ma zamiar zabrać to wszystko do Lodowych Krain. - Zastopuj, ojciec - powiedziałem. Nie przerwał pracy. Podszedłem do niego i kopnąłem go w biodro. Mówiłem, zastopuj ! 
    Facet wysunął w tył prawą rękę, schwycił mnie za lewą nogę i uniósł w powietrze. Zorientowałem się, że lecę, a kiedy się podniosłem z ziemi o dwa metry od niego, nie mogłem złapać tchu. A facet nadal pracował, odwrócony tyłem do mnie. 
    Popędziłem w jego kierunku. Nie przypominam sobie, żeby spojrzał na mnie, ale chyba musiał to zrobić, bo jak inaczej wyliczyłby trajektorię mojego następnego lotu ? 
    Kiedy przestałem dyszeć i wypluwać ziemię, chciałem się podnieść, ale przeszkodziła mi stopa wsparta o mój grzbiet. Myślałem, że to on, ale kiedy nacisk zelżał i mogłem spojrzeć przez ramię, zobaczyłem niebieską sylwetkę łowczyni z włócznią w muskularnej lewej ręce. Włócznia nie była wymierzona we mnie, ale mało co brakowało. Nie przeszkadzaj świątobliwemu mężowi przesłanie było aż nazbyt wyraźne. 
    Godzinę później pociągnął sanie za trzy liny opasujące go w piersi i powlókł się po grobli i przez błoto. Szedł mocno pochylony do przodu, uważając, by sanie nie zapadły się w grzęzawisku. Wyglądał jak jeden z tych starych hologramów przedstawiających chłopa na roli, ciągnącego pług za pomocą skórzanych rzemieni opasujących go wokół głowy. 
    Odszedł; nie byłem na tyle głupi, by sądzić, że już go więcej nie zobaczę. Ostatecznie były to p u s t e sanie. 
    Co na nich będzie, gdy facet wróci? 











    Była to gruba, wieloelementowa rura długości z półtora metra. Gość odłupał prawie cały lód, który ją okrywał przez dwadzieścia lat - a ja wiedziałem, co to za rura i skąd się wzięła, czyli więcej, niż mogłem o nim samym powiedzieć. 
    Był to laser rdzeniowy z rozbitego satelity energetycznego, którego orbita nie wiadomo czemu oszalała dwa lata po tym, jak Rejon Energetyczny Bieguna Północnego go wystrzelił. Satelita miał służyć do dzielenia, a następnie rozpuszczania lodowców, które zanadto się zbliżyły do osad przybrzeżnych; rozbił się w Lodowych Krainach gdzieś między Biegunem Wschodnim i Lodownią - a było to niemal dwadzieścia lat temu. Przelatywałem nad tym miejscem, gdy mnie tu wieźli z Enrique, a pilot uznał, że trzeba mi trochę pokazać okolicę. Obejrzeliśmy wrak satelity, obecnie stanowiący fragment skomplikowanej rzeźby lodowej ukształtowanej przez wiatr i burze. 
    A ten łobuz, który najpierw zakłócił mi spokój, a potem tam polazł, jakoś wygrzebał laser i jego zasilacz - jeśli nie myliłem się co do przeznaczenia grubej obręczy na jednym końcu rury i ciągnął go przez cholera wie ile kilometrów... po co? 
    Dwie godziny później zobaczyłem go w jednym z włazów prowadzących do siłowni termojądrowej mojego obozowiska. Zapas deuteru trzeba było uzupełniać co półtora roku, bo nie miałem rafinerii. 
    Facet oglądał emitery dostarczające mi ciepła i elektryczności. Nie miałem pojęcia, co kombinuje, ale wściekłem się i zacząłem wrzeszczeć, by zabierał się stamtąd, nim obaj zamarzniemy na śmierć z powodu jego głupoty. 
    Po jakimś czasie facet wylazł i zamknął właz, po czym poszedł majstrować przy swoim złomowanym laserze. 
    W ciągu następnych tygodni omijałem go z daleka. Siedział przy laserze, do którego podkradał różne niepotrzebne na razie duperele, jakie mógł znaleźć w obozowisku. Stało się jasne, że choć rozłożyste skrzydła baterii słonecznych opóźniły upadek satelity, nawet one jednak nie zapobiegły poważnemu uszkodzeniu miotacza. Nie miałem pojęcia, po co facet w ogóle przy nim grzebie, ale marzyło mi się, że jeśli go uruchomi, to może pójdzie sobie do diabła. 
    A ja będę znowu w punkcie wyjścia, sam pośród stworzeń, które nie malowały obrazów, nie śpiewały pieśni, nie układały tańców ani nie stwarzały bogów; którym obce było pojęcie sztuki, które odpowiadały na moje próby porozumienia się na poziomie estetycznym z tą samą niewzruszoną obojętnością, z jaką zachowują się wnuki zmuszane do zabawiania stukniętej babci. 
    Była to faktycznie penitencja. 











   I przyszedł dzień, gdy robota była ukończona. Załadował wszystko na sanie: laser, jakiś zaimprowizowany odbiornik energii podłączony do rury, mój holoprojektor, pasy i liny oraz trójnożny statyw, po czym wlazł do siłowni i siedział tam przez godzinę. Kiedy wrócił, porozumiał się z Amosem, który zjawił się, jakby wezwany bez słów; a gdy rozmowa się skończyła, facet zaprzągł się do sani i powoli pociągnął wszystko za sobą. Chciałem iść za nim, tylko po to, żeby zobaczyć, dokąd się wybiera, ale Amos mnie zatrzymał. Stanął przede mną i wszedł w ekstazę, by udzielić mi rady, że świątobliwego męża nie należy niepokoić, podobnie jak nie należy ruszać nowych połączeń, które ów mąż zrobił w siłowni. 
    Oczywiście owe rady nie zostały udzielone w słowach; były to jedynie niejasne uczucia i niedoskonałe wizje. Aluzje, wrażenia, sugestie, intuicyjne zachęty. Ale zrozumiałem, o co idzie. Byłem sam na Wyspie Medytacji, na łasce dromidów, która będzie trwała, dopóki nie zacznę przeszkadzać świętemu łowcy przygód, który zjawił się znikąd, by wywołać we mnie tę wściekłość, przed którą uciekałem w gwiazdy. 
    Odwróciłem się więc plecami do lodowca (oby pochłonął tego faceta) i spróbowałem znaleźć jakiś sens w bezsensie mojego życia. Kimkolwiek on był, wiedziałem, że nie wróci, i nienawidziłem go za to, że uświadomił mi moją bezużyteczność. 
    Tej samej nocy miałem niewiele wnoszącą rozmowę z dromidem-samicą o turkusowej sierści. Następnego dnia zgoliłem brodę i zacząłem się zastanawiać nad powrotem. 
    Przez następne dwa lata facet przychodził i odchodził jedenaście razy. Nigdy się nie dowiedziałem, gdzie i jak tam mieszkał. Za każdym powrotem był chudszy, bardziej zmęczony, ale coraz bardziej podekscytowany. Tak jakby spotkał samego Boga. Dromidzi zaczęli tam chodzić już w pierwszym roku; szli do niego przez mroczne bezkresy Lodowych Krain. Nie było ich przez wiele tygodni, a gdy wracali, mówili coś między sobą. Pytałem Amosa, co tam robili, na co odpowiedział poprzez ekstazę: - On musi przecież żyć, prawda? - na co odpowiedziałem: - No, chyba tak - choć właściwie to chciałem powiedzieć: - Niekoniecznie. 
    Wrócił raz po nowy ubiór termiczny. Ja dostałem najnowszy model w niedawnym transporcie zapasów, więc się nie sprzeciwiałem, gdy wziął mój poprzedni. 
    Wrócił i na ceremonię pogrzebową Amosa Mądrego i, jak mi się wydawało, sprawował cały obrzęd. Ja stałem w wielkim kręgu i nie mówiłem nic, bo mnie nikt nie prosił. 
    Wrócił też po to, by sprawdzić połączenia w siłowni. 
    Ale po dwóch latach już nie powrócił. 
    Za to rozpoczęły się wędrówki dromidów z ogromnych, wyglądało, odległości przez Wyspę Medytacji, groblę, do Lodowych Krain. Przychodzili setkami, potem tysiącami; mijali mnie, by zniknąć w krainie wiecznej nocy. Aż pewnego dnia jedna z grup zbliżyła się do mnie, a ich przywódca, Ben z Dawnych Czasów, połączył się ze mną w ekstazie i rzekł: - Chodź z nami do świątobliwego męża. - Dotąd zawsze mnie zatrzymywali, gdy chciałem tam iść. 
    - Po co? Dlaczego teraz chcecie, żebym tam poszedł? Nigdy przedtem mi nie pozwalaliście! - Czułem, jak krew gotuje mi się w żyłach, mięśnie w piersiach się zaciskają, podobnie jak pięści. Prędzej ich wszystkich bagno pochłonie, nim pójdę do tego starego łobuza! 
    I wtedy stary dromid zrobił coś, co mnie zdumiało. Przez te trzy lata niczym mnie nie zadziwili poza przynoszeniem mi pożywienia na żądanie faceta. Teraz zaś tubylec wyciągnął w prawo rękę o smukłych palcach, a jeden z samców, wielki łowca o jasnoniebieskim futrze, podał mu jego włócznię. Ben skierował ostrze ku ziemi i kilkoma ruchami narysował w zeschniętym błocie dwie sylwetki. 
    Był to wizerunek dwóch ludzi stojących obok siebie, trzymających się za ręce. Z głowy jednego z nich rozchodziły się promieniście linie, a podobne linie wychodziły z koła, które dromid narysował u góry. 
    Rysunek był pierwszym tworem artystycznym wykonanym przez istotę z Medei, jaki kiedykolwiek widziałem. A o ile się nie myliłem, w ogóle p i e r w s z y m wykonanym przez jakiegokolwiek tubylca. I stało się to w mojej obecności. Serce zabiło mi mocniej. To j a spowodowałem! Wpoiłem pojęcie sztuki przynajmniej jednemu z tych stworzeń. 
    - Pójdę z wami do niego - powiedziałem. 
    Może mój czas oczyszczenia zbliżał się do końca. Może choć w pewnej mierze zasłużyłem na przebaczenie. 
    Sprawdziłem generator dostarczający energii mojemu ubiorowi termicznemu, wydostałem płozy i raki, wypchałem produktami w sreberku zasobnik na żywność i poszedłem za nimi. Tam, gdzie nie wolno mi nawet było chodzić, a co dopiero przeszkadzać świątobliwemu mężowi. No, zobaczymy, który z nas dwóch jest ważniejszy: bezimienny intruz, który przyszedł i odszedł bez choćby "dziękuję", czy William Ronald Pogue, człowiek, który dał Medeańczykom sztukę. 
    Po raz pierwszy od wielu lat czułem się lekki, swobodny, ważny. Na ten rysunek w błocie natrysnąłem utrwalacz; w końcu może się on okazać najcenniejszym eksponatem Muzeum Sztuki Tubylczej Williama Ronalda Pogue. Zachichotałem z tego dowcipu i pomaszerowałem w głąb Lodowych Krain za grupą dromidów. 











   Z bliżało się przesilenie i wiatry wiały coraz mocniej, a burze były coraz bardziej nieprzyjemne. Nie tak nieznośne jak te, które przyjdą w miesiąc później, ale też paskudne. 
    Minęliśmy już pierwszy lodowiec widoczny jeszcze z Wyspy Medytacji, ów lodowy grzbiet nazwany przez kartografów Seuratem. Potem wspinaliśmy się przez Bezimienną Przełęcz; dromidzi wykuwali sobie uchwyty włóczniami i pazurami, ja zaś zaczepiałem się rakami. Przez przełęcz wpływały zielone cienie. W jednej chwili mogliśmy jeszcze w zmroku dostrzec drogę, w następnej zaś nie było już nic widać. Przez całą godzinę leżeliśmy rozpłaszczeni na lodowej płaszczyźnie, smagani podmuchami szalejącego wichru, który usiłował oderwać nas i cisnąć w leżącą w dole przepaść. 
    Wokół nas tańczyły i migotały podwójne cienie; nagle wszystko poczerwieniało, wiatr ucichł i doszliśmy przez krwawe teraz cienie do grzbietu masywu ciągnącego się za Seuratem. 
    Przed nami opadało długie zbocze, przechodzące w lodową równinę pełną dołów śniegowych, całkowicie odmienną od pól lodowych leżących dalej na zachód. Dzień Słoneczny szybko ustępował miejsca Dniowi Ciemnemu. 
    Widok tego, co było po drugiej stronie równiny, przesłaniała wielka ściana mroźnej mgły unoszącej się nad tundrą. Poprzez jej kłęby dostrzegałem słabo zarysowane kontury wielkiego, połyskującego masywu Rio de Luz, owej potężnej, długiej na wiele kilometrów góry lodowej stanowiącej granicę pomiędzy krainami terminatora oraz zamarzniętą nicością tej strony Medei, która nigdy nie zwracała się ku Argo. Rio de Luz - Rzeka Światła. 
    Pospieszyliśmy w dół zbocza; niektórzy dromidzi po prostu podwijali pod siebie swe dwie, cztery czy sześć nóg i ześlizgiwali się ku równinie koziołkując. Dwa razy i ja upadłem, potoczyłem się, ześliznąłem na zadku; spróbowałem się podnieść i w końcu zdecydowałem się zjechać na plecaku jak na sankach. Kiedy dotarliśmy do równiny, był już prawie Dzień Ciemny i okolicę przesłoniła mgła. Postanowiliśmy przeczekać, dopóki nie nadejdzie Dzień Mroczny; wykopaliśmy sobie w porostach tundry miejsca do spania i zagrzebaliśmy się w nich. 
    Nad głowami wściekłą czerwienią, zielenią i purpurą jaśniała zorza polarna. Zamknąłem oczy i zatonąłem w cieple ubioru termicznego. Czegóż jeszcze po tym wszystkim mógł chcieć ode mnie "świątobliwy mąż" ? 











    Przeszliśmy przez zasłonę mgieł, a Rio de Luz słabo błyskała odbitym światłem za swą maską z szarozielonej pary. Oceniałem, że przebyliśmy ponad trzydzieści kilometrów w drodze z Wyspy Medytacji. Było wyraźnie chłodniej; w niebieskiej sierści dromidów połyskiwały, niczym rubiny i szmaragdy, kryształki lodu. Dziwna sprawa; tubylców ogarnęło uczucie jakby wyczekiwania z zapartym tchem. Szli teraz szybciej, niepomni na siekący wiatr i kałuże śniegu, w których zapadały się ich stopy. Popędzali jeden drugiego chcąc jak najszybciej dotrzeć do Rzeki Światła i tego, do czego facet potrzebował mojej pomocy. 
    Marsz trwał długo i prawie przez cały czas widziałem z tej lodowej ściany niewiele ponad jej okrutny kształt unoszący się co najmniej półtora kilometra ponad tundrę. Kiedy jednak mgła zaczęła się rozwiewać, im bardziej się zbliżaliśmy do stóp wielkiej góry lodowej, tym częściej musiałem odwracać wzrok od tego, co leżało na przedzie: nieustanna zorza oświetlała lód odbijając się od niego niemożliwym do zniesienia blaskiem. 
    Dromidzi pognali do przodu, a ja zostałem sam, maszerując przez tundrę ku Rio de Luz. 
    Wyszedłem z mgły. 
    I spojrzałem na to, co unosiło się przede mną, dotykało gniewnego nieba i ciągnęło się jak okiem sięgnąć na prawo i lewo. Zdawało się, że ma wiele kilometrów długości, ale to było niemożliwe. 
    Usłyszałem własny jęk. 
    Nie mogłem jednak odwrócić wzroku, nawet jeśli oznaczało to ślepotę. 
    Oświetlona przez nieustannie zmieniającą się kurtynę medeańskiego nieba Rio de Luz stała cała odmieniona. Facet spędził tu trzy lata topiąc, tnąc i kształtując kilometry żywego lodu (nie potrafię powiedzieć, ile ich było) w dzieło sztuki najwyższej klasy. 
    Konie najgorętszej krwi pędziły dolinami srebrnego światła. Gwiazdy rodziły się, oddychały i zamierały w jednym, przelotnym momencie. Strzępy bursztynowego blasku rozbijały się o szlifowaną jak brylant ścianę lodu. Bajkowe wieżyce, zbyt cienkie, by mogły istnieć naprawdę, unosiły się z ocienionych głębin i zmieniały barwę co każdy metr ich długości. Legiony tęcz pędziły od szczytu do szczytu, niczym kaskady najcenniejszych klejnotów. Kształty, formy i przestrzenie stapiały się i znikały, nim oko zdążyło się na nich zatrzymać. W rozpadlinie facet utworzył intaglio, czarne i złowieszcze jak widmo śmierci. Kiedy jednak światło uderzyło w nie niespodziewanie, roztrzaskując się i spadając w umieszczoną poniżej misę, widmo stało się wielkim ptakiem wieszczącym złotą obietnicę. I niebo też tam było; całe, odbite i zupełnie nowe, bo ściągnięte na dół i pojmane. Argo i dalekie słońce, Fryksos i Helle, Jazon i Tezeusz. oraz wspomnienia słońc, które kiedyś panowały w obecnie pustych miejscach, a teraz nawet pamięć po nich nie pozostała. Śniłem o czasach dawno minionych, gdy patrzyłem w jedno pole zmieniających się barw, które bulgotało śpiewem. Serce moje przepełniały uczucia, których nie znałem od dzieciństwa. I nie było końca temu wszystkiemu. Punkty jasnoniebieskiego światła ślizgały się po falujących ścianach rzeźbionego lodu, mknęły ku zagładzie w głębi większego rytu, zatrzymywały się przez moment na jego skraju, by zaraz rzucić się w zieloną nicość. Znowu usłyszałem własny jęk i odwróciłem się patrząc na tundrę i mgłę, i nie zobaczyłem nic, zupełnie nic! Zbyt wielkim bólem było nieoglądanie tego dzieła. Czułem, jak gardło ściska mi strach, że umknie mej uwadze choć chwila tego wspaniałego widowiska rozgrywającego się na lodowym gobelinie. Znowu się doń odwróciłem, a on był zupełnie nowy, oglądałem go na nowo i zawsze, tak jak to było przed chwilą... czy to tylko chwila... jak długo patrzę na to bajeczne widowisko... ile minęło lat... i czy będę miał tyle szczęścia, że spędzę resztę życia stojąc tu i wdychając to oszałamiające piękno przed mymi oczami? Nie potrafiłem zebrać myśli; wdychałem powietrze w płuca tylko wtedy, gdy już się dusiłem. 
    I nagle poczułem, jak mnie stamtąd odciągają; krzykiem zaprotestowałem przeciwko trzymającym mnie siłom, które chciały pozbawić mnie choć jednej sekundy owego niebotycznego narkotyku. 
    Odciągnięto mnie jednak i sprowadzono do stóp Rzeki Światła; tym, który to zrobił, był Ben z Dawnych Czasów. Zmusił mnie, bym usiadł plecami do góry i dopiero po bardzo długim czasie, gdy łkałem i chwytałem ustami powietrze, zacząłem rozumieć, że było już prawie po mnie, że to miejsce oczarowało mnie niemal na śmierć. Nie czułem jednak wdzięczności do Bena; dusza moja rwała się, by patrzeć na owo piękno bez końca. 
    Dromid wszedł ze mną w kontakt ekstatyczny i wtedy dopiero się trochę uspokoiłem. Barwy przed moimi oczami zbladły nieco. Ben trzymał mnie w silnym kontakcie, aż z powrotem stałem się Williamem Pogue. Nie jedynie instrumentem, za pomocą którego lodowa góra śpiewała swą pieśń, ale sobą samym, znów sobą samym. 
    I podniosłem wzrok, i ujrzałem dromidów zgromadzonych wokół ciała "świątobliwego męża", pazurami rysujących coś w lodzie. Domyśliłem się teraz, że to nie ja dałem im sztukę. 
    On leżał twarzą w dół na lodzie, jedną ręką wciąż ściskając rurę lasera. Holoprojektor był połączony z komputerem; na jego ekranie widniał obraz rzeźby. Prawie cały narysowany liniami czerwonymi, migocący, zanikający i powracający w miarę napływu energii dostarczanej z siłowni w moim obozowisku. Ale jeden fragment w pobliżu mostu o niemożliwym kształcie oraz minaretu był wyrysowany na niebiesko. 
    Patrzyłem na to przez dłuższy czas. Wtedy Ben oznajmił mi, że po to mnie tu sprowadzono. Świątobliwy mąż umarł, nie dokończywszy swego dzieła. Zaś oni tutaj, przy rzeźbie, po raz pierwszy zrozumieli, czym jest piękno, czym sztuka i że są jednym z Dziadkami na niebie. Potem Ben przekazał mi jasny, czysty obraz: wizerunek człowieka ulatującego, by się połączyć z Argo. Był to ten sam wizerunek z paru kresek, jaki przedtem narysował w błocie; był to mój nieproszony gość z liniami rozchodzącymi się promieniście z jego głowy. 
    W ekstazie dromida był jakiś błagalny ton. Zrób to dla nas. Zrób to, czego on nie zdążył. Dokończ dzieła. 
    Spojrzałem na leżący laser, na niedokończony hologram błyskający czerwienią i błękitem. Laser był wielki i ciężki; półtora metra długości. I nadal włączony; facet umarł przy pracy. 
    Widziałem, jak wydrapują swe pierwsze rysunki, nawet najmniejszy z dromidów; i zapłakałem w duchu nad Williamem Pogue, który doszedł tak daleko, jak mógł, by odkryć, że to było za mało. I nienawidziłem tego człowieka, bowiem osiągnął to, czego mnie się nie udało osiągnąć. I wiedziałem, że gdyby dokończył dzieła, odszedłby w krainę wiecznego lodu i tam szybko umarł w ciemnościach odpokutowawszy już swoje - i jeszcze więcej. 
    Dromidzi przestali wyskrobywać rysunki, tak jakby Ben nakazał im poniewczasie zwracać na mnie więcej uwagi. Patrzyli na mnie swymi lisimi oczyma, teraz wypełnionymi napięciem i zadziwieniem. W odpowiedzi obrzuciłem ich ponurym spojrzeniem. Dlaczego miałbym to zrobić? Dlaczego, do cholery? Dla kogo? Przecież nie dla mnie, to pewne! 
    Siedzieliśmy tak przy sobie i z dala od siebie, przez długi czas, a wszechświat słał swą najlepszą jasność, by oddać hołd dziełu. Ciało penitenta leżało u moich stóp. 
    Od czasu do czasu zerkałem na uprząż, która podtrzymywała laser w pozycji do cięcia. Na pasach do ramion była zastygła krew. 
    Po chwili wstałem i podniosłem urządzenie. Było znacznie cięższe, niż myślałem. 











    Teraz przychodzą zewsząd, by to obejrzeć. Nadali mu nową nazwę: Gobelin Odduma i nikt już nie pamięta o Rzece Światła. Teraz wszyscy mówią o czarodziejstwie. Może dawno temu ten człowiek spowodował gdzieś indziej śmierć tysięcy, ale mówią, że nieumyślnie; to zaś, co dał Medeańczykom, było w pełni świadome. Więc prawdopodobnie słuszne jest, by wszyscy wiedzieli, kto to był Virgil Oddum i co stworzył na Biegunie Wschodnim. 
    Ale powinni wiedzieć i o mnie. Byłem tam! Też trochę zrobiłem. 
    Nazywam się William Ronald Pogue i też byłem ważny. Nazwiska powinno się znać. 

Przełożył Wiktor Bukato
    powrót