Karl Hans Strobl

ANATOMIA

(Anatomie)
Kiedy abbe Alexandre Segur— Montfaucon pracując nad swoim wielkim dziełem o 
anatomii ciała ludzkiego doszedł do rozdziału poświęconego wątrobie, okazało 
się, że zebrane przezeń do tego tematu materiały są niewystarczające. Uznał, iż 
musi uzupełnić swoją wiedzę w tym zakresie, zanim przystąpi do dalszego pisania. 
Co postanowiwszy, wybierał się już w drogę, gdy dostarczono mu bilecik od jego 
małej przyjaciółki Ninon. Lektura zawartego w nim zaproszenia wprawiła opata w 
wyśmienity humor. 
Przybywszy do Charite, kazał wezwać do siebie ojca szpitalnika. 
— Proszę posłuchać, ojcze szpitalniku — powiedział — pilnie potrzebuję świeżych 
zwłok. 
— Och, monsignore — odpowiedział zakonnik — to się dobrze składa. Mamy tu akurat 
numer 46. Cieszę się, że możemy służyć waszej przewielebności. Lada moment 
wyzionie ducha. Myślę, że za pół godziny będzie już gotowy. 
— Za pół godziny? — powtórzył abbe trąc palcami gładko wygolony podbródek. — To 
fatalnie. Tak szybko nie zdążę się za niego zabrać. Jest teraz piąta. O siódmej 
muszę być w Fontainebleau i przed południem jutrzejszego dnia najprawdopodobniej 
nie wrócę. Nie dałoby się, tak przetrzymać go do jutra rana? Muszę go mieć 
całkiem świeżego. 
Ojciec szpitalnik zamyślił się: — Nie wiem, doprawdy nie wiem, czy to — się da 
zrobić. Proszę mi wierzyć, że dołożę wszelkich starań, ale... ale nie będzie w 
tym mojej winy, jeżeli rzecz się nie uda. A swoją drogą, to wasza wielebność 
byłaby bardzo zadowolona z tego chłopaka. To prawdziwy olbrzym. 
— Proszę was, ojcze, zróbcie coś, żeby pociągnął jeszcze do jutra. 
Po tych słowach abbe opuści Charite, zaś szpitalnik pobiegł do apteki 
przyrządzić nasenną miksturę dla swojego chorego. 
— Zażyj to, mój synu — odezwał się do numeru 46, zaszedłszy do niego z gotowym 
lekarstwem — i mech ci będzie na zdrowie. 
Chory, który stracił był już na poły przytomność, pozwolił sobie zaaplikować 
przyniesioną przez zakonnika miksturę i zasnął po chwili głęboko. W nocy 
zaglądał szpitalnik kilka razy do sali, aby się przekonać, czy numer 46 nie 
zmarł aby przedwcześnie pomimo zastosowanego lekarstwa, ale chory oddychał 
spokojnie nadal, a nawet pewna różowość wystąpiła mu na policzki. Kiedy zaszedł 
do niego rano, numer 46 siedział wyprostowany na łóżku. 
— A to ci dopiero! — zdziwił się szpitalnik — wygląda na to, że już lepiej z 
tobą. 
— Sam nie wiem, co się ze mną dzieje, ojcze szpitalniku — odparł chłopak. — Bóle 
ustąpiły z piersi, kaszel jest już lżejszy, no i ani śladu tej wydzieliny na 
gardle. Musieliście mi ojcze dać jakieś cudowne lekarstwo. 
Zakonnik potrząsając ze zdumienia głową przystąpił do bliższych oględzin 
chorego. Osłuchał mu płuca, a następnie opukał klatkę piersiową. 
— Rzeczywiście, mój synu — powiedział wyprostowując się — myślę, że jesteś na 
najlepszej drodze, aby wyzdrowieć. 
Numer 46 spojrzał na szpitalnika ze łzami w oczach i odparł składając ręce w 
modlitewnym geście: — Skoro Bóg tak chce... 
— Tak, tak — zamruczał zakonnik — Bóg zapewne nie będzie miał nic przeciwko 
temu. Ale co na to powie a b b e? 
— Jaki abbe? Co on ma z tym wspólnego? 
— Ach nic, nic... połóż się teraz i przykryj. Zabraniam ci stawiać pytania. Nie 
wolno ci się przemęczać. 
Ojciec szpitalnik odszedł, ale nie mógł wytrzymać, aby nie zaglądać co jakiś 
czas do chorego. Widząc go leżącego spokojnie, ba, prawie z zadowoleniem w 
łóżku, kręcił głową i powtarzał sam do siebie: 
— Chłopak zdrowieje, jak Bóg na niebie. Tylko co na to powie abbe? 
Około południa przewielebny uczony powrócił z Fontainebleau. Tryskał humorem, 
zdrowiem i świeżością. 
— No i jak, mój drogi? — zwrócił się do ojca Zefiryna — mogę się już zabrać do 
pracy? — O której godzinie zmarło się biedakowi? 
— Ach, wasza przewielebność — zaczął szpitalnik — nie bardzo już wierzę, że on w 
ogóle umrze. 
— A co to znowu ma znaczyć? 
— No tak, wygląda na to, jakby miał zamiar dalej żyć. Specyfik, który mu 
zaaplikowałem, postawił go, zdaje się, na nogi. 
— Och — powiedział abbe pocierając, jak to miał we zwyczaju, wąską dłonią koloru 
kości słoniowej swój delikatnie na różowo upudrowany podbródek — to się 
niedobrze składa. 
— To nie moja wina — odparł ojciec Zefiryn. — Do głowy by mi nie przyszło, że 
mój proszek może być aż tak skuteczny. A tak w ogóle, to wasza przewielebność 
musi tu sobie winę przypisać. Przecież numer 46 już dawno byłby martwy i leżał 
tu wypatroszony, gdyby wasza przewielebność nie udała się była do Fontainebleau. 
— Chciałbym go sobie w takim razie przynajmniej obejrzeć i przekonać się, co 
straciłem — mruknął nachmurzony abbe i kazał się zaprowadzić do łóżka chorego. 
— Tak więc chłopcze — odezwał się wreszcie przerywając milczenie, w jakim 
przyglądał się pacjentowi przez dłuższą chwilę — sprawiłeś mi duży kłopot. 
Chory spojrzał na niego zdumiony. 
— Tak, tak, mój drogi. Upierasz się przy tym, aby wyzdrowieć. A miałbym wielką 
ochotę obejrzeć sobie bliżej twoją wątrobę. Musisz mieć niebywałą wątrobę. 
Chłopak odpowiedział przełykając z trudem ślinę: — Wasza przewielebność zechce 
mi wybaczyć... 
— No, a co tu można zrobić? Kiedy rzecz już tak daleko zaszła, to pilnuj się, 
aby wyzdrowieć gruntownie. Poczekamy. Więc do następnego razu, mój przyjacielu., 
Raz jeszcze Fontainebleau przyprawić miało abbe Alexandre Segur— Montfaucon o 
nieprzyjemności. Zdarzyło się to wówczas, kiedy abbe zamiast bez zwłoki podążyć 
za większością swoich przyjaciół ku granicy zabawił jeszcze jedną noc w 
Fontainebleau, aby pożegnać się z Coralie, siódmą następczynią Ninon. Ktoś ze 
służby dodał o tym znać jakobina. Wraz z pierwszym świtaniem wiejski dom Corali 
został otoczony przez straże, a sam abbe aresztowany i odprowadzony li tylko w 
koszuli, bo nie pozwolono mu nałożyć spodni. 
— To będzie niezłe widowisko — stwierdził drwiąco dowódca straży — niech ludzie 
widzą, że w dzisiejszych czasach nawet szlachta ubiera się jak sankiuloci. 
Nie był to przyjemny przemarsz, wszelako za okoliczność daleko bardziej odczuwał 
abbe brak swojej szkatułki toaletowej, której nie pozwolono mu zabrać ze sobą do 
więzienia. A znajdowała się w niej przecież mnogość w najwyższym stopniu ważnych 
i koniecznych przedmiotów, z których niektóre były prawie tak nieodzowne, jak 
powietrze czy woda. Było rzeczą bardziej niż przykrą, że obywać się teraz musiał 
bez tych wszystkich pilniczków, szczoteczek i grzebieni. Z rosnącym smutkiem 
przyglądał się abbe swoim wypielęgnowanym dłoniom, które z każdym dniem 
wyglądały coraz gorzej. Pozwolono mu natomiast dokonać korekty swego tymczasem 
ukończonego i oddanego do druku dzieła o anatomii ciała ludzkiego. 
— Trzeba sobie bowiem powiedzieć — Oświadczył naczelnik więzienia — że solidne 
dzieło anatomiczne jest w istocie wielką potrzebą naszych czasów, które tak 
bardzo interesują się ciałem ludzkim, że oddzielanie głowy od tułowia ,dla 
zaspokojenia ciekawości, co znajduje się w środku, jest na porządku dziennym. 
Proces wytoczony przeciwko abbe odbył się szybko i bez incydentów. Coralie 
siedziała na trybunie przeznaczonej dla publiczności starając się nie zwracać na 
siebie niczyjej uwagi, kiedy hrabiemu odczytywano wyrok śmierci. Zadowoliła się 
przesłaniu mu przez żonę dozorcy więziennego karteczki ze słowami: "Żegnaj! Było 
wspaniale! Zawsze będę myśleć o tobie. Twoja Coralie". 
Wieczorem tego dnia przeniesiono abbe z pomieszczenia, które dzielił dotąd z 
innymi współwięźniami do pojedynczej, małej celi, gdzie wkrótce odwiedził go 
wysłannik trybunału rewolucyjnego. 
— Pan sobie życzy? — zapytał hrabia i rozejrzał się bezradnie po celi nie widząc 
niczego, co mógłby zaproponować przybyłemu, aby spoczął. 
— Przychodzę, aby cię poinformować obywatelu Segur, że twoja egzekucja odbędzie 
się jutro. 
— Dziękuję panu za fatygę — odpowiedział hrabia żegnając skinieniem głowy 
wysłannika. 
Człowiek pod drzwiami nie ruszył się jednak, ale wpatrywał się w abbe wzrokiem 
tak szczególnym, że zaczął on więźniowi ciążyć. — Czy mogę coś dla pana jeszcze 
uczynić? — zapytał uprzejmie chcąc przerwać nieprzyjemną sytuację. Na te słowa 
rewolucjonista postąpił dwa kroki do przodu, tak że zderzył się niemal z 
więźniem: — Nie poznajesz już mnie, obywatelu Segur? — odpowiedział pytaniem. 
— — Proszę mi wybaczyć, ale nie przypominam sobie... 
— Tak, od tam tęgo czasu minęło już ,parę lat. To było w Charite. Miałeś wtedy 
nieodpartą ochotę zapoznania się z moją wątrobą. 
— Ach... to pan jest numer... chwileczkę... myślę, że 49. 
— 46, zapamiętałem to lepiej, 46... wyzdrowiałem więc, jak widzisz. Los chciał, 
abym został sekretarzem trybunału rewolucyjnego i był jutro obecny przy tym, jak 
to t o b i e, obywatelu Segur, zetną głowę. 
Abbe uśmiechnął się: — No tak, mój drogi, ale mam nadzieję, że pan jest 
przynajmniej zadowolony. 
— Ależ oczywiście! Wszelako uratowałeś mi wówczas życie, obywatelu. Gdybyś nie 
odłożył był oględzin mojej wątroby do czasu powrotu z Fontainebleau, to 
poczciwemu ojcu Zefirynowi nigdy nie wpadłoby do głowy, żeby przyrządzić dla 
mnie ową cudowną miksturę. 
— Cóż, cieszę się, że pomogłem zachować przy życiu człowieka, który jest być 
może powołany do odegrania jakieś roli w tych dziwnych czasach. 
— Rozumiesz zatem, że winien ci jestem w pewnym sensie wdzięczność. Nie mogę cię 
niestety uratować przed wielkim nożem. Ale chętnie spełnię jakieś twoje 
życzenie, a nawet kilka życzeń, jeżeli to tylko będzie leżało w granicach moich 
możliwości. Chciałbym ci też dotrzymać towarzystwa w tę ostatnią noc, którą jak 
powiadają, bywa zwykle bardzo nieprzyjemna. 
— Och, pan jest bardzo uprzejmy, a ja przyjmuję pańską łaskawą ofertę. Od razu 
też przedłożę panu swoją pierwszą prośbę: otóż wzdrygam się przed mówieniem panu 
przez "ty"... 
— Rozumiem. Życzy pan sobie, abym się nieco od pana odsunął i także nie mówił do 
niego przez "ty". Trybunał zaoszczędzi panu wielu nieprzyjemności życiowych, 
każąc mu jutro ściąć głowę. Nie potrafiłby się pan przystosować do nowych 
porządków. Hm, przychodzi mi akurat do głowy, że ma pan przecież kochankę. 
Jeżeli życzyłby pan sobie zobaczyć ją jeszcze raz, to jestem to w stanie 
umożliwić. 
— Dziękuję panu. Zrobiło się nieco późno, a Coralie nie lubi, kiedy się ją 
wyciąga nocą z łóżka. Uczynię panu propozycję. Skoro ofiaruje mi pan już swój 
sen, to rozegrajmy partię szachów. 
— Chętnie na to przystaję. 
Sekretarz oddalił się i powrócił wkrótce z szachownicą pod pachą. Abbe usiadł na 
łóżku, a jego partner na kuble od nieczystości. Stolik pod miednicę postawili 
między siebie. Kiedy figury zostały już rozstawione, sekretarz zapytał: 
— A jak będzie z wygraną? 
— Och, doskonale wiem, czego zażądam, jeżeli miałbym wygrać. Powiem o tym panu, 
kiedy skończymy partię. 
— Na wypadek, że to ja miałbym wygrać — odparł sekretarz — proszę o zgodę na 
obejrzenie sobie jutro — potem — pańskiej wątroby. 
— Nie mam nic przeciwko temu — oświadczył abbe. Rozpoczęli grę. Była to w 
najwyższej mierze interesująca partia pomiędzy dwoma równorzędnymi 
przeciwnikami, z których każdy orientował się w niuansach i zawiłościach reguł 
gry. Kiedy w okienku pojawiła się szarówka, abbe uzyskał przewagę spychając 
sekretarza do defensywy. Niedługo potem partia była skończona. 
— A teraz pański król dostaje mata — przemówił abbe powstając z łóżka. 
— Przeboleję swoją klęskę. Tym bardziej, że w rzeczywistości to mata dostał p a 
ń s k i król. Proszę mi jeszcze powiedzieć, czym mogę panu służyć, skoro to pan 
w y g r a ł partię? 
— Bardzo pana proszę o dostarczenie mi do celi mojej szkatułki toaletowej — 
odpowiedział abbe. 
— Oczywiście! — zgodził się wysłannik trybunału. 
Po upływie godziny czasu sekretarz powrócił ze szkatułką. Była to misterna 
robota wykonana z drzewa hebanowego i inkrustowana kością słoniową i macicą 
perłową na modłę japońską. Abbe otworzył szkatułkę i począł wyjmować z niej 
delikatnie nożyki, pilniki, szczoteczki, grzebyki, flakoniki i puzderka. 
Rozłożył je wszystkie przed sobą na czystej chusteczce przyglądając się im ze 
szczęściem na twarzy; ułożył je raz jeszcze w innym porządku i przystąpił 
następnie ze znawstwem do swojej toalety, co sprawiało mu wyraźną rozkosz. 
Sekretarz przyglądał się temu wszystkiemu w zdumieniu, które rosło w miarę tego, 
jak widział, że każdy z tych przedmiotów znajdował swoje szczególne 
zastosowanie. 
Gdy pierwszy promień słońca wpadł przez zakratowane okienko niczym goły, 
błyszczący nóż, dały się słyszeć w celi dochodzące z wewnętrznego dziedzińca 
więzienia odgłosy rozmów i szczęk broni. Jednocześnie w korytarzu zabrzmiały 
kroki. Sekretarz wyprostował się: — Panie hrabio... 
— Właśnie skończyłem — odpowiedział abbe i szybko przesunął jeszcze skrawkiem 
miękkiej skórki po paznokciach, które zaświeciły po tym różowym blaskiem. 
Odsunięto rygle przy drzwiach. — Idziemy — rzekł krótko Alexandre Segur— 
Montfaucon rzucając skórkę na stół i kierując się ku drzwiom. 
przełożył Marek Zybura