Portugalia Mark Ellingham, John Fisher Graham Kenyon Pascal • PRZEWODNIKI NA WEEKEND • Europa na weekend • Beskidy na weekend • Małopolska na weekend Mazowsze na weekend • Mazury na weekend • Polska na weekend Polskie parki narodowe na weekend • Pomorze część wschodnia na weekend Pomorze część zachodnia na weekend • Sudety na weekend • Wielkopolska na weekend • PRZEWODNIK PIELGRZYMA • INTERNET Tytuł serii: Praktyczny Przewodnik Tłumaczenie pierwszego wydania i kolejnych uzupełnień: ,,':' Anna Binek, Krzysztof Cierniak, Wojciech Gląbiński, Franciszek Koś, Jadwiga Szczupak Aktualizacja na podstawie wydania angielskiego: Edyta Andzel, s. 281-354, 423-616; Zbigniew Dendzik, s. 243-280, 355-422; Edyta Madej, s. XIV-242 Konsultacja merytoryczna: Tamara Sobolska Redakcja: Ewa Kosiba, s. 45-142, 281-354,423-462; Ewa Ressel, s. XIV-42,143-242, 355-422; Anna Willman, s. 243-280, 463-616 Korekta: i- , ;;: f, v ." "' Bartosz Hankus -, ?f .?.' '-~ ;4i Redakcja informacji praktycznych: Marek Tomalik Redakcja techniczna: Alicja Babicka 'r1 Redakcja techniczna map: , , • •>• • . ., . l Wiestaw Sadłek Redakcja serii: Anna Willman : • Koordynacja prac redakcyjnych: Izabela Kuś Projekt okładki: Witold Siemaszkiewicz Zdjęcie na okładce: Porto, BE&W, Patrick Frilet/Saola Wydanie trzecie, 2000 Copyright (c) Pascal THE ROUGH GUIDE TO PORTUGAL (9th edition, March 2000., l-85828-51ć-X), by Mark Ellingham, John Fisher and Graham Kenyon, published by ROUGH GUIDES, 62-70 Shorts Gardens, London WC2H 9AB. Autorzy i wydawcy tego przewodnika starali się, by jego tekst byt rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z wykorzystania podanych w nim informacji. Onet.pl SA, Oddział Wydawnictwo Pascal ul. Kazimierza Wielkiego 26 43-300 Bielsko-Biala tel. 033/828 28 28 fax 033/828 28 29 e-mail: pascal@pascal.pl www.pascal.pl Z Praktycznym Przewodnikiem wszędzie będziesz u siebie Z myślą o tych, którzy nie mają może wypchanego portfela, ale są ciekawi świata i głodni wrażeń, powstała seria Praktycznych Przewodników wydawnictwa Pascal. Jesteśmy przekonani, że aby przeżyć turystyczną przygodę, nie trzeba ani wydawać fortuny, ani sypiać na dworcach. Podróżujący autorzy gromadzą i sprawdzają na własnej skórze dziesiątki adresów miejsc noclegowych, restauracji, kawiarni, barów, skrzętnie spisują godziny otwarcia muzeów, galerii i wystaw oraz ceny biletów wstępu, odkrywają nowe oblicza miejsc znanych z folderów biur turystycznych i docierają do zakątków i ciekawostek, o których nie słyszeli nawet miejscowi. Nasze książki wbrew nazwie wcale nie mają ambicji, by "przewodniczyć", nie prowadzą turysty za rękę - są raczej dobrym i sprawdzonym towarzyszem podróży, który proponuje różnorodne rozwiązania codziennych problemów i przedstawia całe bogactwo możliwości spędzania czasu w nowym, ciekawym miejscu. Wybór zawsze należy do Ciebie! Oczywiście, można podróżować bez przewodników Pascala. Jakiś miesiąc przed wyjazdem zasięgnij języka w informacji o numerach międzynarodowych - być może podadzą ci tam kilkadziesiąt numerów telefonów i adresów hoteli, pensjonatów, kempingów; od razu zacznij do nich dzwonić, aby dowiedzieć się, za ile i w jakich warunkach uda ci się przenocować. Po powrocie będziesz musiał jedynie uregulować rachunek telefoniczny. Poświęć pierwszy tydzień pobytu (a także zawartość portfela i własne zdrowie) na wędrówkę po podłych lub drogich knajpkach w poszukiwaniu strawy taniej i smacznej. Późnym popołudniem możesz się wybrać na targ kwiatowy w Amsterdamie, tylko że... o tej porze nie zobaczysz tam nawet zwiędłej gałązki. Na Węgrzech pewnie spróbujesz dodzwonić się do domu z przydrożnej budki, ale... uda ci się to tylko, jeśli odnajdziesz kabinę oznaczoną kolorem czerwonym lub szarym. Te i wiele innych informacji, bez których w podróży ani rusz, zawierają Praktyczne Przewodniki. Nasz wniosek jest prosty - komu w drogę, temu przewodnik! Praktyczne Przewodniki,które narodziły się w Wielkiej Brytanii i Australii, tworzą już dziś legendarne serie wydawnictw Rough Guide i Lonely Planet. Większość przewodników Pascala to pozycje tłumaczone z języka angielskiego, sprawdzone przez globtroterów na całym świecie, wzbogacone w informacje ważne dla polskiego turysty. W roku olimpiady wydajemy m.in. przewodnik po goszczącym ją Sydney. Bogaci w doświadczenia, postanowiliśmy spróbować sił w samodzielnym tworzeniu przewodników po Polsce, Europie i świecie. W księgarniach jest już dostępna Chorwacja, w tym sezonie wychodzą przewodniki po Czechach, Słowacji, krajach nadbałtyckich - Litwie, Łotwie, Estonii oraz obwodzie kaliningradzkim. Wciąż rozwijają się autorskie serie przewodników dla zmotoryzowanych, weekendowych i seria Dookoła Polski. ISBN 83-88355-03-1 OD WYDAWCY SPIS MAP l PLANÓW 36. Citania de Briteiros ............ 292 37. Braga ...................... 294 38. Okolice Bragi................. 301 39. Barcelos .................... 305 40. Viana do Castelo .............. 312 41. Parque Nacional da Peneda-Geres .......... 340-341 42. Porto i Douro ............. 356-357 43. Porto ................... 358-359 44. Centrum Porto: noclegi ..... 362-363 45. Vila Nova de Gaia ............. 374 46. Centrum Porto: restauracje, kawiarnie, bary i kluby nocne ................... 378-379 47. Amarante ................... 403 48. Lamego ..................... 414 49. Tras-os-Montes ........... 424-425 50.VilaReal .................... 426 51.Chaves ..................... 439 52. Braganca ................... 445 53. Parque Natural do Montesinho ... 451 54. Alentejo ................. 466-467 55. Evora....................... 469 56. Estremoz.................... 476 57. Elvas ....................... 483 58. Portalegre ................... 488 59. Beja ........................ 498 60.Vila Nova de Milfontes ......... 509 61. Algarve.................. 516-517 62. Faro ....................... 519 63.Tavira ...................... 530 64.Vila Real de Santo António ...... 536 65.Albufeira .................... 543 66. Portimao .................... 549 67. Praia da Rocha ............... 551 68. Lagos ...................... 560 1. Portugalia - mapa ogólna kraju ... XV 2. Portugalia: pociągi ............. 20 3. Mapa rozdziałowa .............. 43 4. Lizbona i okolice ............... 45 5. Lizbona .................... 48-49 6. Lizbona: metro ................ 54 7. Dolne Miasto (Baixa) ............ 64 8. Górne Miasto (Barrio Alto) ....... 68 9. Alfama i castelo ............... 72 10.Belem ...................... .84 11. Parque das Nagóes ............. 88 12. Górne Miasto - bary i kluby ..... 101 13. Cascais ..................... 118 14. Sintra ...................... 122 IS.Setubal ..................... 135 16. Estremadura i Ribatejo ...... 144-145 17. Ericeira ..................... 147 IS.Peniche ..................... 152 19. Nazare ..................... 160 Nowa, zaktualizowana wersja oryginalnego przewodnika Portugalia ukazała się w marcu 2000 roku. Autorzy ponownie sprawdzili wszystkie informacje praktyczne dotyczące cen, godzin otwarcia, adresów, numerów telefonów itd. Polskie wydanie tego przewodnika zostało przygotowane wiosną 2000 r. i z tego okresu pochodzą dane na temat cen polis ubezpieczeniowych, zniżek, legitymacji, kursów walut, kosztów przejazdu. Musimy jednak powtórzyć za Heraklitem z Efezu: Panta rhei. Miasta, wioski, zabytki i muzea pewnie zostały na swoim miejscu, ale niektóre informacje szybko się dezaktualizują - ceny idą w górę, zmianie ulegają numery telefonów, powstają nowe hotele i restauracje, inne są zamykane, ba! nawet ulice niekiedy otrzymują nowe nazwy. Dlatego prosimy, drogi Czytelniku-obieżyświacie, pisz do nas, jeśli natrafisz na tego rodzaju nieścisłości. Wykorzystamy te uwagi przy następnej edycji przewodnika (najpóźniej za dwa lata). Dziękujemy tym, którzy napisali do nas do tej pory: Marcie Kubickiej, Jerzemu Poczesnemu, Markowi Rawskiemu oraz Ewie i Januszowi Zalewskim. Najświeższe informacje można uzyskać za pośrednictwem Internetu. Na naszych stronach WWW (www.pascal.pl) znajdziesz listy czytelników dzielących się swoimi wrażeniami z podróży, a dzięki pascalowskiej Róży wiatrów nawiążesz kontakt z innymi globtroterami, którzy być może pomogą ci rozwiązać problemy dotyczące planowanego wyjazdu. Jeśli masz kłopoty z nabyciem naszych książek, wpadnij do internetowej księgarni - kupisz, co zechcesz, nie ruszając się z domu. 21.Tomar ...................... 179 22.Santarem ................... 189 23. Coimbra i Beira Litoral ......... 198 24. Coimbra ................. 200-201 25. Coimbra -Stare Miasto ........ 206 26. Las Buc,aco .................. 219 27. Figueira da Foz ............... 227 28.Aveiro ...................... 233 29. Góry prowincji Beira ........... 244 Sl.Guarda ..................... 251 32. Pargue Natural de Serra da Estrela ............ 260 33.Covilha ..................... 267 34.Minho ......................282 35.Guimaraes..................-284 SPIS TREŚCI LEGENDA LEGENDA WPROWADZENIE .....................................................XIII Linie kolejowe Autostrady Drogi Pedestrianized roads Ścieżki Trasy promowe Drogi wodne Zakresy rozdziałów Granice międzynarodowe Interesujące miejsca Synagogi Kościoły (mapy regionów) Kaplice (mapy regionów) Ruiny Jaskinie Szczyty górskie Góry Punkty widokowe Wodospady > Kempingi Latarnie morskie Lotniska Przystanki autobusowe Stacje metra Informacja turystyczna Telefony Urzędy pocztowe Baseny Budynki Kościoły (plany miast) Cmentarze Parki Parki narodowe Plaże •*"• l INFORMACJE PODSTAWOWE t 7( Podróż do Portugalii ............... 3 Noclegi ......................... 23 Przekraczanie granicy .............. 8 Gastronomia ..................... 27 Legitymacje Poczta, telekomunikacja i mass media.. 33 i inne dokumenty ................ 9 Godziny pracy i święta.............. 35 Ubezpieczenia .................... 12 Festiwale, korridy i sport............ 35 Zdrowie......................... 14 Niebezpieczeństwa i kłopoty ......... 38 Informacja i mapy ................. 15 Turyści niepełnosprawni ............ 39 Ceny, pieniądze i banki ............. 17 Praca w Portugalii................. 40 Komunikacja ..................... 19 Informator ogólny ................. 41 "PRZEWODNIK ~ 43 ROZDZIAŁ PIERWSZY LIZBONA l OKOLICE_______________45. LIZBONA ........................................................... 47 Przyjazd i informacja ................................................ 50 Komunikacja miejska ................................................ 52 Noclegi ........................................................... 55 Miasto ........................................................... 62 Gastronomia ....................................................... 91 Kawiarnie, bary i kluby ............................................... 97 Rozrywka ......................................................... 105 Sklepy i targowiska ................................................. 110 Informator ........................................................ 112 OKOLICE LIZBONY ................................................... 115 Na zachód: Estoril i Cascais ........................................... 116 Sintra i okolice .................................................... 121 Palacio de Queluz ................................................... 130 Mafra i okolice ..................................................... 131 Na południe od Tagu: Costa da Caparica, Setubal i wybrzeże .................. 133 Sesimbra ......................................................... 139 ROZDZIAŁ DRUGI____ESTREMADURA l RIBATEJO_________143 Ericeira ............................................................ 143 Torres Vedras ..................................................... 149 (?) i + Część druga D Sl SPIS TREŚCI / XI X / SPIS TREŚCI .303 .304 .308 .309 .311 .318 .320 .320 .321 .322 .325 327 329 .331 .334 .336 .338 3555 ..151 ..154 .156 .158 .159 .162 .165 .168 .169 .175 .178 .184 .186 .188 .191 197 COIMBRA l BEIRA LITORAL .199 .212 .213 .214 .216 .218 .222 .224 .225 .230 .231 .237 .239 243 .356 .391 .398 .399 .401 .408 .413 423 Porto .................................................... Okolice Porto: wybrzeże ...................................... Santo Tirso i okolice ......................................... Z Porto do Penafiel .......................................... TSmega: Amarante i dalej .................................... Wzdłuż Douro: do Peso da Regua i dalej w kierunku granicy hiszpańskiej Lamego i okolice ............................................ .427 .433 .438 .443 .444 4500 244 248 .250 .253 259 .270 .272 .275 281 .452 .455 .460 463 .464 .465 .475 .480 .482 487 .490 283 283 .291 .293 .300 Peniche i Berlenga ....................... Óbidos ................................. Caldas da Rainha ......................... Na północ do Nazare ...................... Nazare ................................. Alcobaga ................................ Leiria .................................. Pinhal de Leiria i plaże ..................... Batalha i okolice .......................... Fatima i okolice .......................... Tomar .................................. Na wschód, wzdłuż Tagu do Abrantes ......... Ribatejo: wzdłuż wschodniego brzegu Tagu Santarem ............................... Zachodni brzeg Tagu: winnice i Vila Franca de Xira ROZDZIAŁ TRZECI Coimbra ........................ Conirnbriga ..................... Montemor-o-Velho ................ Lousa i Serra da Lousa ............ W górę rzeki: Penacova i Lorvao Las Bugaco i Luso ................. Dolina Dao i góry Caramulo ......... Z biegiem Vougi .................. Figueira da Foz .................. Na północ: od Figueiry do Praia de Mira Aveiro i okolice .................. Ovar, Furadouro i Santa Maria da Feira Arouca i góry Arada .............. ROZDZIAŁ CZWARTY GÓRY PROWINCJI BEIRA Viseu ........................................... W kierunku wschodnim: do Guardy .................... Guarda .......................................... Z Guardy na północ: wyżyna prowincji Beira Alta .......... Serra da Estrela ................................... Sabugal, Sortelha i Serra da Malcata ................... Na południe od Covilhi: Serra da Gardunha .............. W stronę Beira Baixa ............................... MINHO POŁUDNIOWE MINHO ..................... Guimaraes i okolice ...................... CitSnia de Briteiros ...................... Braga ................................. Okolice Bragi: Bom Jesus, Sao Frutuoso i Tibaes Póvoa do Lanhoso i droga do GerSs ............. Barcelos ................................... COSTA VERDE ................................ Na północ od Porto: w kierunku Viana do Castelo ... Viana do Castelo ............................ Z Viana do Moledo ........................... WZDŁUŻ RZEKIMINHO ......................... Caminha ................................... Vila Nova de Cerveira ......................... Yalenga do Minho i okolice ..................... Mongao i okolice ............................ Na wschód do Melgago ....................... DOLINA LIMY I PARQUE NACIONAL DA PENEDA-GERES Ponte de Lima .............................. Na wschód: w stronę Ponte da Barca ............ Arcos de Valdevez ........................... Parpue Nacional da Peneda-Geres ............... ROZDZIAŁ SZÓSTY PORTO l DOURO ROZDZIAŁ SIÓDMY TRAS-OS-MONTES Vila Real i okolice ................................ Na północny wschód - trasy do Chaves i Bragangy ...... Chaves ........................................ Trasy z Chaves do Montalegre i Vinhais .............. Braganga ...................................... Pargue Natural do Montesinho ...................... Na południowy wschód - do Mirandy do Douro ...................................... ALENTEJO Mogadouro, Torre de Moncon/o i Freixo de Espada a Cinta Parque Natural do Douro Internacional ............... ROZDZIAŁ ÓSMY ALTO ALENTEJO ............... Evora ...................... Estremoz i marmurowe miasta .. Na południe do Monsaraz ...... Elvas ...................... Portalegre .................. Crato, Flor da Rosa i Alter do Chao XII / SPIS TREŚCI Castelo de Vide i Marvao ............................................492 Zamek Belver .....................................................494 BAKO ALENTEJO ....................................................495 Na południowy wschód od Lizbony .....................................496 Beja .............................................................497 Serpa i okolice .....................................................501 Na południe do Algarve ..............................................503 Santiago do Cacem i okolice ..........................................504 Sines i na południe do Pessegueiro .....................................506 Letniska w południowym Alentejo i Odemira .........................................................507 ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY ALGARVE______________________515 WSCHODNIA CZĘŚĆ ALGARYE ..........................................518 Faro i okolice ......................................................518 Olhao i wyspy .....................................................526 Tavira i okolice .....................................................529 Na wschód od Taviry do Vila Real ......................................534 Vila Real de Santo António ............................................535 W głąb lądu: w górę Gwadiany ........................................537 ZACHODNIA CZEŚĆ ALGARVE ...........................................538 Od Gjuinta do Lago po Vilamoura .......................................539 Albufeira i okolice ...................................................541 Na zachód, w stronę Portimao ........................................546 Portimao, Praia da Rocha i okolice ......................................548 Silves ............................................................553 W głąb lądu, do Serra de Monchipue ....................................555 Lagos ...........................................................558 Na zachód do Sagres ................................................565 Sagres i Cabo de Sao Vincente .........................................567 Od Vila do Bispo do Odeceixe ..........................................571 __________KOlfEKSTY" T75 Historia Portugalii .................................................... 577 Chronologia zabytków architektury ....................................... 591 Związki polsko-portugalskie ............................................. 594 Książki ............................................................. 598 Polacy w Portugalii ................................................... 600 Muzyka ............................................................. 605 Język portugalski ..................................................... 612 Słowniczek wyrażeń portugalskich ........................................ 613 INDEKS ............................................................ 617 WPROWADZENIE Dobrze mi tutaj, uwielbiam bowiem pomarańcze i rozmowy z mnichami - porozumiewam się z nimi moją koślawą łaciną, którą oni władają tak, jakby był to ich ojczysty język. Bywam w towarzystwie, pływam w Tagu, jeżdżę na ośle lub mule, przeklinam po portugalsku, a także mam biegunkę i ślady ukąszeń komarów. I co z tego! Ludzie wybierający się w podróż dla przyjemności nie powinni oczekiwać zbyt wielu wygód. Byron w Portugalii, lipiec 1809 r. Portugalia to wyjątkowo piękny kraj; rzeki, lasy i bujne doliny części północnej są równie ciekawe jak urozmaicona linia wybrzeża na południu, obejmująca plaże, klify i jaskinie. Przybywając z obszaru żyznych równin środkowej Hiszpanii do suchego, południowego regionu Portugalii, Alentejo, trzeba poświęcić trochę czasu na znalezienie miejsca godnego wypoczynku. Jednak w przeciwieństwie do podróżowania po Hiszpanii, tutaj już po krótkiej jeździe krajobraz ulega diametralnej, trudnej do ogarnięcia metamorfozie. Przed oczami turysty pojawia się nagle stonowany bezmiar zieleni z mnóstwem drzew i kwiatów. Życie toczy się wolno, a mieszkańcy są wręcz szarmanccy; Portugalczycy opisują swój kraj jako ziemię brandos costumes - łagodnych obyczajów. Pomimo niewielkiego obszaru zajmowanego przez Portugalię, na turystów czekają tu różnorodne formy wypoczynku. Wzdłuż wybrzeża w okolicach Lizbony rozciągają się wspaniałe plaże, przy których skupiły się kurorty, a do ciekawie zagospodarowanego regionu Algarye na południu już od 30 lat zjeżdżają tłumy turystów z Europy. Sama Lizbona - oryginalna, ale jakby nienadążająca z duchem czasów - jest na tyle atrakcyj- TEMPERATURY W CIĄGU DNIA (°C) ORAZ PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE OPADY (MM) LIZBONA max. min. opady I 14 8 111 PORTO (Costa Verde) max. i ' 13 min. / 5 opady 159 FARO (Algarve) max. 15 min. 9 opady 70 III 18 10 109 15 7 147 18 11 72 22 13 44 19 10 87 22 14 21 ' VII 27 17 3 25 15 20 28 20 l IX 25 16 33 24 14 51 26 19 17 XI 17 12 93 17 8 148 19 13 65 Castelo de Vide i Marvao ............................................492 Zamek Belver .....................................................494 BAIXO ALENTEJO ....................................................495 Na południowy wschód od Lizbony .....................................496 Beja .............................................................497 Serpa i okolice .....................................................501 Na potudnie do Algarve ..............................................503 Santiago do Cacem i okolice ..........................................504 Sines i na potudnie do Pessegueiro .....................................506 Letniska w południowym Alentejo i Odemira .........................................................507 ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY ALGARVE______________________515 WSCHODNIA CZĘŚĆ ALGARVE ..........................................518 Faro i okolice ......................................................518 Olhao i wyspy .....................................................526 Tavira i okolice .....................................................529 Na wschód od Taviry do Vila Real ......................................534 Vila Real de Santo António ............................................535 W gtąb lądu: w górę Gwadiany ........................................537 ZACHODNIA CZĘŚĆ ALGARVE ...........................................538 Od Ouinta do Lago po Vilamoura .......................................539 Albufeira i okolice ...................................................541 Na zachód, w stronę Portimao ........................................546 Portimao, Praia da Rocha i okolice ......................................548 Silves ............................................................553 W gtąb lądu, do Serra de Monchigue ....................................555 Lagos ...........................................................558 Na zachód do Sagres ................................................565 Sagres i Cabo de Sao Vincente .........................................567 Od Vila do Bispo do Odeceixe ..........................................571 SĆ TfŻECiA ____KONTEKSTY 575 Historia Portugalii .................................................... 577 Chronologia zabytków architektury ....................................... 591 Związki polsko-portugalskie ............................................. 594 Książki ............................................................. 598 Polacy w Portugalii ................................................... 600 Muzyka ............................................................. 605 Język portugalski ..................................................... 612 Słowniczek wyrażeń portugalskich ........................................ 613 INDEKS ............................................................ 617 WPROWADZENIE Dobrze mi tutaj, uwielbiam bowiem pomarańcze i rozmowy z mnichami - porozumiewam się z nimi moją koślawą łaciną, którą oni władają tak, jakby był to ich ojczysty język. Bywam w towarzystwie, pływam w Tagu, jeżdżę na ośle lub mule, przeklinam po portugalsku, a także mam biegunkę i ślady ukąszeń komarów. I co z tego! Ludzie wybierający się w podróż dla przyjemności nie powinni oczekiwać zbyt wielu wygód. Byron w Portugalii, lipiec 1809 r. P ortugalia to wyjątkowo piękny kraj; rzeki, lasy i bujne doliny części północnej są równie ciekawe jak urozmaicona linia wybrzeża na południu, obejmująca plaże, klify i jaskinie. Przybywając z obszaru żyznych równin środkowej Hiszpanii do suchego, południowego regionu Portugalii, Alentejo, trzeba poświęcić trochę czasu na znalezienie miejsca godnego wypoczynku. Jednak w przeciwieństwie do podróżowania po Hiszpanii, tutaj już po krótkiej jeździe krajobraz ulega diametralnej, trudnej do ogarnięcia metamorfozie. Przed oczami turysty pojawia się nagle stonowany bezmiar zieleni z mnóstwem drzew i kwiatów. Życie toczy się wolno, a mieszkańcy są wręcz szarmanccy; Portugalczycy opisują swój kraj jako ziemię brandos costumes - łagodnych obyczajów. Pomimo niewielkiego obszaru zajmowanego przez Portugalię, na turystów czekają tu różnorodne formy wypoczynku. Wzdłuż wybrzeża w okolicach Lizbony rozciągają się wspaniałe plaże, przy których skupiły się kurorty, a do ciekawie zagospodarowanego regionu Algarve na południu już od 30 lat zjeżdżają tłumy turystów z Europy. Sama Lizbona - oryginalna, ale jakby nienadążająca z duchem czasów - jest na tyle atrakcyj- IX 25 16 33 VII 27 17 3 III 18 10 109 I 14 8 111 XI 17 12 93 TEMPERATURY W CIĄGU DNIA (°C) ORAZ PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE OPADY (MM) 22 13 44 LIZBONA max. min. opady 24 14 51 17 8 148 25 15 20 19 10 87 15 7 147 PORTO (Costa Yerde) max. 13 min. 5 opady 159 26 19 17 19 13 65 28 20 l 22 14 21 18 11 72 FARO (Algarve) 15 9 70 max. min. opady WPROWADZENIE / XV XIV / WPROWADZENIE Santiago de Compostef OA ,tB, - HISZPANIA / •\7Kadyks na, że przyciąga co roku liczne rzesze turystów z całego świata. W 1994 r. miasto ogłoszono Kulturalną Stolicą Europy; dzięki dokonanej wtedy przebudowie infrastruktury Lizbona może obecnie zaliczać się do grona nowoczesnych metropolii europejskich. Uroku dodają jej nawet nieco zaniedbane, ale sympatyczne dzielnice. Mimo olbrzymiego projektu rozbudowy miasta, towarzyszącego targom Expo'98, zdołano zachować tradycyjną atmosferę starej jego części. Natomiast wiejskie obszary kraju - Alentejo, górzyste Beiras czy leżące na północy Tras-os-Montes - są wyraźnie zaniedbane i zubożałe. Dzięki turystyce i członkostwu w Unii Europejskiej, wiele regionów uległo znacznym przeobrażeniom,- zauważyć to można głównie na północy Portugalii, gdzie nowe drogi przecinają wiejski krajobraz. Na turystów, którzy zboczą z najbardziej uczęszczanych tras, czekają niezliczone małe miasteczka i wioski, których wygląd przywodzi na myśl XIX wiek. Różnica między północą a południem kraju jest szczególnie wyraźna, gdy weźmie się pod uwagę ludność i obyczaje poszczególnych regionów. Decydującą rolę odegrały tu przyczyny historyczne. W przeszłości cały Półwysep Iberyjski znajdował się pod panowaniem najpierw Rzymian (część imperium obejmująca większość terenów dzisiejszej Portugalii nosiła nazwę Lusitania), a następnie Maurów, czyli muzułmanów. Z północy zostali oni wyparci dość wcześnie (na początku XI w.), podczas gdy z południa - dopiero na początku XIII w. Portugalczycy zamieszkujący tereny leżące na północ od Tagu są w większości pochodzenia celtyckiego i germańskiego, natomiast na południe od Tagu żyją ludzie o ciemniejszej karnacji skóry [moreno], których styl życia zbliżony jest w pewnym sensie do śródziemnomorskiego (choć wybrzeże Portugalii obmywają wyłącznie wody Atlantyku). Podział ten widać też na przykładzie rolnictwa, gdyż na południu uprawia się głównie pomarańcze, figi i dęby korkowe, a na północy ziemniaki i lepszą gatunkowo kukurydzę. W północnej części kraju w dalszym ciągu stosuje się archaiczne metody uprawy ziemi - pola od wielu pokoleń dzieli się pomiędzy członków rodzin, przez co powierzchnia gospodarstw stale się zmniejsza. Geograficzny podział znalazł też swoje odbicie w wydarzeniach ostatnich lat. Rewolucja 1974 roku, która zakończyła 48-letni okres dyktatury, nadeszła z południa, obszaru rozległych posiadłości, bogatych właścicieli ziemskich i wyzyskiwanych pracowników najemnych. Późniejsza reakcja konserwatystów rozpoczęła się na północy, gdzie duże wpływy miały władze kościelne, a indywidualni posiadacze gruntu obawiali się jakichkolwiek zmian. O wiele większy od rewolucji wpływ na relacje międzyludzkie i obecny wizerunek wsi miała jednak fala migracji. W poszukiwaniu pracy Portugalczycy zawędrowali do Francji (w Paryżu znajduje się obecnie największe po Lizbonie skupisko ludności portugalskiej), Niemiec i Ameryki Północnej. Ci, którzy wrócili z emigracji, zaszczepili na gruncie swego kraju nowe metody uprawy ziemi, podważając przy tym wiele tradycyjnych zasad i wartości, obowiązujących niegdyś na terenach wiejskich. Nowe idee i odmienną kulturę przywieźli też ze sobą imigranci z dawnych kolonii portugalskich w Afryce - Wysp Zielonego Przylądka, Mozambiku i Angoli. Największy wpływ na wizerunek Portugalii wywiera jednak morze. Odnosi się wrażenie, że Ocean Atlantycki zdominował ten kraj nie tylko fizycznie, warunkując w znacznym stopniu utrzymywanie się umiarkowanego klimatu, ale także pod względem historycznym, wywierając ogromny wpływ na mentalność mieszkańców, Portugalczycy uważają się - nie bez podstaw - za naród o bogatej tradycji żeglarskiej: Yasco da Gama i inni sławni żeglarze przetarli szlaki wiodące do Afryki i Nowego Świata. Jeszcze stosunkowo niedawno Portugalia była potęgą kolonialną, niestety dotkniętą już głębokim kryzysem. Dzięki dalekim podróżom Portugalczyków kultura kraju uległa wpływowi tradycji afrykańskiej i południowoamerykańskiej; świadczą o tym wywodzące się z tradycji ludowych, a porównywane do bluesa pieśni fado, któ- XVI / WPROWADZENIE re rozbrzmiewają w Lizbonie i Coimbrze, a w architekturze styl manueliński, w którym wzniesiono najwspanialsze budowle na obszarze Portugalii. To dziedzictwo wykształciło w Portugalczykach szczególne poczucie, które można uznać za ich cechę narodową. Oni sami określają to jako saudade, czyli tęsknotę i nostalgię, z których wynika przekonanie, że przeszłość okaże się w ogólnym rozrachunku lepsza od tego, co pokaże przyszłość. Izolacja kraju, znajdującego się aż do 1974 r. pod dyktatorskimi rządami Salazara i jego następców, tylko wzmacniała taki schemat myślenia; ponadto elity rządzące nie były akceptowane przez inne kraje europejskie. Dopiero w ostatnich latach, które przyniosły m.in. przyjęcie Portugalii do Unii Europejskiej, nastąpiło zauważalne przeobrażenie kraju. Trwa spóźniona rewolucja przemysłowa, a ludność z coraz większym upodobaniem spogląda w stronę Lizbony i dużych miast. Mimo to mieszkańcy wsi nadal prowadzą tradycyjny tryb życia, a obowiązujące na terenach rolniczych zwyczaje mają swe korzenie w wieku XIX. Kobiety wciąż zakładają czarne stroje, jeśli ich małżonkowie przebywają z dala od do-mu; notabene wielu z nich wyjechało w poszukiwaniu pracy do Francji i Niemiec, a niektórzy pracują na statkach. Zaproszenie do podróży ' Najbardziej malowniczo prezentują się północne zakątki kraju: zadziwiająca wiejskimi zwyczajami, przesycona wilgocią i zielenią prowincja Minho; fantastyczne wąwozy i doliny Douro; odległe Tras-os-Montes czy dzikie, górzyste serras Beira Alta. Choćby na krótko warto odwiedzić Lizbonę i Porto, dwa naprawdę imponujące rozmiarami miasta - to propozycja dla wszystkich zainteresowanych współczesnością. Na północy w Coimbrze, na południu w Evorze oraz w centralnym regionie Estre-madura poszukujący zabytków odnaleźć mogą wyblakłe już ślady XVI-wiecznej świetności (wieku odkryć geograficznych) i czasów późniejszych, kiedy to kraj czerpał zyski z bogatych zasobów brazylijskiego złota i diamentów. Wybrzeże to niemalże w nieskończoność ciągnące się plaże (ok. 800 km), jedynie w rejonie Algarve i na kilku niewielkich obszarach w okolicach Lizbony i Porto przemysł turystyczny rozwinął się na ogromną skalę, jednak w innych miejscach zauważyć można względnie niewielkie zmiany. Ośrodki takie, o typowo portugalskim charakterze, oddzielone są od siebie wielkimi obszarami samotnych plaż. Najbardziej urokliwe zakątki spotkać można w rejonie Yiana do Castelo (na północy Costa Ver-de) oraz na zachodzie Alentejo. Dodać należy, że portugalskie wybrzeże, oblewane zimnymi wodami Atlantyku, często wystawione jest na działanie ostrych, przenikliwych wiatrów. Jedynym miejscem, doskonale nadającym się dla amatorów ciepłych kąpieli, jest południowe wybrzeże Algarve, gdzie liczne piaszczyste wysepki (Uhas) tworzą naturalną zaporę dla zimnych wód oceanu. Od kwietnia do listopada w całym kraju jest ciepło, tak więc decyzja, kiedy przyjechać, nie ma większego znaczenia; choć na północy zdarzają się okresy deszczowe, rejon Algarve zachowuje stały, łagodny klimat przez okrągły rok. Zima tutaj nie zagląda, a styczeń, kiedy zakwitną migdałowce, może być uroczy. Zupełnie inaczej jest w rejonie Serra da Estrela - śnieżne zimy pozwalają pojeździć na nartach, ale im bardziej na północ, tym więcej deszczów i mroźnych, ostrych wiatrów. Nie należy wtedy planować wielkich wypraw w okolice Tras-os-Montes. Żeby uniknąć tłumów, wystarczy wybrać miejsce inne niż Lizbona czy Algarve. W sezonie konieczne są rezerwacje noclegów z dużym wyprzedzeniem, szczególnie w rejonie Algarve. Wszędzie indziej pokoje z łatwością wynająć można przez cały rok, z wyjątkiem okresu świąt lub festiwali; wtedy małe miasteczka i wioski szybko zapełniają się przyjezdnymi. CZĘŚĆ PIERWSZA NFORMACJE PODSTAWOWE PODRÓŻ DO PORTUGALII / 3 PODRÓŻ DO PORTUGALII Dla tych osób, których gtównym wakacyjnym celem jest Portugalia, ze względu na jej dużą odległość od Polski najlepszym rozwiązaniem będzie chyba podróż samolotem. Co prawda, według oficjalnej taryfy ceny biletów lotniczych są wysokie, jednak jeśli poświęci się trochę czasu na poszperanie w ofertach różnych linii lotniczych i biur podróży, to zwykle udaje się znaleźć interesujące oferty specjalne. Można też wybrać się do Portugalii drogą lądową: autokarem, pociągiem czy samochodem. Jednak perspektywa spędzenia w autokarze około 60 godzin (tyle trwa przejazd z Warszawy do Lizbony z przesiadką we Francji) może być dla wielu wręcz przerażająca. Dlatego warto rozważyć potraktowanie przejazdu do Portugalii jako części większej podróży samochodowej lub kolejowej po Europie, połączonej ze zwiedzaniem mijanych po drodze krajów. Warto pamiętać, że informacje zawarte w tej części przewodnika zostały opracowane na początku 2000 r. i niektóre z nich mogły ulec zmianie już po ukazaniu się książki. Dotyczy to zwłaszcza cen. SAMOLOT TARYFY l ZNIŻKI Taryfa normalna jest najdroższa - bilety ważne przez cały rok, licząc od daty rozpoczęcia podróży, są biletami typu otwartego (open), tzn. datę powrotu można zmieniać dowolnie bez żadnej dopłaty. O 25-30% tańsze są bilety wycieczkowe, mają one jednak pewne ograniczenia dotyczące terminu powrotu - może on nastąpić najwcześniej w naj- bliższą niedzielę po przylocie. Czas pobytu określa ważność biletu (maksymalnie 3 miesiące), a rezerwacje można zmieniać bez dodatkowych opłat. Jeszcze tańsze, o około 50% od taryfy normalnej, są bilety specjalne typu PEX i APEX. Kupując bilet typu PEX, trzeba określić dokładne daty odlotu i przylotu, a ich zmiana wiąże się z dużymi dopłatami. Wracać można najwcześniej w pierwszą niedzielę po przylocie. W przypadku taryfy APEX do tych warunków dochodzą kolejne obostrzenia: rezerwacja nie może być dokonana później niż 7 dni przed odlotem, a bilet trzeba wykupić do 3 dni (jeżeli zarezerwowano bilet na 10 lub więcej dni przed odlotem) bądź w ciągu 24 godzin (gdy rezerwacja nastąpiła do 9 dni przed odlotem). Warto pamiętać o zniżkach, które przysługują podróżnym w zależności od ich wieku, liczby osób podróżujących razem czy od terminu lotu. 50-procentową zniżkę może otrzymać podróżująca razem rodzina, pod warunkiem, że jeden z jej członków wykupi pełnoptatny bilet. Od 25 do 40% zniżki uzyskać mogą osoby, które ukończyły 60. rok życia. 90-procentową zniżkę mają niemowlęta nie-zajmujące osobnego miejsca w samolocie, natomiast dzieci w wieku 2-12 lat, w zależności od taryfy i kierunku podróży, mogą uzyskać od 33 do 50% zniżki. 25-procentowa zniżka przysługuje w Europie młodzieży od 12 do 25 lat. Podróżni w wieku do 26 lat mogą też skorzystać ze specjalnej taryfy młodzieżowej: roczny bilet otwarty w tej taryfie kosztuje tyle samo, co bilet typu APEX, czyli o 60% mniej od normalnego. Rezerwacja i wykupienie biletu musi jednak nastąpić nie wcześniej niż 7 dni przed odlotem, co na wielu popularnych trasach jest często niemożliwe z powodu braku miejsc. Pasażerowie, którzy często korzystają z usług danej linii lotniczej, jako stali klienci mogą być traktowani w sposób szczególny i korzystać z systemu premii i nagród. Każdy lot premiowany jest określoną liczbą punktów, a ich odpowiednia suma upoważnia do otrzymania bezpłatnego biletu. Liczne przywileje daje również karta stałego klienta - uprawnia m.in. do pierwszeństwa w rezerwacji biletów i zapewnia zniżki w hotelach współpracujących z danymi liniami lotniczymi. Wielu przewoźników w pewnych okresach roku wprowadza oferty specjalne, które są dużo atrakcyjniejsze cenowo niż taryfy oficjalne. Obowiązują one tylko na wybranych trasach i w wyznaczonym 4 / INFORMACJE PODSTAWOWE PODRÓŻ DO PORTUGALII / 5 czasie (może to być jeden sezon lub nawet cały rok). Czasami warto zmienić datę wylotu nawet o kilka dni, aby skorzystać z oferty specjalnej i zaoszczędzić sporo pieniędzy. GDZIE KUPOWAĆ BILETY Bilety na samolot można kupować bezpośrednio u przewoźnika lub w agencjach zajmujących się rezerwacją i sprzedażą biletów lotniczych. Wiele linii lotniczych w ramach promocji, zwłaszcza latem, oferuje bardzo korzystne i tanie połączenia, pod warunkiem, że na catej trasie przelotu korzysta się z usług tej właśnie linii. Różnice w cenach biletów mogą sięgać nawet do kilkudziesięciu dolarów w przypadku podróży po Europie. Prócz tego negocjować można obniżkę ceny biletu pochodzącego z oferty sezonowej, o taki procent, jaki jest pobierany przez agencję jako prowizja za sprzedaż biletów. Czasem udaje się kupić np. bilet typu APEX na dzień, a nie na 7 dni przed odlotem lub polecieć w klasie business za cenę klasy turystycznej. Kupując bilet u danego przewoźnika, poznaje się tylko jego ofertę specjalną i choć może być ona korzystna w porównaniu z oficjalną taryfą, to nie będzie możliwe zestawienie jej z propozycjami innych linii lotniczych. Taką informację można uzyskać w agencjach współpracujących z większą liczbą przewoźników i dających tym samym możliwość wyboru najtańszego wariantu przelotu. Oprócz biletów na regularne rejsy agencje takie coraz częściej oferują też loty czarterowe, czyli wykupywane w całości przez biura podróży. PODRÓŻ SAMOLOTEM DO PORTUGALII Polska nie ma bezpośredniego połączenia lotniczego z Portugalią, podróż odbywa się więc z przesiadką w którymś porcie lotniczym Europy. W lutym 2000 r. najkorzystniejsze połączenia z Warszawy do Lizbony oferowały następujące linie: British Airways -z przesiadką w Londynie (246 $), KLM z przesiadką w Amsterdamie (245 $; ta sama cena dotyczy przelotu do Porto), PLL LOT i portugalskie linie TĄP Air (374 $) - z przesiadką w Madrycie, Lufthansa -z przesiadką we Frankfurcie nad Menem (318 $). W nawiasach podano ceny najtańszych biletów powrotnych typu APEX (ważny miesiąc, z określoną datą wyjazdu i powrotu, wykupiony nie wcześniej niż 7 dni przed odlotem). Ceny biletów na trasie War-szawa-Lizbona według podstawowej taryfy są zbliżone bez względu na trasę przelotu i linię lotniczą. Młodzież i nauczyciele legitymujący się międzynarodowymi legitymacjami (Euro<26, Euro<26 Student, ISIC, ITIC) mogą skorzystać ze zniżkowych ofert biur turystyki młodzieżowej Campus i Al-matur (zniżki nawet do 40% taryfy podstawowej). Oprócz ceny biletu niezwykle ważne są również warunki taryfy oferowane studentom. Bilety dla posiadaczy tych legitymacji są zwyczajowo biletami otwartymi, ważnymi przez rok, z możliwością zmiany terminu rezerwacji, a zakupienie biletu tzw. otwartego nie pociąga za sobą dodatkowych opłat - można je także dowolnie łączyć lub kupić bilet tylko w jedną stronę. Roczny bilet w ofercie Campusa na trasie Warszawa-Lizbona kosztuje 151 $ w jedną stronę i 294 $ powrotny. Jeszcze bardziej atrakcyjne są ceny lotów czarterowych. Wybierając się z Polski do Portugalii, najlepiej skorzystać z czarterów niemieckich biur podróży ze względu na wyjątkowo bogatą ofertę i łatwy dojazd. O możliwe bilety i ich ceny należy pytać w biurach podróży (np. TUI, Neckerman i Sigma Travel), pewnych wskazówek udzieli także Biuro czarterów PLL LOT (Warszawa, ul. 17 Stycznia 39, S022/6069850). Jeszcze jeden sposób na dotarcie do Portugalii to podróż samolotem do Hiszpanii, a stamtąd przejazd pociągiem lub autokarem. To rozwiązanie jest dobre dla turystów, którzy chcą przy okazji zwiedzić kawałek Hiszpanii. Najtańszy bilet w obie strony przez Budapeszt węgierskimi liniami Malev kosztuje 242 $, przez Amsterdam holenderskimi liniami KLM - 245 $, a czeskimi OK przez Pragę 290 $ (zob. też ramka Dojazd pociągiem i Hiszpanii). Podróżowanie pociągiem jest wygodniejsze i mniej szkodliwe dla środowiska niż jeżdżenie samochodem i autobusem, może też być dobrą okazją do spotkania interesujących ludzi. Turyści, którzy zamierzają dużo podróżować pociągiem po Europie, powinni zaopatrzyć się w broszurę Tho-mas Cook European Timetable, w której zamieszczono kompletne rozkłady jazdy z wyszczególnieniem, do jakich pociągów trzeba kupować dopłaty i gdzie konieczna jest rezerwacja. Książka uaktu- alniana jest co miesiąc i dostępna we wszystkich agencjach Thomas Cook na całym świecie. Z Polski nie ma bezpośredniego pociągu ani do Portugalii, ani też do Hiszpanii. Najkrótsze połączenie pośrednie z Warszawy do Lizbony obejmuje przesiadki w Kolonii, Paryżu i Irun (Hiszpania). Z Warszawy odjeżdża się o godz. 19.55, by po 40 godzinach jazdy dotrzeć do Lizbony na 10.40. Bilet 2. klasy w jedną stronę kosztuje 1092 zł i ważny jest przez miesiąc, co pozwala zatrzymać się na trochę w mijanych po drodze miastach. Nieco dłużej trwa przejazd z przesiadkami w Brukseli, Paryżu i Madrycie. MIĘDZYNARODOWE BILETY ZNIŻKOWE Dzieci do lat 12 mają 50% zniżki. Osoby, które nie ukończyły 26. roku życia, mogą korzystać z młodzieżowych biletów BIJ (Billetes International de Jeu-enesse), w Polsce znanych jako bilety Wasteels, a w innych krajach Eurotrain lub Route 26. Bilet Wasteels jest ważny dwa miesiące, umożliwia przejazd na dowolnej trasie na terenie Europy i Maroka oraz podróżowanie niemal wszystkimi promami. Liczba i czas trwania postojów są dowolne (ale tylko na stacjach pomiędzy zaznaczonymi na bilecie dwoma miastami w dwóch różnych państwach). Zniżka wynosi 20%. Bilety kupuje się w kasach międzynarodowych na dworcach PKP, w biurach Wasteels oraz PBP. Biuro Wasteels w Polsce: 02-021 Warszawa, ul. Grójecka 17, s022/8223492. Bilety BI6T przeznaczone są dla osób pracujących za granicą, mających za granicą najbliższą ro- DOJAZD POCIĄGIEM Z HISZPANII BIURA NIEKTÓRYCH LINII LOTNICZYCH W POLSCE Air France Warszawa, ul. Krucza 21, ^022/6281281 Aiitalia Warszawa, ul. Moliera 8,3022/8262801 Austrian Airlines Warszawa, ul. Złota 44/46, ^022/6275298, British Airways Warszawa, ul. Krucza 49, B022/6286341,6289431 Finnair Warszawa, AL Jerozn ; v:e 81, s022/69S0811 Iberia Warszawa, u l. Świętoi •• i 18, s022/8284731 KLM ul. Żwirki i Wigury l, B( '28000 LOT Warszawa, Al. Jerozoliir 5/79,1*022/952, 953,6305007,6305009, 6281009, 6287580 Lufthansa Warszawa, Al. Jerozolimskie 56c, ^022/8261501,8462527 Malev Warszawa, ul. Wierzbowa 9/11, a022/6977472,6977475 Sabena Warszawa, ul Sienna 39, B-022/8500480,8500489 SAS Warszawa, ul. Nowy Świat 19, ^022/8261212,8263970 Swiss Air Warszawa, ul. Królewska 11, s022/8275016 :ha) można w 10 godzin do- -zejeżdżające przez "bramę jadące z Hiszpanii do Por- . a. Inne ciekawe miasta na ajmuje podróż koleją przez Pociągiem pośi • /m odjeżdżającym z MadryhJ (ze stacji Estack jechać do Lizbc ncja Santa Apolonia). Najszybciej kursują'poć Portugalii" - B •', położone niedaleko Elvas; w tym mieście f • tugalii zatrzym; •> ;g po raz pierwszy po przekroczeniu granicy f :-j trasie to wysoko położone Portalegre oraz Abrantes. Z Malagi łatwo się dostać na wybrzeże Algarve, Nieco więcej c iasta Andaluzji, Granadę, Kordobę i Sewillę, przy czym na trasach Malaga-Granada i Grana-•,-j-Kordoba znacznie szybciej podróżuje się autobusem. W Kordobie wraca się bowiem na główną linię kolejową prowadzącą do Sewilli; odjeżdżają stąd pociągi do Huelva, skąd autobusem dojechać można do przejścia granicznego Ayainonte-Vila Real de Santo António. Z Ayamonte autobusy kursują dalej do portugalskiego miasta Vila Real, gdzie można wsiąść w pociąg jadący przez Faro i La-gos w kierunku wybrzeża Algarve. Aby dojechać z Hiszpanii do Portugalii środkowej, najlepiej wyruszyć w podróż jednym z pociągów odjeżdżających z Salamanki; granicę państwa przekracza się wówczas w portugalskim mieście Vilar For-nnoso. Salamanka ma dobre połączenia z Guardą i Coimbrą, a inne trasy kolejowe są obecnie rozbudowywane. Z północnej Hiszpanii kursują pociągi z Vigo w Galicji (3 godz. do Porto, 9 godz. do Lizbony). PODRÓŻ DO PORTUGALII / 7 6 / INFORMACJE PODSTAWOWE dzinę lub posiadających podwójne obywatelstwo. Zniżki podobne jak w przypadku InterRail 26. W niektórych kasach międzynarodowych można kupić bilety Raił Europę Senior (RES) uprawniające osoby, które ukończyły 60 lat, do 30% ulgi przy zakupie biletów międzynarodowych. Legitymacja kosztuje 15 EUR (57 zt) i ważna jest przez rok na większości kolei europejskich. Ulg w wysokości od 30% do 50% udzielają także niektóre koleje prywatne i towarzystwa żeglugowe. Posiadacze tych legitymacji muszą jednak uiszczać wszelkie optaty dodatkowe w normalnej wysokości (np. za miejscówkę lub miejsce do leżenia). Bilet Zoom to oferta dla małych grup podróżnych, liczących od 2 do 5 osób, przy czym wiek jednej z nich nie może przekraczać 16 lat. Grupa musi odbywać wspólnie przejazd od stacji wyjazdu do stacji przeznaczenia i z powrotem, korzystając po drodze z tego samego pociągu i tej samej klasy. Uczestnikom przysługuje wtedy zniżka w wysokości 25% od taryfy normalnej dla dorosłych osób oraz 50% zniżki dla osoby, która nie ukończyła 16 lat. Bilety Zoom nabyć można w kasach międzynarodowych PKP, kasach Polresu, CBOP, BP Wasteels, w biurach Almaturu oraz częściowo w oddziałach Orbisu. l stycznia 1998 r. wprowadzono znowelizowaną ofertę biletu strefowego InterRail -26 dla młodzieży do 26. roku życia, oraz (nowość) dla osób które już ukończyły 26 lat - InterRail 26+. W obręb poszczególnych stref wchodzą następujące państwa: Strefa A: Wielka Brytania, Irlandia Północna, Republika Irlandii Strefa B: Szwecja, Norwegia, Finlandia Strefa C: Austria, Dania, Niemcy, Szwajcaria Strefa D: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Chorwacja Strefa E: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg Strefa F: Hiszpania, Portugalia, Maroko Strefa G: Grecja, Włochy, Słowenia, Turcja, Towarzystwo Żeglugowe ADN/HML Strefa H: Rumunia, Bułgaria, Jugosławia, Macedonia. InterRail -26 jest biletem strefowym. Istnieje 5 jego wariantów: 1. Jedna wybrana strefa (A, B, C, E, F, G lub H) -bilet jest ważny 22 dni i kosztuje 151 EUR (600 zt). 2. Tylko strefa D - bilet ważny jak wyżej, kosztuje 126 EUR (500 zt). 3. Dwie dowolnie wybrane strefy - 200 EUR (794 zł), bilet ważny jeden miesiąc. 4. Trzy dowolnie wybrane strefy - 228 EUR (905 zt), bilet ważny jeden miesiąc. 5. Wszystkie strefy - 260 EUR (1032 zł), bilet ważny jeden miesiąc. Analogicznie ceny biletu InterRail 26+ wynoszą odpowiednio: 216 EUR (858 zł) 170 EUR (675 zt) 280 EUR (1112 zt) 320 EUR (1270 zt) 366 EUR (1453 zt). Bilet upoważnia do dowolnej liczby przejazdów w granicach wykupionych stref, w 2. klasie, wszystkimi rodzajami pociągów (przy wyższym standardzie pobierane są dopłaty). Bilety InterRail -26 i 26+ można nabyć w międzynarodowych kasach PKP, w Polresie (Warszawa, ul. Grójecka 17) oraz w Biurze Podróży Wasteels. W odróżnieniu od biletów InterRail bilety Euro Domino to oferta dla osób podróżujących po wybranych krajach europejskich. Kupuje się je, podobnie jak bilety InterRail, w wyznaczonych kasach międzynarodowych PKP w większych miastach Polski. Bilety Euro Domino są ważne miesiąc, ale podróż można odbywać w ciągu 3, 5 lub 10 wybranych dni danego miesiąca. Od liczby dni podróży zależy cena biletów. Obowiązują one na terytorium kraju docelowego, natomiast na liniach kolei w kraju zamieszkania podróżnego, na trasie dojazdu do stacji granicznej oraz na trasach kolei tranzytowych upoważniają do 25-procentowej zniżki od taryfy międzynarodowej TCV. Euro Domino Junior są dostępne dla osób, które nie ukończyły 26. roku życia i pozwalają na podróż tylko wagonami 2. klasy, dzięki czemu są nieco tańsze. Chociaż Euro Domino uważane są za bilety nie na każdą kieszeń, korzystna jest dowolność poruszania się po wybranym kraju, a także brak dopłat za miejsca w pociągach kwalifikowanych. AUTOBUS Regularne połączenia autokarowe między Polską a Portugalią oferuje obecnie tylko firma Intercars z siedzibą we Francji. Autobusy odjeżdżają 2 lub 3 razy w tygodniu z Warszawy, todzi, Częstochowy, Krakowa, Katowic, Wrocławia, Opola i Gliwic. Trasa przejazdu prowadzi przez Słowację, Austrię i Wiochy do Nicei we Francji, tam następuje przesiadka na autobusy jadące do miast docelowych Portugalii, tj. Lizbony, Faro lub Porto. Podróż z Warszawy do Porto trwa 60 godzin i kosztuje ok. 820 zt w jedną stronę i 1100 zł w obie, do Lizbony - 63 godzin, a na najdłuższej trasie do Faro i Lagos - 66 godzin. Bilety są ważne 6 miesięcy od momentu wystawienia, można kupić bilet otwarty, czyli bez ustalonej daty powrotu, lub też zmienić datę powrotu za niewielką dopłatą. Dzieciom w wieku 4-12 lat przysługuje 20% zniżki. Do autobusu można zabrać 2 sztuki bagażu o łącznym ciężarze do 30 kg oraz jeden bagaż podręczny do 5 kg. Adresy biur Intercars w Polsce: Kraków, ul. Pijarska 21, ^012/4227348, fax 4232280; Warszawa, ul. Żurawia 20, B022/6255354, fax 6255452. Adresy biur Intercars w Portugalii: Lizbona, Alcino Lda, Rua Pedro Nunes 39 a, cl/3572124, Porto, Alcino Lda, Praga da Galiza 96, S2/6004223 Faro, Alcino Lda, Edificio Riamar Bloco l, Largo de Camóes, a89/804324,804283. Bilety można też rezerwować i kupować w biurach podróży i agencjach turystycznych sprzedających bilety Intercars. Więcej przewoźników autokarowych obsługuje trasy z Polski do Hiszpanii. Podróż z Warszawy do Madrytu zajmuje ok. 42 godziny, bilet w jedną stronę kosztuje 580 zł, w obie - 964 zł. SAMOCHÓD Podróż samochodem ma swoje dobre i złe strony. Jest on niewątpliwie najtańszym środkiem transportu, jeśli podróżuje nim kilka osób. Można dowolnie wybierać trasy i bez trudu dotrzeć do najbardziej nawet odludnych rejonów. Dodatkowa zaleta to możliwość zabrania sporego bagażu. Niestety kłopotliwe jest spędzanie za kierownicą wielu godzin dziennie, problemy z parkowaniem w centrach dużych miast europejskich, ryzyko kradzieży i ewentualnego wypadku drogowego czy awarii samochodu. Zmniejsza się też możliwość zawarcia nowych znajomości, o które tak łatwo podczas podróży autobusem czy pociągiem. Odległość drogowa między Warszawą a Lizboną wynosi ponad 3500 km. Najkrótsza trasa wiedzie przez Czechy, południowe Niemcy, Francję i północną Hiszpanię. Nadkładając nieco drogi, można zahaczyć o Alpy; trzeba wówczas jechać przez Austrię i Szwajcarię. Miłośnicy Morza Śródziemnego mogą wybrać jeszcze dłuższą trasę przez Austrię, Włochy i wzdłuż południowych wybrzeży Francji i Hiszpanii. Planując trasę przejazdu, warto wiedzieć, że autostrady we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii są płatne zależnie od przejechanej odległości, natomiast w Czechach i Szwajcarii trzeba wykupić specjalny znaczek, ważny przez cały dany rok kalendarzowy, który kosztuje odpowiednio 400 koron czeskich i 40 franków szwajcarskich. Pamiętać też trzeba o wykupieniu obowiązkowego międzynarodowego ubezpieczenia samochodu, tzw. Zielonej Karty, bez której nie wolno poruszać się po drogach Europy. AUTOSTOP Podróżowanie autostopem nie jest stuprocentowo bezpieczne. Poza tym Portugalczycy coraz mniej chętnie zabierają autostopowiczów. Mimo tych niewygód, dla turystów, którzy lubią zawierać nowe znajomości, a przede wszystkim dla tych, którzy nie mogą oprzeć się pokusie "podróży za jeden uśmiech", jest to wyzwanie. Zawsze jednak trzeba rozważyć ryzyko związane z autostopem, zwłaszcza gdy w podróż wybierają się dwie lub -jeszcze gorzej - jedna mtoda kobieta (to ostatnie zdecydowanie odradzamy!). Tym, którzy zdecydują się na ten rodzaj podróży, a nie są wytrawnymi autostopowiczami, podajemy niżej kilka mogących się przydać wskazówek. Wybierając miejsce zatrzymywania, trzeba wczuć się w rolę kierowcy - powinien to być teren, gdzie autostopowicz będzie dobrze widoczny, nie stworzy zagrożenia, a kierowca, który zechce go zabrać, nie będzie musiał hamować z piskiem opon. Na zwykłych drogach sprawa jest dość prosta, trudności mogą pojawić się na autostradach. Tam należy wziąć pod uwagę stacje benzynowe, parkingi, motele i wjazdy na autostradę (raczej na początkowym odcinku). Zatrzymywanie samochodów na samej autostradzie jest po pierwsze - nielegalne, po drugie - niebezpieczne, po trzecie -bezsensowne, gdyż z góry naraża na poważną stratę czasu; takie rozwiązanie należy potraktować jako ostateczność. Nie należy wjeżdżać do dużych miast (oczywiście, jeśli ich się nie zwiedza). Wydostanie się z nich jest kłopotliwe i zabiera dużo czasu. Jeśli poinformuje się kierowcę o dalszej trasie, najprawdopodobniej wysadzi on pasażera w odpowiednim miejscu. Dobrym zwyczajem jest stosowanie tabliczek (może być duża kartka papieru), z wyraźnie napisaną nazwą miejscowości, do której się 8 / INFORMACJE PODSTAWOWE PASZPORT Najważniejszym dokumentem w podróży jest bez wątpienia paszport, który powinien zachowywać ważność jeszcze parę miesięcy po planowanym zakończeniu wycieczki zagranicznej. Warto więc wcześniej sprawdzić, kiedy upływa okres jego ważności (a także czy jest w nim dostatecznie dużo wolnych stron - urzędnicy na przejściach granicznych mogą nie być zadowoleni brakiem miejsca na swoje pieczątki), a w razie potrzeby przedłużyć go dostatecznie wcześnie przed wyjazdem, by oszczędzić sobie nerwowych zabiegów w ostatniej chwili. Najlepiej tego typu formalności załatwiać poza sezonem, w sezonie bowiem biura paszportowe są zatłoczone i czas oczekiwania na paszport przekracza dwa tygodnie lub nawet miesiąc. Aby otrzymać paszport uprawniający do wielokrotnego przekraczania granicy, należy złożyć w biurze paszportowym kwestionariusz ze znaczkiem skarbowym (1,50 zł), trzy zdjęcia paszportowe, dowód osobisty z wpisanym numerem ewidencyjnym (tzw. PESEL) i wpłacić na konto urzędu 100 zł opłaty paszportowej. Kombatanci, emeryci, renciści wraz z współmałżonkami pozostającymi na ich utrzymaniu, młodzież ucząca się i studenci płacą za wydanie paszportu połowę tej sumy - 50 zł. Paszport ważny jest 10 lat. Dzieci (nawet małe) należy wyposażyć w oddzielne paszporty. Osoby takie muszą mieć wyrobiony numer PESEL w biurze dowodów osobistych oraz być wpisane do dowodów osobistych obojga rodziców. Dla potwierdzenia zawartych w kwe- stionariuszu paszportowym danych osoby niepełnoletniej należy przedstawić skrócony odpis aktu urodzenia lub tymczasowy dowód osobisty. Paszporty takie wydawane są bezpłatnie. Kolejne wymiany paszportu osób do lat 16. w wypadku np. aktualizacji fotografii, są także bezpłatne. W razie zgubienia paszportu jeszcze na terenie Polski, chcąc uzyskać powtórnie ten dokument, należy uiścić opłatę w wysokości 300 zł, a gdy zgubi się go po raz kolejny - 400 zł. Utratę paszportu poza granicami kraju, bez względu na okoliczności, natychmiast należy zgłosić na policji i w polskim konsulacie lub ambasadzie. By otrzymać duplikat, powinno się przedstawić wszystkie informacje zawarte w zaginionych dokumentach, najlepiej ich kserokopie. Trzeba udowodnić swoją tożsamość, narodowość, obywatelstwo, zapłacić 300 zł i dołączyć 3 fotografie (lewy pótprofil). Warto przed wyjazdem wykonać kserokopie strony ze zdjęciem oraz sąsiedniej w paszporcie i przewozić je w innym miejscu niż reszta dokumentów. Pamiętać należy, że paszport zastępczy ma przeważnie krótki okres ważności. W nagłych przypadkach można prosić o dokumenty tymczasowe, które umożliwiają jedynie powrót do kraju, a po powrocie wystąpić o ponowne przyznanie paszportu. Wśród innych dokumentów zabieranych ze sobą ważne miejsce powinien zajmować dowód ubezpieczenia. PRZEDŁUŻANIE POBYTU Przy wjeździe do Portugalii od obywateli Polski wymagany jest jedynie ważny paszport; pobyt nie powinien być jednak dłuższy niż 90 dni. Pobyt mogą przedłużyć osoby przebywające już na terenie Portugalii. Należy się wtedy zgłosić na komendę policji lub do Biura dla Obcokrajowców (Rua Conselheiro Jose Silvestre Ribeiro 4,1600 Lizbona; 0217141027); oddziały tego biura - Se-rvicp de Estrangeiros e Fronteiras - znajdują się we wszystkich większych miejscowościach wczasowych. Podanie o przedłużenie pobytu należy złożyć co najmniej tydzień przed datą wygaśnięcia zezwolenia na przebywanie w Portugalii; trzeba wtedy udowodnić urzędnikom, że jest się w stanie utrzymać bez podejmowania żadnej pracy (np. wymieniając pieniądze, każdorazowo zachowując kwity). Istnieje jednak sposób na ominięcie biurokracji - wystarczy wyjechać z Portugalii, po czym PRZEKRACZANIE GRANICY / 9 wrócić tam za kilka dni; na granicy do paszportu zostanie wbity nowy stempel z pozwoleniem na pobyt przez kolejne 60 lub 90 dni. O wizy i pozwolenia na przedłużenie pobytu można też ubiegać się w Ambasadzie Portugalii (zob. ramka poniżej). Paszport jest bez wątpienia najważniejszym dokumentem w podróży, ale i inne, zwłaszcza jeżeli gwarantują uzyskanie jakichś zniżek, mogą okazać się przydatne. LEGITYMACJE STUDENCKIE l MŁODZIEŻOWE Europejska Karta Młodzieżowa EURO<26 to karta rabatowa, której posiadaczem może zostać każdy młody człowiek pomiędzy 12. a 26. rokiem życia. W Polsce od 1995 r. Europejską Kartę Młodzieżową EURO<26 wydaje Gdańska Fundacja Integracji Europejskiej. Karta EURO<26 ważna jest przez l rok od daty wydania i daje dostęp do 3500 rodzajów zniżek w Polsce, jak też prawie 300 tyś. rodzajów zniżek w 29 innych krajach Europy. Karty wydane w poszczególnych krajach przez członków EYCA (Europejskie Stowarzyszenie Kart Młodzieżowych) są honorowane na zasadzie wzajemności. Oznacza to, iż każdy posiadacz Karty ma dostęp do całej oferty systemu EYCA. Karta EURO<26 daje młodym ludziom uprzywilejowany i łatwiejszy dostęp do kultury, edukacji, informacji, transportu, sportu, turystyki i wypoczynku, rozrywek oraz ubezpieczenia. Zniżki obejmują towary i usługi znajdujące się w polu zainteresowania młodych ludzi. Internetowa informacja o zniżkach w Polsce znajduje się pod adresem www.euro.org.pl, w Europie-www.euro26.org. Decydując się na Kartę EURO<26 w Polsce, można wybrać jedną z trzech możliwości. Każdej z nich towarzyszy informator - przewodnik po zniżkach. Wszystkie Karty dają dostęp do oferty zniżek w Polsce i Europie oraz łączą się z całorocznym ubezpieczeniem. PRZEDSTAWICIELSTWA PORTUGALII W POLSCE Ambasada Republiki Portugalskiej ul. Dąbrowiecka 19,03*910 Warszawa; 0022/6176021/2,6162670; fax 6174498 Przedstawicielstwo Handlowe I Turystyczne Portugalii ul. Koźmińska 10,00-435 Warszawa; ^22/6289701,6289723,6227246, fax 6227247,6227256 PRZEOSTAWICIELSTWO POLSKI W PORTUGALII Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej AVENIDA DAS Descobertas 2, 1400 Lizbona; 003521/3012350, 3014200; fax 3010202; embpol@mail.telepac.pt Comercial (Sekcja Handlowa); Avenida da Republica 9, VHA, 1050-185 Lizbona; 003521/3526170,3526171, fax 35216174 Pełny wykaz przedstawicielstw Republiki Portugalii poza granicami kraju znaleźć można w Internecie na stronie www.portugal.org/geninfo/missions/missions.html. PRZEKRACZANIE GRANICY / 11 10 / INFORMACJE PODSTAWOWE C - campus@campus.pl, Internet www.campus.pl ::;k, Długi Targ 24; "058/3018626, gdansk@campus.pl w, pi. Wszystkich Świętych 8; e012/4294420 Krakowskie Przedmieście 24; s022/8261522, warszawa@campus.pl !\lmatur Warszawa• . ' ul. Kopernika 23; s022/8264592 (kasy lotnicze), 8264372,8262639, 8264372, orfice@almatur.pl Polskie towarzystwo Schronisk Młodzieżowych Warszawa, ul. Chocimska 28; s022/8494251 Polski Związek Motorowy - Biuro Turystyki Warszawa, ul. Madalińskiego 2; a022/8497322,8496915 Polska Federacja Campingu i Caravaningu Warszawa, ul. Grochowska 331; B8106050 Gdafeka Fundacja Integracji Europejskiej Gdańsk, ul. Długi Targ 11/13; "/fax 058/316322,317195 Posiadacze karty EURCK26 uprawnieni są do kupowania specjalnych, tanich biletów lotniczych SATA w Biurach Turystyki Młodzieżowej CAMPUS, bezpłatna rezerwacja ^022/8245800. 1. Europejska Karta Młodzieżowa EURO < 26 to wersja podstawowa, z której może korzystać każdy w wieku od 12 do 26 lat w Polsce i innych krajach europejskich. Obejmuje ona też całoroczne ubezpieczenie turystyczne od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), pokrycie kosztów leczenia (do wysokości 25 000 zł) i transportu medycznego (do wysokości 62 500 zł) w całej Europie podczas każdej podróży nie dłuższej niż 90 dni. 2. Karta EURO<26 STUDENT to propozycja dla studentów szkól wyższych - państwowych, prywatnych, licencjackich itp., potwierdzająca studencki status za granicą. Ta wersja zawiera rozszerzoną wersję ubezpieczenia na Polskę (nie trzeba płacić już składki na uczelni) od następstw ' nieszczęśliwych wypadków (do wysokości 15 000 zt) oraz świadczenie szpitalne - za każdy dzień (20 zt) pobytu w szpitalu. Ubezpieczenie obejmuje swym zasięgiem wszystkie kraje świata od następstw nieszczęśliwych wypadków, pokrycie kosztów leczenia (do wysokości 50 000 zł) i transportu medycznego (do wysokości 75 000 zt). Pokrywa także niewyczynowe uprawianie sportów oraz legalną pracę za granicą. 3. Karta EURO<26 WBK Maestro to wersja utworzona w systemie Maestro Cirrus z Wielkopolskim Bankiem Kredytowym SA, umożliwiająca założenie konta bez konieczności deklarowania regularnych wpłat oraz korzystanie z bankomatów i regulowanie rachunków w kraju i za granicą. Kwota do dyspozycji na koncie zależy od możliwości finansowych posiadacza karty. Wykupienie jej łączy się z ubezpieczeniem jak w przypadku karty EU-R0<26 STUDENT. Kartę można wyrobić w oddziałach Wielkopolskiego Banku Kredytowego SA. Karty EURCK26 i EURCK26 STUDENT dostępne są w sieci 450 punktów sprzedaży na terenie całej Polski, m.in. w placówkach PBP ORBIS, BTM Campus, samorządach studenckich, niektórych oddziałach PTTK i innych biurach podróży. W Portugalii Europejska Karta Młodzieżowa znana jest pod nazwą Cartao Jovem Euro < 26 i daje dostęp do ponad 10 000 miejsc oferujących zniżki dla jej posiadaczy. Informacje na temat możliwości wykorzystania karty oraz przewodniki zniżek dostępne są w siedzibie głównej Cartao Jovem, Av. Duque d'Avilla 137-5esq., 1000 Lizbona; ^351/13534570, fax 13532692; movijovem@ maił. telepac.pt A oto niektóre zniżki w Portugalii: - 50% w portugalskich liniach lotniczych: TĄP (międzynarodowe) i Portugalia (krajowe), - zniżki w większości agencji Youth Travel Agen-cies (Tagus, Wasteels, Transalpino, Jumbo), - 5% na bilety InterRail, -10-20% na międzynarodowe przejazdy autokarowe Eurolines, -10-25% na krajowych liniach autobusowych, - 60% we wszystkich muzeach w Portugalii, -10-50% w ponad 250 hotelach, -10-50% na kempingach, - 10-30% w kompleksach wypoczynkowych Tróia Touristic. Międzynarodowa Legitymacja Studencka Nazywana jest też KIĆ od angielskiej nazwy International Student Identity Card. W niektórych miejscach uprawnia ona do zniżkowych biletów wstępu do zabytków i muzeów. Czasem można na jej podstawie dostać ulgowe bilety na autobus, pociąg czy samolot. Posiadacze legitymacji mogą również korzystać z bezpłatnej, czynnej 24 godziny na dobę linii telefonicznej - ISIC HelpLine. W trakcie pobytu za granicą w przypadku nagłej potrzeby można uzyskać (korzystając z HelpLine) pomoc organizacyjną, prawną lub lekarską. Po opłaceniu składki w wysokości 10 $ posiadacze ISIC zostają ubezpieczeni od kosztów leczenia na kwotę gwarancyjną 3000 $. Legitymacje wraz z informatorem można uzyskać w biurach Almaturu na podstawie ważnej legitymacji studenckiej lub uczniowskiej (potrzebne jest jedno zdjęcie). Legitymacja ważna jest od momentu zakupu do 31 XII następnego roku (maksymalnie 16 miesięcy). Koszt wystawienia dokumentu wynosi 35 zt. Posiadacze legitymacji ISIC mają na całym świecie dostęp do specjalnych taryf lotniczych. Zapewniają one zniżki nawet do 40% taryfy podstawowej. Oprócz ceny biletu niezwykle ważne są również warunki taryfy oferowane studentom. Bilety dla posiadaczy legitymacji ISIC są zwyczajowo biletami otwartymi, ważnymi przez okres l roku, z możliwością zmiany terminu rezerwacji. Na świecie bilety dostępne są w biurach wystawiających ISIC, w Polsce w kasach lotniczych Almaturu (Warszawa "022/8264592). Międzynarodowa Młodzieżowa Karta Turystyczna -IYTC (International Youth Travel Card), zwana też Kartą G0'25, przeznaczona jest dla wszystkich osób w wieku 14-25 lat (jedynym kryterium wymaganym do jej otrzymania jest nieukończone 26 lat w dniu wystawienia). Karta ta upoważnia do zniżek w zakresie transportu, zakwaterowania, wy- żywienia i wstępów do obiektów kulturalnych w ponad 50 krajach świata. Ponadto jej posiadacze objęci są ubezpieczeniem kosztów leczenia (do kwoty 25 000 zt) oraz od następstw nieszczęśliwych wypadków (do kwoty 12 500 zt). Karta ważna jest l rok od daty jej wystawienia. W celu wyrobienia karty należy zgłosić się do najbliższego punktu Almaturu z dokumentem potwierdzającym wiek oraz ze zdjęciem. Koszt Karty G0'25 wynosi 35 zł. Międzynarodowa Legitymacja Nauczycielska International Teacher Identity Card, czyli TJTIC, teoretycznie uprawnia do takich samych zniżek, co karty "młodzieżowe", w praktyce jednak nie zawsze jest respektowana. W trakcie pobytu za granicą do dyspozycji posiadacza legitymacji TTIC czynna jest specjalna linia telefoniczna "HelpLine" - analogiczna do "ISIC HelpLine" (zob. wyżej). TTIC wydają biura turystyki Związku Nauczycielstwa Polskiego Logo-stur i biura Almaturu na podstawie ważnej legitymacji nauczycielskiej. Koszt - 35 zł, okres ważności -jak w przypadku legitymacji ISIC. Legitymacja PTSM (YHA) O wykupieniu legitymacji należy pomyśleć jeszcze przed wyjazdem, w Polsce jest to bowiem prostsze i tańsze niż za granicą. Zajmują się tym wszystkie oddziały Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych, które jest filią międzynarodowej sieci Hostelling International (HI). Aby korzystać z sieci schronisk za granicą, trzeba posiadać plastikową legitymację PTSM. Do jej uzyskania nie jest wymagane zdjęcie, a optaty w zależności od wieku wynoszą: legitymacja junior - dzieci i młodzież szkolna (także ze szkół pomaturalnych) 8 zł, studenci 17 zt; legitymacja senior - nauczyciele czynni i emerytowani 16 zt, dorośli pracujący 26 zt. Legitymacja wraz ze znaczkiem zachowuje ważność przez rok od daty wystawienia. Kartonowa legitymacja PTSM ważna jest tylko na terenie Polski. W każdej placówce PTSM można ponadto nabyć Informator Międzynarodowej Federacji Schronisk Młodzieżowych The Guide to Budget Accomodation (Przewodnik po tanich noclegach), publikowany w dwóch oddzielnych tomach: Europa i kraje basenu Morza Śródziemnego (40 zt) oraz Afryka, Ameryka, Azja, Australia i Nowa Zelandia (40 zł). Przewodnik zawiera aktualne informacje o schroniskach wraz z cenami, podane w języku angielskim, niemieckim, francuskim i hiszpańskim. KARNET KEMPINGOWY l MIĘDZYNARODOWE PRAWO JAZDY Karnet kempingowy CCI (Camping Card International) uprawnia do zniżek w wysokości 5-20% na kempingach zrzeszonych w Międzynarodowej Federacji Kempingu i Karawaningu. W wydawanym co roku informatorze podane są szczegółowe informacje o kempingach zrzeszonych w tej organizacji, począwszy od numerów telefonów, a skończywszy na danych o jakości toalet. Karnet funkcjonuje też na kempingach jako dowód tożsamości (z powodzeniem zastępujący paszport), który zawsze trzeba deponować w recepcji kempingu. Posiadacz karnetu oraz wszystkie osoby podróżujące z nim tym samym samochodem objęci są ubezpieczeniem od kradzieży na terenie kempingu. Karnet kempingowy obowiązuje w całej Europie z wyjątkiem Albanii, Rumunii i WNP. Ważny jest od momentu wykupienia do końca roku kalendarzowego. Można go na- UBEZPIECZENIA / 13 12 / INFORMACJE PODSTAWOWE być w biurach turystyki PZMot oraz w Polskiej Federacji Kempingu i Karawaningu. Przy zakupie trzeba okazać paszport. Cena karnetu wraz ze znaczkiem i informatorem wynosi 30 zt. Międzynarodowe prawo jazdy wystawiane jest przez lokalne wydziały komunikacji po złożeniu wniosku, l zdjęcia, okazaniu prawa jazdy i dowodu osobistego oraz wpłaceniu 32,50 zt. Posiada UBEZPIECZENIA OSÓB Podstawowe rodzaje ubezpieczeń dla osób wyjeżdżających za granicę to: ubezpieczenie kosztów leczenia, ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenie bagażu podróżnego oraz ubezpieczenie assistance. UBEZPIECZENIE KOSZTÓW LECZENIA Gwarantuje ono zwrot kosztów: bezpośredniej pomocy lekarskiej łącznie z kosztami transportu do ambulatorium lub szpitala, dalszego leczenia ambulatoryjnego lub szpitalnego (ale tylko do momentu, gdy stan chorego pozwoli na przewiezienie go do kraju), • podróży powrotnej poszkodowanego i innych. W wielu częściach Portugalii państwowa służba zdrowia pozostaje w tyle w porównaniu z większością krajów Europy Północnej i podróżujący niekiedy decydują się na leczenie prywatne. W takim przypadku trzeba będzie zapłacić na miejscu, ale, posiadając polisę, można się ubiegać o zwrot poniesionych kosztów, łącznie z wydatka- trzyletni okres ważności. Według informacji Ministerstwa Transportu, wszystkie kraje europejskie z wyjątkiem Albanii, Grecji i Szwajcarii (które nie podpisały Konwencji Wiedeńskiej z 1968 r.) honorują zwykle polskie prawo jazdy wydane po l stycznia 1971 r. Warto jednak międzynarodowe prawo jazdy traktować jako dodatkowy dowód tożsamości napisany w kilku językach. mi na lekarstwa zalecone przez aptekę. Należy zachować wszystkie kwity. Cena polisy zależy od czasu jej obowiązywania, zwykle dzielonego na okres miesiąca (lub do 30 dni) i powyżej miesiąca (powyżej 30 dni), oraz kwoty gwarancyjnej, do wysokości której towarzystwa ubezpieczeniowe zwracają poniesione przez osobę ubezpieczoną wydatki na leczenie spowodowane nagłą chorobą albo nieszczęśliwym wypadkiem. Składka na ubezpieczenie obejmujące całą Europę kosztuje obecnie średnio: przy pobycie do 30 dni od 0,60 $ do 0,90 $ na każdy dzień w zależności od wysokości kwoty gwarancyjnej (między 10 000 $ a 25 000 $); powyżej 30 dni składka jest niższa i wynosi ok. 0,45-0,70 $ na dzień. Przed podjęciem ostatecznej decyzji warto dokładnie zapoznać się z treścią polisy i proponowanymi warunkami. Często towarzystwa ubezpieczeniowe stosują system zniżek dotyczący dzieci i młodzieży (10-30% zniżki), uczestników imprez organizowanych przez biura podróży lub zorganizowanych wyjazdów grupowych. Bonifikaty mogą także obejmować wyjeżdżających w okresie wakacyjnym. Cena polisy wzrasta dla osób starszych, najczęściej powyżej 60. lub 70. roku życia. Za dodatkową optatą można ubezpieczyć się od kosztów leczenia stomatologicznego, a także od kosztów leczenia związanego z wypadkami powstałymi podczas uprawiania sportów wyczynowych, alpinizmu i speleologii. Osoby podejmujące pracę za granicą, po opłaceniu dodatkowej składki, również mogą wykupić stosowne ubezpieczenie kosztów leczenia. POSTĘPOWANIE W RAZIE NAGŁEGO ZACHOROWANIA LUB NIESZCZĘŚLIWEGO WYPADKU W przypadku zaistnienia konieczności poddania się leczeniu szpitalnemu wykupiona w Polsce polisa może uchronić przed pokrywaniem kosztów i własnych pieniędzy, o ile polskie towarzystwo posiada w danym kraju swojego przedstawiciela, który może uregulować je bezpośrednio na miejscu. Zdarzenie należy zgłosić przedstawicielowi, dzwoniąc pod wskazany w informatorze bądź w polisie numer telefonu. W podobnej sytuacji towarzystwa, które nie mają zagranicznych pośredników, przewidują możliwość dokonania przelewu bezpośrednio na konto szpitala lub lekarza. Jeśli nie korzysta się z pomocy pośrednika, należy pamiętać, by w przypadku nawet drobnej pomocy lekarskiej, zakupu leków czy środków opatrunkowych starać się uzyskać dokumentację lekarską oraz skrzętnie zbierać wszelkie rachunki i dowody poniesionych wydatków. Po powrocie do kraju należy w ciągu 7 dni zgłosić się do swojego oddziału towarzystwa ubezpieczeniowego i przedstawić wszystkie rachunki i dokumenty. UBEZPIECZENIE OD NASTĘPSTW NIESZCZĘŚLIWYCH WYPADKÓW Za nieszczęśliwy wypadek objęty ubezpieczeniem uważane jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, w następstwie którego osoba ubezpieczona, niezależnie od swojej woli, doznała trwałego uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub zmarła. Wysokość świadczenia zależy od stopnia trwałego uszczerbku na zdrowiu, zwyczajowo ustalanego przez lekarzy powołanych przez dane towarzystwo ubezpieczeniowe. W przypadku śmierci osoby ubezpieczonej świadczenie przechodzi na wyznaczoną imiennie osobę upoważnioną lub na cztonków rodziny. UBEZPIECZENIE BAGAŻU Na czas wyjazdu ubezpieczyć można również rzeczy przeznaczone do użytku osobistego. Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje bagaż podróżny, który znajduje się pod bezpośrednią opieką osoby ubezpieczonej albo w pomieszczeniu przeznaczonym na czas przewozu do przechowywania bagażu. Wyptatę odszkodowania można uzyskać za bagaż utracony w wyniku wypadku lub katastrofy środków komunikacji oraz zdarzeń losowych, takich jak pożar, ulewny deszcz, trzęsienie ziemi, nieszczęśliwy wypadek itp. W przypadku kradzieży towarzystwa najczęściej wypłacają tylko część kwoty gwarancyjnej. Podstawą do uzyskania odszkodowania jest raport policji lub innych służb, dotyczący zdarzenia. UBEZPIECZENIE ASSISTANCE W wypadku ubezpieczenia assistance towarzystwo ubezpieczeniowe za dodatkową opłatą roz- szerza zakres ochrony ubezpieczeniowej, która może wówczas obejmować np. pomoc prawną i finansową, koszty transportu towarzyszących cztonków rodziny, opiekę nad nieletnimi dziećmi, wcześniejszy powrót ubezpieczonego do kraju itp. UBEZPIECZENIA SAMOCHODOWE ZIELONA KARTA Jest to obowiązkowe międzynarodowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane przez kierowcę poza granicami kraju. Ubezpieczenie to honorowane jest przez blisko 40 państw członkowskich, zrzeszonych w systemie Zielona Karta (nazwa wzięta się stąd, że polisy drukowane są na zielonym papierze). Wyjazd samochodem za granicę bez tego dokumentu jest nielegalny i w praktyce prawie niemożliwy, gdyż służby celne kontrolują jego posiadanie na równi z paszportem. Cena ZK zależy od pojemności silnika, kursu dolara, czasu planowanej podróży, kierunku wyjazdu (tańsze są ZK na wyjazd np. do Czech). Można otrzymać zniżki, gdy w danej firmie komunikacyjnej zostały wykupione inne ubezpieczenia komunikacyjne. Rozpiętość cen jest znaczna, od 120 do 300 zt przy wyjeździe na miesiąc -np. w Warcie miesięczna ZK dla samochodu o pojemności silnika 1500 cm3 kosztuje 190 zł (dla stałych klientów) i 230 zt dla pozostałych. PZU swoim klientom (wykupione ubezpieczenie OC) oferuje w roku 2000 Zieloną Kartę za darmo. AUTO-CASCO Ubezpieczenie auto-casco (AC) chroni właściciela samochodu przed poniesieniem wydatków związanych z uszkodzeniem lub kradzieżą pojazdu. Niektóre towarzystwa wprowadzają rozróżnienia -ubezpieczenie od uszkodzeń (AC) oraz ubezpieczenie od ryzyka kradzieży, ognia i wybuchu (KR). Cena ubezpieczenia zależy od wartości samochodu i okresu ubezpieczenia. Mając wcześniej wykupione OC w jednym towarzystwie, można liczyć na zniżki przy wykupie AC. W przypadku powstania szkody za granicą, towarzystwa ubezpieczeniowe wymagają, aby główna naprawa pojazdu przeprowadzona byta po powrocie do kraju. Ubezpieczenie AC zapewnia pokrycie kosztów naprawy za granicą tylko w zakresie niezbędnym do kontynuowania bezpiecznej jazdy i tylko do ściśle określonej kwoty. Jeżeli koszty przekraczają ustalone limity, należy skontaktować się z zagranicznym przedstawicielem towarzystwa ubezpieczenie- INFORMACJA I MAPY / 15 14 / INFORMACJE PODSTAWOWE wego, który uzgodni ze specjalistycznymi służbami drogowymi lub warsztatem zakres napraw i wysokość zaptaty. Adresy zagranicznych przedstawicieli zamieszczone są w instrukcji do polisy AC. Z ubezpieczenia AC nie można skorzystać, jeżeli samochód ulegt awarii wynikłej z jego eksploatacji. ASSISTANCE Ten rodzaj polisy poszerza zakres ubezpieczenia samochodowego, które może obejmować na przykład organizację i pokrycie kosztów holowania pojazdu do najbliższego parkingu czy warsztatu, powrotu do Polski kierowcy i pasażerów (gdy naprawa pojazdu nie jest możliwa), a nawet pokrycie kosztów pomocy medycznej dla osób rannych i ich transportu. POSTĘPOWANIE W RAZIE WYPADKU SAMOCHODOWEGO Przy okazji ubezpieczania auta (Zielona Karta) jeszcze w kraju warto poprosić o formularz wypadkowy (European Accident Statement), który może znacznie uprościć sprawy, gdy zdarzy się najgorsze. Pa- Przy wjeździe do Portugalii nie są wymagane żadne szczepienia, ale warto się zaszczepić, podobnie jak przy wyjeździe do krajów śródziemnomorskich, przeciw tyfusowi i chorobie Heinego-Medina, a także przeciw żółtaczce, gdyż nie tak dawno na wybrzeżu w okolicach Porto zachorowało na nią wiele ludzi. Ze względu na wyraźny wzrost liczby zachorowań, warto się również zaszczepić przeciw zapaleniu opon mózgowych. W przeciwieństwie do tego, co mówią hipochondrycy, na terenie catej Portugalii wodę można pić na- miętaj! Nie podpisuj za granicą żadnych oświadczeń, których nie możesz przeczytać lub zrozumieć - nalegaj na przetłumaczenie, a podpis sktadaj po świadomym zaakceptowaniu jego treści. Bezpośrednio po zdarzeniu należy zapewnić pomoc lekarską osobom poszkodowanym oraz wezwać policję. Jednocześnie pamiętać trzeba o zapewnieniu bezpieczeństwa ruchu w miejscu wypadku innym pojazdom. Powinno się też niezwłocznie powiadomić o wypadku zagranicznego przedstawiciela swojej firmy ubezpieczeniowej. Do czasu przybycia policji nie można zmieniać położenia pojazdów, między którymi doszło do wypadku. Funkcjonariusze policji sporządzają protokół wypadkowy, który otrzymuje każda ze stron. Jeśli na miejscu nie ma policji, niezbędne jest uzyskanie danych dotyczących kierowcy drugiego pojazdu, jak również marki, numeru rejestracyjnego, numeru polisy i nazwy jego towarzystwa ubezpieczeniowego (odpowiednie rubryki zawarte są w formularzu wypadkowym). Dane te są podstawą dochodzenia odszkodowania z polisy sprawcy wypadku. wet z kranu, a także z różnych źródełek. Należy uważać na zdradliwe stawy i strumyki na południu kraju. Poza tym w Portugalii nie ma większych zagrożeń dla zdrowia. Jedynie komary mogą być bardzo dokuczliwe, ale tylko w pewnych porach roku i na niektórych obszarach. Trudno powiedzieć, gdzie jest ich najwięcej; panuje jednak przekonanie, że najbardziej uciążliwe są komary na północy kraju i na wybrzeżu w okolicach Lizbony. Jedynie w grudniu i styczniu nigdzie nie ma komarów. Olejki przeciw komarom można kupić w większości miast i kurortów. APTEKI, LEKARZE l SZPITALE Pracownicy portugalskich aptek (farmacia), znajdujących się prawie w każdym miasteczku, udzielają porad w przypadku łagodniejszych dolegliwości; w większych miastach znajduje się co najmniej jedna apteka, gdzie personel włada językiem angielskim. W aptekach pracują wysoko wykwalifikowani farmaceuci sprzedający też leki, które w innych krajach można dostać tylko na receptę. W przypadku wystąpienia poważnej choroby, w konsulacie (przy odrobinie szczęścia także na komendzie policji, w biurze informacji turystycznej lub w większym hotelu) można otrzymać adres lekarza znającego język angielski. Adresy szpitali w poszczególnych miastach (w Lizbonie Portugalskie Krajowe Biuro Informacji Turystycznej dysponuje dużą ilością rozmaitych bezpłatnych folderów i map. Co prawda, niektóre z zamieszczonych tam informacji należy traktować z przymrużeniem oka, ale przed udaniem się w podróż do Portugalii warto skontaktować się z jednym z oddziałów tego biura. W każdym portugalskim mieście lub wiosce znajduje się biuro informacji turystycznej zwane turismo. Urzędujący tam pracownicy są niezwykle uprzejmi, udzielają wyczerpujących informacji i służą pomocą w znalezieniu i zarezerwowaniu miejsc noclegowych (niektóre biura pośredniczą w dokonywaniu rezerwacji, inne dysponują jedynie listą noclegów). W biurach informacji turystycznej otrzymać można też bardzo przydatne mapy i broszury, których daremnie by szukać w biurach krajowych. Większość biur informacji turystycznej została wyszczególniona w tekście przewodnika, łącznie z godzinami otwarcia; nie należy jednak być zaskoczonym, gdy w wyznaczonych godzinach urzędowania zastanie się drzwi zamknięte - obsługa często sama ustala, jak długo pracuje, zwłaszcza w małych miasteczkach i wioskach. Miejscowe biura tego rodzaju otwarte są przeważnie od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00-12.30 j 14.00-18.00, ale w Porto, Lizbonie, regionie Algarve i w wielu miejscowościach letniskowych działają one znajduje się szpital angielski) znajdziesz w tekście przewodnika. W nagłych przypadkach należy dzwonić pod bezpłatny numer pogotowia B112. o wiele dłużej, a obsługę turystów prowadzi się niekiedy nawet w niedziele. Biura informacji turystycznej położone w mniej uczęszczanych miastach i wioskach są przeważnie nieczynne w weekendy. Z wszelkimi pytaniami turyści mogą dzwonić obecnie na bezpłatną doskonałą miejscową infolinię (Linha Yerde Turista; s800/296296), której operatorzy udzielą informacji o muzeach i godzinach ich otwarcia, środkach transportu i rozkładach jazdy, podadzą np. listę hotelów i restauracji, szpitali i komisariatów policji. Linia działa od poniedziałku do soboty od 9.00 do północy oraz w niedziele i święta od 9.00 do 20.00. Operatorzy władają językiem portugalskim, angielskim, francuskim i hiszpańskim. Za pośrednictwem Portugalskiego Krajowego Biura Informacji Turystycznej otrzymać można w miarę dobrą mapę kraju (1:600 000), doskonalą na wszystkich trasach z wyjątkiem górskich szlaków. Jednak jeżeli planuje się zwiedzanie kraju samochodem, warto zainwestować w dobrą mapę samochodową. Do najlepszych map tego rodzaju, które można kupić poza granicami Portugalii, zalicza się te wydawane przez Michelina (1:400 000 Portugal; NR 440) i GeoCenter w serii Euro Map (1:300 000 Portugal and Galicia). GeoCenter wydaje również mapę Algarve (1:200 000) oraz Lizbony i okolic (1:250 000); niezłe mapy proponuje również Bar-tholomew's Algarve Holiday Map (1:100 000). Osoby planujące dłuższy pobyt w Lizbonie powinny zaopatrzyć się w doskonalą niemiecki plan Falk Plan. Warto też zerknąć na nową stronę internetową tworzoną przez Geocid www.geocid-snig.cnig.pt, oferującą satelitarne lub widziane z lotu ptaka obrazy topograficzne terenu oraz niezliczoną ilość map, obejmujących niemal całą Portugalię. Bardziej szczegółowe, topograficzne mapy turystyczne otrzymać można w Lizbonie w Instituto Geografico e Cadastral (mieszczącym się przy Basilica da Estrela), w Instituto Geografico do CENY, PIENIĄDZE I BANKI / 17 P16 / INFORMACJE PODSTAWOWE Exercito (Avenida Dr. Alfredo Bensaude, Olivais Norte), a także w Porto w Porto Editora (Praga Filipe de Lancastre 42, sr222007681). Niestety, większość tych map jest ogromnie przestarzała i po prostu nieaktualna. Mimo że wielki program aktualizacji rozpoczął się w 1996 r., nowe wersje map (1:25 000, tzw. Seria M888) obejmują obecnie tylko niektóre regiony i są właściwie bezużyteczne dla turystów pieszych. Niektóre z ww. ogólnych map Portugalii można zamówić w sieci Sklep Podróżnika (centrala: Warszawa, ul. Kaliska 8/10, B022/8225487). PORTUGALIA W INTERNECIE Prezentowane strony www podają informacje w angielskiej wersji językowej (chyba że zaznaczono inaczej). Tania podróż www.budgettravel.com/portugal.htm : Wiele pożytecznych odsyłaczy. Feiras i romarias www.rede-afmanaque.pt/feiras Lista organizowanych przez poszczególne regiony feiras i romarias (w jęz. portugalskim). Koniecznie trzeba to przeczytać przed wyjazdem. ICEP (Inwestycje, handel i turystyka w Portugalii) www.portugal.org/ lub www.portugalinsite.pt Strona tworzona przez agencję rządową, odpowiedzialną za promocję Portugalii poza jej granicami. Informacje dotyczą atrakcji turystycznych, sportu i kultury; odsyłacze do biur organizujących noclegi, rozmaitych firm i katalogów, Instituto Portugues de Museus www.ipmuseus.pt/html/inetdexl.html .Elegancka strona, ze szczegółowymi informacjami i możliwością "odwiedzenia" 29 muzeów oraz odsyłaczami do pozostałych. Muzyka www.ed.ac.uk/~ptr/music/Musica.html Bibliografia współczesnej i etnicznej muzyki portugalskiej. Czasopisma The Electric News jest jedyną angielskojęzyczną gazetą dostępną w Internecie (www.nexus-pt.com/news/index.hts), daleko lepszą od zwykłych lokalnych brukowców (choćby tych wydawanych w Algarve). Prasa portugalska ma w Internecie bogatą reprezentację: Correio da Manna: correiomanha.pt/ Diśrio de Notfcias: www.dn.pt/ Jornal de Notfcias: www.jnoticias.pt/ Pfiblico: wv Parki narado* www.di.uir. Strony i od cjarni i pn cid.pt/areć GEOCID www.geoci Wysokiej "blico.pt/ it/~esteves/turismo/parquesl.html e do wszystkich portugalskich parków narodowych, łącznie z mapami, informa-nyrni uwagami; na podobnych stronach w języku portugalskim (www.info-ócz innych ciekawostek znaleźć można portugalską konstytucję. wnig.pt iclczości, satelitarne i wykonywane z lotu ptaka, obrazy topograficzne terenu oraz niezliczona ilość map prawie całej Portugalii - bardzo przydatnych do pieszych wędrówek. CENY, PIENIĄDZE I BANKI / 17 CENY, PIENIĄDZE l BANKI Koszty utrzymania w Portugalii systematycznie wzrastają od 1986 r., kiedy to kraj ten wstąpit w struktury Wspólnoty Europejskiej; nie ma to jednak zbyt wielkiego wpływu na kieszeń przeciętnego turysty. Noclegi, komunikacja, posiłki i napoje są wciąż tańsze niż w krajach zachodniej Europy czy Ameryki Północnej, a jakość usług znacznie lepsza niż w Hiszpanii. Wyższe ceny dotyczą jedynie benzyny i rozmów telefonicznych. Pokój dwuosobowy w tańszych hotelach kosztuje ok. 15-30 $, w hotelach dwu- i trzygwiazdkowych 30-60 $, cztero- i pięciogwiazdkowych 75-265 $ a w pousadas nawet powyżej 96 $. Za miejsce na kempingu we wszystkich rejonach kraju, z wyjątkiem najbardziej ekskluzywnych obszarów nadmorskich, płaci się ok. 3-6 $ od osoby (za namiot nie pobiera się dodatkowych opłat). Kompleksowa i szczegółowa strona, zawierająca również użyteczne informacje dotyczące plaż, dziedzictwa historii, a nawet prognozy pogody. Ruch pieszy w Portugalii www.iut-orsay.fr/eguet/Pietons.html Dziwaczne, etymologiczne studium dotyczące znaków drogowych, funkcjonujących w Portugalii w latach 40. i później. Przewodnik po hotelach portugal-hotels.com/ Najobszerniejsza internetowa lista portugalskich hoteli, z numerami telefonów, adresami, niektórymi cenami, ale bez opisów. Portugalia wirtualna www.portugalvirtual.pt/ Strona z odsyłaczami do szczegółowych spisów hoteli (wraz z cenami), restauracji i barów - każdy, niestety, umieszczony na oddzielnej stronie, przydaje się zatem tylko do sprawdzenia konkretnych miejsc w konkretnych miastach. Solares de Portugal (poprzednio Turihab) www.turihab.pt lub www.solares-de-portugal.com Internetowa broszurka prezentująca fotografie i szczegóły ponad 90 budynków objętych planem (szczegóły zob. s. 25), od skromnych chat do niegdysiejszych pałaców; petna informacja dotyczące rezerwacji. Town Net www.townnet.com/world/europe/portugal.html Portugalska sekcja Town Net, z informatorem ogólnym, wiadomościami prasowymi, prognozą pogody i kursem walut. Turista Yirtuai Portugufe tvp.ua.pt/ Jedna z najlepszych stron, jeśli chodzi o linki do regionalnych czy miejskich stron www, uporządkowanych zgodnie z podziałem administracyjnym. Szukać można według listy bądź mapy.rasa portugalska ma w Internecie bogatą reprezentację: Correto da Manna: correiomanha.pt/ Diśrio de Notfcias: www.dn.pt/ Jornal de Notfcias: www.jnoticias.pt/ 18 / INFORMACJE PODSTAWOWE KOMUNIKACJA / 19 KOMUNIKACJA Zwykty, ale pożywny posiłek kosztuje ok. 7,50 $, a cena za obiad w eleganckiej restauracji nie powinna przekroczyć 30 $ od osoby. Także napoje nie są zbyt drogie; butelka domowego wina rzadko kosztuje więcej niż 5 $, a za kufel miejscowego piwa płaci się ok. 60 centów. Dla niewymagają-cych turystów, zaopatrujących się na ulicznych targach i w matych supermarketach, koszty wyżywienia będą porównywalne z kosztami w Polsce. Podróżowanie transportem publicznym również jest stosunkowo niedrogie, tym bardziej, że turyści przeważnie pokonują tylko niewielkie odległości, a bilety, zwłaszcza kolejowe, są tanie. Przykładowo podróż pociągiem 2. klasy i Porto do Lizbony lub z Lizbony do Algarve kosztuje ok. 18 $. W większości miejsc dzienne utrzymanie wynosi średnio ok. 45$; podana cena obejmuje nocleg, piknik z lunchem, obiad z napojami w restauracji, przejazd autobusem lub pociągiem oraz jedno lub dwa piwa. Pobyt na kempingu i nieco większa oszczędność umożliwiają zmniejszenie kosztów utrzymania. Natomiast przeznaczając na dzień 50-60 $, można pozwalać sobie na wszystkie zachcianki. Warto wiedzieć, że ceny w Lizbonie i Al-garve są najwyższe w całym kraju, a we wszystkich większych miejscowościach wczasowych wszystko jest droższe o mniej więcej 10%. PIENIĄDZE Portugalska jednostka monetarna to escudo (esc.), 1000 escudos to conto. W Portugalii w środku ceny umieszcza się znak $: 1000SOO to inaczej tysiąc escudos lub jedno conto. 100 esc. stanowi równowartość 2,03 zt (II 2000), a l $ odpowiada 205 esc. W Portugalii emituje się banknoty o nominale 500,1000, 2000, 5000 i 10 000 esc. oraz monety o wartości 5,10,20,50,100 i 200 esc. W sklepach ceny zaokrągla się niekiedy do 10 esc., dlatego nie należy się wtedy czuć oszukanym. Na tereny wiejskie nie ma sensu wyruszać bez drobnych i banknotów o niskim nominale. Nie jest łatwo rozmienić banknot 10 000 esc. w autobusie lub w małym sklepiku na wsi. Wszystkie ceny w przewodniku zostały zapisane po polsku, tj. przy użyciu skrótu esc. BANKI l WYMIANA WALUTY Najkorzystniejszy sposób pobierania pieniędzy z konta podczas pobytu w Portugalii umożliwia po- siadanie karty kredytowej; najpopularniejsze z nich to Visa, American Express, Master Card i Eurocard. Wiele hoteli i restauracji honoruje tę formę płatności, a w większości miast znajdują się bankomaty (Multibanco), umożliwiające pobieranie gotówki (należy pamiętać numer PIN). Automatycznie pobierana jest też, podobnie jak w bankach, oplata za wymianę waluty, ale i tak j wychodzi to taniej niż ponoszenie dodatkowych opłat w przypadku czeków podróżnych. Dziennie można w ten sposób pobrać do 40 000 esc. Banki oferujące tego typu usługi to Banco Fonsecas & Burnay oraz Banco Pinto & Sotto Maior. Wprowadzone ostatnio przepisy sprawiły, że korzystanie z czeków podróżnych w Portugalii jest bardzo drogie; warto jednak zaopatrzyć się w kilka na wypadek, gdyby karta kredytowa została zagubiona, skradziona lub wciągnięta przez bankomat. Czeki podróżne można nabyć w prawie każdym banku (nawet jeśli nie posiada się własnego konta) lub w biurach Thomas Cook i American Express, a zrealizować we wszystkich bankach, kantorach wymiany walut (camblos) i na większych dworcach kolejowych. W Portugalii można też posługiwać się euroczekami, aby płacić w licznych sklepach lub wymieniać na gotówkę w większości banków. Od osób realizujących czeki podróżne w Portugalii pobierana jest we wszystkich bankach dosyć wysoka prowizja, niekiedy nawet 2500 esc. lub więcej od jednej transakcji; warto więc pamiętać, aby przed dokonaniem transakcji rozmienić odpowiednią ilość pieniędzy. Dużo mniejsze prowizje pobierają kantory, które mieszczą się w cainas, czyli małych bankach oszczędnościowych lub kasach budowlanych; podobnie też większe hotele oferują, niekiedy wymianę czeków przy niewielkiej prowizji. Banki znajdują się nawet w najmniejszych miejscowościach. Zazwyczaj otwarte są od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30-15.00. W niektórych bankach w Lizbonie oraz w miejscowościach wypoczynkowych leżących w regionie Algan/e po południu czynne są kantory wymiany walut, a w innych bankach zainstalowano automaty, w których można dokonać wymiany pieniędzy. Banki pobierają niewielką prowizję, która nie powinna być wyższa niż 600 esc. Noszenie gotówki przy sobie nie jest najlepszym pomysłem, zatem warto pomyśleć o innych rozwiązaniach. Portugalia nie jest dużym krajem, dlatego autobusem lub pociągiem można z łatwością dostać się prawie wszędzie. Pociągi są zwykle tańsze i niektóre linie kolejowe wiodą wśród pięknych krajobrazów, za to podróżowanie autobusem pochłania mniej czasu, zwłaszcza na krótszych trasach. Orientacyjny czas trwania i częstotliwość kursów podane są pod koniec każdego rozdziału w Informacjach o połączeniach, natomiast połączenia lokalne zostały wyszczególnione w tekście przewodnika. Dobrym pomysłem na zaoszczędzenie czasu jest wypożyczenie samochodu, co umożliwia zwiedzenie dużo większego obszaru. Portugalskie linie kolejowe CP obsługują wszystkie połączenia kolejowe w kraju. Na większości z nich kursują pociągi Regional, zatrzymujące się na prawie każdej stacji i dysponujące wagonami 1. i 2. klasy. Znacznie szybsze są Inter-regional, które zatrzymują się tylko na większych stacjach. Z kolei dwa razy szybsze, a zarazem dwukrotnie droższe, są pociągi Intercidades; warto pamiętać, że wymagana jest w nich wcześniejsza rezerwacja miejsc. Najszybsze, najlepsze i najdroższe pociągi to Rapi-dos (lub Alfa), które kursują na trasie Lizbona-Coi-mbra-Porto; czasem w składzie pociągu są. tylko wagony 1. klasy. Posiadacze kolejowych biletów zniżkowych nie są zwolnieni z dopłaty w najszybszych pociągach Intercidades i Rapidos (zob. niżej). Na dworzec kolejowy najlepiej przybyć nieco wcześniej, gdyż przy kasach biletowych ustawiają się często długie kolejki. Niekiedy w kolejce mu- szą stać nawet turyści posiadający kolejowy bilet zniżkowy, gdyż na każdy pociąg trzeba obowiązkowo wykupić miejscówkę. Osoby, które rozpoczęty podróż pociągiem bez uprzedniego wykupienia biletu, będą musiały zapłacić wysoką karę konduktorowi lub zostaną zmuszone do opuszczenia wagonu na następnej stacji. Jednak na niektórych matych stacjach w ogóle nie prowadzi się sprzedaży biletów; w tej sytuacji bilet kupuje się w pociągu u konduktora. W kasach biletowych na dworcach kolejowych w dużych miastach otrzymać można dokładny rozkład jazdy (600 esc.) oraz wykaz kursów poszczególnych pociągów. Skorzystać można również z in-ternetowej strony www.cp.pt/. Udziela się też tam informacji o pociągach przewożących samochody (Auto-express), które kursują wyłącznie na trasach z Lizbony do Porto, Faro, Guardy i Mangualde. Wielka szkoda, że zlikwidowano kilka starych linii górskiej kolejki wąskotorowej; kursowały one na trasach Tamega-Amarante, Corgo-Vila Real, Tua-Mirandela i Duoro-Pocinho (północna Portugalia). Na kilku innych trasach, gdzie również zawieszono kursy tych kolejek, jeżdżą teraz autobusy CP; honoruje się w nich zwykłe oraz zniżkowe bilety kolejowe. Warto też pamiętać, że stacje kolejowe znajdują się niekiedy wiele kilometrów za miastem lub wioską (np. stacja Portalegre odległa jest o 12 km od centrum miasta) i że środki transportu publicznego kursują na tych trasach bardzo rzadko. ZNIŻKOWE BILETY KOLEJOWE Bilety kolejowe są stosunkowo niedrogie, dzieci poniżej 4. roku życia podróżują bezpłatnie, a za te pomiędzy 4. a 12. rokiem życia płaci się tylko połowę biletu normalnego. Osoby, które ukończyły 60 lat, mogą otrzymać 30% zniżki za okazaniem paszportu lub innego dowodu tożsamości, potwierdzającego przekroczenie tej granicy wiekowej. Przysługuje im wtedy specjalny bilet zwany Bilhete Terceira Idade. Na głównych liniach najtaniej jest w tzw. "niebieskie dni", tzn. przez cały tydzień z wyłączeniem piątkowych i niedzielnych popołudni, poniedziałkowych poranków, świąt narodowych i dni poprzedzające takie święta. Planującym częste przejazdy pociągami, najbardziej opłaca się nabycie kolejowego biletu zniżkowego; trzeba jednak pamiętać, że wymaga 20 / INFORMACJE PODSTAWOWE KOMUNIKACJA / 21 PORTUGALIA: POCIĄGI j N Salamanka i Paryż HISZPANIA LTamega Linę 2. Corgo Linę Sewillo 3. Douro Linę 4. Vouga Linę 5. Norte Linę 6. Minho Linę 7. Póvoa Linę 8. Beira-Alta Linę 9. Beira-Baixa Linę 10. LesteLine 11. Portalegre Linę 12. OesteLine 13. SulLine 14. Sado Linę 15. Algarve Linę 16. Tua Valley Linę on dopłaty do najszybszych pociągów - Interci-dades i Rapidos. Linie CP prowadzą sprzedaż własnych biletów zniżkowych (bilhete turistico), które są honorowane w wagonach pierwszej klasy we wszystkich pociągach (z wyjątkiem pociągów Talgo kursujących na trasie Lizbona-Ma-dryt); karnet siedmiodniowy kosztuje 18 200 esc. Linie zastąpione autobusami kursowymi (104 $), 14-dniowy 36 000 esc. (208 $), a 21-dni-owy 54 000 esc. (312 $). Biura CP sprzedają też karnety rodzinne (cartao de familia) i bilety grupowe (bilhetes de grupo), dzięki którym otrzymuje się różne zniżki; szczegółowe informacje na ten temat można uzyskać na lokalnych stacjach kolejowych. Koleje portugalskie honorują większość międzynarodowych biletów zniżkowych, np. InterRail, czy Euro Domino (szczegółowe informacje o tych biletach zamieszczono w rozdziale Podróż do Portugalii -Pociąg, s. 6). Podróżowanie autobusem stało się bardziej popularne niż korzystanie z usług linii kolejowych, ponieważ ten środek lokomocji umożliwia dojazd do nawet najmniejszych miasteczek i wiosek. Poza tym przejazd autobusem trwa zwykle znacznie krócej niż podróż pociągiem, trzeba się jednak liczyć z wyższą ceną biletu. Na dłuższych trasach kursują wygodne autobusy pośpieszne, ale wymagana jest wcześniejsza rezerwacja miejsc -zwłaszcza w lecie na trasie Lizbona-Algan/e. Jeszcze do niedawna połączenia autobusowe były obsługiwane przez państwową firmę przewozową Rodovfaria Nacional (RN). Obecnie znajduje się ona w rękach prywatnych właścicieli; państwo zarządza nadal krajową siecią autobusów pośpiesznych (Redę Eupressos). Mapkę obsługiwanych przez nią tras można znaleźć w Internecie na -stronie www.rede-expressos.pt/index_uk.htm. Powstało też wiele innych prywatnych firm przewozowych, które ze sobą rywalizują; dzięki temu zwiększyła się liczba kursujących na danej linii autobusów. Cala sprawa ma także drugie oblicze - na niektórych liniach lokalnych zmniejszono liczbę połączeń lub wręcz zlikwidowano niedochodowe kursy. Duża konkurencja powoduje też spore zamieszanie: czasem do tego samego miasta kursują dwa autobusy różnych firm, przy czym odjeżdżają one z innych przystanków; w tej sytuacji pracownicy urzędujący w biurach poszczególnych firm niekiedy odmawiają udzielania informacji o rozkładzie jazdy i miejscu odjazdu autobusu konkurencji - po szczegółowe informacje na ten temat trzeba się wtedy udać do najbliższego biura informacji turystycznej. Na lokalnych dworcach autobusowych, które w miarę możliwości zostały wyszczególnione w tekście przewodnika, można się zaopatrzyć w rozkład jazdy, a także zarezerwować miejsce na przejazd autobusem dalekobieżnym. W przeciwnym razie należy udać się do lokalnego biura informacji turystycznej, którego pracownicy z pewnością udzielą porady, gdzie można zarezerwować bilet lub wsiąść do odpowiedniego autobusu, zwłaszcza że adresy, firmy przewozowe i trasy przejazdu zmieniają się co roku. Dobrze wiedzieć, że w weekendy autobusy kursują znacznie rzadziej, a czasami w ogóle (zwłaszcza na obszarach wiejskich); trzeba się też liczyć z tym, że niektóre autobusy odjeżdżają o bardzo wczesnej porze. Wynika to z tego, że połączenia autobusowe ustalane są głównie z myślą o dojeździe do szkoły i placów targowych, podczas gdy potrzeb turystów nie bierze się pod uwagę. WŁASNY TRANSPORT, WYPOŻYCZALNIE SAMOCHODÓW l TAKSÓWKI Jeśli planuje się przejechać Portugalię wszerz i wzdłuż czy też dokładnie poznać wybrany rejon tego kraju, warto zainwestować w wypożyczenie samochodu, co - w porównaniu z tego rodzaju usługami w innych krajach europejskich - jest stosunkowo tanie. Za l l benzyny bezołowiowej płaci się jednak dość dużo, mianowicie 163 esc. (II 2000), a l l oleju napędowego kosztuje 115 esc. (II 2000). Na wszystkich stacjach bak można napełnić benzyną bezołowiową (większość aut z wypożyczalni wymaga tego rodzaju paliwa). W Portugalii nie jest wymagane międzynarodowe prawo jazdy - akceptowane są dokumenty obowiązujące w większości krajów. Przed wyruszeniem w podróż samochodową po Portugalii warto zdać sobie sprawę, że kraj ten pod względem liczby wypadków znajduje się w czołówce państw europejskich. Poprawiła się nieco jakość nawierzchni dróg, ale główne ulice i szosy są wąskie, mają dużo dziur i niebezpiecznych zakrętów. Kierowcy portugalscy są czasem nieobliczalni - trzeba zwracać szczególną uwagę na nadjeżdżające z naprzeciwka samochody, które wykonują manewr wyprzedzania. Nawet na autostradach trzeba co chwilę zerkać w lusterko, aby sprawdzić, czy ktoś nie zbliża się z zawrotną szybkością. Najwięcej śmiertelnych wypadków w kraju notuje się w sierpniu, kiedy to Portugalczycy, którzy wyjechali za granicę w celach zarobkowych, wracają do kraju szybkimi autami, pragnąc zaimponować swoim ziomkom. Sieć autostrad, z główną trasą łączącą Setubal i Lizbonę z Porto, stopniowo rozgałęzia się w głąb kraju. Niedawno ukończono budowę odcinków autostrad biegnących w kierunku wschodnim - z Porto do Bragi i do granicy z hiszpańską Galicją oraz z Aveiro do Vila Real. Na południu kraju można już podróżować autostradą na trasie Lizbona-Algarve; droga IP1 wiedzie teraz przez wschodnią część Al-garve i przecina granicę w Vila Real de Santo Antó-nio. Wszystkie autostrady są płatne, co zwiększa 22 / INFORMACJE PODSTAWOWE koszty podróży; za przejazd na trasie Lizbona-Po-rto trzeba zapłacić ok. 15 $. Takie rozwiązanie jest jednak korzystne dla zagranicznych turystów - ze względu na wysokie opłaty, miejscowi kierowcy unikają autostrad, dzięki czemu należą one do najmniej zatłoczonych dróg w Europie i bez przeszkód można przejechać nimi duże odległości. Odwrotna sytuacja panuje na zwykłych drogach, gdzie natężenie ruchu jest dosyć duże; niekiedy jedzie się bardzo wolno za sznurem ciężarówek. Oprócz tego w miastach bardzo często tworzą się korki, spowodowane rosnącą liczbą samochodów. Zmotoryzowanych czekają też problemy ze znalezieniem parkingu w centrach miast, zwłaszcza w Coimbrze. Jedynie najlepsze hotele posiadają własne parkingi; jednak turyści, którzy nie wynajmują tam pokoi, muszą poświęcić wiele czasu na szukanie jakiegoś innego parkingu (który przeważnie znajduje się na obrzeżach miasta, skąd do centrum trzeba wrócić na piechotę). W Portugalii obowiązuje ruch prawostronny; ograniczenia szybkości do 50 km/godz. na terenie zabudowanym, 90 km/godz. na terenie niezabudowanym i 120 km/godz. na autostradach. Na skrzyżowaniach pierwszeństwo mają samochody nadjeżdżające z prawej strony, ale pod warunkiem, że nie znajduje się tam inny znak drogowy -zasada powodująca totalny nieład na rondach i dająca pierwszeństwo każdemu, który zajedzie drogę. W przypadku zatrzymania przez policję należy okazać dokumenty - najlepiej mieć je zawsze przy sobie i być uprzejmym dla policjantów (zob. Niebezpieczeństwa i kłopoty s. 38). Szukając w mieście miejsca do parkowania, spotyka się mężczyzn pokazujących, gdzie jest wolne miejsce. Są to przeważnie alkoholicy i narkomani, którym kierowcy często dają napiwki (wystarczy 50 esc.), żeby uchronić swoje auta od porysowania. Wiele polis ubezpieczeniowych obejmuje również podróż samochodem do innego kraju; warto sprawdzić to planując wyjazd. Ale nie zawadzi ubezpieczyć się dodatkowo od wypadku i rozbicia pojazdu. W razie awarii samochodu, pomocą służy Auto-móvel Clube de Portugal, który działa w porozumieniu ze związkami motorowymi z innych krajów. Jego główna siedziba mieści się w Lizbonie przy Rua Rosa Araujo 24 (o219425095); na północy kraju zgłoszenia przyjmuje oddział w Porto (s2228340001), natomiast na południu należy kontaktować się z biurem w Lizbonie. WYPOŻYCZALNIE SAMOCHODÓW Wypożyczalnie samochodów znajdują się we wszystkich większych miastach, a także na lotniskach w Lizbonie, Porto i Faro. Firmy miejscowe pobierają zwykle mniejsze opłaty niż trzy główne wypożyczalnie - Hertz, Avis i Europcar. W przewodniku wymienione zostały adresy i numery telefonów niektórych wypożyczalni w Algarve, Lizbonie i Porto, ale po szczegółowe informacje należy udać się do najbliższego biura informacji turystycznej. Cena za wypożyczenie auta nie jest wygórowana; za samochód najtańszej marki ptaci się 150-180 $ za tydzień jazdy bez limitu kilometrów, chociaż w rejonie Algarve ceny w sezonie są znacznie wyższe. W wypożyczalni należy przede wszystkim sprawdzić stan hamulców auta i upewnić się, czy pojazd jest ubezpieczony, gdyż w razie stłuczki czy wypadku pozwoli to uniknąć wydatków na naprawę, które mogą wynieść wiele tysięcy escudos. W razie korzystania po drodze z usług warsztatów samochodowych, warto zachować rachunki; istnieje szansa, że firma wypożyczająca samochód zwróci poniesione koszty napraw. Należy mocno podkreślić, że wypożyczone samochody są szczególnie narażone na kradzież. Jeśli się uda, warto usunąć wszystkie nalepki i etykietki wypożyczalni. Pracownicy firmy być może będą narzekać, ale za to klient i jego rzeczy nie staną się łatwym łupem. Oczywiście, nie można zostawiać niczego wartościowego w niestrzeżonym samochodzie. TAKSÓWKI Przejazd portugalską taksówką jest stosunkowo niedrogi. Warto skorzystać z usług taksówkarzy w sytuacji, gdy trzeba szybko przejechać przez duże miasto lub gdy na terenach wiejskich nie ma możliwości skorzystania z innych środków transportu. Większość taksówek wyposażona jest w taksometry. Minimalna opłata za przejazd wynosi 250 esc. Dodatkowe opłaty pobiera się za transport bagażu oraz w godzinach 22.00-6.00. Poza większymi miastami można negocjować cenę z taksówkarzem, jeśli planuje się kilkugodzinny przejazd. W rejonie Algarve oczywiście kosztuje to znacznie więcej niż gdzie indziej. ROWER l MOTOROWER Rower umożliwia podróżowanie po uroczych terenach wiejskich, jednak w górzystym regionie na północ od Lizbony pedałowanie wymaga wiele wy- sitku; podróż rowerem jest szczególnie męcząca w górzystej Beira Alta i w południowej części Alentejo. Opłaty za przewóz roweru pociągiem nie da się przewidzieć; mieści się ona w przedziale 800-2000 esc., a cała procedura wymaga dużo cierpliwości. Należy przybyć na stację dobre półtorej godziny przed odjazdem pociągu, a potem usilnie prosić pracowników stacji, aby zechcieli otworzyć swoje biuro. Przewóz roweru pociągiem dalekobieżnym kursującym na trasach międzynarodowych trwa co najmniej trzy dni. Z kolei przetransportowanie własnego roweru samolotem stanowi raczej duży kłopot, ale jest to W prawie każdym mieście portugalskim działa co najmniej jeden pensjonat, gdzie za nocleg w pokoju dwuosobowym ptaci się 4000-5000 esc. (20-25 $) i okoto 2500 esc. (13 $) za pojedynczy pokój. Czasem można znaleźć jakiś tańszy nocleg, ale nie oznacza to, że ceny innych pokoi w hotelach Portugalii są bardzo wygórowane (z wyjątkiem Lizbony oraz miejscowości wypoczynkowych w okolicy Alganre w petni sezonu). Turyści dysponujący większą ilością pieniędzy mogą pokusić się o wynajęcie uroczych rezydencji lub jednej z upaństwowionych pousadas, rozproszonych na obszarze całego kraju. Prawie we wszystkich regionach Portugalii nawet w petni sezonu turystycznego nie powinno być większych problemów ze znalezieniem noclegu. Trudności pojawić się mogą tylko w okolicy Alga-rve, gdzie wszystkie pokoje rezerwowane są z du- NOCLEGI/ 23 zawsze pewniejsze i bezpieczniejsze niż korzystanie potem z wypożyczonego roweru. W drogę należy wziąć zapasowe opony, gdyż w Portugalii można je, podobnie jak inne części, dostać tylko w większych miastach. Dobre, praktyczne informacje oraz rady o tym, jak i gdzie jeździć, można znaleźć w Internecie na stronie www.math. science.unitn.it/Bike/Countries/Portugal/. W Portugalii można też skorzystać z usług wypożyczalni motorowerów. Przed wyruszeniem w drogę powinno się sprawdzić, czy stan techniczny pojazdu nie budzi żadnych zastrzeżeń. Obowiązkowo trzeba posiadać kask i prawo jazdy. żym wyprzedzeniem. Noclegi najlepiej rezerwować tu odpowiednio wcześniej, zwłaszcza gdy zamierza się przyjechać do Faro. W Portugalii działa 28 schronisk młodzieżowych (Pousadas de Juventude); większość z nich czynna jest przez cały rok. Za łóżko w sali sypialnej ptaci się, w zależności od miejsca i pory roku, 1200-2900 esc. za noc, ale pokoje dwuosobowe w pięknie położonych schroniskach kosztują nawet 3500-6000 esc.; za wypożyczenie prześcieradeł i koców pobierana jest dodatkowa opłata. Najdroższe schroniska młodzieżowe znajdują się Lizbonie, Porto i w rejonie Algan/e. W większości z nich drzwi zamykane są na noc (zazwyczaj o 23.00 lub o północy); z reguły wymagane jest posiadanie aktualnej legitymacji schronisk młodzieżowych, którą w Polsce można otrzymać w oddziałach PTSM (szczegóły w rozdziale Legitymacje i inne dokumenty, s. 9). Główne biuro Portugalskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych (Associagao de Utentes das Pousadas de Juventude, Movijovem) mieści się przy Ayenida Dugue de Avila 137,1069-017 Lizbona (pn.-pt. 9.30-12.45 i 14.00-17.45; B213558820, fax 213528621, movijovem@ mail.telepac.pt). Do najlepszych schronisk młodzieżowych w Portugalii zalicza się te położone w Vilarinho das Furnas (w Parku Narodowym Pe-neda-Geres), Penhas de Saude (w Serra de Estre-la), Sao Martinho do Porto, Areia Branca, Oeiras (na wybrzeżu niedaleko Lizbony), Coimbra, Alco- NOCLEGI/ 25 24 / INFORMACJE PODSTAWOWE CENY NOCLEGÓW Podane w przewodniku ceny noclegów mają swoje odpowiedniki w postaci zamieszczonych poniżej symboli. Ceny dotyczą najtańszych pokoi dwuosobowych w sezonie. Pokoje w hotelach kategorii (D i (r) nie posiadają osobnych łazienek czy pryszniców, ale znajdują się tam umywalki. W hotelach kategorii (r) i wyższej w pokojach powinny być osobne prysznice lub łazienki. Czasem w hotelach niższej kategorii można wynająć także droższe pokoje z łazienką lub prysznicem. Poniższe ceny nie odnoszą się do schronisk młodzieżowych (informacje na ten temat znajdują się w podrozdziale Schroniska młodzieżowe, s. 23). (r) 11000-15 000 esc. (c) 15 000-20 000 esc. (r) 20 000-25 000 esc. utim (pótnocno-wschodnie Algarve) i Leirii (bodajże najlepsze schronisko w kraju). PENSJONATY l KWATERY PRYWATNE CD poniżej 4000 esc. i) 4000-7000 esc. (c)7000-11000 esc. Następny szczebel w hierarchii rodzajów zakwaterowania, po wspomnianych już schroniskach młodzieżowych, zajmują kwatery (quartos lub do-rmidaś) wynajmowane w domach prywatnych. Z tego rodzaju usług najczęściej można skorzystać w nadmorskich miejscowościach letniskowych; czasami właściciele wywieszają reklamy oferowanych noclegów, ale osoby oferujące pokoje spotyka się także na dworcach kolejowych i autobusowych. Listę pokoi można czasem zdobyć w lokalnym biurze informacji turystycznej. Wynajęcie pokoju kosztuje nieco mniej w kwaterach prywatnych niż w pensjonatach, ok. 3000-4000 esc. (16-22 $; w Algarve w szczycie sezonu dwa razy tyle) za "dwójkę". Zawsze warto się targować o ceny, zwłaszcza gdy planuje się dłuższy pobyt. Należy też zawsze pytać o lokalizację kwater prywatnych, gdyż w przeciwnym razie może się okazać, że są one położone wiele kilometrów poza centrum lub z dala od plaży. Najpopularniejszym tanim miejscem noclegowym jest pensjonat -pensao (I. mn. pensóes); oficjalnie, choć czasem w dosyć dowolny sposób, pensjonaty dzieli się na jedno-, dwu- i trzygwiazdkowe. W wielu z nich podaje się posiłki, niekiedy po znacznie niższych cenach (szczególnie przy wykupionym pełnym wyżywieniu), ale rzadko się zdarza, aby obsługa nalegała na korzystanie z nich. Pensjonaty, gdzie nie oferuje się posiłków, nazywane są czasem re-sidenciais (I. pój. - residencial lub residencia), choć obowiązujące tam ceny i inne usługi nie róż- nią się prawie wcale od tych w typowych pensjonatach. Podobny, czasem bardzo mity, charakter mają nieco tańsze hospedarias lub casas de ho-spedes. W pensjonatach, w zależności od ich położenia, pory roku i oferowanych udogodnień, za pokój dwuosobowy płaci się ok. 4000-8000 esc. (22-44 $). Zawsze warto obejrzeć pokój przed powzięciem decyzji o jego wynajęciu; należy też śmiało pytać, zwłaszcza gdy podróżuje się w pojedynkę, czy nie ma może tańszych miejsc (bez osobnej łazienki lub prysznica cena jest o wiele niższa), gdyż w takiej sytuacji żąda się zazwyczaj uiszczenia opłaty odpowiadającej mniej więcej pełnej cenie pokoju dwuosobowego. Należy wtedy powiedzieć: Jem urn quarto mais barato? (Czy ma Pan/Pani tańszy pokój?). HOTELE l POUSADAS (c) 25 000-30 000 esc. (r) 30 000-40 000 esc. (r) powyżej 40 000 esc. Pobyt w hotelu jednogwiazdkowym kosztuje zazwyczaj tyle samo co w trzygwiazdkowym pensjonacie, a hotele sklasyfikowane jako jednogwiazd-kowe czasami w ogóle nie różnią od pensjonatów. Biura turystyczne obniżają niekiedy status hoteli do klasy pensjonatu, choć rzadko się zdarza, aby właściciele hotelu uczynili to samo. Trudno znaleźć dwu- czy trzygwiazdkowy pensjonat, który oferuje pokoje o znacznie wyższym standardzie niż hotel jednogwiazdkowy. Ceny w hotelach dwu-i trzygwiazdkowych są jednak dosyć wysokie; za pokój dwuosobowy płaci się od 8000 esc. (44 $) wzwyż. Jeszcze drożej jest w hotelach cztero-i pięciogwiazdkowych, gdzie za pokój dwuosobowy trzeba zapłacić w granicach 15 000-50 000 esc. (82-274 $). W najbardziej ekskluzywnych hotelach położonych w Algarve i Lizbonie jest bardzo drogo, w dodatku panuje duża swoboda w ustalaniu cen. Do tej samej kategorii zaliczane są też hotele typu estalagems (zajazdy) i albergarias (schroniska). Stosunkowo niedużo płaci się za nocleg w 44 pousadas, które są własnością państwa; przeważnie mieszczą się w starych klasztorach i zamkach lub leżą w przepięknej okolicy. Dzielą się one na cztery kategorie i w zależności od pory roku obowiązują w nich różne ceny; za pokój dwuosobowy najmniej płaci się w okresie zimowym - 20 300 esc., drożej jest w lecie - 31000 esc., ale średnie ceny za tej klasy nocleg wahają się w granicach 14 300-16 300 esc. w zimie i 22 500-24 600 esc. latem. Niektóre z nich oferują małe pokoiki (quarto pequeno) za 60% ceny standardowego pokoju dla dwóch osób, ale nie można rezerwować ich z wyprzedzeniem. Dobrze jest przeglądać sezonowe oferty promocyjne - osoby, które ukończyły 60. rok życia mogą otrzymać prawie 40% zniżki. Pełną listą pousadas dysponuje Biuro Informacji Turystycznej lub biuro ENATUR (Avenida Santa Joana Princesa 10A, 1749 Lizbo-na(s218442001, fax 218442085, info@pousa-das.pt, Internet www.pousadas.pt), a adresy wielu z nich zamieszczono w przewodniku. REZYDENCJE l POSIADŁOŚCI WIEJSKIE Coraz popularniejszą formą wypoczynku staje się pobyt w posiadłościach wiejskich i rezydencjach (ok. 150 obiektów zwanych też Turihab, Turismo no Espago Rural lub Turismo Rura/), które cenowo porównywalne są z hotelami trzy- i cztero-gwiazdkowymi. Wyposażenie, jakość usług i baza noclegowa zostały w nich zatwierdzone i sprawdzone przez Krajowe Biuro Informacji Turystycznej. Budynki te podzielono na Casas Antigas (zabytki, pałace), Casas Rusticas (niewielkie domki wiejskie) i duintas oraz Herdades (duże rezydencje lub gospodarstwa), natomiast wyposażenie i usługi, spełniające odpowiednie wymogi, uszeregowano według skali od A do C. Pokój dwuosobowy w budynku kategorii A kosztuje 18 500 esc., B - 14 000 esc. a w kategorii C już tylko 10 600 esc.; ceny nie zmieniają się w ciągu roku. W pełni sezonu na pewnych obszarach kraju w miejscach noclegowych tego typu właściciele wymagają opłacenia co najmniej trzydniowego pobytu. Standard pokoi jest zróżnicowany; wynająć można skromny pokój w wiejskim domku, a także apartament lub całą przybudówkę w rezydencji z osobnym ogrodem i basenem. Na wszystkich budynkach należących do tej kategorii widnieje znak zielonego drzewa; niektóre źródła podają jednak, że symbole te bezprawnie umieszczane są na hotelach, nie posiadających odpowiedniego zezwolenia. Ogólnie rzecz biorąc, przedsięwzięcie to, za sprawą zmian w zarządzaniu i finansowaniu, przywróciło do życia zaniedbane i podupadające posiadłości. Zaletą tego typu wypoczynku jest możliwość przebywania z właścicielami posiadłości, którzy niejednokrotnie traktują turystów jako własnych gości, zapraszając ich na wspólne posiłki. Wielu z nich serwuje kolacje, przyrządzane z miejscowych specjałów, do których czasami podają wino lub inne domowe wyroby. Prawie wszyscy są doskonałym źródłem informacji i rad, dotyczących spraw lokalnych. Nawet jeśli nie podaje się tam obiadów lub jeśli nie masz ochoty na wspólny posiłek z właścicielami, zawsze możesz zjeść obfite śniadanie. Po zatwierdzeniu danej posiadłości przez władze centralne, jej właściciele stają przed możliwością skorzystania z usług jednej z prywatnych firm marketingowych; najbardziej znana to Solares de Portugal (dawniej Turihabj, z główną siedzibą w Ponte de Lima, gdzie zrodziło się całe przedsięwzięcie (Praga da Republica, 4990 Ponte de Lima; B258741672; fax 258741444, turihab@mail.telepac.pt, www.tu-rihab.pt lub www.solares-de-portugal.com). Firmy te promują tego typu posiadłości, posługując się określeniem Solares de Portugal (dworki w Portugalii); w ich katalogach zamieszczono informacje zarówno o przepięknych rezydencjach, jak i o posiadłościach o niższym standardzie. Sukces firmy Solares de Portugal spowodował powstanie podobnych organizacji marketingowych, m.in. firmy Privetur (Largo das Pereiras, 4990 Ponte de Lima s258743923, fax 258741493, privetur@ mail.telepac.pt, www.manorhouses. com), z siedzibą również w Ponte de Lima, oraz firmy ANTER (Quinta do Campo, Yalado dos Frades, 2450 Na-zare; S262577135, fax 262577555). la ich pośrednictwem można dokonywać rezerwacji miejsc noclegowych; wszystkie trzy firmy udostępniają broszurki informacyjne. Właściciele poszczególnych posiadłości przyjmują też bezpośrednie rezerwacje; informacje na ten temat zostały podane przy opisie miast i regionów. Turyści zamierzający dokonać wcześniejszej rezerwacji miejsc mogą się skontaktować z Krajowym Biurem Informacji Turystycznej, które wysyła do zainteresowanych niewielkiej objętości Przewód- GASTRONOMIA / 27 26 / INFORMACJE PODSTAWOWE GASTRONOMIA nik po rezydencjach i posiadłościach wiejskich. Natomiast petny wykaz wraz z kolorowymi fotografiami to gruba księga (aktualizowana co roku), którą można zdobyć w Lizbonie, w biurze Direcgao-Geral doTurismo, Av. António Augusto de Aguiar 86,1069-021 Lisbon (s213575086, fax 213575220, dgtu@mail.telepac.pt) lub w Porto, Praga Dom Joao 125/IV (s222005805). W lecie większość miejsc jest już zarezerwowana na wiele miesięcy wcześniej, ale poza szczytem sezonu turystycznego nie powinno być problemów z wynajęciem pokoi w położonych nieco na uboczu kurortach Tavira i Sagres czy z wykupieniem pobytu (z własnym wyżywieniem) w jednym z apartamentów. W okresie zimowym ceny są bardzo przystępne. Rezerwacji willi w Portugalii można dokonać w Polsce, np. poprzez Orbis, który ma dostęp do bogatej oferty międzynarodowego potentata TUI lub w lokalnych biurach informacji turystycznej. KEMPINGI W catej Portugalii znajduje się ponad 100 legalnych pól kempingowych; większość z nich jest ciekawie zlokalizowana i zajmuje niewielki obszar, ale poza tym nie wyróżnia się niczym szczególnym. W sezonie kempingi bywają ogromnie zatłoczone. Płaci się osobno za osobę i namiot, za prysznic i parking trzeba uiścić dodatkową opłatę, rzadko jednak zdarza się, aby po podsumowaniu wszystkich kosztów cena za dobę przekroczyła 600-800 esc. od osoby. Niektóre kempingi są jeszcze tańsze, a te należące do sieci Orbitur pobierają nieco większe optaty; szczegółowych informacji na ten temat udzielają pracownicy biura Orbitur (Rua Diogo Couto 1-8,1100 Lizbona; s218117070, fax 218148045, info@orbitur.pt, www.orbitur.pt). Najlepsze kempingi zostały omówione w tekście przewodnika, natomiast petną ich listą dysponuje każde biuro informacji turystycznej na terenie Portugalii; w księgarniach można też dostać broszurkę Roteiro Campista (700 esc.) z wyszczególnionymi cenami kempingów oraz opisem ich lokalizacji i udogodnień lub zamówić ją bezpośrednio w Guia de Parques de Campismo, Apartado 3168, 1304 Lisbon Codex (^213642374, fax 213642370). W Portugalii istnieje niewiele kempingów, których właściciele wymagają legitymowania się międzynarodowym karnetem kempingowym -stanowią one gwarancję bezpiecznego pobytu. Karnet można zdobyć w macierzystych organizacjach i klubach motorowych - przydaje się on jako dodatkowy dokument, stanowiąc jednocześnie ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej. W Polsce karnety kempingowe wydają biura Polskiej Federacji Campingu i Caravaningu i oddziały PZMotu (szczegóły w rozdziale Legitymacje i inne dokumenty). Namiot można rozbić poza polami kempingowymi tylko w przypadku, gdy wybrany zakątek leży poza terenem zabudowanym i strefą ochronną wody pitnej, znajduje się w odległości powyżej l km od parków, plaż i innych tego typu miejsc. W praktyce oznacza to, że namiotów nie wolno rozbijać na plażach turystycznych, ale kierując się zdrowym rozsądkiem, można go postawić na kilka dni wtaściwie na wszystkich terenach wiejskich. W ciągu ostatnich kilku lat niektóre z portugalskich parków narodowych wydały zakaz rozbijania namiotów, aby ograniczyć ilość pozostawianych śmieci i zapobiec niszczącym pożarom. Należy wcześniej zasięgnąć informacji, czy biwakowanie jest dozwolone na terenie danego parku. Kolejnym wyjątkiem jest region Algarve, gdzie całkowicie zakazano rozbijania namiotów poza polami kempingowymi. Będąc jednak na którymś z nich, trzeba mieć się na baczności przed złodziejami. W pozostałych częściach kraju mieszkańcy są niezwykle uczciwi i bez obawy można zostawiać swoje rzeczy. Potrawy kuchni portugalskiej są wyśmienite, niedrogie i podawane w dużych porcjach. W zasadzie w każdej kawiarni, bez względu na jej rodzaj, zamówić można zwykle danie za ok. 1500 esc. (8 $), natomiast posiłek w większości restauracji kosztuje w granicach 1600-3000 esc. (9-16 $). Tylko najbardziej ekskluzywne restauracje w Lizbonie i w rejonie Algarye mogą wpędzić turystę w kłopoty finansowe. Należy zwrócić uwagę, by posiłek nie zawierał niezamówionych dodatków, gdyż zawsze trzeba za nie płacić osobno. KAWIARNIE, BARY l PLACE TARGOWE Śniadanie najlepiej zjeść w kawiarni lub cukierni (pastelaria), zamawiając francuski rogalik bądź jakieś ciastko i popijając kawą. Zwykle podaje się czarną kawę z ekspresu (w Lizbonie i okolicach należy prosić o urna bica, w pozostałych regionach po prostu o coffee), chociaż biała też jest popularna w porze lunchu (urn galao, podawana w szklankach). W kawiarniach zamówić można wiele różnych dań. Do typowych portugalskich przekąsek zalicza się pręgo no pao (kanapki ze stekiem), zwykle podawane na talerzu ze smażonymi jajkami (pręgo noprato) lub z plasterkami szynki (pręgo no fiambre), a także rissóis (mocno przypieczone paszteciki z mięsem lub rybą) i pastśis de bacalhau (paszteciki z dorszem). Na północy kraju podaje się też lanches (kawałki słodkiego chleba faszerowane szynką) oraz pasteis de carne lub pastśis de chaves (pikantne ptysie z nadzieniem z mięsa lub kiełbasy). W przypadku, gdy kawiarnia oferuje przekąski, przed wejściem do niej widnieje znak Comidas (posiłki) lub umieszczona jest tablica z wykazem dań. Kanapki (sandes) najczęściej podaje się i serem (queijo), szynką (fiambre), wędzoną szynką (pre-sunto) i wędzonymi kiełbaskami (chourięo). Kanapki z serem i szynką noszą nazwę sandes mistas, a podawane jako grzanki - tostas mistas. Jeśli ma się ochotę na przekąski lub dania wystawione na ladzie, wystarczy poprosić o jedną porcję, mówiąc urna dose; można też powiedzieć urna coisa destas (poproszę jedno z tych dań). W czasie targu, który często odbywa się w zadaszonych budynkach, działa dużo stoisk z przekąskami. Na wielu straganach podaje się pełne posiłki lub miejscowe przysmaki. Na północy kraju najsmaczniejszą przekąską jest pajda broa (chleba wypiekanego z mąki kukurydzianej i żytniej) podawanego z serem i grubą warstwą konfitury z pigwy (marmelada). RESTAURACJE Nawet najbardziej oszczędni turyści nie muszą przez cały okres pobytu w Portugalii stołować się jedynie w barach. W całym kraju znajduje się wiele niedrogich restauracji, które oferują bardzo szeroki wybór dań. Posiłki są tam na tyle obfite, że wystarczy zamówić połowę normalnej porcji (me/a dose) lub jedną porcję na dwie osoby (urna dose), przy czym połowę dania czy mniejsze porcje zamówić można dla każdego, a nie, jak to gdzie indziej bywa, tylko dla dziecka. Watro poprosić też o emenfa turfstica, zestaw, który zawiera jedną z dwóch przekąsek, jedno z dwóch głównych dań oraz piwo lub wino. Taki zestaw nie kosztuje wiele, zwłaszcza w pensjonatach oferujących posiłki oraz w kawiarniach pracowniczych. W bardziej ekskluzywnych restauracjach nie przestrzega się jednak tej zasady; ementa turfstica podawany jest w skąpych porcjach, a gdy porcja jest duża, wówczas zestaw ten zaliczany jest do kategorii dań a la carte (a lista) i w efekcie jest dwa razy droższy. Chcąc złożyć formalne zażalenie, należy poprosić o książkę skarg i zażaleń (livro de reclamaęóes) - każda, nawet najlichsza restauracja ma obowiązek jej posiadania. GASTRONOMIA / 29 28 / INFORMACJE PODSTAWOWE Jeżeli w hiszpańskich restauracjach ktoś zakosztował w niewliczanych do rachunku tapas, to w Portugalii tym bardziej powinien się skusić na przystawki, które podawane są do stotu przed zajęciem miejsca i dokonaniem wyboru dania. Przeważnie są to niewielkie dania, składające się z oliwek, sera, pasty z sardynek i kiełbasy, ale niekiedy podaje się jedynie bułeczki, masło i skromne dodatki; w przeciwieństwie do hiszpańskich, portugalskie przystawki wliczane są do rachunku. Każda z pozycji jest wyszczególniona w menu, więc tatwo policzyć, ile trzeba dopłacić do głównego zamówionego dania. Poza typowymi restauracjami - restaurantes-smaczne posiłki serwuje się też w innego typu lokalach. Tasca to niewielka tawerna, a casa de pasto to z kolei tania, miejscowa jadłodajnia, gdzie posiłki wydawane są tylko w porze obiadowej (zwykle można wybrać jeden z trzech serwowanych zestawów). Cenejaria to typowa piwiarnia, w której panuje bardziej swobodna atmosfera niż w restauracji; ludzie wstępują tu o każdej porze, aby napić się piwa i coś przekąsić. W Lizbonie piwiarnie mieszczą się w urokliwych, starych lokalach, specjalizujących się w daniach przyrządzanych z owoców morza. Z dań tego typu słynie też lokal o nazwie marisqueria, w którym jest jednak drogo, choć i tak taniej niż w restauracjach podających głównie dania z ryb. Główne dania podaje się w Portugalii nieco wcześniej niż w Hiszpanii; obiad zamówić można w godzinach 12.00-15.00, a kolację od 19.30; generalnie nie ma co liczyć na zjedzenie jakiegoś posiłku po godzinie 22.00, chyba że przebywa się w dużym mieście lub miejscowości wypoczynkowej. W zwykłych kawiarniach i restauracjach nie pobiera się dodatkowych opłat za obsługę, natomiast płaci się za chleb i przystawki. Klienci zostawiają w tych lokalach tradycyjny napiwek; w droższych restauracjach oplata za obsługę wliczona jest do rachunku lub powinno się zostawić 10-procentowy napiwek. LOKALNE DANIA l SPECJALNOŚCI Chcąc skosztować jakiegoś miejscowego przysmaku, można skusić się na prato do dia (specjalność dnia). Taki posiłek jest zwykle znacznie tańszy od innych, proponowanych w menu. Niektóre z bardziej popularnych dań wymieniono w słowniczku kulinarnym na s. 30-31. Opłaca się kupować zupy, które są nie tylko ta-, nie (choć zamawiając jedynie zupę, nie uszczęśli- i wi się właściciela lokalu), ale również bardzo po- j żywne, tak że z powodzeniem mogą zastąpić dania ; główne. Do popularnych i sycących zup zalicza się '• gęsty bulion warzywny caldo verde (z kapustą, ; ziemniakami, a niekiedy także z kawałkami szyn- • ki). We wszystkich lokalach można kupić smaczną sopa a alentejana - zupę czosnkową z chlebem i gotowanym jajkiem. Oprócz tego zawsze warto , zamówić zupę z ryb lub mięczaków. Na wybrzeżu podaje się głównie dania z ryb i owoców morza: kraby, krewetki, langusty, mięczaki i ogromne skorupiaki, natomiast spośród ryb wspaniałe cefale, tuńczyki i miecznik!. Najpopularniejszą potrawę tego typu przyrządza się z bacalhau (suszonego i solonego dorsza). Dorsz to niejako ryba narodowa, którą rzekomo można przyrządzić na 365 sposobów. Z Portugalią kojarzy się zapach sardynek (sardinhas) pieczonych na grillu. Zwykle są one bardzo tanie (kilka escudo za kilogram), chociaż cena może wzrosnąć dziesięciokrotnie 23 czerwca (w przeddzień uroczystości ku czci św. Jana), kiedy niemal wszyscy rozpalają grilla. Na wybrzeżu każdy powinien spróbować dwóch dań: cataplana (gotowanych pod dużym ciśnieniem owoców morza i kawałków szynki; nazwa pochodzi od miedzianego naczynia, w którym danie to jest zawsze przyrządzane) oraz arroz de marisco (obfitego dania z owoców morza z dodatkiem ryżu). Obie potrawy podawane są zawsze w porcjach dla co najmniej dwóch osób. Dania mięsne nie wyróżniają, się niczym szczególnym. Przeważnie doprawia się je ostrym sosem chilli (piri-piri); niekiedy sos podawany jest osobno. Dużą popularnością cieszą się smażone lub pieczone steki wolowe i wieprzowe. Kurczaki podaje się właściwie w każdym lokalu, a najsmaczniejszy jest z grilla (no churrasco); niektóre restauracje specjalizują się w tego rodzaju daniach. Do innych, bardziej egzotycznych przysmaków zaliczana jest surowa suszona szynka (presunto), pochodząca z północy kraju (zwłaszcza z Chaves) oraz bardzo popularna i niezwykle smaczna porco ś alentejana (wieprzowina gotowana z mięczakami); ta potrawa, pochodząca prawdopodobnie z Alentejo, należy do najlepszych przysmaków na świecie. Warto też skusić się na dwie potrawy regionalne: w Porto zjeść można tripas (flaczki), czyli posiekane żołądki z fasolką i przyprawami; natomiast w niedziele w wielu restauracjach serwuje się cozido ś portuguesa, czyli bulion z mięsem, w którym można znaleźć nawet ucho świni. Osoby skłonne do kulinarnych eksperymentów mogą skusić się na papas de sarrabulho, które jest bardzo krwiste (przyrządza się je z gotowanej krwi bydlęcej) i dużo w nim chleba. Do większości dań podaje się gotowane lub smażone ziemniaki i/lub ryż; jak widać kuchnia portugalska jest bardzo kaloryczna. Do potraw rzadko dodaje się warzywa, choć w daniach z ryb pojawiają się niekiedy plasterki pomidora, a w bulionie z mięsem znaleźć można gotowaną marchew i kapustę. Z dań lekkostrawnych w każdej restauracji zamówić można salada mista (sałatkę), która składa się głównie z pomidorów, cebuli i oliwek; można też poprosić, aby sałatka była bez oliwy (sem óleo), ale wtedy traci ona swój niepowtarzalny smak. Wegetarianie mogą mieć duże trudności ze znalezieniem odpowiedniej restauracji, z wyjątkiem Lizbony i Al-garve, gdzie większy wybór dań obejmuje potrawy kuchni międzynarodowej. Do przyrządzania potraw używa się zwykle wiejskich jaj; niestety, w mniejszych miejscowościach podaje się głównie omlety, smażone jajka, frytki i sałatę, przez co codzienne posiłki stają się mato urozmaicone. CIASTKA, SŁODYCZE l SERY Najlepsze ciastka - bolos lub pasteis- są w herbaciarniach (casas de cha), ale można je też kupić w kawiarniach i ciastkarniach (pastelarias), w których sprzedaje się również drinki. Portugalia znana jest z doskonałych wypieków. Do najlepszych należą ciasteczka z serem z Sintry (queija-das de Sintra), makaroniki z jajek (palha de ovos) i Abrantes, tzw. "ciasteczka anioła" (bolos de an-jo), przepyszne tarty z nadzieniem budyniowym (pasteis de nata) oraz rozmaite ciasteczka marcepanowe z regionu Algarve. Jednak najwspanialszy przysmak to bardzo słodkie desery z jajek o nazwie doces de ovos (lub ovos doces), zwłaszcza te przyrządzane w Aveiro. Niestety, tylko niektóre z tych delicji można zamówić na deser w restauracjach, w których zamiast tego podaje się świeże owoce, lody Ola, a także pudim flan (budyń z sosem karmelowym), arroz doce (deser ryżowy) czy torte da noz (torcik orzechowy). We wszystkich restauracjach oferuje się różne sery; najlepszy z nich to Queijo da Serra (z Serra da Estrela). Z kolei cabreiro i queijo de cabra to sery kozie, podob- ne do greckiej fety; warto skosztować też serów topionych, np. Tomar'\ Azeitao. Wyprawa w bardziej odległe rejony również może być okazją do przyjemnej uczty - warto choćby wymienić sery wytwarzane w północnej Beirze i na południu Tras-os-Montes. NAPOJE ALKOHOLOWE Portugalskie wina stołowe są bardzo tanie, a przy tym dobre gatunkowo. Nawet zwykle vinho da casa, które można dostać w najlichszych kawiarniach, jest całkiem przyjemne w smaku. Na pewno warto skosztować najsłynniejszych portugalskich win eksportowych - mocnego porto i madery. W Portugalii produkuje się znacznie mniej piwa niż wina; tylko dwa lub trzy gatunki piwa można kupić w całym kraju. Drinki alkoholowe podawane są tu w dość dużych lampkach lub szklankach, trzeba więc uważać, bo łatwo się upić. Do kupna alkoholu zachęcają niskie ceny, ale wyłącznie produktów krajowych (nacional), WINA STOŁOWE Nowoczesne metody produkowania wina zyskują popularność w tradycyjnych, słynących z winnic regionach Portugalii. Dzięki temu uznanie na świecie zdobywa coraz więcej tutejszych win, m.in. Bairrada, pochodzące z regionu położonego między Coimbrą a Aveiro oraz Ribatejo, Arruda i Liziria z regionu Ribatejo. Niektóre z najlepszych krajowych win czerwonych produkuje się w przypominającym trójkąt regionie Dao, który rozciąga się między Coimbrą, Viseu a Guardą, w okolicach rzeki Dao. Wina te przypominają w smaku burgunda; wytwarzają je głównie lokalni producenci, a kupić je można na terenie całego kraju. Inne mniejsze regiony, w których produkuje się smaczne wina, to Colares (niedaleko Sintry), Bucelas w Estremadurze (orzeźwiające, wytrawne wina białe), Valpacas (w Tras-os-Montes), Reguengos (w Alentejo) oraz Lagoa (w Algarve). W Minho wytwarza się lekkie, nieco musujące vinhos verdes - "zielone wina" (chodzi tu o wiek, nie o barwę). Pije się je wkrótce po wyprodukowaniu, gdyż czas nie wpływa na zmianę czy poprawę ich smaku; doskonale nadają się do posiłków, zwłaszcza tych przyrządzanych z małży. Spotyka się vinhos verdes czerwone lub różowe, ale najlepsze z nich to wina białe (najpopularniejsze GASTRONOMIA / 31 30 / INFORMACJE PODSTAWOWE ^ SŁOWNICZEK KULINARNY HBHnHfll^H^B Terminy podstawowe Ryby (peixe) i skorupiaki (mariscos) Acepipes przystawki Ameijoas mięczaki Almoęo obiad/lunch Anchovas anchovies Arroz ryż Atum tuńczyk Azeitonas oliwki Camaróes krewetki Batatas fritas frytki Caranguejo krab Jantar kolacja Carapau makrela Lanche podwieczorek Cherne turbot Legumeś warzywa Chocos mątwa Manteiga masło Enguia węgorz Ovos jajka Espadarte łuskopłyń (długa, cienka cozido gotowane ryba o srebrnych strelado sadzone łuskach) exido jajecznica Gambas krewetki Pao chleb Garoupa odmiana makreli Peąueno almofo śniadanie Lagosta homar Pimenta pieprz Lampreia minóg morski (podobny Piri-piri sos chili do węgorza) Sal sól Linguado solą Salada sałata Lulas kalmary Queijo ser Mexilhóe$ mule Ostras ostrygi W restauracji Pargo leszcz morski Colher tyżka Peixe espada miecznik Conta rachunek Perceves (percebes) pąkle (skorupiaki morskie) Copo szklanka Pescada dorsz, wątłusz Ementa menu Polvo ośmiornica Faca nóż Robalo okoń morski Garfo widelec Salmao łosoś Garrafa butelka Salmonete czerwony cefal (kielb) Mesa stolik Sarda makrela Sardinhas sardynki Zupy Truta pstrąg Caldo verde bulion z kapustą i ziemniakami Mięso (earne), drób (aves) i dziczyzna (caga) Canja de galinha rosół z kury z ryżem Almondegas klopsiki i ugotowanym na Borrego jagnię twardo żółtkiem Cabrito koźlę Gaspacho zupa pomidorowa Carne de porco wieprzowina podawana na zimno Carneiro baranina Sopa a alentejana zupa czosnkowa Chourięo pikantna kiełbasa z chlebem i jajkiem Coelho królik w koszulce Codorniz przepiórka Sopa de feijao verde zupa z zielonej fasolki Costeleta kotlet Sopa de grao zupa z grochu włoskiego Dobrada flaki Sopa de legumeś zupa jarzynowa Fiambre gotowana szynka Sopa de mariscó zupa ze skorupiaków Ffgado wątróbka Sopa de peixe zupa rybna Frango miody kurczak Galinha kura Tripas ś moda flaczki z fasolką Lombo polędwica wieprzowa do Porto i warzywami Morcela kaszanka Pato kaczka Przydatne terminy kulinarne Perdiz kuropatwa Assado/no espeto pieczone/z rożna Peru indyk Cozido gotowane Presunto surowa szynka Ensopado de... zupa lub bulion z... Salsicha '•' '-są Frito smażone Tr/pas Fumado wędzone Vitela •ina Grelhado z rusztu Guisado duszone Lokalne przysmaki Molho sos Agorda (de mariscó) bulion z chlebem Na brasa z grilla (gotowany z mięcza- No forno pieczone kami i przyprawami) Piri-piri z sosem chilli Arroz de mariscó ryż z owocami morza Salteado duszone Bacalhau'1 - : je pod '65 sposobów przyrzą^ i susze solonego dorsza, Warzywa (legumeś) i sałatki (salada) np. cór. gotowanymi Alcachofra karczochy ziemni; • oskim), a brśs Alface sałata {z jaj kiś ••.ulami), nabrasa Alho czosnek (piecze emniakami), Batatas ziemniaki .3 r-.tM •• •', z gotowanymi Cebola cebula minhota Cenowa marchew i) ;sa stek wołowy z sosem musztardowym Cogumelos grzyby (zwykle pieczarki) i jajkiem sadzonym Ervilhas groszek •1a bulion rybny z cebulą, Espargos szparagi pomidorami Espinafre szpinak i ziemniakami Favas bób : 'taplana mięczaki lub ryby Feijao fasolka gotowane z ryżem, Grao groch włoski kawałkami szynki, Pepino ogórek Chanfana papryki i cebuli potrawka z jagnięcia lub z koźlęcia Pimenta Salada pieprz sałatka Cozido a Portuguesa danie gotowane z kury, jagnięcia, wieprzowiny, Owoce (fruta) wołowiny, kiełbasek, Ameixas śliwki podrobów i fasolki, Ananas ananas podawane z ryżem Cerejas wiśnie i warzywami Espetada mista szaszłyk z różnych Figos figi rodzajów mięsa Laranja pomarańcza Frango no churrasco kurczak z rożna (zwykle Limao cytryna znakomity), podawany Maga jabłko Leitao assado Porco a alentejana z sosem p//v-p/r/(chilli) pieczone prosię wieprzowina gotowana Me/ao Morangos melon truskawki z mięczakami; tłuste Pera gruszka i słone danie z regionu Pessego brzoskwinia Alentejo Uvas winogrona 32 / INFORMACJE PODSTAWOWE POCZTA, TELEKOMUNIKACJA I MASS MEDIA / 33 Casal Garcia można zamówić w wielu restauracjach). Granice tego regionu zostały oficjalnie wyznaczone w 1908 r., a producenci mogą obecnie umieszczać na swoich produktach europejski symbol VQPRD. Warto spróbować również vinhos verdes de quinta, produkowanych z winogron pochodzących wyłącznie z jednej posiadłości (qu'm-ta) oraz tych z gatunku francuskiego chateauic, szukać należy etykietek z napisem "Engarrafado Pelo Yiticultor (lub Productor)" i "Engarrafado Na Propriedade (lub Ouinta)". Portugalskie wina różowe znane są za granicą dzięki spektakularnemu sukcesowi wina Mateus Rosę. Niektórzy uważają, że wino to jest za słodkie i zbyt musujące, ale z pewnością warto skosztować innych win tego gatunku, np. Tavel. Podobnie do sposobu, w jaki wytwarza się szampany, produkuje się w Portugalii wina musujące, zwane espumantes naturais. Rozróżnia się cztery rodzaje tych win: bruto (bardzo wytrawne), seco (pótwytrawne), me/o seco (pótslodkie) i doce (bardzo słodkie). Najlepsze pochodzą z regionu Bairrada, leżącego na północny zachód od Coim-bry, ale najpopularniejszy gatunek wina musującego to Raposeira. Nawet w zwykłych restauracjach oferta win jest szeroka, a wiele z nich można zamówić także w mniejszych butelkach. Vinho da casa (wino domowe) jest przeważnie niedrogie, ale warto zamówić nieco droższe wina charakteryzujące się doskonałym smakiem. W kartach win obowiązuje podział nie tylko na białe (branco) i czerwone (tintó), lecz także na verdes (młode, słabo musujące) oraz maduros (dojrzałe); ta ostatnia kategoria obejmuje mocne wina czerwone i białe niemusujące. WINA MOCNE - PORTO l MADERA Znane portugalskie wino porto (vinho do Porto) produkowane jest z winogron rosnących w dolinie Douro; przechowuje się je w ogromnych magazynach w Vila Nova de Gaia, nabrzeżnej dzielnicy Porto (organizowane są tam wycieczki z darmową degustacją, zob. s. 374). Natomiast w barach Lizbony i Porto, należących do Instituto do Vinho do Porto, skosztować można jednego z 300 gatunków słynnego trunku. Jeśli nie przepadasz zbytnio za porto, spróbuj chociaż białego wytrawnego aperi-tifu, który jest wciąż mało znany poza granicami Portugalii. Maderę (vinho da Madeira) znano poza granicami Portugalii już w czasach Szekspira (była ulubionym trunkiem Falstaffa). Wino to wzięło swą nazwę od portugalskiej wyspy na Atlantyku, z której pochodzi. Madera cieszy się dużą popularnością i występuje w trzech głównych smakach: Ser-dal (wytrawny aperitif), Yerdelho (słodki aperitif) i Bua/lub /Wa/masey(slodkie, mocne wino deserowe). Im starszy rocznik, tym lepsze wino; najstarsze są oczywiście najlepsze, ale trzeba za nie odpowiednio dużo zapłacić. MOCNE ALKOHOLE Portugalska brandy jest mniej popularna od hiszpańskiej, sprzedawanej na terenie całego kraju, ale ma swoich zagorzałych wielbicieli; rozróżnia się dwa gatunki krajowej brandy - Macieira i Con-stantino, które są niezwykle tanie. Gin w Portugalii jest słabszy niż w innych krajach, kusi jednak swą śmiesznie niską ceną. Znawców z pewnością bardziej zainteresują krajowe wódki, znane jako aguardente. Zalicza się do nich Baga^o (najmocniejsze) oraz Figo (produkowane z fig, równie mocne kiedy spożywane w nadmiarze). Ginginha to nalewka z wiśni (trzeba uważać na owoce zatopione przez lata w alkoholu, są niezwykle mocne), a wspaniały Licor Beirao to rodzaj ziołowego brandy. Natomiast aguardente velha (stare) i velhfssima (bardzo stare) to łagodniejsze odmiany samogonu. PIWO Najpopularniejsze piwa (ceneja) portugalskie to Są-: gres na południu kraju i Super Bock na północy, ale warto też spróbować innych gatunków piw regionalnych. Wszystkie z nich można kupić na Festiwalu Piwa w Silves, który odbywa się w miejscowym zamku przez jeden z czerwcowych tygodni. Smakując portugalskie piwa, warto sięgnąć po niezwykle, ciemne Sagres Pręta, którego jednak nie powinno się pić w upalne popołudnia. Zamawiając piwo beczkowe, można poprosić o zwykłą szklankę (urna imperiał; na północy kraju - urn fino) lub kufel półlitrowy (urna caneca). Przy zakupie piwa butelkowego warto mieć przy sobie butelki na wymianę, gdyż stanowią one 1/3 wartości piwa. KAWA, HERBATA l NAPOJE BEZALKOHOLOWE W Portugalii podaje się kilka rodzajów kawy: matą czarną i mocną espresso (urna bica lub po prostu urn cafe], małą z mlekiem (urn garoto lub, w północnej części kraju, urn pingo) oraz dużą i mlekiem (urn galao), która jest niestety bardzo słaba. Aby zamówić białą kawę, która ma smak prawdziwej kawy, a nie rozcieńczonego ciepłego mleka, trzeba powiedzieć urn cafe dupio com urn nouco de leite (co znaczy: "podwójna kawa z małą ilością mleka"). Zwykłą herbatę (cha) można zamówić z mlekiem (com leite) lub z cytryną (com limao), ale urn cha de limao (znana pod nazwą carioca) to tylko gorąca woda z plasterkiem cytryny. Herbata jest napojem dość popularnym w Portugalii (kawę pije się jednak częściej); w całym kraju znajduje się wiele wspaniałych herbaciarni (ca-sas de cha). USŁUGI POCZTOWE Urzędy pocztowe w Portugalii pracują w miarę sprawnie. Wystany stąd list lub kartka pocztowa powinny dojść do innych krajów europejskich w ciągu 3-4 dni (praktyka wykazuje, że korespondencja do Polski dochodzi zwykle po 7-10 dniach), a do USA za 7-10 dni. System Correio Azul gwarantuje dostarczenie przesyłki w ciągu 2-3 dni, naturalnie za odpowiednią opłatą - 350 esc. za list do krajów europejskich (20 g), podczas gdy standardowo kosztuje to 100 esc. Urzędy pocztowe (correios) czynne są od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30-18.00; w większych urzędach pracuje się niekiedy także w sobotnie przedpołudnia. Oddziały w Lizbonie i Porto są otwarte znacznie dłużej (zob. Informator s. 114 i s. 390). Znaczki (selos) można kupić na poczcie i w punktach oznaczonych specjalnym symbolem (czerwony koń w białym kółku na zielonym tle) i napisem Correio de Portugal - Selos. Wysłanie kartki do krajów europejskich kosztuje 90 esc., do Polski 95 esc. (a w praktyce 100 esc.), w pozostałe miejsca 180 esc. Poste restante funkcjonuje we wszystkich pocztach w kraju. Na liście trzeba napisać Poste Restante, a imię i nazwisko powinno być podkreślone i napisane drukowanymi literami. Przesyłkę odbiera się na podstawie paszportu, w okienku z napisem encomendas. Osoby oczekujące listu lub innej przesyłki powinny poprosić urzędnika o sprawdzenie na liście imienia, nazwiska lub in- W Portugalii można kupić wszystkie popularne napoje bezalkoholowe. Na uwagę zasługują napoje owocowe Tri Naranjus (zwłaszcza cytrynowe -limao) oraz gazowany Sumol. Sok ze świeżych pomarańczy nosi nazwę sumo de laranja naturel. Wodę mineralną (agua minerat), zarówno gazowaną (com gaś), jak i niegazowaną (sem gaś), można kupić w całym kraju. Podczas upalnego lata można liczyć na to, że po wejściu do każdego - nawet najdroższego - lokalu i powiedzeniu urn copo de agua, por favor (proszę o szklankę wody), dostanie się to, o co się prosi, za darmo. Nauczenie się tej krótkiej formułki może się przydać spragnionemu turyście. nych danych, gdyż zdarza się, że są one błędnie napisane. Listy mogą leżeć na poczcie przez miesiąc, licząc od daty otrzymania i płaci się wtedy 60 esc. za sztukę. TELEFONY Połączenia międzynarodowe można uzyskać praktycznie z każdej budki telefonicznej w kraju, ale w większości przypadków trzeba mieć przy sobie sporo monet i wiele cierpliwości, bowiem linie międzynarodowe są często przeciążone. W centrach turystycznych, zwłaszcza w Lizbonie i okolicach oraz w rejonie Algarve, lepiej skorzystać z credifones, które działają na karty magnetyczne (875 esc. i 2100 esc. odpowiednio za 50 i 120 impulsów) sprzedawane w urzędach pocztowych, kioskach z prasą lub sklepikach z tytoniem. Aby uzyskać połączenie z zagranicą z telefonów na monety, trzeba wrzucić do aparatu bilon o wartości co najmniej 200 esc. Osobliwością są dwa rodzaje kart telefonicznych - te wkładane do aparatu poziomo są obecnie wycofywane z użytku. Telefonów przyjmujących monety pozostało niewiele i często bywają one zepsute. Aparaty telefoniczne znajdują się w barach i kawiarniach, a coraz częściej także w biurach informacji turystycznej i kioskach z gazetami; zazwyczaj oznaczone są specjalnym symbolem (czerwony koń w białym kółku na zielonym tle) i napisem Correio de Portugal - Telefone. Rozmowy zamiejscowe i międzynarodowe zamówić też FESTIWALE, KORRIDY I SPORT / 35 34 / INFORMACJE PODSTAWOWE można w większości miast na pocztach głównych - przed wejściem do kabiny telefonicznej trzeba podać urzędnikowi numer, optatę uiszcza się po zakończeniu rozmowy. Z wyjątkiem Lizbony i Porto, większość urzędów pocztowych z aparatami telefonicznymi jest nieczynna wieczorem. Za rozmowy krajowe i międzynarodowe ptaci się mniej między godziną 21.00 a 9.00 od poniedziałku do piątku, w weekendy oraz święta. Rozmowę na koszt rozmówcy można przeprowadzić z każdego telefonu: o099 (na kraje europejskie), a097 (Ameryka Północna) lub o098 (inne kraje). W razie problemów należy dzwonić pod s090. niki, nie najlepsze jeśli chodzi o informacje, ale pomocne w znalezieniu pracy. W telewizji portugalskiej obejrzeć można wiele programów angielskich i amerykańskich (przeważnie bez lektora, lecz z napisami). W kraju systematycznie przybywa odbiorców telewizji satelitarnej; w barach najczęściej ogląda się programy sportowe, a przede wszystkim walki byków. Nadawane są też tzw. telenovelas, czyli telenowele (najczęściej brazylijskie). W radio BBC World Service (informacje co godzinę) złapać można na falach średnich o częstotliwości 648 KHz i krótkich o częstotliwości 15.07 MHz. Glos Ameryki sporadycznie można usłyszeć na falach krótkich (49 m, 6,04 MHz). Audycji Polskiego Radia w kilku językach (Program V - dla Polaków mieszkających poza granicami kraju) można szukać na falach krótkich w pasmach 25 m, 31 m, 41 m i 50 m. Na falach długich przy odrobinie szczęścia i sprzyjających warunkach (najlepiej w zimowe wieczory) na częstotliwości 225 KHz można złapać I Program Polskiego Radia. Programy satelitarne Eutelsat IIS VI Hotbird, ustawienie 13° wschód, nośna 11,474 GHz umożliwia odbiór na następujących podnośnych: 6,50 Mhz TV Polonia 7,56 Mhz I Program Polskiego Radia 7,74 Mhz III Program Polskiego Radia 7,38 Mhz V Program Polskiego Radia. Prócz stacji Polskiego Radia drogą satelitarną można odbierać także programy niektórych polskich rozgłośni i stacji telewizji komercyjnych. Wyjątek stanowią banki, które są zawsze czynne od poniedziałku do piątku w godz. 8.30-15.00. Sklepy otwiera się około godz. 9.00; po sjeście czynne są aż do godziny 19.00 lub 20.00. Z wyjątkiem większych miast, sklepy są zamknięte od południa w sobotę do poniedziałku rano. Natomiast większe centra handlowe działają przez siedem dni w tygodniu, czasami nawet aż do północy. Muzea, kościoły i zabytki można zwiedzać w godz. 10.00-12.30 i 14.00-18.00 (większe obiekty czynne są również w porze obiadowej). Większość muzeów i zabytków zamknięta jest w poniedziałki. Restauracje są najczęściej nieczynne w niedziele lub mają wyznaczony jeden wolny dzień w tygodniu. Warto też wiedzieć, w które dni Portugalczycy obchodzą święta narodowe (zob. niżej), gdyż w tym czasie praktycznie wszystko jest pozamykane, a autobusy i pociągi kursują znacznie rzadziej. Podczas lokalnych świąt (zob. s. 36) życie publiczne zamiera w całych miastach, miasteczkach lub regionach, np. 13 VI w Lizbonie i 24 VI w Porto. PRASA, TELEWIZJA l RADIO Dwie najpopularniejsze portugalskie gazety codzienne to Diario de Notidas (wydawana w Lizbonie) oraz Jornal de Notidas (wydawana w Porto; prasa w Internecie zob. s. 16). Nawet jeśli twoja znajomość języka portugalskiego jest dosyć słaba, możesz w nich znaleźć przydatne informacje. W gazecie Publico zamieszczane są informacje regionalne i z zagranicy, a także ogólny informator. Z kolei czytając JL (Jornal de Letras), ma się na bieżąco wgląd w wydarzenia kulturalne w Portugalii. Najważniejsze dzienniki zachodnioeuropejskie można kupić z jednodniowym opóźnieniem w dużych miastach i miejscowościach turystycznych. W rejonie Algan/e ukazują się od czasu do czasu jeden lub dwa anglojęzyczne magazyny lub dzien- W Portugalii, podobnie jak w Hiszpanii, istnieje tradycja sjesty. Oznacza to, że większość sklepów, firm, mniejszych muzeów i urzędów pocztowych jest nieczynna w porze obiadowej, zwykle od 12.30 do 14.30 (lub 15.00). W Portugalii wciąż kultywuje się wiele ludowych tradycji i obyczajów, które co roku prezentowane są w trakcie trwania regionalnych świąt (festas) i tradycyjnych pielgrzymek (romarias). Niektóre z tych imprez przerodziły się w szalone uroczystości, trwające wiele dni lub tygodni, które same w sobie stały się już pewnego rodzaju atrakcją turystyczną; pozostałe zachowały swą tradycyjną formę. Każdy region charakteryzuje się czymś innym, ale szczególnie na północy kraju celebruje się wiele tradycyjnych uroczystości. Obchodzi się tam dożynki oraz świętuje dzień któregoś z miejscowych patronów; w tym czasie śpiewa się stare pieśni i przypomina dawne tańce, a uczestniczący w imprezie mieszkańcy zakładają tradycyjne stroje. Warto wziąć udział we wspaniałych feiras, zwłaszcza w Barcelos (zob. s. 304). Niegdysiejsze targi stanowią obecnie połączenie wystawy rolniczej, festiwalu ludowego, wesołego miasteczka i bazaru nastawionego na turystów. NUMERY KIERUNKOWE l INNE PRZYDATNE TELEFONY Telefonując z Portugalii za granicę Należy wybrać 00 + numer kierunkowy kraju (poniżej) + numer kierunkowy miasta/obszaru (opuszczajc zero na początku) + numer abonenta Numery kierunkowe krajów Polskę48 Francja s33 Niemcy ^49 USA u1 Telefonując do Portugalii z zagranicy Należy wybrać 351 (numer kierunkowy kraju) + numer abonenta (9 cyfr) Przydatne nuimery telefonów Informacja118 Nagle wypadki "112 Zegarynka "rl51 Informacja turystyczna (linia bezpłatna) ^800/296296 W październiku 1999 r. w Portugalii zniesiono numery kierunkowe w połączeniach krajowych; ćią- /: gle jednak można spotkać ulotki i broszury ze starymi numerami. W takim przypadku należy sprosi bować zastąpić O w dawnym numerze kierunkowym cyfrą 2 - powstanie w ten sposób dziewię-" ciocyfrowy numer i połączenie powinno się udać. Jeśli to nie poskutkuje, należy dzwonić na bezpłatną, doskonałąinfolinię LinhaVerdeTurista: 3800/296296. :• 36 / INFORMACJE PODSTAWOWE FESTIWALE, KORRIDY I SPORT / 37 GŁÓWNE FESTIWALE Maj Queima das Fitas - zakończenie roku akademickiego w Coimbrze (w połowie miesiąca). Fatima (13 V) - najsłynniejsza pielgrzymka w Portugalii w rocznicę objawień fatimskich; także w październiku (zob. s. 175). Czerwiec Feira Nacional w Santarem, trwa 10 dni (rozpoczyna się w pierwszy piątek miesiąca). Tańce, walki byków i targi rolnicze (zob. s. 188). Festa de S§o Gon?alo w Amarante (pierwszy weekend miesiąca, zob. s. 402). Santos Popularos - uroczystości ku czci św. Antoniego (13 VI) w Lizbonie, św. Jana (24 VI) w Porto i św. Piotra (29 VI) w Evorze. Uroczystości ku czci św. Jana odbywają się również w Porto. Lipiec Festa do Colete Encarnado (Święto Czerwonej Kamizelki) w Viia Franca de Xira, gonitwy byków w stylu pampeluńskim (pierwsze dwa tygodnie miesiąca, zob. s. 192). Sierpień Romaria da Nossa Senhora da Agonia (pielgrzymka Matki Boskiej Bolesnej) w Viana do Castelo (trzeci weekend miesiąca, zob. s. 311). Wrzesień Romaria de Nossa Senhora dos Remśdios w Łaniego (pielgrzymka odbywa się 6-8IX, ale uroczystości trwają od ostatniego tygodnia sierpnia do polowy września, zob. s. 413). "Nowe targi" w Ponte de Lima (drugi i trzeci tydzień miesiąca, zob. s. 331). Październik Feira de Outubro w Vila Franca de Xira (pierwsze dwa tygodnie miesiąca); walki i gonitwy byków. Fatima (13 X) - druga wielka pielgrzymka w rocznicę ostatnich objawień fatimskich (zob. s. 175). Listopad Feira Nacional do Cavalo (Krajowe Targi Koni, zob. s. 186) w Golega. ŚWIĘTA NARODOWE 11 Nowy Rok III/IV Wielki Piątek 25 IV Rocznica wybuchu "rewolucji goździków" w 1974 r. l V Święto Pracy VI Boże Ciało 10 VI Rocznica śmierci poety i bohatera narodowego - Lufsa Vaz de Comóesa (Dia de Camóes e das Comunidades), również święto Wspólnoty Języka Portugalskiego (w lipcu 1996 r. utworzona została CPLP - Wspólnota Krajów, obejmująca 7 krajów, w których mówi się po portugaisku: Portugalię, Brazylię, Angolę, Mozambik, Gwineę Bissau, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Wyspy św. Tomasza i Książęcą) 15 VIII Wniebowzięcie NMP 5 X Dzień Republiki l XI Wszystkich Świętych l XII Dzień Niepodległości (rocznica uzyskania niepodległości w 1640 r. po 60-lętnim panowaniu Hiszpanii) 8 XII Święto Niepokalanego Poczęcia NMP 25 XII Boże Narodzenie Lista świąt jest w zasadzie niewyczerpana, dlatego w ramce zamieszczonej poniżej wymieniono tylko najważniejsze. Więcej informacji na ten temat można uzyskać w regionalnych biurach informacji turystycznej lub znaleźć w miesięczniku Bor-da d'Agua albo broszurce Seringador, zawierają one m.in. daty obchodów świąt patronów, horoskop, porady dla ogrodników, a także nazwy targów obchodzonych corocznie na terenie całego kraju. Czasem nieciekawe na pozór imprezy należą do najbardziej udanych, dlatego nie należy żadnej przekreślać z góry. Spośród uroczystości o charakterze ogólnonarodowym wyróżniają się obchody Wielkiego Tygodnia i nocy świętojańskiej (23/24 VI). W trakcie ich trwania w catym kraju odbywają się procesje religijne. Wielki Tydzień obchodzony jest z największą pompą w Bradze, natomiast noc świętojańska ma raczej ludyczny charakter, przez co świętuje się ją bardziej radośnie. W Porto podczas nocy świętojańskiej, która jest głównym wydarzeniem trwających tydzień uroczystości, wszyscy tańczą na ulicach i uderzają się wzajemnie po głowach plastikowymi młotkami. KORRIDY W Portugalii tego typu widowiska nie przypominają wcale hiszpańskiej korridy. Tutaj zwierzęcia nie zabija się w czasie walki, a tylko efektownie prze- wraca na ziemię. Poturbowanego po walce byk| dobija się zwykle w rzeźni. Walki byków na wybrzeżu Algarve wyglądaj| nieco inaczej niż w pozostałej części kraju; ich pro; gram nastawiony jest na zadowolenie jak najwięlf szej rzeszy turystów. W ramce na sąsiedniej stronij podano imprezy, na które warto się wybrać. Tourada to walka byka, na którego rogi nakłćj da się kapturki, z jeźdźcem toureiro, ubranyij w ozdobny XVIII-wieczny strój. Jeździec ma za ; danie prowokować i stopniowo pozbawiać byki sil, by móc na koniec wbić w jego kark lance z hj karni (tzw. farpas lub banderilhas), unikając jednocześnie ataku rozjuszonego zwierzęcia. Gdy byk jest już wycieńczony, na arenę wbiegają forcados, czyli ośmiu mężczyzn, których zadaniem jest unieruchomienie go. Wydawać by się mogło, że naganiacze idą. na pewną śmierć - stają w rzędzie przed bykiem i prowokują do ataku. W momencie, gdy byk rusza, mężczyzna na czele skacze między rogi zwierzęcia, podczas gdy pozostali naganiacze rzucają się na byka i próbują go okiełznać. Próby takie, zwykle dwie lub trzy, rozgrywają się na granicy głupoty i odwagi; na początku najczęściej jeden lub kilku forcados zostaje widowiskowo wyrzuconych w powietrze. Największe centrum walki byków w Portugalii to Ribatejo (gdzie hoduje się byki). W regionie tym można obejrzeć prawdziwą walkę w towarzystwie miejscowych aficionados (fanów); stanowią one też część festiwali w Vila Franca de Xira i w Santarem. Walki byków odbywają się od się od kwietnia do października. Na ulicach miasteczek i wio-sek w regionie Ribatejo, w czasie różnych festiwali, mają też miejsce gonitwy byków; więcej informacji na ten temat zamieszczono w drugim rozdziale. SPORT ZAWODOWY Portugalskim sportem narodowym jest pitka nożna. Krajowe kluby piłkarskie zanotowały już wiele sukcesów na arenie międzynarodowej. Portugalia będzie gospodarzem mistrzostw Europy w pitce nożnej w 2004 r., co z pewnością zaowocuje podniesieniem standardu niektórych portugalskich stadionów, a być może wybudowaniem nowych obiektów. Najlepsze drużyny ma Lizbona (Benfica i Sporting) oraz Porto (FC Porto). Każdy Portugal-czyk kibicuje jednemu z tych trzech klubów, mniej uwagi poświęcając drużynom miejscowym. Zagro- żenie dla tych piłkarskich potęg stanowi jedynie F.C. Guimaraes, choć warto też obejrzeć mecze Academicia de Coimbra. Spotkania ligowe odbywają się od września do maja. Bilety na meczę są raczej niedrogie, a spotkaniom poszczególnych drużyn wiele miejsca poświęcają lokalne gazety. Na stadiony piłkarskie przychodzą tłumy kibiców, dlatego można śmiało powiedzieć, że pitka nożna przyćmiewa swą popularnością inne sporty, w tym walki byków. SPORT AMATORSKI W Portugalii, a zwłaszcza na wybrzeżu Algarve, można popływać na desce surfingowej, a także pograć w golfa i tenisa. Wypożyczalnie desek surfingowych działają na wielu plażach regionu Alga-rve, a także w popularnych miejscach na wybrzeżu północnym i w okolicach Lizbony. Największy ośrodek windsurfingowy to Guincho, położone na północ od Lizbony (zob. s. 121), ale ze względu na TURYŚCI NIEPEŁNOSPRAWNI / 39 38 / INFORMACJE PODSTAWOWE W razie kłopotów dzwoń na policję - "112 tamtejsze prądy i wiatry trzeba się wykazać sporym doświadczeniem. W większości dużych hoteli regionu Algarve korty tenisowe stanowią dodatkową atrakcję, tym bardziej, że korzystać z nich można o każdej porze roku. Dla osób pragnących rozwinąć swoje umiejętności w tej dziedzinie najlepszym miejscem jest kurort Vale do Lobo, gdzie intensywne kursy tenisa odbywają się pod czujnym okiem Ro-gera Taylora (byłego zawodowego tenisisty startującego w turnieju wimbledońskim). Prawdopodobnie najlepsze w kraju kursy gry w golfa, Portugalia jest krajem o niskim wskaźniku przestępczości, ale w większych kurortach zdarzają się kradzieże, a w środkach komunikacji miejskiej w LJ-zbonie grasuje coraz więcej kieszonkowców. Łupem złodziei padają bardzo często auta z wypożyczalni: bez względu na miejsce postoju nie powinno się zostawiać wewnątrz samochodu niczego, co by mogło skusić złodzieja -właściwie najlepiej wysiadając wszystko zabrać ze sobą, a przedtem usunąć wszystkie nalepki czy etykietki wypożyczalni. PRZESTĘPSTWA l POLICJA Mimo że Lizbona jest jedną z najbardziej bezpiecznych stolic europejskich, lepiej po zmierzchu nie według pomysłu Franka Pennicka, prowadzone są w miejscowości Vilamoura oraz pobliskich ośrodkach. Osoby zainteresowane wędkarstwem powinny udać się do Minho i innych, leżących na północy kraju regionów, gdzie w strumieniach żyje mnóstwo pstrągów; pozwolenia na łowienie ryb można otrzymać w lokalnych urzędach miejskich. Inne informacje, w tym adresy biur pośredniczących w promowaniu "wakacji ze sportem", zamieszczono w broszurze Sportugal, którą dostać można w Krajowym Biurze Informacji Turystycznej. kręcić się po Alfamie i niektórych częściach Bairro Alto; w przypadku napaści nie wolno stawiać oporu, tylko oddać złodziejom wszelkie kosztowności, a potem po prostu uciec. W razie kradzieży należy skontaktować się z policją, głównie po to, aby spisać protokół, na podstawie którego firma ubezpieczeniowa będzie zobowiązana do wypłacenia odszkodowania. Posterunki policji w Lizbonie i innych większych miastach są wyszczególnione na końcu każdego rozdziału w Informatorach. Funkcjonariusze policji władają zwykle tylko językiem ojczystym, podczas gdy turyści znają przeważnie zaledwie kilka podstawowych słów portugalskich; jest to zazwyczaj przyczyną wielu nieporozumień. W takiej sytuacji warto okazać policjantowi należyty szacunek, gdyż dzięki temu sprawa może zostać rozpatrzona szybciej i sprawniej. W nagłych wypadkach pierwszy napotkany policjant zawsze udzieli natychmiastowej pomocy. W większych miastach (Lizbona i Porto) największą pomocą służy PSP (Polfcia de Seguranga Publica), która zajmuje się m.in. wypadkami z udziałem turystów zagranicznych. Funkcjonariusze tych służb policyjnych noszą niebieskie mundury i berety, a na kurtkach mają numer identyfikacyjny. Poza terenami miejskimi można liczyć na GNR(Guarda Nacionąl Republicana), która nadzoruje obszary wiejskie, patroluje autostrady, a także odpowiada za bezpieczeństwo podczas uroczystości (np. wizyt ważnych osobistości); na ten czas funkcjonariusze GNR przywdziewają paradne mundury. W dni powszednie noszą oni szare uni- formy oraz starannie wypastowane buty sięgające kolan. Osoby, które potrzebują pomocy w sytuacjach szczególnych, np. przy załatwianiu pozwolenia na pracę, powinny się skontaktować i miejscowym oddziałem Senriso de Estrangeiros e Fronteiras. KOBIETY PODRÓŻUJĄCE SAMOTNIE Życie na wsi i w małych miasteczkach portugalskich sprzyja odbywaniu przyjemnych podróży przez kobiety, które w Portugalii mogą się czuć bezpiecznie. Niemniej jednak w pewnych regionach kraju powinno się zachować szczególną ostrożność; chodzi tu przede wszystkim o niektóre części Lizbony (zwłaszcza te wokół Cais do Sodre, jak również wieczorem w Bairro Alto), ulice w bezpośrednim sąsiedztwie dworców kolejowych w większych miastach, a także niektóre kurorty na wybrzeżu Algarve. W Portugalii w coraz większym stopniu zaczyna się uwzględniać potrzeby turystów niepełnosprawnych, ale w dalszym ciągu brakuje wielu udogodnień. Poza tym Portugalczycy na każdym kroku służą pomocą i z chęcią ustępują miejsca osobom niepełnosprawnym, aby uczynić ich pobyt możliwie najmniej skomplikowanym. Inwalidzi mogą skorzystać z przystosowanych do ich potrzeb toalet oraz z podjazdów na lotniskach i większych dworcach kolejowych. Użytkownicy wózków inwalidzkich mogą też zarezerwować sobie miejsce w zorganizowanej wycieczce (należy zadzwonić z dwudniowym wyprzedzeniem pod nr B213/632044 w Lizbonie); w większych miastach wydzielono dla nich spe-cjajne miejsca do parkowania, oznaczone pomarańczowym symbolem. Zagraniczne oddziały portugalskich biur informacji turystycznej oferują Portugalia to w zasadzie kraj o pejzażu wiejskim, a jej mieszkańcy są bardzo tradycyjni, poważni, żeby nie powiedzieć - pruderyjni. Ludzie mogą się początkowo dziwić, czemu kobieta podróżuje samotnie - zwłaszcza w głębi kraju i na terenach górzystych, gdzie turystki rzadko wybierają się w pojedynkę -ale gdy fakt ten zostanie zaakceptowany, Portugalczycy potrafią okazać wiele gościnności, a nawet zaoferować wyżywienie i nocleg w swych domach. Podróżowanie autostopem jest w miarę bezpieczne, pod warunkiem, że jeździ się w dwie lub trzy osoby; tę formę transportu odradza się jednak kobietom podróżującym samotnie (warto jednak zaznaczyć, że Portugalczycy coraz mniej chętnie zabierają autostopowiczów). W nocy warto złapać taksówkę, gdyż przejazd nią jest dosyć tani. W dzień można bezpiecznie jeździć środkami transportu publicznego; szczególną ostrożność należy jednak zachować w nocy w lizbońskim metrze oraz na trasie kolejowej z Cais do Sodre-Cascais. listę hoteli i kempingów łatwo dostępnych dla podróżujących na wózkach. Po przybyciu do wybranego miasta, osoby niepełnosprawne powinny skierować się najpierw do miejscowego punktu informacji turystycznej, którego pracownicy pomagają w wyszukaniu odpowiedniego hotelu, a w mniejszych miejscowościach są niekiedy w stanie zorganizować cały pobyt według indywidualnych potrzeb. Warto pamiętać, że wiele tanich miejskich hoteli usytuowanych jest na pierwszych piętrach i często brak tam wind. Natomiast wszystkie budynki użyteczności publicznej są zwykle dobrze dostosowane do potrzeb niepełnosprawnych, a wstęp do barów i restauracji na ogól nie nastręcza wielkiego problemu. Więcej informacji można uzyskać, kontaktując się z jedną z organizacji, wyszczególnionych w ramce na następnej stronie. 40 / INFORMACJE PODSTAWOWE PRZYDATNE ADRESY W PORTUGALII ARAC, Rua Dr António Candido 8,1097 Lizbona (s213563836). Udziela informacji o firmach, które wypożyczają pojazdy przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Secretariado Nacional de Reabilitagao, Av. Conde de Valbom 63,1000 Lizbona (a217936517). Udziela informacji (tylko w języku portugalskim) o udogodnieniach transportowych dla osób niepełnosprawnych oraz możliwościach dojazdu do Lizbony, Wheeling Around tnę Algavre (Rodando Pelo Algavre) Rua 5 de Outubro 181, Apartado 3421,8136 Almancil, Algavre (^289393636). Firma prywatna, organizująca noclegi, transport, atrakcje sportowe oraz wypoczynek w rejonie Algarve. Wszelkie formy udogodnień przed udzieleniem rekomendacji są osobiście sprawdzane przez przedstawicieli firmy. ADRESY Większość adresów w Portugalii składa się z nazwy ulicy, jej numeru i numeru piętra; np. Rua de Afonso Henrigues 34-3° (w przewodniku numery pięter zapisano liczbą rzymską, czyli np. Rua de Afonso Henrigues 34/111). Znaczy to, ze trzeba wejść na trzecie piętro budynku pod nr. 34. Jeśli po numerze piętra umieszczony jest skrót "esq" lub litera "E" (esquerda), oznacza to, ze mieszkanie znajduje się po stronie lewej, a jeśli widać "dir" lub "D", to należy skręcić w prawo. Portugalia sama boryka się z problemem zatrudnienia i bez specjalnych umiejętności mato prawdopodobne jest znalezienie pracy na dłuższy okres. Bez paszportu kraju Unii Europejskiej o pozwolenie na pracę należy ubiegać się przed przyjazdem do Portugalii. PRACA W ALGARVE l OKOLICY Biorąc pod uwagę popularność prac sezonowych, realne możliwości pojawiają się jedynie w rejonie Algarve; są to zajęcia ściśle związane z turystyką, oferujące najróżniejsze sposoby zarabiania pieniędzy, co po części zależy od pewności siebie i/lub braku wszelkich skrupułów. Oczywiście, najpopularniejsza jest praca w barze. Niełatwo ją znaleźć, a jeśli już, to pieniądze tam zarobione ledwie starczają na utrzymanie. Biorąc pod uwagę czas spędzony w pracy, lepiej spróbować swych sil spacerując wieczorami po ulicach i wręczając wczasowiczom zaproszenia do nocnych klubów. Tego typu zajęcie można znaleźć w większości głównych ośrodków, a pieniądze wypłacane są na zasadzie prowizji; natomiast jest się wolnym w ciągu dnia - i większą część nocy - żeby poszukać odpowiedniej dla siebie rozrywki. Wszystko to płynnie prowadzi do najbardziej przemyślnego i wyrafinowanego pomysłu w całym kraju - może nawet w całej Europie - a mianowicie sprzedawania tzw. time shares (prawa użytkowania wspólnego domu letniskowego przez określony czas każdego roku). Daje to możliwość zarobienia naprawdę dużych pieniędzy, ale oczywiście nie każdego uczyni natychmiast bogaczem. Praca polega na wędrowaniu ulicami wielkich ośrodków wypoczynkowych i zachęcaniu zagranicznych turystów (zwykle par) do odwiedzenia proponowanych pod najem ośrodków czy willi. Praca jest niezwykle wyczerpująca, przygnębiająca i osiągającym największe sukcesy przynosi złą sławę, ale wyplata uwzględnia prowizję i można bardzo poprawić warunki życia - pod warunkiem, że jest się typem człowieka gotowym sprzedać własną matkę. Dobrze jest zapytać osób, które już pracują na ulicach, co robić. Oni sami powiedzą, jak znaleźć pracę i jakie to przygnębiające. Ostatnią propozycją dla poszukujących pracy jest ogromna przystań jachtowa w Vilamoura, skupisko tysiąca rozmaitych rzemiosł, stopniowo otaczane przez stylowe bary, butiki i kafejki. Można próbować w jednym z takich miejsc lub (nawet lepiej) dotrzeć bezpośrednio do entuzjastów żeglugi. Niemal wszyscy właściciele jachtów mają setki drobnych czynności, które trzeba wykonać i - kiedy da się im taką możliwość - zapłacą kilka tysięcy escudo każdemu, kto zaprezentuje się jako "złota rączka". Chodzi tu głównie o malowanie \ szorowanie pokładów - prace nie wymagające wielkich umiejętności - ale jeśli przekonasz kogoś, że znasz się na rzeczy, trudność zadań do wykonania może znacznie wzrosnąć. Między końcem września a początkiem października istnieje możliwość zaciągnięcia się na statki, płynące na Wyspy Kanaryjskie lub Karaiby. Planując coś takiego, warto zasięgnąć języka w lokalnych barach. Wy- INFORMATOR OGÓLNY / 41 konywanie czasem dziwnej i co bardziej "czarnej" roboty wymaga odporności i wytrwałości: kilka dni spędzić trzeba, podpytując dookoła i jakaś okazja powinna się trafić. Decydując się mimo wszystko dłużej zostać w Algarve i pracować, warto zauważyć, że żaden przyjezdny spoza krajów Unii nie zdoła przedłużyć swojej wizy po prostu wyskakując na krótko do Hiszpanii; wyjechać należy aż poza granice Europy określone traktatem z Schengen, a pozwolenie na powtórny wjazd zostanie udzielone dopiero po upływie sześciu miesięcy od daty rozpoczęcia pierwszej wizyty w Portugalii. Jedyną możliwością odświeżenia wizy jest - jeśli kogoś kusi perspektywa pewnej długoterminowej pracy - wizyta w jednym z biur Servic,o de Estrangeiros w Portimao, Al-bufeirze lub Faro (więcej szczegółów zob. s. 518). ANTYKONCEPCJA W większości aptek prezerwatywy (preservativos) leżą na ladzie lub w innych dobrze widocznych miejscach. Natomiast na obszarach wiejskich trzeba o nie poprosić - dopiero wtedy aptekarz rozłoży na ladzie, z właściwą Por-tugalczykom powagą, cały ich asortyment. Prezerwatywy można też kupić w większości dużych supermarketów lub wprost z automatów na ulicach. BAGAŻ Na krótki czas bagaże można zostawić, za niewielką opłatą, na dworcu kolejowym lub autobusowym. Portugalczycy są uczciwi, nawet właściciele sklepów i kawiarni dbają o to, by bagażom ich klientów nie przytrafiło się nic złego. W razie konieczności można też poprosić o przechowanie bagażu w miejscowym biurze informacji turystycznej. BASENY W każdym mieście średniej wielkości znajduje się basen, zwykle odkryty; baseny są przeważnie zamknięte od września do maja. CZAS Czas w Portugalii jest przesunięty o l godzinę do tyłu w stosunku do Polski i również obowiązuje podział na czas letni i zimowy. DZIECI Portugalia wita dzieci z otwartymi ramionami, a całe rodziny są tu mile widziane. W tanich hotelach i pensjonatach niezmiernie rzadko żąda się dodatkowej dopłaty za dzieci, które przebywają w tym samym pokoju, co rodzice, a w wielu hotelach wyższej kategorii za dzieci poniżej 8. lub 12. roku życia płaci się 50% ceny. Każdy, kto zażąda 42 / INFORMACJE PODSTAWOWE dodatkowego talerza lub połowę porcji, zostanie należycie obsłużony. Matę dzieci zazwyczaj mają darmowy wstęp do muzeów. HOMOSEKSUALIŚCI Społeczność gejowska w Portugalii nie jest zbyt prężna; jedynie w Lizbonie i w kilku miejscach w Porto i Algarye działa więcej klubów tego typu. Mieszkańcy stolicy kraju są w miarę tolerancyjni względem homoseksualistów, ale na pozostałym obszarze kraju przedstawiciele mniejszości seksualnych nie mają łatwego życia. W Portugalii homoseksualizm nie jest prawnie zakazany. KINO Bilety do kina są w Portugalii dość tanie, a filmy wyświetla się w wersji oryginalnej z portugalskimi napisami. Repertuar kin można znaleźć w miejscowych gazetach lub na afiszach, rozwieszonych zwykle w okolicy głównego placu każdego małego miasta. Bilety kosztują niewiele, a na poranki i seanse poniedziałkowe przysługuje dodatkowa zniżka. NAGŁE WYPADKI W nagłych wypadkach należy dzwonić pod nr 0112. Osoby bezpośrednio uczestniczące w wypadku powinny skorzystać z najbliższego przydrożnego telefonu SOS (w kolorze pomarańczowym) - należy nacisnąć przycisk i czekać na odpowiedź. NAPIWKI Oplata za obsługę wliczona jest do rachunków hotelowych i restauracyjnych; napiwki powinno się dawać pokojówkom i portierom, natomiast nie trzeba obdarzać nimi taksówkarzy. ODZIEŻ Do kościołów nie wolno wchodzić osobom ubranym niestosownie, co w praktyce oznacza, że odpadają wydekoltowane bluzki i krótkie spodenki. ORGANIZACJE KOBIECE W Portugalii nie ma zbyt wielu organizacji kobiecych. Najlepszym punktem kontaktowym w Lizbonie jest ośrodek IDM oraz księgarnia dla kobiet Editora das Mulheres (zob. s. 114). Warto też skontaktować się z Komisją ds. Równouprawnienia i Praw Kobiet (Comissao para a Igual-dade e para os Direitos das Mulheres; Avenida da Republica 32/1,1000 Lizbona, 0217983000). Organizacja ta zajmuje się wszelkimi aspektami życia kobiet w Portugalii; jej członkowie organizują konferencje i zebrania, aktywnie uczestniczą w życiu społecznym, a także współpracują z innymi organizacjami kobiecymi. PARKI NARODOWE Pracownicy siedziby głównej w Lizbonie (Rua Da Łapa 73,1200 Lizbona) udzielają szczegółowych informacji o portugalskich parkach narodowych i rezerwatach przyrody, ale generalnie tak w centrali, jak i w oddziałach nie poświęcają oni zbyt wiele czasu cudzoziemcom, bowiem ich głównym zajęciem jest przekonywanie ziomków, aby starali się chronić dziką przyrodę i nie pozwalali na jej degradację. PLAŻE Na wielu plażach zachodniego wybrzeża należy uważać na mocne prądy przybrzeżne; nie wolno wchodzić do morza, gdy wywieszona jest czerwona lub żółta chorągiewka. Z kolei niebieska flaga oznacza wodę na tyle czystą, że można się w niej bez obaw kąpać; niestety, w Portugalii nie jest to regułą. Morze jest najcieplejsze w zachodniej części Algarve (plaże na wschód od Faro). PRALNIE W kraju istnieje tylko kilka pralni samoobsługowych, ale za to jest mnóstwo tzw. lavan-drias, gdzie za niewielką opłatą można oddać swoje ubrania do prania, naprawy i prasowania. Niektóre oferują tylko czyszczenie chemiczne. TOALETY Toalety damskie są zwykle czyste i pobiera się tam niewielką opłatę, natomiast toalety męskie są. bezpłatne i choć z zewnątrz wyglądają estetycznie, wewnątrz prezentują się dość nieciekawie (czasem toalety dla obu płci są bezpłatne). Będąc w potrzebie, należy szukać napisów Retre-tes, Banheiro, Lavabos lub WC; homens lub caval-heiros - to toalety męskie, a senhoras - toalety damskie. Na drzwiach widnieje, jak zwykle, symboliczna postać damska w spódnicy lub postać męska w spodniach. W razie wątpliwości pytać należy o casa de banho. CZĘŚĆ DRUGA PRZEWODNIK C/U-j,.,./ ROZDZIAŁ 5 S l ,j MINHO *•) ROZDZIAŁ? *} f\ -,-"x/' TRAS-OS-MONTES / l ROZDZIAŁ 6 X -• PORTO .' ,. -- -'/" "\ ' \ ROZDZIAŁ 3 j ;*V \ ł ;!:!:|/ ROZDZIAŁ 3 l ROZDZIAŁ 4 / f COIMBRA/ GÓRY \ f l BEIRA l PROWINCJI \ > LITORAL \ BEIRA f* i i / ROZDZIAŁ 2 ^\ f--?"-'~' ESTREMADURA r* X l RIBATEJO J " "\ ( ;|ROZJ)Z<|Ł1 - \. y HISZPANIA ROZDZIAŁ 8 7 f -^"\ ROZDZIAŁ 9 - ROZDZIAŁ PIERWSZY LIZBONA l OKOLICE N iewiele miast może się poszczycić tak niezwykłym i amfiteatralnym położeniem, jakie ma Lizbona (Lisboa), usytuowana na wzgórzach, rozciągających się nad szerokim ujściem rzeki Tag (Tejo). Dzielnice miasta łączy labirynt brukowanych i stromych uliczek, po których kursują tramwaje i kolejki linowe. Trasa spacerowa prowadzi w dół ku ujściu Tagu, do okazałego posągu Chrystusa Króla, którego szeroko rozpostarte ramiona wydają się obejmować jeden z naj- LIZBONA / 47 46 /LIZBONA I OKOLICE większych i najokazalszych "wiszących" mostów, a wraz z nim port, do którego zawijają kursujące po rzece promy. Turyści określają Lizbonę mianem wielkomiejskiego jarmarku. O prawdziwości tego stwierdzenia przesądza widok zamku, górującego nad średniowiecznymi bielonymi zabudowaniami Alfamy, fantazyjna architektura stylu manuelińskiego w Belem, mozaiki na centralnie położonym placu Rossio oraz sklepy i kawiarnie utrzymane w stylu art nouveau. Amerykanie czują się tu jak u siebie, jako że pod względem zabudowy i usytuowania stolica Portugalii do złudzenia przypomina San Francisco. Również w historii obu miast można dopatrzyć się analogii. Jedno i drugie padło ofiarą trzęsienia ziemi (Lizbona w 1755 r., kiedy zniszczona została większość położonej nad rzeką starej dzielnicy). Podobnie też jak kalifornijska metropolia, miasto zachwyca przyjazną i spokojną atmosferą, jakiej brakuje wielu innym typowo portowym miastom i stolicom. Przez znaczną część naszego stulecia Lizbona nie brała udziału w postępującym rozwoju Europy. Do nagiej zmiany tej sytuacji doprowadziła rewolucja 1974 r., a w dziesięć lat później przystąpienie Portugalii do Wspólnoty Europejskiej (obecnie Unia Europejska). Przez ostatnie sto lat liczba mieszkańców Lizbony wzrosła dwukrotnie i wynosi obecnie prawie dwa miliony, co stanowi jedną piątą całej populacji Portugalii. Po rewolucji do miasta zaczęli masowo napływać uchodźcy (retornados) z Angoli, Wysp Zielonego Przylądka, wysp Świętego Tomasza i Książęcej, Gwinei Bissau i Mozambiku - byłych kolonii portugalskich w Afryce. Wzrastająca liczba imigrantów stanowiła poważne zagrożenie dla (i tak nadwerężonej) gospodarki Portugalii. Szczególnym problemem okazał się brak mieszkań. Mimo to doszło do integracji poszczególnych narodowości, co uważa się za jedno z największych osiągnięć współczesnej polityki państwa. Podobnie jak uchodźcy z Brazylii, tak i przybysze z afrykańskich kolonii wzbogacili portugalską kulturę o wiele nowych i ciekawych obyczajów. Oprócz tradycyjnych klubów fado, mieszczących się w Górnym Mieście i Alfamie, w Lizbonie powstało sporo wspaniałych zespołów grających muzykę afrykańską i latynoamerykańską. Turyści mają też do wyboru całe mnóstwo egzotycznych barów i restauracji. Architektoniczną konsekwencją trzęsienia ziemi z 1755 r. jest stosunkowo niewielka ilość zabytków w Lizbonie. Najstarsze i najlepiej zachowane to romańska katedra i mauretańskie mury otaczające Castelo de Sao Jorge (zamek św. Jerzego). Podobne im budowle nie należą jednak w Portugalii do rzadkości. Niewiele zabytków może natomiast dorównać okazałemu Mosteiro dos Jerónimos (klasztorowi Hiero-nimitów) w Belem. Na uwagę zasługują też dwa muzea: pełniąca równocześnie funkcję muzeum i centrum kulturalnego Fundacao Calouste Gulbenkian (Fundacja Ca-louste'a Gulbenkiana), gdzie można obejrzeć wspaniałą kolekcję sztuki antycznej i nowoczesnej, oraz Museu Nacional de Arte Antiga (Muzeum Sztuki Dawnej), którego jeden z działów prezentuje dzieła twórców portugalskich, drugi zaś poświęcony CENY NOCLEGÓW Podane w przewodniku ceny noclegów mają swoje odpowiedniki w postaci zamieszczonych poniżej symboli. Ceny dotyczą najtańszych noclegów w pokojach dwuosobowych w sezonie. Więcej informacji - zob. ś. 23-26. poniżej 4000 esc. (r) 4000-7000 esc. (r) 7000-11 000 esc. (r)11 000-15 000 esc. (c)15000-20 000 esc. l 000-25 000 esc. (c)25 000-30 000 esc. (r)30 000-40 000 esc. (c)powyżej 40 000 esc. jest sztuce innych państw europejskich. Najświeższą atrakcją jest jednak największe w Europie oceanarium, mieszczące się w Parku Narodów, na terenach Expo'98. Poza tym, uroku dodają miastu otaczające centrum uliczki, aleje i place. Szczególnie dużym zainteresowaniem turystów cieszą się nowoczesne i niezwykle oryginalne budowle, takie jak centrum handlowe Amoreiras (projektu Tomasa Taveira). Na zwiedzanie Lizbony trzeba przeznaczyć przynajmniej kilka dni, warto wybrać ją też jako bazę wypadową na wyprawy po okolicy. Niewątpliwym atutem miasta jest bliskość morza, a podróż pociągiem do typowo plażowych przedmieść, jak Estoril i Ca-scais zabiera jedynie pół godziny. Nieco dalej, wzdłuż Costa da Caparica, po drugiej stronie Tagu, rozciągają się wspaniałe wydmy. Jeszcze dalej można dotrzeć do portu Setubal, słynącego z jednego z najstarszych manuelińskich kościołów. W pobliżu znajduje się słynny kurort w Sesimbrze, będący dla lizbończyków popularnym celem jednodniowych wypadów. Pociągiem można też dojechać do położonych na północny zachód od stolicy zalesionych wyżyn i pałaców królewskich Sintry - miasta określonego przez Byrona mianem "przecudownego raju". Miłośnicy portugalskiej architektury powinni się wybrać na wycieczkę do maleńkiego miasteczka Mafra, gdzie znajduje się zespół klasztorne -pałacowy. Warto też zwiedzić piękny rokokowy Palacio de Queluz (pałac Queluz), wraz z otaczającymi go ogrodami. Z Mafry można wyruszyć dalej do Estremadury - regionu Portugalii leżącego na północ od Lizbony. ~~ LIZBONA ~"~ Położona nad rzeką zabudowa LIZBONY, pochodząca głównie z XVIII w., wyróżnia się uporządkowaniem i elegancją. Niestety nie można tego powiedzieć o bardziej nowoczesnych przedmieściach, gdzie przeważają biedne i zaniedbane dzielnice. Mimo to architektura nowych budynków współgra z otoczoną wzgórzami starą częścią Lizbony - Dolnym Miastem (Baka). Dzielnica ta powstała na miejscu pierwotnego centrum Lizbony, niemal w całości zburzonego w wyniku wielkiego trzęsienia ziemi. Budowa,, którą kierował minister królewski, słynny markiz de Pombal, trwała niecałe dziesięć lat. Wielkie trzęsienie ziemi, odczuwane od Szkocji aż po Jamajkę, dotknęło Lizbonę w dzień Wszystkich Świętych 1755 r. o godzinie 9.30. Większość mieszkańców uczestniczyła wtedy w mszach. W ciągu 10 minut nastąpiły trzy główne wstrząsy, a po nich miasto stanęło w ogniu, powstałym z setek palących się w kościołach świec. Ogromna fala zalała wybrzeże, na którym lizbończycy szukali schronienia. Spośród 270 tyś. mieszkańców miasta śmierć poniosło aż 40 tyś. osób. Katastrofa wstrząsnęła całą Europą, a Wolter zamieścił jej opis w Kandydzie, rozpoczynając w ten sposób dyskusję z Rousseau na temat opatrzności. Dla Portugalczyków i ich , stolicy (dotychczas najprężniejszego portu Europy) trzęsienie ziemi było tragedią, która drastycznie zamknęła pewną epokę w dziejach miasta. Okres rozkwitu Lizbony zapoczątkowali Rzymianie, choć według niektórych źródeł byli to Fenicjanie. Średniowieczną Li&hbuną rządzili Maurowie. Wówczas miasto prowadziło handel z państwami arabskimi i podbiło położone na południu prowincje Alentejo i Algarve. W 1147 r. Portugalia została zdobyta przez krzyżowców, a jedyną korzyścią wypływającą z ich wątpliwego triumfu było objęcie władzy przez Afonsa I Zdobywcę, którego uważa się za pierwszego prawdziwego monarchę Portugalii. Sto-ucę państwa z Coimbry do Lizbony przeniesiono jednak dopiero w 1255 r. Choć dziś trudno w to uwierzyć, w ciągu kolejnych stuleci Lizbona dwukrotnie Przodowała w europejskim rozwoju i handlu. Pierwszy okres prosperity przypadł na NOCLEGI 1 Pensao Lar do Areeiro 1 1 Residendal Avenida Alameda 21 Pensao Iris 2 Pensao Patria 12 Ri& FourSeasons 22 Hotel Suisso-Atlantico 3 Residendal Canada 13 Hotel Fenix 23 Residendal Florescente 4 Hotel Impala 14 TivoliLisboa 24 Pensao Imperiał 5 Pensao Embaixatrix 1 5 Hotel Brrtania 25 Hotel da Łapa 6 Residendal Pascoal de Melo 16 Hotel Veneza 26 Residencia! York House 7 Residendal Saó Pedro 17 Residendal 13 da Sorte 27 As Janelas Verdes 8 Residendal 0 Paradouro 18 Hotel Lisboa Plaża 9 Hotel Rex 19 Residenciai Alegria 10 Miraparque 20 Pensao Monumental A (M) Komo |^MARQUES U" DEPOMBAL J da Gloria D IU ° Q GÓRNE Parlament^Łp? Castelode SacJorge] |grejadeSao Dworzec Cais do Sodre Przystań (Sul e Sueste) ^ Dworzec kolejowy Barreiro 50 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - PRZYJAZD I INFORMACJA / 51 XV i XVI w., kiedy to Portugalczycy zapoczątkowali serię odkryć geograficznych. Do najsłynniejszych i najznamienitszych należy odkrycie przez Vasco da Gamę drogi morskiej do Indii. Druga faza intensywnego rozwoju to wiek XVIII, kiedy skolonizowana przez Portugalię Brazylia okazała się prawdziwą "kopalnią" złota i diamentów. Oba okresy pozostawiły po sobie niezwykle bogate dziedzictwo kulturowe i historyczne. Panujący w XVI w. Manuel I Szczęśliwy przyczynił się do powstania charakterystycznego dla Portugalii i niezwykle dekoracyjnego stylu, nazwanego manuelińskim. W tym czasie powstały główne zabytki Lizbony, czyli wieża i klasztor w Belem. Bardziej ekstrawagancki, choć nieco mniej dekoracyjny, był styl wieku XVIII, kiedy państwem rządził Jan V. Władca ten zasłynął przede wszystkim jako wręcz obsesyjny twórca Mafry - miasta, którego powstanie było inspirowane wzniesionym przez Filipa II hiszpańskim Eskurialem. Zarówno XIX w., jak i kilka dekad XX w. były dla Lizbony okresami poważnych zamieszek politycznych (począwszy od zamachu na Karola I po rewolucję w 1974 r,). Znacznie spokojniej przebiegały zmiany w architekturze, choć w stolicy można znaleźć wiele śladów po rozwijającym się wówczas stylu art nouveau. W ostatnim dziesięcioleciu do Lizbony ponownie zaczęły napływać pieniądze, rozpoczęto budowę nowych obiektów i odnowę zabytków. W latach 80. stolica Portugalii otrzymała dotację z UE z przeznaczeniem na poprawę sytuacji ekonomicznej, a w 1994 r. miastu przyznano status Kulturalnej Stolicy Europy. Dzięki temu w Lizbonie powstały nowe ośrodki kulturalne, przeprowadzono renowację zabytków i budynków użyteczności; publicznej, co nadało miastu bardziej europejskie oblicze. Jeszcze większe zmiany na-. stąpiły w związku z targami Expo w 1998 r. Odnowiono wówczas niemal wszystkie pomniki i stworzono całkiem nową infrastrukturę komunikacyjną, łącznie z wybudowaniem najdłuższego w Europie mostu, nowej sieci kolejowej i linii metra oraz sieci dróg, okalających stolicę. W wyniku wszystkich tych zmian Lizbona utraciła swój prowincjonalny charakter (choćby po części), ale w zamian za to zyskała atmosferę pełną ekscytacji i radosnego optymizmu, który uczynił z niej tętniący życiem ośrodek. Przyjazd i informacja Po przyjeździe do Lizbony większość turystów udaje się na Rossio, gdzie w ciągu dnia skupia się życie towarzyskie miasta. Na plac można się dostać bez problemu zarówno na piechotę, jak i autobusem czy taksówką. W pobliżu placu położone są liczne pensjonaty, a po zachodniej stronie Praga dos Restauradores (plac przylegający do Rossio), przy Rua Jardim do Regedor 50, mieści się centrum turystyczne (c213433672; codz. 9.00-13.00 i 14.00-18.00), w którym mówiąca po angielsku obsługa służy wykazem miejsc noclegowych, rozkładem jazdy autobusów i trójwymiarową mapą miasta. Można tam również zorganizować wynajęcie samochodu. Podobne biuro, udzielające informacji głównie o połączeniach z Lizbony poza jej obszar, mieści się w Palacio da Póz (o213463314; codz. 9.00-20.00), również przy Praga dos Restauradores. Informacje na temat odlotów samolotów oraz odjazdów autobusów i pociągów zamieszczone są w Informatorze (zob. s. 113). Samoloty Lotnisko leży w odległości zaledwie 20 minut drogi od centrum Lizbony. Oprócz biura informacji turystycznej (codz. 6.00-1.00), kantoru wymiany walut i punktu rezer- wacji miejsc hotelowych (zob. s. 55), na terenie lotniska znajdują się też biura wypożyczalni samochodów (szczegóły w Informatorze -zob. s. 115). Z lotniska do centrum miasta najłatwiej dojechać taksówką, co w zależności od natężenia ruchu ulicznego kosztuje 1500-2000 esc. Za bagaż płaci się dodatkowo 300 esc. (droższy jest też przejazd między godziną 22.00 a 6.00, w weekendy i święta narodowe). Druga możliwość to przejazd aerobusem #91 (co 20 min; 7.00-21.00), odjeżdżającym sprzed budynku lotniska i kursującym między Praga do Marąues de Pombal, Praga dos Restauradores, Rossio, Praga do Comercio i dworcem kolejowym Cais do Sodre. Bilety (sprzedawane przez kierowcę) ważne są na jeden (450 esc.) lub trzy dni (1050 esc.) i upoważniają do przejazdów autobusami i tramwajami. Znacznie tańszy jest przejazd autobusami miejskimi (#44 lub #45), którymi z przystanku przy głównej drodze koło lotniska można dojechać do Praga dos Restauradores i dworca kolejowego Cais do Sodre (odjazdy co 10-15 min; 4.00-1.40; 160 esc.). Pociągi Pociągi dalekobieżne z Coimbry, Porto i terenów położonych na północ (oraz z Madrytu i Paryża) przyjeżdżają na dworzec Santa Apolonia (a218884142), oddalony o prawie 15 minut spacerem na wschód od Praga do Comercio. Szybko można tam dojechać autobusami #9, #39, #46 lub #90, kursującymi w kierunku Praga dos Restauradores lub Rossio. Na terenie dworca mieści się biuro informacji turystycznej (pn.-sb. 9.00-19.00) i kantor wymiany walut. Bardziej skomplikowany dojazd do centrum czeka turystów przybywających do Lizbony pociągami z Algarye i południowych obszarów. Pociągi z południa zatrzymują się na dworcu Barreiro (o212073028), usytuowanym po drugiej stronie Tagu. W miejscu tym trzeba się przesiąść na prom (cena rejsu wliczona jest w cenę biletu kolejowego) kursujący do portu rzecznego Sul e Sueste, położonego tuż obok Praga do Comercio. Autobusami #9, #39, #80 i #90 można stąd dojechać przez Dolne Miasto na Rossio. Pociągi podmiejskie z Sintry lub Queluz zatrzymują się w samym centrum Lizbony na dworcu Rossio ("213465022). Budynek wyróżnia się neomanuelińskim stylem, a na perony prowadzą strome ruchome schody, znajdujące się tuż przy wejściu. Na terenie dworca działa ogromna sieć sklepów, są kantory wymiany walut i przechowalnie bagażu. Z drugiego dworca miejskiego - Cais do Sodre (•n213470181) - położonego również w centrum i obsługującego pociągi z Cascais i Estorilu, do usytuowanego pół kilometra na wschód Praga do Comercio można dotrzeć na piechotę lub jednym z autobusów jadących w tym kierunku. Obok dworca znajduje się stacja metra. Autobusy Linie autobusowe mają swe dworce na terenie całej Lizbony. Główny dworzec autobusowy znajduje się przy Avenida Joao Crisóstomo (o213545775; metro "Saldan-ha"), na północ od centrum. Na miejscu działa biuro informacji turystycznej, udzielające informacji na temat przyjazdów i odjazdów autobusów. Zatrzymują się tu również autobusy linii międzynarodowych. Bilety można kupić z wyprzedzeniem lub na pół godziny przed odjazdem, choć w okresie wakacyjnym przejazd autobusem pospiesznym do Algarye należy zarezerwować o dzień wcześniej (rezerwacji dokonują biura podróży). Obecnie przy dworcu Oriente (w Parku Narodów) tworzony jest jeszcze jeden dworzec, na którym będą się zatrzymywać autobusy m.in. linii prywatnych. Informacje na temat pozostałych dworców autobusowych zamieszczone są w Infor- motorze (zob. s. 113); szczegółowych wskazówek udziela też obsługa biura informacji turystycznej. Samochód Podróż samochodem do Lizbony nie jest najlepszym pomysłem, szczególnie jeśli 52 / LIZBONA I OKOLICE motorze (zob. s. 113); szczegółowych wskazówek udziela też obsługa biura informacji turystycznej. Samochód Podróż samochodem do Lizbony nie jest najlepszym pomysłem, szczególnie jeśli zbiegnie się z jednym z portugalskich świąt narodowych. Przejazd na południe lub w przeciwną stronę trudno nazwać jazdą, gdyż sama przeprawa przez Most 25 kwietnia zabiera co najmniej godzinę, i nie ma co liczyć na to, że ogromne korki zostaną szybko zlikwidowane. Nawet nowo wybudowany Most Yasco da Gama w niewielkim stopniu rozładowuje olbrzymi ruch na tej trasie. Graniczący z cudem przejazd przez miasto to jeszcze nie wszystko. Trzeba też rozwiązać drugi problem, jakim jest parkowanie. Zatoczki, w których jest ono dozwolone zapełniają się w mgnieniu oka. Rzesze bezrobotnych, licząc na napiwek, kierują samochody w pierwsze lepsze wolne miejsce (napiwek lepiej dać, żeby uchronić swój pojazd przed porysowaniem,- powinno wystarczyć ok. 100 esc.). Najlepiej od razu udać się na jeden z parkingów miejskich. Do centralnie położonych należy parking podziemny przy Praca dos Restauradores, w Parku Edwarda VII oraz niedaleko centrum handlowego Amoreiras przy Avenida Eng. Duarte Pacheco. Jest też podziemny parking Berna przy Rua Marąues de Są da Bandeira oraz podobny w okolicy Fundacji Gulbenkiana. Liczba włamań do samochodów jest coraz większa, dlatego w aucie lepiej niczego nie zostawiać. Z wypożyczeniem samochodu na wyprawy poza Lizbonę dobrze jest poczekać do dnia, w którym planuje się taki wyjazd, w samej stolicy nie jest bowiem konieczne posiadanie własnego środka transportu. Firmy zajmujące się wypożyczaniem samochodów zostały wymienione w Informatorze (zob. s. 115). Oddając samochód do wypożyczalni na lotnisku, należy pamiętać o tym, aby wystarczająco wcześnie wyjechać. Transfer samochodów ze specjalnych, wynajmujących samochody parkingów, jest bardzo czasochłonny i wymaga wypełnienia licznych formularzy. Komunikacja miejska Większość obiektów turystycznych znajduje się w bliskiej odległości od siebie, można więc dotrzeć do nich bez trudu na piechotę. Szczegóły na temat dojazdów autobusami, tramwajami lub metrem z bardziej oddalonych miejsc podane są przy okazji KOLEJKI LINOWE Elevador da Bica; kolejka linowa łącząca Calc/ada do Coimbro w Górnym Mieście z Rua da Boavista, w pobliżu dworca Cais do Sodre. ' ii da Gloria: kolejka linowa kursująca z zachodniego krańca Praga dos Re- ;ores do Górnego Miasta, M Santa Justa: bardziej winda niż kolejka linowa, kursująca z Rua do Ouro lodnim krańcu Dolnego Miasta; po drodze mija ruiny kościoła Karmelitów (wkiGtce znów czynna). EIevador do Lawa: kolejka linowa łącząca Rua Sao Jose, tuż u wylotu Av. da Liber-dade, z tylną częścią Instytutu Medycznego i Szpitala de Sao Jose. LIZBONA - KOMUNIKACJA MIEJSKA / 53 STACJE METRA Lokalizacja stacji metra została podana tylko w tych przypadkach, kiedy jest ono najdogodniejszym sposobem dotarcia do hoteli, restauracji lub barów. Poza tym, do miejsc położonych w centrum miasta najlepiej dojechać autobusem, jedną z kolejek linowych lub po prostu dojść pieszo. omawiania poszczególnych zabytków. Taksówki należą do najtańszych w Europie i można z nich korzystać przez cały dzień. Choć Lizbonę uważa się za jedno z bardziej bezpiecznych miast europejskich, nie brakuje tu kieszonkowców. Szczególną ostrożność należy zachować w autobusach i metrze oraz w czasie spacerów po głównych placach. Komunikacją miejską zarządza, firma Carris (tó!3632044). Planując w Lizbonie dłuższy pobyt, warto zaopatrzyć się w Lisboa Card (1900 esc. za jeden dzień, 3100 esc. za dwa dni i 4000 esc. za cztery dni). Karta ta upoważnia do bezpłatnych przejazdów autobusami i metrem, bezpłatnego wstępu do 25 muzeów oraz 20-50% zniżki w innych uczęszczanych przez turystów miejscach. Można ją kupić w biurze informacji turystycznej przy Rua Jardim do Regedor 50, w klasztorze Hieronimitów lub Muzeum Sztuki Dawnej. Nie zaszkodzi również rozważyć kupna Passę Turisti-co (karnet turystyczny; czterodniowy 1680 esc., siedmiodniowy 2380 esc.), który upoważnia do przejazdów autobusami, tramwajami, kolejkami linowymi i metrem. Po okazaniu paszportu można go kupić m.in. w kioskach przy Eleyador de Santa Justa, na Praga da Figueira i na stacji metra "Restauradores". W pozostałych przypadkach bilet można nabyć każdorazowo przed wyjazdem (szczegóły poniżej). Metro i pociągi podmiejskie Lizbońskie metro (Metropolitano) uległo kompletnej przebudowie w roku 1998 (w związku z targami Expo) i obecnie jest na j wygodniejszym sposobem dotarcia do oddalonych od centrum turystycznych atrakcji, m.in. Muzeum Gulbenkiana, ogrodu zoologicznego czy oceanarium. Do centrum można się najszybciej dostać, wysiadając przy jednej ze stacji na Praga dos Restauradores i Rossio. Metro kursuje od 6.30 do 1.00. Bilety (sprzedawane na stacjach metra) na jeden przejazd kosztują 100 esc., a karnet (caderneta; 10 biletów) - 800 esc. Jeśli planuje się częste korzystanie z metra, najlepiej kupić karnet jednodniowy (260 esc.). Wzdłuż zachodniej strony wybrzeża kursuje pociąg podmiejski. Trasa przejazdu wiedzie z dworca Cais do Sodre, przez Belem (zob. s. 84) do Estorilu (zob. s. 117) i Cascais (zob. s. 118). Bilety do obu miejscowości kosztują 200 esc. w jedną stronę. Drugą linią kolejową można się dostać z dworca w centrum Rossio do Queluz (zob. s- 130; 175 esc.) i Sintry (zob. s. 121). Bilety w jedną stronę również w cenie 200 esc. Tramwaje, kolejki linowe i autobusy Warto znaleźć trochę czasu na przejażdżkę tramwajem (electńcos) jadącym w górę lizbońskich ulic, zaliczanych do najbardziej stromych na świecie. Zdecydowanie naj-Wl?cej atrakcji dostarcza przejazd tramwajem #28, kursującym z Largo Martim Mo-n'z do Prazeres, choć najbardziej interesująco przedstawia się odcinek od Sao Yicente 0 ogrodów Estrela i przejazd przez Rua da Conceigao w Dolnym Mieście. To praw-°Podobnie najprzyjemniejsza przejażdżka, biorąc pod uwagę transport publiczny. Kkawe są też trasy: tramwaju #12 (okrąża zamek św. Jerzego, jadąc przez Alfamę,jednym z portugalskich świąt narodowych. Przejazd na południe lub w przeciwną stronę trudno nazwać jazdą, gdyż sama przeprawa przez Most 25 kwietnia zabiera co najmniej godzinę, i nie ma co liczyć na to, że ogromne korki zostaną szybko zlikwidowane. Nawet nowo wybudowany Most Yasco da Gama w niewielkim stopniu rozładowuje olbrzymi ruch na tej trasie. Graniczący z cudem przejazd przez miasto to jeszcze nie wszystko. Trzeba też rozwiązać drugi problem, jakim jest parkowanie. Zatoczki, w których jest ono dozwolone LIZBONA - NOCLEGI / 55 54 / LIZBONA I OKOLICE położonych bardziej na uboczu obiektów turystycznych. Większość tramwajów, autobusów i kolejek odjeżdża co 15 minut i kursuje od 6.30 do 24.00. Informacje o trasach przejazdów zamieszczone są na przystankach (pamgem). Jednoprzejazdowe bilety na autobus, tramwaj lub kolejkę kupuje się u kierowcy M60 esc.), dobrze jednak postarać się o nie wcześniej. Za bilet ważny na dwa przejazdy i kupiony wcześniej w kiosku płaci się dokładnie tyle samo. Dobrym rozwiązaniem jest też nabycie karnetu jedno- lub trzydniowego (odpowiednio 450 esc. i 1050 esc.), który staje się ważny (24 lub 72 godziny) po skasowaniu go przez kierowcę podczas pierwszego przejazdu. Turyści mogą się też wybrać na jedną z dwóch wycieczek tramwajowych i autobusowych, organizowanych tylko w okresie letnim (wyruszają z Praga do Comercio; więcej informacji na ten temat znajduje się w Informatorze - zob. s. 115). Taksówki Podróżowanie lizbońskim taksówkami (starsze czarno-zielone oraz nowsze kremowe) nie jest drogie pod warunkiem, że miejsce docelowe znajduje się na terenie miasta. Najniższa opłata za przejazd wynosi 250 esc., choć zwykle płaci się jednak około 600 esc. (od 22.00 do 6.00 cena nieco wzrasta). Kursy taksówek drożeją w czasie weekendów i świąt narodowych. We wszystkich taksówkach zamontowane są liczniki i nie ma zwyczaju dawania napiwków. Palące się zielone światełko oznacza, że taksówka jest wolna. Złapanie taksówki na ulicy nie jest jednak rzeczą prostą. Bardziej udaje się to w ciągu dnia, gdy większość z nich znajduje się na postojach taksówek na Rossio i Praga da Figueira, a także przy południowym krańcu Avenida da Liberdade, Fhwial i przy dworcu Cais do Sodre. Nocą, wracając z baru lub restauracji, najlepiej zamówić taksówkę telefonicznie, przy czym usługa taka kosztuje dodatkowo 150 esc. Najlepiej zdecydować się na Radio Taris ("218155061), Autocoope (s217932756) lub Teletaxi (^218152076). Promy Przy brzegach Tagu znajduje się kilka przystani promowych. Z Praga do Comercio (Fluvial) promy odpływają do Cacilhas (codz. 6.00-22.30; 105 esc. w jedną stronę), Barreiro (codz. 6.00-22.30; 200 esc.) i Montijo (codz. 6.00-22.30; 300 esc.). Podczas rejsów jest okazja do podziwiania wspaniałych widoków Lizbony. Do Cacilhas można się też dostać z Cais do Sodre (rejsy przez całą dobę, co 20-30 minut w dzień i co 40-50 minut w nocy; 105 esc.). Z Belem kursują promy do Trafaria (pn.-sb. 6.30--23.30, nd. 7.30-23.30; co 30 min-1 godz.; 150 esc.), gdzie można się przesiąść na autobus do Caparica. Noclegi Praga da Figueira i Largo Martim Moniz), nowoczesnego i szybkiego tramwaju #15 (kursuje od Praga da Figueira do Alges przez Belem), tramwaju #18 (od Rua da Alfandega przez Praga do Comercio i Cais do Sodre do Palacio da Ajuda) oraz tramwaju #25 (od Rua da Alfandega do Campo Ouriąue, przez Praga do Comercio, Cais do Sodre, Łapę i Estrela). Trzy kolejki linowe i jedna winda (elevador) zapewniają nie tylko sporą porcję wrażeń, ale i szybki dojazd do Górnego Miasta (zob. s. 52 - ramka). Można też przemieszczać się autobusami (autocarros), docierającymi niemalże wszędzie, nawet do W okienku informacji hotelowej na lotnisku (naprzeciwko punktu odprawy celnej) można się dowiedzieć, czy w pensjonatach i hotelach są jeszcze wolne miejsca. Niestety, obsługa nie dokonuje rezerwacji podaje tylko numery telefonów (można zadzwonić samemu). Informacji w sprawie noclegów udziela też każde centrum turystyczne w mieście (zob. także Informacje podstawowe - s. 23). W Lizbonie jest mnóstwo niewielkich i tanich pensjonatów {pensóes}, mieszczących się najczęściej w centralnie położonych kamienicach i zajmujących po jednym piętrze budynku. Wolne miejsca noclegowe najłatwiej znaleźć w okolicach Rossio, Przy ulicach i alejach pomiędzy Praga dos Restauradores i Praga da Figueira. W szczy- 56 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - NOCLEGI / 57 cię sezonu tanich noclegów szukać można po obu stronach Avenida da Liberdade i przy równoległych do niej ulicach, takich jak Rua das Portas de Santo Antao i Rua da Gloria. Dobrą bazę noclegową ma też Dolne Miasto, zwłaszcza jego południowa część, jak również handlowe uliczki przy placu Chiado. Dużą popularnością wśród turystów cieszą się pensjonaty położone w pełnym uroku Górnym Mieście, niestety, posiadają one niewielką ilość miejsc noclegowych. Kilka hotelików usytuowanych jest też w okolicach zamku na obrzeżach Alfamy. Bardziej ekskluzywne hotele znajdują się nieco dalej za historycznym centrum, na przedmieściach Łapa, przy otoczonych drogimi sklepami ulicach wokół Parku Edwarda VII, oraz nieco dalej na wschód, w pobliżu Ayenida Almirante Reis, zwłaszcza przy ulicach biegnących między stacjami metra "Anjos" i "Arroios". Szukając zakwaterowania, warto pamiętać, że pensjonaty zajmują najczęściej najwyższe piętra budynków (osoby podróżujące w grupie lub parami mogą się rozdzielić - jedna pilnuje bagaży na dole, druga zasięga informacji o noclegach). Przy zamieszczonych poniżej adresach podany jest najpierw numer budynku (liczba arabska), a po nim numer piętra (liczba rzymska), np. 53/IY. Klatki schodowe w Lizbonie pozostawiają wiele do życzenia, jednak nie należy się nimi zbyt szybko zrażać. Turyści wynajmujący pokoje od strony ulicy muszą się przygotować na hałas i zgiełk uliczny. Miejsca noclegowe najtrudniej znaleźć w okresie wielkanocnym i w sezonie letnim; wtedy też ceny są znacznie wyższe. Bez wcześniejszej rezerwacji trudno wówczas o wolne pokoje, więc jeśli już uda się jakiś znaleźć, należy zająć go bez zastanowienia, nie patrząc na standard. Zawsze następnego dnia można poszukać czegoś znacznie lepszego lub tańszego. W pozostałych miesiącach z zakwaterowaniem nie powinno być problemów; czasami udaje się nawet utargować niższą cenę (oczywiście większą szansę mają na to turyści znający choćby kilka słów po portu-galsku). W Lizbonie znajdują się dwa schroniska młodzieżowe - jedno w samym centrum, a drugie, posiadające pokoje z widokiem na morze, w Oeiras, nieco dalej za miastem. Informacje na temat schronisk i pól kempingowych zamieszczono na s. 61. Rossio i Praga da Figueira Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone są na planie "Dolne Miasto" (zob. s. 64). Pensao Arco da Bandeira, Rua dos Sapateiros 226/IY ("213423478). Niezwykle uroczy i gościnny pensjonat z sześcioma wygodnymi pokojami (niektóre z widokiem na Rossio). Oddzielne łazienki lśnią czystością. Droga do wejścia prowadzi pod arkadami tuż przy południowym krańcu placu. (r). Hotel Avenida Pałace, Rua 1° de Dezembro (o213460151, fax 213422884). Naj wytworniej -szy hotel w centrum Lizbony, położony pomiędzy Rossio i Praga dos Restauradores. Pokoje w pięknym XIX-wiecznym budynku wyróżniają się wysokimi sufitami, tradycyjnym umeblowaniem i marmurowymi łazienkami. (c). Pensao Beira Minho, Prasa da Figueira 6/II (n213461846). Wejście przez kwiaciarnię. Niedawno odnawiane pokoje (z łazienkami i bez) znajdują się również na IV piętrze budynku. Niestety w tych najtańszych nie ma okien. (r). Pensao Coimbra e Madrid, Praga da Figueira 3/III (a213421760, fax 213423264). W miarę ładny, choć nieco zaniedbany pensjonat, usytuowany tuż nad Pastelańa Suięa. Z wychodzących na ulicę pokoi (niestety hałas uliczny bardzo daje się we znaki) rozciągają się przepiękne widoki na Rossio, Praga da Figueira i zamek. Pokoje wyposażone są w prysznice lub łazienki, w każdym znajduje się telewizor. Najlepszy spośród pensjonatów na Praga da Figueira. W cenę wliczono śniadanie. (r). pensao Estagao Central, Calgada do Carmo 17/11, od strony dworca Rossio (s213423308). Należy przejść schodami w górę i kierować się ulicą na lewo. Małe i zaniedbane pokoje (wnęki łazienkowe) o cenach dostosowanych do ich standardu. (r). Pensao Iberica, Praga da Figueira 10/11 (tó!8867026). Centralnie położony pensjonat z dużą ilością miejsc noclegowych. Trochę zniechęca niezbyt wysoki standard, mrok panujący w pokojach i kiczowaty wystrój. Pokoje od strony placu są dużo lepsze, trzeba jednak przywyknąć do hałasu dochodzącego z ulic. Recepcja czynna całą dobę. (c). Hotel International, Rua da Betesga 3 (tó!3466401, fax 213478635). Elegancki, usytuowany w samym centrum. Windy wyściełane czerwoną wykładziną, pokoje z klimatyzacją, telewizorem i sejfem. Balkony z widokiem na miasto. (r). Hotel Metrópole, Rossio 30 (o213469164, fax 213469166). Historyczna budowla z komfortowymi pokojami z widokiem na Rossio; przestronny bar; śniadanie wliczone w cenę. (r). Hotel Mundial, Rua Dom Duarte 4 (w218863101, fax 218879129). Centralnie usytuowany czterogwiazdkowy hotel z restauracją. Około 300 luksusowych pokoi; na dachu basen; udogodnienia dla niepełnosprawnych; wszelkie wygody. W cenę wliczono śniadanie. (c). Hotel Portugal, Rua Joao das Regras 4 ("218877581, fax 218867343). Ten niezwykły, stary hotel ucierpiał przy przebudowie - bogato zdobione sufity na górnych piętrach popękały pod przepierzeniem ścian. Komfortowe pokoje, cudownie zdobiona sala telewizyjna i śliczne schody wykładane azulejos. (r). Residencial do Sul, Praga Dom Pedro IV 59, w pobliżu dworca (•a213422511, fax 218132697). Wchodzi się przez mały sklep. Bardzo czyste pokoje z widokiem na Rossio. Ujemną stroną tego miejsca jest dochodzący z zewnątrz hałas, lepiej więc poprosić o pokoje z tyłu budynku, choć niektóre z nich nie mają okien. @. Dolne Miasto i Chiado Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone są na planie "Dolne Miasto" (zob. s. 64). Hotel Borges, Rua Garrett 108, w pobliżu kawiarni Brasileira, przy głównej ulicy w Chiado (ra213461951, fax 213426617). Hotel zwykle oblegany przez zorganizowane grupy turystów. Pokoje nie wyróżniają się niczym szczególnym, choć w cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). Hotel Duas Nagóes, Rua da Vitória 41 (s213460710, fax 213470206). Elegancki i wytworny XIX-wieczny hotel z sympatyczną obsługą. Znacznie ładniejsze, ale i droższe, są pokoje z łazienkami. (r). Pensao Galicia, Rua do Crucifixo 50/IV (s213428430). Niewątpliwe atuty tego pensjonatu to małe, urocze pokoiki i dogodna lokalizacja w Dolnym Mieście (niestety wspinaczka po stromych schodach nie należy do przyjemności). Najładniejsze z pokoi mają słoneczne balkony i drewniane podłogi. Ze względu na niezbyt wygórowane ceny, rezerwacji lepiej dokonać z wyprzedzeniem. (c). Residencial Insulana, Rua da Assungao 52 (•a/fax 213427625). Eleganckie pokoje, każdy z łazienką. W barze można zjeść doskonałe śniadanie. Obsługa mówi po angielsku. (r). Pensao Moderna, Rua dos Correeiros 205/IV, dwa piętra powyżej Marinho (0213460818). Duże i czyste pokoje, nieco zagracone starymi meblami. Niektóre z nich są z balkonami (chybotliwymi) wychodzącymi na aleję spacerową. Wspólne łazienki. Pomimo odrapanych ścian cena noclegu jest nader kusząca. . Casa de Sao Maraede, Rua da Escola Politecnica 159 (s213963166, fax 213951896). Świetny, stylowo urządzony XVII-wieczny budynek z jasną jadalnią i ogromnym witrażem. Proste, zwyczajne pokoje z łazienką i TV. (c). Pensao Duąue, Calgada do Duąue 53, niedaleko kościoła św. Rocha (a/fax 213463444). Z placu należy zejść w dół schodkami. Skromne pokoje zostały ostatnio nieco odremontowane; wspólne łazienki. (c). Pensao Globo, Rua do Tebceira 37 (•S213462279). Należy iść w górę Travessa da Cara, odchodzącej od Elevador da Gloria, i skręcić w prawo. Dobra lokalizacja (blisko klubów, ale w cichej uliczce), miła obsługa, czyste i dość przestronne pokoje (tańsze te bez prysznica lub okna]. (r)-(r). Pensao Londres, Rua Dom Pedro V 53, przy końcu Rua da Rosa (o213465523). Należy skręcić w lewo od Elevador da Gloria, iść dalej pod górę i minąć zakręt. Przyjemne pokoje (na kilku piętrach) z małymi łazienkami w ładnym, starym budynku z wysokimi sufitami. W cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). Pensao Luar, Rua das Gaveas 101/1 ("213460949). Zadbane wnętrze z dobrze wyposażonymi pokojami (z prysznicami lub bez), różniącymi się wielkością (warto je wcześniej obejrzeć). Jest tu jednak trochę za głośno. (r). Hotel Principe Real, Rua de Alegria 53 |s213460116, fax 213422104). Czterogwiazdkowy hotel, położony kilka kroków od Praga do Principe Real, w uroczej uliczce tuż przy dolnym wejściu do ogrodu botanicznego. Małe, wygodne pokoje z balkonem. Godny uwagi widok rozpościera się jedynie z restauracji na dachu (również dla gości spoza hotelu). (c). Łapa Chcąc dostać się do wymienionych poniżej pierwszorzędnych hoteli (zaznaczone są na planie Lizbony - zob. s. 48-49), należy wsiąść do autobusu #40 lub #60, odjeżdżających z Praga do Comercio. Konieczna jest wcześniejsza rezerwacja noclegów. As Janelas Yerdes, Rua das Janelas Verdes 47 (o213968143, fax 213968144, heritage.ho-tels@mail.telepac.pt). Ten spokojny i świetnie zarządzany hotel, mieszczący się w zabytkowym XVIII-wiecznym budynku, oddalony jest zaledwie o kilka kroków od Muzeum Sztuki Dawnej. Ozdobą przestronnych pokoi z marmurowymi łazienkami są stylowe meble i obrazy na ścianach. Prowadzące z pokoi tylne schody wiodą do pięknego, otoczonego murem ogrodu (z małą fontanną], w którym podaje się śniadania. Ż pokoi na najwyższym piętrze rozciągają się widoki na rzekę. W hotelu tym portugalski pisarz Eca de Queiróz napisał znaną powieść RódMaia. (r). Hotel da Łapa, Rua do Pau Bandeira 4 (?r2 13950005, fax 213950665, reservas@ hotelapa.com). Niezwykle piękna XIX-wieczna rezydencja z oszałamiającym widokiem na Tag. Luksusowe pokoje (zwłaszcza te w Pałacowym Skrzydle) w różnych stylach - od klasycy-zmu do art deco. Latem w ogrodach przy basenie serwowane są dania z grilla. Przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. @. Residencial York House, Rua das Janelas Verdes 32 (^213962435, fax 213972793]. Hotel mieści się w XVI-wiecznym klasztorze. Ściany pokoi pokryte są arrasami i kafelkami, dużą atrakcję stanowią też łóżka z baldachimem. Najładniejsze pokoje skupione są wokół pięknego atrium, w którym latem podaje się drinki i posiłki. Wykwintna restauracja, obsługująca również gości spoza hotelu. (r). Alfama i Castelo Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone są na planie "Alfama i Castelo" (zob. s. 72). Albergaria Senhora do Monte, Calcada do Monte 39 (o218866002, fax 218877783). Wygodny, nowoczesny, pięknie położony hotel ze wspaniałymi widokami na zamek i klasztor Graca (z pokoi po stronie południowej). W cenę noclegu wliczono śniadanie. Przed hotelem znajduje się parking, a w pobliżu - przystanek tramwajowy (#28]. (r)-(r). Pensao Beira-Mar, Largo do Terreiro do Trigo 16, u podnóża Alfamy, 10-15 minut spacerem na wschód od rzeki (o218871528). Pokoje na najwyższym piętrze (niektóre z balkonami wychodzącymi na główną ulicę) niedrogie, ale prysznice i toalety są wspólne. Inne pokoje mają łazienki, ale z kolei są bez okien. (r). Pensao Ninho das Aguias, Costa do Castelo 74 |s218867000|. Pięknie usytuowany pensjonat, otoczony tarasowym ogrodem rozciągającym się przy okalającej zamek ulicy. Należy iść w górę po schodach i minąć klatki dla ptaków. Pokoje są słoneczne i jasne, za to obsługa pozostawia wiele do życzenia. Wskazana wcześniejsza rezerwacja. (c). Pensao Sao Joao de Pra$a, Rua Sao Joao de Praca 97/11, poniżej katedry (tól8862591, fax 218881378). Ładny budynek z żelaznymi balkonikami od strony ulicy. Przyjemne, czyste i zaciszne pokoje z prysznicami lub bez. Można zamówić obiad. @. Se Guest House, Rua Sao Joao de Praca 97/1 (o218864400, fax 063271612). Mieści się w tym samym budynku co Pensao Sao Joao de Prafa. Drewniane podłogi i jasne, przestronne pokoje; łazienki wspólne. (r). Avenida da Liberdade, Restauradores i Rua das Portas de Santo Antao Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone są na planie "Lizbona" (zob. s. 48-49). Residencial Alegria, Praca Alegria 12, metro "Avenida" (o213475522, fax 213478070). Pensjonat zwrócony w stronę zielonego placu. Czyste, przestronne pokoje z TV (te z łazienką droższe od tych z prysznicem). (c). Hotel Britania, Rua Rodrigues Sampaio 17, po wschodniej stronie Avenida, przystanek metra "Avenida" ("213155016, fax 213155021, heritage.hotels@mail.telepac.pt). Trzygwiazd-kowy hotel z przestronnymi pokojami w stylu art deco. W cenę wliczono śniadanie (szwedzki stół). Bezpłatny pobyt dla dzieci poniżej 12. roku życia. (c). Residencial 13 da Sorte, Rua do Salitre 13 (a/fax 213531851). Hotel, którego nazwa w tłumaczeniu brzmi "Szczęśliwa 13", z pewnością stanowi atrakcyjną propozycję. Dogodne usytuowanie; pokoje z TV i łazienką. Często brak wolnych miejsc, dobrze jest więc pomyśleć ° wcześniejszej rezerwacji. (r). Residencial Florescente, Rua das Portas de Santo Antao 99 (s21342,6609, fax 213427733). Jedne z najtańszych miejsc noclegowych na tej ulicy. Miłe, czyste pokoje (niektóre bez okien, mniej przytulne) z TV i małymi łazienkami. Śniadania nie wliczono w cenę. (r). Pensao Imperiał, Pra?a dos Restauradores 78/IV, przy końcu Avenida, obok Rua Jardim Re-gedor ("213420166). Pensjonat wyróżniający się ładną, błękitną fasadą. Do dyspozycji gości słoneczne pokoje z widokiem na całą aleję. (r). LIZBONA - NOCLEGI / 61 60 / LIZBONA I OKOLICE Pensao Iris, Rua da Gloria 2a/I (s213423157). Nie należy się zrażać wyjątkowo zaniedbanym wejściem. Właściciele znają angielski, pokoje (również trzyosobowe) są duże i czyste, choć mało przytulne; niektóre z prysznicem i widokiem na główną aleję. W kilku pokojach od strony ulicy mocno daje się we znaki hałasująca pobliska kolejka linowa. (r). Hotel Lisboa Plaża, Travessa Salitre 7, w pobliżu Avenida, przy stacji metra "Avenida" (ir213463922, fax 213471630, heritage.hotels@mail.telepac.pt). Jasne i stylowo urządzone pokoje z marmurowymi łazienkami; także bar i restauracja (smaczne śniadania wliczono w cenę noclegu). Z tylnych pokoi można podziwiać widok na ogród botaniczny. Przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych (c). Pensao Monumental, Rua da Gloria 21, niedaleko nocnego klubu Ritz Club (o213469807, fax 213430213). Ulubiony pensjonat turystów podróżujących z plecakami. Budynek prosi się o remont; często brakuje ciepłej wody. (r). Hotel Suisso-Atlantico, Rua da Gloria 3-19, za rogiem ulicy, przy której znajduje się eleva-dor ("213461713, fax 213469013). Średniej klasy pokoje z prysznicem i balkonami, wychodzącymi na mało urokliwą Rua da Gloria. Jedyną atrakcję stanowi bar. (r). Hotel Yeneza, Avenida da Liberdade 189, metro "Avenida" ("213522618, fax 213526678). Zaadaptowany ze smakiem miejski dom; stylowe wyposażenie i luksusowe pokoje (w każdym minibarek oraz łazienka). (c). Tivoli Lisboa, Avenida da Liberdade 185, metro "Ayenida" (n/fax 213198900, htlisboa(r) mail.telepac.pt). Dobry hotel z 300 zacisznymi pokojami, ogromnym holem, odkrytym basenem, kortem tenisowym i ogrodem. W cenę noclegu wliczone jest śniadanie, a na najwyższym piętrze znajduje się restauracja, w której serwowane są dania z grilla (z okien można podziwiać piękną panoramę miasta). Przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. (r). Od Praga Marques de Pombal do Praga Duque Saldanha Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone są na planie "Lizbona" (zob. s. 48-49). Residencial Avenida Alameda, Avenida Sidónio Pais 4, przy stacji metra "Parąue" lub "Marąues de Pombal" ja213532186, Lax 213526703). Niezwykle przyjemny trzygwiazdkowy pensjonat, oferujący pokoje z klimatyzacją, łazienką i widokiem na park. W cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). Residencial Canada, Ayenida Defensores de Chaves 35/I-IY, przy stacji metra "Saldanha", niedaleko dworca autobusowego (o213521455, fax 213542922). Godny polecenia hotel oferujący przestronne i przewiewne pokoje z łazienką i telewizją satelitarną. Słoneczna jadalnia i salon. (r). Pensao Embaixatrix, Rua Pedro Nunes 45/11, przy stacji metra "Picoas" (tó!3531029). Doskonale prowadzony, godny polecenia pensjonat, cieszący się dużą popularnością wśród turystów. Pokoje czyste i niedrogie (te z prysznicem zamiast łazienki są tańsze). (c). Hotel Fenix, Praga do Marąues de Pombal 8, przy Rotundzie, metro "Marąues de Pombal" (n213862121, 213860131, h@fenixip.pt). Duży czterogwiazdkowy hotel z podwójnymi oknami chroniącymi przed hałasem. Okna niektórych pokoi wychodzą na Rotundę, inne na park. Ośrodek cieszący się popularnością wśród grup wycieczkowych. (r). Hotel Impala, Rua Filipe Fokjue 49, stacja metra "Picoas" (w213148914, fax 213575362). Interesujące miejsce przy dłuższym pobycie w Lizbonie. Niewielkie, proste jedno-, dwu- lub trzyosobowe apartamenty. Sypialnie o standardzie pensjonatu przylegają do niewielkiej kuchni lub salonu z telewizorem. Jest również pralnia. (r). Miraparąue, Avenida Sidónio Pais, przy stacji metra "Marąues de Pombal" lub "Parąue" |n213524286, fax 213578920, miraparque@isoterica.pt). Atrakcyjne miejsce, tradycyjna atmosfera i widok na Park Edwarda VII. Przyzwoita restauracja i bar; we wszystkich pokojach TV. (c). Pensao Patria, Avenida Duąue de Avila 42/V-VI, przy stacji metra "Saldanha" (tó!3150620, fax 213578310). Dogodnie usytuowany, w pobliżu głównego dworca autobusowego. Nieduże, urokliwe pokoje (niektóre z małymi, oszklonymi werandami) wyróżniają się przyjemnym wystrojem (drewniane podłogi, czyste łazienki). (c). Hotel Rex, Rua Castilho 169, przy stacji metra "Marąues de Pombal" (o213882161, fax 213887581, rex@rex.pt). Nowoczesny, dobrze wyposażony ośrodek. Najlepsze pokoje (od frontu) z ogromnymi balkonami wychodzącymi na Park Edwarda VII. (c). gjtz Four Seasons, Rua Rodrigo da Fonseca 88, przy stacji metra "Marąues de Pombal" |a213832020, fax 213831783, ritzfourseasons@mail.telepac.pt). Jeden z bardziej ekskluzywnych (i najdroższych) hoteli w Lizbonie, usytuowany po zachodniej stronie Parku Edwarda VII. Duże, przewiewne pokoje z tarasem wychodzącym na park. Wnętrze hotelu ozdobiono marmurami, antykami i płótnami starych mistrzów. Do atutów należy też doskonała obsługa i bardzo dobra restauracja. (r). Okolice Avenida Almirante Reis Wszystkie wymienione poniżej hotele i pensjonaty zaznaczone sq na planie "Lizbona" (zob. s. 48-49). Pensao Lar do Areeiro, Praca Dr. Francisco de Są Carneiro 4/1, przy stacji metra "Areeiro" ("218493150, fax 218406321). Godny polecenia, choć nieco staromodny pensjonat. Wszystkie pokoje z łazienkami. Ze względu na usytuowanie, dość hałaśliwy (najlepiej poprosić o pokój położony z tyłu). W cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). Residencial O Paradouro, Avenida Almirante Reis 106/VII, przy stacji metra "Arroios", w dzielnicy mieszkaniowej, naprzeciwko restauracji Portugalia (o218153256, fax 218155445). Schludne pokoje, wszystkie z TV, niektóre z balkonami i widokiem na rzekę. Obsługa mówi po angielsku. W cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). Residencial Pascoal de Melo, Rua Pascoal de Melo 127-131, przy stacji metra "Arroios" lub "Saldanha" (^213577639, fax 213144555). Trzygwiazdkowy pensjonat oferujący czyste pokoje z łazienkami, balkonami oraz telewizorem. Hol ozdobiony azulejos. (r). Residencial Sao Pedro, Rua Pascoal de Melo 130, przy stacji metra "Arroios" lub "Saldanha" (o213578765, fax 213 578 865). Pokoje czyste i wygodne, choć masywne meble i ciemne drewno stwarzają raczej posępny nastrój. (r). Schroniska Pousada de Jiwentude de Lisboa, Rua Andrade Corvo 46, jedną przecznicę na południe od stacji metra "Picoas" (s213532696). Dogodnie usytuowane główne schronisko w mieście (200 łóżek) o dość wysokim standardzie. Recepcja czynna całą dobę; można wynająć pokoje dwuosobowe; w cenę noclegu wliczono śniadanie. Tanie obiady i kolacje. Nocleg kosztuje od 2900 esc.; pokoje dwuosobowe - (c). Pousada de Jwentude de Catalazete, Estrada Marginal, Oeiras |w214430638). Przyjemne, niewielkie schronisko z widokiem na plażę w Oeiras, pomiędzy Belem a Cascais. Można tu dojechać wszystkimi pociągami jadącymi z Cais do Sodrć; należy wysiąść na stacji w Oeiras i resztę drogi (2 km) podjechać taksówką lub przejść na piechotę. Można też dojechać autobusem linii #44 wprost z lotniska. Recepcja czynna w godzinach 6.00-23.00; drzwi schroniska zamyka się o północy. Najlepiej zadzwonić wcześniej i upewnić się, czy są jeszcze wolne miejsca. Pokoje dwuosobowe - (r); nocleg we wspólnej sali - od 1500 esc. Kempingi "arąue Municipal de Campismo, Parąue Florestal de Monsanto, 6 km na zachód od cen-rum (w217609620). Główne pole kempingowe w mieście, dobrze wyposażone, z basenem !i . ?ami- Wejście przy Estrada da Circunvalacao, po zachodniej stronie parku. Dogodny aojazd autobusami (np. z Praca da Figueira albo Belem autobus #43) lub pociągiem jadącym LIZBONA - DOLNE MIASTO / 63 62 / LIZBONA I OKOLICE z Cais do Sodre do Alges, a następnie autobusem #50. W parku po zmroku należy zachować ostrożność. Costa da Caparica. W miejscu tym znajduje się kilka niewielkich, pełnych uroku pól kempingowych. Dojazd autobusem z dworca na Praga de Espanha (30-50 min). Można również przypłynąć promem z Cais do Sodre (prom do Cacilhas), a następnie przesiąść się na autobus miejski (zob. s. 134]. Guincho, atrakcyjny kemping Orbituru, w sosnowym lasku niedaleko plaży Guincho, w górę od Cascais (zob. s. 118). Bardzo dobrze wyposażony; można również wynająć domek lub przy. czepę kempingową. Miasto XVIII-wieczne ryciny, powstałe jeszcze przed trzęsieniem ziemi, przedstawiają Lizbonę jako monumentalne i nieco tajemnicze miasto, z wieżami, pałacami i klasztorami rysującymi się na linii horyzontu. Tylko nieliczne z ówczesnych budowli zachowały się do dziś. Stare mauretańskie zabudowania na zboczach Alfamy czy zabytki w Belem to piękne, ale właściwie odizolowane od reszty miasta pamiątki po dawnej lizbońskiej architekturze. Odbudowane po trzęsieniu ziemi centrum Lizbony - Dolne Miasto - utrzymane jest w typowym klasycystycznym stylu. Pombal, ówczesny minister królewski, nakazał po katastrofie "pochować martwych, zadbać o żywych i zamknąć porty". Dzięki jego stanowczym rozkazom, w mieście nie tylko udało się na nowo wprowadzić porządek, ale też szybko usunąć zniszczenia. Odzwierciedleniem zamiłowań Pombala do prostoty i oszczędności jest architektura Dolnego Miasta. Wyznaczono place, wzniesiono nowe budynki, a skrupulatnie wytyczone i zabudowane ulice zostały podzielone zgodnie z uprawianym na nich handlem lub rzemiosłem. Poruszanie się po centrum Lizbony nikomu nie powinno sprawić kłopotu. Na południowych krańcach Dolnego Miasta, nad Tagiem, rozciąga się szeroki, zdobiony arkadami Praga do Comercio. Plac ten określany jest inaczej jako Terreiro do Pago. Znajduje się tu przystań promowa oraz okazały łuk triumfalny, spod którego odjeżdżają tramwaje do Belem. W północnej części Dolnego Miasta (z Praga do Comercio biegnie tam prawie każda ulica) leży trochę niesymetryczny Praga Dom Pedro IV, bardziej znany jako Rossio. Od czasów średniowiecza pełni on rolę głównego placu,-jest to też jedyna część przebudowanego miasta, która pozostała w tym samym miejscu. Rossio łączy się z Praga da Figueira i Praga dos Restauradores. Te gwarne place, z licznymi kawiarniami, ulicznymi grajkami i natrętnymi handlarzami, stanowią centrum życia dziennego Lizbony. Nocą życie towarzyskie przenosi się do Górnego Miasta, położonego powyżej i na zachód od Dolnego Miasta. Można się tam dostać kolejką linową Elevador da Gloria lub windą Eleyador de Santa Justa. Między jedną a drugą dzielnicą, w połowie drogi na wzgórze, rozciąga się dzielnica Chiado, z najbardziej eleganckimi sklepami w Lizbonie. Wiele z nich zostało przebudowanych po pożarze w 1988 r. Na wschód od Dolnego Miasta, na jednym z lizbońskich wzgórz, usytuowany jest zamek św. Jerzego, górujący nad dzielnicą o nazwie Alfama - najstarszą i najbardziej fascynującą częścią miasta, urzekającą krętymi uliczkami i starymi schodami. Z Rossio na północ biegnie wysadzana drzewami Avenida da Liberdade, którą można dotrzeć do położonego w centrum Parku Edwarda VII. Za parkiem rozciąga się bardziej nowoczesny fragment miasta. W jego północnej części znajduje się Mu- eurn Gulbenkiana, w zachodniej - kompleks handlowy Amoreiras, a we wschod-Zjej - liczne sklepy. Będąc w Lizbonie, koniecznie trzeba odwiedzić futurystyczne ceanarium położone w Parku Narodów, około 5 km na wschód od centrum. W odległości 6 km, przy nabrzeżu, znajduje się chętnie odwiedzane przez turystów Belem, gdzie usytuowany jest jeden z ważniejszych obiektów kulturalnych Lizbony - klasztor Hieronimitów. Nieco bliżej centrum miasta mieści się godne uwagi Muzeum Sztuki Dawnej. Dzisiejsza Lizbona nieustannie się rozwija. Uwzględniając potrzeby turystów, wzdłuż Tagu zbudowano nowe kawiarnie i sklepy, a zwiedzanie ułatwiają często kursujące tramwaje i promy. Mimo wielu oznak nowoczesności, turyści przyjeżdżają tu głównie ze względu na zabytki. Do najpiękniejszych dzielnic należą: Dolne i Górne Miasto oraz Alfama. Dojne Miasto_____________________ Dolne Miasto (Baixa) stanowi właściwie centrum Lizbony, tutaj bowiem mieści się większość biur, banków i firm. Wybudowana w klasycystycznym stylu dzielnica była pierwszą tego typu w Europie. Do dziś podziw wzbudzają brukowane chodniki i prostopadle wyznaczone ulice. Na niektórych, zamkniętych dla ruchu kołowego, przechodnie mogą oglądać występy ulicznych artystów. Tutaj również osiedlili się pierwsi mieszkańcy miasta. Podczas prac przy budowie Banco Comercial Portugues, przy Rua dos Correeiros 21, odkryto mury z czasów rzymskich oraz mozaikę podłogową, które można podziwiać w maleńkim muzeum Nucleo Arąueológico (wycieczki czw. 15.00-17.00, sb. 10.00-12.00 i 15.00-17.00; maksymalnie 15 osób; bezpł.). Jednak tym, co najbardziej dziwi i urzeka turystów jest lizbońskie przywiązanie do tradycji. Pomimo upływu czasu na wielu ulicach Dolnego Miasta rozwijają się przyporządkowane im przez Pombala i wpisane w nazwy poszczególne rzemiosła. Tak więc na Rua da Prata (ul. Srebrna) i Rua do Ouro (ul. Złota) pracują jubilerzy, na Rua dos Sapateiros (ul. Szewców) - szewcy, zaś na Rua do Comćrcio (ul. Handlowa) króluje handel. Widok tych ulic i zdobionych mozaikami niewielkich placyków to prawdziwa uczta dla oka. Równie piękne, choć niestety coraz mniej liczne, są bogato udekorowane ciastkarnie (pastelańas) oraz fasady sklepów wyłożone kafelkami w stylu art deco. Warto pamiętać, iż w górnej części Dolnego Miasta, przy zachodnim krańcu Rua de Santa Justa, znajduje się winda Elevador de Santa Justa, którą szybko można dotrzeć do Górnego Miasta. Przejście do Górnego Miasta zostanie jednak otwarte dopiero po zakończeniu budowy nowej linii metra. Położony w południowej części Dolnego Miasta Praga do Comercio, wsparty niemal o prawy brzeg Tagu, był swego rodzaju zwieńczeniem architektonicznych dokonań Pombala. Plac otaczają klasycystyczne budynki, a na środku wznosi się okazały pomnik z brązu, przedstawiający króla Józefa - portugalskiego władcę z okresu wielkiego trzęsienia ziemi i późniejszej odbudowy stolicy. Miejscowi architekci pracują już nad projektem mającym przywrócić placowi jego dawną świetność i ponownie uczynić z niego miejsce spacerów i kawiarnianych spotkań oraz (jak za dawnych czasów) centrum życia politycznego i kulturalnego. Ruch uliczny ma zostać poprowadzony tunelem, biegnącym w bezpośrednim sąsiedztwie metra, ale z pewnością zmiany te nie nastąpią przed rokiem 2010. Na razie jedyną i dość marną oznaką życia towarzyskiego jest mroczna kawiarnia Martinho da Arcada, będąca jednym z ulubionych miejsc portugalskiego poety Pessoi. Dość często na placu urządza się wystawy rzeźby współczesnej. Praga do Comercio nazywany jest także Terreiro do Pago (taką samą nazwę ma stacja metra), co znaczy "teren pałacu" lub "teren pałacowy". Na- 64 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - DOLNE MIASTO / 65 Informac _ (program km _ . v;. . ti imprez) \TeatroNacio.. de Dona Maria NOCLEGI 1 Hotel Avenida Pałace 2 Residencial doSul 3 Pensao Esta^ao Central 4 Hotel Metrópole 5 Pensao Coimbra e Madrid 6 Pensao Beira Minho 7 Hotel Mundial 8 Hotel Portugal 9 Pensao Iberica 10 Pensao Arco da Bandeira 11 Hotel Internationa 12 Pensao Moderna 13 Residencial Insulana 14 Hotel Borges 15 Hotel Duas Na^óes 16 Pensao Galicia 17 Pensao Prata 18 Residencial Nova Silva RESTAURACJE A Solmar Andorra C Casa do Alentejo D Rei dos Frangos E Gambrinus F ABetlenga G Beira Gare H Leaod'0uro l Celeirp Macrobiótico- Naturista J Joao do Grao K Yin-Yang L Tag idę M Associacao Católica N Martinho da Arcada -Martiresl H :u"= g M =U"""I> ten" . fe Lt^AKKO J l > Teatro Nacional de Dona Maria II (Teatr Narodowy im. Marii II), wzniesiony w północnej części Rossio w latach 40. XIX w. W okresie poprzedzającym trzęsienie ziemi znajdowała się w nim siedziba inkwizycji. Przed budynkiem odbywały się publiczne egzekucje przez powieszenie czy rytualne palenie heretyków na stosie. To właśnie tutaj dopuszczono się jednego z najokrutniejszych czynów w dziejach Portugalii - w czasie Świąt Wielkanocnych 1506 r. spalono żywcem około 2000 neofitów żydowskich. Czasami w miejscu tym organizowano też walki byków. Wieńcząca główną kolumnę statua pochodzi z XIX w. ROZWÓJ MIASTA l ROZBIÓRKI LIZBONA - GÓRNE MIASTO / 67 66 / LIZBONA I OKOLICE i przedstawia króla Piotra IV, od którego imienia pochodzi oficjalna nazwa placu -Praga Dom Pedro IV. W rzeczywistości jednak pomnik wyobraża kogo innego, mianowicie niedoszłego cesarza Meksyku, arcyksięcia austriackiego Maksymiliana. Wysłana z Paryża, rzeźba przypadkowo trafiła do Lizbony akurat w momencie, gdy do miasta dotarły wieści o zamordowaniu Maksymiliana za oceanem. Umownie nazwano ją imieniem portugalskiego władcy. Igreja de Sao Domingos (kościół św. Dominika), położona na wschód od teatru, na Largo Sao Domingos, została wzniesiona w miejscu, gdzie inkwizytorzy odczytywali wyroki śmierci. Zniszczona podczas pożaru w latach 50. została niedawno w pełni odrestaurowana. Ulica i plac przed kościołem, przy końcu Rua das Portas de Santo Antao, to popularne miejsce spotkań, zwłaszcza wśród miejscowej społeczności afrykańskiej, a przechodzący tędy biznesmeni chętnie korzystają z usług pucybu-tów. Mniej zamożni mieszkańcy Lizbony często odwiedzają popularne bary gingm-ha, które słyną z serwowania wręcz zabójczych ilości wiśniowej brandy. Lepiej darować sobie zjadanie samych owoców, jako że wiśnie, moczone w alkoholu przez wiele lat, bardziej uderzają do giowy niż mocne narkotyki. Idąc na południe od kościoła, dochodzi się do Praga da Figueira (przylega do Ros-sio), na którym znajduje się jeden z głównych przystanków autobusowych i tramwajowych. Jeszcze niedawno stał tu pomnik króla Jana I Wielkiego, a wokół niego (podobnie jak na Rossio) swe podwoje otwierały liczne kawiarnie i sklepy. Obecnie plac jest jednak w trakcie przebudowy (buduje się pod nim podziemny parking), a prace te z pewnością nie zostaną zakończone zbyt szybko. Chiado Pomiędzy zachodnimi obrzeżami Dolnego Miasta a Górnym Miastem rozciąga się l Chiado - część Lizbony, której nazwa pochodzi od przydomka António Ribeiro, XVI- | -wiecznego poety portugalskiego. Jej okolice zostały niemal doszczętnie zniszczone l w czasie pożaru, który wybuchł na terenie Dolnego Miasta w sierpniu 1988 r. W pło- : mieniach stanął dom towarowy Grandella i wiele starych sklepików przy Rua do ? Crucifixo. Obecnie większość kamienic została w pełni odrestaurowana. Wygląd no- f wych budowli harmonijnie wkomponowany został w tradycyjną architektonikę ' Chiado, a fasady zrekonstruowanych i nowo powstałych budynków przypominają te sprzed pożaru. Teraz znajdują się tu liczne sklepy firmowane nazwiskami ze świata mody. Jest również nowa stacja metra ("Babca-Chiado"). Chiado to jedna z bardziej zamożnych dzielnic Lizbony. Mieszczą się tutaj eleganckie salony mody, a atrakcją przy Rua Garrett są stylowe kawiarnie, na czele z najsłynniejszą A Brasileira (Rua Garrett 120), będącą od wielu pokoleń ulubionym miejscem spotkań literatów i intelektualistów. Przychodził do niej m.in. popularny pisarz Ega de Queiróz oraz Fernando Pessoa - największy XX-wieczny poeta portugalski (zob. s. 71). Przy Rua Garrett, na terenie niegdysiejszego obozu krzyżowców, w miejscu dawnego cmentarza, wznosi się Igreja dos Martires (kościół Męczenników). W świątyni, do której zdecydowanie warto wstąpić, organizowane są często koncerty muzyczne (informacji na ten temat należy szukać w prasie lokalnej). Tuż za kościołem Rua Serpa Pinto gwałtownie skręca w dół, prowadząc do Museu do Chiado (śr.-nd. 10.00-18.00, wt. 14.00-18.00; 400 esc.). W tym stylowym budynku, otwartym dla zwiedzających w 1994 r., mieści się dawne Muzeum Sztuki Współczesnej, którego poprzednia siedziba uległa zniszczeniu w czasie pożaru. Na dziedzińcu znajduje się miła kawiarnia, a na dachu - taras. Nowe muzeum powstało na miejscu XIX-wiecznej fabryki ciastek (z tamtego okresu pochodzą stare piece). Na trzech piętrach wystawiono dzieła kilku najbardziej wpływowych portugalskich arty- tów, sięgające XIX stulecia. Najważniejsze z nich to przepiękna rzeźba A Viuva (Wdowo}* której autorem jest António Teixeira Lopes, oraz kilka poruszających obrazów przedstawiających samą Lizbonę, namalowanych przez Carlosa Botelho oraz jose Malhoa. Warto też zatrzymać się na chwilę przy ozdobnych panelach (zostały odkryte w kinie San Carlos), które stworzył Jose de Almada Negreiros. W muzeum można również podziwiać niewielką kolekcję rzeźb francuskich artystów, a wśród nich Wiek Spiżu Rodina. Okolice Cais do Sodre Dolne Miasto od dworca kolejowego i przystani promowej Cais do Sodre dzieli 10-minutowy spacer wzdłuż rzeki (na zachód) lub biegnącą równolegle do niej Rua do Arsenał (znajdują się przy niej sklepy ze sztokfiszami, tanim winem, porto i brandy). Pociągi odjeżdżają stąd do Estorilu i Cascais, a promy kursują do Cacilhas. Okolica dworca nie wzbudza wprawdzie zachwytu, za to wiele specyficznego uroku dodają jej odbywające się tutaj jarmarki. Ogromną popularnością cieszy się przede wszystkim organizowany za dworcem targ rybny. Stoiska czynne są od poniedziałku do soboty już od wczesnych godzin rannych. Targ ten to jedno z niewielu miejsc, gdzie można zobaczyć varinas - handlarki z Alfamy (kilka lat temu dołączyły do nich straganiarki z Wysp Zielonego Przylądka), namawiające do kupna ryb, ułożonych w ogromnych koszach noszonych na głowie. Warto zajrzeć też do Mercado da Ribeira, mieszczącego się w budynku na prawo od Cais do Sodre, przy Av. 24 de Julho. Zawalone mięsem i podrobami stoiska nie wyglądają zbyt apetycznie, dlatego najlepiej od razu wyjść na piętro, gdzie widok wystawionych kwiatów, owoców i egzotycznych przypraw jest zdecydowanie przyjemniejszy. Kilka kroków za budynkiem widać pnącą się ostro w górę, uroczą Elevador da Bi-ca (160 esc. w jedną stronę; należy wsiąść przy Rua de Sao Paulo). Kolejka linowa ' kończy swój bieg u podnóża Górnego Miasta. Górne Miasto____________________ Od strony zachodniej ponad centrum Lizbony rozciąga się Górne Miasto (Bairro Al-to), w którym skupia się życie nocne stolicy. Przed turystami i mieszkańcami podwoje otwierają kluby fado, liczne bary, wyśmienite restauracje oraz Instituto do Vinho do Porto (Instytut Wina Porto). W ciągu dnia oblicze dzielnicy zmienia się jednak nie do poznania. Na wąskich XVII-wiecznych uliczkach grupy chłopców grają w piłkę, a przy wejściach do domów przesiadują najstarsi mieszkańcy tej dzielnicy. Warto wybrać się do tej części miasta nie tylko ze względu na nocne rozrywki, ale również po to, aby zobaczyć dwa spośród najciekawszych lizbońskich kościołów: Karmelitów i św. Rocha. Oba wznoszą się na obrzeżach Górnego Miasta, a prowadzą do nich malownicze uliczki. Kolejki linowe Zdecydowanie najbardziej widowiskową zapowiedzią dzielnicy jest znajdująca się w pobliżu północnego końca Rua do Ouro (znaną też jako Rua Aurea), przy Rua de Santa Justa, Elevador de Santa Justa. Ta zbudowana w 1902 r. winda (wg projektu Raula Mesniera, ucznia Eiffela) stanowi jedną z najbardziej dziwacznych i niezwykłych konstrukcji w Lizbonie. Z mknącego ku górze, obudowanego metalowym okra-towaniem wagonika rozciąga się widok na całą dzielnicę. Przejście z windy do Górnego Miasta zostanie otwarte ponownie po zakończeniu prac nad nową linią metra. Do tego czasu winda (codz. 7.00-23.45; 160 esc. w jedną stronę) dojeżdżać będzie do 68 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - GÓRNE MIASTO / 69 RESTAURACJE A AdegadoTeixeira Helfs Kitchen C Bizarro D MammaRosa E Alfaia F Ali-a-Papa G BotaAlta H Pap'A^orda l VaeVolte J Casa Transmontana K Pató Baton L Ca ta piana M Cervejaria daTrindade N Fidalgo O S u l P 1 de Maio Q O Cantinhodo Bem Estar R LEntrecóte S Porto de Abrigo T Marisąueira do Cais do Sod U Cais da Ribeira VJ U U Elevador '- da Gloria RESTAURADORf: U Dworzec Rossio Convento doCarmo\J t położonej na dachu kawiarni, z której można podziwiać panoramę Dolnego Miasta. Turyści lubiący tego typu przejażdżki mogą się też wybrać na wycieczkę jedną z dwóch kursujących w Lizbonie kolejek miejskich. Początkowo były one napędzane silnikami wodnymi, a później parą. Skonstruowana w 1885 r. Elevador da Gloria (7.00-1.00; 160 esc. w jedną stronę) kursuje pomiędzy Górnym Miastem a Praga dos Restauradores (wsiada się przy biurze informacji turystycznej). Z kolei Elevador da Bica (pn.-sb. 7.00-22.45, nd. 9.00-22.45; 160 esc. w jedną stronę) wyrusza z rogu Rua de Sao Paulo i Rua da Moeda w kierunku północno-zachodnim od Cais do Sodre, po czym podąża do Rua Loreto (na zachód od Praga Luis de Camóes). Poniżej przed stawiono najważniejsze miejsca na trasie rozpoczynającej się od stacji końcowej ko lejki Elevador da Gloria. Podążając tą trasą, można odwiedzić najciekawsze turystycz ne atrakcje w tym rejonie. -• Od Elevador da Gloria w kierunku Igreja de Sao Roque 'cowy przystanek Elevador da Gloria znajduje się na szczycie wzgórza, przy Rua H Sao Pedro de Alcantara. Spacerując po otaczających tę ulicę ogrodach, można po-H'wiać wspaniały widok na miasto i zamek. Naprzeciwko przystanku, po drugiej onie ulicy, mieści się Instituto do Yinho do Porto, gdzie warto zatrzymać się ^kosztować najlepszego w tym kraju trunku. Z kolei droga odchodząca w lewo od kolejki prowadzi w dół do Igreja de Sao Roąue (kościół św. Rocha; codz. 8.30-18.00; bezpł.) - drugiej lizbońskiej świątyni wzniesionej przez Filippo Terziego (pierwszą st kościół św. Wincentego). Usytuowany przy Largo Trindade Coelho kościół z zewnątrz sprawia wrażenie skromnej i niewyszukanej budowli, tym bardziej że ponura renesansowa fasada została po trzęsieniu ziemi jeszcze bardziej uproszczona. Posępne na pozór wnętrze po oświetleniu zaskakuje pięknem i bogactwem, dlatego warto poczekać na zakrystiana, który po zapaleniu światła chętnie oprowadza po świątyni. Na uwagę zasługują kaplice boczne, wszystkie zdobione wielką liczbą azulejos (niektóre z nich imitują płaskorzeźby), kolorowym marmurem oraz barokowymi malowidłami na sklepieniach. Dumą kościoła jest Capela de Sao Joao Baptista (kaplica św. Jana Chrzciciela), ostatnia z kapliczek w lewej nawie bocznej, uważana za największą z dotychczas zbudowanych. Ta niewątpliwie dziwaczna (jak na wiek swego powstania) konstrukcja została wzniesiona w 1742 r. na rozkaz przebywającego w Rzymie króla Jana V, który chciał w ten sposób uczcić swego patrona i równocześnie podziękować ówczesnemu papieżowi za objęcie Lizbony patriarchatem. Kaplicę zaprojektował włoski architekt Vanvitełli, a do jej zbudowania użyto najdroższych materiałów (m.in. kości słoniowej, agatu, porfiru i lazurytu). Ciekawym wyda się z pewnością fakt, iż w rzeczywistości kaplica została skonstruowana w Watykanie po to, aby papież mógł odprawić w niej mszę, a dopiero później dostarczono ją do Lizbony. Najbardziej zadziwia jednak koszt budowy - odpowiednik dzisiejszych 250 tysięcy funtów szterlingów. Kolejną ciekawostkę stanowią cztery "obrazy olejne" ukazujące sceny z życia Jana Chrzciciela. Tak naprawdę są to niezwykle precyzyjnie wykonane mozaiki azulejos, nad którymi praca musiała trwać co najmniej kilka lat. Oprócz kaplicy Jana Chrzciciela, w kościele św. Rocha znajduje się jeszcze osiem wspaniałych kaplic. Przy dokładniejszym zwiedzaniu cała świątynia urzeka wspaniałymi azulejos, malowidłami na ścianach i suficie, marmurowymi inkrustacjami, a także talha dourada - typowo portugalską sztuką zdobniczą polegającą na nakładaniu cienkich płatków złota na drewniane barokowe kolumny i rzeźby. Tuż obok kościoła mieści się Museu de Sao Roąue (Muzeum św. Rocha; wt.-nd. 10.00-19.00; 150 esc., w nd. bezpł.), którego ekspozycja obejmuje malarstwo sakralne od XVI do XVIII w., a także kolekcję ofiarowanych kościołowi szat liturgicznych, kielichów mszalnych i rozmaitych wydań Biblii. Wśród zbiorów znajdują się też liczne rzeźby, a uwagę polskiego turysty może przyciągnąć figurka św. Stanisława Kostki. Corwento do Carmo Idąc na południe od kościoła św. Rocha, po kilku minutach dochodzi się do ładnego, zamkniętego dla ruchu Largo do Carmo, który można podziwiać, odpoczywając w przyjemnej kawiarence. Stąd blisko już do Elevador de Santa Justa (zob. s. 67). Wejście do windy znajduje się przy końcu alei, na prawo od zrujnowanych gotyckich łuków Convento do Carmo (klasztor Karmelitów). Ta niegdyś największa świątynia w mieście została częściowo zniszczona podczas trzęsienia ziemi, wielu turystów uważa jednak, iż ruiny prezentują się o wiele piękniej i wywołują większe wrażenie mż pierwotna budowla. LIZBONA - ESTRELA / 71 70 / LIZBONA I OKOLICE W XIX w., po wykonaniu odpowiednich prac adaptacyjnych, w obrębie murów klasztornych otwarto fabrykę chemiczną. Obecnie ma tu swoją siedzibę Musen Arąueológico do Carmo (muzeum archeologiczne), w którym zgromadzono zbiory należące do największych atrakcji w mieście. W czasie pisania przewodnika zarówno przejście z windy do Górnego Miasta, jak i samo muzeum były nieczynne z powody prac prowadzonych w związku z nową linią metra. Wkrótce planowane jest ponowne ich otwarcie. Wewnątrz zwiedzający przechodzą najpierw wzdłuż nawy głównej, zdobionych różami kolumn i ukrytych za nimi grobowców i posągów. Do najciekawszych eksponatów zalicza, się sarkofagi umieszczone w głębi kościoła, wokół ołtarza głównego. Największy z nich to pięknie rzeźbiony, dwumetrowy grobowiec Ferdynanda I; tuż obok spoczywa kanclerz Henryka Żeglarza, Gongalo de Sousa (umieszczona na grobowcu rzeźba przedstawia Gongala z książką w dłoni, co ma symbolizować jego ogromną wiedzę). Warto przyjrzeć się z bliska wykonanej z jaspisu i sprowadzonej z Brazylii statuetce ukazującej Najświętszą Marię Pannę w otoczeniu cherubinów. Ogromne wrażenie sprawia widok dwóch wystawionych w szklanych gablotach mumii, ułożonych w skulonej pozycji i pochodzących sprzed XIV w. Tuż obok znajdują się zmumifikowane głowy pary peruwiańskich Indian. Oprócz tego w muzeum można obejrzeć krzemienie, groty, prehistoryczne wyroby z ceramiki, monety sprzed XIII w. oraz rzymskie inskrypcje. Wszystkie eksponaty zostały podpisane w języku angielskim, niestety organizatorzy nie przywiązywali większej wagi do zachowania porządku chronologicznego. W letnie wieczory w muzeum odbywają się często koncerty muzyczne, Museu de Historia Natural, Museu da Ciencia, Jardim Botanice Idąc spacerem w górę od stacji kolejki Elevador da Gloria, mija się bardzo atrakcyjny Praga do Principe Real, a następnie kierując się wzdłuż Rua Escola Politecnica, po około 10 min dochodzi się do klasycznych zabudowań, w których mieści się Museu de Historia Natural (Muzeum Historii Naturalnej) oraz Museu da Ciencia (Muzeum Nauki). Dojeżdżają tu również autobusy #15 lub #58 kursujące z Cais do Sodre. W Muzeum Historii Naturalnej (pn.-pt. 10.00-12.00 i 13.00-17.00; zamka VIII; bezpł.) można obejrzeć nieco przygnębiającą kolekcję wypchanych zwierząt, przedstawiającą ewolucję żyjących na Półwyspie Iberyjskim gatunków. Przylegające do niego Muzeum Nauki (pn.-pt.10.00-13.00 i 14.00-17.00, sb. 15.00-18.00; za-mkn. VIII; bezpl.) posiada wśród swoich geologicznych wystaw niezwykle interesujące, interaktywne sekcje. Ani jeden, ani drugi obiekt nie należy jednak do szczególnie intesujących miejsc. Za budynkiem muzeum znajduje się wejście do czarującego Jardim Botanice (ogród botaniczny; latem pn.-pt. 9.00-20.00, sb.-nd. 10.00-20.00; zimą pn.-pt. 10.00-18.00, sb.-nd. 10.00-18.00; 200 esc.), zaprojektowanego w roku 1873. fest on praktycznie niewidoczny od strony otaczających go ulic, tworząc tym samym swoistą oazę 20 000 egzotycznych roślin z całego świata (każda starannie opisana w języku angielskim). Estrela_______________________ Do usytuowanej 2 km na zachód od Górnego Miasta dzielnicy Estrela można dojść pieszo (30 min), ewentualnie zdecydować się na krótką przejażdżkę tramwajem #28 z Praga Luis de Camóes w Chiado lub autobusem # 13 z Praga do Comercio. Znajdująca się tutaj Basilica da Estrela (bazylika gwiazdy; pn.-sb. 8.00-19.00, nd. 9.00--19.00; bezpł.), ogromna klasycystyczna budowla z końca XVIII w., jest godna uwa- • nie ze względu na architekturę, ale na rozciągający się z kopuły widok na otacza-?' ja ogrody (Jardim da Estrela). Lizbona słynie z wielkiej dbałości o każdy skrawek zieleni, a park wokół kościoła jest tego najlepszym i najpiękniejszym dowodem. Popołudniami przychodzi w to miejsce mnóstwo ludzi, aby odpocząć, posłuchać orkiestry dętej, przyglądać się pływającym w sadzawce karpiom i wypić kawę w przyjemnej kawiarence. Pomiędzy parkiem a Rua de Sao Jorge znajduje się brama prowadząca na Ce-miterio dos Ingleses (Cmentarz Angielski; brama jest zamknięta, chcąc wejść trzeba zadzwonić). Wysadzane cyprysami ścieżki wiodą między innymi do grobu Hen-ry'ego Fieldinga, autora Toma fonesa. Stojąc w obliczu rychłej śmierci (jedynie tak można wytłumaczyć jego osąd), nazwał Lizbonę "najbardziej nieprzyjemnym miastem na świecie". Nieco dalej w górę, przy Rua Coelho da Rocha 16, znajduje się Casa Museu Fer-nando Pessoa (Muzeum F. Pessoi pn.-śr. i pt. 10.00-18.00, czw. 13.00-20.00; bezpł.). Fernando Pessoa, znany portugalski poeta, spędził w tym domu piętnaście ostatnich lat swego życia (zob. niżej - ramka). Obecnie w budynku mieści się centrum kultury, gdzie można obejrzeć słynny portret pisarza, autorstwa Almada Ne-greiros, kilka osobistych rzeczy będących własnością Pessoi, takie jak okulary czy dzienniczki, oraz ekspozycje prac artystów, tworzących pod wpływem fascynacji jego osobowością. Odjeżdżającym z zajezdni przed bazyliką tramwajem #25 można dojechać do końca Rua de Sao Domingos a Łapa i wysiąść w miejscu, gdzie linia skręca w Rua Garcia de Orta. Stąd jest już tylko 5 minut pieszo do Muzeum Sztuki Dawnej (zob. s. 83). Jadąc dalej tramwajem, wraca się na Praga do Comercio w Dolnym Mieście. >odl . cÓJt>^ , ,'3'^J" wm J^^u C de Sao Vicente °S^|l^ra;/>E y^r^^^ <^r A5^c^/^0-" )^^>^ 3 Pensao Beira-Mar Pensao Sao Joao de Praca/ House ALFAMA l CASTELO Z Praga do Comercio do katedry i zamku______ Dwie przecznice na wschód od Praga do Comercio, przy Rua da Alfandega, wznosi się Igreja Conceicao Yelha (kościół NMP Niepokalanego Poczęcia). Pomimo zniszczeń spowodowanych trzęsieniem ziemi, w świątyni zachowały się bogato zdobione drzwi manuelińskie - jeden z pierwszych przykładów użycia tego stylu i zapowiedź rozkwitu w Belem. Kościół pełnił dawniej funkcję przytułku. Tego rodzaju bu-iego, 0 niezwykle imponującej architekturze są charakterystyczną cechą wielu miast t italskich W odległości 5 minut na wschód, przy Campo das Cebolas, stoi me-kła budowla zdobiona kamieniami przypominającymi swym kształtem diamen-To Casa dos Bicos (dom z dziobami) - kolejny przykład przepychu, jaki panował Tizbonie przed 1755 r. Choć budynek na co dzień stoi zamknięty (zwiedzającym w, stępnia się jedynie hol, w którym rozwieszono plansze obrazujące historię budowli), co jakiś czas organizowane są w nim wystawy i imprezy kulturalne. Katedra Nad Dolnym Miastem góruje lizbońska katedra (Se; codz. 8.30-18.00; bezpł.), zbudowana w 1150 r. na pamiątkę wyzwolenia miasta spod władzy Maurów. Budowla, przy-inająca katedrę w Coimbrze, sprawia wrażenie fortecy i zajmuje miejsce, na któ-Lm w dawnej Ushbunie wznosił się główny mauretański meczet. Podobnie jak większość portugalskich katedr, cechuje ją styl romański, o czym świadczy rozmiar i rodzaj zdobień. Piękny portal, ogromne rozetowe okna i dwie wieżyczki wieńczące budowlę zdają się zapowiadać wiele, ale po wejściu do środka doznaje się rozczarowania Choć z rozkazu króla Jana V wnętrze wykończono w stylu rokoko, to podczas trzęsienia ziemi niemal wszystkie zdobienia uległy zniszczeniu, a resztę przerobili restauratorzy. Do czasów obecnych zachowały się jedynie gotyckie grobowce z XIV w, umieszczone za głównym ołtarzem, oraz popadające w ruinę XIII-wieczne krużganki. Wstęp na krużganki kosztuje 100 esc. (pn.-sb. 10.00-17.00). Chcąc zobaczyć barokową zakrystię (sacństia) i mieszczące się w niej niewielkie muzeum, trzeba kupie bilet (400 esc., godz. wstępu jak na krużganki). W muzeum znajdują się relikwie św. Wincentego, sprowadzone do Lizbony w 1173 r. przez Afonsa I Zdobywcę. Według legendy, ciało świętego, który zginął męczeńską śmiercią w Walencji, przypłynęło do brzegów portugalskiej prowincji Algarve w łodzi, eskortowanej przez dwa kruki (zob. s. 567 - Sagres}. Ptaki, sprowadzone do stolicy wraz z prochami męczennika, hodowane były przez kolejne stulecia i pokazywane turystom odwiedzającym miasto jako jedna z jego największych atrakcji. Do dziś są też symbolem Lizbony (herb miasta zdobią dwa kruki na żaglowcu). Pomimo starannej opieki zakrystianów, ostatni kruk zdechł w 1978 r. Naprzeciwko katedry znajduje się Igreja de Santo António (kościół św. Antoniego). Świątynię wzniesiono w miejscu narodzin św. Antoniego - patrona miasta. Dzieje życia świętego można poznać, odwiedzając położone w sąsiedztwie muzeum (wt.-nd. 10.00-13.00 i 14.00-18.00; 175 esc.; w nd. bezpł.). W górę do zamku Odchodząca od katedry Rua Augusto Rosa wije się w górę w kierunku zaniku i prowadzi obok ruin rzymskiego teatru (z 57 r.), położonych za skrzyżowaniem ulic Sao Ma-mede i Saudade. Idąc dalej w górę, dochodzi się do pięknie usytuowanej świątyni. To Igreja da Santa Luzia (kościół św. Łucji). Tuż obok znajduje się Miradouro da Santa Luzia, punkt widokowy, z którego rozciąga się piękny widok na rzekę. Nieco dalej, przy Largo das Portas do Soi 2, mieści się Museu Escola de Artes De-corativas (Muzeum Sztuki Dekoracyjnej; wt.-nd. 10.00-17.00; 900 esc.), będące siedzibą fundacji Espirito Santo Silva. W XVII-wiecznym budynku można obejrzeć kolekcję przekazaną państwu w 1953 r. przez Ricardo do Espirito Santo Silva. Wystawione eksponaty - meble, wyroby ze srebra i porcelany, obrazy, tkaniny oraz azulejos (płytki ceramiczne do wykładania ścian) - zalicza się do najwspanialszych Przykładów XVII- i XVIII-wiecznej portugalskiej sztuki użytkowej. 74 / LIZBONA I OKOLICE Po drugiej stronie Largo das Portas do Soi znajduje się kawiarnia z tarasem, z którego rozciąga się wspaniały widok na zwieńczoną dwoma wieżami fasadę klasztoru Gra$a, kopułę kościoła de Santa Engracia i płynący w dali Tag. Warto tu przystanąć, aby złapać oddech przed ostatnim podejściem pod zamek. Droga wiedzie dalej w kierunku północno-wschodnim, należy jednak zwracać uwagę na znaki, gdyż pod szczytem staje się ona coraz bardziej kręta i zawiła. Osoby niemające ochoty na ten dość długi spacer mogą wsiąść do przejeżdżającego koło katedry i kościoła św. Łucji tramwaju #28, jadącego z Rua da Conceigao w Dolnym Mieście do Largo das Portas do Soi. Podobną trasą kursuje jadący z Praga do Comercio autobus #37, skręcający koło kościoła św. Łucji i podjeżdżający dalej aż pod sam zamek. Castelo de Sao Jorge Zdobiące ściany kościoła św. Łucji azulejos ukazują sceny odbicia Lizbony z rąk Maurów oraz oblężenie Castelo de Sao Jorge (zamek św. Jerzego). To decydujące o losach Portugalii zwycięstwo (muzułmanie ostatecznie poddali się pod Sintrą) nie należy jednak do najbardziej chrześcijańskich i chlubnych w historii portugalskich podbojów. Do dziś zachował się pełen opis tego wydarzenia. Autor kroniki - angielski ksiądz i uczestnik wypraw krzyżowych, niejaki Osbern z Bawdsley - oprócz szczegółowego przedstawienia faktów, opatrzył opis własnymi spostrzeżeniami, które nakłaniają czytelnika do solidaryzowania się z muzułmanami. Oblężenie Lizbony rozpoczęło się latem 1147 r. Wojskami dowodził Afonso I Zdobywca, już wtedy uważany za "króla" Księstwa Portukalskiego (Portucale). Udało mu się nakłonić rzesze francuskich i brytyjskich krzyżowców do odłożenia na później wyprawy do Ziemi Świętej. Niewiele różniący się od piratów krzyżowcy postanowili pomóc portugalskiemu dowódcy i w czerwcu przystąpili do oblężenia miasta. Osbern wspomina słowa biskupa Bragi, nakazujące Maurom "powrót do ziemi, z której pochodzą". Znudzony i pełen pogardy wysłannik muzułmanów miał odpowiedzieć: "Który to już raz przybywacie z rzeszą pielgrzymów i barbarzyńców, aby nas stąd wypędzić? Pcha was ku temu nie chęć zdobycia nowych ziem, ale nieposkromiona duma i ambicja waszych umysłów". W październiku, po siedemnastu tygodniach stawianego przez miasto oporu, wojska Afonsa zburzyły mury zanikowe i zmusiły muzułmanów oraz mieszkających wraz z nimi chrześcijan do poddania się. Krzyżowcy, korzystając z przyzwolenia Afonsa, wkroczyli do miasta i dokonali rzezi jego mieszkańców. Podcięli gardło miejscowemu biskupowi, ograbili i wymordowali zarówno chrześcijan, jak i muzułmanów. W 1190 r. przybyła do Lizbony inna gru- , pa angielskich krzyżowców, którzy na widok mieszkających tu nadal muzułmanów, po raz drugi złupili miasto. Zamek Przed wejściem do zamku (zimą 9.00-18.00, latem 9.00-21.00; bezpł.) stoi posąg Afonsa I Zdobywcy. Tuż za nim, w otoczeniu mauretańskich murów (oczyszczonych dokładnie w 1998 r., w ramach przygotowań do targów Expo) widać kolorowe ogrody, tarasy, ścieżki, sadzawki i zamknięte w klatkach ptaki. Rezydencją pierwszych królów portugalskich był jednak nie sam zamek św. Jerzego, a Alcagoya - dawny pałac Maurów. Jednak gdy władzę obejmował Manuel I Szczęśliwy, nad Terreiro do Pac,o górował już nowy pałac królewski. Z Alcac.ova zachowały się do dziś jedynie wielokrotnie już odnawiane mury. Obecnie mieści się tu również Olisipónia (codz. 10.00-18.00; 600 esc.) - multime-dialna ekspozycja, szczegółowo przedstawiająca historię miasta. Przy wejściu każdy ze LIZBONA - ALFAMA / 75 zwiedzających otrzymuje przenośne słuchawki. Nagrana na taśmie w czterech różnych sekcjach 35-minutowa kronika wydarzeń, w połączeniu z filmem, dźwiękiem i obrazem pozwala przyjrzeć się bliżej kolejnym etapom rozwoju1 stolicy. Wszystkie cztery prezentacje nieco się zazębiają, tuszując w ten sposób niektóre z mniej chwalebnych rozdziałów przeszłości (np. okres niewolnictwa czy działalność inkwizycji). Mimo wszystko można je potraktować jako dobre wprowadzenie do historii miasta. Warto poświęcić kilka godzin na spacer wśród wałów obronnych i wznoszących się nad miastem wież. Tam też, w Wieży Ulissesa, umieszczono peryskop Camara Escu-ra (codz. co pół godz., jeśli sprzyja pogoda, 10.00-16.30; 300 esc.), przez który można oglądać okoliczne zabytki (komentarz w języku angielskim), choć równie piękne widoki rozciągają się z pobliskich, surowych wież. Od wschodniej strony do zewnętrznych murów zamku przylega niewielka średniowieczna dzielnica zwana Santa Cruz, będąca dawniej odrębną wioską. Ten popadający w ruinę obszar (chociaż znajduje się tu kilka okazałych starych domów) jest obecnie modernizowany. Poniżej zachodniej i północno-zachodnie j strony zamku rozciąga się stara dzielnica Mouraria, gdzie po poniesionej klęsce osiedli Maurowie. W jej górnej części, przy Largo Rodrigues de Freitas, znajduje się niezwykle ciekawe Museu da Marioneta (Muzeum Marionetek; codz. 10.00-13.00 i 14.00-17.00; 500 esc., dzieci do lat 10 bezpł.). W weekendy organizowane są w nim przedstawienia kukiełkowe (o szczegóły należy pytać w muzeum). Od muzeum biegnie Caljada da Graęa, prowadząc do dzielnicy Graga oraz Miradouro da Graga, skąd można podziwiać wspaniałą panoramę okolicy. Alfama_______________________ Alfama - najstarsza dzielnica Lizbony, rozciągająca się poniżej zamku i sięgająca brzegów Tagu - została zbudowana na urwistych skałach, które w czasie trzęsienia ziemi w 1755 r. uchroniły ją przed poważnymi zniszczeniami. Wszystkie budowle Al-famy wzniesiono już za panowania chrześcijan, jednak wiele z nich zaprojektowali muzułmanie. Układ ulic zgadza się z opisem miasta pozostawionym przez Osberna: "zamiast ulic mają tu strome ścieżki... a domy zbudowano tak blisko siebie, że z wyjątkiem dzielnicy kupieckiej, trudno znaleźć tu ulicę szerszą niż 2,5 m". Za czasów arabskich Alfama była najokazalszą dzielnicą Lizbony, jednak następujące po sobie trzęsienia ziemi sprawiły, iż wyprowadzili się stąd zamożni chrześcijanie, a ich mieszkania zajęli miejscowi rybacy. Dziś dzielnica na nowo ożywa; przy brukowanych uliczkach lizbończycy otwierają restauracje i sklepy z antykami. Nie zanosi się jednak na to, aby zmiany przywróciły Alfamie jej dawny splendor. Dzielnica żyje swoim własnym życiem, kultywując właściwe tylko jej tradycje. Obowiązujące w kawiarniach ceny są niższe niż w pozostałych częściach miasta. Dwa razy w tygodniu odbywa się pchli targ (zob. niżej). Najlepiej zjawić się tu w czerwcu, wówczas bowiem (12 VI) organizowana jest niezwykła uroczystość ku czci św. Antoniego - Santos Po-pulares - podczas której na wszystkich ulicach pojawiają się stoiska z winem. W dzielnicy tej na strome ścieżki, alejki i przejścia nie mówi się mas (ulice), ale becos (ciemna, wąska uliczka; zaułek) i travessas (wąska i krótka przecznica między dwoma głównymi ulicami). Spacer po Alfamie może okazać się nie lada sztuką, gdyż Wąskie uliczki splatają się ze sobą i układają w labirynt, w którym łatwo się zgubić. Jedne z najpiękniejszych becos odchodzą od Rua de Sao Miguel. Równoległa do niej, biegnąca nieco niżej Rua de Sao Pedro prowadzi w dół zbocza, na ożywiony Largo do Chafariz de Dentro. Spacerując ulicami Alfamy, odnosi się wrażenie, że czas zatrzymał się tu w miejscu. Grające w piłkę dzieci niezmiennie okupują małe placyki, LIZBONA - ALFAMA / 77 76 / LIZBONA I OKOLICE chleb i warzywa kupuje się w niewielkich budkach, a w górze nad ulicami powiewa suszące się pranie. Temu wolno toczącemu się życiu przypatrują się starcy, wysiadujący całe dnie na drewnianych ławach. Feira da Ladra We wtorki rano i w niedziele (7.00-18.00) Campo de Santa Clara rozbrzmiewa nawoływaniem sprzedawców, dochodzącym ze straganów Feira da Ladra (złodziejskie targowisko). Pchli targ na obrzeżach Alfamy nie należy z pewnością do największych na świecie i choć ulotki turystyczne ostrzegają, iż zawalony jest jedynie stosami używanych ubrań, tak naprawdę można tu wyszukać prawdziwe cacka, np. osobliwe drobiazgi z byłych kolonii afrykańskich, nadkruszone kafelki azulejo (wyjęte zapewne ze starych budynków), lampki oliwne, stare ryciny przedstawiające Portugalię, militaria itd. Powyżej kościoła de Santa Engracia, wśród porozkładanych na ziemi rupieci są m.in. zepsute budziki, a przy końcu targowiska na naiwnych nabywców czekają podróbki antyków. Z Dolnego Miasta na pchli targ można dojechać tramwajem #28, który kursuje z Rua da Conceicao w Dolnym Mieście i dojeżdża w okolice kościoła św. Wincentego (zob. niżej). Druga możliwość to przejazd autobusem #12, kursującym z dworca Santa Apolonia na Praga Marąues de Pombal. Igreja da Santa Engracia i Igreja de Sao Vicente de Fora Przechadzając się po targu, warto zajrzeć do znajdującej się w pobliżu Igreja de Santa Engracia (wt.-nd. 10.00-18.00, zimą do 17.00; bezpł.). Budowa tej niezwykłej świątyni rozpoczęła się już w XVI w. W 1681 r. kościół został zniszczony przez wielką ulewę. Rok później przystąpiono do odbudowy, która (z powodu trudności w rekonstrukcji kopuły i z braku pieniędzy) trwała prawie 300 lat. (W portugalskim do dziś funkcjonuje zwrot obras de Santa Engracia, czyli "Prace św. Engracii", na określenie rozpoczętej i nigdy nie zakończonej czynności). W 1966 r. całość została zwieńczona kopułą. Czasami udaje się turystom uzyskać zezwolenie na przejażdżkę windą na samą kopułę, skąd można zobaczyć pusty kościół, a w dali pchli targ, miasto i port. Znacznie ciekawszą architekturą wyróżnia się pobliska Igreja de Sao Yicente de Fora (kościół św. Wincentego). Drugi człon portugalskiej nazwy kościoła - de Fora -przypomina o XVI-wiecznych granicach miasta (świątynię zbudowano poza nimi). Podczas oblężenia Lizbony, na terenie, na którym dziś stoi kościół znajdowało się obozowisko wojsk Alfonsa I Zdobywcy. Budowlę, wzniesioną wg hiszpańskich reguł przez Włocha Filippo Terziego, nadwornego architekta Filipa II, cechuje niespotykana dotychczas w stylu renesansowym surowa fasada o geometrycznych liniach. Przechodząc przez krużganki zdobione azulejos, dochodzi się do starego, klasztornego refektarza, od 1855 r. pełniącego funkcję panteonu dynastii Braganca (wt.-nd. 10.00-17.30; 400 esc.). Pochowani są tu wszyscy królowie portugalscy (przeważnie z zachowaniem kolejności), począwszy od Jana IV, który wskrzesił monarchię, aż po Manuela II, który utracił władzę i zmarł na wygnaniu w Anglii w 1932 r. Jest też grób Katarzyny Braganga, wdowy po Karolu II i (zgodnie z tym, co mówią miejscowi przewodnicy) "osoby odpowiedzialnej za przeniesienie do Portugalii angielskiego zwyczaju picia herbaty o piątej po południu". Na herbatę lub inne napoje można wstąpić do klasztornej kawiarni. Z kawiarnianego tarasu na dachu rozciągają się niezwykłe widoki na Alfamę i Tag. Museu Militar, Museu da Agua, Museu Nacional do Azulejo Spacer na wschód od Alfamy można sobie właściwie darować, chyba że planuje się podróż pociągiem z usytuowanego przy porcie dworca Santa Apolonia lub wizytę w wybranym nocnym klubie (zob. s. 102). Przy Largo Museu da Artilharia, dwie przecznice na południe od kościoła de Santa Engracia, znajduje się Museu Militar (Muzeum Wojskowe; wt.-nd. 10.00-17.00; 300 esc., w śr. bezpł.). Wewnątrz zdobionego koryncką fasadą budynku nie ma jednak nic niezwykłego, a wystawione w starych gablotach militaria przyciągają uwagę tylko nielicznych turystów. Dziesięć minut pieszo od dworca Santa Apolonia, przy Rua do Alyiela 12, usytuowane jest skromne Museu da Agua (Muzeum Wody pn.-sb. 10.00-18.00; 300 esc.), dokumentujące rozwój i przeobrażenia miejskiej sieci wodociągowej. Mieści się ono w starej hydroforni, zbudowanej w roku 1880 w celu doprowadzenia wody do wyżej położonych terenów. W muzeum można też obejrzeć ciągle jeszcze działający silnik o napędzie parowym. Dojeżdża tutaj autobus #105 z Praęa da Figueira (niedaleko Calgada dos Barbadinhos). Będąc w Lizbonie, warto też zobaczyć Aąueduto das Aguas Livres (akwedukt; zob. s. 79). PORTUGALSKIE AZULEJOS 78 / LIZBONA I OKOLICE Znacznie bardziej interesujące jest Museu Nacional do Azulejo (wt. 14.00-18.00, śr.-nd. 10.00-18.00; 400 esc., w nd. bezpł.), położone przy Rua Mądre de Deus 4 półtora kilometra na wschód od Santa Apolonia (dojazd autobusem #104 z Praga do Comercio i #105 Praga z da Figueira). Muzeum, mogące się poszczycić imponującą kolekcją płytek ceramicznych azulejo (od XV w. do dnia dzisiejszego), mieści się w kościele i na krużgankach Mądre de Deus. Zdobiące tę budowlę XVIII-wieczne płytki, ukazujące sceny z życia św. Antoniego, są zdecydowanie jednymi z najpiękniejszych w Lizbonie. Za największą atrakcję uchodzi jednak wspaniała 36-metrowa panorama miasta, wykonana około 1738 r. na tradycyjnych portugalskich azulejos. Warto też zatrzymać się na chwilę w przyjemnym kawiarnianym ogródku. Ayenida da Liberdade, Pargue Eduardo VII i Amoreiras Na północ od Dolnego Miasta rozciąga się Parąue Eduardo VII, będący największym parkiem w mieście. Najłatwiej dojechać tam metrem (do stacji "Marąues de Pombal" lub "Parąue") albo autobusem ("Marąues de Pombal"), choć szybkim krokiem można pokonać tę odległość w ciągu 20 minut. Trasa wiedzie wzdłuż Ayenida da Liberdade i jest doskonałą okazją do lepszego zapoznania się z turystycznymi atrakcjami Lizbony. Przy południowym końcu Avenida da Liberdade, niedaleko stacji metra "Re-stauradores", znajdują się jedne z najbardziej urokliwych kawiarni w całej Lizbonie. Obsadzane zielenią skwery naznaczone są wprost setkami wystawionych na zewnątrz stolików. Biegnąca od wschodu i równoległa do alei Rua das Portas de Santo Antao słynie z restauracji specjalizujących się w daniach z owoców morza, do których spróbowania zachęcają czekający przy drzwiach kelnerzy (zob. s. 92). Będąc tutaj w poniedziałek lub piątek, można odwiedzić Associaęao Geografica (Towarzystwo Geograficzne), mieszczące się pod nr. 100 (wycieczki o 11.00 i 15.00 w pn., śr. i pt; bezpł.). Stanowi ono wspomnienie po niegdysiejszych, egzotycznych portugalskich koloniach. Są tam włócznie do polowań na węże, afrykańskie instrumenty oraz inne etnograficzne relikty ze Wschodu oraz Afryki. Parque Eduardo VII Idąc dalej wzdłuż Ayenida da Liberdade, dochodzi się w końcu do usytuowanego przy jej górnym krańcu Parąue Eduardo VII (Park Edwarda VII), gdzie turyści przychodzą głównie po to, by zobaczyć Estufas (codz. 9.00-16.30; 100 esc.). Te okazałe i zachwycające szklarnie położone są na północnych obrzeżach parku. Ich wnętrza wypełnia soczysta zieleń tropikalnych roślin, po sadzawkach przechadzają się flamingi, a wokół rosną niezliczone gatunki palm i kaktusów. Wizytę w parku można zakończyć w Estufa Fńa, gdzie oprócz koncertów muzyki rockowej i klasycznej odbywają się co jakiś czas targi staroci. Na południe od Estufas, obok placu zabaw, znajduje się dogodnie usytuowana kawiarnia z wystawionymi na zewnątrz stolikami. Można pójść wyżej, minąć punkt widokowy (rozciąga się stąd wspaniała panorama miasta) i pokryte trawą wzniesienie, po czym dotrzeć do Muzeum Gulbenkiana (zob. s. 80). Można również wsiąść do autobusu #51 kursującego z Belem do muzeum, który zatrzymuje się w górnej częściu parku, niedaleko Estufa Fńa. Do Belem można wrócić autobusami #27 i #49. Amoreiras Kierując się na zachód od parku (od Praga do Marąues de Pombal, Ayenida J.A. de Aguiar, a następnie Ayenida E. Duarte Pacheco), dochodzi się do Amoreiras - widocznego z każdej dzielnicy Lizbony (mimo wzrastającej liczby wysokich budowli) _________LIZBONA - FUNDAęAO CALOUSTE GULBENKIAN / 79 centrum handlowego. Zaprojektowany przez Tomasa Tayeirę kompleks jest jedną i najbardziej odważnych i jednocześnie najciekawszych budowli w Portugalii. W budynku, ozdobionym z zewnątrz fantazyjnymi, różowo-błękitnymi malowidłami, mieści się 10 kin< 60 kawiarni i restauracji, 370 sklepów oraz hotel. Większość sklepów otwarta jest przez cały tydzień aż do godziny 24.00 (nd. do 23.00). Największy ruch panuje w niedzielę, jako że tradycyjnie już całe rodziny właśnie w tym miejscu lubią spędzać popołudnie. Z Rossio/Restauradores do Amoreiras kursuje autobus #11. Po drodze mija się dawny zbiornik wody (Mae d'Agua), usytuowany przy Rua das Amoreiras, w pobliżu Largo do Rato. W basenie tym gromadzono wodę doprowadzaną akweduktem Aguas Liyres (zob. niżej). Obecnie od czasu do czasu organizuje się tutaj wystawy sztuki. Aqueduto das Aguas Livres Przejeżdżającymi koło Amoreiras autobusami #11 i #23 można dojechać do Aque-duto das Aguas Liyres. Wraz z otwarciem tego akweduktu w 1748 r. po raz pierwszy do miasta została doprowadzona woda pitna. Konstrukcja okazała się wytrzymała na trzęsienie ziemi w 1755 r. Złą sławę przyniósł jej jednak Diogo Alves, żyjący w XIX w. morderca, który z wysokich 60-metrowych łuków wrzucał do wody wszystkie swoje ofiary. Wycieczki do akweduktu organizowane są w Museu da Agua (zob. s. 77), tam też warto upewnić się, czy obiekt jest otwarty. Aby dojść do Aąuas Liwes, należy skręcić w lewo od północnych obrzeży parku i kierować się wzdłuż Rua Marąues da Fronteira, Rua Carlos Mascarenhas oraz Calgada da Quintinha, a potem w górę do Trayessa da Quintinha. Będąc już na miejscu, warto wstąpić do parku Monsanto, znajdującego się po drugiej stronie akweduktu. Jako drogę powrotną można wybrać malowniczą dolinę Alcantara. Fundagao Calouste Gulbenkian____________ Największym i najważniejszym centrum kulturalnym w Portugalii jest Fundaęao Calouste Gulbenkian (Fundacja Calouste'a Gulbenkiana). Zadziwia przede wszystkim fakt, że jest ona prawie zupełnie nieznana w świecie. Do fundacji należy kompleks budynków usytuowanych na terenie parku, 10 minut pieszo na północ od Parku Edwarda VII. W mieszczącym się w kilku budynkach muzeum zgromadzono dzieła odzwierciedlające niemal wszystkie fazy rozwoju sztuki wschodniej i zachodniej, począwszy od egipskich skarabeuszy po biżuterię w stylu art nouyeau, islamskie tkaniny i obrazy francuskich impresjonistów. W oddzielnym budynku, po drugiej stronie parku, znajduje się Centro de Arte Moderna (Centrum Sztuki Współczesnej), prezentujące przede wszystkim dzieła XX-wiecznych malarzy portugalskich. Główne wejście do kompleksu muzeów znajduje się przy Ayenida de Berna 45. Można tu dotrzeć autobusami (#31 lub #41 z Rossio, # 51 z Belem) albo metrem, kursującym do stacji "Praga de Espanha" lub "Sao Sebastiao". Co ciekawe, wszystkie wystawione w muzeum dzieła zostały zebrane przez jednego człowieka - ormiańskiego potentata naftowego Calouste'a Gulbenkiana (1869-1955). rasja tego kolekcjonera dzieł sztuki obrosła już w legendę. To on po zakończeniu rewolucji październikowej odkupił mnóstwo eksponatów od leningradzkiego Ermitażu. Podczas II wojny światowej Gulbenkian, w znacznie mniej finezyjny sposób, dosłownie //wystawił na licytację" siebie i swój dorobek, oczekując propozycji od państw europejskich. Aby pozyskać jednego z najważniejszych XX-wiecznych mecenasów kultury, Portugalia zapewniła mu ochronę, ofiarowała pałac (pewien mieszkający tam markiz zo- i zmuszony do wyprowadzenia się) i zwolniła z płacenia podatków. •<.-••..;•••• -es.,-. 80 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - NA PÓŁNOC OD FUNDACJI GULBENKIANA / 81 Dziś Fundacja Gulbenkiana w samej tylko Lizbonie posiada własną orkiestrę, ba let, trzy sale koncertowe, gdzie organizuje koncerty muzyki dawnej i współczesnej oraz dwie galerie, w których odbywają się wystawy czasowe. Oprócz tego fundacja wspiera finansowo i sponsoruje wiele przedsięwzięć kulturalnych, w tym powstające w małych miastach muzea i biblioteki. Z wykazem projektów objętych w danym czasie pomocą fundacji można się zapoznać przy wejściu do muzeum. Turystów podróżujących z dziećmi powinna ucieszyć wiadomość, że na terenie parku należącego do fundacji znajduje się Centro Artistico Infantil (Centrum Sztu-ki Dziecięcej; wejście od strony Rua Margues de Są de Bandeira), gdzie bez dodatkowej opłaty, między 9.30 a 17.30, można pod dobrą opieką i w otoczeniu mnóstwa zabawek zostawić swoje pociechy (dzieci w wieku 4-12 lat). Museu Gulbenkian Museu Gulbenkian (Muzeum Gulbenkiana; główne wejście od strony Avenida de Berna: wt.-nd. 10.00-17.00; 500 esc., w nd. bezpł.) podzielone jest na dwa (tematycznie różne) działy. W pierwszym z nich zgromadzono antyczne dzieła sztuki egip. skiej, grecko-rzymskiej, islamskiej i orientalnej, natomiast w drugim można obejrzeć dzieła nowożytnych twórców europejskich. Zwiedzanie obydwu części za jednym razem nie należy do najlepszych pomysłów. Wprawdzie liczba eksponatów nie jest duża, ale wiele z nich to dzieła tak piękne i fascynujące, że przy próbie obejrzenia wszystkich jednego dnia zwiedzający mogą doznać uczucia przesytu. Od nadmiaru wrażeń można odpocząć albo w znajdującej się w piwnicy kawiarni, albo spacerując po ogrodach. SZTUKA KLASYCZNA I ORIENTALNA Wszystkie zebrane w tej części muzeum zbiory są niezwykle ciekawe i dlatego trudno mówić o największych atrakcjach. Na szczególną uwagę zasługuje jednak Sala Egipska, w której wystawiono eksponaty prezentujące rozwój sztuki począwszy od okresu Starego Państwa (2700 r. p.n.e.) aż po czasy rzymskie. Wyjątkowo piękne są wyrzeźbione z kości słoniowej łyżeczki z czasów Amenofisa III oraz wykonana z niezwykłą precyzją Głowa kapłana, pochodząca z okresu panowania przedostatniego z Ptolemeuszów. Warto zwrócić uwagę na dwie antyczne pieczęcie (jedna sprzed 2500 r. p.n.e.) sprowadzone z Mezopotamii (kolebki piśmiennictwa) oraz fragmenty asyryjskich rzeźb. Dalej uwagę zwiedzających przyciągają rzymskie posążki, wyroby ze srebra i szkła, oraz misternie wykonana biżuteria ze starożytnej Grecji. Wystawiono też pokaźnych rozmiarów kolekcję greckich monet, imponujących armeńskich manuskryptów i wyrobów ceramicznych, chińskiej porcelany oraz niebywale pięknych japońskich druków. Sztukę islamską reprezentują zdobione ornamentami rękopisy, grubo tkane dywany, wyroby ze szkła (m.in. XIV-wieczne lampy z Syrii) oraz niezwykle cenne kobierce z Persji i Indii. SZTUKA EUROPEJSKA W sali poświęconej sztuce europejskiej zgromadzono dzieła przedstawicieli wszystkich najważniejszych szkół. Ekspozycję otwierają francuskie średniowieczne dyptyki z kości słoniowej (szczególnie piękna jest seria sześciu dyptyków ukazujących życie Marii Panny), a także XIII-wieczny manuskrypt Apokalipsy św. Jana, rozpoczęty w Kencie, a ukończony w Rzymie za pontyfikatu papieża Klemensa IX. Sztukę niderlandzką z XV w. godnie reprezentują dwa panneau autorstwa Van der Weydena. Z tego okresu pochodzi Portret dziewczyny, namalowany przez Włocha Ghirlandaio. i -ej xVII-wiecznych najwięcej uwagi przyciągają dwa zupełnie wyjątkowe portre-Pierwszy, autorstwa Rubensa, przedstawia jego żonę Helenę Fourment, drugi, ty. - jównie znakomitego mistrza - Rembrandta, to Portret starca. Nie zabrakło ruwiście dzieł takich XVII-wiecznych sław, jak Van Dyck, Frans Hals i Ruisdaeł. °/rłVicy sztuki XVIIl-wiecznej mogą podziwiać malarstwo Watteau, Fragonarda, C insborougha, Thomasa Lawrence'a i, co budzi najwięcej emocji, aż 19 dzieł Fran-Guardiego. Wystawę zamykają obrazy mistrzów francuskich przełomu XIX CYY w m.in. dzieła Corota, Maneta, Moneta, Degasa i Renoira. 1 Część wystawy poświęcona rzeźbie nie jest już tak ciekawa, mimo to kilku dziełom warto poświęcić trochę uwagi. Należy do nich m.in. wykonana we Francji XVI-wieczna statuetka Marii Magdaleny, medalion Wiara autorstwa Luki delia Robbii , yy w j, Diana feana-Antoine'a Houdona z 1780 r. oraz kilka dzieł Rodina. Oprócz malarstwa i rzeźby, zwiedzający mają okazję obejrzeć hiszpańskie i włoskie wyroby z ceramiki, meble z czasów Ludwika XV i Ludwika XVI, XVIII-wieczną francuską biżuterię, włoskie medale z brązu (głównie autorstwa Pisanella) z XV w. oraz wybór włoskich arrasów i tkanin. Pełna fantazji biżuteria w stylu art nouyeau, wykonana przez Renę Lalique'a, tworzy niezwykłą kolekcję 169 eksponatów. Warto się z nią zapoznać na koniec wizyty w muzeum. Centro de Arte Moderna Przechodząc na drugą stronę ogrodu, który zdobią specjalnie wykonane rzeźby, dochodzi się do Centro de Arte Moderna (Centrum Sztuki Współczesnej; wejście główne od Rua Dr. N. de Bettencourt; te same godziny otwarcia co muzeum; 500 esc., w nd. bezpł.), gdzie można obejrzeć dzieła słynnych XX-wiecznych artystów portugalskich. Należą do nich: Almada Negreiros (1873-1970; jeden z twórców modernizmu, zasłynął znajdującym się obecnie w Casa Museu Fernando Pessoa portretem poety Fernando Pessoi), Amadeu de Sousa Cardoso i Guilherme Santa-Rita (wykazywali tendencje futurystyczne), Vieira da Silva (w swoim malarstwie wykorzystywał znamienną technikę przecinających się linii) i Paula Rego (jedna z czołowych współczesnych artystek, obecnie przebywa w Anglii). Warto też zajrzeć do popularnej od lat samoobsługowej restauracji (zob. s. 97). Na północ od Fundacji Gulbenkiana__________ Tereny położone na północ od Fundacji Gulbenkiana nie cieszą się dużą popularnością wśród turystów. Wyjątek stanowią piłkarskie stadiony Sportingu lub Benfiki, na których organizowane są różnego rodzaju imprezy, oraz Campo Peąueno, gdzie mają miejsce walki byków. Warto jednak poświęcić trochę czasu na poznanie tej części miasta, zwłaszcza że w pobliżu stacji metra "Cidade Universitaria" znajdują się dwa dość ciekawe muzea (poświęcone historii miasta i kostiumom) oraz prywatna kolekcja dzieł sztuki. Kursuje tam autobus #1, jadący z Cais do Sodre przez Rossio. Nieco dalej, na północny zachód od Muzeum Gulbenkiana, usytuowany jest Jardim Zoológico (ogród zoologiczny), a w pobliżu niego - Palacio dos Marąueses da Fronteira. Dojazd do zoo autobusami #31 i #41 z Rossio (przez Praga do Marąues de Pombal) lub metrem. Museu da Cidade, Museu Rafael Bordalo Pinheiro i Museu do Traje W XVIII-wiecznym Palacio Pimenta, na północno-zachodnim krańcu Campo Grandę, 2 km na północ od Fundacji Gulbenkiana, mieści się Museu da Cidade (Muzeum Miasta; wt.-nd. 10.00-13.00 i 14.00-18.00; 350 esc., nd. bezpł.). Większość zgromadzonych tu eksponatów stanowią druki, obrazy i makiety ukazujące Lizbonę przed 82 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - MUSEU NACIONAL DE ARTEJ-NTIGA / 83 trzęsieniem ziemi w 1755 r. Minąwszy niebezpieczne skrzyżowanie, dochodzi się do kolejnej pięknej posiadłości, będącej siedzibą Museu Rafael Bordalo Pinheiro (wt.-nd. 10.00-13.00 i 14.00-18.00; 270 esc.), poświęconego znanemu karykaturzyście, tworzącemu również w ceramice. Wystawa na piętrze to niezwykła kolekcja zdobionych talerzy z wizerunkami pełzających krabów, homarów, żab i węży. Znacznie mniej interesujące są wystawione na dole obrazy, komiksy oraz szkice. Dwa kilometry na północ, w innym XVIII-wiecznym pałacu (Palacio do Monteiro--Mor), mieści się Museu do Traje (Muzeum Ubioru; wt.-nd. latem 10.00-18.00; bilet wstępu upoważnia też do wejścia do Muzeum Teatralnego; 400 esc., nd. bezpł.j, w którym organizowane są przede wszystkim wystawy czasowe o różnej tematyce, zawsze jednak dotyczącej tkanin i kostiumów, dlatego wizytę tutaj poleca się tylko osobom zainteresowanym tą dziedziną sztuki. Niezależnie od preferencji artystycznych, warto na pewno odbyć spacer po parku (codz. do 17.00), rozciągającym się wokół muzeum. Możliwość odpoczynku w cieniu bujnej roślinności oraz parkowa kawiarnia i restauracja stanowią pokusę nie do odparcia. Prawdziwi miłośnicy teatru powinni znaleźć jeszcze czas na wizytę w Museu do Teatro (Muzeum Teatralne; wt. 14.00-18.00, śr.-nd. 10.00-18.00; bilet wstępu upoważnia też do wejścia do Muzeum Ubioru; 400 esc.). Jardim Zoológico Jardim Zoológico (ogród zoologiczny; codz. X-III 10.00-18.00, IV-IX 10.00-20.00; 1600 esc.), Estrada de Benfica 158-160, z pewnością nie zalicza się do najlepszych w Europie. Trudno zresztą doszukać się jakichkolwiek atrakcji w widoku zwierząt zamkniętych w klatkach i trzymanych w nie najlepszych warunkach. Z drugiej jednak strony, dla wielu ludzi ogród ten to po prostu miejsce spacerowe, z charakterystycznymi dla Portugalii elementami kiczu (jest tu np. niezwykły psi cmentarz). W miejscu tym na pewno można spędzić ciekawe popołudnie, odwiedzając niewielkie telefeńąue (codz. od 11.00) - pomieszczenie, w którym żyją gady - czy oglądając pokazy delfinów. Dojazd do zoo metrem lub autobusami # 31, #41 i #45 z Rossio. Palacio dos Marqueses da Fronteira Amatorzy zwiedzania pałaców powinni się udać do Palacio dos Marąueses da Fronteira, na Largo de Sao Domingos de Benfica l, niecałe 20 minut pieszo na zachód od zoo (autobusy # 46 z Rossio i # 58 z Cais do Sodre zatrzymują się tuż obok). Po minięciu dzielnicy mieszkaniowej przy Rua de Sao Domingos de Benfica i przejściu przez tory dochodzi się do przepięknych ogrodów otaczających niewielką, pomalowaną na różowo wiejską rezydencję, która wraz z fontannami, pomnikami i ślicznie przystrzyżonymi krzewami przypomina oazę. Zamieszczone na najniższym poziomie fasady malowidła o tematyce alegorycznej, inspirowanej poetycką opowieścią Camóesa Dwunastu rycerzy z Anglii (Os Dozę da Inglaterra], odzwierciedlają ważny moment w historii sztuki wykonywania azulejos. W połowie XVII w. Portugal-czycy zaniechali bowiem stosowania metod zaczerpniętych od Maurów (w ten sposób wykonane są jeszcze płytki na wyższym poziomie) i zaczęli nakładać farbę bezpośrednio na kafelki. Ponieważ pałac ciągle jest zamieszkany, dlatego godziny zwiedzania są dość ograniczone (VI-IX pn.-sb., wycieczki o 10.30, 11.00, 11.30 i 12.00; X-V wycieczki o 11.00 i 12.00; zwiedzanie wyłącznie z przewodnikiem; wstęp do ogrodów 500 esc., wstęp do pałacu i ogrodów 1500 esc.). Przed wizytą w pałacu najlepiej upewnić się telefonicznie (a217782023), czy godziny otwarcia nie uległy zmianie. Museu Nacional de Arte Antiga Jedynym lizbońskim muzeum, które może równać się z kolekcją Gulbenkiana jest posiadające status galerii narodowej Museu Nacional de Arte Antiga (Muzeum Sztuki Dawnej; wt. 14.00-18.00, śr.-nd. 10.00-18.00; 500 esc., nd. bezpł.). Najwięcej miejsca zajmują dzieła XV- i XVI-wiecznych malarzy portugalskich, w tym Nuno Goncalvesa. Niezwykle ciekawą ekspozycję można oglądać w dawnym pałacu przy Rua das Janelas Verdes 95, w zamożnej dzielnicy Łapa, 2 km na zachód od Praga do Comercio (dojazd autobusem #40 lub #60 z Praca do Comercio lub autobusami #27 i #49 kursującymi na trasie do Belem). Warto też odwiedzić ogród (godz. otwarcia ta-Ide jak w muzeum) i restaurację (czynna do północy). Gongalves i szkoła portugalska Twórczość Gonc.alvesa i innych przedstawicieli tzw. "szkoły portugalskiej" przypada na okres przejściowy pomiędzy gotykiem a renesansem. Powstałe wówczas dzieła to przede wszystkim portrety o tematyce religijnej. Ulubione tło, na którym ukazywano nawet cierpienie, stanowiła barwna sceneria życia codziennego. Oprócz dzieł Goncalvesa można podziwiać także obrazy innych współczesnych mu malarzy portugalskich, np. Gregório Lopesa (m.in. Męczeństwo św. Sebastiana] czy Frei Carlosa (szereg obrazów o tematyce biblijnej). Malarze portugalscy wzorowali się głównie na twórczości mistrzów flamandzkich: Jana van Eycka (przybył do Portugalii w 1428 r.), Memłinga i Mabuse'a (w muzeum znajduje się sporo ich dzieł) oraz Rogera van der Weydena. Największym skarbem wystawy jest jednak dzieło Portugalczyka - Nuno Goncalvesa. Namalowany na drewnie poliptyk Adoracja Świętego Wincentego (1467-1470) emanuje uporządkowaniem i dostojeństwem, wzbudzając zachwyt zwiedzających. Centralną figurą poliptyku jest św. Wincenty, któremu składają hołd przedstawiciele wszystkich grup społecznych. Na środkowych częściach ołtarza artysta namalował Henryka Żeglarza, jego bratanka - króla Alfonsa V (w zielonych szatach) i młodego następcę tronu, późniejszego Jana II, którzy oddają cześć patronowi Lizbony. Dwa boczne skrzydła poliptyku po lewej zajmują postacie cystersów i rybaków, natomiast po przeciwnej stronie można zobaczyć księcia z rodu Braganca wraz z rodziną, rycerza mauretańskiego ubranego w hełm, Żyda (z książką), żebraka oraz księdza trzymającego relikwie św. Wincentego (fragment czaszki świętego nadal znajduje się w katedrze). Wśród wielu innych postaci na obrazie jest też biskup Lizbony oraz sam Gongalves. Malarstwo portugalskie z okresu od XVI do XVIII w. reprezentują obrazy takich twórców, jak António de Seąueira i Josefa de Óbidos (więcej na ten temat - zob. s. 154). Pozostała część kolekcji W muzeum nie zabrakło też miejsca dla malarstwa europejskiego, a na szczególną uwagę zasługują dzieła Cranacha, Boscha (niezwykłe Kuszenie św. Antoniego], Diire-ra/ Rafaela, Zurbarana i (co może być zaskoczeniem dla zwiedzających) Rodina. Znacznie większym zainteresowaniem cieszy się jednak wystawa sztuki stosowanej, prezentująca portugalskie meble i tkaniny (m.in. dywany z Arraiolos), stanowiące swego rodzaju konkurencję dla wyrobów europejskich znajdujących się w Muzeum Gulbenkiana. Na oddzielnej wystawie zgromadzono srebro stołowe i cerami-?• Jest tu również wiele eksponatów wzorowanych na sztuce indyjskiej, afrykańskiej 1 orientalnej. Wpływy kolonialne widoczne są też na wykonanych metodą intarsji 84 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - BELEM / 85 meblach z Goa i pięknych japońskich parawanach z końca XVI w., ukazujących przybycie Portugalczyków do Nagasaki. Belem________________________ To właśnie z Belem w 1497 r. Vasco da Gama wypłynął do Indii, tutaj też po powrocie witany był przez Manuela I, zwanego Szczęśliwym. Wielki żeglarz przywiózł ze sobą niewielki ładunek pieprzu, ale jak się okazało wartość przyprawy przerosła jego najśmielsze oczekiwania, pieniędzy z jej sprzedaży starczyłoby bowiem na sześćdziesiąt kolejnych wypraw do Indii. Wkrótce po powrocie da Gamy, dla upamiętnienia odkrycia drogi morskiej do Indii, wzniesiony został Mosteiro dos Jerónimos (klasztor Hieronimitów). Świątynia, zbudowana jako wyraz dziękczynienia Manuela I za pomyślny przebieg wyprawy, powstała na miejscu kaplicy Ermida do Restelo (zwanej też Capela de Sao Jerónimo), założonej niegdyś przez Henryka Żeglarza (w niej noc przed wyruszeniem w rejs Yasco da Gama i jego kompani oddawali się modłom). Pieniądze na budowę klasztoru pochodziły z pięcioprocentowego podatku, uzyskiwanego z importu przypraw (pieprzu, cynamonu i goździków), na który wyłączność posiadała jedynie Portugalia. Od czasu powstania klasztoru koryto przepływającego przez Belem Tagu znacznie się przesunęło. Niegdyś budowla wznosiła się niemalże nad samym brzegiem rzeld, a dostępu do portu, w którym przycumowane były gotowe do wypraw karawele, strzegła Torre de Belem. Zarówno klasztor, jak i wieża przetrwały trzęsienie ziemi i stanowią nadal doskonały przykład stylu manuelińskiego. Obie budowle wznoszą się w malowniczej (mimo przebiegającej tamtędy drogi i linii kolejowej) dzielnicy podmiejskiej, oddalonej o 6 km na zachód od centrum Lizbony. Na zwiedzających czekają liczne atrakcje: wspomniany kompleks klasztorny, kilka ciekawych muzeów, a także sporo wyśmienitych kawiarni i restauracji. Szczególnie godna polecenia jest Antiga Confeitańa de Belem, przy Rua de Belem, tuż obok przystanku tramwajowe- 0 pyszne, kruche babeczki z budyniowym nadzieniem przyniosły kawiarni zasłużo- . sławę "jedynej prawdziwej wytwórni ciastek z Belem". QO Belem można (w ciągu zaledwie 20 min) dojechać szybkim tramwajem #15, 'adacym z Prac,a da Figueria przez Praga do Comercio. Nieco dłużej trwa podróż pociągiem z Cais do Sodre lub autobusem #51 spod Muzeum Gulbenkiana. Chcąc dotrzeć na plażę, trzeba przepłynąć kursującym z Belem promem na drugi brzeg Tagu do Trafarii, oddalonej o 3 km od Costa da Caparica (zob. s. 134). Promy (co 30 minut i co godzinę,- pn.-pt. 6.30-23.30, nd. 7.30-23.30) odpływają z portu położonego tuż przy dworcu kolejowym (5 min od centrum Belem), z którego odjeżdżają też pociągi do Cascais (zob. s. 118). Planując zawiedzanie, warto pamiętać, że w Belem wiele obiektów i zabytków jest zamkniętych w poniedziałki. Mosteiro dos Jerónimos Już od chwili powstania Mosteiro dos Jerónimos (klasztor Hieronimitów; wt.-nd. VII--IX 10.00-18.30, X-V 10.00-17.00; kościół bezpł., krużganki klasztorne 500 esc., studenci 250 esc., nd. rano bezpł.) był najznakomitszą budowlą w Lizbonie i taką też (pomimo trzęsienia ziemi) pozostał do dziś. Budowę klasztoru rozpoczęto w 1502 r. i niemalże w całości ukończono do 1551 r., kiedy to Jan III zrezygnował z jej finansowania. Architektura klasztoru to najwspanialszy przykład zastosowania stylu manuelińskiego. Nie jest wprawdzie tak przeładowana egzotycznymi ozdobami jak Tomar czy Ba-talha (dwie, równie okazałe, budowle manuelińskie w Estremadurze), ale pomimo zmieniających się architektów, zachwyca śmiałością i zgodnością formy. Najważniejszą rolę w nadaniu klasztorowi podziwianego przez wszystkich kształtu odegrali dwaj budowniczowie: Diogo de Boitaca (ojciec stylu manuelińskiego, twórca kościoła Jezusowego w Setubalu) i architekt Joao de Castilho, nadzorca budowy od 1517 r. Główne wejście do kościoła (zamknięty podczas mszy) zaprojektował Joao de Castilho. Łuk zwieńczony jest figurą Matki Boskiej z Betlejem, a w dolnej części portalu mieści się rzeźba Henryka Żeglarza. Całość sprawia wrażenie kamiennej monstrancji "nałożonej" na mur kościoła. Użycie precyzyjnej i jednocześnie wyjątkowo subtelnej ornamentyki świadczy o wpływach modnego wówczas w Hiszpanii stylu plateresco (sztuka tworzenia w srebrze). O harmonii i oryginalności architektury kościoła decydują jednak w głównej mierze charakterystyczne cechy stylu manuelińskiego, czyli motywy morskie: liny okrętowe, oprzyrządowanie, roślinność morska i egzotyczna oraz elementy związane z mitologią morza (stwory będące wytworem marynarskiej wyobraźni). Kompozycja całej budowli dowodzi również otwartości na nowe style i formy inspirowane architekturą Wschodu. To typowe dla twórców ma-nuelińskich nastawienie sprawiło, że wszystkie wzniesione w tamtych czasach budowle portugalskie są oryginalne i niepowtarzalne. Kościół nie tylko w pełni potwierdza tę opinię, ale też uchodzi za jeden z najwspanialszych wytworów gotyku europejskiego. Architekturę tej ogromnej budowli wzbogacono o dwie (niespotykane dotąd w stylu manuelińskim) cechy: kościół zaprojektowano w taki sposób, że patrząc na niego odnosi się wrażenie umyślnie wykreowanej ciągłości pomiędzy okazałymi formami przestrzennymi a misterną ornamentyką, a wyróżniające zdobienia motywy naturalistyczne zdają się zespalać i harmonizować z konstrukcją całości. Zwiedzając wnętrze świątyni, postrzega się zatem sześć centralnych kolumn jako ogromne pnie palm, których gałęzie tworzą u góry łagodne łuki sklepienia żebrowego. Osobliwość architektury manuelińskiej, polegająca na swoistym ożywianiu i łączeniu w sobie wielu form i stylów, znajduje również odbicie w wyglądzie kościoła. Do LIZBONA - BEZŚM / 87 86 / LIZBONA I OKOLICE typowo gotyckich murów Castilho dodał renesansowe zdobienia kolumn; renesansu wa jest też półkolista apsyda, dobudowana wokół ołtarza w 1572 r. W tylnej części apsydy znajduje się przejście na niezwykły, przepięknie zdobiom, krużganek - jeden z najbardziej oryginalnych i imponujących wytworów architektu. ry w Portugalii. Tak jak i cały kościół, charakteryzuje go harmonia pomiędzy gotyc kimi formami przestrzennymi a renesansowymi zdobieniami. O typowych dla stylu manuelińskiego cechach świadczy też szereg innowacji, w tym zaokrąglone narożne baldachimy i delikatnie wyrzeźbione zakręcenia łuków. Dzięki zastosowaniu tych motywów osiągnięto wrażenie rytmicznego falowania, co z kolei odzwierciedla zarni-łowanie architektów manuelińskich do marynistycznych elementów zdobniczych (m.in. liny, kotwice, fale morskie). Biorąc pod uwagę wszystkie cechy stylu manueliń-skiego, niezwykle trudno byłoby znaleźć drugą tendencję w sztuce, która w tak wierny sposób oddawałaby ducha swej epoki. W klasztorze mieszczą się dwa muzea. Pierwszym z nich jest ogromne Museu da Marinha (Muzeum Morskie,- wt.-nd. VI-IX 10.00-18.00, X-V 10.00-17.00; 400 esc., w niedzielne poranki bezpł.), usytuowane w zachodnim skrzydle, naprzeciwko Centrum Kultury. Spośród wielu muzeów o podobnej tematyce, to należy do najciekawszych. Wśród eksponatów są nie tylko modele okrętów, marynarskie mundury i zadziwiające drobiazgi z portugalskich kolonii, ale także prawdziwe statki (w tym łodzie rybackie i barki), kilka hydroplanów, a nawet pompy strażackie. Jest tutaj również Museu das Crianc.as (muzeum dziecięce; sb.-nd. 10.00--17.00; 750 esc.), z interaktywnymi wystawami, stworzonymi dla samych dzieci (aby rozwinąć ich własną samoświadomość, świadomość obecności innych dzieci oraz dorosłych). Po przeciwnej stronie znajduje się znacznie skromniejsze Museu de Arąueologia (Muzeum Archeologiczne; wt. 14.00-18.00, śr.-nd. 10.00-18.00; 400 esc., w niedzielne poranki bezpł.). Oprócz rzymskich mozaik pochodzących z Algarve, trudno jednak znaleźć eksponaty, które zasługiwałyby na większą uwagę. Są tu jednak organizowane ciekawe wystawy czasowe. Torre de Belem Do otoczonej z trzech stron przez morze i oddalonej o pół kilometra na zachód od klasztoru Torre de Belem (Wieża Betlejemska; VI-IX wt.-nd. 10.00-18.00, X-V wt.-nd. 10.00-17.00; 400 esc.) można dojść drogą biegnącą przez niewielki park (z kawiarnia). Budowla, wyróżniająca się przepychem form i niezliczoną ilością wieżyczek, powstała w ciągu ostatnich pięciu lat panowania Manuela I Szczęśliwego (1515-1520). Po trzęsieniu ziemi, które spowodowało jej przemieszczenie, stała dosłownie w samym środku rzeki, fest jedynym w Portugalii obiektem wzniesionym od początku do końca zgodnie z wymogami stylu manuelińskiego (inne konstrukcje z tego okresu zostały albo dobudowane do już istniejących, albo wykończone znacznie później). Autor projektu - Francisco de Arruda - pracował wcześniej przy budowie portugalskich fortyfikacji w Maroku, o czym świadczą inspirowane architekturą mauretańską zwieńczone łukami okna i balkony wieży. Wśród zdobień występują też połówki pomarańczy wieńczące wieżyczki, a także dwa charakterystyczne dla tego okresu motywy: rozeta przedstawiająca kulę ziemską (symbol Manuela I) oraz krzyż templariuszy, którzy odegrali ważną rolę w portugalskich podbojach. Wewnątrz na uwagę zasługuje jedynie "galeria szeptów", pełniąca w XIX w. rolę więzienia. Tutaj, w zalanych wodą lochach, król Miguel (1828-1834) przetrzymywał więźniów politycznych. vv kierunku Monumento dos Descobrimentos wschód od Torre de Bełem, nad samym brzegiem Tagu, znajduje się Museu d Arte Popular (Muzeum Sztuki Ludowej; pn.-sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; "g esc ). W niezbyt imponującym budynku zgromadzono wyroby ludowe będące tworem mieszkańców wsi wszystkich portugalskich prowincji. W bliskim siedztwie muzeum wznosi się ogromna betonowa bryła Monumento dos Desco-hrirnentos (Pomnik Odkrywców; wt.-nd. 9.30-19.00; 300 esc.), zbudowanego 1960 r., w pięćsetną rocznicę śmierci Henryka Żeglarza. Twórcy nadali pomnikowi kształt okrętu. Na jego dziobie stoi Henryk Żeglarz z modelem karaweli w jednej ręce i mapą świata w drugiej. Obok Henryka widać Camoesa i innych portugalskich bohaterów. Wnętrze pomnika kryje niewielką wystawę dokumentującą historię miasta. Bilet wstępu upoważnia też do wejścia na samą górę, skąd rozciąga się piękny widok na Tag i Torre de Belem. Centro Cultural de Belem i Museu dos Coches Między pomnikiem a klasztorem Hieronimitów, po zachodniej stronie Praga do Im-perio, wznosi się wzbudzający wiele kontrowersji, nowoczesny gmach Centro Cultural de Belem (Centrum Kultury; o213612400; codz. 11.00-20.00), gdzie regularnie organizowane są koncerty i wystawy fotograficzne, a w weekendy można zobaczyć popisy kuglarzy, mimów i innych artystów. Ze względu na piękny widok warto wejść do mieszczącej się na piętrze kawiarenki z tarasem, wychodzącym na Pomnik Odkrywców. Wszystkich zainteresowanych współczesną sztuką użytkową i projektowaniem z pewnością ucieszy wizyta w Design Museum (Muzeum Sztuki Użytkowej; ^213612400; codz. 11.00-20.00, ostatnie wejście do muzeum o 19.15; 500 esc., studenci 250 esc.), które mieści się w Centrum Kultury, w budynku wystaw. Kolekcja obejmuje klasyczne meble, szkło i biżuterię, powstałe w okresie od 1937 roku do dziś. Wszystkie eksponaty zostały zgromadzone przez Francisco Capelo (maklera skupiającego w swych rękach media). Na rogu Praga Afonso de Albuąuerąue, głównego placu w Belem, w odległości kilku minut na wschód od klasztoru, przy Rua de Belem, znajduje się jedna z największych atrakcji turystycznych Lizbony - Museu dos Coches (Muzeum Powozów,-wt.-nd. 10.00-17.30; 450 esc., w nd. bezpł.). W muzeum, mieszczącym się w dawnej pałacowej szkółce jeździeckiej, można obejrzeć jedną z największych na świecie kolekcji pojazdów konnych. Na szczególną uwagę zasługują powozy królewskie (barokowe, bogato złocone, a czasami przepięknie malowane), z których bije przepych najlepszych lat mocarstwa portugalskiego. Palścio da Ajuda Autobusem #14, odjeżdżającym sprzed Muzeum Powozów, można pojechać w górę Calęada da Ajuda do usytuowanego przy tej ulicy Palacio da Ajuda (półgodzinne wycieczki w godz.10.00-17.00, śr. zamkn.,- 400 esc., w nd. rano bezpł.). Ten XIX-wie-czny pałac powstał na życzenie królowej Marii II i jej małżonka księcia Ferdynanda von Sachsen Coburga. Podobnie jak z należącego do nich Palacio da Pena w Sintrze, emanuje z niego arystokratyczny kicz. Zachwyt zwiedzających wzbudza jedynie sala bankietowa oraz wykładana mahoniem i lustrami winda. Do centrum miasta, na yaęa do Comercio, kursuje stąd tramwaj #18 (odjeżdża sprzed pałacu), a na Praga da Figueira - autobusy #14 i #60. 88 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - PARQUE DAS NA$ÓES / 89 parque das Nagóes patąue das Nacóes (Park Narodów,- nd.-czw. 9.30-1.00, pt.-sb. 9.30-3.00), powstały na terenach Expo'98 i oddalony o około 5 km na wschód od miasta, stanowi niezwykła atrakcję dla samych lizbończyków, co przede wszystkim widoczne jest w czasie weekendów, kiedy niezliczone tłumy wydają się szczelnie wypełniać każdą wolną przestrzeń na obszarze o długości 2 kilometrów. Bez wątpienia główną atrakcją tego miejsca jest drugie na świecie co do wielkości oceanarium, będące jednym z najbardziej imponujących obiektów w całej Lizbonie. Wrażenie robi również Pavilhao da Realidade Yirtual (Pawilon Rzeczywistości Wirtualnej). Warto też odwiedzić Centro da Ciencia Viva (Centrum Żywej Nauki), gdyż tamtejsze ekspozycje mają ogromną wartość edukacyjną. Są tu także Wodne Ogrody, kolejka linowa (można z niej podziwiać zapierającą dech w piersiach panoramę całego obiektu), wieża widokowa, dwie największe lizbońskie sale koncertowe, cały wachlarz barów, sklepów i restauracji (z ogródkami wychodzącymi na doki Olivais) oraz 17-kilometrowej długości most Yasco da Gamy, łączący oba brzegi Tagu. To tylko niektóre z czekających na turystów niespodzianek. Park Narodów stanowi część obszaru leżącego po wschodniej stronie Tagu, o łącznej powierzchni 3 km , przekształcanego obecnie w rozległą, ciągnącą się wzdłuż rzeki dzielnicę willową, strefę handlu oraz dopełniający całości olbrzymi park. Działania te zmierzają do zmiany kierunku niekontrolowanego rozszerzania się obszarów podmiejskich i bardziej planowanej ich rozbudowy. Ukończenie całego projektu ma nastąpić w ciągu kolejnych dziesięciu lat. Przyjazd Wysiadając z metra na stacji "Oriente", dociera się do Estagao do Oriente - miejsca, gdzie spotykają się linie autobusowa i kolejowa. Wzbudzającą zachwyt konstrukcję ze szkła i betonu zaprojektował hiszpański architekt Santiago Calatrava. Stąd (traktem naziemnym) odjeżdżają zarówno pociągi zabierające podróżnych do stacji Santa Apolonia, jak i autobusy docierające do miast na północ i południe od Tagu. Wychodząc ze stacji, należy skręcić w prawo - wejście do parku znajduje się po lewej stronie. Mniej więcej co 20 minut podjeżdża miniaturowy pociąg, leniwie zataczając rundy wokół całego obiektu. Dla zwiedzających jest to okazja (darmowa), żeby zorientować się, jakie atrakcje na nich czekają. Na trasie między parkingami kursuje również bezpłatny autobus. Do najważniejszych obiektów można dotrzeć pieszo, co nie wymaga większego wysiłku, zwłaszcza jeśli wcześniej skorzystało się z przejażdżki kolejką linową (zob. niżej). W różnych miejscach w parku rozmieszczone są bankomaty; jest też poczta oraz niezliczone mnóstwo barów i restauracji (najlepsze -zob. s. 97). Oceanario de Lisboa Skręcając od głównego wejścia w prawo i posuwając się dalej wzdłuż nadbrzeża, po około 5 minutach dochodzi się do futurystycznego Oceanario de Lisboa (oceanarium; codz. 10.00-20.00; 1500 esc.). Warto przyjść tutaj wcześniej, szczególnie w czasie weekendu, aby uniknąć godzinnego stania w kolejce oczekujących na wejście do obiektu. To zaprojektowane przez Petera Chermaeffa największe w Europie oceanarium przywodzi na myśl typowe sceny z filmów z Jamesem Bondem. Zgromadzono w nim 25 000 ryb i morskich zwierząt. Najbardziej uderzający widok to olbrzymich rozmiarów centralny basen, który swymi rozmiarami odpowiada po-W1erzchni czterech basenów o wymiarach olimpijskich. Można go oglądać z czterech LIZBONA - GASTRONOMIA / 91 90 / LIZBONA I OKOLICE różnych poziomów, co pozwala dokładnie przyjrzeć się całej różnorodności pływają, cych tam stworzeń, łącznie z rekinami czy żyjącymi na dnie zbiorników wodnych płaszczkami. Największe wrażenie robią jednak baseny, w których odtworzono naturalne, oceaniczne ekosystemy: arktyczny (z pingwinami) oraz pacyficzny (z fokami). Baseny te oddzielono od zbiornika centralnego przezroczystymi płytami z tworzywa sztucznego, co stwarza złudzenie, że wszystkie stworzenia pływają razem w tym samym basenie. W niżej usytuowanych zbiornikach, gdzie dociera znacznie mniej światła, pływają całe ławice barwnych tropikalnych rybek oraz inne stworzenia. Inne atrakcje Idąc spod oceanarium z powrotem w kierunku stacji metra "Oriente", dochodzi się do Centro da Ciencia Viva (Centrum Żywej Nauki; śr.-pt. 10.00-18.00; 600 esc.), gdzie mieszczą się czasowe ekspozycje związane z najnowszymi osiągnięciami techniki oraz multimediami. Oddalone od centrum Jardim da Agua (Wodne Ogrody) poprzecinane są licznymi oczkami wodnymi, połączonymi wielkimi kamieniami, po których się stąpa. Atrakcję ogrodów stanowią rozmaite fontanny, ogrodowe drobiazgi oraz pompy, przy których lubią się bawić dzieci. W dolnej części ogrodów znajduje się Pavilhao da Realidade Yirtual (Pawilon Rzeczywistości Wirtualnej; wt.-nd. 13.00-19.00; wirtualna podróż do Oceanii 1000 esc., wizyta w wirtualnym oceanarium 300 esc.; bilet łączony 1200 esc.). Jako że jest to jeden z najczęściej odwiedzanych obiektów w parku, po bilety, które sprzedawane są od południa, warto przyjść wcześniej. Trwająca 40 minut, symulowana podróż przenosi zwiedzających w zaginione światy Oceanii. Wizyta w wirtualnym oceanarium z pewnością nie jest tak zajmująca, jak ta w prawdziwym (zob. wyżej), lepiej więc tam właśnie skierować swoje kroki. Od strony rzeki, na prawo od pawilonu znajduje się Jules Yerne Auditorium - największa na terenie parku sala koncertowa, w której odbywają się głównie koncerty muzyki klasycznej, chociaż wystawiane są również opery. Wąski deptak prowadzi do doków Olivais, ponad którymi łagodnie pną się w górę wagoniki kolejki linowej (pn.-pt. 12.00-19.00, sb.-nd. 10.00-20.00; 500 esc.), zabierające turystów w północne obszary parku. Z wysokości wspaniale widać całą trasę. Wagoniki przesuwają się nad Jardim Garcia de Orta (Ogród Garcia de Orta) - po łożony nad brzegiem pas zieleni, gdzie można podziwiać różne rośliny pochodzące z terenów byłych portugalskich kolonii. Główną atrakcją w tej części parku jest jed nak przejażdżka windą na sam szczyt Torre Yasco da Gama (Wieża Yasco da Ga my,- codz. 10.00-20.00; 500 esc.), gdzie znajduje się punkt widokowy (można stąd podziwiać panoramę Lizbony, Tagu, a patrząc ku południowi - Alentejo) i droga re stauracja (zob. s. 97). Zaraz naprzeciwko wieży mieści się Praga Sony- największy w Lizbonie otwarty obiekt, w którym odbywają się spotkania drużyn piłkarskich oraz koncerty. Ustawiono tu również gigantycznych rozmiarów ekran, z którego co wieczór można oglądać na żywo transmisje meczów lub wideoklipy. Dalej położona jest olbrzymia hala targowa Peira Internacional de Lisboa (FIL). Spośród odbywa jących się tam rozmaitych imprez należy wymienić coroczny jarmark (zwykłe w VII), w czasie którego rzemieślnicy z całego kraju prezentują swoje wyroby. Infor macje o planowanych wydarzeniach można uzyskać pod numerem s218917420 lub na stronie internetowej: www.parquedasnacoes.pt. Za halą wznosi się Pavilhao de Macau (Pawilon Makao,- wt.-nd. 10.00-18.00; 250 esc.) - pseudokolonialna budow la i jedyny międzynarodowy pawilon (pozostałość po targach Expo'98). Wystawione tam ekspozycje nawiązują do tradycji i współczesnej kultury tej dawnej, portugal skiej kolonii, oddanej na powrót Chinom w roku 1999. Można też zobaczyć chiń ski ogród. ' i- o ;. Idąc z powrotem w kierunku doków Oliyais, mija się masywny, robiący wrażenie pavilhao Atlantico (Pawilon Atlantycki) - oficjalnie największy w Portugalii zamknięty obiekt, gdzie koncertują najpopularniejsi muzycy i gdzie rozgrywane są mecze. Stąd blisko już do stacji "Oriente" lub do wychodzących na doki Olivais rzędów restauracji i kawiarni. Gastronomia______________ Lizbońskie kawiarnie i restauracje należą do najtańszych w Europie. Za niezbyt wygórowaną cenę można w nich kupić obfite porcje smacznych potraw portugalskich. Serwowany w porze i obiadu zestaw o nazwie ementa turistica składa się z trzech dań i kosztuje 1800-2500 esc. Znacznie mniej płaci się jednak za równie obfite dania główne i potrawy polecane jako specjalności dnia. Z kolei droższe są potrawy z popularnych w Portugalii owoców morza. Na ich smakoszy czekają wszystkie restauracje przy Rua das Portas de Santo Antao oraz kilka lokali po drugiej stronie Tagu, w Ca-cilhas. Niewątpliwą kulinarną atrakcją Lizbony są wykładane pięknymi kafelkami cerwjarias, czyli piwiarnie, w których można zaspokoić nie tylko pragnienie, ale i głód. Taniej można też zjeść w restauracjach serwujących potrawy rodem z dawnych portugalskich kolonii: Brazylii, Mozambiku, Angoli, Wysp Zielonego Przylądka, Makau i indyjskiej prowincji Goa. Oprócz tych nieco tańszych lokali, miasto słynie też z bardzo ekskluzywnych (i oczywiście odpowiednio drogich) restauracji, specjalizujących się głównie w daniach francusko-portugalskich. Niezłe zaplecze gastronomiczne ma Dolne Miasto. W tamtejszych lokalach w porze obiadowej najchętniej stołują się urzędnicy. Dobre restauracje znajdują się na obleganych przez turystów ulicach prowadzących do Alfamy i Belem. Na kolację i wieczorne biesiadowanie wszyscy udają się do Górnego Miasta, gdzie mieszczą się jedne z najpopularniejszych restauracji w mieście, a także kilka mniej wytwornych i niedrogich lokali. Warto pamiętać, że wiele restauracji jest w niedzielę wieczorem zamkniętych, podobnie jak w poniedziałki, a w letnie soboty miejsca w tych najlepszych i najbardziej popularnych trzeba wcześniej zarezerwować (numery telefonów podano niżej, rezerwacji można też dokonać osobiście). Jeśli przewodnik podaje informacje o cenach umiarkowanych, to należy się przygotować na zapłacenie 2500 esc. od osoby. LIZBONA - GASTRONOMIA / 93 92 / LIZBONA I OKOLICE Przekąski i kanapki sprzedawane są w większości barów i kawiarni (zob. dalej). In. formacje o sklepach i supermarketach zamieszczono na s. 112. Dolne Miasto Wszystkie niżej wymienione restauracje zaznaczone są na planie "Dolne Miasto" (zob. s. 64). A Berlenga, Rua Barros Queiróz 29, za kościołem Sao Domingos. Wyłożony kafelkami lokal z witryną pełną krabów i owoców morza. Wczesnym popołudniem oblegany przez zasiadających przy barze miłośników krewetek, którzy sami wybierają sobie jedzenie z witryny. Najtańsze danie to ementa turistica (2000 esc.); inne - od 3000 esc. Andorra, Rua das Portas de Santo Antao 82 (czynny pn.-sb.). Niewielki lokal z przyjemnym wnętrzem, specjalizujący się w daniach ze świeżych ryb, stekach i sardynkach. Stoliki na zewnątrz,- ceny niewygórowane. Beita Gare, Praca Dom Joao da Camara, naprzeciwko dworca Rossio. Jeden ze starszych lokali, w którym tłuste portugalskie przekąski zjada się na stojąco, a lunch i obiady w jadalni. Prosty i niewyszukany wystrój; taka też klientela. Casa do Alentejo, Rua das Portas de Santo Antao 58. Wyróżniający się fantazyjnym wystrojem lokal, pełniący raczej funkcję prywatnego klubu dla miłośników kultury alentejańskiej niż typowej restauracji. Zachwyca piękny wystrój jadalni i smaczne jedzenie. Przy okazji można podziwiać wystawy kulturowe. Celeiro Macrobiótico-Naturista, Rua 1° de Dezembro 65, przy Rossio (czynne pn.-pt. 9.00--18.00|. Sklep ze zdrową żywnością (wiosenne kanapki i tym podobne smakołyki) i z samoobsługową restauracją w piwnicy. Cambrinus, Rua das Portas de Santo Antao 15 (o213421466). Jedna z najlepszych restauracji serwujących owoce morza. Wśród dań m.in. opiekany węgorz z bekonem, homar i naleśniki na deser, a wszystko to w eleganckim, wykładanym drewnem, wnętrzu. Drogo. Joao do Grao, Rua dos Correeiros 220-228. Uznana restauracja z wnętrzem wyłożonym azu-lejo; stoliki również na zewnątrz. Godne polecenia dania portugalskie i urozmaicone sałatki. Leao d'Ouro, Rua 1° de Dezembro 105 (•a213469495). Niezwykle atrakcyjny lokal (w środku azulejo), specjalizujący się w potrawach z owoców morza i mięsie smażonym na grillu. Aby dostać wolny stolik, należy przyjść wcześniej. Martinho da Arcada, Praca do Comercio 3 (czynna pn.-sb.). Wytworna, droga, tradycyjna restauracja pod arkadami, która od początku wieku (często bywał tam pisarz Fernando Pessoa) do dziś niewiele się zmieniła. Rei dos Frangos, znana jako Bom Jardim, Trav. de Santo Antao 11-18, przy alei łączącej Re-stauradores z Rua das Portas de Santo Antao. Najlepsze miejsce na zjedzenie kurczaka z rożna (cały kurczak z frytkami ok. 1000 esc.). Solmar, Rua das Portas de Santo Antao 108 (łr213423371). Droga, urządzona z wielką pompą restauracja, gdzie w otoczeniu pięknych mozaik i przy szumie fontanny można zjeść doskonałe potrawy z owoców morza. Szybka i fachowa obsługa; ceny około 5000 esc. za danie dla jednej osoby. Yin-Yang, Rua dos Correeiros 14/1 (czynny pn.-pt. 12.00-13.00 - wegetariańskie lunche i 18.00-20.00 - lekkie przekąski). Lokal specjalizujący się w kuchni wegetariańskiej i podający potrawy z tom, soki owocowe i naleśniki. Dania główne 600-1300 esc. Chiado Wszystkie niżej wymienione restauracje są zaznaczone na planie "Dolne Miasto" (zob. s. 64). Associacao Católica, Trav. Ferragial l (czynna pn.-pt. 12.00-15.00). Samoobsługowa stołówka, gdzie każdego dnia serwowane jest inne danie. Główną atrakcją są niskie ceny i piękny ta- tas na dachu budynku, z widokami na Tag. Należy wejść do nieoznakowanej bramy, a potem wspiąć się na najwyższe piętro. j/Entrecóte, RuadoAlecrim 121. Steki i wyborne wino; luźna, nieformalna atmosfera w przestronnym, drewnianym wnętrzu o wysokich sufitach (zob. s. 68 - plan Górnego Miasta). Tagi''6' Largo Academia das Belas Artes 18-20 (w2ł3420720; czynna pn.-pt.). Jedna z najdroższych restauracji w Lizbonie, serwująca wspaniałe dania regionalne. Dodatkową atrakcją są cudowne widoki na miasto. Wskazana wcześniejsza rezerwacja (zwłaszcza miejsc przy oknie). Ceny od 6000 esc. w górę (od osoby). Okolice Cais do Sodre Wszystkie niżej wymienione restauracje zaznaczone są na planie "Górne Miasto" (zob. s. 68). Cais da Ribeira, Armazem A, Porta 2 ((r)213463611). Przyjemny lokal z widokiem na rzekę, urządzony w dawnym magazynie. Wspaniałe dania obiadowe ze świeżych ryb, mięso i owoce morza; ceny od 4500 esc. za pełne danie dla jednej osoby. Nieczynne w sobotę, poniedziałek i wtorek w porze lunchu oraz w niedzielę. Marisąueira do Cais do Sodre, Cais do Sodre, tuż przy dworcu ("213422105). Duża, droga restauracja serwująca owoce morza |w środku akwarium). Warto spróbować caldeirada de tamboril (gulasz z ryby o nazwie żabnica), cańl de gambas (krewetki w potrawce na ostro) oraz parrilhada (owoce morza). Nieczynna przez dwa pierwsze tygodnie sierpnia. Porto de Abrigo, Rua dos Remolares 16-18 (zamkn. pn.). Restauracja w stylu starej tawerny, oferująca niedrogie dania ze .świeżych ryb. Ceny umiarkowane. Górne Miasto Prawie wszystkie niżej wymienione restauracje są zaznaczone na planie "Górne Miasto" (zob. s. 68). Adega do Tebteira, Rua da Tebceira 39 (czynna pn.-sb.). Główne atuty tej zatopionej w zieleni restauracji z tarasem to spokój i cisza. Zwyczajne portugalskie dania i dobre sałatki. Alfaia, Trav. de Queimada 18-24 (zamkn. nd. i pn. w porze lunchu). Niezbyt drogie i smaczne lunche oraz obiady, cieszą się dużą popularnością wśród miejscowych. W środku azulejos i beczki wina. Ali-a-Papa, Rua da Atalaia 95 (zamkn. wt.). Rzadko tu spotykana restauracja marokańska, wyróżniająca się atrakcyjnym wnętrzem. Niedrogie tajskie dania oraz kuskus. Bizarro, Rua da Atalaia 133 (zamkn. pn. i nd. w porze lunchu). Popularna restauracja oferująca ciekawy, acz niewielki wybór dań. Przy okazji można obejrzeć TV. Warto polecić ementa turistica. Bota Alta, Trav. da Queimada 37 (o213427959; zamkn. sb. w porze lunchu i nd.). Stara restauracja w stylu tawerny (dziwny wystrój związany z butami), słynąca z ogromnych porcji tradycyjnych dań portugalskich. Ciasno ustawione stoliki są zawsze zajęte. Aby znaleźć wolne miejsca, trzeba przyjść przed 20.00. O Cantinho do Bem Estar, Rua do Norte 46 (czynna wt.-nd.). Przyjemna, wyłożona kafelkami, prawdziwa restauracja alentejska. Chcąc zdobyć wolne miejsca, trzeba przyjść przed 21.00. Niedrogie jedzenie; miejscowe wino. Casa Transmontana, Calgada do Duąue 39. Maleńki lokalik serwujący specjały kuchni portugalskiej, zwłaszcza z jej północnych regionów (głównie dania mięsne). Niedrogo. taplana, Rua ^° Diario de Noticias 27. Dziwaczny lokal, w którym podaje się proste dania Portugalskie, w tym specjalność - gotowane ryby lub mięczaki z ryżem i szynką (cataplana). ewnątrz akwarium, gitary na ścianach; od czasu do czasu muzyka na żywo. LIZBWA - 0ASre0'Af0"i4 / 95 94 / LIZBONA I OKOLICE Cervejaria da Trindade, Rua Nova da Trindade 20 (czynny do 2.00; zamówienia przyjmowane są do l .30). Ten ogromny lokal (jednocześnie piwiarnia i restauracja], szczycący się jednymi z najpiękniejszych azulejos w mieście, urządzono w refektarzu klasztoru Trindade. Specjalizuje się w daniach ze skorupiaków, które są smaczne, ale zbyt drogie. Comida de Santo, Calcada Engenheiro Miguel Pais 39, przy Rua das Escola Politecnica, naprzeciw wejścia do ogrodu botanicznego. Brazylijska restauracja (czynna do późna) serwująca koktaile i klasyczne dania. Drogo. Faz Frio, Rua Dom Pedro V 96. Piękna, tradycyjnie urządzona restauracja z kabinami (na ścianach azulejos). Serwuje się tu obfite porcje dorsza (bacalhau), owoce morza i dania dnia. Pełny posiłek z winem kosztuje około 2000 esc. Trzeba iść na północ od Górnego Miasta, w górę Rua Dom Pedro V (ok. 5 min). Ceny umiarkowane. Fidalgo, Rua da Barroca 27 (•B213422900; zamkn. nd.). Modny i przytulny lokal będący ulubionym miejscem spotkań przedstawicieli świata artystycznego. Dania z owoców morza. Hell's Kitchen, Rua da Atalaia 176 (s213422822). Cieszące się popularnością miejsce; niedrogie dania (np. falafel czy łosoś). Mamma Rosa, Rua do Gremio Lusitano 14. Otwarta do późna, godna polecenia, choć zatłoczona restauracja specjalizująca się w pizzach i makaronach. Miejsce spotkań studentów i gejów. l de Maio, Rua da Atalaia 8 (zamkn. nd. i sb. wieczorem). Pełna zgiełku adega u wylotu drogi na Chiado. Niedrogie dania dnia, skwierczące mięso lub rybne dania. Pap'Acorda, Rua da Atalaia 57-59 (•s213464811; zamkn. nd. i pn. w porze lunchu). Popularna restauracja mieszcząca się w dawnej piekarni, odwiedzana przez rozmaitych pseudoarty-stów. Specjalnością zakładu jest agorda (rodzaj zupy z chleba i skorupiaków doprawionej świeżą kolendra i surowym jajkiem). Drogo; lepiej pomyśleć o rezerwacji. Pató Baton, Trav. dos Fieis de Deus 28 (^213626372). Jedna z najbardziej stylowych restauracji w Górnym Mieście, słynąca z dań inspirowanych kuchnią francuską (warto skosztować wspaniałego Bife Dijonais}. Latem posiłki podaje się też na tarasie. Ceny około 3500 esc. Sul, Rua do Notre 13 (czynna codz. 12.00-2.00). Specyficzna restauracja oraz bar z przekąskami, gdzie serwuje się wszelkie rodzaje potraw z południowej części Portugalii, Włoch, Hiszpanii oraz Afryki i Ameryki Południowej. Wyśmienite urugwajskie steki (nie należy prosić o tzw. dobrze wypieczony, gdyż właściciele, Belgowie, czują się wtedy urażeni), ponadto lista win z niespotykanymi portugalskimi rocznikami. Va e Volte, Rua do Diario de Noticias 100 (zamkn. pn.|. Doskonały, niewielki lokal prowadzony przez rodzinę. Warto tu przyjść ze względu na niedrogie i ogromne porcje smażonych oraz opiekanych ryb i mięs. Łapa i Estrela Farah's Tandoori, Rua de Santana a Łapa 73, pomiędzy dzielnicami Łapa i Estrela (zamkn. wt.). Jedna z lepszych restauracji indyjskich w Lizbonie, popularna szczególnie wśród wegeta-rian, choć równie pyszne i aromatyczne są dania mięsne. Flor da Estrela, Rua Joao de Deus 11, za bazyliką w Estrela (czynna pn.-sb.). Proste dania i tanie wina; stoliki są na zewnątrz; przyjemne wnętrze. Warto spróbować feijoada de maiisco (fasola z owocami morza). Sua Excelencia, Rua do Conde 42 (tó 13903614; zamkn. śr.). Niewielka, nastrojowa restauracja w samym sercu Łapy, specjalizująca się w daniach z krewetek. Podaje się tu niezwykle wymyślne, a przy tym drogie dania portugalskie. Zalecana rezerwacja. York House, Rua das Janelas Yerdes 47, Łapa (ii213968143; czynna do 21.30). We wnętrzu tego okazałego hotelu mieści się zaskakująco tania restauracja, serwująca przepyszny makaron, mięso, ryby oraz dania wegetariańskie. Latem obiad lub kolację można zjeść w cichej atmosferze na dziedzińcu. Okolice katedry Wszystkie niżej wymienione restauracje są zaznaczone na planie "Alfama i castelo" (zob. s. 72). Delhi Pałace, Rua da Padaria 18-20. Godna polecenia, niezwykła restauracja prowadzona przez Hindusów. Makaron, pizza i potrawki mięsno-warzywne,- wnętrze tradycyjne, wykładane azulejos. Najwyższa ocena za innowacje. Estre'3 da Se, Largo S. António da Se 4 (zamkn. nd.). Prześliczna, wykładana azulejos restauracja serwująca niedrogie i smaczne dania, takie jak kiełbaski alheira i łosoś. Hua Ta Li, Rua dos Bacalhoeiras 115 (o218879170). Chętnie odwiedzana chińska restauracja, szczególnie popularna w niedziele w porze lunchu (warto wtedy zarezerwować stolik). Niedrogie dania z owoców morza oraz proste, chińskie jedzenie. Retiro del Castilho, Rua da Padaria 34. Tanie posiłki w podziemnej piwniczce ze stolikami nakrytymi papierowymi obrusami. Smaczne lunche i zupy. Rio Coura, Rua Augusta Rosa 30, 200 m od katedry. Restauracja z jadalnią wykładaną azu-leios. Pełne posiłki z domowym winem (2500 esc.). Alfama i okolice zamku Prawie wszystkie niżej wymienione restauracje są zaznaczone na mapie "Alfama i castelo" (zob. s. 72). Arco do Castelo, Rua do Chao da Feira 25 (zamkn. nd.). Miłe miejsce specjalizujące się w potrawach kuchni indyjskiej. Kuszące dania z krewetek, kiełbaski i mocno przyprawione owoce morza. Casa do Leao, zamek św. Jerzego (a218875962). Wspaniale usytuowana restauracja przyzam-kowa, zapewniająca szybką obsługę i zachwycający widok na miasto, co jednak odpowiednio drogo kosztuje. Smaczne dania kuchni portugalskiej (turystyczne menu 4500 esc., dania główne od ok. 2000 esc.). Frei Pepinhas, Rua de Sao Tome 13-21 (zamkn. nd.). Niedroga, podłużna, pokryta azulejos restauracja i jednocześnie bar, gdzie podaje się przyzwoite dania portugalskie. Na stolikach niebieskie obrusy. Lokal odwiedzany tłumnie przez mieszkańców. Lautasco, Beco do Azinhal 7, obok Largo do Chafariz de Dentro (^218860173; zamkn. nd. i XII). Uroczy lokal z przyjemnym podwórkiem. Szczególnie warto zamówić cataplanas. Stolik dobrze rezerwować z wyprzedzeniem. Drogo. Malmequer-Bemmequer, Rua de Sao Miguel 23-25, przy Largo de Sao Miguel (zamkn. nd. i wt. wieczorem). Przyjemny wystrój, niewysokie ceny oraz opiekane na grillu mięso i ryby (warto zamówić solę). Nad dobrą obsługą czuwa właściciel, który kulinarne doświadczenie zdobywał na statkach pasażerskich. Cena turystycznego menu wynosi 2250 esc. Mercado de Santa Clara, Campo de Santa Clara, na wschód od Sao Yicente de Fora, powyżej starej hali targowej (zamkn. nd. wieczorem i pn.). Lokal z widokiem na rzekę i świetną kuchnią (nagrodzona), specjalizujący się w potrawach z wołowiny i innych mięsnych daniach (wybór ryb niewielki). Mestre Andre, Calcadinha de Santo Estevao 4-6, niedaleko Rua dos Remedios, w pobliżu Largo do Chafariz de Dentro (zamkn. nd.). Niezła tawerna oferująca wyśmienite potrawy z wieprzowiny i smaczne chunasco (dania z grilla). Latem stoliki na zewnątrz. anto Andre, Costa do Castelo 91, w dół od Muzeum Marionetek, w pobliżu linii tramwajo-e) #12. Niedrogi lokal z małym tarasem; proste, ale godne polecenia dania mięsne lub rybie oraz sałatki. ao Cristóvao, Rua de Sao Cristóvao 28-30. Cudowna, maleńka restauracja jakby ^zeruesiona z Wysp Zielonego Przylądka, gdzie podawane są takie specjały, jak kurczak eczku kokosowym (galinha caboverdiana). W weekendy afrykańskie rytmy na żywo. 96 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - GASTRONOMIA / 97 A Tasąuinha, Largo do Contador Mor 5-7 (zamkn. nd.). Biorąc pod uwagę usytuowanie tego ślicznego szynku (przy głównym szlaku do zamku], dziwnym trafem miejsce to uchroniło się przed naporem turystów. W tradycyjnym wnętrzu kilka stolików; na zewnątrz piękny taras. Via Grac.a, Rua Damasceno Monteiro 9b (s218870830; zamkn. sb. w porze lunchu i nd.). Niezbyt atrakcyjny, nowy budynek, ale za to można podziwiać oszałamiająco piękną panoramę Lizbony. Specjalność lokalu to krab tygrysi i kaczka w winie moscatel. Okolice Avenida da Liberdade Casa da Comida, Trav. das Amoreiras l, obok stacji metra "Marąues de Pombal", przy uroczym placu, poniżej akweduktu (s213885376; zamkn. nd.). Jedna z najlepszych w Lizbonie restauracji francusko-portugalskich. Siedząc przy stolikach na patio, można podziwiać piękne rezydencje. Ceny od 6000 esc. A Casa de Pompeia, Rua da Alegria 23, przy stacji metra "Avenida" (zamkn. nd.). Popularne dania portugalskie, w tym smaczne potrawy mięsne z grilla. Miła i młoda obsługa. Centro de Alimentac,ao e Saude Natural, Rua Mouzinho da Silveira 25, przy stacji metra "Marąues de Pombal" (czynne pn.-pt. do 18.00). Jedzenie znacznie prostsze niż nazwa lokalu. Niedrogie potrawy wegetariańskie, takie jak gulasz z ciecierzycy, ryż z papryką i naturalne soki owocowe. Samoobsługa; jasne i czyste jadalnie na piętrze; latem stoliki na zewnątrz. Cervejaria Choupal, Rua do Salitre 9, przy stacji metra "Avenida", w pobliżu Ayenida da Liberdade (zamkn. nd.). Dość ponura piwiarnia, nadrabiająca jednak smacznym jedzeniem i dobrą obsługą. Warto spróbować ryżu z owocami morza (arroz de mańsco) lub caril de matisco. Niedrogo. O Manel, Parąue Mayer, Avenida da Liberdade, przy stacji metra "Avenida" (zamkn. nd.). Jedna z restauracji otaczających skupisko teatrów niedaleko Travessa do Salitre. Wnętrze przypomina wiejską chatę, a zimą pali się ogień na kominku. Świetne posiłki. Os Tibetanos, Rua do Salitre 117, przy stacji metra "Avenida", w centrum buddyjskim (czynna pn.-pt.). Restauracja specjalizująca się w przepysznych daniach wegańskich. Restaurante 33, Rua Alex. Herculano 33, w pobliżu stacji metra "Marąues de Pombal" (zamkn. nd.). Piękny, stary budynek wsparty na drewnianych belach, gdzie można zjeść smaczne i niedrogie dania, np. kuropatwę nadziewaną cebulką, kaczkę z ryżem lub potrawkę z owoców morza. Belem Na skwerze przy Rua Yieira Portuense, przecznicę dalej od głównej Rua de Belem, niedaleko Praga Afonso de Albuąerąue, znajdują się szynki (tascas) i restauracje (wszystkie z ogródkami). Największy tłok panuje tu w porze obiadowej. Nie chcąc czekać długo na wolne miejsca, najlepiej dokonać wcześniejszej rezerwacji. Restauracje zaznaczono na planie "Belem" (zob. s. 84). Capsula, Rua Yieira Portuense 74. Tani lokal, dla tych, którzy lubią filety z pstrąga, tuńczyka i tym podobne dania. Wnętrze w kafelkach; stoliki na piętrze i na zewnątrz, w ogródkach. Carroeiro, Rua Yieira Portuense 66-68. Niewielki i niedrogi lokal (tasca) oferujący duży wybór ryb z grilla, do których podaje się wino w dzbankach. Można zjeść na zewnątrz w ogródku. Niedrogo. Ja Sei, Avenida de Brasilia 202 (zamkn. pn. wieczorem). Nowoczesny lokal ze wspaniałym widokiem na Pomnik Odkrywców. Ceny zróżnicowane; dania portugalskie obok międzynarodowych potraw. Sao Jerónimo, Rua dos Jerónimos 12, w pobliżu klasztoru (n213648797; zamkn. nd. i sb. w porze lunchu). Klasyczna i wytworna restauracja serwująca drogie, ale za to wyśmienite da-^ nią z ryb. Vela Latina, Doca de Bem Sucesso (zamkn. nd.). Modny, elegancki i drogi lokal z widokiem na doki. Dania kuchni portugalskiej; nocą czynny bar (do 2.00). Tuż za rogiem znajduje się tańsza, samoobsługowa kafejka. Saldanha, Estefania, Campo Pequeno i Alvalade Centro de Arte Moderna, Fundacja Calouste'a Gulbenkiana, wejście od Rua Dr. N. de Betten-court, przy stacji metra "Sao Sebastiao" (czynna codz. 12.00-16.00). Restauracja należąca do muzeum, gdzie mimo kolejek warto zjeść niedrogo ciepłe lub zimne danie. Wyśmienite sałatki dla wegetarian, co najmniej sześć lub siedem rodzajów. Restaurante Chimarrao, Campo Peąueno 79, przy stacji metra "Campo Peąueno". Za 3800 esc. można bez ograniczeń popróbować dwunastu rodzajów mięsa z grilla i rozmaitych sałatek. Taka sama restauracja mieści się również przy Rua 1° de Dezembro 102 (Dolne Miasto), Avda. Roma 90 oraz w Parąue das Nagóes. Espiral, Praga Ilha do Faial 14a, w pobliżu Largo de Dona Estefania, przy stacji metra "Saldanha" lub "Arroios". Niedroga samoobsługowa restauracja specjalizująca się w zdrowej żywności (dania wegetariańskie, kuchnia chińska i potrawy z ryb). Na górze snack bar i księgarnia. Potrawy nie są rewelacyjne, warto tu jednak przyjść ze względu na organizowane w weekendy koncerty muzyki na żywo. Cervejaria Portugalia, Av. Almirante Reis 117, przy stacji metra "Arroios" (zamkn. nd.). Zawsze przepełniona piwiarnio-restauracja, gdzie można kupić przekąski lub napić się czegoś przy barze. W części restauracyjnej (czynna do 1.30), podaje się owoce morza i steki. Ser-Veja-Ria, Av. Joao XXI 80C, przy stacji metra "Campo Peąueno". Nie wyróżniająca się niczym szczególnym piwiarnia. Parque das Nagoes Wymienione restauracje zaznaczono na planie "Patąue das Naęóes" (zob. s. 88). Os Alentejanos, Cais dos Argonautas, przy stacji metra "Oriente" (zamkn. pn.). Wspaniałe, drewniane beczki oraz wiszące pod sufitem szynki. Serwuje się tu regionalne dania, głównie z okolic Alentejo. Najlepiej zamówić tapas (rodzaj przystawki) oraz mętne, czerwone wino. Restaurante del Uruguay, Cais dos Argonautas, przy stacji metra "Oriente", niedaleko Wodnych Ogrodów (zamkn. pn.). Nowoczesna restauracja, gdzie podaje się specjały kuchni urugwajskiej. Warto spróbować picańa ala parrilla con papa paisana (cienkie paski wołowiny, ziemniaki, czosnek i ostry sos pomidorowy). Restaurante Panoramico, Torre Yasco da Gama, przy stacji metra "Oriente" (s218939550; zamkn. pn.). Ekskluzywna restauracja z fantastycznym widokiem. Przyzwoite portugalskie i międzynarodowe potrawy, ale ceny wysokie. Restaurante Yiagen dos Sabores, Pavilhao de Portugal, przy stacji metra "Oriente" (o218918617; zamkn. pn. i nd. wieczorem). Lokal odwiedzany przez polityków z Urzędu Rady Ministrów (w pobliżu). Z piętra rozciąga się widok na dok Olivais. Miła obsługa i drogie Potrawy, takie jak stek z Azorów (Alcatm da Teiceira). Kawiarnie, bary i kluby Lizbonie napoje alkoholowe podaje się we wszystkich barach i kawiarniach. W cią- S^ dnia najprzyjemniej rozkoszować się nimi w starszych kawiarenkach i ciastkar- Wch (pastelarias). Wieczorem niemal wszyscy miłośnicy drinków udają się do ba- row' klubów skupionych w Górnym Mieście, już od dawna będącym centrum życia LIZBONA - BARY I KLUBY / 99 98 / LIZBONA I OKOLICE nocnego Lizbony. Przy wąskich uliczkach znajdują się liczne lokale, kluby fado i ^. stauracje. Ostatnimi laty życie nocne zaczyna przenosić się też do Alfamy, na Aveni-da 24 de Julho oraz na aleję biegnącą na zachód od Cais do Sodre, w kierunku oddalonej nieco od centrum dzielnicy Alcantara i Santo Amaro, tuż poniżej Mostu 25 Kwietnia. Kawiarnie We wszystkich wymienionych niżej lokalach można kupić śniadania, kawę i ciastka, a po południu piwo. Większość z nich czynna jest do wieczora, a niektóre (np. A Bra-sileha czy Ceica Mouia) do późnych godzin nocnych. O ile nie zaznaczono inaczej, wszystkie są otwarte codziennie. Academica, Largo do Carmo, Górne Miasto. Można usiąść przy stolikach ustawionych na uroczym placu przed ruinami kościoła Karmelitów. Dobre miejsce na lekki lunch (sardynki z grilla nie mają sobie równych). Antiga Casa dos Pasteis, Rua de Belem 90, Belćm. Urocza, wykładana pięknymi kafelkami ciastkarnia, w której do kawy podaje się wyśmienite pasteis de Belem (ciasteczka z Belem). Bernard, Rua Garrett 104, Chiado (czynna pn.-sb. do 2.00). Przepyszne ciastka, lody i kawa, którymi można się rozkoszować na tarasie. ABrasileira, Rua Garrett 120, Chiado (czynna do 2.00). Kiedyś wejście do tej stylowej kawiarni, jednej z najsłynniejszych przy tej ulicy, zdobił wykonany z brązu posąg Pessoi (został usunięty w związku z budową stacji metra). Lokal ożywa nocą, gdy przy stolikach w ogródku zasiada młodzież spragniona piwa. A Camponeza, Rua dos Sapateiros 155-157, Dolne Miasto (czynne pn.-sb.). Zdobiony pięknymi azuleios bar mleczny, gdzie serwowane są smaczne przekąski i produkty mleczne. Casa Chineza, Rua Aurea 274, Dolne Miasto (zamkn. sb. wieczorem i nd.). Kawiarnia wyróżniająca się pięknym wystrojem. Cerca Moura, Largo das Portas do Soł, Alfama (czynna pn.-sb. do 2.00, nd. do 20.00). Z tarasu można podziwiać panoramę Alfamy. Doskonałe miejsce na odpoczynek po spacerach wzdłuż stromych uliczek. Martinho da Arcada, Praca do Comercio 3, Dolne Miasto (zamkn. nd.). Tradycyjna kawiarnia, w której na stojąco popija się kawę i zajada babeczki śmietankowe (pastel de nata). Na zewnątrz stoliki pod arkadami. Nicola, Praca Dom Pedro IV 24, po zachodniej stronie Rossio (zamkn. sb. po południu i nd.). Piękny, stary lokal, odrestaurowany w latach 90. nie wygląda już tak jak dawniej, choć ciągle warto się tu zatrzymać na śniadanie. Najlepsze miejsca, jak zwykle, przy stolikach w ogródku. Pastelaria Sao Roque, Rua D. Pedro V 57c, Górne Miasto. Spokojna, bogato udekorowana, narożna kawiarenka z cudownie wysokim sufitem, gdzie można wstąpić na kawę i rogalika. Suic.a, Praca Dom Pedro IV 96, Górne Miasto. Lokal słynie z doskonałych wypieków. O wolnych miejscach na zewnątrz nie ma nawet co marzyć, znacznie łatwiej znaleźć je w środku. Kawiarnia ciągnie się aż do Praga da Figueira (plac ten jest jednak w przebudowie). Bary drzwiach, przez który bramkarze przypatrują się wchodzącym. Pozory jednak często myl4< zwykle jest znacznie lepiej niż wygląda to na pierwszy rzut oka. Można zaryzykować i zapukać, a jeśli atmosfera nie odpowiada - od razu wyjść. W Górnym Mieście i na jego obrzeżach, w okolicach Praga Principe Real i Rato, znajduje się sporo lokali dla homoseksualistów. Z kolei w Dolnym Mieście trudno znaleźć choćby jeden bar otwarty do późna w nocy. Za to coraz więcej nocnych lokali powstaje w Alfa-uiie i Graca, gdzie goście po opuszczeniu cieszących się doskonałą opinią okolicznych restauracji, chętnie zaglądają do nowo otwartych klubów i barów. Choć najbardziej ożywione życie nocne nadal toczy się przy Avenida 24 de Julho, w okolicy dworca Santos, wiele klubów nocnych przeniosło się do doków, w szczególności w rejon Alcantara i Santo Amaro, przy moście 25 Kwietnia (ostatnio także naprzeciwko dworca Santa Apolonia). Jest to po części zasługą władz miejskich, chcących w ten sposób,,"zaludnić" nieco podupadłe dzielnice Cais do Sodre i Santos. Za namową władz, właściciele barów z Górnego Miasta, skuszeni zapewnieniem, że lokale będą czynne do 6.00 lub dłużej (w Górnym Mieście mogą być otwarte do 3.00), przenieśli swoje lokale na Ayenida 24 de Julho. Teraz po przeprowadzce do klubów w Cais do Sodre i Santos ściągają tłumy młodych ludzi, którzy bez zastanowienia wydają mnóstwo pieniędzy na zabawę do rana. Przy Santa Apolonia jest stacja metra, ale chcąc dotrzeć w inne miejsca, trzeba wsiąść do pociągu jadącego z Cais do Sodre do Alcantara Mar lub zamówić taksówkę. Zapaleni miłośnicy klubów nocnych zechcą pewnie odwiedzić choć jeden z kilkunastu, nie zawsze przyjemnych, lokali przy Rua Nova do Carvalho. We wszystkich najpopularniejszych lokalach ceny drinków są bardzo wysokie, a za samo piwo trzeba zapłacić od 600 esc. Na szczęście wstęp kosztuje niewiele i wynosi zazwyczaj 3000 esc. (w cenę wliczony jest jeden, a czasami dwa drinki; bilet wstępu należy zatrzymać i pokazać przy kupnie pierwszego drinka). W piątkowe i sobotnie noce w klubach panuje tłok, a ceny są znacznie wyższe. Z kolei w niedzielę, po całotygodniowej zabawie, większość lokali (zwłaszcza tych w Górnym Mieście) zamyka swoje podwoje. Wszystkie wymienione poniżej kluby i bary otwarte są od 22.00 do 2.00, choć w wielu z nich zabawa przeciąga się do 3.00 lub 4.00 (tylko w niektórych do 7.00). Wszystkie lokale czynne są codziennie, w przeciwnym razie jest to zaznaczone. Jeżeli najlepszym sposobem dotarcia w odległe miejsce jest metro, podano również najbliższą stację. Dolne Miasto i Chiado A Ginginha, Largo de Sao Domingos 8. Niewielki lokal polecany ze względu na gingfnha -portugalską wiśniową cherry. ALicorista, Rua dos Sapateiros 218 (zamkn. sb. i nd. popołudniu). Przyjemny, tradycyjny bar z wnętrzem wykładanym kafelkami i cegłą - doskonałe miejsce na odpoczynek w pobliżu sklepów Dolnego Miasta. W porze lunchu niedrogie dania. Cafe Rosso, Galerias Garrett, Rua Ivens 57, wejście od strony Rua Garrett. Sympatyczny bar z dziedzińcem, mieszczący się w odnowionym kompleksie handlowym przy Rua Garrett. Sto-i w cieniu baldachimów; kawa i przekąski. Na dole wielkie pomieszczenie, stoliki i oświetlenie w modernistycznym stylu. Wiele z lizbońskich lokali, w których kwitnie życie nocne należy do miejsc dyskretnych, usytuowanych w wybranych rejonach miasta. Przez cały tydzień labirynt wt skich uliczek w Górnym Mieście oblega prawie 50-tysięczny tłum rozbawionych ludzi, wędrujących po licznych w tej dzielnicy barach i klubach. Wiele lokali nie sprawi' zbyt dobrego wrażenia, a o ich istnieniu świadczy jedynie niewielki neon i otwó' Okolice Cais do Sodre 100 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - BARY I KLUBY / 101 GÓRNE MIASTO BARY l KLUBY BARY l KLUBY 1 Snob 2 Pavilhao Chines 3 Cervejaria Real Fabrica 4 Bar Nova 5 Harry's Bar 6 Lisbona Irish Pub O'Gilins, Rua de Remolares 8. Pierwszy z rosnącej liczby niezwykle popularnych choć drogich irlandzkich barów, o przyjemnym wnętrzu w jasnym drewnie. Od czwartku do soboty muzyka na żywo. Jamaica, Rua Nova do Carvalho 8 (czynne do 4.00, nd. zamkn.). Usytuowany w zapuszczonej uliczce, ma swój klimat związany z bardzo mieszaną klientelą, od żeglarzy i emigrantów począwszy, do amatorów najświeższych trendów. Popularne miejsce spotkań zagorzałych fanów muzyki z lat 60. i 70. We wtorki muzyka reggae. . Poisa Copos, Cais da Ribeira (zamkn. nd.). Niewielki bar w dawnym magazynie, tuż przy rzece. Dobre miejsce na orzeźwiającego drinka o szóstej rano. Popularny wśród studentów-smaczne przekąski i niezłe drinki. Rock City, Rua da Cintura do Porto de Lisboa, Cais de Santos (czynne do 3.00). Wystrzałowy bar i klub w amerykańskim stylu, tuż przy dworcu Cais do Sodre i blisko rzeki (należy iść w kierunku pobliskich palm). Na zewnątrz promenada, a w restauracji można posłuchać muzyki na żywo, głównie rockowej (koncerty prawie co wieczór). Górne Miasto Wymienione poniżej lokale zaznaczone są na planie "Górne Miasto" (zob. obok). Apollo XIII, Trav. da Cara 8 (czynny do 3.30, zamkn. nd.). Ulubione miejsce spotkań młodzieży lubiącej poszaleć. Co wieczór panuje tu tłok, choć lokalu nie można łatwo znaleźć. Arroz Doce, Rua da Atalaia 117-119 (czynny pn.-sb.). Przyjemny i spokojny bar prowadzony przez sympatycznych właścicieli. Dobre miejsce na napicie się piwa lub sangrii. Bar Artis, Rua do Diario de Noticias 95 (czynny do 2.00, weekendy do 4.00, zamkn. pn.|. Ze względu na wystrój i muzykę polecany miłośnikom jazzu. Duży wybór dobrych przekąsek (np. opiekany kurczak). Bar Nova, Rua da Rosa 261. Wyróżnia się czarną fasadą i odpowiednio wytworną klientelą. W trzech pomieszczeniach i na tarasie rozbrzmiewa muzyka rockowa i pop. Cafe Targus, Rua do Diario de Noticias 40. Bar ożywia się około północy, kiedy do klubów wyruszają stali bywalcy (taki "obchód" odbywa się co wieczór). Zwykle można posłuchać jazzu, muzyki soul i fank. Cafediario, Rua do Diario de Noticias 3. Zwykły bar z jazzem i muzyką taneczną; bywają tu homoseksualiści. Catacumbass Jazz Bar, Trav. da Agua da Flor 43 (zamkn. nd. i pn.). Swego czasu owe "kata-kumby" były sekretnym miejscem, w którym ucieczkę od tłumów znajdowali ci wtajemniczeni. Obecnie lokal nie ma już tej aury tajemniczości, więc i jego popularność nieco spadla. W dalszym ciągu jednak jest to przyzwoite miejsce na wypicie drinka, choć rzadko można tu posłuchać muzyki na żywo. Cena de Copos, Rua da Barroca 103-105. Polecany turystom poniżej 25. roku życia i z niespożytymi zapasami energii. Najlepsza zabawa zaczyna się dopiero po północy. Cervejaria Real Fabrica, Rua Escola Politecnica 227. Idąc spacerem ze wzgórz Rato (ku północy) po kwadransie dochodzi się do lokalu słynącego z warzonego na miejscu piwa, gdzie można usiąść przy długim, krętym, drewnianym barze lub eleganckim stoliku tuż poniżej olbrzymich luster. Równie dobra restauracja na piętrze. Fragil, Rua da Atalaia 126 (zamkn. pn.). Popularne miejsce, zwłaszcza wśród homoseksualistów. Przez wiele lat symbol postępu i mody (zanim otwarto Lux - zob. s. 102). Nieco pretensjonalna atmosfera jest zasługą przychodzących tu również artystów i filmowców. Przeważa muzyka house, rap i soul. Od czwartku do soboty bardzo głośno do 4.00, nieco ciszej w pozostałe dni. Najlepiej przyjść po godz. 1.00. Chcąc wejść do środka, należy zadzwonić. Harry's Bar, Rua de Sao Pedro de Alcantara 57 (zamkn. nd.). Niewielki, obsługiwany prze2 kelnerów bar z przekąskami. Nieco eklektyczna klientela, głównie goście powracający z okolicznych dyskotek dla homoseksualistów. Wchodzi się po naciśnięciu dzwonka. 13 Fragil 14 Catacumbas Jazz Bar 15 Arroz Doce 16 Portas Largas 17 Incognito 18 Sudoeste 19 Os Tres Pastorinhos 20 Bar Artis 21 Cena de Copos 22 Tertiilia 23 Cafe Targus 24 Cafediario 7 Apollo XIII 8 Instituto do Vinho do Porto 9 Sem Nom Bar 10 O Tacao Grandę 11 Independente 12 Keops Incognito, Rua dos Poiais de Sao Bento 37 (zamkn. nd. i pn.). Trudno o bardziej odpowiednią nazwę, jako że o istnieniu lokalu świadczą jedynie metalowe drzwi. Wewnątrz na parkiecie tańce. We wtorkowe noce króluje muzyka pop, w czwartkowe - big beat. Independente, Trav. da Agua da Flor 40 (zamkn. nd.). Elegancki barek z drewna i metalu,- głośne, łatwo wpadające w ucho rockowe kawałki. Przyjazna obsługa mówiąca po angielsku. Instituto do Yinho do Porto, Rua de Sao Pedro de Alcantara 45 (zamkn. nd.). Bar mieści się w starej, majestatycznej rezydencji; wewnątrz niskie stoliki. Do wyboru ponad 300 gatunków Porto (lampka od 200 esc.). Dobre miejsce na rozpoczęcie wieczoru. Keops, Rua da Rosa 157-159 (czynny wt.-nd. do 3.30). Niewielki, przyjazny bar z parkietem,-muzyka house, rap, soul i disco. i ona, Rua da Atalaia 196 (zamkn. nd.). Dość przyziemny, lokalny bar z grupą jego stałych bywalców. Pamiątki piłkarskich spotkań, stare plakaty filmowe i graffiti; łatwa muzyka i tanie piwo. s Tres Pastorinhos, Rua da Barroca 111 (czynny wt.-nd. do 4.00). Prawdziwa zabawa zaczy-a S1? po północy gdy przychodzi najwięcej ludzi. Muzyka zarówno do słuchania, jak i do tańczenia: funk i soul. LIZBONA - BARY I KLUBY / 103 102 / LIZBONA I OKOLICE O Tacao Grandę, Trav. da Cara 3 (zamień. pn.|. Piwo i przekąski (popcorn gratis] przy mu ce pop i funk. (tm)' Pavilhao Chines, Rua Dom Pedro V 89. Warto tu przyjść choćby ze względu na piękny \n strój - w szklanych gablotach wystawione są przeróżne drobiazgi z całego świata, m.in. st^' wojenne hełmy. Wśród drinków koktajle. ' Portas Largas, Rua da Atalaia 105. Wykładana biaio-czarnymi kafelkami adega z niedrogim drinkami i muzyką od fado po pop. Po tym jak większość gości idzie bawić się dalej do Prań/ przychodzą tu homoseksualiści. ' Sem Nom Bar, Rua do Diario de Noticias 132 (czynny do 4.00). Popularna, nowoczesna rnu zyka i tanie drinki sprawiają, że atmosfera w weekendy jest wspaniała. Snob, Rua do Seculo 178 (czynna do 2.00). fedna z droższych baro-restauracji na obrzeżach Górnego Miasta, oblegana przez światek artystyczny. Koktajle, smaczne steki i inne dania. Sudoeste, Rua do Barroca 135 |zamkn. pn.|. Nie jest to już zatłoczona knajpka, ale przyjemny klub z niewielkim parkietem, gdzie można potańczyć, i miejscem na pogawędki. Chcąc wejść, należy użyć dzwonka. W tygodniu między godz. 22.00 a 1.00 tańsze drinki. Tertulia, Rua do Diario de Noticias 60 (czynny pn.-sb. do 4.00). Bar z kawiarnią, gdzie przy muzyce jazzowej i w otoczeniu organizowanych tu wystaw (co dwa tygodnie inna) goście mogą poczytać oferowane przez obsługę gazety. Niedrogie drinki. Można samemu zagrać na pianinie, Alfama, Graga i Santa Apolonia Bar da Graca, Trav. da Pereira 43, na wschód od Largo da Graga (czynny pn.-sb.). W barze organizowane są koncerty muzyki na żywo, przedstawienia teatralne i pokazy. Koktajle i niezbyt duży wybór przekąsek. Chapitó, Costa do Castelo 1/7 (a218878225; czynne pn.-sb.). Centrum multimedialne, na które oprócz baru na świeżym powietrzu z pięknym widokiem na rzekę, składa się też namiot cyrkowy. Popularne miejsce spotkań młodzieży. Wstęp bezpłatny. Godziny otwarcia nieustannie się zmieniają, lepiej więc wcześniej zadzwonić. Costa do Castelo, Calcada do Marąues de Tancos l B, przy skrzyżowaniu z Costa do Castelo (bar czynny 5.00-2.00, zamkn. pn.) Słoneczna kawiarnia z tarasem na dachu. Duży wybór koktajli; brazylijskie i afrykańskie rytmy oraz muzyka jazzowa (najczęściej w czwartek i piątek wieczorem); w tygodniu wieczory poezji. Mieści się tu również restauracja serwująca wspaniałe potrawy pochodzące z Mozambiku. Graca Esplanado, Caracol da Graca, poniżej Miradouro da Graga. Bar z tarasem, z którego rozciągają się piękne widoki. Porywająca do tańca muzyka. Świetne miejsce na drinka przy zachodzącym słońcu. Lux, Rua Gustavo Matos Seąueira 42. W rankingu modnych miejsc, które trzeba zobaczyć, lokal ten zdecydowanie wyprzedził Frdgil (zob. s. 100). Jako pierwszy pojawił się też w dokach naprzeciw dworca Santa Apolonia. Duży, trzypiętrowy (tańce w suterenie), urządzony ze smakiem budynek; mnóstwo rozmaitych dźwięków i świateł; ciekawi ludzie i cudowny widok na rzekę. W niedziele w godzinach 16.00-20.00 otwarty dla wszystkich, którzy pragną w cis/y wypić drinka, w pozostałe dni (oprócz pn.) czynny od 23.00 do 4.00. Sua Lxcelencia O Marąues, Largo Marąues do Lavradio l, przy niewielkim placu za katedrą (zamkn. nd.). Mroczny bar z muzyką rockową; wieczorami często koncerty muzyki na żywo. Tradicional, Rua Afonso de Albuąuerąue 4. W piątkowe i sobotnie wieczory występy portugalskich piosenkarzy (słynne fado przy akompaniamencie wioli - instrumentu będącego rodzajem gitary). Duży wybór drinków, w tym najmocniejszych wódek regionalnych. Avenida 24 de Julho i okolice Industria, Rua do Instituto Industrial 6 (czynny wt.-sb.). Klub cieszący się coraz większ4 popularnością, gdzie rozrywki szuka zróżnicowana klientela. Trzy bary i duża przestrzeń tańczenia znajdują się w dawnych halach fabrycznych. Najlepsza zabawa zaczyna się po 3.00. _;tal Av. 24 de Julho 68 (czynny do 6,00, w nd. i pn. do 4.00). Jedno z najpopularniejszych ejsc w Lizbonie. Na trzypoziomowym parkiecie świetnie bawią się ubrani w jaskrawe stro- ""rniłośnicy techno, których stać na drogie drinki. Bramkarze skrupulatnie selekcjonują klientelę. Atrakcją jest urządzony na dachu wspaniały taras. W środy wieczorem muzyka rockowa. Krernlui/ Escadinhas da Praia 5 (czynny wt.-sb. do 7.00). Kolejny popularny nocny lokal, przyciągający głównie tłumy młodych lizbończyków. Najlepiej przyjść tu przed 2.00, co jeszcze nie znaczy, że wejdzie się do środka. Metalurgica, Av. 24 de fulho 110 (czynny do 4.00). Nieco tańszy od większości lokali nocnych. Pogodnie nastawieni do życia ludzie przychodzą tu posłuchać muzyki pop, blues i soul. Plateau, Escadinhas da Praia 3-7 (czynny pn.-sb. do 6.00). Odnowiony klub (doskonale zaprojektowany przez Pedro Luz, właściciela niejednego nocnego klubu), w którym rozbrzmiewa muzyka rockowa, pop oraz muzyka hinduska lat 90. Najbardziej oblegany w środowe wieczory Ten niegdyś najpopularniejszy bar w okolicy nie zmienił się prawie wcale przez ostatnie kilka lat. Łatwo wejść do środka, gdyż bramkarze nie są zbyt surowi. AUltima Ceia, Av. 24 de Julho 96 (czynny wt.-nd. do 4.00). Baro-restauracja, w której roz brzmiewają pop-rockowe rytmy. Od czwartku do niedzieli króluje karaoke. Cała zabawa za czyna się po północy. ; Alcantara Alcantara Cafe, Rua Maria Luisa Holstein 15 (czynny 20.00-3.00). Pod względem wystroju i klienteli jedna z najlepszych baro-restauracji w Lizbonie, jednak ze względu na wysokie ceny, większość ludzi poprzestaje na jednym drinku i udaje się na tańce do pobliskiego Alcdnta-ra-Mar. Alcantara-Mar, Rua Cozinha Económica 11 (czynny codz. od 23.30). Ogromny klub z muzyką house i techno, odwiedzany przez yuppies, piłkarskie gwiazdy, łudzi ze świata polityki i homoseksualistów. Na wystrój składają się świeczniki, kandelabry i stylowe wiejskie meble. Gwarantowana świetna zabawa. Benzina, Trav. Tebceira Junior 6 (zamkn. pn.). W eleganckim, chromowo-drewnianym wnętrzu rozbrzmiewa muzyka taneczna różnego rodzaju (we wtorki disco i funk). Paradise Garage, Rua Joao de Oliveira Miguens 38-48 (czynny pn.-sb. od 24.00). Bardzo modna kawiarnia i klub, gdzie przede wszystkim można posłuchać muzyki na żywo (w środowe wieczory rock). Pillon, Rua do Alvito 10. Zabawa przy dźwiękach disco. Polecany zwłaszcza we wtorki. Rock Linę, Rua das Fontainhas 86 (czynny wt.-nd. do 6.00). Rock and roli w niewielkim barze. We wtorki dla wszystkich pań drinki gratis (tłoczno). Doca de Alcantara Blues Cafe, Rua Cintura do Porto de Lisboa (zamkn. nd.). Twierdzi się, że to jedyny bar w Lizbonie, w którym można posłuchać bluesa. Kuchnia brazylijska i tańce do 4.00. i ?ls, Alcantara. Jedna z kilku baro-restauracji na łodziach w dokach (zamkn. nd.). Stół do Harda i porywająca muzyka,- ceny umiarkowane. " ochina, Rua Cintura do Porto de Lisboa (zamkn. nd.). Ogromna restauracja w zaadapto- ąnyrn na ten cel dawnym magazynie, stylizowana na kolonialną rezydencję z lat 30., z wy-j . "y?1' wpływami Wschodu. Po spożyciu ostatnich posiłków - tańce. Czwartkowe noce na- za ° na)bardziej ożywionych; dominuje soul, jungle, latynoskie rytmy i klasyka (zabawa m"~i się do rana). LIZBONA - ROZRYWKA / 105 104 / LIZBONA I OKOLICE Doca de Santo Amaro Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie wymienione niżej lokale skupione są wokół małego Doca de Santo Amaro, poniżej Mostu 25 Kwietnia. Cafe da Ponte. Sama siebie reklamuje jako najbardziej zwariowaną kafejkę w całej Lizbonie. Serwuje się tu wszystko, od francuskich rogalików do koktajli, a pełny posiłek można zjeść do godz 23.30. Niedziela należy do fanów karaoke, w czwartki można posłuchać muzyki na żywo. Cais S. Dancingi do 4.00 nad ranem; w barze nad rzeką można wypić drinka. Wystrój miejsca nietypowy - za dekorację posłużyły gigantycznych rozmiarów metalowe owady. Doca de Santo. Ten olbrzymi klub, bar i restauracja pod palmami, zaprojektowany przez Pe-dro Luz, był jednym z pierwszych lokali w dokach, który przyciągnął (i nadal przyciąga] zwolenników nocnych biesiad (zamkn. pn.). Doca 6 (^213957905; zamkn. pn.). Podobno jeden z najlepszych lokali w dokach; smaczne choć drogie jedzenie. W restauracji trudno o wolny stolik, lepiej więc pomyśleć o wcześniejszej rezerwacji. Zonadoca. Warto odwiedzić to miejsce, ze względu na serwowane tam lody, choć równie miło jest wypić kawę lub lampkę czegoś mocniejszego. Przyjemna atmosfera; mile widziane całe rodziny (czynne do 4.00). Łapa Foxtrot, Trav. de Santa Teresa 24r/c. Drinka można wypić, siedząc w wygodnych sofach lub w patio. Ogromny wybór koktajli i przekąsek; stół do bilarda. Stones, Rua do Olival l (czynny wt.-nd. do 4.00). Nazwa mówi sama za siebie - świetna muzyka z lat 60. i 70. Doskonała zabawa przy drogich drinkach. Przy wejściu trzeba nacisnąć dzwonek. Belem T-Clube, Edificio Espelho de Agua, Avenida Brasflia (czynny pn.-sb.). Drogi i nieco pretensjonalny klub, popularny głównie wśród trzydziestolatków. Jadają tu politycy, bawi się elita, a wiec nie jest to miejsce dla przeciętnych klubowiczów. Występy muzyków na żywo, oprócz tego muzyka house oraz przeboje lat 70. i 80. Wysokie ceny drinków; wstęp tylko posiadaczy kart członkowskich. Sprawiając jednak wrażenie wystarczająco zamożnej osoby, można spróbować wejść do środka. Atrakcją jest piękny taras wychodzący na rzekę. Bary, kluby i dyskoteki dla homoseksualistów W przeciwieństwie do wielu innych stolic europejskich, w Lizbonie wciąż brakuje lokali przeznaczonych dla mniejszości seksualnych. Kilka najbardziej popularnych miejsc znajduje się na obrzeżach Górnego Miasta i na północny zachód od Rato. Wszystkie wymienione poniżej lokale położone są w tych okolicach. Bric-a-Bar, Rua Cecflio de Sousa 82-84. Dyskoteka dość chętnie odwiedzana przez homoseksualistów; olbrzymi parkiet dla tańczących, "ciemny pokój" oraz rozmaite bary. Wstęp bezpłatny. Finalmente, Rua da Palmeira 38. Powszechnie znane, bardzo zatłoczone miejsce - pierwszorzędna dyskoteka i masa kiczu. W weekendy (o 2.00) występy skąpo odzianych, młodziutkich senhońtas, prezentujących swoje wdzięki w rytm muzyki techno. Za wstęp nie trzeba płacić, ale drinki kosztują minimum 1000 esc. Katedral, Rua de Manuel Bernardes 22. Bar tłumnie odwiedzany przez lesbijki; spokojna, intymna atmosfera; bilard. Jeden z lepszych lokali tego typu. Kings and Queens, Rua Cintura do Porto de Lisboa, Armazem H Naves A-B, doki AlcantaW (zamkn.nd.). To najnowsza propozycja Pedro Luz, królującego w branży nocnych lokali. Tech- yskoteka dla homoseksualistów, aczkolwiek chętnie przychodzą tu panowie i panie zystkich orientacji seksualnych. Memoriał, Rua Gustavo Matos Seąueira 42 (zamkn. nd.). Jeden z kilku klubów dla lesbijek. Dość spokojne miejsce; dyskoteka i nastrojowa muzyka; czasem występy. e'tiino Ceu, Travessa de Espera 54 (zamkn. nd.). Biorąc pod uwagę ostatnie kilka lat, lokal tell to olbrzymi sukces. Wspaniała atmosfera tego miejsca promieniuje na całą ulicę. Można tu wpaść na piwo i caipinnhas serwowane przez właściciela - Brazylijczyka. Trumps, Rua da Imprensa Nacional 104b. Popularna dyskoteka dla homoseksualistów. Obostrzenia przy wejściu do lokalu względnie niewielkie. W środku tygodnia od czwartku do" soboty bardzo tłoczno (przychodzi sporo lesbijek). W środy i niedziele -występy. Rozrywka Broszury turystyczne podają, że na organizowanych w Lizbonie koncertach muzyki na żywo można posłuchać jedynie tradycyjnej muzyki fado. Informacja ta nie do końca pokrywa się z prawdą, jako że zwiedzający mają wiele okazji do obcowania z innymi rodzajami muzyki. Zadziwiająco dobrze brzmi wykonywany przez Portugal-czyków jazz (co roku latem w Centrum Gulbenkiana odbywa się festiwal jazzowy -Jazz em Agosto), a nawet rock. Pobyt w Lizbonie stwarza też szansę (kto wie czy nie jedyną) do zapoznania się z muzyką afrykańską rodem z byłych kolonii portugalskich: Wysp Zielonego Przylądka, Gwinei Bissau, Angoli i Mozambiku. Czasami organizowane są też występy artystów brazylijskich. W wielu wymienionych poniżej lokalach odbywają się koncerty różnego rodzaju muzyki, planując więc spędzenie wieczoru na koncercie, dobrze jest sprawdzić na plakatach i w biuletynach informacyjnych, czy proponowany w danym dniu występ nie kłóci się z gustem muzycznym odbiorcy. Warto pamiętać, że w niektórych z omówionych już wcześniej barów i klubów również mają miejsce koncerty na żywo. Za wstęp do większości klubów trzeba zapłacić; w cenę często wliczony jest jeden drink. W większości lokali można się bawić i słuchać muzyki do 4.00 (często dłużej). W Lizbonie koncertują też gwiazdy amerykańskiego i angielskiego rocka oraz piosenkarze brazylijscy. Ich występy mają najczęściej miejsce w halach i na stadionach (zob. niżej). Bilety na koncerty sprzedawane są w budce APEB (^213475823), na rogu Praga dos Restauradores, niedaleko poczty. Punkt ten prowadzi również sprzedaż biletów i programów kinowych oraz teatralnych. Niemal wszystkie najważniejsze wydarzenia kulturalne, w tym koncerty muzyki klasycznej, sponsorowane są albo przez Fundację Gulbenkiana (zob. s. 79), albo przez Centrum Kultury w Belem (zob. s. 87). Podczas pobytu w Lizbonie można nie tylko rozkoszować się różnymi rodzajami rozbrzmiewającej wszędzie muzyki, ale też oddać się innym formom rozrywki. W mieście działa wiele teatrów i mnóstwo kin. Na entuzjastów piłki nożnej czekają mecze z udziałem dwóch liczących się lizbońskich drużyn piłkarskich. W sezonie letnim odbywają się walki byków (byka nie zabija S1?, lecz trzeba go złapać i unieruchomić na pewien czas), a przez cały rok organizowane są przeróżne festiwale kulturalne i regionalne. Przy wejściu do Fundacji Gulbenkiana i Centrum Kultury otrzymuje się program aktualnych wydarzeń kulturalnych (na dany rok). O większości imprez informują też rmowe miesięczniki dostępne w biurach informacji turystycznej: "Agenda Cultu-S n i Portugalsku), wydawany przez władze miejskie, oraz "What's on" i "Lisboa ertl Ipo angielsku). Wykazy i opisy imprez oraz ośrodków kulturalnych (także infor- 106 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - ROZRYWKA / 107 macje dotyczące barów, klubów i restauracji) zamieszczane są też w piątkowych \vy daniach gazet "Diario de Noticias" i "O Independente". Informacji można też poszu. kac w Internecie (portugal.hpv.pt/lisboa/agenda - także informacje dotyczące biblio-tek i muzeów). Fado Fado najczęściej opowiada o tęsknocie oraz zawiedzionej lub nieodwzajemnionej milo-ści (informacje na temat historii tej muzyki - zob. s. 602). Dwa główne ośrodki fado to Coimbra, gdzie wykształciła się odrębna odmiana tego gatunku muzyki, i Lizbona, będąca najlepszym miejscem do jej słuchania. W stolicy mieści się około trzydziestu klubów fado, w tym Casa de Fado i Adega Tipica, a większość z nich znajduje się w Górnym Mieście i Alfamie. Lokale te w zasadzie niczym się od siebie nie różnią; wszystkie są małe, w każdym można kupić coś do jedzenia (co nie zawsze znaczy, że trzeba) Większość czynna jest od 21.00 lub 22.00, a zabawa trwa w nich do 3.00-4.00. Niestety, opłata za wejście jest dość wysoka i wynosi co najmniej 4000 esc., a na dodatek w najpopularniejszych lokalach zawsze panuje ogromny tłok. Coraz częściej zdarza się, że wykonawcy fado nie są profesjonalnymi śpiewakami, a ich występy poprzedzają koncerty mniej znanych grup proponujących publiczności piosenki Beatlesów. Warto więc dowiedzieć się wcześniej, które kluby zapewniają prawdziwe wykonania fado. Wszystkie wymienione poniżej lokale czynne są codziennie, w przeciwnym razie jest to zaznaczone. Jeżeli najlepszym sposobem dotarcia w dane miejsce jest metro, podano również najbliższą stację. Adega da Machado, Rua do Norte 91, Górne Miasto (vi 13224640; zamkn. pn.). Jeden z najstarszych klubów w Lizbonie. Minimalna opłata za w miarę sycący posiłek wynosi 3000 esc., ale wspaniałe portugalskie jedzenie kosztuje najczęściej 6000 esc. od osoby. Adega Mesąuita, Rua do Diario de Noticias 107, Górne Miasto ("213462077). Kolejny klub (z klimatyzacją) cieszący się dużą popularnością. Wyróżnia go doskonała muzyka i jedzenie, a także pokazy tradycyjnych tańców i występy śpiewaków. Adega do Ribatejo, Rua do Diario de Noticias 23, Górne Miasto ("213468343; zamkn. nd.). Niewielka, ale urocza adega. Jedna z niższych opłat za wstęp (2000 esc.), a wykonywane tam fado bywalcy określają jako "samo uczucie". Popularny wśród mieszkańców, również ze względu na podawane jedzenie. W gronie śpiewaków kilku profesjonalistów, menadżer oraz (najlepsi ze wszystkich) kucharze. Parreirinha d'Alfama, Beco do Espirito Santo l, Alfama, w pobliżu Largo do Chafariz de Dentro (a218868209; zamkn. pn.). Występy znanych artystów i niezbyt wygórowane ceny posiłków. O Senhor Yinho, Rua do Meio a Łapa 18, Łapa (w213977456; zamkn. nd.). Klub słynny z występów najlepszych śpiewaków portugalskich. Opłata za wstęp nie jest wygórowana (4000 esc., z jedzeniem zwykle 8000 esc.). Ładny wystrój i przyjemna atmosfera. A Severa, Rua das Gaveas 55, Górne Miasto |"213468314; zamkn. czw.j. Lokal będący własnością miasta (nazwany imieniem żyjącej w XIX w. cygańskiej śpiewaczki); występy najsłynniejszych śpiewaków fado. Odpowiednio wysokie ceny. Taverna do Embuc.ado, Beco dos Curtumes 10, Alfama (ir213865078; zamkn. nd.). Typowa adega z miłą atmosferą. Timpanas, Rua Gilberto Rola 24, Alcantara, na przedmieściach Lizbony (o213972431; zamkn. śr.j. Klub oferujący najbardziej tradycyjne i profesjonalne występy fado. Minimalna kwota zamówienia wynosi 2000 esc. Muzyka afrykańska B lezą, Largo Conde-Barao 50, Santos (zamkn. nd.). Wspaniale miejsce, w którym niemal codziennie rozbrzmiewa muzyka na żywo. Obsługa; miejsce na tańce, Keyanda, Rua Maria Luisa Holstein 11, Alcantara (^213626486; zamkn. pn.). Dość elegancki afrykański klub mieszczący się w pomieszczeniach po dawnym magazynie. We wtorki • czwartki występy na żywo, w pozostałe wieczory muzyka taneczna. W weekendy bardzo tłoczno. Lontra, Rua de Sao Bento 157, Górne Miasto ((r)213691083; zamkn. pn.). Koncerty muzyki afrykańskiej na żywo. Najlepiej przyjść tutaj po północy. Ritz Club, Rua da Gloria 57, o jedną przecznicę na zachód od Avenida da Liberdade, przy stacji metra "Avenida" (s213425140; czynny wt.-sb.). Największy w mieście klub afrykański, zajmujący budynek po byłym domu publicznym i rewii. Wspaniała atmosfera; własny zespół z Wysp Zielonego Przylądka,- czasami koncerty bardziej znanych artystów. Muzyka brazylijska Bipi-Bipi, Rua Oliveira Martins 6, przy stacji metra "Roma" ("217978924; zamkn. pn.). Klub z brazylijską muzyką, caipirinhas (niezwykle mocna brazylijska mieszanka wódki trzcinowej, cytryny, cukru i lodu) oraz zmysłowymi tańcami. Chafarica, Calgada de Sao Yicente 81, Alfama (s218867449; czynny pn.-sb.). Niewielki, drogi brazylijski bar z muzyką na żywo do późna w nocy. Havana, Doca de Santo Amaro (s213979893). Baro-restauracja w stylu kubańskim,- wiklinowe krzesła i zdobiona klatka schodowa. W piątki brazylijska muzyka na żywo. Pe Sujo, Largo de Sao Martinho 6-7, Alfama ((r)218865629; zamkn. pn.). Lokal o dziwacznej nazwie (brudna stopa) oddalony o 5 minut od katedry. Na zewnątrz wielki, drewniany taras; głównie muzyka na żywo. Z karty drinków można wybrać m.in. caipirinhas, po której większość gości wskakuje na stoły i tańczy. Pintai, Largo Trindade Coelho 22, od kościoła św. Rocha po drugiej stronie ulicy (czynne pn.-sb. do 3.00). Gorące brazylijskie rytmy oraz koktajle. Salsa Latina, Gare Maritima de Alcantara, niedaleko doków. Baro-restauracja, w której od czwartku do soboty (24.00-3.00) króluje salsa, ogniste tańce, brazylijskie rytmy i jazz (również tradycyjny) - wszystko na żywo. Od poniedziałku do środy szansa dla tych, którzy chcą się nauczyć salsy; można wziąć lekcję lub po prostu usiąść i podziwiać widoki z tarasu. Jedzenie umiarkowanie drogie, ale trzeba się liczyć z minimalnym wydatkiem rzędu 5000 esc. (drogje drinki). Rock i pop Alcool Puro, Av. Dom Carlos I 59, Santos (o213967467; czynny pn.-sb.). Typowo rockowy bar. Codziennie występy innych zespołów. Anos Sessenta, Largo do Terreirinho 21, Mouraria, kilka minut drogi od położonego koło zamku Largo Martim Moniz, przy stacji metra "Martim Moniz" (w218873444; czynny Pn.-sb.). W piątki i soboty występy różnych grup rockowych. Muzyka retro, jak wynika z samej nazwy lokalu (lata sześćdziesiąte). Paradise Garage, Rua Joao de Oliveira Miguens 38, Alcantara |u213955977; czynny pn.-sb.). Klub (zob. s. 103) regularnie organizujący koncerty, również zagranicznych grup. Rock City, Rua da Cintura do Porto de Lisboa, Cais do Santos, tuż przy rzece lo2.1342864Q) L0kai (dawny magazyn) urządzony w amerykańskim stylu. Prawie codziennie muzyka na żywo. LIZBONA - ROZRYWKA / 109 108 / LIZBONA I OKOLICE Jazz Cafe Luso, Trav. da Queimada 10, Górne Miasto (ir213422281; czynny pn.-sb.). Nastawion głównie na turystów klub fado, w którym w soboty od 23.00 organizowane są wieczory jazzów ^ Hot Clube de Portugal, Praga de Alegria 39, w pobliżu Avenida da Liberdade i stacji rnetr "Ayenida" ((r)213467369; czynny wt.-nd.]. Najlepszy w mieście klub jazzowy, mieszczący si w niewielkiej piwnicy. Występy miejscowych i zagranicznych muzyków. Speakeasy, Armazem 115, Cais das Oficinas, Doca de Alcantara (a213957308; zamkn. pn l Niedawno powstały lokal, w którym występują znani oraz mniej znani, aczkolwiek obiecujący wykonawcy grający jazz (po 23.00). Serwowane są też posiłki. Duże obiekty rozrywkowe Pavilhao Atlantico, Parąue das Nagóes (ir218918409), w pobliżu stacji metra "Oriente". Wielkie nazwiska i największa w Portugalii sala koncertowa, która może pomieścić 17 000 ludzi. Aula Magna, Reitoria da Universidade de Lisboa, Alameda da Universidade, przy stacji metra "Cidade Uniyersitaria" (n217967624). Obiekt należący do stowarzyszenia studentów, wyglą. dem przypominający salę wykładową. Tylko miejsca siedzące. Coliseu dos Recreios, Rua das Portas de Santo Antao, Dolne Miasto (s213461997 lub 213431697). Duża sala widowiskowa, w której odbywają się koncerty muzyki rockowej i pop. Estadio Jose Alvalade, przy stacji metra "Campo Grandę" (a217589021). Lizboński stadion piłkarski należący do klubu Sporting. Miejsce koncertów międzynarodowych gwiazd. Estadio do Restelo, Restelo, niedaleko Belem ("213010461). Stadion sportowy, na którym odbywają się od czasu do czasu występy mniej znanych zespołów rockowych i popowych. Sony Prac.a, Parąue das Nacóes, wpobliżu stacji metra "Oriente" (*r218918409). Największy w całym parku odkryty obiekt. Letnie koncerty i sylwestrowe imprezy gromadzą tu prawie 10 000 widzów. Dla fanów piłki nożnej zamontowano olbrzymi ekran. Muzyka klasyczna, przedstawienia teatralne i opery Trzy sale koncertowe znajdują się na terenie zajmowanym przez Fundację Gulben-kiana (zob. s. 79), a dwie (mała i duża) w Centrum Kultury w Belem (zob. s. 87). Ponadto przy Av. Joao XXI 63, niedaleko Campo Peąueno, w olbrzymim, nowoczesnym kompleksie Culturgest (3217905454) mieszczą się dwie kolejne sale. Oprócz tego koncerty muzyki klasycznej organizowane są regularnie w Teatro Nacional de Sao Carlos (Rua Serpa Pinto 9, Chiado; vi 13465914), Teatro Municipal de Sao Luis (Rua António Maria Cardoso 40, Dolne Miasto; ^213421772), Coliseu dos Recreiros (Rua das Portas de Santo Antao, Dolne Miasto; s213461997 lub 213431697) oraz w Jules Yerne Auditorium (Parąue das Naęóes; s218918409). Ceny biletów wahają się od 500 esc. do 5000 esc. Koncerty i recitale organizowane w kościele św. Rocha w Górnym Mieście (w sobotnie wieczory), w katedrze, w bazylice da Estrela oraz kościołach św. Wincentego i Męczenników są bezpłatne. W Teatro Nacional de Dona Maria w Rossio (^213422210; VIII-VI) można obejrzeć zarówno portugalskie, jak i zagraniczne sztuki teatralne. Sezon operowy w Lizbonie trwa od września do czerwca, a przedstawienia odbywają się w Teatro Nacional de Sao Carlos (zob. wyżej). Informacje na temat występów sławnego lizbońskiego baletu - Companhia Nacional de Ballado - znajdują się w Internecie (www.cnb.pt). Film Prawdziwą atrakcją Lizbony, choć rzadko wspominaną w broszurach turystycznych, są kina, usytuowane zarówno w centrum, jak i na obrzeżach miasta. W większości nich wyświetla się filmy w wersji oryginalnej opatrzonej portugalskimi napisami. "y biletów są stosunkowo niskie - około 800 esc. (taniej w pn.). Sporo kin warto dwiedzić ze względu na samą tylko architekturę (szczególnie piękne są budynki stylu art nouyeau i art deco), w wielu z nich znajdują się też stylowo urządzone ba-Informacji na temat repertuaru kin udzielają biura informacji turystycznej oraz punkt na rogu Praga dos Restauradores. Do najciekawszych ośrodków kinowych zalicza się Quarteto (Rua das Flores Li-"jj 16, niedaleko Ayenida Estados Unidos, przy stacji metra "Entre Campos"; O217971378; cztery sale projekcyjne) oraz Instituto da Cinemateca Portuguesa (Rua* Barata Salgueiro 39, przy stacji metra "Ayenida"; ^213546279), w którym niewielką ilość seansów rekompensuje bogaty repertuar: od współczesnych produkcji portugalskich, poprzez filmy Frangois Truffaut, po te najdawniejsze z Rudolfem Yalentino. Najnowsze przeboje kinowe można obejrzeć w: Xenon (Praga dos Restauradores; o213468446), Sao Jorge (Av. da Liberdade 174; s21579144), Tiyoli (Av. da Liberdade 188; o21543153) i Coliseu (Rua Portas de Santo Antao; o213461997). Robiąc zakupy w centrum handlowym Amoreiras (zob. s. 78 - Ayenida Eng. Duarte Pacheco; o213831275), można wybierać wśród aż dziesięciu, niestety dość ciasnych sal kinowych. Oprócz tego centrum handlowe Edificio Monumental (Av. Praia da Yitória 71, Saldanha; o213531859) oferuje czternaście, a wielkie Colombo Shopping Centre (Av. Lusiada Letras, przy stacji metra "Colegio Militar-Luz"; s217113200) dziesięć sal kinowych. Sport W Lizbonie najpopularniejszą dyscypliną sportu jest piłka nożna. Po części jest to zasługą uwielbianej przez lizbończyków miejscowej drużyny Benfica, w której w latach 60. grał słynny Eusebio. Mecze odbywają się na usytuowanym na północ od centrum Estadio da Luz (Ayenida Gen. Norton Matos; o217266129). Bilety można kupić z wyprzedzeniem w budce na Praga dos Restauradores (sprzedawcy pobierają niewielką prowizję), a w dniu meczu - w kioskach skupionych wokół stadionu. Najłatwiej dojechać tam metrem (stacja "Colegio Militar-Luz" znajduje się tuż przy stadionie). Wkrótce stadion zostanie unowocześniony w związku ze zbliżającymi się Mistrzostwami Europy w Piłce Nożnej, których gospodarzem w roku 2004 będzie Portugalia. Głównym rywalem Benfiki jest drużyna Sporting Club de Portugal, grająca na Estadio Jose Alyalade (przy stacji metra "Campo Grandę" lub dojazd autobusem #1 i #36; o217589021). Na rok 2003 planowane jest otwarcie podobnego, bardzo nowoczesnego obiektu tuż obok starego stadionu. Do mniej widowiskowych, ale też ciekawych należą występy dwóch innych zespołów: F.C. Estoril i Belenenses z Belem (a213010461). Szczegółowe informacje o spotkaniach (większość meczy ligowych odbywa się w niedzielne popołudnia; te najważniejsze wieczorem) można znaleźć w gazetach codziennych, zwłaszcza w "Bolą". Od kwietnia do sierpnia prawie w każdy czwartek na Praga de Touros do Cam-PO Peąueno (stacja metra "Campo Peąueno", o217932093), przy Ayenida da Repu-wica, organizowane są korridy (widowisko zaczyna się o 22.00). Bilety, w zależności od miejsca, kosztują 3000-10 000 esc. Latem walki odbywają się też w Cascais. rawdziwi miłośnicy tego rodzaju wrażeń mogą udać się poza Lizbonę, do Yila Fran-ca de Xira (zob s. 192) i okolicznych wiosek, gdzie całe widowisko ma bardziej trakcyjną oprawę. Najlepsze i najbardziej ekskluzywne pola golfowe usytuowane są w okolicach Es-onlu (zob. s. 117). Również w Estorilu co roku odbywają się wyścigi Formuły Jeden Puchar Grand Prix (w ciągu ostatnich kilku lat rajd był odwoływany ze względu na 110 /LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - SKLEPY I TARGOWISKA / 111 fatalną nawierzchnię toru, uważanego obecnie za bardzo niebezpieczny). Jeśli chodź1 o sympatyków sportów wodnych, doskonałym miejscem do surfowania jest wybrze że Caparica, natomiast w rejonie Guincho i Ericeira można popływać na desce z za' glem. W dwóch ostatnich miejscowościach organizowane były mistrzostwa świata w windsurfingu. Święta, festiwale i wydarzenia kulturalne Najbardziej świąteczny miesiąc w Lizbonie to czerwiec, wtedy bowiem przypadają Santos Populares - dzień św. Antoniego (13 VI). Obchody święta rozpoczynają sie już w poprzedzający go wieczór, a towarzyszą mu pokazy sztucznych ogni, przejażdżki karuzelami i uliczne zabawy. Centrum imprezy stanowi Alfama. Również w czerwcu odbywa się Festas da Lisboa - sponsorowana przez miasto impreza, w czasie której organizowane są darmowe koncerty, wystawy, a nawet zawody kulinarne Z wydarzeń czysto kulturalnych co roku organizowany jest w Lizbonie Estoril Fe-stival i Sintra Musie Festival, trwające przez cały lipiec i sierpień. Można wtedy obejrzeć występy międzynarodowej sławy zespołów tanecznych, muzyków czy orkiestr. Sporo imprez odbywa się też w Cascais, głównie w Parąue Palmela (Park Pal-mela). Miłośnicy rzemiosła powinni zaplanować przyjazd do Lizbony na lipiec lub sierpień, by wziąć udział w sponsorowanym przez władze miejskie Feira do Artesanato (jarmark rękodzieła; ok. 5.00-24.00). Na stoiskach wzdłuż Ayenida Ama-ral czekają na nabywców najróżniejsze wyroby z wszystkich regionów Portugalii, przy zakupie których warto się potargować. Obchodom Sylwestra towarzyszą pokazy sztucznych ognii i całonocna zabawa na Parga do Comercio, w Cascais oraz wokół Praga Sony w Parku Narodów. Poza tym, w lutym lub na początku marca obchodzi się tutaj ostatni dzień karnawału (jest to dzień wolny od pracy, a na ulice wychodzą przebierańcy). Sklepy i targowiska Największe i najciekawsze centra handlowe - dzielnica Chiado (zob. s. 66), targowiska przy Cais do Sodre (zob. s. 67), kompleks handlowy Amoreiras (zob. s. 78) i pchli targ w Alfamie (zob. s. 76) - omówiono już wcześniej. Niżej zostały wymienione niektóre z lepszych sklepów i wybrane targowiska. W centrum mody i mebli szybko przeradza się Górne Miasto. Odzież najlepiej kupować w nowoczesnej części miasta, ciągnącej się od Praga de Londres ku północy wzdłuż Avenida de Roma. Portugalscy projektanci mają swoje punkty sprzedaży w Amoreiras, Chiado i Górnym Mieście, podczas gdy sklepy firmowane nazwiskami z międzynarodowego świata mody w szybkim tempie pojawiają się na całej Ayenida da Liberdade. Oprócz wyrobów ceramicznych i dywanów, turyści przed powrotem do własnego kraju najczęściej kupują butelkę znakomitego portugalskiego porto (wcześniej warto się udać na degustację do Instituto do Yinho do Porto - zob. s. 101). To i inne rodzaje wina można kupić w wymienionych w przewodniku sklepach monopolowych (zob. s. 000) oraz we wszystkich delikatesach i supermarketach. Stacje metra podane s4 wówczas, jeśli jest ono najlepszym sposobem dotarcia na miejsce. Antyki, dzieła sztuki i rękodzieło Najtańsze sklepy z antykami znajdują się przy Rua do Alecrim i Rua Dom Pedro v w Górnym Mieście. Choć właściwie niczym się od siebie nie różnią, warto do nieb •rzeć dla samej przyjemności szperania i wynajdywania przedziwnych drobiazgów., Poniżę) wymieniono lepsze sklepy z antykami. tiauissimo, Rua Sao Tiago 8, Alfama, w pobliżu Miradouoro Santa Luzia (zamkn. nd.|. Raj jh miłośników starych zabawek, azulejos i wielu innych staroci. n oosito da Marinha Grandę, Rua de Sao Bento 243, Sao Bento, przy stacji metra "Rato" (zamku nd.|. Portugalskie wyroby ze szklą za niezbyt wygórowaną cenę. Fabrica Sanfana, Rua do Alecrim 95, Chiado (zamkn. sb. po południu i nd.). Zakład rzemieślniczy prowadzący sprzedaż kopii tradycyjnych wzorów mozaik portugalskich, garnków • ceramiki. Wymarzone miejsce dla miłośników azulejos. Fabrica Viuva Lamego, Largo do Intendente 25, przy stacji metra "Intendente" (zamkn. sb. no południu i nd.). Zakład rzemieślniczy zajmujący się produkcją azulejos-, na zamówienie powstają nowe wzory lub kopie antyków. Olana do Desterro, Rua Nova do Desterro 14, przy stacji metra "Intendente" (zamkn. sb. po południu i nd.). Przekazywany z pokolenia na pokolenie zakład, od 150 lat produkujący piękne portugalskie wyroby garncarskie. Pessoa de Carvalho, Costa do Castelo 4, Alfama (zamkn. nd.). Piękny, stary dom pełen świec, szkła biżuterii, rzeźb, parasoli i przeróżnych drobiazgów. Ratton Ceramicas, Rua Academia das Ciencias 2c, Sao Bento (czynny pn.-pt). Sklep prowadzi sprzedaż drogich kafelków malowanych ręcznie przez słynnych artystów. Książki, prasa i mapy Wszystkie wymienione sklepy są zamknięte w soboty po południu i w niedziele. Livraria Beitrand, Rua Garrett 73, Chiado; Łoją 1129, Amoreiras (metro "Rato"); Avenida de Roma 13B (metro "Roma"). Dobrze zaopatrzona sieć księgarń, prowadząca też sprzedaż powieści w języku angielskim oraz czasopism zagranicznych. Livraria Britanica, Rua Luis Fernandes 14, powyżej Górnego Miasta. Duży wybór książek tylko w języku angielskim (drogo). Liwaria Buchholz, Rua Duąue Palmela 4, przy stacji metra "Marąues de Pombal". Dobry i duży wybór książek w języku angielskim; chętna do pomocy obsługa. Liyraria Portugal, Rua do Carmo 70-74, Dolne Miasto. Wspaniale zaopatrzona księgarnia, w której można kupić praktyczne przewodniki z serii Rough Guides w wersji oryginalnej. Targowiska Feira da Ladra, Campo de Santa Clara, Alfama (wt. i sb. 7.00-18.00). Pchli targ (zob. s. 67). Mercado 31 de Janeiro, Rua Eng. Vera da Silva, przy stacji metra "Picoas" lub "Saldanha", naprzeciwko hotelu Shemton (pn.-sb. 7.00-14.00). Żywność, kwiaty i ozdoby. Obecnie mieści si? w eleganckim budynku, na dwóch kondygnacjach. 112 / LIZBONA I OKOLICE LIZBONA - INFORMATOR /113 Mercado da Ribeira, Av. 24 de Julho, w górę od Cais do Sodre. Jedna z najbardziej urz t cych hali targowych w Lizbonie (pn.-sb. 6.00-14.00), zwłaszcza hala rybna (zob. s. 67) ^~ Numismatists' market, Praga do Comercio, Dolne Miasto (nd. rano). Stare monety i b noty z Portugalii i jej byłych kolonii. t* Praca do Chile, obok Avenida Almirante Reis, przy stacji metra "Arroios" (pn.-sb 7 n -14.00). Pełen ciekawych drobiazgów targ, mieszczący się w dużym, okrągłym budynku Rotunda do Aeroporto (nd. rano). Największy targ z ciuchami. Za jedyne kilka tysięcy es do można tu kupić szafę pełną ubrań. Dojazd autobusem kursującym z lotniska. CU" Supermarkety i centra handlowe Wszystkie wymienione poniżej obiekty czynne są codziennie. Colombo Shopping Centre, Av. Colegio Militar-Luz, przy stacji metra "Colegio Militar-Luz" Największy na Półwyspie Iberyjskim kompleks handlowy, a w nim czterysta rodzimych i 2a granicznych domów towarowych, restauracje, kina oraz miejsce zabaw dla dzieci. Libersil, Avenida da Liberdade 38. Skromne centrum handlowe, gdzie można kupić niemal wszystko, co niezbędne. Lojas de Conveniencia Extra, główna gałąź sieci supermarketów, mająca swoje punkty przy Campo das Cebolas 25 (Alfama) oraz Rua Joaąuim António de Aguiar 35 (przy stacji metra "Marąues de Pombał"). Dobre miejsce na wieczorne zakupy. Czynne od 7.00 do 2.00. Monumental, przy stacji metra "Saldanha". Nowoczesne centrum handlowe, będące międzynarodową siecią supermarketów, kin i kawiarni. Pao d'Acucar, sieć brazylijskich supermarketów, rozsianych w całym mieście, m.in. w centrum handlowym Amoreiras (czynne do 24.00) oraz w Górnym Mieście przy Rua Luis de Camóes 133. Większość z nich otwarta jest codziennie do 20.00. Wino i żywność Instituto do Vinho do Porto, Rua de Sao Pedro de Alcantara 45, Górne Miasto (zamkn. nd.|. Ponad trzysta gatunków porto (szczegóły - zob. s. 101). Łondrina, Rua das Portas de Santo Andrao 55, Dolne Miasto (zamkn. sb. po południu i nd.]. Jeden z kilku sklepów na tej ulicy, zapełnionych wiekowym już porto, serami, szynką i dorszem (bacalhau). Manuel Tavares, Rua da Betesga 1A, Dolne Miasto, na obrzeżach Rossio (zamkn. sb. po południu i nd.). Niewielki, prawie stuletni sklep oferujący dość duży wybór win (w tym porto), czekolad i portugalskich serów. Napoleao, Rua dos Fanąueiros 70, przy skrzyżowaniu z Rua da Conceigao, Dolne Miasto (zamkn. nd.). Doskonały wybór win (w tym porto). Dodatkową zaletą jest służąca dobrymi radami i mówiąca po angielsku obsługa. Casa Pereira da Conceigao, Rua Augusta 102-104, Dolne Miasto (zamkn. nd.). Śliczny sklep w stylu art deco, prowadzący sprzedaż kuszącej, ziarnistej kawy i rozmaitych gatunków herbaty. Informator Ambasada polska Avenida das Descobertas 2 (dzielnica Restelo); "213012350 lut 213014200; czynna pn.-pt. 8.30-13.30 i 15.00-17.30. American Express Reprezentowany przez biuro Top Tours, Avenida Duąue de Loule 108 (stacja metra "Marąues de Pombał"; w213155885; pn.-pt. 9.30-13.00 i 14.30-18.30). W gazetach lokalnych i przy wejściu do aptek (czynne pn.-pt. 9.00-13.00 i 15.00-j1 sb 9.00-13.00) zamieszczone są informacje o całodobowych dyżurach. Prezerwatywy ^ U których miejscach również strzykawki jednorazowego użytku) można kupić w specjal-'Wch' automatach przy aptekach. h V Dworce autobusowe znajdują się przy: Avenida Joao Crisóstomo ("213545775 lub ^"^45439; stacja metra "Saldanha") - autobusy międzynarodowe i większość kursów krajo-h w tym autobusy pospieszne do Algarve; Praga de Espanha (stacja metra "Praga de ł rnha") i Av. 5 de Outubro 75 (tr217262740; stacja metra "Saldanha") - kursy Transportes ^ulo Tejo do Caparica, Sesimbry i miejscowości na południe od Tagu; Campo Peąueno 917910579; stacja metra "Campo Peąueno") - autobusy linii AVIC na północno-zachodnie brzeże i linii SolexPresso do Alentejo i Alganre; Renex (a218874871), Campo das Cebolas, ^ Icońcu Rua dos Bacalhaeiros, na wschód od Praga do Comercio - kursy w kierunku Min-h i Algarve; Campo Grandę 5 (stacja metra "Campo Grandę") lub Rua Fernandes da Fonseca [217951447; stacja metra "Martim Moniz"), na północny wschód od Rossio - autobusy linii Empresa Barraąueiro do Mafry i Ericeira. Wcześniejszej rezerwacji i zakupu biletów można dokonać w głównych biurach podróży, np. Marcus & Harting, Rossio 45-50 (ł?213469271). Banki Większość głównych oddziałów mieści się w Dolnym Mieście i na przyległych do niego ulicach. Oficjalne godziny otwarcia: pn.-pt. 8.30-15.00. Bankomaty (instrukcja obsługi najczęściej również po angielsku) są rozlokowane na terenie całego miasta (dla posiadaczy kart kredytowych jest to najlepszy sposób na podjęcie escudos). Baseny W centrum najbliższy basen znajduje się w klubie Atheneum przy Rua das Portas de Santo Antao, tuż przy Coliseu (pn.-pt. 15.30-16.30 i 21.00-22.00, 500 esc.; sb. 15.30-19.00, 650 esc.). Bilety Na mecze, do kina oraz inne widowiska bilety można nabyć w kiosku ABEP na rogu Praca dos Restauradores (n213475823). Biura podróży Turismo Juvenil, Praga de Londres 9B, przy stacji metra "Alameda" (o218485363; pn.-sb. 9.00-13.00 i 14.30-17.30); Tagus Tavel, Rua Camilo Castelo Brancozo (o213525986) - biuro specjalizujące się w zniżkowych biletach studenckich; Transalpino, Av. Guerra Junąueiro 28 (n218482279); biuro czarterowe Abreu, Av. da Liberdade 160 |o213476441). Biuro rzeczy znalezionych Policyjne biuro rzeczy znalezionych mieści się w budynku policji przy Rua dos Anjos 56a (stacja metra "Anjos"), biuro metra - przy stacji metra "Restauradores" ("213427707), a biuro transportu miejskiego Carris - przy Rua de Santa Justa 11 (o213427944). E-mail Pocztę e-mail można nadać w jednej z dwóch internetowych kafejek: Web Cafe, Rua do Diario de Noticias 12 (w213421181; webl@mail.esoterica.pt; codz. 16.00-2.00), lub Ciber Chiado, w górę od Cafe No Chiado, Largo do Picadeiro 11 (tr213466722; info@cnc.pt; pn.-pt. 11.00-1.00, sb. 14.00-24.00). Większe ośrodki oferują taką usługę odpłatnie: Espago Agora (prowadzony przez studentów, codz. 15.00-2.00) w Payilhao 2, Av. Ribeira das Naus, obok terminalu promowego Cais de Sodre, oraz Forum Telecom (pn.-pt. 9.00-17.00), Av. Fontes Pere-ira de Melo 38 (stacja metra "Picoas"). Gazety Kioski z gazetami skupione są głównie w Rossio i Restauradores; w kilku z nich można kupić zagraniczne gazety i czasopisma, podobnie jak w holach większości dużych hoteli. Informacja lotnicza w218413700. Kempingi Na terenie całego kraju znajduje się 21 kempingów sieci Orbitur, z tego dwa w Lizbonie (zob. s. 61). Po informacje i karty członkowskie należy się udać do siedziby Orbituru, Rua Diogo do Couto 1-8 (w218117070, fax 218148045; info@orbitur.pt). 17*07 '?zykowe Lekcji języka portugalskiego udziela Cambridge School, Ayenida da Liberdade '3 (0213527474), lub Centro Europeu de Linguas, Rua Joaąuim A. Aguiar 43 (n213863782). Lmie lotnicze Air France, Arenida 5 de Outubro 206 (n217900202); Alkalia, Praga Marąues e Pornbal l/y (o213536141); British Airlways, Av. da Liberdade 36/11 ("213217900); Go OKOLICE LIZBONY / 115 114 / LIZBONA I OKOLICE (n0808204204); Iberia, Rua Rosa Araujo 2 (a213558119); KLM, Campo Grandę 25nu (tó 17955018); Lufthansa, Av. da Liberdade 192 (n213573722), Sabena, Avda. da Liberd de 144 (*r213465572); Swissair, Avda. da Liberdade 38 (s213226000); TĄP, Praca Marni - de Pombal 3 (^213179100); Yarig, Praca Maraues de Pombal l (o213136830). 4 es Nagłe wypadki "115; policja (zob. niżej). Naprawa samochodów Automóvel Clube de Portugal, Rua Rosa Araujo 24-26 (12194250951 współdziała z innymi stowarzyszeniami tego typu w ramach państw Unii Europejskiej, na rt\a cy wzajemnego porozumienia. Organizacje feministyczne Najlepsze punkty kontaktowe to: Movimento Democratico das Mulheres, Av. Duąue de Loule Ul/W, 1110 Lizbona (o213527853); księgarnia Editora das Mulheres, Rua da Conceicao 17 (Dolne Miasto) i IDM (Informagao e Documentagao das Mul-heres), Rua Filipe da Mata 115a (stacja metra "Palhava" lub dojazd autobusem #31 z Rossio do Praga de Espanha). IDM to centrum dla kobiet, w którym mieści się niewielka biblioteka i kawiarnia; personel chętnie służy pomocą i udziela informacji. Pociągi (zob. s. 51 - Przyjazd i informacja). Po rozkłady jazdy i informacje na temat pociągów najlepiej udać się na dworzec Rossio, do punktu informacyjnego na parterze (czynny codz. 10.00-13.00 i 14.00-18.00). Informacje o odjazdach pociągów ze wszystkich dworców w Lizbonie - a218884025 (codz. 8.00-23.00). Na przejazdy większością pociągów typu InterCity konieczna jest wcześniejsza rezerwacja miejsc (zwłaszcza do Coimbry i Porto), której warto dokonać przynajmniej na kilka dni przed planowaną podróżą. Poczta Poczta Główna znajduje się na Praca dos Restauradores 58 (pn.-pt. 8.00-22.00, sb. i nd. 9.00-18.00); można tu nadać listy w systemie airmail i correio azul (najszybciej dochodzą przesyłki Express Maił). Poczta na lotnisku czynna jest przez całą dobę. Znaczki sprzedawane są w niektórych kioskach. Policja W nagłych wypadkach, np. kradzieży, należy udać się do czynnego całą dobę komisariatu przy Rua Capelo 13 (w213466141), na zachód od Dolnego Miasta, w pobliżu Teatro de Sao Carlos. Trzeba się tu również zameldować, chcąc otrzymać pieniądze z ubezpieczenia. Pralnie Lava Neve, Rua de Alegria 37, Górne Miasto, lub przy Rua Saraiva de Carvalho 117, na zachód od Rato (dojazd autobusem #9 z Rossio); Lavandaria Sous Ana w Centra Comercial da Mouraria, Largo Martim Moniz (pranie 2000 esc.; pn.-sb. 9.30-20.00). Przechowalnie bagaży Zamykane szafki znajdują się na dworcach Rossio, Cais do Sodre i Santa Apolonia. Przechowalnia bagaży mieści się na dworcu autobusowym przy Av Joao Cri-sóstomo. Rejsy po Tagu Dwugodzinne rejsy (w obie strony) w górę Tagu aż do Mostu 25 Kwietnia z Es-tagao Fluvial (codz. IV-X 11.00 i 15.00; 3500 esc.). W cenie biletu uwzględniono drinka oraz opłatę za przewodnika. Widoki tylko odrobinę lepsze niż podczas przeprawy promowej na drugą stronę rzeki. Schroniska młodzieżowe Noclegi w portugalskich schroniskach młodzieżowych (Pousadus de Jwentude) można zarezerwować w biurze głównym Movijovem, obok stacji metra "Saldanha", przy Av. Duąue D'Avila 137 (ir213138820, fax 213528621, movijovem@mail.telepac.pt). Spacerem po Lizbonie Chcąc wybrać się na trzygodzinną, pieszą wyprawę z przewodnikiem po Lizbonie, w czasie której poznaje się historię i kulturę stolicy, należy pójść do biura informacji turystycznej na Praga dos Restauradores (n213906149, jcabdo@ip.pt). Dodatkowo można odwiedzić Alfamę i okolice zamku (początek trasy Casa dos Bicos na Praga da Ribeira; pn., śr., pt). Grupy minimum czteroosobowe; wymagane zgłoszenie z dwu- lub trzydniowym wyprzedzeniem. Studenci Praktycznymi radami i informacją służy Instituto da Juventude, Av. da Liberdade 194, 1000 Lizbona ("213151955; czynne 9.30-19.00); można korzystać z biblioteki. Oprócz tego - Turismo Juvenil, Praca de Londres 9, przy stacji metra "Alameda" (n218485363). Szpitale British Hospital, Rua Saraiva de Carvalho 49 (o213955067 lub 213976329) - personel szpitala mówi po angielsku. Pogotowie ratunkowe -tó 13017777. iefony Rozmowy międzynarodowe - poczta przy Praga dos Restauradores (zob. wyżej) l h poczta na rogu Rossio (nr 65; 8.00-23.00); można też skorzystać z budek telefonicznych, ^rty telefoniczne (650 esc., 1300 esc. i 1900 esc.) są do kupienia na każdej poczcie (dzięki nljn }atwiej uzyskać połączenie). Toalety publiczne Na ulicach jest ich bardzo niewiele, ale za to są we wszystkich muzeach • większych ośrodkach turystycznych (casa de banho, renetę, banheiro, lavabos lub WC). Bez Większych trudności można też skorzystać z toalety w kawiarni czy restauracji. Toalety mę-ide oznaczone są zwykle symbolem "H" (homens) lub "C" (cavaleiros), a żeńskie - "M" (mul-heres) lub "S" (senhoras). Wesołe miasteczka Feira Popular - stacjonarne wesołe miasteczko, naprzeciw stacji metra Entrecampos"; jedzenie, przejażdżki i na wskroś portugalskie rozrywki do późnej nocy (wszelkie przejażdżki pn.-pt. 19.00-24.00, sb. ind. 15.00-1.00; restauracje czynne codz. 12.00-15.00 i 20.00-24.00; wstęp 300 esc., za przejażdżki płaci się dodatkowo). Wycieczki tramwajowe i autobusowe Trwającą 90 mintu przejażdżkę tramwajem proponuje Circuito Colinas ("wycieczka po wzgórzach"; III-VI i X 2 dziennie; VII 4 dziennie; VIII 5 dziennie; IX 3 dziennie; 2900 esc., dzieci poniżej 10 lat 1600 esc.) - trasa: Praga de Comercio-Alfama-Chido-Sao Bento. Circuito Tejo ("wycieczka wzdłuż Tagu"; V-IX co godz. 11.00-16.00; 2500 esc., dzieci poniżej 10 lat 1500 esc.) organizuje objazdowe wycieczki odkrytymi autobusami; można zobaczyć główne atrakcje stolicy. Jednodniowy bilet ważny w obie strony na wybranej trasie kupuje się u kierowcy. Więcej informacji - o213632021. Wypożyczalnia rowerów Jazda rowerem po Lizbonie graniczy z czystym szaleństwem, odważni mogą się jednak udać do Yelocipedica do Alto do Pina, Rua Carrilho Yideira 7 (u218130177; stacja metra "Arroios"), i Biocicio-Apoios a Actividade Turistica, Rua Prof. Egas Moniz, Ltl-Anexo A, Parede (o214351503). Nawet na krótki czas rower można wypożyczyć w kiosku przy terminalu promowym w Belem (800 esc. za godzinę; wt.-pt. 10.00-17.30, sb. i nd. 10.00-19.30). Wypożyczalnie samochodów Jeśli ktoś nie wypożyczy samochodu na lotnisku, powinien udać się do głównego biura informacji turystycznej, gdzie można otrzymać informacje o tym, która wypożyczalnia dostarczy samochód do hotelu. Największe wypożyczalnie w mieście to: Ala-mo/Guerin, Av. Alvares Cabral 45b (n213882724), Auto Jardim (lotnisko; "218463187), Avis |Av. Praia da Yitória 12c; "213561176, oddział na lotnisku "218499947), Budget (Rua Ca-stilho 167b; B213860516, oddział na lotnisku 0218478803), Eurodollar (oddział na lotnisku B218478748), Europcar (oddział na lotnisku a218401176, dworzec Santa Apolonia B218875472), Hertz (lotnisko B218492722 i Rua Castilho 72; s213812430), Nova Rent (Largo Monterroio Mascarenhas 9; =213870808). OKOLICE LIZBONY Po zwiedzeniu stolicy większość turystów udaje się do miejscowości nadmorskich położonych za Belem (dojazd pociągiem z dworca z Cais do Sodre). Plaże w Oeiras, Car-cavelos, Estorilu i Cascais są ładne, ale niestety stan Atlantyku w tych miejscach nie zawsze zachęca do kąpieli. Znacznie czystszy piasek i wodę można znaleźć dalej na Pomoc w Guincho oraz na Costa da Caparica - 30-kilometrowym pasie wydm ciągnącym się na południe od Lizbony (kursują tam promy). Ceny noclegów w wymienionych wyżej miejscowościach nie należą do zbyt wysokich. Mimo dość dobrej bazy turystycznej w okolicach Lizbony (m.in. schronisko młodzieżowe w Oeiras, pola kem-Pingowe w Guincho i Caparica), w weekendy i przez cały sierpień roi się tam od wczasowiczów i niedzielnych turystów. Marzenia o spokojnym wypoczynku na plażach po-ozonych blisko portugalskiej stolicy można sobie w tym czasie darować. Lizbona stanowi nie tylko dużą atrakcję turystyczną, ale też doskonałą bazę wypalą na wycieczki do prowincji Estremadura (zob. s. 143) i Alentejo (zob. s. 463). ESTORIL / 117 116 / LIZBONA I OKOLICE Podczas jednodniowych wypadów za miasto można zwiedzić wiele ciekawych rniejs oddalonych zwykle o 50 km od stolicy. Należą do nich m.in.: pałace w Quel °' i w Mafrze oraz Sintra - cel większości wycieczek. Ta ostatnia jest jednak na tv] interesująca, że dokładne poznawanie jej uroków zajmuje przynajmniej dwa dni PI nując wycieczki, warto mieć na uwadze, że większość pałaców w Sintrze jest zs mknięta w poniedziałki, a w Queluz i Mafrze we wtorki. Najciekawsze miasto na pc łudnie od Tagu to Setubal, nad którym góruje pierwsza manuelińska budowla _ Igreja de Jesus (kościół Jezusowy). Z kolei regiony nadmorskie leżące na południowy zachód od Lizbony zajęte są przez plaże i niewielkie miejscowości wypoczynkowe Na zachód: Estoril i Cascais ^ Liczące 30 km wybrzeże Estorilu, rozciągające się od Oeiras do Cascais (na zachód od Lizbony), to wymarzone miejsce na jednodniową wycieczkę. Pobyt na plaży umilają liczne bary oraz zachęcające do spacerów promenady. Niestety woda jest zanieczyszczona, dlatego większość plażowiczów rezygnuje z kąpieli. Mimo to wybrzeże, a zwłaszcza miejscowość Cascais, cieszy się dużą popularnością wśród turystów, również dzięki temu, że blisko stąd do Sintry i na dzikie plaże w Guincho. Dojazd do miejscowości na wybrzeżu Estorilu jest bardzo prosty: z dworca Cais do Sodre co 20 minut (od 5.30 do 2.30; 185 esc.) odjeżdżają pociągi Linha de Cascais, zatrzymujące się w Belem. Przed wyjazdem najlepiej zasięgnąć jeszcze dokładnych informacji, gdyż niektóre z nich jadą do Oeiras lub zatrzymują się tylko w Alcanta-ra, Oeiras i na dalej położonych stacjach. Turyści zmotoryzowani mogą się kierować prowadzącą wzdłuż wybrzeża szosą N6, którą można dojechać do prawie wszystkich nadmorskich miejscowości. Znacznie szybsza jest autostrada A5 (Auto-Estrada da Oeste), prowadząca z Lizbony do Estorilu (niewielkie opłaty). Chcąc do niej dotrzeć, trzeba się udać na zachód od Amoreiras i dalej kierować się za znakami. Od Oeiras do Sao Joao_______________ Pierwszą większą miejscowością na zachód od Belem jest położone przy ujściu Tagu OEIRAS. Miejscowa plaża ostatnio była sprzątana, ulepszane są też ścieżki spacerowe nad rzeką. Jedyna tutejsza atrakcja - Palacio do Marques de Pombal (Pałac Markiza Pombala) i otaczający go park - jest jednak niedostępna dla turystów. Pałac pełni obecnie funkcję ośrodka oświatowego dla dorosłych. Czasami, jeśli nie odbywają się w nim żadne imprezy, strażnik pozwala wejść na teren parku i przynajmniej przyjrzeć się budowli zza muru. Jeśli ktoś bardzo chce, może oczywiście zatrzymać się w schronisku młodzieżowym (zob. s. 61). Carcavelos Położone dalej na zachód CARCAYELOS słynie głównie z plaży oraz ogromnej ilości barów i kawiarni. Wielu plażowiczów decyduje się na kąpiel i uprawianie surfingu. Turystów przyciąga w to miejsce również odbywający się w czwartki targ. Stoiska z tanimi ubraniami zajmują teren między stacją kolejową a centrum Carcavelos. Sao Pedro i Sao Joao Wzdłuż ostatniego odcinka linii kolejowej Linha de Cascais plaże są znacznie lepsze, a fragment niemal dziewiczego wybrzeża ciągnie się aż do samego Cascais. Pierwsza • jscowość, jaką mija się po drodze, to SAO PEDRO, gdzie przepiękna plaża roz- 111 są si? poniżej stacji. Pełne uroku wybrzeże można również znaleźć w pobliskim SAO fOAO, otoczonym przez dwie śliczne plaże. W miesiącach letnich obie miejsco- ści oblegane są przez tłumy turystów i miłośników surfingu. Po plażowaniu prze- 'adują oni w tutejszych kawiarniach i restauracjach, z których godna polecenia jest \ Choupana (Estrada Marginal). Estoril Po drugiej wojnie światowej do ESTORILU zaczęli się sprowadzać potomkowie europejskich rodzin arystokratycznych i najzamożniejsi Portugalczycy. Od tego czasu w mieście panuje atmosfera pretensjonalności i wielkiego świata. Nieprzyzwoicie bogaci mieszkańcy okazałych willi i luksusowych hoteli pragną uczynić z Estorilu portugalską Riwierę", jednak wbrew ich oczekiwaniom, większość przyjeżdżających tu turystów najwięcej czasu spędza na polu golfowym (bilety wstępu w biurze informacji turystycznej) i w kasynie (czynne 15.00-3.00). To ostatnie mieści się na terenie pięknego Parąue do Estoril. Na gości czekają liczne atrakcje: ruletka, karty, automaty do gry oraz program artystyczny o 23.00. Są nawet restauracje, sklepy i galeria sztuki. W Estorilu odbywają się rajdy samochodowe o puchar Grand Prix (zwykle we wrześniu), chociaż w okresie ostatnich kilku lat imprezę tę odwoływano z powodu złego stanu toru wyścigowego, pooranego licznymi wybojami. Remont trasy powinien zostać zakończony w roku 2001. Turyści, których nie stać na pobyt w tutejszych drogich hotelach, mogą przejść przez Monte Estoril do Cascais. Spacer tą przepiękną nadmorską promenadą zajmuje około 20 minut. Informacje praktyczne Dworzec kolejowy usytuowany jest przy głównej drodze; na plażę prowadzi z niego przejście podziemne. Naprzeciwko dworca, przy końcu parku, znajduje się biuro informacji turystycznej (c214680113; pn.-sb. 9.00-19.00, nd. 10.00--18.00), w którym można uzyskać informacje na temat pokoi do wynajęcia i okolicznych pól golfowych. Tam też wskażą, w którym miejscu można wsiąść do turystycznej kolejki, ospale kursującej w rejonie Estoriłu (codz. 10.00-19.00, co 30 min; 500 esc.) Oprócz drogich hoteli w Estorilu znajduje się też kilka pensjonatów, z których warto wybrać Pemdo-Residencial Smart (Rua Jose Yiana 3; o/fax 214682164; (r)), oferujący przyjemne pokoje i śniadanie wliczone w cenę noclegu. Pensjonat położony jest na wschód od parku; należy skręcić w prawo od dworca, a po dojściu do Avenida Bombeiros Yoluntarios (droga ta wiedzie do Hotelu Pańs) - w lewo. W razie braku wolnych miejsc można się udać do usytuowanego o jedną przecznicę na Południe Pensao Maryiuz (Rua Maestro Lacerda 13; o2 1 4682740; (r); w cenę wliczono śniadanie; zimą taniej). Na kawę, ciastka, posiłek, a nawet późnego drinka warto pójść do Fiolic (Ayenida '"lotilde 2765; czynny do 2.00). Siedząc przy stolikach w ogródku, można podziwiać widok na park. W mieście jest jeszcze wiele innych kawiarni i restauracji, żadna jed-nak nie zasługuje na rekomendację. Dobrą opinią wśród miejscowych cieszy się ba-o-restauracja English Bar (Avenida Sabóia 9, przy głównej drodze od stacji kolejowej . (?nte Estorił), choć w rzeczywistości nie wyróżnia się niczym szczególnym, z wy- . j m wysokich cen i widoku na morze. Życie nocne skupia się w modnym obec-n'e lokalu Absurda (Praia do Tamaris). CASCAIS / 119 118 / LIZBONA I OKOLICE Z^Torg ..-H;...useu Biblioteca Conde '"•Castfo Guimaraes NOCLEGI 1 Adega do Gon$alves 2 Albergaria Valbom 3 Hotel Albatroz 4 Hotel Baia 5 Solar Dom Carlos Cascais Końcową stacją pociągów odjeżdżających z Cais do Sodre jest CASCAIS - najpopularniejsza obecnie miejscowość wczasowa, której trzy piękne plaże przyciągają tłumy turystów i wczasowiczów (szczególnie tłoczno jest tu latem, zwłaszcza w weekendy). W przeciwieństwie jednak do pretensjonalnego Estorilu, w mieście panuje kameralna i pogodna atmosfera. Zachowały się nawet ślady po dawnej wiosce rybackiej. Naj- jeksze zainteresowanie przyjezdnych wzbudza odbywający się w środy targ (Rua do Mercado, na prawo od Av. 25 de Abril) i sobotnie korridy (Praga de Touros). Życie towarzyskie Cascais skupia się przy zamkniętej dla samochodów Rua Frede- •co Arouca, biegnącej po wschodniej stronie Ayenida Com. da Grandę Guerra, dzie-I cej miasto na dwie części. W tej okolicy jest najwięcej barów i klubów nocnych. \Varto odwiedzić też pełen egzotyki pobliski targ rybny (pn.-sb. od ok. 8.00), położony na cyplu pomiędzy plażami Ribeira i Rainha. Spragnieni spokoju mogą udać się na spacer do pełnej uroku starej części miasta, w której znajdują się wszystkie zabyt-ld i inne atrakcje turystyczne. Od Avda. Com. Grandę Guerra należy kierować się w gtronę Largo 5 de Outubro. Od placu odchodzą piękne uliczki, którymi można dojść do wspaniałej Igreja da Assungao (kościół Wniebowzięcia NMP). Wszystkie pozostałe atrakcje miasta skupione są na zachód od centrum. Za kościołem rozciąga się Parąue Municipal da Gandarinha (codz. 10.00-17.00). W południowej części parku wznosi się rezydencja książąt Guimaraes, przekształcona obecnie w Museu Biblioteca Conde Castro Guimaraes (muzeum,- wt.-nd. 10.00-17.00; 400 esc.), prezentujące malarskie i archeologiczne zbiory oraz kolekcje mebli. Po muzeum zwykle oprowadza przewodnik. W północnej części parku, naprzeciwko Pa-yilhao de Cascais, położone jest nowoczesne Museu do Mar (Muzeum Morskie; wt.-nd. 10.00-17.00; 400 esc.j, gdzie na uwagę zasługują modele łodzi, stare kostiumy, obrazy i pamiątki morskie. Idąc na zachód od parku, drogą prowadzącą wzdłuż wybrzeża, po 20 minut dochodzi się do Boca do Inferno. (wrota piekieł) - klifowych skał, o które uderzają morskie fale. Można również wsiąść do turystycznej kolejki kursującej wzdłuż wybrzeża (codz. 10.00-19.00; co 30 min,- 500 esc.). Punkty widokowe na skałach zawsze oblegane są przez turystów, choć tak naprawdę wspaniałe widoki można oglądać tylko podczas sztormu. Po drodze rozciąga się niewielka Praia de Santa Marta. W związku z tym, że plaża położona jest blisko fortu, nie można z niej korzystać. Można natomiast usiąść na tarasie przyjemnej kawiarenki usytuowanej powyżej plaży (zob. s. 120 - Gastronomia). Informacje praktyczne Dworzec kolejowy znajduje się niedaleko Rua Frederico Arouca. Z przystanków przed dworcem odjeżdżają autobusy do Guincho, Cabo da Roca i Sintry. Idąc w dół Rua Frederico Arouca, dochodzi się do Av. Com. da Grandę Guerra. Po drugiej stronie alei, przy Rua Yisconde da Luz, w zabytkowej willi mieści się biuro informacji turystycznej (o214868204; pn.-sb. 9.00-19.00, nd. 10.00-18.00), którego pracownicy służą mapami, pomagają w znalezieniu noclegów na kwaterach prywatnych oraz informują o rozkładzie jazdy turystycznej kolejki, która kursuje z dworca do Boca do Inferno. Można tu również otrzymać rozkład jazdy miejskich autobusów. NOCLEGI Za nocleg płaci się najwięcej w lipcu i sierpniu; poza sezonem ceny w większości wymienionych poniżej hoteli maleją nawet o 40 %. Hotel Albatroz, Rua Frederico Arouca 100, nad samym morzem (n214832821, fax 214844827; 3lbatroz@rnail.telepac.pt). Jeden z najlepszych hoteli w okolicy; restauracja; wygodne pokoje •• widokiem na morze. W szczycie sezonu płaci się za nocleg 45 000 esc. (a nawet więcej, jeśli tos chce pokój z widokiem na morze), zimą połowę tej ceny. @. Hotel Baia, Ayenida Marginal (o214831095, fax 214831095; hotelbaia@mail.telepac.pt). owoczesny hotel nad samym morzem, niedaleko plaży. Zarówno latem, jak i poza sezonem ceny noclegów nie są zbyt wygórowane. Rezerwacji pokoi z widokiem na morze lepiej dokonać z wyprzedzeniem. (c). 120 / LIZBONA I OKOLICE PRAIA DO GUINCHO / 121 Adega do Goncalyes, Rua Afonso Sanches 54 (ir214831519). Skromne pokoje nad resta cją; dogodne położenie, ale dokucza hałas. @. !i' Solar Dom Carlos, Rua Latino Coelho 8 (a214828115, fax 214865155). Piękna XVI-wieC2 rezydencja przy spokojnej ulicy. Oprócz jasnych, ładnych pokoi jest tu ogród, a nawet st^ królewska kaplica. W cenę noclegu wliczono śniadanie. (r). ra Albergaria Yalbom, Avenida Yalbom 14 (w214865801, Lax 214865805). Nowoczesny hot położony pomiędzy dworcem kolejowym a centrum miasta. Niestety wystrój z lat 70. jest nj io gustowny. Wygodne pokoje z łazienką; śniadanie wliczone w cenę noclegu. (r). GASTRONOMIA Dom Manolo's, Av. Marginal 13, poniżej biura informacji turystycznej, przy skrzyżowaniu alei z Largo Luis de Camóes. Popularna restauracja z grillem, serwująca przepyszne kurczaki i frytki (z sałatką, lampką wina i deserem domowej roboty posiłek nie powinien kosztować więcej niż 2000 esc.). Esplanada Santa Marta, Praia de Santa Marta, przy drodze do Boca do Inferno. Rybę z grilla (warto zamówić) podaje się na małym tarasie wychodzącym na plażę. Ceny średnie. Adega do Gonc,alves, Rua Afonso Sanches 54. Tradycyjna i mało oblegana przez turystów adega, w której podaje się ogromne porcje dań z ryb. Ceny stosunkowo niskie. Jardim dos Frangos, Av. Com. da Grandę Guerra 66. Potrawy z grilla (specjalność lokalu to kurczaki); stoliki wewnątrz i na zewnątrz. Tłoczno. Mar e Mar, Praia da Conceięao. Niewielka budka, w której można zamówić potrawy z grilla, kebab oraz sałatki. Stoliki z widokiem na morze. Os Navegantes, Rua do POC.O Novo 17 (zamkn. nd.). Wspaniała chunasąueńa. Najlepiej zdecydować się na jedną ze specjalności dnia. Ceny średnie. O Pescador, Rua das Flores 18 ("2I4832054; zamkn. nd.). Jedna z kilku restauracji w pobliżu targu rybnego, słynąca z nienagannej obsługi i wyśmienitych dań rybnych za 2500--4000 esc. BARY I ŻYCIE NOCNE Życie nocne w Cascais toczy się w pubach, barach i kawiarniach usytuowanych przy Rua Frederico Arouca. Bardziej ożywiona atmosfera panuje jednak na Largo Luis de Camóes, gdzie dochodzi się schodami prowadzącymi na zachód od głównej alei. W ciągu dnia można tu z powodzeniem szukać cienia lub napić się drinka w jednym z wielu miłych (i drogich) lokali, nie słynących jednak z dobrych posiłków. W letnie wieczory z otwartych na oścież drzwi barów dochodzi muzyka, przy dźwiękach której można się bawić do 2.00. Zabawa trwa również na placu, gdzie "wstawieni" goście tańczą i śpiewają. Belbuerguer, Trav. do Yisconde de Luz 20 (czynne do 2.00). Hamburgery i muzyka rockowa rodem z Ameryki. Najbardziej ożywiona atmosfera panuje w piątki i soboty. Cheąuers, Largo Lufe de Camóes 7. Pub w stylu angielskim,- miła atmosfera; porywająca do tańca muzyka. Coconuts, Av. Rei Humberto II de Italia 7. Letnia dyskoteka przy Boca do Inferno, odwiedzana przez miejscową młodzież i lubiących poszaleć turystów. Można też pośpiewać karaoke lub obejrzeć popisy panów w negliżu (śr.). John Buli, Praga Costa Pinto 31. Pub w angielskim stylu, gdzie można zamówić gorące posiłki. Tłok panuje tu już od popołudnia. Musie Bar, Largo da Praia da Rainha (czynny wt.-nd. do północy). Bar z ogródkiem, z którego wspaniale widać morze. Estrada da Malyeira da Serra (czynna do 4.00). Jedna z najmodniejszych dyskotek, z ta-' m Świetna zabawa gwarantowana, zwłaszcza w piątki. ;o, Trav. da Alfarrubeira 9 (czynna do 4.00). Niewielka, przyjemna i bezpretensjonał- praia do Guincho Z przystanku przed dworcem w Cascais co godzinę odjeżdżają autobusy (pn.-sb. 7.45-19 45, nd. 9.00-19.15; 320 esc. w jedną stronę) do oddalonej o 6 km na północny zachód PRAIA DO GUINCHO, gdzie o rozległe pasmo plaży uderzają ogromne fale, dostarczające wymarzonych warunków dla miłośników surfingu i windsurfingu (odbyły się tu nawet Mistrzostwa Świata w Windsurfingu). Należy jednak zachować ostrożność, gdyż tutejsze prądy morskie są bardzo silne i każdego roku dochodzi do wielu utonięć. Równie niebezpieczne może okazać się słońce, na plaży nie ma bowiem nawet skrawka cienia. Przy wietrznej pogodzie mocno zacina piaskiem. Odcinek wybrzeża przy Praia do Guincho od kilku lat cieszy się dużą popularnością wśród turystów, dlatego wzdłuż prowadzącej na plażę drogi powstało kilka hoteli i mnóstwo restauracji z tarasami. W kartach królują dania z ryb, które spożywa się przy stolikach ustawionych od strony morza. Noclegi są bardzo drogie, dlatego większość turystów przyjeżdża głównie na jednodniowe wycieczki lub zatrzymuje się na polu kempingowym jzob. niżej). Pobyt w luksusowym Hotel de Guincho (n214870491, fax 214870431; (r)) kosztuje około 36 000 esc. za noc. Trochę tańszy jest Estalagem OMuchaxo (0214870221, fax 214870044; (c)). Hotel ten jest wyjątkowo atrakcyjny, wiele uroku dodaje mu wykładany kamieniami bar i restauracja z ogromnymi oknami, z których rozciąga się widok na plażę. Sama restauracja uchodzi za jedną z najlepszych w okolicy, jednak do stołowania się w niej zniechęcają zdecydowanie wygórowane ceny (4000 esc. za posiłek dla jednej osoby). Poniżej znajduje się basen (otwarty tylko w lecie), doskonały zwłaszcza wtedy, gdy szaleją fale. Pole kempingowe (zob. s. 61) oddalone jest o l km od głównej części plaży (należy iść za znakami). Sintra i okolice ____________ Położona w niezwykle pięknej 'okolicy SINTRA od dawna przyciągała swoim urokiem. Już mauretańscy władcy Lizbony wznieśli tu swoją fortecę, później zauroczeni pięknem krajobrazu królowie Portugalii obrali Sintrę na swoją letnią rezydencję. XVIII- i XIX- -wieczni angielscy podróżnicy nazwali chroniące przed słońcem lasy miasteczka "nową Arkadią". Zauroczeni powtarzali też stare hiszpańskie powiedzenie: "zobaczyć cały świat, a nie widzieć Sintry, to nic nie zobaczyć". W 1809 r. miasto odwiedził lord Byron, który właśnie tutaj rozpoczął pracę nad Wędrówkami Childe Harolda, poematem heroikomicznym, którego akcja rozgrywa się m.in. "tam, [gdzie] Sintra w rajskim rozsiadła się gaju" (tłum. J. Kasprowicz). W liście do matki Byron pisał: ••(•••) miejscowość Sintra, piąć mil odległa od stolicy, jest może pod każdym wzglę-faninajrozkoszniejszym miejscem w Europie. Zawiera ona piękności tak naturalne, lak i sztuczne: pałace i ogrody, wznoszące się pośrodku skał dzikich, wodospadów 'Przepaści, klasztory zadziwiającej wysokości, rozległy widok na morze i na Tag. (...) *ae;scowosć ta łączy w sobie dzikość zachodnich krajów górskich z zielonością południowej Francji." (tłum. J. Kasprowicz). 122 / LIZBONA l OKOLICE NOCLEGI 1 Pensao Económica 2 Pensao Nova Sintra 3 Casa Miradouro 4 Ouinta da Paderna 5 Piela's 6 Casa de Hóspedes Adelajdę 7 Hotel Tivo-. 8 Hotel Central 9 Ouinta das Sequćias 10 Hotel Palacio dos Seteais 11 Residencial Sintra RESTAURACJE A Cintralia Cafe Paris C Alcobaca C OChico C Casa da Piriquita D Tulhas E Opera Prima F Casa da Avo G Charret H Toca do Javali Adega do Saloio SINTRA / 123 nwieście lat po napisaniu tych słów Sintra nadal zachwyca romantycznym uro-i/ m który tak bardzo oczarował Byrona. Aby doznać równie wspaniałych wrażeń co n'ajlepiej zaszyć się na dwa dni w okolicznych górach. Miasto^ ______________________ Dla osób nie znających terenu pułapką mogą się okazać graniczące z Sintra lasy i labi-t wąwozów. Warto pamiętać, iż miasto podzielone jest na trzy odrębne części. Są to: raczej nijaka Estefania (wokół dworca kolejowego), Sintra-Vila (główna część miasta, bardzo atrakcyjna) i położone 2 km na wschód Sao Pedro de Sintra. Spacer z dworca do Sintra-Vila zabiera 10-15 minut, a stamtąd do Sao Pedro - około 20 minut. Zmierzając w kierunku centrum, warto przedtem nieco skręcić z planowanej trasy i od stacji pójść w kierunku Ayenida Heliodoro Salgado (ok. 300 m na północny wschód), a wszystko po to, aby odwiedzić Museu de Arte Moderna (Muzeum Sztuki Współczesnej; śr.-nd. 10.00-18.00, wt. 14.00-18.00; 600 esc.; czw. osoby poniżej 18 roku życia bezpł.). Wcześniej w tym samym budynku, wzniesionym w latach 20., mieściło się kasyno. Wśród najważniejszych eksponatów znajdują się prace Pollocka, Hockneya, Lichtensteina oraz Warhola, między innymi słynne puszki reklamujące zupy Campbella i przepiękny portret Judy Garland. Kochającym kicz z pewnością spodobają się rzeźby przedstawiające pudełka oraz owczarka szkockiego, autorstwa feffa Koonsa. Na najwyższym piętrze jest kawiarnia i restauracja z tarasem, z którego można podziwiać wspaniałe widoki na Palacio da Pena. Po drodze do miasta mija się przepiękny ratusz (Camara Municipal). Odległość do Sao Pedro de Sintra pokonuje się w 20 minut Nad centrum Sintra-Vila góruje wyróżniający się dwoma stożkowymi kominami Palacio Nacional (rezydencja królewska). Budynek pałacu stanowi najbardziej charakterystyczny punkt orientacyjny. Na pobliskiej Praga da Republica mieści się biuro informacji turystycznej (zob. s. 127 -Informacje praktyczne), którego obsługa pomaga w znalezieniu noclegów i udostępnia mapy okolicy. W centrum Sintra-Vila codziennie czynny jest targ, a w Sao Pedro de Sintra, w drugą i ostatnią niedzielę każdego miesiąca, organizowany jest ogromny jarmark, gdzie można kupić antyki, wyroby rękodzielnicze oraz żywność. Raz w roku, 28 i 29 czerwca, uroczyście obchodzi się tu święto ku czci św. Piotra, a w lipcu i sierpniu najważniejszą imprezą jest festiwal muzyki poważnej (koncerty w różnych punktach miasta). W ostatnich dniach lipca w Sao Pedro de Sintra odbywa się Feira Grandę (jarmark), wtedy też można kupić rozmaite wyroby rzemieślnicze, antyki i sery. Ze względu na odległości, zwiedzanie Sintry wymaga dużo chodzenia i jest dość męczące. Na trasie Sintra-Sintra-Vila-Castelo dos Mouros-Palacio da Pena kursuje autobus #434, można więc z niego skorzystać (od ok. 10.00 co godz. wyjazd z dworca; ostatni autobus spod pałacu odjeżdża o godz. 17.00; wt.-nd.; bilet w obie strony 500 esc. - u kierowcy). Jeśli planuje się dłuższe zwiedzanie, warto rozważyć kupno Day Royer Ticket (1200 esc.). Taki bilet jest ważny jeden dzień w autobusach Stage-coach oraz w autobusie #403 jadącym z Sintry do Cascais przez Cabo da Roca (to dla wszystkich pragnących zobaczyć okolicę). Szczegółowych informacji udziela lokalne biuro informacji turystycznej. Można zdecydować się również na dojazd taksówką IKOSZI przejazdu w jedną stronę do Pena lub Monserrate wynosi ok. 1500 esc.), ale ce-? warto ustalić wcześniej, ponieważ kierowcy nie zawsze korzystają z liczników. Nacional edług hi eug historycznych źródeł, późniejszy Palacio Nacional, zwany też Paco Real (rezy-C)a królewska; codz. z wyj. śr., 10.00-12.30 i 14.00-16.30; 400 esc., nd. rano bezpł.), 124 / LIZBONA I OKOLICE OKOLICE SINTRY / 125 wznieśli już Maurowie. Obecny wygląd zamku jest jednak wynikiem przebudowy zarządzonej przez króla Jana I (1385-1433) i jego następcy Manuela I Szczęśliwego. Architektura budowli posiada zatem zarówno cechy gotyckie (na uwagę zasługuje imponujące blankowanie), jak i manuelińskie (charakterystyczne są zwłaszcza fantazyjne zdobienia i formy naturalistyczne). We wnętrzu dominują wpływy mauretańskie, wiele elementów wystroju uległo jednak przeróbkom, wykonanym na życzenie zajmujących pałac rodzin królewskich. Jako ostatnia mieszkała tu w latach 80. XIX w. Maria Pobożna, babka Manuela II ("Nieszczęśliwego"), ostatniego króla Portugalii. Pałac pełni obecnie funkcję muzeum. Chcąc uniknąć tłoku, najlepiej zjawić się tu wcześnie rano lub późnym popołudniem. Zwiedzanie rozpoczyna się od pałacowej kuchni, której ciekawostką są sufity zwężające się ku górze i tworzące w ten sposób wyloty gigantycznych kominów. Następnie przechodzi się na piętro, na galerię górującą nad pałacową kaplicą, wzniesioną prawdopodobnie w miejscu dawnego meczetu. W komnacie przy galerii Pedro II więził przez sześć lat swojego brata, króla Afon-sa VI. W 1683 r. słuchający przez kraty mszy świętej Afonso zmarł, a Pedro przywłaszczył sobie "jego tron, wolność i królową". Jedną z ciekawszych komnat na piętrze jest Sala das Armas, przyciągająca uwagę głównie ze względu na kasetonowy sufit zdobiony militariami należącymi do 72 rodzin szlacheckich. Na parterze warto zajrzeć do utrzymanej w stylu manuelińskim Sala dos Cisnes (sala łabędzi - nazwa pochodzi od malowideł na suficie ukazujących łabędzie) oraz do Sala das Pegas (sala srok). W tej drugiej sali uwiecznione na fryzach i suficie sroki trzymają w dziobach napis "por bem" ("dla dobra"). Jak głosi legenda, słowa te wyrzekł Jan I do swojej żony Filipy, gdy ta nakryła go na całowaniu jednej z dworek. By położyć kres plotkom, które opanowały dwór po tym incydencie, król kazał nadwornemu malarzowi namalować w "pechowej" komnacie tyle srok, ile kobiet mieszkało w pałacu. Museu do Brinpuedo Fascynującą, prywatną kolekcję zabawek, zgromadzoną przez Joao Arbues Moreira, można podziwiać w budynku będącym niegdyś posterunkiem straży pożarnej. Dziś jest to bardzo nowoczesne, pomysłowo zaprojektowane Museu do Brinquedo (mu-zum zabawek; wt.-nd. 10.00-18.00; 600 esc.). Mieści się ono tuż za rogiem, idąc od zamku królewskiego, przy Rua Yisconde de Monserrate. We wnętrzach muzeum kursuje oszklona winda,- jest tu również kawiarnia oraz salki wideo. Na trzech kondygnacjach wystawiono kolekcję zabawek, niestety, niektóre z nich zostały dość niejasno opisane. Warto jednak zatrzymać się na dłużej przy kamiennych egipskich zabawkach sprzed 3000 lat, obejrzeć pociągi Hornbiego z lat 30. XIX w, czy niektóre z pierwszych samochodów-zabawek produkowanych w Niemczech na początku XX w. Prawdopodobnie najciekawszą częścią muzeum jest wystawa pierwszych portugalskich zabawek - starych, tekturowych samochodzików, blaszanych zwierzątek, tramwajów i pociągów z drewna - oraz kolekcja zabawek na plażę z lat 30. XX w. (wśród nich ślicznie malowane wiaderka i metalowa ryba, której zdjęcie widnieje w broszurce wydawanej przez muzeum). Castelo dos Mouros i Palacio da Pena Kamienna ścieżka biegnąca w górę w stronę Sao Pedro, niedaleko Igreja da Yirgem J Maria (kościół Marii Panny), prowadzi w stronę pozostałości po wałach obronnych, otaczających dawny Castelo dos Mouros (Zamek Maurów; codz. VI-IX 10.00-19.00, X-V 10.00-17.00; bezpł.). Do zamku można również dojechać autobusem #434 z dworca Sintra. Forteca, zdobyta przez Afonsa I Zdobywcę i walczących wraz z nim skandynawskich krzyżowców, wznosi się pomiędzy dwoma skalnymi szczytami. Przy fortyfikacjach zachowały się jeszcze ruiny dawnego meczetu. Z zamku rozciągają się przepiękne widoki na Serra de Arrabida (od południa), Cascais i Cabo da Roca (najdalej na zachód wysunięty punkt lądu europejskiego) oraz Peniche i wyspy Berlenga (od północy). Przez górną bramę zamku wchodzi się na drogę wiodącą do parku Pena (codz. VHX 9.00-19.00; X-V 10.00-17.00; bezpł.) - zalesionego obszaru z wieloma jeziorkami i altankami. Po 20-minutowym spacerze w głąb parku turystom ukazuje się widok bajecznego Palacio da Pena (pałac skalny; wt.-nd. VII-X 10.00-18.00; IX-VI 10.00--17.00; 400 esc., nd. rano bezpł.). Ta świadcząca o dużej wyobraźni architekta budowla wyróżnia się fantazyjnymi kopułami, wieżami i wałami obronnymi, do których przechodzi się przez pseudomanuelińskie bramy i atrapę mostu zwodzonego. To zdumiewające zbiorowisko kiczu powstało w latach 40. XIX w. na życzenie Ferdynanda von Sachsen Coburga, męża królowej Marii II, i przywodzi na myśl pseudośre-dniowieczne zamki budowane przez Ludwika Bawarskiego. Na skale przed zamkiem wzrok przyciąga ogromny posąg rycerza, przedstawiający w rzeczywistości architekta budowli, niemieckiego barona Wilhelma von Eschwege. Wnętrze pałacu pozostało w stanie niezmienionym od czasu, gdy w 1910 r. opuściła go uciekająca z Portugalii rodzina królewska. Wystrój wnętrza jest równie dziwaczny, jak architektura na zewnątrz. Pokoje zbudowano z kamieni ozdobionych tak, aby przypominały drewno. W komnatach stoją zdumiewające rzeźby ubranych w turbany Maurów, trzymających w rękach elektryczne świeczniki. Z klasztoru braci Hieronimitów, wzniesionego na cześć wyprawy Yasco da Gamy, odtworzono jedynie kaplicę i krużganek w stylu manuelińskim. Rozpoczynająca się za posągiem rycerza oznakowana ścieżka prowadzi do Cruz Al-ta - najwyższego wzniesienia Serra de Sintra. Druga droga (nie oznakowana) wiedzie w dół na lewo od pałacu i kończy się w pobliżu Seteais (zob. niżej). Okolice Sintry____________________ Po wizycie w mauretańskim zamku oraz Palacio da Pena kolejnym etapem zwiedzania Sintry powinna być wycieczka do Quinta da Regaleira, Palacio de Seteais i ogrodów Monserrate. Zapaleni turyści zechcą pewnie pokonać całą trasę na piechotę i zahaczyć po drodze o Convento dos Capuchos (klasztor kapucynów). Jeśli ktoś nie przepada za długimi wędrówkami, może do każdego z tych miejsc dojechać taksówką. Ouinta da Regaleira Quinta da Regaleira (VHX 10.00-19.30, X-V 10.00-17.30; wycieczki półtoragodzinne, należy dokonać wcześniejszej rezerwacji - o219106650; 2000 esc.), rozciągająca się w odległości około 5 minut pieszo od miasta, na trasie Seteais/Monserrate, należy do najbardziej rozległych prywatnych posiadłości w Sintrze. W roku 1995 wpisano ją na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Posiadłość została zaprojektowana przez włoskiego architekta i scenografa o nazwisku Luigi Manini na przełomie XIX i XX stulecia dla bogatego właściciela ziemskiego António Augusto Carvalho Monteiro. Włoch widział piękno w połączeniu gotyku, renesansu, manuelińskich pałaców, kaplic oraz domostw w otoczeniu gęstych lasów i pagórków. Z głównego budynku pseudomanuelińskiego Palacio dos Milhóes, ze strzelistych wież i wieżyczek, można podziwiać wspaniałą panoramę okolicy. " otaczających pałac ogrodach kryją się fontanny, tarasy, jeziorka i groty. Warto też Wspomnieć o "Studni Wtajemniczenia", której nazwa inspirowana jest wolnomular- 126 / LIZBONA I OKOLICE SINTRA - INFORMACJE PRAKTYCZNE / 127 skim obrzędem inicjacji. Obrośnięte mchem, kręte schody prowadzą od studni w dój do labiryntu podziemnych korytarzy i grot, który ostatecznie wiedzie nad jezioro. Palacio de Seteais W odległości 15 minut od centrum, na prawo od drogi do Colares, wznosi się Palacio de Seteais (pałac siedmiu westchnień). Ta ukończona pod koniec XVIII w. budowla jest jedną z najpiękniejszych w Portugalii. Wejście do pałacu, pełniącego obecnie funkcję hotelu, prowadzi przez okazały łuk neoklasyczny. Turyści mający ochotę zostać tu na dłużej powinni liczyć się z tym, że luksusowe pokoje hotelowe należą do najdroższych w Portugalii (zob. s. 128 - Noclegi). Znacznie mniej kosztuje wizyta w barze na tarasie (na parterze trzeba skręcić w lewo i przejść obok recepcji). Monserrate Idąc dalej drogą biegnącą za Seteais, mija się szereg wspaniałych prywatnych rezydencji [ąuintas] i po około 40 minutach dochodzi się do Monserrate (codz. z wyj świąt państwowych; VI-IX 10.00-18.00, X-V 10.00-17.00; 200 esc.) - jednego z bardziej romantycznych miejsc w Portugalii. Jest to zasługą fantazyjnej architektury pałacu i roślinności egzotycznych ogrodów, które go otaczają. Wśród tropikalnych drzew, krzewów i wszelkiego rodzaju roślin można spędzić właściwie cały dzień, spacerując po przecinających park ścieżkach. Monserrate kojarzy się przede wszystkim z Williamem Beckfordem - autorem gotyckiej powieści Yathek, najbogatszym Anglikiem końca XVIII w., który nie miał tytułów szlacheckich. Ze względu na skłonności homoseksualne, Beckford został zmuszony do ucieczki z Anglii, gdzie groziła mu śmierć przez powieszenie. Przybył do Portugalii i w latach 1793-1799 wynajmował rezydencję Monserrate. Ekstrawagancki twórca postanowił upiększyć posiadłość; m.in. "zbudował" w ogrodzie wodospad, sprowadził też stado owiec ze swojego domu w Fonthill. Pośród bajecznej scenerii spędzał potem całe dnie w letnich pawilonach otoczony gronem "delikatnych śpiewaczek i muzyków". Pół wieku później posiadłość kupił kolejny angielski bogacz - sir Francis Cook. Jego pomysły urozmaicenia Monserrate były mniej fantazyjne i wiązały się głównie ze wzniesieniem okazałego domu w stylu wiktoriańskim, wzorowanego na pałacu Brighton. Cook nie szczędził też kosztów na upiększenie parku. W tym celu sprowadził ogrodnika ze słynnych Kew Gardens, któremu nakazał posadzenie wszelkiego rodzaju roślin wodnych, tropikalnych paproci i palm oraz niezliczonych gatunków drzew iglastych. Widok ogrodu tak bardzo zachwycił Fernanda II, dla którego wznoszono wówczas Palacio da Fena, iż w dowód uznania nadal Cookowi tytuł wicehrabiego. Pałac należący do Cooka jest zamknięty, można go podziwiać jedynie z zewnątrz. Na uwagę zasługują głównie mauretańskie i włoskie zdobienia fasady (kopułę zbudowano na podobieństwo florenckiej Duomo, projektu Brunelleschiego). Cotwento dos Capuchos Spacer do Conyento dos Capuchos (klasztor kapucynów,- codz. VI-IX 10.00-18.00, X-V 10.00-17.00; 200 esc.) jest chyba najdłuższym, na jaki można się wybrać podczas pobytu w Sintrze. Klasztor sprawia wrażenie pustelni. Niezwykle ciasne cele wykuto z kamienia i wyłożono korkiem, dlatego budowlę nazywa się powszechnie "klasztorem korkowym". Filip II, król Hiszpanii i Portugalii, nazwał go najbiedniejszym klasztorem w królestwie, a lord Byron, po zwiedzeniu celi, w której pewien mnich spędził 36 lat, tak opisał swe wrażenia w Wędrówkach Childe Harolda: "Honoriusz ongi w tej ciemnej jaskini, Na niebo chcąc zasłużyć, z ziemi piekło czyni." (tłum. J. Kasprowicz). Patrząc na klasztor, trudno jednak oprzeć się uczuciu podziwu dla jego prostoty i odosobnienia. Przez ponad 300 lat zamieszkiwali go zakonnicy. W 1834 r. budowlę opuściło ostatnich siedmiu mnichów, nie potrafiących najwyraźniej poradzić sobie z życiem pośród mrocznego labiryntu korytarzy i pokoi. Do cel pokutników można wejść tylko na czworakach (prowadzą tam zaledwie 70-centymetrowej wysokości drzwi)- Wnętrze klasztoru wyłożone jest korkiem sprowadzonym z okolicznych lasów. Oprócz cel można zwiedzić łaźnię, kuchnię, refektarz, niewielką kaplicę, a nawet obejrzeć znajdujący się w odrębnym budynku piec do wypiekania chleba. Do klasztoru najłatwiej dotrzeć górską drogą z Palacio da Pena (9 km). Wiedzie tam też szereg innych, bardziej ukrytych ścieżek prowadzących przez lasy, jednak bez dobrej mapy i wskazówek miejscowych łatwo można zabłądzić. Niezależnie od wyboru trasy, każda z dróg dostarcza niezapomnianych wrażeń, tak np. idąc boczną droga z Sintry do klasztoru w stronę Cabo da Roca, mija się jedne z największych i bardziej zdumiewających formacji skalnych Portugalii. Informacje praktyczne________________ Pociągi do Słntry odjeżdżają z Lizbony z dworca Rossio (bilet w jedną stronę 200 esc.). W odległości 15 minut od centrum Sintra-Vila położony jest dworzec kolejowy. Po drugiej stronie drogi zatrzymują się autobusy do Cascais, Colares, Cabo da Roca, Estorilu i Mafry. Taksówki ustawiają się przed dworcem i na Praga da Republica, blisko rezydencji królewskiej (taksówkarze nie zawsze korzystają z liczników, dlatego przed wejściem warto upewnić się co do ceny przejazdu). Poczty i banku należy szukać na Praga da Republica. Sintra cieszy się dużą popularnością wśród turystów, dlatego noclegi najlepiej zarezerwować wcześniej. Rezerwacji można również dokonać na miejscu w biurze informacji turystycznej (o 219231157; VI-FX codz. 9.00-20.00, X-V codz. 9.00-19.00), mieszczącym się na Praga da Republica. Niewielki punkt informacji turystycznej jest również na dworcu. Znalezienie noclegu nastręcza najwięcej kłopotów w czasie obchodzonych co roku dni św. Piotra (28-29 czerwca) oraz w lipcu podczas festiwalu muzyki klasycznej. Noclegi Sintra posiada dobre zaplecze noclegowe,- można się zatrzymać na kwaterach prywatnych (rezerwacji najlepiej dokonać w biurze informacji turystycznej, zwykle (c)), w pensjonatach, hotelach, a także wynająć w ąuintas lub w willach dość drogie pokoje typu B&B (adresy najlepszych podano poniżej). W okolicy Sao Pedro de Sintra znajduje się też atrakcyjne schronisko młodzieżowe. Pole kempingowe usytuowane jest za miastem, w Praia Grandę. PENSJONATY, QUINTAS I HOTELE Casa de Hóspedes Adelajdę, Rua Guilherme Gomes Fernandes 11 ("219230873). Gościnne 1 niezbyt drogie miejsce usytuowane pomiędzy dworcem kolejowym a Sintra-Vila. (r). Hotel Central, Largo Rainha D. Amelia 35, naprzeciwko Palacio Nacional |e219230963). Stylowy i wygodny XIX-wieczny hotel z wnętrzem wykładanym drewnem i kafelkami. Możliwość wynajęcia pokoi trzyosobowych. Poza sezonem zniżki; śniadanie wliczone w cenę. (r). Pensao Económica, Patio de Olrrenca 6, w pobliżu Av. Heliodoro Salgado (n219230229). Pokoje skromnie urządzone, ale tanie. (c). pasa Miradouro, Rua Sotto Mayor 55, 500 m od Palacio Nacional (a219235900, ^ 219241836). Odnowiona rezydencja z przełomu wieków; piękne widoki na wybrzeże i za-mek; pięć pokoi z łazienkami; ogród z tarasem; śniadanie wliczone w cenę noclegu. <8>. 128 / LIZBONA I OKOLICE COLARES, PLAŻE I CABO DA ROCA / 129 Pensao Nova Sintra, Largo Afonso de Albuąuerąue 25 (n/fax 219230220], Dogodnie uloko-wany - na placu tuż przy stacji. Przyzwoite pokoje, niektóre z ładnym widokiem. (r). Quinta da Paderna, Rua da Paderna 4, na północ od Sintra-Vila ("219235053). Godne polecenia pokoje typu B&B w ślicznym, starym domu. (r). Hotel Palacio dos Seteais, Rua Barbosa do Bocage 8 (o219233200, fax 219234277). Jeden z najbardziej luksusowych i najdroższych hoteli w Portugalii. Za noc w XVIII-wiecznym hotelu otoczonym pięknym ogrodem płaci się ponad 46 000 esc. Wewnątrz królują antyki. Doskonała restauracja hotelowa. (r). Piela's, Rua Joao de Deus 70-72, przy drodze za dworcem kolejowym (w219241691). Miły właściciel kawiarnio-ciastkarni (wewnątrz jest też salon gier) udostępnia sześć pokoi dwuosobowych. Można zamówić posiłki. (r). Quinta das Seąuóias, na wzgórzach za Seteais (w219230342, fax 219230342). Godna polecenia, piękna rezydencja (dawniejsza Casa da Tapada) oferująca sześć pokoi. Po przejściu l km od pałacu Seteais należy skręcić w lewo na oznakowaną prywatną drogę. Wspaniałe, zdobione antykami wnętrze, piękne widoki, ogród, sauna, jacuzzi i basen. W cenę wliczono śniadanie (stół szwedzki). (r). Residencial Sintra, Travessa dos Alvares, Sao Pedro (n219230738, Lax 219230738). Ogromna, nieco zaniedbana willa z ogrodem i basenem. Mili właściciele władają kilkoma językami. W sezonie konieczna wcześniejsza rezerwacja. (r). Hotel Tivoli, Praca da Republica (n219233505, fax 219231572, htsintra@mail.telepac.pt). Największy i położony najbliżej centrum hotel w Sintrze. Ładne widoki i wygodne pokoje z łazienkami (zimą taniej). (r). SCHRONISKA I KEMPINGI Pousada de Juventude de Sintra, Santa Eufemia, Sao Pedro de Sintra (w/fax 219241210; za-mkn. 12.00-18.00). Oddalony o 5 km od dworca, dojazd autobusem miejskim jadącym do Sao Pedro. Można zamówić posiłki. Camping Praia Grandę |"219290581). Dobrze wyposażony kemping przy plaży w Praia Grandę, na zachód od Sintry. Dojazd autobusem #44ł sprzed dworca w Sintrze. Gastronomia W całej Sintrze można znaleźć kilka dobrych restauracji. Poza paroma wyjątkami, większość godnych polecenia lokali znajduje się w centrum, w pobliżu pałacu lub dworca. Najlepsze restauracje skupione są natomiast w Sao Pedro, 20 minut drogi od centrum. Specjalnością regionu są m.in. gueijadas da Sintra - ciastka na bazie słodkiego sera. Osoby planujące wycieczkę powinny zaopatrzyć się w prowiant, ponieważ poza miastem można kupić jedynie chłodne napoje sprzedawane w budce poniżej parku Pena (czynna tylko latem) oraz drogie posiłki w pałacu Seteais. SINTRA-YILA AkobaĘa, Rua das Padarias 7-11. Centralnie położony lokal, w którym sprzedawane są smaczne, niedrogie i proste dania portugalskie. Ładnie ozdobiona kafelkami jadalnia, miła obsługa oraz duże porcje kurczaka z grilla, arroz de marisco (ryż z owocami morza), mięczaków i steków. Ceny 2500 esc. od osoby. Casa da Avo, Rua Yisconde de Monserrate 46 |s219231280; zamkn. pn.). Prosta jadłodajnia połączona z niezłym barem. Tanie wino domowe i dobre caldeirada (rosół z ryby). O Chico, Rua Arco do Teixeira 8, obok Rua das Padarias. Drinki można zamawiać do 2.00., a posiłki do północy. Typowe dla Sintry ceny (wysokie) i jedzenie. Latem w czwartkowe wie czory fado. Stoliki na zewnątrz. \ >. ; Cafe Paris, Largo Rainha D. Amelia, naprzeciwko Palacio Nacional (o219232375). Najwy-tworniejsza kawiarnia w mieście; odpowiednio wysokie ceny. Doskonałe miejsce na sączenie drinków w promieniach słońca. Casa da Piriąuita, Rua das Padarias l, przy prowadzącej ku górze alei, po drugiej stronie Cafe pańs (zamkn. śr.|. Stylowa herbaciarnia i ciastkarnia, popularna wśród miejscowych, którzy przychodzą tu dla ąueijadas da Sintra i podobnych w smaku travesseiros. Charret, Rua Consiglieri Pedroso 20. Sklep rękodzielniczy, z tyłu pomieszczenie, w który można wypić herbatę i zjeść ciastko lub babeczkę, siedząc w wygodnej sofie. Ceny około 1000 esc. Opera Prima, Rua Consiglieri Pedroso 2A. Czynna do późna baro-restauracja, prowadzona przez Belga. Kuchnia międzynarodowa; muzyka na żywo niemal w każdy czwartek (od popu do jazzu). Tulhas, Rua Gil Yicente 4, za biurem informacji turystycznej ("219232378; zamkn. śr.). Wymyślne potrawy podawane w ładnym budynku, pełniącym niegdyś funkcję spichlerza. Specjalnością zakładu jest cielęcina z maderą (ok. 1500 esc.). OKOLICE DWORCA , Cintralia, Largo Afonso de Albuąuerąue l (o219242200). Pięknie odnowiona mańsąueira, błyszczące żyrandole. Koniecznie należy skosztować tutejszego specjału - arroz de lagosta (ryż z homarem). Ceny od umiarkowanych do wysokich. ; Piela's, Rua Joao de Deus 70-72 (zamkn. wt.j. Tanie posiłki i drinki do późna w nocy. Możliwość wynajęcia pokoi (zob. wyżej). SAO PEDRO DE SINTRA Adega do Saloio, Travessa Chao de Meninos (B219231422; zamkn. wt.|. Dobra restauracja serwująca dania z grilla. Typowo portugalskie potrawy, przemili właściciele i dobre arroz de marisco (ryż z owocami morza). Ceny do 3000 esc. Toca do Javali, Rua l Dezembro 18 ("219233503; zamkn. śr.). Latem stoliki na przyjemnym tarasie w ogrodzie. Przez cały rok doskonałe jedzenie. Specjalnością zakładu są dania z dzika (javali). Biorąc pod uwagę klasę lokalu, ceny niezbyt wygórowane (tani zestaw obiadowy ok. 2000 esc.). ; Dalej na zachód: Colares, plaże i Cabo da Roca_____ Około 6 km na zachód od Monserrate leży COLARES - górska wioska znana głównie z produkcji doskonałych win. Można ją obrać jako bazę wypadową na wycieczki do Sintry, znajduje się tu bowiem kilka średniej klasy hoteli i zajazdów, m.in. Esta-lagem de Colares (n219282942, fax 219282983, (c)). Na posiłek można się udać do eleganckiej restauracji i herbaciarni Colares Velho (Largo Dr. Carlos Franca 1-4; wt.-nd. 11.00-23.00) lub (dysponując własnym transportem) do Toca do Julio k219290815, wt.-nd.), jadąc drogą do Praia Grandę od strony wioski Almocageme. Wioska położona jest na trasie Sintra-Cascais. Autobusy (#403) do obu miejscowości odjeżdżają spod dworca kolejowego. Dalej na zachód droga zakręca i wiedzie przez góry do typowo wczasowej miejscowości PRAIA DAS MACAS (dojazd autobusami #441 z Sintry, latem również tramwajem z Ribeira da Sintra, przez Colares), gdzie turyści mogą się zatrzymać na noc w Jednym z dwóch pensjonatów: Oceano (o219292399, fax 219292123,(c)) lub Real l"219292002,(r)). Jest też kilka restauracji, np, O Loureiro (Esplanada Yasco da Ga-ma)/ z widokiem na plażę i wspaniałymi damami z owoców morza. Podobny charak-ter mają pobliskie miejscowości: AZENHAS DO MAR (od północy), gdzie znajduje 130 / LIZBONA I OKOLICE MAFRA I OKOLICE / 131 się niewielka, ale ładna plaża; oraz PRAIA GRANDĘ (od południa). Dojazd do obu miejscowości autobusami z Sintry (#441). W Praia Grandę jest też duże pole kem. pingowe (zob. s. 128). Cabo da Roca Podróżujący po okolicy turyści najchętniej udają się jednak na CABO DA ROCA, 14 km na południowy zachód od Colares. Przez cały rok kursują tu autobusy z Sintry i Cascais (#403). Wycieczka może z pewnością dostarczyć wrażeń, choć tak naprawdę, oprócz latarni morskiej i kilku stoisk z muszlami i kawą, na przylądku nie ma nic, co zasługiwałoby na szczególną uwagę. W punkcie informacji turystycznej można kupić certyfikat zaświadczający o pobycie w "najbardziej na zachód wysuniętym punkcie Europy". Na postawionym tu krzyżu widnieją słowa Luisa de Camóesa: "Tutaj... gdzie ląd się z wodą miejscami zamienia", (tłum. I. Kania) Palacio de Giueluz Palacio de Queluz (Pałac Queluz; codz. oprócz wt, 10.00-13.00 i 14.00-17.00; 500 esc., nd. rano bezpł.), powszechnie uważany za portugalski odpowiednik Wersalu, położony jest przy trasie linii kolejowej do Sintry. Dzięki temu można go zwiedzić zarówno wyjeżdżając z Lizbony (podróż z dworca Rossio 20 min; bilet 140 esc.), jak i powracając z Sintry. Wysiada się na stacji "Queluz-Belas". Po wyjściu z dworca należy skręcić w lewo i iść główną, oznakowaną drogą około 15 minut. Sama miejscowość nie wyróżnia się niczym szczególnym, wyjątek stanowi jedynie brukowany plac - Largo do Palacio - przy którym wznoszą się mury pałacu. Tutaj znajduje się również miejscowe biuro informacji turystycznej (o214350039; pt.-śr. 10.00-12.30 i 14.00-19.00). Pałac Pałac Queluz to dokładne przeciwieństwo słynnej budowli w Mafrze (zob s. 131) -wyróżniają go imponujące, niedawno odrestaurowane mury, zaliczane do najwspanialszych przykładów stylu rokoko w Portugalii. W pomalowanych na różowo i niezbyt wysokich skrzydłach budynku mieszczą się biura oraz lokale prywatne. Otoczony XVIII-wiecznym ogrodem pałac pełni obecnie funkcję muzeum, częściej jednak niż zwiedzający goszczą w nim dygnitarze i ważne osobistości, a w lecie melomani, zjeżdżający na koncerty muzyki klasycznej. Pałac został zbudowany przez Piotra III, męża i regenta swej bratanicy, Marii I. Królowa mieszkała w nim przez 39 lat swego panowania (1777-1816), aprzezostat- . nich 27 lat cierpiała na chorobę psychiczną wywołaną śmiercią najstarszego syna, Józefa. William Beckford (zob. s. 126 -Monserrate] odwiedzał królową, gdy niebyła już w pełni władz umysłowych. W czasie swych wizyt organizował zabawy w ogrodzie dla dam dworu księżniczki brazylijskiej. Dzięki jego staraniom odbywały się też pokazy sztucznych ogni i walki byków na dziedzińcu. Zwiedzanie pałacu rozpoczyna się od Sali Tronowej, której ściany ozdobione są lustrami, obrazami i złotymi dekoracjami. Za nią znajduje się skromniej urządzona Komnata Muzyczna, gdzie nad francuskim fortepianem wisi portret Marii. Nieco mniejsze rozmiary mają usytuowane dalej sypialnie i pokoje gościnne, niewielka kaplica udekorowana czerwonym aksamitem, a także Pokój Rzeźbiarski, którego jedyną ozdobą jest gliniane popiersie królowej. Mieszczące się w drugim skrzydle po- mieszczenia użytku publicznego - kawiarnie i jadalnie - cechuje stonowany i gustowny wystrój. Przybywających do pałacu w XIX w. dyplomatów i zagranicznych dygnitarzy podejmowano w Sali Ambasadorskiej, urządzonej na podobieństwo sali tronowej i zdobionej wyrobami z chińskiej porcelany. Zwiedzanie pałacu kończy wizyta w ubieralni, uważanej przez większość turystów za najciekawsze pomieszczenie. Mad wyłożoną boazerią podłogą "zwisa" sufit przypominający pajęczynę (misterna konstrukcja odchodzących promieniście złoconych łuków). W cenę biletu wstępu do pałacu wliczone jest wejście do ogrodów. Przechadzając się wzdłuż równo przyciętych żywopłotów i imponujących (choć nadszarpniętych zębem czasu) posągów, można podziwiać niewielkie sadzawki, fontanny i tarasy. Ogród został umiejętnie i precyzyjnie zaprojektowany, dzięki czemu współgra z architekturą pałacu. W każdą środę, w okresie od maja do października (o 11.00; 100 esc.), organizowane są tutaj pokazy hippiczne. Wizytę w pałacu może uprzyjemnić zjedzenie posiłku (wyśmienite dania francu-sko-portugalskie) w oryginalnej pałacowej kuchni o nazwie Cozinha Velha (o214350232; codz. 12.30-15.00 i 19.30-22.00). Od czasów budowy wnętrze właściwie nie uległo zmianie. Nadal zdobi je kamienny komin, drewniany sufit i łuki, a na ścianach wiszą miedziane naczynia, patelnie i przybory kuchenne. Za tę atrakcję trzeba jednak zapłacić około 5000 esc. od osoby. Turyści o mniej zasobnej kieszeni mogą pójść do kawiarenki, która mieści się w głównej części pałacu. Obecnie kuchnia stanowi część hotelu (Pousada Dona Maria I; ^214356158, fax 214356180, enatur@mail.telepac.pt; (r)), oferującego 26 drogich i luksusowych pokoi w pałacowym skrzydle (satelita, TV). Mafra i okolice Po zapoznaniu się z atrakcjami Lizbony i Sintry warto zatrzymać się w MAFRZE -kolejnej wizytówce Estremadury. Już z oddali widać górujące nad miejscowością wieże ogromnego kompleksu klasztorno-pałacowego (codz. oprócz wt., 10.00-16.30; zamkn. XII; 400 esc.). Wzorowaną na hiszpańskim Eskurialu budowlę wzniesiono na polecenie Jana V, najbogatszego i jednocześnie najbardziej ekscentrycznego z portugalskich władców. Po otwartej dla zwiedzających części oprowadza przewodnik (zwiedzanie trwa godzinę, należy więc przyjść odpowiednio wcześniej). Pałac-klasztor Budowę wotywnego klasztoru w Mafrze (podziękowanie za długo oczekiwane narodziny królewskiego potomka) rozpoczęto w 1717 r. Początkowo zabudowania klasztorne przeznaczono dla 13 franciszkanów. Później jednak pieniądze uzyskane z handlu brazylijskim złotem i diamentami umożliwiły rozbudowę obiektu. Jan V zatrudnił niemieckiego architekta J. F. Ludwiga (znanego pod nazwiskiem Ludovice) i zlecił mu zbudowanie bazyliki, dwóch skrzydeł pałacowych dla rodziny królewskiej oraz pomieszczeń klasztornych dla 300 mnichów i 150 nowicjuszy. W rezultacie trwających trzynaście lat prac powstała zupełnie wyjątkowa i imponująca budowla. Architektura pałacu-klasztoru jest połączeniem stylu barokowego i włoskiego neo-klasycyzmu. W budowli najbardziej zadziwia jej ogrom i rozplanowanie. Przy budowę pracowało dziennie 15 000 robotników, a przy pracach wykończeniowych -45 000. Oprócz równie zaskakującej liczby 5200 drzwi i 2500 okien obiekt posiada dwie dzwonnice (w każdej z nich jest po 50 dzwonów). Jeden z apokryfów opisuje 132 / LIZBONA I OKOLICE zdumienie flamandzkich ludwisarzy wywołane niecodziennym zamówieniem. Jan V poproszony przez nich o zapłatę z góry, podwoił cenę usługi, jak również zamówienie. Budowa klasztoru-pałacu została opisana m.in. w powieści Baltazar i Blimunda której autorem jest portugalski laureat Nagrody Nobla - Jose Saramago. Obecnie część klasztoru oddana jest na potrzeby wojska. Mimo to oprowadzani przez przewodników turyści mają okazję do zwiedzenia sporej ilości pomieszczeń. Wystrój apartamentów królewskich zarówno nudzi, jak i szokuje. Uczucie zaskoczenia wywołuje głównie Sala dos Trofeus (sala trofeów), w której meble (a nawet świeczniki) zrobione są z poroża i obite jelenią skórą. W części klasztornej zwiedza się cele, aptekę oraz niezwykłą salę dla chorych, w której łóżka ustawione są tak, aby powracający do zdrowia mnisi mogli przyglądać się mszy świętej. Największe zainteresowanie zwiedzających budzi jednak ogromna rokokowa biblioteka. To wspaniale oświetlone pomieszczenie pod względem wielkości i ilości zbiorów (35 tyś. tomów) konkuruje ze słynną biblioteką w Coimbrze. Podobno jeden z mnichów, pokazujący lordowi Byronowi ten imponujący księgozbiór, zapytał go: "Czy w Anglii są książki?". Na uwagę zasługuje też bazylika, a zwłaszcza wykładana kolorowym marmurem posadzka i zdobienia na suficie. Zwiedzającym udostępnione są również rozległe, przylegające do pałacu tereny łowieckie - Tapada de Mafra (wycieczki trwają 90 min; sb., nd. i święta państwowe 10.00 i 15.15; 120 esc.). Więcej informacji można uzyskać w lokalnym biurze informacji turystycznej (zob. niżej). Informacje praktyczne Autobusy, odjeżdżające co godzinę z Largo Martim Moniz (przy stacji metra "Mar-tim Moniz") lub Centro Alvalade (obok stadionu Alvalade; metro "Campo Grandę") 'w Lizbonie, zatrzymują się w Mafrze w pobliżu klasztoru. Samo miasto nie należy do najciekawszych. Po zwiedzeniu słynnej budowli większość turystów udaje się autobusami do oddalonej o 12 km urokliwej miejscowości wczasowej Ericeira. Osoby zatrzymujące się w Sintrze mogą zwiedzić Mafrę podczas jednodniowej wycieczki (autobusy do Mafry odjeżdżają co godzinę sprzed dworca). Turyści, którzy zdecydowali się na dłuższy pobyt w Mafrze mogą zdobyć informacje na temat wolnych pokoi w biurze informacji turystycznej (s262812023; codz. VII-IX ; 9.30-19.30, X-VI 9.30-18.00, sb. i nd. zamkn. 13.00-14.30), mieszczącym się przy [ Avenida 25 de Abril. Noclegi oferuje jeszcze Hotel Castelao, (Avenida 25 de Abril, j sr262812050, fax 262814698; (r)), a na niedrogie i smaczne dania można się wybrać do oddalonej o 5 minut od pałacu restauracji Sokr d'El Rei (przy Rua Detras dos Quintas). Sobreiro Niecałe 5 km na północny zachód od Mafry, przy drodze do Ericeiry (zob. s. 143) leży niewielka miejscowość SOBREIRO. Na jej terenie ceramik fosę Franco założył wioskę rzemiosła - Aldeia Tipica (codz. 8.00-20.00). Oprócz rzeczy wykonanych przez Franco turyści mają okazję do kupienia niedrogich wyrobów ceramicznych pochodzących z różnych części Portugalii. W sklepach urządzonych na podobieństwo m.in. piekarni, kuźni, warsztatu zegarmistrzowskiego, pracowni brukarskiej, szkolnej klasy, gorzelni, młyna i wiatraka można zobaczyć kolekcjonowane przez wiele lat specjalistyczne meble, sprzęty i narzędzia. Na lunch oraz na miejscowe wino i przekąski warto pójść do tradycyjnej adegi.W weekendy można również wybrać się do re-1 stauracji. W Sobreiro zatrzymują się przejeżdżające tędy co godzinę autobusy kursujące na l trasie Lizbona-Mafra-Ericeira. Jadąc samochodem z Marfy do Ericeira, zdecydowanie _____________ COSTA DA CAPARICA, SETUBAL I WYBRZEŻE / 133 \varto się tu zatrzymać, a planując dłuższy pobyt, skorzystać z bardzo przyjemnego pola kempingowego (^261813333). Tagu: Costada Caparica Setubal i wybrzeże Jeszcze w XIX w. na południowym brzegu Tagu mieszkali jedynie poddani kwarantannie przyjezdni z obcych krajów. W jednej z wiosek, Trafarii, panowało takie bezprawie, że policja interweniowała rzadko i tylko wtedy, gdy wspomagały ją oddziały armii. Symbolem zlikwidowania długo istniejącego podziału na "miasto i wieś" stał się Most Salazara - najdłuższy wiszący most w Europie (2278 m), zbudowany w latach 1962-1966, po rewolucji 1974 r. przemianowany na Ponte 25 de Abril (Most 25 Kwietnia). Lizbona, połączona mostem z południowym brzegiem rzeki, zaczęła się rozrastać również po drugiej stronie Tagu. Na terenach położonych na wschód od mostu powstała dzielnica przemysłowa, natomiast usytuowane od zachodu Costa da Caparica przerodziło się w popularną miejscowość wczasową. Mimo iż w położonej 50 km od Lizbony (na południe) miejscowości Setubal uwagę przyciąga jedynie piękny kościół, miejsce to stanowi doskonałą bazę wypadową na wycieczki w okolice rzeki Sado oraz do Parąue Natural da Arrabida. Na uwagę zasługuje pobliskie wybrzeże, a zwłaszcza miejscowość wypoczynkowa Sesimbra. Po drugiej stronie rzeki: Cacilhas i Cristo-Rei_______ Najprzyjemniejszym sposobem na przedostanie się na półwysep Setubal jest podróż promem z lizbońskiej przystani Fluyial (Cais de Alfandega, przy Praga do Comercio) do CACILHAS (codz. co 10 min 6.00-22.30, weekendy do 21.30; rejs trwa zaledwie 10 minut; 150 esc. w jedną stronę). Kursuje też prom całodobowy, do Cais do Sodre (w ciągu dnia rejs trwa 20-30 minut, w nocy 40-50 minut; 105 esc. w jedną stronę). Do Cacilhas warto również przybyć na kolację z owoców morza. Przy głównej ulicy -Rua Candido dos Reis - roi się od niezbyt drogich restauracji rybnych, bardzo popularnych wśród mieszkańców Lizbony. Podawane w większości lokali owoce morza szczególnie dobrze smakują w Escondidinho de Cacilhas (zamkn. czw.) - restauracji położonej zaraz na prawo od przystani promowej. O wiele bardziej ekskluzywna, ale oferująca lepsze widoki, jest usytuowana nad rzeką Ceivejańa Faiol (zamkn. śr.). Dalej/ idąc wzdłuż brzegu (Cais do Ginjal) w kierunku mostu, można napotkać dwie inne, przemiłe restauracje: Atiia-te ao Rio (drogo; kuchnia brazylijska) oraz Ponto Finał (niewiele tańsze dania portugalskie). Podczas podróży promem można podziwiać nie tylko miasto, ale także ogromny Ponte 25 de Abril (Most 25 Kwietnia,- od niedawna nie lada atrakcją jest przejazd kolejką umieszczoną pod mostem) oraz gigantyczny posąg Cristo-Rei (Chrystusa Kró-la) - portugalską wersję słynnego pomnika z Rio de Janeiro (z 1959 r.). Kursująca wewnątrz statuy winda (latem codz. 9.00-19.30, zimą 9.00-18.00; 250 esc.) dowozi do sklepu z pamiątkami oraz na położony 80 m nad ziemią taras widokowy. Przy ładnej Pogodzie Lizbonę widać jak na dłoni, a z dala wyłania się też Palacio da Pena oraz Sintra. Nieco niżej z tyłu (obok posągu) wybudowano nowe centrum turystyczne, w którym od czasu do czasu organizowane są wystawy sztuki. Jest to również dobre e, żeby wypić wzmacniającego drinka. 134 / LIZBONA I OKOLICE SETUBAL I OKOLICE / 135 Dworzec autobusowy w Cacilhas znajduje się naprzeciwko przystani promowej W kierunku posągu Chrystusa Króla odjeżdża stąd autobus #101 (codz. 8.00-20.00 co 20 min). Na trasę wyruszają także autobusy do Costa da Caparica (30 min]' Setubalu (50 min-1 godz.), Sesimbry i Villa Fresca de Azeitao (45 min). (Informacje w odpowiednich rozdziałach poniżej). Costa da Caparica Autobusami kursującymi z Cacilhas (co 15-30 min, pospieszne co 30 min; codz. 7.00-21.00) lub z Praga de Espanha w Lizbonie (co 30 min, codz. 7.00-0.45) można dojechać do Costa da Caparica. Jazda z Cacilhas zajmuje pół godziny, ze stolicy dwa razy tyle (w godzinach szczytu znacznie więcej). Ta typowa portugalska miejscowość cieszy się największą popularnością wśród miejscowych, choć czasami zaglądają tu również turyści z zagranicy. Cechująca to miejsce ożywiona atmosfera jest zasługą licznych restauracji, usytuowanych przy plaży kawiarni oraz otwieranych w okresie letnim barów i dyskotek. Niewątpliwą atrakcję stanowi też nieograniczony dostęp do morza. Na plażę prowadzi odchodząca od placu (Praga da Liberdade) Rua dos Pesca-dores. Po drodze mija się targ, sklepy, banki oraz kawiarnie i restauracje, z wystawionymi na zewnątrz stolikami. Plaża rozciąga się daleko na południe, a wzdłuż jej początkowego odcinka wznoszą się hotele, pensjonaty i kawiarnie. Równolegle do linii kolejki przebiega promenada, przy której ustawione są drewniane stoiska oferujące smażone na grillu sardynki, świeże ryby, lody i napoje. Przejażdżka kolejką wąskotorową (VI-IX; bilet do stacji końcowej 400 esc.) jest świetną okazją do podziwiania prawie ośmiokilometrowego pasma wydm, kończącego się niedaleko Fonte da Telha. Spragnieni samotności mogą się wybrać na spacer po okolicy. Naznaczone urokliwymi zatoczkami i lagunami plaże Costa da Caparica nie potrzebują reklamy. Warto jednak pamiętać, że każdy z dwudziestu przystanków kolejki ma odmienny charakter. Okolice stacji początkowych nastawione są głównie na turystów podróżujących wraz z rodzinami, dlatego w pobliżu znajduje się często pole kempingowe i basen. Przystanki końcowe urządzono z myślą o ludziach młodych; można tu też natrafić na plaże nudystów (oficjalnie jest to nielegalne), np. w okolicach Praia do Rei (można dojechać samochodem; jest parking), czy grupy homoseksualistów (przystanek 18-19). Jak okiem sięgnąć, rozciągają się fantastyczne plaże, laguny i zatoczki. Woda jest czysta, ale należy uważać na niebezpieczne prądy przybrzeżne. Informacje praktyczne W lecie przyjeżdżające do Costa da Caparica autobusy zatrzymują się na parkingu przy plaży, a zimą - na dworcu (Praga Padre Manuel Bernades), w odległości 5 minut od morza. Najlepiej wówczas wysiąść na pierwszym przystanku w Caparica, tuż przy pełnym zieleni Praga da Liberdade. Biuro informacji turystycznej (n21290007l; pn.-sb. 9.30-13.00 i 14.30-18.00) usytuowane jest przy Praga da Liberdade 18 (z dworca należy kierować się wzdłuż głównej drogi, następnie skręcić w prawo i iść dalej prosto). W pobliżu biura znajduje się też targ, kino i banki. Nieliczne w Costa da Caparica hotele są drogie i w lecie zawsze przepełnione. Całkiem niezły jest usytuowany w centrum, przy Rua Mestre Manuel 18, Pensao Real (w212901713, fax 212901701; (c)). Brak noclegu nie stanowi jednak problemu, z Lizbony można tu bowiem dość szybko dotrzeć autobusem lub promem. Planującym dłuższy pobyt w Costa da Caparica pozostaje skorzystać z usług biura informacji turystycznej lub szukać szczęścia na jednym z pól kempingowych (niestety latem trze- ba się przygotować na wysokie ceny i ogromny tłok). Kierując się z północy na południe, dochodzi się do kempingu Oibitur (a212900661), z kortem tenisowym i ka-\viarnia (nie są wymagane karty członkowskie). Spośród wielu restauracji, specjalizujących się w daniach z ryb i owoców morza, warto odwiedzić O Boibas (Praia da Costa, 0212900163; zamkn. wt.), położoną na północnym krańcu plaży, lub Piimotoso (zamkn. pn.), idąc plażą dalej, w kierunku Lizbony. Pierwsza z nich oferuje smaczne i niedrogie specjalności dnia; z okien lokalu wspaniale widać morze, a w środku można podziwiać akwarium. Z kolei w drugiej podają wyśmienite cataplanas, które można zjeść przy stolikach na zewnątrz. Setubal i okolice NOCLEGI 1 Residencial Setubalense 2 Residencial Bocage 3 Pousada Sao Felipe Położony 50 km za Lizboną SETUBAL to trzeci co do wielkości port i główny ośrodek przemysłowy w Portugalii. Miasto, nazwane kiedyś przez Hansa Christiana Andersena "rajem na ziemi", utraciło już wiele ze swego uroku, nadal panuje w nim jednak przyjemna i ożywiona atmosfera. Jadąc na południe Portugalii, warto się tu zatrzymać chociażby ze względu na piękną Igreja de Jesus (kościół Jezusowy) i panoramę rozciągającą się z Castelo Sao Felipe (zamek św. Filipa). Podczas dłuższego pobytu można odwiedzić kilka muzeów, podziwiać okolicę z punktów widokowych, wypocząć na wspaniałych plażach, wybrać się na rejs łódką lub zwiedzić pobliskie miasteczko Palmela. ŚfTOBAL I OKOŁICf / -J37 136 / LIZBONA I OKOLICE Miasto Najważniejszym zabytkiem w Setubalu jest zaprojektowana przez Diogo de Boitaca !"" ja de Jesus (kościół Jezusowy; wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; zamkn. pn. oraz święta państwowe) - prawdopodobnie pierwsza manuelińska budowla. Zewnętrzne mury ora? ogromne i bogato zdobione wejście główne charakteryzują się cechami typowymi dla ar-chitektury gotyckiej. Wnętrze kościoła przebudował Boitaca. Zaprojektował m.in. spiral-ne kolumny podtrzymujące sklepienie. Wykonano je z surowego granitu, który kontrastuje ze zdobiącymi główny ołtarz delikatnymi, biało-niebieskimi azulejos z XVII w. Po półgodzinnym spacerze na zachód od miasta dochodzi się do Castelo Sao Feli-pe (zamek św. Filipa). Należy iść wzdłuż Avda. Luisa Todi (za znakami) lub wziąć taksówkę. Zamek, zbudowany w 1590 r. na polecenie Filipa II, pełnił funkcję fortecy. Wewnątrz prostych i niebywale wysokich murów znajduje się m.in. kapliczka wykładana azulejos. W zamku mieści się obecnie pousada (zob. niżej), ale na teren murów obronnych i do baru mogą wejść nie tylko goście hotelowi. Warto tu przyjść ze względu na piękne widoki na ujście Sado oraz na półwysep Tróia. Pozostała część miasta nie zasługuje na większą uwagę, wyjątek stanowią jedynie brukowane uliczki Starego Miasta (wokół Rua A. Castelóes), ogrody, plac targowy oraz port. Dość ciekawe jest także Museu Arąueológico (Muzeum Archeologiczne; wt.-sb. 9.00-12.30 i 14.00-17.30, zamkn. nd. i pn.; bezpł.), Avda. Luisa Todi 162' w którym zwiedzający mogą obejrzeć pozostałości z czasów, gdy miastem rządzili Rzymianie. Zainteresowani tym tematem powinni udać się do pobliskiego biura informacji turystycznej. Wewnątrz, pod przeszkloną podłogą znajdują się zachowane do dziś fundamenty rzymskiego magazynu. Sporą kolekcję narzędzi, zgromadzoną w latach 70. przez korsykańskiego etnografa, zafascynowanego portugalską kulturą, można podziwiać w nazwanym jego imieniem Museu Michel Giacometti (wt.-pt. i nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; bezpł.), Largo Defensores da Republica. Idąc na wschód Rua Arronches Junąueiro, do muzeum dochodzi się po 10-15 minutach. Historyczne dziś przedmioty, pochodzące z różnych zakątków Portugalii, to narzędzia używane przez ówczesnych kowali, koksowników, tkaczy wyrabiających kosze lub rzemieślników-wikliniarzy. Muzeum mieści się w świetnie zaadaptowanych pomieszczeniach dawnej fabryki wyrobów wikliniarskich. Miejsce to z pewnością zainteresuje miłośników etnografii. Szczegóły dotycząc* ne ora? innych fort ki dżipem, przeloty rze informacji tuj statkiem Galeoes i Informacje praktyczne po Setubalu można dojechać pociągiem, po drodze trzeba się jednak przesiadać. Znacznie łatwiejszy jest dojazd autobusem, odjeżdżającym co godzinę z Praga da Lspanha w Lizbonie (przejazd trwa godzinę; trasa: most 25 Kwietnia-Vila Fresca de Azeitao-Most Yasco da Gamy). Kursują tu również autobusy z Cacilhas (50 min-.1 godz.). Obydwie linie obsługuje firma Setubalase (ii265525051). Samochodem można dojechać najszybciej w ciągu 40 minut, jadąc trasą A2 od Mostu 25 Kwietnia lub z lotniska w Lizbonie przez Most Yasco da Gamy. Pociągi z Lizbony zatrzymują się przy Praga do Brasil, na północ od centrum. Pociągi podmiejskie wyruszają z położonego bliżej centrum dworca przy wschodnim końcu Praga 5 de Outubro, przy którym mieści się również biuro informacji turystycznej i dworzec autobusowy. W Setubalu znajdują się dwa biura informacji turystycznej: miejskie, naprzeciwko dworca pociągów podmiejskich w Casa do Corpo Santo na Praga do Quebedo (S265534222; pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.00-17.30), i regionalne, w pobliżu Av. Luisa Todi na Trayessa Frei Gaspar ("265539120; VI-IX pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.00-19.00, nd. 9.00-12.30, X-V wt.-pt 9.00-18.00, pn. i sb. 9.00-12.30 i 14.00-18.00). To ostatnie warto odwiedzić, żeby obejrzeć ruiny fabryki "przetwórstwa rybnego" jeszcze z czasów rzymskich, widoczne pod oszkloną podłogą. W obydwu biurach można otrzymać mapki; obsługa pomaga też w znalezieniu noclegów. Chcąc otrzymać informacje o pieszych wycieczkach w rejonie Arrabida (zob. s. 138), należy kontaktować się z zarządem Parąue Natural da Arrabida (o265524032; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.00), mającym siedzibę na Praga da Republica. NOCLLG7 Setóbal nie ma dobrego zaplecza noclegowego, ale ze znalezieniem zakwaterowania nie powinno być problemu, gdyż niewielu turystów decyduje się zostać w mieście na dłużej. Godne polecenia pensjonaty to: Residencial Bocage (•n265521598; (c)), przy Rua de Sao Cristovao 14, oferujący małe pokoje z łazienkami i telewizorem; oraz Residencial Setubalense (e265525790, fax 265525789; (r)), przy Rua Major Afonso Pala 17, z eleganckimi pokoikami i miłą atmosferą. Ten ostatni usytuowany jest w cichej, spokojnej części miasta. W zamku nad rzeką mieści się przepiękna Pousada Sao Fe-lipe (n265523844, fax 265532588, enatur@mail.telepac.pt; (r)). Z jej frontowych pokoi rozciąga się cudowny widok na ujście rzeki. W hoteliku jest też zaskakująco tania, a przy tym dobra restauracja, otwarta również dla gości z zewnątrz. Na zachód od miasta, poniżej zamku, przy Rua da Praia Saude, znajduje się pole kempingowe Tbcfl do Pai Lopes (s265522475). GASTRONOMIA I ŻYCIE NOCNE Restauracje specjalizujące się w daniach z ryb i owoców morza skupione są w części portowej oraz przy zachodnim końcu Avenida Luisa Todi. Najlepsza z nich to Labu-tes (Avenida 22 de Dezembro, przy wyjściu z Parąue do Bonfim), serwująca smaczne, niezbyt drogie portugalskie dania. Innym niedrogim lokalem, oferującym również stoliki na zewnątrz jest O Escondidinho, mieszcząca się przy Rua Jose António Ja-nuario da Silya 6. Można też pójść do restauracji w Pousada Sao Felipe (zob. wyżej). Sporo dobrych lokali znajduje się w okolicach targu (sprzedaje się tu głównie ubrania i niezbyt cenne, ale chętnie kupowane przez turystów drobiazgi). Znacznie bardziej obiecująco przedstawia się w Setubalu życie nocne, kwitnące w niemal każdym barze czy kafejce wzdłuż Avenida Luisa Todi. Wędrówkę po lokalach nocnych można rozpocząć w Cactus (Largo Dr Francisco Soveral), po drodze wpaść na chwilę do klubu muzycznego Absurdo (u wylotu Avenida Luisa Todi), by SESIMBRĄ / 139 138 / LIZBONA I OKOLICE w końcu dotrzeć do klubo-restauracji Tmpicalia. Za najlepsze kluby w mieście uchodzą: TGV (Estrada da Rasca 23; czynny czw.-sb.), nieco mniej pretensjonalny leo Taurus (3 km na wschód wzdłuż drogi N10) czy Teatro Luisa Todi (w weekendy odbywają się przedstawienia, a w tygodniu wyświetlane są filmy). Tróia Większość plaż Setubalu znajduje się na półwyspie Tróia - ogromnym pasie piasku wciskającym się w ujście rzeki Sado. Jako pierwsi osiedlili się w tym miejscu Fenicjanie, a po nich Rzymianie. Założone przez nich miasto Cetobńga zostało zalane przez morze w V w. Z tamtego okresu zachowały się m.in. pojemniki do solenia ryb. Dawniej, dzięki dzikim plażom i bujnej roślinności, półwysep należał z pewnością do pięk-niejszych miejsc w Portugalii. Dziś, zdominowany przez betonowe konstrukcje, jest jednym z wielu terenów wczasowych (posiada również własne pola golfowe). Obecnie planuje się wyburzenie wszystkich (z wyjątkiem dwóch) betonowych molochów, jednak dopiero w przyszłości okaże się, czy nowy, ekskluzywny kompleks mający powstać na miejscu tamtych budynków (w planach jest również przystań oraz kasyno) rzeczywiście wpłynie na rozwój tego obszaru. Najładniejsze i najmniej zaludnione plaże znajdują się około 20 minut pieszo na południe. Codziennie przez całą dobę kursują tu z Setubalu promy przewożące samochody (co 15-30 min, 6.00-23.00, w nocy co godz.; 160 esc., przewóz samochodu 700 esc.; w lecie turyści podróżujący samochodami powinni przygotować się na długie kolejki). Długich kolejek pozwala uniknąć przeprawa promem pasażerskim (jak wyżej; nie ma kursów nocnych]. Palmela Około 10 km na północ od Setubalu leży niewielkie miasteczko PALMELA. Przy ładnej pogodzie, ze znajdującego się w niej średniowiecznego zamku wspaniale widać Lizbonę, Setubal, ujście rzeki Sado i półwysep Tróia. Jest to główny ośrodek produkcji wina, stąd najważniejsze wydarzenia mają miejsce we wrześniu, kiedy niezwykle hucznie obchodzi się święto pierwszych zbiorów (Festa das Yindimas). Przez miasto przechodzą procesje, strzelają sztuczne ognie, urządzane są walki byków, a w wielkich beczkach ugniata się winogrona. Zamek, wewnątrz którego mieści się dawny kościół, został niedawno odrestaurowany z przeznaczeniem na urokliwy hotel - Castelo de Palmela (a212351226, fax 212330404, enatur@mail.telepac.pt; (r)). Tu również w licznych rzemieślniczych sklepikach sprzedaje się azulejos, sery oraz miejscowe wino w najlepszym gatunku. Na terenie zamku jest też kawiarnia i muzeum (wt.-pt. 10.00-12.20 i 14.00-17.30, sb.-nd. 10.00-13.00 i 15.00-17.30; bezpł.j, a w nim niewielka kolekcja znalezisk archeologicznych z okresu panowania Maurów. Informacji na temat noclegów udziela biuro informacji turystycznej ("212332122; pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-17.30, sb.-nd. 10.00-13.00 i 15.00-17.30; VI-IX tylko do 20.00), położone nieopodal muzeum. Jedną z propozycji jest O Moinho (w212351033; (r)) - dawny młyn. W tygodniu kursuje tu dziennie dziesięć autobusów, a w weekendy cztery z nich odjeżdżają z Praga de Espan-ha (40 min). Z Setubalu autobusy przyjeżdżają co 20 minut (podróż trwa 10-15 min). Pargue Natural da Arrabida Teren między Setubalem a Sesimbrą to PARQUE NATURAL DA ARRABIDA. Już z odległości wielu kilometrów widać 500-metrowe pasmo skał granitowych zwanych Serra da Arrabida. Kolumny kościoła Jezusowego w Setubal wykonane zostały właśnie z tutejszego granitu. Miejsce to swą niezwykłą popularność zawdzięcza dzikiej, górskiej przyrodzie. Na tym terenie żyją żbiki, borsuki, tchórze, myszołowy oraz or-ty. Zarząd główny parku, z siedzibą w Setubalu, organizuje dla wszystkich chętnych piesze wyprawy z przewodnikiem po okolicy (zob. s. 137). Autobusy jadące główną drogą z Setubalu do Sesimbry jzatrzymują się dość daleko od plaży) przejeżdżają przez V1LA FRESCA DE AZEITAO, gdzie warto się zatrzymać, aby zwiedzić winiarnię Jose Mańa da Fonseca (e212198940; pn.-pt. 9.00- -12.00 i 14.30-17.00; 230 esc.). Po darmowym oprowadzeniu (ok. 45 min) i darmowej degustacji, większość spragnionych wina turystów udaje się do miejscowego lokalu Setńbal Moscatel. Do Vila Fresca De Azeitao można dojechać autobusem z Praga de Espanha (co godzinę; 45 min). Na południe od tego miejsca znajduje się Quinta da Bacalhoa - prywatna XV-wieczna posiadłość, do której przylegają prześliczne ogrody (pn.-sb. 9.00-13.00; bezpł.), z pięknie przystrzyżonymi krzewami, sadzawkami oraz azulejos (otwarte dla zwiedzających). Za miastem znajduje się jedyne pole kempingowe - Picheleiios (s212181322). Turyści zmotoryzowani mogą jechać inną drogą, po której nie kursują autobusy. Kręta, nadmorska N379-1 prowadzi z Vila Fresca do ukrytego wśród klifów Conven-to da Arrabida. W tym pomalowanym na biało i mocno już podniszczonym XVI- -wiecznym klasztorze mieszkają franciszkanie. Klasztor należy do Fundagao Orient. Chcąc go zwiedzić, należy wcześniej zadzwonić - B213527002 lub 213474702. W pobliżu (trasą N 10-4 na południe), nad zatoką, leży niewielka wioska POR- TINHO DA ARRABIDA, w której znajduje się kilka pięknych i czystych plaż, na szczęście nie tak zatłoczonych, jak te na półwyspie Tróia. W maleńkim XVII-wie- cznym forcie mieści się obecnie Museu Oceanografico (Muzeum Oceanografii; wt.-pt. 10.00-16.00, sb.-nd. 15.00-18.00; 200 esc.), prezentujące zwierzęta morskie (okazy żywe, umieszczone w małym akwarium, oraz martwe, wypchane). Na terenie wioski znajdują się prehistoryczne jaskinie (udostępnione zwiedzającym), a na posiłki zaprasza nadmorska Restauiante Beira Mar (zamkn. śr.), w której za niewielką cenę można się posilić rybami lub owocami morza (spory wybór). Centio de Meigulho ((r)212183197, fax 212183656) oferuje drogie, atrakcyjne pokoje jednoosobowe, kilka dwuosobowych ((r)) lub samodzielny apartament dla pięciu osób ((r)). Niedaleko jest szkółka dla tych, którzy chcą posiąść sztukę nurkowania (mając certyfikat, można łatwo zorganizować sprzęt). Wioska graniczy z GALAPOS, zdecydowanie najpiękniejszą na całym wybrzeżu plażą, na której jest także kawiarnia. Dalej w kierunku Setubalu (im bliżej tego miejsca tym większe tłumy) rozciąga się dzika plaża Figueirinha oraz maleńka Praia de Albarąuel, kusząca jedynie restauracją nad brzegiem morza. W lecie trzy razy dziennie przyjeżdżają tu autobusy z Setubalu. W sezonie pod koniec dnia na zmotoryzowanych wracających do miasta czekają duże korki. Sesimbrą_____________- Podczas pobytu w miejscowości SESIMBRĄ warto choć raz wstać wcześnie rano i udać się na plażę, aby zobaczyć rybaków naprawiających sieci. Widok ten jest jedynym dowodem na to, że Sesimbrą była kiedyś wioską rybacką. Stare tradyc,e zostały iednak zepchnięte na bok, a miasto przerodziło się w popularny kurort nadmorski. Na równinnych terenach poniżej starej części Sesimbry wciąż wyrastają nowe hotele i betonowe konstrukcje. Mniej zamożni mieszkańcy Lizbony przyjeżdżają do miasteczka na jednodniowe wycieczki, natomiast ci najbogatsi zostają na dłużej w swycn 140 / LIZBONA I OKOLICE CABO ESPICHEL I PLAŻE / 141 letnich rezydencjach. Pomimo tłoku, jaki panuje w okresie wakacyjnym, miejscowość jest dość urokliwa. Wzdłuż długiego odcinka pięknej plaży znajdują się kawiarnie i restauracje, a przed każdą z nich wystawiony jest grill. Zapach smażonych dań roznosi się po całym mieście. Wznoszący się nad morzem XVII-wieczny Forte do Santiago (obecnie punkt kontroli celnej - Guarda Fiscal) dzieli plażę na dwa odcinki. Przy jednym miłośnicy sportów wodnych pływają na jachtach i nartach wodnych, na drugim spędzają czas plażowicze. Prawie półgodzinny spacer z centrum prowadzi do górującego nad Sesimbrą zamku mauretańskiego. Wewnątrz wałów obronnych zachował się kościół i ruiny zamku. Z murów można podziwiać przepiękną panoramę okolicy. W drodze powrotnej warto zajrzeć do Museu Municipal (Muzeum Miejskie; pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.00--17.30; bezpł.), położonego przy Avenida da Liberdade. Wewnątrz zgromadzono dokumenty historyczne dotyczące Sesimbry i eksponaty pochodzące z przeprowadzanych w okolicy prac wykopaliskowych. Przy pobliskiej Rua Joao de Deus znajduje się manuelińska Igreja da Mai (kościół Marii Panny). Warto wygospodarować też trochę czasu na zwiedzenie dawnego portu rybackiego. Przycumowane w Porto de Abrigo jaskrawo pomalowane łodzie oraz codzienny targ rybny, na którym kupić można m.in. owoce morza, stanowią niewątpliwą atrakcję tego miejsca. We wtorki Naval Club organizuje trzygodzinne rejsy łodzią do Cabo Espichel (tylko wt. 9.30; 3000 esc.), podczas których chętni mogą nurkować. Z kolei w soboty o 7.00 można popłynąć na ryby (wyprawa trwa ok. 6 godz.; 8000 esc.). Z centrum do portu prowadzi Ayenida dos Naufragos. Należy kierować się znakami do Forte do Cavalo, gdzie miejscowi próbują swych sił w łapaniu ryb tylko przy pomocy rąk. Informacje praktyczne Z Praga de Espanha w Lizbonie odjeżdża codziennie sześć autobusów do Sesimbry; z Cacilhas i Setubalu autobusy kursują co pół godziny. Jednak w lecie, gdy na moście tworzą się korki, znacznie krócej trwa podróż promem z Lizbony do Cacilhas (zob. s. 133), a stamtąd autobusem. Dworzec autobusowy w Sesimbrze położony jest przy Avenida da Liberdade, w odległości 5 minut od plaży. Aby dotrzeć do biura informacji turystycznej (o212235743; codz. VI-IX 9.00-20.00, X-V 9.00-12.30 i 14.00-17.30), należy iść aleją w stronę morza i skręcić w prawo za fortem. Biuro znajduje się o krok od równoległej do plaży Avenida dos Naufragos. NOCLEGI Sesimbrą nie ma zbyt dobrej bazy noclegowej, a kilka pensjonatów i drogich hoteli jest zawsze przepełnionych, jeśli ktoś nie zarezerwował noclegu, powinien skorzystać z usług biura informacji turystycznej, które pomaga znaleźć pokoje na kwaterach prywatnych. Można też spróbować szczęścia w centralnie położonym Residencial Chic (Travessa Xavier da Silva 2-6, na rogu Rua Candido dos Reis; o212233110; (r)), który oferuje miłe pokoje, niektóre z widokiem na morze. Równie cichy i wygodny Residential Ndutico (B212233233; (r)) mieści się przy Bairro Infante D. Henriąue 3. Wysoko ponad plażą wznosi się ekskluzywny Hotel do Mai (al 12233326, fax 212233888; (c)), z własnym basenem i ponad trzystoma pokojami. Za portem rybackim przy Forte do Cavalo znajduje się pole kempingowe (a212233905). Turyści zmotoryzowani mogą też zdecydować się na noclegi poza miastem w Ca-sa da Terńna (czynne tylko w lecie VI-IX; s212680264; (c)), rezydencji usytuowanej w Quintola de Santana, 3 km za Sesimbrą. Pomalowany na biało XIX-wieczny dom z ogrodem, basenem i tarasem ma tylko pięć pokoi, dlatego najlepiej zadzwonić wcze-' niej. Przez Santanę przejeżdża autobus do Cabo Espichel (zob. niżej). GASTRONOMIA I ŻYCIE NOCNE Wieczorami zarówno turyści, jak i mieszkańcy schodzą się do restauracji usytuowanych na wschód od fortu, przy Ayenida 25 de Abril. Dobrą opinią cieszy się Tony Bar (^212233199) i Nava Fortaleza (Largo dos Bombaldes). Bardzo popularna jest też położona nieco dalej Mańsąueira Filipe (codz. oprócz śr.). Lokal ten należy do najdroższych w Sesimbrze (od 4000 esc. w górę), podaje się w nim jednak wspaniałe ryby z grilla, ogromne porcje owoców morza i dość dobre wina. Jeszcze lepiej (i odpowiednio drożej) można zjeść w położonej naprzeciwko O Parol. W głębi, za Largo dos Bombaldes przy Rua Plinio Mesąuita 17, mieści się A Tasca de Ratinho (zamkn. śr.), której specjalnością są gotowane mieczniki ze śmietaną oraz porto. Tańsze restauracje (poniżej 2500 esc., lecz bez ogródków i ładnych widoków) skupione są przy nieco oddalonych od centrum uliczkach, odchodzących od Ayenida da Liberdade. Jedynie dania ze smażalni Santiago (po zachodniej stronie fortu, Ayenida dos Naufragos 22), można zjeść przy stolikach na zewnątrz. Przy alei na zachód od fortu mieści się również większość kawiarni i barów muzycznych. Wieczorem warto zajrzeć do De Facto (Ayenida dos Naufragos 26) i bardziej rockowego baru Sereia (Ayenida dos Naufragos 22), jak również do typowej piwiarni Bote Douro (Ayenida dos Naufragos 10). Bardziej ożywiona atmosfera panuje wMareante ( Ayenida. dos Naufragos 13) i A Galo (Rua Capitao Leitao 5) - barze usytuowanym na tarasie wychodzącym na morze, koło sklepu Safari ze sprzętem surfingowym. W lokalu podaje się wina domowej roboty (nie ma posiłków). Latem największą popularnością cieszą się kluby: Belle Epoch (przy Largo do Cal-vario) oraz dwa lokale przy Rua Prof. Fernandes Marąues - Yirtual i obecnie niezwykle popularny Bolina. Wszystkie kluby czynne są do 4.00. Cabo Espichel i plaże _________________ Z Sesimbry dwa razy dziennie kursują autobusy do oddalonego 1 1 km na zachód Cabo Espichel. Droga urywa się tu przy rozległym placu kościelnym, otoczonym z trzech stron XVIII-wiecznymi kwaterami dla pielgrzymów, obecnie coraz rzadziej używanymi. Plac leży niemal nad samym brzegiem morza. Surowe i rzeźbione przez wiatr klify sterczą niemal pionowo na wysokość kilkuset metrów. Na pobliskiej Pra-ia dos Lagosteiros odkryto ślady stóp dinozaurów. Kilka kilometrów na północ wzdłuż wybrzeża znajduje się do wioska ALDEIA DO MECO, do której z Sesimbry kursują cztery autobusy dziennie. Zapewniają one łatwy dojazd do południowych plaż Costa da Caparica (zob. s. 134). W okolicznych wioskach można wynająć pokoje, powstaje też coraz więcej pól kempingowych. Warto zatrzymać się na kempingu w Fetais (B212682978), pomiędzy Aldeia i Praia do Penedo. Najładniejszy i najczystszy odcinek plaży ciągnie się wzdłuż laguny przy Lagoa de Albufeira. 142 / LIZBONA I OKOLICE Informacje o połączeniach ROZDZIAŁ DRUGI POCIĄGI Cais do Sodre: Belśm (co 15-30 min; 7 min), Cascais (co 15-30 min; 30 min), Estoril (co 15-30 min; 25 min). Fliwial przez Barreiro: Albufeira (2-4 dziennie; 4 godz-6 godz. 45 min), Beja (3-4 dziennie; 2 godz. 30 min-5 godz. 30 min), Evora (z przesiadką w Casa Branca, 2-4 dziennie; 2-6 godz.), Faro (4-5 dziennie; 4 godz.-7 godz. 15 min), Pal-mela (co godz.; 40 min), Loule (5 dziennie; 4-7 godz.), Olhao (2-3 dziennie, 4 godz. 30 min-7 godz.), Setubal (20 dziennie; 55 min-2 godz.), Tavira (2-3 dziennie; 5-7 godz. 45 min), Viia Re-al de Santo António (2-3 dziennie; 5 godz. 30 min-8 godz.). Rossio: Queluz (co 15-20 min; 20 min), Sintra (co 15-20 min; 50 min), z przesiadką w Cacem do: Caldas da Rainha (8-10 dziennie; 2 godz.--5 godz. 30 min), Leiria (4-5 dziennie; 4-6 godz. 45 min), Mafra (11 dziennie; 50 min), Óbidos (10 dziennie; l godz. 55 min-2 godz. 20 min), Torres Vedras (8 dziennie; l godz. 10 min). Santa Apolonia: Abrantes (4 dziennie; l godz. 50 min-2 godz. 15 min), Aveiro (2 dziennie; 4 godz.-7 godz. 45 min; dodatkowe kursy z Oriente, 3 godz.); Braga (2 dziennie; 5-6 godz.), Castelo Branco (4-5 dziennie; 3 godz. 20 min-4 godz.), Coimbra (16 dziennie; 2 godz.-6 godz. 15 min, dodatkowe kursy z Oriente, 2 godz. 15 min), Covilha (4 dziennie; 4 godz. 30 min-5 godz. 30 min), Elvas (z przesiadką w Abrantes; 3 dziennie; 4 godz. 30 min), Figueira da Foz (z przesiadką w Cacem; 2 dziennie; 3 godz. 40 min), Guarda (4 dziennie; 5 godz. 30 min-7 godz.), Porto, dodatkowe połączenie do Hiszpanii (12 dziennie; 3 godz. 30 min-6 godz. 40 min), Santarśm (co godz.; 50 min- -1 godz. 5 min), Tomar (13 dziennie; l godz. 45 min-2 godz.). POCIĄGI MIĘDZYNARODOWE Santa Apolonia: Biarritz (l dziennie; 16 godz. 30 min), Bordeaux (l dziennie; 18 godz. 30 min), Caceres (l w nocy; 6 godz.), Madryt (l w nocy; 10 godz. 30 min), Paryż (l dziennie; 23 godz.), Salamanca (l dziennie; 8 godz. 30 min), San Sebastian (l dziennie; 14 godz. 30 min). AUTOBUSY Autobusy pospieszne kursują codziennie do wszystkich dużych miast w całej Portugalii. Szczegółowych informacji udziela obsługa głównego dworca autobusowego - Avenida Joao Crisóstomo (zob. s. 51). Autobusy innych linii mają oddzielne przystanki. Poniżej wymieniono kursy lokalne. Lizbona: Costa da Caparica (co 15-30 min; 30 min-1 godz.), Mafra (10 dziennie; l godz. 30 min), Ericeira (10 dziennie; l godz. 50 min), Evora (6-12 dziennie; 2 godz.), Fatima (10 dziennie; l godz. 30 min), Nazare (co godz.; l godz. 50 min), Palmela (co godz.; 40 min), Pe-niche (9 dziennie; l godz. 45 min), Sesimbra (7-9 dziennie; l godz. 30 min-2 godz.), Setubal (co 30 min; 45 min-1 godz.), Tomar (2-4 dziennie; 1 godz. 45 min), Torres Vedras (12 dziennie; 2 godz.), Vila Fresca Azeitao (co godz.; 45 min). SAMOLOTY Z Lizbony odlatują samoloty linii krajowych do: Bragangy, Chaves, Covilha, Faro, Porto, Vila Real, Viseu oraz na Maderę i Azory. Informacje o rozkładzie lotów można uzyskać w każdym biurze podróży. ESTREMADURI l RIBATEJO Regiony Estremadura i Ribatejo odgrywały ważną rolę w historii kraju, o czym świadczą liczne zachowane na ich terenie zabytki. Te stosunkowo bogate prowincje otrzymały od Unii Europejskiej znaczną pomoc finansową na restrukturyzację rolnictwa. Na niewielkim obszarze Estremadury i Ribatejo znajduje się także wiele uroczych miast, do których należą Alcobac.a, Batalha i Tomar. Ośrodki te, o niezwykle ciekawej zabudowie, oddalone są od siebie zaledwie o półtorej godziny jazdy autobusem. Inne atrakcje regionu to wyspa Berlenga, na którą kursuje prom z Peniche, średniowieczna osada Óbidos z jej murami obronnymi, okazałe jaskinie w Mira d'Aire, potężne zamki w Porto de Mós i Leirii oraz niewielka wysepka Almou-rol, położona pośrodku Tagu. Słoneczne i piaszczyste wybrzeże estremadurskie (dolna część Costa de Prata), podobnie jak Algarve, to doskonałe miejsce na odpoczynek. Zasłużoną opinią najpopularniejszych kurortów cieszą się tu Nazare i Ericeira. Poszukujący odosobnienia powinni zajrzeć w okolice Sao Martinho do Porto lub na położone na zachód od Leirii wybrzeże porośnięte pięknym sosnowym lasem Pinhal de Leiria. Wszystkie te atrakcyjne miejsca leżą w żyznym, pagórkowatym regionie Estremadura, z którego pięknem równać się może jedynie region Minho. Nizinne Ribatejo (co dosłownie oznacza "brzegi Tagu"), znane z hodowli byków, graniczy z mniej interesującym obszarem północno-zachodniego Alentejo. Jedyny powód, dla którego warto wybrać się w te okolice, to wizyta w jednym z małych miasteczek, gdzie odbywają się tradycyjne festiwale. Najsłynniejszy i najbardziej szalony z nich to Festa do Colete Encarnado (Festiwal Czerwonej Kamizelki) w miasteczku Vila Franca de Xi-ra, z uliczną gonitwą byków, zorganizowaną na wzór hiszpańskiej Pampeluny. Ericeira________________ ERICEIRA położona na występie skalnym, ok. 30 m ponad piaszczystymi plażami, obejmuje teren jednej z nielicznych pomiędzy Cascais a Peniche naturalnych zatok. Dzięki tak dogodnemu usytuowaniu w XIX w. powstał tu duży port, z którego wypływały statki w rejsy handlowe m.in. do Szkocji i Brazylii. Miasto zasłynęło jednak jako miejsce, w którym schronił się ostatni władca Portugalii, król Manuel II zwany Nie- ERICEIRA / 147 146 / ESTREMADURA I RIBATEJO NOCLEGI Casa do Soi 2 Hospedaria Bernado 3 PensaoVinnu's 4 Hotel Pedro o Pescador Hospedaria Fortunato 6 Hotel Vilazul 7 Residencial Gomes ^e_i i_jjj"p"- -3 >X f l- ,DoalCBHA RESTAURACJE l BARY A Parque dos Mariscos B Marlsqueira Jogo da Bolą C Restaurante Palio dos Marialvas n O Miradouro do Baleia E Bar Big Waves/Cadillac H F MaraVisU G O Barco/Disco Ourico szczęśliwym. 5 X 1910 r. przebywającego w pobliskiej Mafrze króla ostrzeżono przed nadciągającym z Lizbony rozwścieczonym tłumem republikanów. Portugalski monar. cha wiedząc, co spotkało jego ojca i starszego brata, pośpiesznie odpłynął z Ericeiry d0 Gibraltaru, gdzie stacjonujący Brytyjczycy przyjęli go z należnymi honorami. Manuel D osiadł w miasteczku Twickenham, by spędzić tam swe ostatnie dni. W pochodzącym z tego samego roku przewodniku Baedekera, Ericeira opisana jest jako "wioska rybacka o idealnych warunkach do morskich kąpieli". Mimo zmian, jakie zaszły w ostatnich latach, miasteczko zachowało wiele ze swej pierwotnej atmosfery. Niezaprzeczalnie Ericeira staje się prawdziwym kurortem. Główny plac wydzielono tylko dla pieszych a stary, XVII-wieczny fort, który służył niegdyś do obrony przed algierskimi piratami' ma być przekształcony w luksusowy hotel [pousada}. Warto pamiętać, że podczas ostatniej wojny to piękne nadatlantyckie kąpielisko gościło przede wszystkim polskich uciekinierów, którzy drogą przez Pireneje przybywali tu z Francji. W tymczasowych kwaterach w Figueira da Foz i Ericeirze Polacy oczekiwali na transport do Anglii lub Ameryki. Portugalczykom Ericeira kojarzy się przede wszystkim z owocami morza (zwłaszcza homarami i langustami), nawet nazwa miasteczka pochodzi od słów ourifos do mai (jeż morski). U podnóży klifów w specjalnych zbiornikach hoduje się małże. Położony w centrum miasta niewielki Praga da Republica tętni życiem - na tym głównym rynku pełno jest ogródków, kafejek i wyśmienitych ciastkarni. Od połu-dniowo-zachodniego krańca rynku do głównej miejskiej plaży, Praia do Sul, prowadzi Rua Dr Eduardo Burnay, przy której znajduje się najwięcej barów i restauracji. Inne plaże położone na północ od miasteczka to Praia do Norte i oddalona o 15 minut drogi od centrum Praia do Sao Sebastiao, ładniejsza, mniej zatłoczona i popularna szczególnie wśród amatorów windsurfingu. Najbardziej kusząca wydaje się plaża w środkowej części wybrzeża Porto de Pesca, lecz ze względu na pracujących tam rybaków kąpiel w morzu jest zabroniona. W razie niepogody zawsze można popływać w basenie przy Hotel de Tuńsmo (1000 esc.) mieszczącym się zaraz za ładnym parkiem Santa Maria, gdzie znajdują się korty tenisowe. Chcąc spróbować swych sil w surfingu, można skorzystać z wypożyczalni sprzętu Ultimar przy Rua 5 de Outu-bro 37 (nieczynna w niedziele). Warto pojechać na północ od Ericeiry (najlepiej autobusem z Praga dos Navigantes), by zobaczyć zupełnie dziewicze plaże; na jednej z nich, oddalonej od miasta o 3 km Praia da Riberia d'Ilhas, organizowane są mistrzostwa świata w pływaniu na desce. Jednak najpiękniejsza plaża w okolicy to ta położona w zacisznej wiosce Sao Lourengo, ok. 5 km na północ od Ericeiry. Informacje praktyczne_______________ Niemal co godzinę autobusy odjeżdżają do i przyjeżdżają z Mafry (zob. s. 131) oraz Lizbony, co czyni Ericeirę dogodnym pierwszym lub ostatnim przystankiem w regio- nie Estremadura,- istnieją też połączenia z Sintrą. Autobusy zatrzymują się przy końcu Rua Prudencio Franco da Trindade, prowadzącej na rynek. Biuro informacji turystycznej przy Rua Dr. Eduardo Burnay 33a (codz.; VII-VIII 9.00-24.00, IX-VI 9.00--22.00; B261863122, fax 261865909), pomaga znaleźć wolne kwatery prywatne. Ogłoszenia o pokojach do wynajęcia umieszczane są w barach i restauracjach na terenie całego miasta. Noclegi Pensjonaty i hotele są zasadniczo niedrogie i przyjemne (poniższa lista uwzględnia tylko najlepsze), ale w większości czynne tylko w sezonie; ośrodki działające przez cały rok, w okresie zimowym znacznie obniżają ceny swoich noclegów. W Parąue Mil Regos, tuż za Praia do Sao Sebastiao znajduje się dobrze wyposażony kemping 1^261/862706), namiot można też rozbić na kempingu Sobieiio (zob. s. 131). Casa do Soi, Rua Prudencio Franco da Trindade l (w261864400). Niewielki, ale wygodny dom przy końcu stromej ulicy biegnącej w kierunku miasta; pokoje małe, niektóre z osobnymi łazienkami. (J). Hospedaria Bernado, Rua Prudencio Franco da Trindade 17 ("261862378). Zadbany, sympatyczny pensjonat, położony niedaleko rynku. vJ%A C-H ^Ł \\ Noclegi W okresie letnim, zwłaszcza w sierpniu, trudno jest tu znaleźć wolne miejsca noclegowe. Zdarza się, że niektórzy mieszkańcy oferują kwatery prywatne, ale lepiej zwrócić się o pomoc w tej sprawie do biura informacji turystycznej. O wolne pokoje można pytać (poza sezonem, lub wcześnie rano) w wymienionych poniżej pensjonatach. Przy drodze prowadzącej do miasta, po drugiej stronie rzeki Lagóa (niedaleko dworca autobusowego) usytuowane jest miejskie pole kempingowe (o262789529), natomiast prywatny Camping Peniche Piaia ("262783460) znajduje się na półwyspie w północnej części nabrzeża. Residencial Felita, Largo Prof. Francisco Freire (^262782190). Pokoje raczej nieciekawe, budynek hotelu nowoczesny. (r). Residencial Katekero, Ayenida do Mar 76, ("262787170). Średni standard. Niektóre pokoje z widokiem na morze, wszędzie telewizory. (r). Residencial Maritimo, Rua Jose Esteyao (*r262782850). Tuż za przystanią. Pokoje dość zwyczajne, za to z łazienkami. @. Residencial Mili, Rua Jose Esteyao 45 (s262787107).Wygodny, dobre warunki i gościnni właściciele. (r). Residencial Maciel, Rua Jose Esteyao 38 (n262784685). Niedrogi, położony w samym centrum miasta,- czyściutkie, doskonałe pokoje. (r) Residencial Yasco da Gama, Rua Jose Esteyao (o262781902). Pensjonat o dobrym standardzie. Usytuowany w centrum; pokoje z telewizore/m i łazienką. W cenę wliczone śniadanie. (r)- Gastronomia Wzdłuż Avenida do Mar usytuowanych jest wiele restauracji (większość z nich dobrej kategorii), gdzie nawet największe głodomory zadowolą się podawanymi w nich ogromnymi porcjami. W pobliżu przystani, przy Largo da Ribeira, znajdują się &' staurante Gaivota (mewa) i Restaurants Onda Azul (błękitna fala), serwujące potrawy z owoców morza, niekiedy przyrządzane na wystawianym na zewnątrz grillu. Niedaleko Arą. Paulino Montez, przy rynku znajduje się świetny bar przekąskowy, gdzie warto zjeść śniadanie lub kupić prowiant na piknik. Jest to także ulubione miejsce spotkań żon rybaków. Przychodzą tu, ubrane w dziergane na drutach czapeczki j skarpety, popijają kawę-espresso z dużą ilością cukru, zwaną bica i przy okazji zakupów wymieniają najnowsze ploteczki. Wieczorem można przyjemnie spędzić czas w nadmorskich barach, przy dobrym drinku i w miłym towarzystwie. Berlenga______________________ Widoczna z przylądka, położona w odległości 10 km od wybrzeża BERLENGA (Ilha Berlenga) przywodząca na myśl romantyczne szkockie wysepki, zaskakuje w południowym krajobrazie. Mimo niewielkiej powierzchni (1,5 km2), jest największą wysepką niewielkiego archipelagu. Nieregularna linia brzegowa obejmuje groty, miniaturowe fiordy, a także niezwykłe formacje skalne. Latem morze jest tu spokojne i krystalicznie czyste, dlatego przyciąga amatorów nurkowania i pływania z akwalungiem (przy czym uprawianie tych sportów na wodach Oceanu Atlantyckiego należy do rzadkości). Berlengę zamieszkuje jedynie garstka rybaków, bowiem wysepka otrzymała status rezerwatu przyrody - żyją tu tysiące nadmorskich ptaków, m.in. mewy, maskonury i kormorany. Ptaki siedzące na wysokich gałęziach drzew, panują tu wszechwładnie i bezwzględnie, zostawiając wyraźny ślad swej obecności na każdym napotkanym przedmiocie. Prowizoryczne ścieżki oznaczone są kamieniami, a strażnicy pilnują turystów, aby nie wkraczali na obszar chroniony i nie płoszyli ptactwa. Wyspa Życie toczy się tu wokół głównej przystani, z kolorowymi łodziami rybackimi oraz niewielką, piaszczystą plażą. W szczycie sezonu robi się tu dosyć tłoczno, zresztą wystarczy garstka turystów, aby zapełnić ten niewielki obszar. Cała zabudowa wysepki to kilka baraków, przeciętny sklep i latarnia. W pobliżu mieści się restauracja z barem Pavilhdo Mai e Soi (a262750331; (c)), w której można także wynająć pokój (dość drogo). Do XVII-wiecznego Forte de Sao joao Baptista (fortu św. Jana Chrzciciela), położonego w pobliżu latarni morskiej dochodzi się bardzo wąską groblą. Obecnie mieści się tu skromne schronisko młodzieżowe (o262785263; (r)) z ogólnodostępną kuchnią (jedzenie i pościel we własnym zakresie). Rezerwacji należy dokonać z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem. Kemping (500 esc. od osoby) znajduje na skalistych zboczach, powyżej przystani. Osoby planujące pobyt na wyspie powinny zarezerwować wcześniej miejsca w biurze informacji turystycznej w Peniche - najlepiej z pewnym wyprzedzeniem wysłać pisemne zawiadomienie. Na przystani czynna jest wypożyczalnia łódek, którymi można zwiedzać rejon wybrzeża, a przy bardziej wzburzonym morzu warto wybrać się na przejażdżkę motorówką (z przewodnikiem kosztuje ona kilkaset escudos). Koniecznie trzeba zobaczyć Purado Grandę, piękny, 75-metrowy tunel, który kończy się przy otoczonej stromymi klifami Cova do Sonho (jaskini snów). Dojazd Firma Yiamar obsługuje promy kursujące z Peniche na Berlengę. Podróż, w zależności od pogody, trwa około godzinę (dłużej przy wysokiej fali). Sezon wycieczkowy trwa ° *5 IX; w lipcu i sierpniu promy odpływają z przystani trzy razy dziennie 11.30 i 17.30; z powrotem 10.30, 16.30 i 18.30), natomiast w maju, czerwcu ÓBIDOS / 155 JS4 / ESTREMADURA I RIBATEJO i wrześniu tylko raz dziennie (10.00; powrót o 16.30). Bilet powrotny kosztuje 3000 esc. Dziennie sprzedaje się ich nie więcej niż 300, a jedna osoba może kupić jednorazowo pięć biletów. W lipcu i sierpniu trzeba niekiedy wstać o szóstej rano (ka-sy otwierają o 8.00), aby zarezerwować bilet na prom na następny dzień. W pozostałych miesiącach nie ma problemu z kupieniem go w dniu wyjazdu. Miejsca zarezerwować też można w dwóch innych firmach przewozowych - Turpesca (^262789960) i Berlenga Praia (s262782636). Przez cały rok, z wyjątkiem grudnia, firmy te organizują rejsy łodziami pod warunkiem, że znajdą się przynajmniej cztery osoby chętne na wycieczkę. Bilet w dwie strony kosztuje 3000 esc. i obejmuje zwiedzanie jaskiń. Powyższe firmy zajmują się również organizacją czterogodzinnych wypraw dla wędkarzy i nurków. Potrzebny sprzęt wypożycza Grube Na-val (tr262782568 lub 262782550), niedaleko starego portu w Peniche. Dobrze jest wiedzieć, że od czerwca do września z usług firmy Turpesca skorzystać mogą jedynie osoby zamierzające nocować na wyspie, a w pozostałe miesiące zabierani są wyłącznie jednodniowi wycieczkowicze. Miejsca na łodziach płynących na wyspę rezerwować można na przystani poniżej fortu. W przypadku niesprzyjającej pogody rozkład jazdy może ulec zmianie, a niektóre kursy będą odwołane. Niezależnie od wysokości fal, w czasie rejsu zazwyczaj mocno kołysze. Turyści o słabych żołądkach powinni wyruszać na czczo, by uniknąć kontaktu z imponującą kolekcją kubłów zgromadzonych pod siedzeniami promu! Óbidos Zgodnie z wielowiekową tradycją, królowie portugalscy w dniu ślubu ofiarowywali swym wybrankom ÓBIDOS, nazywane odtąd "miastem ślubów". Zwyczaj ten pochodzi z 1282 r., kiedy to król Dinis po raz pierwszy uczynił z miasta prezent ślubny dla pięknej królowej Izabeli. Od tego czasu niewiele się tu zmieniło. Maleńkie Óbidos, otoczone wysokimi, średniowiecznymi murami, z brukowanymi ulicami, pobielanymi domami w błękitno-żółty szlaczek, robi fantastyczne, bajkowe wrażenie. Tę szczególną atmosferę miasteczka tworzą dodatkowo liczne kręte schody prowadzące na mury obronne, skąd roztacza się widok na okoliczne wioski, wiatraki i winnice. Trudno dzisiaj uwierzyć, że 500 lat temu, kiedy Peniche była jeszcze wyspą, morze sięgało podnóży pasma górskiego, na którym leży Óbidos, natomiast łodzie cumowano poniżej murów miasta. W XV w. morze cofnęło się, tworząc żyzną, zieloną równinę z niewielkim jeziorem. Z tego powodu Lagoa de Óbidos ma jedynie wąskie i płytkie ujście do morza. Miasteczko oczywiście cieszy się popularnością wśród turystów, w związku z czym otacza je gęsta zabudowa. Jego starą część można jednak obejść wąską ścieżką (miejscami "tylko dla odważnych" bez żadnych zabezpieczeń), biegnącą wzdłuż okalających je murów. Z tej perspektywy Óbidos wydaje się bardziej tajemnicze i jakby odizolowane od reszty świata. Warto tu spędzić choćby jedną noc, by przekonać się, że rzeczywiście wieczorami miasto pustoszeje, odzyskując swój niepowtarzalny urok. Miasto___________________________ Najciekawszą budowlą w mieście jest zwieńczony masywnymi wieżyczkami zamek (castelo) króla Dinisa, który przekształcono w wytworny hotel typupousada (zob. niżej: Noclegi). Poniżej zamku, u zbiegu ulic przy małym ryneczku znajduje się Igteja je Santa Maria. W tym kościele parafialnym, w 1444 r. odbył się ślub 10-letniego króla Afonsa V z jego ośmioletnią kuzynką Izabelą. Świątynia pochodzi wprawdzie z okresu renesansu, ale jej wnętrza pokrywa typowa dla sztuki portugalskiej mozaika z małych ceramicznych płytek w biało-niebieskie wzorki, zwanych azulejos (nazwa pochodzi od arabskiego al-zuich - "szklana lub ceramiczna płytka"). Sztuka układania kompozyt z kolorowych płytek znana była od stuleci Arabom, którzy rozpowszechnili ją na Półwyspie Iberyjskim. Przy ścianie po lewej stronie kościoła znajduje się ciekawy nagrobek, dłuta samego Nicolasa Chantereine'a, znanego francuskiego rzeźbiarza, tworzącego na terenie Portugalii w pierwszej połowie XVI w. Z prawej strony ołtarza zwraca uwagę ozdobna, pięknie malowana nastawa ołtarzowa zwana retabu-lurri. Jest to dzieło Josefy de Óbidos (właśc. Josefy de Ayala), jednej z najwybitniejszych portugalskich artystek, a zarazem jednej z nielicznych kobiet, których prace zostały zauważone przez krytyków sztuki. Josefa, urodzona w Sewilli w 1634 r., większość życia spędziła w klasztorze w Óbidos. Karierę artystyczną rozpoczęła serią akwafort i miniatur, a świadectwem jej wspaniałych zdolności ukazywania najdrobniejszych szczegółów są też późniejsze, pełnowymiarowe prace o charakterze religijnym. Jeden z portretów jej autorstwa obejrzeć można w pobliskim muzeum, mieszczącym się w dawnym ratuszu (codz. 10.00-12.30 i 14.00-18.00; 250 esc.). Co roku w październiku, w wielu obiektach na terenie miasta odbywa się Festiwal Muzyki Dawnej. Bardzo możliwe, że nowo wybudowana sala koncertowa (Casa da Musica) znajdująca się u wylotu Porta da Vila, przy Rua Direita, zachęci władze do organizowania w przyszłości podobnych imprez. Tłoczno tutaj i gwarno w ostatnią lub przedostatnią niedzielę sierpnia, w "Dniu Turysty, kiedy można za darmo napić się wina. W poszukiwaniu ciekawych pamiątek warto wybrać się na Rua Direita, gdzie w sklepach, takich jak m.in. Casa Mourisco czy centrum rzemiosła, sprzedawane są regionalne wyroby ceramiczne, obrazy i rzeźby. Informacje praktyczne____________________ Autobusy kursujące z Caldas da Rainha (6 km na północ) i Peniche (24 km na zachód), zatrzymują się w pobriżu Porta da Vila. Przy Rua Direita biegnącej przez centrum miasta, znajduje się biuro informacji turystycznej (pn.-pt. 9.30-19.00, sb. i nd. 9.30--13.00 i 14.00-19.00; s262959231). Dworzec kolejowy usytuowany jest u podnóża grzbietu,- nie ma tu kas biletowych, dlatego za przejazd płaci się w pociągu u konduktora. Osoby bez ciężkiego bagażu mogą przejść przez tory i schodami dojść do bramy miejskiej koło Pousada do Castelo, na przeciwległym końcu Rua Direita. W przeciwnym razie, aby dojść do Porta da Vila, należy iść ulicą, która wznosi się łagodniej. Noclegi Noclegi są dość drogie, chyba że uda się znaleźć wolne miejsce w kwaterach prywatnych (zwykle (r)). Zdarza się, że ich właściciele już na dworcu autobusowym proponują wygodne lokum. Nieliczne ogłoszenia wywieszane są też w oknach domów, spośród których godny polecenia jest ten przy Rua Direita 40 (u262959188). A oto wykaz wyróżniających się hoteli i pensjonatów: Albergaria Josefa de Óbidos, Rua Dr Joao de Ornelas (o262959228). Nowoczesny, położony _a murami miasta hotel z klimatyzacją, telewizory we wszystkich pokojach. W cenę wliczone śniadanie. (c). Albergaria Rainha Santa Isabel, Rua Direita (0262959323). Za starannie odrestaurowaną, n° , .ą fasadą budynku kryje się nowoczesny hotel z windą, salonem i barem. W cenę wliczo-e obfite śniadanie. Okna niektórych balkonów wychodzą na główną ulicę. (r). 156 / ESTREMADURA I R1BATEJO CALDAS DA RAINHA / 157 trzyma- Casa da Relógio, Rua da Grają (n262959282). XVIII-wieczna rezydencja z kamiennym zega. rem słonecznym, usytuowana za murami miasta. 6 dwójek, wszystkie z łazienką. Korzystna relacja jakości do ceny. (r). Casa do POC.O, Travessa da Rua Nova (s262959358). Pensjonat poniżej zamku, w odnowio-nym budynku wzniesionym na fundamentach domu, pochodzącego z czasów panowania Maurów. Z tego okresu zachowała się też studnia na dziedzińcu. Tylko 4 dwójki, wszystkie z łazienkami. W barze w sobotnio-niedzielne wieczory, warto posłuchać tradycyjnej, portugalskiej muzyki fado. (r). Estalagem do Convento, Rua Dr. Joao de Ornelas jtó62959214). Niewielki klasztor żeński niezbyt gustownie przerobiony na hotel. Największą zaletą są letnie obiady (drogie) na patio. (r). Pousada do Castelo (a262959105). Stosunkowo niewielki, ale mimo to jeden z najlepszych i najdroższych portugalskich hoteli typu pousada - warto tu wstąpić chociażby na poranną filiżankę kawy lub popołudniową herbatę.(r). Residencial Martim de Freitas, Estrada Nacional 8 (w262959185). Przy drodze prowadzącej do Caldas da Rainha. Ogromne, skromnie umeblowane pokoje. Mila atmosfera, w cenę wliczone śniadanie. @. Gastronomia Restauracje nastawione są na turystów przyjeżdżających w te strony na jednodniowe wycieczki. Choć nie wyróżniają się specjalnym klimatem, serwują niezłe jedzenie, którego jedyną wadą są wyższe od przeciętnych ceny. Cafe Restaurante 1° de Dezembro, Largo Sao Pedro, obok kościoła. Najlepsze miejsce na tani posiłek, choć obsługa nieco opieszała. Casa de Ramiro, Rua Porta do Yale. Stary dom tuż za murami miasta, urządzony w stylu arabskim. Doskonałe potrawy z grilla w umiarkowanych cenach. Zamkn. czw. i I-II. Estalagem do Coiwento, Rua Dr. Joao de Ornelas. Wyśmienite i drogie potrawy podawane na uroczym patio, stąd zaskakuje niska cena menu turystycznego (ementa turistica} - tylko 2800 esc. od osoby. Restaurante Alcaide, Rua Direita, naprzeciwkoko Albergaria Rainha Santa Isabel (•S262959220). Świetne miejsce dla osób lubiących jadać na tarasie (najlepiej przyjść wcześniej lub zarezerwować stolik). Drogo. Zamkn. pn. i XI. Restaurante O Conąuistador, Rua Josefa de Óbidos, przecznica Rua Direita. Blisko Porta da Vila. Godne polecenia są zupy oraz kaczka; menu turystyczne [ementa turistica) w granicach 1500 esc. od osoby. Caldas da Rainha Miasteczko CALDAS DA RAINHA (zdroje królowej), 6 km na północ od Óbidos, swoje powstanie zawdzięcza królowej Leonorze, małżonce Jana II. Monarchini, przemierzająca kraj powozem, przypadkowo zatrzymała się w miejscu, które zasłynęło później jako uzdrowisko. Niezwykłe właściwości miejscowych wód siarczanych sprawiły, że królowa założyła w Caldas da Rainha pierwszy szpital uzdrowiskowy. Od tej pory przez ponad cztery wieki trwał królewski patronat nad miastem. Odkrywcza wizyta królowej miała miejsce w roku 1484, jednak szczyt popularności uzdrowisko osiągnęło dopiero w XIX w. kiedy to, jak inne europejskie kurorty, stało się w tej samej mierze sanatorium, co miejscem spotkań towarzyskich. Angielski autor powieści grozy William Beckford, w drodze do Batalha i Alcobaga (opisanych w Podróżach 0 Hiszpanii i Portugalii) na krótko zatrzymał się w Caldas da Rainha, by stwierdzić, że jest to miejsce tyle ciekawe co przygnębiające. Zachował się następujący opis uzdrowiska: "jedna na dziesięć-dwanaście osób to reumatyk lub sparaliżowany inwalida z powykręcanymi kończynami, wykrzywionymi ustami, którego do wód wozi się na wózku inwalidzkim". Zadziwiająco mało przetrwało z okresu, kiedy miasteczko tak hojnie wspierane by-jo przez ówczesnych władców Portugalii, warto jednak zatrzymać się tu na krótko w podróży do Nazare lub Alcobaga. Niedaleko Praga da Republica, gdzie każdego ranka odbywa się targ owocowy, znajduje się królewski szpital uzdrowiskowy, ale kąpiel w gorących siarczanych wodach dozwolona jest tylko dla osób posiadających skierowanie od lekarza. Działa tu również muzeum (wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; 200 esc.), na obrzeżach uzdrowiska wznosi się imponująca dzwonnica w stylu manu-elińskim, którego specyfika polegała na łączeniu elementów gotyckich z symboliką morską. Dzwonnica przylega do szpitalnego kościoła Nossa Senhora do Pópulo, w którego zakrystii oglądać można dzieło pędzla Josefy de Óbidos Madonna z Dzieciątkiem. W pobliskim Parku Karola I mieści się Museu de Jose Malhoa (Muzeum Jose Mal-hoa; wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; 250 esc.; w niedzielne poranki bezpł.), gdzie oprócz dzieł artysty wystawiane są obrazy innych malarzy tworzących pod koniec XIX w. Na obrzeżach parku znajdują się kolejne dwa muzea: Atelier Museu Antó-nio Duarte (Muzeum Atelier António Duarte; pn.-pt. 9.00-13.00 i 14.00-18.00, sb. i nd. 10.00-13.00 i 14.00-18.00; 250 esc.), poświęcone sławnemu rzeźbiarzowi oraz dużo ciekawsze Museu da Ceramica (Muzeum Ceramiki; wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; 250 esc.), gdzie zebrano oryginalne prace miejscowego garncarza oraz karykaturzysty, Rafaela Bordalo Pinheiro. Na szczególną uwagę zasługują naturalnej wielkości postacie ukazujące Mękę Pańską. Caldas słynie z tradycyjnych wyrobów ceramicznych. Należą do nich m.in. osobliwe przedmioty o fallicznym kształcie, których niesłabnąca popularność w Portugalii ma swe źródła jeszcze w pogańskim kulcie płodności. W lipcu lub październiku w Expooeste, przemysłowej części miasta, położonej na północny zachód od linii kolejowej, odbywają się Międzynarodowe Targi Ceramiki (Feira Nacional da Ceramica). Informacje praktyczne ________________ Zarówno dworzec autobusowy, jak i kolejowy położone są niedaleko Praga da Republica, gdzie latem działa biuro informacji turystycznej (pn.-pt. 9.00-19.00; sb. ind. 10.00-13.00 i 15.00-19.00; o262831003). Główna siedziba biura znajduje się obok ratusza przy Praga 25 de Abril (te same godz. otwarcia i nr telefonu). Noclegi lak na miejscowość uzdrowiskową przystało, Caldas da Rainha dysponuje dobrą ba- zą noclegową, przy czym ceny w większości są umiarkowane. Caldas Internacional Hotel, Rua Dr. Figueiróa Rego 45 (a262832307). Najelegantszy (choć sztampowy) hotel w mieście. (r). Pensao Central, Largo Dr. Jose Barbosa (w262831914). Przyjemny pensjonat, a -A"mocześnie Wiejsce urodzenia malarza Jose Malhoa. Śniadanie wliczone w cenę. (r). Residencial Estremadura, Largo Dr. Jose Barbosa 23 (n262832313) g°uny, usytuowany w centrum, ale ceny zbyt wygórowane. (r). Residencial Europeia, Rua Almirante Candido dos Reis 64 ("262831508). mm elegancki hotel z masywnymi drewnianymi meblami. (r). 156 / ESTREMADURA I RIBATEJO CALDAS DA RAINHA / 157 "i Portugalii] na krótko zatrzymał się w Caldas da Rainha, by stwierdzić, "[e jsce tyle ciekawe co przygnębiające. Zachował się następujący opis iest w, . a na dziesięć-dwanaście osób to reumatyk lub sparaliżowany inwa-jynu konczynami, wykrzywionymi ustami, którego do wód wozi się Casa da Relógio, Rua da Graca (a262959282). XVIII-wieczna rezydencja z kamiennym rem słonecznym, usytuowana za murami miasta. 6 dwójek, wszystkie z łazienką Kor ZCSa" relacja jakości do ceny. (r). ^'la Casa do Po?o, Travessa da Rua Nova (s262959358). Pensjonat poniżej zamku, w odn nym budynku wzniesionym na fundamentach domu, pochodzącego z czasów panów*0" Maurów. Z tego okresu zachowała się też studnia na dziedzińcu. Tylko 4 dwójki, wszy "i? z łazienkami. W barze w sobotnio-niedzielne wieczory, warto posłuchać tradycyjnej port skiej muzyki fado. (r). ' gal~ Estalagem do Coiwento, Rua Dr. Joao de Ornelas (tó62959214). Niewielki klasztor żeński • zbyt gustownie przerobiony na hotel. Największą zaletą są letnie obiady (drogie) na patio (r) 'C Fousada do Castelo (^262959105). Stosunkowo niewielki, ale mimo to jeden z najlepszy h i najdroższych portugalskich hoteli typu pousada - warto tu wstąpić chociażby na poranna f liżankę kawy lub popołudniową herbatę.(r). ' Residencial Martim de Freitas, Estrada Nacional 8 (tó62959185). Przy drodze prowadzące' do Caldas da Rainha. Ogromne, skromnie umeblowane pokoje. Miła atmosfera, w cenę \vlj' czone śniadanie. (c). Gastronomia Restauracje nastawione są na turystów przyjeżdżających w te strony na jednodniowe wycieczki. Choć nie wyróżniają się specjalnym klimatem, serwują niezte jedzenie, którego jedyną wadą są wyższe od przeciętnych ceny. Cafe Restaurante 1° de Dezembro, Largo Sao Pedro, obok kościoła. Najlepsze miejsce na tani posiłek, choć obsługa nieco opieszała. Casa de Ramiro, Rua Porta do Yale. Stary dom tuż za murami miasta, urządzony w stylu arabskim. Doskonałe potrawy z grilla w umiarkowanych cenach. Zamkn. czw. i I-II. Estalagem do Convento, Rua Dr. Joao de Ornelas. Wyśmienite i drogie potrawy podawane na uroczym patio, stąd zaskakuje niska cena menu turystycznego (ementa tuństica] - tylko 2800 esc. od osoby. Restaurante Alcaide, Rua Direita, naprzeciwkoko Albergańa Rainha Santa Isabel ("262959220). Świetne miejsce dla osób lubiących jadać na tarasie (najlepiej przyjść wcześniej lub zarezerwować stolik). Drogo. Zamkn. pn. i XI. Restaurante O Conąuistador, Rua Josefa de Óbidos, przecznica Rua Direita. Blisko Porta da Vila. Godne polecenia są zupy oraz kaczka; menu turystyczne (ementa tuństica) w granicach 1500 esc. od osoby. Caldas da Rainha Miasteczko CALDAS DA RAINHA (zdroje królowej), 6 km na północ od Óbidos, swoje powstanie zawdzięcza królowej Leonorze, małżonce Jana II. Monarchini, przemierzająca kraj powozem, przypadkowo zatrzymała się w miejscu, które zasłynęło później jako uzdrowisko. Niezwykłe właściwości miejscowych wód siarczanych sprawiły, że królowa założyła w Caldas da Rainha pierwszy szpital uzdrowiskowy. Od tej pory przez ponad cztery wieki trwał królewski patronat nad miastem. Odkrywcza wizyta królowej miała miejsce w roku 1484, jednak szczyt popularności uzdrowisko osiągnęło dopiero w XIX w. kiedy to, jak inne europejskie kurorty, stało się w tej samej mierze sanatorium, co miejscem spotkań towarzyskich. Angielski autor powieści grozy William Beckford, w drodze do Batalha i Alcobaga (opisanych w Podróżach , . oW że na w°zku M maj0 przetrwało z okresu, kiedy miasteczko tak hojnie wspierane by-ZW1Jczesnych władców Portugalii, warto jednak zatrzymać się tu na krótko )o P^L, . Pensao Restaurante Ribamar, Rua Gomes Freire 9 (tr26255158). Naprzeciwko biura informacji turystycznej. Z niektórych pokoi widać plażę. Łazienki wykładane azulejos. W cenę wliczone śniadanie. (r). Quinta do Campo, Valado dos Frades (Tr262577135, fax 262577555). Usytuowana w zacisznym miejscu, 6 km w głąb lądu posiadłość to dawne kolegium rolnicze, założone przez zakonników w XIV w.; doskonała baza wypadowa dla turystów z własnym środkiem transportu. Na rozległych terenach, przyległych do ąuinta, znajdują się rozmaite obiekty sportowe, m.in. basen i korty tenisowe. (c). Residencial Beira-Mar, Ayenida da Republica 40 (ir262561358; zamkn. XMI). Przyjemny hotel przy samej plaży z dużymi, przestronnymi pokojami i osobnymi łazienkami; niektóre pokoje z widokiem na morze. W cenę wliczone śniadanie. (r). Residencial Cubata, Ayenida da Republica 6 (o262561706). Świetne położenie, z niektórych pokoi widać morze. Usytuowany między biurem informacji turystycznej a dolną stacją kolejki linowej. O. Residencial Marina, Rua Mouzinho de Albuąuerąue 6 ("262551541). Przyjemny hotel o dobrym standardzie. Od Pensao Central trzeba iść ulicą w dół. (r). Gastronomia Najwięcej restauracji i kawiarni mieści się przy Ayenida da Republica i na kilku placach usytuowanych w pobliżu tej ulicy. Aąuario, Largo das Caldeiras 13. Jeden z najlepszych lokali przy tym ładnym placu; ogródek; ceny umiarkowane. Carlota e Catarina, Rua Adriao Batalha 162. W miłym otoczeniu można tu zjeść smaczne ania z owoców morza w umiarkowanych cenach. Uwaga! Strome podejście. ~asa Lazaro, Rua Adriao Batalha. W tej wyłożonej kafelkami nadmorskiej restauracji ser-wu)e się smaczne dania z owoców morza oraz wyśmienite domowe wino w umiarkowanych cenach. ALCOBAfA / 163 162 / ESTREMADURA I RIBATEJO O Casalinho, Praga Sousa Oliveira 6. Popularny wśród miejscowych, co jest wystarczając komendacją, jeśli chodzi o serwowane tu ryby i dania mięsne. Uśmiechnięta obsługa i ^re' sokie ceny. ^ Pór do Soi, Avenida da Republica 54. Drogie, choć doskonale potrawy z owoców morza \v i kału z widokiem na plażę. °" Alcobaga Opactwo Cystersów w ALCOBACJA ufundował w 1153 r. król Henryk dla . nienia zwycięstwa nad Maurami pod Santarśm, które miało miejsce sześć lat wcze śniej. Po wygranej bitwie Portugalczycy przystąpili do budowy klasztoru, który już pod koniec XIII w. zyskał ogromne wpływy stając się najpotężniejszym w kraju Szczególną pozycję zapewniało mu dogodne położenie wśród uprawnych pól, winnic i sadów oraz korzystne rozwiązania prawne. Jurysdykcja sprawowana przez mnichów nad 12 miastami i trzema portami morskimi przynosiła im ogromne zyski. Imponu jące gmachy kościoła i klasztoru w Alcobaga, obok zespołów klasztornych w Belem i Batalha, do dziś uchodzą za najpiękniejsze, najważniejsze i najbardziej typowe zabytki gotyckiej architektury w Portugalii. W kościele znajdują się nagrobki pięknej Ines de Castro i króla Pedra I - romantycznej pary nieszczęśliwych kochanków żyją cych w XIV w. Poza klasztorem, w Alcobaga warto także odwiedzić Museu do Yinho (Muzeum Wina; latem wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.30; zimą pn.-pt. w tych samych godz.; bezpł.), położone przy drodze do Leirii, 10 min drogi od dworca autobusowego. Ciekawa ekspozycja dokumentuje dawne zwyczaje rolnicze regionu oraz historię produkcji miejscowego wina. Bezpłatne wycieczki z przewodnikiem trwają około godziny i obejmują degustację lokalnych trunków. Klasztor Klasztor w Alcobaga (Mosteiro de Alcobaca; codziennie IV-IX 9.00-19.00; X-III 9.00-17.00; 400 esc.; do kościoła wstęp bezpłatny), niezamieszkany od czasu kasaty zakonu w 1834 r., wciąż zdaje się emanować siłą, bogactwem i przepychem. Nietrudno sobie wyobrazić, jak wyglądało to miejsce zaludnione mnichami, których liczba dochodziła podobno do 999. Tematem niezwykłych anegdot opowiadanych przez XVIII-wiecznych podróżników, stało się ekstrawaganckie i wystawne życie mnichów, którzy jednak nieprzerwanie odprawiali w klasztorze msze. Nawet tak obytego światowca, jakim był William Beckford, zaniepokoiła panująca w zakonie atmosfera upadku i zepsucia. Z rozdrażnieniem obserwował owe "niekończące się biesiady, opasłych mnichów ledwie trzymających się na nogach i ulizanych zakonników o rozpustnych oczach, z upodobaniem grających na piszczałkach". Klasztor tonął w oparach wina i kadzideł. Inny ówczesny podróżnik, Richard Twiss zauważył, że "butelki opróżniano tam niemal tak szybko, jak w samej Szkocji", co istotnie uznać należy za swego rodzaju komplement. "Wybujała swawola" i przesadne bogactwo nie przeszkadzały przecież cieszyć się mnichom opinią gościnnych, hojnych i miłosiernych. Równocześnie zakonnicy świetnie znali się na uprawie roli, dzięki czemu okolice klasztoru do dziś są najlepiej zagospodarowanymi gruntami w Portugalii. ~-~-~ i/n4ciół opactwa kościół Santa Maria da Yitória (Matki Boskiej Zwycięskiej), wzorowany na GlÓWvm opactwie Cystersów z Citeaux we Francji, jest największą tego typu budow-stynriyrn .. Niestet^ gotycka fasada świątyni została zasłonięta barokowymi ele-'* rni XVII i XVIII-wiecznej architektury. Natomiast z wnętrza usunięto wszyst-nient-l'niejsze dekoracje, przywracając w ten sposób wąskim, strzelistym nawom ich tóe P°otną wertykalną prostotę. W surowej, gotyckiej świątyni uwagę zwraca ozdob-pietWjście do zakrystii, inkrustowane ornamentami korali i wodorostów o dziwacz-nL h spirafaych kształtach. Te charakterystyczne dla sztuki manuelińskiej elemen-ny° 'jawiają się także w zespołach klasztornych w Tomar i Batalha. ^Spośród wszystkich zgromadzonych w kościele zabytków, najcenniejsze są XIV- • zne grobowce króla Pedra i Ines de Castro, które znajdują się w oddzielnych We septach. Figury pary królewskiej, podobnie jak płaskorzeźby zdobiące boki sarko-ffgów wykonano z niesłychaną dbałością o szczegóły. Wyrzeźbione postacie zwierząt, rnblematy heraldyczne, grupy muzyków oraz sceny biblijne pokrywają wszystkie miniaturowe kapliczki, sklepienia, baldachimy i wieżyczki grobowca. Czoło sarkofagu Ines ozdabia wyrazista i bardzo plastyczna scena Sądu Ostatecznego. Na pamiątkę wiecznej miłości, jaka połączyła kochanków, na obu grobowcach wyryto napis Ate ao Firn do Mundo" (do końca świata). Zgodnie z życzeniem króla Pedro I, ich ciała umieszczono w taki sposób, by w dzień zmartwychwstania mogli natychmiast spojrzeć sobie w oczy. Romantyczne uczucie Pedra i Ines, tak okrutnie zniweczone przez wielką politykę, przez wieki było ulubionym tematem portugalskiej poezji epickiej i zostało przez Camóesa uwiecznione w poemacie Luzytanie. Ojciec Pedra, Afonso IV, nie chciał dopuścić do ślubu syna z Kastylijką Ines w obawie przed komplikacjami dynastycznymi. Wiele wskazywało na to, że ojciec i bracia Hiszpanki zechcą w przyszłości wywierać wpływ na rządy w Portugalii. Mimo to, legenda głosi, że potajemny ślub odbył się w Braganga, w odległym regionie Tras-os-Montes. Pod wpływem doradców Afonso IV nakazał więc zamordować wybrankę syna. Gdy w 1357 r. Pedro zasiadł na tronie, postawił morderców przed sądem i osobiście wyrwał każdemu z nich serce, mszcząc się w ten okrutny sposób za podły spisek. Wydarzeniem nie mniej wstrząsającym była ekshumacja, a następnie koronacja zwłok ukochanej. Nieszczęśliwy monarcha zmusił cały dwór do oddania hołdu królowej przez pocałowanie jej rozkładającej się dłoni. Kuchnia Kuchnia to jedna z niewątpliwych atrakcji klasztoru. Beckford, romantyczny dyletant, wspomina następującą scenę: stałem przed grobowcami Pedia i Ines urzeczony ich piękną legendą, gdy oto nagle weszli trzej przeorzy i zgodnym chórem zakrzyknęli: "do kuchni, do kuchni i to natychmiast!", l tak oto, mijając XIV-wieczną salę kapitulną, doprowadzili go do mrocznego i olbrzymiego pomieszczenia w rogu krużganków klasztornych. Tę trasę można przemierzać i dziś. Wprawdzie charakter słynnych klasztornych uczt został już wcześniej opisany, jednak dopiero widok kuchni z piwnicami i olbrzymim, stożkowatym kominem podpartym ośmioma żelaznymi słupami daje wyobraźnie o tym, co się tu naprawdę działo. Wszystko wygląda jak przed laty, nawet strumień z pobliskiej rzeki Alcoa nadal przepływa przez środek pomieszczenia. Pomysłowi zakonnicy mogli dzięki temu swobodnie używać wody do gotowania i mycia, a także łowić świeże ryby wprost do kamiennych mis! Zachwyt Beckforda wzbu- LEIRIA / 165 164 / ESTREMADURA I RIBATEJO dził także ogromny drewniany stół, na którym według jego słów: znajdowała • wielka obfitość ciast wałkowanych i urabianych na tysiące różnych sposobów p^ świeckich braciszków i ich pomocników. A przy pracy śpiewali tak słodko, jak sko ^ ronki w polu kukurydzy. "Spójrz - rzekł opat - nie będziemy głodować. Boża hojn0'- nie zna granic, więc korzystajmy z niej.". c Rzeczywiście zakonnicy z upodobaniem ucztowali, zajadając przeróżne smakołyk i delikatesy, takie jak konserwowane minogi morskie, osobliwe, brazylijskie papki ja dahie gniazda ptaków oraz płetwy rekinów przyrządzane wedle przepisu z Maca przez nowicjusza-Chińczyka. Oprowadzający po klasztorze przewodnicy opowiadają że wąskie drzwi z kuchni do refektarza były dla mnichów praktycznym testem na nadwagę i wszyscy ci, którym nie udało się przez nie przecisnąć, podejmowali przy musowy post. W rzeczywistości przez wychodzący na zewnątrz otwór wystawiano resztki jedzenia dla biednych. Krużganki i Sala Królów Krużganki Ciszy (Claustro do Silencio), z kamiennymi oknami z maswerkami, wy. budowano za panowania "króla-poety" Dinisa, który zapoczątkował w opactwie tradycje literackie i artystyczne. Górną część krętych kolumn oraz manuelińskie sklepienie łukowe wraz z piękną, ośmiokątną umywalnią naprzeciwko refektarza, dobudowano w XVI w. Tuż obok krużganków znajduje się Sala Królów (Sala dos Reis). Jej nazwa pochodzi od zgromadzonych tu posągów wszystkich panujących w Portugalii aż do Józefa I, który zmarł w 1777 r. Niebieskie XVIII-wieczne azulejos przedstawiają oblężenie Santarem, ślubowanie króla Afonsa I Zdobywcy oraz założenie klasztoru. W sali oglądać też można jeden z łupów wojennych, zapewne szczególnie miły sercom braciszków - ogromny, metalowy kocioł, w którym gotowano zupę dla armii hiszpańskiej przed bitwą pod Aljubarrotą w 1385 r. (więcej informacji na ten temat, zob. rozdział Batalha}. Pozostała część klasztoru, w tym cztery inne krużganki, siedem sal sypialnych (do 'jednej z nich można wejść z Krużganków Ciszy) i niekończące się korytarze są za- ' mknięte dla zwiedzających, a kolejną część budowli zajmuje obecnie dom starców. Z pobliskiego wzgórza (5 min marszu), na którym znajdują się ruiny zamku, roztacza się piękny widok na zabudowania klasztorne. Informacje praktyczne_______________ Chociaż w Alcobaga nie dzieje się nic nadzwyczajnego, warto się tu zatrzymać choćby na kilka dni. Sprawnie działające biuro informacji turystycznej (codz.; latem 10.00-19.00; zimą 10.00-13.00 i 15.00-18.00; B262582377) położone jest w centrum przy Praga 25 de Abril, naprzeciwko klasztoru. Jego pracownicy dysponują mapami miasta oraz udzielają informacji o noclegach i komunikacji. Dworzec autobusowy znajduje się w odległości pięciominutowego spaceru od centrum. Za mostem trzeba skręcić w prawo i iść prosto ku widocznym wieżom opactwa. Dosyć często odchodzą stąd autobusy do Nazare i Leirii. Noclegi W Alcobaga, w okolicy Praga 25 de Abril, znajduje się kilka niedrogich pensjonatów i hoteli. Tutejsze pole kempingowe (o262582265) leży w odległości 10 minut spacerem na północ od dworca autobusowego, przy Avenida Manuel da Silva CarołrM niedaleko hali targowej. Na kempingu można znaleźć parę drzew dających schronienie przed słońcem, ale grunt jest twardy i jałowy. II t Fonte Nova Palacete, Estrada da Fonte Nova (s262598300). Drogi hotel, który mie-. -f w odnowionym pałacu z 1861 r. (c). gCl S l Y l Santa Maria, Rua Dr Francisco Zagalo (s262597395). Nowoczesny hotel naprzeciwko i toru z wszelkimi udogodnieniami. Z frontowych pokoi roztacza się ładny widok. . -0 Corac.óes Unidos, Rua Frei António Brandao 39, w pobliżu głównego placu 262582142). Wielkie, nieco mroczne pokoje; niektóre z widokiem na dziedziniec. Poniżej niezła restauracia. < idencial Mosteiro, Avenida Joao de Deus l, na rogu Rua Frei Estevao Martins, w górę od t^ura informacji turystycznej (s/fax 262581836). Pokoje przestronne, niektóre z łazienką przyjemnym balkonem. Śniadanie wliczone w cenę noclegu. Dwie restauracje, z których jed-a głośna taberna tipica na 180 miejsc, zapełnia się podczas weekendów. (c). Gastronomia Oprócz restauracji w różnych pensjonatach, godna uwagi jest stylizowana Celeiro dos Frades (jej nazwa oznacza "spichlerz mnichów") przy Arco de Cister w podcieniach opactwa; obfity posiłek kosztuje ok. 2000 esc. (warto tu wpaść choćby na kawę). Zaletą nieco droższej Restaurante O Telheiro (zamkn. sb.|, przy Rua da Lavadinha, powyżej Hotelu Santa Maria jest natomiast wspaniały widok na opactwo. W ogromnej (na 180 osób) Frei Bernardo przy Rua D. Pedro V 17-19 podaje się ten rodzaj posiłków, po których trzeba pościć. Porcje są obfite, a ceny umiarkowane, choć czuje się, że jest to miejsce nastawione na obsługę turystów. Leiria_________________ Atrakcją LEIRII jest malownicze Stare Miasto z brukowanymi uliczkami oraz ładne ogrody i skwery, nad którymi wznosi się zamek królewski. Natomiast nowoczesne przedmieścia prezentują się raczej ponuro. Warto tu się zatrzymać choćby na kilka nocy, traktując Leirię jako bazę wypadową. Dla turystów podróżujących transportem publicznym ważne jest dogodne usytuowanie miasta w pobliżu takich atrakcji turystycznych, jak Alcobaja, Batalha i Fatima. Do tych popularnych miejscowości północnej Estremadury można z Leirii robić jednodniowe wypady. Na dłuższe wycieczki warto się wybrać do Porto de Mós, jaskiń w Mira de Aire, Alvados, Santo António (zob. s. 173), do Sao Pedro de Muel lub na wybrzeże (zob. s. 168). Wieczory najlepiej spędzić w okolicznych restauracjach, barach i lokalach nocnych skupionych wokół pulsującej życiem Largo Candido dos Reis. ZamekwLeirii (IV-IXpn.-pt. 9.00-18.30, sb. i nd. 10.00-18.30; X-IIIpn.-pt. 9.00-17.30, sb, i nd. 10.00 i 17.30; 135 esc.) to jedna z najpotężniejszych i najważniejszych twierdz mauretańskich w Portugalii, którą odbił dopiero Alfons I Zdobywca. Wydarzenie to miało miejsce w 1135 r. w trakcie podboju przez króla południowych terenów kraju. Obecna budowla pochodzi w większej części z XIV i XVIII w. Wewnątrz murów znajduje się pałac królewski z pięknym balkonem wznoszącym się wysoko ponad rzekę Lis. Leiria, dawna siedziba króla Dinisa, podobnie jak Obidos, Abrantes, Porto de Mós i Trancoso, była ślubnym podarunkiem króla dla ukochanej 'zabeli. W obrębie zamku mieszczą się ruiny kościoła Nossa Senhora da Penha, wzniesionego około 1400 r. przez Jana I. Osoby podróżujące z dziećmi powinny za-nować szczególną ostrożność w budynku oraz na schodach ponieważ jest tu kilka mebezpiecznie stromych i niestrzeżonych miejsc. W pobliżu, na Largo de Se, wznosi S1? trójnawowa katedra miejska z XVI w., zbudowana za panowania króla Jana III. 166 / ESTREMADURA I RIBATEJO RESTAURACJE A Restaurante Aqua"rio B Pastelaria Arcadia C Jardim D Restaurante Montecarlo LEIRIA / 167 • ktował J4 Afonso Ab/ares, który pracował także przy budowie słynnego ko-Zanła'sao Roque w Lizbonie. S°W sercu starego miasta znajduje się Praca Rodrigues Lobo, na którym stoi po-k tego wybitnego pisarza portugalskiego baroku. Plac otaczają piękne budynki nłnlkadarni- Tradycje literackie Leirii są jednak znacznie starsze. Już w 1480 r. zało-Z * tu pierwszą drukarnię w Portugalii, a żydowscy właściciele wydawali w mieście Jrna w języku hebrajskim. Informacje praktyczne________________ Przyjeżdżając do Leirii autobusem wysiadają na nowoczesnym dworcu przy końcu Avenida Heróis de Angola; drugie wejście znajduje się od strony Praga Paulo VI. Na-nrzeciwko Jardim Luis de Camóes, na Praga Goa Damao e Dio, niedaleko mostu, znajduje się dobre biuro informacji turystycznej, które dysponuje darmowymi planami miasta (codz.; latem 10.00-13.00 i 15.00-19.00; zimą 14.00-18.00; 0244814748). Dworzec kolejowy leży 4 km na północ od Leirii. Kurs taksówką w tym kierunku jest dosyć tani. Noclegi W poszukiwaniu noclegu najlepiej udać się na Praga Rodrigues Lobo, gdzie wolne pokoje oferują właściciele okolicznych restauracji i pensjonatów, spośród których godne polecenia są te przy Rua Mestre de Aviz i Rua Miguel Bombarda. Tanie pokoje można też znaleźć przy Largo Paio Guterres i Largo Cónego Maia - obydwie ulice znajdują się niedaleko XVI-wiecznej katedry. Przy Largo Candido dos Reis 9 usytuowane jest świetnie wyposażone, jedno z najlepszych w Portugalii schronisko młodzieżowe (o244831868). Hotel Lis, Largo Alexandre Herculano 10-13 (0244814017). Położony w centrum, niedaleko mostu, obok biura informacji turystycznej. Usługi na dobrym poziomie, w cenę wliczone śniadanie. (r). Hotel Sao Luis, Rua Henriąue Sommer (o244813197). Dogodna lokalizacja, choć nieco poza centrum; niedrogo jak na obiekt tej klasy. W cenę wliczone śniadanie. (r). Pensao Alcoa, Rua Rodrigues Cordeiro 24-26 ("24432690). Pokoje małe, ale wygodne, z telewizorami; z niektórych widok na zamek. W cenę wliczone śniadanie. Na dole dobra restauracja. (r). Pensao Berlinga, Rua Miguel Bombarda 3 ("244823846). Przy ulicy prowadzącej do Praga Rodrigues Lobo; na rogu placu trzeba szukać tabliczki informacyjnej. W tym dużym i pełnym zakamarków domu panuje przyjazna atmosfera. (r). Pensao Residencial Leirense, Rua Afonso de Albuąuerąue 6 (n244823054, fax 244823073). Pensjonat położony w samym centrum, od lat cieszący się stałą popularnością. Korzystna relacja jakości do ceny; śniadanie. . Residencial Dom Dinis, Trav. de Tomar 2 (u244815342). Od biura informacji turystycznej idzie się przez most, a potem stromą ulicą pod górę. Nowoczesne, popularne miejsce noclegowe z przyjemnym tarasem na dachu i parkingiem. (r). Residencial Ramalhete, Rua Dr. Correia Mateus 30 (n244812802). Sprawna obsługa; w pokojach na tyłach jest ciszej. (r). Gastronomia Najlepszym miesiącem na kosztowanie specjałów regionalnej kuchni jest wrzesień, odbywający się tu Festiwal Kulinarny przeistacza Mercado Santana w rzędy BATALHA I OKOLICE / 169 168 / ESTREMADURA I RIBATEJO kramów z żywnością, ustawionych ściśle jeden przy drugim. Życie towarzyskie to się przede wszystkim w kafejkach i barach przy Largo Candido dos Reis. Warto ^ rżeć do Bar Estrebańa pod nr. 23, Bar Santo Estevao, przy Trav. da Paź 9. oraz G ? na Bat przy Quinta de Santo António 43. Do najciekawszych obiektów gastron6 micznych należą: °" Jardim, Jardim Lufs de Camóes. Ciekawa lokalizacja z widokiem na rzekę i park; niedr owoce morza i inne przysmaki. Lokal popularny wśród studentów. Zamkn. pn. ' 8'e Pastelaria Arcadia, Praga Rodrigues Lobo. Przy głównym placu pod arkadami. Świetne mię sce na śniadanie lub herbatkę, w przerwie zwiedzania. Ogródek. '" Restaurante Aąuario, Rua Mouzinho de Albuquerque 17, w bocznej uliczce odchodzącej od Jardim Lufs de Camóes. Menu turystyczne w granicach 2000 esc. Zamawiając przy barze pla ci się jeszcze mniej. Zamkn. czw. ' Restaurante Montecarlo, Rua Dr. Correia Mateus 32-34. Najlepszy lokal przy tej ulicy. Nie-drogo: już za 1000 esc. można tu dostać meia dose (pół porcji), co niekiedy wystarcza za cały posiłek. Tromba Rija, Rua Professores Portelas 22 (^244855072; zamkn. nd., pn. w porze obiadowej i VIII). Prawdziwa kuchnia portugalska - droższa, ale warta każdych pieniędzy. Lokal położony za miastem przy drodze do Marrazes; trzeba jechać NI i skręcić za Casa da Palmeira w lewo. Pinhai de Leiria i plaże Pinhal de Leiria (Pinhai do Rei) to jedno z najbardziej sielankowych miejsc na wybrzeżu na zachód od Leirii. Królewski Las Sosnowy (liczący już 700 lat), rozciągający się od Sao Pedro de Muel aż do Pedrógoa, zasadzono z rozkazu króla Dinisa. Monarcha, znany ze swych reformatorskich poczynań, miał świadomość, że tylko drzewa ochronią żyzne pola przed wdzierającymi się w głąb lądu wydmami. Promienie słońca przebijają się tu i ówdzie przez rozłożyste gałęzie drzew, a w powietrzu unosi się zapach żywicy. W biurze informacji turystycznej w Marinha Grandę, w połowie drogi między Leiria a wybrzeżem, można kupić mapę ułatwiającą spacery po lesie. Chociaż plaże są tu zachwycające, ze względu na zanieczyszczenie morza kąpać można się tylko na odcinku wybrzeża od Paredes da Yitória (12 km na południe od Sao Pedro de Muel) do Leirosy (11 km na południe od Figueira da Foz). Sao Pedro de Muel Największą atrakcją SAO PEDRO DE MUEL jest plaża. Pomimo dużej liczby turystów ściągających tutaj w sezonie, miasteczko (oddalone od Leirii 22 km w kierunku zachodnim) uniknęło zalewu nowoczesnych hoteli, w dużej mierze zachowując tradycyjną architekturę. Jeśli morze jest zbyt wzburzone, a fale wysokie, popływać można w jednym z kilku basenów, nieco surrealistycznie usytuowanych powyżej plaży-Na turystów przyjeżdżających tu autobusami z Leirii czeka przesiadka, mniej więcej w połowie drogi, w miejscowości Marinha Grandę. W lecie kursują one regularnie, znacznie rzadziej poza sezonem. Ze znalezieniem noclegu nawet w sezonie zWY; kle nie ma problemu, biorąc pod uwagę ponad 12 działających tu hoteli i pensjonatów. Najlepiej zwrócić się do biura informacji turystycznej (tr244599152/ czynne w sezonie), usytuowanego obok poczty, w górnej części miasteczka. Noclegi proponuje Residencial Perola do Oceano (o244599157; (r)), przy Trav. Antigos Arma-zens, dosłownie nad samym brzegiem morza, z filią nieco dalej, na wzgórzu. Zaraz obok niedrogie pokoje wynająć można w restauracji A Fonte (tó44599479; (r))- , kempingów (na północ od miasteczka) najbliższy należy do sieci Orbitur ^"cooióSl i na ogół bywa bardzo zatłoczony,- bardziej oddalony, ale znacznie tan- (e244599289; zamkn. od pół. XII do pół. I). wielu doskonałych tutejszych restauracji wyróżniają się: Bńsamar przy Rua M°olau Bettencourt i A Fonte przy Afonso Lopes Yieira, obydwie specjalizujące Dr- Janiach z owoców morza, oraz bardziej ekskluzywna A Concha przy Rua Du-Si? W de Caminha 16 (zamkn. czw.). Najpiękniejsze zachody słońca i widoki na mo-qU6Sa dziwiąc można z usytuowanego tuż ponad plażą Estrela do Mai (zimą zamkn. 126 1 Śniadanie najlepiej zjeść w Cafe Central przy Rua Dr. Alfonso Leitao, relaksu-C de na wiklinowych krzesełkach w ogródku. Na południe od Sao Pedro - zwłaszcza w okolicach PAREDES DA YITORIA, le-i 6 km dalej w tym samym kierunku, gdzie na dziko rozbija się także wielu Por-Zą°alczyków - plaża też jest osłonięta na kilku odcinkach, choć w tym miejscu właściwie las się kończy. Kolejny cichy zakątek to AGUA DE MADEIROS (3 km na Złudnie) gdzie nad dziką, często opustoszałą plażą wznosi się elegancki Residencial Madeiros (tó445 99324; (r)). Praia Velha, Praia da Vieira i Pedrógoa Kilka kilometrów na północ od latarni morskiej w Sao Pedro rozciąga się niezwykle popularna (głównie ze względu na możliwość popływania w maleńkim jeziorku, oddalonym nieco od samej plaży, która okresie letnim bywa zasypana śmieciami) PRAIA YELHA. W pobliżu brak jakichkolwiek miejsc noclegowych, ale warto wstąpić na wyśmienity kebab do samotnej restauracji O Pai dos Frangos w Praia Yelha, która wielokrotnie wygrywała konkursy kulinarne. U ujścia Lis, 10 km na północ od Yelha, leżą dwa miasta - PRAIA DA YIEIRA i większe YIEIRA DE LEIRIA, 3 km dalej w głąb lądu - znane ze swych restauracji, serwujących rybne specjały. Do Praia da Yieira stosunkowo nieregularnie kursują autobusy z Marinha Grandę. Miasteczko to rozrosło się w nowoczesny, mało atrakcyjny kurort, choć trzeba przyznać, że tamtejsza plaża jest wspaniała. Wśród kilku lokalnych residenciais w pierwszej kolejności na uwagę zasługują Ouro Verde ("244695931; (r)) oraz Estrela do Mar (o244695762; (r)). Miejsca noclegowe polecić może również biuro informacji turystycznej (n244695230, czynne w sezonie). Przy Rua Jose Botas mieści się wyśmienita restauracja Solemar (s244695404), jedna z kilku w tej okolicy. W pobliżu działa też kemping (od VI do pół. IX; o244695354). PEDRÓGOA (6 km dalej na północ), podobnie jak poprzednie miejscowości rozwija się bardzo dynamicznie, rozprzestrzeniając się wzdłuż fantastycznej plaży; w dalszym ciągu można tu spotkać rybaków wodujących charakterystyczne łodzie z wysuniętym ku górze dziobem. W pobliskim lasku usytuowane jest wspaniałe pole namiotowe (a244695403; zamkn. od pół. XII do I), a w osadzie działa kilka restauracji i biuro informacji turystycznej (YII-YIII wt.-nd. 10.00-13.00 i 15.00-19.00; B244695411), którego obsługa udziela informacji o prywatnych pokojach do wynajęcia. Batalha i okolice____________ 11 km na południe od Leirii znajduje się dominikański Mosteiro de Santa Maria da v"ória (klasztor Matki Boskiej Zwycięskiej), znany jako BATALHA. Oryginalna budowla przytłacza bogactwem zdobień w stylu manuelińskim porównywalnym jedynie 170 / ESTREMADURA I RIBATEJO BATALHA / 171 z dekoracyjnością pięknego zespołu klasztornego Hieronimitów (Mosteiro dos Te -nimos) w Belem. Oba te zabytki zostały zresztą wpisane na listę światowego dziedz' " twa UNESCO. Klasztor w Batalha, symbol narodowej dumy, wybudowano dla UD " miętnienia zwycięskiej bitwy pod Aljubarrotą, w wyniku której Portugalia obroni} swoją niezależność od Kastylii. Wraz ze śmiercią króla Ferdynanda w roku 1383, wygasła dynastia księstwa Bu gundii, a jej odrodzenie poprzedził okres gorączkowych spisków, organizowanych przez rozmaite frakcje polityczne, a związanych z walką o portugalski tron. Wdowa po Ferdynandzie, Eleonora Teles, już za życia swego małżonka miała kochanka, a p0 śmierci króla wydała swą córkę, Beatrycze, za Jana I Kastylijskiego, popierając w ten sposób jego roszczenia do portugalskiego tronu. Jan de Avis, przyrodni brat Ferdynan-da z nieślubnego łoża, również walczył o prawo do tronu. Po zorganizowaniu zamachu na kochanka Eleonory przygotował się na nieunikniony atak ze strony Kastylii 14 VIII 1385 r. dobrze uzbrojona armia Jana Kastylijskiego starła się z naprędce sformowanymi oddziałami portugalskimi pod dowództwem Jana de Avis w bitwie pod Aljubarrotą. W rzeczywistości, wbrew obowiązującej dziś nazwie, walki toczyły się pod Sao Jorge, 10 km na północny wschód od Aljubarroty i zaledwie 4 km od Batalha (zob. s. 169). Losy starcia wydawały się przesądzone, ale - jak głosi legenda -wódz portugalski oddał się w opiekę Najświętszej Marii Panny, obiecując w razie zwycięstwa wybudować wspaniały kościół pod jej wezwaniem. Tak też się stało. Nowy król dotrzymał słowa i wystawił okazałą budowlę, będącą dziełem najlepszych ówczesnych architektów i budowniczych. Obecnie największe zagrożenie dla zabytku stanowi biegnąca wzdłuż zabudowań klasztornych droga szybkiego ruchu NI z Lizbony do Coimbry. Wibracje i spaliny bardzo źle wpływają na konstrukcję zabytku. Droga ma być podobno "przeniesiona", ale jak dotąd nie zatwierdzono żadnego planu przebudowy. Poza tym, klasztor ma już swoje lata i wapienne mury ulegają stopniowej degradacji za sprawą kwaśnych deszczów. Klasztor_______________________ Architektura klasztoru (codz.; IV-IX 9.00-18.00; X-III 9.00-17.00; wstęp do kościoła głównego bezpł.; krużganki 400 esc.; nd. rano wstęp bezpł. do obu obiektów) jest bardzo zróżnicowana. Kościół zbudowano w stylu płomienistego gotyku w latach 1388-1434, ale manuelińskie dodatki z końca XV i początków XVI w. zmieniły jego pierwotny wygląd. To właśnie koronkowe pinakle, gzymsy i łuki przyporowe tworzą niepowtarzalny styl tej budowli. Ponadto widoczne są także wyraźne wpływy późnego gotyku angielskiego, zwanego perpendykularnym. Styl ten, typowy dla angielskiej architektury gotyckiej XIV i XV w., charakteryzował się prostopadłymi liniami w projektowaniu okien. Główną fasadę przedzielają ogromne pilastry i rzeźbione laskowania, natomiast wąska strzelista nawa oraz Sala Kapituły, przypominają zabytki architektury sakralnej spotykane w takich miastach angielskich jak Winchester i York. Kaplica Fundatora Jednym z głównych budowniczych Kaplicy Fundatora (Capela do Fundador) w Batalha był niewiadomego pochodzenia mistrz Huguet, posiadający jednak głęboką znajomość angielskiej architektury gotyckiej. Angielskie wpływy nie ograniczały się zresztą tylko do sztuki. W kaplicy, poniżej sklepienia przypominającego ośmioboczną latarnię znajduje się wspólny grobowiec króla Jana I i Filipy Lancaster. Dwie spoczywające obok siebie i trzymające się za ręce postacie symbolizować miały wieczną przyjaźń angielsko-portugalską. w 1373 r. król Ferdynand zawarł przymierze z Janem z Gandawy, księciem Lan- który zabiegał o tron hiszpański poprzez małżeństwo z córką króla Kastylii Pe- Jf T zwanego Okrutnym. Waleczny kontyngent angielskich łuczników odegrał zna- ca rolę w zwycięstwie Portugalczyków pod Aljubarrotą, a w 1386 r. oba kraje Opisały w Windsorze traktat o "nienaruszalnym, wiecznym, trwałym i prawdzi-?JLn przymierzu przyjaźni". Na mocy tego paktu Jan I poślubił Filipę, córkę Jana Gandawy, a wraz z nią do Portugalii przybyli angielscy architekci, którzy pomagali pracach przy budowie klasztoru w Batalha. Porozumienie między tymi dwoma kra-'ami, potwierdzone ślubem Karola II z Katarzyną Braganc.a w 1661 r. oraz układem handlowym z Methuen w 1703 r., który stwarzał korzystne warunki dla sprzedaży portugalskich produktów w Anglii, jest najdłuższym układem o przyjaźni międzypaństwowej zawartym w czasach nowożytnych. Powołano się na niego podczas II wojny światowej, w wyniku czego alianci założyli swe strategiczne bazy na portugalskich Azorach. Natomiast w 1982 r. Portugalia umożliwiła brytyjskiej flocie swobodny dostęp do tych wysp na czas trwania wojny o Falklandy. Czterech najmłodszych synów Jana I i Filipy pochowano wzdłuż południowej ściany Kaplicy Fundatora, w rzędzie łukowo sklepionych nisz. W drugim grobowcu z prawej złożono ciało księcia Henryka Żeglarza, wielkiego inspiratora odkrywczych wypraw na Maderę, Azory i wybrzeże afrykańskie aż po Sierra Leone. Wprawdzie książę Henryk nie dotarł nigdy dalej niż do Tangeru, ale jego osobiste zaangażowanie, doświadczenie i ciekawość dały impuls do rozpoczęcia epoki wielkich odkryć geograficznych i dalekomorskich podbojów Portugalii. Po jego śmierci w 1460 r. portugalska ekspansja została chwilowo zahamowana. Objęcie władzy przez Jana II (1481-1495) oznaczało wznowienie wypraw morskich; tradycję tę kontynuował Manuel I (1495-1521). Dzięki temu wsparciu Portugalia ma na koncie wiele sukcesów: w latach 1497-1498 Vasco da Gama przetarł drogę morską do Indii, dwa lata później Cabral dopłynął do Brazylii, a już w 1501 r. portugalscy podróżnicy odkryli Nową Funlandię. Bezpośrednim skutkiem odkrycia nowych lądów i kultur był wzrost zamożności mieszkańców kraju oraz wiara w nieograniczone możliwości człowieka. Ta korzystna atmosfera sprzyjała narodzinom oryginalnego, typowego tylko dla Portugalii stylu architektonicznego nazwanego od imienia króla manuelińskim {manuelino}. Zgodnie z początkowym projektem, Batalha zachowała zdecydowanie narodowe cechy gotyku portugalskiego, a szczytowym osiągnięciem tej architektury są krużganki królewskie oraz Niedokończone Kaplice. Krużganki Królewskie i Sala Kapituły Diogo de Boitaca, znany architekt klasztoru w Belem i mistrz sztuki manuelińskiej ozdobił oryginalne gotyckie łuki Krużganków Królewskich (Claustro Real) kunsztownymi, spiralnymi, kutymi w kamieniu muszlami. Wykorzystał on takie symbole zamorskich wypraw, jak krzyże zakonu chrystusowego oraz sferą wyobrażającą kulę ziemską (herb dynastii Avis). Kwiaty lotosu, gałązki dzikiej róży i egzotyczne rośliny to stałe elementy dekoracyjne tych kompozycji. Po wschodniej, zewnętrznej stronie znajduje się XV-wieczna Sala Kapituły (Sala do Capltulo) wyróżniająca się słynnym, niezwykle śmiałym sklepieniem bez przypór. We-Qiug ówczesnych władz kościelnych projekt był na tyle niebezpieczny, że po śmierci architekta, być może Afonso Dominguesa, przy pracach zatrudniono skazanych na śmierć przestępców. Legenda głosi, że architekt uciszył swych krytyków dopiero wtedy, W postanowił każdej nocy spać w tym jeszcze nieukończonym pomieszczeniu. Obec-°x~ przy Grobie Nieznanego Żołnierza, wzniesionym ku czci Portugalczyków pole-we Francji podczas I wojny światowej oraz walk kolonialnych w Afryce, trzyma- 172 / ESTREMADURA I RIBATEJO OKOLICE BATALHA / 173 na jest stale warta honorowa. Naprzeciwko Grobu, w drugiej części krużganków w fektatzu mieści się ponadto muzeum wojskowe upamiętniające te wydarzenia.' Ki' ' kim korytarzem można przejść do gotyckich Krużganków króla Afonsa V (Claustro d Dom Afonso V). Klasyczne w porównaniu z manuelińskimi Krużgankami Królewsl/ mi dają prawdziwe wyobrażenie o przepychu stylistycznym tych ostatnich. Niedokończone Kaplice Niedokończone Kaplice (Capelas Imperfeitas) z osobnym wejściem to duża rotunda dobudowana od wschodniej strony do prezbiterium kościoła. Najstarszy syn Jana I i Filipy, król Jan II Duarte, rozpoczął jej budowę w 1437 r. z zamiarem przeznaczę nią budowli na panteon dynastii Avis, ale podobnie jak w przypadku krużganków wraz z pojawieniem się architektów króla Manuela, pierwotne plany uległy zmianom. Wspaniały portal wznosi się na wysokość 15 m, a niemal każdy centymetr pja-skowca zdobią pracowicie modelowane gzymsy, podobne kwiatom koniczyny sklepienia łukowe, dekoracje roślinne, a nawet kamienne ślimaki. To niezwykłe jak na architekturę chrześcijańską miejsce, przypomina raczej islamskie czy hinduskie świątynie. Być może inspiracją stały się tu opowieści o hinduskich budowlach przekazywane przez kupców podążających szlakami handlowymi na wschód. Mimo wygodnego klasyfikowania budowli jako manuelińskiej, stanowi ona doskonały przykład różnorodności stylu epoki wielkich odkryć. Budowniczym tej architektonicznej perełki był Mateusz Fernandes, którego grób znajduje się tuż koło wejścia do Kaplicy Fundatora. Oktagonalne obejście portalu otacza siedem sześciobocznych kaplic, spośród których ciekawie wyróżniają się kaplice grobowe króla Jana II Duarte oraz jego żony Leonory Aragońskiej. Niestety, ambitny projekt autorstwa Diogo de Boitaca, zakładający budowę olbrzymich przypór w górnej części kondygnacji, nie doczekał się realizacji. Informacje praktyczne________________ Batalha leży z dala od innych miast, a znajdujące się niegdyś na jej peryferiach liczne domki wiejskie zastąpiono blokami mieszkalnymi. Oprócz biura informacji turystycznej (codz.; latem 10.00-13.00 i 15.00-19.00, zimą 14.00-18.00; a244765180| jest tu parę sklepów z pamiątkami, barów i restauracji, których właściciele najlepsze obroty notują na początku października podczas pielgrzymki fatimskiej. Autobusy zatrzymują się w centrum przy Largol4 de Agosto de 1385. Batalha posiada skromną bazę noclegową, dlatego najlepiej wybrać się tu na jednodniową wycieczkę z Leirii. Osoby, które zdecydują się na nocleg, mają do wyboru: uroczy, przystosowany do potrzeb gości domek z basenem Casa do Outeim, Largo Caryalho 4 (O244765806; (r)) niedaleko ratusza; nowoczesny i wygodny Residencial Batalha, Largo da Misericórdia (&244767500; (c)); tańszy Residencial Gladius, Praga Mouzinho de Albuąuerąue (s244765760; (r)) lub komfortowy Pousada do Mestte Afonso Domingues, Largo Mestre Afonso Domingues (^244766168, fax 244765247; (r)). Portugalskie dania w rozsądnych cenach podają w Auto Snach Bar, za stacją benzynową, ok. 200 m od opactwa. Okolice Batalha___________________ Zatłoczoną szosą NI całe sznury samochodów zmierzają z Batalha do oddalonego o 4 km na południe małego miasteczka Sao Jorge, gdzie w przeszłości rozegrały się najważniejsze dla Portugalii bitwy. Stąd znacznie mniej ruchliwa droga N243 prowadzi do de Mós i górującego nad miastem zamku; miejsce to potraktować można jako ^° konała bazę wypadową do zwiedzania podziemnych jaskiń w Mira de Aire, ukryli na dzikich obszarach Parku Narodowego Serras de Aire e Candeeiros, terenach !f konale nadających się na piesze wędrówki. Park przecina trasa widokowa N362, • Haca od Porto de Mós na północy aż do Santarćm; same jaskinie rozrzucone są D0krytej leśną gęstwiną wschodniej części chronionych terenów. Sao Jorge: pole bitwy Bitwa pod Aljubarrotą rozegrała się w miejscu oddalonym o 10 km od samego mia-teczka, w maleńkiej wiosce SAO JORGE (4 km na południe od Batalha). Po zakończonym starciu wzniesiono kaplicę, stojącą tam do dnia dzisiejszego. Pamiętny dzień był niezwykle gorący; dowodzący zwycięską portugalską armią komendant Nuno Alvares Pereira głośno uskarżał się na dokuczające mu pragnienie. Po dziś dzień, dla upamiętnienia tego faktu, codziennie przynosi się tam dzban świeżej wody i stawia u wejścia do kaplicy. Według legendy, samej Aljubarroty broniła dzielnie Brites de Al-meida, piekarka, która odpierała atak kastylijskich żołnierzy za pomocą łopaty do chleba. Tą "przerażającą" bronią pokonała siedmiu wojaków, których następnie upiekła w swoim piecu. W Sao Jorge jest też Museu Militar (Muzeum Wojskowe; wt.-pt. 14.00-17.00, sb. ind. 10.00-12.00 i 14.00-17.00), poświęcone słynnej bitwie i ówczesnej intrydze politycznej. Tuż obok wzniesiono fryz upamiętniający walkę, zbudowany z ciosanych, kamiennych bloków, mających symbolizować łuczników oraz piechotę. W zasadzie nic poza tym nie skłania szczególnie do odwiedzenia miasteczka, choć zawsze można tu zajrzeć, jadąc do lub wracając z Porto de Mós (zob. niżej) tym bardziej, że prawdopodobnie właśnie tutaj trzeba będzie się przesiąść. Porto de Mós Sama wioska PORTO DE MÓS (8 km na południe od Batalha) nie należy do szczególnie ciekawych miejsc. Nad jej rozległym obszarem wznosi się olbrzymi, XIII-wiecz-ny zamek obronny. W 1385 r. król fan I podarował go Nuno Alvaresowi Pereirze, w dowód wdzięczności za wygraną bitwę pod Aljubarrotą. Znaczący jest również fakt, że tutaj odpoczywała portugalska armia w dzień poprzedzający samą walkę. W późniejszym okresie budowlę przekształcono w fortecę, rozmiarami zbliżoną do tej w Leirii. Zamek (wt.-nd. 8.00-17.00; bezpł.), poważnie uszkodzony w czasie trzęsienia ziemi w roku 1755, jest od tego czasu sukcesywnie odnawiany. Jak dotąd, odrestaurowano cztery z pierwotnie pięciu stożkowych wież, pomalowanych na intensywny metalicznozielony kolor. W usytuowanym poniżej zamku muzeum archeologicznym i geologicznym (wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; bezpł.) wśród wielu eksponatów obejrzeć można znalezione na tych terenach kości dinozaurów. Przy Avenida Dr. Francisco Są Carneiro znajduje się terminal dla autobusów. " czasie weekendów z Leirii przez Batalha do Porto de Mós wyruszają codziennie Mniej więcej trzy autobusy. Dojechać tu można również z Alcobaęa, Santarćm i Na-zare (tylko latem) lub z samej Batalha. W pozostałych miesiącach roku można wsiąść 0 któregoś z dalekobieżnych autobusów, jadących z Leirii lub Batalha do Alcobaęa CZY Caldas da Rainha i poprosić o wysadzenie w Sao Jorge, przy drodze głównej NI, a stamtąd lokalnym autobusem dostać się do Porto de Mós. Biuro informacji turystycznej (latem codz. 10.00-13.00 i 15.00-19.00, zimąpn.-sb. 10.00-13.00 i 15.00-'8.00; a244491323) mieści się w Jardim Publico, przyległym do Largo do Rossio. Ianujac dłuższy pobyt, na noc zatrzymać się można w Residencial O Filipe przy Lar-S° do Rossio 41 (s244401455; (D) lub Quinta do RioAlcaide (s244402124; (r)), daw- 174 / ESTREMADURA I RIBATEJO FATIMA I OKOLICE / 175 nym młynie, oddalonym o ok. l km od wioski, przy drodze prowadzącej do j Kawiarnie i restauracje skupione są wokół terminalu autobusowego. Jaskinie GRUTAS DE MIRA DE AIRE (codz.; X-V 9.30-17.30, VI-IX 9.30-19.00, VII i ym 9.30-20.30; 600 esc.; s244440322) to największe, najbardziej spektakularne i najla twiej dostępne jaskinie w Portugalii. Dochodzi się tu w ciągu 10 min, drogą pro\va dzącą od przystanku autobusowego w stronę ponurego, włókienniczego miasteczka Od którego groty wzięły swoją nazwę. Z Porto de Mós do Mira de Aire kursują co-°°ie trzy autobusy (l2.05, 14.30 i 17.20), a jedyny powrotny odjeżdża stąd o go-\6 15. W czasie weekendów dotrzeć tu można z Porto de Mós autobusami i 17-20, natomiast nie ma możliwości powrotu - podróż w dwie strony tak-°- k z Porto de Mós wyniesie około 2500 esc., wliczając w to dwugodzinny postój "Tzasie zwiedzania jaskiń. Tutejsi mieszkańcy znają jaskinie od lat, ale dopiero od 1974 r. udostępniono je 'edzajacyni. Tworzą one podziemny, bajkowy świat stalaktytów i stalagmitów oraz Jfjwacznych tworów skalnych, które mają swoje własne nazwy: "Drzwi do piekła", Meduza" czy "Kościelne organy". Surowe, strome schodki prowadzą w dół, gdzie na- "tępuje kulminacja 45-minutowej wyprawy (komentarze w jęz. francuskim, portugal- |,jm a czasem również angielskim) - oczom zwiedzających ukazuje się oryginalna fontanna, wytryskująca z naturalnego jeziorka 110 m pod ziemią. Zdarza się, że nrzed rozpoczęciem zwiedzania trzeba zaczekać, aż zbierze się wystarczająco dużo osób. Wycieczka kończy się u wylotu jaskiń, tuż obok parku wodnego (czynny tylko latem,- korzystanie z basenu i zjeżdżalni wliczone w cenę biletu); można tu ochłonąć, rozkoszując się wspaniałymi widokami. Fatima i okolice FATIMA, religijne centrum katolickiej Portugalii, co roku przyciąga tysiące pielgrzymów z całego świata. Miejsce to stało się obiektem kultu po serii sześciu objawień Matki Boskiej. Świadkami cudownego zdarzenia z 1 3 maja 19 1 7 r. była trójka wiejskich dzieci wypasających bydło na okolicznych łąkach. Ujrzały one ponad konarami dębu "Panią jaśniejszą od słońca". Według relacji Łucji, która jako jedyna z całej trójki usłyszała prorocze słowa i jako jedyna nie zmarła w wieku dziecięcym, Pani rzekła: "Przybywam z niebios i proszę was, abyście przyszli tu sześć razy, o tej samej godzinie, trzynastego dnia każdego miesiąca. Później, w październiku, wyjawię wam, kim jestem i czego chcę." Wieści o cudzie przyjęto z niedowierzaniem. Drugie objawienie obserwowało zaledwie kilku przypadkowych świadków, ale podczas trzeciego, które miało miejsce 13 lipca, tłum gapiów liczył już kilka tysięcy osób. Mimo że tylko troje dzieci widziało niebiańskiego gościa, wydarzenia z Fatimy nabrały rozgłosu. Antyklerykalny rząd oskarżył Kościół o spreparowanie cudu, mającego ponoć pomóc mu w odzyskaniu dominującej roli w Portugalii, natomiast władze kościelne z rezerwą odniosły się do tych wydarzeń, odrzucając apele o uznanie nadprzyrodzonego charakteru zjawiska. Dzieci aresztowano i przesłuchano, ale nie zmieniły one swej wersji wydarzeń. 13 października do Fatimy przybyło około 70 tyś. ludzi, którzy stali się świadkami tzw. Cudu Słońca. Według obserwatorów, niebo nagle się rozpogodziło, a słońce Przypominające oślepiającą, wirującą kulę ognia wysyłało na ziemię wielobarwne Promienie. Podobno niektórzy pozbyli się wtedy nieuleczalnych chorób, niewidomi odzyskali wzrok, a niemym przywróciło mowę. Dla przerażonych świadków tego fenomenu był to wystarczający dowód. Niemniej jednak, znów tylko wspomniana trójka dzieci ujrzała Matkę Boską, a Łucja jako jedyna nawiązała z nią kontakt. Właśnie Łucji objawione zostały trzy tajemnice fatimskie. Pierwszą z nich była ^powiedź pokoju (podczas I wojny światowej) oraz wizja piekielnych mąk udręczo-tych dusz pogrążonych w otchłaniach ognia. Drugie proroctwo wydawało się bardziej ontrowersyjne. Brzmiało ono następująco: "Jeśli wysłuchasz mej prośby, Rosja na-i się, a na całym świecie zapanuje pokój. Jeśli nie, jej błędy rozprzestrzenia się GRUTAS DA MOEDA / 177 176 / ESTREMADUKA I RIBATEJO •" jylatkę Boską w chwale. Handel w tym świętym miejscu najlepiej idzie w nie-\p kiedy to do Fatimy zjeżdżają mieszkańcy okolicznych wiosek. W te dni r te dni w uży- po całym świecie, powodując wojny i prześladowania wymierzone przeciwko KOŚĆ łowi". Słowa te padły zaledwie na kilka tygodni przed rewolucją bolszewicką w p° tersburgu, chociaż prawdopodobnie nie można jej było jeszcze przewidzieć. Trze ^ tajemnica nie została jak dotąd wyjawiona - przechowywana jest ponoć w osobisty(tm) biurku papieża w Watykanie, a kolejni następcy św. Piotra wraz z objęciem najv"i szej władzy kościelnej zapoznają się z jej treścią. Panuje przekonanie, że jest on zwiastunem jakiegoś niewyobrażalnego nieszczęścia. Jan Paweł II zapowiedział, ż! być może już wkrótce zostaną ujawnione szczegóły tej tajemnicy. W 1984 r. irlańdz ki ksiądz próbował porwać samolot linii Aer Lingus, by w ten sposób wymusić na pa pieżu wyjawienie sekretu. Jednak i ta próba, podobnie jak wiele innych, spełzła na ni czym. Ostatnia tajemnica fatimska nadal pozostaje zagadką. Bazylika i miasto Dla upamiętnienia niezwykłych wydarzeń, jak i w trosce o niezliczone rzesze przyby. wających do Fatimy wiernych wzniesiono tu świątynię, która wyróżnia się jedynie ogromnymi rozmiarami. Przestronna, biała bazylika ukończona w 1953 r. łącznie z gi-gantycznym placem zwanym esplanadą, może pomieścić ponad milion ludzi. Groby Hiacynty i Franciszka, którzy wraz z Łucją byli świadkami objawień fatimskich (oby-dwoje zmarli podczas szalejącej w Europie w latach 1919-1920 epidemii grypy) znajdują się w kościelnych kaplicach po obu stronach głównego ołtarza. Nadal są one obiektem niesłabnącego zainteresowania pielgrzymów. Neoklasycystyczne portyki wzorowane na rzymskiej kolumnadzie Berniniego ciągną się wzdłuż bazyliki i esplana-dy, które zajmują obszar dwa razy większy od Placu św. Piotra w Rzymie, a tak rozległy, jak pas startowy lotniska. Po lewej stronie bazyliki znajdowało się drzewo, na którym ukazała się Matka Boska, ale już wiele lat temu zostało ono doszczętnie zniszczone przez poszukiwaczy pamiątek. W miejscu tym wzniesiono niewielką Kaplicę Objawień, a drugie drzewo, będące świadkiem cudownych wydarzeń ogrodzono. Cokolwiek by myśleć o tego rodzaju sanktuariach, wyczuwa się tu nastrój jakiejś tajemnicy i mocnej wiary większości pielgrzymujących do Fatimy ludzi. Najliczniejsze rzesze wiernych gromadzą organizowane co roku 13 maja oraz 13 października pielgrzymki. Tłumy pielgrzymów, pokonujących na kolanach odcinek od wejścia na plac sanktuarium do Kaplicy Objawień, liczą wówczas do 100 tyś. osób. Uroczyste obchody rozpoczynają się poprzedniego dnia (12 V lub 12 X) różańcem, odmawianym (jak codziennie) w Kaplicy Objawień o 21.30 w różnych językach. Następnie z Kaplicy Objawień wyrusza procesja z figurą Matki Boskiej, za którą podążają wierni z zapalonymi podczas różańca świecami. Po procesji rozpoczyna się całonocne czuwanie. Następnego dnia, jak w każdą niedzielę, o 10.15 wKaplicy Objawień odmawia się różaniec, a o 11.0" rozpoczyna się msza międzynarodowa przy ołtarzu wzniesionym przed bazyliką. W 50. rocznicę objawień fatimskich, oprócz półtora miliona wiernych, przybył tu papież Paweł VI oraz Łucja, która od 1928 r. żyje za klauzurą karmelitańskiego klasztoru w Coimbrze. Łucja była też obecna na spotkaniach tysięcy ludzi z Janem P* łem II, które odbyły się w Fatimie w latach 1982 i 1991. 13 maja 2000 r. ponownie do Fatimy przybędzie Jan Paweł II, by dokonać beatyfikacji Franciszka i Hiacynty- W pobliżu bazyliki wybudowano wiele hoteli, parkingów i domów noclegowy0 ; a także założono klasztory. W nieunikniony sposób następuje proces komercjauz l Fatimy. Niektórym starym budynkom i rezydencjom w mieście grozi wyburzę i a w ich miejsce ma powstać przykryte dachem miejsce do odprawiania rnszy 10 tyś. ludzi. Z każdym rokiem rośnie liczba kiczowatych pamiątek, które " szczyty złego gustu - choćby długopisy, które nachylone pod odpowiednim • -j' wszystkie możliwe środki transportu: autobusy, ciężarówki i wozy. Przyjezdni C1U, j- wyjazd bardziej jako okazję do pikniku niż poważną religijną uroczystość. o'3 wzgl?du na przekonania religijne, każdy turysta powinien jednak zobaczyć Fatimie procesję z pochodniami. Odbywa się ona codziennie po zmroku (najlicz-vl. . a 12 dnia miesiąca) i robi niezapomniane wrażenie. 11 Warto też wybrać się do Museu de Cera (Muzeum Figur Woskowych), usytuowa- egoprzy Rua Jacinto Marto (codz.; IV-X 9.30-18.30; XI-III 10.00-17.00; 700 esc.), "dzie w 28 scenkach ukazano historię objawień. Przyjemny spacer można sobie zrobić z położonej na obrzeżach miasta Rotunda de Santa Teresa de Ourem do miejsca zwanego "Objawieniami Anioła" ze stacjami Drogi Krzyżowej. Informacje praktyczne ________________ Fatima posiada regularne połączenia autobusowe z Leirią (25 km na północny zachód) i Tomar (35 km na wschód), co znacznie ułatwia organizację jednodniowych wycieczek do tych miast. Od strony Batalha (20 km na zachód) przy drodze N356 leży Reguengo do Fetal - kolejne sanktuarium, do którego zmierzają niestrudzeni pielgrzymi. W okolicach 3 października procesja z pochodniami zapalanymi od płonącego w muszlach oleju dociera aż do położonej na wzgórzu świątyni. Osoby podróżujące pociągiem do Reguengo do Fetal muszą przesiąść się na nieregularnie kursujący autobus w Estagao de Fatima, 25 km na wschód od Fatimy. Dworzec autobusowy znajduje się przy głównej drodze łączącej Lizbonę i Porto. Biuro informacji turystycznej (codz.; V-X 10.00-13.00 i 15.00-19.00, zimą do 18.00; tt249531139] i mieści się w pobliżu esplanady na Avenida D. Jose Alves Correia da Silva. Bazylika i jej olbrzymia esplanadą dzielą miasto na pół; po stronie zachodniej biegnie Rua Jacinta Marto, natomiast główną ulicą prowadzącą na wschód jest Rua Francisco Marto. Fatima ma wiele pensjonatów i restauracji, ale w czasie pielgrzymek (gdy większość miejsc noclegowych zarezerwowana jest z wielomiesięcznym wyprzedzeniem) niektórzy rozbijają namioty nawet przy samej bazylice. We wszystkie inne dni, oprócz weekendów i świąt religijnych, ze znalezieni noclegu nie powinno być żadnych trudności. Wiele przypominających klasztory domów gościnnych posiada ponad 100 pokoi oraz prywatne kaplice. W ogromnych, nowoczesnych hotelach PO sezonie można wynająć pokoje dużo taniej. Nowoczesne i wygodne pokoje oferuje Residenciol Santo Amam przy Rua Francisco Monto 59 (tr249532527; (r)), położony z dala od największego skupiska restauracji i barów. Zaskakująco gościnna atmosfera panuje w nowoczesnym i gigantycznym Residencial Sao Paulo przy Rua de Sao (tm)ulo 10 (a249531572; (r)). Jednak najlepszy wybór to hmds Dominicanos przy Rua Francisco Marto 50 (n2495333 17;(r))- ten uroczy hotel znajduje się w jednym z nieśnych zabytkowych budynków w mieście. Najlepsza restauracja Fatimy to Santa Ciuz, na rogu Rua Jacinto Marto i Rua de ao fosę, z ładnymi wnętrzami i umiarkowanymi cenami. Godne uwagi są także Ze Giande przy Rua Jacinto Marto 32 oraz Restaurante O Tiudo (nazwa oznacza "tr*iiś"; "249521542) w Boleiros, 4 km za Fatima. __________________ *m na zachód od Fatimy, w SAO MAMEDE na zwiedzających czeka kolejna atrak-~ Grutas da Moeda (codz.; IV-IX 9.00-18.00, X-III 9.00-17.00; 600 esc.; 178 / ESTREMADURA I RIBATEJO o244704302). Warto obejrzeć jaskinie również z tego względu, że jedną ze skal grot zamieniono w oświetlony przyćmionym światłem bar, w którym postuT'? można rocka i gdzie zwisające z góry stalaktyty niemal zanurzają swe końce w vn^ janym właśnie kuflu piwa. Negocjując wcześniej cenę, całkiem niedrogo możn ' dojechać taksówką, choć być może trzeba będzie poczekać na wejście do morne kiedy zbierze się wystarczająco duża grupa. ntu< Durem OUREM to świetne miejsce na bazę wypadową (12 km na wschód od Fatimy] n j warunkiem, że dysponuje się własnym środkiem lokomocji. Noclegi oferuje Pens' Ouńense przy Ayenida D. Nuno Alvares Pereira |o249542202; (r)). W przyszłości m° tu zostać wybudowanapousada. Wprawdzie w nowszej części miejscowości, Vila No va de Ourem, nie ma żadnych atrakcji turystycznych, ale 2 km dalej, na wzgórzu znajduje się zamek (nieregularne godz. otwarcia, bezpł.), usytuowany w obrębie im' ponujacego, średniowiecznego miasteczka otoczonego murem. Lata rozkwitu i świetności osady przypadają na XV w. Wówczas czwarty hrabia Ourem, Don Afonso wzniósł kilka wielkich budowli, a zamek przekształcił w pałac. W czasie wojny por-tugalsko-francuskiej zamek został doszczętnie zniszczony przez wojska napoleońskie i obecnie trwają prace konserwatorskie i renowacyjne. Przyjemny spacer można odbyć po górnych obrzeżach zamku, skąd po zachodniej stronie widać bazylikę w Fati-mie. Dobrze oznakowana trasa pozwala obejrzeć wszystkie najważniejsze zabytki znajdujące się na starym mieście. Warto odszukać zbiornik na wodę (codz. 15.00--18.00), który według miejscowej legendy nigdy nie wysechł, oraz XV-wieczną gotycką fontannę usytuowaną w pobliżu bram miasta. W biurze informacji turystycznej, na prawo od wejścia do Starego Miasta (wt.-nd.; V-IX 10.00-13.00 i 15.00-19.00, X-IV 14.00-18.00; o249544654), można uzyskać informacje o miejscach noclegowych, otrzymać mapy oraz zorganizować wycieczkę do niewielkiego muzeum archeologicznego (tr249540900; bezpł.) Tomar _______________ _____ Zespół klasztorny Convento de Cristo w TOMAR, 34 km na wschód od Fatimy, to szczytowe osiągnięcie architektury czasów wojskowej, religijnej i kolonialnej potęgi Portugalii. To właśnie tutaj miał swą siedzibę zakon templariuszy (Ordem aos Templarios) oraz jego następca zakon Rycerzy Chrystusa (Ordem de Cristo). Koleini wielcy mistrzowie upiększali i rozbudowywali klasztor, zatrudniając najwybitniei szych artystów sztuki romańskiej, manuelińskiej i renesansowej. Ich wspólne ozx miało świadczyć o potędze, prestiżu i bogactwie zakonu. Tomar warto odwiedzie ta że dla samego miasta, które jest bardzo interesujące. Zbudowane na prostym p'a szachownicy leży nad rzeką Nabao, która dzieli je na dwie części. Niemal atrakcje turystyczne zlokalizowane są na zachodnim brzegu. W starych, czych dzielnicach przy wąskich, brukowanych uliczkach stoją pobielane domy, wane w układzie tarasowym. Tomar słynie z odbywającego się tu co 2 lata etę ^ nego święta ludowego zwanego Festa dos Tabuleiros (Święto Koszy, zob. ramu|jcei s. 180). Podczas tych portugalskich dożynek wszyscy mieszkańcy wylęgaj? na tworząc niepowtarzalną atmosferę. TOM A R / 181 180 / ESTREMADURA I RIBATEJO Miasto Na centralnie położonym Praca da Republica wznosi się ładny, XVII-wieczny ratu rząd domów z tego samego okresu oraz manueliński kościół Sio Joao Bapti Z' (św. Jana Chrzciciela) ze wspaniałą, ośmioboczną dzwonnicą. Ozdobne wejście t" ścioła oraz sześć kasetonów wykonał prawdopodobnie Gregorio Lopes ( i 1490-1550), jeden z najwybitniejszych artystów portugalskich. Niedaleko plac ' przy Rua Joaąuim Jacinto 73 znajduje się wspaniale zachowana XV-wieczna syn*1' goga. Obecnie mieści się w niej Museu Luso-Hebraico Abraham Zacuto (Muzeu Portugalsko-Hebrajskie im. Abrahama Zacuto; codz. 10.00-19.00; bezpł.). Zgrom dzono tu pamiątki po słynnym hiszpańskim astronomie Abrahamie Zacuto, którv wyposażył Vasco da Gamę w sprzęt nawigacyjny. Ciekawe, że synagoga zachowała się w mieście, które przez wieki pozostawało pod wpływem zakonów prowadzących krucjaty przeciw "niewiernym". Surowe wnętrze synagogi ma proste sklepienie pod-trzymywane przez wysmukłe kolumny. Na tym tle dobrze widoczna jest kolekcja XIII i XIV-wiecznych hebrajskich inskrypcji. W 1496 r. król Manuel, idąc za przy. kładem hiszpańskich Reis Católicos (władców katolickich), wygnał lub zmusił do przyjęcia chrztu portugalskich Żydów. Oprócz synagogi w Castelo de Vidc w Alen-tejo (zob. s. 463), świątynia w Tomar jest jedną z nielicznych zachowanych na południu Portugalii. Wielu Żydów uciekało bowiem na północ, przede wszystkim do •: fj-as-os-Montes, gdzie skuteczniej można się było chronić przed prześlą-inkwizycji. • j vvi?ce) w połowie drogi między miastem a Convento de Cristo wznosi się Iki pi?kW w swe' Prostocie renesansowy kościół Nossa Senhora da Con-nif^e |coclz. 11.00-18.45). Autorem tego obiektu, podobnie jak głównego klasztoru celpafflar/ jest Diogo de Torralva, hiszpański architekt osiadły w Portugalii. Interesują-W 2 miejski odbywa się w Tomar co piątek, w przecznicy od Rua de Santa Iria. Na-$ . t 2 )°Ur°zumieją dlaczego nazwana ona została "rzeką muz" (Rio das Musas). Wspa- \7ieirta W ^7 Entroncomento ba było nawet utworzyć specjalny system drenowy. Miastu nie zagrażają już P° dzie, a nawet pojawiły się możliwości wykorzystania naturalnych warunków do f dukcji soli oraz uprawy wodorostów. Dla lokalnej gospodarki są to obecnie podsta we artykuły handlowe i główne źródło dochodów mieszkańców. wrażeń dostarcza także trasa wiodąca z Aveiro wzdłuż rzeki Vouga do do uzdrowiska Sao Pedro do Sul. , Coimbra przez ponad sto lat (1143-1255) była stolicą Portugalii, a zarazem siedzibą H ego w kraju (aż do początku XX stulecia) uniwersytetu. Uniwersytet w Coim-if założono w 1290 r. Po kilkakrotnych przenosinach do Lizbony, sytuację prawną elni ostatecznie uregulowano w 1537 r. Obecnie słynie ona z wysokiego poziomu "auczania i uważana jest za bardzo prestiżową, mimo że studiuje tu znacznie mniej osób niż w Lizbonie. Stare budynki uniwersyteckie wyróżniają się przepiękną architektura a na uwagę zasługuje przede wszystkim słynna barokowa biblioteka. Miasto może poszczycić się dwiema katedrami i kilkunastoma mniejszymi kościołami oraz starymi rezydencjami (w jednej z nich mieści się Museu Machado de Castro). Mimo licznych zabytków, z których tak dumni są mieszkańcy, oraz długiej tradycji uniwersyteckiej, Coimbra pozostała niewielkim, prowincjonalnym miasteczkiem. A jednak panująca tu atmosfera, a także sklepy, galerie i kawiarnie, których nie powstydziłaby się nawet Lizbona, wciąż przypominają o zupełnie wyjątkowym miejscu Coimbry w historii Portugalii. Oznacza to także, iż licząca 80 tyś. mieszkańców Coimbra jest doskonale przygotowana na przyjęcie turystów. Ulice pełne są przyjemnych barów i tawern, tętniących życiem zwłaszcza w czasie roku akademickiego (w tutejszym uniwersytecie uczy się ok. 13 tyś. studentów). Wizytę w mieście najlepiej zaplanować na koniec maja, kiedy odbywa się Queima das Fitas - zakończenie roku akademickiego świętowane przez studentów darciem lub paleniem tóg i wstążek. Przy tej okazji można usłyszeć autentyczne fado z Coimbry, które różni się od lizbońskiego wolniejszym tempem i staranniej dopracowanymi, poetyckimi tekstami pieśni. Fado jest oryginalnym, portugalskim zjawiskiem kulturowym, wywodzącym się prawdopodobnie ze średniowiecznej pieśni trubadurskiej. Szaleństwo karnawałowe trwa kilka dni, ale przygotowania do niego zaczynają się już na początku roku -studenci, stojąc na ulicach i śpiewając rzewne pieśni fado, kwestują na rzecz uniwersytetu. Podobna zbiórka pieniędzy odbyła się w Coimbrze na wieść o wybuchu powstania styczniowego w Polsce. Organizowano wtedy odczyty i przedstawienia wyrażające solidarność z Polakami, a zgromadzone fundusze przeznaczono na pomoc dla Powstańców. i komunikacja _________ mieście znajdują się trzy dworce kolejowe - Coimbra A, Coimbra B i Coimbra . Coimbra A, na wielu rozkładach jazdy oznaczana po prostu jako Coimbra, wana jest nad rzeką, w samym centrum miasta. Pociągi pośpieszne zatrzy-się tylko na dworcu Coimbra B, 3 km na północ od miasta. Połączenie z cen-apewma kolejka miejska do stacji Coimbra A, na którą przesiada się więk-i, dlatego wystarczy podążać za tłumem, a na pewno trafi się na i peron (na przejazd pociągiem podmiejskim nie trzeba kupować dodatko- wego biletu). Stacja Coimbra Parąue, położona na południowy wschód od obsługuje poci4gi kursujące z i do Lousa (zob. s. 214). Główny dworzec autobusowy znajduje się przy Avenida Fernao de M ok. 15 minut na północny zachód od centrum. Odjeżdżają stąd niemal • autobusy dalekobieżne oraz międzynarodowe do Hiszpanii, Francji i szpan, rancji i Miernie' busy linii AVIC, kursujące wzdłuż Costa de Prata oraz do Praia de Mira, zatr ^U się na przystanku na Rua Joao de Ruao 18, przy drodze prowadzącej ód e} dworca. Linia AVIC obsługuje również trasę do Condeixa-a-Nova, gdzie możn * siąść się na autobus do Confmbrigi. Autobusy jadące w kierunku Conimbrigi z *"*' mują się przy końcu Avenida Emidio Nayarro, w pobliżu dworca Coimbra A ^ Przejazd samochodem przez Coimbrę nie należy niestety do przyjemności \y L szość ulic w centrum jest zamknięta dla ruchu kołowego. Zmotoryzowani powi więc zostawić samochód na jednym z oznaczonych parkingów (lub na parkingu ^ telowym) i zwiedzać miasto piechotą. Miejsca przeznaczone do parkowania zaz ° czono też na mapce (zob. s. 200-201). Informacja i komunikacja miejska W biurze informacji turystycznej (latem pn.-pt. 9.00-19.00, sb. i nd. 10.00-13 00 i 14.30-17.30, zimą codz. 9.00-18.00; "239855930) przy Largo daPortagem, naprze-ciwko Ponte de Santa Clara, otrzymać można darmowe mapy miasta. Punkty infor. macyjne znajdują się też na Praga Dom Dinis ("239832591) i Praga da Republica (s239833202). Obydwa czynne są w tych samych godzinach, co główne biuro. Niewielki punkt informacyjny działa także na peronie dworca Coimbra B. Centrum Coimbry to labirynt krętych, stromych i trudno dostępnych uliczek, dlatego zwiedzanie miasta piechotą jest bardzo męczące. Można podróżować autobusami miejskimi, które kursują także do pól kempingowych i schroniska młodzieżowego (zob. s. 204). Bilety są do nabycia w kioskach na Largo da Portagem, Praga 8 de Maro i Praga da Republica. Bilet w jedną stronę, kupiony u kierowcy, kosztuje znacznie więcej. Karnet na 5 lub 10 przejazdów (a senha) kupuje się w specjalnych automatach (z instrukcją obsługi m.in. w jęz. angielskim) rozsianych w różnych częściach miasta (m.in. przed bankiem na Largo da Portagem). Bilety trzeba skasować zaraz po wejściu do autobusu. Jadąc linią #3 lub #26 można zafundować sobie tanią wycieczkę przez miasto i zobaczyć większość tamtejszych zabytków. Informacje o trasach przejazdu autobusów oraz sam rozkład jazdy są do nabycia w usytuowanej nad rzeką kawiarni (przed Hotelem Astóńa) albo w kiosku, nieco dalej w górę. Taksówki w Coimbrze nie są drogie pod warunkiem, że trasa nie jest zbyt długa. Postoje znajdują się przy dworcu Coimbra A, na Praga 8 de Maio, naprzeciwko kawiarni Santa Guz oraz na Praga da Republica. Zamówienia telefoniczne przyjmuje firma Politaxis ("239484045). Noclegi ___________________ __ _ Miejsc noclegowych najlepiej szukać w okolicy dworca Coimbra A. Tanie pensjona-ty znajdują się przede wszystkim przy uliczkach prowadzących do Praga iasta, przy brukowanej uliczce prowadzącej z Arco de Almedina. Proste i czyste pokoje, na parterze taniej i głośniej.(r). Hotel Astória, Av. Emidio Navarro 21 (tó39822055, fax 239822057). Doskonale usytuowany [punktem orientacyjnym jest kopuła), drogi i stosunkowo ekskluzywny; reprezentuje mieszaninę stylów art noureau i lat 30. minionego stulecia. Najlepsze pokoje to te z widokiem na rzekę. (r). Hotel Braganc.a, Largo das Ameias 10 (w239822171, fas 239836135). W pobliżu dworca kolejowego. Fasada budynku przypomina architekturę czasów socrealizmu, natomiast wnętrze jest całkiem przyjemne. Pokoje nowoczesne i przestronne, każdy z marmurową łazienką,-w cenie śniadanie. (r). Hotel Oslo, Avda. Fernao de Magalhaes 25 (tr239829071, fax 239826014). Ładny, nowoczesny hotel z restauracją i barem na ostatnim piętrze. Wystrój i atmosfera w stylu skandynawskim. Goście zajmujący pokoje od strony ulicy narażeni są jednak na hałas. (c). Pensao Rivoli, Praga do Comercio 27 ("239825550). Pokoje (niektóre z prysznicem) za przystępną cenę. Dobra lokalizacja w śródmieściu, przy placu zamkniętym dla ruchu samochodowego. Najspokojniejsze pokoje znajdują się przy końcu udekorowanego kwiatami korytarza. (r). Pensao Yitória, Rua da Sota 9 i 19 (tt239824049). Chyba najlepszy spośród kilku niedrogich pensjonatów przy tej ulicy, najbliżej dworca kolejowego. (r). Quinta das Lagrimas, przy przecznicy od Rua António Augusta Gongalves (a239441615, fax 239441695). Po drugiej stronie rzeki, w romantycznym otoczeniu. W tej luksusowej posiadłości wśród ogrodów swego czasu gościł Wellington. (r). Residencial Avenida, Av. Emidio Navarro 37 ("2398221 56, fax 239822155). Nad rzeką. Wytworne pokoje (choć lekko czuć w nich stęchlizną) w stylu art nouveau ze starymi, masywny-nii meblami, świecznikami i niewielkimi, czystymi łazienkami. Jest też bar, restauracja i sala telewizyjna. (r). Residencial Dómus, Rua Adelino Yeiga 62 ("239828584). Hotel położony przy jednej z najbardziej urokliwych uliczek Coimbry, po przeciwnej stronie dworca kolejowego. Wejście do hotelu obok sklepu z dywanami. Duży wybór przytulnych pokoi, po których z chęcią oprowadzają. sympatyczni właściciele. Najlepsze pokoje mają prysznic i TV. (r). Residencial Internacional, Av. Emidio Navarro 4 (w239825503). Nad rzeką. Po remoncie po-*°|e podzielono na niniejsze, mimo to panuje tu przyjemna atmosfera. Rezerwując pokoje od ullcy, trzeba przygotować się na hałas. (r). Residencial Kanimambo, Av. Fernao de Magalhaes 484 (w239827151, fax 239828408). Naj-'izej dworca autobusowego, na piętrze nowoczesnego bloku mieszkalnego. Ładnie umeblowa-"fe P°koje (część z prysznicem) zajmują dwa piętra budynku, chłodne, ciemne i zaciszne; win- " encal Larbelo, Largo da Portagem 33 (rr239829092, fax 239829094). Niedaleko głów-ego biura informacji turystycznej. Budynek z charakterystyczną fasadą w kolorze zielonocy- 204 / COIMBRA I BEIRA LITORAL COIMBRA - MIASTO / 205 następnie łączy się z Rua Yisconde da Luz, która dochodzi do klasztoru ^ruz. Ta część Coimbry nosi nazwę Baixa (Dolne Miasto) i skupia większość Santa ^h sklepów i kawiarni. Natomiast posuwając się ku zachodowi, przy wą-L? yjjczkach prowadzących do dworca kolejowego, napotyka się tańsze bary, sto- eleganc trynowym. Czyste i skromnie urządzone pokoje są niestety dość ponure i zdecydowa drogie (przede wszystkim dla osób podróżujących samotnie). Nowe łazienki. Pokoje z p cem lub łazienką odpowiednio droższe. W tych wychodzących na Largo panuje duży hata Residencial Lusa Atenas, Avenida Fernao de Magalhaes 68 (?r239826412, fax 239820n3i Czyste, przestronne pokoje, każdy z łazienką i TV, w nieco już zaniedbanym budynku głównej ulicy. Miła i sprawna obsługa. Nie daj się namówić na nocleg w gorszym aneksie j nr. 191 ani w pokoju z balkonem na rogu ulicy - wygląda kusząco, ale co 30 sekund wła się sygnał dochodzący z oddalonego o niecałe 4 m przejścia dla pieszych. (r). Residencial Antunes, Rua Castro Matoso 8 (tr239823048, fax 2398388373). Spokojny, c sty i niedrogi pensjonat. Wszystkie pokoje z łazienką i TV, kilka z widokiem na rzekę. Nje(j leko Praga da Republica, w sporej odległości od Starego Miasta, ale w pobliżu świetnych b POZA MIASTEM Casa dos Quintais w Assarfage, 6 km na południe od Coimbry ("239438305). Niewielki dom z uroczym ogrodem i pokojami z widokiem na Coimbrę. Należy kierować się za znakami do Carvalhais de Cima, a następnie do "Casa Rurale". Właściciele oferują trzy pokoje dwuosobowe i doskonałe śniadania. Zalecana wcześniejsza rezerwacja. (r). Schronisko młodzieżowe i kemping Parque de Campismo Municipal, Pra§a 25 de Abril ("239701497). Ładnie usytuowany na terenie miejskiego kompleksu sportowego (czynny cały rok). Dodatkową atrakcją jest możliwość korzystania z basenu. Z Largo da Portagem kursuje tu autobus #5. Turyści jadący z Lousa powinni wysiąść na stacji Sao Jose, oddalonej od kempingu o 250 m. Recepcja czynna codz. 9.00-22.00 (zimą do 18.00). Pousada de Juyentude, Rua Henriąues Seco 14 (o/fax 239822955). Nowoczesne schronisko powyżej parku Santa Cruz. Można korzystać z kuchni, sali telewizyjnej oraz patio. Recepcja czynna 9.00-12.00 i 18.00-24.00. Spacer z centrum miasta zabiera 20 minut; dojazd autobusami #7, #8, #29 lub #46 z dworca Coimbra A. Miasto__________________________ Stare Miasto leży na północ od rzeki Mondego, na wzgórzu, którego wierzchołek wieńczy budynek uniwersytetu. Krętymi uliczkami schodzi się stąd do nowej części Coimbry. Na dole znajduje się ogromne i wygodne centrum handlowe, prawie zupełnie zamknięte dla ruchu samochodowego. Dojście do Starego Miasta nie jest jednak proste - plątanina uliczek może stać się prawdziwą (lecz bardzo przyjemną) pułapką dla osób, które mają problemy z orientacją. Zwiedzanie najlepiej zacząć od Velha Uniyersidade (Starego Uniwersytetu). Nietrudno do niego dotrzeć, a z tarasu uczelni podziwiać można przepiękny widok na całą Coimbrę oraz na położone po drugie) stronie rzeki dwa klasztory św. Klary (Convento de Santa Clara-a-Velha i Convento de Santa Clara-a-Nova). Patrząc na miasto z góry, warto obrać sobie kolejny punk zwiedzania i zapamiętać, jak się do niego dochodzi. Przy odrobinie szczęścia powrn no się to udać i choć przez chwilę nie trzeba będzie nerwowo sięgać po plan lub )ty tac o drogę. Jeśli nie ma się ochoty na spacer, autobus #1 dojeżdża do Museo Ma chado de Castro i budynków uniwersytetu. W kierunku Starego Miasta da Po?' Zachodnią granicę Starego Miasta wyznacza zamknięta dla ruchu Rua Ferreira ges. Ta główna ulica miasta biegnie na północ od zapełnionej kafejkami Largo ,. jjjjepy spożywcze, warsztaty, sklepy mięsne i piekarnie. '^Dojście do Starego Miasta wiąże się niestety z dość męczącą wspinaczką. Różnice okości między poszczególnymi ulicami wynoszą nieraz kilkanaście pięter. Najprzy-^^niejsze podejście prowadzi przez Arco de Almedina, łuku znajdującego się w poło- murów miejskich. Tuż obok po prawej kusi Cafe-Galeńa Almedina, niewielka ka- renka wbudowana w średniowieczne mury (zob. s. 210). Z tego miejsca strome ,. j jg-ęte alejki prowadzą już wprost do serca Coimbry. Po lewej stronie Rua de Sub Ripas mieści się Palacio de Sub Ripas (pałac "Pod Drewnianymi Palami"), którego największą atrakcją jest ozdobne wejście w stylu manuelińskim. Kiedyś można było tu podziwiać renesansowe okna i kamienne medaliony, powstałe onegdaj w pracowni francuskiego rzeźbiarza, Jean de Rouen (Joao de Ruao). Bez względu na to, jaką drogę wybierze się do Starego Miasta, każda z nich kryje coś niezwykłego. Mijając ukryte podwórka, brukowane ślepe uliczki, tonące w kwiatach balkony, warto przystanąć choć na chwilę, by przez dziury w sypiących się murach spojrzeć na niebo i dolną część miasta. Se Velha SeVelha (Stara Katedra; pn., czw. i sb. 10.00-12.00 i 14.00-17.30, pt. 10.00-14.00, nd. 10.00-13.00) znajduje się w połowie drogi na wzgórze. Wokół jej charakterystycznej, przypominającej twierdzę bryły rozciąga się plac, który stromo opada w dół. Budowę świątyni rozpoczęto w 1162 r. i obecnie jest ona jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków architektury romańskiej w Portugalii. Sama katedra do dziś zachowała się w prawie nienaruszonym stanie, natomiast renesansowa Porta Especio-sa (piękna brama) dobudowana do północnej ściany świątyni, jest mocno zniszczona. Okazałe mury świątyni kryją skromne wnętrza, których jedynymi elementami dekoracyjnymi są ogromne muszle (pochodzące z Oceanu Indyjskiego) pełniące funkcje kropielnic i kompozycje z pięknych azulejos sprowadzanych z Sewilli. Równie prostą formą cechują się gotyckie grobowce pierwszych biskupów oraz nisko sklepione krużganki (wstęp 100 esc.). Velha Universidade Velha Universidade (Stary Uniwersytet; codz. 9.30-12.00 i 14.00-17.00; 250 esc. za zwiedzanie uniwersytetu i biblioteki, dodatkowe 250 esc. za wejście do Sala dos Ca-Pelos) leży na wzgórzu powyżej katedry. Zabudowania uczelni pochodzą z XVI w., (tm)dy to Jan III ostatecznie i na stałe przeniósł uczelnię do Coimbry. Otaczają one ratio das Escolas, na którym wznoszą się pomnik dostojnego monarchy Jana III oraz "arakowa wieża zegarowa zwana A Cabia (koza). "o prawej stronie dziedzińca mieszczą się budynki administracyjne oraz Sala dos apelos (Sala Profesorów), do których prowadzą pięknie zdobione schody. Ściany Sa-'. r°fesorów (pod arkadami obok wejścia można kupić bilety do poszczególnych po-celeszczen) zdobią portrety królów portugalskich, a sufit - drewniane kasetony ze złomami w stylu manuelińskim. Obecnie odbywają się tu uroczystości nadania [LU °w naukowych. W sąsiednim skrzydle znajduje się także interesująca kaplica sPoT'H ^° k1(tm)6' drzwi prowadzi wąska, brukowana ścieżka wzdłuż dziedzińca. bo? wielu °udowli sakralnych w Coimbrze, kaplica ta wyróżnia się niezwykłym koluCtWem z^obień. Wewnątrz obejrzeć można m.in. wspaniałe azulejos, spiralne "uiy, wyszukane barokowe organy i pokryty freskami sufit. -wiecznym akwedukcie (Aąueduto de Sao Sebastiao). Museu Machado de Castro i Se Nova , z powrotem w górę, za budynkami uniwersytetu u dołu Rua de Sao Joao dociera się do Museu Machado de Castro (wt.-nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.00; 250 esc., nd. przedpołudniem bezpł.). Muzeum, które swą nazwę wzięło od nazwiska XVIII-wiecz- 206 / COIMBRA I BEIRA LIJORAL COIMBRA - MIASTO / 207 W tym samym, lewym skrzydle uniwersytetu mieści się słynna Biblioteca Joanina. Skomplikowana, barokowa konstrukcja biblioteki, której patronem jest król Jan V, pochodzi z początku XVIII w. Amfiladowy układ sal pozwolił na uzyskanie iluzjonistycz-nego wrażenia, dzięki któremu uwaga zwiedzających skupia się na umieszczonym w głębi portrecie króla. Wnętrze urządzone jest z ogromnym przepychem i rozmachem. Szczególne wrażenie robią drewniane elementy malowane tak, by do złudzenia przypominały marmur, złote odrzwia, stoły intarsjowane hebanem i palisandrem to - na wzór chiński - laką oraz sufit pieczołowicie zdobiony freskami. Najstarsze i naj-cenniejsze woluminy oraz ogromne dzieła wielojęzyczne przechowuje się w osobny0 i niedostępnych dla turystów pomieszczeniach. Pozostała część zbiorów interesu)^ jest głównie ze względów estetycznych i tylko nieliczni decydują się na ich lektur?,. Niestety, pozostałe budynki uniwersytetu nie przedstawiają prawie żadnej ^5^ architektonicznej. Mimo że dumnie wznoszą się ponad wąskimi, krętymi ulicz^an / w większości są to jedynie betonowe molochy powstałe w okresie modernizacji p. wadzonej przez Salazara. Pustkę przestrzeni między samymi budynkami wgP współczesne rzeźby wątpliwej wartości artystycznej; jedyną atrakcją tego rnie)s . fejki skupione wokół Praga da Republka - dojście w dół stromymi schodami Praca Dom Dinis - odwiedzane przez studentów. W górę od placu ciągnie się Parąue , Santa Cruz, miejsce bardzo przyjemne, choć lepiej omijać je po zmroku. Ogród botaniczny Warto wstąpić choćby na krótką chwilę do ogrodu botanicznego (Jardim Botanice). Idąc w dół na południe z Praga Dom Dinis, dochodzi się tu po około 10 minutach. Ogród założono w XVIII stuleciu, a jego roślinne kolekcje zyskały niegdyś uznanie na całym świecie - mimo iż najlepsze czasy minęły, w dalszym ciągu przyjemnie jest snacerować wśród nienagannie uformowanych grządek, na których rosną gatunki ro-3lin z różnych zakątków naszego globu. Na terenie ogrodów obowiązuje zakaz urządzania pikników. W pobliżu oglądać można robiące ogromne wrażenie pozostałości no XVI-wiecznym akwedukcie (Aąueduto de Sao Sebastiao). Museu Machado de Castro i Se Nova Idąc z powrotem w górę, za budynkami uniwersytetu u dołu Rua de Sao Joao dociera się do Museu Machado de Castro (wt.-nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.00; 250 esc., nd. przed południem bezpł.). Muzeum, które swą nazwę wzięło od nazwiska XVIII-wiecz-nego rzeźbiarza, mieści się w byłym pałacu biskupim, który sam w sobie wart jest odwiedzenia - nawet gdyby jego wnętrza były zupełnie puste. W rzeczywistości w budynku kryją się prawdziwe skarby: rzeźby (warto zwrócić szczególną uwagę na niewielką figurkę średniowiecznego rycerza, powracającego do domu z maczugą przerzuconą przez ramię), obrazy, meble oraz ceramikę. Pod budynkiem muzeum znajduje się kryptoportyk (Cryptoportico) z czasów rzymskich - ciąg podziemnych pomieszczeń, prawdopodobnie pełniących niegdyś funkcje spichlerza, które w późniejszym okresie wykorzystano przy wznoszeniu fundamentów dzisiejszego pałacu. Po przeciwnej stronie wznosi się nie wyróżniająca się niczym szczególnym Se No-va (Nowa Katedra,- codz. 9.00-12.00 i 14.00-18.00; bezpł.), ufundowana przez jezuitów w XVII stuleciu. W 1772 r. kościół ten otrzymał status katedry, zastępując tym samym Se Velha. Igreja de Santa Cruz Na północnym krańcu Rua Visconde da Luz, u podnóża wzniesienia, usytuowana Jest bogato zdobiona Igreja de Santa Cruz (kościół św. Krzyża; codz. 9.30-12.00 1 14.00-17.45; zwiedzanie krużganków 200 esc.), należąca do klasztoru, którego budowę na tym terenie rozpoczął Sao Teotónio. To ostatnie miejsce w obrębie Starego Miasta, gdzie koniecznie trzeba się zatrzymać. Kościół powstał znacznie wcześniej niż Se Velha, ale z oryginalnej budowli nie przetrwało do dziś nic, co w późniejszym okresie nie zostałoby zmienione - stąd bogato zdobiona fasada i niezwykłe, podwójne odrzwia, nadające ton całej budowli. We wczesnych latach XVI w. Coimbra sku-Piaia twórców głównej^szkoły rzeźby; tu działali francuscy artyści, tacy jak Nicolas anterene i Jean de Rouen (Joao de Ruao), oraz mistrzowie sztuki manuelińskiej -a<> de Castilho oraz Diogo de Boitaea; wszyscy oni wnieśli swój wkład w przebudo-w? Igreja de Santa Cruz. skib Sf °^ ^konali wiele rozmaitych projektów: grobowce pierwszych portugal-Kru1 ?.w' Afonsa Henryka i Sancho I; bogato zdobioną ambonę oraz słynne skiei k ^S2Y- To właśnie tu najlepiej uwidacznia się charakter sztuki manueliń- 2 żyć- piszereg Przestronnych łuków ozdobiono płaskorzeźbą, przedstawiającą sceny drewn1 I7stusa- Z krużganków schodami przechodzi się na chór (córo), gdzie nad anymi ławkami umieszczono fryz, upamiętniający czasy rozkwitu - 208 / COIMBRA I BEIRA LITORAL COIMBRA - ŻYCIE NOCNE / 209 Wokół tylnej części kościoła rozciąga się niewielki Jardim de Manga, dochodź, • do stylowych kawiarni i restauracji skupionych przy ciasnych alejkach pomiędzy do głównej ulicy. Przypominające bardziej krużganek niż ogród, miejsce to swego cT ilreo da Portagem, Rua da Sota a Praga do Comercio. Doskonałą opinia cieszą się su otaczały drzewka pomarańczowe. Z tego okresu po dziś dzień przetrwała jedy?' "Je lokale przy Rua das Azeiteiras. Tutejszą specjalnością, której obowiązkowo na- -"'ińka kopuła i fontanna; na tyłach ogrodu mieści się niezła kawiarnia. ' ' :--Ł-'--'-•• ' " - - - su ot__, __ maleńka kopuła Klasztory św. Klary Upiorny finał romantycznej miłości króla Pedro I i mes de Castro (zob. Alcoba s. 162) rozegrał się właśnie w Coimbrze, w Starej Katedrze (Se Velha). Po dojściu d władzy Pedro zarządził ekshumację zwłok Ines, by następnie ukoronować je w nt ° czeniu dworzan. Oszalały z rozpaczy monarcha zmusił następnie cały dwór do odd nią hołdu rozkładającemu się ciału kochanki. Początkowo Ines pochowano w Conyento de Santa Clara-a-Velha (Starym Klaszto rze św. Klary), który leży po drugiej stronie rzeki, 20 minut drogi od centrum miasta Obok jej grobowca znajdował się grób założycielki klasztoru - św. Elżbiety zwanej Por tugalską, królowej szeroko znanej ze swej dobroczynności. Do dziś krążą legendy o cu dach, jakich dokonywała. Króla Dinisa złościł fakt, że Elżbieta nieustannie rozdaje biednym złoto. Pewnego razu, gdy król przyłapał żonę na jednej z prób przemycenia kosztowności z pałacu, zażądał, by pokazała mu co niesie w zawiniątku. Nieustraszona królowa twierdziła, że niesie kwiaty. I rzeczywiście, po otwarciu pakunku zdumieni małżonkowie zobaczyli tylko niewielki bukiecik róż. Gotycki kościół halowy wzniesiony z inicjatywy Elżbiety, został niemal w całości pokryty mułem nanoszonym przez rzekę Mondego. Ostatnio rozpoczęto jednak jego powolną renowację. Przed wieloma laty oba grobowce przeniesiono. Zwłoki Ines spoczywają teraz w Al-cobaga, a królowej Elżbiety w Convento de Santa Clara-a-Nova (Nowym Klasztorze św. Klary; wt.-nd. 8.30-18.00, pn. 8.30-12.00 i 14.00-18.00) położonym na wzgórzu, w bezpiecznej odległości od niespokojnych wód Mondego. Nowy klasztor zbudowany w l 650 r. nie dorównuje urokiem staremu, tym bardziej, że część pomieszczeń zamieniono na koszary. Imponująco prezentuje się jedynie grobowiec królowej Elżbiety, cały wykonany ze srebra ofiarowanego na ten cel przez mieszkańców Coimbry. Godny uwagi jest też ogromny, porośnięty kapryfolium krużganek (100 esc.) wzniesiony z rozkazu Jana V, który słynął z okazywania wyjątkowego - i wręcz przekraczającego ogólnie przyjęte normy - szacunku mniszkom. W budynku mieści się także Muzeum Wojskowe (codz. 10.00-12.00 i 14.00-17.00; 100 esc.) prezentujące kolekcję militariów pochodzących z okresu II wojny światowej. Portugal dos Pequenitos Na terenie pomiędzy dwoma klasztorami rozciąga się park Portugal dos Peąuenitos (codz.; latem 10.00-18.30, zimą 10.00-16.30; 800 esc.). W założonym w latach 50. parku podziwiać można modele najsłynniejszych portugalskich zabytków, typowych wiejskich rezydencji oraz budowli w charakterystycznym stylu kolonialnym. Dzięki temu jest to idealne miejsce do spaceru z dziećmi. W pobliżu znajduje się mały park o ponurej nazwie Quinta das Lagrimas (ogrw łez), w którym, jak głosi legenda, zamordowano piękną Ines de Castro. Gastronomia_____________________^ Najtańsze restauracje znajdują się przy Rua Direita w centrum miasta. Jeśli koni nie przeszkadza niewyszukany wystrój i takież towarzystwo, można tu zjeść pe > posiłek za niecałe 1000 esc. Turyści gustujący w elegantszych lokalach powinni u --- - --y- - ~u*.iv.ivii/. j_jva*.\jjiiaią upimą cieszą się kal^°lokale przy Rua das Azeiteiras. Tutejszą specjalnością, której obowiązkowo na-6 próbować, jest chanfana - koźlę pieczone w winie, danie być może zbyt tłuste ^ niektóre gusta - oraz ciasteczka świętej Klary. Najsmaczniejsze śniadania ser- kawiarnie w centrum miasta (więcej szczegółów, zob. s. 205). .. Rua Direita 53. Jedna z najlepszych restauracji przy tej ulicy, choć klienci przychodzą 5 łównie dla towarzystwa, rzadziej by zjeść coś konkretnego. W porze lunchu niskie ceny -i osiłek wraz z mocnym winem domowej roboty kosztuje ok. 1000 esc. , funchal, Rua das Azeiteiras 18. Tuż przy Praca do Comercio. Lokal urządzony w wiej-lt'm stylu serwujący ogromne porcje kurczaka lub gulaszu baraniego za niezbyt wygórowaną *?_ poniżej 2000 esc. Adega Paco do Conde, Rua Pac,o do Conde 1. Popularny w Portugalii rodzaj restauracji typu f,Ufrasgueińa. Wyśmienite jedzenie, głównie mięso. Przestronna jadalnia na krytym tarasie. Za mięso lub rybę z grilla, sałatkę, wino i kawę płaci się ok. 1500 esc. Zamkn. nd. Dom Pedro, Av. Emidio Navarro 58. Przy głównej ulicy nad rzeką. Dobra obsługa i ciekawy wystrój (atrakcją jest fontanna). Niestety niektóre posiłki pozostawiają wiele do życzenia. Ce- " ny w granicach ok. 3000 esc. O Trovador (trubadur), Largo da Se Yelha 17. Zaraz obok Starej Katedry. Piękne drewniane kasetony i ceramiczne kafelki zdobią wnętrze restauracji. Niewielki wybór posiłków za ok. 2500-3000 esc. wynagrodzą regularne koncerty muzyki fado. Zamkn. pn. Restaurante Aviz, Rua do Brasil 185. Dojazd taksówką z centrum miasta (na wschód) zabiera 5 minut. Lokal słynie z owoców morza, choć serwują tu także znakomite steki (m.in. bije Aviz, przyrządzany ze śmietaną i kawą). Ceny w granicach 2000-3000 esc. Restaurante Romano, Rua Joao Jacinto 18-20. Wyśmienita pizzeria, w której wszystko jest pierwszej świeżości, a kucharz chętnie przyjmuje specjalne zamówienia. Ceny w przedziale . 1000-1500 esc. Lokal czynny do 23.00. Sereia, Rua Henriąues Seco l. Kawiarnia-bar w pobliżu schroniska młodzieżowego. Smaczne dania z grilla, potrawy z jajek i gulasze. Ceny przystępne. Czynne do 24.00. Viela, Rua das Azeiteiras 35. Smaczne posiłki, obfite porcje i sympatyczni gospodarze to niewątpliwe zalety tej nieco ponurej, wykładanej kafelkami restauracji. Wyśmienita wieprzowina z małżami {carne de porco) za jedyne 1200 esc. Za inne potrawy płaci się w granicach 2000 esc. (zakładając, że jedną ogromną porcją podzielą się dwie osoby). Ze Neto, Rua das Azeiteiras 8-12, Obok Adega Funchal. Lokal serwuje tradycyjne, portugalskie dania z grilla, do których podaje się chyba najtańsze wino w mieście. Zamówienia przyjmowane są do godz. 21.45. Życie nocne .. , j lub zespół muzyczny trzeba z reguły zapłacić ok. 500-800 esc. Zwiedzając Coimbrę, trzeba koniecznie wygospodarować trochę czasu na wizytę w jed-nei z tradycyjnych kawiarni przy Rua Ferreira Borges i Rua Yisconde da Luz, ulicach pełnionych kupującymi, którzy uginają się pod ciężarem swoich pakunków. Sporo foczych lokali znajduje się też przy Praga da Republica, po drugiej stronie miasta w po-1211 Parku Santa Cruz. Większość z nich czynna jest do 2.00 w nocy i gości przede S2ystkim studentów. Popularne są też bary w starej i nowej części miasta; najlepsze kl k 20staty opisane poniżej (czynne do 2.00, chyba że zaznaczono inaczej). Nocne "Y zapewniają zabawę przy muzyce nawet do 6 COIMWA - 210 / COIMBRA I BEIRA LITORAL Najwięcej okazji do posłuchania słynnego fado mają turyści przebywający w ^ ście w maju, w czasie obchodów studenckiego święta. Przez cały rok występy or"a ." zowane są też w niektórych restauracjach i przede wszystkim w barach, z który K największą popularnością cieszy się Diligencia jzob. niżej). W lokalach w okolicy ]" tedry rozbrzmiewa fado w najbardziej profesjonalnym wykonaniu. Informacje o or?a nizowanych w mieście koncertach i imprezach przeczytać można na afiszach rozle pianych wszędzie na budynkach uniwersyteckich. Warto też zasięgnąć język u zawsze dobrze poinformowanych studentów. Kawiarnie Cafe Montanha, Largo da Portagem. Najładniej położona spośród wszystkich kawiarni napla. cu. Pijąc kawę, podziwia się piękny widok na miasto lub przechodzące tędy parady. Wieczora. mi od czasu do czasu posłuchać tu można poezji lub muzyki na żywo. Cafe Santa Cruz, Praga 8 de Maio. Kawiarnia zajmuje część zabudowań klasztornych. Zachwycające są zarówno kamienne sklepienia wnętrza, jak i uroczy ogródek wychodzący na naj-ruchliwszą w mieście ulicę handlową. Cafe Se Yelha, Rua Joaąuim António d'Aguiar 132. W pobliżu katedry. Idealne miejsce na odpoczynek po wyczerpującej wspinaczce wysokimi schodami, które do niej prowadzą. Stoliki na tarasie. Fastelaria Arcadia, Rua Ferreira Borges 144. Bardzo popularna tradycyjna cukiernia tuż przy Largo do Portagem. Pra$a Yelha, Praga do Comercio. Kilka kroków od głównej ulicy. Przyjemny ogródek ze stolikami w zacienionej części placu. Bary Aqui Ha Rato, Largo da Se Yelha 20. Bar z dyskoteką (didżej) czynny 22.00-4.00. Bar Quebra Costas, Rua Quebra Costas 47. Mały stylowy bar o swobodnej atmosferze, przy schodach prowadzących w dół od Se Yelha. Boemia Bar, Rua do Cabido 6. Ekskluzywny bar, wykładany kaflami i drewnem, odwiedzany w weekendy przez studentów; niedaleko Largo da Se Yelha. Wieczorami w niektóre pt. i sb. posłuchać można fado. Zamkn. nd. Cafe-Galeria Almedina, Arco de Almedina 10. Urządzony z rozmachem bar z galerią sztuki, mieszczący się w czeluściach starych murów miasta. W czasie weekendów muzyka na żywo. Czynne 20.00-4.00. Cartola Esplanada Bar, Praga da Republica. Ulubione miejsce spotkań studentów; obok biura informacji turystycznej. Stoliki na zewnątrz, nowoczesny wystrój i głośna muzyka. De Sjoelbak, Rua do Brasił 93. Za miastem, prowadzony przez Holendrów. Przy piwie i muzyce z lat 60. i R&B bawią się zawsze tłumy gości. Warto najpierw zjeść w pobliskiej restauracji Aviz (zob. wyżejl, a później wpaść tutaj. Zamkn. nd. Diligencia Bar, Rua Nova 30, pomiędzy Rua Direita a Rua da Sofia. Popularny bar z nastrojowym kamiennym wnętrzem. Przy blasku świec, popijając tanią sangrię, można tu co wie czór posłuchać lirycznego fado. Drogo. Sing-Sing Bar, Rua Castro Matoso 11. Panuje tu spokojniejsza atmosfera niż w Pozosta^c barach; można tu nawet porozmawiać i dłużej posiedzieć, pod warunkiem jednak, że nie dzie to wieczór karaoke. W pozostałe wieczory króluje muzyka niezależna. Tropical, Praga da Republica, róg Rua Afexandre Herculano. Dwupoziomowy bar oblegany w weekendy przez studentów. Stoliki na parterze zapełniają przede wszystkim smakosze m nego, ciemnego piwa Super Bocks. Praga Machado de Assis 22a. Muzyka hinduska, rock i grunge. Prawdziwa zabawa za-S*ateS' ie dopiero po północy. Czynne do 4.00; zamkn. nd. . Quinta da Insua, Santa Clara. Pulsujący życiem bar z dyskoteką. Po drugiej stronie ^l? a stacjami benzynowymi Galp i Mobil. Króluje muzyka taneczna i techno, pt. i sb. wie- l'm muzyka na żywo. Bufet z przekąskami i kawą. Czynne do 6.00. • Latina, Rua Almeida Garrett 1. Młodzieżowy lokal z muzyką disco niedaleko Praga da 'blica Trochę mniejszy od Yaradero, z podobną klientelą. Czynne do 4.00; zamkn. nd. ... Informator_____________________ Autobusy Większość autobusów odjeżdża z głównego dworca autobusowego przy końcu Ave-ida Fernao de Magalhaes (informacje pod nr. "239855270). Autobusy linii AY1C (z siedzibą Rua Joao de Ruao 16; n239823769) kursujące do miejscowości na Costa de Prata, takich jak Figueira da Foz, Aveiro i Condeixa-a-Nova (po drodze do Conimbrigi) mają swój przystanek na Rua Joao de Ruao 18. Do Montemor-o-Velho i miejscowości położonych przy trasie NI l z Coimbry do Figueira de Foz dostać się można autobusami linii Moises Correia de Oli-yeira, odjeżdżającymi z dworca przy Rua Joao Machado 23 (w239828263). Banki i kantory wymiany walut Najwięcej banków znajduje się przy alejach biegnących na wschód i na zachód od dworca Coimbra A, a także przy Avenida Emidio Navarro i Avenida Fernao de Magalhaes. Pieniądze można też wymienić w Hotelu Astóńa przy Avenida Emidio Navarro 21 (niedaleko Largo da Portagem) i Hotelu Tivoli przy Rua Joao Machado. Basen Piscina Municipal (tylko latem, 10.00-13.00 i 14.00-19.00) znajduje się na terenie kompleksu sportowego (Estado Municipal Sao Jose) na wschód od centrum; dojazd autobusem #5 z Largo da Portagem. Biura podróży Abreu, Rua da Sota 2 (n239827011); Intervisa, Av. Fernao de Magalhaes 11 (B239823873). W obydwu można kupić bilety na autobusy i samoloty międzynarodowe. Inne biuro to Yiagens Mondego przy Rua Joao de Ruao 16 ("239822025). Informacja kolejowa Coimbra A (n239834998); Coimbra B (n239833525). Internet Z Internetu i poczty elektronicznej skorzystać można w kawiarni internetowej Ego-mundo przy Rua Antero de CJuental 73 (pn.-pt. 10.00-24.00, sb. 14.00-24.00, nd. 19.00-;24.00; 0239841025). Z Praga da Republica należy kierować się w górę Rua Laurenco, odbijając w pierwszą przecznicę w lewo. Kina Cine Avenida, Av. Są da Bandeira (w239822131). Na dachu kina jest bar, z którego roztacza się piękny widok na miasto. Natomiast w Teatro Academico Gil Yicente przy Praga da Republica |o239829372) mieści się kino artystyczne, galeria, kawiarnia i od czasu do czasu odbywają się tutaj koncerty jazzowe. Naprawa samochodów Automóvel Club de Portugal (ACP), Avenida Emidio Navarro 6 l"239826813). Poczta Poczta Główna znajduje się przy Av. Fernao de Magalhaes 223, niedaleko Largo do (tm)nado |pn.-pt. 8.30-18.30, sb. 9.00-12.30); dwie inne poczty w centrum znajdują się przy Ua Nicolau Rui Fernandes, naprzeciwko targu oraz na Praga da Republica (te same godziny otwarcia co poczta główna). "ucja Główny komisariat znajduje się przy Rua Nicolau Rui Fernandes, naprzeciwko poczty 1*239822022). n, . ycieczkowe i spływy kajakowe Firma Basófias (w239404135) organizuje (od wt. do '' '^-minutowe rejsy w górę Mondego (cała wycieczka zaczyna się tuż za parkiem Dr. Ma-Braga), w czasie których można podziwiać Stare Miasto. Początek latem o godz. 15.00, i 18.00, w weekendy dodatkowo o 11.30 i 19.30, zimą o 15.00, 16.30 i dodatkowo 212 / COIMBRA I BEIRA LITORAL MONTEMOR-0-VELHO / 213 o godz. 18.00 w weekendy. Ponadto O Pioneiro do Mondego organizuje spływy kajaków rzeki z pobliskiego miasteczka Penacova do Coimbry (szczegóły s. 215). Więcej info *dó' uzyskać można również w biurze informacji turystycznej w Coimbrze. rttlacii Szpital Hospital da Universidade de Coimbra przy Praga Professor Mota Pinto (B2394Q(v Targi Główny targ z żywnością odbywa się na Rua Nicolau Rui Fernandes, powyżej bud poczty. W soboty rano na Praga do Comercio organizowany jest targ staroci. " Telefony Najprostszym sposobem połączenia się z zagranicą jest wykupienie karty telefo • nej (zob. s. 33) i skorzystanie z jednego z automatów na ulicy. Można też zadzwonić z p"1"* głównej albo z urzędu pocztowego na przeciwległym krańcu rynku. C2ty Wypożyczalnie samochodów Hertz, Rua Joao de Ruao 16 (•a239837491); Heryis Rua I - Machado 94 (a239824062); Salitur, Rua da Sota 42 (s239820594). ' )oa° Conimbriga Oddalona o 16 km na południowy zachód od Coimbry CONIMBRIGA (codz.; od 16 V do 30 IX 10.00-13.00 i 14.00-18.00; w pozostałych miesiącach 8.00-13.00 i'14.00. -17.00; 400 esc.) to największy w Portugalii zespół ruin budowli, pochodzących z okresu panowania Rzymian. Wiele faktów przemawia za tym, że jako pierwsza jeszcze w epoce brązu powstała tu osada celtycko-iberyjska. Większość odkrytych podczas prac wykopaliskowych budowli pochodzi jednak z okresu od II do IV w. n.e., czyli z czasów poprzedzających upadek Rzymu. Conlmbrigą leżała wówczas przy głównej drodze z Lizbony (Olisipo) do Bragi ("Bracara Augusta) i z pewnością nie należała do największych rzymskich miast w Portugalii. Mimo to, ten interesujący kompleks urbanistyczny zachował się do dziś w dobrym stanie. Dawne rzymskie miasto przetrwało do naszych czasów tylko dlatego, że w niewyjaśnionych i tajemniczych okolicznościach cała ludność nagle wyemigrowała do najwyraźniej bezpieczniejszej Coimbry. Pamiątką po tych prawdopodobnie dramatycznych wydarzeniach jest zbudowany w wielkim pośpiechu słynny mur obronny, wznoszony z taką determinacją, że przedzielano nim na pół domy. W Conimbridze nikt już nigdy się nie osiedlił. Zabytki Największe wrażenie na turystach robi widok muru i prowadzącej u jego podnóży drogi rzymskiej. Należą one zresztą do tych nielicznych śladów po dawnym mieście, które znajdują się nad ziemią. Pośpieszna budowa muru obronnego w sytuacji zagrożenia sprawiła, że mieszkańcy użyli materiałów, które mieli po prostu pod ręką. Po bliższym przyjrzeniu się murowi z łatwością można zauważyć pojedyncze cegły, kolumny i tablice z inskrypcjami, które stały się częścią konstrukcji. Większość odkopanych ruin znajduje się w bliskim sąsiedztwie muru. Centrum Conimbrigi, dotychczas tylko częściowo odkryte, leży nieco dalej. Wykopaliska są niezwykle interesujące. Zachwyca widok domów z mozaikowymi posadzkami (obecnie specjalnie chronionych przed zniszczeniem) i basenów, których prawdziwą ozdobą są dobrze zachowane fontanny. Udało się uruchomić stare akwedukty i odkopać łaźnie ocieplane skomplikowanym systemem podpodłogowyffl' W miejscu dawnego cmentarzyska Wizygotów, obejrzeć można dwa na wpół odkopane szkielety ludzkie. Prace archeologiczne objęły na razie tylko część terenów położonych za murem. Mimo to, pozostałości po akwedukcie (zaopatrującym miasto w wo; de), okazałym forum (z widocznymi wejściami do sklepów) i pobliskiej świątyń1 ne g jadają imponująco. Warto też wybrać się do łaźni publicznych (nieregular-nadal wyg ^oWarcia. bezpł.), pięknie położonych na stromych zboczach wzgórz na °dzl ROZtacza się stąd malowniczy widok na okolicę. umieszczono tabliczki informacyjne w języku angielskim. ^g ^a dawanych przy wejściu przewodnikach zwiedzający z pewnością znajdą jed-* sptZecej szczegółowych wiadomości. Latem oprowadzaniem wycieczek dorywczo SSsi? studenci. Museo Monografico de Confmbriga •i wstępu na wykopaliska uprawnia także do zwiedzenia doskonałego Museo Mo-rafico de Conimbriga (zamkn. pn.), znajdującego się naprzeciwko głównego wej-B°^ Wystawione w szklanych gablotach znaleziska ułożone są tematycznie i obej-scia' przeróżne aspekty życia codziennego. Prezentowane są tu techniki takich ""miosl, j,^ wypalanie szkła, odlewnictwo, tkactwo, a nawet budowanie domów. w sali poświęconej zdrowiu i higienie zobaczyć można m.in. skalpele i połyskujące świetle igły, a w pomieszczeniu obok umieszczono kolekcję rzeźbionych w jadeicie Tierścieni. Zorganizowana w drugiej części muzeum ekspozycja zdjęć i diagramów dokumentuje pierwotny wygląd miasta i historię wykopalisk. Do ważniejszych znalezisk należą popiersia, rzeźbione nadproża budynków, rzygacze, fragmenty monochromatycznych mozaik oraz jaskrawe malowidła ścienne. Nie zabrakło też sprowadzonych z cmentarza kolumn, kamiennych płyt i nagrobków. Jedyną wadą jest brak opisów w języku angielskim. Po obejrzeniu całej interesującej kolekcji warto wstąpić do kawiarni z tarasem, która znajduje się na tyłach muzeum. Z jej okien roztaczają się imponujące widoki w dół na dolinę. Informacje praktyczne Coimbra ma dwa bezpośrednie połączenia z Conimbriga. Autobusy odjeżdżają rano (9.05 i 9.35) z krańcowego przystanku linii AVIC (zob. s. 199) i wracają o godz. 17.00 i 17.55 (wsb. i nd. połączenie jest tylko jedno: tam o godz. 9.05, powrót o godz. 12.55). Można także skorzystać z częstych (co 30 min) autobusów odjeżdżających z dworca AVIC do niewielkiego targowego miasteczka CONDEIXA-A-NOVA (30 min spacerem na północ z Conimbrigi). Autobus zatrzymuje się przed kościołem, przy zadrzewionym placu, naprzeciwko którego usytuowane jest targowisko. To przyjemne miejsce otacza wiele barów i kawiarni - warto wstąpić do O Joaąuim obok niedrogiej (i porządnej) jadłodajni Banco Pinto & Sotto Mayor. Do bardziej ekskluzywnych należy lokal mieszczący się w eleganckiej Pousada de Santa Cństina 1^239941286; @). Condeixa jest głównym ośrodkiem przemysłu ceramicznego w prowincji Beira. Ręcznie malowane wyroby powstają aż w ośmiu fabrykach, dostępnych także dla zwiedzających; dwie z nich widać przy głównej drodze prowadzącej do wykopalisk. Montemor-o-Velho Położone 32 km na zachód od Coimbry MONTEMOR-O-YELHO słynie z potężnego garnku (codz. z wyj. pn. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; bezpł.), którego majestatyczna budowla góruje nad doliną rzeki Mondego. Turyści podróżujący samochodem (trasa NlH) lub pociągiem (w kierunku Figueira da Foz, zob. s. 225) już z daleka podziwiać 214 / COIMBRA I BEIRA LITORAL mogą solidną, zwieńczoną blankami fortecę, z którą konkurować może jedynie z w Obidos. Budowę twierdzy na skałach rozpoczęli Rzymianie, a kontynuowali Ma wie. Pod koniec XI w. zamek stał się ulubioną rezydencją władców Portugalii. W135?" król Afonso IV spotkał się w Montemor ze swoimi doradcami, by zdecydować o l ' oblubienicy syna, Ines de Castro. Tutaj też, 30 lat później miejscowa ludność odda ^ ła hołd Janowi de Avis. Po bitwie pod Aljubarrotą, zwycięski wódz przejeżdżał 11 w drodze do Coimbry, w której miała się odbyć jego koronacja na króla Jana I. Miasteczko nie skorzystało jednak na częstych wizytach członków rodów króle skich. Nie rozwinął się tu żaden przemysł, a jedynym zabytkiem pozostał zamek Zd cydowanie najciekawszą ze wszystkich budowli zamkowych jest manueliński Ioje-de Santa Maria de Alcac,ova, zaprojektowany ponoć (podobnie jak słynny klaszto w Belem) przez samego Diogo de Boitaca. Wnętrze świątyni zdobią wspaniały drew niany sufit, pięknie rzeźbione kolumny i utrzymane w stylu mauretańskim azulejos Wizytę w Montemor dobrze jest zaplanować na drugą lub czwartą środę miesiąca kiedy pod murami zamku organizowany jest targ. W dni targowe drogi w mieście są praktycznie nieprzejezdne. Rodziny z całej okolicy zjeżdżają do miasta samochodami, motocyklami i furmankami, a nawet zdarza się zobaczyć podróżnych na osłach Informacje praktyczne Dworzec kolejowy znajduje się w sporej odległości od miasta i zamku. Znacznie bliżej centrum zatrzymują się autobusy z Coimbry. Nie ma zbyt wielu powodów, dla których warto by było pozostać w Montemor na dłużej. Zwiedzanie zamku i kościoła nie powinno zabrać wiele czasu i bez problemu można wrócić do pobliskiej Coimbry lub oddalonego o 13 km na zachód kurortu Figueira da Foz. Osoby, które zdecydują się jednak na nocleg, powinny udać się do pięknej stylizowanej Residencial Abade Jodo (rezydencji opata Jana), Rua Combatantes da Grandę Guerra 15 (w239689458; @). Kamienica znajduje się przy końcu ulicy po lewej stronie, w pobliżu ogromnego, pomalowanego na różowo ratusza na Praga da Republica. Biuro informacji turystycznej (pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; tr239689114) mieści się na I piętrze ratusza, ale niestety jego pracownicy nie są szczególnie zainteresowani promocją miasta. Na posiłek najlepiej wybrać się do Restaurante Ramalhao przy Rua Tenente Yaladim 24 (zamkn. nd. wieczorem, pn. i X). Wszystkie serwowane tu potrawy: zupa z węgorza, kurczak z ryżem, dania z kaczki lub królika są świeże i smaczne, pewnie dlatego, że do ich przyrządzenia wykorzystuje się świeże produkty - uprawiane, hodowane lub chwytane w okolicy miasta. W zależności od apetytu za pełny posiłek trzeba zapłacić 2000-3000 esc. Lousa i Serra da Lousa________ Z Coimbry warto wybrać się na jednodniową wycieczkę do oddalonej o 25 km na południowy wschód LOUSA. Wioska jest wprawdzie niewielka, ale górzysty kr*)0" brąz i ruiny zamku stanowią wystarczającą atrakcję. Pociąg do Lousa odjeżdża z dworca Coimbra Parąue; dociera tu również autobus (pn.-pt.). W miejscowości są. dwie stacje kolejowe: turyści udający się do zamku powinni wysiąść na pierwsze) z nich, czyli Lousa A. Po wyjściu z pociągu należy iść prosto pod górę, minąć ko-ściół i kierować się znakiem "C.P. Prado". Na skrzyżowaniu przy Cafe Lousafles,'. droga skręca w lewo do zamku ("Castelo e Ermidas"), a w prawo do restau130' ACave (zob. s. 216). LOUSA / 215 Rozwój, który dokonuje się w Lousa nieprzerwanie od kilku lat, uczynił z tej maleńkiej wioski rozrastające się dziś miasto, chociaż zwarta i niezwykle atrakcyjna stara stara jego częe ć ) pozostała właściwie nienaruszona. Wędrując starymi uliczkami, 216 / COIMBRA I BEIRA LITORAL mija się cały szereg bogato zdobionych kapliczek i rezydencji szlacheckich (Ca brasonadas). W ratuszu natomiast mieści się muzeum, pełniące też funkcję biura ^ formacji turystycznej (codz. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; a239990370). Miła obsłu"' służy mapami Serra da Lousa. Jeśli planuje się wycieczki po górach lub spacer rf zamku, mapa jest niezbędna. ° Wąska ścieżka z Lousa do wąwozu prowadzi przez sosnowy zagajnik i obok źr' dełka, w którym mieszkańcy wioski zaopatrują się w wodę. Po ok. 2 km widać ju" pomiędzy wzgórzami wąski wąwóz. Na jednym ze wzgórz nad wijącym się w dol* dopływem Mondego wznosi się niewielki zamek. Na przeciwległym wzniesień;6 znajduje się pustelnia Nossa Senhora da Piedade (Matki Boskiej Litościwej] Oprócz pielgrzymów przybywa tu wielu turystów - odważnych na tyle, by kąpać się w lodowato zimnej rzece. Z restauracji Buigos (czynna od Wielkanocy do IX za- mkn. pn.; u/fax 239991162] na wzgórzu podziwiać można wspaniałe widoki - z okien jadalni widać rzekę. Informacje praktyczne W wiosce działają dwa centralnie położone pensjonaty, które oferują przyjemne i niezbyt drogie noclegi: Residencial Maitinho przy Rua Forcas Armadas (a/fax 239991397; (r), wszystkie pokoje z łazienkami) i Pensdo Bem Estar przy Avenida Coelho da Gama 11 (^239991445, fax 239993915; (r)); mieszcząca się z tyłu budynku jadalnia serwuje narodowe potrawy w rozsądnych cenach - we wszystkich pokojach jest telewizor i telefon, choć tylko niektóre z nich mają własne łazienki. Od ratusza na pole kempingowe (o239991052, fax 239772307; oficjalnie otwarte III-X, w pozostałych miesiącach należy sprawdzić to telefonicznie) prowadzi dobrze oznakowana droga (ok. 10 min na wsch. od centrum). Najlepsze restauracje w Lousa to, oprócz przyzamkowej Burgos, Casa Yelha - elegancki lokal mieszczący się na nowoczesnym placu za rynkiem lub dziwacznie wyglądająca, również nowoczesna A Cave położona w Barrio do Penedo pomiędzy nowa zabudową, 15 minut od centrum, przy drodze do miejscowej papierni. W piwnicy podaje się ogromne porcje takich potraw regionalnych, jak mleczne prosię [leitdo], baranina (chanfana) czy nawet kogut w winie (coq au vin). Amatorzy mocnych trunków powinni spróbować tutejszego specyfiku, jakim jest likier ziołowy. Przepis na Licor Beirao, sporządzony przez pewnego aptekarza z Lousa to pilnie strzeżona lokalna tajemnica. W górę rzeki: Penacova i Lorvao Rozciągające się na północny wschód od Coimbry wzgórza i lasy w dolinie Mondego to najpiękniejsze rejony prowincji Beira. Wzdłuż rzeki prowadzi droga NI 10, którą kursują autobusy z Coimbry. Przez sześć miesięcy w roku działa tu wypożyczalnia kajaków, a fantastyczny spływ z Penacoyy do Coimbry może dostarczyć wielu niezapomnianych wrażeń (konieczna wcześniejsza rezerwacja, zob. niżej). Droga NI 10 jest wyjątkowo malownicza. Długi jej odcinek prowadzi wysoko nad rzeką, dzięki czemu podziwiać można połyskujące w dole Mondego i położone na stromy* zboczach wioski. W Penacovie droga się rozwidla. Miłośnicy pięknych widoków powta' ni wybrać trasę N235 do Luso (zob. s. 221). Natomiast IP3 prowadzi początkowo wzdłuż rzeki, a następnie zakręca i wiedzie przez Tondelę (zob. s. 223) do Yiseu. Podroż tą pełną niebezpiecznych zakrętów i stromych zjazdów drogą zapiera dech w piersi. penacpy"L MACOVA oddalona jest o 22 km na północny wschód od Coimbry. Miasteczko le-oko nad rzeką,, lecz oszałamiającą panoramę doliny szpeci niestety biegnąca ^iTle autostrada. Penacova nie wyróżnia się niczym szczególnym. Przy niewielkim W eczku działa kilka kawiarni i restauracji, turyści mogą się też wybrać na spacer rł"cl rzekę i do lasu. Osobliwa atrakcja, z jakiej słynie miasteczko, to jedyne w swo-11 rodzaju wykałaczki (palitos). Rzeźbione ręcznie przez miejscowe kobiety wygląda-' 'ak prawdziwe dzieła sztuki - niektóre z nich przypominają nawet zakończone '*'rkiem strzałki. Wykałaczki można kupić w biurze informacji turystycznej f n -pt. 9.00-17.00, sb. i nd. 10.00-13.00 i 14.00-17.00; s239470300) mieszczącym jj-ę w ratuszu przy rynku. LAS BUgACO I LUSO / 219 218 / COIMBRA I BEIRA LITORAL Turyści, którzy zdecydują się przenocować w Penacovie, mają do wyboru t obiekty noclegowe. Pierwszy to Casa de Repouso (^239477137; (D), śliczny St dom z pięknym ogrodem i najlepszym widokiem na miasto; ok. 100 m w górę ^ ratuszem i biurem informacji turystycznej. Drugie miejsce to przyjemny Penśf Avenida przy Ayenida Abel Rodrigues da Costa (s239477142; @), położony ° wzniesieniu przy wjeździe do miasta. Zaletami tego pensjonatu z tradycjami drewniane wnętrza i dobra restauracja ze słonecznym tarasem. Zwolennicy nowo czesności powinni udać się do Residencial Sdo Jodo (B239477545; (r)), po przeciw nej stronie drogi prowadzącej z Pensdo Avenida. Smaczne potrawy za ok. 25Qn -3300 esc. serwuje restauracja O Panoramico, niedaleko ratusza i biura inforrnaci turystycznej. Można stąd podziwiać wspaniały krajobraz doliny Mondego. Sąsiadu jąca z restauracją Cafe Turismo także posiada widokowe miejsca na tarasie, a wewnątrz kolekcję wykałaczek. Miejskie pole kempingowe usytuowane jest 3 km dalej, w Vila Nova (s239477946), a w płynącej nieopodal rzece można łowić ryby. Aby tu dotrzeć, należy przejść mostem poniżej miasta na drugą stronę rzeki i zaraz potem skręcić w lewo. Drugie pole kempingowe (s239477464; niecz. I| znajduje się na prawo od mostu. Tutaj też ma swoją siedzibę biuro firmy O Pioneiro do Mondego, organizującej spływy kajakowe do Coimbry (codz. od IV do pół. X; 2500 esc. od osoby). Wycieczka rozpoczyna się o 11.00 w Penacovie; uczestnicy spływu mają do pokonania 25 km (3-4 godz.). Konieczna jest wcześniejsza rezerwacja (osoby władające językiem angielskim mogą dzwonić pod nr ^239478385; 13.00-15.00 i 20.00-22.00). Organizator zapewnia darmowy dojazd mikrobusem z Coimbry (wyjazd o 10.00). Szczegółowych informacji na ten temat udziela biuro informacji turystycznej w Coimbrze. Ponadto firma O Pioneiro udostępnia kajaki i rowery na cały dzień (3000 esc.). Lorvao________________________ Pobyt w Coimbrze lub Penacovie urozmaicić można wycieczką do Convento de Lorvao (klasztoru Lorvao) położonego w wiosce LORYAO (dojazd boczną drogą trasy NI 10). Turyści niezmotoryzowani muszą autobusem RBL dojechać do Rebordosy niedaleko Penacoyy. Stąd pozostaje 5 km, które trzeba pokonać piechotą. Klasztor został założony przez benedyktynów w IX w. jeszcze przed najazdem Arabów. Później przejęły go cysterki. Na przyklasztornym cmentarzu matki przełożone pochowane są w pozycji poziomej, natomiast pozostałe siostry w pozycji pionowej, po dwie lub trzy w jednym grobie. Większość zachowanych do dziś zabudowań pochodzi z XVIII w., w którym przeprowadzono gruntowny remont klasztoru. Aby wejść do kościoła, trzeba zadzwonić po dozorcę. W skarbcu świątyni wystawiona jest czaszka arabskiego króla. Warto tez wejść po schodach na sklepiony kopułowe dach (zimbório), z którego roztacza si? piękny widok na dolinę. Las Bugaco i Luso Wielu ludziom Portugalia kojarzy się przede wszystkim z lasem Buc,aco. Ten na) słynniejszy portugalski las był w średniowieczu własnością różnych zakonów. 1° czas inwazji francuskiej, w bitwie pod Bucaco wojska Napoleona odniosły P'erWS,w znaczącą porażkę. Obecnie las jest nieco zaniedbany, głównie za sprawą 220 / COIMBRA I BEIRA LITORAL tłumnie odwiedzających te tereny. A jednak nadal pozostaje wymarzonym mię' na spacery i obcowanie z naturą. ertl W głębi lasu znajduje się pustelnia, wzniesiona w VI w. przez benedyktynów (t ten pozostawał w rękach Kościoła aż do momentu kasaty zakonów w 1834 r) p ren dziwa sławę las zyskał jednak w XVII w., kiedy osiedlili się tu karmelici. Zakon * opiekowali się lasem i wznieśli stojący do dziś mur, wyznaczający granicę Bucaco ^ W 1643 r. papież Urban VIII wydał bullę, w której groził klątwą każdemu, kto' A waży się zniszczyć choćby jedno drzewo w tym wyjątkowym lesie. Wcześniejszy dek zabraniający kobietom wstępu do lasu miał strzec cnoty czystości braciszków. W taki h warunkach zakonnicy mogli się już spokojnie poświęcić ogrodnictwu. Sprowadzali i dzili drzewa z całego świata, dzięki czemu w Bujaco rośnie obecnie ponad 700 gatun ków drzew, spośród których najstarsze i najpotężniejsze są cedry meksykańskie. Las Buęaco leży niedaleko Coimbry, dlatego w drodze do Viseu warto się tuta zatrzymać. W okresie zimowym wstęp jest bezpłatny (teren lasu otacza mur, wejść można którąś z licznych bram), ale od maja do września chcąc wjechać do lasu są mochodem, trzeba zapłacić 500 esc. Autobus z Coimbry do Viseu jedzie nieco okrężną drogą. W Luso (40 min od Coimbry) skręca w kierunku lasu i zatrzymuje się przy starej królewskiej rezydencji przerobionej na nowoczesny Hotel Palące do Buęaco, następnie wraca przez Portas da Rainha. Można też zatrzymać się i przenocować w Luso (zob. s. 221). Do lasu jest stąd na tyle blisko, że bez problemu pokonuje się tę odległość pieszo. Zamożniejsi turyści zechcą pewnie zafundować sobie nocleg w ekskluzywnym Hotel Pałace ("231930101; fax 231930509; (r)), wzniesionym w miejscu dawnego klasztoru karmelitów jako letnia rezydencja królów Portugalii. Budowę ukończono jednak dopiero w 1907 r., a więc na trzy lata przed upadkiem monarchii i ogłoszeniem republiki i z tego powodu w pałacu gościło tylko niewielu członków rodziny królewskiej. Architektura obecnego hotelu jest przykładem typowego stylu manuelińskiego. Za nocleg w pokoju dwuosobowym poza sezonem trzeba zapłacić co najmniej 20 000 esc., zaś w sezonie niebagatelną sumę 30 000 esc. Znacznie mniej kosztuje wizyta w hotelowej restauracji (szczególne wrażenie robi piwnica, w której przechowuje się wino). W pobliżu pałacu zachowały się ruiny klasztoru Karmelitów (Mosteiro dos Carmelitas; pn.-czw. 10.00-12.30 i 14.00-17.30; 100 esc.), we wnętrzach którego podziwiać można druki Afonsa Muchy oraz kompozycje azulejos ukazujące zdobycie Ceuty i sceny z bitwy pod Buc.aco. Bitwa pod Buęaco i Muzeu Militar Bitwa pod Buęaco (1810 r.), stoczona na wzgórzu graniczącym z lasem, była pierwszą poważną porażką poniesioną przez wojska napoleońskie podczas inwazji na Półwyspie Iberyjskim. Francuzi dowodzeni przez marszałka Massena rozpoczęli frontalny atak na wzgórze, na którym miała swoje pozycje potężna armia portugalsko-angielska. Oddziały lorda Wellingtona okazały się nie do pokonania, a Francuzi ponieśli ogromne straty. Powstałe w ten sposób opóźnienie działań wojennych Wellington wykorzystał na przemieszczenie swych wojsk na linie obronne w Torres Yedras. W niewielkim Museu Militar (Muzeum Wojskowym; codz. z wyj. pn., 10.0"--l 7.00; 200 esc.), znajdującym się poza terenem lasu w pobliżu Portas da Rainha, wystawione są ocalałe z bitwy mapy, mundury i broń. Wąska droga powyżej muzeum wiedzie w górę do obelisku, wzniesionego na cześć zwycięstwa nad wojskami Napo leona. Ze wzgórza roztacza się fantastyczny widok na odległe góry Estrela.!~ tem do lasu dochodzi się przez Portas de Sula. spacery Po lesie Na terenie lasu poprowadzono liczne trasy spacerowe, wiodące m.in. Yale dos Fetos doliną paproci) do jeziora i kaskadowego Zimnego Źródła (Fonte Fria) lub w górę Avenida dos Cedros do Wrót Coimbry (Portas de Coimbra). Nie ma zakazu zbacza- Nia z wytyczonych szlaków i wielu turystów z chęcią penetruje dzikie rejony lasu. Trasa Via Sacra prowadzi od Hotel Palące aż do szczytu wzgórza, na którym wzniesiono olbrzymi krzyż (Cruz Alta). Po drodze mija się szereg XVII-wiecznych ka-T"'ek Drogi Krzyżowej, zdobionych rzeźbami z terakoty. Rozległą i piękną panora- okolicy podziwiać można ze wzgórz Cruz Alta oraz Portas de Coimbra. Las iTcaco to miejsce wyjątkowe i pełne uroku, ale czasy absolutnej sielanki i spokoju bezpowrotnie się skończyły. Dawna oaza ciszy gości obecnie tłumy Portugalczyków, którzy w weekendy i święta zjeżdżają tu na pikniki. Luso Uzdrowiskowa miejscowość LUSO leży zaledwie 3 km w dół od lasu Bucaco. Lecznicze wody sprawiają, że od ponad stu lat ściągają tu chorzy cierpiący m.in. na reumatyzm. Luso, podobnie jak inne tradycyjne uzdrowiska, to stylowe i pełne uroku miasteczko o charakterystycznej zabudowie. Prawdziwą perełką architektoniczną jest herbaciarnia (saldo do cha) z XIX w., której fantazyjne secesyjne wnętrza zdobią białe wiklinowe meble oraz palmy w olbrzymich donicach. Wszyscy, którzy lubią ryzyko, hazard i ruletkę powinni znaleźć coś dla siebie w tutejszym kasynie, mieszczącym się przy głównej ulicy. Jednak największą atrakcją Luso są kąpiele lecznicze. Jeden zabieg (dostępne m.in. masaż i hydroterapia) kosztuje 1100-2400 esc., natomiast znacznie drożej płaci się za wizytę u jednego z miejscowych konsultantów. Przy centralnie położonym Grandę Hotel das Termas (zob. niżej) znajduje się ogromny basen. Cena biletu jest wprawdzie dosyć wysoka (pn.-pt. 1000 esc., sb. i nd. 1500 esc.), ale taki wydatek w całości rekompensuje możliwość kilkugodzinnego przyjemnego pławienia się w ciepłej wodzie. Jednakże większość przyjezdnych nastawia się raczej na piknik niż na regularne leczenie. Przed wyjazdem z Luso wszyscy natomiast obowiązkowo zaopatrują się w darmową wodę leczniczą tryskającą ze źródła św. Jana (Fonte de Sao Joao), przy którym również znajduje się herbaciarnia. INFORMACJE PRAKTYCZNE Z Coimbry do Luso najłatwiej dostać się autobusem, natomiast pociągi kursują o wiele rzadziej. Rano o godz. 8.17 i 10.39 z Coimbry B odjeżdżają tylko dwa pociągi (linii Coimbra-Guarda), ale tego samego dnia z Luso wraca tylko jeden o godz. 18.18 (zimą o 18.27). Pociągi zatrzymują się na północnym krańcu Luso, skąd do centrum trzeba iść prosto, minąć restaurację Cesteiro i dalej Rua Dr. António Gran-)°. Autobusy mają przystanek przy końcu głównej alei. Biuro informacji turystycznej (latem codz. 10.00-13.00 i 14.00-20.00, zimą Pn-pt. 10.00-12.30 i 14.30-18.00, sb. 10.00-13.00, zamkn. nd.; n231939133) znaj- u)e się przy Avenida Emidio Navarro (przedłużenie głównej ulicy), powyżej dworca autobusowego, niedaleko poczty. Obsługa pomaga w znalezieniu zakwaterowania 1 służy wykazem miejsc noclegowych. s ~° najlepszych tanich hoteli i pensjonatów zalicza się m.in. gościnny Pensdo Lu- t° ?23,1939207; (c)) przy Rua Dr. Costa Simóes (po wyjściu z dworca autobusowego Zeba iść prost0; a następnie skręcić w prawo w Rua Dr. Francisco Diniz). Niezbyt rakcyjny ale za to dosyć tani, jest też Pensdo Portugal przy Rua Marinha Pimenta •^1939158; (c)). Pensjonat znajduje się w górę od centrum, po drodze do biura in- 222 / COIMBRA I BEIRA LITORAL GÓRY CARAMULO / 223 formacji turystycznej (dojście w górę Av. Emidio Navarro, potem skręcić w j w Rua Alyaro Ćastelóes). Nieco wyższe ceny są w Pensao Astória przy Av. Ern'H° Nayarro (o231939182; (r)) tuż za biurem informacji turystycznej i prawie naprzeć''° ko Grandę Hotel (w pensjonacie widać jeszcze ślady minionej świetności) oraz w m sywnym, utrzymanym w XIX-wiecznym stylu Pensao Alegre przy Avenida Ernic/ Nayarro (oi231930256; (r), po drodze mija się Hotel Eden), gdzie rezydował niegdy° hrabia Graciosa, znany elegant i pożeracz serc niewieścich. Klasyfikację otwier Grandę Hotel das Termas de Luso przy Rua dos Banhos (niecz. XI ; JQJ B231930450, fax 231930350; (r)) o charakterystycznej żółtej fasadzie. Wnętrza są wspaniale urządzone, goście mają także do dyspozycji basen z podgrzewaną woda 2 km za miastem, przy drodze prowadzącej na stadion piłkarski, znajduje się kem ping ("231930916). Restauracje mieszczą się przede wszystkim w hotelach i pensjonatach. Warto po-lecić tę działającą przy Pensao Central, Avenida Emidio Nayarro (pomiędzy hotelami Eden i Alegre) z tarasem na dachu. Dobrą opinią cieszy się też restauracja pensjonatu Luso. Natomiast w skromnej i chętnie odwiedzanej Cesteiro przy prowadzącej do dworca kolejowego Rua Lucio Pais Abranches za pełny posiłek płaci się ok. 2500 esc. W O Caracol, przy Rua Dr. Francisco A Dimiz 33 (za biurem informacji turystycznej], serwowane są olbrzymie porcje niedrogich, portugalskich dań. Dolina Dao i góry Caramulo______ Trasa z Coimbry do położonego na północnym wschodzie Caramulo wiedzie przez dolinę Dao, gdzie produkuje się jedno z najlepszych portugalskich win, czerwone Dao. Pagórkowaty teren doliny, porośnięty w większości winoroślami i lasami sosno-wo-eukaliptusowymi, odsłania od czasu do czasu łyse polany, będące pozostałościami częstych pożarów. Trasa biegnąca przez dolinę jest zniewalająco piękna, choć niewiele tu miejscowości, w których warto by się zatrzymać na dłużej. Na kawę można wstąpić do SANTA COMBA DAO. To niewielkie, targowe miasteczko leży w odległości 50 km od Coimbry. Tuż po wyjeździe z miasteczka otwiera się wspaniały widok na majestatyczne pasmo gór Caramulo (Serra do Caramulo). Główna trasa IP3 prowadzi na północny wschód do Tondeli (zob. niżej), gdzie łączy srę z N230. Stroma i kręta droga N230 biegnie na zachód przez góry i kończy się w Aguedzie (skąd autostradą na południe wraca się do Coimbry). Okrężna trasa zainteresuje pewnie turystów podróżujących samochodami, zwłaszcza że po drodze można jeszcze zwiedzić Luso i zatrzymać si? w lesie Bugaco. Tę samą drogę da się pokonać także autobusem. Z oczywistych względów podróż jest wtedy bardziej męcząca, chyba że zdecydujemy się na nocleg w górach, w uroczej wiosce Caramulo. Góry Caramulo____________________ Niewielkie górskie wioski i przysiółki zasługują na uwagę głównie ze względu na p° łożenie. Niezapomniane wrażenie robią dziko rosnące na wzgórzach krzewy, rod°^ dendrony i azalie, których kwiaty mienią się wszystkimi kolorami tęczy. *>rz^IV'Cff wać można w Cambarinho i Alcofrze, które znajdują się z dala od głównych szlako • Jednak najlepiej wybrać wioskę Caramulo, która leży 19 km od Tondeli i autostra y- -mbry do Caramulo kursują dziennie trzy autobusy, które przejeżdżają przez ^ A Autobusy z Luso do Yiseu zatrzymują się w TONDELI. Trzeba się tu prze-^°U 'eden z dwóch autobusów w kierunku Caramulo i Aguedy. Wyboista, kręta siąść na^wa(jzj przez sam środek gór Caramulo. Osoby planujące nocleg w Tondeli ?dać się do niezbyt drogiego Pensao Ferrador (=232822559; (D) lub Residencial t de Severino Gonfalves (=232822411; (r)); oba budynki znajdują się przy ^°n vm placu. Naprzeciwko zaprasza niezła restauracja O Solar. n Caramulo można też dojechać od strony północnej. Z miejscowości Youzela hniżej) położonej w dolinie Yougi, na trasie Youzeła-Caramulo codziennie (z wyj. kendów) kursuje jeden autobus. Dla turystów przybywających do Caramulo z po-r^nia Youzela będzie niewątpliwie następnym przystankiem. Caramulo Wciśnięta między wysokie góry wieś CARAMULO jest wymarzoną bazą wypadowa dla miłośników wspinaczek. Wyjście na najwyższy szczyt Caramulinho (1075 m) zajmuje niecałą godzinę. Turyści, którzy spodziewali się trafić do zwyczajnej, cichej wioski będą mile zaskoczeni. W tej na pozór zapadłej wsi, "gdzie diabeł mówi dobranoc", znajdują się dwa muzea, których nie powstydziłoby się niejedno miasto. W doskonałym Museu do Caramulo (Muzeum Caramulo; codz. 10.00-13.00 i 14.00-18.00; 600 esc.) uwagę turystów przyciąga przede wszystkim Museu de Arte (Muzeum Sztuki), świetnie zorganizowana kolekcja prezentująca niemalże wszystkie etapy rozwoju sztuki - począwszy od prymitywnych rzeźb religijnych po dzieła największych twórców współczesnych, takich jak Picasso i Dali. Na uwagę zasługują również wspaniałe, XVI-wieczne arrasy z Tournai, ukazujące wyprawę portugalskich podróżników do Indii. Twórców niewątpliwie zainspirowały barwne i wyolbrzymione opowieści żeglarzy, stąd dziwaczne postaci tubylców i nieprawdopodobne wizerunki zwierząt. Do zbiorów muzeum należy także ogromny portret Jana Chrzciciela autorstwa Grao Yasco oraz mnóstwo antyków i starej biżuterii. W niepozornej górskiej wiosce nieco absurdalnie wygląda szyld z napisem Museu do Automóvel (Muzeum Automobili). A jednak, w budynku obok Museu de Arte rzeczywiście zgromadzono kolekcję przedwojennych zabytkowych samochodów, motocykli, łącznie z lśniącymi nikłem i chromem ekscentrycznymi modelami amerykańskimi. Przy drodze do Tondeli, za budynkiem poczty, mieści się biuro informacji turystycznej (=232861437). Jeśli chodzi o noclegi, w Caramulo znajduje się jeden przyjemny pensjonat Sao Cństovao (=232861394; (c)) - warto wcześniej zadzwonić i sprawdzić, czy przyjmuje gości (zimą nieczynny). Doskonałym, choć nieco droższym miejscem jest Ouality Hotel przy Av. Dr. Abel Lacerda (=232860100, ta 232861200; (c)), oferujący liczne udogodnienia (m.in. dostęp do Internetu, jacuz-211 oraz urządzenia do hydroterapii) oraz gwarantujący najpiękniejsze widoki na rów-wy w kierunku Serra da Estrela. Ponadto mieszcząca się tu firma Desafios Caramu- l°232860155) organizuje spływy kajakowe, wyprawy w doliny oraz przejażdżki werarni górskimi. Inną możliwością przenocowania w Caramulo jest wynajęcie po-^ju Wpousadfl Sao Jerónimo (=232861291, fax 232861640; (c)). Sześciopokojowa L a 2najduje się ok. l km od wioski, nocleg jest tani i można skorzystać z basenu ^Płciowego; stąd również rozciągają się piękne widoki. Dobre i niezbyt drogie posił-si j6rwu'e Cafe-Restaurante Martę, przy głównej drodze. Miejscowi najchętniej prze-u)4 natomiast w cieniu przy stolikach w Cafe Avenida. 224 / COIMBRA I BEIRA LITORAL FIGUEIRA DA FOZ / 225 Z biegiem Vougi Jedną z najpiękniejszych rzek w Portugalii jest Vouga; której leniwy nurt zach wszystkich szukających ciszy i wytchnienia. Linię kolejową biegnącą dotych' wzdłuż rzeki zamknięto, a trasę tę pokonują obecnie autobusy. Po drodze zatrzv!?S ją się w malowniczych wioskach, ale i tak większość turystów wysiada dopiero wl/1 uzeli (zob. niżej). Z Coimbry lub Ayeiro można dojechać pociągiem do Albergari °" -Velha i dalszą drogę do Youzeli pokonać autobusem podstawianym przez kolei n " Youzeli da się także dotrzeć od południa - z Caramulo lub Yiseu (skąd prowad ° szczególnie malownicza droga N337). Vouzela W YOUZELI, jednym z bardziej atrakcyjnych miasteczek prowincji Beira, powszech nie wyczuwa się dumę mieszkańców. Bez wątpienia jej powodem mogą być wypieka ne tylko tutaj bardzo słodkie ciasteczka pasteis de vouzela, tradycyjne i smakowicie przyprawiane dania z cielęciny, takie jak Yitela de Lafóes, oraz bardzo mocne wino Lafóe (podobne w smaku do ńnho verde). To ciekawe miasteczko ma też własną gazetę, co biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców - niewiele ponad 2000 - czyni je rzeczywiście wyjątkowym. Stara część miasta leży nad rzeką, której brzegi bujnie porastają lilie i wierzby. Niemal każdego ranka w tej naturalnej scenerii miejscowe kobiety piorą w rzece ubrania. Czysta bielizna suszy się potem na trawie poniżej romańskiego mostu. Małe domki skupione w jego okolicy zbudowano w stylu małomiasteczkowych rezydencji: wszystkie są otynkowane na biało, mają granitowe balkony i schody. Ponad dachami domów wznosi się wiadukt, z którego rozciąga się wspaniały widok na ciemnozielone góry Arada i Caramulo. Biuro informacji turystycznej (wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; s232771515) mieści się w budynku dawnego więzienia przy Largo Morais de Carvalho. Na piętrze nad biurem urządzono muzeum (bezpł.) poświęcone tradycyjnym zajęciom mieszkańców Youzeli, takim jak tkactwo, fotografia lub malarstwo. Można tu również obejrzeć dość nieskładną kolekcję prezentującą eksponaty z zakresu antropologii i historii, a także wyroby rękodzielnicze, pozostałości romańskie i stare lalki. Na pobliskim Praga da Republica wznosi się XIII-wieczny kościół parafialny, a obok niego pręgierz (pelourinho), zwany "widelcem" (foica}. W czasach inkwizycji było to miejsce publicznych egzekucji. Informacje praktyczne Autobusy zatrzymują się w samym centrum miasta (do rynku i biura informacji turystycznej idzie się w dół główną ulicą, a następnie odbija w lewo. Ze znalezieniem zakwaterowania nie powinno być problemów. Noclegi oferuje Casa Feneira, Rua Barao da Costeiro (^232771650; (c)), wpobliżu biura informacji turystycznej. Bardziej komfortowy jest Pensdo Marąues, tuż za biurem, przy bocznej i dobrze oznakowane) Rua Aires de Gouyeia 76 (a232772029; (r)). Casa de Fataunęos (^232772697; (r))to pięknie odrestaurowana wiejska posiadłość z prześlicznymi pokojami, ogrodami i ba-senem; leży w wiosce o tej samej nazwie oddalonej o 3 km od Youzeli. W pensjonacie Marąues mieści się popularna wśród miejscowych restauracja' Gdyby nie było tu wolnych miejsc, można pójść do Restawante O Chafańz lub Re" Paulo. Obie położone są przy odchodzącej od Praga da Republica Rua Mo-sWTnde Albuquerque. 1181 ski kemping ("232771847, fax 232771513; czynny cały rok) ma dobrą loka-Jon w górę w stronę Mortagui i Senhora do Costelo (niewielkiego wzgórza, m w pierwszą niedzielę 5 VIII tradycyjnie odbywają się pikniki). Trasa da Republica została oznaczona drogowskazami. TerjnasjeJSao Pedro do Sul_____________ Hległości 4 km na północny-wschód od Youzeli leży prawdopodobnie najstarsze rtugalskie uzdrowisko, TERMAS DE SAO PEDRO DO SUL. Lecznicze działanie P°tejszych wód termalnych jako pierwsi docenili już Rzymianie, później zjeżdżały tu tugalskie rodziny królewskie z dworem, fak głosi legenda, sam waleczny Afons I Zdobywca po bitwie pod Badajoz przyjechał tu leczyć zranioną nogę. Termas de Sao Pedro do Sul, zaliczane do najpiękniejszych uzdrowisk w kraju, leży nad Yougą w otoczeniu lasów sosnowych. Niewielką wyspę poniżej mostu zamieszkują stada łabędzi 1 kaczek, a dolny bieg rzeki okupują wędkarze i baraszkujące dzieci. Samo uzdrowisko przez cały rok zaprasza amatorów cokolwiek śmierdzących wód i zwykłych w tego typu miejscach zabiegów. Z Yiseau (pn.-pt. 4-5 dziennie, weekendy 1-2 dziennie) lub Youzeli (pn.-pt. 2 dziennie) dojeżdżają tu autobusy; o połączenia powrotne należy pytać w Quiosque das Termas naprzeciwko budynków uzdrowiska. Biuro informacji turystycznej (pn.-sb. 9.00-13.00 i 15.00-18.00, nd. 9.00-12.30; zimą nd. zamkn.; "232711320) przy Largo dos Correios w pobliżu mostu, dysponuje listą pensjonatów i służy pomocą w wynajęciu kwater prywatnych. Turyści planujący nocleg w Termas de Sao Pedro do Sul powinni dokonać wcześniejszej rezerwacji, gdyż znajdujące się nad rzeką hotele i pensjonaty są drogie i zwykle przepełnione. Do najlepszych i najdogodniej położonych należą: nowoczesny, prowadzony przez rodzinę Pensdo Romana (tt232711524; zamkn. XII i l, (r)}; Pensdo Ultramańna ("232723011; (r)), Hotel Vo-uga (a232723063, fax 232723500; (r)) oraz nowoczesny Hotel do Paiąue (o232723461, fax 232723047; (c)). W sezonie, zarówno w tych, jak i w innych hotelach, trzeba niekiedy wykupić dodatkowo pełne wyżywienie. Nowo powstałe schronisko młodzieżowe mieści się w dużym, wielokondygnacyjnym budynku z widokiem na centrum (a232724543, fax 232724541); istnieje możliwość wynajęcia również dwuosobowych pokoi ((r)). Na wschodnich obrzeżach miasta usytuowany jest kemping JB232711793; YI-IX); od kamiennego mostu prowadzą tu znaki. Samo miasteczko SAO PEDRO DO SUL, z domami skupionymi wzdłuż ruchliwej drogi, leży 3 km za uzdrowiskiem, u zbiegu Yougi i Sul i nie wyróżnia się niczym szczególnym. Do Yiseu i Lamego autobusy odjeżdżają stąd znacznie częściej; to na wypadek gdyby zawiodły połączenia w Termas. Szczegóły na temat niezwykłej drogi na północny zachód do Aroucy, zob. s. 239. Figueira da Foz DA FOZ to popularny kurort zachodniego wybrzeża Półwyspu Iberyj-, a zarazem port połowów dalekomorskich. Znane kąpielisko u ujścia Monde-§o ściąga co roku dziesiątki tysięcy ludzi. Miasto leży dokładnie w połowie drogi mię-ty Lizboną a Porto i tylko godzina jazdy pociągiem dzieli je od Coimbry. Ta dogodna FIGUEIRA DA FOZ / 227 226 / COIMBRA I BEIRA LITORAL lokalizacja, piękne plaże i świetne warunki do uprawiania surfingu sprawiają ? roku ściągają tu tłumy wczasowiczów. Jednak Figueira da Foz znacznie odstaje ód C° obrażeń na temat nadmorskiego kurortu. Południowe dzielnice są typowo przerny t we, a w nowoczesnym centrum przy głównej promenadzie wznoszą się oszpecaj ° miasto bloki (tego typu zabudowa charakteryzuje zresztą większość portugalst l miejscowości wczasowych). A jednak z dala od wybrzeża, w bocznych uliczkach wr życie towarzyskie. Dobry nastrój nie opuszcza nikogo, mimo że bary, restauracje kC wiarnie i kluby są wypełnione po brzegi. Przyjazd, informacja i noclegi Dworzec kolejowy oddalony jest o 20-25 minut drogi od centrum i plaży. Z dworca należy iść wzdłuż rzeki aż do momentu, gdy na horyzoncie będzie widać ocean. Wte dy można skręcić w kierunku miasta, którego punktem orientacyjnym jest betonowa wieża zegarowa niedaleko biura informacji turystycznej. Przystanek autobusowy znajduje się naprzeciwko dworca kolejowego. Odjeżdżają stąd autobusy AVIC do Buarcos (pn.-sb. co 30 min, do 23.00; nd. co godz.), niewielkiej wioski rybackiej na północnym krańcu zatoki, częściowo wchłoniętej przez miasto. Dworzec autobusowy znajduje się nieco bliżej centrum. Trzeba kierować się drogą prowadzącą do kościoła Sao fuliao i parku miejskiego, skąd uliczki biegną już wprost na plażę. Świetnie zorganizowane biuro informacji turystycznej (codz. 9.00-12.30 i 1400--17.30, VII i VIII 9.00-24.00; o233422610, fax 233402828) znajduje się przy nadmorskiej Ayenida 25 de Abril, w Edificio Atlantico. Do drugiego biura informacji turystycznej w Buarcos, przy Largo Tomas de Aąuino (latem codz. 9.00-20.00; B233422610) kursują regularnie autobusy miejskie. Turyści wynajmujący pokoje z dala od centrum mogą zdecydować się na wypożyczenie roweru na miejskim kempingu; za jeden dzień trzeba zapłacić 1500 esc. Samochody wypożycza firma Marco, Rua Maestro David de Sousa (o233425113). Noclegi W sezonie mogą być problemy ze znalezieniem zakwaterowania. Na dworcu kolejowym mieszkańcy Figueiry często oferują niedrogie kwatery prywatne. Warto się na nie zdecydować pod warunkiem, że nie są zbyt oddalone od centrum. W przeciwnym wypadku można udać się do kilku tanich pensjonatów przy Rua Fernandes Tomas i Rua da Republica, niedaleko dworca kolejowego. Do plaży jest stąd jednak dosyć daleko. Wolne pokoje łatwo znaleźć w centrum przy Rua Bernardo Lopes i Rua da Li-berdade, chociaż wiele z nich może być wcześniej zarezerwowanych. Ceny noclegów, nawet poza sezonem stosunkowo wysokie, w lipcu i sierpniu są już astronomiczne. HOTELE I PENSJONATY Hospedaria Chelsea, Rua Miguel Bombarda 8 (B233423244). Dobrej klasy, ceny rozsądne. Spory wybór pokoi, droższe z łazienką. @. Hotel Apartmento Atlantico, Av. 25 de Abril ("233420245, fax 233422420). O wysokim standardzie, w nowoczesnym, wielopiętrowym budynku z basenem. Pokoje z wszelkimi udogodnieniami. W pt. i sb. ceny wyższe. (c). Hotel Hispania, Rua Dr. Francisco António Dinis 61 (w233422164, fax 233429664). Stary i nieco już podupadły. Jeden z niewielu w centrum z własnym parkingiem. Zamkn. XI-H. Ui Hotel Wellington, Rua Dr. Calado 23 |s233426767, fax 233427593). Oddalony o trzy P** cznice od plaży. Przyjemniejszy i elegantszy niż wskazywałaby na to fasada. Małe pokoje, " tem zdecydowanie za drogo. (r). 228 / COIMBRA I BEIRA LITORAL FIGUEIRA DA FOZ / 229 Pensao Astória, Rua Bernardo Lopes 45 (s233422256). Przyzwoity, choć nie tak przyjetn jak usytuowany naprzeciwko Central. Na dole restauracja. <$. ny Pensao Bela Figueira, Rua Miguel Bombarda 13 (a/fax 233422728). Niedaleko głównej pia i centrum. Czasami dokucza hałas,- większość przeciętnych pokoi ma łazienkę i TV. (r). (tm) Pensao Central, Rua Bernardo Lopes 36 ("233422308). Przestronny, duży pensjonat, wejśc' po zewnętrznych schodach. W pokojach ładne stare meble i wysokie sufity. Kilka z wyjścle e na ogromny balkon wychodzący na gwarną ulicę (hałas). (r). Pensao Europa, Rua Candido dos Reis 40 ("233422265). W samym centrum, w pobliżu ka syna i smażalni ryb. Skromne pokoje z umywalką. (r). Residencial Pena Branca, Rua 5 de Outubro 42 (s233432665, fax 233421892). W Buarcos niedaleko poczty i biura informacji turystycznej, tuż za murami miasta. Wspaniała, luksuso! wa rezydencja. W każdym pokoju łazienka, telefon, TV, lodówka i balkon. W cenę nocleai wliczone śniadanie. Obok niezła restauracja, serwująca dania regionalne. (r). KEMPINGI Parque Municipal de Campismo (o233402810; czynne cały rok). Duży i dobrze wyposażony kemping z basenem (płatnym) i kortami tenisowymi. Oddalony o 2 km od plaży - należy kierować się znakami, można też dojechać taksówką z dworca. Foz do Mondego ("233402740; nieczynny od pół. XII do pół. I). Po drugiej stronie rzeki, niedaleko plaży Cabadelo. Najtańszy w okolicy. Orbitur ("233431492) w Mata de Lavos, Gala, 4 km na południe. Najdroższy, ale za to przy wyjątkowo czystej plaży. Z Mercado Municipal dojechać tu można autobusami AVIC "Cova Gala" (co 30 min do 22.15; rzadziej w weekendy). Warto wpaść na posiłek do pobliskiej restauracji Carrossel przy Largo da Beira-Mar. Miasto i plaże Jedyną prawdziwą atrakcją Figueira da Foz są jej wspaniałe plaże. Mimo to znajduje się tu kilka miejsc, które warto odwiedzić, rezygnując z pójścia nad morze. W pochmurny dzień na pewno warto wybrać się do Museu Municipal Dr. Santos Rocha (Muzeum Miejskiego; codz. zwyj. pn. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; bezpł.), które znajduje się przy Rua Calouste Gulbenkian, w parku Abadias na obrzeżach miasta. Można tu obejrzeć ciekawą ekspozycję archeologiczną oraz zdjęcia XIX-wiecznych kapiących się piękności. Godny uwagi jest także Casa do Pac,o (pn.-pt. 9.30-12.30 i 14.00-17.00; bezpł.], położony nad morzem niedaleko portu. Fasadę pałacu zdobi:} liczne kafle z Delf pochodzące ze statku, który niegdyś osiadł na mieliźnie w pobliżu obecnego kurortu. Na wschód od plaży, w zwartej zabudowie centrum miasta, turyści znajdą wiele zamkniętych dla ruchu samochodowego uliczek, które świetnie się nadają na popołudniowy spacer. Okoliczne kafejki i ogródki są dodatkową atrakcją. Natomiast po przeciwnej stronie, przy ciągnącej się nad rzeką Rua 5° de Outubro odbywa się targ (latem pn.-sb., 7.00-19.00, zimą pn.-pt. 8.00-17.00, sb. 8.00-13.00). Można tu kupić jedzenie i wszystkie potrzebne rzeczy. Plaże Miejska plaża w Figueirze jest ogromna i w przeciwieństwie do wielu innyc _ nią się nie długością, ale szerokością - przejście przez piasek nad samo morze za^ ra dobre 5 minut! Dystans ten lepiej pokonać w butach lub skorzystać z drewniany^ pomostów, warto bowiem pamiętać, że w tym klimacie chodzenie boso po roz(r) \e nym piasku grozi solidnym poparzeniem stóp. Wzdłuż plaży ciągną się kawiarnie, 'eszą się one taką popularnością, jak te znajdujące się przy dość odległej prome-iej0- lub głównej ulicy. Najładniejszy odcinek plaży znajduje się 2 km za Buarcos. H zie lub główne) kcyjność tego miejsca podnoszą niewielkie rybackie chaty w pastelowych kolo-^"h oraz stary mur obronny (a właściwie jego pozostałości); pośrodku wyrastają rzę-d^nowych, wielopiętrowych, betonowych budynków. Miłośnicy surfingu okupują plaże za cyplem w Buarcos, a ich wyczynom przyglą-j -a się zawsze tłumy kibiców. Natomiast zaciszna i spokojna plaża Cabadelo leży a molo u ujścia Mondego, na południowym brzegu rzeki (dojazd z miasta autobusem przez most). Zanieczyszczenie wód Atlantyku to jeden z najpoważniejszych problemów portu- Iskiego ]jurortu. Na stan czystości kąpielisk wskazuje błękitna flaga europejska, która niestety nie zawsze powiewa nad plażą w Figueira da Foz. Przed biurem informacji turystycznej wywieszany jest aktualny raport dotyczący czystości kąpielisk. W lecie wodę testuje się co tydzień, zimą co miesiąc. Jeśli zanieczyszczenie morza jest zbyt duże, a kąpiel w nim zbyt ryzykowna, nie pozostaje nic innego, jak udać się na basen. Najbliższy z nich to Piscina de Santa Ca-tarina, oddalony o 15 minut drogi spacerem Rua Joaąuim Sotto Mayor, usytuowany w parku po prawej stronie. Nieco dalej, w Ginasio Club zaraz obok miejskiego stadionu, mieści się drugi basen. Gastronomia_____________________ Posiłki najlepiej jadać w centrum miasta, gdzie wybór jest największy. Pełno tu barów z przekąskami, kawiarni oraz restauracji specjalizujących się w daniach z owoców morza. Wiele lokali oferuje też niedrogie zestawy turystyczne. Aąuario, Alto do Forno, Buarcos. Jeden z licznych lokali w Buarcos serwujących owoce morza; świetne cataplana, w pt. muzyka fado. Bela Figueira (nazwa lokalu oznacza "piękne drzewko figowe"), Rua Miguel Bombarda 13. W pensjonacie o tej samej nazwie. Specjalnością są wykwintne dania indyjskie i portugalskie (warto polecić curry z krewetkami i ryżem). Na tarasie nieco drożej. Ok. 2000 esc. na jedną osobę. Cafarola I, Rua Candido dos Reis 65. Rybna restauracja w piwnicy. Dania dnia wypisane są kredą na tablicy przy wejściu. Najmniej płaci się za miejsce przy barze, talerz krewetek i piwo. Casarola II, Rua Bernardo Lopes 85-87. Siostrzany lokal, równie dobry (o ile nie lepszy) jak Nagarnia I. Czynne do 4.00. Cafe Nicola, na rogu Rua Bernardo Lopes i Rua Candido dos Reis. Nowoczesna, zatłoczona, awukondygnacyjna kawiarnia. Niedrogie przekąski. ', Largo Caras Direitas 16, Buarcos. Na obrzeżach Buarcos. Doskonałe dania z ryb 1600 esc. Z dala od morza, można jednak usiąść na patio. Zimą zamkn. wt. ZEod0011'11'''11'10 'nazwa 02nacza "ukryty zakątek"), Rua Dr. Francisco António Dinis 62. me z nazwą, lokal rzeczywiście trudno znaleźć. Warto go jednak odszukać, głównie ze , portu l i? ^oskonałe i niedrogie indyjskie jedzenie, przyrządzane tak, jak w dawnej kolonii galskiej Goa. Za dania z karty płaci się ok. 2000 esc. Zamkn. pn. naaż? nazwa oznacza "białe pióro"), Rua 5° de Outubro 42, Buarcos. Okna z widokiem z nh r?i' a'e si? tu najlepsze arroz de sardinha i caldeiiada oraz inne smakowite dania z^. Ok. 2500-3000 esc. za posiłek. gich p"i' ^e ^ao Lourenc.0, przy skrzyżowaniu z Rua David de Sousa. Duży wybór niedro-nvm n jaW z ^ l°k 2500 esc. za pełny posiłek). Najlepsze stoliki znajdują się na urządzona dachu tarasie • • -•• - AVEIRO I OKOLICE / 231 230 / COIMBRA I BEIRA LITORAL Tahiti, Rua da Fonte 86. Przyjemna, niewielka restauracja, nieco na uboczu. Mila obstu wi po angielsku. Niewysokie ceny i smaczne jedzenie. ^ Życie nocne, rozrywki i wydarzenia kulturalne Życie nocne w Figueirze toczy się głównie w kasynie przy Rua Bernardo Lopes (15.00-3.00; wejście za okazaniem paszportu). W kasynie obowiązują eleganck stroje oraz zasada przynajmniej jednorazowego udziału w grze. W budynku mieści również kilka kin, w których wyświetlane są często najnowsze filmy. Podczas dwćTh pierwszych tygodni sierpnia w kasynie odbywa się Międzynarodowy Festiwal Film wy. Pomimo potknięć organizacyjnych, niewątpliwą zaletą tego przedsięwzięcia jest możliwość obejrzenia wielu interesujących filmów w wersji oryginalnej; szczegół wych informacji udziela biuro informacji turystycznej. Na amatorów innego rodzaju rozrywek czekają bary i puby. Godne polecenia są zwłaszcza Perfumaria przy Rua Dr. Calado 37; Dom Copo przy Rua Sao Lourenco 13 / T Jet Set na południowym krańcu Av. 25 de Abril i Dona Barbara przy Rua A. Zaga-lo, w których do ok. 4.00 rano gra się podobną muzykę pop i rock. Warto wspomnieć również o Forte Bar, który jednak ze względu na lokalizację jest trudno dostępny - mieści się w rozsypujących się zamkowych wałach obronnych. Najpopularniejsze dyskoteki w mieście to Disco Bergantim przy Rua Dr. Lopes Guimaraes 28. W Quiaios, S km na pomoc od Figueiry znajduje się popularna dyskoteka Flashen, ukryta w sosnowym lasku - to propozycja dla wszystkich dysponujących własnym środkiem lokomocji. Jednym z najhuczniej obchodzonych świąt w Figueirze jest wigilia dnia św. Jana przypadająca na noc z 23 na 24 czerwca. Na plaży odbywa się wówczas tradycyjny pokaz sztucznych ogni, a o świcie wszyscy gromadnie zażywają "świętej kąpieli" w morzu. W lecie organizowane są często korridy. Na północ: od Figueiry do Praia de Mira Wybrzeże na północ od Figueiry to niemal całkowite pustkowia, kuszące jedynie swoistą aurą totalnego odosobnienia. Na obszarach leżących poza Buarcos niewiele można zobaczyć, a na dość długim odcinku nie ma nawet drogi z prawdziwego zdarzenia. Odbijając z głównej trasy północ-południe (N109), jeszcze przed osiągnięciem Aveiro, dotrzeć można do trzech nadmorskich miejscowości: Quiaios, Tocha i Mira; na każdej z tamtejszych plaż powiewają niebieskie flagi, co oznacza, że morze jest na tyle czyste, iż można się kąpać. Kierowcy podążający dalej do Aveiro (zob. s. 231), powinni za Praia de Mira jechać podrzędną nadmorską drogą wśród pól, z wydmami po jednej stronie, a rzeką po drugiej. Wybierając tę niezwykle przyjemna trasę, po drodze mija się jeden z najładniejszych niewielkich nadmorskich kurortów w tym rejonie, Costa Nova (zob. s. 236). Praia de duiaios i Praia da Tocha Mając do dyspozycji samochód, można odwiedzić puste praktycznie plaże w QUIAIy' i TOCHA, choć miejsca niżej położone nieustannie smagają wiejące znad Atlantyku wiatry. Bardziej osłonięte tereny ukryte są w głębi lądu, nad jeziorami między ie"n' a drugą plażą - należy do nich zwłaszcza ogromny, otoczony sosnowym laskiem " goa da Vela z rozległymi terenami piknikowymi i szkółkami żeglarstwa oraz win surfingu. ; •:..-.. , rca w Figueirze mniej więcej co godzinę odjeżdżają autobusy, kierujące się - trasą N109 i zatrzymujące się w Praia de Quiaios (25 min) oraz Praia da To-g0/jfn min) Nie ma tam żadnych miejsc noclegowych, z wyjątkiem dwóch dosko-ch kempingów: Praia de Ouiaios (o233910499; VHX), z własnym basenem da Tocha (*231441 143; pół. VI-IX). Praia de Mira owana na niewielkiej lagunie - najdalej na południe wysuniętym punkcie łą- vm cały system dróg wodnych i kanałów skoncentrowanych wokół Aveiro - PRAIA DE MIRA przeżywa dynamiczny rozwój. O wiele łatwiej dotrzeć tutaj niż do laż w Ouiaios lub Tocha, ponieważ miejscowość oddalona jest tylko o 7 km na za-^hód od leżącego w głębi lądu miasteczka Mira, a z Figueiry, Coimbry i Aveiro dojeż-H'a tu sześć autobusów dziennie. Miejsc noclegowych jest również więcej, choć być oże nie będą odpowiadać wszystkim turystom, zwłaszcza tym lubiącym wygody. Trudno przy tym określić Praia de Mira mianem wyjątkowo pięknego miejsca. Ave-nida Cidade de Coimbra - niezwykle długa, a zarazem główna ulica miejscowości -dochodzi aż do morza,- po obydwu stronach ciągną się rzędy nowych budynków lub zakurzone place budowy. Natomiast otoczona wydmami plaża sprawia wrażenie niemajacej końca. W rzeczywistości to idealne miejsce dla wszystkich miłośników przechadzek czy relaksacyjnych spacerków. W wielu miejscach przy drodze głównej rozlokowane są skromne dorrrddas, proponujące niedrogie noclegi - należy rozglądać się za znakami lub po prostu zasięgnąć informacji w którymś z barów. W przypominającym hangar biurze informacji turystycznej, niestety na ogół nieczynnym poza sezonem (s231472566), prawdopodobnie także uda się uzyskać pomoc w wynajęciu pokoi. Pensjonaty nie są tanie, a decydując się już zatrzymać w jednym z nich najlepiej wybrać taki, który oferuje pokoje z balkonami i widokiem na morze: u wylotu drogi głównej, zaraz po lewej stronie przy Av. Do Mar, wznosi się nowoczesny Arco Iris (s234471202; (r)); posuwając się wzdłuż wybrzeża, kilkaset metrów dalej usytuowany jest równie przyjemny choć droższy Residencial do Mar (ir231471144; (r)). Niedaleko miasteczka znajdują się dwa kempingi. Leżący bliżej kemping miejski (n231472173; V-IX) jest znacznie tańszy, choć nie tak dobrze wyposażony jak kemping Orbituru (tó31471234, fax 231472047; niecz. XII i I). Aby tu dotrzeć, należy iść w górę główną ulicą, tuż przy brzegu morza skręcić w lewo i podążać dalej; stąd od celu dzieli już tylko kilometr. Dokładnie naprzeciwko pola kempingowego Orbituru mieści się schronisko młodzieżowe z własnym polem namiotowym (s/fax 231471275; schronisko czynne cały rok; kemping VI-IX). W restauracji A Cozinha, jednej z kilku skupionych przy Avenida Barrinha - ulicy, którą można powrócić do laguny - spoglądając przez okno wychodzące na morze, zjeść można m.in. mątwę z masłem pieczoną na grillu oraz smaczne porco a alentejana. Ayejro i okolice ____________ Po przybyciu do AYEIRO, zwanego też portugalską Wenecją, większość turystów ma ochotę natychmiast pójść nad morze, by cieszyć się widokiem wspaniałych plaż, roz-Cla.gających się ku południu i północy oraz wdychać jod. A jednak walory zdrowotne 'krajobrazowe tutejszego wybrzeża nie są jedynymi, dla których warto odwiedzić VLiro. Miasto szczyci się długą historią, a w średniowieczu było jednym z ważniej- AVEIRO / 233 232 / COIMBRA I BEIRA LITORAL 4 Pensao Residencial Estrela 5 A Brasileira 6 Hotel Arcada 7 Hospedagem Rossio Hotel imperiał szych portów Portugalii. Okres prosperity nie trwat jednak zbyt długo. W latach 7n XVI w. Youga wystąpiła z brzegów i zamuliła zatokę. Powstałe w ten sposób roz] ?' bagna wywołały epidemię malarii. Odbudowę portu rozpoczęto dopiero w 1808 r osuszono wówczas podmokłe tereny i wykopano prowadzący do morza kanał. Jec " na pozostałością po mokradłach są płytkie przybrzeżne laguny. Wraz z otwarciem portu nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji ekonomicznej miasta. Powst ły warzelnie soli, rozwinęło się rybołówstwo oraz przetwórstwo glonów morskich {molico) na nawozy. Jednak unoszący się czasami w mieście nieprzyjemny zapach ni pochodzi z lagun, ale z pobliskiej fabryki papieru. Wizytę w Aveiro najlepiej zaplanować na dwa ostatnie tygodnie sierpnia, kiedy to odbywa się największa lokalna uroczystość - Festa da Ria . W mieście organizowa ne są wówczas wyścigi łodzi, pokazy tańców ludowych oraz konkurs na najładniej udekorowaną łódź płaskodenną używaną do połowu glonów, zwaną barco moliceiio Natomiast na drugi tydzień stycznia przypada Festa de Sao Goncalinho (dzień św Gongalinho), patrona rybaków i samotnych kobiet. Uczestnicy obchodów składają wówczas śluby: żeglarze, że w ciągu nowego roku szczęśliwie powrócą z połowów a dziewczęta, że znajdą sobie męża. Wszyscy, którzy złożyli takie uroczyste przyrzeczenie, muszą wyjść na dach kaplicy i zrzucać na dół bochenki chleba. Tymczasem ludzie zgromadzeni pod kaplicą starają się złapać ich jak najwięcej. Miasto Na pierwszy rzut oka dość zniedbane Aveiro jest pięknym miastem. Do szczególnie atrakcyjnych miejsc należą okolice mostu nad kanałem oraz rynek. Na moście stoją olbrzymie posągi poławiacza glonów (marnoto] oraz warzelnika (salineira) z tacą soli w ręce, reprezentujące dwa najbardziej typowe zawody w Aveiro. Domy w pastelowych kolorach (w jednym z nich mieści się biuro informacji turystycznej) znajdują się na Rua Joao Mendonca, natomiast za targiem rybnym, przy wąskich uliczkach po obu stronach kanału wznoszą się stare domy wykładane kaflami. Wzdłuż nabrzeża przycumowane są płaskodenne Jodzie, używane do połowów na lagunie. Jedyną budowlą w Aveiro zasługującą na miano zabytku jest XV-wieczny Conven-to de Jesus, położony w odległości 5 minut drogi na prawo od głównego kanału. Świątynia pełni obecnie funkcję muzeum miejskiego (wt.-sb. 10.00-17.30, nd. 10.00-14.00; 250 esc.; nd. bezpł.), którego cenna kolekcja niemal w całości poświęcona jest córce Afonsa V, św. Joannie. Księżniczka przebywała w klasztorze od 1475 r. aż do śmierci w 1489 r., ale pomimo wielkiego oddania Kościołowi nie mogła zostać zakonnicą - przynależność do królewskiego rodu, a także stanowczy sprzeciw ojca były w tych czasach wystarczającą przeszkodą. Pośmiertnie papież kanonizował Joann? za jej bezkompromisową ucieczkę od świata materialnego (lub po prostu od zaaranżowanego przez ojca małżeństwa). Wewnątrz klasztoru podziwiać można przepiękny grobowiec i kaplicę świętej, a także imponującą kolekcję dzieł sztuki. Na uwagę za-sługuje przede wszystkim cykl XVII-wiecznych obrazów i rzeźb w stylu naiwnym, ukazujących sceny z życia Joanny. Naprzeciwko klasztoru znajduje się katedra. Lekka konstrukcja bryły oraz betonowa galeria przywodzą na myśl raczej ogromny kryty basen niż budowlę sakralną. Niewątpliwie bardziej interesujący jest usytuowany nad kanałem kościół Miłosierdzia (Misericórdia) o ciekawej architekturze, z fasadą wykładaną XVII-wiecznymi kaflami zdobionymi w drobne błękitne wzorki. W drodze do XVIII-wiecznego ratusza prze' chodzi się obok pomnika najsłynniejszego mieszkańca Aveiro, którym był polit)* z minionego stulecia - Jose Estevao Coelho de Magalhaes. Zwiedzanie tych nielicz- nych zabytków miasta nie zabiera zwykle dużo czasu, tym bardziej, że wszyscy marzą przede wszystkim o plaży i lagunach (zob. niżej). Miłe chwile można spędzić w jednej z sympatycznych kawiarenek, słynących z wyrobu lokalnych smakołyków, takich jakovos moles, czyli kandyzowanych żółtek w foremce z opłatka. Informacje praktyczne Aveiro położone jest na trasie głównej linii kolejowej z Lizbony do Porto. Pociągi zatrzymują się na dworcu w północno-wschodniej części miasta. Większość autobusów (również te kursujące z i do Praia de Mira) ma swoje przystanki na placu przed worcem kolejowym oraz na pobliskich uliczkach. Aby dostać się do centrum, nalepy PO wyjściu z dworca kierować się szeroką Avenida Dr. Lourengo Pebdnho. Po oko-0 15 minutach dochodzi się do Praga Humberto Delgado i do mostu. Biuro informacji turystycznej (VI-IX codz. 9.00-20.00; X-V pn.-sb. 9.00-19.00; ^34420760) mieści się w pięknym secesyjnym budynku na Rua Joao Mendonęa 8, a mostem po prawej stronie. Można tu otrzymać darmowe mapy i rozkład jazdy au- 234 / COIMBRA I BEIRA LITORAL OKOLICE AVEIRO: LAGUNY I PLAŻE / 235 •łki serwują niewielkie jadłodajnie (casas de pasto), położone w starej części mia- S e Cais do Alboi 14. Przy kanale, niedaleko Largo Conselheiro Queirós. Cieszący się P° kół targu rybnego. W pobliżu znajduje się też kilka tradycyjnych restauracji. tobusów, a ponadto pracownicy pomagają w znalezieniu zakwaterowania. Na dzanie okolic laguny doskonale nadają się rowery (wcześniej przebyć trzeba killav" lometrów drogą szybkiego ruchu); można je wypożyczyć w Agencia de Yiagerns P l turalia, mieszczącej się w pobliżu biura informacji turystycznej, przy Rua j . Mendonca 31, I p. (s234423142). Joa° Noclegi Turyści przybywający do Aveiro w sierpniu, w czasie Festa da Ria powinni wcześn' zarezerwować noclegi; w pozostałe miesiące nie ma problemów ze znalezieniem wól nych pokoi. W pobliżu dworca znajduje się kilka pensjonatów, ale do centrum je stąd dosyć daleko. Znacznie dogodniej położone są niedrogie kwatery prywatne W0 rmidas), skupione głównie wokół targu rybnego przy Rua das Marnotos. Osoby p0 dróżujące samochodem mogą przenocować w nadmorskich kurortach za miastem (zob. s. 235-237). Chociaż na tamtejsze plaże dociera miejska komunikacja, najładniejsze obiekty noclegowe są na ogół oddalone od powszechnie uczęszczanych szlaków Kempingi również znajdują się za miastem, w Sao Jacinto na północy (zob. wyżej! lub na południu w Praia da Barra Costa Nova i w Praia da Yagueira (zob. s. 236). A Brasileira, Rua Tenente Resende 47 (w234428634). Jeden z kilku domów wynajmujących kwatery przy targu rybnym. Małe i czyste pokoje spodobają się zwłaszcza samotnie podróżującym turystom. Obsługa mówi po angielsku.(r). Hospedagem Rossio, Rua Dr. Barbosa de Magalhaes 24 (sr234429857). W samym centrum, niedaleko parku przy kanale. Warunki spartańskie, ale osobne łazienki. Niektóre pokoje są tak ponure jak sam właściciel, ale najtańsze w mieście. (c). Hotel Arcada, Rua de Viana do Castelo 4 ("234423001, fax 234421886). Małe, przeciętne pokoje, natomiast obsługa bardzo miła. Hotel położony w centrum, niedaleko mostu; z okien rozciąga się widok na kanał. Wszystkie pokoje z prysznicem lub wanną oraz TV. (r). Hotel Imperiał, Rua Dr. Nascimento Leitao (^234422141, fax 234424148). Nowoczesny budynek w pobliżu klasztoru. Z baru na najwyższym piętrze roztacza się piękny widok na lagunę. Dosyć drogo, nawet jak na obiekt tej klasy. Śniadanie wliczone w cenę noclegu. (c). Pensao Residencial Estrela, Rua fosę Estevao 4 (o234423818). Stary dom zamieniony na pensjonat. Schody prowadzące na drewniany korytarz zawsze zastawione kwiatami. Pokoje nieco ciasne, ale chłodne i przytulne. Obsługa mówi po angielsku; po sezonie znaczne obniżki cen. (r). Residencial Palmeira, Rua da Palmeira 7-11 ("234422521). W starej części miasta, między placem a kanałem Sao Roque. Ładny, wykładany kaflami nowoczesny dom z dobudowaną stołówką. Słoneczne pokoje, niektóre z wanną lub prysznicem, większość z TV. (r). Residencial Beira, Rua fosę Estevao 18 ("234424297). Czyste i gościnne miejsce niedaleko głównego placu. Śniadanie wliczone w cenę noclegu. Zalecana wcześniejsza rezerwacja. (r). Residencial Pomba Blanca (znany również jako Paloma Branca), Rua Luis Gomes de Carval-ho 23 (w234381992, fax 234381844). W okazałym budonku w pobliżu dworca kolejowego. Wygodne i ciche pokoje z łazienką j TV. Tradycyjnie urządzone wnętrze, bar wykładany drewnem. Własny parking. (r). Quinta do Paco da Ermida, 3 km za Ilhavo, na południe od prowadzącej do Vagos i Mira N109 (*234322496). Wspaniała rezydencja (tylko 4 pokoje) w pobliżu laguny jest własności? rodziny założyciela jednej z najstarszych w Europie fabryk porcelany Vista Alegre. (c)• Gastronomia Aveiro słynie z wyśmienitych, przyrządzanych z węgorzy i owoców morza potraw gionalnych, do których podaje się mocne wino Bairrada. Zdecydowanie najtansz '~h mriią ^ar przekąskowy połączony z restauracją. Za pełny posiłek płaci się ok. 2000 esc. tuno Rua Mrades Leite 1. Niewielki lokal specjalizujący się w dobrych daniach z grilla, d je się tu olbrzymie porcje kurczaka, domowej roboty kiełbaski, kotlety i ryby. Pełny posi-fek kosztuje 1200 esc. Zamkn. nd. Telheiro, Largo da Praga do Peixe 20-21. Znakomita jadłodajnia z drewnianymi ławami tolarni wykładanymi kafelkami. Spośród rozmaitych dań z grilla warto polecić doskonałe ! i ojslhados (pieczone na grillu kalmary). Łącznie z zupą rybną, winem i kawą rachunek wyniesie ok. 2500 esc. Zamkn. sb. O Terraco, EdificiolS, Avenida Dr. Lourenco Peboiłio, VII piętro. Jedzenie kiepskie, ale niezwykle piękne widoki na Aveiro oraz rzekę; winda dojeżdża do VI piętra, a dalej trzeba iść schodami. Salpoente, Canal Sao Roque 83. W odległości 10 minut na północ, wzdłuż kanału. Wykwintna restauracja rybna mieszcząca się w odnowionej chacie rybackiej. Kraby i ryby (także węgorze] w cenach od umiarkowanych do wysokich. Pn.-sb. 12.00-14.30 i 19.30-22.30. Sonatura, Rua Clube dos Galitos 6. Samoobsługowa restauracja wegetariańska. Dania nie są wprawdzie wyszukane, ale i tak pozwalają odpocząć od omletów i frytek. Pn.-pt. 8.00-19.00, sb. 9.00-16.30, zamkn. nd. Ze da Parreirinha, Trav. do Lavradouro 10. Prosta i niewyszukana jadłodajnia niedaleko Largo do Praga da Pebce. Za pełny posiłek trzeba zapłacić ok. 1000 esc. Zamkn. śr. Zico, Rua Jose Estevao 52. Jadłodajnia popularna wśród miejscowych. Ceny w granicach ok. 1400 esc. Codziennie inne menu, zawsze jednak podaje się dania z grilla, ryby i lokalne wino. Zamkn. nd. Bary i winiarnie Cervejaria Rossio, Largo da Rossio 8a. Piwo i smaczne kanapki ze stekiem; czynne do 2.00. Zamkn. pn. Estrondo, Canal Sao Roque 73. Poniżej Salpoente, przy kanale. Bar w stylu polinezyjskim. Koktajle i drinki do drugiej-trzeciej w nocy. Zamkn. pn. Salpoente, Canal Sao Roąue 83. Restauracja z popularnym, czynnym do późna barem. Czasami w weekendy muzyka na żywo (500 esc.). Czynne do 2.00, zamkn. nd. OkoNceJWeiro: laguny i plaże_____________ Aveiro leży nad morzeni, nie ma tu jednak plaż typowych dla miejscowości nadmorskich. Piaszczysty odcinek wybrzeża na północ i południe od miasta, został odcięty od lądu przez powstałą w tym miejscu lagunę. Choć inwestorzy budowlani wkroczy-i )uz na te tereny, plaża na całym swym obszarze została naruszona tylko w niewiel- m stopniu i w dalszym ciągu można tu poleniuchować lub wybrać się na fascynu-l?cą przechadzkę wzdłuż podmokłych brzegów laguny, będących siedliskiem licznych Ptaków. Ponieważ w sosnowych lasach nad morzem utworzono bazy wojskowe, pod- as spacerów należy trzymać się wyznaczonych szlaków i nocować tylko na oficjal-nych kempingach. W okresie od maja do września firma Turaveiro (s/fax 234331285) z siedzibą przy a foao Mendonc,a, przed wejściem do biura informacji turystycznej, organizuje 236 / COIMBRA I BEIRA LITORAL OVAR, FURADOURO I SANTA MARIA DA FEIRA / 237 dwugodzinne rejsy wycieczkowe po zatoce (2000 esc.) oraz wyprawy do Torreiry (M ko VII i VIII; 2400 esc. w obie strony). W ciągu całego roku turyści indywidualni gą wynajmować łodzie. Szczegółowych informacji na ten temat udziela biuro inf ° macji turystycznej. r" Praia da Barra i Costa Nova Z Aveiro na pobliskie plaże można dojechać autobusem. Najbliżej miasta znajdu się PRAIA DA BARRA przy ujściu Vougi i COSTA NOVA, nieco dalej. W weekend' obydwie oblegane są przez tłumy wczasowiczów. Lokalne autobusy (co godz., 8.00-20.00) z Aveiro odjeżdżają ze stanowisk w pobij żu dworca kolejowego i po drodze zatrzymują się przy Rua Clube dos Galitos. Przy. stanek znajduje się po drugiej stronie mostu za biurem informacji turystycznej oraz jakieś 150 m na prawo za kanałem. Wszystkie autobusy najpierw zatrzymują się w Barra, a następnie w Costa Nova. Choć Praia da Barra jest być może mniej urzekająca niż Costa Nova, dysponuje zdecydowanie większym wyborem miejsc noclegowych, restauracji i nocnych klubów, jednak wszędzie ceny potrafią być zabójcze. Tańsze noclegi oferują Residencial Farol (o234390600; (r)) z widokiem na najwyższą w Portugalii latarnię morską mieszczący się nad chłodną i przyjemną kawiarnią oraz salą do bilarda, na końcu głównej ulicy; Residencial Mańsąueiia, Av. Joao Corte Real (n234369262; (D) oraz Hotel Bana, Av. Fernandes Layrador 18 (a234369156, fax 234360007; (r)) z własnym basenem. Zatrzymać się można również na miejskim kempingu (o234369425; VI-IX). Ulubionym miejscem nocnych spotkań mieszkańców Barry jest klub EDP przy Rua Vasco da Gama 66 (zamkn. nd.), 9 km na wschód w kierunku Aveiro. Costa Nova to niezwykle atrakcyjny zespół pasiastych domów budowanych z kamienia i drewna, stłoczonych na wąskim odcinku między plażą a laguną. Przenocować tu można w dwóch miejscach: w doskonałym Residencial Azevedo (^234390170, fax 234390171; (c)), przy Rua Arrais Anga 16 lub na ogromnym kempingu, oddalonym o l km na południe ("234369822, fax 234360008), posiadającym własny supermarket i dyskotekę. Vagueira Ok. 15 km na południe, naprzeciwko zatoki leży miasteczko YAGUEIRA. Właściwie usytuowane jest ono na stałym lądzie, w odległości prawie kilometra od plaży. Autobus dowozi turystów do północnego jej krańca,- tam też, przy Largo Parracho Branco, mieści się biuro informacji turystycznej (czynne tylko latem), które pomaga w znalezieniu pokoi. Można również wynająć całe domki, które usytuowane są 1,5 km dalej w kierunku południowym na trasie do Mira (u234797732 lub 234797754; (r)), tuż obok aąuaparku Vaga Splash. Tu również znajduje się doskonały kemping (a234797618, fax 234797093), gdzie można wynająć rowery. Sao Jacinto Turyści, którzy nie przepadają za wylegiwaniem się na plaży, z pewnością chętnie wybiorą się na wycieczkę do Sao Jacinto i Torreiry. Dojazd do miejscowości położonych na północ od Aveiro jest nieco skomplikowany. Na przystanku przy Rua Grube dos Galitos należy wsiąść do autobusu, który po 4 km zatrzymuje się w Forte de Barra (8-10 dziennie). Po drodze mija się warzelnie soli i porty. W Forte de Barra trzeba zmienić środek lokomocji na starą i zardzewiałą łódź (135 esc.; brak możliwości przewożenia samochodów), którą po 15 minutach rejsu dociera się do SA W przeciwieństwie do sąsiednich miejscowości ciągnących się wzdłuż . gg0 Jacinto w żadnej mierze nie jest kurortem, a raczej niewielkim portem Ztką skupionych w dokach kawiarni-restauracji. Baza wojskowa z jednej i las arS portowych z drugiej nie są może zbyt pociągające, za to w portowych ka- - •Th i restauracjach panuje niepowtarzalna atmosfera. Otoczona wydmami roz- ł olaża leży w odległości 20 minut drogi od portu. Po zejściu z łodzi można pójść łażę ulicą, która biegnie na prawo od poczty, a następnie skręca w lewo przy Re-113 ^rante Feńaz (najlepszej w miasteczku). Od restauracji do morza prowadzi jesz-SMUbardzo długa ulica. Nad samym brzegiem znajduje się Restaurante Marluci, CHzie można także wynająć pokoje, niektóre z kuchnią (ir234331074; (D, z kuchnią ni Dla osób dysponujących nieco większą ilością gotówki alternatywą jest nocleg Pousada da Ria, Bico do Muranzel (^234838332, fax 234838333; (c)), z basenem kortami tenisowymi, z którego balkonów widać lagunę. 2,5 km za miasteczkiem, rży drodze do Torreiry, usytuowany jest miejski kemping (s234331220), a kolej- ne 2,5 km dalej duży i dobrze wyposażony kemping Orbituru (ró34838284, ta 234838122; II-XI). Sao Jacinto graniczy z ogromnym rezerwatem ptaków, do którego organizowane są dwugodzinne (5 km) wyprawy z przewodnikiem (latem pn.-śr., pt. i sb. 9.00 i 14.00; zimą nieregularnie; 200 esc.); godziny rozpoczęcia wycieczek mogą zależeć od liczby chętnych. Więcej informacji na ten temat udziela obsługa biura informacji turystycznej w Aveiro oraz pracownicy rezerwatu (codz. z wyj. czw. i nd. 9.00-12.00 i 13.30 i 17.00; B234331282). Chroniony obszar leży l km za miastem, przy głównej drodze do Torreiry. Aby się tam dostać, należy skręcić w lewo przy poczcie, iść główną drogą i na końcu skręcić w prawo. Teren rezerwatu obejmuje również niewielką plażę, przy której znajduje się bar-restauracja Portelas. Torreira Z Sao Jacinto kursują w lecie autobusy do położonej o 13 km na północ TORREIRY, małego, gwarnego kurortu z kilkoma pensjonatami. Najlepszym hotelem jest cztero-gwiazdkowy Estalagem Riabela, usytuowany na północnym krańcu miasteczka (n2348137, fax 2348147; (c)); alternatywą jest nieco tańszy Residencial Albertina, Trav. Arraias Faustino (s2348306, fax 2348206; (c)), popularny, nowoczesny hotel tuż przy plaży, z klimatyzowanymi pokojami oraz barem. Można tu też wynająć rowery. Przy głównej drodze znajduje się znana z wyśmienitego jedzenia, restauracja Casa Passoiera. Na potrawy z grilla i koncerty muzyki na żywo najlepiej wybrać się do Copacabany (w hotelu Estalagem Riabela}. W tym miejscu autobusy zawracają do Aveiro; aby dostać się do Furadouro (zob. niżej), trzeba pojeciać okrężną drogą przez Ovar. Ovar, Furadouro i Santa Maria da Feira Zwiedzanie północnej części prowincji Beira Litoral zakończyć można w Ovar, niewielkiej miejscowości leżącej 25 km za Aveiro. Warto zatrzymać się tu choćby na ka-? i Przede wszystkim pójść na fantastyczną plażę. Tereny wysunięte na północ od ar nie odznaczają się niczym szczególnym. Natomiast leżąca nieco dalej w głębi Santa Maria da Feira poszczycić się może wspaniałym zamkiem oraz interak-parkiem nauki. 238 / COIMBRA I AROUCA / 239 Ovar i Furadouro OVAR leży przy głównej linii kolejowej do Porto. Autobusy do centrum miasta stawiane są czasami na przystanek przy dworcu kolejowym, ale zdarza się to co rzadziej, więc lepiej nastawić się na 15-minutowy spacer. Autobusy z Torreiro i s-2 Jacinto zatrzymują się w samym centrum Ovar. ao Ovar to przede wszystkim atrakcyjne miasteczko targowe. W Furadouro, 5 ^ miastem, znajduje się wiele ładnych plaż (dojazd autobusem). Niedaleko rynku p ^ Rua Dr. Manuel Arala działa biuro informacji turystycznej (codz.; VII-IX 9.00-21 Qn X-VI 9.30-12.30 i 14.30-17.30; ^256572215), które sąsiaduje z interesującym Muse Etnografica (Muzeum Etnograficznym,-codz. 10.00-12.00 i 14.00-18.00; bezp}.).\ym zeum obejrzeć można międzynarodową kolekcję wyrobów garncarskich, a także zbiń strojów regionalnych i wyrobów rękodzieła ludowego. Największym zainteresowaniem turystów cieszy się jednak znakomite lokalne ciasto biszkoptowe pao-de-ló. Najlepsze noclegi w mieście oferuje nowoczesny Hotel Meia-Lua, Quinta das Luzes (s256575Q31 fax 256575232; (r)) oraz duży, czterogwiazdkowy^faergaria Sdo Cństóvdo na Rua Aqu-ilino Ribeiro l (a256575105, fax 256575232; (r)). Najtaniej przenocować można w lśniącym nowością schronisku młodzieżowym (a/fax 256591832), 2 km za miastem przy Avenida Dom Manuel I (z Ovar obwodnicą N327; żeby dostać się na nią, należy kierować się na Furadouro i skręcić w prawo na rondzie). Niezbyt piękny kurort FURADOURO, podobnie jak położone na południu miejscowości nadmorskie, otoczony jest pasmem wydm i lasów sosnowych. Miejsca noclegowe znaleźć można w Pensdo Avenida (tr256591435; (r)) nad Cafe Amadeu, na końcu zamkniętej dla ruchu kołowego Avenida Central, blisko morza, oraz na kempingu ("256596010, fax 256596011; drogowskazy). Santa Maria da Feira__________________ Do SANTA MARIA DA FEIRA kursują autobusy z Aveiro i Espinho (zob. s. 392). Miejscowość, nazywana potocznie Feira, jest siedzibą okazałego zamku (Castelo da Feira; codz.; latem 9.00-12.00 i 14.00-18.00, zima krócej; 250 esc.). Fantazyjne kopuły oraz zabytkowe wnętrza zamku, zaliczanego do najwspanialszych w Portugalii nieprzyjemnie kontrastują z rozpadającą się bramą wejściową. Reszta budowli została pieczołowicie odrestaurowana i robi dobre wrażenie, chociaż momentami przepych rekonstrukcji wydaje się przesadny. Olśniewająca główna komnata utrzymana jest w stylu mauretańskim. Dwie części zamku łączy tunel pełen krętych korytarzy, zakamarków, ukrytych drzwi i łuczniczych okienek. Ten sekretny labirynt miał strzec mieszkańców zamku przed intruzami. Niektóre ściany zamku zdobią jeszcze rzymskie inskrypcje. Nieopodal starożytna droga prowadzi przez zalesione wzgórza do kawiarni (15 min), w której można kupić napoje i kanapki. W drodze powrotnej z zamku widać widać Convento de Loios (klasztor kongrega-cji bractwa Jana Ewangelisty), który pełni obecnie funkcję centrum konferencyjnego. Na tyłach budynku, w ogrodzie znajduje się wyjątkowo brzydka betonowa grota, imitacje mostów i usypane z kamyków ścieżki. Najświeższą atrakcją Feiry jest Yisiona-rium (pn.-pt. 9.00-18.00, sb. i nd. 10.00-20.00; s256370609; 1300 esc., tańszy bilet rodzinny), największe w Portugalii muzeum nauki usytuowane 3 km za miastem, poruszając się w kierunku przeciwnym do zamku. Ten robiący wielkie wrażenie interaktywny pokaz (w jęz. angielskim i portugalskim) dotyczy całego szeregu tematów i dziedzin nauki, począwszy od wypraw portugalskich odkrywców, a na analiz16 struktury układów scalonych kończąc. miasteczku najlepiej zaplanować na 20 stycznia, kiedy to odbywa się Fe- ^ Fo ceiras (gwi?to słodkich zamlców). Co roku przez miasto przechodzi wów- sta das j małych dziewczynek, które niosą wspaniałe ciasta w kształcie zamków czas p jra(jyCja obchodów tej uroczystości sięga 1750 r., kiedy ludność Feiry zdzie- \jogaS !• ^gjka zaraza. Książę Pedro III jako mały chłopak modlił się wtedy gorą- SJ°Matki Boskiej. Na pamiątkę cudownego ocalenia zamku władca poprzysiągł C° h "wicielce, że od tej pory mieszkańcy Feiry co roku wypiekać będą na jej cześć cia- kształcie zamku. Również nazwa miejscowości bezpośrednio nawiązuje do tych wydarzeń. Informacje praktyczne N ilepsze noclegi oferuje Residencial Tony, Rua Jornal Corrio da Feira 22 l 256372593; (r)), 5 minut drogi od dworca autobusowego. Pokoje są czyste, każdy prysznicem i toaletą. Nieco droższą alternatywą jest świetny Casa das Ribas (u/fax 256373485; (r)), prześliczny XVIII-wieczny dwór ziemiański z cudownymi ogrodami, leżący zaraz obok zaniku. Niedrogie i smaczne dania serwuje Restauiante Chuna-saueira Parque oraz SaManos. Obydwie usytuowane są przy drodze prowadzącej do zamku, przy której działa też kilka małych kawiarni. Arouca i góry Arada Droga N224 z Feiry do oddalonej o 20 km na wschód Arouca jest wyjątkowo piękna. Malownicza trasa wije się wśród zalesionych sosnowych wzgórz i porośniętych winnicami zboczy, a powietrze ciężkie jest od zapachu żywicy. Z Feiry regularnie kursują tu autobusy i choć nie da się z Aroucy pojechać dalej na południe przez wspaniale góry Arada (zob. niżej), miasto ma połączenie autobusowe z Porto. Arouca________________________________________ Mury okazałego Convento da Arouca (wt.-nd. 9.30-12.00 i 14.00-17.00; 250 esc.) widoczne są z każdego miejsca w AROUCA. To opactwo cystersów wzniesiono wprawdzie w 1091 r., ale większość zachowanej do dziś konstrukcji pochodzi z okresu średniowiecza. Kuchnia z olbrzymimi paleniskami przypomina słynne pomieszczenia kuchenne cystersów w Alcobaga. W skład zabudowań opactwa wchodzi też barokowy kościół (wstęp wolny, wejście od strony głównej ulicy). Wnętrze przestronnej świątyni zdobi przede wszystkim bogato rzeźbiony chór oraz wspaniałe organy wydobywające aż 1352 tony. Obecnie używane są tylko przy szczególnych okazjach, a gra-W na nich najwybitniejsi organiści portugalscy. Przestronny kapitularz, tuż przy głównym dziedzińcu, wykładany jest kaflami azulejos-, to tutaj niegdyś przeorysze udzielały swym gościom audiencji. Klasztor słynie od momentu, gdy królowa Mafalda właśnie tutaj unieważniła swo-'e ^iżeństwo z Henrykiem I Kastylijskim. Monarchini postanowiła zamieszkać na tatę w murach świątyni i poświęcić się medytacjom. W mieszczącym się na piętrze Srorrmyrn muzeum obejrzeć można niektóre ze skarbów, jakie królowa ofiarowała S2t°rowi. Jest wśród nich wspaniały, wykonany ze srebra XIII-wieczny dyptyk, a także kolekcja obrazów autorstwa Józefy z Óbidos (zob. s. 155) i Diogo Teixeira, innego portugalskiego prymitywisty. Jak głosi legenda, 400 lat po śmierci Mafaldy, czasie pożaru klasztoru w 1792 r. mieszkańcy ujrzeli królową ratującą budowlę 240 / COIMBRA I BEIRA LITORAL INFORMACJE O POŁĄCZENIACH / 241 POCIĄGI Aveiro: Coimbra (przynajmniej co godz.; 45 min- •1 godz.), Espinho (pn.-pt. 14 dziennie; 35-50 min), Lizbona (13 dziennie; 2 godz. 40 min-4 godz. 50 min), Ovar (co 30 min; 25-40 min), p"rto (co 30 min; 50 min-1 godz. 30 min). Coimbra: Aveiro (przynajmniej co godz.; 45 min-1 godz.), Figueira da Foz (co godz.; l godz.- •13odz. 20 min), Guarda (8 dziennie; 3 godz.- •^ godz. 20 min), Lizbona (17 dziennie; 2 godz.-"3 godz. 20 min), Lousa (pn.-pt. 18 dziennie, sb. 4 nd- 8; 50 min), Luso-Bugaco (5 dziennie; (tm) ""n), Ovar (co godz.; 50 min-1 godz. 30 min), Horto (co godz.; l godz. 20 min-2 godz.). fiflueira da Foz: Caldas da Rainha (7 dziennie; aort0*' 25 min"2 godŁ 25 min)- Coimbra (co S0(fe; l godz.-l godz. 20 min), Leiria (7 dzien- przed zniszczeniem. Wkrótce potem zwłoki monarchini ekshumowano, a ja ogłoszono błogosławioną. attM Bliskie sąsiedztwo zabytkowego opactwa sprawia, że cicha i miła Arouca po}0 • z dala od głównej drogi, trochę ginie w jego cieniu. Na rynku działa kilka kawi ^ z ogródkami. Przy uroczych średniowiecznych uliczkach stoją stare domy, rom"^ tycznie oplecione wistarią. Warto zatrzymać się tu na noc, ponieważ miastec V emanuje wyjątkowym urokiem, który potęgują nastrojowe wieczory i widok wze' owianych poranną mgłą. tz Wesoły nastrój panuje w Arouca podczas dorocznych obchodów Festa de Nn Senhora da Mó (Święta Matki Boskiej od Kamienia Młyńskiego). W tym dniu wsa? scy mieszkańcy udają się na piknik, który odbywa się na wzgórzu oddalonym o 8 km na wschód od miasta. Równie uroczyście obchodzony jest w Arouca Wielki Tydzień Procesje w mieście trwają już od środy, a kończą się w sobotę w nocy, kiedy to je: uczestnicy z posążkami świętych w rękach kierują się do kościoła Miłosierdzia. Drogę oświetlają im palące się we wszystkich oknach świece. Informacje praktyczne Autobusy (z Porto i Feiry) zatrzymują się przy głównej ulicy naprzeciwko opactwa Stąd droga wiedzie dalej w kierunku wzgórza. Na lewo, na niewielkim placu Brandao de Yasconcelas znajduje się biuro informacji turystycznej (latem codz. 9.30-13.00 i 14.00-17.00, zimą te same godz. otwarcia, zamkn. pn.,- o256943575). W Arouca są tylko dwa obiekty noclegowe. O Tranco, przy Rua Alexandre Hercu-lano na prawo za rynkiem (^256943916, fax 256943054; \. dać na przedmieściach pozostałości po obozowisku, na którym, jak chce tra-na ° gozegrała się ostatnia walka Wiriatusa (port. Yiriato). Postać bohatera upamięt-dyc'a' ^jdujacy się tu pomnik. Średniowieczne centrum zachowało się prawie bez j-)0 naszych czasów przetrwały również dwie bramy miejskie oraz część daw- h murów, okalających najbardziej interesującą część Yiseu. 11 M jciekawszym wydarzeniem w tym mieście jest Feira de Sao Mateus, trwająca A ołowy sierpnia do 21 września. Właściwie jest to święto rolnicze, urozmaicone ^dami i pokazami tańców ludowych. Uroczystości i towarzyszące im imprezy od-krańcu Ayenida Dr. António Jose de Almeida, za dworcem au- / na drugim brzegu rzeki Paiva. Stare Miasto Dobrym punktem wyjścia do zwiedzania miasta są stare uliczki biegnące wokół Praga da Só. Dochodząc tu od strony centralnie położonej Praca da Republica (znanej także jako Rossio) przez Porta do Soar, czy też od strony handlowej Rua Dr. Lufs Ferreira, można zauważyć efekty prac mających na celu usprawnienie ruchu pieszego oraz poprawę wyglądu miasta. Plątanina uliczek za katedrą przetrwała w niezmienionym od dawien dawna stanie; przechodniom mijającym mocno zaniedbane domy ukazują się nagle okazałe, ozdobione herbami kamienice. Na placu katedralnym wznosi się wiele dostojnych kamiennych budowli, spośród których najbardziej wyróżnia się barokowa Igreja da Misericórdia (kościół Miłosierdzia), przyciągająca wzrok białą fasadą. Na tle błękitnego nieba wygląda ona jak imitacja, element scenografii filmowej (aż korci, by sprawdzić, czy z tyłu nie podtrzymują jej drewniane podpory). Niestety, pozostała część świątyni może wywołać pewne rozczarowanie. Odmienne wrażenia towarzyszą zwiedzaniu katedry (codz. 8.00-12.30 i 14.00- •19.00), masywnej budowli o dwóch wieżach, wzniesionej w stylu romańskim, lecz później kilkakrotnie przebudowywanej. Surowy granitowy fronton, przekształcony w XVII w., pomniejsza kościół optycznie, tym bardziej więc zaskakuje przestronne wnętrze z kunsztownym sklepieniem ozdobionym łukami imitującymi liny. Zabytkiem, który koniecznie trzeba zwiedzić, jest przykatedralny renesansowy klasztor, Macy jednym z najciekawszych obiektów tego typu w kraju. Na piętrze, górującym nad dachami najstarszej części miasta, mieszczą się skarby katedralnej kolekcji dzieł stuki, w tym m.in.: naiwne rzeźby, dwie emaliowane XIII-wieczne skrzynie z Limo-SK oraz XII-wieczny egzemplarz Biblii. Muzeum Grao Vasco •^'większym skarbem Yiseu jest Museu de Grao Yasco (wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00- •i'.30; 250 esc.; nd. rano bezpł.), usytuowane tuż obok katedry na Pago dos Tres scalóes. Urodzony w Yiseu Yasco Fernandes (znany jako Wielki Yasco) należał do najważniejszych twórców szkoły malarstwa przeżywającej swój rozkwit w pierwszej Mowie XVI w. Styl tych "portugalskich prymitywistów" zdradzał silne wpływy mi-ców flamandzkich, zwłaszcza Yan Eycka, jednakże pewne aspekty - realizm portre- s ' bogata kolorystyka - są całkowicie oryginalne. Yasco oraz jego główny rywal - Ga-M^32' uznawani S3 słusznie za największych artystów, jakich zrodziła Portugalia. okr U,2eurrl zaJmuje trzy kondygnacje. Na dole zgromadzono pochodzące z różnych esów panoramy Yiseu oraz innych miast portugalskich, na górze można obejrzeć ace reprezentantów szkoły w Yiseu. Chlubą kolekcji jest mistrzowski Św. Piotr na 246 / GÓRY PROWINCJI BEIRA VISEU / 247 Aveiro, Lamego. Chave$ i Vi/o Real NOCLEGI 1 Residencial Duque de Viseu 2 Casa Central 3 Pensao Rossio Parque 4 Hotel Avenida 5 Hotel Grao Vasco 6 Residencial Dom Duarte 7 Pensao Bela Vista Casa de Rebordinho Dworzec autobusowy Igrejada Misencórdia Museu //], Almeida / /ć MoreiraW* dna z ostatnich prac Wielkiego Yasco. Jest ona odpowiedzią na podobny ob- ' < wy'xonany dla kościoła w Sao Joao de Tarouca (zob. s. 419). Choć raZ t zdradza wyraźne wpływy renesansu, jego flamandzkich korzeni można do-^Z < <°z łatwością, studiując uważnie szczegóły tła. Spośród innych płócien przypisy-V?ieS h Yasco warto wymienić Kalwańę i Pięćdziesiątnicy, jednakże istnieje poważ-Wan^ór dotyczący ich autorstwa. Niektóre obrazy są owocem współpracy artystów -^ Sewno należy do nich 14 paneli pochodzących z ołtarza katedry. Wyeksponowa-IW oddzielnym pomieszczeniu, obrazują życie Chrystusa. Porównując poszczegól-116 fragmenty dzieła, można zauważyć, że znacznie różnią się one jakością wykona-n. -yyarto zwrócić uwagę na Pokłon Trzech Króli, na którym Baltazar, tradycyjnie "'zedstawiany jako król murzyński, nosi wyraźne rysy Indianina pochodzącego z odbytej właśnie Brazylii. Na uwagę zasługuje również niewielkie Museu Almeida Moreira na skraju Jardim das Maes (wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; 100 esc.), z ekspozycją stylowych mebli . zastaw- stołowych z XVII-XIX w. Nazwa placówki pochodzi od nazwiska założyciela Muzeum Grao Yasco. Informacje praktyczne________________ Do Yiseu nie dociera kolej, kursują tu jednak autobusy CP obsługujące trasy łączące miasto z Guardą, Coimbrą i Lizboną poprzez linię kolejową w Nelas (30 min na południe od Yiseu) oraz z linią Coimbra-Ayeiro-Porto w Sernada do Youga (2 godz. 45 min na zachód od Yiseu). Jadąc z Porto, można również skorzystać z linii kolejowej Douro do Peso da Regua (2 godz.), a następnie kontynuować podróż autobusem przez Lamego, Castro Daire i Caryalhal (2-3 godz.). Dworzec autobusowy w Yiseu znajduje się w pobliżu centrum, przy Ayenida Dr. António Jose de Almeida. W biurze informacji turystycznej (pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.30-18.00, nd. 9.00--12.30; I-III sb.-nd. zamkn.; o232422014) na południe od Rossio, przy Ayenida Calouste Gulbenkian, można zaopatrzyć się w mapy i uzyskać informacje o Beira Alta. Noclegi Najwygodniejsze noclegi zapewniają hotele usytuowane w starej części miasta; niestety, nie należą one do najtańszych. W wyborze hotelu lub pensjonatu {pensdo} pomoże poniższa lista. Inną możliwością jest dobrze wyposażony kemping Orbitur (n232436146, fax 232436120; XII-I zamkn.) w Parąue do Fontelo, l O minut piechotą od Rossio. W odległości 500 m od kempingu, przy Ayenida Jose Relyas znajduje się basen. Hotel Avenida, Rua Miguel Bombarda l (w i fax 232423432). Całkiem miły hotel w pobliżu Parąue Aquilino Ribeiro, dysponujący kilkoma tańszymi pokojami. (r). Pensao Bela Yista, Rua Alexandre Herculano 510 (o232422026). Funkcjonalny pensjonat w sąsiedztwie biura informacji turystycznej; w ofercie kilka tańszych pokoi bez łazienek. (D. entral, Rua Dr. Luis Ferreira 65 (W232437205). Oferuje najtańsze miejsca w mieście, choć nie można tu liczyć na specjalne luksusy. Atutem jest korzystna lokalizacja. Warto od-P°wiednio wcześniej dokonać rezerwacji. @. Ca"a de Rebordinho, Rebordinho, 6 km na południe drogą N231 do Nelas (ir232461258). Usytuowany w wiejskim otoczeniu, należący do sieci ANTER hotel, urządzony w XVII-wiecz-nym dworku. (r). ncial Dom Duarte, Rua Alexandre Herculano 214 (w232421980, fax 232424825). Mi-Ksidencial; wszystkie pokoje są wyposażone w łazienki i TV. (r). 248 / GÓRY PROWINCJI BEIRA CELORICO DA BEIRA / 249 Residencial Duque de Yiseu, Rua das Ameias 22 (a232421286). Urządzony w dawnym ra tuszu, tuż obok katedry. Trochę brakuje mu charakteru i ceny są tu dość wysoki aWnyrtl ra ku do tego co oferuje, ale posiada klimatyzację. (r). ^ Hotel Grao Vasco, Rua Gaspar Barreiros (w232423511, fax 232426444). Najleps Duży hotel w centrum miasta. Na miejscu bar i basen. Ceny chyba zawyżone (r) Pensao Rossio Parane, Praga da Republica 55 (a232422085). Stary, znakomicie usvt hotel, który lata świetności ma już za sobą. Niektóre pokoje są małe i ciasne, inne °Wan> okien lub łazienek. Ceny uzależnione od standardu pokoju. (r). ' me maią Gastronomia Yiseu słynie ze specjałów kulinarnych i trunków - warto pamiętać o produkowa tu winach Dao, zwłaszcza czerwonych, należących do najlepszych w kraju W wiant najlepiej zaopatrzyć się na cotygodniowym wtorkowym targu przy obwod^0 Largo Castanheiro dos Amores lub na odbywającym się codziennie targu miejski^ (Mercado Municipal), nieco na zachód od Rossio. Większość nocnych rozrywek V* seu skupia się wokół Rua Augusto Hilario, Rua Dom Duarte i katedry na Starym Mieście. Wymienione poniżej restauracje cieszą się wśród mieszkańców dużym po wodzeniem, może się więc zdarzyć, że trzeba będzie czekać na stolik. A Cacarola, Trav. Major Teles 3, tuż przy Rossio. Podaje się tutaj duże i tanie porcje trądy(tm). nych potraw. O Cortico, Rua Augusto Hilario 45 |o232423853). Na Starym Mieście, w pobliżu katedry i pomnika Dom Duarte. Restauracja tak popularna, że mogą wystąpić trudności ze znalezieniem wolnego stolika. Menu i wystrój są typowe, a obsługa nieco "humorzasta". Trzeba się liczyć z wydatkiem ok. 2500 esc. od osoby. O Hilario, Rua Augusto Hilario 35. Taniej niż w O Cortico; warto spróbować morcela casie-ra frita (smażona kaszanka). Retiro do Hilario, Rua Augusto Hilario 55 (o232426499). Restauracja szczyci się tym, że jest jedynym lokalem poza Lizboną, gdzie można co wieczór posłuchać na żywo muzyki fado. Właściciel sam jest muzykiem. W ofercie niezłe potrawy kuchni portugalskiej. Panuje tu mila atmosfera. Rodizio Real, Bairro Santa Eulalia ("232422232). Przy szosie N2 (w kierunku Coimbry], na przedmieściach Repeses. Wielu gości przychodzi tu specjalnie po to, żeby spróbować kuchni brazylijskiej; ceny do 3500 esc. Restaurante Sheng, Avenida Dr. António Jose de Almeida, naprzeciwko dworca autobusowego. Lokal specjalizuje się w kuchni chińskiej. wycieczkowych prowadzących w góry. Warto również udać się autobusem tras ^kodaj najpiękniejszej z wiosek Serra da Estrela. Celorico dajeira___________________ """•RICO DA BEIRA, usytuowane w odległości 50 km na wschód od Yiseu, nie ^ tów zbyt wieloma atrakcjami. Jest to rodzinna miejscowość sławnego lot-n?C1 *s cadura Cabrala. Działalność górskiej bazy turystycznej zdecydowanie zakłó-iu'ca; a. mcn połowy na trasie wschód-zachód do Hiszpanii oraz północ-połu-03 -"to Lizbony. Trzeba jednak przyznać, że Stare Miasto, którego zabudowania zaj-<^lie zbocza wzgórza zamkowego, ma swój urok. Będąc tu, trzeba koniecznie skosz-"^ , uijejscowego specjału, jakim jest słynny gueijo da serra, okrągły, ostry w sma-hTser z którego słynie Serra de Estrela. Zamek (castelo) rzadko jest otwarty, warto jednak poprosić o klucz w biurze infor- cji turystycznej (zob. poniżej) albo w Camara Municipal. Aby dostać się na górę, ["zęba zaufać chwiejącej się konstrukcji wzniesionej na zewnątrz. Warto, bo ze szczytu rozpościera się imponujący widok: wokół rozciągają się otwarte przestrzenie gór, poprzecinane tylko małą rzeką i kilkoma drogami szybkiego ruchu Przy ładnej pogodzie widać stąd katedrę i jedną z wież zamku w Guardzie. Zamek ma za sobą długą militarną historię. Wraz z Trancoso i Guardą tworzył trójkąt umocnień obronnych, zabezpieczających przed atakami z Hiszpanii. W czasach swojej świetności garnizon, liczący 300 uzbrojonych ludzi zaopatrzonych w spore zapasy żywności, mógł bez większego trudu stawić czoła nieprzyjacielowi w przygranicznych potyczkach. Tylko raz, w 1198 r., załoga twierdzy musiała wzywać posiłki. Z pomocą pospieszyli wtedy dzielni mieszkańcy pobliskiego Linhares. W co drugi piątek w mieście organizuje się feiras - to właśnie wtedy najlepiej kupować słynne sery. We wtorki natomiast, gdy odbywa się zwykły targ, można poznać bliżej charakter tego miasta - swojski i nieco prowincjonalny. Mieszkańcy gór przybywają wtedy z gueijo da serra własnego wyrobu. Dochody ze sprzedaży są jedynym źródłem utrzymania wielu górskich farm. Jeżeli nie trafi się na targ serowy, można kupić ten specjał w doskonałym starym sklepie, przy głównej drodze prowadzącej przez miasto (trzeba iść od poczty w dół). Celorico warto odwiedzić 13 czerwca, czyli w dniu, kiedy mieszkańcy zbierają się nad rzeką, by wziąć udział w obchodach uroczystości ku czci św. Antoniego. W biurach informacji turystycznej można dowiedzieć się o innych letnich festiwalach, których typową atrakcją jest tradycyjna zabawa polegająca na ściągnięciu z natłuszczonego słupa butelki W kierunku wschodnim: do Guardy _ Na wschód od Yiseu rozciąga się, jak okiem sięgnąć, surowy krajobraz skalistych Serra da Estrela, których suche połacie trawy często pustoszą letnie pożary. Dziki6' go charakteru tej górskiej krainy nie należy przypisywać jego mieszkańcom, którzy. chociaż mało wylewni, są raczej życzliwie nastawieni wobec przybyszów. Zmotoryzowani mogą przyjechać tu drogą szybkiego ruchu IP5, biegnącą z Avetf° na wschód do Guardy w pobliżu Yiseu. Ci, którzy wybiorą pociąg, zmuszeni o$" najpierw wycofać się z Yiseu na południe, do Nelas, a następnie wsiąść do jednego z pociągów kursujących główną linią kolejową Beira Alta, która łączy Santa Coiw> Dao z Guardą. Bez względu na to, jaki środek transportu się wybrało, przed doWr ciem do Guardy można zatrzymać się tylko w Celorico da Beira, gdzie wytyczon Informacje praktyczne Stacja kolejowa Celorico da Beira znajduje się przy Celorico Gare, 6 km od miasta. " względu na nieregularny rozkład jazdy autobusów lepiej wybrać taksówkę (o ile akurat będzie) lub pójść pieszo. Ostatnie rozwiązanie ma tę niewątpliwą zaletę, że pozwala przyjrzeć się spokojnie rozwidlonym skałom przy Espinho (kilometr na zachód ?f( szosy; dawniej miejs.ce wieszania przestępców) oraz megalitom nekropolis w po-"skim Sao Gens. Znacznie wygodniej przyjechać do Celorico autobusem, jako że miasto leży na trasie wielu kursów przelotowych. Godziny odjazdów podane są na Przystankach przy głównej ulicy, przed Residencial Parąue. Informacje o rozkładzie 'azdy autobusów można także uzyskać w Cafe Central. Fachowa obsługa czeka w biu-pe informacji turystycznej (wt.-sb. 9.30-12.00 i 14.00-18.00; c271742109) na skra-m miasta, przy drodze do Coimbry. GUARDA / 251 250 / GÓRY PROWINCJI BEIRA /^Dworzec kolejowy, Vilar Formosa i Hiszpanio NOCLEGI 1 Residencial Moreira 2 Casa da Se 3 Residencial Filipe 4 Pensao Alianta 5 Solar de Alarcao 6 Hotel de Turismo RESTAURACJE A Be|o Horizontc n AFIoresta r Solar de Beira ORestaurnateAFragata c Reslaurante Paladium nie ryc. Planując nocleg w Celorico da Beira, najlepiej wybrać pensao Residencial pa (o271742197, fax 271743798; (r)), przy Rua Andrade Corvo 48, trochę na poluj"' od centrum. Przy drodze do biura informacji turystycznej znajduje się Hotel MIK ^ na, Bairro de Santa Eufemia (s271742604, fax 271741382; (r)). Z okien niektój pokoi rozpościera się wspaniały widok. Przy tej samej drodze, w niewielkiej ści za biurem turystycznym, można wynająć pokoje nad Nova Estrela (o271 (r)), z restauracją, w której podają doskonałe posiłki, podobnie jak w pobliskiej*;^' -Hora. Namiot można rozbić na nieoficjalnym polu biwakowym nad rzeką Mond go, niedaleko stacji. 7 km dalej w górę rzeki, przy drodze do Guardy, funkcjonuje of cjalny kemping, Paiąue Ponte do Landrao (s271742645; czynny IV-IX). Guarda ^ W odległości 22 km na południowy wschód od Celorico da Beira, na wysokości ponad 1000 m n.p.m. leży GUARDA. Jej mieszkańcy utrzymują, że jest to najwyżej położone miasto Europy. Na stwierdzenie to trzeba wziąć małą poprawkę, jednak wysokość jest na tyle duża, że przez cały rok trzeba się tu chronić przed chłodem i wiatrem. Tę uciążliwość rekompensują atrakcyjne panoramy, jakie można podziwiać, zwłaszcza od strony Hiszpanii. Miasto założył w 1197 r. Dom Sancho I, pragnący bronić swych granic (jak zresztą sugeruje nazwa - gardsa, czyli straż) przed zagrażającymi mu Maurami i Hiszpanami. Choć po twierdzy i jej murach pozostało dziś bardzo niewiele, nadal odczuwa się tu coś z atmosfery ciągłych konfliktów zbrojnych. W Portugalii mówi się o Guardzie jako o mieście czterech "f": fria, fana, foite e feia (chłodna, bogata, silna i brzydka). Niezadowolone z ostatniego określenia władze miejskie rozpoczęły niedawno kampanię "pięciu f", mającą doprowadzić do zastąpienia feia słowami fiel (lojalna) i formosa (piękna). Obecnie to ostatnie określenie może paść jedynie z ust lokalnego patrioty, aczkolwiek trzeba przyznać, że centrum Guardy z arkadami przy wielu ulicach oraz miłymi placykami ma swój specyficzny urok. Rejon Guardy znany jest również z licznych festiwali. Największym wydarzeniem są organizowane z wielkim rozmachem 24 VI i 4 X feiras - pełne życia i charakterystycznych lokalnych akcentów targi. Ciekawymi imprezami, nastawionymi bardziej na przeżycia kulturalne - i pewnie dlatego sprawiającymi wrażenie zbyt spokojnych - są organizowane latem (w różnym terminie) Festas da Cidade, którym towarzyszą rozmaite wystawy i występy tancerzy w ludowych strojach. Miasto________________________ W centrum stoi surowa szara Se (katedra; wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.30-17.00), dominująca nad Praga Luis de Camóes (albo Praca Yelha). Jest to jedna z tych budowli, które wznoszono na tyle długo (1390-1540), by nasycić je elementami kilku kolejnych stylów architektonicznych. Zębato zwieńczona główna fasada z dwiema ciężkimi ośmiokątnymi wieżami przypomina bramę groźnej twierdzy. Budowla oglądana z boku sprawia wrażenie znacznie lżejszej, dzięki przyporom łękowym, fantastycznym pinaklom i wymyślnym gargulcom (szczególnie złośliwe grymasy rysują się na twarzach zwróconych w stronę Hiszpanii). Wnętrze sprawia wrażenie zadziwiając0 długiego i przestronnego. Warto zwrócić uwagę na sklepienia i kolumny, noszące ślady stylu manuelińskiego, popularnego w późniejszej fazie budowy katedry. Twórc4 ogromnych rozmiarów ołtarza rzeźbionego w kamieniu jest Joao de Ruao, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli XVI-wiecznego rzeźbiarstwa portugalskiego. Katedra jest niewątpliwie największą atrakcją Guardy, ale nie jedyną. Dysponując wolnym czasem, można wybrać się do Museu da Guarda przy Rua Alves Roc.adas Iwt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.30; 250 esc.), w którym zgromadzono eksponaty po-j-nodzące z miejscowych znalezisk archeologicznych, a także kolekcję lokalnej sztu-**; Ze zbudowanego na pobliskim wzgórzu zamku przetrwała jedynie czterokątna Wieża (Torre de Menagem], a o świetności dawnych murów przypominają już tylko trzy zachowane bramy, spośród których największe wrażenie robi Torre dos Ferrei-r°s (wieża kowali). Spacerując brukowanymi ulicami Starego Miasta, warto uświado- Z GUARDY NA PÓŁNOC / 253 252 / GÓRY PROWINCJI BEIRA mić sobie, że sprawiający wrażenie nieuporządkowanego teren pomiędzy p0rt Erva i Porta d'El Rei przez ostatnich 400 lat uległ tylko niewielkim zmianom * Podobnie jak Celorico, Guarda posiada kryte targowisko przy Rua D. Nuno Al res Pereira, gdzie można dostać doskonałe gueijo da seria. Największy ruch pan 8 tutaj w soboty. Na drugim końcu miasta, poniżej Avenida Monsenhor Mendes (f Carmo, w pierwszą i trzecią środę miesiąca odbywa się (pod gołym niebem) Feira A° Ar Livre, lokalna impreza, na którą przyjeżdżają okoliczni rolnicy. ° Informacje praktyczne Dworzec kolejowy znajduje się dość daleko, bo aż 3 km od centrum miasta, jednak dzięki często kursującym autobusom łatwo się tam dostać. Dworzec autobusowy przy Rua D. Nuno Alyares Pereira jest usytuowany znacznie korzystniej i, co równie ważne, zapewnia bardzo sprawną obsługę. Niemal do wszystkich pobliskich wiosek dojeżdżają autobusy jednego z wielu prywatnych przewoźników. Większość wyrusza wcześnie rano, a powraca późnym popołudniem, co może wiązać się z pewnymi niedogodnościami. Biuro informacji turystycznej mieści się w dawnym budynku ratusza, naprzeciwko katedry, przy Praca Luis de Camóes (codz. 9.00-12.30 i 1400--17.30; 0271222251). Noclegi Znalezienie pokoju w którymś z wymienionych poniżej pensjonatów i hoteli nie powinno stanowić problemu. Noclegów można również szukać w nowo otwartym schronisku młodzieżowym przy Avenida Alexandre Herculano (^2,71223938). Miejski kemping Oibitur ("271211406, fax 271221911, zamkn. od pół. XI do pół. I) usytuowany jest w parku niedaleko zamku, nie można jednak zapomnieć, że chłodne (czasem nawet bardzo) wiosenne i jesienne noce mogą dla słabo wyposażonych turystów skończyć się poważnym przeziębieniem. 500 m dalej znajduje się miejska pływalnia z podgrzewaną wodą. Pensao Alianca, Rua Yasco da Gama 8a (w271222235, fax 271221451), usytuowany jest nieco poniżej hotelu Filipe; na miejscu restauracja. (r). Casa da Se, Rua Augusto Gil 17 (s271212501). Hotel, znajdujący się w centrum, niedaleko Praca Luis de Camóes, oferuje niedawno wyremontowane stylowe pokoje, warte ceny, jaką trzeba zapłacić za ich wynajęcie. (c). Residencial Filipe, Rua Yasco da Gama 9 (^271223659, fax 271221402). Dość ekskluzywny hotel, naprzeciwko Igreja da Misericórdia. Niektóre pokoje są trochę ciasne, ale wszystkie mają TV i własne urządzenia sanitarne. W cenę noclegu wliczone jest śniadanie. (r). Residencial Moreira, Rua Mouzinho de Albuąuerąue 47 (w271214131). Dobry hotel w centrum. Wszystkie pokoje mają łazienki. (r). Solar de Alarcao, Rua Dom Miguel de Alarcao 25-27 (w271121392, Lax 271121275). Piękny granitowy budynek z XVII w., oferujący przyjemne pokoje; zdecydowanie godny polecenia, ale trzeba wcześniej dokonać rezerwacji. (r). Hotel de Turismo, Av. Coronel Orlindo Carvalho ("271223366, fax 271223399). Największy hotel w Guarda, należący do sieci Best Western. Duży i dobrze prowadzony, ale brakui6 mu atmosfery, jaką ma Solar de Alarcao. (r). Gastronomia Większość restauracji w mieście znajduje się w rejonie pomiędzy Porta da Estrela -jedną z trzech zachowanych bram - a kościołem św. Wincentego., .-. • onte Largo de Sao Yincente 1. Specjalność zakładu to oryginalnie przyrządzona Bel" ^"^kjólika, a także kiełbaski. Warto też zamówić znakomite anoz de tamboril. potrawa z , yj zam]{n. -ir pierwsze) \r • l Filipe Rua Yasco da Gama 9. Serwowane tu dania są smaczne, a porcje obfite, ^osiłek trzeba zapłacić ok. 2000 esc. ta R"a Franciso dos Passos 40- Umiarkowane ceny i duże porcje. Tutejszą specjalno-fffpataw z grilla. nte A Fragata, Rua 31 de Janeiro 17. Usytuowana w pobliżu katedry i zdecydowanie Re,raUlolecenia. Na zestaw turystyczny (ementa turistica) trzeba przeznaczyć ok. 1400 esc. 8 rante Paladium, Rua Francisco dos Prezeres 23, przy drodze do dworca autobusowego obliżu Hotel de Turismo), w ciągu dnia podają tu przekąski, wieczorem bardziej wystaw-d°nia Warto zamówić którąś z potraw z kurczaka, ok. 2000 esc. . fa jjejra, Rua Francisco dos Passos 9. Pierwszorzędny wybór. Lokal usytuowany w po-hKżu Praca Luis de Camóes. Ceny dań głównych zaczynają się od 1100 esc. Serwują tu świet-Icabńtode ensopado (duszone mięso koźlęcia), także lombo grelhado (polędwica wieprzowa frusztu). W czw. zamkn. ZlSuardylia północ: wyżyna prowincji BeiraAlta_______________ Od Guardy w kierunku północnym i wschodnim rozciąga się wyżyna sprawiająca wrażenie dzikiej i niedostępnej. Ten usiany granitowymi głazami i kamiennymi płytami teren, ze znacznie oddalonymi od siebie wioskami, nie został jeszcze do końca przekształcony przez człowieka. W żyznej dolinie rosną jadalne kasztany, które -suszone lub pieczone - stanowią znany lokalny specjał, dawniej zastępujący ziemniaki, obecnie zaś podawany jako deser. Ogromne kasztanowce rosnące po obu stronach dróg wiodących do wiosek, to jeden z charakterystycznych elementów tutejszego kra j obrazu. W średniowieczu w regionie tym występowały liczne skupiska Żydów (np. w Trancoso czy Sernancelhe). Ich tradycyjnym zajęciem był handel, który jednak podupadł znacznie w epoce odkryć geograficznych, gdy życie gospodarcze zaczęło koncentrować się na wybrzeżu. W następnych stuleciach miasta płaskowyżu zaczęły kojarzyć się ściśle z portugalską niezależnością od Hiszpanii, a zwłaszcza z przemarszem Afonso Henriąuesa na południe. Obecnie największą turystyczną atrakcją są zamki, spośród których na szczególną uwagę zasługuje Castelo Roąueiro w Penedono. Niezwykłą budowlą jest także wzniesiona na planie gwiazdy forteca w Almeidzie, miejscu przedostatniej bitwy wojen napoleońskich na Półwyspie Iberyjskim. Warto również odwiedzić miasto Pinhel, w którym, dzięki oryginalnej zabytkowej architekturze, panuje atmosfera dawno minionych czasów. Podróżując zimą, należy mocno wziąć sobie do serca przysłowie, zgodnie z którym O fńo almoęa em Penedono, meienda em Trancoso e ceia na Guarda (chłód jada obiad w Penedono, herbatę pija w Trancoso, a na kolację zostaje w Guardzie). Znaczy to po prostu, że należy się starannie przygotować, zabierając przede wszystkim odpowiednią ilość ciepłych ubrań. Rekompensatą wszelkich związanych z aurą niedogodności będzie możliwość podziwiania niezwykłych efektów działania mrozu. Na Potężnych drzewach płaskowyżu tworzą się kryształowe konary, a ponadmetrowe so-P'e zwisają z dachu każdego domu - widok naprawdę niezapomniany. SERNANCELHE / 255 i mj wliczono śniadanie. Residencial Dom Dinis (o271811525; (D), to nowocze-n? n°c esjoliat nad urzędem pocztowym przy Campo das Viuvas 2, także poza mura-sny P? CQL zjeść, najlepiej wybrać się do Cafć Bandarm, niedaleko głównej bramy. ffli- tu ijczyć na spory wybór dań. Nieco drożej jest w bardzo popularnym wśród ^"kańców O Brasdo, przy Rua Adriano Mountinho. Serwowane tam potrawy są ^prawdę smaczne i warte swojej ceny. Sernancelhe RNANCELHE jg^y meco na uboczu, w odległości 30 km od Trancoso. Turyści przy-tutaj zwabieni urokliwymi okolicami i zabytkami stanowiącymi świadectwo j obecności. Najbardziej charakterystyczną cechą krajobrazu tych okolic są kasztanowce splatające swe korony nad drogami. Podobno ich owoce nie ma- soj równych na całym płaskowyżu. Kasztan mógłby właściwie uchodzić za symbol Sernancelhe. Bez niego trudno wyobrazić sobie tradycyjne zabawy karnawałowe, pieśni miłosne, przepisy kulinarne i ludowe opowieści. Jak wielką rolę odgrywa ów owoc w życiu mieszkańców, można zauważyć podczas przypadającego na l maja Święta Matki Boskiej spod Krzyża (Festa de Nossa Senhora de Ao Peda Cruz). Obchody tej uroczystości stanowią interesujące połączenie obrządków religijnych, tradycyjnych zabaw towarzyszących nadejściu wiosny i, co najbardziej uderzające, ludowych przesądów. Poza religijną procesją odbywa się wtedy "taniec kasztanów" i błogosławienie drzew, a zakochani wykorzystują okazję, by obdarowywać się naręczami kwiatów. Zainteresowanych szczegółami zaprasza do swego majestatycznego, przypominającego twierdzę domu ekspert w sprawach miejscowej kultury, ojciec Cśndido Aze-vedo. Aby go odwiedzić, trzeba pokonać drogę biegnącą pod górę przez zabytkową w dużej mierze opustoszałą część miasta, która ożywia się tylko podczas czwartkowego targu. Zabytkiem, któremu warto poświęcić nieco uwagi, jest Igreja Matriz (kościół parafialny), wzniesiona w stylu romańskim, wyróżniająca się interesującą fasadą. Po obu stronach głównego wejścia znajdują się dwie nisze, a w każdej z nich umieszczono 6 nadwerężonych działaniem warunków atmosferycznych figur apostołów. Podobno w żadnym innym miejscu w całej Portugalii nie zachowały się rzeźby 254 / GÓRY PROWINCJI SJĆJMA Trancoso Położone w odległości 44 km od Guardy TRANCOSO, wciąż w dużej części oto ne średniowiecznymi murami, jest nastrojowym miasteczkiem z ciemnymi ulic V° mi i ciekawymi akcentami architektonicznymi. Fasady wielu starszych budynk świadczą wyraźnie o istniejącej tu w średniowieczu dużej gminie żydowskiej D * ne domy żydowskie mają dwa wejścia - jedno szerokie na poziomie ulicy, stanów' ce pole działalności handlowej, drugie, wąskie, wiodące do mieszkania na piętrze M wielu fasadach przetrwały do dziś piękne kamienne ozdoby, na niektórych widriie" niezgrabne krzyże - inkwizycyjny znak przyjęcia przez rodzinę chrześcijaństw" Szczególnie zapada w pamięć Casa do Gato Negro (dom czarnego kota) należący ni gdyś do rabbiego, stojący w pobliżu restauracji Sao Marcos, udekorowany rzeźbiono mi bramami Jeruzalem, lwem z Judy oraz figurką leniwca (preguięa). Najważniejszą część dawnych umocnień stanowił zamek z przysadzistą prawie trójkątną wieżą, rozpoznawaną z odległości wielu kilometrów. Zbudowany pnez Maurów, przypomina o saraceńskiej dominacji nad miastem w X w., po zajęciu ?o przez al-Mansura. Kolejne dwa stulecia obfitowały w potyczki wojenne: w 1033 r. for. tece zdobył Fernando Magno, a w 1139 r. na długo przeszła w ręce Afonso Hemi-ąuesa i Egasa Moniza - dla upamiętnienia tego wydarzenia zbudowano zresztą klasztor w Sao Joao de Tarouca. Późniejsza historia Trancoso również obfituje w militarne epizody: najazdy i kwaterowanie wojsk podczas XIV-wiecznych rozruchów kasttlij-skich, czy też w czasie wojen na Półwyspie Iberyjskim w XIX w. Zwiedzając miasto, warto zwrócić uwagę na usytuowany w rogu rynku (Juartel do General Beresforde (kwatera generała Beresforda), uroczy dom z kamiennymi zewnętrznymi schodami. Miejscem o równie wielkim znaczeniu historycznym jest niewielka kaplica św. Bartłomieja (Sao Bartolomeu), stojąca przy jednej z zaniedbanych dróg wiodących do miasta. W 1282 r. odbyła się w niej ceremonia zaślubin króla Dinisa i dwunastoletniej Izabeli Aragońskiej, która otrzymała później od męża w podarunku całe miasto. Najdawniejsze dzieje przywołują znajdujące się naprzeciwko budynku sądu grobowce Celtów. Tu i ówdzie przesunięte wieko trumny pozwala zajrzeć do środka. Resztę pagórka stanowią wyżłobione w kamieniu wnęki pogrzebowe różnych rozmiarów - jedna z nich bez wątpienia przeznaczona była dla dziecka. W piątki w Trancoso organizowane są targi, ale miasto ożywia się najbardziej w dniach 8-14 sierpnia, podczas najważniejszego w roku jarmarku św. Bartłomieja (Feira de Sao Bartolomeu), po którym (15 sierpnia) następuje Festa de Nossa Senho-ra da Fresta. Informacje praktyczne Autobusy do Lamego przejeżdżają dwa razy dziennie (pn.-pt), zatrzymując się na placu naprzeciw głównej bramy. Do Lizbony przez Coimbrę i Celorica, skąd jest także połączenie do Yiseu i Guardy, kursują 1-2 autobusy dziennie. Bilety można kupić w kawiarni obok biura informacji turystycznej (pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; ł"271811147) znajdującego się naprzeciwko głównej bramy wiodącej do otoczonej murami części miasta. Biuro pomaga także znaleźć prywatne pokoje do wynajęcia ((r)l- W mieście funkcjonują trzypensóes, z których najtańszym jest Hospederia Portós d'ElRei ("271811411; (D), przy głównej ulicy, Rua da Corredouro, wewnątrz bram starej części miasta. Jeżeli nikogo nie ma, trzeba zapytać w butiku na dole. Nowsza Peasao Yale a Pena (o271811951; (r)), to sympatyczne miejsce nad warsztatem samochodowym, tuż za murami, niedaleko szpitala przy Largo Senhora da Calęada. W ce' 256 / GÓRY PROWINCJI BEIRA ALMEIDA / 257 z tego okresu, stojące na wolnym powietrzu. Wnętrze kościoła zdobi kilka XVI cznych obrazów, w tym wspaniały wizerunek Jana Chrzciciela. "*ie- Zwiedzając starą część miasta, można obejrzeć podobne jak w Trancoso ele średniowiecznych osiedli żydowskich - ukośne nadproża, nierównej wielkości ^ granitowych otworów drzwiowych, gdzieniegdzie krzyż, będący znakiem przyjęci ^ wej wiary. Uwagę przyciągają również pokaźnych rozmiarów kamienice z^ i XVII w. - w jednej z nich miał przyjść na świat markiz de Pombal, w innej z k l - ojciec Jan Rodrigues, założyciel wielu domów misyjnych w XVI-wiecznej Jan -ei Nie dziwi więc fakt, że miejsce to jest często odwiedzane przez turystów z K "•'' Kwitnącej Wiśni. 8|u Nad Cafe Flora (^254595304; @) można wynająć jeden z kilku skromnych p0k0' Inny wariant noclegu to rozbicie namiotu nad rzeką za Sernancelhe lub nieco dale przy Barragem do Tavora, sztucznej zaporze oddalonej o 3 km na północ. Autobus do Lamego (zob. s. 413) odjeżdżają z przystanku przy drodze N226, 4 km od wioski (pn.-pt.; dwa dziennie). Z tego samego przystanku kursują także autobusy do Pene dono i Trancoso (pn.-pt.). Penedono 16 km na północny wschód od Sernancelhe leży PENEDONO, osamotnione miasteczko z imponującym Castelo Roąuiero, który można dostrzec już ze znacznej odległości. Wystarczy rzut oka, by zrozumieć genezę nazwy (mąuieio - skała): zamek wręcz wyrasta ze swej granitowej podstawy, tak jakby skały i wsparte na nich mury stanowiły całość. Roztaczają się stąd wspaniałe widoki na wioskę leżącą u stóp wzgórza i okoliczne tereny. O klucze należy prosić w sklepie (w pobliżu zamku), w którym personel poinformuje z pewnością o niebezpieczeństwie związanym z zamkowymi gołębiami. Przed wejściem trzeba głośno zakołatać w drzwi, aby uniknąć ich niespodziewanego ataku, gdy spłoszone poderwą się do lotu. Zamek, a także dzisiejszy ratusz Solar dos Freixos, były przypuszczalnie siedzibą Alvaro Gongalves Coutinho, legendarnego króla Magrigo, o którym śpiewa się w Os Lusiadas Camóesa. Przypuszczalnie, bo mieszkańcy Trancoso także gotowi są przysiąc, że to "ich człowiek". Według Camóesa, Magrigo powiódł za sobą do Anglii jedenastu towarzyszy, a to przez wzgląd na tuzin szlachetnie urodzonych angielskich niewiast, którym nie miał kto pomóc. Mężni rycerze postanowili bronić ich honoru, staczając wyczerpujące walki. Szarmanckie zachowanie dwunastu bohaterów uwieczniają liczne w całym kraju polichromie i azulejo. W wiosce jest jeden pensjonat, zadbany Residencial Flora ("254504411; (r)); można również poszukać pokoju nad Cafe Avenida (s254504473; (r)) przy głównej drodze. Dodatkowym atutem drugiego z tych obiektów jest znakomita kuchnia. Nieco droższy Estalagem de Penedono (s254509120, fax 254509129; (r)), usytuowany dokładnie naprzeciwko zamku, oferuje świetne pokoje i najlepsze jedzenie, jakie można dostać w tej części Portugalii. Tutejszy bacalhau jest po prostu doskonały. Co dwa tygodnie, w środę, organizowany jest targ, a w dniach 15-16 września odbywa si? pielgrzymka. W tygodniu kursują stąd autobusy do Vila Nova de Foz Cóa oraz do Trancoso. Marialva i Pinhel Jadąc samochodem z Penedono do Pinhel, warto zatrzymać się w małej wiosce M" RIALYA, w której znajdują się ruiny zamku wzniesionego w 1200 r. przez Dom San • nie na uboczu i malownicze pozostałości starej budowli sprawiają, że jest cho. P z najbardziej nastrojowych miejsc w tej okolicy, skłaniające do refleksji to i 0-anju Podobne przemyślenia towarzyszą spacerowi wśród zrujnowanych do-0 Przeffll'szczonej wioski, zamkniętej w obrębie murów. Jedyną zachowaną w dobrym nl°W°'h dowlą jest XVI-wieczna Igreja Matriz (nieudostępniona do zwiedzania). Sv ^osce nie ma możliwości noclegu. T zkańców jest tu niewielu, a wąskie uliczki zabytkowego centrum pozostały t wnie nietknięte. Zatrzymując się w jednym z narożników murów, warto przy- ^idl ać się pozostałościom romańskiego kościoła, a zwłaszcza jego zabytkowej fasa- Ip 2 innego miejsca można dostrzec resztki dawnej fortecy - strzelistą wieżę kunsztownie rzeźbionym manuelińskini oknem. Z Kolejne atrakcje architektoniczne, jakie czekają na turystów, to liczne dworki kryte w rozległych ogrodach. Na uwagę zasługuje również Camara Municipal (ra-I w którego holu zgromadzono kolekcję fotografii najciekawszych okolicznych budowli. W sąsiednim budynku mieści się miejskie muzeum (pn.-pt. 10.00-12.00 i 1400-18.00; bezpł.). Na parterze można obejrzeć nagrobki celtyckie, a na piętrze pamiątki z dawnego klasztoru. Na koniec warto jeszcze dodać, że w PINHEL wytwarza się znakomite czerwone wina i słodycze (smakołyki o nazwie cavaca). W miasteczku są dwa pensjonaty oferujące noclegi za przystępną cenę: Residen-cidPinhelense, przy Trav. de Śepulcro (w271412373; (D), w którym serwują świetne jedzenie, \ResidencialFalcdo, przyAv. Carneiro Gusmao 25 (o2714123004; (r)). Bardziej ekskluzywny jest Hotel Pańs (o271947121, (r)), znajdujący się 12 kilometrów dalej, w Pfnzio, przy Rua Pinzio. Zapewnia on wszystkie nowoczesne wygody. Namiot można rozbić na terenie wokół murów zamkowych - raczej nikt nie ma nic przeciwko temu. Autobusy wyruszają z centralnego punktu ogrodów miejskich. O pory odjazdów można zapytać w muzeum albo w pobliskich sklepach. Codziennie kursują autobusy przedsiębiorstwa Berrelhas, do Almeidy i Figueira de Castelo Ro-drigo (zob. s. 412), które przejeżdżają tędy około godz. 16.15 (aby je zatrzymać, trzeba dać znak kierowcy). Codziennie kursuje także autobus z Pinhel do Almeidy i Gu-ardy. Tutejsza Festa de Santo António jest obchodzona w najbliższą niedzielę przed albo po 13 czerwca. Almeida_______________________ ALMEIDA jest prawdopodobnie najbardziej atrakcyjnym ze wszystkich okolicznych ufortyfikowanych miast granicznych. Jest to znakomicie zachowana XVIII-wieczna twierdza z murami wzniesionymi na planie gwiazdy o dwunastu wierzchołkach, z sześcioma strażnicami i tylomaż ścianami osłonowymi. Budowla powstała według Projektu holenderskiego, przy współpracy z francuskim architektem wojskowym "aubanem. Chcąc obejść mury (obecnie porośnięte trawą) z zewnątrz, trzeba przygotować się na 4-kilometrowy spacer. Ci, którzy zdecydują się pozostać tu na noc, na Pewno nie oprą się urokowi zachodzącego słońca i grze świateł zapalających się w rozlicznych wioskach płaskowyżu Ribacóa. Ten skrawek ziemi był jednym z najpóźniej uznanych jako część Portugalii (na mocy układu w Alcańices z Hiszpanami w roku 1297) i nietrudno się domyślić, dla-2ego tak właśnie się stało, patrząc na ten rozległy, płaski teren. Istotnie, niejeden raz mieJsce to oglądało hiszpańskiego okupanta - po raz ostatni w 1762 r. - po którym 0 wydarzeniu dokończono budowę twierdzy. Wśród najefektowniejszych obiektów asta zachowały się dwie oryginalne podwójne bramy - długie i odporne na pociski z pięknie zdobionymi wejściami i pokaźnych rozmiarów wartowniami. W ze- 258 / GÓRY PROWINCJI BEIRA r "u 1*? '' wnętrznej wartowni bramy św. Franciszka mieści się niewielkie muzeum (cod -12.00 i 14.00-17.00), w większej działa biuro informacji turystycznej (codz. 9.00-12.00 i 14.00-17.00), pełniące swego czasu funkcję koszar,'wi, ustępujące tylko tym w Elvas, mogły pomieścić 5 tyś. ludzi wraz z zaopatrzeni rozmieszczenie pozwala zrozumieć, w jaki sposób możliwe było przetrzym długotrwałego oblężenia. Własne ujęcie wody, zsyp na odpady, system weni droga ewakuacyjna, skład amunicji (jeszcze dziś można obejrzeć zachowane k l '' matnie wraz z innymi tego typu eksponatami) oraz kwatery mieszkalne - wszv t' to stwarzało nieograniczone wręcz możliwości. ° Innego rodzaju ciekawostką jest napis na bocznej ścianie jednego z domów us owanego naprzeciwko dobudowanej do murów bramy, oznajmiający, iż jest to nr" sce, gdzie można pozostawić nieślubne dziecko. Do tego Rodo dos Eispostos (dóT krąg porzuconych) mógł przyjść każdy, kto pragnął adoptować niechciane dzieck Rozwiązanie takie było korzystne zarówno dla matki, jak i przybranych rodziców W ostatnim dziesięcioleciu w Almeidzie nastąpił dynamiczny rozwój turystyki Liczba lokali gastronomicznych wzrosła od 3 do 20. Budowa zajazdu (pousadal w 1987 r., oznaczała konieczność przebicia nowej bramy w starych murach Alrnei-dy, ale rezultat nie był tak zaskakujący, jak się obawiano. Obecnie odnosi się jeszcze wrażenie, że mieszkańcy miasta są zaintrygowani faktem pojawienia się w mieście tylu zamożnych turystów, gotowych wydać na przejażdżkę powozem sumę większą niż wynosi tutejszy dzienny zarobek, czy słono zapłacić za wypicie kawy na balkonie z widokiem na okoliczne domostwa. Jeśli jest taka możliwość, warto przyjechać w czasie, gdy organizowany jest jarmark (dwa razy w miesiącu, ósmego dnia i w ostatnią sobotę). Jeszcze lepiej przybyć tu w Zielone Święta (50 dni po Wielkiej Nocy) - wtedy bowiem odbywa się wielki piknik na terenie Conyento da Barca. Jest to dawny klasztor franciszkański, którego zwieńczona kopułą kaplica, a także jej otoczenie objawiają wyraźnie toskański charakter. Zielone Święta to jedyna okazja, by wejść na teren klasztoru (obecnie znajduje się on w rękach prywatnych). Na szczęście jednak, pochodzące stamtąd specjały - znakomite i powszechnie doceniane czerwone wina, brzoskwinie, jabłka i orzechy, są osiągalne w sklepach miasta przez cały rok. rmacje praktyczne C 'alny obiekt noclegowy w mieście to luksusowa (i brzydka) Pousada Senho- jedyny °(tm)5 (^271574283, fax 271574320; (c)). Poza tym w starej części miasta moż- ja fas "evć Okój u któregoś z mieszkańców. By zaspokoić głód, najlepiej udać się do nav"y?a'^mgLn/2a; w której od 1883 r. serwuje sięginginha (likier wiśniowy). Jako że Casa a odwiedzany przez mieszkańców lokal, warto zasięgnąć tam informacji jest to czę ^ynajęcia. Można też zapytać w którejś z pobliskich kawiarni. ^ ^yyn. . 0 r °' dalej od centrum, przy skrzyżowaniu w pobliżu fortecy stoją dwa nowocze- wygodne hotele - A Muralha (n271574357; > ;"*•; -,".r 264 / GÓRY PROWINCJI BEIRA BELMONTE / 265 Gouveia chlubi się wieloma nieprzeciętnymi tworami architektonicznymi S których najbardziej wyróżnia się Camara Municipal (ratusz) przy Avenida ic Abril. Latem na dziedzińcu organizowane są koncerty (przeważnie bezpl.) \y . ,.e żu ratusza znajduje się Museu de Abel Manta (wt.-nd., 10.00-12.30 i i4°n -17.30) z pokaźną kolekcją współczesnych obrazów portugalskich, podarowari li przez urodzonego tutaj artystę Abla Mantę (1888-1982). yctl Wjeżdżając do miasta nocą, można zauważyć oświetlany posąg. Choć z artysty nego punktu widzenia nie jest to dzieło wysokiego lotu, warto zwrócić na nie uwa Towarzyszem pasterza uwiecznionego na pomniku jest jego pies rasy Cdo da Sen da Estiela, pochodzącej podobno od wilków. n Mieszkańcy okolicznych wzgórz żyją w trudnych i surowych warunkach. Uzależ nieni od rytmu przyrody, pracują przez okrągły rok; z końcem lata, gdy mijają żniwa rozpoczynają wyrób serów (jedyne zajęcie przynoszące wyraźny dochód). ' Warto przybyć na tutejszy czwartkowy targ. Jeżeli dysponuje się własnym transportem albo ma się ochotę na 4-kilometrowy spacer, można odwiedzić Adega Coope-rativa de Sao Piao (pn.-pt. 9.30-12.00 i 14.00-17.00; wstęp bezpł.; 0238492101), by spróbować wytwarzanych tu win Dao. Informacje praktyczne Przyjeżdżając autobusem, wysiada się przy moście, skąd trzeba skręcić w prawo w kierunku centrum. Biuro informacji turystycznej (wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00- -17.30; ^238492185) funkcjonuje w fardim Lopes da Costa - jeśli jest akurat nieczynne, chętnie udzielą informacji w recepcji ratusza, wręczając także plan miasta. Turyści piesi mogą także skorzystać z usług ośrodka informacyjnego Parane Natu-idl de Serra da Estiela na Rua dos Bombeiros Yoluntarios 8 (pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; s238492411), które dysponuje mapami i ulotkami o regionie. Opis biegnącego przez Gouveię szlaku pieszego znajduje się w ramce na s. 261. Gouyeia oferuje kilka różnych możliwości noclegowych, w tym Pensdo Estrela Jo Parąue na Rua da Republica 36 (ir238492171; (r)), nieco zaniedbany dawny hotel o umiarkowanych cenach, z niezłą restauracją. Najbardziej komfortowym miejscem jest Hotel de Gouveia, Avenida 1° de Maio (s238491010, fax 23849370; (r)), którego pokoje, nie grzeszą wprawdzie przepychem, są jednak zupełnie przyzwoite. Hotel posiada także basen. Miejscowy kemping (n238491008) znajduje się przy Curral do Negro w odległości ok. 3 km od centrum; aby do niego dojść, należy za ratuszem skręcić w prawo, następnie jeszcze raz w prawo i na rozwidleniu w lewo, skąd do przejścia pozostaje 2 km. Seia i Sabugueiro______________________ Rezygnując z odwiedzenia SEIA (16 km na południowy zachód od Gouveia), nie traci się wiele, ale miasto to może być dobrym punktem wypadowym dla planujących wyprawę do Parku Narodowego Gór Estrela. Ponadto jeżdżą stąd autobusy do Coirnbry-Decydując się na nocleg, można skorzystać z jednego z trzech dosyć ekskluzywny^1 hoteli: wspaniałego Hotel Camelo, Rua l de Maio 16 (e238310100, fax 238310101; (r)); Estalgem de Seia, Av. Dr. Afonso Costa (tó38315866, fax 238315538; (r)); lub^' bergańa Senhora do Espinheiro, Rua Senhora do Espinheiro (B i fax 238312073; Ul-Tańsze noclegi oferują Residencial Silva, Rua l de Maio (o238312305; (r)), i Residen-cial Seria da Estiela, w śródmieściu, przy Largo Marąues da Silva (sr238315566; (r)); Dysponując dostateczną ilością czasu albo własnym transportem, lepiej udać s ? od razu do parku narodowego. Przed wyprawą warto odwiedzić centrum inforrnacy Praca da Republica (wt.-pt. 9.00-12.00 i 14.00-18.00, sb. 9.00-12.00 i 14 00- "^00^23822272). r' którzy nie mają czasu na dłuższą podróż, mogą wybrać się na krótko do SABU- TIEIRO usytuowanego w odległości 10 km na wschód od Seia, uważanego za naj- ej położoną wioskę w Portugalii i jedną z najbardziej interesujących na obszarze Test to dobra baza wypadowa dla amatorów wędrówek. Pobyt w Sabugueiro to 'kazja, by zobaczyć, jak robi się żytni chleb, tutejszą pikantną kiełbasę czy ser, z któ- ° o słynie Estrela. Można tu także kupić wytwarzane przez mieszkańców Serry la- Pzki Na drodze z Seia znajduje się ciąg sklepów z wyrobami rękodzieła, większość nich oferuje także pokoje do wynajęcia. Centrum wioski ma jednak charakter rol-Zjczy. Jeżeli chce się przenocować w jednym z tradycyjnych wiejskich domów w sta- • czgści wioski, najlepiej udać się do Casa do Cmzeiro, Casa Nova i Casa da Sofia [wszystkie s238312825; (r)). Tańsze noclegi oferuje Residencial Altitude (a238315895; (r)) przy drodze do Seia, w którym funkcjonuje także niezła restauracja. Z Sabugueiro można pojechać dalej na południowy wschód drogą N339 do Penhas da Saude i Covilhi. Innym wariantem jest dotarcie na wschód do drogi N232, biegnącej z Gouveia do Manteigas, Yalhelhas i Belmonte (wszystkie zob. poniżej). Na trasach tych nie ma żadnego regularnego transportu, ale zwykle można się nimi poruszać, łącząc chodzenie piechotą z korzystaniem z autostopu. Na południowej trasie do Covilhi kursują autobusy (pn., śr. i pt.), zataczając pętlę przez obrzeża parku i przejeżdżając przez małe uzdrowisko Unhais da Serra przy drodze N230. Belmonte ______________________ Położona 20 km na południe od Guardy niewielka osamotniona wioska BELMONTE, miejsce urodzenia odkrywcy Brazylii, Pedro Alyaresa Cabrala, przyciąga uwagę zwłaszcza swym solidnie odnowionym XIII -wiecznym zamkiem. Właśnie w zamku, będącym wówczas siedzibą rodową Cabralów, urodził się Pedro. Jego grób znajduje się w pobliżu murów XIII-wiecznej Igreja de Sao Tiago. Wewnątrz młodszej fary, w dolnej części Rua 25 de Abril można obejrzeć statuetkę Matki Bożej Dobrej Nadziei, towarzyszącą ponoć Cabralowi podczas pierwszej podróży do Brazylii. Obecnie w zamku funkcjonuje bar, a w pobliżu znajduje się nowoczesny amfiteatr, w którym latem odbywają się koncerty. W niedalekiej przyszłości ma powstać tu muzeum archeologiczne, prezentujące znaleziska z" prowadzonych niedawno prac wykopaliskowych. Mało kto wie, że w Belmonte funkcjonuje jedna z najliczniejszych w Portugalii gmin żydowskich (ok. 120 rodzin). Z zapisów historycznych wynika, że XIII-wieczna synagoga legła w gruzach w czasach Inkwizycji, kiedy to sporo Żydów uciekło z kraju lub zostało zmuszonych do przyjęcia chrześcijaństwa. Wielu jednak nadal (choć w ukryciu) praktykowało swą wiarę, gromadząc się w domu przeznaczonym na zastępczą synagogę, przy Rua Chafariz do Areał (aż do lat 70. naszego stulecia). Atmosfera nietolerancji nie pozwalała na korzystanie w pełni ze swobód religijnych aż do rewolucji w 1974 r. W połowie lat 90. społeczność żydowska miasta mogła wreszcie wybudować nową synagogę na miejscu dawnego ratusza. Informacje praktyczne Belmonte to miłe miasteczko na trasie wiodącej na południe. Umożliwia ono zmotoryzowanym wjazd do Parku Narodowego Gór Estrela oraz dostęp do odludnego re-Sonu Beira Baixa (opisanego w dalszej części rozdziału). Dwa autobusy dziennie łą-?} Belmonte z głównymi miastami Beira Baixa, Fundao i Castelo Branco, a do ^bugał i wioski-fortecy Sortelha kursuje jeden (pn.-pt.). Większość autobusów prze- 266 / GÓRY PROWINCJI BEIRA COVILHA / 267 NOCLEGI Hospedaria Sao Francisco Pensao Regional RESTAURACJE A Restaurante Tania B Restaurante Ritz C Restaurante Sporting lotowych do Lizbony, Coimbry i Porto zatrzymuje się koło skrzyżowania w Gin 2 km poniżej wioski, u podnóża wzniesienia. Informacje o odjazdach autobus' oraz połączeniach można uzyskać w kawiarni przy pomniku Cabrala albo w biu * informacji turystycznej przy Rua l de Maio (codz. 9.00-12.30 i 14.00-1/3^ s275911488), tuż obok zrekonstruowanego pręgierza. ' Osobom szukającym noclegu warto polecić skromnie wyposażony Pensao Altitu de na Rua Pedro Alvares Cabral (n275911170; mik 7 "ftł^:, i __-j-^ Museu %fct*c ^^ / r.t~~^ i-----)^i---i^nm ^rl !^~> RESTAURAOE l KAWIARNIE A Brito's B Abade dos Priscos C ACeia D ATiaRosalina E AJolima F Cafe AstóriaS Cafe Wanna G A Brasileira H Pastelaria Ferreira Capa Casa Pimenta J Conde de Agrolongo K Campo da Vinha i DeBouro M Restaurante Mocambicana N O Inacio i O Alexandre O Ekspositor NOCLEGI 1 Albergaria da Senhora-a-8ranca 2 Residencial Centra Comercia Avenida 3 Pensao Francfort 4 Grandę Residencial Avenida 5 Hotel Joao XXI 6 Residencial dos Terceiros 7 Residencial Inacio Filho 8 Hotel Largo da Estacao Pomimo odczuwalnej niemalże na każdym kroku typowo religijnej atmosfery, of ga jest miastem chętnie odwiedzanym przez turystów. Jest to częściowo zasługą obe nego burmistrza Mesąuita Machado, który odświeżył wizerunek Bragi, budując n woczesne centrum handlowe. Pojawienie się w starej i nowej części miasta o szybkiego ruchu, przejść podziemnych i wieżowców nie spotkało się jednak z za woleniem mieszkańców. Twierdzą oni, że Stare Miasto (powiedzenie "stare ja Bradze" jest portugalskim odpowiednikiem zwrotu "stare jak świat") powinno pozostać niezmienione. Niezbyt udane połączenie starego z nowym daje się szczegół-nie we znaki podczas jazdy samochodem. Skomplikowana sieć dróg jednokierunkowych utrudnia zarówno wjazd, jak i wyjazd z miasta. Najwięcej kontrowersji wzbu-jziło jednak rozkopanie parków wokół Praga da Republica i Avenida Central i zbudowanie tam podziemnych parkingów. Podczas prac budowlanych odkryto, a następnie zniszczono kilka domostw z okresu panowania rzymskiego. Mieszkańcy odnieśli się natomiast przychylnie do nowej fontanny, będącej dominującym elementem architektury Praca da Repubłica. Obok Semana Santa (Wielki Tydzień), drugim pod względem ważności świętem w mieście są Festas de Sao Joao (noc świętojańska,- 23-24 VI). Braga rozbrzmiewa wtedy melodią tradycyjnych pieśni, nie brakuje także narodowych tańców, targu i ogólnej zabawy. Między 18 a 20 czerwca odbywa się festyn gigantones (ogromnych karnawałowych kukieł). Najważniejsza pielgrzymka do sanktuarium Bom Jesus (zob. s. 300) ma miejsce w czasie Zielonych Świąt, sześć tygodni po Wielkanocy. Na terenie parku przy Ayenida Pires Gongalyes, na końcu Ayenida da Liberdade, organizuje się także cotygodniowy targ (we wtorek). Przyjazd, informacja i noclegi Choć Braga jest dość rozległym miastem, Starówka stanowi zwartą sieć uliczek odchodzących od katedry. Dworzec kolejowy (a253263665) znajduje się na zachód od centrum, 1 5-20 minut spacerem wzdłuż prowadzącej ze Starego Miasta Rua Andra-de Corvo. Główny dworzec autobusowy (^253277003) oddalony jest o 5-10 minut drogi od centrum. Aby tam dotrzeć, należy skręcić w prawo w Avenida General Norton de Matos, przejść przez niewielkich rozmiarów Praga Alexandre Herculano, a potem udać się Rua dos Chaos w kierunku Praga da Republica. Mapy miasta oraz rozkłady jazdy pociągów i autobusów można otrzymać w pobliskim biurze informacji turystycznej (^253262550; pn.-pt. 9.00-19.00, sb. 9.00-12.30 i 14.00-17.00), mieszczącym się przy Ayenida da Liberdade l, w budynku w stylu art deco na rogu głównego placu - Praga da Republica. Braga posiada także własną, nieoficjalną stronę internetową (http://s700.uminho.ptybraga.html). Główne biuro Parąue Nacional da Peneda-Geres (s253203480, fax 253613169; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.30) ma swoją siedzibę w dużej, białej willi przy Ayenida António Macedo, w dzielnicy Quinta das Parretas, 20 minut spacerem z centrum miasta. Turyści wybierający się do Geres mogą tu kupić mapy parku i broszury turystyczne oraz zasięgnąć informacji na temat polecanych tras (trilhos). Noclegi jest dobrą bazą noclegową dla turystów podróżujących po południowej części Minho. Zakwaterowanie oferują liczne hotele i pensjonaty, jednak należy pamiętać, ze ^ czasie lokalnych świąt (zob. powyżej) mogą być kłopoty ze znalezieniem wol-nych pokoi. Świetnym miejscem ma nocleg, odwiedzanym latem przez tłumy tury-s ów udających się do parku narodowego, jest schronisko młodzieżowe (s/fax JW616163; recepcja 9.00-12.00 i 18.00-24.00), usytuowane przy Rua de Santa Mar-6, niedaleko Ayenida Central. Oferuje ono kilka pokoi dwuosobowych ((r)), a też korzystać z kuchni i szafek na wartościowe przedmioty. Kemping o na-mpinS Paiqu& da Ponte (^253273355; IV-X) oddalony jest o 2 km od cen-y'(tm)^ k°ńcu Avenida da Liberdade. Tuż obok znajduje się miejski basen kąpie-V- Uticjalnie wymagana jest międzynarodowa karta kempingowa. Jeżeli wszystkie BRAGA / 297 296 / MINHO miejsca noclegowe w Bradze są już zajęte, dobrym wyjściem jest pobyt w Bom Jesu (zob. s. 300), miasteczku położonym zaledwie 4 km od centrum Bragi. s Residencial Centra Comercial Avenida, Av. Central 27-37 (?r253275722, fax 2536l6363| Na drugim piętrze centrum handlowego Braga Shoppiug. Przestronne, ładnie urządzone pok je mają TV i łazienkę. Dodatkową atrakcją jest mieszczące się poniżej kino. (r). Pensao Francfort, Av. Central 1-7, po drugiej stronie Praga da Republica (t?253262648) Xe uroczy hotel z 1879 r. nie prezentuje się już tak imponująco jak dawniej (wyjątek stanowi j" dalnia odnowiona niedawno w stylu art deco). Skromne pokoje, niektóre z łazienką, należą do najtańszych w mieście. W tych od strony frontowej panuje jednak hałas. (r). Grandę Residencial Avenida, Avda. da Liberdade 738/11 (u253609020, fax 253609028). Prze. pięknie usytuowany, cieszący się dużą popularnością pensjonat, którego dawny urok już nieco przygasł. W pokojach wychodzących na ulicę może być głośno. W lecie konieczna wcześniejsza rezerwacja. (D. Residencial Inacio Filho, Rua Francisco Sanches 42, II p., na lewo od Rua do Souto w kierunku biura informacji turystycznej, w centrum miasta (w253263849). Dobrze prowadzony pensjonat, którego wnętrze zdobią stare telefony, kasy sklepowe i maszyny do pisania. Większość pokoi ma łazienkę. Godny polecenia. (r). Hotel Joao XXI, Av. Joao XXI 849, tuż przy Avenida da Liberdade, przy drodze prowadzącej za miasto (0253616630, fax 253616631). Sześciopiętrowy hotel oferujący ładne pokoje z łazienką oraz restaurację na najwyższym piętrze. Wart swojej ceny. (r). Hotel Largo da Estacao, Largo da Estac.ao 13, obok dworca kolejowego (łr253218381, fax 253276810). Zgodnie z broszurą informacyjną, ten nowoczesny hotel "zapewni poczucie spokoju i niebiańskiego odprężenia". Niewątpliwie przyczyni się do tego jacuzzi zamontowane w niektórych pokojach. (r). Albergaria da Senhora-a-Branca, Largo da Senhora-a-Branca 58, kilometr od centrum, należy iść w dół Avenida Central (o253269938, fax 253269937). Ładnie urządzony budynek z widokiem na ogród, oferujący jedne z lepszych pokoi w mieście. Można korzystać z parkingu. (r). Residencial dos Terceiros, Rua dos Capelistas 85 (o253270466, fax 253275767). Dogodnie usytuowany, nowoczesny hotel; pokoje z TV i własną łazienką. (r). Miasto_______________________ Zwiedzanie Bragi najlepiej rozpocząć od spaceru wzdłuż pasażu otaczającego Praca da Republica, w północnej części Starego Miasta. Pod arkadami ukryte są dwie urocze kawiarnie, z których można podziwiać plac i górującą nad nim basztę - Torre de Menagem. Większość zabytków znajduje się przy odchodzącej z tego miejsca Rua do Souto, głównej ulicy w mieście, zamkniętej dla ruchu samochodowego. Tutaj też skupia się centrum handlowe Bragi. Pomimo sporej ilości modnych butików, przeważają jednak sklepy ze świecami, malowidłami religijnymi i dewocjonaliami. Se Najważniejszym zabytkiem Starego Miasta jest Se (katedra), wzniesiona w 1070 r. po zakończeniu rekonkwisty. Romańska budowla z biegiem czasu została wzbogacona o elementy gotyckie, renesansowe i barokowe. Najstarszą częścią konstrukcji jest wejście od strony południowej, ozdobione rzeźbieniami o tematyce wiejskiej, ukazującymi sceny z miejscowych legend. Uwagę zwiedzających przyciąga jednak przede wszystkim niezwykle dekoracyjny fryz wokół górnej krawędzi murów. Arcybiskup re nesansowej Bragi, Diogo de Sousa, zlecił jego wykonanie Joao de Castilho - archite towi sławnemu później z budowy lizbońskiego klasztoru Hieronimitów, będące* najwspanialszą budowlą manuelińską w Portugalii. Wejście do katedry jest nieco skomplikowane, a jej wnętrze nieco rozczarowuje. Warte zobaczenia są na dobrą sprawę jedynie barokowe organy. Aby dostać się do t'wnej nawy, trzeba najpierw przejść przez dziedziniec, trzy gotyckie kapliczki, krużganek i (co najważniejsze) kasę, gdzie kupuje się bilet wstępu do Museu de Ar-teSacra (Muzeum Sztuki Sakralnej) i Capela dos Reis (codz. 8.30-13.00 i 14,00- 1 g 30- 300 esc.). Urządzone w dawnym skarbcu muzeum szczyci się jedną z najcen- 'eiszych kolekcji sztuki sakralnej w Portugalii oraz unikalnymi eksponatami pochodzącymi z okresu od X do XVIII w. Niestety, organizatorzy wystawy nie zadbali o po- zadek chronologiczny, brak też podpisów pod prezentowanymi przedmiotami, co sprawia, że kolekcja nie wzbudza zbyt dużych emocji. Wyjście z muzeum znajduje się na ,'wysokim chórze" - Córo Alto - przy wspaniałych barokowych organach, wspartych na naturalnej wielkości figurach satyrów, syren i ogromnych ryb. Oglądane z tego miejsca w całej okazałości wnętrze katedry wydaje się być mniejsze niż jest w rzeczywistości. Spośród trzech stojących przy dziedzińcu kaplic na największą uwagę zasługuje XIV-wieczna Capela dos Reis (Kaplica Królewska). Zbudowana została na cześć hrabiego Henryka burgundzkiego i jego żony Teresy - fundatorów katedry i rodziców Alfonsa I Zdobywcy. Obok grobowców czcigodnej pary wystawione są zmumifikowane zwłoki arcybiskupa Lourengo Yincente, które po otwarciu grobu w XVII w. nadal znajdowały się w stanie nienaruszonym. Arcybiskup brał udział w zwycięskiej bitwie Portugalii z Kastylią pod Aljubarrotą w 1385 r. Jeżdżąc konno, udzielał odpustów walczącym wojskom. Pozostałością po tym wyczynie była blizna na policzku, którą ponoć sam z dumą wyrzeźbił na swojej podobiźnie. Pozostała część Starego Miasta Naprzeciwko katedry, po drugiej stronie Rua do Souto, wznosi się pałac arcybiskupi. W czasach średniowiecznych ta ogromna, przypominająca fortecę budowla zajmowała aż jedną dziesiątą całej powierzchni miasta. Dziś mieści się w niej biblioteka miejska (pn.-pt. 9.00-12.00 i 14.00-20.00), a także kilka instytutów uniwersytetu. Warto wejść do środka, by zobaczyć Sala do Doctor Manuel Monteiro oraz pięknie rzeźbiony sufit w średniowiecznej czytelni. Na przełomie XVII i XVIII w. wszystkie kościoły w Bradze zostały przebudowane i unowocześnione, dlatego osoby mało zainteresowane budowlami sakralnymi rezygnują często z ich zwiedzania. Wyjątek stanowi wyróżniająca się pod względem architektonicznym, niewielka renesansowa Capela dos Coimbras, położona na wschód od pałacu, na Largo Carlos Amarante. Chcąc dotrzeć do kaplicy, trzeba iść na wschód Rua do Souto, a potem skręcić w prawo. Podobnie jak katedra, kaplica została wzniesiona z polecenia arcybiskupa de Sousy. Do najbardziej imponujących budowli należą jednak stare rezydencje o fasadach w stylu barokowym i rokoko. Zarówno Camara Municipal (ratusz), jak i Casa do Raio są autorstwa wynajętego przez arcybiskupa architekta o nazwisku Andre Soares da Silva. Na uwagę zasługuje też ozdobiony rzeźbami apostołów gzyms Hospital de Sao Marcos (szpital św. Marka), znajdującego się tuż obok Casa do Raio. Zdecydowanie najwspanialszą budowlą jest pochodzący z połowy XVII w. Palacio dos Bi-scainhos (Pałac Biskajczyków; o/fax 25217654; wt.-nd. 10.00-12.15 i 14.00-17.30; 50 esc.). Brukowana podłoga na parterze została zaprojektowana z myślą o zaprzę- ^(tm) przejeżdżających tędy do pałacowych stajni. Obecnie w pałacu mieści się nie-. e'kie muzeum sztuki dekoratywnej, prezentujące kolekcję starych mebli, obrazów | rzeźby z XVII-XIX w. Większość eksponatów utrzymana jest w stylu rokokowym arakowym. Rozciągające się z tylu budynku wspaniałe ogrody, z pięknymi 200-le-1111 magnoliami, zaprojektował również Andre Soares da Silva. 298 / MINHO B R AGA / 29" Po drugiej stronie miasta, przy Campo de Santiago, położone jest Museu Med' e Pio XII (Muzeum Mediny i Piusa XII; wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; 250 esc7 W mieszczącym się w dawnym seminarium muzeum można obejrzeć dwie kolekc Pierwsza z nich to kolekcja Piusa XII ("Pio XII"), prezentująca zbiór religijnych insy gniów pochodzących z XI-XVII w. Na drugą kolekcję (nazwaną "Medina", na cze -portugalskiego malarza o tym nazwisku) składają się chrzcielnice, kapitele, a taki rzymskie wykopaliska z I w. Jest tu także niewielki zbiór kamiennych i brązowych narzędzi z zamierzchłych czasów. Inne eksponaty o wartości archeologicznej, od pa leolitycznych kamiennych narzędzi po przedmioty z czasów rzymskich i średnio-wiecznych, można będzie znaleźć po zakończeniu prac budowlanych w Museu de Arqueologia Dom Diogo de Sousa. Obecnie otwarta jest jedynie biblioteka. Muzeum mieści się obok stanowisk archeologicznych przy Rua dos Bombeiros Yoluntarios, na południowym krańcu Rua Jeronimo Pimentel (autobus #7; a253273706, fax 253 612366). O szczegóły można zapytać w biurze informacji turystycznej. Gastronomia, rozrywka i życie nocne Wizytówką miasta są XIX-wieczne kawiarenki, w których tłok panuje od rana do wieczora. W każdej z nich można kupić kanapki, przekąski, a nawet pełne posiłki. Na te ostatnie najlepiej jednak udać się do jednej z wyśmienitych miejscowych restauracji (najlepsze zostały opisane poniżej). Wśród lokalnych specjałów warto wymienić caldo de castanhas (zupa z jadalnych kasztanów), charutos de chila (ciasteczka w kształcie walca) i rabanadas (smażony chleb, nasączony mlekiem i polany sosem cynamonowym). Numery telefonów podane są przy nazwach tych lokali, w których zaleca się wcześniejszą rezerwację. Informacji o wydarzeniach kulturalnych można poszukać w miejscowej gazecie "Correio do Minho", której egzemplarz jest do wglądu w biurze informacji turystycznej (bliższych wskazówek udziela także jego obsługa). Bez względu na repertuar, na pewno warto udać się do Teatro Circo (o253262403 lub 253217167), przy Ayenida da Liberdade 697, naprzeciwko Centro Comercial Gold. Oprócz przedstawień teatralnych organizowane są tu projekcje filmów. Kino mieści się także w centrum handlowym Braga Shopping (tó53208000; siedem sal kinowych; projekcje codziennie o 15.00, 17.30, 21.45 i 00.15; 500-600 esc.), przy Ayenida Central. W mieście jest też kilka komercyjnych galerii sztuki, w których organizowane są czasowe wystawy. Warto zajrzeć do Galeria Belo Belo (o253217656), przy Ayenida Central 191, oraz Galeria Sepia (^253277447), przy Avenida da Liberdade 505. Ciekawe stałe i czasowe wystawy fotografii można obejrzeć w Museu da Imagem (Muzeum Obrazu; wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00-17.00; bezpł.), na Largo Sao Joaąuim. Latem dobrą zabawę oferuje Bracalandia, czyli wesołe miasteczko, położone l km za miastem (10.00-24.00; dorośli 1800 esc., dzieci do lat 4 bezpł.). Można tam dojechać każdym autobusem kursującym do Bom Jesus. Największy tłok panuje po południu, kiedy miejscowi i turyści przyprowadzają dzieci na karuzele, zjeżdżalnie itp- Miłośnicy życia nocnego mają do wyboru wiele klubów, niestety większość z nich często zmienia adresy i właścicieli. Najwięcej lokali nocnych znajduje się przy końcu Ayenida da Liberdade, wokół hotelu Tuńsmo. Cieszące się największą populaw0 ścią kluby to: 84 (poniżej hotelu Tuńsmo), modniejszy Praya Mayor (przy j"13 Goncalo Sampaio), Saidinha Biba Bar (z basenem, przy Rua dos Galos) i PopusiM Bar (w samym sercu Bragi, na Praja Conde de Agrolongo 115). We wszystkich ty lokalach króluje muzyka dyskotekowa z lat 80. przeplatana rytmami samby i mu2' ką techno. Kawiarnie _ jL Astória, Praga da Republica. Zdecydowanie najlepsza kawiarnia w mieście. Piękne, sta-wnętrze wykładane jest mahoniem, ozdobą są też witrażowe okna. Od czasu do czasu od-, aja się tu koncerty. Główną atrakcję stanowią jednak wyśmienite przekąski. 4 Brasileira, Largo Barao de Sao Marinha. Zachwycająca kawiarnia w starym stylu, przy koń-u Rua do Souto. Starsi kelnerzy serwują brandy zamawiane przez gości w podobnym wieku. \y lecie stoliki na tarasie. Pastelaria Ferreira Capa, Rua dos Capelistas 38-50. Pyszne ciasta i kawa. Cafe Vianna, Praga da Republica. Jedna z najlepszych w mieście. Doskonale usytuowany lokal z przełomu wieków, w stylu art nouveau. Stoliki na zewnątrz; smaczne kanapki z wołowiną (pregos). Restauracje Abade dos Priscos, Praga Mouzinho de Albuąuerąue 7 (zamkn. nd., pn. w porze obiadowej oraz VII). Niezła i niedroga kuchnia portugalska. Warto spróbować bacalhau (dorsz) albo curry z krewetek. De Bouro, Rua Santo António das Travessas 30-32, na terenie Starego Miasta. Trudna do znalezienia restauracja, mieszcząca się w pięknie odrestaurowanym budynku dawniej należącym do zakonu cystersów. Jej dewizą jest zachowanie starej tradycji mnichów i podawanie posiłków, które mają "wzbogacić życie duchowe i pomóc w kontemplacji". Można zamówić tradycyjne dania kuchni regionu Minho oraz bardziej nowoczesne zestawy (ok. 2500 esc.). BriWs, Praga Mouzinho de Albuąuerąue 49 (zamkn. śr.). Lokal specjalizujący się w przygotowywaniu tradycyjnych potraw według starych receptur. Pyszny bacalhau (dorsz) oraz iosoś w sosie z morskich skorupiaków. Domowej roboty desery,i bogata lista win. Campo da Yinha, Praga Conselheiro Torres de Almeida 5-6, niedaleko Praga Conde de Agrolongo (n253214359). Tania, popularna restauracja z ożywioną atmosferą. Warto zamówić frango (kurczak). Casa Pimenta, Praga Conde de Agrolongo 46. Warto tu przyjść ze względu na smaczny zestaw dań za około 2500 esc. Wśród specjalności zakładu - popas de sarabulho (kaszanka z krwi i chleba), pieczone koźlę i cielęcina. A Ceia, Rua do Raio 331, przecznica Ayenida da Liberdade (zamkn. pn.). Doskonała restauracja ciesząca się ogromną popularnością wśród miejscowych. Stoliki (zwłaszcza w weekendy) należy wcześniej zarezerwować, w przeciwnym wypadku trzeba zadowolić się miejscem przy barze. Podaje się tu ogromne porcje pieczonego kurczaka i steków. Zaletą jest też duży wybór win i niezbyt wygórowane ceny. Conde de Agrolongo, Praga Conde de Agrolongo 74. Typowa portugalska restauracja, której specjalnością są potrawy z ryżu (nie więcej niż 2000 esc.). Stolika lepiej poszukać w chłodnych Podziemiach niż na parterze. Expositor, Parąue de Exposigóeos, na prawo przy końcu Av. da Liberdade (zamkn. wt.j. Wielce Porcje regionalnych dań, głównie mięso i ryby z rusztu (można je obejrzeć w oszklonych chłodniach w oknie). wado, Campo das Hortas 14 (zamkn. pn.). Należy iść od bramy miejskiej aż do końca Rua c° ^outo, potem skręcić w lewo w boczną uliczkę. Droga i kosmopolityczna restauracja, miesząca się w starym, kamiennym budynku. Wnętrze utrzymane w stylu rustykalnym. Karta dań e ogranicza się do specjałów kuchni portugalskiej. Posiłki od 3000 esc. Podobnym stylem, ce-anu' Położeniem i kartą dań odznacza się restauracja O Alexandre (Campo das Hortas 10). gowvlma' ^V' ^a Liberdade jĄ.jt w pobliżu biura informacji turystycznej. Tani bar samoobsłu-dv p w, t6rym można zjeść zarówno potrawy miejscowej kuchni oraz pizzę, jak i pyszne lo-°'edyncze danie - około 700 esc. 300 / MINHO BOM JESUS DO MONTE I SANTUARIO DO SAMEIRO / 301 Restaurantc Mocambicana, Rua Andrade Corvo 8, tuż za bramą miejską, przy końcu R Souto. Jak sama nazwa mówi, w lokalu tym podaje się dania rodem z Afryki. Niezbyt H Karta win pozostawia jednak trochę do życzenia. °s° A Tia Rosalina, Rua dos Chaos 25-31. Lokal o długiej tradycji, dobrej reputacji i umiark nych cenach. Kuchnia regionalna. a" Informator_______ Baseny kąpielowe Obydwa oddalone o 2 km od centrum. Complexo Desportivo da Rodovi przy skrzyżowaniu pomiędzy główną obwodnicą a Avenida Joao Paulo II, przed Bracalandi' (najlepiej pójść Av. Central, potem skręcić w Av. Padre Julio Fragata,- a253616773); basen miejski Piscina da Ponte (czynny tylko w VII), przy końcu Avenida da Liberdade, obok pola kempingowego (w253264424). Biura podróży Abreu (Av. Central 171; w253613100), Atlas (Praga Conde de Agrolongo 129 B253613731), Tagus (Praga do Municipio 7; o253215301). ' Biuro linii lotniczych TĄP, Rua Dr. Justino Cruz 154, II p. (w253616205 lub bezpłatna li-nią 800213141). Książki i prasa Zagraniczne gazety i czasopisma sprzedawane są w Tabacaria, Rua Dr. Justi-na Cruz 149. Sprzedaż książek w języku angielskim prowadzi Liyraria Bertrand, Rua Dom Diogo Sousa 113, oraz Liyraria Cruz, przy tej samej ulicy (pod nr. 129). Pogotowie ratunkowe ^253262470 lub 253264077. Policja B253613250. Sport Spływy kajakowe w dół rzeki i wycieczki piesze oferuje Gota Yerde (w Instituto da Ju-yentude), Rua de Santa Margarida 215, sala 8 (*r253616836, fax 253616835). Wycieczki po Parque Nacional da Peneda-Geres są organizowane mniej więcej co tydzień i kosztują 5000 esc. od osoby (włącznie z transportem na miejsce). Szpital Hospital Sao Marcos, Largo Carlos Amarante (s253613800). Taksówki Central Radio Taxi (a253614019). Wymiana walut Najkorzystniej pieniądze można wymienić w biurze Caravela Travel (Rua Francisco Sanches 47; o253200500), gdzie obsługa zazwyczaj nie pobiera prowizji. Okolice Bragi: Bom Jesus, Sao Frutuoso i Tibaes_______________ Po oswojeniu się z religijną atmosferą Bragi większość turystów decyduje się na wycieczkę do położonych za miastem trzech imponujących budowli sakralnych. Zwiedzanie najlepiej zacząć od barokowej Igreja Bom Jesus do Monte - celu licznych pielgrzymek, położonego 4 km na wschód od Bragi. Niedaleko wznosi się masywne Santuario do Sameiro. W podobnej odległości, ale na północny zachód od miasta, znajduje się wizygocka świątynia - Igreja Sao Frutuoso - oraz ruiny klasztoru benedyktynów w Tibaes. Autobusy z Bragi do Bom Jesus (co 30 min; 10 i 40 min po pełnej godz.) odjeżdżają z przystanku przy Avenida da Liberdade, w pobliżu urzędu pocztowego. Do Sao Frutuoso można się dostać autobusem (z tabliczką "Sarrido") kursującym co 30 minu' z Praga Conde de Agrolongo (trzeba wysiąść w wiosce Sao Jerónimo Real i dalszą drogę pokonać na piechotę - ok. 5 min). Z Avenida Central co godzinę odjeżdżają auto- husy do Tibaes (z tabliczką "Padim da Graga"). Osoby niemające ochoty na podróżowanie autobusami mogą na kilka godzin wynająć taksówkę (zob. obok - Informator). Bom Jesus do Monte i Santuario do Sameiro Religijnym i architektonicznym symbolem Portugalii jest położona na wzgórzu za miastem IGREJA BOM JESUS DO MONTE (kościół Dobrego Jezusa z Góry). Do białych murów świątyni, wzniesionej na początku XVIII w. na cześć arcybiskupa Bragi, prowadzą okazałe, misternie zdobione schody wykute z granitu. Choć z miejscem tym nie wiąże się żadne objawienie (zdarzały się uzdrowienia), kościół stał się celem licznych pielgrzymek. Większość wiernych na znak pokuty wchodzi na szczyt góry na kolanach. Za kościołem można znaleźć cieniste ogrody z licznymi grotami i miniaturowymi stawami, po których pływają łódki. Na wzgórzu, tuż za parkiem, czekają niespodzianki na miłośników konnej jazdy. Najlepiej przyjechać tu po południu albo wczesnym wieczorem. Autobusy z Bragi zatrzymują się u samego podnóża góry. Największy tłok panuje w weekendy, wtedy bowiem mieszkańcy Bragi udają się na piknik do lasu na wzgórzu. Zaopatrzone w prowiant rodziny rezygnują ze wspinaczki i wyjeżdżają na szczyt kolejką linową '°-00-20.00, co 30 min, kursy kolejki dostosowano do rozkładu jazdy autobusów,- W esc.). Osoby pokonujące drogę do kościoła na piechotę mogą przyjrzeć się z bli-alegorycznym rzeźbom umieszczonym na całej długości schodów. Przy każdym pomostów znajduje się fontanna. Pierwsza symbolizuje rany Chrystusa, pięć na- Olf W°k ~ zmysty< a ostatnie trzy przedstawiają cnoty: wiarę, nadzieję i miłość. ok fontann wznoszą się kaplice z naturalnej wielkości drewnianymi rzeźbami uka- lacymi stacje Drogi Krzyżowej. Cykl ten kończy scena z ukrzyżowania, umieszczo- 302 / MINHO PÓVOA DO LANHOSO / 303 na na ołtarzu kościoła zaliczanego do najwspanialszych budowli barokowych w p tugalii. Schody i kaplice są wspaniałym przykładem architektury barokowej (sko °' wano je nawet wmieście Lamego). Pl°" Z pięknem rzeźbionej Drogi Krzyżowej kontrastuje wzniesione na wzgórzu, 2 k od podnóża, Santuario do Sameiro - betonowa, zwieńczona kopułą budowla z ógr nymi rzeźbami, imponująca jedynie ze względu na swoją wielkość. Uwagę przycia ją także niezbyt ładne, monumentalne schody. Sanktuarium zostało wzniesione przełomie XIX i XX w. i po dziś dzień nosi znamiona okresu dyktatury Salazara. Mer na je podziwiać lub traktować z pogardą, jednak pozostaje faktem, że jest to pomnik wystawiony potędze Kościoła katolickiego w Portugalii. Obok Fatimy (zob. s. 175]^ sta nowi ono jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc kultu w kraju. W sąsiedztwie s'ank-tuarium znajduje się bardzo dobra, choć niezbyt tania Restaurante Sameiro. Informacje praktyczne Bogata oferta miejsc noclegowych na wzgórzu sprawia, że Bom Jesus jest niezwykle atrakcyjnym miejscem, w którym można się zatrzymać na dłużej. Najtańsze pokoje oferuje Pensdo Agueda (o253676521; (r)) - przyjemny pensjonat usytuowany przy kościele (za parkiem). Pokoje są wprawdzie wyposażone tylko w najpotrzebniejsze rzeczy, ale mają własne łazienki, a w cenę wliczono śniadanie. Jest też dobra restauracja. Na noc można się zatrzymać także w nieco droższych pensjonatach, np. w Ca-sa dos Lagos (o/fax 253676738; (r)), prześlicznym pensjonacie objętym programem Solares de Portugal, przy drodze, tuż u podnóża schodów. Właściciel .jest bardzo gościnny, a z okien pokoi rozciągają się wspaniałe widoki. Można wynająć także trzy apartamenty. Doskonałym wyborem jest Hotel Sopete Parque (o253676611, fax 253676679; (r)), mieszczący się obok kościoła i zwrócony w stronę zabawnej, betonowej groty. Budynek pochodzi z XIX w., a wystrój wnętrza przypomina lata 20. Podobny jest pobliski, niedawno odremontowany Hotel Elevador (s253603400, fax 253676679; (c)), mający zresztą tych samych właścicieli. Na szczycie Monte Sameiro znajduje się kilka przyjemnych restauracji, tętniących życiem zwłaszcza w niedziele, kiedy przy okazji ślubów wypełniają się po brzegi gośćmi weselnymi. Trzeba jednak pamiętać,-że większość z tych lokali zimą jest czynna tylko w weekendy. Na uwagę zasługuje Restaurante Agaeda, położona poniżej pensjonatu o tej samej nazwie. Podaje się w niej niedrogie i duże porcje smacznych posiłków. Dobre jedzenie po znacznie wyższych cenach serwuje Restaurante Portico, mieszcząca się w starym budynku z tradycjami, u stóp schodów. Sao Frutuoso i Tibaes___________________ Popularnym celem wycieczek jest Igreja de Sao Frutuoso (kościół Sao FrutuosOi wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; klucze w domu parafialnym koło kościoła), położona 3,5 km na północny zachód od Bragi. Pochodząca z VII w. budowla wzniesiona została przez Wizygotów, a później przeszła w ręce Maurów. W XII w. po zakończeniu rekonkwisty świątynię przebudowali chrześcijanie. Jest to niewątpliwie perła architektury portugalskiej. Niestety, niegdyś spokojna okolica została zmieniona nie do poznania przez rozbudowujące się przedmieścia. Do świątyni i dobudowanej w XVIII w. kaplicy prowadzi oznakowana droga z wioski Sao Jerónimo Real. Ostatnią z trzech położonych w pobliżu Bragi budowli sakralnych jest klaszWr Tibaes (wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; bezpł.). Aby się dostać do niego, trzeba dojść do położonego 500 m za kościołem Sao Frutuoso skrzyżowania i skręcić w wo. Należąca niegdyś do benedyktynów budowla utraciła wiele ze swego pierwotne >kna Ruiny opuszczonego przez mnichów klasztoru upatrzyli sobie Cyganie ^° toczeniu ogrodów i średniowiecznych krużganków rozbili swój obóz. Zabudowa-'W klasztorne są obecnie własnością państwa, istnieją już plany ich zagospodarowa-111 ' przebudowania na muzeum i pousada. Turyści mają wstęp do odremontowane-D1\nścioła Warto skorzystać ze zorganizowanego zwiedzania z przewodnikiem R""v' - . (wt- O-12.30 i 14.00-18.00; 300 esc.). póvoa do Lanhoso i droga do Geres prowadząca na wschód od Bragi trasa N103 wiedzie do Parąue Nacional da Peneda--Geres (zob. s. 338). Po przejechaniu 16 km dojeżdża się do skrzyżowania, za którym w odległości 3 km na południe leży Póvoa do Lanhoso. Wizyta w miasteczku polecana jesr turystom dysponującym dużą ilością wolnego czasu i samochodem. Po zwiedzeniu zamku i romańskiego kościoła warto się udać także do Igreja da Nossa Senhora da Abadia (kościół M.B. z Opactwa) znajdującej się na północ od trasy Bra-ga-Geres (należy skręcić przy Santa Maria do Bouro). Póvoa do Lanhoso Spacerując po PÓVOA DO LANHOSO, można się natknąć na liczne warsztaty rzemieślnicze \oiirivesanas}, specjalizujące się w wyrobie złotej biżuterii, z której słynie miasto. Precyzyjne filigrany noszą ślady sztuki arabskiej. Nowoczesne dzielnice miasta nie są szczególnie ciekawe, ale na ich krańcach znajdują się dwa historyczne zabytki. Na północnym krańcu (od strony Bragi) wznosi się Monte do Pilar - stromy kopiec, na którym stoi jeden z najmniejszych zamków w Portugalii. Oprócz tego można tam zobaczyć jedynie szczątki zniszczonych kaplic, przy których gromadzą się amatorzy pikników. W XIV w. pan tej ziemi zamknął w zamku swoją wiarołomną żonę, jej kochanka i służących, a następnie rozkazał podpalić budynek. Obiekt został odbudowany w XVIII w. Klucze do zamku przechowywane są w pobliskiej restauracji o nazwie Pa-nordmico, w której poza tym można niedrogo zjeść, podziwiając piękne widoki (zwłaszcza jeżeli uda się trafić na moment, kiedy akurat nie ma przyjęcia z okazji chrzcin czy wesela). W przeciwnym kierunku, 3 km poza miastem, w niewielkiej odległości od głównej drogi (trzeba iść obok białej rzeźby) stoi mała Igreja Fonte Areada. Skromne wnętrze kościoła, charakterystyczne dla romańskiego stylu, kontrastuje z bogatą dekoracją rzeźbiarską portalu, której centrum stanowi wielka owca. Turyści dysponujący własnym środkiem transportu lub też tacy, którzy mogą wynająć taksówkę, mogą pokusić się o odwiedzenie jednej z dwóch miejscowych Vinho Verde quintas (winnice), które oferują wycieczki po zakładzie i częstują winem własnej produkcji. Można odwiedzić Quinta do Minho (kontakt przez Marię Teresę Martins, 0253633240) oraz Quin-ta Ma Beatriz w Santo Emiliao (^253631523 lub 253631292). Ta ostatnia to imponująca, wyłożona błękitnymi kafelkami rezydencja w stylu "brazylijskim", posiadająca 32 cztay wieżyczki. Została wybudowana na początku XX w. przez emigrantów, któ-Hm powiodło się w Nowym Świecie. Rezydencję otaczają przepiękne ogrody, a dzieci 24 w*"16 za*nteresu)3 si? stadami pasących się krów i koni. W mieście można złapać połączenie na wschód do Tras-os-Montes, na południe r° ~ouro, przez Cabeceiras de Basto, i do Porto przez Famalicao. Miasto ma także gularne połączenia autobusowe z Bragą, Caldas do Geres i Guimaraes. Aby wsiąść t 'e^ne8° z autobusów kursujących do Chaves (5-7 dziennie), należy iść na piecho- "n na północ, do Pinheiro, leżącego przy głównej drodze N103. 304 / MINHO BARCELOS / 305 Przyst. autob w kierunki wschód RESTAURACJE A Furna B Dom António C Pastelaria D. Dinis D Casa dos Arcos E Restaurante Turismo Igreja da rMisincórd NOCLEGI 1 Residencial Dom Nuno 2 Residencial Solar da Estacao 3 Residencial Arantes 4 Pensao Bagoeira 5 Pensao Vera Cruz Pelourinho Pajo dos Condeś ."JUuseuArąujológi Capela da Senhora da Ponte Nossa Senhora da Abadia Do Geres łatwo można się dostać podrzędną drogą N205-4 przez Amares, po minie ciu którego szosa się rozszerza i zmienia nazwę na N308. Po 13 km dociera się ,j SANTA MARIA DO BOURO (miejscowi używają określenia Bouro), gdzie zacho wały się zewnętrzne mury klasztoru i wielki kościół barokowy. Igreja da Nossa Sen hora da Abadia (kościół Matki Boskiej z Opactwa) uważana jest za najstarsze sank tuarium w całej Portugalii, które (podobnie jak Bom Jesus) stanowi cel pielgrzymek Największe święto obchodzone jest 15 sierpnia. Wierni oddają cześć Xll-wiei cznej, drewnianej rzeźbie Maryi z Dzieciątkiem. Chociaż kościół został w dużym stopniu przebudowany w XVIII w., na zewnątrz zachowały się dwa imponujące skrzydła, w których rozmieszczone są cele mnichów, pochodzące z wcześniejszego okresu. Stoi tam zazwyczaj kilka stoisk handlowych. Nie ma tutaj żadnych miejsc noclegowych, ale można dobrze zjeść razem z pielgrzymami w przestronnej Restau-rante Abadia, która może pomieścić nawet 500 osób. Barcelos Doskonałym sposobem na urozmaicenie pobytu w Minho jest wycieczka do miasta BARCELOS, położonego 20 km na zachód od Bragi. Miejscowość słynie z odbywającego się co czwartek targu - Feira de Barcelos - zaliczanego do najważniejszych wydarzeń w południowej części prowincji. Stoiska ustawione są na Campo da Republi-ca (zwanym też Campo da Feira) - ogromnym placu przy drodze z dworca kolejowego. Jarmark rozpoczyna się o świcie i trwa do późnego wieczora. W mieście obchodzone jest też Festa das Cruzes (Święto Krzyży), przypadające na 3 maja. Sporo emocji wzbudza festiwal folklorystyczny, odbywający się w ostatnią sobotę lipca w Barcelinhos, po drugiej stronie rzeki. Można wtedy posłuchać tradycyjnej muzyki na żywo i obejrzeć pokaz sztucznych ogni. Feira de Barcelos n Odbywające się w Minho targi są zawsze wielkimi wydarzeniami. Szczególną popu larnością cieszy się Feira de Barcelos - targ zaliczany do największych w Europie. Rozmieszczone ciasno jedno obok drugiego stoiska oferują dosłownie wszystko - od drewnianych uprzęży dla wołów i osłonek z jelit służących do wyrobu kiełbas, po wspaniały świeży chleb. Straganiarze namawiają do kupna królików i kaczek, a wiej skie przekupki oferują warzywa i owoce wystawiane w ogromnych koszach. W Min ho pełno jest małych gospodarstw, niewiele większych od ogródków działkowych, dlatego większość przyjeżdżających tu ludzi sprzedaje wyhodowane przez siebie pro dukty. Najczęściej są to niewielkie ilości jarzyn, czasami domowe sery. Wszystko wy gląda jednak niebywale smacznie i zdrowo. , Oprócz żywności, ubrań i sprzętu kuchennego, targ w Barcelos słynie prze . wszystkim z wyrobów garncarskich. Miasto położone jest bowiem w regionie o ni większych tradycjach rzemiosła artystycznego. Tutejsze wyroby, zwane Kt^^, z Barcelos (louęa de Barcelos}, są koloru brązowego z deseniem w żółte kropki- " dziwy rozgłos zyskały w latach 50., kiedy to produkowane przez Rosa Ramaln° zwykłe, baśniowe postaci z gliny zaczęły trafiać w ręce kolekcjonerów z całej ŁU Choć większość wytwarzanych dziś garnków w niczym już nie przypomina n bów sprzed(tm) malłl° 'cz?ść sprowadzana jest nawet z Dalekiego Wschodu), cza-(tm) 26 tóć COŚ ^tkowo pięknego i o połowę tańszego od wyrobami wnuTJt" D W cTtmm miasta- Warto si? rozejrzeć przede wszystkim za wy-fachwyca się te • n' ' U Ramalho (oznaczonymi inicjałami J. R.). Wielu turystów ^ a sę te • n . .. bl°nymi m" l! • ^^owymi koszami, drewnianymi zabawkami oraz pięknie rzeź- f^ęzami dla wołów (cangas). 306 / MINHO BARCELOS / 307 Miasto Oprócz słynnych targów, Barcelos nie oferuje większych atrakcji. Ze wszystkich kościołów najciekawszą architekturą wyróżnia się Templo do Bom Jesus da Cru? (świątynia Pana Naszego Ukrzyżowanego) z 1708 r. Budowla wznosi się przy p0ru. dniowym rogu Campo da Feira i od strony frontowej otoczona jest barokowym ogro-dem. O wyjątkowości kościoła stanowi bielone wnętrze zdobione ciemnym granitem Była to pierwsza tego typu konstrukcja w okolicy, z czasem jednak pomysł kontrastowego zestawienia kolorów zaczęli wykorzystywać projektanci innych kościołów Budowla w niczym nie przypomina architektury Starego Miasta. Większość położo-nych nad rzeką Cavado zabudowań odznacza się bowiem cechami gotyckimi. Idąc na południe od placu targowego, po krótkim czasie dochodzi się nad rzekę. Chylące się nad wodą wierzby i park nadają tej części miasta sielankowy wygląd. Oczywiście, nie brak tu tradycyjnego, portugalskiego pręgierza (pelouńnho). W pobliżu XV-wiecznego mostu zza drzew wyłaniają się ruiny Paco dos Condes - dawnego pałacu książąt z Barcelos. Pośród zniszczonych w czasie trzęsienia ziemi w 1755 r. murów urządzono Museu Arąueológico (Muzeum Archeologiczne; codz. latem 9.00-19.00, zimą 9.00-17.30; bezpł.). Na wolnym powietrzu wystawiona jest niezwykle ciekawa kolekcja kamieni nagrobnych i węgielnych, gargulców oraz kamiennych krzyży, w tym XVI-wieczny krucyfiks związany z legendą o kogucie z Barcelos (zob. niżej - ramka). Na płytach nagrobnych znajdują się glify wykonane przez mieszkańców regionu w różnych okresach historycznych. Są tu krzyże celtyckie i katolickie, sześcioramienna gwiazda Dawida i pięcioboczne islamskie pentagramy. W Museu da Olaria (Muzeum Garncarstwa; w253824741; wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-18.00, czw. 10.00-18.00; 200 esc.), mieszczącym się w Casa dos Mendanhas, przy Rua Conego Joaąuim Gaidas, można obejrzeć słynne miejscowe wyroby ceramiczne. Informacje praktyczne_________________ Dworzec kolejowy (a253811243) znajduje się na wschodnim krańcu miasta. Idąc Avenida Alcaides de Faria, po 15 minutach dochodzi się do Avenida Combatentes da Grandę Guerra, a następnie do placu targowego Campo da Feira. Autobusowa firma przewozowa Linhares, mająca swoją siedzibę przy Avenida Combatentes da Granda Guerra 46, oferuje połączenia z miastami w obrębie regionu Minho oraz do Vila do Conde i Póvoa do Yarzim. Siedzibę innego przewoźnika, REDM, można znaleźć przy ••P> -...•-. - • . .• : .1' - - ~~ Av. Dr. Sidónio Pais, naprzeciwko placu targowego. Autobusy REDM kursują do głównych miast w regionie i poza nim. Firma jest także przedstawicielem Redę Express, Renex i Internorte w połączeniach na większe odległości. Autobusy obydwu przedsiębiorstw jeżdżą także do Bragi. Biuro informacji turystycznej (o253811882; III-X pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.30-18.00, sb. 10.00-12.30 i 14.30-17.30, nd. 14.30-17.30; XIII pn.-śr. i pt. 9.00-12.30 i 14.30-17.50, czw. 9.00-17.30, sb. 10.00-17.00) mieści się w Torre da Porta Nova (stara wieża zamkowa), tuż przy placu targowym. Oprócz punktu informacyjnego znajduje się tu wystawa miejscowych wyrobów rękodzielniczych. Woda w rzece jest zbyt zanieczyszczona, żeby w niej popływać, ale zawsze można skorzystać z oferty basenów pływackich (trzeba iść w górę rzeki od mostu). Noclegi W Barcelos trudno o tani nocleg, kto więc nie dysponuje zbyt zasobnym portfelem powinien zastanowić się nad przenocowaniem w Bradze. W czasie dni targowych (śr. i czw. wieczorem) wszystkie pokoje mogą być już zajęte, niezbędna jest więc wcześniejsza rezerwacja. Residencial Arantes, Av. da Liberdade 35/1, na zachód od Campo da Feira, powyżej wyśmieje) cukierni (w25381 1326, fax 253821360). Pokoje bardzo różne, tańsze z łazienką w kory-^cu. Nie warto decydować się na ciasne klitki z widokiem na studnie. Śniadanie wliczone Bagoeira, Av. Dr. Sidónio Pais 495 (o25381 1236, fax 253824588). Stary zajazd przy cień Z ^ zwróconą w stronę Campo da Feira. Wszystkie pokoje z łazienkami (w momen-Przygotowywania przewodnika były odnawiane). (r). dem i werandą zapewniającą wspaniale widoki na całe miasto i dolinę rzeki. c> O, Av. Dom Nuno Alvares Pereira 76, na prawo od drogi prowadzącej kieDQ.Cana Campo da Feira (B253812810). Wymyślne, ale mało przytulne miejsce; wszyst- v soje z łazienką, telefonem i telewizorem. (r). e Castel °|iW°nte' Aka(k ^e Neiva/ 3 km na zachód od Barcelos, przy drodze N103 z Yiana do 0 1*253811519). Śliczna wiejska rezydencja (objęta planem Solares de Portugal) z du- 308 / MINHO NA PÓŁNOC OD PORTO / 309 Residencial Solar da Estacao, Largo da Estacjao, obok dworca kolejowego ("2538l 1/41 \ że, nienagannie czyste, nowocześnie umeblowane pokoje z prysznicem i TV. Śniadań czone w cenę. i Śniadanie wij. nowoczesnej, choć niezbyt dietetycznej kawiarni (a253811333). W momencie pisania e' Pensao Vera Cruz, Av. Dr. Sidónio Pais 371, 100 m od Bagoeira, obok stacji GALP nowoczesnej, choć niezbyt dietetycznej • • - • wodnika pokoje były remontowane. (r). Gastronomia i życie nocne Na rogu Campo da Feira, przy alei naprzeciwko Templo, znajdują się trzy sąsiaduj ce ze sobą niedrogie restauracje,- najlepszą z nich jest środkowa. Najpopularniejszym klubem nocnym jest nowoczesny Yaticano Club (w253812962), Rua Candido d Cunha 188, gdzie w czwartki króluje house i techno, a w soboty muzyka latynoska Bagoeira, Av. Dr Sidónio Pais 57 (n253811236). Stary zajazd, w którym w dzień targowy roi się od straganiarzy przekładających do ogromnych rondli i garnków zamówione na wynos potrawy. Mniejszy tłok panuje wieczorem. Specjalnością lokalu są niezbyt drogie zupy, dania z rusztu i steki - wszystko warte swojej ceny. Casa dos Arcos, Rua Duques de Braganca (zamkn. pn.). Tradycyjna restauracja mieszcząra się w starym, kamiennym budynku, słynąca z wyśmienitych dań z dziczyzny, w tym z młodych warchlaków. Drogo. Dom António, Rua Dom António Barroso. Sympatycznie i niedrogo, a porcje wystarczyłyby dla dwóch osób. Wszyscy goście zachwycają się doskonałymi daniami z grilla oraz (w czwartki) potrawami z dzika, charakterystycznymi dla okolic Montesinho. W październiku poleca się gotowane kasztany. Bardzo dobre mjóes. Poniżej 2000 esc. Furna, Largo da Madalena (zamkn. pn.). Wystarczającą reklamą lokalu są długie kolejki ustawiające się po kurczaka na wynos (650 esc. za sztukę). Pastelaria Dom Dinis, Rua Dom António Barroso 100. Przyjemna cukiernia ze stolikami na zewnątrz, gdzie można zjeść m.in. słodkie desery z jaj i orzeszków ziemnych. Restaurante Turismo, przy końcu Rua Duąues de Bragamja. W rzeczywistości nie jest to restauracja, ale bar z widokiem na rzekę. Idealne miejsce, aby napić się piwa w promieniach zachodzącego słońca. COSTA VERDE Fala cudzoziemców przyjeżdżających co roku do Algarye przynosi Portugalii ogromne zyski finansowe. Ministerstwo Turystyki doszło do wniosku, że źródłem doskonałych dochodów może stać się również Costa Yerde (Zielone Wybrzeże) - piaszczysty pas wybrzeża w Minho. Rozpoczęta niedawno kampania reklamowa nie przyniosła (na razie) oczekiwanych skutków. Pomimo zamieszczanych w broszurach turystycznych kusząco brzmiących haseł o "czystych plażach i powietrzu o wysokie) zawartości jodu", Costa Yerde nie cieszy się popularnością. Główną przyczyną jes' pogoda. Zachmurzone niebo, częste opady deszczu i lodowato zimne morze zniechęcają wczasowiczów do spędzania tu wakacji. Na pobyt na pustych plażach decyduW się jedynie osoby szukające spokoju, które są w stanie pogodzić się ze wszystkimi kaprysami pogody. Co najważniejsze - nie są one zawiedzione. Piaszczyste plaże ciągną się od Póvoa de Yarzim do miejscowości Caminha. Z." na do Castelo, głównej miejscowości wczasowej, do okolic położonych na pótó° i południe kursują codziennie co najmniej cztery autobusy (drogą biegnącą równ" gle do linii brzegowej). Na wybrzeże można się również dostać pociągiem z Porto/1 przez Barcelos do Yiana do Castelo i dalej na pomoc do Caminha i do Yalemjy Służ rzeki Minho. północ od Porto: w kierunku Viana do Castelo ________________ Ma wybrzeże (więcej na ten temat - zob. s. 391-398) ciągnące się na północ od Porto aż po Póvoa de Yarzim możliwy jest dojazd pociągiem. Linia kolejowa prowadzi dalej w głąb lądu i następną miejscowością nadmorską, do której dojeżdżają pociągi jest dopiero Yiana do Castelo. Mniej skomplikowana, choć nieco dłuższa jest podróż autobusem. Z Porto do Yiana do Castelo, przez Póvoa de Yarzim, Ofir, Esposende 1 Sao Bartolomeu do Mar, kursuje codziennie sześć autobusów. Droga prowadzi wzdłuż dawnej trasy pielgrzymek do Santiago w Hiszpanii. Zajmujący 1 8 km pas wybrzeża, od Apulia po ujście rzeki Neiva, objęty jest ochroną i uznany za Area de Pa-isagem Protegida do Litoral de Esposende (teren chronionego parku krajobrazowego strefy brzegowej Esposende). Mieszkańcy tego obszaru zajmują się trudną sztuką rolnictwa na piaszczystych wydmach. Małe poletka tworzy się poprzez wykopywanie w wydmach rowów położonych poniżej poziomu morza, które doskonale zatrzymują wilgoć z nadatlantyckich mgieł i dodatkowo chronią uprawy przed wiatrem. Jako nawozu używa się wysuszonych alg morskich, które na przestrzeni wieków użyźniły glebę do tego stopnia, że produkty roślinne uprawiane na wydmach przez wielu są uważane za najlepsze w kraju. Więcej informacji na temat ekosystemu wybrzeża może udzielić biuro rezerwatu w Esposende (s253965830, fax 253965330), usytuowane przy Rua 1° de Dezembro 65. Esposende ________________________ Środkami komunikacji publicznej najłatwiej dojechać do ESPOSENDE, 20 km na północ od Póvoa. Ta spokojna miejscowość letniskowa położona jest w dorzeczu rzeki Cayado, 2-3 km od oceanu. Smagana nadmorską bryzą i wybielona przez prażące słońce stanowi cel dla tych urlopowiczów, którym nie odpowiada zatłoczona Yiana do Castelo (zob. s. 3 1 1 ) . Architektura miasta, z kilkoma nowoczesnymi willami, jest raczej nieciekawa, chociaż warto zwrócić uwagę na ruiny fortu z XYIII w. W jednym 2 pięknych, starych budynków przy Rua Barao de Esposende mieści się małe muzeum (wt.-pt. 10.00-12.00 i 14.00-20.00, sb. 15.00-18.00; bezpł.), w którym zgro-rnadzono eksponaty związane z lokalną etnografią, przedmioty pochodzące z pobliskich megalitycznych grobowców [antas] z epoki brązu oraz ceramikę i narzędzia z osac|y (castro) w Sao Lourengo (z tej samej epoki, datowanej na początek naszej ery). Najbliższa plaża rozciąga się 2 km dalej na północ. Wejście na plażę wiedzie przez atarnię morską, która stanowi część XVII-wiecznego Forte de Sao Joao Baptista. wiele mniej ekscytująca jest plaża w OFIR (po południowej stronie rozlewiska rze-^e' Na Pięknym cyplu otoczonym sosnami zbudowano trzy wielkie ib ^ rzydkie wieżowce, które doszczętnie zniszczyły urok tego miejsca. formacje praktyczne tarę Sy 2atrzymu):J się na Largo do Mercado, nad brzegiem rzeki, tuż obok placu e§o. 200 m na południe (trzeba iść wzdłuż rzeki) znajduje się biuro informa- VIANA DO CASTELO / 311 310 / MINHO cji turystycznej (^253961354; latem pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00, nd. 93n -12.30; zimą te same godziny, zamkn. nd.), które nie tylko dysponuje dobrymi m parni i broszurami, ale także udziela informacji na temat Ofim i Fao, miejscowy t antas i castm w Sao Lourenco. Nie brak i doskonałego przewodnika po okolicach ( teiio; bezpt.|. Nowoczesny kompleks basenów kąpielowych, zarówno krytych j u i otwartych, usytuowany jest obok biura informacji turystycznej, na brzegu rzeki (cl dziennie 10.00-22.00; 200 esc.). Spływy kajakowe organizuje Associacao de Defes do Ambiente do Rio Neiva (^253872562). Za spływ tratwą w dół rzeki trzeba zapt/ cić 5000 esc. (w cenę wliczono koszty transportu). Dostęp do Internetu oferują dwi filie Estudio Internet (codz.; 500 esc. za godz.|: jedna przy Rua Narciso Ferreira 88 (codz. 9.00-20.00, w lecie do 1.00), druga w budynku kompleksu pływalni miejskich (codz. 14.30-20.00). NOCLEGI Jedyne naprawdę tanie zakwaterowanie oferuje schronisko młodzieżowe w Fao (o/fax 253981790), położone 3 km od miasteczka, na południowym brzegu rzeki Cavado. Do dyspozycji gości jest wspólna kuchnia, bar, udogodnienia dla niepełnosprawnych oraz wypożyczalnia rowerów. Organizuje się też spływy kajakowe. Niektóre pokoje są dwuosobowe ((r)). W Fao działa całkiem przyzwoite pole kempingowe (n258981777; cały rok), a o nocleg na kwaterach prywatnych można pytać w biurze informacji turystycznej. Trzeba pamiętać, że poza sezonem (15 IX-14 VI) ceny pokoi są obniżane nawet o połowę. Clube Pinhal da Foz, Rua Joao Ferreira da Silva, l km na północ od biura informacji tury- j stycznej ("253961098, fax 253961275). Apartamenty wyposażone w telewizor i telefon; do- ! stęp do basenu. (r). ! Estalagem Zende, przy drodze N13, l km od biura informacji turystycznej (w253964663, fax 253965018). Nowoczesny, ale niezbyt przyjemnie usytuowany; śliczny salonik i dobra re stauracja (specjalizująca się w potrawach z mięczaków); latem dyskoteka. (r). Hotel Nelia, Av. Yalentim Ribeiro, trzy przecznice za biurem informacji turystycznej (n253965528, fax 253964820). Czterogwiazdkowy hotel z zasilaniem prądem zmiennym, krytym basenem, siłownią, kortami do sąuasha i klubem nocnym. Bez charakteru, ale bardzo wygodny. (r). Hotel Suave Mar, Rua 27 de Maio (a253965445, fax 253965249). Duży hotel, położony najbliżej plaży (oddalonej jednak o l km). Pokoje mają telewizję satelitarną, balkony, sejfy na wartościowe przedmioty i telefony. W gniazdkach prąd zmienny. Nie brak ogromnej restauracji, odkrytego basenu, kortów tenisowych i siłowni. (r). Residencial Acrópole, Praca Dom Sebastiao, w pobliżu biura informacji turystyczne] (n253961941, fax 253964238). Jedyna przystępna cenowo oferta w mieście. Bardzo wygodne pokoje z telewizją i telefonami. W cenę wliczone doskonałe śniadanie. (r). Residencial Mira Rio, przy drodze N13, l km na południe od biura informacji turystyczne], blisko rzeki, ale dobre 3 km od plaży (w253964429). Dziesięć pokoi z własnymi łazienkami, telewizją satelitarną i telefonem. Na miejscu restauracja. (r). GASTRONOMIA kto- Do miejscowych specjalności zalicza się anoz de lampieia (gotowany minóg z cAourifo, czyli kiełbasą, winem, cebulą, pieprzem i goździkami). Na deser warto za mówić darinhas de Fao, czyli słodkie ciasteczka z nadzieniem z dyni (dala). D° %° nych polecenia restauracji należą: Dom Sebastiao (Rua Conde de Castro 3, o sidencial Acmpole] oraz Papa Fino (przy tej samej ulicy). Na ładnym placu, Fonseca de Lima, naprzeciwko muzeum, mieści się Adega Regional O Barrote, w odawane są pyszne przekąski i napitki (stoliki także na zewnątrz). Życie nocne r6' 'tnie w klubach hotelowych i w dwóch barach otwartych do późna w nocy: Quan-^Baste (przy Rua da Senhora da Saude 34) i Bar Bigosses (w pobliżu Clube Pinhal l°Aa pOZ; czynny także w dzień). 5pn Bartolomeu do Mar_______________ Kfa północ od Ofir, przez całą drogę do małej wioski rybackiej SAO BARTOLOMEU 00 MAR, leżącej w głębi lądu, 5 km od jednych z najładniejszych plaż Costa Yerde, jawdopodobnie nie spotka się żadnego innego turysty. Miejscowość położona jest tvlko 15 km na południe od Yiana do Castelo, przy drodze EN13, ale na próżno szukać w niej wielu atrakcji. Jest tylko jeden kościół, sklep i kawiarnia (z kilkoma poko-'ami do wynajęcia) oraz dobry, choć nielegalny kemping pomiędzy sosnami. Miesz-jjańcy utrzymują się z rybołówstwa i ze zbierania wodorostów. Zgodnie z tradycją, całe rodziny zbierają je na plaży przy pomocy wielkich sieci do połowu krewetek, które ciągnięte są po piasku przez piękne, drewniane wozy zaprzężone w woły. Chociaż metody zbierania wodorostów zmieniają się, a zwierzęta są zastępowane przez traktory, na skraju wioski nadal można zobaczyć leżące wodorosty, które suszą się, a potem'są wykorzystywane jako nawóz na nadmorskich polach uprawnych. 24 sierpnia w wiosce ma miejsce odpust, zbiegający się w czasie z zakończeniem obchodów święta ku czci św. Bartłomieja. Festyn przyciąga do wioski tysiące gości z okolic. Przybywają tu nawet matki z małymi dziećmi w nadziei, że pomoże im tradycyjne Santo Banho (święta kąpiel) - niezwykły rytuał, który polega na tym, że chore dziecko okrąża trzykrotnie kościół, z przywiązaną do główki figurką czarnego ko-gucika, a następnie zanurzane jest trzykrotnie w wodach oceanu. Tuż za kościołem znajduje się menhir, uważany przez wielu archeologów za symbol płodności. Latem przesłaniają go łany dorodnego zboża. Zgodnie z ludowymi podaniami, ma on coś wspólnego z pochodzeniem rytualnej, uzdrawiającej kąpieli. Warto dodać, że wiele kościołów parafialnych w Portugalii zostało wybudowanych w bezpośrednim sąsiedztwie przedchrześcijańskich miejsc kultu, a nawet na ich gruzach. Viana do Castelo____________ VIANA DO CASTELO jest jednym z niewielu miast w Minho, które zasługują na miano kurortu. To pełne uroku miasto posiada przepiękną starą zabudowę, mnóstwo wyśmienitych restauracji i dostęp do czystych, piaszczystych plaż. Dużą popularność Viana zawdzięcza także swemu malowniczemu położeniu. Miejscowość, zajmująca lewy brzeg ujścia Limy, leży w cieniu zalesionego Monte de Santa Luzia (Wzgórze św. Łucji), na którym zachowały się ruiny celtyckich budowli. Największą sławę miastu Przynosi jednak procesja odbywająca się ku czci matki Boskiej Bolesnej (Nossa Senhora da Agonia). Obchody tego święta, mającego miejsce pod koniec sierpnia (zob. s- ^13), są największą i najbardziej popularną uroczystością w całej prowincji Minho. Miasto_______________________ rzeź wieie iat viana do Castelo była prężnie rozwijającym się miastem, słynącym wzede wszystkim z wypraw morslcich. To właśnie stąd pochodziła większość od- ywców i kolonizatorów, obdarowanych ziemią na terytoriach odkrytych za pano- MONTE DE SANTA LUZIA / 313 312 / MINHO NOCLEGI 1 Pousada do Monte de Santa Luzia Estalagem Melo Alvim Residendal Vianense Residendal Laranjeira Casa Grandę da Bandeira RESTAURAOE A A Marisquera B OsTrSsPotes C Cozinha das Malheiras D OTriangulo E OVasco F OsTresArcos G Casa d'Armas Residendal Magalhaes 8 Residendal Terra Linda 9 Residencial Dolce Vita 10 Pensao Guerreiro 11 Hotel Alianja 12 Residencial Jardim VIANA DO CASTELOf wania króla Manuela. Czterysta lat później, w XVIII w., Viana stała się portem frachtowym i jako pierwsze miasto w Portugalii rozpoczęła eksport wina porto do Angin-Świadectwem tamtych czasów są zachowane do dziś zabudowania. Drzwi i okna starych rezydencji zdobione są portalami w stylu manuelińskim, rzadko spotykanym w tej części Portugalii. W samym centrum Starego Miasta, w cieniu wytwornych budowli, znajduje si? Praca da Republica. Na środku tego wspaniałego trójkątnego placu tryska renesans" fontanna, właściwie niczym nie różniąca się od tych, jakie można zobaczyć w wie-I innych miastach Minho. Tylko kilka miejscowości może się jednak poszczycić tak aniałą budowlą, jak usytuowany po północnej stronie placu budynek Misericór-dia (Towarzystwo Dobroczynności). Pochodząca z 1589 r. konstrukcja jest jednym z najwspanialszych i najbardziej oryginalnych wytworów portugalskiego renesansu, na szczególną uwagę zasługują kariatydy podtrzymujące górne piętra budowli. Tuż obok położony jest XVI-wieczny, pięknie odrestaurowany ratusz (Camara Municipal|, a po przeciwnej stronie placu wznosi się Igreja Matriz (kościół parafialny), gdzie warto wstąpić głównie ze względu na piękne gotyckie drzwi wejściowe. Turyści pragnący powiększyć swoją wiedzę na temat historii Viany powinni udać się do Museu Municipal (Muzeum Miejskie; wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; 155 esc.). Wystawiona w XVIII-wiecznym pałacu kolekcja mebli i ceramiki świadczy o bogactwie i świetności, z jakiej słynęło miasto w okresie od XVI do XIX w. Można także obejrzeć wystawy sztuki współczesnej. Muzeum znajduje się przy końcu Rua Manuel Espregueira, 10 minut drogi od głównego placu (maszerując główną Aveni-da Combatentes da Grandę Guerra). Idąc dalej drogą prowadzącą z muzeum, dochodzi się do zamku (Castelo) na Cam-po do Castelo. W cieniu wznoszących się nad morzem murów w każdy piątek odbywa się targ. Nie jest wprawdzie tak ogromny jak w Barcelos, lecz mimo to przyciąga wielu straganiarzy i kupujących. Monte de Santa Luzia________________ Na szczycie Monte de Santa Luzia (Wzgórze św. Łucji) wznosi się górująca nad całym miastem XIX-wieczna bazylika zbudowana w stylu neobizantyjskim. Malownicza trasa wiodąca na górę wije się pośród strzelistych sosen i eukaliptusów (można pójść krótszą drogą nad torami). Osoby nie mające ochoty na wspinaczkę mogą się dostać na szczyt kolejką linową (IV-IX codz., pozostałe miesiące w weekendy, dni wolne od pracy i w trzeci piątek miesiąca; 9.00-12.00, co godz., 12.30-19.00, co 314 / MINHO 30 min; 100 esc.), której stacja początkowa znajduje się tuż za dworcem kolejow^ (należy iść drogą prowadzącą za torami). Jadąc kolejką, można podziwiać wspania) panoramę wybrzeża i okolic rzeki Lima. ' W lesie na szczycie Santa Luzia wyznaczone są trasy spacerowe, a pobyt umila ur cza kawiarenka. Sama bazylika nie wyróżnia się właściwie niczym szczególny(tm) Bocznymi drzwiami wchodzi się na strome schody prowadzące na kopułę (zimbóńo wstęp 70 esc.). Taras widokowy jest wąski i przy silnym wietrze ma się uczucie, że można zostać zdmuchniętym. Że względu na piękny widok warto jednak pozostać na nim przez dłuższą chwilę. Za bazyliką, poniżej Pousada do Monte de Santa Luzia, znajdują się ukryte wśród drzew pozostałości po celtycko-iberyjskiej chama, czyli osadzie (wt.-nd. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; bezpł.). Do dziś zachowały się fundamenty małych, okrągłych chat ruiny grubych murów obronnych oraz brukowane uliczki. Zamieszkiwana od około 500 r. p.n.e. osada została opuszczona po wkroczeniu Rzymian, którymi dowodzi) Oktawian August (ok. 26 r. p.n.e.). Praia do Cabadelo Po pięciominutowym rejsie promem dopływa się na Praia do Cabadelo - jedyną pla-że w Yiana położoną po drugiej stronie rzeki. Przystań promowa znajduje się przy południowym końcu głównej ulicy (codz. 8.45-20.00, od pół. VII do końca VIH dodatkowe wieczorne kursy; co 30 min-lgodz.; 200 esc. w obie strony). Turyści podróżujący samochodem mogą się dostać na plażę drogą prowadzącą przez most na wschód od centrum. Trasą tą od maja do połowy września kursują także autobusy. Przy ładnej pogodzie piaszczysty brzeg i rozbijające się o niego ogromne fale są wymarzonym miejscem na odpoczynek. Praia do Cabadelo to także idealne miejsce do uprawiania sportów wodnych. Jest tu kilka wypożyczalni sprzętu jzob. s. 318 - Informator), a w sierpniu lokalne władze przystosowują plażę do potrzeb osób niepełnosprawnych, m.in. łącząc ją z oceanem za pomocą specjalnych wyciągów. Na plaży, obok szkółki windsurfingu, położony jest bitiAguańo. Dwa małe lokale znajdują się też przy samej przystani, ale nie ma tu sklepów i restauracji, dlatego najlepiej wcześniej zaopatrzyć się w prowiant. Odcinek plaży ciągnący się na północ od Yiana kończy się przy granicy z Hiszpanią, w miejscowości Caminha, natomiast południowy kraniec piaszczystego wybrzeża wyznacza Póvoa de Yarzim. Choć do obu miejscowości można dotrzeć na piechotę, to długi spacer malowniczym brzegiem morza polecany jest jedynie najbardziej wprawnym piechurom (szczegóły na temat trasy na północ-zob. s. 318). Informacje praktyczne_________________ W czasie odbywających się w mieście uroczystości autobusy odjeżdżają najczęściej z dworca usytuowanego przy końcu Rua da Bandeira, 20 minut na północny wschód od centrum. W pozostałe dni w roku podróżni powinni raczej udać się do położonego bliżej centrum przystanku autobusowego przy Ayenida Combatentes da Grandę Guerra, na południowym krańcu Largo 5 de Outubro, lub też do przystanków umiejscowionych dalej na wschód, przy porcie jachtowym. Autobusy do Hiszpanii kursują na trasie wzdłuż wybrzeża do Yigo w Galicji (z Yiana do Castelo pn.-sb. o 12-00 i 17.30). Dworzec kolejowy położony jest przy północnym końcu Avenida dos Combatentes da Grandę Guerra. Droga prowadzi przez centrum miasta i dalej nad rzek? do Largo 5 de Outubro. W sezonie na dworcu czynne jest biuro informacji tury- VIANA DO CASTELO - INFORMACJE PRAKTYCZNE / 315 cznej (o258824971 lub 258822660; 20 YI-20 VIII pn.-sb. 9.00-18.00, nd. 9.30-12 30). Główny oddział biura (pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.30-18.00, nd. 9.30-12.30) ma woj? siedzibę w centrum, przy Rua do Hospital Yelho, obok Praga da Erva (należy S'ć w dół alei i przy znaku informacyjnym skręcić w lewo). Budynek biura pochodzi ' 1468 r. i początkowo pełnił rolę zajazdu, w którym zatrzymywali się pielgrzymi jrodze do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Później mieścił się w nim szpital. Personel biura dysponuje dobrymi mapami i broszurami obejmującymi trasy pieszych wycieczek w rejonie Serra da Arga, znanym przede wszystkim z młynów wodnych. Regionalne biuro informacji turystycznej (n258820270, fax 258829798, rtam@niail.telepac.pt) mieści się w zamku. Noclegi Większość pensjonatów znajduje się nieco za centrum, na prawo od głównej ulicy. W lecie, zwłaszcza w czasie pielgrzymki (romańa), do najtańszych należą noclegi na kwaterach prywatnych. W oknach domów umieszczone są tabliczki informujące o pokojach do wynajęcia. O szczegóły należy pytać w biurze informacji turystycznej, dysponującym listą kwater prywatnych (moradias tuństicas}. Jeśli pobyt w mieście przypada na czas obchodów lokalnych świąt, trzeba przygotować się na zapłacenie od 5000 do 8000 esc. za pokój (w pozostałe dni w roku ten sam pokój kosztuje już tylko 3000 esc.). Warto pamiętać, że pokoje z oknami wychodzącymi na ulicę latem są narażone na hałas, szczególnie w weekendy, ze względu na zamiłowanie mieszkańców do sportu motorowego. Turyści podróżujący samochodami mają też do wyboru noclegi na pięknie położonych farmach lub w wiejskich rezydencjach (o szczegóły należy pytać w biurze informacji turystycznej). Nocleg w pensjonatach położonych za miastem jest doskonałą okazją do zaznajomienia się z urokliwymi, wiejskimi okolicami. Warto również zapoznać się z ofertą obiecującego schroniska młodzieżowego, umieszczonego na Gil Eannes - pierwszym portugalskim statku- szpitalu, zacumowanym obecnie w porcie, w pobliżu Largo 5 do Outubro. Latem miejscowe pole kempingowe (Tr258322167, fax 258321946; nieczynne l XII- 1 5 I), prowadzone przez przedsiębiorstwo Orbitur, bywa przepełnione (minimalny czas pobytu w VII i VIII wynosi tydzień, w pozostałe miesiące dwa dni), a na dodatek nie należy do najtańszych. Pola kempingowe Orbitum z reguły nie są zbyt dobrze wyposażone - kemping w Yiana do Castelo nie stanowi pod tym względem wyjątku. Jego zaletą jest jednak to, że znajduje się przy plaży Cabadelo, jest ocienione pięknymi drzewami sosnowymi i dysponuje sześcioosobowymi domkami letniskowymi do wynajęcia ((r)). W lecie (od V do pół. IX) obok kempingu przejeżdżają wszystkie autobusy kursujące na plażę. Można też przeprawić się przez rzekę promem i dalej dojść na piechotę. Z postoju na kempingu INATEL mogą korzystać tylko członkowie stowarzyszenia. Hotel Aliansa, Ayenida Combatentes da Grandę Guerra (o258829498, fax 258825299). Budynek z XVIII w., nadal zachwycający stylowym urokiem. (r). Casa Grandę da Bandeira, Largo das Carmelitas 488, Rua da Bandeira, w pobliżu dworca autobusowego (w258823169). Urocza XVII-wieczna rezydencja z ogrodem, objęta planem Solaies K Poitugal. Oferuje jednak tylko trzy pokoje, dlatego konieczna wcześniejsza rezerwacja. (r). pesidencial Dolce Vita, Rua do Pocp 44, naprzeciwko biura informacji turystycznej ("258824860). Tanie, duże pokoje z łazienką na korytarzu. Śniadanie wliczone w cenę nocle- U' Na piętrze mieści się pizzeria. Ośrodek godny polecenia. (r). uetreiro, Rua Grandę 14/1, przy końcu głównej alei (w258822099, fas 258820402). i J | ,mtliei ^możnych turystów. Wspólne łazienki w korytarzu, ale za to przytulna atmosfera "obre dania w restauracji na dole. (r). 316 / MINHO Residencial Jardirn, Largo 5 de Outubro 68 ("258828915, fax 258828917). Położona nad ką rezydencja oferuje czyste, ładnie umeblowane pokoje z łazienką i TV. Niektóre i?" z balkonem i pięknym widokiem z okna. Niedrogo, zważywszy, że w cenę wliczone \K> i 'e te śniadanie. (r). ' l ol* Residencial Laranjeira, Rua General Luis do Rego 45, niedaleko głównej alei (a2588229 fax 258821902). Małe, ale przyjemne i wygodne pokoje z łazienką; miła atmosfera i śn' j'' nią wliczone w cenę noclegu. (r). a~ Residencial Magalhaes, Rua Manuel Espregueira 62 (w258823293). Pokoje dwu- i trzyosobow niektóre z łazienką. Tradycyjne umeblowanie, szczególnie piękne są oparcia łóżek, rzeźbione z cię ^' nego drewna. W pokojach z tyłu budynku może dokuczać hałas i raczej należy ich unikać. (r) * Estalagem Melo Alvim, Av. Conde da Carreira 28 ("258808200, fax 258808220). XVl-wie czna rezydencja typu solai, wspaniale odremontowana w stylu modernistycznym. Doskonal obsługa i dobra restauracja. (r). Pousada do Monte de Santa Luzia, Monte de Santa Luzia, tuż obok bazyliki (s"258828889 fax 258828892). Luksusowy hotel odremontowany w stylu art deco, oferujący najdroższe, naj-wygodniejsze i najlepiej urządzone pokoje w mieście. Hotelowa restauracja pozostawia jednak wiele do życzenia i nie dorównuje atmosferze panującej w Estalagem Melo Avim. (r). Quinta do Pac.o d'Anha, Vila Nova de Anha, 3 km na południe od miasta, przy drodze N3 do Esposende i dalej na południe (o258322459, fax 258323904). Posiadłość objęta planem Mores de Portugal. Dom otoczony jest winnicami, można zatem skosztować domowego wina. Do wynajęcia cztery apartamenty z małą kuchnią. (r). Residencial Terra Linda, Rua Luis Jacome 11-15 |w258828981). Przeciętny hotel, ale za to przemiła obsługa. Najtańsze są pokoje bez łazienek. (c). Pensao Yiana Mar, Av. dos Combatentes da Grandę Guerra 215 ("258828962). Kolejne godne polecenia miejsce z barem i ogrzewanymi w zimie pokojami, z których te droższe mają łazienkę. Przytulny bar. Latem nadmiar gości lokowany jest w dwóch przylegających do pensjonatu przybudówkach. (D-(r). Residencial Yianense, Av. Conde da Carreira 79, blisko dworca kolejowego (w258823118). Wygodne i czyste pokoje, ale restaurację lepiej sobie darować. (r). Gastronomia Jak przystało na miejscowość wczasową, miasto dba o podniebienia przyjeżdżających tłumnie turystów. Oprócz niewielkich lokali, w których stołują się miejscowi, w Via-na najwięcej jest restauracji. Wszystkie są wyśmienite, muszą bowiem dogodzić najliczniej goszczącej w nich wybrednej, portugalskiej klienteli. Wiele do życzenia pozostawia zadziwiająco powolna i obojętna obsługa. Przy Rua Prior do Crato znajduje się mnóstwo tanich kawiarni oraz kilka restauracji. Parę godnych polecenia restauracji mieści się też w pensjonatach. Na wschodnich obrzeżach miasta, przy Rua Martim Yelho, codziennie odbywa się targ, na którym można się zaopatrzyć w prowiant. Casa D'Armas, Largo 5 de Outubro 30. Ekskluzywna restauracja w uroczym budynku. Ceny wysokie. Cozinha das Malheiras, Rua Gago Coutinho 19 (u258823680; zamkn. wt.|. Najwyższej jakości dania, dobra obsługa, a przy tym ceny wcale niewygórowane (dania obiadowe 1500--2000 esc.). Szczególnie smaczne potrawy to: pieczony wargacz, koźlę, arroz de marisco ipa-pas de sarrabulho ze smażoną wieprzowiną (ro/óes). Dolce Vita, Rua do POC.O 44 (czynna od 19.30). Włoska kuchnia - pyszne pizze i spaghetti. Nie można przegapić wyśmienitych win. Już od 20.00 należy się spodziewać kolejek do stolików. Pensao Guerreiro, Rua Grandę 14 (zamkn. czw.). Nie należy się zniechęcić dość prymitywnie opracowanym menu, nastawionym głównie na turystów. Smaczne i raczej niedrogie dania/ VIANA DO CASTELO / 317 ogromne porcje carne de porco a alentejana (gulasz z wieprzowiny z dodatkiem owoców w <^n\ Pyszne jest także koźlę w winie i kałamarnica. ]- ' Mai, Largo Infante D. Henriąues l, nad morzem, niedaleko zamku. Wymarzone miej-di smakoszy potraw z owoców morza. Marisluer*a/ Rua General ^uis ^° ^eS° 36. Dobrze przyrządzone, obfite porcje, niestety, ^epska obsługa. Tres Arcos, Largo Joao Tomas da Costa 25, naprzeciwko Jardim Marginal (zamkn. pn). uważana za najlepszą restaurację w mieście. Przepyszne dania, duży wybór Yinhos verdes bar Przy który111 P°daje się tańsze jedzenie, głównie przysmaki z owoców morza i potrawy 1 'ndyka- Stolik należy zarezerwować wcześniej. ns Tres Potes, Beco dos Fornos 7 (n258829928; zamkn. pn.). Najwięcej gości przybywa w leje gdy odbywają się tu pokazy tańców narodowych i koncerty muzyki na żywo. Dobre, ale stosunkowo drogie potrawy regionalne (pełny posiłek co najmniej 3000 esc.). W lecie konieczna wcześniejsza rezerwacja. O Triangulo/ Rua dos Manjovos 14. Przyjemny, spokojny lokal specjalizujący się w daniach z owoców morza. Podaje się tu również przekąski. O Vasco, Rua Grandę (zamkn. nd.|. Proste, smaczne i niedrogie potrawy portugalskie. Viana's Restaurante, Rua Frei Bartolomeu dos Martires 179, niedaleko Avenida Campo do Ca-stelo. Najlepsze miejsce na zjedzenie wyśmienitych dań bacalhau (z suszonego i solonego dorsza). Rozrywka i życie nocne Zabawa w czasie mmańas, czyli odpustów, nie jest jedynym sposobem na spędzanie wieczoru. Na kawę lub nocne rozmowy przy piwie najlepiej wybrać się do jednej z kawiarni przy końcu głównej alei. Osoby tryskające energią mogą wyszaleć się w kilku miejscowych klubach nocnych. Informacje o wydarzeniach kulturalnych zamieszczone są w miesięczniku Agenda Cuhuial, wydawanym przez władze miejskie. Egzemplarz gazety jest do wglądu w biurze informacji turystycznej, którego obsługa również służy wiadomościami na ten temat. Filmy wyświetlane są w kinie Yerde Yiana (Praga 1° de Maio). Repertuar teatru Municipal Są de Miranda (ir258822644|, przy Rua Major Xavier da Costa, drukowany jest w wydawanej przez teatr broszurze Teatro do Norestre. Pastelaria Brasileira, Rua Sacadura Cabral. Licząca prawie sto lat kawiarnia z cukiernią i własną piekarnią. Smaczną kawę pije się tu na stojąco. Girassol Cafe, Jardim Marginal (czynne tylko do 19.00). Najlepsze miejsce na bica (kawa espresso z dużą ilością cukru). Glamour, Rua da Bandeira 177-183. Modny i stylowy bar z nocnym klubem. Na parkiecie króluje muzyka soul, blues i salsa. Pastelaria Paris, Avenida dos Combatentes da Grandę Guerra. Pyszne ciastka, stół bilardowy i czyste toalety! Disco-Pub-Clube-Viana Soi, Rua dos Manjovos, niedaleko Largo Vasco da Gama, przy hotelu Viana Soi (czynne od godzin popołudniowych do 3.00, sb. do 4.00). Najwięcej młodzieży Przychodzi w lecie. Informator_____________________ APteki Nelsina, Praga da Republica; Central, Rua Manuel Espregueira. Informacje o dyżurach nocnych można znaleźć w biurze informacji turystycznej. anki Największe banki mają swoje siedziby na Praca da Republica oraz przy głównej alei. 318 / MINHO Basen kąpielowy Można korzystać z basenu w hotelu Parąue (Parąue da Goliza, na wschód od rzeki, za torami kolejowymi). Kąpielisko miejskie znajduje się przy Avenida 28 de Setem bro (trzeba się jednak upewnić w biurze informacji turystycznej, czy po dłuższej przerwie je już czynne). Książki i prasa Sprzedaż książek w języku angielskim prowadzi Livraria Bertrand, Rua Saca dura Cabral. Prasa międzynarodowa jest do nabycia w kiosku na rogu Praca da Republica Pływalnia Miejska pływalnia - Av. Capitao Gaspar de Castro, 700 m ulicą odchodzącą od Ru Emidio Navarro na wschód. Policja Komisariat - Rua de Aveiro |"258822022). Poczta Urząd pocztowy mieści się naprzeciwko dworca kolejowego, przy Avenida dos Cornba-tentes da Grand Guerra; rozmowy międzynarodowe w biurze portugalskiego Telecomu (po Sa. siedzku). Rejsy wycieczkowe W mieście organizowane są wycieczki w górę rzeki Lima. Statki odpływają z przystani przy końcu głównej alei. Cena biletu zwykle wynosi około 3000 esc. od osoby choć można się targować. Sport Kilka przedsiębiorstw wypożycza sprzęt do surfingu razem z kombinezonem w cenie około 5000 esc. za dobę. Warto skorzystać z oferty: Associagao de Windsurf do Norte jw weekendy ma swoją siedzibę na Praia do Cabadelo), Omni Surf Snop (Rua do POC.O 38-42; "258820024; wypożycza także rowery górskie) oraz Surf Club de Yiana (w Centra Comercial - centrum handlowym; Praga 1° de Maio; "966221092 - komórkowy). W tym ostatnim miejscu można pobierać lekcje indywidualne (2000 esc. za godz.). Wycieczki łodziami i spływy kajakowe organizowane są przez Amigos do Mar (Associagao Civica Internacional para a De-fesa do Mar), Apartado 533, 4900 Viana do Castelo (członkostwo, za które należy zapłacić 3000 esc. uprawnia do darmowego korzystania z oferty stowarzyszenia; trzeba zadzwonić dwa dni wcześniej przed planowanym- przyjazdem i nie zapomnieć o dwóch zdjęciach paszportowych; tr258827427). Godnym polecenia organizatorem aktywnego wypoczynku wodnego jest też Clube Nautico de Viana (Lugar de Agracosa, Meadela; "258842165 lub 258827652). Wycieczki rowerowe figurują w ofercie Puraventury, Rua da Pedela, Vila Nova de Anha (•253251287). Szpital Avenida 25 de Abril (w258829081). Taksówki Postój taksówek znajduje się przy Avenida dos Combatentes da Grandę Guerra. Wypożyczalnie samochodów Avis (Rua do Gontim; c258823598), Hertz jAvenida Conde da Carreira; "258822250). Z Yiana do Moledo Biegnąca na północ od Yiana linia kolejowa ciągnie się wzdłuż wybrzeża aż do miejscowości Caminha. Trasę w obie strony pokonują dziennie dwa pociągi, zatrzymuj^ ce się we wszystkich mijanych po drodze wioskach, w tym w Carrego, Afife/ Ge / Vila Praia de Ancora i Moledo do Minho, z których można się dostać na P'^aie',I" małże nieuczęszczane plaże. Autobusy kursują na tej trasie 14 razy dziennie od r niedziałku do piątku (w weekendy 5). Pokonanie trasy pieszo zajmuje około dw dni i wiąże się z noclegiem na wydmach w Afife, 10 km na północ od Yiana. Carrego, Afife i Gelfa której Niewielka wioska CARRECJO leży kilka kilometrów na wschód od plaży, Vj^ . st znajduje się baro-kawiarnia, toalety i prysznice. AFIFE, 2 km dalej na poin równie miłą miejscowością, z fortem, kilkoma kawiarniami i kasynem. M° Z VIANA DO MOLEDO / 319 nesidencial Compostela (a 258981590, fax 258981244; (D) znajduje się przy głównej drodze, na północ od zakrętu prowadzącego na plażę. Jest tam również restauracja, le lepiej skorzystać z dwóch lokali gastronomicznych przy plaży. Jeżeli szuka się bardziej malowniczego miejsca na nocleg, budynkiem typowym dla Minho jest Casa do Penedo (te 258981474; (r)) - śliczna posiadłość z kamienia, z widokiem na morze, położona l km ^ południe od dworca, w ogrodzie, na zboczu wzgórza. Do wydm, w szczególności do wspaniałych, szerokich plaż, można dotrzeć na piechotę z wioski P° 1 5" 10 minutach. Najmniej uczęszczane odcinki rozciągają się na południu. W GELFA, pomiędzy Afife a Vila Praia de Ancora, wśród sosen znajduje się kem-oing (" 25891 1537, od pół. III do pół. X codz., pozostałe miesiące tylko w weekendy), ale ponieważ leży on przy dworcu kolejowym od strony lądu, na plażę jest dość daleko. Viia Praia de Ancora Hastępnym większym przystankiem na trasie kolejowej wzdłuż wybrzeża jest VILA PRAIA DE ANCORA, położona 6 km od Afife. Jest to prawdziwa miejscowość wypoczynkowa (większa niż inne), do której w weekendy i latem tłumnie przyjeżdżają mieszkańcy regionu. Wspaniała plaża (wzdłuż torów kolejowych) jest osłonięta przez wzgórza i ciągnie się do pięknego ujścia rzeki, gdzie z przyjemnością można pływać nawet wtedy, gdy wieje mocna bryza znad Atlantyku. Plaży strzegą dwa forty: Fortim de Cao (na południe od ujścia rzeki) i lepiej zachowany Forte de Lagartełra (po stronie północnej, tuż obok małego portu rybackiego). Dworzec kolejowy w Vila Praia, nazywany Ancora-Praia, jest jedyną stacją, na której zatrzymują się pociągi ekspresowe na trasie Yiana do Castelo-Caminha. Na Largo da Estacao mieści się dobrze oznakowany dworzec autobusowy, w którym swoją siedzibę ma również biuro informacji turystycznej (w258911384; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.00-18.00). Obsługa biura udziela informacji m.in. na temat trasy 5 -kilometrowe j pieszej wycieczki obejmującej Cmdade de Ancora, czyli ruiny osady 2 epoki brązu, datowanej na I w. Zaczyna się ona na placu Santa Maria de Ancora, 2 km w głąb lądu. Znalezienie noclegu na kilka dni nie jest trudne. Można wybrać: Hotel Meira (-o 258911111, fax 258911489, hotel.meira@mail.tdepac.pt; (r)), przy Rua 5 de Outubro 56; tańszy Albergańa Quim Barreiros (^258959100, fax 258959109; (D), przy Av. Dr. Ramos Pereira, nad samym morzem, za dworcem kolejowym; lub kwatery prywatne ((r)-" *^*nr*ln"n ł-lrllł-i-i TlTTlro b- r\A l • ' ma v edo (" 258981474; (r)) - śliczna posiadłość z kamienia, z widokiem na morze, po- 'o szc , 15-10 minutach. Najmniej uczęszczane odcinki rozciągają się na południu. 'ona l krn na POUKmie od dworca, w ogrodzie, na zboczu wzgórza. Do wydm, szczególności do wspaniałych, szerokich plaż, można dotrzeć na piechotę z wio- Basen kąpielowy Można korzystać z basenu w hotelu Parąue (Parąue da Goliza, na \ys L od rzeki, za torami kolejowymi). Kąpielisko miejskie znajduje się przy Avenida 28 de Set bro (trzeba się jednak upewnić w biurze informacji turystycznej, czy po dłuższej przerwie^ już czynne). 'est Książki i prasa Sprzedaż książek w języku angielskim prowadzi Livraria Bertrand, Rua s dura Cabral. Prasa międzynarodowa jest do nabycia w kiosku na rogu Praca da Republica ^ Pływalnia Miejska pływalnia - Av. Capitao Gaspar de Castro, 700 m ulicą odchodzącą od Ru Emidio Navarro na wschód. a Policja Komisariat - Rua de Aveiro (w258822022). Poczta Urząd pocztowy mieści się naprzeciwko dworca kolejowego, przy Avenida dos Comba tentes da Grand Guerra; rozmowy międzynarodowe w biurze portugalskiego Telecomu (p0 S9 siedzku). Rejsy wycieczkowe W mieście organizowane są wycieczki w górę rzeki Lima. Statki odpływa-ją z przystani przy końcu głównej alei. Cena biletu zwykle wynosi około 3000 esc. od osoby choć można się targować. Sport Kilka przedsiębiorstw wypożycza sprzęt do surfingu razem z kombinezonem w cenie około 5000 esc. za dobę. Warto skorzystać z oferty: Associacao de Windsurf do Norte |w weekendy ma swoją siedzibę na Praia do Cabadelo), Omni Surf Shop (Rua do Poco 38-42' n258820024; wypożycza także rowery górskie) oraz Surf Club de Viana (w Centro Comercial - centrum handlowym; Praga 1° de Maio; o966221092 - komórkowy). W tym ostatnim miejscu można pobierać lekcje indywidualne (2000 esc. za godz.j. Wycieczki łodziami i spływy kajakowe organizowane są przez Amigos do Mar (Associac,ao Ciyica Internacional para a De-fesa do Mar), Apartado 533, 4900 Yiana do Castelo (członkostwo, za które należy zapłacić 3000 esc. uprawnia do darmowego korzystania z oferty stowarzyszenia; trzeba zadzwonić dwa dni wcześniej przed planowanym-przyjazdem i nie zapomnieć o dwóch zdjęciach paszportowych; "258827427). Godnym polecenia organizatorem aktywnego wypoczynku wodnego jest też Clube Nautico de Viana (Lugar de Agracosa, Meadela; B258842165 lub 258827652). Wycieczki rowerowe figurują w ofercie Puraventury, Rua da Pedela, Vila Nova de Anha (w253251287). Szpital Ayenida 25 de Abril (o258829081). Taksówki Postój taksówek znajduje się przy Ayenida dos Combatentes da Grandę Guerra. Wypożyczalnie samochodów Avis (Rua do Gontirri; W258823598), Hertz (Ayenida Conde da Carreira, tr258822250). Z Viana do Moledo Biegnąca na północ od Yiana linia kolejowa ciągnie się wzdłuż wybrzeża aż do miejscowości Caminha. Trasę w obie strony pokonują dziennie dwa pociągi, zatrzymujące się we wszystkich mijanych po drodze wioskach, w tym w Carrego, Afife, Gelfa, Vila Praia de Ancora i Moledo do Minho, z których można się dostać na piękne, niemalże nieuczęszczane plaże. Autobusy kursują na tej trasie 14 razy dziennie od poniedziałku do piątku (w weekendy 5). Pokonanie trasy pieszo zajmuje około dwóch dni i wiąże się z noclegiem na wydmach w Afife, 10 km na północ od Yiana. Carreęo, Afife i Gelfa Niewielka wioska CAKRECO leży kilka kilometrów na wschód od plaży, przy którei znajduje się baro-kawiarnia, toalety i prysznice. AFIFE, 2 km dalej na północ, jest równie miłą miejscowością, z fortem, kilkoma kawiarniami i kasynem. Nowoczesny w , ning l0 25891 1537, od pół. III do pół. X codz., pozostałe miesiące tylko w weekendy), ale ponieważ leży on przy dworcu kolejowym od strony lądu, na plażę jest dość daleko. Vila Praia de Ancora Następnym większym przystankiem na trasie kolejowej wzdłuż wybrzeża jest VILA PRAIA DE ANCORA, położona 6 km od Afife. Jest to prawdziwa miejscowość wypoczynkowa (większa niż inne), do której w weekendy i latem tłumnie przyjeżdżają mieszkańcy regionu. Wspaniała plaża (wzdłuż torów kolejowych) jest osłonięta przez wzgórza i ciągnie się do pięknego ujścia rzeki, gdzie z przyjemnością można pływać nawet wtedy, gdy wieje mocna bryza znad Atlantyku. Plaży strzegą dwa forty: Fortim de Cao (na południe od ujścia rzeki) i lepiej zachowany Forte de Lagarteira (po stronie północnej, tuż obok małego portu rybackiego). Dworzec kolejowy w Vila Praia, nazywany Ancora-Praia, jest jedyną stacją, na której zatrzymują się pociągi ekspresowe na trasie Yiana do Castelo-Caminha. Na Largo da Estac,ao mieści się dobrze oznakowany dworzec autobusowy, w którym swoją siedzibę ma również biuro informacji turystycznej ("258911384; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.00-18.00). Obsługa biura udziela informacji m.in. na temat trasy 5-kilometrowej pieszej wycieczki obejmującej Cividade de Ancora, czyli ruiny osady z epoki brązu, datowanej na I w. Zaczyna się ona na placu Santa Maria de Ancora, 2 km w głąb lądu. Znalezienie noclegu na kilka dni nie jest trudne. Można wybrać: Hotel Meira (o 258911111, fax 258911489, hotel.meira@mail.telepac.pt; (r)), przy Rua 5 de Outubro 56; tańszy Albergaria Quim Barreiros (o258959100, fax 258959109; (r)), przy Av. Dr. Ramos Pereira, nad samym morzem, za dworcem kolejowym; lub kwatery prywatne ((r)-(r)), które pomaga znaleźć biuro informacji turystycznej. Na plaży, obok Fortim de Cao, znajduje się nielegalny kemping. Legalnie można skorzystać z oferty Partjue de Campismo do POQO (a258912697; recepcja 8.00-12.30 i 14.00-22.00, zamku. 15 X-15 III), położonego 1,5 km od miasta, na południowym brzegu rzeki Ancora. Oferuje on m.in. zorganizowane spływy kajakowe. Jest tu wiele restauracji, w których serwowane są dania ze świeżych ryb. Warto odwiedzić Restaurante Fonte Nova (w pobliżu kościoła przy Rua Miguel Bombarda) oraz Restaurante Central (naprzeciwko dworca kolejowego) . W obu lokalach ceny posiłków wynoszą około 2000 esc. Z kolei Restaurante Mar Gelfa (czynna VI-IX), do której można dojść po 20 minutach wzdłuż plaży (na południe), słynie nie tylko z jelenia, ale i z możliwości podziwiania zachodów słońca. do Minho TOLEDO DO MINHO, położone na północ od Vila Praia de Ancora, jest ostatnim ttuejscem, w którym podróżujący pociągiem mają szansę na kąpiel w morzu. Miejscowość jest podobna do Vila Praia i również posiada w połowie zniszczony fort sto-fócy na długim, piaszczystym cyplu, jakby strzegł rzeki. Miejscowość ta jest najchęt-le) odwiedzana przez Portugalczyków. Jeżeli zmierza się do Caminhy, Yalency czy VILA NOVA DE CERVEIRA / 321 320 / MINHO nawet do Hiszpanii, można się tu zatrzymać, pospacerować po plaży i wsiąść do stępnego pociągu. Tych, którzy chcą zostać na dłużej może skusić położony d0" j nie w pobliżu dworca kolejowego (przy Rua Eng. Sousa Rego 125) Pensao M (^258721505, fax 258721518; (c)), oferujący dobrze wyposażone pokoje. W znale^ niu noclegu na kwaterach prywatnych pomaga mieszczące się nad samym rnorz e biuro informacji turystycznej (pn.-pt. 9.30-12.30 i 14.30-18.00). Na posiłekzapr* sza dobra Restaurante O Lagar, usytuowana nad brzegiem morza, gdzie jest też kilt przyzwoitych barów serwujących przekąski. a WZDŁUŻ RZEKI MINHO W Moledo linia kolejowa skręca i prowadzi dalej wzdłuż wyznaczonej przez rzekę Minho naturalnej granicy z Hiszpanią. Pierwszą z nadrzecznych miejscowości jest urocza Caminha, gdzie warto zatrzymać się na noc lub, oczekując na pociąg, wstąpić do jednej z przyjemnych restauracji. Jadąc dalej, przejeżdża się przez kilka starych, warownych miast, których mury obronne strzegły niegdyś północnej granicy Portugalii. Ostatnią stacją jest Yalenga do Minho. W tej zdecydowanie najpiękniejszej z mijanych miejscowości znajduje się przejście graniczne do Hiszpanii; co tydzień odbywa się też słynny w całej okolicy targ. Najbardziej malowniczy krajobraz otacza jednak Mongao i Melgajo - miasta położone na wschód od Yalengy. Można do nich dojechać tylko autobusem. W obu miejscowościach znajdują się przejścia graniczne. Caminha_______________ Leżąca przy ujściu rzeki Minho CAMINHA, przez którą dodatkowo przepływa rzeka Coura, jest niewielkim portem rzecznym. W mieście przetrwało do dziś kilka zabytków, skupionych głównie wokół centralnej Praga Conselheiro Silva Torres (zwanej popularnie Largo Terreiro). Nad znajdującą się na środku placu ogromną fontanną górują zwieńczone blankami mury ratusza i renesansowa wieża zegarowa. Najbardziej wyróżniającą się budowlą jest jednak Igreja Matriz (kościół parafialny), położona w odległości kilku minut od placu (w kierunku rzeki). Należy iść ulicą prowadzącą pod łukiem koło wieży zegarowej i minąć biuro informacji turystycznej (tó58921952; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00). Kościół, otoczony starymi murami miasta, został zbudowany pod koniec XV w., kiedy Caminha rywalizowała z Porto o miano największego portu rzecznego. Świątynia jest zamknięta, warto jednak fo-szukać osoby mającej klucze. Wnętrze kościoła zdobi bowiem przepiękny sufit, będący jednym z rzadkich przykładów zastosowania stylu manuelińskiego w północne] Portugalii. Godne uwagi są też rzeźbione postaci na dwóch renesansowych wejściach (jedna z nich wskazuje palcem Hiszpanię). Doskonałym sposobem na umilenie pobytu w Caminha jest wycieczka na wysp? Fortaleza da Insua, oddaloną o kilka kilometrów na południe od miasta. Miejscowi rybacy w każdą niedzielę organizują rejsy z Foz do Minho na wyspę. Jeśli ktoś ch# się dostać na Fortaleza w tygodniu, musi skontaktować się dzień wcześniej z pryW'' nym przewoźnikiem o nazwisku António Garrafao (o drogę do jego domu należy PY tac w Cafe Valadares). António zgodzi się na uruchomienie swej łodzi, pod warunkiem, że uda się zebrać większą (i zamożną) grupę chętnych. Miłośnicy aktywni moczynku/ a w aa*^^^(tm)^ "r~-.. ..--,-, r",,""" ".-.-.._..__ __, A fluente Desporto e Naturaleza (Lugar da Sentinela, 5 km na wschód w Lanhe-reffl 258727017), które oferuje rejsy wycieczkowe, "kajakowe safari" (codz. o 10.00 'as'.^g) wyprawy na rowerach górskich, rafting, żeglowanie i surfing (każda z tych p^ernnośa kosztuje 5000 esc.). informacje praktyczne N lepsze zakwaterowanie w mieście, a także możliwość skorzystania z basenu kortów tenisowych, oferuje nowy, czterogwiazdkowy Hotel Porta do Soi Lj258722340, fax 258722347; (r)), Avenida Marginal, przy wjeździe do miasta od trony południowej. Nocleg można także znaleźć w jednym z trzech pensjonatów: stosunkowo drogim Residencial Arca Nova (o258721590, fax 258721591; (c)), niedaleko dworca kolejowego, na Largo Sidónio Pais; nieco starszym i tańszym Pensao Rio Coura (o258921142; (r)), Avenida Saraiva de Carvalho; oraz przytulnym Residencial Galo d'0uro (0258921160; (c)), Rua da Corredoura 15, zaraz obok głównego placu. jeśli wszystkie miejsca są już zajęte, można wynająć kwatery prywatne (informacji udziela biuro informacji turystycznej lub obsługa restauracji Pem de Caminha - zob. niżej) albo zatrzymać się w Casa do Esteiró (o258921356; (c)), przy drodze prowadzącej do miasta. Piękna rezydencja z ogrodem objęta jest planem Solares de Portugal, niestety do wynajęcia są tylko dwa apartamenty. W pobliżu Caminha znajdują się dwa pola kempingowe. Lepsze warunki oferuje Yilar de Mouros (s258721595, fax 258/721214, pnvm.anta@cartaopostal.com; czynny cały rok), położony niedaleko wąwozu. Na gości czeka basen, korty tenisowe i domki letniskowe do wynajęcia ((r)-@). Do kempingu dwa razy dziennie kursują autobusy odjeżdżające sprzed kawiarni, 200 m na lewo od dworca. Drugie pole kempingowe to zwykle zatłoczony Orbitar ("258921295, fax 258921473; zamkn. l XII-15 I), leżący pomiędzy rzeką a morzem, naprzeciwko Fortaleza da Insua, 2 km na południe od miasta. Z przystanku koło ratusza kursują tam trzy autobusy dziennie (pn.-pt.). Najlepsze kawiarnie i restauracje skupione są wokół głównego placu. Warto polecić dania regionalne w Sporting Clube O Caminhense, pyszne pizze w gwarnej Pem de Caminha oraz smaczne śniadania w Confeitańa Colmeia. Dobre, choć o wiele droższe potrawy serwuje się w Adega do Chico, przy Rua Yisconde de Sousa Rego 30 (należy iść w górę na prawo od placu, za wieżę zegarową). Do La Guardia w Hiszpanii można przeprawić się promem, który wypływa z portu przy moście na rzece Coura. Latem rejsy odbywają się co godzinę od 8.00 do 19.00 (120 esc., przewóz samochodów bezpł.), ale zimą harmonogram często ulega zmianie. yjlajJoyą de Ceryeira_________ Dp YILA NOYA DE CERYEIRA - starego warownego miasta, oddalonego o 11 km na Północny wschód od Caminha - kursuje siedem pociągów dziennie. Tory kolejowe bjegną wzdłuż rzeki Minho. Co pół godziny (latem 8.30-20.55, zimą 8.30-19.25) od- Piywają stąd promy (60 esc., przewóz samochodu 280 esc.) do miejscowości Goyan w hiszpańskiej Galicji. Dzięki dogodnemu połączeniu promowemu, do Yila ściągają odziennie na zakupy tłumy Hiszpanów. Mimo to miasto nie utraciło swego uroku Przytulnej atmosfery, której może mu nawet pozazdrościć większa i bardziej popu- arna ^alenga, położona dalej na wschód. W Yila ma swoją siedzibę szkoła plastycz- a' o czym świadczą eksponowane w wielu miejscach dzieła sztuki nowoczesnej. 322 / MINHO VALENfA DO MINHO I OKOLICE / 323 W Solar dos Castros - dawnej rezydencji na Praga da Liberdade - mieści się Ok nie centrum sztuki. Z tyłu, w pięknym ogrodzie znajduje się biuro informacji tu ^ stycznej (o251795787; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00). Nieco dalej, równi' w niewielkim ogrodzie, wznosi się niezwykła rzeźba - trójnożny statyw podtrzyni jacy kawałek skały. Kompozycja ta stała się symbolem miejscowego festiwalu szt ki, odbywającego się co dwa lata w sierpniu lub wrześniu. Wystawiona przy wejść'' do Solar dos Castros kamienna rzeźba, ukazująca rozmawiające grupy mężczy^ zdobyła w 1984 r. pierwszą nagrodę. ' Informacje praktyczne Vila Nova de Cerveira ma dobre zaplecze noclegowe. Najmniej zamożni turyści rno gą się zatrzymać w przyjemnym schronisku młodzieżowym (a/fax 251796113; ist nieje możliwość korzystania z kuchni i tarasu), położonym na Largo 16 de Feyerei-ro 21. Niektóre pokoje są dwuosobowe i mają własne łazienki (CD). Najdroższe noclegi oferuje przepiękna Pousada de Dom Dinis (tr251795601, fax 251795604; (c)j, zbudowana przy starej fortecy, nad wałami obronnymi. Choć sama rezydencja nie ma war-tości historycznej, spędzenie nocy w tak niezwykłym otoczeniu na zawsze pozostaje w pamięci. Mieszcząca się w Dom Dinis restauracja uchodzi za najlepszą w mieście Zakwaterowanie po umiarkowanych cenach można znaleźć w Residencial Rainha Santa Isabel ("/fax 251796227; (c)), przy Rua Herois do Ultramar. Z okien niektórych pokoi rozciąga się przepiękny widok na rozlewisko rzeki. Na posiłki najlepiej pójść do Cafe Restaurant Central, na Largo 16 de Fevereiro, a miłośnicy życia nocnego mogą wybrać Barril Bar, tuż przy głównym placu. Yalenga do Minho i okolice______ Położona na granicy z Hiszpanią YALENĘA DO MINHO (zwykle określana jako Va-lenc,a) od kilku lat cieszy się dużą popularnością wśród turystów. Na wzgórzu nad rzeką rozciąga się zdumiewającej wielkości Stare Miasto, otoczone XVII-wiecznymi fortyfikacjami. Na dole, w cieniu zabytkowej architektury, wyrastają nowoczesne zabudowania. Malownicze trasy spacerowe prowadzą brzegiem rzeki oraz wzdłuż murów obronnych (trzeba uważać na studzienki kanalizacyjne) zaprojektowanych przez XVII-wiecznego francuskiego architekta wojskowego, Yaubana. Biegnąca od dworca kolejowego Rua das Antas dochodzi do ronda na Largo da Esplanada, w nowej części miasta. Dalej droga wiedzie pod górę do Starego Miasta, Idąc na wzgórze, trzeba skręcić nieco w prawo, aby po kilku minutach przejść przez Portas da Coroada, a następnie przez groblę na drugi brzeg fosy aż do Portas do Meto (środkowa brama bastionu obronnego). Można także skręcić w prawo już na Largo as Esplanada, a potem w lewo przed budynkiem biura informacji turystycznej. Tyra sposobem dociera się do położonego w starej części miasta Largo de Sao Joao. P'ac otoczony jest gmatwaniną wąskich, brukowanych uliczek, wijących się wzdłuż wyso" kich murów, zza których wyłania się piękna panorama miasta. Za dnia zabudowani* Starego Miasta zdają się ożywać. Kolorowe witryny sklepów z pamiątkami przyciaj^' ją tłumy kupujących, zwłaszcza turystów hiszpańskich przyjeżdżających na jednop dniowe zakupy. Najlepiej sprzedają się wyroby z lnu, ceramika oraz sprzęt elekt*0' niczny. Ta handlowa atmosfera pozbawia jednak miasto dawnego uroku i z K^° powodu wielu turystów decyduje się na pobyt w znacznie przyjemniejszym Tuy, P° stronie hiszpańskiej. Wieczorem, po zaniknięciu sklepów, Stare Miasto pustoszę)6 zamiera. Poza starówką jedyną wartą zwiedzenia atrakcją jest Museu (Muzeum Pożarnictwa; wt.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-18.00, sb. i nd. - "^'jj^oO; 200 esc.), mieszczące się na Largo 7 de Julho, w zabytkowej części mia-1 pobliżu Praga da Republica. Można w nim obejrzeć sprzęt gaśniczy, z którego sM' dyś korzystali tutejsi strażacy. R żciągaja.ca się na południe od murów obronnych nowa część miasta nie wyróż- . j niczym szczególnym, oprócz tego, że znajdują się tu wszystkie ważniejsze in- 1113 cię i sklepy. W każdą środę na zboczu poniżej murów Starego Miasta odbywa się Na większe zakupy najlepiej wybrać się do Garrafeira Yasco da Gama, na Lar- da Esplanada. Sklep oferuje duży wybór win, serów, czekolad i porto. Informacje praktyczne Dzięki złagodzeniu przepisów dotyczących przekraczania granic, przyjazd do Yalency z hiszpańskiego Tuy wiąże się jedynie z krótkim postojem pociągu (pomiędzy Yigo 1 Yalenga kursują dziennie trzy pociągi) na moście granicznym. Wielu turystów decyduje się nawet na pokonanie tej trasy pieszo. Yalenga jest końcową stacją pociągów kursujących z Porto przez Yiana do Castelo. Dalsza podróż na wschód lub na południe możliwa jest dzięki autobusom odjeżdżającym sprzed dworca kolejowego. Droga do Starego Miasta nie jest oznakowana i aby się tam dostać, należy skręcić w prawo od alei prowadzącej z dworca i iść w górę aż do skrzyżowania. Biuro informacji turystycznej (it251823374; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00; zimą do 17.30, nd. 9.30-12.30) mieści się w drewnianym budynku naprzeciwko małego parku. Choć obsługa nie służy zbyt wielką pomocą, można tu dostać mapy z zaznaczonymi trasami spacerowymi wokół starej części miasta oraz broszurę (500 esc.), w której wymienione są warte zwiedzenia romańskie kościoły i inne zabytki położone wzdłuż koryta rzeki Minho. Nieco bardziej ekscytujący sposób na zwiedzanie regionu proponuje Minho Infernal (Lugar da Pedreira 6, Ganfei; B966501329, fax 251824771) - biuro organizujące różne formy aktywnego wypoczynku. W jego ofercie są m.in. spływy kajakowe, wycieczki rowerowe, wyprawy samochodowe, a nawet zabawa "paint-ball" (symulowana obława z bronią z nabojami wypełnionymi farbą). Noclegi Na Starym Mieście można wynająć kwatery prywatne albo poszukać noclegu w jednym z niżej wymienionych miejsc. Casa do Po$o, Trav. da Gaviarra 4, za murami Starego Miasta (w251825235, fax 251825469). Luksusowa rezydencja (dawna przychodnia) prowadzona przez przedsiębiorstwo Privetur. Ośrodek sąsiaduje z równie pięknym schroniskiem (pousada), które oferuje jeszcze ładniejsze Pokoje i niezrównaną atmosferę. Do wynajęcia tylko pięć pokoi, zaleca się więc wcześniejszą rezerwację. (r). Hotel Residencial Lara, Rua de Sao Sebastiao, 300 m w górę wzniesienia idąc od Largo da Esplanada (w25 1 824348, fax 251824358). Niewielki, wygodny hotel w nowej części miasta, naprzeciwko obwarowań. Wszystkie pokoje z balkonem i TV. <3>. Hotel Yalenca do Minho, Av. Miguel Dantas, 500 m od dworca kolejowego (w251824211, ta* 2,51824321). Duży, ale mało przytulny hotel z restauracją i basenem; wszystkie pokoje 2 telefonem i TV. (r). Ponte Seca, Av. Dr. Tito Fontes, na wschód od obrzeży nowej części miasta 0). Idealne miejsce za niezbyt wysoką cenę. Jedyny minus to niezbyt dogodne pożenię. Z tylnych pokoi rozciąga się piękny widok na pola i góry. (r). *ksidencial Rio Minho, Largo da Estacao, naprzeciwko dworca kolejowego (n25 1 809240, 324 / MINHO I OKOLICE / 325 fax 251809248). Skromne, dość przestronne i niedawno odnowione pokoje, należące A tańszych w mieście. W cenę wliczono śniadanie, fest też dobra restauracja. (r). ° n4 Pousada de Sao Teotónio (*r251824242, Lax 251824397). Mieści się w fortecy, ale w t część budynku została wzniesiona stosunkowo niedawno. Jeśli kogoś nie stać na' drogie ? je, może wstąpić przynajmniej na drinka lub lunch do wyśmienitej restauracji Ink ?n -4000 esc. od osoby). (c). ' d(J(* Residencial Val-Flores, Rua de Sao Sebastiao, 200 m w górę wzniesienia idąc z Largo da E nada ("251824106, fax 251824129). Przyjemny, nowoczesny hotel w wieżowcu, oferujący łe i nieskazitelnie czyste pokoje, wszystkie z własną łazienką i telewizją satelitarną. (r). ma' Gastronomia Właściwie wszystkie restauracje w mieście można z czystym sumieniem poleci' gdyż konkurencja nie pozwala ani na windowanie cen, ani na obniżenie jakość' usług. Latem jednak lokale są bardzo zatłoczone ze względu na tłumy stołujących się w nich turystów. Do miejscowych specjalności należą: lampreia (minóg), cabrito l Sanftns (wielkanocne danie z koźlęcia), sdvel fiito (smażona aloza) i enguias a moda da Raposeira (danie z węgorza). Fortaleza, Rua Apolinario da Fonseca 5, tuż przy Portas do Meło. Nie jest tak drogo, jak na to wygląda. Specjalnością są potrawy z koziego mięsa, które można spożywać przy stolikach na zewnątrz. A Gruta, wewnątrz Portas do Meio. Restauracja z barem na wolnym powietrzu. Goście mają okazję przyglądać się przygotowywaniu zamówionych przez nich potraw. Mane, Edificio Sao Sebastiao, Av. Miguel Dantas, koło Largo da Esplanada ("251823402). Droga restauracja o doskonałej reputacji. Specjalność zakładu to arroz de lampreia (węgorz z ryżem). Monumental, wbudowana w mury miasta, wewnątrz Portas da Coroada. Słynie ze wspaniałego, ostro przyprawionego arroz de mańsco [ryż z owocami morza). Niedrogo. Restaurante Baluarte, Rua Sao Jose, w starej części miasta. Duży wybór dań z bacalhau \ (dorsza). Ceny niewysokie. Granica z Hiszpanią: Tuy______________ Zaledwie 1,5 km od Yalency, za mostem zaprojektowanym przez sławnego A.G. Eiffela, leży hiszpańskie miasto TUY. Wiele uroku dodaje mu stara zabudowa i kościół parafialny ozdobiony blankowaniem. Część miasta otoczona jest murami obronnymi, sprawiającymi wrażenie bardziej masywnych i wytrzymałych od obwarowań miasta Va-lenc.a. Mimo to w pierwszym angielskim przewodniku po Portugalii z 1885 r. (Mu-rray's) można było przeczytać, że "wystrzelone z Yalency pociski w sekundzie zrównałyby hiszpańskie mury z ziemią". Osoby nie planujące dłuższego pobytu w Hiszpanii powinny jednak poświęcić trochę czasu i zwiedzić rozciągającą się nad rzeką starą dzielnicę miasta. Spacer z Yalency do Tuy zabiera jedynie 30 minut. Wybudowanie mostu umożliwiło dojazd z Yalengy do Yigo samochodami lub pociągami. Miejscowość ta znajduje się w bliskiej odległości od Santiago de Compostela - niezwykle pięknego i uświetnionego wiekowymi tradycjami miejsca pielgrzymek w hiszpańskiej Galicji. W głąb lądu: Paredes de Coura____________ Wioska PAREDES DE COURA, oddalona o 28 km na południe od Yalency, jest podobno najstarszą miejscowością w Portugalii. Trochę trudno w to uwierzyć ze' nora ilość nowoczesnych zabudowań sfinansowanych przez powracających do du na ^jgrantów. Jadąc w głąb lądu do Ponte da Barca lub Ponte de Lima, warto nad-k13!" njeco drogi i zatrzymać się tu choćby na kilka godzin. Z usytuowanej na wzgó-Jozyc . jscffw0ści można podziwiać krajobraz podobny do alpejskiego. Białe wieże ko-^nv górują nad drzewami, pośród których kryją się domki przypominające *C1°kie dacze. Droga w dół prowadzi za boisko do położonego nad rzeką basenu. Co *>°'s w pierwszy weekend sierpnia całe Paredes de Coura żyje świętem - Festas do r nselho - w czasie którego odbywają się pokazy tańców regionalnych, procesja oraz Z Yalency do Paredes kursuje w dni robocze jeden autobus, jeden z Monęao i od , frfa d0 pięciu z Ponte de Lima. Najlepsze noclegi oferuje Pensao Migaelina i 251782103; (r)), położony przy Rua Miguel Dantas. Niedaleko, w budynku dawne-ń więzienia na Largo Yisconde Mouzelos, mieści się biuro informacji turystycznej fo251782105; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00). Mongao i okolice MONCAO, położone nad rzeką Minho, 16 km na wschód od Yalency, było niegdyś warownym miastem, o czym świadczą tylko ruiny dawnej granicznej fortecy. Z masywnej budowli pozostało jedynie główne wejście, fragment murów wznoszących się nad dworcem autobusowym oraz stroma promenada ciągnąca się na północ, wzdłuż tej części miasta, która położona jest nad rzeką. Niewielka ilość zabytków przypominających o dawnej świetności miasta sprawia, że nie cieszy się ono zbytnią popularnością wśród turystów. Wolą oni wycieczki do miejscowości leżących bardziej na zachód, a do Mongao przybywają jedynie w dzień targowy, w czwartek. Mimo to warto wygospodarować trochę czasu i zatrzymać się w mieście na dłużej. Można się udać do popularnego wśród starszych turystów nadbrzeżnego uzdrowiska, a spacer po pełnym uroku starym centrum pozwala wyobrazić sobie lepiej historię miasta, a także rolę jaką odegrały w niej dwie miejscowe kobiety. Statua i fontanna na Largo do Loreto wykonane zostały na cześć Deu-la-deu Mar-tins (imię można przełożyć jako "obdarzona przez Boga") - najsłynniejszej mieszkanki miasta i bohaterki wielu opowieści. Ludność XIV-wiecznego Mongao gnębiona była przez hiszpańskich najeźdźców. Długotrwałe oblężenie doprowadziło do tego, że mieszkańcy zaczęli przymierać głodem. Deu-la-deu, posłużywszy się wrodzonym sprytem i zdolnościami, które musiały zastąpić brak mąki, upiekła przepyszne ciastka. Zaniosła je do hiszpańskiego obozu i zaproponowała nieprzyjaciołom, że "jeśli potrzebują, upiecze ich jeszcze więcej". Przewrotny podstęp okazał się zbawienny. Zaskoczeni Hiszpanie opuścili miasto. Na cześć Deu-la-deu chlebowe ciasteczka, zwa-^paozinhos, wypiekane są w Mongao do dziś. Niedaleko placu, nad sklepem rzeź-niczym, przy zwieńczonej łukami bocznej uliczce, znajduje się dom, w którym Deu-la-deu przyszła na świat. W XVII w. podczas wojny niepodległościowej nastąpiła druga ofensywa wojsk hiszpańskich. W 1659 r. prześladowanym mieszkańcom Moncao przyszła z pomocą hrabina Castelo Melhor. Idąc w ślady swej słynnej poprzedniczki, uciekła się również ||o psychologicznej taktyki. Po długich negocjacjach z wojskami wroga, hrabina zgo-piła się na zawieszenie broni. Postawiła jednak warunek, że Hiszpanie oddadzą na-leżne honory walczącemu w Monjao portugalskiemu wojsku. Jakież było zdziwienie Jeźdźców, gdy hrabina zaprezentowała im zaledwie 236 żołnierzy. Nie wiedząc nic 326 / MINHO o dwóch tysiącach ofiar, Hiszpanie przekonani byli, że dali się pokonać temu ni kiemu oddziałowi. Upokorzeni, natychmiast opuścili miasto. e'' W Mongao znajduje się kilka godnych uwagi zabytków, a jednym z nich jest n żona na Praga Deu-la-deu XVII-wieczna Igreja da Misericórdia (kościół Miłos dzia), ozdobiony wewnątrz przepięknymi płytkami ceramicznymi azulejos Pod T nych elementów dekoracyjnych użyto przy budowie romańskiej Igreja da Mat • n^tńAł --,"f;"l".,l 1,4.A."; t--J--.----: -:- ---- :-J-_!_--.. i dtl2 (kościół parafialny), której bryła wznosi się przy jednej z centralnych uliczek Stan Miasta (w środku można obejrzeć m.in. grobowiec Deu-la-deu). Wizytę w mi warto zaplanować na czas jednego z lokalnych świąt, nie zapominając przy o wcześniejszej rezerwacji noclegów. Uroczystości Bożego Ciała (Corpo de Deus] przypadają w czerwcu, a święto Matki Boskiej Bolesnej (Nossa Senhora das Dores obchodzone jest od 19 do 11 września. Obchody pierwszego z wymienionych świat uświetnione są procesją (tzw. Festa da Coca), na czele której odbywa się symulowa-na walka pomiędzy św. Jerzym i pięknie malowanym drewnianym smokiem, poru. szanym przez kilku zręcznych mieszkańców miasta. Informacje praktyczne_____________ Dworzec autobusowy znajduje się naprzeciwko nieczynnej stacji kolejowej. Odjeżdżają stąd autobusy do Melgago, Yalengy i Yiana do Castelo. Droga z dworca, Rua General Pimenta de Castro, prowadzi prosto do centrum miasta. Siedziba firmy przewozowej AYIC, obsługującej kursy do Parades de Coura, mieści się na Praga da Republica. Przystanek autobusów firmy Turilis do Porto (pn.-pt. 3 kursy dziennie] można znaleźć przy Rua da Independencia 8, w pobliżu Largo do Loreto, natomiast autobusy Auto Yiagao do Minho do miejscowości w obrębie prowincji i do Porto odjeżdżają sprzed siedziby biura, usytuowanego przy drodze do Arcos, tuż przy stacji paliwowej GALP. Biuro informacji turystycznej (n251652757; pn.-sb. latem 9.00- -12.30 i 14.00-19.00, zimą 9.30-12.30 i 14.00-18.00) mieści się na Praga Deu-la- -Deu, nieco dalej od Praga da Republica Nowo wybudowany most graniczny łączy Mongao z hiszpańską miejscowością Salvaterra. Noclegi W mieście można wynająć niezbyt drogie kwatery prywatne, o które należy pytać w biurze informacji turystycznej. Warte polecenia są pokoje na piętrze Cafe-Restaurante Central |o251652491; (r)), przy placu Deu-la-Deu; oraz w Casa Constantino (o251653624; (r)), Rua da Independencia 24, oferującej kilka pokoi z widokiem na rzekę. Najbliższe pole kempingowe to bezpłatne Caldas de Monędo (w251652434), położone nad rzeką przy uzdrowisku. Warto mieć jednak na uwadze, że nie ma tam wody, elektryczności ani lokali gastronomicznych. Wiele do życzenia pozostawiaj? także sanitariaty. Albelgaria Atlantico &. Residencial Mane, Rua General Pimenta de Castro 15 (s251652490 lub 251652335, fax 251652376). Drogi, nowoczesny, ale pozbawiony swoistego charakteru pensjonat, złożony z dwóch odrębnych części. We wszystkich pokojach TV, telefony i barki. Ze względu na klimatyzację, ceny w Atlantico są wyższe, ale za to w Mane w soboty i niedziele wieczorem jest dyskoteka. (r). Casa de Rodas, za miastem, przy Lugar de Rodar (w251652105). Uroczy XVIII-wieczny budynek objęty planem tuńsmo imał. Do wynajęcia cztery pokoje gościnne. O wolnych pokojach i kierunku, w którym trzeba się udać, informacji udziela obsługa biura informacji WV' stycznej. (D. NA WSCHÓD DO MELGAęO / 327 eria Raiano, Praca Deu-la-Deu 34 (s251653534). Nowoczesne, niedrogie ponad kawiarnią. Okna tych najlepszych wychodzą na plac i oferują widoki na do Hiszpanii. (r). ., nc;ai Esteves, Rua General Pimenta de Castro, w pobliżu dworca kolejowego ' ""]. Niedrogie, ładnie urządzone, nowoczesne pokoje z łazienką i telewizją. Wej- il. ' od strony Rua de Santo António. (r). Gastronomia M'eiscowe wino z okolic Mongao i Melgago, zwane vinho veide, uważa się za najlep-w całym kraju. Serwowane jest prosto z beczki w kilku barach na głównym pla-SH Najsmaczniejsze wino butelkowe nosi nazwę Paldcio da Brejoeira. Jak głosi przewrotne hasło reklamowe zawarte w jednej z broszur turystycznych, "pewien Francuz nazwał je najlepszym winem na świecie". Wyrabia się je z owoców winorośli Alva-rinho, a cechuje je bogaty bukiet smakowy i wyższa niż zazwyczaj zawartość alkoholu (ok. 12,5%). Oczywiście, im starsze tym lepsze. Pasuje doskonale do regionalnych potraw z węgorza (enguias), alozy (savel) i pysznego minoga (lampreia), który jest prawdziwym przebojem w okresie od stycznia do marca. Przepyszne są niezmiennie dania z pstrągów i łososi, odławianych w regionie Minho. Jeśli chodzi o posiłki, to prawdopodobnie najlepszy obiad w mieście można zjeść w Cafe-Restaurante Central (Praga Deu-la-Deu), gdzie działa także dobry bar nocny. Warta polecenia jest również Restaurante Terra Nova (Praga da Republica), w której podaje się pyszne i całkiem niedrogie potrawy z pstrąga i łososia. Uzdrowisko, Cortes i Lapela Odkrycie źródeł termalnych 1500 m na wschód od Mongao (należy iść wzdłuż ruin starych murów) nadało miastu charakter uzdrowiska. Portugalskie rodziny oraz przyjeżdżający tu chętnie turyści hiszpańscy mogą korzystać ze zdrowotnych kąpieli i darmowego kempingu nad rzeką. Uzdrowisko nie należy jednak do najbardziej luksusowych - pomieszczenia z epoki wiktoriańskiej wyposażone są w żeliwne wanny do kąpieli zdrowotnych i dość przerażająco wyglądające urządzenia. Obecnie buduje się jednak nowy, obiecujący obiekt, który ma zadatki na bardziej nowoczesne uzdrowisko. Wędrując dalej drogą prowadzącą na zachód od źródeł, dochodzi się do Senhora da Cabega. Ścieżka zakręca w tym miejscu w stronę lasu i wiedzie do CORTES - średniowiecznej części Mongao. W odległości 3 km na zachód położona jest LAPELA. Tutejsza plaża nadrzeczna jest wymarzonym i bezpiecznym miejscem dla miłośników pływania. Nad wioską góruje strzelista wieża, będąca jedyną pozostałością po dawnej fortecy. W 1706 r. masywna konstrukcja została zburzona, a pozyskane materiały posłużyły do odbudowy zniszczonych obwarowań w Mongao. Na wschód do Melgago Ważne wydarzenie w historii stosunków angielsko-portugalskich miało miejsce na niewielkim moście nad rzeką Mouro, tuż przed CEIYAES, miasteczkiem położonym l" km za Mongao, przy drodze do Melgago. To właśnie tam książę Lancaster, John 2 Gaunt, postanowił urządzić zaślubiny swej córki Filipy z królem Portugalii Janem I. Zawarte w 1386 r. małżeństwo przypieczętowane zostało podpisaniem układu wind- DOLINA LIMY / 329 328 / MINHO sorskiego pomiędzy dwoma państwami. Dal on początek trwającemu ponad sześ' lat sojuszowi i zrodził także zwyczaj nazywania wielu publicznych miejsc irnierń C' Filipy de Lancastre (była matką Henryka Żeglarza). eni Miłośnicy leczniczych kąpieli mogą się zatrzymać w położonym 10 km na wsch'j PESO (znanym także jako Termas de Melgac.o). Ta niewielka miejscowość uzdrów skowa leży przy głównej drodze, zaledwie 4 km od Melgago, powyżej malowniczej H ' liny rzeki. Urocze uzdrowisko (o251403282; kąpiele lecznicze latem pn.-sb. 800" -12.00 i 14.00-19.00) otoczone jest cienistymi ogrodami z malowniczą fontanna Nieopodal uzdrowiska znajduje się pole kempingowe (^251403282, fax 25l403oiQ czynne cały rok), które oferuje również domki letniskowe do wynajęcia ((r)). Miejsc' noclegowe proponuje jedyny w miasteczku hotel - nowoczesna Albergańa Boavist" (n251416464, fax 251416350; (r)). Goście mogą korzystać z basenu oraz restauracji z której rozciąga się przepiękna panorama okolicy. Pyszny posiłek można zjeść w Adega do Sossego (n251404308; tylko wieczorem), lokalu usytuowanym po dnj. giej stronie ulicy. Melgago_____________________ MELGACO to najbardziej na północ wysunięta miejscowość Portugalii. Położone nad rzeką Minho niewielkie miasteczko graniczne, otoczone było niegdyś licznymi gospodarstwami. Choć obecnie wznoszą się tam nowoczesne budynki, stare centrum pozostało właściwie niezmienione. Wizytę w miasteczku najlepiej zaplanować n| piątek, kiedy odbywa się targ. Przy drodze, pod murami Starego Miasta, jarmarczni przekupnie oferują kurczaki, kaczki, bułki, meble, porcelanę, kapustę i ozdobne k|f mizelki. Spokojną i leniwą atmosferę przerywają także obchody Festa da CulturaS lokalnego, trzydniowego święta, rozpoczynającej się w drugi piątek sierpnia. Na ul|: cach pojawiają się wówczas stoiska ze słynną wędzoną szynką (presunto), organiz* wana jest wystawa traktorów oraz wyrobów rękodzieła, a zabawę umilają wystęg młodych muzyków grających na banjo. Niewątpliwą zaletą Melgago jest fakt, że można tu odpocząć od tłumu turystów. Miasteczko jest też doskonałą bazą wypadową na wycieczki do hiszpańskiej Galicji (szczegóły - zob. s. 329) oraz do północnej części parku Peneda-Geres (zob. niżej). Jedynym zachowanym do dziś zabytkiem są ruiny fortecy. Z budowli, pełniącej ważną rolę w czasie wojny o niepodległość, zachowała się tylko wieża, a także fragmenty murów, na których miejscowe kobiety często suszą pranie. Podczas pobytu w Melgago warto wybrać się na spacer do dwóch romańskich kościołów: PADERNE (3 km na zachód, niedaleko drogi do Mongao) oraz Nossa Sen-hora da Orada (l km na wschód, w bok od drogi prowadzącej do granicy). Przedsiębiorstwo Radical (n919005349 - komórkowy, fax 251402429) oprócz pieszych wycieczek ma w ofercie również spływy kajakowe rzeką Minho i sporty wodne w kanionie w parku Peneda-Geres. Za udział w każdej z form aktywnego wypoczynku organizowanych przez biuro trzeba zapłacić 5000 esc. Informacje praktyczne Biuro informacji turystycznej (o251402440; pn.-sb. 9.30-12.30 i 14.00-18.00, zintf zamkn. w śr.) mieści się w kamiennym budynku Casa Castreja, za miastem przy drodze do Mongao. Bardzo pomocny personel udziela informacji na temat lokalnych VŻB-ho veide guintas (wiejskie posiadłości, w których produkuje się wino), otwartych d|a zwiedzających, oraz służy broszurami dotyczącymi tras pieszych wycieczek na terenie Parku Narodowego Peneda-Geres (zob. s. 340-341). Można także pytać o możliwość j kwater prywatnych. Warte polecenia są pokoje w domu Marii Heleny Mo-Rua Rio do Porto, niedaleko biura informacji turystycznej (n251402188; CD). pensjonaty to: Pensdo Pemba (Praga Amadeu Abilio Lopes; c251402555; idencidl Miguel Pereira (Rua da Calgada 5, niedaleko kina; o251402212; w'n| Najładniejsze pokoje oferuje Quinta da Calgada (@), mieszcząca się w ślicznym, vrn kamiennym budynku, l km od biura informacji turystycznej. Rezerwacji do-fuie si? Przez Solares de Portugal w Ponte de Lima (zob. s. 331). p zv uliczkach poniżej fortu usytuowanych jest kilka kawiarni i restauracji, które , • smaczne dania po umiarkowanych cenach. Przyjemna kawiarnia z widokiem ° dolin? Minho znajduje się też na terenie ogrodów zamkowych. Najlepsza z najlep-"wch to Restaurante Panorama (plac Mercado Municipal; o251400400), której nie-rwykty wystrój dorównuje serwowanym potrawom najwyższej jakości (danie obiadowe oniżej 2000 esc.). Szczególnie smaczne są pieczone wieprzowe nóżki w ananasie oraz otowany węgorz z ryżem. Oprócz dań z ryb można także zjeść pyszny bifes de presun-to de cebolada (stek z udźca wieprzowego z cebulą), a na deser - bucha doce, czyli przysmak zrobiony z jaj i wina porto, podawany tradycyjnie w okresie karnawału. Z Melgago kursują codziennie autobusy do Mongao, skąd bez problemu można się udać w dalszą podróż do Bragi, Coimbry, Porto i Lizbony. Istnieje także bezpośrednie połączenie autobusowe z Porto, Coimbry i Lizbony. Autobusy firmy przewozowej Auto Yiagao Melgago kursują w dni powszednie do Lamas de Mouro i Castro Laboreiro (można nimi dojechać do parku Peneda-Geres). Odjeżdżają o 7.30, a w piątek jest dodatkowy kurs o 12.50. Autobusy tej samej firmy kursujące do Sao Gregório zatrzymują się przy granicy hiszpańskiej (z Melgago wyjeżdżają cztery razy dziennie po południu i wczesnym wieczorem). Przystanek dla wszystkich autobusów znajduje się na Largo da Calgada. Granica z Hiszpanią___________________ Główne przejście graniczne do Hiszpanii znajduje się w PONTE BARXAS, l km na wschód od SAO GREGÓRIO, miejscowości oddalonej o 10 km na wschód od | Melgago. Do Sao Gregório można dojechać autobusami z Melgago oraz taksówką, co ; nie wiąże się z dużym wydatkiem. Po przekroczeniu granicy można wsiąść do autobusów kursujących dwa razy dzien nie (pn.-pt.) do Ribadavii i Orense. Ribadavia, położona nad rzeką Minho i słynąca z produkcji wyśmienitego czerwonego wina, oraz Celanova, usytuowana przy drodze do Orense, w cieniu ogromnego klasztoru, są jednymi z najbardziej uroczych miast hiszpańskiej Galicji. Wody Minho, zwanej coraz częściej Mino, płyną po stronie hisz pańskiej bardziej leniwym i spokojnym nurtem. Główną przyczyną tego jest zapora, . zbudowana tuż za granicą z Portugalią. ł DOLINA LIMYrPAROUE JjACIONAL DA PENEDA-GERES °lina Limy uważana jest za najpiękniejszą w Portugalii, Rzymianie wierzyli, że Li- ^a to Lete - mityczna rzeka Zapomnienia, za którą rozciąga się Kraina Cieni. Przej- scie na drugą stronę rzeki oznaczało nieszczęście, woda posiadała bowiem moc loto- 1 odbierała ludziom pamięć o życiu. Rzymski konsul Decimus Junius Brutus, PONTE DE LIMA / 331 330 / MINHO przeprowadziwszy swe wojska przez Hiszpanię, dotarł w końcu do brzegu rzeki L' Pomimo powszechnie znanego przesądu, przeprawił się przez nią i chcąc udowod & przestraszonym podwładnym, że nie utracił pamięci, zaczął wołać ich wszystkie .___.__.___ f^'__ __.-_!__:,____ ^_l_-__.__ ___J.^_l-__ __ _.__ J___iJ_. LU PO taić <"- "-" wszystldrl, imieniu. Ośmieleni tym żołnierze, podążyli za swym dowódcą. Drogi z Viana do Castelo (zob. s. 311), gdzie Lima uchodzi do morza, prowad po obu stronach rzeki. Autobusy z Viana kursują główną trasą N202 i zatrzyrnij^ się po drodze w dwóch uroczych miastach: Ponte de Lima i Ponte da Barca. Laś^ i wzgórza wokół obu miejscowości kryją wspaniałe trasy spacerowe, którymi rno na dojść do znajdujących się w okolicy kościołów romańskich. Jednym z nich jest kościół w Bravaes (w połowie drogi pomiędzy Ponte de Lima a Ponte da Barca) Dalej na wschód dolina Limy dociera do samego serca Parąue Nacional da Pene-da-Geres (Park Narodowy Peneda-Geres), będącego największym rezerwatem przyrody w Portugalii. Do parku najłatwiej można się dostać z Bragi (do jego centralnej części), Ponte da Barca i Arcos de Valdevez (od strony północnej) oraz z Melga^o (jeszcze dalej na północ). Niełatwy jest dojazd od strony wschodniej. Najłatwiej chyba dojechać z Montalegre w prowincji Tras-os-Montes. Przed wyruszeniem na dłuż- - wycieczki piesze po parku należy się skontaktować z odpowiednimi biurami SZRradze lub Ponte da Barca (zob. s. 335). de Lima P0 godzinie jazdy na wschód od Yiana do Castelo dojeżdża się do PONTE DE LIMA. Miasto położone jest nad rzymskim kamiennym mostem, wzniesionym ponoć dla upamiętnienia pierwszej przeprawy przez rzekę. Pełne uroku zabudowania otaczają stare centrum. Panujący tu sielankowy spokój burzą jednak tłumy turystów, przyjeżdżających w lipcu i sierpniu. Z myślą o nich władze miasta wybudowały pole golfo-we W pozostałych miesiącach miasteczko ponownie odzyskuje swój urok i ciszę, które czynią z niego jedno z najbardziej malowniczych miejsc w Portugalii. Chyba najpiękniejsza trasa wycieczek pieszych wiedzie przez wiejskie obszary położone w okolicy Ponte de Lima, zwłaszcza wzdłuż koryta rzeki w kierunku zachodnim. Na wschodzie nowo wybudowana droga szybkiego ruchu ucina piesze szlaki zaledwie po kilometrze spaceru, ale przechadzki między położonymi po obu stronach rzeki wsiami stanowią prawdziwą przyjemność. Pełni energii turyści mogą się udać do usytuowanej na wzgórzu Santo Oyidio kaplicy, będącej przedziwną świątynią wzniesioną na cześć patrona... słuchu. Ze szczytu można podziwiać wspaniałą panoramę doliny rzeki Lima. Później warto przespacerować się brukowanymi i ocienionymi winoroślą uliczkami z powrotem do mostu w mieście. Biuro informacji turystycznej dysponuje kilkoma ilustrowanymi broszurami z wyszczególnionymi trasami pieszych wycieczek, ale trzeba mieć na uwadze, że od czasu wybudowania drogi szybkiego ruchu niektóre informacje straciły na ważności. Nawet bez broszurki można z powodzeniem skorzystać z opisu szlaku zamieszczonego w ramce (zob. obok). Nie zaszkodzi natomiast poprosić o mapę IGeoE w skali l :25 000 (nr 28), którą oferuje biuro IGeoE w Lizbonie albo wydawnictwo Porto Editora w Porto (zob. s. 389). Rzeka w Ponte de Lima nie nadaje się niestety do urządzania sobie w niej kąpieli, a to z powodu znacznego zanieczyszczenie wody. Uroki rzecznych meandrów można podziwiać, wynajmując kajak (500 esc. za 2 godz.) w Clube Nautico (o258952610), 2 km za Alamedą, po drugiej stronie rzeki przy nowym moście. Nad rzeką, w pobliżu pięknych piaszczystych plaż, co dwa tygodnie (w poniedziałki) odbywa się targ. Ten najstarszy w Portugalii jarmark organizowany jest regularnie od czasu uzyskania przez miasto w 1125 r. pierwszego pozwolenia na handel. Długą tradycję mają też obchody "Nowych targów", przypadające na drugi lub trzeci weekend sierpnia. Na festynie i jarmarku spotyka się niemalże całe Minho. Starzy i młodzi bawią się przy muzyce ulicznych kapel, a wieczorem podziwiają pokazy sztucznych ogni i przysłuchują się współzawodnictwu orkiestr dętych. Punktem kulminacyjnym festynu jest odbywający się przy dźwiękach akordeonów pochód ogromnych karnawałowych manekinów, zwanych gigantones. Bardziej tradycyjnym charakterem odznacza się Vaca °as Cordas - uroczystość mająca miejsce na początku lipca (zob. s. 332 - ramka). Najpiękniejszą częścią Ponte de Lima są okolice wysadzanej platanami alei Alame-5a (Passeio 25 de Abril). Ciągnąca się nad rzeką droga prowadzi do starego klasztoru (r)*- Antoniego, gdzie w klasztornym kościele mieści się obecnie niewielkie muzeum. ^ spacer po mieście trzeba poświęcić co najmniej godzinę. Warto przyjrzeć się po-ctl°dzącyrn z XVI w. rezydencjom zdobionym kamiennymi herbami. Godne uwagi 3 także pozostałości po XIV-wiecznej Torre da Cadeia. Do lat 60. naszego stulecia eza pełniła funkcję więzienia (więźniowie mogli spuszczać z okien przywiązane na PONTE DE LIMA / 333 332 / MINHO sznurku kubki, do których ludzie wrzucali pieniądze i papierosy). Dziś w m więziennnych znajduje się niewielki sklep z wyrobami rękodzielniczymi i biurn ^f1 macji turystycznej (zob. dalej). Basen ("258900412; pn.-pt. 10.00-2200 sh • 9.00-12.00 i 17.00-22.00) położony jest przy Rua Francisco Są Carneiro. W cent ^' handlowym Rio Lima mieści się kino (pt.-pn.), a na położonym 6 km za miastp u podromie (hipódromo) w Quinta das Yelhas (tr258762784, fax 258762785) więcej raz w miesiącu odbywają się wyścigi konne. ei Informacje praktyczne____________ Dworzec autobusowy znajduje się za targowiskiem, niedaleko rzeki. Z dworca od' dża codziennie kilka autobusów do Arcos de Valdevez, Yiana do Castelo, Barcel *' Ponte da Barca, Paredes de Coura, Bragi i Porto. Po kilku minutach drogi od dwor°S' dochodzi się do mieszczącego się w Torre da Cadeia biura informacji turystyczn • (w258942335; pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.30-18.00, nd. 9.30-12.30), którego obsłu*! służy mapami miasta, choć i bez nich poruszanie się po Ponte de Lima nie sprawia 3IB] VACA DAS CORDAS Na początku czerwca, dzień przed obchodami -lwięta Bożego Ciała, w Ponteide Lirna odbywa się niezwykły spektakl/ zwany ;Vaca das Gordas (krowa na powrozach). Przedsięwzięcie polega na tym, aby rozjuszonego byka zaciągnąć ulicami miasta do samej plaż)1 ' -: :': : Tak jak Lima został Świeżo naw posąg krów; prrv obchoc a tegc nyjes n/n w Pamplonie, w krajii Basków, osobliwe idzi się z przedchrześcijańskiej tradycji ibcryj-i się w kulcie egipskim, przeniesionym na pól-eków przed narodzeniem: Chrystusa. Według rzeź zakochanego w niej Zeusa: Obawiając się lił^swóją ukochaną w krowę> która jednak bez :zęśliwa lo uciekłaido Egiptu, gdzie odzyskaia ^.lubiła boga Ozyrysa; Na jej cześć Egipcjanie u.Izis; przedstawionej wjpostaći Wędrującej krowy. , m atrybutem bogini płodności, czćzonejirtajpierw j?prtugahL Tgreja Matriz (kościół parafialny] w Eonte de tona na ruinach jednej z pogańskich świątyń tego typu. ie-aricy miasta, na znak porzuceijia dawnych bożków/rozbili Jd, przeparadowawszy z nim przez całą osadę. Od tamtej pory Ł,. i niezwykłego święta wykorzystuje się żywe zwierzę. wotnego rytuału przetrwały do dziś. Około godz. 15.00 byk wpro-kościoła; a następnie w jego plecy:wbija się małe, ostro zakończone ilce, przypominające żądło gza. O 18,00 przybywają-na miejsce dwaj młynarze, iązują do rogów rozjuszonego byka sznur i oprowadzają go 'trzy-razy wokół ko-Znów w tym obrzędzie można się dopatrzyć echa rytuałów przedchrześciijń-Przez cały czas ;byk; kłuty jest^ ościeniami przywodzącymi na myśl żądło mi; jwiuego owada; ;ppterj}:tiiesżc^sr^wierzę; z "^ niasta aż do plaży (iiaśladująĘ-ucieczkę/Ioydó Egiptu};gdzie kónczflsf^j źyw°tj ^° dało zostaje przeniesłbne"do rzeźni; ipodcżas gdy pobożni rniesżka^c^iozctodz^ s'? do swoich domów, aby poczyriićprżygotwania do obchodów święlSSożego Cia'a- Następnego dnia .ma miejsce religijna procesja, a ulice miasteczka'pofaywa s>? sti! rarmie ułożonymi kompozycjami kwiatowymi. ," ':8fijf|5s||:::' ^-^ w zajmowanym przez biuro budynku mieści się też główny oddział organi-lctop°tu- S fc fortagal, oferującej jedne z najpiękniejszych miejsc noclegowych ej Portugalii. 08 3 r w Ponte de Lima założono stowarzyszenie Turihab (zwane obecnie Turi-W '^° rajj mające na celu promocję i reklamę najwyższej jakości lokali oferujących smo KU /^ we Mogły to być miejscowe dworki albo wiejskie rezydencje. Projekt "^H^^szybko się rozrósł i objął cały obszar Portugalii (więcej szczegółów - zob. s. 25). b / °s de Portugal to największa organizacja w obrębie projektu, pod której pieczą taje 25 majątków w rejonie Ponte de Lima i ponad 90 na terenie całego kraju. Pozos So;flres de Portugal mieści się na Praca da Republica (7r258741672, fax 0^741444 turihab@mail.telepac.pt). na organizacja, oferująca noclegi w innych siadłościach, nosi nazwę Piwetui (o258743923, fax 258741493, privetur@ ma-1 telepac.pt), a jej siedzibę można znaleźć na Largo das Pereiras. Niektóre propozy-1 'e obu organizacji wyszczególniono poniżej, trzeba jednak dodać, że są one przeznaczone dla turystów dysponujących własnym środkiem transportu. W mieście nie brak dobrych i tanich pensjonatów. Zaraz za miastem, nad brze-eiem rzeki, znajduje się nielegalny kemping, na który władze miasta mogą patrzeć niezbyt przychylnie w czasie festiwalu z okazji "Nowych targów", kiedy to w pobliżu pola kempingowego koncentruje się życie rodzinne miasta, odbywa się aukcja bydła, a w nocy tłumy widzów podziwiają pokazy sztucznych ogni. Najbliższy legalny kemping można znaleźć w Yiana do Castelo (zob. s. 315). W OBRĘBIE MIASTA Albergaria Imperio do Minho, Av. Dom Luis Filipe (inaczej Av. dos Platanos), nad brzegiem rzeki ("258741510, fax 258942567). Największe i najnowocześniejsze miejsce noclegowe w mieście. Wszystkie 50 pokoi wyposażonych jest w telewizor i własną łazienkę. Do dyspozycji gości basen. (r). Casa das Pereiras, Largo das Pereiras (w258942939, fax 258941493; VI-X). Pochodząca z XVIII w., kamienna rezydencja będąca własnością prywatną. Goście mogą korzystać z basenu oraz spacerować po ogrodzie, w którym rośnie stuletnia kamelia. W piątki po południu serwowane są wyśmienite obiady. Rezerwacja przez biuro organizacji Privetur (zob. wyżej). <3>. Pensao Beira Rio, Alameda (^258943471). Pensjonat położony jest nad rzeką, dzięki czemu goście mogą obserwować przebieg poniedziałkowego jarmarku. Tani, ale zaniedbany. (r). Pensao Morais, Rua da Matriz 8 (tó58942470). Skromne, tradycyjnie urządzone pokoje, niektóre z balkonami wychodzącymi na spokojną ulicę. (r). Pensao Sao Joao, Largo de Sao Joao, niedaleko mostu (B258941288). Godny polecenia ze względu na ceny oraz wyśmienitą restaurację na parterze. Większość pokoi z łazienką, ale te wychodzące na ulice narażone są na hałas. (r). POZA MIASTEM ^sa de Crasto, l km za miastem, przy drodze N203 do Ponte da Barca (w258941 156). XVII- ^leczna posiadłość objęta planem Solares de Portugal. Zgodnie z legendą, w 1896 r. budynek at częściowo zburzony przez poszukującego w nim skarbu właściciela. (c). zyfa Outeiro, Arcozelo, 2 km za Ponte de Lima. Pochodząca z XVI w. majestatyczna re-NajwSa-POZOSta'ąca pod protektoratem Solares de Portugal. Otaczają ją lasy i piękny ogród. d2i{,/??znie) nawet wojska napoleońskie uległy jej urokowi, gdyż w 1809 wybrały ją na sie-aterV głównej. Obecnie do dyspozycji gości są trzy dwuosobowe pokoje. (r). PONTE DE LIMA / 333 PONTE DA BARCA / 335 334 / MINHO Moinho de Estoraos, Estoraos, 7 km za miastem (od poi. V do pół. X). Własność u objęta planem Solares de Portugal, mieszcząca się w przerobionym na pensjonat XVII-\. nym młynie wodnym. Przepięknie usytuowana obok romańskiego mostu, oferująca wość urządzenia sobie pieszych wycieczek po okolicy, wędkowania i kąpieli w rzece. Tylk • den pokój dwuosobowy, który trzeba zarezerwować ze znacznym wyprzedzeniem. (c) °le' Paco de Calheiros, Calheiros, 7 km za miastem. Elegancki XVII-wieczny dworek, a przy h, letnia posiadłość samego hrabiego Calheiros - założyciela stowarzyszenia Turihab (z i? s. 333). Otoczona prześlicznymi ogrodami, z widokami na dolinę Limy, oferuje dziewięć stownie umeblowanych pokoi, sześć apartamentów oraz korty tenisowe i basen. jednak ze względu na sporą liczbę emigrantów powracających wtedy do pracy za ff^ nicę, uroczystości zostały przesunięte na początek sierpnia. Jedna z nich nosi na nazwę Dia do Emigrante (dzień emigrantów). Informacje praktyczne ;e. Biuro informacji turystycznej znajduje się 200 m od mostu, nad zachodnirn ^ giem rzeki (s258516001; 15 IX- 1 4 VIpn.-sb. 9.30-12.30 i 14.30-18.00; 15 VI-1 j 9 30-12.30 i 14.30-18.00). Obsługa biura służy mapami miasta (trzeba popro-C°- o taką, która b?dzie miała naniesione nazwy ulic), broszurami obejmującymi Ro-S1C, yinho Yerde (związane z produkcją wina atrakcje turystyczne w regionie Min-!? l' informacjami o zakwaterowaniu w posiadłościach Tuńsmo Rural. W biurze jest wnież niewielka sala, w której można kupić wyroby rzemiosła artystycznego. 10 podobnie jak Ponte da Barca, Arcos de Valdevez jest dobrą bazą wypadową na wy- •eczki do Parku Narodowego Peneda-Geres. Biuro informacyjne parku f 258515338) mieści się przy Rua do Padre Manuel Himalaia (obok nowej fontan- y nad rzeką trzeba się wspiąć na wzgórze). Sprzedawane są w nim wydane w języku angielskim mapy parku (420 esc.). Więcej szczegółów na temat tras wycieczek raz mapy parku w języku portugalskim można uzyskać w biurze informacji turystycznej w mieście. Informacji na temat odjazdów autobusów do Soajo i Lindoso (1-3 dziennie pn.-pt.) udziela personel biura informacji turystycznej lub biura Salvador (e258521504), przy Rua Soares Pereira, odchodzącej od Largo da Łapa. Trzeba przy tym pamiętać, że na punktualność kierowców i przestrzeganie rozkładu jazdy nie należy zbytnio liczyć. Autobusy firmy Salvador do Soajo i Lindoso zatrzymują się na przystankach przy Avenida Marginal, pomiędzy mostem i Pensao Dom António. Dworzec autobusowy znajduje się 2 km na północny wschód od miasta. Odjeżdżają z niego autobusy do Bragi, Mongao, Ponte de Lima i Yiana do Castelo. W Arcos de Valdevez znajduje się kilka przyjemnych i niedrogich pensjonatów. Zdecydowanie warto wybrać niedawno odremontowany Pensao Ribeira (o258515174; @), położony nad wschodnim brzegiem rzeki, przy starym moście. Jest to chyba najładniej usytuowany pensjonat w mieście. Na zachodnim brzegu rzeki usytuowany jest niedrogi i ciekawy Pensao Floresta (o258515163; (r)) oraz Pensao Brastieiio (a258515245; (D). Pokoje w obu pensjonatach mieszczą się na piętrze, nad gwarnymi casas de pasto z barami, przy Rua Amorim Soares (od mostu w górę rzeki). Z pewnością nie zadowolą one co wybredniejszych gustów, poza tym w czasie targu panuje w nich tłok. Przyjemniejszy i bezpretensjonalny jest niewielki Flor do Minho (e258525216; (r)), na Largo da Yaleta, przy końcu Rua de Sao Joao, odchodzącej od Largo da Lapa; oraz nieco droższy Residencial Tavares (s258516253; (r)), przy Rua Padre Manuel Jose da Cunha Brito, również odchodzącej od Largo da Łapa. Pokoje w tym ostatnim są nowocześnie umeblowane, mają telewizor i kuchnię, ale należą do raczej ponurych. W cenę wliczone jest śniadanie. Duży Pensao Dom António (o258521010, fax 258521065; (r)), położony na południowym krańcu Rua Marginal, oferuje jaśniejsze pokoje, wszystkie z telewizorem, a niektóre także z telefonem i barkiem. Najwięcej dobrych restauracji znajduje się przy Rua de Sao Joao, w pobliżu Largo ,a Łapa. Godną polecenia jest zwłaszcza niedroga Churrascańa Arco dos Caneiros, •^której podaje się pyszne dania z wieprzowiny i bacalhau (dorsz), a w środy także Was a moda de Porto (flaczki). Inne lokale, do których nie zaszkodzi wstąpić, to: ^uitio Yerde (Rua Mario f. B. da Costa, za biurem parku), gdzie serwowana jest pysz-w rf kiCZOna ^amarnica, oraz O Lagar (Rua Dr. Yaz Guedes, w starej części miasta, Panu 1§re'a ^a Misericórcua/ czyli kościoła Miłosierdzia). Wyjątkowa atmosfera gn j '^ w t~'asa Delfim - kawiarni położonej na prawo poniżej kościoła, 30 m od Lar-siawy tPa' Właścicielerr> tego lokalu jest będący już w podeszłym wieku, światowej rzYsta °nista' Wewn^trz ustawił mnóstwo instrumentów, z których często ko-PowJ^ "J1112^31111 goście. W ten sposób (niemalże codziennie) odbywają się tu nie-koncerty. ?38 / MINHO PAROUE NACIONAL DA PENEDA-GERES / 339 Pargue Nacional da Przepiękne tereny PARQUE NACIONAL DA PENEDA-GERES znane są pra . każdemu, kto choć raz był w Portugalii. Caldas do Geres (zwane potocznie po pro^ Geres), położone w samym centrum parku narodowego, przyciąga co roku wiecei ti^ rystów niż jakiekolwiek inne miasto w Minho (może z wyjątkiem Yiana do Castel l Portugalczycy przyjeżdżają tu najchętniej i najliczniej w weekendy. Mogłoby się wv dawać, że tłumy wycieczkowiczów odbierają parkowi naturalny urok. W rzeczywist ści jednak obszar parku jest tak ogromny, że nie odczuwa się obecności setek innych przyjezdnych. Park podzielony został na trzy części. Pierwsza, centralna, obejmuje te ren miasta-uzdrowiska Caldas do Geres. Druga, znacznie rozleglejsza, zajmuje pól nocny obszar parku, w tym pasmo górskie Serra da Peneda. Trzecia część, rozciąga. jąca się aż po granice z prowincją Tras-os-Montes, to wschodnie rubieże pasma Serra do Geres. Oba pasma górskie pozostają w dużej mierze niezbadane, zwłaszcza wspomniana wschodnia cześć imponującej Serra do Geres. Ślady działalności człowieka na tym terenie można znaleźć na terenie całego par-ku. Najpowszechniejsze są antas, czyli dolmeny - grobowce zbudowane ze stojąc/ch pionowo kamieni, przykrytych kamiennymi płytami, a następnie pokrytych ziemią Niewykopane jeszcze antas noszą nazwę mamoas. Nieco rzadziej spotyka się men-hiry, czyli wysokie, pionowo ustawione kamienne bloki, którym ze względu na fal-liczne kształty archeologowie przypisują bliżej nieokreślone funkcje związane z kultem płodności. Czasem można też natknąć się na kromlechy [cromelegues-, kamienne kręgi) i przykłady arte rupestre (sztuka rzeźbienia w kamieniu, głównie ozdabiania go rytymi symbolami, takimi jak koncentryczne kręgi), spotyka się też niewielkie niecki, w których mielono ziarno, oraz krzyże i siekierki). Położenie niektórych z tych niezwykłych pamiątek po pierwszych osadnikach zaznaczono w przybliżeniu na mapie. Informacje praktyczne dotyczące parku ______ Znaczną część parku można zwiedzić samodzielnie, korzystając z sieci całkiem niezłych dróg. Autobusy kursują jednak na tych trasach rzadko, a w weekendy prawie wcale. Najlepiej zdecydować się na połączenia: z Melgago do Lamas de Mouro i Castro Laboreiro (na północy), z Arcos de Valdevez i Ponte da Barca do Soajo i Lindoso (w części centralnej), z Bragi do Caldas do Geres oraz z Bragi do Montalegre (na wschodzie). Na terenie parku najlepiej poruszać się na piechotę. Po wyznaczonych ścieżkach i szlakach można sobie urządzić wiele ciekawych wycieczek, począwszy od spacerów po dwu- i trzydniowe wyprawy w góry. Niektóre szlaki (trilhos) zostały wyszczególnione w serii doskonałych broszur informacyjnych, które, razem z mapą, są do nabycia w punktach informacyjnych i w biurach parku. Na mapę (420 esc.) naniesiono ozna; czenia wysokości i wszystkie drogi, ale nie ma na niej szlaków turystycznych. Bards l pomocne pod tym względem są mapy topograficzne opracowane przez wojsko portug skie. Można je kupić w Lizbonie i Porto. Oprócz map i informatorów, na trasie przy dzą się też odpowiednie buty, ciepłe i nieprzemakalne ubrania, kompas, prowiant i telka na wodę. W parku nie brak czystych strumieni (zwłaszcza na ^ ^ wysokościach), z których woda nadaje się do picia, ale turyści podatni na do^Sju, żołądkowe powinni na wszelki wypadek oczyszczać wodę tabletkami jodyny W" c ru. W zimie i na wiosnę dosyć uciążliwe bywają mgły. Na terenie parku w żadnym ., ^ wolno palić ognisk ani zbierać roślin. Niestety, Portugalczycy mają nawyk lania ognia w miejscu każdego pikniku. Konsekwencje takiej lekkomyślności mo- r°? - jednak tragiczne, zwłaszcza w czasie gorącego i suchego lata. ^Zorganizowane wycieczki po parku, z transportem tam i z powrotem, oferuje ,,QS jRUa do Belem 94, Porto; s/fax 225504604, trilhos@trilhos.pt; ok. 5000 esc. , osoby). Biuro organizuje także spływy kajakowe, wycieczki rowerowe i wyprawy j jaskiń. Wspinaczkę górską ma w ofercie Clube Nacional de Montannismo IS° ccao Regiao Norte, Departamento de Montanhismo, Rua Formosa 303/11 p., Por- B223321295). O przewodnika indywidualnego można pytać w biurze parku t0'ponte da Barca, gdzie znajduje się lista znakomicie wyszkolonych i doskonale zna- cvch park kandydatów. Opłata wynosi około 2000 esc. od osoby i 15 000 esc. od erupy (co najmniej 5 osób). Park można zwiedzać samemu, ale warto pamiętać, że miejscowi przewodnicy dysponują nieocenioną wiedzą na temat flory, fauny i historii parku, i zapewne będą w stanie wskazać turyście liczne ciekawostki. Wycieczkowicze rezygnujący z opieki przewodnika nie powinni wybierać się samotnie w góry, gdyż w razie wypadku pomoc drugiej osoby może być bardzo potrzebna. Kto wyposaży} się w dobrą mapę (zob. powyżej) i kompas, ten z pewnością nie zgubi drogi, pod warunkiem jednak, że będzie pamiętał, iż w górach zmierzch zapada znacznie szybciej niż na wybrzeżu, w czasie mgły, deszczu i zimą temperatury gwałtownie spadają, a zimą należy się również spodziewać śniegu utrudniającego marsz. 'ze znalezieniem noclegu poza centrum Caldas do Geres (zob. s. 342) mogą być problemy, jako że we wsiach jest zaledwie kilka pensjonatów (szczegóły podano dalej w tekście). Namiot można rozbić na polach kempingowych wyznaczonych przez władze parku lub należących do prywatnych właścicieli. Grupa ośmioosobowa może wynająć casas abńgo, czyli gospodarstwo wiejskie przerobione na czteropokojowe schronisko, które należy wcześniej zarezerwować i wpłacić zaliczkę w biurze parku w Ponte da Barca. Minimalny okres wynajmu wynosi dwie doby (7000-8000 esc. zimą i 12 000-13 000 latem; w cenę wliczono drewno na opał). Informacja Informacje na temat parku można otrzymać w punktach informacyjnych (przy wejściach do parku) albo w jednym z biur w miastach sąsiadujących z rezerwatem. Punkty informacyjne udzielają wskazówek dotyczących ich najbliższych okolic; można w nich m.in. obejrzeć zdjęcia przedstawiające ciekawostki ze świata roślin i zwierząt oraz metody produkcji rolniczej. Większość punktów dysponuje książkami na sprzedaż, ale nie należy liczyć na broszury i mapy. Z reguły lepiej zaopatrzone są biura parku. Warto też zajrzeć na strony internetowe: www.aderepg.pt (oficjalna strona fflternetowa parku), www.di.uminho.pt/~esteves/turismo/parquesl.html, a także ww.infocid.pt/areas (w języku portugalskim). Główne biuro parku (o253203480, fax 253613169; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-"''•30) znajduje się w Bradze przy Avenida António Macedo, Quinta das Parretas. wije ono liczne broszury z zaznaczonymi szlakami turystycznymi. Pomocne jest 2SSA parku w Ponte da Barca 'Largo da Misericórdia 10; 0258452450 lub udz i-250' aderepg@mail.telepac.pt; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.30-18.00), które może można też podzielić ją na dwa dni). Warto jednak zdecydować się na trochę wysuku< t szcza że szlak prowadzi wzdłuż rzymskiej drogi, która wiodła niegdyś od Bragi ^ z Rzym aż do Bizancjum. Przy trasie do Campo rozciąga się Yilarinho das Fur-^ - ogromne sztuczne jezioro oferujące idealne warunki do pływania. Latem moż-""'też wstąpić do wsi Yilarinho das Furnas (za tamą trzeba skręcić w prawo). n Wyruszając z Caldas do Geres, należy iść drogą prowadzącą na północ w kierunku pnRTELADO HOMEM, wioski leżącej przy granicy portugalsko-hiszpańskiej. Zmę- eni turyści mogą odpocząć w miejscowej kawiarni, a później obejrzeć postawione °rzez Rzymian kamienie milowe. Mieszkańcy oddalonego o 13 km Geres przyjeżdża-\ tutaj, aby się wykąpać w pobliskiej rzece, przy końcu doliny Minas dos Carris. Chcąc dotrzeć do Campo do Geres, nie trzeba jednak iść okrężną drogą przez Portela. Za nieczynnym kempingiem w Albergaria (po ok. 8 km) wystarczy skręcić w lewo i dalej kierować się znakami do Campo i sztucznego jeziora. Główny szlak prowadzi teraz na południowy zachód. Najpierw idzie się lasem, a później wychodzi na otwartą przestrzeń i podąża starą rzymską drogą. Idąc dalej tą samą drogą, przechodzi się obok starego kamiennego domu (obecnie mieście się w nim ośrodek tkactwa prowadzony przez władze parku) i skręca w lewo do CAMPO DO GERES, gdzie codziennie z Bragi kursują autobusy firmy przewozowej Empresa Hoteleria do Geres. Młodzież najczęściej decyduje się na noclegi w przyjemnym Residencial Stop (o253351291; (r)). Pole kempingowe Ceideiia (s/fax 253351005; czynne cały rok) wynajmuje domki mogące pomieścić nawet osiem osób (ok. 2000 esc. od osoby). Kemping prowadzi również restaurację i wypożyczalnię rowerów. Pobliskie schronisko młodzieżowe (^253351339) nosi nazwę Yilańnho das Furnas, co znaczy "miejscowość podziemnych grot". Zostało tak nazwane w 1972 r., kiedy mieszkali w nim robotnicy budujący zaporę. Przy schronisku znajduje się basen kąpielowy, kort tenisowy i dyskoteka. Do dyspozycji gości jest też kilka pokoi dwuosobowych ((r)). Przez każde z trzech miejsc noclegowych można skontaktować się z Eąuicampo (ii/fax 253357022) - biurem organizującym przejażdżki konne, spływy kajakowe, wyprawy rowerami górskimi i wspinaczkę górską. Na południe od Campo do Geres, przy drodze w kierunku Rio Caldo, stoi krzyż św. Jana z Campo. Za krzyżem należy skręcić w lewo od głównej drogi i iść dalej polnym szlakiem, prowadzącym wokół południowego zbocza góry. Trzeba się przygotować na to, że oprócz sporadycznie jeżdżących tędy samochodów, droga ta jest prawie zupełnie nie uczęszczana. Brak towarzystwa i otoczenie neolitycznych skał napawa wielu turystów grozą. Pomimo strachu trzeba jednak kierować się dalej znakami wskazującymi trzykilometrowy, dwugodzinny szlak do Calcedónii - celtycko--rzymskiej osady kryjącej wspaniałą jaskinię. Brak zacienionych miejsc sprawia, że w czasie upału droga do Calcedónii jest męcząca i trudna do pokonania, dlatego na wędrówkę lepiej wyruszyć po południu. Okrężna trasa powrotna do Geres jest oznakowana - trzeba wrócić do znaku drogowego, iść dalej zboczem góry w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara i rozglądać się za znakami wskazującymi drogę do Geres. POŁUDNIE: W STRONĘ SZTUCZNEGO JEZIORA CANIQADA, CALDO l SAO BENTO DA PORTA ABERTA luryści planujący pobyt nad sztucznym jeziorem Canięada powinni zatrzymać się w Położonej nad zachodnim brzegiem wiosce RIO CALDO, oddalonej o 8 km na Południe od Caldas do Geres. Trzeba się tutaj przesiąść na autobus z Caldas do Sao "finto. Miłośnicy sportów wodnych mają tu doskonałe warunki do pływania na deskach surfingowych i nartach wodnych. Można też zwyczajnie popływać. Biuro (a253391740 lub 253391598) wypożycza kajaki, łodzie motorowe, rowery 346 / MINHO SERRA DA PENEDA / 347 górskie i ekwipunek niezbędny na wędrówki piesze. Nie powinno też być problem • ze znalezieniem zakwaterowania nad samym jeziorem i przy drodze do Caldas rT Geres. Godny polecenia jest Pensao Pontes de Rio Caldo (a25339154Q <° 253391195; @) - kamienny budynek z barem w ogrodzie, położony na północ rf mostu. Trochę nowocześniejszy jest pensjonat Casa Beira Rio (^253391197. ^, prześlicznie usytuowany nad jeziorem, po północnej stronie mostu na drodze do C res. Wszystkie pokoje mają łazienkę i telewizor. Gdyby nie było w nim woW-i miejsc, można pojechać autobusem w stronę Cerdrinhas do Pousada de Sao Bent (tó53647190, fax 253647867; (c)). Zaletą tego pensjonatu jest malownicze położe. nie i rozciągające się z okien pokoi wspaniałe widoki na jezioro od strony wschód-niej. W wykończonym w drewnie dawnym pałacyku myśliwskim jest również basen i wyśmienita restauracja. Trzy kilometry za Rio Caldo, przy drodze do Covide, leży wioska SAO BENTO DA PORTA ABERTA. Na początku lipca i sierpnia, a także w większość niedziel przez cały rok, do tutejszego sanktuarium przybywają tłumy pielgrzymów. W tym czasie le-piej unikać tego miejsca, ze względu na wszechobecny zgiełk i spaliny samochodowe Noclegi można znaleźć w starym klasztorze, mieszczącym obecnie skryty za brzydką, nowoczesną fasadą Estalagem de Sdo Bento Porta Aberta (s253391106 fax 253391117; (r)). Wnętrze jest nadal nieco surowe, mimo to warto się tu zatrzymać ze względu na przepiękne widoki i dobrą restaurację. Tańsze noclegi są w pokojach na piętrze Restaurante Mira Serra (tó53391362; (D), na zachodnim krańcu wsi, oraz w uroczym, pochodzącym z przełomu wieków Pensao Sdo Jose (ir253391120; (r)|, w połowie drogi pomiędzy Sao Bento a Rio Caldo. Północna część parku: Serra da Peneda___________ Serra da Peneda, czyli północna część Parku Narodowego Peneda-Geres, cieszy się znacznie mniejszą popularnością niż jego południowe tereny. Jednym z głównych powodów jest trudny dojazd. Turyści podróżujący bez samochodu zdani są na bardzo rzadko kursujące autobusy, a dodatkowe utrudnienie stanowi uboga baza noclegowa. Często więc wędrujący przez te tereny turysta będzie się mógł w samotności rozkoszować widokami stromych, ocienionych lasami dolin i pozostałości po prehistorycznym osadnictwie. Uroku widokom dodają wystawione na działanie wiatru planaltos, usiane dziwnymi formacjami skalnymi. W ciągu tygodnia autobusy z Melgago do Lamas de Mouro i Castro Laboreiro odjeżdżają o 7.30 i wracają około 18.30 (dodatkowy kurs w pt. o 12.50). Dokładne informacje o godzinach odjazdów można otrzymać w Melgago, w punkcie pocztowym, za rogiem ulicy, przy której znajduje się Pensao Pemba. O rozkład jazdy autobusów można też zapytać w biurze informacji turystycznej. Lamas de Mouro, Castro Laboreiro i Peneda W miejscowości LAMAS DE MOURO, oddalonej o 19 km na południowy wschód od Melgago, znajduje się pięknie usytuowane pole kempingowe, prowadzone prze2 władze parku narodowego. Można je znaleźć zaraz za wejściem do parku, przy punkcie informacyjnym (*r251465494; zimą należy zadzwonić przed przybyciem). Turyści mają do dyspozycji prysznice, bar, odkryty basen kąpielowy (położony nieco dalej) oraz restaurację. W Lamas de Mouro mieszka doskonały w swoim facnu przewodnik, który oprowadza po czterogodzinnym szlaku Trilho da Peneda, obejmującym tereny położone 8,2 km na północny zachód od Penedy (dojazd jeepem), °raz dodatkowo po innych trasach turystycznych. Oprócz kempingu, w miasteczku me innych miejsc noclegowych, chociaż właściciel Cafe Restaurante Paysan 1119 51465223; na skrzyżowaniu dróg, l km za polem kempingowym) od dawna pla-'fl 'e poszerzenie swojej działalności o wynajem pokoi. Na posiłek można też wstą-nU-' do położonej nieopodal Churrasąueińa Vidoeim, znanej z ogromnych porcji smacznych dań. Kierując się drogą prowadzącą na lewo od skrzyżowania w Lamas, po pokonaniu g km dochodzi się do starej wioski CASTRO LABOREIRO. Nazwa miejscowości pochodzi od rzadkiej rasy psów górskich, hodowanych w tej okolicy. W lecie w wiosce można spotkać tylko nielicznych mieszkańców, jako że pasterze i ich rodziny opusz- aja jnvernetfos (zimowe domy) i pędzą bydło na oddalone od wioski pastwiska. Letnie miesi4ce spędzają w budowanych przez siebie brandas - domach skonstruowanych z kamienia i pokrytych dachami z gałęzi. W okolicy wytyczono kilka malowniczych szlaków pieszych, zwłaszcza w kierunku wschodnim i południowym. Bardzo poręczna może się okazać broszura Trilho Castrejo, którą oferuje biuro informacji turystycznej w Melgago. Najlepsze miejsca noclegowe są w Miradouro do Ca-stelo (s251465469; (r)), na krańcu wioski. Z pokoi rozciąga się piękny widok na dolinę i górujący nad nią zamek. Niezłe, nowocześnie umeblowane pokoje można wynająć w Casa Sao Jose (a251465134; (r)), 500 m za wsią, przy drodze do Lamas. Smaczne posiłki podaje się w restauracji w Miradouro do Castelo oraz w położonej naprzeciwko Restaurante da Serra. Specjalnością tego drugiego lokalu jest cabńto ser-rano (mięso z górskich koźląt). Do ruin zamku idzie się stromą ścieżką (ok. 20 min). Na rondzie, po przeciwnej stronie wioski trzeba skręcić w lewo, potem jeszcze raz w lewo, na dróżkę prowadzącą pod górę. Dalej droga schodzi w dół na prawo obok ogromnej skały zwanej Tarta-ruga (żółw), prowadząc pośród wrzosowisk i sterczących skał. Po obu stronach ścieżki ciągną się malownicze urwiska skalne. Po dziewięciu kilometrach drogą na południe od Lamas de Mouro dociera się do wioski PENEDA, położonej w niezwykle malowniczej dolinie usianej ogromnymi otoczakami. Wieś znana jest przede wszystkim z Sanctuario da Nossa Senhora da Peneda (sanktuarium Matki Boskiej z Penedy). We wrześniu (7 i 8) ta niewielka świątynia, wyglądająca jak miniatura Bom Jesus, odwiedzana jest przez tłumy pielgrzymów. W pozostałe miesiące tylko sporadycznie zaglądają do niej turyści. Pierwotnym obiektem kultu był niezwykły kamień, któremu siły natury nadały kształt kobiety (zdaniem niektórych, ciężarnej). Po nadejściu ery chrześcijańskiej kamień został zaadoptowany na potrzeby kultu maryjnego, a następnie przeniesiono go do wnętrza wzniesionego w XVII w. kościoła. Pozostawał w nim do lat 30. XX w., aż do momentu, kiedy ktoś go po prostu ukradł. Na miejscu oryginału stoi dziś jaskrawa, plastikowa replika. Wokół głównego placu w Penedzie skupionych jest kilka kawiarni i sklepów z dewocjonaliami. Miejsca noclegowe można znaleźć w domu prywatnym, 100 m przed wioską. Aby je wynająć, należy skontaktować się z Isoliną Domingues Fernandes w sklepie Casa de Artigos Religiosos, na głównym placu (ró51465139; (r)). O nocleg niożna także pytać w Cafe Star, również przy placu (n251465568 lub 251465275; y!/ gdzie do dyspozycji gości są pokoiki, w których sypiają zazwyczaj przybywający o wsi pielgrzymi. Bardziej wyszukane pokoje oferuje Anjo da Guarda (bez telefonu; ) - posiadłość objęta planem Turismo Rural (także przy głównym placu). Przeciętnie trudny, czterogodzinny szlak Trilho da Peneda (liczący 8,2 km) rozpo- ^a się \v Peneda i prowadzi na zachód zboczem doliny w kierunku smaganego Przez wiatry pasma Serra da Peneda. Dociera do szczytu Penameda (1258 m), w po- lzu którego można podziwiać piękne laguny ze słodką wodą i niezapomniane wi- 348 / MINHO SERRA DA PENEDA / 349 doki na rozległy park narodowy. W drogę powrotną można się udać szlakiem pr0i" dzącym najpierw na północ, a następnie na południe, kończącym się w przy dro/ do Lamas de Mouro, około l km od Penedy, przy znaku drogowym wskazując,* j j ' ' yiti drogę pod gorę. Podczas pobytu w wiosce warto zdecydować się na pokonanie oznakowanego sz[ ku (20 km) na południe od Peneda. Przy skrzyżowaniu przed wioską Adrao trzeb" skręcić w lewo, by ostatecznie dotrzeć do drogi łączącej Soajo z Lindoso. a Soajo, Lindoso i Parada Do położonych w połowie drogi między północną a centralną częścią parku wiosek Soajo, Lindoso i Parada - warto zajrzeć ze względu na ich piękne położenie. Wszyst. kie trzy nadają się na bazy wypadowe, szczególnie jeśli kogoś pasjonują górskie wy. cieczki. Do Sojao najłatwiej dotrzeć z Arcos de Valdevez. Autobusy wyjeżdżają z Ar. cos o 17.40 (pn.-pt; dodatkowe kursy pn. i pt. o 12.20 i śr. o 8.30 i 14.10). Można również wsiąść do autobusu z Arcos przez Ponte da Barca do Lindoso i Parady (pn.-sb. 12.00, nd.-pt. 17.50, dodatkowe kursy w śr.). Rozkłady jazdy na obu trasach często ulegają zmianie, dlatego należy wcześniej skontaktować się z biurem firmy przewozowej Salyador w Arcos (zob. s. 337). Przejazd taksówką do każdej z tych miej. scowości kosztuje około 2500 esc. Droga z Ponte da Barca wiedzie do parku przez ENTRE-AMBOS-OS-RIOS, gdzie funkcjonuje połę kempingowe (ir258588361). Z kolei szosa z Arcos de Valdevez prowadzi do MEZIO, w którym znajduje się punkt informacyjny (zob. s. 342) i nowe pole kempingowe, położone w Trayancy, 3 km za miasteczkiem (bez telefonu). Po drodze można zwiedzić odkryty przez archeologów grobowiec anta, a ekipa pracująca przy nim chętnie wskaże prehistoryczne obiekty, będące przykładami sztuki w kamieniu. Wycieczka zajmie mniej więcej pół dnia. Przejażdżki konne oferuje Centra Hipico do Mezio (Yilar de Suente, l km w głąb parku; Tr258562452, fax 258526088). Lekcje jazdy konnej kosztują 7500 esc. za pięć spotkań. Za jazdę wyznaczonym szlakiem trzeba zapłacić 2000-7000 esc., a za dwudniową wycieczkę z przewodnikiem -23 000 esc. (w cenę wliczono posiłki i zakwaterowanie). SOAJO Pośród wyżynnego krajobrazu kryją się zabudowania niewielkiej wioski SOAJO, której największą atrakcją turystyczną są XVIII- i XIX-wieczne espigueiros (spichlerze). Na kamiennym tarasie wznosi się grupa ponad dwudziestu budynków zwieńczonych krzyżami (wierzono, że w ten sposób pobłogosławione zostaną coroczne zbiory), które z daleka sprawiają wrażenie ogromnego cmentarzyska. Masywne konstrukcje podtrzymujące spichlerze miały stanowić zabezpieczenie przed szczurami. Niestety, budowniczym nie udało się przechytrzyć natrętnych gryzoni. Kamienne budynki są. pozostałością po czasach, kiedy istnienie odizolowanej od reszty kraju wioski uzależnione było głównie od wspólnych przedsięwzięć i wysiłków jej mieszkańców. Do dziś niektóre stada owiec i kóz są własnością całej społeczności, a ich wypasaniem zajmują się specjalnie wyznaczeni do tego pasterze. Wyruszając o świcie na przechadzkę na wzgórza, można usłyszeć charakterystyczny dźwięk miedzianych dzwoneczków, przytroczonych do szyi owiec. Mieszkańcy wioski nie są otwarci na zmiany, za to pieczołowicie pielęgnują stare tradycje. Do dziś wiele kobiet przywdziewa czerń na znak żałoby. Wdowy będą ją n°~ sić do końca życia, zaś sieroty po stracie matki - przez cztery lata. Okres żałoby P° stracie dziecka lub któregoś z rodzeństwa trwa dwa lata. Zespoły folklorystyczne dotowane są z kiesy całej społeczności, podczas gdy poczucie przynależności do rnffl* (ziemia rodzinna) wpajana jest przez emigrantów w świadomość młodszego po- tel]" a przesiąkniętego nierzadko nowocześniejszymi, często amerykańskimi ide- 6 Dobrze jest zaplanować przyjazd do wioski na czas obchodów lokalnego święta anj '.g yfli). Jedną z wielu atrakcji stanowi corrida. Ponieważ w Soajo nie ma koni, •to wyścig polegający na pokonaniu biegiem pewnego odcinka trasy. Dodatkowym 'eSudnieniem dla uczestników zabawy jest konieczność doniesienia do mety plasti-ifwych pojemników z wodą, umieszczonych na głowie. Po zakończeniu wyścigu je- uczestnicy oblewani są przez zgromadzonych widzów wodą. Podczas wszystkich " oczystości trzeba zachować ostrożność, gdyż z przeróżnych miejsc bez ostrzeżenia puszczane są petardy i sztuczne ognie. Ze znalezieniem noclegów w Soajo nie powinno być problemów, zwłaszcza, że grupa dziesięciu domów połączona została pionierskim planem Tuńsmo de Aldeia, promującym turystykę wiejską. Każdy z budynków ma swój własny charakter i oferuje nocleg w pokoju dwuosobowym (od 7500 esc.) i w wynajętym w całości dwupokojo-wym domku (14 000 esc.). Rezerwacji można dokonać przez biuro parku narodowego w Ponte da Barca (zob. s. 335) lub przez ADERE-Soajo (n/fax 258576427; pn.-pt. 10.00-19.00, sb. 10.00-13.00) - o szczegóły należy pytać w sklepie. We wsi znajduje się także luksusowa posiadłość objęta planem Tuńsmo Rwał - Casa do Adro (s258576327; (r)) - oferująca pokoje w pięknym XVI-wiecznym domu. Trzeba pamiętać, że w czasie sierpniowego święta niezbędna będzie wcześniejsza rezerwacja. Wśród restauracji warto odwiedzić: O Espigueiro (specjalnością są potrawy z koziego mięsa) i Yidreiia. LINDOSO I PARADA LINDOSO, położone na wzgórzu nad zaporą na rzece Lima, blisko granicy hiszpańskiej, jest jedną z najpiękniejszych wiosek w Peneda-Geres. Najłatwiej dostać się do niej z Ponte da Barca. Podobnie jak w Soajo, i tu nad wiejskimi zabudowaniami górują spichlerze. Mieszkańcy Lindoso żyją w zgodzie ze starymi tradycjami i niechętnie godzą się na zmiany i unowocześnienia. Głównym zajęciem jest hodowla bydła. O świcie po całej wiosce roznosi się ryczenie krów, do których po chwili dołączają owce i kozy. Przez cały dzień w powietrzu unosi się zapach bydła, będącego, tak jak w Soajo, własnością wszystkich mieszkańców. Wioska znana jest z ciekawej metody wypiekania chleba. Z nagrzanego pieca wyjmuje się rozżarzony węgiel, a po wsadzeniu do środka chleba drzwi zatykane są mieszanką popiołu i nawozu. Tradycja ta przetrwała do dziś i praktykowana jest w najstarszej części Lindoso. Osoby zainteresowane lokalnymi zwyczajami powinny udać się do odrestaurowanego zamku (latem wt.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-18.00, sb. i nd. 10.00-12.00 i 14.30-18.00; zimą wt.-pt. 9-30-12.30 i 14.00-17.30, sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.00, nd. 10.00-12.00 i 14.00- •16.30; 200 esc.), pełniącego obecnie funkcję muzeum. Wewnątrz można obejrzeć stary piec chlebowy, a także eksponaty pochodzące z miejscowych wykopalisk: Personel muzeum udziela też informacji dotyczących Parku Narodowego Peneda-Geres. Pokoje do wynajęcia oferuje jedynie Undo Yerde (a258578010; (D), l km na wschód od Lindoso, przy drodze do granicy hiszpańskiej. Na piętrze nad restauracją do dyspozycji gości jest osiem pokoi z łazienką. Sama restauracja słynie z dość dziw-n6! Potrawy z dzika. W budynku jest także bar, w którym podczas weekendów organizuje się głośną dyskotekę. leszcze atrakcyjniejszą miejscowością jest PARADA, położona na stromym wzgó- i o km na zachód od Lindoso. Tu także uwagę przyciągają spichlerze, a po obu ronach brukowanych uliczek wiją się pędy winorośli. W okolicy można urządzić so- e Wspaniałą, dwugodzinną (4 km) pieszą wycieczkę szlakiem Tńlho do Penedo do SERRA DO GERES / 351 350 / MINHO Encanto. Trasa wiedzie w górę wzniesienia za wsią i prowadzi w pobliże wieko\vyck domów i lasów, złożonych z drzew kasztanowych i korkowych. Po kilkuset metrack szlak łączy się z korytem górskiego strumienia, którego cechą charakterystyczną s" koleiny wyżłobione wieki temu przez wozy ciągnięte przez woły. Po następnym kji0. metrze dociera się ocienioną lasem ścieżką do przerdzewiałej metalowej bramy i ^ ru pokrytego gałęziami. Jakieś 40 m przed bramą można przejść na drugą stronę mu. ru. Po 30 m przedzierania się przez gęste krzewy dochodzi się do ogromnych płaskich otoczaków (niewidocznych ze szlaku), zwanych Peneda do Encanto (zakk te kamienie). Największy z nich pokryty jest licznymi, ale niewyraźnymi rytami p0. chodzącymi z epoki brązu. Koncentryczne kręgi i okrągłe nisze są najlepiej widoczne w promieniach zachodzącego słońca, kiedy cienie znacznie się wydłużają. Nikt nie wie na pewno, co przedstawiają te glify, choć podobne figury można znaleźć na terenie całego Minho i w prowincji Tras-os-Montes. Szlak ginie parę metrów dalej na otwartej, skalistej przestrzeni, gwarantującej niezapomniane widoki. Aby dotrzeć do Parady, należy się udać w dół wzniesienia, wzdłuż kamiennego muru. Nocleg oferuje Cafe Mó (0258576150; (r)), l km na zachód od Parady, przy głów-nej drodze. Właściciel i jego rodzina są mili, a pokoje nowoczesne, z TV i łazienkami (utrzymuje się w nich jednak zapach stęchlizny). Obok jest kąpielisko, cieszące się szczególną popularnością wśród miejscowych dzieci. Cześć wschodnia: Serra do Geres Chociaż ERMIDA leży w bliskiej odległości od Caldas do Geres (2-3 godz. piechotą) i Miradouro (30 min), sprawia wrażenie bardzo odosobnionego miejsca. Pobyt w wiosce zadowoli zatem osoby poszukujące spokoju i samotności. Trzeba jednak pamiętać, że podróż samochodem po okolicy może być niebezpieczna ze względu na bardzo strome wzniesienia i fragmenty drogi zniszczone przez powodzie. Noclegi można znaleźć w Casa do Cńado (a253391390; (r); zalecana wcześniejsza rezerwacja) oraz w kilku willach {dormidas}. Zwolennicy bardziej spartańskich warunków mogą skorzystać z położonego w pięknym sadzie pola namiotowego. Dobrym sposobem na spędzenie wolnego czasu jest wizyta w jednej z kilku miejscowych kawiarenek. Podążając porośniętą jeżynami ścieżką na wschód od Ermidy, mija się po drodze kilka małych wodospadów, stanowiących wymarzone miejsce dla amatorów pływania. Po przejściu przez raczej nie wzbudzający zaufania most dochodzi się do FAFIAO - małej osady rolniczej, w której jednak funkcjonuje restauracja o nazwie Retim do Geres. Na piętrze znajdują się pokoje do wynajęcia ((r)). Dalej ścieżka wije się wśród typowo wiejskiej okolicy, otoczonej polami kukurydzy i usytuowanymi na zboczach winnicami. Po chwili mija się kolejną wioskę - PINCAES. W miejscu, gdzie kończ? się zabudowania, należy skręcić w prawo. Droga prowadzi stąd do nieco większe] miejscowości Cabril. CABRIL to otoczona górami, urocza i ustronna wioska położona nad rzeką o te| samej nazwie. Choć miejscowość staje się coraz bardziej nowoczesna, w centrufl1 nadal można trafić na wałęsające się woły, kozy i stada owiec. W związku z budo*4 tamy w Salamonde, położonej obok Fafiao dolinie, część wioski została zatopion3-Stary most znajduje się teraz częściowo pod wodą, co przez pływaków wykorzysty*3 ne jest do wodnych akrobacji. Noclegi oferuje pole kempingowe Outeiio tw-("253659860; czynne cały rok), znajdujące się l km dalej, przy drodze do Fin*5' Niestety, są tu tylko dwie toalety, co może być bardzo kłopotliwe. Na terenie ketu pingu mieści się wypożyczalnia rowerów i kajaków, można tu także pojeździć konn Na posiłki najlepiej udać się do usytuowanej przy moście Restaurante Ponte No 'rej specjalnością jest rosół z mięsem. Gorące potrawy podaje się też w Cafe 1° de (nieco dalej przy drodze), ale trzeba na nie trochę zaczekać. W kierunku Montalegre i Tras-os-Montes: Paradela i Venda Nova •r Cabril warto wyruszyć na piechotę lub samochodem do Paradeli, Outeiro, Paredes , Hio i Covelaes, a także do Pitóes das Junias, w którym znajdują się ruiny klasztoru Każda z tych miejscowości stanowi wspaniałą bazę wypadową na wycieczki po "miej znanej części Minho. Jeśli ktoś dysponuje odpowiednią ilością czasu, może się pokusić o wyjazd z Portugalii przez przejście graniczne w Tourem i powrót przez Por-tela do Hornem (w kierunku Caldas do Geres) lub Lindoso w północnej części parku narodowego. Na trasie nie kursują żadne autobusy, a ruch uliczny jest niewielki, ale warto wybrać się na tę wyprawę ze względu na uroki krajobrazu. Najbardziej imponująca jest oznakowana trasa z Cabril do oddalonej prawie o 23 km miejscowości PARADELA, do której droga, wijąc się wzdłuż doliny rzeki, wiedzie przez urokliwe wioski Sirvozelo, Lapela i Xertola. Wioska poprzecinana jest brukowanymi uliczkami, przy których stoją domy porośnięte winoroślą, a także kilka kawiarni i hoteli. Nowoczesna Restaurante Soi Rio oprócz posiłków oferuje również dziesięć pokoi do wynajęcia (0276566167; @). Większość z nich zapewnia piękne widoki i wyposażona jest we własną łazienkę i telewizor. Na noc można się zatrzymać w Pensao Pousadinha ("276566165; (r)), przypominającym angielskie hoteliki typu B&B. Pensjonat znajduje się przy drodze do Cabril i oprócz wspaniałych dań oferuje także piękne widoki na góry i tamę. W cenę noclegu wliczone jest śniadanie. Pensao Pousadinha zaprasza także na konne wycieczki, organizowane przez Trote Geres. Przy tej samej drodze (100 m dalej) mieści się przytulna i sympatyczna Hospedańa Restaurante Dom Dinis (B276566253; @). Wszystkie oferowane przez nią pokoje mają telewizor, prysznic i ogrzewanie. Z okien rozciągają się przepiękne widoki, a w cenę wliczono śniadanie. Dobra jest także restauracja w tym samym budynku, specjalizująca się w daniach z regionu Barrosa, m.in. w potrawach z cielęciny. W zimie podaje się pyszne cozido (gotowana potrawa z mięsa i ziemniaków). W niewielkiej wsi OUTEIRO, leżącej 4 km na północ od Paradeli, można znaleźć zakwaterowanie o wyższym standardzie. Estalagem Yista Bela (s276/560120, fax 276/560121; (r)) oferuje niezapomniane widoki na tamę i dobre posiłki (około 3000 esc.). Szczególnie warto spróbować dań z cielęciny lub mięsa koziego. W cenę noclegu wliczone jest śniadanie. Następnym miasteczkiem, oddalonym od Outeiro o 3 km na wschód, jest PAREDES DO RIO, gdzie warto się zatrzymać ze względu na doskonałą Hospedańa Rocha ("276566147; (c)). Wszystkie pokoje są ładne i mają łazienkę, ale główną atrakcją pozostaje restauracja, w której podaje się mięso ze zwierząt z lokalnej hodowli. Posiłki kosztują około 1 200- 1 500 esc. (w cenę pokoju wliczono śniadanie). Warto zamówić me z kaczki albo cavidela de /rango - gotowanego kurczaka z kaszanką z krwi i ry-zu- W zimie można też spróbować doskonałej feijoady (potrawa z fasoli, ryżu i mięsa) , cozifo. Właściciele hotelu-restauracji organizują 4-6 godzinne piesze wycieczki 0 utóes de Junias za cenę pikniku, mogą też wypożyczyć mapy z zaznaczoną na (tm) trasą. Na wzgórzu za hospedaria wznosi się utrzymana w stylu rustykalnym Ca-a Travessa (u276566121; rezerwacja również przez biuro parku narodowego onte da Barca - zob. s. 335; (r)), która dysponuje tylko dwoma pokojami, ale wy- ?ycza także rowery górskie oraz organizuje wycieczki konne i wędkowanie. położonym zaraz za Paredes Covelaes można poprosić o klucze do casa abngo eeSZCZlCe' się w PITOES DE JUNIAS, 10 km na północny zachód od wspomnia-w jednym z najdzikszych zakątków Portugalii, tuż przy granicy z Hiszpa- 352 / MINHO INFORMACJE O POŁĄCZENIACH / 353 nią. Okolice obfitują w nadające się do pieszych wycieczek tereny. W pobliżu m°żtia się natknąć na zrujnowany klasztor i piękne wodospady. Widać stąd szpiczaste szc ty Geres. Klasztor został założony w IX w., a wiek później przeszedł w ręce zal<0 cystersów. Można jeszcze zobaczyć szczątki romańskiej fasady i zachowane praw" w całości mury budowli. Nocleg w Pitóes proponuje nowoczesna, rodzinna Casa / Pięto (^276566158; (D), w której mieści się jedna z dwóch funkcjonujących w rni° steczku, doskonałych restauracji. Druga nosi nazwę Pitóes do Geres. Z Cabril lub Paradeli do Montalegre dochodzi się drogą prowadzącą wzdłuż dru giego, znacznie większego sztucznego jeziora. Choć sama miejscowość (zob. s. 4431 nie wyróżnia się niczym szczególnym, w pamięci turystów pozostanie zapewne p0 dróż trasą łączącą Montalegre z regionem Trós-os-Montes, którą kursują autobusy z Yenda Nova i z Bragi. Wąska i wyboista droga irytuje kierowców autobusów, która nie jadą zbyt ostrożnie, co z kolei przeraża pasażerów nie przyzwyczajonych do tego typu wyczynów. Na trasie z Tras-os-Montes do Montalegre położona jest miejscowość YENDA NOVA, gdzie na nocleg można się zatrzymać w eleganckim Estalagem do Moigado (ir253659906, fax 253659911, mtempo@mail.telepac.pt; rezerwacja w Lugar de Padróes; (c)), 4 km od wioski, przy sztucznym jeziorze. Goście mogą korzystać z basenu i kortów tenisowych oraz uprawiać sporty wodne lub spacerować po cienistych ogrodach. Tańszy nocleg oferuje Motel Sao Cństóvdo (a253659387; (r)| -brzydki, nowoczesny budynek usytuowany prawie nad samym jeziorem, l km za Yenda Nova, przy zjeździe do Salto. Tutaj także można korzystać z kortów tenisowych lub wynająć łódki. Okolica obfituje w ładne trasy spacerowe, a jezioro zapewnia wspaniałe warunki do pływania. Autobusy kursujące z Bragi do Yenda Nova, Montalegre i Chaves zatrzymują się po drodze przy elektrowni wodnej w Pisóes - największej w Portugalii, a przy tym niezwykle nowoczesnej. Informacje o połączeniach POCIĄGI Barcelos: Porto (10-15 dziennie; l godz. 5 min- -1 godz. 40 min), Valenga do Minho (5 dziennie; l godz.), Viana do Castelo (12 dziennie; 30 min). Braga: Ninę - na połączenia do Viany i Valengy (12-15 dziennie; 12-28 min), Porto (11-14 dziennie; niekiedy przesiadka w Ninę; l godz.-l godz. 45 min). Caminha: Porto (5-8 dziennie; l godz. 30 min- -3 godz. 10 min), Valenga do Minho (6-7 dziennie; 20-40 min), Viana do Castelo (7-9 dziennie; 20-40 min). Guimaraes: Porto (11-15 dziennie; l godz. 45 min), Santo Tirso (11-15 dziennie; 45 min). Yalenga do Minho: Afife (3-5 dziennie; l godz.), Barcelos (5-6 dziennie; l godz. 15 min-2 godz.), Ca- minha (6-8 dziennie; 20-45 min), Ninę - na poleczenie do Bragi (7 dziennie; 2 godz. 20 min), Porto (5 dziennie; 2 godz. 10 min-3 godz. 40 min), Vigo, Hiszpania (4 dziennie; l godz. 10 min; połączenia do Santiago de Compostela i La Coruńa), Vila IW de Cerveira (6-8 dziennie; 12-18 min), Vila Praia de Ancora (6-8 dziennie; 20 min-1 godz.). Viana do Castelo: Afife (4 dziennie; 20 min), Barcelos (12 dziennie; 25-45 min), Cami* (7-9 dziennie; 20-40 min), Porto (10-12 dziennie; l godz. 30 min-2 godz. 15 min), Vila No" de Cerveira (6-8 dziennie; 30 min-1 godz.), * Praia de Ancora (5-7 dziennie; 15-25 min). Vila Nova de Cerveira: Porto (6-7 2 godz. 10 min-3 godz. 30 min), Yalenga do l*1' ho (6-8 dziennie; 12-18 min), Viana do Cast* (6-8 dziennie; 30 min-1 godz.). AUTOBUSY " os de Valdevez: Braga (2-4 dziennie; f' nodz. 15 min), Lindoso (pn.-pt. 1-3 dziennie; L min-1 godz.), Ponte de Lima (5-8 dziennie; l qodz.), Soai° (pn'"pt- 1"3 dziennie; 30 min)' P rto (2-4 dziennie; 2 godz.), Viana do Castelo (5°8 dziennie; l godz. 45 min). Barcelos: Braga (pn.-pt. co 30 min, sb. i nd. co nodzinę; 50 min), Chaves (pn.-pt. 13 dziennie, sb i nd. 3-6 dziennie; 6 godz.); Ponte de Lima /pn.-pt. 8 dziennie, sb. i nd. 1-2 dziennie; 40-55 min), Porto (pn.-sb. 9-12 dziennie, nd. 1-2 dziennie; l godz. 45 min). Braga: Arcos de Valdevez (2-4 dziennie; l godz. 30 min), Barcelos (pn.-pt. co 30 min, sb. i nd. co godzinę; 50 min), Braganca (3-5 dziennie; 6 godz.), Cabaceiras de Basto (4-5 dziennie; l godz. 45 min), Caldas do Geres (pn.-pt. co godzinę, sb. i nd. 8-10 dziennie; l godz. 30 min), Campo do Geres (3-7 dziennie; l godz. 20 min), Cerdeirinhas (5-9 dziennie; 45 min), Chaves (5-7 dziennie; 4 godz.), Coimbra (l dziennie; 3 godz. 15 min), Covide (5 dziennie; l godz. 10 min), Guimaraes (co 30 min; 30 min-1 godz.), Leira (6-9 dziennie; 4 godz. 5 min), Lizbona (8-11 dziennie; 5 godz. 30 min), Mongao (3-5 dziennie; 2 godz. 20 min), Montalegre (4-5 dziennie; 2 godz. 40 min), Pisóes (4-5 dziennie; 2 godz. 15 min), Ponte da Barca (4 dziennie; l godz. 15 min), Ponte de Lima (pn.-pt. 9 dziennie, sb. 5, nd. 1; l godz.), Porto (co godz.; l godz. 10 min), Póvoa do Lanhoso (5-7 dziennie; 35 min), Póvoa do Varzim (9 dziennie; l godz.), Terras do Bouro (7-9 dziennie; 55 min), Venda Nova (5-7 dziennie; l godz. 50 min), Viana do Castelo (1-10 dziennie; l godz. 40 min). Caldas do Geres: Braga (6-10 dziennie; l godz. 30 min). Campo do Geres: Braga (3-6 dziennie; 1 godz. 20 min). Guimaraes: Braga (co 30 min; 30 min-1 godz.), Cabeceiras de Basto (6-8 dziennie; l godz. 15 """). Lizbona (4-6 dziennie; 5 godz. 30 min-° godz.), Mondim de Basto (2 dziennie; l godz. ^ m|n), Porto (6-8 dziennie; 2 godz. 30 min-3 godz.). : Castro Laboreiro (pn.-pt. l dziennie; l godz.), Coimbra (1-3 dziennie; 5 godz.), Lamas de Mouro (pn.-pt. l dziennie; 40 min), Lizbona (1-3 dziennie; 6 godz.), Mongao (pn.-pt. 5 dziennie, sb. i nd. l dziennie; 40 min), Porto (1-3 dziennie; 3 godz.), Sao Gregório (pn.-pt. 3 dziennie; 30 min). Mongao: Braga (3-6 dziennie; l godz. 45 min), Melgago (pn.-pt. 5 dziennie, sb. i nd. l dziennie; 40 min), Viana do Castelo (5 dziennie; l godz. 20 min). Ponte da Barca: Arcos de Valdevez (co godzinę; 15 min), Braga (14 dziennie; l godz.), Lindoso (2 dziennie; 45 min), Ponte de Lima (3-4 dziennie; 20-30 min), Viana do Castelo (6-8 dziennie; l godz. 30 min). Ponte de Lima: Arcos de Valdevez (5-8 dziennie; 50 min), Barcelos (pn.-pt. 8 dziennie, sb. i nd. 1-2 dziennie; 40-55 min), Braga (pn.-pt. 10 dziennie, sb. 6 dziennie, nd. 3 dziennie; l godz.), Paredes de Coura (2-5 dziennie; l godz. 20 min), Ponte da Barca (3-4 dziennie; 20-30 min), Porto (7 dziennie; 2 godz.), Valenga (l dziennie; l godz.), Viana do Castelo (pn.-pt. 21 dziennie, sb. i nd. 9 dziennie; 50 min). Valenęa do Minho: Lizbona (4 dziennie; 6 godz. 30 min), Melgago (8 dziennie; 40 min), Mongao (10 dziennie; 20 min), Ponte de Lima (l dziennie; l godz.), Porto (7 dziennie; 2 godz. 30 min), Viana do Castelo, przez Caminha (7 dziennie; l godz.), Vila Nova de Cerveira (6 dziennie; 15 min), do Hiszpanii: w sb. do Vigo/Santiago (2 godz./4 godz. 15 min); wt., czw. i pt. przez Mongao i Melgago do Ponte Barxas. Viana do Castelo: Afife (5-14 dziennie; 15 min), Arcos de Valdevez (3-7 dziennie; l godz. 50 min), Braga (4-11 dziennie; l godz. 40 min), Caminha (pn.-pt. 13 dziennie, sb. i nd. 5 dziennie; 35 min), Esposende (pn.-pt. 10-15 dziennie, nd. 4; 40 min), Lizbona (2 dziennie; 6 godz.), Moledo do Minho (pn.-pt. 13 dziennie, sb. i nd. 5 dziennie; 30 min), Ponte de Lima (pn.-pt. 21 dziennie, sb. i nd. 7 dziennie; 50 min), Ponte da Barca (6-8 dziennie; l godz. 30 min), Porto (pn.-sb. 10-14 dziennie, nd. 4 dziennie; 2 godz. 5 min), Póvoa de Varzim (pn.--sb. 10-15 dziennie, nd. 4 dziennie; l godz. 5 min), Vila do Conde (pn.-sb. 10-14 dziennie, nd. 4 dziennie; l godz. 40 min), Vila Praia de Ancora (pn.-pt. 13 dziennie, sb. i nd. 5 dziennie; 30 min). ROZDZIAŁ SZÓSTY PORTO l DOURO P orto, drugie co do wielkości miasto Portugalii, jest wspaniale położone przy ujściu Douro. Stare dzielnice rozciągają się malowniczo na północnym, skalistym brzegu rzeki. Mają one wiele uroku, jednak uwaga turystów skupia się przede wszystkim na leżących na przeciwległym brzegu przedmieściach Vila Nova de Gaia, słynących z produkowanego tu słynnego wina. Wody przybrzeżne po obu stronach miasta są bardzo mocno zanieczyszczone, co nie oznacza jednak, że czyste plaże znajdują się jedynie daleko na północy kraju. Amatorów pływania zadowolą z pewnością plaże w Vila do Conde czy Póvoa de Yarzim, miejscowościach wczasowych, które swoim urokiem przypominają malownicze zakątki regionu Minho. Niepowtarzalny charakter tego miejsca tworzy rzeka Douro (Rio Douro, czyli "złota rzeka"), wijąca się wąskim korytem od granicy hiszpańskiej, pośród wzgórz, na których porozrzucane są winnice oraz wiele małych miasteczek. Przebywają w nich, prócz mieszkańców, tylko nieliczni turyści oraz pracownicy sezonowi, pomagający przy zbiorze winogron. Doliny wraz z dorzeczem tworzą jeden z najwspanialszych krajobrazów w całej Portugalii. I choć wina nie transportuje się już - jak dawniej -barkami, to i tak podróż w górę rzeki stanowi jedną z najbardziej malowniczych wycieczek po kraju. Stolicą regionu Alto Douro jest dynamicznie rozwijające się Peso da Regua, które słynie z produkcji wina. Zaledwie 13 km na południe od tego miejsca znajduje się urokliwe barokowe miasteczko Lamego, w którym wytwarza się musujące wino Raposeira. Zmotoryzowani dojadą bocznymi drogami, prowadzącymi wzdłuż rzeki, praktycznie od samego Porto do przejścia granicznego w Miranda do Douro (zob. s. 453). Większą przyjemność sprawi jednak podróż pociągiem, a z całą pewnością będzie ona bardziej malownicza. W odległości ok. 60 km od Porto, linia kolejowa zaczyna hec równolegle do rzeki, wcinając się gdzieniegdzie w skalne półki i przekraczając w kilku miejscach Douro po mostach. Jednym słowem jest to podróż, która sama . 356 / PORTO I DOURO PORTO / 357 w sobie stanowi niepowtarzalne przeżycie. Na północy kolej wąskotorowa biegnie wzdłuż dopływów Douro aż do Minho i Tras-os-Montes. Podążając nią wzdłuż rzeki Tamega, dojeżdża się do pięknego, leżącego nad nią miasteczka Amarante. Natomiast z biegiem rzeki Corgo dociera się do Vila Real, skąd można autobusem zwiedzić cały region Tras-os-Montes, a z Tua odjeżdżają autobusy w kierunku Braganęa, leżącej na północnym wschodzie kraju. Porto PORTO (Oporto), główne miasto północnej części kraju, różni się dosyć znacznie od Lizbony - jest bezpretensjonalne, a jednocześnie bezgranicznie skomercjalizowane' Według miejscowego powiedzenia: "Coimbra studiuje, Braga się modli, Lizbona wydaje pieniądze, a Porto pracuje". Największą atrakcją miasta jest pięć imponujacyc* mostów: trzy nowoczesne i dwa XIX-wieczne. Te starsze to żelazny most kolejek Maria Pia (obecnie już nieczynny), zaprojektowany przez Eiffla, oraz ogromny, dwu-kondygnacyjny Ponte Luis I, łączący miasto z Vila Nova de Gaia, miejscem, gdzie przechowuje się porto, a w licznych winiarniach organizuje degustacje. W centrum znajduje się wiele ciekawych zabytków architektonicznych. Na pewno warto zobaczyć Torre dos Clerigos (Wieżę Kleryków) oraz katedrę, a także bogato zdobione wnętrza giełdy (Bolsa) oraz kościoła św. Franciszka. Można też zwiedzić kilka dobrych muzeów. O niepowtarzalnym uroku Porto decyduje jednak codzienne życie jego mieszkańców: fascynujące zestawienie nowoczesnego centrum finansowe-8° - otoczonego zarówno przez zamożne przedmieścia, jak i chylące się ku upadko-IJ1 osiedla - ze starymi dzielnicami poprzecinanymi wąskimi uliczkami i pasażami, Które zachowały swój pierwotny wygląd. Tę część miasta można zwiedzić podczas spaceru wzdłuż nabrzeża, pomiędzy dawnymi terenami celnymi Alfandegi a Ponte u's I. Cały ten obszar, znany jako Ribeira (nabrzeże), został wpisany przez UNESCO a "stę światowego dziedzictwa kulturowego. Trudno nie lubić Porto - zatłoczonych ulic, małych barów, czy staroświeckich skle-PIKÓW. Najlepiej przyjechać tu w okresie hucznie obchodzonej nocy świętojańskiej J5S / PORTO I DOURO PORTO / 359 ICI (Vih do Ćmie, Ptnoa do Varzim, Esposende), lotniska Z\ K l (Vila do Conde, Pórao do Vamm, Ssfosena rlit-pSoaresdosReis ---i--.--_--- -*• ^__________U-- '09 fEspfnhoJ, IC2 i A/ (Coimbro. ŁJżbonoJ (z 23 na 24 VI). Odnosi się wtedy wrażenie, że wszyscy mieszkańcy wylęgają na ulice, uderzając się nawzajem po głowach plastikowymi, piszczącymi młotkami lub czymkolwiek innym pod ręką i wypuszczając w powietrze oświetlone balony (wiece) szczegółów na temat świąt zob. s. 387). i informacja Autobusy #56 i #87 (codz. z wyj. nd.; co 15-30 min; 160 esc. w jedną stronę) kursu-)ł Pomiędzy lotniskiem, położonym 13 km na północ od miasta, a Jardim da Cordoa- 360 / POTRO I DOURO PORTO - KOMUNIK&QJĄ\Wfd$XA / 361 ria, z przystankiem w pobliżu budynku uniwersytetu. Podróż zwykle trwa 40 minut ale w godzinach szczytu trzeba liczyć się z tym, że może przedłużyć się do godziny Można także złapać aerobus (co 30 min, w godz. 8.00-19.30; 500 esc.), który, jeżeli to możliwe, podwozi pasażerów pod wskazany hotel albo zatrzymuje się na odpowied nim przystanku autobusowym (bilet pozostaje ważny aż do północy i uprawnia do nie. ograniczonej liczby przejazdów autobusami komunikacji miejskiej). Przejazd taksówką z lotniska do śródmieścia kosztuje 2500-3000 esc. Znajdujące się na lotnisku oddziały banków są czynne codziennie w godzinach 8.00-20.00. Punkt informacyjny również jest czynny codziennie od 8.00 do 23.30 (o229412534, fax 229412543). Pociągi i autobusy przyjeżdżające do Porto zatrzymują się w okolicach centrum, ale warto wiedzieć, że w mieście istnieje kilka różnych dworców (zob. poniżej). Pociągi z południa dojeżdżają do Estacao de Campanha, kilka kilometrów na wschód od centrum. Tutaj trzeba wsiąść do kolejki miejskiej kursującej mniej więcej co 20 minut do stacji Sao Bento, usytuowanej w samym centrum Porto - jazda trwa około 5 minut. Większość pociągów z północy przyjeżdża bezpośrednio do Sao Bento, chociaż kolej wąskotorowa kursująca z Guimaraes i z wybrzeża północnego (Vila do Conde/Póvoa de Yarzim) korzysta z mniejszej stacji Estaęao da Trindade, leżącej nieco na północ od Ayenida dos Aliados. Autobusy należące do różnych firm przewozowych nie zatrzymują się na jednym dworcu, a po pobieżnym zapoznaniu się z rozkładem jazdy można dojść do wniosku, że każdy odjeżdża z innej ulicy. Przystanki początkowe większości autobusów znajdują się jednak w okolicy centrum, a wiele z nich odjeżdża z dworca Garagem Atlantico przy Rua Alexandre Herculano (nieco na wschód od Sao Bento, niedaleko Praęa da Batalha). Informacje na temat dworców autobusowych w Porto można znaleźć poniżej, natomiast szczegóły dotyczące dojazdu do miasta - w części Informacje o połączeniach, na końcu rozdziału. Z wynajęciem samochodu w celu zwiedzenia okolicy, warto zaczekać do dnia wyjazdu z Porto. Sieć jednokierunkowych uliczek śródmieścia oraz Vila Nova de Gaia, najlepiej przemierzać pieszo albo taksówką. Informacja W Porto znajdują się dwa centralne biura informacji turystycznej, gdzie można otrzymać plan miasta w dużej skali oraz zasięgnąć informacji o rozkładzie jazdy pociągów i autobusów. Najbardziej pomocne jest biuro przy Rua Clube Fenianos 25, naprzeciwko lewej strony Camara Municipal (VII-IX pn.-pt. 9.00-19.00, sb. i nd. 9.30-16.30; X-VI pn.-pt. 9.00-17.30, sb.-nd. 10.00-17.00; o223393470). fest tu tablica, na której turyści mogą zostawiać wiadomości. Inne, na wpół sprywatyzowane, biuro informacji turystycznej działa przy Praga Dom Joao I, w pobliżu stacji Sao Bento (IX-VII pn.-pt. 9.00-19.30, sb. i nd. 9.30-15.30; VIII pn.-pt. 9.00-19.30, sb. ind. 9.30-19.30; 0222057514, fax 222053212). Można tu otrzymać zniżki na nocleg w niektórych droższych hotelach. Komunikacja miejska Chociaż nowoczesna zabudowa Porto ciągnie się kilka kilometrów wzdłuż północach brzegów Douro, to większość atrakcji turystycznych zlokalizowana jest obrębie zwartego centrum, leżącego na pofałdowanym terenie, w odległości ń km od oceanu. Niewielkie odległości oznaczają, że wszędzie można się tu dostać a ściślej mówiąc: wspiąć się - pieszo. Planując dłuższe wycieczki, warto skorzy-ć i dobrej sieci komunikacji autobusowej STCP (zob. ramka na sąsiedniej stronie). Informacji na temat wszystkich tras, a także kursów nocnych, udzielają pracownicy biura STCP przy Praga Almeida Garrett, naprzeciwko dworca Sao Bento (bezpłatna infolinia 0800/200166). Można tu także otrzymać nieocenioną mapkę połączeń autobusowych (mapa generał), a także mapkę połączeń nocnych (mapa da madrugada). Bilety w jedną stronę kosztują 160 esc., jeśli kupuje się je w autobusie, ale tylko 80 esc. - w kioskach z gazetami na wszystkich głównych przystankach autobusowych. W kioskach można także nabyć bilety na 10 przejazdów w cenie 750 esc. (1050 esc. za bilet obejmujący także przedmieścia). Osoby zamierzające często korzystać z komunikacji miejskiej powinny wykupić karnet wieloprzejazdowy (można go nabyć w autobusie): jednodniowy karnet miejski Diario Porto kosztuje 370 esc., natomiast Diario General, obejmujący także Yila Nova de Gaia - 490 esc. W kioskach można także nabyć karnet turystyczny, ważny na obszarze miasta (łącznie z Yilla Nova de Gaia i przedmieściami); czterodniowy kosztuje 1900 esc., natomiast siedmiodniowy - 2500 esc. W centrum Porto jest 10 głównych przystanków końcowych, z których odjeżdżają autobusy obsługujące połączenia wymienione w tekście (zob. ramka na sąsiedniej stronie). Ostatnie kursy wypadają około godziny 21.00; trasy, na których jeżdżą także autobusy nocne (zwykle co godzinę), są oznaczone gwiazdkami. Do Rotunda da Boavista - 1,5 km na północny zachód od centrum - kursują autobusy linii #3, #20, #23, #34, #36, #52, #82 i #84. Dopóki nie zostanie oddany do użytku nowy dworzec autobusowy w Boavista (około roku 2001), autobusy zatrzymują się w różnych miejscach placu lub w jego pobliżu (o szczegóły trzeba zapytać). W centrum Porto działa tylko jedna linia tramwajowa (#18), którą warto się przejechać, choćby dla samej przyjemności; bilet kosztuje 85 esc. Tramwaj kursuje (pn.-sb. 8.00-19.00; bezpł. infolinia 800/200166) od Rua do Carmo koło szpitala Santo António, potem wzdłuż rzeki do morza w okolicy Foz do Douro, a następnie wzdłuż wybrzeża do niewielkiego Castelo do Queijo. W tym miejscu można się przesiąść na tramwaj jadący w przeciwnym kierunku lub kontynuować podróż -w czasie pełnego, 45-minutowego kursu okrąża się centrum handlowe na wschodnim końcu Avenida Boavista, skąd w ciągu 25 minut wraca się spacerem do centrum miasta. Można też wziąć udział w wycieczce po mieście piętrowym autobusem (IV-IX). Jeżeli chce się zwiedzać Porto korzystając z komunikacji miejskiej, warto nabyć jeden z biletów pozwalających na wielokrotne wsiadanie i wysiadanie ~ co pozwala spędzić trochę czasu na zwiedzaniu danego miejsca. Można także wybrać się na trwającą półtorej godziny objazdową wycieczkę z komentarzem w języku angielskim. Bilety kosztują 1200 esc. i oferuje je większość biur podróży (np. lana Tours, o223771230). Informacje dotyczące rejsów po rzece znajdują się w cz?ści Informator, s. 389. W 1999 r. rozpoczęto ambitny projekt budowy metra, którego trasa będzie prowa- a częściowo nad ziemią. Ukończenie budowy planuje się na styczeń 2003 r., ale Pwrwsza linia ma zostać otwarta do końca roku 2001. Połączy ona stacje Trinidade 364 / PORTO I DOURO POTRO - NOCLEGI / 365 i Senhora da Hora na póinocno-zachodnim krańcu miasta (gdzie znajduje się ogrom ny kompleks handlowy Norteshopping). Najłatwiejszym sposobem zwiedzenia Porto jest skorzystanie z taksówki. Są One tanie i na większości placów zwykle kilka pojazdów oczekuje na klienta. Opłaty & przejazd pobiera się według wskazań licznika. Za kurs w śródmieściu zwykle nie przekraczają one 800-1000 esc., a często wynoszą znacznie mniej. Na dalsze trasy jeżdżą canos de aluguei, które łatwo rozpoznać po literze "A". Opłaty w nich nie są wyliczane na podstawie licznika, więc dobrze jest najpierw omówić z kierowcą kwe. stię ceny. Noclegi Baza noclegowa w Porto nie należy do zbyt drogich. Najtańsze pokoje znaleźć można w części miasta leżącej na południe i wschód od stacji Sao Bento. Szukujac lep. szych, ciekawiej położonych hoteli nie warto ulegać namowom osób krążących po dworcach i oferujących noclegi. Najlepiej odnaleźć jeden z pensjonatów lub hoteli opisanych poniżej, usytuowanych na zachód lub wschód od głównej Avenida dos Aliados. W zimie lepiej wykupić droższy pokój, gdyż tylko w niewielu tanich obiektach zainstalowane jest jakiekolwiek ogrzewanie. Biura informacji turystycznej dysponują listami hoteli z centralnym ogrzewaniem. Większość wymienionych poniżej hoteli zaznaczono na planie Centrum Porto (wyjątki opatrzono uwagą w tekście). Hotele i pensjonaty na zachód od Avenida dos Aliados Residencial dos Aliados, Rua Elisio de Melo 22-7, II p. (tó22004853, fax 222002710), wpo-bliżu Avenida dos Aliados. Ten bardzo wygodny pensjonat cieszy się latem dużą popularnością, dlatego trzeba wtedy dokonać wcześniejszej rezerwacji miejsc. Bywa tu bardzo głośno, więc lepiej poprosić o pokój w tylnej części hotelu. W cenę wliczone śniadanie. . Residencial Portuguesa, Trav. Coronel Pacheco 11, róg Rua Martires da Liberdade (n222004174). Spokojny, przebudowany pensjonat położony nieco na uboczu, niedaleko Praca Coronel Pacheco. Bardzo spokojna okolica. (J). Residencial Rex (zob. plan Porto), Praca da Republica 117 (i?222004548, fax 222083882], Przy górnym końcu Rua do Almada, naprzeciw ogrodów. Wygląda luksusowo, choć w rzeczywistości był to do niedawna dom prywatny. Pokoje przestronne i funkcjonalne; w cenę wliczone śniadanie,- własny parking. Zdecydowanie wart polecenia, choć czasami jest tu dosyć głośno. (r). Hotele w Foz do Douro Osoby pragnące zatrzymać się blisko morza - i mające trochę pieniędzy do wydania - mogą udać się do Foz do Douro, na zachód od śródmieścia. Dojazd tramwajem #18 lub autobusem #1 z Praga Almeida Garrett albo Rua Nova da Alfandega, a także autobusem #24 z Cordoaria. Hotel Boa-Vista (zob. plan Porto), Esplanada do Castelo 58, Foz do Douro (w226180083, fax 226173881). Uroczy stary hotel usytuowany u ujścia Douro. Z droższych pokoi od frontu rozciąga się wspaniały widok na rzekę, ocean i Castelo de Sao Joao da Foz. Basen, dobra restauracja na dachu i bar. (r). Schronisko młodzieżowe i kempingi Popularne w Porto schronisko młodzieżowe, Pousada da fwentude, znajduje si? przy Rua Paulo da Gama 551,4 km na zachód od centrum, w baino dzielnicy Pastę-leira, ponad ujściem Douro (recepcja czynna 9.00-10.00 i po 18.00; ^226177257, fax 226177247; (r)). Dojazd autobusami #35 z Praca Almeida Garrett, Cordoaria albo Praga da Batalha lub #36 z Rotunda da Boavista. Można także pojechać autobusami #1 lub 24 albo tramwajem #18 (tak jak do Foz do Douro, zob. wyżej) do pizf stanku "Fluyial" i podejść 400 m. Latem trzeba wcześniej dokonać rezerwacji' Schronisko dysponuje kuchnią, barem i udogodnieniami dla osób niepełnospra* nych. Można tu także dostać coś do jedzenia. Najbliższy kemping, Paiąue de Campismo da Prelada, leży przy Rua Monte do" Burgos (o228122616), 3 km na północny zachód od centrum. Posiada miejsca n 650 namiotów, więc nie jest raczej oazą spokoju. Kursują tu autobusy: #6, 50, 5 > 05 z Cordoaria oraz 87 z lotniska. Na południowym brzegu rzeki, w pobliżu ujścia pouro, znajdują się dwa kempingi. Do Paiąue de Campismo de Salgueiros przy Rua de Salgueiros w Canidelo (V-IX; o/fax 227810500) można się dostać autobusami Santos albo Irmaos, oznakowanymi "Paniceiro", odjeżdżającymi z Rua Augusto Rosa tuż przy Praga da Batalha. Położony 500 m od Praia da Madalena Orbitur (czynny cały r°k; ^227122520, fax 227152534) posiada basen, korty tenisowe, boisko do siatkówki, kilka przyczep kempingowych do wynajęcia oraz minimarket. Można tu dojechać autobusem #57 z lotniska albo Praga Almeida Garrett. W lipcu i sierpniu minimalny okres pobytu na tym kempingu wynosi tydzień, przez pozostałą część ro-ku - dwa dni. Miasto________________________ Centrum stanowi właściwie Ayenida dos Aliados, główna ulica handlowa, przy której stoją banki i biura. Przy końcu tej stromej alei usytuowany jest Praga da Liberdade, a nieco dalej na południe, po drugiej stronie ruchliwej ulicy (można tu dojść także przejściem dla pieszych), Estagao de Sao Bento, główny dworzec kolejowy. Na południe od Sao Bento, poniżej katedry, znajduje się labirynt średniowiecznych ulic i zaniedbanych uliczek. Ciągną się one w kierunku nabrzeża Cais da Ribeira, gdzie wstąpić można do jednej z wielu restauracji, barów, klubów i kafejek. Stąd, przejeżdżając przez dwukondygnacyjny Ponte Luis I, dojeżdża się bezpośrednio do dzielnicy Vila Nova da Gaia, słynącej z produkcji wina porto. Ulice odchodzące od Ayenida dos Aliados stanowią główne centrum handlowe miasta: na zachodzie znajduje się ruchliwa Rua da Fabrica ze sklepami papierniczymi i księgarniami, na wschodzie Rua de Passos Manuel, która łączy się z Praga Dom Joao I, a nieco dalej z Rua de Santa Catarina, pełną butików i sklepów obuwniczych. Innymi godnymi uwagi częściami miasta są dzielnice leżące na zachód od centrum: warto się przejść aż do Jardim do Palacio de Cristal i Solar do Yinho do Porto, ale aby dostać się świetnego muzeum sztuki współczesnej Serralyes, trzeba już skorzystać z komunikacji miejskiej. Od Ayenida dos Aliados do Cordoaria Szeroka Ayenida dos Aliados nadaje się równie dobrze jak każdy inny punkt w centrum do rozpoczęcia zwiedzania miasta. Poza krótkim przejściem do znajdującego się przy jej górnym krańcu ratusza (Camara Municipal) oraz możliwością wypicia kawy przy stolikach ustawionych przed jedną z położonych przy dolnej części ulicy kawiar-m, nie ma tu jednak żadnych większych atrakcji oprócz Ateneu Comercial do Porto - położonego nieco na wschód, przy Rua de Passos Manuel 44. Ten okazały XK-wieczny budynek jest siedzibą miejskiego stowarzyszenia handlowego. W bogato dekorowanym holu organizowane są czasowe ekspozycje fajansu, znaczków pocztowych, czy malarstwa (codz. 14.00-19.30; bezpł.). Można się też przejść, o ile nie Przyjechało się tu już pociągiem, do głównego dworca kolejowego Estagao de Sao ?etlto- Jest to jeden z największych budynków w mieście, a jego wejście zostało wy-°zone przez Jorge Colago kaflami azulejos, przedstawiającymi historię transportu 1 wtwę pod Aljubarrotą. W okolicy nie ma większych atrakcji turystycznych z wyjątkiem Mercado Bolhao *n--pt. 8.00-17.00, sb. 8.00-13.00), trzy przecznice dalej na wschód Rua Formosa. ^ y(tm)ttana z kutego żelaza XIX-wieczna konstrukcja mieści halę targową, w której ^andluje się żywnością, kwiatami i innymi artykułami. Na samej Rua Formosa arto zwrócić uwagę na kilka bardzo ciekawych staroświeckich sklepów z bacalhau 368 / PORTO I DOURO PORTO - MIASTO / 369 i winem porto, które reklamują się, wywieszając swoje towary na zewnątrz. lv ilości bacalhau (suszonego solonego dorsza) oraz niemal wszystkie gatunki ^ porto zajmują tu całe lady. Dwie przecznice dalej na południe od Bolhao, przy jk de Passos Manuel 44, znajduje się Ateneu Comercial do Porto. Ten okaza|, XIX-wieczny budynek jest siedzibą miejskiego stowarzyszenia handlowego. W boJ to dekorowanym holu organizowane są czasowe ekspozycje fajansu, znaczków pOC2 towych, czy malarstwa (codz. 14.00-19.30; bezpł.). Można się też przejść - o ilejj przyjechało się tu już pociągiem - do głównego dworca kolejowego Estac,ao de Sj0 Bento. Jest to jeden z największych budynków w mieście, a jego hali wejścio\" został wyłożony przez Jorge Colaco kaflami azulejos, przedstawiającymi historie transportu i bitwę pod Aljubarrotą. Z perspektywy wąskich uliczek na starym mieście rzadko widać panoramę całego Porto, dlatego warto wspiąć się na barokową Torre dos Clerigos (Wieżę Kleryków; la. tempn.-sb. 10.00-19.00, nd. 10.00-12.00 i 14.00-19.00; zimą pn.-sb. 10.00-UOO, nd. 14.00-17.00; 100 esc.), usytuowaną 400 m na zachód od Sao Bento. Podobnie jat niezwykły, owalny kościół poniżej (Igreja dos Clerigos; 10.00-12.00 i 14.00-17.oo, śr. zamknięte), wieża ta została zaprojektowana przez włoskiego architekta Nicolau Nasoniego i była niegdyś najwyższą budowlą w Portugalii. Z ogromnej wysokości rozciąga się panorama obejmująca nie tylko całe miasto, ale i tereny położone na południe, sięgające aż po Vila Nova de Gaia, a przy dobrej widoczności można dostrzec nawet odległe ujście Douro i wybrzeże. Warto także zobaczyć piękne wnętrza księgarni Liyraria Lello & Irmao, przy Rua da Carmelitas 144, niedaleko Rua dos Clerigos. Za białą gotycką fasadą kryje się wnętrze w stylu art nouveau, pieczołowicie odrestaurowane do stanu z czasów swojej świetności w 1906 r. Wzdłuż ścian i krętych schodów ciągną się gotyckie szafy na książki, prowadząc na antyczną galerię (a także do baru), do której światło wpada przez wykonany z kolorowego szkła świetlik. Tuż poniżej wieży znajduje się stara część uniwersytetu oraz ogrody Cordoaria. To dość ekskluzywna dzielnica miasta, bowiem mieści się tu m.in. większość komercyjnych galerii sztuki. Najwięcej ich przy Rua Galeria de Paris i Rua Miguel Bombarda, na północ od ogrodów. Szczególnie godna uwagi jest Cooperativa Arvore, Rua Aze-vedo de Albuąuerąue l, na zachód od Torre dos Clerigos (s222057235). Autorami wystawionych tu prac są malarze, rzeźbiarze i projektanci, którzy zarządzają prywatną akademią sztuki, rywalizującą z państwową Escola das Belas Artes (mającą siedzibę w pobliskim budynku). Zalety tej szkoły to ponoć ciekawi nauczyciele oraz duża doza wolności pozostawiona uczniom - rezultaty tej współpracy zobaczyć można na przebojowej letniej wystawie na przełomie czerwca i lipca. Od katedry do Cais da Ribeira Katedra w Porto (Se; pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.30-18.00, nd. 14.30-18.00), wybudowana na skalistym terenie, kilkaset metrów powyżej stacji Sao Bento, to posępna twtó' dza o wysokich murach. Pomimo prób upiększenia świątyni w XVIII w., jej architektura wciąż nosi ślady stylu romańskiego, który sprawia większe wrażenie, gdy i13 budowlę patrzy się ze znacznej odległości. W ponurym wnętrzu katedry nawet srew ny ołtarz nie wyróżnia się niczym szczególnym. Po zapłaceniu 250 esc. można we)s na krużganki i wspiąć się po renesansowych, zaprojektowanych przez NasonieS schodach, które prowadzą do wspaniałej sali kapitularnej. Z wykutych tu ola z kwaterami widać starą dzielnicę miasta. Ładne widoki roztaczają się też z szeroP go, wybrukowanego dziedzińca naprzeciwko świątyni. 7a katedrą wyłania się piękna fasada Pałacu Arcybiskupiego (zamkniętego dla .ec]zających), natomiast przy jej tylnej części, na Rua Dom Hugo 32, jest Casa-Museu Guetra Junąueiro (wt.-sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.30, nd. 14.00-17.30; ' ,Q esc.( sb. i nd. bezpł.). Muzeum mieści się w dawnym domu poety, który przez [e życie kolekcjonował dzieła sztuki islamskiej, zwłaszcza pochodzące z Półwyspu Iberyjski6?0- Można tu zobaczyć seldżuckie dzieła sztuki garncarskiej, miniatury, czy przedmioty ze szkła. Rua Dom Hugo zakręca przy katedrze i łączy się z zaniedbanymi, lecz tętniącymi życiem starymi uliczkami, które prowadzą w dół do nabrzeża. Od pomnika Yimara Peres wiedzie w dół Calcada de Yandoma. Dzielnica ta stanowi najciekawszą i najbardziej malowniczą część miasta: zachowały się tu średniowieczne uliczki, które w junych miastach europejskich zostałyby prawdopodobnie zburzone lub sztucznie upiększone, tutaj zaś czyni się starania, by je zachować - obecnie na niektórych z nich trwają remonty. Smukłe i mocno zniszczone domy powstały w każdym wolnym miejscu i dopasowały się najlepiej jak mogły do stromego terenu. Od kiedy wielkie statki nie zawijają w te rejony, handel w porcie powoli zamiera. Wzdłuż Cais da Ribeira starzy mężczyźni wciąż jednak przesiadują na nabrzeżu jakby w nadziei na to, że w każdej chwili ktoś może rzucić im linę lub zawołać do rozładunku statku, a miejscowe dzieci kąpią się latem w brudnych wodach Douro. Na wschodnim brzegu Cais kursuje żelazny elevador (150 esc.), którym można wyjechać w górę, do miejsca, skąd rozpościera się wspaniały widok. Wyjeżdża się niebezpiecznie blisko szczytu Bairro da Se, ale ponieważ jest się zabezpieczonym siatką, nie trzeba się obawiać wypadnięcia. Trochę życia nadaje temu miejscu odbywający się tutaj w dni powszednie targ owocowo-warzywny, ale nabrzeże rzeki ożywia się dopiero wieczorem, kiedy dziesiątki znajdujących się tutaj kafejek, klubów i restauracji (zob. s. 377) wypełnia się ludźmi. Nieco surrealistycznego uroku przydaje dzielnicy postmodernistyczna bryła fontanny. Idąc wzdłuż Cais na zachód, mija się Praga da Ribeira i dochodzi się do Rua da Alfandega, która odbija w kierunku przeciwnym do nabrzeża. Idąc Rua Infante Dom Henriąue, mija się Casa do Infante (pn.-pt. 8.30-17.00; bezpł.), dom, w którym rzekomo urodził się Henryk Żeglarz. W tym imponującym budynku, swego czasu siedzibie Urzędu Celnego oraz mennicy, znajduje się obecnie główne archiwum miejskie. Na wschód od Estagao de Sao Bento W porównaniu do terenów położonych na zachód od dworca, na wschód od katedry me ma wielu atrakcji turystycznych. Przyjemnym miejscem w ciągu dnia jest Praga os Batalha, na górnym krańcu Rua 31 de Janeiro. Można tu także dojść Rua da Ma-deira, obok dworca Sao Bento (lepiej jednak nie zapuszczać się w te okolice wieczorem - zbierają się tutaj narkomani). Nad placem dominuje wspaniały Teatro Nacional ° f°ao (zob. s. 386), stojący na miejscu starszego teatru, który spłonął w 1909 r. Po Północnej stronie placu znajduje się Igreja de Santo Ildefonso (kościół św. Ildefon-^al którego barokową fasadę zdobi kilka przepięknych paneli azulejo. Wnętrze ko-sciota kryje retabulum, którego autorstwo przypisuje się włoskiemu rzeźbiarzowi Na-°niernu. Idąc Ayenida Rodrigues de Freitas na wschód od Praga, dochodzi się do luseu Militar do Porto (10 min piechotą albo autobusami #35lub #80 z Praca da /jwlria,. Rua do Heroismo 329; pn.-sb. 14.00-17.00; dorośli 200 esc.). Muzeum mie-r S1? w dawnej siedzibie znienawidzonej policji politycznej (PIDE), rozwiązanej po olucji 1974 r. Można tu obejrzeć kolekcje broni palnej i pojazdów, pochodzących PORTO - MIASTO / 371 370 / PORTO I DOURO z okresu od XV w. do dnia dzisiejszego. Jeżeli kogoś znuży muzeum, może odpocj • w kojącej atmosferze ogrodu botanicznego, który znajduje się tuż za rogiem - prT Rua Barao de Nova Sintra 285 (pn.-pt. 9.00-12.00 i 14.00-17.00; bezpł.). Dojazd au tobusem #35 z Praga da Batalha. Bolsa i okolice Przy Rua Infante Dom Henriąue, znajduje się Giełda Papierów Wartościowych w P0r to - Palacio da Bolsa. Naprzeciw niej, na placu jego imienia, stoi pomnik samego ft fante Henryka. Siedziba giełdy mieści się w okazałym, XIX-wiecznym budyn]^ z ogromną, neoklasycystyczną fasadą. Tutejsi kustosze są niezwykle dumni z tego za. bytku. Oprowadzając wycieczki (IV-X pn.-pt. 9.00-18.40, sb. i nd. 9.00-1230 i 14.00-18.30; XI-III codz. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; 750 esc.), opowiadają 2 bly. skiem zadowolenia w oczach o ogromnej wartości każdego detalu, dokładnym ciężarze użytego do ich ozdoby drogocennego kruszcu oraz o wszystkich ważnych osobi-stościach, które tu witano (jedną z nich był prezydent Stanów Zjednoczonych J.F. Kennedy). Najmniej ciekawą częścią wycieczki jest wizyta w Sali Arabskiej, owalnym pomieszczeniu, będącym marną kopią utrzymanej w stylu mauretańskim Alhambry. Akurat w tym miejscu zachwyty przewodnika nad wnętrzami budynku sięgają zenitu. Osoby, które nie mają zamiaru przyłączać się do wycieczki, mogą obejrzeć główny dziedziniec, nie uiszczając żadnej opłaty za wstęp. Do Bolsy przylega Igreja de Sao Francisco (kościół św. Franciszka; IV-X codz. 9.00-17.00, XI-III nd. nieczynne; 500 esc., bilety do nabycia w Bolsie lub w muzeum naprzeciwko wejścia do koścoła), chyba najbardziej niezwykły (chociaż zdekonsekro-wany) kościół w Porto. Od strony wejścia przy Rua de Sao Francisco przypomina on typową gotycką budowlę, ale wnętrze świątyni, w trakcie remontu przeprowadzonego w XVIII w., wzbogaciło się o bogato zdobione elementy architektoniczne. Na ołtarzu, filarach i sklepieniu pełno jest złoconych rzeźbień w stylu rokoko, który najpełniejszy wyraz znalazł w interpretacji Drzewa Jessego, na ścianie północnej. Warto wstąpić do niewielkiego, mieszczącego się w kościelnych katakumbach muzeum, gdzie znajdują się przedmioty ocalałe z dawnego klasztoru. Poniżej kamiennego pomieszczenia jest ossdtio (osuarium), z setkami ludzkich kości, które oczyszczone z ciał oczekują na Sąd Ostateczny. W dwóch innych pobliskich kościołach także mieszczą się małe muzea. Skarbem Igreja da Misericórdia (kościoła Miłosierdzia; kościół: nd. 9.00-12.00; muzeum: wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00-17.30; wstęp do muzeum i kościoła 300 esc., dzieci i studenci bezpł.), kilka przecznic dalej na północ, przy Rua das Flores, jest wspaniały obraz Fons Yitae - Źródło Życia, ukazujący króla Manuela I z żoną Leonorą i ośmior-giem dzieci, którzy, przyodziani w bogate stroje, klęczą przed ukrzyżowanym Jezusem. To wyjątkowy przykład XV-wiecznego portugalskiego realizmu, stylu o wyraźnych wpływach takich malarzy flamandzkich, jak van Eyck i van der Weyden. W położonym dalej na zachód kościele św. Piotra z Miragaia (Igreja de Sao Pedro "' Miragaia) mieści się kolejny XV-wieczny tryptyk. Kościół jest zamknięty, ale osotó przechowująca klucze zawsze znajduje się w pobliżu. Na północny zachód od Cordoarii 100 m na północ od Cordoarii, na rogu Rua do Carmo i Praga Carlos Alberto, znal duje się XVIII-wieczna Igreja do Carmo z cudownymi azulejos (pn.-pt. 7.30-12-i 14.00-17.00, sb. 8.00-12.00, nd. 8.00-13.00). Niemal przylega do niej inny koso* starsza i bardziej stonowana Igreja das Carmelitas (kościół Karmelitanek; c° ' 8.00-12.30 i 14.45-19.00). Ponieważ prawo nie pozwalało, żeby dwa kościoły dziel' ścianę (w tym przypadku być może dlatego, by uniemożliwić kontakty po-karmelitankami a karmelitami), pomiędzy świątyniami wybudowano praw-n1'^ dobnie najwęższy dom w Portugalii. Mierzący zaledwie l m szerokości budy- k pozostawał zamieszkany aż do lat 80. XX w. ^Tilac na zachód obok Santo António, dochodzi się do Museu Nacional Soares dos js (śr.-nd. 9.00-12.20 i 13.30-18.00; 350 esc.), przy Rua de Dom Manuel II, rwszego, założonego w 1933 r., muzeum narodowego w Portugalii. Mieści się *" w dawnym królewskim Palacio das Carrancas (Pałacu Masek), gdzie miało sie-j 'be dowództwo wojsk francuskich podczas wojen napoleońskich. Warto tu zoba-",L wspaniałą kolekcję wyrobów szklanych i ceramiki oraz ogromną wystawę poleconą XVIII i XIX-wiecznej sztuce portugalskiej. Do największych atrakcji S liczą się obrazy pędzla Henriąue Pousao oraz rzeźby dłuta Soaresa dos Reis (któ-Z 0 najbardziej znaną pracą jest z pewnością Wygnaniec - O Desterrado) oraz jego ucznia, Tebceira Lopesa. Kierując się drogą biegnącą obok Museu Soares dos Reis (ok. 100 m) lub jadąc autobusem (#3, 20, 35 i 37), dociera się do Jardim do Palacio de Cristal, pięknego, rozległego parku. Dominuje nad nim ogromny pawilon z kopułą, która na pewno spodoba się miłośnikom science fiction. Budowla ta zastąpiła pierwotny "Pałac Kryształowy", a obecnie służy jako hala sportowa. W parku znajduje się też kwakier-ski szpital dla zwierząt, a latem odbywają się mecze hokejowe, koncerty muzyki klasycznej i pop oraz wystawy. Organizowane są także zajęcia edukacyjne dla dzieci (codz. 9.00-17.30; bezpł., z wyj. dorosłych pragnących skorzystać z pracowni malarskiej - 3000 esc.; informacje dotyczące wszystkich imprez c226099941 lub 226093192), związane z ochroną środowiska (przetwarzanie makulatury, ogrodnictwo, zajęcia plastyczne; "ośrodek dźwięku", w którym można interaktywnie poznać dźwięki natury czy instrumentów muzycznych; a także wspaniałe Laboratório Micro- -Mundo Vivo, gdzie można obserwować grzyby, bakterie, owady czy glony). Całości dopełnia bezpieczny plac zabaw z konstrukcjami do wspinania się. W tylnej części parku, przy wybrukowanej Rua Entre-Quintas stoi Quinta da Ma-cieirinha, w której mieści się Museu Romantico (Muzeum Romantyzmu; wt.-sb. 10.00-12.00 i 14.00-17.00, nd. 14.00-17.30; 150 esc., nd. bezpł., dzieci i studenci bezpł.), z kolekcją mebli i prac artystycznych pochodzących z połowy XIX w., a na parterze Solar do Yinho do Porto (pn.-pt. 10.00-23.45, sb. 11.00-23.45; n226097793, fax 222080465, Internet www.ivp.pt). W wygodnym hallu, z tarasu którego rozciąga się widok na rzekę, spróbować można wielu różnych gatunków porto; jedna lampka najtańszego wina kosztuje ok. 200 esc. Lista win jest taka sama jak w Instytucie Wina Porto w Lizbonie, przy czym widoki są tu ciekawsze, a wino - jakby nie było - "jest u siebie". Odwiedzenie tego miejsca stanowi przedsmak tego, co można przeżyć w winiarniach porto po drugiej stronie rzeki w Vila Nova de Gaia (zob. s. 373). Naprzeciw Quinta da Macieirinha, przy Rua de Entre-Quintas 219, znajduje się Lasa Tait (pn.-pt. 10.00-12.00 i 14.00-17.00, sb. i nd. 14.30-18.00; bezpł.), szczycą- a SI? pięknym, ocienionym ogrodem botanicznym oraz Muzeum Numizmatycz- Vni, w którym można prześledzić historię Portugalii, oglądając monety kolejnych lezdźców - od Greków i Rzymian po Maurów i Hiszpanów. &°avista i Igreja de Cedofeita uzfh ^Ua ^e 'u^° Dinis Prowadzi od Palacio de Cristal na północ, do Praga Mo- m' de Albuąuerąue, popularnie zwanego Rotunda da Boavista. Dojechać tu zna autobusami #3, #20 lub #52 z Praga da Liberdade albo Cordoaria; #23, PORTO - VILA NOVA DE GAIA / 373 372 / PORTO I DOURO ra?a #82 lub #84 z Praęa da Liberdade; albo #34, #82 lub #84 z Bolhao albo Pr Republica. Nad placem dominuje ogromna kolumna z lwem dosiadającym mo przyduszonego orła, upamiętniająca zwycięstwo wojsk portugalskich i brytyjsj, nad Francuzami w wojnie z Napoleonem. Trzy przecznice dalej na wschód od p tundy mija się ascetyczny w formie Igreja de Cedofeita przy Rua Anibal Cuni,0 (pn.-sb. 9.00-12.30 i 16.00-19.00, nd. 9.00-12.30). Nazwa świątyni pochodzi "J wyrażenia cedo feita, co znaczy po prostu "szybko wybudowany". Kościół ten u^ żany jest za najstarszą budowlę chrześcijańską na Półwyspie Iberyjskim (chociaż n zgadzają się z tym mieszkańcy Balsemao - zob. s. 417). Rzekomo wybudował. w 556 r. król Swebów - Theodemirus, ale zachowana do dzisiaj budowla nosi siał XII-wiecznego stylu romańskiego. Fundaęao de Serralves Najciekawszym z muzeów leżących poza centrum jest gromadzące sztukę wspólcze. sną Fundaęao de Serralyes przy Rua de Serralves, 2 km na zachód od Rotunda da Boavista (wt.-nd. 10.00-19.00, czw. do 22.00; muzeum i park 800 esc., sam parl 500 esc, nd. 10.00-14.00 bezpł.). Można tu zobaczyć eksponaty pochodzące z okresu od lat 60. do czasów obecnych, wśród nich prace takich artystów jak Warhol i Poi. lock. Eksponaty przechowywane są w ultranowoczesnym budynku zaprojektowanym przez znanego miejscowego architekta Alvaro Sizę. Ekspozycje czasowe organizuje si? w pobliskim, pochodzącym z lat 30. i utrzymanym w stylu art deco, budynku Casa de Serralyes. Warto zwiedzić także okolice, na które składają się zarówno wymuskane ogrody, jak i naturalnie ukształtowane tereny. Są one usiane nowoczesnymi rzeźbami, zwykle można tam także zobaczyć kilka instalacji. Jest tu również bufet, w którym można się napić herbaty. Pod koniec lata, na położonej na skraju parku farmie pojawiają się pomysłowe strachy na wróble wykonane przez dzieci szkolne z odpadów domowych. Figury uroczyście pali się w październiku, po zakończeniu żniw. Dodatkowo, latem w ogrodach organizowana jest seria koncertów jazzowych Jazz no Parąue (szczegółowe informacje pod nr. o2261 80057). Dojechać można tu autobusami #3, #35 lub #78 z Cordoaria; #19, #21 lub #78 z Rotunda da Boavista; albo tramwajem #18, który zatrzymuje się na szczycie Avenida Marechal Gomes da Costa, skąd trzeba podejść 500 m do muzeum. Museu do Carro Electrico i planetarium Niedaleko Ponte de Arrabida, w dzielnicy zwanej Massarelos, znajduje się Museu do Carro Electrico (Muzeum Tramwajów,- wt.-nd. 9.30-13.00 i 15.00-18.00; 350 esc.; s226064054 wew. 2295), mieszczące się w dawnej zajezdni tramwajowej na Alameda Basilio Teles 51. Dojazd autobusami #1 z Praga Almeida Garrettalbo Rua Nova da Alfandega, #23 z Praga da Batalha albo Rua Nova da Alfandega lub #24 z Cordoaria. Muzeum sprawi prawdziwą rozkosz dzieciom i entuzjastom tramwajów. Prawie wszystkie zostały wycofane z użycia w latach 70. - jedynym wyjątkiem jest linia #18 (szczegóły dotyczące trasy, zob. s. 361) - ale obecnie władze miejskie planują powtórne wprowadzenie komunikacji tramwajowej. Rozpoczęto już prace nad uruchomieniem nowych linii - niektóre z nich mają być ukończone do roku 200 1 . Latem, w każdy czwartek w muzeum organizowane są koncerty znane jako Noites de Massarelos. Na ich repertuar składa się głównie muzyka kantf-ralna, ale czasem także muzyka jazzowa. O szczegóły należy pytać w muzeum albo w biurze informacji turystycznej. Nie warto brać udziału w organizowanej PrzeZ muzeum wycieczce tramwajem. Jej trasa pokrywa się z trasą linii #18, ale kosztuje znacznie drożej. uf pobliżu muzeum, przy Rua das Estrelas, znajduje się planetarium (^226 oań3 fax 226089874, Internet www.astro.up.pt; dojazd autobusem #31). Odby- się' tu głównie pokazy dła młodzieży szkolnej, a w weekendy otwarte spektakle ^publiczności (sb. 16.00 i 21.00, nd. i święta 15.00 i 16.00; 1200 esc.). Przy l etarium działa także bar i biblioteka multimedialna. Na zachód od wybrzeża przebyciu 2 km Ayenida da Boayista od Ayenida Marechal Gomes da Costa, albo l km od Rotunda da Boayista, dochodzi się do głównego wejścia do Parąue da Cidade odz; zimą 9-00-18.00, latem 9.00-20.00), po prawej stronie ulicy, a idąc dalej - do wybrzeża w Castelo do Queijo. Chociaż Ayenida Marechal Gomes da Costa kursuje kilka utobusów, najciekawszą formą podróży jest przejazd tramwajem z Rotunda da Boayista do Castelo do Queijo (zob. s. 361). Park stanowi największy teren publiczny w Porto i doskonałe miejsce na popołudniowy spacer. Znajduje się tu kilka stawów z kaczkami parę placów zabaw i trochę drzew. Drugie wejście do parku jest od strony północnej, przy Estrada da Circunyalagao - obwodnicy oddzielającej Porto od Matasinhos. Nad brzegiem wznosi się Castelo do CJueijo (wt.-nd. 13.30-19.00; wstęp 50 esc.), którego nazwa (serowy zamek) wzięła się stąd, że został on wzniesiony na skałach które wyglądem przypominają ser. Zamek, typowa yaubanowska twierdza w kształcie gwiazdy, jest nadal obiektem wojskowym, ale zwiedzający są tu mile widziani. Do wizyty zachęca mały bar i roztaczające się stąd wspaniałe widoki. Na południe od tego miejsca, w stronę Foz do Douro, znajduje się to, co pozostało po plażach Porto. Piasek jest tu gruby, a woda zanieczyszczona i raczej nie nadająca się do kąpieli. Turystów przyciąga w te okolice głównie szereg usytuowanych przy plaży, na Ayenida do Brasil, wspaniałych kawiarni i barów. Latem to właśnie tutaj koncentruje się nocne życie Porto. W samym Foz znajduje się doskonały hotel (Bela-Vista, zob. s. 366), a także kilka nocnych klubów i stylowych restauracji (zob. s. 383). Dojazd tramwajem #18 lub autobusem #1 z Praga Almeida Garrett albo Rua Nova da Alfandega lub autobusem #24 z Cordoaria. Trasa tramwaju prowadzi stąd wzdłuż rzeki z powrotem na Rua do Carmo w centrum miasta, przebiegając w pobliżu schroniska młodzieżowego, basenu przy Clube Fluyial (zob. s. 388) i kilku innych restauracji - w tym bardzo tanich adegas przy Rua do Ouro. yilaJJoyą de Gaia__________________ Na przedmieściach Porto, w Vila Nova de Gaia (często nazywanym po prostu Gaia) - które jest właściwie oddzielnym miastem - zlokalizowane są wytwórnie wina porto- Idąc od strony centrum, przechodzi się przez Ponte Luis I. Za mostem od razu widać, dominujące nad całą okolicą, nazwiska dawnych producentów wina, wypisa-ne ogromnymi białymi literami na dachach budynków. Najkrótsza droga do wytwórni win prowadzi dolną kondygnacją mostu, od strony Cais da Ribeira, lub autobusami #32 z Ayenida dos Aliados lub Praga da Batalha, albo #57 lub #91 z Praga ^leida Garrett. Jeśli ktoś lubi duże wysokości, powinien przespacerować się wyższą Kondygnacją mostu, około 60 m nad lustrem wody, lub pojechać autobusem #82 lub oo z Ayenida dos Aliados albo Praga Almeida Garrett. Jeszcze wspanialsza panora-a roztacza się z położonego wysoko ponad mostem tarasu Mosteiro da Nossa erra do Pilar. Wyruszając z tego klasztoru w 1809 r., Wellington chciał niespodzie-,an'e Przekroczyć Douro. Dzisiaj ponownie znajdują się tu koszary wojskowe. Okrą- *,y kościół otwarty jest dla zwiedzających w sobotnie popołudnia i w niedziele rano. 11 n'ezwykły (ze względu na kształt) klasztor leży na czymś w rodzaju ziemi niczy-. 374 / PORTO I DOURO PORTO - VILA NOVA DE GAIA / 375 AOW i*" Xastelo^xx^ vf^i%^\&opke fi& \CS-S7? ,^\^ \ v/ \\ >/• ,C^Vf\ Cockburn BARY l RESTAURACJE A Hard Club B Rock's C Imar D Dom Lufs E Adega Presuntaria Transmontana F Arco Iris inte resujące jest porównanie dużych producentów, choćby Sandemana (z własnym urn) czy Real Yinicola (z dużą linią produkcyjną), z mniejszymi - winiarniami '^Ht ższych tradycjach, takimi jak Calem. W winiarni Taylor (trzeba podejść kawa-o i _i(tm)t "mcłurhać można interesującego wykładu na temat procesu produkcji k pod g°r? wysuc mona nteresuącego wyau na ea pr Mile widziane są tu niewielkie, kilkuosobowe grupy zwiedzających. Wyraźny iT trast zauważalny jest między winiarniami o nazwach brytyjskich a tymi typowo tugalskimi, np. Ramos Finto. Real Companhia Velha jako pierwsza przełamała brytyjski monopol na produkcję wina porto w XIX w. W tej części winnic znajdują . K2 piwniczki, gdzie przechowuje się beczki z winem przeznaczonym dla bogatych 5 Jawnych osobistości (m.in. dla generała Franco i jego potomków), oraz sześciokilo-metrowy tunel, który miał być częścią linii kolejowej, ale okazało się, że wybudowano go pod niewłaściwym kątem - obecnie w tym idealnym, chłodnym miejscu przechowuje się znane wina musujące Yelha oraz starsze roczniki porto. Barros, Rua Dona Leonor de Freitas 182 (VII-IX pn.-pt. 9.30-19.00; B223752395, fcx 223751939). Calem, Av. Diogo Leite 25-42 (X-V pn.-sb. 9.00-12.00 i 14.00-17.30; VI-IX codz. 10.00-12.30 i 13.30-18.30; sr223746660, fax 223759555). Mała i nadal tradycyjna wytwórnia założona w 1859 r. Dobrze zorganizowane zwiedzanie. Cockburn, Rua Dona Leonor de Freitas (I-YIII, pn.-pt. 9.30-12.00 i 14.00-16.00; IX-XII za-mkn.; o223794031, fax 223750550). Założona w 1815 r., najbardziej angielska spośród wszystkich wytwórni (właścicielami i zarządcami są Anglicy). Zwiedzanie na indywidualne życzenie (l godz.); wyłącznie małe grupy. Ferreira, Rua da Carvalhosa 19-103 (IV-X pn.-pt. 9.30-14.00 i 14.30-17.00, sb. 9.30-12.00; XI-III pn.-pt. 9.00-13.00 i 14.00-17.00; o223700010, fax 223759732). Założona w 1751 r. jej - pomiędzy terenem kościelnym a wojskowym. Szczegółowe informacje dotyczące zwiedzania tego zabytku można uzyskać w biurze informacji turystycznej, znajdującym się przy nabrzeżu niedaleko Sandemana (Ayenida Diogo Leite 242; VI-K pn.-pt. 10.00-18.00, sb. i nd. 14.00-18.00; X-Vpn.-pt. 10.00-19.30, sb. i nd. 14.00--18.00; B223703735). W biurze można także zaopatrzyć się w użyteczną mapkę piwnic producentów wina w Gaia. Zwiedzanie piwnic z winem porto Większość piwnic, w których trzymano wino porto, powstało w XVIII w. w wyniku zawartego w 1703 r. traktatu Methuena między Anglią a Portugalią (zob. ramka obok). I choć już wiele lat temu prawie wszystkie wykupione zostały przez międzynarodowe firmy, wciąż próbuje się je tu reklamować jako tradycyjne, rodzinne przedsiębiorstwa. Prawie w każdej piwnicy organizuje się darmowe degustacje oraz zwiedzanie (bezpt-z wyj. Offley i Sandemana, gdzie opłata wynosi 500 esc., zwrot po kupieniu butelki wina) z możliwością zakupu produktów firmy. Jest to dobra okazja, jeżeli chce się nabyć towar najlepszego gatunku, ale podstawowe marki porto można prawdopodobnie taniej kupić w mieście. Jeżeli dysponuje się czasem, warto zwiedzić piwnice jednej ze znanych firm i którejś z mniejszych. W tych ostatnich panuje zwykle mniej formalna atmosfó' ra, a przewodnik ma więcej czasu na wyjaśnienia. Podróżując z dziećmi, warto odbyc trwającą 45 minut przejażdżkę kolejką, która obejmuje zwiedzanie piwnic Offley (c0* IV-IX, szczegóły w biurze informacji turystycznej; 1000 esc.). Poniżej wyrnienioj1 przedsiębiorstwa które udostępniają swoje piwnice dla zwiedzających. Jeżeli nie P°"a no godzin otwarcia zimą, należy sprawdzić je w biurze informacji turystycznej. HISTORIA PRODUKCJI WINA PORTO Rozróżnienie między porto a innymi gatunkami win portugalskich dokonane zostało po raz pierwszy na początku XVIII w. Wielu kupców brytyjskich, parających się importowaniem do Portugalii angielskiego płótna i nowofunlandzkiego dorsza, mieszkało od pewnego czasu w Porto i znało się już na lokalnych winach. Kiedy Anglia wstrzymała import win francuskich w latach 1679-1685 oraz w czasie trwania wojny o sukcesję hiszpańską (1702-1714), trunki produkowane w Portugalii zaczęły zyskiwać coraz większą popularność w Anglii, a te pochodzące z regionu Douro stały się niezwykle modne. Na mocy traktatu Methuena, zawartego w 1703 r, między Wielką Brytanią a Portugalią, zmniejszono cło nałożone na wina portugalskie w zamian za złagodzenie Przepisów dotyczących handlu brytyjską wełną. W wyniku tego handel winem porto stał się tak dochodowy, że zaczęto masowo podrabiać oryginalny trunek, sprzedając w jego miejsce gorsze gatunki win, często sztucznie barwione, co przyczyniło się do Pogorszenia renomy porto za granicą. Z tego powodu przyszły marldz de Pombal założył w 1756 r. Companhia Geral da Agricultura dos Vinhos do Alto Douro, jednocześnie wytyczając obszar, z którego może pochodzić oryginalne porto. Monopol 1 ^'znaczona przez Pombala linia demarkacyjna obowiązują do dziś. Obszar ten stopniowo rozszerzano, ale pozwolenia na produkcję wina porto poza Vila Nova de j^aia zaczęto wydawać dopiero niedawno. Obecnie obszar ograniczony linią demar-^cjną leży po obu stronach Douro i rozciąga się od Barró, 8 łon w dół rzeki od Pe-Regua aż po granicę hiszpańską w Barca de Alva oraz na należącym do Portu-! odcinku brzegu, na północ od Freixo de Espada & Cinta i dalej. 376 / PORTO I DOURO .'•/• 377 PORTO Warto ją zwiedzić choćby ze względu na przepiękne dekorowane uzulejos ściany sali, w kf odbywają się degustacje. tei Graham's, Rua Rei Ramiro 514 (IV-VUI pn.-pt. 9.30-17.30; V także sb. i nd. 9.30-17 ,n DC-III pn.-sb. 9.00-18.00; tó23796330, fax 223796301). Założona w 1820 r. Imppnujacar' cepcja z kamiennymi tukami podtrzymującymi drewniany dach. Od strony rzeki jest tare gdzie przeprowadza się degustacje. as' Ramos Finto, Av. Ramos Pinto 380 (VI-IX pn.-pt. 10.00-18.00, sb. 10.00-13.00; X-Vpn." 9.00-17.00; ir223707000, fax 223793121). Degustacje wina rocznikowego, wystawy fotogrj fii, przedmioty i plakaty z przełomu XIX i XX w. Założona w 1880 r. Real Yinicola (Real Companhia Velha), Rua Azevedo Magalhaes 314 (VI-IX pn M 9.30-13.00 i 14.00-18.00, sb. i nd. 9.30-13.00; X-V zamkn.; ^223775100). Założona fl_^ Dom Josć I w 1756 r. Można tu obejrzeć obrazy olejne z okresu jego panowania. Warto zwró. cić uwagę na malowidło przedstawiające markiza de Pombal. Sandeman, Largo Miguel Bombarda 3 |IV-X pn.-sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.30, nd. 1000 -12.301 14.00-18.00; XI-III pn.-sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.30; 500 esc., zwrot po zakupie bu. telki wina; "223706807, fax 223706816). Jedna z największych wytwórni, założona w 1790 r przez George'a Sandemana. Jest tu także małe muzeum, w którym obejrzeć można przedmie, ty związane z produkcją wina. Taylor's, Rua do Choupelo 250 (przez cały rok pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.30-18.00; VII-VIII także sb. 10.00-18.00; 0223719999, fax 223708607). Założona w 1692 r. Sala degustacyjna w wiejskim stylu, natomiast z okien salonu rozpościerają się piękne widoki. Podczas zwiedzania można się dowiedzieć bardzo wielu rzeczy na temat produkcji wina. Oprowadzanie w małych grupach. PRODUKCJA PORTO Zbiór winogron z określonego regionu trwa od połowy września do połowy października. Obecnie owoce są tłoczone maszynowo, a nie wyciskane stopami, niezależnie od tego, co utrzymują niektóre wytwórnie. Sok z winogron fermentuje przez kilka dni, a kiedy naturalny poziom cukru wystarczająco się obniży, proces fermentacyjny zostaje zahamowany poprzez dodanie winogronowego brandy w stosunku 4 części wina na l część brandy. Następnie wino dojrzewa w beczkach w armazśm (piwnicy) ąuinta (posiadłości wiejskiej) aż do marca następnego roku, po czym przewożone jest w dół rzeki do piwnic przewoźników w Vila Nova de Gaia, gdzie dalej dojrzewa. Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje porto: branco (białe), tinto (czi .e), tinto aloirado (rubinowe) i aloirado (lekko brązowe), które różnią się okresen ze-wania. Tylko w określonych latach, kiedy komisja uzna, że wina są odpowiei .'wysokiej jakości, oficjalnie zatwierdza się roczniki win. Jeżeli tak się stanie, wi) :o-staje w beczkach przez okres dwóch lat, po czym jest butelkowane i dalej d 'a-Wino rocznikowe \vintag] nadaje się do picia po 10-15 latach po przelaniu i lelek i ma ciemniejszy kolor niż inne wina, co wynika z długiego okresu leżał •: lia (wino takie wymaga przelania np. do karafki, celem oddzielenia osadu). Na e... <-'ie umieszczona jest nazwa firmy, rocznik, rok, w którym porto było butelkowane, a czasem nazwa majątku. Wino rocznikowe późno butelkowane (LBV) charakteryzuje się jakością gorszą niż wino rocznikowe, ale na tyle dobrą, żeby leżakować w butelkach, do których jest rozlewane po 5 czy 6 latach dojrzewania w beczkach. Wszystkie inne wina typu porto są produkowane z mieszanek win w różnym wieku, a większość z nich dojrzewa w beczkach o wiele dłużej, przynajmniej 7 lat, przez co nabierają brązowego koloru. Wina oznaczone jako 20-, 30- i 40-letnie porto, pochodzą z mieszanych win i dosyć długo dojrzewają w beczkach, po czym tracą swój oryginalny, czerwony kolor, stając się w miarę upływu czasu coraz jaśniejsze. IViuseu de Teixeira Lopes pgv^|-ii"- - oi 14.-.; - . 15.00-19.00; bezpł.). Aby się tu dostać, trzeba ać stromą, biegnącą od nabrzeża Rua Candido dos Reis lub podjechać taksów- - \r 'niejsza wizyta czeka turystę w Casa-Museu de Teixeira Lopes (wt.-sb. 9.00-Sp0fo'i 14.00-17.30; VII-IX także nd. i- nać stromą, biegnącą od nabrzeża ° ^00 esc.). Lopes był najlepszym uczniem Soaresa dos Reisa. Skupił wokół sie- 'DU •• . 1-.-.--1- i.^"" "(tm)^^",^^"i" (tm)i""l,,l; <-,, na ' ' -rodowisKO artystyczne i intelektualne, którego przedstawiciele mieszkali tu na k'6 górnie XIX i XX w. Ich twórczość jest bogato zaprezentowana w drugiej części P'z ozycji muzealnych, natomiast pierwszą poświęcono Lopesowi, którego więk-e 'ć dzieł ukazuje sylwetki dzieci. Za jego arcydzieło uważa się enigmatyczny por-Hrt Angielki, A/ng/esa. Wędrówki po Vila Nova de Gaia i okolicy ,, nacieszyć się dawnym urokiem miasta, trzeba wybrać się na dłuższy spacer: naipierw w górę Rua Costa Santos, potem skręcić w prawo w Rua Barao De Forrester a potem jeszcze raz skręcić w kierunku rzeki i iść w dół Rua Serpa Pinto, brukowanymi uliczkami ocienionymi winoroślą. Inną godną uwagi pieszą wycieczką jest przejście trzykilometrowego odcinka w dół w kierunku rzeki, mijając port i dochodząc do małej wioski rybackiej Afurada. Mieszkańcy wioski niegdyś zarabiali na życie wytwarzaniem bacalhau. Dorsze suszono na polach i wzdłuż wybrzeża od wioski aż do ujścia rzeki 2 km w Cabedelo, dalej, gdzie znajduje się ogromna piaszczysta wyspa z dziwnymi głazami rozsianymi wzdłuż jej brzegu. Małe promy pokryte reklamami Sandemana pływają zmiennym kursem - przeciwstawiając się w ten sposób prądom - pomiędzy Afurada i Rua do Ouro w pobliżu jednego z przedmieść Porto - Foz do Douro, po drugiej stronie ujścia rzeki (dość często w ciągu całego dnia,- bilety kupuje się na pokładzie). Z tego miejsca można pojechać dalej tramwajem #18 (zob. s. 361). Gastronomia____________________________________________ Specjałem tutejszej kuchni są tripas (flaczki), a mieszkańcy Porto są często określani mianem tńpeims ("flakojadów"). Istnieje opowieść że u schyłku XIV w. oddali oni niegdyś całe zapasy mięsa dla ekspedycji do Ceuty w północnej Afryce, zostawiając dla siebie jedynie flaczki - które pozostały w ich menu na stałe. Nie znaczy to jednak, że poza tym daniem nie jada się tutaj nic innego. W mieście działa dużo punktów gastronomicznych, a przyrządzane w nich posiłki są tak dobre jak w innych regionach Portugalii. Oprócz flaczków innym specjałem tutejszej kuchni jest ftancesinha (francuzeczka), gorąca kanapka z wołowiną, kiełbasą i szynką, pokryta stopionym serem i ostrym sosem pomidorowym. Jakość tego dania zależy od tego, czy użyto świeżych wędlin, czy produktów z puszki. Jeżeli dobrze poszukać, to można w Porto zjeść dobrze i tanio. Najtańsze lokale (znacznie poniżej 1000 esc. od osoby, wliczając napoje) znajdują się jednak w mniej Przyjemnych zakątkach miasta, zwłaszcza wzdłuż nabrzeża, na zachód od Alfandegi. "Porto działa mnóstwo skromnych tzw. kawiarni robotniczych, gdzie można na-PIC się wina prosto z beczki i zjeść niedrogie danie, które serwuje się głównie w porze obiadowej. W większości z nich można też zamówić kolację (do 19.30), ale tylko niektóre czynne są dłużej. Najlepsze tego rodzaju lokale znajdują się w gąszczu uli-zek na północ i południe od Cordoaria, zwłaszcza na Rua do Ałmada (na północy), raz na Rua de Sao Bento da Yitória (na południu). Z kolei droższe restauracje zlo-fta 120wane są na Cais da Ribeira, panuje w nich doskonała atmosfera, a przyrządza-ryby można polecić największym smakoszom. Pod arkadami, w dolnych koń- 380 / PORTO I DOURO PORTO - GASTRONOMIA / 381 cac uynw meszanych aż roi się od kawiarni i restauracji, chociaż ny, które w nich obowiązują, systematycznie pną się w górę i zaczynają wymykać s' z zakresu, który odpowiadałby turyście dysponującemu skromnymi środkami. '? Kupując samemu produkty spożywcze, warto odwiedzić któreś z targowisk tyv mienionych na s. 390. Warto też wstąpić do jednej z najstarszych piekarni w krajl znajdującej się przy Travessa de Cedofeita 20b, gdzie stosuje się wciąż tradycyjne me' tody wypieku, m.in. w piecach używa się carąueja, odmiany żarnowca, który osią? wysoką temperaturę, ale pozostawia po sobie wyjątkowo maio popiołu. Przysmakiem jest okrągły biszkopt pao-de-ló. Wszystkie wyszczególnione poniżej restauracje (oprócz tych, przy których podano dni wolne) są czynne codziennie, a numery telefoniczne umieszczono tylko w przy. padku, gdy istnieje konieczność dokonania wcześniejszej rezerwacji miejsc. Wiek szość lokali została także zaznaczona na mapce Centrum Porto (jeżeli nie, zostało to opatrzone uwagą w tekście). Centrum Porto Adega Vila Mea, Rua dos Caldeireiros 62, w pobliżu Clćrigos |"222082967). Skromna stara restauracja, znana ze świeżego i dobrze przyrządzonego jedzenia. Różne dania z ryb oraz ba-calhau, a także wyjątkowe cozido a portugaesa w czwartki (różnego rodzaju mięsa duszone z warzywami i kapustą), pieczona ośmiornica (wt.) i pieczeń cielęca (pt). Poniżej 2500 esc. W niedziele i przez cały sierpień nieczynne. A Brasileira, Rua do Bonjardim 118. Obok znajduje się także kawiarnia. Jedna z najstarszych i najbardziej eleganckich restauracji w Porto, z wnętrzem utrzymanym w stylu art deco. W środku bar oraz mała jadalnia, a stoliki na zewnątrz. Praca kelnerów nie budzi zastrzeżeń. Pełne danie kosztuje ok. 3000 esc. W niedziele nieczynne. Casa Alebco (zob. plan Pono, s. 378-379), Rua da Estacao 216, obok stacji kolejowej Cam-panha (tr225370462). Lokal z długimi tradycjami i doskonałą reputacją. Miła atmosfera. Można wybierać między filetami rybnymi, ośmiornicą, pieczoną cielęciną i kotletami wieprzowymi. Podaje się tu także połówki porcji (wystarczające dla jednej osoby) w cenie poniżej 1500 esc. W niedziele i przez cały sierpień nieczynne. Cunha, Rua Są da Bandeira 662-676 (zob. plan Pono, s. 378-379). Sławna stara cukiernia; także przyzwoity bar z przekąskami i restaurację, w której można zjeść pieczeń wieprzową, pieczonego kurczaka czy filety z dorady. Ceny ok. 2000 esc. O Escondidinho, Rua de Passos Manuel 144 ("222001079). W tej trudnej do odszukania (escondidinho znaczy "małe ukryte miejsce") restauracji, o ciasnym wnętrzu przypominającym wiejski dom, podaje się doskonałe dania inspirowane kuchnią francuską. Za 3500 esc. warto spróbować morszczuka w sosie z madery i omletu z wiśniówką, a płacąc 6000 esc. można już liczyć na prawdziwą ucztę. Aby wybrać się tu wieczorem, trzeba dokonać rezerwacji. W niedziele nieczynne. Ginjal do Porto, Rua do Bonjardim 724-726. Flaczki i inne specjały kuchni portugalskiej serwo- ' wane bez zbędnych dodatków. Tanio - za prato do dia (danie dnia) płaci się tu poniżej 1000 esc. Portucale, Rua da Alegria 598 (zob. plan Pono, s. 378-379; ^225707171). Usytuowana na szczycie wieżowca, z widokiem na miasto. Wystrój wnętrza pochodzi z lat 60., ale jest dość wyrafinowany. Do specjalności lokalu należą homar, bacalhau, koźlę, stek z grzybami, kuropatwa z kasztanami, dzik z mango, bażant w sosie migdałowym. Dobry wybór win. Lokal dość drogi (główne dania w cenie 2500-5500 esc.), ale wart polecenia. Regaleira, Rua do Bonjardim 87, za rogiem od Praga Dom Joao I. Jedno z lepszych miejsc na posiłek z ryb czy owoców morza (w tym także pełne talerze peiceves}. Główne dania w cenie od 1000 do 2500 esc. pzielnica nadbrzeżna (Cais da Ribeira) i okolice pretensjonalne jadłodajnie bez nazwy znajdują się przy Rua da Fonte Taurina 44 70 a także w bocznych ulicach przy nabrzeżu. W wymienionych poniżej lokalach, ' jie nie zaznaczono inaczej, lepiej jest wybrać konkretną potrawę z karty niż zamó-^ć cały zestaw. berna de Bebados, Cais da Ribeira 24-25 ("222053565). W tej założonej w XIX w. restau-cji unosi się dawna atmosfera szynku [tasca], a przy ścianach umieszczone są beczki z wi-1 ern Przyrządza się tu dania z ryb oraz potrawy regionalne (warto polecić wieprzowinę w wi->| Lokal cieszy się dużą popularnością, dlatego lepiej dokonać wcześniejszej rezerwacji. Pełny posiłek nie kosztuje więcej niż 3500 esc. W poniedziałki nieczynne. ACanastra, Cais da Ribeira 37 (ir222080180). Kolejny lokal pod arkadami o domowej atmosferze, popularny wśród miejscowych. Taniej i bardziej "lokalnie" niż u sąsiadującej z nim konkurencji. Casa Cardoso, Rua da Fonte Taurina 60. Jeden z tańszych lokali. Świetne dania z ryb - warto spróbować zwłaszcza miecznika. Główne dania w cenie 750-1650 esc. W niedziele nieczynne. Chez Lapin, Rua Canastreiros 40 (o222006418). W tym na pozór dużym lokalu, który mieści się pod arkadami, posiłki nie należą do najtańszych, niemniej jednak cieszy się on dużą popularnością wśród miejscowej klienteli (zwłaszcza w niedziele, gdy większość innych barów i restauracji jest zamknięta - lepiej wtedy dokonać wcześniejszej rezerwacji). Specjalnością lokalu jest danie z królika. Chines, Av. de Yimara Peres 38-40 (ró22008915). Jedna z najlepszych restauracji chińskich w mieście. Posiłki podaje się w nowoczesnym budynku, stojącym przy wejściu na Ponte Luis I. Ementa tuństica kosztuje ok. 2000 esc. od osoby. Dom Tonho, Cais da Ribeira 13-15 (?r222004307). Ta wysokiej klasy restauracja, należąca do "dinozaura" portugalskiego rocka, Rui Yeloso, jest drogim lokalem, charakterystycznym dla dzielnicy. Podaje się tu głównie owoce morza, a także kaczkę i koźlę. Na niższym poziomie bar. Znajdujące się w głębi wejście do tunelu było dawniej sekretnym przejściem pomiędzy katedrą a Ribeira. Filha da Mae Pręta, Arcos do Douro 2-3, Cais da Ribeira (o222086066). Z górnej kondygnacji tego wbudowanego w arkady i udekorowanego azulejos lokalu rozciąga się widok na znajdujące się po drugiej stronie rzeki Gaia. W skład doskonałego zestawu turystycznego (emen-ta tuństica) wchodzą makrela, sardynki oraz inne ryby, ale ceny są dość wysokie. Nazwa restauracji ("córka czarnej matki") wywodzi się od nazwy dawnego lokalu Mae Pręta, popularnego wśród wypalaczy węgla drzewnego, którzy przybywali tutaj z miejsc położonych dalej w górę rzeki. W poniedziałki nieczynne. Miradouro, Cais da Ribeira, nad arkadami, przy wejściu na most. Tani lokal, w którym zawsze jest pełno miejscowych. Podaje się tu wyśmienitą pizzę, bifanas (małe befsztyki na bułce], fmncesinhas i ogromne porcje sałatki. Stoliki ustawione są także na zewnątrz i roztacza si? z nich tak piękny widok, jak nigdzie indziej. W środy nieczynne. Postigo do Carvao, Rua da Fonte Taurina 24-26 (w222004539). Restauracja i bar przekąsko-wy czynne do godz. 2.00. Można tu posłuchać muzyki na żywo j/ado, folklor, muzyka brazylijska). Niedrogie pratinhos (przekąski), warto spróbować pieczonego na ogniu chourięo assa-*), półmiska serów lub wędzonych mięs). Podaje się tu także homara z grilla i fondue. w poniedziałki nieczynne. Non Praga da Batalha ^ asa Meia Lua, Rua Cimo da Vila 151. Mały, przyjemny lokal, gdzie za pożywne danie płaci '? ok 1000 esc. Być może trzeba będzie dzielić stolik z innymi gośćmi. Desery nie są najlep-2e> ale inne dania smaczne. PORTO - GASTRONOMIA / 383 382 / PORTO I DOURO Monte Carlo, Rua de Santa Catarina 17. W tym ukrytym na drugim piętrze lokalu, minającym mocno zaniedbaną herbaciarnię z lat 30., zamówić można zarówno dobre, ja j najlepsze posiłki. Rozciąga się stąd widok na Praga da Batalha. Cały czas włączony tu jest t* lewizor. W niedziele w porze obiadowej przychodzi liczna, bardzo hałaśliwa, miejscowa kij/ tela. Dość tani lokal, chociaż nie wszystkim może przypaść do gustu. Suribachi, Rua do Bonfim 136-140, 800 m na wschód od Praga da Batalha (zob. plan Ą,ft s. 378-379; 0225106700). Tania i przytulna restauracja makrobiotyczna i wegetariańska' Wejście przez sklep ze zdrową żywnością. W zasięgu wzroku nie ma tu ani jednej tłustej W ki. Warto spróbować pomysłowych potraw z tofu. Czynne pn.-sb. 8.30-9.30. Od Cordoaria do Praga de Carlos Alberto Churrasąueria Brasil, Campo dos Martires da Patria 136. Bardzo tania stołówka pracowni, cza, znajdująca się na placu, dokładnie na południe od ogrodów. Czynne do 22.00. Carlos Alberto, Praga Carlos Alberto 89. Bardzo przyjemna, tradycyjna restauracja, w której warto zamówić doskonałe "dania dnia". Churrasąueria Papagaio, Trav. do Carmo 32. W tym przyjemnym lokalu, wykładanym wewnątrz płytkami, zamówić można smaczne dania z grilla oraz niedrogie ementa turistica. Na zachód od centrum Wszystkie wymienione lokale zaznaczono na planie Porto na s. 378-379. Capa Negra, Rua do Campo Alegre 191, między Boavista i Palacio de Cristal. Dojazd autobusami #35, #37, #78, #93 lub #96 z Cordoaria. Ogromny, jasny i pełen życia lokal z dobrymi potrawami miejscowymi. Ryby i homary przechowywane są tu w dużych zbiornikach. Restauracja słynie w całym mieście ze świetnej francesinha (kanapki z mięsem,- 1200-1600 esc.]. Przekąski od 800 esc., pełne posiłki 1500-3000 esc. Czynne do 2.00, w pn. zamkn. Churrascao Gaucho, Av. da Boavista 313 (n226091738). Dojazd autobusami #34 z Praga da Republica, albo #82 lub #84 z Bolhao lub Praga da Batalha. Wyszukana kuchnia brazylijska. Do specjalności lokalu należą potrawy z ryb i rodizio (3400 esc.). To ostatnie polega na tym, że kelnerzy odkrawają plastry pieczonej baraniny i wołowiny, nakładając je na talerze do momentu, aż goście zaczną błagać ich, aby przestali. W niedziele nieczynne. Massarelos L'Entrecóte, Rua da Boa Yiagem 3, Massarelos, za muzeum (7*226008732). Dojazd autobusami #1 lub 23 z Praga Almeida Garrett albo Rua Novą da Alfandega, #24 z Cordoaria, albo tramwajem #18. Piękna modernistyczna adaptacja dawnej kwatery głównej Legionu Portugalskiego. Z balkonu rozciąga się widok na Douro. Restauracja nie jest wcale droga, dania główne kosztują tu ok. 2500 esc. Specjalność zakładu - stek wołowy. Museu dos Presuntos, Rua Padre Luis Cabral 1070, Foz do Douro (n226106965). Dojazd autobusami #1 z Praga Almeida Garrett albo Rua Nova da Alfandega lub #24 z Cordoaria, albo tramwajem #18. Surrealistyczny wystrój w konwencji sklepu z używanymi rzeczami w policzeniu z atmosferą pubu. Bardzo popularny wśród studentów. Oprócz wystroju (w sali jadalnej wiszą wędzone szynki), główną atrakcją sąpratinhos (małe dania) - takie jak duszone podroby z kurczaka, marynowany bacalhau i wędzona szynka (presunto). Ceny wynoszą ok. 1000-1500 esc. za pełny posiłek. Ó Macedo, Rua do Passeio Alegre 552, Foz do Douro (s226170166). Dojazd autobusami #1 z Praga Almeida Garrett albo Rua Nova da Alfandega, lub #24 z Cordoaria. Można się tu tak że dostać tramwajem #18. Dobre i wyszukane jedzenie: tarta cebulowa, bacalhau, a nawet an gielska pieczeń wołowa. Niezła karta win. Warto przyjść wcześniej, żeby zająć stolik z wid°- kiem na ujście Douro. Nieczynne w niedziele, a także przez dwa tygodnie sierpnia. Paco Loco, Av. do Dr. Antunes Guimaraes 1217, l km na północ Av. da Boayist" (o226189480). Dojazd autobusami #3 z Praga da Liberdade lub Cordoaria. Ostre ' • teksańskie jedzenie w odpowiednim wielobarwnym otoczeniu i z muzyką. Dobre mek-ST ńskie wina. W czwartki można posłuchać muzyki na żywo. &Co., Rua do Ouro 133, po zachodniej stronie mostu Arrabida (n226185655). Dojazd ;ami #1 z Prasa Almeida Garrett albo Rua Nova da Alfandega, lub #24 z Cordoaria, . . tramwajem #18. Przyjazna i pełna elegancji atmosfera. Lokal mieści się w odnowionym A nku, z którego rozpościera się widok na rzekę. Podaje się tutaj wiele różnych gatunków kU| w zależności od połowu. Ceny ok. 3000 esc. W niedziele nieczynne. Vila Nova de Gaia urszystkie wymienione lokale zaznaczono na planie Vila Nova de Gaia na s. 374. Adega Presuntaria Transmontana, Rua Candido dos Reis 132 (a223714264). Piękna, chłod-a sala jadalna z kamiennymi ścianami i kilkunastoma wędzonymi szynkami wiszącymi nad barem. Restauracja dobra, ale dość droga - za pełny posiłek trzeba tu zapłacić ponad 3500 esc. Arco Iris, Rua Candido dos Reis75-79. Popularny ze względu na pao guente (gorący chleb). Świeży (ciepły) chleb podaje się tu przez cały dzień, podobnie jak niedrogie przekąski i pełne posiłki. Imar, Av. Diogo Leite 56 (w223792705). Zdecydowanie godna polecenia. Duże porcje, przystępne ceny i w przeważającej większości miejscowi goście. Dom Luis, Av. Ramos Pinto. Poleca się tu niedrogie ementa turistica lub dania na zamówienie, np. flaczki. Przystępne ceny. Kawiarnie, herbaciarnie i ciastkarnie Kawiarnie nie różnią się zbytnio od lizbońskich, a niektóre z nich, znajdujące się przy głównych ulicach handlowych, utrzymane są w stylu art deco. We wszystkich podaje się alkohol, przekąski i ciastka oraz kawę. Wiele kawiarni ze stolikami na zewnątrz znajduje się na Praga da Rłbeira. Latem po brzegi wypełniają je turyści. Wymienione poniżej lokale można znaleźć na planie Centrum Porto na s. 378-379, o ile nie zaznaczono inaczej. Arcadia, Praga da Liberdade 63. Sklep ze słodyczami z długimi tradycjami, znany ze sprzedawanych tu czekoladowych bonbons, ovos moles (kleiste się cukierki w kształcie UFO) i regionalnych smakołyków. Ateneia, Praga da Liberdade 58. Dla "uzależnionych od słodyczy": luksusowe czekolady firmy Costa Moreira, marmolada z pigwy, gotowane słodycze i ciastka. Przytulne miejsce w stylu art deco z tyłu lokalu, gdzie można usiąść i pofolgować swojej pasji. Brasileira, Rua de Są da Bandeira 75. Filia lizbońskiego zakładu o tej samej nazwie. Stoliki na chodniku i dobry bar, w którym można zjeść śniadanie lub zjeść coś w ciągu dnia. Czynne do 20-00, nd zamkn. Cafe na Praga, Praga de Lisboa. Modny lokal z wystrojem w stylu "chrom i szkło", uczęszczany o każdej porze. Stoliki na zewnątrz to świetne miejsce, żeby usiąść i chłonąć uroki otocze-ma- Warto spróbować espetada de Mas (saszłyka z kałamarnicy). W większość weekendowych wieczorów można tu posłuchać muzyki z płyt. Czynne codz. 22.00-4.00. lasa de Cha Actos, Rua Są Noronha 76, I p. Duży wybór herbat, ciastka i placki. Czynny ^•00-20.00, kiedy panuje tu miła i spokojna atmosfera, oraz 23.00-2.00, kiedy przychodzą studenci i mniej lub bardziej profesjonalni artyści. W lokalu organizuje się także wystawy masowe. tu'w i?6 Clla da Boa Nova (nie ma >ei na mapkach), Lega da Palmeira, l km na północ od por- l,a Matosinhos (ró29951785). Dojazd autobusami #1 i #19 do Matosinhos, stamtąd trze- P°dejść pieszo lub złapać taksówkę. Sławna kawiarnia i restauracja nad oceanem, zapro- 384 / PORTO I DOURO jektowana przez Alvaro Siza Yieirę, z pięknymi widokami i małą kaplicą rybacką tuż ob i W niedziele nieczynne. *• Confeitaria do Bolhao, Rua Formosa 339, naprzeciwko wejścia na targowisko w Bolhao s kojne miejsce, do którego można się wybrać na kawę i ciastko, ozdobione nieco kiczowaty!!' malowidłami w stylu art nouveau, popularne zwłaszcza wśród starszych pań. W restaura • powyżej podaje się niedrogie pratos do dia. Właściciela można "zbić z tropu" prosząc o mC" zagra (zimna kawa w wysokiej szklance z wodą, cukrem i cytryną - popularna w latach Sflt Czynne codz. ''' Guarany, Av. dos Aliados. Mniej stylowa niż Brasileira, ale jasna i przestronna. Po południ na filiżankę herbaty przychodzą tu starsze panie. Tanie jedzenie, ale ceny napojów orzeźwia" jących są zdecydowanie wygórowane. Otwarta do 22.00. Intercyber, Praga General Humberto Delgado 291. Miła kawiarenka internetowa oraz bar w pobliżu Camara Municipal. Godzinny dostęp do Internetu kosztuje 500 esc. ' Majestic, Rua de Santa Catarina 112. Najprzyjemniejsza i najdroższa spośród starych kawiar. ni w stylu art deco. Doskonale utrzymany wystrój, stoliki na zewnątrz i wspaniała kawa. P0. za sezonem świetne recitale fortepianowe. W niedziele nieczynne. Pinguim, Rua de Belomonte 65-67. Spokojna i stylowa. W piątkowe wieczory można tu po słuchać muzyki portugalskiej i brazylijskiej na żywo (początek o 23.00), natomiast w ponie-działki o tej samej porze odbywają się recytacje poezji. Bary, rozrywki i życie nocne__________ Podobnie jak w przypadku restauracji i kawiarni, jeżeli chodzi o życie nocne i rozrywki - jest w Porto w czym wybierać. W miarę zbliżania się roku 2001, kiedy Porto zostanie europejską stolicą kultury, dużą uwagę zwraca się tu na sztukę. Bary Dziesiątki otwartych do późna w nocy modnych barów można znaleźć na ulicach wokół Cais da Ribeira, podobnie jak wzdłuż nabrzeża rzeki w Gaia i Foz do Douro, oraz dalej w stronę morza w okolicy Praia dos Ingleses - latem najpopularniejszego miejsca na spędzenie wieczoru. Większość z wymienionych lokali można znaleźć na planie Centrum Porto na s. 378-379 (wyjątki zaznaczono w tekście). Aniki Bobo, Rua de Fonte Taurina 36-38, Ribeira. Chłodny, przestronny bar. Od czasu do czasu odbywają się tu występy muzyczne. Okazjonalnie także inne imprezy kulturalne (np. przedstawienia teatralne) - w czwartki. Czynne pn.-sb. 22.00-4.00. Wstęp 500 esc. Downing Street, Praga da Ribeira 10. Bardziej wyszukany wystrój niż w większości innych lokali. Podaje się tu głównie porto. Esta-Se Bem, Rua de Fonte Taurina 70-72, Ribeira. Miła niewielka tasca (szynk), w które] przesiadują bardziej "artystyczni" goście - prawdopodobnie dlatego, że jest tu tanio i nie nj4 opłaty wejściowej. Amatorzy życia nocnego wstępują tu często na drinki przed udaniem się. * klubów. Czynne pn.-sb. 21.00-4.00. Taberna Filha da Mae Pręta, Rua Canastreiros 26, Ribeira. Ponure miejsce, gdzie przesiaduje starsza, miejscowa klientela. Wino podaje się prosto z beczki. Labirintho, Rua Nossa Senhora de Fatima 334, przy Rotunda da Boavista (zob. j s. 358-359; 0226063665). Dojazd nocnym autobusem #76 do Rotunda. Miła, l atmosfera; lokal w stylu z lat 50. Mieści się w przebudowanym domu. Z tyłu ocieniony off i bezpretensjonalna galeria. Od czasu do czasu można tu posłuchać muzyki na żywo alM citali poetyckich lub dramatycznych (początek zwykle o północy). Czynne codz. 22.00-4.° • PORTO - BARY, ROZRYWKI I ŻYCIE NOCNE / 385 u Mercedes e maior que o teu, Rua da Lada 30, Ribeira. Gdyby ogłosić konkurs na naj-0 me nazwę baru na świecie ("Mój mercedes jest większy od twojego"), to prawdopodobnie g!UP]okal zostałby zwycięzcą. Nazwa nie jest jednak wypisana na drzwiach. Do tego małego, teD iego i gościnnego baru przychodzi głównie stała klientela. Czynne tylko wieczorem. Fino, Rua da Fonte Taurina 52-54. Modernistyczny bar, którego wnętrze utrzymane jest ^kolorach' Srebrno-metalicznych. Mieści się tu galeria sztuki czynna w godz. 16.00-22.00, * m bar jest czynny do 2.00. Żeby dostać się do środka, trzeba zadzwonić. W niedziele nieczynne. , erna da Ribeira, Praga da Ribeira. Pierwszorzędna lokalizacja nad rzeką, stoliki na ze-atrz, chourifo assado (kiełbasa grilowana z alkoholem przy stoliku) i domowej roboty san-nia do'spłukania tego specjału. Czynne do 2.00. Ribeira Negra, Rua Fonte Taurina 66-68. Dowód na to, że w Porto można znaleźć każdy rodzaj lokalu: luksusowy bar grunge. n n's jjjsh pub, Rua do Infante Dom Henriąue 18. Są w każdym większym mieście na świe-. iriandzka muzyka, piwo Guinness (butelkowane), Jamesons i Bushmills. Czynne czw. ind. 22.00-2.00, pt. 21.00-4.00, sb. 17.00-4.00. Wstęp 500 esc. Solardo Yinho do Porto, Museu Romantico, Rua Entre-Quintas (zob. plan Porto, s. 358-359). Spokojny lokal, gdzie w cywilizowanych warunkach można się napić wina porto, z widokiem na Douro. Syndikato Club, Rua do Bonjardim 836, dwie przecznice na wschód od Praga da Republica (o222084383). Najbardziej popularny bar gejowski w mieście. Atrakcją są tutaj występy transwestytów. Innym popularnym barem dla gejów jest Bustos, niedaleko Rua Guedes de Azevedo 203, I p. (o222054876). Obydwa lokale można znaleźć na planie Porto, s. 358-359. Dyskoteki i kluby Dyskoteki w Porto cieszą się dużą popularnością, ale niestety wiele z nich znajduje się poza centrum. Można do nich dojechać nocnymi autobusami (zwykle kursują co godzinę). Podobnie jak w Lizbonie, w większości klubów zabawa zaczyna się rozkręcać dopiero po północy. Większość z nich działa do czwarte j-piąte j rano albo dłużej. Opłata za wstęp wynosi 1000-1500 esc. (jeżeli opłata jest mniejsza, zostało to wspomniane przy danym lokalu). Bilet wstępu służy jako voucher na napoje. Niestety, nie wystarcza na zbyt długo - ceny piw i napojów bezalkoholowych wynoszą 400-500 esc., a alkoholi ok. 800 esc. Większość ludzi woli napić się w barze, a dopiero potem udać się do klubu. Przed przyjściem warto zadzwonić i dowiedzieć się o aktualne godziny otwarcia lokalu w dni powszednie, ponieważ ulegają one częstym zmianom. Większość z wymienionych lokali można znaleźć na planie Porto, s. 358-359. Academia, Rua de Sao [oao Novo 80, Ribeira (zob. plan Centrum Porto na s. 378-379; "222005737). Modna dyskoteka i bar chętnie odwiedzane przez studentów. Wstęp 400 esc. Czynne codz. 22.00-2.00. Agua na Boca, Rua Augusto Nobre 451, w bok od Av. da Boavista (w226107966). Dojazd noc-nym autobusem #19. Porywające brazylijskie tańce. Od czasu do czasu występy na żywo. Czynne tylko pt. i sb. 23.00-4.00. oató, Largo do Castelo 13, Lega da Palmeira, na północ od Matosinhos (nie ma jej na planach; "229953405). Dojazd nocnym autobusem #76. Wnętrze przypomina piracki galeon - można Powiedzieć, że do pełni szczęścia brakuje tylko Errola Flynna przemykającego pod jednym 2 masztów. Czynne wt.-nd. 23.00-4.00. Club Mau-Mau, Rua do Outeiro 4, na zachód od Palacio de Cristal (w226076660). Dojazd "Wnym autobusem #1 z Praga Almeida Garrett do przystanku "Massarelos". Restauracja kawiarnia ze stolikami na chodniku wt.-sb. 8.00-16.00, dyskoteka czw.-sb. 23.00-6.00. 386 / PORTO J DOURO Dziwna mieszanka stylów muzycznych, w tym punk i heavy metal, ale panuje tutaj całki przyjazna atmosfera. W czwartki zwykle muzyka na żywo. Hard Club, Cais de Gaia, Vila Nova de Gaia (zob. plan Vila Nova de Gaia, s. 374 "223753819). Dojazd nocnym autobusem #91. Najpopularniejsze miejsce w Porto, zarówn' jeżeli chodzi o muzykę z płyt, jak i na żywo. Często występują tu także grupy brytyjskie i am rykańskie. W piątki zwykle muzyka pop. Warto zadzwonić i dowiedzieć się o repertuar. Mare-Alta Bar, Almeda Basilio Teles. Pływająca dyskoteka przycumowana do nabrzeża rzekj na zachód od Ponte da Arrabida (ir226091010). Dojazd nocnym autobusem #1 do przystań' ku "Gaś". Modna mieszanka stylów muzycznych plus trochę więcej muzyki brazylijskiej Czynne wt.-nd. 14.00-18.00. Niedzielne "domowe śniadanie" (9.00-17.00) zwykle odbywa sit przy muzyce na żywo. Wstęp 500 esc. Meia Cave, Praga da Ribeira 6 (zob. plan Centrum Porto na s. 378-379; "223323214). Muzyka drum'n'bass. Czynne od 22.00, po 2.00 ceny są wyższe. Mexcal, Rua da Rest.aurac.ao 39, obokMra-Mau ("226009188). Muzyka latynoamerykańska Czynne śr.-sb. 22.00-4.00; wstęp 700-1000 esc. (w tygodniu kobiety bezpł.). Dojazd nocnym autobusem # l do "Massarelos". Real Feytoria, Rua Infante Dom Henricjue 20 (zob. plan Centrum Porto na s. 378-379. 0222000718). Czynne codz. 21.00-2.00. Świetnie usytuowany. Lokal ma dwa piętra: na jednym gra się pop, muzykę rockową i muzykę brazylijską, natomiast na drugim - muzykę ho-use. Wstęp 400 esc. Rocks, 228 Rua Rei Ramiro, Vila Nova de Gaia (zob. plan Vila Nora de Gaia, s. 374; w223751208). Klub wybudowany w starej piwnicy na wino. fest tu wspaniały taras z widokiem na Douro. Latem grill. Czynne czw.-sb. 22.00-4.00. Dojazd nocnym autobusem #91. l Swing, Rua Julio Dinis 766, niedaleko Rotunda da Boavista ("226090019). Dla bywalców dyskotek jest to numer l w mieście. Pięć barów (jeden gejowski - bardzo popularny w Porto] i gwarna klientela nastawiona na dobrą zabawę. Najwięcej gości jest tu w piątki, podobnie w poniedziałki. Czynne 0.30-6.00. Dojazd nocnymi autobusami #19 lub 76. Twins, Rua do Passeio Alegre 994, Foz do Douro ("226185740). Ciekawa mieszanka stylów muzycznych popularnych wśród młodych ludzi. Czynne śr.-sb. 22.00-4.00, pt. i sb. dłużej. Dojazd nocnym autobusem # l z Praca Almeida Garrett. Ybice, Rua da Boa Yiagem l, obok Muzeum Tramwajów (a226097889). Dawny magazyn celny. W sobotnie wieczory przyciąga wielu gości. Czynne 23.00-4.00. Dojazd nocnym autobusem #1 do przystanku "Massarelos". Teatr, muzyka, taniec i kino Repertuary wymienionych poniżej teatrów i sal koncertowych można znaleźć w bezpłatnej, wydawanej co miesiąc broszurze cultura.norte oraz w kwartalniku Agenda do Pono. Obydwie publikacje są także dostępne w Internecie, pod adresem www.agen-dadoporto.pt. Po słabym okresie jaki nastąpił po przewrocie w 1974 r., kiedy to tradycja podziemnego teatru dysydenckiego ustąpiła pola musicalom, obecnie teatr przeżywa okres odrodzenia. Do najbardziej uczęszczanych teatrów należą Rivoli Teatro Municipal (znany także jako "Culturporto") przy Praga Dom Joao I (ir223392200); Teatro Naciona' Sao Joao przy Praga da Batalha (c222086392, Internet www.tnsj.pt) oraz Auditóri" Nacional Carlos Alberto (zob. niżej). Mniejsze i bardziej kameralne miejsca to Teatr" Uniyersitario do Porto (TUP), przy Rua Jorge Yiterbo Ferreira 120, w bok od Rua Dom Manuel II (o226090103); Teatro da Yilarinha, Rua da Yilarinha 1386, róg Circunva-lac,ao (n226108924), dojazd autobusem #52 z Cordoaria; oraz wspaniały Teaff° Campo Alegre, Rua das Estrelas (s226003000), dojazd autobusem #31 z Rotunda da ŚWIĘTA l FESTIWALE W PORTO TARGI (FEIRAS), ŚWIĘTA [FESTAS] l PIELGRZYMKI (ROMARIAS) Niedziela Palmowa (marzec/kwiecień; Sao Bartolomeu (niedziela po 24 VIII), statnia niedziela przed Wielkanocą) - W Foz do Douro odbywa się procesja "la- °vńeto, specjalny jarmark i procesja lek w papierowych ubraniach", której l pobliżu Jardim de Sao Lazaro, na- punktem kulminacyjnym jest mająca ntzeciwko kościoła Nossa Senhora da przynieść zdrowie kąpiel w (dość zanie- Esperanc.a, na Wgchód od Praga da czyszczonym) morzu (bariho santo}. Batalha. Senhora da Boa Fortuna (ostatni ty- Wielkanoc (marzec/kwiecień) - "Palenie dzień sierpnia). W parafii Vitória, na za- Tudasza", w kilku miejscach w pobliżu chód od Ribeira, niedaleko Torre dos katedry. Clerigos/Rua de Ceuta, odbywa się pro- Roże Ciało (maj/czerwiec) - procesja cesja dzieci przebranych za aniołki, nio- nrzez centrum miasta, z udziałem władz s^ch Plastikowe laM przedstawiające administracyjnych i kościelnych. niemowlęta przed oblicze Nossa Senho- auin a i , ra na Rua dos Caldeireiros. Santo António najbliższa sobota przed •_-,.,,.. albo po 13 VI) - nabożeństwa ku czci św. Nossa Senhora de Campanha (najbhz- Antoniego, opiekuna panien młodych sza niedzie a przed albo po 8 IX), Nieda- i nf, . ńców, w kościołach w okręgów !eko stac'1 kolejowej Campanha odbywa Ma os i Bonfim. sis Remedios z monumentalnymi schodami, która dominuje nad osią miasta bie- •""i ze wschodu na zachód. 414 / PORTO I DOURO LAMEGO / 415 jająCych m.in. sekwencję Życie Edypa), trzy interesujące figurki brzemiennej L tki Boskiej (temat popularny w tym regionie), ciekawy zbiór płytek azulejos, skarby z ~ Igreja Motel Turisserra Vila Hostiling Hotel Lamego Nossa Senhofa da Esperanta Residenda! Sao Paulo 6 Cafś Abrigo 7 Residendal Solar da Se 8 Pensao Imperio 9 Pensao Silva I O Residendal Solar Esplrito Santo II Hotel do Parque RESTAURACJE l BARY A Churrasqueira Londrina O Combinado C Pizzaria O Groto D Casa de Pasto Vitor Pinto E Restaurante Novo F Casa de Filipe & Adega Matos G Jardim Popular H Discoteca ETDS Igreja de f Almacave Museu de Lamego Katedra Capela do Igreja de^ Desterro Santa Cruz C Nossa Senhora fft dos Remedios Torauca, Guarda i IP3 (Viseu i Peso do Rćgua) ^7 Ba/semóo Miasto Na obrzeżach centrum znajduje się katedra (codz. 7.30-13.00 i 15.00-17.00) utrzymana w przeważającej części w stylu renesansowym, choć pozostałością starszej budowli jest XIII-wieczna wieża. Ta mieszanina stylów daje doskonały efekt i można powiedzieć, że budowla stanowi prawdziwą perełkę architektoniczną. Naprzeciwko katedry, w XVIIl-wiecznym pałacu, mieści się wspaniałe Museu de Lamego (wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; 250 esc.), gdzie zobaczyć można pięć płyt poliptyku, wykonanego przez Grao Yasco na zlecenie biskupa Lamego w 1506 r. Brak podobieństwa między różnymi płytami - np. Stworzeniem zwierząt a cudownie wykonanym Zwiastowaniem - wskazuje na to, że niektóre prace są dziełem jego uczniów. W skład kolekcji wchodzi także seria XVI-wiecznych, flamandzldch arrasów (przed- Pałacu Episkopalnego oraz kilka kaplic ocalonych ze zniszczonej XVI-wiecznej a das Chagas. drugiej stronie placu Rua da Olaria, wąska uliczka z niewielkimi sklepami, wie-j -e w kierunku Rua de Almacave, która biegnie wzdłuż murów starego miasta. Tra-ta pro\vadzi koło Igreja de Santa Maria Maior de Almacave (codz. 7.30-12.30 • 16 00-20.00), bardzo starej budowli, rzekomo będącej niegdyś meczetem, w kierunku Praca do Comercio. Przechodzi się stąd przez mury starej cytadeli i idzie pod goję ku zamkowi (Casteto; tylko od pół. VI do IX, codz. 9.00-12.00 i 15.00-18.00; bezpł), otoczonemu wiekowymi domami z kamienia. Budowla stała się siedzibą miejscowego oddziału skautów, którzy wywożąc stąd w latach 70. aż 18 (podobno) ciężarówek śmieci, uratowali zamek przed całkowitą dewastacją. Okoliczne tereny można zwiedzić pod warunkiem, że oprowadzającym będzie jeden ze skautów - jeśli wigwamy i skautowskie flagi kogoś nie interesują, powinien się udać po chwiejnych schodach na dach, skąd roztacza się piękny widok. Znajdująca się w pobliżu XIII-wieczna Cisterna jest jedną z najbardziej fascynujących tego typu budowli w kraju. Wnętrze dawnego zbiornika na wodę deszczową kojarzy się ze wspaniale zachowaną kaplicą romańską, a na jego ścianach wciąż widać ślady pierwotnych robót kamieniarskich. Niestety, Cisterna jest zamknięta dla zwiedzających. Nossa Senhora dos Remedios Słynąca z licznych uzdrowień świątynia Nossa Senhora dos Remedios (codz.; latem 7.30-20.00, zimą 8.00-17.00) przyciąga wielu wiernych z całego kraju. Do tej stojącej na wzgórzu budowli z widokiem na miasto wchodzi się po bogato zdobionych, XVIII-wiecznych schodach, wzorowanych na tych prowadzących do kościoła Bom Je-sus niedaleko Bragi. Idąc po 700 stopniach, na które najwierniejsi pielgrzymi wchodzą na kolanach, warto zwrócić uwagę na kaplice Drogi Krzyżowej, płytki azulejos oraz fontanny i posągi z motywami alegorycznymi. Po męczącym wejściu na szczyt schodów można wstąpić do kościoła, stanowiącego jeden z wielu elementów tutejszej zabudowy, zawsze gromadzącego tłumy wiernych. Wielka pielgrzymka odbywa się tu w dniach 6-8 IX, ale imprezy towarzyszące trwają kilka tygodni - od ostatniego tygodnia sierpnia do połowy września. 6 IX o 8.00 wizerunek Madonny opuszcza Remedios i jest przenoszony w procesji do Igre-ja das Chagas, gdzie pozostaje na trwającą dwa dni adorację. Główna procesja, Idedy to ulicami miasta przejeżdża zaprzężony w woły powóz z wizerunkiem Madonny, za którym podążają ubrane na biało dzieci, ma miejsce 8 IX. Oprócz pielgrzymki odbywają się tu też tradycyjne "walki kwiatów", parady przy blasku pochodni, tańce, wyścigi samochodów, koncerty rockowe najlepszych zespołów portugalskich, a także targ na placu Recinto da Feira, poniżej świątyni. W biurze informacji turystycznej uzyskać można informacje o innych festiwalach, które organizowane są tu w maju, czerwcu i listopadzie. Informacje praktyczne J-^orzec autobusowy znajduje się za muzeum, dokładnie w centrum miasta. Auto-"Usy kursują do i z Regui (co godz. aż do 20.15) oraz do Viseu i innych miast w re-Sonie Beira Alta, a także do Lizbony i Porto. Bardzo pomocne biuro informacji turystycznej zlokalizowane jest przy Ayenida Guedes Yisconde Teixeira (VII-IX codz. 10-00-12.30 i 14.00-18.00; X-VI pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-18.00, sb. 10.00-12.30; 416 / PORTO I DOURO a254612005), tuż przy głównym placu Largo de Camóes. Można tu otrzymać m kę miasta oraz listy hoteli i zabytków, a także powielone na ksero kartki z opjs ^ pieszych tras w regionie (zob. ramka na s. 418). ^ Noclegi Noclegi są drogie, a o wolne pokoje dosyć trudno. Zaleca się wcześniejszą rezerwacj ale w razie trudności z zakwaterowaniem można się udać do biura informacji tuni' stycznej, którego pracownicy potrafią niekiedy załatwić nocleg w jednej z kwater pn, walnych, m.in. przy Rua de Santa Cruz 15 ((r)) lub nad Cafe Abńgo na Rua dos Bań cos (n254612432; {b}). Personel biura może także dostarczyć informacji na temat Solares de Portugal i innych posiadłości specjalizujących się w "turystyce wiejskiej" Jednak żeby skorzystać z tej ostatniej możliwości, trzeba dysponować własnym trar& portem. Tutejszy kemping (a254612090) leży 4 km od miasta w Turisserra, tuż obok Motel Turisserra (zob. niżej). W okolicy nie zatrzymują się jednak żadne autobusy, dla. tego należy dotrzeć tam samodzielnie, kierując się drogą prowadzącą do Avóes. Albergaria do Cerrado (sr254613164, fax 254615464), przy drodze do Regui, 400 m od katedry. Najlepszy hotel w Lamego - dobrze wyposażony, ale niezbyt oryginalny. (r). Hotel do Parąue (e254609140, fax 254615203), koło kościoła Nossa Senhora dos Remedios. Śliczny, wspaniale położony wśród własnych ogrodów. (r). Hotel Lamego, Quinta da Vista Alegre, ok. 2 km za miastem, przy drodze do Regui . ("254656171, Lax 254656180). Nowoczesny i sprawnie prowadzony, posiada dwa baseny (jeden kryty), korty tenisowe, a także saunę i łaźnię turecką. Pokoje wyposażone są w klimatyzację, mini-bary i telewizję satelitarną. Hotel posiada także udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. (r). Motel Turisserra (tó54655882, fax 254656152), 4 km za miastem, przy Estrada Florestal. Skromny motel (i bardzo dobra restauracja), znajdujący się wysoko na Serra das Meadas, niedaleko kempingu. (r). Pensao Imperio, Trav. dos Loureiros 6 (s254612742, fax 254613238), przecznica Avenida Yisconde Tebceira. Nad restauracją o tej samej nazwie. Przyjemne, choć nieco staromodne pokoje. Czasem bywa w nich dosyć głośno. (r). Pensao Silva, Rua Tras-da-Se 26 (s254612929). Schludne pokoje. Miły, francuskojęzyczny właściciel. Pewną niedogodnością może być jedynie odgłos dzwonu dobiegający ze znajdującej się tuż obok katedry. Najtaniej w mieście. @. Residencial Sao Paulo, Ayenida 5 de Outubro 22 (w254613114, fax 254612304). Nowoczesny budynek, mila obsługa i własny parking. W cenę wliczone śniadanie. (c). Residencial Solar da Se, Avenida Yisconde Tebceira (tó54612060, fax 254615928). Ten elegancki hotel, położony nieco dalej od wieży z zegarem, jest może mniej stylowy niż pensjonat Silva, ale roztaczają się stąd ładne widoki na katedrę. @. Residencial Solar Espirito Santo, Rua Alexandre Herculano ("254655391, fax 254656233|. Nowoczesny, komfortowy hotel z zabawną fasadą przypominającą ogromną bezę. Pokoje wychodzące na ulicę mają bakony. (c). Villa Hostilina, 2 km za miastem, w Almacave przy drodze do Peso da Regua (s254612394, fax 254655194, Internetwww.minotel.com). Dobrze oznakowana prywatna posiadłość położona wśród winnic i sadów. Wspaniały XIX-wieczny budynek umeblowany (żeby nie powiedzieć - zagracony) w stylu wiktoriańskim, kontrastujący nieco z ultranowoczesnymi klubem odnowy biologicznej, kortami tenisowymi i basenem. Wyżywienie organizowane na życzenie. (r). Gastronomia i rozrywki Na pierwszy rzut oka w restauracjach Lamego jest dosyć drogo, zwłaszcza w cen trum, gdzie ciągła obecność licznych rzesz turystów obniżyła poziom usług. Op'ac OKOLICE LAMEGO: BALSEMAO I CAVES DA RAPOSEIRA / 417 zatern na własną rękę zorganizować piknik, na który zaopatrzyć się można w kil-t'? sklepach spożywczych przy Rua da Olaria (w górę od biura informacji turystycz- •\ - oferują one świetny chleb i ser, a także sławną, wytwarzaną w Lamego szynkę f esunto) i wędzone kiełbaski salpicdo. Jeżeli nie ma się nic przeciwko bardziej przy- rnnej atmosferze, można wybrać się do którejś z rozsianych w okolicy bardzo ta-Z'ich i pełnych charakteru adegas casas de pasto. n życie nocne jest tu dość ubogie: warto polecić bar (z drzwiami wahadłowymi) na koń- gua de Almacaye przy drodze do zamku oraz tawernę przy Rua do Castelinho 25 (nie-Ctety, obydwa lokale czynne są tylko do 21.00). Więcej barów przyciągających osoby lubiące w letnie wieczory napić się czegoś w miłym towarzystwie znajduje się po obu stronach Avenida Dr. Alfredo de Sousa. Młodzież bawi się w Discoteca ETDS przy Avenida Dr. Alfredo de Sousa, u stóp schodów do kościoła. Casa de Filipe i Adega Matos, Rua Yirgilio Correia, tuż za katedrą. Skromne, ale ze wszech miar godne polecenia casas de pasto. Casa de Pasto Vitor Pinto, Rua da Olaria 61. Bardzo tanie jedzenie. Na uwagę zasługuje świetne presunto. Churrasąueira Londrina, Rua de Fafel, za remizą strażacką. Bezpretensjonalny nowoczesny lokal z bardzo przystępnymi cenami i świetnymi potrawami z grilla. O Combinado, Rua da Olaria 84 (nd. zamkn.). Niezła tasca, w której można dobrze i dużo zjeść za mniej niż 1000 esc. Warto spróbować lombos de porco (kotletów wieprzowych z grilla) lub pstrąga. Jardim Popular, Rua da Perreira, za rogiem od Pensao Silva. Dość dziwna budowla usytuowana w ogrodzonym murem ogrodzie, ale potrawy z grilla i sałatki są tu bardzo dobre. Ok. 2500 esc. od osoby. Pensao Imperio, Trav. dos Loureiros 6. Droga i pretensjonalna. Lepiej uważać na "ukryte" dodatki - chleb i masło mogą podnieść cenę nawet o 1200 esc. Stoliki na zewnątrz, latem muzyka na żywo. Pizzaria O Groto, Rua da Ołaria. Menu składa się z różnych rodzajów pizzy, dań z makaronu i hamburgerów. Nastawiona głównie na turystów. Za posiłek trzeba tu zapłacić 1500-2000 esc. Restaurante Novo, Largo da Se 9. Tani i gwarny lokal z kilkoma stolikami na zewnątrz, skąd widać katedrę. Okolice Lamego: Balsemao i Caves da Raposeira____ W wiosce BALSEMAO, położonej w odległości 3 km od katedry w Lamego, znajduje się Yll-wieczna kaplica, zbudowana przez Swebów. Podczas tej wycieczki trzeba trzy razy skręcić w lewo: najpierw przy Capela do Desterro w dół, w kierunku starych dzielnic miasta (a następnie przejść przez most), potem należy wejść na drogę prowadzącą na wzgórze i w Końcu skręcić nieco dalej w uliczkę wiodącą w dół doliny, nad rwącym nurtem, rzeki. Po tych trzech dużych zakrętach wyłoni się szkoła wiejska, kilka przybudówek oraz Capela de Sao Pedro (Kaplica św. Piotra wt. 14.00-•J7.30, śr.-nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.30; w każdy trzeci weekend w miesiącu zamkn.). Godziny otwarcia często się zmieniają i dobrze jest sprawdzić je w biurze informacji turystycznej w Lamego. Niektórzy uważają że Sao Pedro znajduje się na miejscu najstarszej, wzniesionej przez Wizygotów, chrześcijańskiej świątyni na Półwyspie Iberyjskim. Fundamenty obecnej świątyni zostały jednak wykonane w IX w., Podczas rekonkwisty. Nieciekawa granitowa fasada i mroczne wnętrze świątyni nasuwają skojarzenia z rodzinną kryptą. Wrażenie potęguje imponujący sarkofag urodzonego w Balsemao biskupa Porto, Dom Afonso Piresa. Ozdobne kapitele otaczają- NA POŁUDNIE OD LAMEGO / 419 418 / PORTO I DOURO ce grób przyćmiewają nieliczne swebskie motywy, które zachowały się w przejściu chór. Warto rozejrzeć się za odnowioną figurką przedstawiającą Nossa Senhora d "' w zaawansowanej ciąży (to Ó ma pochodzić od kształtu brzucha Matki Boskiej CK ciąż inni uważają że pochodzi ono od Ó! Nossa Senhora, Mae de Deus... - v\?ója ° w modlitwie "O! Święta Mario, Matko Boża..."). C2a Inną atrakcją w Lamego jest wizyta w Caves da Raposeira (s254655ono pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-16.30), zbudowanych l km za miastem przy drod ' prowadzącej do Castro Daire. W czasie organizowanego tam bezpłatnego zw\ ^ dzania z przewodnikiem obejrzeć można stare piwnice oraz skosztować portueal skiego "szampana". Na południe od Lamego Kierując się dalej na południe od Lamego, w kierunku Guarda i Yiseu, wjeżdża się w w wysokie, dzikie i słabo zaludnione pasma górskie Leomil i Montemuro. Obszar ten jako jeden z pierwszych padł łupem Afonsa I Zdobywcy, pierwszego króla Portu. galii, w czasie marszu jego wojsk na południe przeciw Maurom. Legenda głosi, że po-łożył on pierwszy kamień w czasie budowy klasztoru Sao Joao de Tarouca, wzniesionego po jego zwycięstwach pod Trancoso i Sernancelhe w Beira Alta. Inne trzy warte uwagi zabytki - klasztor w Salzedas, ufortyfikowany most w Ucanha oraz kościół w Tarouca - powstały w tym samym okresie. INSTITUTO DOS ASSUNTOS CULTURAIS Okręg Montemuro, poiożony pomiędzy Lamego i Castro Daire, jest poważnie do- tknięty problemami bezrobocia i wyludnienia, ale szczyci się także długą tradycją ' w dziedzinie rękodzieła: tkactwa, dziewiarstwa, wyplatania koszyków, wytwarzania : miodu i sera, garncarstwa i krawiectwa. Wciąż także kwitnie tutaj życie kulturalne, począwszy od teatru i tańca ludowego, a skończywszy na obchodach świąt religij- nych, które zajmują ważne miejsce w życiu Montemuro. Instituto dos Assuntos Culturais (IAC) jest międzynarodową organizacja wspie- ugal-iosek iesię astio i lub inują raje- •-.; .:, roku ; wały <2; . :óre oti .•;. przed ; Icową. Uc2 wycho. itce w piękn ;ego a Tarouca, na obrzeżach Tarouca, dojeż-ewyróżniającej się wioski Lazarim. Spokojna t miejscem jednego z najdziwniejszych rymów w Portugalii - Entrudo dos Com :s, :j od średniowiecza, każdego roku we :k lawy świętują koniec zimy i poć: ; :h os iię ";>-uu' noc w pitjiaii-. . - łych drewnianych maskach, syir: swobodny charakter tego wydarzenia. Pomimo radosnej atmosfery, Compadres to także czas karcenia za wydarzenia mające miejsce w ro skończył. Z b.dkonu na Largo do Padrao, pokazuje się zgromadzonemu thmK Kolorowe lalki wypełnione fajerwerkami - compadre trzymaną przez dwóch męż czyzn i comadre, trrymaną przez dwie kobiety. Obie pary zaczynają recytować spro śne wierszyki, często złośliwie kierowane w stronę nienazwanych z imienia osób 2 wmnu. Po zakończeniu występu zapalane są fajerwerki i obydwie lalki wybuchają wsród płomieni i dymu, znacząc w ten sposób koniec święta, a zarazem starego roku . Początek nowego. Na zakończenie cały tłum zajada się feijoadą (potrawą z fasoli P^sa). Osoby zainteresowane kupnem maski, powinny pytać o stolarza fosę Antó- 1110 c°sta - kosztują one od 15 000 esc. w górę. 420 / PORTO I DOURO INFORMTOR O POŁĄCZENIACH / 421 dziców Afonso Henriąuesa i wdowy po Egasie Moniz - pierwszym nauczycielu i bliższym doradcy króla. Oprócz zaznaczenia i zapewnienia bezpieczeństwa grani a' posiadłości, budowle te były oczywiście także ostentacyjną manifestacją feudal ^ władzy. Dzisiaj pod łukami sklepień rozwiesza się pranie. e' Salzedas 4 km dalej drogą do Ucanha, po minięciu Murganheiry - kolejnej spółdzielni prnH kującej portugalskiego szampana, rywala wytwórni Raposeira - dociera się do SAI ZEDAS. Tutejszy klasztor był niegdyś największy w swoim rodzaju, przewyższ t rozmiarami nawet Sao Joao de Tarouca. W 1168 r., w czasach kiedy gospodarzarn' klasztoru byli augustianie, kompleks został przebudowany za pieniądze ofiarowa ' przez Teresę Afonso. Podczas długiego okresu rządów z Alcobaga, klasztor przeszedł w ręce cystersów. Niestety, XVIII-wieczna renowacja w znacznym stopniu zmienił oryginalny wygląd obiektu w mieszaninę stylów barokowego i pseudoklasyczneeo Główna fasada budowli dominuje nad małym placem tej niewielkiej wioski. P0dol> nie jak w Tarouca, latem pracują tutaj studenci i chociaż mogą oni być zaskoczeni widokiem przypadkowego turysty, zwykle chętnie oprowadzają gości i otwierają odpowiednie drzwi. Wewnątrz utrzymuje się zapach starości. Łatwo przeoczyć dwa znajdujące się po obu stronach chóru ciemne i zakurzone malowidła Święty Peregrin i Święty Sebastian autorstwa Grao Vasco. Bardziej widoczne są XV-wieczne grobowce rodziny Coutinho - najważniejszejszego rodu szlacheckiego na tym terenie - niedaleko wejścia. Po wyjściu bocznymi drzwiami oczom ukazują się kolejne dziedzińce, niegdyś sąsiadujące z pięknymi ogrodami; noszą one ślady okresu rabunków i upadku, który rozpoczął się w roku 1834 od rozwiązania Idasztorów. Informtor o połączeniach POCIĄGI Amarante: Livragao (7-9 dziennie, 25 min), Porto (8-9 dziennie, l godz. 40 min-2 godz.). Espinho: Coimbra (15-19 dziennie, l godz. 5 min-1 godz. 40 min), Lizbona (9 dziennie, 3 godz. 35 min-4 godz.), Porto (15-19 dziennie, 20-40 min). Penafiel: Livragao (14-17 dziennie, 25 min), Peso da Regua (12-13 dziennie, l godz. 20 min), Pocinho (4 dziennie; 3 godz. 15 min), Porto (15-18 dziennie, 45 min-1 godz. 10 min), Tua (5 dziennie, 2 godz. 10 min). Pocinho: Penafiel (3-4 dziennie, 3 godz. 10 min), Peso da Regua (4 dziennie, l godz. 40 min), Porto (4 dziennie, 4 godz. 30 min), Tua (6-7 dziennie, 45 min). Peso da Regua: Pocinho (4 dziennie, l godz. 40 min), Porto (14-15 dziennie, 2 godz. 10 min--2 godz. 40 min), Tua (6-7 dziennie, 45 min), Vi- la Real (5 dziennie, l godz.). Porto: Coimbra (15-19 dziennie, 2 godz.), Espinho (15-19 dziennie, 20-40 min), Faro (tylko latem, wt., cz. i nd. l dziennie nocą, 9 godz.), Lizbona (12 dziennie, 3 godz.-4 godz. 20 min), Livragao (15-18 dziennie, l godz. 15 min-1 godz. 40 min), Penafiel (15-18 dziennie, 45 min- 1 godz. 10 min), Peso da Regua (14-15 dziennie, 2 godz. 10 min-2 godz. 40 min), Pocinho (4 dziennie, 4 godz. 30 min-4 godz. 50 min), Po-voa de Varzim (mniej więcej co 30 min; l go°- Nieco więcej możliwości dostarcza podróż dłuższymi trasami do Bragangy (N15, * lub nowa i szybsza IP4). Postój warto urządzić sobie w połowie drogi w średniowiecznym mieście Mirandela w dolinie rzeki Tua (odchodzi stamtąd podrzędna droga N213 do Chaves). Z Mlrandeli można ruszyć drogą N213/N214 na południe do interesujących miasteczek, takich jak Yila Flor czy Carrazeda de Ansiaes. Dglinajzeki Corgo i Vidago Autobusy firmy Auto-Yiagao do Tamega wyjeżdżają z Yila Real i jadą szosą IP3 przez awwniczą dolinę rzeki Corgo. Wszystko (począwszy od obór, a skończywszy na °)akach na winorośl) buduje się tam z granitu. Jaskrawa zieleń winnej latorośli tr° kontrastuje z barwą jałowego gruntu. Po drodze można zobaczyć dziwaczne 434 / TRAS-OS-MONTES MIRANDELA I DOLINA RZEKI TUA / 435 espigueiros, czyli silosy zbożowe - długie i nieprawdopodobnie cienkie konstrukc zawieszone na kamiennych lub drewnianych palach. Przejazd tą trasą nie dostarcz takich wrażeń, jak wycieczka zlikwidowaną linią kolejową Linha do Corgo (dawno rn zebrano ją na części), ale nie można narzekać na brak atrakcji. Droga biegnie wzdhj' doliny aż do wsi VILA POUCA DE AGUIAR, położonej 28 km od Vila Real. Na ca-łej północy słynie ona z wypiekanego w niej chleba. Nie ma powodu, by się tam za trzymywać, ale warto pamiętać, że miejsca noclegowe można znaleźć w kilku resi denciais, znajdujących się przy głównej drodze (wszystkie (c)). Szosa biegnie dalej zahaczając o Serra da Padrela, a następnie dociera do doliny w górnym biegu rzeki Tamega, gdzie leży miasteczko Yidago. Ostatni odcinek drogi, prowadzący do Cha-ves, przebiega wzdłuż koryta rzeki. Vidago V1DAGO to miejscowość letniskowa i zdecydowanie najciekawsze miejsce na dłuższy postój na całej trasie. Można stąd wyruszyć na wiele atrakcyjnych wycieczek po okolicy, a także popluskać się w rzekach. Należy pamiętać, że zimą życie w uzdrowisku zamiera. Większość hoteli i pensjonatów jest wtedy zamknięta. Informacji można zasięgnąć w biurze informacji turystycznej (n276907470; 9.00-12.00 i 14.00--18.00), przy którym zatrzymują się autobusy międzymiastowe. Stąd do uzdrowiska i hoteli jest niedaleko (krótki spacerek). Wystarczy pójść za licznymi drogowskazami. Samo uzdrowisko (od pół. VI do pół. X pn.-sb. 8.00-12.00 i 16.00-19.00) usytuowane jest na pięknym terenie należącym do czterogwiazdkowego Yidago Palące Hotel (o276907356, fax 276907359; (c)). Ten ekskluzywny ośrodek, mieszczący się w budynku z czasów edwardiańskich, jest bez wątpienia jednym z najlepszych w kraju. Funkcjonuje w nim imponująca pijalnia wód. Pośrodku kępy drzew wznosi się muszla koncertowa, a obok błyszczy w słońcu jezioro, zachęcające do przejażdżek łodzią. Amatorzy golfa mogą skorzystać z pola o dziewięciu dołkach. Na miejscu jest również basen, korty tenisowe i wypożyczalnia rowerów (dostępna jedynie dla gości hotelowych). Warto odwiedzić restaurację hotelową, bo ceny nie są w niej tak astronomiczne, jak można by się spodziewać (poniżej 3000 esc.). Z Vidago Palące Hotel próbuje rywalizować nowoczesny Hotel do Parane (o276907157, fax 276909666; (r)), przy Avenida Teixeira de Sousa. Ośrodek oferuje co prawda korty tenisowe i basen, ale próżno szukać w nim wdzięku i charakteru konkurenta. Tańsze noclegi można znaleźć w Pensdo Alameda (n276907246; (r)) - niewielkim rodzinnym pensjonacie przy Rua Padre Adolfo Magalhaes 2, w którym w cenę noclegu wliczone jest śniadanie. Sympatycznie i niedrogo jest również w Pensdo Pńmavera (^276907378, fax 276999444; (r)), przy Ayenida Conde de Caria 2, naprzeciwko Vidagf> Palące Hotel. Pensjonat ten oferuje duży wybór pokoi i zaprasza do własnej restauracji. Mirandela i dolina rzeki Tua_____________ Po przejechaniu 71 km szosą N15 (lub też po 65 km szybszą trasą IP4) z Vila Real dociera się do MIRANDELI - osobliwego miasteczka z kilkoma średniowiecznymi zabytkami w centrum, paroma barokowymi pałacami i nowo wybudowaną galerii sztuki współczesnej. Reszta budynków to odrażające betonowe konstrukcje. Najbardziej charakterystyczny obiekt w mieście to niewątpliwie most z czasów rzymskich/ złożony z 17 łukowatych przęseł o łącznej długości ponad 200 m. Odnowiono g° w XV w. Obecnie mogą z niego korzystać wyłącznie piesi, a samochody jeżdżą alb0 betonowym mostem położonym tuż obok, albo nowym mostem Europa (niżej). "u dowa jazu przy moście sprawiła, że rzeka w mieście rozszerzyła się, tworząc niema . 0 p0 którym można pływać kajakami i rowerami wodnymi. Na brzegach urzą- !f no ogrody i trawniki, będące doskonałym miejscem na spacery. \V ostatnich czasach jedne z rozsypujących się zabytków Starego Miasta poddano owacji, inne wyburzono. Kaplica w pobliżu ratusza, na szczycie starożytnej twier- j sama runęła w 1985 r. Szabrownicy dokładnie przeczesali ruiny, kradnąc co ład- ^jsze rzeźby i kamienne detale. Pozostałości przebudowano w stylu, który można nazwać "klockowatym", a który niezbyt szczęśliwie kontrastuje ze wspaniałym gma- \era ratusza (Camara Municipal), zwanym niegdyś Palacio dos Tavoras. Była to jed- z i^lku przepięknych kamienic należących do rodu Tavora, w którego rękach mia- pozostawało od XIV do XVII w. Museu Armindo Teixeira Lopes (galeria sztuki współczesnej; pn.-pt. 10.00-12.30 i 14.00-18.00; bezpł.) mieści się w tym samym anachu co biblioteka miejska. Galeria prezentuje ekspozycję współczesnej rzeźby f malarstwa. Jedną z sekcji poświęcono pejzażom Mirandeli i Lizbony, malowanym przez pochodzącego stąd Armindo Tebteirę Lopesa. Do Mirandeli najlepiej przyjechać w okresie Festa da Senhora do Amparo (święto Najświętszej Marii Panny z Amparo). To jedno z najdłuższych w Portugalii świąt trwa od 25 lipca do pierwszej niedzieli sierpnia, a punktem kulminacyjnym jest ostatnia sobota, kiedy urządza się uroczystą procesję oraz pokaz sztucznych ogni. Na dobrą sprawę obchody zaczynają się już w piątek wieczorem. Jest to tak zwana Noite das Bombas (noc bębnów), uświetniona przez pokaz sztucznych ogni i świeckie festyny. Z kolei ludową muzyką i tańcem można rozkoszować się podczas Festa dos Reis (święto Trzech Króli), mającego miejsce 6 stycznia w Vale de Salgueiro, 12 km na północ, przy drodze do Vinhais. Przebrany "król" odwiedza wówczas domy mieszkańców i przy wtórze kobzy obdarowuje ich tremoyos, czyli marynowaną fasolką, oraz winem. Jeśli ktoś nie może zawitać do miasta w trakcie tych świąt, powinien przybyć tu w dniu targowym, przypadającym zawsze w dzień powszedni najbliżej 3., 14. i 25. dnia każdego miesiąca. Informacje praktyczne Autobusy zatrzymują się tuż przed dworcem kolejowym. Aby dotrzeć stąd do centrum miasta, trzeba skręcić w prawo, potem na najbliższym zakręcie jeszcze raz w prawo. Idąc wzdłuż rzeki, płynącej korytem po lewej stronie drogi, po 5 minutach dociera się do rzymskiego mostu, gdzie droga skręca w Rua da Republica. Przy tej ulicy, w budyń-" ku centrum handlowego, mieści się biuro informacji turystycznej (ir278200200, w. 272; pn.-pt. 9.30-12.30 i 14.00-18.00). Można tam otrzymać bardzo przydatną, bezpłatną broszurę informacyjną na temat miasta i wycieczek objazdowych. W Mirandeli działa pół tuzina hoteli i pensjonatów, więc o miejsca noclegowe nie jest trudno (chyba że wizyta w mieście zbiegła się z okresem jednego ze świąt). Jednym z najtańszych ośrodków jest Pensdo Sd Moreno (tr278262434; (r)), przy Rua das Amoreiras 71 (przecznica Rwa da Republica). Pokoje w tym pensjonacie mają wspólne łazienki. Pensao Pioia ("278262497; (r)-@), przy Largo do 1° de Janeiro 6 (przecznica Rua da Republicd), oferuje niewysoki standard, ale rekompensują go wspania-te widoki na jezioro roztaczające się z okien na pierwszym piętrze. W pensjonacie jest *iek pokoi do wyboru; niektóre z łazienką. Atutami Pensdo O Lagar (n278262712; (r)); Rua da Republica 120, są m.in. ładne sosnowe meble i sympatyczni właściciele. Udny polecenia jest Residencial Globo (o278248210, fax 278248871; (r)), oferujący wyższy standard niż poprzednie ośrodki. Mieści się on przy Rua Cidade de Ortes, za arym mostem, niedaleko szpitala. Przyzwoite warunki zapewnia także Residencial ("278265003, fax 278265003; (D), dogodnie usytuowany przy Rua da lica 20. Wysoki budynek tego hotelu widać z daleka. Pole kempingowe 436 / TRAS-OS-MONTES VILA FLOR I CARRAZEDA DE ANSIAES / 437 (s278263177) położone jest 3 km na północ od miasta, przy drodze do Braga W jego obrębie znajduje się basen kąpielowy (czynny w lecie). n^' Na posiłek najlepiej udać się do dobrej restauracji w Pensdo Sd Moreno lu[, H O Pomar przy Avenida Dr. Francisco Są Carneiro (wt. zamkn.). Będąc w Mirand 1° nie wolno przegapić słynnych kiełbasek (alheiia), które są spadkiem po tradycji dowskiej, dziś należącej już do przeszłości. Ich głównymi składnikami jest mięso d^ biowe i chleb, choć teraz dodaje się także wieprzowinę. Przysmak ten następnie sM ko się gotuje i podaje z ryżem lub ziemniakami. Droga do Braganęy - Macedo de Cavaleiros W Mirandeli dolina rzeki Tua rozszerza się, a droga do Bragangy skręca na wschód i biegnie wzdłuż koryta rzeki Azibo. Znajduje się tutaj miejscowość MACEDO Dr CAYALEIROS. Miłośników polowań i wędkarstwa na pewno zainteresuje eksklu żywny Estalagem do Cagadoi (s278426356, 278426381; (c)) - ośrodek mieszczan się na Largo Manuel Pinto de Azevedo, w którym mają miejsce spotkania zwolenni ków tego typu sportów. Sama miejscowość nie jest jednak szczególnie atrakcyjna. Kto chce odpocząć w trakcie podróży samochodem albo kto utknął na drodze, czekając na połączenie autobusowe z Mogadouro na południowym wschodzie, może posilić się wyborną pizzą w Pizzańa d'ltdlia, przy Rua Fonte do Pago 5. Niedrogie pokoje (niektóre ze wspólną łazienką) oferuje położona w centrum Restaurante Residencial Flóńda (o278421342;(r)). Z okien tego hotelu widać ratusz, położony w pobliżu, przy Rua Dr. Francisco Są Carneiro. Nieco wykwintniejszy jest Residencial Nova Chuna-sąueńa (^278421731; (c)), przy Rua Pereira Charula 8, i Residencial Muchacha (tó78422658; (r), w cenę wliczono śniadanie), naprzeciwko poprzedniego. Bilety autobusowe można kupić w kiosku naprzeciwko Estalagem do Cagador. Małe biuro informacji turystycznej (^278426034; pn.-pt, różne godziny urzędowania) mieści się na Praga das Eiras. Vila Flor i Carrazeda de Ansiaes___________ Główna droga (IP2) z Mirandeli do Douro wiedzie w południowo-wschodnie rejony doliny rzeki Tua przez Vila Flor i Carrazeda de Ansiaes. Autobusy kursują regularnie nie tylko do obu tych miejsc, ale także do Mirandeli i Torre de Moncorvo. Vila Flor VILA FLOR (miasto kwiatów) leży 24 km na południe od Mirandeli. Nazwę nadai miastu w XIII w. niejaki Dom Dinis, przejeżdżający tędy na spotkanie z Izabelą Aragońską. Piękna nazwa nie przydała się na wiele, gdyż wkrótce zmuszono miasto do płacenia haraczu w wysokości 23 dochodów na rzecz odbudowy murów miejskich rywalizującego z nim Torre de Moncoryo, położonego 30 km na południe. Do dziś w Vila Flor zachowały się resztki murów miejskich, określane jako Arco Dom Dinis, a także tzw. "rzymska" fontanna. W urokliwym Vila Flor warto się zatrzymać przynajmniej na dwa dni ze względu na ozdobione drzewami place, zdumiewający kościół i bardzo atrakcyjną okolic?-Godne uwagi jest osobliwe Museu Municipal de Berta Cabral (Muzeum Miejskie; pn. i śr.-nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.30; bezpł.), położone na południe od rynku. Założone zostało w 1946 r. dzięki staraniom trzech obywateli miasta, którzy przekażą-li na jego rzecz wszystkie sprzęty ze swoich domów. Zbiory zaprezentowano jednak w dość chaotyczny sposób. Jedyne wartościowe eksponaty to posklejane kamień* porcas i parę podniszczonych obrazów pędzla Manuela Moury. Poza tym w muzeum adzono: maszyny do pisania, pierwszy w mieście aparat telefoniczny, maszyny Ha skóry z węży, ciekawy komplet lasek, w których kryje się broń, zestaw po-"" tych instrumentów perkusyjnych, rzeźby religijne, filiżanki, wypchane zwierzęta P. t nawet zabalsamowany kot angorski) oraz komplet mebli obitych skórą z zebry. "hS pędzić pomieszczenia znajdujące się w piwnicach, należy o ich otwarcie popro- ić personel muzeum. Imponujące jarmarki uliczne organizuje się w dni robocze przypadające najbliżej , j 28. dnia każdego miesiąca. Tutejsza festa ma miejsce w dniach 22-28 sierpnia, w sobotę i niedzielę można posłuchać muzyki na żywo i ewentualnie kupić coś na traganach pod gołym niebem. Punkt kulminacyjny uroczystości przypada na 24 sierpnia. Ciekawie wyglądają obchody Sao Joao (noc świętojańska), przypadające na 93 24 czerwca, ale bez wątpienia największym wydarzeniem jest Romaria Nossa Se- hora da Assuncao (procesja), mająca miejsce 15 sierpnia. Wtedy to do sanktuarium na wzgórzu w pobliskim Yilas Boas, 8 km na północny zachód od miasta, uroczyście przenosi się dziesięć wizerunków świętych. Na ich czele widnieje postać Matki Boskiej (Nossa Senhora), niesiona na barkach ponad stu mężczyzn. W procesji do sanktuarium - miejsca objawienia Marii Panny w 1673 r. - uczestniczą tłumy wiernych. INFORMACJE PRAKTYCZNE Autobusy kursujące na trasie Carrazeda-Yila Flóres zatrzymują się na dworcu przy Avenida Marechal Carmona. W dni powszednie bez problemu można się dostać autobusem do Torre de Moncoryo i Mirandeli, ale w weekendy mogą być problemy. W soboty nie kursują żadne autobusy, a w niedziele jest tylko jedno lub dwa połączenia. Miejscowe biuro informacji turystycznej (pn.-pt.), usytuowane naprzeciwko Muzeum Miejskiego, z reguły jest otwarte tylko przez kilka godzin po południu. W nowej części miasta znajdują się dwa pensjonaty. Sympatyczniejszy jest Pensdo Campos (o278512315; (c)), Ayenida Marechal Carmona 43-45, kuszący obszernymi pokojami (w większości wyposażonymi w łazienkę i telewizor) oraz śniadaniem wliczonym w cenę. Bliżej dworca autobusowego położona jest tańsza Casa Rogas ( fax 273326937). Wysoki blok, wbrew pozorom nowoczesny i dobrze wyposażony. Miła obsługa. Z okien pokoi na najwyższych piętrach i jadalni rozciąga się wspaniały widok na zaM(tm)" Śniadanie wliczono w cenę. (r). - •al Senhora da Ribeira (dawniej Cruzeiro), Travessa do Hospital, w centrum, przy Residenc ^ Albanie Reis (a273300550, fax 273300555). Niedawno odnowiony (wszyst-pj/eczru x ^ jazjenk^ Naprzeciwko mieści się hałaśliwy salon gier, najlepiej więc wybrać po- , Tic.Tac, Rua Emidio Navarro 85 (s273331373, fax 273331673). Mały, ale nienagan-ISa° ty pensjonat z nowoczesnymi pokojami wyposażonymi w telewizor (zasilanie prądem ^ CZ^ym| Na dole niezła restauracja. W cenę wliczono śniadanie. (r). Z M ncial Tulipa, Rua Dr. Francisco Felgueiras 8-10, w pobliżu dworca kolejowego ReS73331675/ tez 273327814). Czysto i skromnie, ale drogo. Pokoje dość ciasne (wszystkie TVl ale latem miejsce to cieszy się ogromnym wzięciem. Dobrze jest zatem przyjechać moż-iak najwcześniej lub dokonać rezerwacji. Na miejscu działa niezła restauracja. (c). Gastronomia i życie nocne W Bragangy jest wiele barów i restauracji. Wszystkie wymienione niżej są godne polecenia. Miłośnicy życia nocnego nie mają wielkiego wyboru. Najlepszym lokalem est Bo - nocny bar z niezłą muzyką, mieszczący się przy Rua Combatentes da Grandę Guerra. Bardziej ekskluzywnie, ale również bardziej tłoczno jest w czynnym do 2 00 Duque de Bmganfa, w obrębie murów miejskich. Czasem można w nim posłuchać muzyki na żywo. Dom Fernando, Cidadela 197. Godny polecenia ze względu na lokalizację w obrębie murów Starego Miasta. Wbrew pozorom ceny są przystępne. Na parterze - gwarny bar. Dona Catarina, Rua Abilio Bega, naprzeciw Museu Abade de Bacal. Jedna z najlepszych restauracji w Bragancy. Za ok. 3000 esc. można zjeść wyśmienity tradycyjny posiłek. Jest tu także cukiernia (pastelańa) i herbaciarnia. La em Casa, Rua Marąues de Pombal 7. Wesoły i sympatyczny, w pobliżu kościoła Miłosierdzia. Uwagę przykuwa wyjątkowo sielankowy wystrój. Pełny posiłek kosztuje co najmniej 2500 esc. O Pote, Rua Alexandre Herculano. Szczególnie polecana, niedroga tasca i petiscos z chouńęo (kiełbasa), szynki, sera, oliwek i bacalhau (dorsz). Restaurante Poc,as, Rua Combatentes da Grandę Guerra 200. Rodzinny interes - na kilku piętrach pensjonat, a na dole restauracja, w której można zjeść bardzo smacznie i niedrogo. Na brak gości w pensjonacie właściciele nie mogą narzekać. Solar Braganc.ano, Praga da Se 34 ("274323875). Droga, lecz doskonała casa tipica. Posiłki podawane są w sali wyłożonej dębową boazerią, przy dźwiękach muzyki klasycznej. Wśród specjalności zakładu jest zając (poniżej 2000 esc.) i gotowana kuropatwa w winogronach (poniżej 4000 esc.). Na miejscu - przyjemny bar. Przekraczanie granicy hiszpańskiej Do Hiszpanii najłatwiej dotrzeć ekspresowym autobusem Internorte, kursującym do Zamory i Yalladolid, a także do Madrytu (pn., wt., czw. i pt). Bilety kupuje się na dworcu autobusowym' Rodonorte. Można też pojechać autobusem Rodonorte (1-2 dziennie) i wysiąść>na portugalskim przejściu granicznym w miejscowości QUINTA-NlLHA (34 km). Po drugiej stronie granicy leży hiszpańska wioska San Martin del Pedroso, w której działa tylko jeden pensjonat z restauracją o nazwie Evaństo. Moż-na tam przenocować, a do Zamory wyruszyć porannym autobusem. Inna możliwość dotarcia do Hiszpanii to jazda drogą wiodącą przez Parąue Natural do Montesinho (zob. dalej) i przygraniczne wsie PORTELO (w Portugalii) oraz Calabor (w Hiszpanii) do hiszpańskiego miasta Puebla de Sanabria. Stamtąd podró-^ się dalej autobusem lub pociągiem (można też zatrzymać się na nocleg). Auto- 450 / TRAS-OS-MONTES PAROUE NATURAL DO MONTESINHO / 451 busem Rodonorte można dojechać do Portelo (1-2 dziennie, wyłącznie w czasie rn] szkolnego), a następnie wsiąść do hiszpańskiego autobusu kursującego na trasie r* labor-Puebla de Sanabria (pn.-pt; dość nieregularnie). Sześciokilometrowy z Portelo do Calabor trzeba pokonać pieszo lub autostopem. Parque Natural do Montesinho Parąue Natural do Montesinho rozciąga się na północno-wschodnich krańcach Por. tugalii. To jedyne miejsce na terenie Terra Fria, gdzie styl życia i wygląd wsi nie zrnie. niły się wraz ze wzrostem zamożności spowodowanym napływem pieniędzy Portu-galczyków zarabiających za granicą. Terra Fria to w większości ziemia jałowa, jednak w rejonie Serra do Montesinho pojawiają się swoiste enklawy odznaczające się specyficznym mikroklimatem, a wraz z nimi wzgórza pokryte wrzosem, podmokłe równinne łąki i gęste dąbrowy. Następną osobliwością występującą w tej okolicy jest nietypowy, okrągły pombal, czyli gołębnik. Z gołębnikami oraz przedmiotami zwią-zanymi nieodłącznie z dawnym życiem na wsi można się bliżej zapoznać w muzeum etnograficznym w Mirandzie do Douro (zob. s. 453). Wśród eksponatów są m.in. czarne peleryny i płaszcze ze słomy, służące jako ochrona zarówno przed chłodem, jak i upałem. Po broszurki i porady dla turystów pieszych należy się zwrócić do biura parku Montesinho w Bragancj (zob. s. 448), które posiada książeczki na temat lokalnej fauny i flory oraz mapy z naniesionymi szlakami turystycznymi. Można zapytać o możliwość wynajęcia tradycyjnych chat (casas abńgo) w wioskach położonych na terenie parku. Ceny wahają się od około 5000 esc. za noc w chatce dwuosobowej po 50 000 esc. za gospodarstwo, w którym może przenocować 21 osób. Miejsca w domkach należy wcześniej zarezerwować. Biwakowanie w parku jest zabronione. Turystom udostępnione są tylko dwa oficjalne kempingi, przy południowej granicy parku (zob. s. 448). Najbardziej przydatne połączenia autobusowe to linie z Bragancy do Francy/Por-telo (na północ od Bragancy; 1-2 autobusy Rodonorte dziennie, wyłącznie w czasie roku szkolnego) i do Rio de Onor (na północny wschód; 1-2 autobusy STUB dziennie,- zob. s. 452). Latem na drodze do Franc.y można pokusić się o złapanie okazji. Niezapomnianych wrażeń dostarcza jednak wędrówka piesza wzdłuż rzeki Sabor, tym bardziej, że na trasie można znaleźć wspaniałe, ustronne miejsca na kąpiel. Do Rio de Onor można także dojść na piechotę. Rio de Onor RIO DE ONOR to miejscowość położona tuż przy granicy z Hiszpanią, 25 km od Bragangy. To właśnie tutaj można się zapoznać z najciekawszymi stronami życia wsi leżącej w Serra do Montesinho. W gruncie rzeczy istnieją dwie miejscowości o nazwie Rio de Onor - jedna w Hiszpanii (zwana Riohonor de Castilla), druga w Portugalii. Jedyne znaki graniczne to dwa kamienne bloki z literami "E" i"" oraz inna nawierzchnia drogi - po stronie portugalskiej brukowana, po hiszpańskiej betonowa. Wiele pokoleń żyło wspólnie po obu stronach granicy, handlują i zawierając związki małżeńskie. Tutejsi wieśniacy (zarówno po stronie portugalskiej, jak i po hiszpańskiej) do niedawna mówili tym samym mieszanym dialektem, określanym mianem Rionores. Odludne położenie sprawiło, że mieszkańcy wypracowali własne prawa i system współpracy, zupełnie niezależne od władz pan- 452 / TRAS-OS-MONTES MIRANDA DO DOURO / 453 dległości zaledwie 7 km, na skraju parku Montesinho leży GIMONDE - dosko- h za wypadowa dla osób, które szukają miejsca bardziej cichego i spokojniejszego • •a a?anca. fest to typowa wieś zabudowana tradycyjnymi drewnianymi chatami. iż pra& ' . j_]"i^" vf,r^n^c,\ ' ' - ~ ' stwowych. Co ciekawsze, zasady te sprawdzają się i dziś. Starsi wieśniacy kora ją wspólnie z pól uprawnych, tłoczni do winogron, młynów i kuchni. Wspóln ' zajmują się hodowlą zwierząt. Młodsze pokolenie przenosi się raczej do m '^ w poszukiwaniu lepszych warunków życia. ast Dwie wioski leżą po przeciwnych stronach strumienia. Wzdłuż wąskich zauft-ciągną się granitowe schodki i kamienne domki z drewnianymi balkonami. SporJj* dzy "kocich łbów" wyzierają źdźbła trawy. W barze po portugalskiej stronie znajd ^ się długi kij, na którym miejscowi znaczyli niegdyś liczbę posiadanych krów i owi ^ Na ogólnych zebraniach wiejskich karano awanturników i grzeszników w i """xi. _-_ - - - • ' -* • •' - • .__,-- --- "..""""im^^,, i &i^>^.iu^uvv w orygmalnv sposób - grzywną wjiostaci określonej ilości wina. 6 stycznia w Rio de Onor odbw, się Festa dos Reis. Święto to dostarcza doskonałego pretekstu do organizowania so witych uczt z udziałem słynnego chouńfo (kiełbasa). Bardziej tradycyjne i ciekawsz jest święto Lenha das Almas (chrust dla zmarłych), obchodzone l listopada. Wiejscy chłopcy udają się wtedy do lasu w poszukiwaniu chrustu i drewna na opał, które póz-niej transportuje się do wioski za pomocą wózków ciągniętych tradycyjnie przez woły (dziś coraz częściej przez traktor). Na miejscu drewno wystawiane zostaje na swego rodzaju aukcji. Zyski, przeznaczone na ofiarę za dusze zmarłych, trafiają do lokalnego kościoła. Korzeni tej tradycji należy szukać w przedrzymskim kulcie przodków oraz w obchodach inicjacji chłopców wkraczających w dorosłe życie. Święto kończy się wspólną biesiadą i tradycyjnym poczęstunkiem z pieczonych kasztanów. Jeśli ktoś zamierza tutaj przenocować, może poszukać schronienia w pokojach parafialnych (Casa do Povo], odznaczających się jednak spartańskimi warunkami. Trzeba tylko po przyjeździe zgłosić się do sołtysa (presidente). Rozkład jazdy autobusów STUB jest dostosowany do planu lekcji w szkole i godzin otwarcia targowiska, Z Bragangy autobusy odjeżdżają codziennie o 17.50 (dodatkowo sb. 13.35 i dni nauki szkolnej 14.00), a z Rio de Onor wyjeżdżają o 7.10, 14.40 i 18.50 (oprócz sb.). Co gorsza, często autobus dojeżdża zaledwie do wioski Varges. Zawsze jednak można wybrać się na spacer z Vagres (13 km), gdzie największą atrakcję stanowią tradycyjne domy z kamienia. Autobus z Bragangy do Yarges odjeżdża o 12.33. Po drodze łatwo można się przekonać, na jakim odludziu leży Rio de Onor. Drogę zbudowano dopiero 20 lat temu; wcześniej miejscowi musieli chodzić do Bragangy i z powrotem polnymi ścieżkami. Na południowy wschód - do Mirandy do Douro_________________ Droga N218 z Bragangy wiedzie przez Planalto Mirandes - malownicze okolice rozciągające się na południowy wschód do Mirandy do Douro. Podróż dostarcza niesamowi-tych wrażeń, szczególnie pod koniec lutego i na początku marca, kiedy kwitną drzewa migdałowe. Okolice wyglądają wtedy jak z bajki. Niektórzy utrzymują, że to właśnie te widoki i urok samej Mirandy do Douro skłoniły Afonsa Henriąuesa, późniejszego pierwszego króla Portugalii (panował jako Afonso I Zdobywca), do opuszczenia swoi* rodzinnych stron w Hiszpanii. Na początku XE w. Afonso rozpoczął prace nad urn"0' nieniem granicy między obydwoma krajami, a następnie zapoczątkował swój (jak sl? okazało) zwycięski marsz przez Lusitanię. Jeśli ktoś dysponuje własnym środkiem transportu, może urządzić sobie postój w jednej z prześlicznych wsi lub miastecz^11/ mijanych po drodze. Autobusy Rondonorte lub Santos kursują 1-3 razy dziennie. niż Braganc,a. jra.. 1^ Ł/FU"c. ""," ".-- ,._"_ -,_,,__,____ _....__.. , bliżu, niedaleko romańskiego mostu, zbiegają się nurty trzech rzek: Onor, Sabor ^ P s Wczesnym latem jest to ulubione miejsce wszystkich tych, którzy lubią obser-bociany. Pokoje do wynajęcia można znaleźć na piętrze Restaurante 4 2/3381649; (r)), położonej tuż za wsią, przy drodze do Bragangy. Dom Roberto '279302510, fax 279381436; (r)), z doskonałą restauracją i pokojami o wyższym 'ndardzie, jest już sporo droższy, ale za to w cenę wliczono śniadanie, ^piętnaście kilometrów za Gimonde szosa N218 odchodzi od głównej drogi wiodą-j do przejścia granicznego i biegnie na południe, docierając po 10 km do wsi OOTEIRO. O jej wspaniałej przeszłości świadczy między innymi nieproporcjonalnie duża Igteja Santo Cristo, wzniesiona w 1755 r. Niegdyś Outeiro pełniło funkcję strażnicy wschodnich rubieży Portugalii, czego dowodem są ruiny zamku na wzgórzu nad wsią. W niewielkim barze, na łące przy kościele, można obejrzeć rycinę przedstawiającą zamek w czasach jego świetności, jeszcze przed wojnami z Hiszpania, w czasie których został zniszczony. Tutejsza woda ma podobno właściwości lecznicze, szczególnie w przypadku chorób układu oddechowego. Wiara w jej cudowne działanie wzrosła jeszcze bardziej po ukazaniu się Matki Boskiej (Nossa Senhora de Fatima) w dniu 11 czerwca 1848 r. 10 stycznia w mieście organizuje się Festa de Sao Gongalo, stanowiące chrześcijańską wersję starego pogańskiego święta ku czci chleba. Ulicami miasta z wielką pompą przenosi się wtedy ogromną figurę zwaną Charo-lo, wykonaną w całości z chleba. Przed kościołem figurę wystawia się na aukcji, a następnie przy dźwiękach kobzy dzieli się ją na części i rozdaje zgromadzonym mieszkańcom. Po drodze z Outeiro do YIMIOSO, położonego 22 km na południe, górski krajobraz staje się jeszcze bardziej malowniczy. Yimioso jest bardzo ładnie położone, aczkolwiek nie ma w nim zbyt wielu atrakcji, poza tradycyjnymi domami skupionymi wokół stromych uliczek przy Igreja Matriz (kościół parafialny). Nowsza zabudowa reprezentowana jest przez domy budowane za pieniądze zarabiane przez mieszkańców za granicą. Działają tu dwa nowoczesne pensjonaty: Centra (^273512539, fax 273512254; (r)) i nieco droższy Charneca (o273512192; (r)), reklamowany przy głównej drodze do Bragangy. Oba miejsca oferują pokoje zarówno z łazienką, jak i bez. Mimo wszystko lepiej podjechać jeszcze dalej i zatrzymać się na dłużej w Mi-randzie do Douro, miejscowości położonej zaledwie 30 km na południowy wschód. Miranda do Douro___________________ MIRANDA DO DOURO leży nad głęboką doliną. Po drugiej stronie rozciągają się tereny należące do Hiszpanii. Nic więc dziwnego, że miasto odgrywało niezwykle istotną rolę podczas kplejnych wojen, będących konsekwencją podboju Portugalii Przez Afonsa I Zdobywcę. Miasto mężnie walczyło podczas wojny o niepodległość, a także w wojnie ^ sukcesję hiszpańską i wojnie siedmioletniej. Czasy wojennej cwały skończyły się w 1762 r., kiedy to nastąpił atak Hiszpanów. Potężny wybuch niszczył wtedy i zamek, i miasto, pociągając za sobą śmierć 400 mieszkańców. dzisiaj starówka Mirandy przypomina bardziej wieś niż część miasta. W 1762 r. jjagadkowy wybuch zrównał z ziemią 200 domów. Przez prawie dwa stulecia Miran- Pozostawała zapomnianą prowincjonalną mieściną. Budowa ogromnej tamy Do-ro w 1955 r tcjlnęja w miasto nowe życie. Obecnie cieszy się ono prawami miejski- '/ Podkreślonymi przez obecność solidnej XVI-wiecznej katedry (zimą zamknięta), MOGADOURO / 455 zystkie z balkonami) roztacza się widok na rozległy zbiornik wodny Miranda n uro Sam ośrodek jest nowoczesny, ale pozbawiony charakteru. W południowej • miasta, przy stadionie i basenach kąpielowych, otwarto miejskie pole kempin-^ e Santa Luzia (s273431273, fax 273431075; VI-IX; bezpł.). ' posiłek można się wybrać do jednej z restauracji działających przy pensjonatach lach. jnne lokale to np. O Mirandes, Largo do Moagem (dania od 1500 esc.), lub K teko, na terenie Starówki, Largo Dom Joao III. W tym drugim lokalu warto spró- ZJ - _.-" ,.,;"" ; "^Q;(tm)(tm),^; łi^.c.f-/i n mirnnrłecn (nipr^nnn TAjnłnwjin^l kto- 454 / TRAS-OS-MONTES górującej nad brukowanymi uliczkami i niskimi, białymi domkami. Katedrę i miejskie Miranda zawdzięcza decyzji władz Kościoła portugalskiego, który n0 ^a wił uczynić ją siedzibą diecezji, aby zrównoważyć feudalną potęgę rodu z Bra ^ w prowincji Tras-os-Montes. Pod koniec XVIII w. biskupstwo przeniesiono jedn t^ większego z dwóch konkurujących ze sobą miast, a w Mirandzie pozostała jed ° katedra, przypominająca o dawnej chwale. Na popularne, choć gorzkie powiedz "W Bragangy zakrystia, ale katedra w Mirandzie", sprytni mieszkańcy ?- Ie: , aganry tychmiast znaleźli celną odpowiedź: "Kto przyjeżdża do Mirandy, niech zobaczy ]/' tedrę i szybko wraca do domu". a' Miranda do Douro jest ładnym miesteczkiem, mimo rozrastających się nowocz snych przedmieść i licznych, raczej zniechęcających do wizyty przygranicznych skj pów dla turystów. Zrekonstruowany Pago Episcopal (Pałac Biskupi), w którym mię" ści się kawiarnia, współtworzy atmosferę Mirandy, podobnie jak średniowieczne kamienice przy Rua da Costanilha i niewielki średniowieczny most nad malenia rzeką Fresno. Za mostem znajduje się Fonte de Canos - fontanna z XVIII w. Najciekawszym obiektem w mieście jest Museu da Terra de Miranda (latem wt.-nd. 10.00-12.30 i 14.30-18.00; zimą wt.-sb. 10.00-12.30 i 14.00-17.00, nd. 10.00-12.30; 150 esc.), położone na Praga Dom Joao III, niedaleko Rua da Costanilha. Muzeum mieści się w XVII-wiecznym budynku, w którym dawniej miały swoja siedzibę władze miasta. Potem przerobiono go na więzienie okręgowe. Wśród muzealnych eksponatów dosłownie roi się od osobliwości, począwszy od pistoletów a skończywszy na balonach wykonanych z owczych żołądków. Można też obejrzeć dwa pokoje urządzone w tradycyjnym stylu Mirandes. Ten obraz tutejszego życia jest o tyle nieprawdziwy, że okoliczni chłopi na ogół mieszkali w jednej izbie. Jeśli to możliwe, dobrze jest zawitać do miasta w czasie jednej z miejscowych/e-sta. Przy okazji święta Santa Barbara (w przedostatni weekend sierpnia) odbywaj4 się targi rzemiosła ludowego. Romaria Nossa Senhora do Nazo ma miejsce 7-8 września, a w noc wigilijną urządza się Festa dos Rapazes (festiwal dziecięcy), poświęcony świętemu Estevao. Przed katedrą mieszkańcy gromadzą drewno na opał, które zostaje spalone po pasterce, rozświetlając miasteczko. W pierwszy powszedni dzień każdego miesiąca odbywa się tradycyjna feira (festyn). Informacje praktyczne W biurze informacji turystycznej (Largo do Menino Jesus da Cartolinha; ^273431132, latem pn.-sb. 9.00-12.30 i 14.00-20.00, nd. 14.00-20.00, zimąpn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.00) można zapytać o trasy wycieczek i noclegi. Jedyny niedrogi pensjonat na Starówce to wyróżniający się rodzinną atmosferą i dobrą restauracją, stylowy Pensdo Santa Gruz (s273431374, fax 273431335; (r)), przy Rua Abade de Bagal 61. Pozostałe hotele są usytuowane w nowszej części miasta. Dysponują dobrze wyposażonymi pokojami, ale w większości brakuje im swoistego charakteru. Z okien hoteli przy Rua do Mercado rozciąga się widok na malowniczy zalew. Spośród ośrodków położonych przy tej ulicy godnymi polecenia są: Residencial Morgadinha (*r273438050, fax 273438051; (D), pod nr. 57-59; Residencial Flor do Douro (^273431186; (c)), pod nr. 7-9; i Pensdo Yista Bela (^273431054; (c)), pod nr. 63. Podobny standard oferują również: Residencial Planalto (^273431362, fax 273432780; (c)), Rua 1° de Maio 25, i Hotel Tuńsmo (tó73438030, fax 273431335; (r)), Rua 1° de Maio 5. Pokoje są nowoczesne, z wygodami, ale widoki z okien nie należą do ciekawych. Miejscowa pousada - Santa Catańna (o273431005, fax 273431065; (r)) ' znajduje się tuż za miastem, obok Largo Menino Jesus da Cartolinha. Z okien 12 P°" R teko, na , . h wać przepysznego wina i miejscowej posta a mirandesa (pieczona wołowina), któ-najedzą się do syta dwie, a nawet trzy osoby. Godny polecenia jest Sao Pedm, przy Rua Mouzinho de Albuąuerąue 20, w starej części miasta, gdzie podaje się wspaniałe tatnboril i kebaby z krewetkami. Miłośnicy życia nocnego mają do wyboru bar Tatiana Fim do Seclo (tuż przy zachodniej bramie Starego Miasta) lub bar Atalaia (Largo do Castelo). Przekraczanie granicy hiszpańskiej Granica z Hiszpanią jest oddalona od Mirandy zaledwie o trzy kilometry na zachód. Droga do Hiszpanii prowadzi przez Barragem de Miranda - najwyższą (528 m) w kjaju zaporę wodną, która wyznacza granicę między portugalską rzeką Douro a hiszpańską Duero. Znajdujące się tu przejście graniczne jest polecane zmotoryzowanym turystom, zwłaszcza tym, którzy wybierają się w dalszą drogę do Zamory. Mogadouro, Torre de Moncorvo i Freixo de Espada a Cinta___________ Droga N221, wiodąca z Mirandy do Douro do granicy hiszpańskiej, na dużym odcinku biegnie wzdłuż zachodnich rubieży Parąue Natural do Douro Internacional - najmłodszego rezerwatu przyrody w Portugalii (zob. s. 460). Zapowiedzią uroków tego parku jest połyskująca w słońcu tafla wody i widoczne z daleka cieniste doliny. Z oddalonego o blisko 50 km Mogadouro można kontynuować podróż albo dalej na południe, aż do Fre-ixo de Espada a Cinta, doskonałej bazy wypadowej dla turystów pragnących zwiedzić teren parku, albo na południowy zachód, do Torre de Moncorvo i Pocinho (zob. s. 410). W połowie drogi między Miranda a Mogadouro leży przyjemne miasteczko SEN-DIM. Jedynym powodem, dla którego warto byłoby się w nim zatrzymać, jest Restau-tante Gabńela, gdzie serwowane są niezrównane posiłki. Właścicielką, a zarazem obsypaną nagrodami szefową kuchni jest niejaka Alicia. Niestety, podczas jej nieobecności podawane jedzenie jest nie tylko gorszej jakości, ale i niewarte swojej ceny (ok. 2000-2700 esc.). Amatorów dobrego jedzenia i mocniejszych trunków ucieszy fakt, że nie ma tu problemu ze znalezieniem noclegu. O pokoje wystarczy zapytać personel rest^uraefi (s273459180; (r)). Można też zajrzeć do pensjonatu Galego 1^273459202; (r)),."sytuowanego tuż za rogiem. Mogadouro_____________________ Aby poznać zwyczajny, bardziej autentyczny obraz codziennego życia Terra Fria, na-'eży zajrzeć do MOGADOURO, miejscowości położonej 47 km na południowy zachód od Mirandy do Douro. Szczególną uwagę warto zwrócić na zamek. Jako żaby- MOGADOURO / 457 456 / TRAS-OS-MONTES przekąskę do piwa i dodatek do zup. Z zamkowego wzgórza rozciąga się wspania-rozległa panorama, obejmująca szachownice pól i pombais. Ratusz - WĘDRÓWKI NA TERENIE PARKU MONTESINHO Jednym z najlepszych i najładniejszych miejsc na bazę wypadową dla turystó\v planujących wycieczki piesze jest wieś Frania. Leży ona w centralnej części parku 10 km na północ od Bragancy. W wiosce działa niewielki sklep, kawiarnia oraz bar' jest także ośrodek, w którym można wypożyczyć kucyki i rowery górskie. Niestety nie ma żadnej bazy noclegowej. Najbliższe pole kempingowe znajduje się 6 kin n,j południe, przy drodze do Bragancy jzob. s. 444). Najatrakcyjniejsza wycieczka w tej okolicy to dwudniowa, dość łatwa trasa mająca swój początek i koniec we wsi Francja, Z drogi głównej skręca się w lewo tuż za niewielkim barem, a następnie idzie szlakiem biegnącym wzdłuż koryta rzeki Sabor Drogą tą rzadko jeżdżą jakiekolwiek pojazdy. Wije się ona wzdłuż głębokiego wąwozu, w którym można spotkać wiele gatunków ptaków, a latem dziki. Szlak prowadzi następnie obok elektrowni wodnej i ośrodka hodowli pstrągów (po lewej]. Po 4 km dochodzi się do biegnącej w lewo odnogi oznaczonej "Soutelo". Jeśli ktoś nie ma zbyt wiele czasu, powinien ruszyć tą drogą przez malownicze wsi'1 Soutelo i Carragosa, aby po kilku godzinach znaleźć się z powrotem we Francy. Osoby, które wybrały dłuższy szlak powinny iść dalej (nie zwracają ig na odnogę). Po 6 km dochodzi się do jeziora Barragem de Serra Serrad granicy z Hiszpanią, gdzie w sielankowej scenerii można spędzić noc w górskim (za jeziorem trzeba skręcić w prawo i iść ścieżką oznakowaną dro z napisem "Lama Grandę"). Około 2 łon przed jeziorem w lewo odbi z drogowskazem "MONTESINHO". Warto pójść tym bardzo dóbr?' - szlakiem, gdyż prowadzi on do tradycyjnej górskiej wsi. Na s: zasługują napisy na drzwiach i kuźnia, która była czynna od Xn ' ] połowy lat 80. XX w. W okolicy jest również dobra kawiarnia - ( ((r)273919219) - która serwuje przekąski lub pełne posiłki. Sprzedać miód z miejscowych uli. Na noc można się zatrzymać w tradycyjnyc. z kamienia. Pokoje są przytulne, a przy niektórych z nich jest też kuci dwuosob' (r)-(r); wynajęcie domku dla czterech osób ok. 10000 esc.). jestwczi sza rezerwacja, której można dokonać w Tia Maria Rita jw2. Dona Ci icia \Casa da Eim-, s273919227), Casa das Escaleirichas ("; i oraz Cal ntesinho. Aby v,i • ic na dróżkę wiodącą do jeziora, można wyruszyć z Montes która wychodzi z końca wsi (niedaleko baru), a następnie pójść ki z wąskich ścieżek przez wzgórza do głównego szlaku. Powinno to : 30 minut. Trzeba jednak uważać, bo wiele pomniejszych ścieżynek po prc i łatwo zgubić drogę, dlatego być może lepiej będzie wrócić tą sań: skrzyżowania z diogą do Montesinho i tam znaleźć się ponownie n:r Mniej więcej 2 km za jeziorem szlak się rozwidla. Droga w pr; górskiego schroniska (zob. powyżej), a w lewo (oznaczona na i "Soutelo") - z powrotem do Francy. Szlak prowadzi poprzez sl< porośnięty wrzosem, skąd rozciągają się wspaniałe widoki na oo , Należy trzymać się szlaku, schodząc przez kilka kilometrów cały c a następnie skręcić w lewo. Po przejściu 2 km dochodzi się c jz drogowskazem "Franga"), gdzie należy skręcić w prawo. Po około 4 km do Francy w punkcie, w którym zaczęła się wycieczka. tek raczej nie jest wyjątkowy, ale ciekawostką może być jego najbliższe otoczenie-Przed zamkiem rozciągają się bowiem tereny miejskie, na których bawią się dziec1' a rolnicy porządkują płody rolne. W okresie zbiorów miejsce to jest dosłownie zarzu cone stosami wysuszonych krzewów tremojos, których nasiona wykorzystuje si? l wy6 , - jnara Municipal) mieści się w dawnym klasztorze. Miejscowi traktują go jak wła-P podwórko, wieczorem przeganiają tędy krowy z pastwiska i ładują wozy ciągnię-przez kuce. Zdarza się też, że godzinami oddają się ulubionej rozrywce, czyli grze polegającej na rzucaniu monetą. po jednej stronie głównej ulicy, wysadzanej drzewami Avenida Nossa Senhora do Carninh°< położony jest ośrodek sportowy, za którym rozciągają się wzgórza. Po dru-ńei stronie ciągną się liczne sklepy i kawiarnie. Aleja kończy się na Praga Duarte Pa-checo i odchodzącej stamtąd ulicy Largo Trindade Coelho. W miejscu tym zatrzymu-jj się autobusy. Za placem znajduje się starówka i ruiny zamku, jeśli ktoś zdecyduje się na nocleg w Mogadouro, ma do wyboru wiele ofert. Najlepszym hotelem jest trzy-gwiazdkowy Hotel Trindade Coelho (o279340010, fax 279340011; (r)), z własnym barem i restauracją (Largo Trindade Coelho). Kilka pensjonatów mieści się w pobliżu placu. Przyjemne pokoje z balkonami oferuje Pensao Russo (a279342134; (r)), będący pierwszym z szeregu pensjonatów położonych przy Rua Francisco Antonio Yincente i jej przedłużenia - Rua das Eiras. Nocleg można również znaleźć w Resi-dencial A Lareira (a279342363; (D; nieczynne w styczniu), Av. N.S. do Caminho 58. W pensjonacie działa doskonała restauracja (pn. zamkn.). Zadowalający standard oferuje także pobliski Residencial Nossa Senhora do Caminho (^279342771; (c)), pod nr. 48, i nowoczesny, trzypiętrowy Residencial Estrela do Norte (c279342726; (c)), Av. de Espanha 65. Oprócz restauracji hotelowych, dobrą kuchnię proponuje Restau-rante Kalifa, niedaleko rynku, przy Rua Santa Marinha, gdzie podają doskonałe steki i pyszne czerwone wino. Naprzeciwko znajduje się bar o tej samej nazwie, w którym skupia się życie nocne miasteczka. Do baru można także wejść od strony Rua da Republica. W Pastelańa Santa Gruz, przy Rua da Republica, można spróbować tutejszych wyrobów cukierniczych. W sierpniu w mieście jest bardzo tłoczno, a ceny noclegów gwałtownie rosną. Związane jest to z wakacyjnymi przyjazdami emigrantów do domu na urlop. Odbywa się wtedy doroczna festa ku czci Matki Boskiej z Caminho (Nossa Senhora do Ca-minho; 7-23 VIII). Specjalny weekend dla emigrantów [emigeante] przypada na ostatnią sobotę i niedzielę sierpnia, tuż przed ich ponownym wyjazdem za granicę. Inne atrakcje czekają na turystów w połowie czerwca, kiedy to urządza się semana cultu-ral (tydzień kultury), obfitujący w pochody, występy muzyczne i wystawy. Dalsza podróż Droga N221 biegnie na południe przez bardzo starą wieś LAGOACA, oddaloną od Mogadouro o 25 km. Znajdujące się w niej domy mają charakterystyczne okna z ka--", miennymi łukami w stylu manuelińskim, a miejscowe kobiety chodzą w tradycyjnych strojach ludowych. Po przejściu przez wieś mija się cmentarz, za którym znajduje się wspaniała platforma widokowa, z której można podziwiać panoramę głębokiej doliny Douro-fza nią rozciągają się ziemie należące do Hiszpanii). Sześć ki-ornetrów dalej dróg? się rozwidla: N221 biegnie na południe do Freixo de Espada a Mnta, natomiast N220 skręca na południowy zachód w kierunku Torre de Monco- °- Osoby podróżujące własnym samochodem mogą się zatrzymać w CARVI(JAIS, l 'e znajduje się O Artur (s279939284) - jedna z najlepszych restauracji w całym ras-os-Montes. Lokal ten słynie ze znakomitych kiełbasek alheira, wyprodukowa- ycb. (zgodnie z tradycyjnym przepisem) bez dodatku mięsa wieprzowego. W Portu-°j u zostało niewiele restauracji przestrzegających tej reguły, a na dodatek O Artur eru)e kilka pokoi do wynajęcia (z łazienką; (r)). 458 / TRAS-OS-MONTES Torre de Moncorvo Położone 58 km na południowy zachód od Mogadouro miasto TORRE DE Mr> CORVO nie posiada zbyt wielu atrakcji. Z pewnością jedną z nich jest irnpon ca budowla XVI-wiecznej Igreja Matriz (kościół parafialny) - największa świątki' w prowincji Tras-os-Montes. Jej budowa trwała cały wiek. Miasto zawdzięcza s ' urok istnemu labiryntowi wąskich średniowiecznych uliczek. Biuro informacji""' rystycznej (a279252289; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.30), mieszczące się p, Rua Manuel Seixas, służy radą wszystkim, którzy pragną zobaczyć pozostałoś starych murów miejskich. Kwitnące na przełomie lutego i marca drzewa migdał" we przyciągają do miasta tłumy Portugalczyków. Zebrane i wyprażone słodkie miL dały można kupić w miejscowych sklepach. Szczególnie polecany jest sklepik FW mendoa, położony na Largo Diogo Są 5-7, nieopodal kościoła parafialnego. Wśród lokalnych świąt warto wymienić Festa de Nossa Senhora da Assuncao (sobota i niedziela drugiego tygodnia VIII) i Feira do Ano (23 XII). Swojego święta doczekały się również uprawiane w rejonie Moncorvo czereśnie - Feira das Cerejas obchodzi się 10 maja. Z Mogadouro do Moncorvo (tą skróconą nazwa posługują się wszyscy tubylcy) kursują dziennie trzy autobusy. Ich trasa wiedzie dalej na południowy zachód do Po-cinho, oddalonego o 10 km, aby następnie zbiec się z kolejową linią Douro (zob. s. 408).' Z Moncorro kursują także autobusy do Freixo de Espada a Cinta (zob. poniżej) i codziennie przez położoną dalej na południe Vila Nova de Foz Cóa, w regionie Beira Alta, do samej Lizbony. Autobusy do Porto wyjeżdżają w każdy wtorek i czwartek. Dworzec autobusowy w Moncorvo usytuowany jest przy Estrada 220, niedaleko szpitala i budynku telekomunikacji. Ze znalezieniem miejsca na nocleg nie powinno być najmniejszego problemu. Najtańszym ośrodkiem jest Residencial Cafe Popular (s27'9252337'; (r)), przy Rua To-mas Ribeiro 66, w pobliżu Praca Francisco Meireles (główny plac), oraz Residencial Cagula (^279254218; (D), przy Trayessa das Amoreiras, obok kościoła parafialnego, Nieco droższy jest raczej nieciekawy Residencial Campos Monteiro (s279254280, fax 279254055; (r)), Rua Yisconde de Vila Maior 55, i dysponujący własnym basenem Residencial Brasilia (tr/fax 279254256; @), l km na północ, przy drodze N220. Przytulnym i wdzięcznym pensjonatem, mieszczącym się w budynku z 1880 r., jest Casa da Avó ("279252401; (r); II-X), położona przy Rua Manuel Siexas 12. Ośrodek ten dysponuje czterema pokojami z łazienką oraz ocienionym ogródkiem. Równie ładny, choć większy jest Quinta das Aveleiras (^279254137, fax 279252652; (r)), znajdujący się 300 m od dworca autobusowego, przy drodze do Pocinho. W dwu starych wiejskich domach mieszczą się przestronne pokoje (każdy z nich ma niewielką kuchnię). W pensjonacie można także wypożyczyć rower lub konia. Warto też spróbować wina domowej roboty. Na posiłek najlepiej pójść do niedrogiej Restaurante Regional, przy Rua do Hospi- tal 16 (dania w cenie ok. 1500 esc.) lub do Cafe Pizzańa Jardim, Avenida Enginheiro Duarte Pacheco. W niewielkim ogródku wychodzącym na rozległą, głęboką dolin? można zjeść np. pieczonego w całości kurczaka z ziemniakami z czosnkiem i sałat ką (za 1400 esc.). Znacznie droższa restauracja Campos Monteiro jest utrzymana w bardziej powściągliwym stylu. . de Espada a Cinta FREIW DE ESP*m A CINTA /: bardziej na południe wysuniętym miastem prowincji Tras-os-Montes jest FKE-vf) DE ESPADA A CINTA, do którego codziennie z Mirandy do Douro i Mogado-kursują cztery autobusy firmy Santos (ir279652188). Gdy autobus zjeżdża "'dolinę/ w której leży miasto, można się poczuć jak na końcu świata. Z obu stron W noszą się niedostępne szczyty, na których tle od czasu do czasu pojawia się sokół jastrząb. Niegdyś Freixo uznawano za miejsce tak ustronne, że zezwalano na iedlanie się w tej okolicy więźniom, których objęła amnestia. Właśnie to odludne "otożenie sprawia, że warto umieścić to miasto w planie podróży. Można być przy Ln pewnym, że nie spotka się tu żadnych innych turystów. Dziwić może istnienie bogato wyposażonej Igreja Matriz (kościół parafialny) w tak odosobnionej miejscowości. Świątynia jest zbudowana częściowo w stylu romańskim, a częściowo w stylu manuelińskim. Wewnątrz można podziwiać ołtarz z obrazami Grao Yasco (zob. s 245 - Yiseu}. Kościół jest miejscem, w którym co roku o północy w Wielki Piątek odbywa się Romaria de Setę Pac.os (odpust). Można wtedy obejrzeć ponury pochód zakapturzonych pokutników przywdzianych w czerń. Z zakrytymi twarzami posuwają się oni wolnym krokiem z kościoła do centrum miasta, intonując przy tym pokutną pieśń. Naprzeciwko kościoła, po drugiej stronie drogi, wznosi się wspaniała siedmioboczna baszta (pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00--17.30; bezpł.), widoczna z odległości wielu kilometrów. Śmiałkowie mogą się wspiąć na sam szczyt po niezwykle stromych schodach. Ich wysiłek zostanie nagrodzony wspaniałym widokiem rozciągającym się z dzwonnicy. Inna, słabo rozreklamowana atrakcja to dwór w Largo do Outeiro, przy którym znajduje się ogród z hodowlą jedwabników morwowych (chcąc go obejrzeć, trzeba zapytać o pozwolenie). Niewielkie biuro informacji turystycznej (^279653480; godziny urzędowania zmienne) mieści się przy Ayenida do Emigrante. Poza miastem zbudowano wiele nowoczesnych, lecz brzydkich budowli, m.in. hoteli i pensjonatów. Należy do nich Ho-spedaria Santo António (B279653104; (r)), położona niedaleko od Avenida 25 de Abril, gdzie znajduje się przystanek autobusowy. Ouinta da Boa Yista (o279632145; @), ośrodek znajdujący się na peryferiach miasta, przy drodze z Torre de Moncorro, oferuje cztery wygodne domki letniskowe, basen oraz kojące widoki na Stare Miasto. Należy wcześniej poinformować telefonicznie o przyjeździe, gdyż w przeciwnym wypadku można nikogo nie zastać. Warto skorzystać z usług Cinta de Ouro (s279652550, fax 279653470; (c)), mieszczącej się naprzeciwko nowego targu miejskiego, przy drodze wylotowej w kierunku południowym. Każdy pokój ma własną łazienkę i telewizor. Restauracja w pensjonacie oferuje dobre posiłki na świeżym powietrzu (jest patio). Charakterystyczne dla tego lokalu są silne wpływy kuchni hiszpańskiej. Niedaleko znajduje się tańszy lokal Bom Retiio, serwujący typowe dania portugalskie. Nieco ponad 4 km na wschód, nad brzegieńi rzeki Douro, mieści się pole kempingowe Congida 1*279653371), gdzie można dotrzeć na piechotę albo taksówką. Trasę oznaczają drogowskazy. Do tego kompleksu należy także basen miejski, kilka kawiarni i restauracja. Na południe wiedzie droga N221, która biegnie wzdłuż malowniczego odcinka Douro aż do Barcy de Alva, położonej 20 km na południowy zachód (zob. s. 412). Niestety, niezbędny będzie własny środek transportu, gdyż na tej trasie nie kursuje żaden autobus. INFORMACJE O POŁĄCZENIACH / 461 460 / TRAS-OS-MONTES Parque Natural do Douro Internacional POCIĄGI p 50 da Regua: Livracao (i dalej do Amarante, ff.13 dziennie; l godz. 10 min), Pocinho (3.4 dziennie; l godz. 30 min), Porto ni-13 dziennie; 2 godz. 30 min), Tua (6-7 dziennie; l godz.), Vila Real (5 dziennie; l godz.). Pocinho: Porto (3-4 dziennie; 3 godz. 45 min- .4 godz. 45 min), przez Tua (45 min), Peso da Regua (l godz. 30 min) i Livragao (2 godz. 30 min-3 godz. 20 min). Tua: Livrac,ao (6-7 dziennie; 2 godz. 30 min), Mirandela (5 dziennie; l godz. 50 min), Peso da Regua (6-7 dziennie; l godz.), Pocinho (3-4 dziennie; 45 min), Porto (6-7 dziennie; 3 godz. 10 min-4 godz.). Vila Real: Peso da Regua (5 dziennie; l godz.). AUTOBUSY Godziny odjazdów i czas trwania podróży często się zmieniają. Najlepiej jest sprawdzić rozktad jazdy w biurze informacji turystycznej lub w siedzibie firmy przewozowej. Adresy można znaleźć w rozdziałach poświęconych poszczególnym miastom. Braganga: Braga (3-5 dziennie; 6 godz.), Chaves (pn.-pt. i nd. 3 dziennie, sb. l dziennie; 2 godz.), Coimbra (2-3 dziennie; 6 godz. 50 min), Lamego (2-3 dziennie; 4 godz.), Lizbona (2-4 dziennie; 9-10 godz.), Macedo de Cavaleiros (5 dziennie; 35-45 min), Miranda do Douro (1-3 dziennie; l godz. 30 min-2 godz. 15 min), Mirandela (10 dziennie; l godz. 25 min-2 godz. 45 min), Mogadouro (pn.-pt. l dziennie; l godz. 40 mim>Peso da Regua (2-3 dziennie; 3 godz. 45 min), Porto (H dziennie; 5 gpdz.-S^odz. 20 min), Sendim (Pn.-pt. l dziennie; 2/godz. 10 min), Vila Nova de Foz Cóa (2 dziennie; 2 godz.), Vila Real (Pn.-pt. 7 dziennie, sb. i nd. 3 dziennie; 2 godz. 50 min), Yinhais (2-3 dziennie; 35 min), Viseu (2-4 dziennie; 5 godz. 15 min). Chaves: Braga (4-5 dziennie; 2-4 godz.), °raganga (pn.-pt. i nd. 3 dziennie, sb. 1 dziennie; 2 godz.), Lamego (3-4 dziennie, 2 godz.), Coimbra (4-6 dziennie; 2 godz. 40 min), Frontiera (3-6 dziennie; l godz.), Lizbona (4-7 dziennie; 8-10 godz.), Mirandela (pn.-pt. i nd. 1-2 dziennie; 2 godz.), Montalegre (pn.-pt. 5 dziennie; l godz. 20 min), Porto (3 dziennie; 3 godz. 20 min), Vila Real (6-12 dziennie; l godz. 10 min-2 godz.). Freixo de Espada a Cinta: Mogadouro (4 dziennie; 2-3 godz.). Miranda do Douro: Braganga (1-3 dziennie; l godz. 30 min), Freixo de Espada a Cinta (4 dziennie; 3 godz.), Mirandela (pn.-pt. l dziennie; 2 godz.-2 godz. 30 min), Mogadouro (3-4 dziennie; 2 godz. 20 min). Mirandela: Braganga (10 dziennie; l godz. 25 min-2 godz. 45 min), Chaves (pn.-pt. i nd. 1-2 dziennie; 2 godz.), Miranda (pn.-pt. l dziennie; 2 godz.-2 godz. 30 min), Vila Flor (3 tygodniowo; 40 min), Vila Real (pn.-pt. 7 dziennie, sb. i nd. 3 dziennie; l godz.). Mogadouro: Freixo de Espada a Cinta (4 dziennie; 2-3 godz.), Miranda do Douro (3-4 dziennie; 2 godz. 20 min), Pocinho (3 dziennie; 3 godz.), Torre de Moncorvo (3 dziennie; 2 godz. 40 min). Montalegre: Braga (4-6 dziennie; 2 godz. 40 min), Chaves (pn.-pt. 5 dziennie; l godz. 20 min). Vila Flor: Carrazeda (pn.-pt. 4 dziennie, nd. 2 dziennie; l godz.), Mirandela (4 tygodniowo; 40 min), Moncorvo (pn.-pt. 2 dziennie; l godz.). Vila Real: Amarante (10-12 dziennie; l godz. 25 min), Braga (2-4 dziennie; 3 godz. 10 min), Braganga (pn.-pt. 7 dziennie, sb. i nd. 3 dziennie; 2 godz. 50 min), Chaves (5-11 dziennie; l godz. 20 min-2 godz.), Coimbra (4-6 dziennie; 3 godz. 20 min), Guimaraes (pn.-pt. 7 dziennie, sb. i nd. l dziennie; l godz. 30 min), Lamego (4-6 dziennie; l godz. 30 min), Lizbona (2-4 dziennie; 7 godz.), Mirandela (pn.-pt. 7 dziennie; sb. i nd. 3 dziennie; l godz.), Peso da Regua (7-9 dziennie; 45 min), Porto (10-12 dziennie; 2 godz.), Viseu (4-6 dziennie; l godz. 45 min). Utworzony we wrześniu 1997 r. Parque Natural do Douro Internacional rozr się na ogromnej przestrzeni, wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Douro, przy gja ^a z Hiszpanią. Na północy granicę parku wyznacza miasto Miranda do Douro [7 ? s. 453), a na południu - Barca de Alva (zob. s. 412), gdzie rzeka wkracza na teren P tugalii, oraz Agueda w rejonie Beira Alta. r" Górne Douro posiada duże znaczenie ekologiczne ze względu na swój mikroR mat, charakterystyczny dla basenu Morza Śródziemnego, który znacznie kontrastu je z surowszym, górskim klimatem Terra Fria. Łagodne zimy, oddalenie od siedzib ludzkich (gwarantowane przez wysokie pasmo górskie) i śródziemnomorskie warun ki klimatyczne przyczyniły się do zachowania na tym terenie wielu gatunków roślin i zwierząt na południu uznanych za wymarłe. Park jest niezwykły szczególnie dzięki sławnym drzewom migdałowym. Ich obecność w tym rejonie wyjaśnia piękna legen da. Dawno temu mauretański książę poślubił śliczną księżniczkę pochodzącą z zim nego kraju na północy Europy. Latem młoda małżonka czuła się doskonale, lecz zi ma przynosiła ze sobą uczucie nostalgii i melancholii. Księżniczka tęskniła za ośnieżonymi wzgórzami swego rodzinnego kraju i za zimowym wiatrem gwiżdżącym w nagich koronach drzew. Aby uszczęśliwić swoją oblubienicę, zakochany książę po spieszył do Algarve i przywiózł ze sobą drzewa migdałowe. Odtąd zawsze w lutym, w czasie kwitnienia migdałowców, jak okiem sięgnąć, można podziwiać białe kwie cie, przypominające śniegowy puch. Pomimo nieznacznego zanieczyszczenia rzeki i bliskości zakładu ekstrakcji piasku z dna rzecznego (po stronie hiszpańskiej), można śmiało stwierdzić, że rejon parku uniknął destrukcyjnego wpływu XX-wiecznego przemysłu i rolnictwa. Dzięki temu zachował bogatą, choć zagrożoną wyginięciem, miejscową florę i faunę. Można tu spotkać rzadkie gatunki ssaków, takie jak wilki, dzikie koty i wydry, oraz wiele gatunków gadów i nietoperzy. Park jest rajem dla ornitologów, ze względu na liczną populację ptaków, liczącą ponad 1 70 gatunków. Wśród nich są rzadkie sokoły wędrowne i czarne bociany. W miejscu tym znajduje się także największe w Europie siedlisko egipskich sępów. Jak w przypadku innych rezerwatów tego typu, sukces parku zależy w dużej mierze od zachowania równowagi pomiędzy inwestowaniem w rolniczą infrastrukturę na pograniczach rezerwatu a rozwojem bardzo potrzebnej bazy turystycznej w jego obrębie. Jest to zrozumiałe, gdyż w tym regionie poziom bezrobocia należy do najwyższych w kraju. Sam park dopiero rozpoczyna swoją działalność, dlatego nie ma tu bazy noclegowej. Nie ukazały się też ani mapy ani broszury. Od niedawna w Mogadouro funkcjonuje biuro parku (Rua Santa Marinha 4, e279340030, fax 279341596), które może udzielić informacji na temat zasobów naturalnych rezerwatu, szlaków pieszych i kempingów. Na razie zwiedzanie parku musi się ograniczyć do wycieczek urządzanych z baz wypadowych w pobliskich miastach: Miranda do Douro, Freixo de Espada a Cinta czy Barca de Alva (szczegóły dotyczące noclegów można znaleźć w rozdziałach poświęconych poszczególnym miastom). Innym rozwiązaniem jest nocleg w Vila No-va de Foz Cóa (zob. s. 410), z dodatkową atrakcją w postaci Parąue Arąueologico do Yale do Cóa. Obecnie w rezerwacie można rozbić namiot, ale w przyszłości należy si? spodziewać wprowadzenia surowszych przepisów dotyczących biwakowania. Ł ÓSMY HENTEJO N a rozległych, słabo zaludnionych równinach Alentejo (dosł. kraina za Tagiem, Zataże) dominują ogromne plantacje dębu korkowego, jedynej .rośliny dostosowanej do niewielkich opadów deszczu, palącego słońca i mało żyznej gleby. Alentejo to jedna z najuboższych części kraju, a także Europy. Większość ludności, jak przed wiekami, utrzymuje się z pracy w wielkich majątkach ziemskich, zwanych latifundios. Co prawda, krajobraz Alentejo jest dosyć monotonny, ale w całym regionie można spotkać przeróżne atrakcje. W tutejszych miastach, miasteczkach i wioskach przetrwały głęboko zakorzenione ludowe zwyczaje, które warto poznać podczas licznych lokalnych świąt. Miłośników natury, a zwłaszcza ornitologów, zainteresują występujące w tych okolicach siedliska wielu gatunków ptaków, takich jak choćby czarne bociany czy dropie, które doskonale przystosowały się do specyficznego środowiska i raczej skromnych zasobów przyrody. Większość turystów przybywa tu jednak głównie ze względu na kilka fascynujących miejscowości, spośród których wyróżnia się zabytkowa Evora z rzymską świątynią oraz średniowiecznymi murami i katedrą. Niektóre miasta Alto Alentejo (Górne Alentejo) odwiedza czasem zaledwie kilku turystów dziennie, a szkoda, bo znajduje się w nich sporo obiektów godnych uwagi: malownicze fortyfikacje Elvas, położone na szczycie wzgórz miasta Monsataz, Evora Monte i Marvao oraz usytuowane na północny wschód od Evory marmurowe miasta Estremoz, Borba i Vila Vicosa, gdzie nawet najskromniejsze domy zostały zbudowane z drogocennego kamienia, wydobywanego w pobliskich kamieniołomach. W całym regionie rozsiane są też zabytki prehistoryczne - tajemnicze megality, takie jak dolmeny, menhiry i kręgi kamienne. r~ CENY NOCLEGÓW :-cs zamiesz-••-ch w sezo- Podane w przewodniku ceny noclegów mają swoje < czonych poniżej symboli. Ceny dotyczą najtańszyc nie. Więcej informacji na s. 23-26, (r) poniżej 4000 esc. (r) 4000-7000 esc. (r) 7000-11 000 esc. (r) 11 000-15 000 esc. (r) 15 000-20 000 esc. (r) 20 000-25 000 esc. • -O 000 esc. .0 000 esc. (c) powyżej 40 000 esc. EVORA / 465 464 / ALENTEJO Krajobraz równinnego Baixo Alentejo (Dolne Alentejo) rozciągającego się na n i dnie od Evory jest nieco mniej malowniczy, a miasta wydają się raczej niecieka "" Godnym podkreślenia wyjątkiem jest Beja, dawna twierdza mauretańska, l••>" ----- ------- - - O Portao, Rua do Cano. Lokalny punkt spotkań mieszkańców, obok akweduktu, cieszący się popularnością, zwłaszcza wśród studentów, ze względu na dobre i niedrogie jedzenie (i bardzo smaczne porco alentejana). Rachunek za pełny posiłek z winem rzadko przekracza 1500 esc. Pousada dos Lóios, Largo do Conde de Vila Flor. Elegancka i droga, klasyczna portugalska restauracja w krużgankach klasztoru. Ceny dań od 4000 esc. Okolice Evory____________________ W administracyjnym okręgu Evory zachowało się ponad 12 megalitycznych obiektów, pochodzących z ok. 3000 r. p.n.e. Dolmeny, menhiry i kamienne kręgi znalezione na tym obszarze są pozostałościami po kulturze, która panowała niegdyś na półwyspie, a następnie rozprzestrzeniła się na północ, docierając aż do Bretanii i Danii. Dwa z najdogodniej usytuowanych zabytków leżą na zachód i północny zachód od Evory, w Serra de Monfurado. Można je więc obejrzeć przy okazji wizyty w Arra-iolos, słynącym z produkcji dywanów. Informacje oraz wskazówki, jak dotrzeć do innych, nieopisanych tutaj miejsc, zawarte są w broszurze Guide to the Megalithis Mo-riumeats of the Evora Region (przewodnik po obiektach megalitycznych regionu Evory, 1000 esc.), dostępnej w biurze informacji turystycznej w Evorze. Dodatkową atrakcją regionu jest miejscowość Evora Monte ze wspaniałym renesansowym zamkiem, położona przy drodze z Evory do Estremoz. Os Almendres Do megalitycznych zabytków znajdujących się najbliżej Evory należą kamienny krąg 1 wysoki na 3 m menhir (stojący pionowo blok kamienny) na plantacji korka, nazywanej OS ALMENDRES, usytuowanej na zachód od miasta, ok. 3 km za Guadalu-Pe, na południe od drogi NI 14 Evora-Montemor. W wiosce należy zapytać o drogę, która wiedzie przez dzikie tereny na strome wzgórze. Legenda powiada, że kamień Jest grobem zaczarowanej księżniczki mauretańskiej, której postać pojawia się raz do roku, w Noc Świętojańską. Podobno widać ją czasem, gdy w świetle księżyca czesze swe włosy. Okolica jest atrakcyjna także dla ornitologów-amatorów, którzy mogą skorzystać 2 rzadkiej okazji obserwowania dudków. Montemor-o-Novo "zy drodze NI 14, ok. 30 km na północny zachód od Evory bieleje miasto MONTE-J*iOR-O-NOVO, w którym urodził się Sao Joao de Deus (św. Jan Boży), patron cho- 474 / ALENTEJO ESTREMOZ I MARMUROWE MIASTA / 475 rych. To senne i rzadko odwiedzane miasteczko nie posiada zbyt wielu atrakcy' zabytków. Warto tu jednak zajrzeć, by odwiedzić zamek (pn.-sb. 10.00-17.00 b ^ w którym Yasco da Gama sfinalizował planowanie swej morskiej wyprawy do I j' ' Innym godnym uwagi obiektem jest klasztor założony pod koniec XV w. przez I " Bożego. Na głównym placu miasta stoi pomnik przedstawiający postać świętego $* sącego rannego, wymagającego opieki żebraka. ' I0' Miejscowe biuro informacji turystycznej znajduje się przy Largo Calouste G l benkian (pn.-pt. 9.00-18.00, sb. 9.30-12.30; B266892071). O nocleg w mieście nie trudno, ale nie należy się spodziewać zbyt luksusowych ofert. Przyjemne i niedrogi pokoje można znaleźć w hoteliku przy Rua do Poeo do Pago 34 (B266892357. <$\ Wśród lokalnych pensjonatów jest nowoczesny Residencial Monte Alentejano 'mn Av. Gago Coutinho (n266899630, fax 266899631; (r)], funkcjonalny Residencial Sampaio przy tej samej ulicy pod nr. 12 (o266892237, fax 266890195; (r)) i nieco sfatygowany Pensdo Ribetejo, Rua do Passo 8 (o266892362; (D). Dobre restauracje usytuowane są przy drodze do Arraiolos, 20 minut piechotą na północ od miasta. Inna propozycja to nieco droższa restauracja, należąca do Residencial Sampaio, mieszcząca się naprzeciwko hotelu. Warto zdecydować się na niewielką wyprawę w kierunku południowym, do odległych od miasta o 12 km neolitycznych jaskiń Escoural. Można w nich podziwiać niezwykłe, przypominające pióra stalagmity. 6 km na wschód od jaskiń, w Sao Bri-ssos znajduje się kolejny grobowiec megalityczny, dolmen, podobny do dolmenu Sao Dinis w Pavii (zob. dalej) i równie interesujący. Arraiolos i Pavia ARRAIOLOS, oddalone o 22 km na północ od Evory (2 autobusy dziennie), jest rodzinnym miastem Dom Nuno Alvares Pereiry oraz noiva de Ariaiolos, bohaterki jednej z legend. Podobno panna młoda przez dwa tygodnie stroiła się do ślubu, a w końcu pojawiła się na nim owinięta jedynie w pasterski płaszcz. Jednak naprawdę Arraiolos stało się sławne (i bogate) dzięki przepięknym dywanom, tkanym ręcznie od XIII w. Motywy, oparte na wyszukanych wzorach perskich, obecnie nie są tak skomplikowane jak przed wiekami i utrzymane w mniej krzykliwych kolorach. W Casa de Artes e Oficios (Dom Sztuk i Rzemiosł pn.-sb. 9.00-11.00 i 14.00-17.00), w wiosce Pelegrejinha, 10 km na wschód od miasta można obejrzeć oryginalne dzieła, natomiast pochodzące z XVIII w. gobeliny o najbardziej niezwykłych i finezyjnych wzorach wiszą na ścianach pałacu Queluz, niedaleko Lizbony (zob. s. 130). Sklepy z dywanami (wyroby są drogie, ale nie osiągają tak niebotycznych cen jak gdzie indziej) to istotny, ale nie jedyny powód, dla którego turyści chętnie zaglądają do tego typowego dla regionu Alentejo miasteczka. Zachowało się tu bowiem kilka interesujących zabytków. Warto wymienić chociażby wzniesiony na wzgórzu, nieco dziś zniszczony zamek, domy o bielonych wapnem ścianach czy XVI-wieczny pręgierz Przy okazji wizyty w Arraiolos można zajrzeć do warsztatu tkackiego Quinta dos Ló-ios w Ilhas, usytuowanego w niewielkiej odległości na wschód od miasta, przy drodze N370. Wytwarzane w nim dywany sprzedaje się w Eyorze, w Castelo das Ilhas przy Rua 5 de Outubro 66, pomiędzy Praga do Giraldo a katedrą. Biuro informacji turystycznej przy Praga Lima e Brito (codz. 10.00-12.00 i 14.00-18.00; n266499l05] chętnie udziela informacji na temat bazy noclegowej w miasteczku. Na posiłek m°z' na udać się do świetnej restauracji Aico de Noe przy Rua S. Condestavel. W małej wiosce PAYIA, położonej w odległości 20 km na północ od Arraiolos, pr^ drodze N370, znajduje się masywny dolmen, w którego obrębie w XVI w. zbudowano maleńką kaplicę św. Dionizego. Efekt wypadł nieco groteskowo i jest dość odległy uyjnej architektury alentejańskiej, którą można podziwiać w Pavii, ale pomi- iTo robi spore wrażenie. *vora Monte km na północny wschód od Evory, przy drodze N18, w EVORA MONTE stoi za- k z XVI w., zbudowany na fortyfikacjach pochodzących z czasów rzymskich. Zamek ""ttuowany jest w malowniczym miejscu, na szczycie stromego wzniesienia. Jego środ-if W3 basztę obronną, utrzymaną w stylu renesansu włoskiego, z czterema masywny- okrągłymi wieżami zdobią skromne kamienne reliefy w stylu manuelińskim, przy-""^jjnające linę. We wnętrzu można obejrzeć trzy sale ze sklepieniami wspartymi na kolumnach z misternie ozdobionymi kapitelami z granitu. Miasto, które przycupnęło stóp wzgórza zamkowego, zachowało do dziś średniowieczny charakter. To tutaj w 1834 r. regent Miguel został ostatecznie pokonany i zmuszony do pod-nisania konwencji, dzięki której tron portugalski objął Piotr IV. Według legendy, jej podpisywanie trwało tak długo, że do jedzenia został jedynie czerstwy chleb, co przyczyniło się do powstania słynnej portugalskiej potrawy ayytda (zupa z chleba, wody, kolendry, czosnku i oliwy z oliwek). Turyści szukający w miasteczku noclegu powinni skierować swe kroki ku Monte dafazenda (0268959172; (r)), gospodzie ANTER-u (zob. s. 25) mieszczącej się przy zamku. Dla gości przygotowano tu trzy apartamenty i dwa pokoje z łazienkami, na miejscu jest też basen pływacki. By zaspokoić głód, najlepiej udać się do Restaurants A Convento przy Rua de Santa Maria 26-30. Polecane przez szefa kuchni specjalności to m.in. bacalhau alentejana i wieprzowina w ananasie po brazylijsku. Za pełny posiłek trzeba zapłacić od 2500 esc. wzwyż. Estremoz i marmurowe miasta_____ Jeśli na drogach na południowy wschód od Evory pojawiają się powracające z kamieniołomów załadowane ciężarówki, to znaczy, że zaczyna się marmurowa kraina. W okolicach Estremoz, położonego o 46 km od Evory, marmuru jest tak dużo, że traktuje się go jako pospolity materiał budowlany, z powodzeniem zastępujący cegłę czy beton. Dzięki temu nawet stoiska sprzedawców mięsa i skromne domki nabrały luksusowego wyglądu, który na ogół kojarzy się z kościołami i najwspanialszymi budowlami. Estremoz, Borba i Vila Vicpsa to niezwykłe dla zwiedzających, choć typowe dla okolicy, marmurowe miasta; w tym ostatnim jest jeszcze dodatkowa atrakcja - pałac książęcy, ostatnia rezydencja monarchów Portugalii. Estremoz ----^------------------- ESTREMOZ je'st ^riajwiększym i najgwarniejszym z trzech marmurowych miast. Największe ożywienie panuje tu w sobotę, kiedy przy Rossio, najważniejszym placu Dolnego Miasta, odbywa się jarmark. Rossio jest typowym placem targowym 0 ogromnych rozmiarach, otoczonym barami, restauracjami i kościołami. Sprzedaje s'? tu m.in. najlepsze sery w Portugalii, wytwarzane głównie z mleka owczego i ko-j-lego. Co roku w okolicach l września obchodzi się tu miejskie święto z gonitwą byków, koncertami i konkursami pieczenia bułek. Pod koniec kwietnia organizowane S3 targi bydła i rękodzieła oraz pokazy wyrobów garncarskich, których tradycja się-§a XVI w. Dzieła miejscowych mistrzów garncarstwa, wyróżniające się prostymi wzo- ESTREMOZ / 477 476 / ALENTEJO s PI!J?S _2 | .5>JS J L ^ nte Żona Verde ao Rosas nteAguis D'0uro nosa a uran te 0 Figo ^1 HL 113 , miot°w • mwvmi i roślinnymi, nierzadko inkrustowane kawałkami marmuru, moż- ^ nTStygodniowym jarmarku. Do najbardziej charakterystycznych przed- 'kUPń lei rnonngaes - porowate naczynia na wodę służące do chłodzenia m- 3W "zS oraz kidiste słoje na wąskiej podstawie, z dwoma krótkimi dziobkami W " uKem. Wyroby tego typu, obecnie traktowane głównie jako ozdoby od- 1 iedTmegdyiważną rolę na weselach Cyganów. Kiedy orszak weselny wkraczał do ^ayDanna młoda nagle zaczynała uciekać przez plac, a za mą rzucał się w pogoń miaS\Pdy Gd(tm)w końcu udało mu się złapać przyszłą żonę, w powietrze rzucano "tafnaczynkiż Estremoz. W momencie gdy spadało ono na ziemię i rozbi,ało się 116 ~ki oare ogłaszano mężem i żoną. . . , . i przejeżdżający autobusem wysiadają przy Avenida 9 de Abnl, niedaleko • Lrca kolejowego, we wschodniej części miasta. Stąd już tylko krotki spa- nku zachodnim aleją Condessa da Cuba dzieli przyjezdnych od Rossio. Tu przykuwa od razu marmurowa fasada z dwiema wieżami należąca do ^n-wiecznego ratusza, czyli Camara Municipal. Obecnie w budynku miescisię Serunek policji. Przy placu, pod nr. 62, znajduje się Museu Rural (Muzeum Wsi, P TTo 00-12 30 i 14 00-17.30, 100 esc.), w którym zgromadzono g imane figur- •nochodzące z miejskich zakładów garncarskich oraz pouczającą kolekcję etnogra- zna poświęconą wytwarzanym w regionie wyrobom z gliny, drzewa, wikliny, sło ny koL tklninąi detalu. Niedaleko, przy Rua de SerpaPinto 87 usytuowane jest Museu Agricultura (Muzeum Rolnicze; pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-17.30, sb. i nd. 14 00-im 200 esc.), z fascynującymi zbiorami dawnych sprzętów kuchennych. W czasach największego rozkwitu liczba ludności Estremoz była dziesięciokrotnie większa niż obecnie, a miasto należało do najsilniej ufortyfikowanych tw,erdz w kraju. Dziś nadal stacjonuje tu garnizon wojska. Otaczające Górne M.asto wewnętrzne mury obronne w kształcie gwiazdy zachowały się w znakomitym stanie. Na wzgórzu, pomiędzy fortyfikacjami stoi biały, przypominający więzienie budynek widoczny z Rossio. Ta niepozorna z zewnątrz budowla była niegdyś siedzibą króla Dionizego (Dinisa), który zapisał się złotymi literami w historii Portugalii dzięki przeprowadzeniu reform administracyjnych, gospodarczych i wojskowych. Obecnie w pałacu mieści się hotel, ale można bez przeszkód wejść i obejrzeć ,ego wnętrze. Z pochodzącej z XIII w. Torre das Tres Coroas (wieży trzech koron) rozciąga się wspaniały, rozległy widok na całe miasto. Nazwa wieży upamiętnia fakt, ze do ,e, wzniesienia przyczynili się trzej królowie, w tym Afonso III i Dom Dinis. Blanki w stylu muzułmańskim i gotyckie balkony w dużym stopniu przypominają wspaniałą wieżę w Beli, która powstała dokładnie w tym samym czasie. Z tej części miasta doskonale widać na horyzoncie zamek w Evora Monte, chociaż oddalony jest on o prawie 15 km na południowy zachód. Naprzeciwko wieży, w dawnym przytułku ,(tm)ff "ę niewielkie Museu Municipal (Muzeum Miejskie; V-IXwt.-nd. 9.00-12.30 115.00-18.-3U; A- W wt.-nd. 9.00-12.30 i 14.00-15.30; 180 esc.) z wystawami poświęconymi garncarstwu z Estremoz i życiu"regionu. Informacje praktyczne _, "",,"" Biuro informacji turystycznej (pn.-pt. 9.00-12.30 i 14.00-18.00, sb. i nd. 10.00-1300 •15.00-18.00; 0268333541), z bardzo miłą obsługą, mieści się przy Largo da Republi-<* 26. Osoby, które chcą się zatrzymać w mieście (z wyjątkiem nocy z czwartku na Piątek, przed jarmarkiem), bez trudu znajdą nocleg. Niedrogie miejsca oferuje/osej-n" fero Saruga, Rua Brito Capelo 27 (=268332463; (r)) anzAnagp Gmgmha, Rua 31 Janeiro 4 (B268322643; (r)), prowadzona przez energiczną starszą damę, która wynaj-rauje dwa wolne pokoje. Za tę samą cenę można wynająć pokój w starym, ale właśnie 479 VILA 478 / ALENTEJO dlatego uroczym Residencial Carvalho przy Largo da Republica 27 (^2683395 Nieco wyższe, ale nadal przystępne ceny są w sympatycznej Cafe-Pensao Al ' (r)1-Rossio markiz de Pombal 14-15 (o268322834; @, w cenę wliczone śniadań T6'"*' murowymi schodami i atrakcyjnym widokiem na Rossio oraz w Pensdo-Rest 2 mar' Mateus, Rua Almeida 39-41 (o268322226; (c)), w starej dzielnicy. Residencial^ Jose, Travessa da Levada 8 (n268322326; (r)) również oferuje noclegi za przyst ^ nę, a ponadto wyróżnia się własnym, niepowtarzalnym charakterem. W rf!ł?Ce' funkcjonuje w nim dobra restauracja. Najwspanialszym hotelem w Estremoz ° ^ usada de Santa Rainha kabel (n268332075, fax 268332079; (r)), mieszczący ^ f°" gato zdobionym pałacu króla Dionizego z XIII w., usytuowanym na tereni ?w°°' i •" ". 111 . i . ... , - *-ŁWIIH; : zamku. Niedaleko za miastem czekają na gości dwa stosunkowo drogie, wiejskie \ nowocześnie wyposażone hotele. Monte das Pensamentos (tflóSSs^if fax 268332409; (r)) należy do ANTER-u i znajduje się 4 km na zachód od Estre przy Estrada da Estagao do Amebcal. Nieco tańszy jest Monte Gil (B2683329961(r)! w Fonte Nova, 3 km na północ od miasta, przy drodze do Sousel. ' ' Najlepszą restauracja w Estremoz jest Sao Rosas, Largo de D. Dinis 11, naprz ciwko głównej części zamku (•n268333345; zalecana wcześniejsza rezerwacja) Piet nie odrestaurowaną średniowieczną gospodę prowadzi rodzina Cabago. W oferci doskonale przyrządzone dania oraz ementa tuństica, czyli zestaw turystyczny za 2900 esc. Wina są drogie, choć trzeba przyznać, doskonałe. Do tańszych lokali na- leży Cafe-Restaumnte Żona Verde, Largo Dragóes de Olivenga 86 oraz mało wyszu kany O Cantinho przy Rua do Marmelo 2, gdzie można zamówić niedrogie zestawy. Cewejańa Restaurante O Figo przy Rua da Restauragao 36 słynie ze specjalności za kładu (wszystkie dania po 1000 esc.), m.in. znakomitego arroz de marisco. Cafe-Re- staurante Aguias d'Ouro, Rossio Marąues de Pombal 26-27 serwuje niedrogie, duże porcje dań, ale lokal jest interesujący głównie ze względu na ekscentryczne połącze nie stylów architektonicznych. Artykuly spożywcze można kupić na odbywającym się w sobotnie ranki targu przy Rossio - duży wybór serów, pikantnych kiełbas i oli wek. Miejscem, do którego można wybrać się na przekąski i ciastka domowego wy pieku, jest Pastelańa Formosa, usytuowana przy odchodzącej od Rossio 16B Largo da Republica. Borba__________________ 11 km na wschód od Estremoz leży BORBA, niewielkie lśniąco białe miasteczko, gdzie prawie każdy budynek, który nie został pobielony wapnem, wykonany jest z marmuru. Miasto najwyraźniej nie wykorzystało ogromnych możliwości związanych z tutejszymi kamieniołamami. Poza piękną fontanną z XVIII w. trudno zauważyć zewnętrzne oznaki bogactwa, brak tu również okazałych rezydencji czy wyjątkowych pod względem architektury kościołów. A jednak to niezwykłe miasto. Nawet najbardziej pospolite domki czy sklepiki zbudowane zostały z marmuru. Borba wyróżnia się także spośród innych miejscowości ogromną liczbą sklepów z antykami, jeżeli więc ktoś lubi buszować wśród oryginalnych staroci, ma zapewnione zajęcie na całe popołudnie. Prawdziwą chlubą Borby są wspaniałe, wytwarzane przez lokalnych producentów wina, wysoko oceniane przez znawców z całej Europy. Zwiedzanie wytwórni win można zorganizować telefonicznie w Adega Cooperative de Botbo (ir268894264), w której mówi się częściej po hiszpańsku i francusku niż po angielsku, lub w biurze informacji turystycznej, mieszczącym się przy Rua Convento das Servas (VIII i IX 10.00-13.00 i 14.00-20.00, pozostałe miesiące 10.00-13.00 i 14.00-18.00; o26889413). Nocleg oferuje m.in. Residencial Inarmos, usytuowany nieopo- tanku autobusowego, przy Avenida do Povo 22 (n2688945ć dal Przy^ny Residencial Vila Borba, Rua da Gruz 8 (",fax 268894376; (c), w cenę wli-prz^^jajanje). Można też zatrzymać się w wynajętych pokojach Restaurante Lls- W restauracji podawane są 'y Rua de Mateus Pais 31 |s268894332; zestawy turystyczne po 1800 esc. czone f sff Vila Vigosa hu stronach drogi z Borby do VILA YKJOSA, 6 km na południowy wschód znaj-j°-° się ogromne kamieniołomy, w których wydobywany jest marmur. Wszystkie ele- ty zabudowy miejskiej - od chodników po toalety na dworcu autobusowym - wy-?e ane zostały z tego szlachetnego materiału. Miasto słynie również z Pago Ducal l lacu książęcego), ostatniej rezydencji dynastii Braganga. Książęta z tego rodu byli tomkami z nieprawego łoża Jana I, założyciela rodu Avis i w XV w. utworzyli tu swo-P°siedzibę. Przez następne dwa stulecia rodzina pozostawała poza kręgiem rządzących krajem/ a w 1580 r. ich prawa do tronu zostały odrzucone przez hiszpańskiego władcę Filipa II. 60 lat później, kiedy uwagę Hiszpanii zaprzątnęło powstanie w Katalonii, pod wpływem ogólnego niezadowolenia i nacisku społecznego Jan, ósmy książę Bragangy, został zmuszony do objęcia tronu portugalskiego. Sprawował on rządy jako Jan IV, a jego potomkowie władali Portugalią aż do czasów powstania Republiki w 1910 r. Pago Ducal i plac patacowy Choć w Portugalii istniało wiele pełnych przepychu pałaców, spośród których najwspanialsze to budowle w Mafrze, Sintrze i Quelez, królowie z rodu Braganga zachowali szczególny sentyment do swojej siedziby w Vila Vigosa. Fakt ten może wywoływać pewne zdziwienie, gdyż jest to dość pospolita rezydencja wiejska, która powstawała etapami na przestrzeni XVI i XVII w. W 1908 r. król Karol spędził tu ostatnią noc swego życia. Następnego dnia został zamordowany nad brzegiem rzeki w Lizbonie. Pałac był również ulubionym miejscem jego następcy, ostatniego króla Portugalii, Emanuela II. Paco Ducal (pałac książęcy; wt.-nd. 9.00-13.00 i 15.00-17.30; godzinna wycieczka z przewodnikiem 1000 esc., 500 esc. za wejście do zbrojowni i powozowni) posiada prostą, zrytmizowaną fasadę. W monotonnych wnętrzach znajdują się typowe eksponaty związane z królewską rodziną, a prywatne komnaty i pamiątki po królu Karolu i jego żonie Marii Amelii mogłyby zainteresować prasę brukową. Na ścianach wiszą wyblakłe fotografie rodzinne, a porozkładane ubrania wyglądają, jakby za chwile, ktoś miał je włożyć. Wszystko, włącznie z nakrytym do kolacji stołem, zdaje się czekać na powrót królewskiej pary. Książę Edward, obecny prawowity dziedzic nieist- ,. niejącego tronu, mieszka na eksperymentalnej farmie ekologicznej w swoich posia- 4 dłościach w pobliżu Viseu. ., W południowej części placu pałacowego stoi klasztor das Chagas, wykorzystywany jako mauzoleum księżnych z rodu Braganga. Ich mężowie zostali pochowani naprzeciwko pałacu, w marrnurowych grobowcach w kaplicy Mosteiro dos Agostinhos (klasztoru Augustianów), przylegającego do jednego z najpiękniejszych kościołów w Vila Vic,osa (jest ich razem 22). Igreja Nossa Senhora de Conceigao, zasługuje na uwagę ze względu na piękne, pokryte glazurą ceramiczne płytki azulejos, pochodzące z XVIII w. Stare Miasto i zamek Stare Miasto, zamknięte w obrębie murów na szczycie wzgórza, zostało zbudowane P°d koniec XIII w. przez króla Dionizego i umocnione cztery wieki później. Począt- 480 / ALENTEJO MONSARAZ / 481 kawo wszyscy mieszkańcy Vila Yigosa żyli w obrębie murów - nawet dzisiaj kilimów jest zamieszkałych. Zamek (wt.-nd. 9.00-13.00 i 14.00-17.30; wyciec u" z przewodnikiem - 45 min; 500 esc.) w rogu miasta, przed wybudowaniem pal rodowego był siedzibą rodu Braganga. Wnętrza zostały odnowione i obecnie rtiie'CU się w nich muzeum archeologiczne. Z dachu rozciąga się wspaniały widok na Ta C> da Real (dawne królewskie tereny łowieckie), otoczone murami o długości 18 knf ' Informacje praktyczne Autobusy zatrzymują się przy wydłużonej Praca da Republica - dokładnie przed nią usytuowane jest Stare Miasto, a nieco dalej pałac książęcy. Vila Yigosa jest spokojnym miastem i, pomimo przyciągających turystów licznych zabytków, nie ma w nim wielu miejsc noclegowych. Najlepszym rozwiązaniem jest wynajęcie kwater prywatnych za pośrednictwem biura informacji turystycznej (łr268881101) mieszczącego się obok ratusza przy Praga da Republica. Warto też zapytać o wolne miejsca u Marii da Con-ceigao Pakao przy Rua Dr. Couto Jardim 7 (o268980168; (r)), niedaleko placu. Kto dysponuje większą ilością gotówki, może wynająć pokój w XVII-wiecznym dworku Casa dos Peirinhos ("268980472, fax 268881346; (c)), znajdującym się 500 m za miastem (poprowadzą do niego drogowskazy z napisem "Alandroal"). Jeszcze droższa jest nowa Pousada de D. fodo IV po południowej stronie Terreiro do Pago (ir268980742, fax 268980747; (r)), mieszcząca się w budynku dawnego klasztoru z 1514 r. Najlepiej jednak wybrać się tu na jednodniową wycieczkę z Evory lub Estremoz albo przenocować w sąsiedniej Borbie. W mieście działa wiele restauracji, zgrupowanych przy Praga da Republica i w pobliżu boiska piłkarskiego; najlepszą jest Ouro Bianco przy Campo da Restauragao 43, na południe od boiska. Na południe do Monsaraz_______ Podróż drogą prowadzącą na południowy wschód od Vila Vi$osa umożliwia poznanie sielskiego charakteru Alentejo. Trasa wiedzie przez dwie dość bogate wioski mauretańskie, Alandroal i Terena, położone u stóp zamku, a następnie przez słabo zaludnione tereny, zamieszkałe przez rolników. Kursują tędy dwa autobusy dziennie, a wiele innych jeździ po wyboistych drogach bocznych. Reguengos de Monsaraz________________ Jednym z bardziej interesujących miejsc w tej okolicy jest REGUENGOS DE MONSARAZ, do którego można dojechać również mniej ciekawą krajobrazowe drogą N256 z Evory, wiodącą w kierunku zachodnim. Miejscowość słynie z wyrobu wspaniałych białych i czerwonych win Terras del Rei. Tuż za miastem znajduje się udostępniona dla zwiedzających adega, w której wina są rozlewane do butelek. Oficjalnie wymagane jest pisemne pozwolenie na wstęp, ale jeżeli ktoś po prostu przyjedzie do wytwórni, z pewnością znajdzie osobę chętną do oprowadzenia po przedsiębiorstwie. Wiece) na ten temat można dowiedzieć się w biurze informacji turystycznej (pn.-pt. 9.00--12.30 i 14.00-17.00, sb. i nd. 10.00-12.30 i 14.00-17.00; "266503315 wew. 12U mieszczącym się w budynku Camara Municipal (ratusza) przy Rua 1° de Maio. Z Reguengos kursują dziennie 2 autobusy do niezwykle malowniczego, ufortyfikowanego miasteczka Monsaraz, położonego 17 km na wschód. 6 autobusów dziennie, wyjeżdżających z placu przy Rua de Sao Marcos do Campo, zabiera pasażerów do Evory. Z Reguengos łatwo więc udać się w dalszą podróż, ale nie zaszkodzi również stać tu na noc. Pokoje do wynajęcia oferuje Pensdo Gato (o, fax 266502353; ;a się • ;h na URa-ndep-.rnien-;toęcić ;. przy iusze-,;,} wę-obusu •:> skrę-: .ze raz broko-.gajów vao. iigingu Quima lal^zy skręcić w .-. wlev.'( '•'' : • • lon rozpoczyna się pr: ; N246-2. Przy kempi aż do znaku, ws! cić w lewo i niel Szlak o długoś , orzy < talegr lor rai pi- NOCLEGI 1 Hotel Dom Joao 2 O Cortijo Bar-Restaurante 3 Residendal Rosso 4 Residendal O Facha 5 Pensao Sao Pedro 6 Pensao Nova ejść, i ra się im od •ygotc ny w , . • kti je, się kilku nii i marsz po< dri na którą najlep; ja<. > stąd do Marvau cić w icwo na główną dn w prawo. Należy przejść Waną dróżkę tuż za gru oliwnych trzeba iść prze we, pc . poten 'sręcić w łe\ biegnącą ^ rży muracl RESTAURACJE l BARY A Restaurante Stop B Cervejaria A Churrasqueira C Cafć Central S Cewejaria Lusitania D Casa Capote E Cen/ejaria O Abrigo F Cafe-Bar-Restaurant Alenco Burger lastęp ...,ną śc n Wychodzi ą kilk lomó\ godzi: 490 / ALENTEJO Residencial O Facha, Largo António Jose Lourinho 3-5 (w245203161). Położon Rossio, dość zniszczony hotelik, który należy potraktować jako ostatnią deskę un Residencial Rossio, Rua Dom Nuno Alvares Pereira 10, obok dworca autob (•0245201975). Oferowane pokoje są tanie, małe i trochę duszne, a niektóre z nich okien, ale do przenocowania się nadają. (r). 12I, Pensao Nova, Rua 31 de Janeiro 28-30 ("245331212, fax 245330493). Niedawno ne, mile schronisko, to samo kierownictwo co w pobliskiej Pensao Sao Pedro przy Rua da Mouraria 14. Oba (r). Quinta da Saude, Estrada de Sao Mamede, 3 km od Portalegre, obok kemn' |s24520202324, fax 245207234). Ładny obiekt z urzekającymi widokami na okoliczne w?" rza i dobrą restauracją na piętrze. (r). g0' Gastronomia W ciągu dnia najlepszym miejscem na drinka jest Rossio, ale wieczorem życie prze nosi się na Stare Miasto. Przy kieliszku dobrego trunku można posiedzieć w Cafe Central lub Cervejaria Lusitania przy Largo Frederico Laranjo, lub w Ceryejaria Lu sitania przy pobliskiej Rua Lufs de Camóes 43. Cafe-Bar-Restaurante Alenco Burger, Rua 19 de Julho 38. Otwarta całą dobę restauracja typu fast-food. Można tu zjeść niedrogie smażone dania i skorzystać z Internetu za 800 esc za godzinę (po 18.00 - 400 esc.). Ceryejaria O Abrigo, Rua de Elvas 74. Tanie dania alentejańskie, zestaw za ok. 1500 esc. Casa Capote, Rua 19 de Junho 56. Dobra restauracja z wiszącymi na ścianach gobelinami i obrazami, mila atmosfera; niezły pełny posiłek za ok. 2000 esc. Ceryejaria A Churrasąueira, Rua Guilherme Gomes Fernandes 29, odchodząca od Rossio. Najtańszy lokal w mieście, zestaw smakowitych potraw po 800 esc.; większość dań głównych w cenie 250-650 esc. Residencial O Facha, Largo Dom Nuno António Jose Lourinho 3-5. Duży wybór drogich dań (raczej międzynarodowych niż regionalnych) podawanych w secesyjnym wnętrzu, ozdobionym wyrobami ze szkła i brązu. Restaurante Stop, 11-15 Rua Alvares Pereira. Jeden z lepszych lokali, przy ulicy odchodzącej od Rossio, gdzie w ładnie urządzonej sali podawane są typowe dania kuchni alentejańskiej. Smaczny i obfity posiłek nie będzie kosztował więcej niż 2000 esc. Crato, Flor da Rosa i Alter do Chao Położone dokładnie na zachód od Portalegre Crato emanuje małomiasteczkowym urokiem. W pobliżu znajduje się imponujący dolmen, a także piękny klasztor Flor da Rosa, zbudowany z jasnobrazowego kamienia. Miłośnicy koni mogą pojechać 13 km na południe od Crato, do Alter do Chao, gdzie funkcjonuje znana coudelańa (stadnina koni). Autobusy jeżdżą od czasu do czasu z Portalegre zarówno do Crato, jak i Alter do Chao. Miejscowość Esta^ao de Crato leży przy trasie Lizbona-Badajoz, można tu również skorzystać z połączenia kolejowego na zachód do Abrantes i na wschód do Elvas. Crato_________________________ CRATO, leżące 21 km na zachód od Portalegre, jest starą rolniczą miejscowością, w której zachowały się do dziś obiekty przywołujące czasy dawnej świetności. Trzy CRATO, FLOR DA ROSA / 491 niałe, bogato zdobione kościoły i elegancka Varanda do Grao Prior przy głów-^ placu stanowią wraz z zabytkami Portalegre świadectwo okresu prosperity, którą 11miasto zawdzięczało przemysłowi tekstylnemu. Najciekawszy z budynków, - - - - • . . , . . ._ j _.,-- _:_ | \V. 1U">CM.U 4,av!lu.lV^~luv, J~------, ---- ... ---.-.j --------... - . ,. afida, został zbudowany jako miejsce, w którym odprawiano msze pod gołym nie-Interesująca jest także miejska rezydencja, usytuowana kilka ulic dalej, w pobli-ogrodów miejskich. Dziś mieści się w niej niewielkie muzeum (różne godziny parcia), poświęcone rzemiosłu Alto Alentejo oraz lokalnym tradycjom. Na począt-? XX w. z kaplicy z balkonem na piętrze rozdawano jałmużnę miejscowej biedocie. Miejski zamek należał niegdyś do najpotężniejszych w Alentejo, ale obecnie pozo-taty z niego tylko malownicze ruiny, wśród których rosną drzewa figowe i oregano, • nasą się zwierzęta z pobliskich gospodarstw. Najczęściej pozostałości zamku są zamknięte, warto jednak wiedzieć, że klucze są na ogół przechowywane pod stojącą w pobliżu porzuconą niebieską furmanką. Jeżeli ich tam nie ma, można zapytać w jednym 2 pobliskich domostw. Z wałów obronnych rozciągają się wspaniałe widoki na mia-sto, niezliczone rzędy drzew oliwnych i wzgórza Portalegre tworzące tło dla całości. Osoby, które chcą wybrać się na wędrówkę przez pola, muszą pójść drogą N363 na północny zachód, w kierunku Aldeia da Mata. Po lewej stronie drogi, ok. 5 km za miastem znajduje się prawdopodobnie najlepiej zachowany w Portugalii dolmen. Na zakręcie drogi prowadzącej z miasta stoi wspaniała adega, gdzie można zjeść domowy posiłek. Funkcjonuje tu również zatłoczony bar, w którym wszyscy goście grają wbelho - rodzaj miniaturowej wersji boules. Miasto nie dysponuje niestety bazą noclegową z prawdziwego zdarzenia, choć biuro informacji turystycznej mieszczące się w budynku Camara Municipal (pn.-sb. 10.00-12.00 i 14.00-17.00; "245996212) pomaga w znalezieniu wolnych miejsc na kwaterze prywatnej. Nie należy jednak zbytnio na to liczyć. Namiot można rozbić w dowolnym miejscu przy starym rzymskim moście w pobliżu dworca kolejowego, albo powyżej zamku. Przyjeżdżający do Crato pociągiem mogą poprosić kierownika stacji kolejowej, znajdującej się 3 km na południe od miasta, aby zadzwonił po taksówkę. Taryfy za przejazd nie są wysokie. Flor da Rosa_____________________ 2 km na północ od Crato leży wioska FLOR DA ROSA, tradycyjny ośrodek garncarstwa, gdzie aż 70 rodzin zajmuje się tym rzemiosłem od początku XX w. Charakterystyczna dla regionu olana składa się z zaledwie dwóch wytwórni - wspólny piec do wypalania wyrobów garncarskich stoi w pobliżu klasztoru i góruje nad szerokimi ulicami, przy których stoją niskie domy. Metody wytwarzania nie zmieniły się od stuleci, cho-v dąż glina - żółta dla wyrobów wodoodpornych, szara dla kamionki - musi być spro-y wadzana z coraz dalszych okolic. Naczynia te łatwo się tłuką, ale trzeba wiedzieć, że te funkcjonalne (i niedrogie) przedmioty nie są wytwarzane z myślą o turystach. Convento de Flor da. Rosa, założony w XIV w. i obdarowywany bogactwami przez ponad dwieście lat został opuszczony w 1897 r., kiedy zaczęły przeciekać dachy, a całemu budynkowi groziła ruina. W 1995 r., po gruntownym remoncie sfinansowanym przez K?d (rozpoczętym w latach 40.), klasztor-twierdza został ponownie oddany do użytku jako jedna z najbardziej eleganckichpousadas (^245997210, fax 245997212; (r)). Warto do niego wejść, by obejrzeć wnętrza i zwiedzić przyklasztorny kościół. Wokół budynku widać zarys planu ogrodów, zaprojektowanych na wzór orderu maltańskiego na cześć dygnitarza wojskowego Nuno Alvaresa Pereiry, syna fundatora klasztoru. Grobowiec ojca Pereiry z 1382 r. znajduje się w wąskim strzelistym kościele klasztornym. Do świątyni przylega pochodząca z XVI w. Sala do Capitulo (sala Kapituły), 492 / ALENTEJO CASTELO DE VIDE, MARVAO / 493 z pięknymi ścianami z cegły, gwiaździstym sklepieniem i gotyckim krużgankiem lv pierwszym piętrze znajdują się dormitoria mnichów, z których rozciąga się pari miczny widok na ogromne połacie gajów oliwnych. a' Jeśli ktoś planuje nocleg w mieście, a nie może sobie pozwolić na pokój w luK sowej pomadzie, może skorzystać z oferty tańszego, przytulnego Palacete Floiida &' są usytuowanego przy Rua da Gruz ("245996451, fax 245997286; (r)). °" Alter do Chao_________________ ALTER DO CHAO, leżące 13 km na południe od Crato, jest kolejnym miastem, kto re w XVI w. przeżywało zloty okres rozwoju przemysłu tekstylnego. Świadectwem dawnej świetności jest śliczna renesansowa fontanna z marmuru oraz wiele imponu jących rezydencji. W mieście znajduje się również zamek. Z jego środkowej wieży można podziwiać widoki na okolicę. Główną atrakcją Alter do Chao jest jednak stadnina koni, Coudelaria de Alter-Real, położona 3 km za miastem. Coudelaria de Alter-Real została założona w 1748 r. przez króla Jana V z rodu Braganga i pozostała w rękach rodziny do czasu proklamowania Republiki w 1910 r Obecnie jest własnością państwa i można ją zwiedzać (codz. 9.00-17.00), jednak, aby zobaczyć konie, najlepiej przybyć przed południem, w godzinach 10.00-12.00, kiedy zwierzęta, przy wtórze 40 dźwięczących dzwoneczków, wracają na karmienie. Powóz konny należący do Coudelarii można zobaczyć czasem w mieście, gdy pracownicy stadniny odbierają pocztę. Wizyta w Coudelaria de Alter-Real jest ciekawa także ze względu na muzeum, w którym zgromadzono powozy i końskie ozdoby. Zwiedzających oprowadza dystyngowany emerytowany oficer kawalerii. Placówka od początku funkcjonowania cieszy się sporą renomą. Jeden z czworonożnych mieszkańców stadniny został nawet uwieczniony na konnym pomniku króla Jose na Praga do Comćrcio w Lizbonie. Hodowane tu zwierzęta od dawna są ulubioną rasą portugalskiej policji konnej oraz Lizbońskiej Szkoły Jazdy Konnej w Cmeluz. Jeśli komuś udałoby się zawitać w Alter do Chao 25 kwietnia, będzie mógł wziąć udział (prawdopodobnie tylko w charakterze obserwatora) w dorocznej sprzedaży koni, a następnego dnia w Festa de Nossa Senhora da Alegria (święto Matki Boskiej Radosnej) - najważniejszym wydarzeniu w mieście. Informacje praktyczne Przy drodze naprzeciwko zamku w Alter do Chao znajduje się kilka pensjonatów, w tym Pensao Fereira (tó45612254; (c)). Można także pytać o pokoje nad SnackBai Avenida przy Avenida Dr. foao Pestana (0245612301; (r)). Na posiłki zaprasza CafeRestaurante Lareira Alentejana, Estrada Tacional 369, w której podawane są smaczne dania tradycyjnej miejscowej kuchni. Za 200 esc. można tu także zamówić zestaw turystyczny. Niezła jest również Cafe Oasis, a leżąca w pobliżu Pastaleria Ateneia oferuje smaczne ciasta. Miasto ma połączenia autobusowe z Portalegre i Crato. skarni. Do najciekawszych miejscowości tych okolic należą Castelo de Vide vv|. arvjo, w których zachowały się zabytkowe zamki. Dotarcie do Castelo de Vide 1 • powinno sprawić kłopotów - z Portalegre kursuje tu 5 autobusów dziennie. Nie-nie orzej dojechać do Marvao - tylko trzy autobusy, i to od poniedziałku do piątku. P między tymi miejscowościami kursują dwa autobusy (rano i po południu), jadące T Castelo de Vide do Portalegre, które mają połączenia z autobusami do Marvao, od-"eżdżającymi Ze skrzyżowania głównych dróg w Portagem. Castelo de Vide rA DE VIDE położone jest na zboczu wokół zamku z XIV w., a oślepiająco białe domki kontrastują z otaczającą je zielenią. Turyści, którzy przybywają autobu sem wysiadają przy pręgierzu w centrum miasta, przed biurem informacji tury stycznej (codz., latem 9.00-19.00; zimą 9.00-12.30 i 14.00-17.30; a245901361). Z tego miejsca sześć równoległych ulic biegnie stromo w górę do Praga Alta, usytu owanej na skraju miasta. Główna droga kończy się wąską ścieżką, prowadzącą w dół obok renesansowej fontanny do krętych alejek (udairia, starej dzielnicy żydowskiej. Pośród domków, z których większość ma gotyckie drzwi i okna, stoi synagoga z XIII w. (codz. 9.00-18.00), najstarsza z zachowanych świątyń żydowskich w Portu galii. Z zewnątrz nie wyróżnia się specjalnie spośród zwykłych domów, więc trzeba o nią zapytać. Na wzgórzu nad dzielnicą żydowską wznosi się Castelo (zamek; codz., latem 8.00-18.00; zimą 9.00-12.30 i 14.00-17.30; bezpł.), otoczony szerokim wałem fortyfikacji oryginalnej wioski średniowiecznej. Warto poprosić stróża pilnującego wejścia do zamku, by pokazał poruszające się zabawki, które sam wyrabia z drewna. Jego sąsiadka jest koronczarką, przekazującą tajniki swej sztuki młodym kobietom. Informacje praktyczne Biorąc pod uwagę niewielkie rozmiary miasta, trzeba stwierdzić, że jest w nim zaskakująco dużo miejsc noclegowych. Można je znaleźć np. w taniej Casa de Hóspedes Melanie, Largo do Pago Novo 3 (^245901632; (r)), której obsługa mówi po angielsku. Dobrym miejscem, z cenami mieszczącymi się w tym samym przedziale, jest Pensao Cantinho Particular przy Rua Miguel Bombarda 9 (tr245901151; (r)), miły, lecz skromnie wyposażony pensjonat oraz Residencial Xinxel obok zamku (^24590 1 406; (r)|. W obydwu pensjonatach w cenę wlicza się śniadanie. Dysponując większą ilością gotówki, można skorzystać z oferty eleganckiej Albergaiia El Rei Dom Miguel, Rua Bartolomeu Alvares da Santa ("245919191, fax 245901592; (r)). Restauracja w Cantinho Particular jest niezbyt wykwintna, ale serwuje dobre posiłki. Jeśli ktoś nie mu-SI się liczyć z zasobami portfela, powinien odwiedzić doskonałą Restaurante Marino 's Przy Praga Dom Pedro (ir245'919207), która specjalizuje się w daniach kuchni włoskiej i regionalnej. Posiłek kosztuje tutaj ok. 3000-4000 esc. Dobre są również: Re-staurante Sao Jodo przy' drodze do Portalegre oraz Don Pedro V przy Praga Dom Pe-Jro V. Świetnym miejscem na przekąskę jest Pastelaria Soi Nascente przy Rua de wenga 31, oferująca bogaty wybór bardzo smacznych ciast. Castelo de Vide i Marvao________ Wyżynny region na północ od Portalegre cechuje sielankowy krajobraz, z porośniętymi lasami pasmami górskimi i malowniczymi, położonymi na szczytach wzgórz ^^ __________________ astelo de Vide jest bardzo piękne, ale MARVAO zachwyca jeszcze bardziej. Panora-j 1Cz"e widoki roztaczające się z tej starego, wysoko położonego miasteczka nie ma-s°"ie równych, a atmosfera jest jeszcze spokojniejsza niż można by oczekiwać od 494 / ALENTEJO BAIXO ALENTEJO / 495 miejscowości, której liczba mieszkańców nie przekracza l tyś. Tylko kilka domlc • równie starannie pobielonych jak cala reszta, leży poza obrębem murów z XVII w P czątkowo Marvao było przedmieściem Medobrigi, tajemniczego miasta z c ' rzymskich, które zniknęło niemal bez śladu. Jego mieszkańcy opuścili je przed byciem Maurów ok. 715 r., jednak później powrócili i żyli pod rządami nów. Obecna nazwa pochodzi od Marvana, mauretańskiego pana W 1166 r. miasto przeszło w ręce chrześcijan. Około 1229 r. tutejszy zamek zost ł przebudowany przez króla Dionizego i stał się ważnym ogniwem w łańcuchu pla wek wojskowych usytuowanych wzdłuż granicy z Hiszpanią. Zamek stoi na krań° miejscowości, a jego mury wtopione są w strome zbocza gór. Miejsce było tak trudU ne do zdobycia, że udało się to tylko raz, w 1833 r., kiedy to napastnicy weszli prz tajną bramę. Zwiedzając Marvao, warto wygospodarować trochę czasu na wizyt2 w Muzeum Miejskim mieszczącym się w kościele Santa Maria. Zgromadzono tu ^ teresujące eksponaty, pamiętające jeszcze czasy rzymskie. Marvao jest doskonałym miejscem na przerwę w podróży. Kilka domów w obrębie murów można wynająć za pośrednictwem biura informacji turystycznej usytuowanego przy Rua dr. António Matos Magalhaes (codz. 9.30-12.30 i 14.00-17.3Q. •BT245993104). W niektórych oferowane są tylko pokoje, natomiast pozostałe wynajmowane są w całości, w związku z czym ceny są bardzo zróżnicowane. Nocleg można znaleźć w przytulnych pokojach należących do Restaurante Yaranda do Alentejo przy Praga do Pelourinho (tó45993272; (D), w Pensdo Dom Dinis przy Rua Dr. António Matos Magalhaes (o245993236, fax 245909159; i Zambujeira do Mar, stanowią atrakcyjną alternatywę dla zatłoczonych plaż Alga-;1' nsrno,V-IXpn.-sb. 9.00-20.90, X-IVpn.-sb. 10.00-18.00; B284331913) znajduje się w Pobliżu, na południe od głównych placów, przy Rua Capitao J.F. de Sousa 25. Beja ma dobre połączenia z pozostałą częścią środkowej i południowej Portugalii. Kursują stąd także autobusy do Sewilli w Hiszpanii. W większości przypadków można wybierać pomiędzy jazdą autobusem a pociągiem: do Lizbony i zachodniej części Algarye lepiej pojechać pociągiem, a do Evory, Vila Real de Santo António (przystanek po drodze do wschodniej części Algarve) i Santiago do Cacem (do zachodniej części Algarye) szybciej można dotrzeć autobusem. Noclegi '?KSZOŚĆ miejsc noclegowych znajduje się w okolicy biura informacji turystycznej. ern i w maju, kiedy to odbywają się Festas da Cidade (zob. s. 497), lepiej dokonać 500 / ALENTEJO SERPA I OKOLICE / 501 wcześniejszej rezerwacji. Miejski kemping (o284324328, fax 284327225) usvf owany jest w południowej części miasta, za stadionem przy Ayenida Vasco da Gam fest to miłe, ocienione miejsce, do którego przylega miejski basen. Residencial Bejense, Rua do Capitao J. F. de Sousa 57 (n284325001, fax 284325002) }\j zły pensjonat niedaleko biura informacji turystycznej. Wszystkie dwójki z osobną iazienk tańsze jedynki - bez. W cenę wliczone śniadanie. (c). '' Residencial Coelho, Praga da Republica 15 (n284324031, fax 284328939). Niezbyt droej pensjonat z kilkoma pokojami z widokiem na plac,- wszystkie pokoje z osobnym prysznicem Śniadanie wliczone w cenę. @. Residencial Cristina, Rua de Mertola 71 (s284323035, fax 284320460). Nowoczesny, p02ba. wiony wyrazu, ale za to niezwykle wygodny hotel. (r). Hotel Melius, Rua Fialho de Almeida ("284321822, fax 284321825). Nowoczesny hotel usy. tuowany na skraju miasta, wyposażony w salę gimnastyczną i saunę. (r). Casa de Hóspedes Pax Julia, Rua Pedro Yictor 8 (w284322575). Jedno z najtańszych miejsc noclegowych w mieście, pokoje czyste i wygodne. @. Casa de Hóspedes Rocha, Largo Dom Nuno Alvares Pereira 12 (o284324271). Mity, stary i nieco podniszczony, hotel naprzeciwko Pousada, oferujący skromne, czyste pokoje. . Pensao-Residencial Oceano, Trav. Ivens 21, I p. (0289823349, fax 289805590). Położony w centrum przy przecznicy od Rua l de Maio, czysty, choć pozbawiony wyrazu pensjonat. Ze względu na lokalizację stanowi doskonały punkt dla wszystkich miłośników życia nocnego. (r). Residencial Pinto, Rua l de Maio 27 ("289822820). Niewielki obiekt z kilkoma pokojami i wspólną łazienką. Przekroczył już nieco "termin przydatności", ale jest dość przyjemny. i w sklepie mięsnym Talho Cabdnha (o282312886; (r)), oddalonym o kilka przecznic * od wspomnianej restauracji, przy skrzyżowaniu Rua Jose António dos Santos i Rua Vasco da Gama. Zwolennicy większego komfortu powinni wybrać Hotel Garbe (o282315194; (r)) .usytuowany przy nadbrzeżnej ulicy niedaleko biura informacji turystycznej. Jest przy^nim basen, a także taras z widokiem na plażę. W cenę noclegu wlicza się śniadanie. Najbliższy kemping, Praia da Aimacao de Pera (^282312260, fax 282315379) znajduje się w odległości kilometra od centrum miasta, przy drodze N269-1 biegnącej w kierunku głównej szosy N125. W mieście funkcjonuje niezliczona ilość barów i restauracji o podobnym jadłospisie. Nieco ciekawszym menu wyróżniają się dwa lokale. Jeden z nich to wspomniany wyżej O Seml, serwujący dania rybne, drugi natomiast to A Santola przy Largo 25 de Abril, przyległa do starych murów miejskich i tarasu widokowego. Podaje się tu 548 / ALGARVE PORTIMAO / 549 RESTAURACJE A Taverna do Mar B Dona Barca C Bom Appetit D Sateria Sambal E Casalngles nieco droższe dania z owoców morza, za które należy zapłacić od 3000 esc. wzwyż. Wydatek po części rekompensują wspaniałe widoki. Carypeiro i Estómbar Nieco dalej na zachód leży niewielka miejscowość wypoczynkowa CARYOEIRO, do której można dojechać autobusem z Lagoi. Jej głównym atutem jest położenie u podnóża nadmorskich klifów o czerwonym zabarwieniu. Ogólne wrażenie psuje nieco obecność licznych willi i domów wczasowych, ciągnących się szeregami na stokach pobliskich wzgórz. Tutejsza plaża jest za mała jak na liczbę turystów, którzy przyjeżdżają latem. W sezonie szansę na znalezienie wolnych pokoi są niewielkie. Nie brakuje za to barów i restauracji, jest też biuro informacji turystycznej. Na letników czekają statki, którymi można się wybrać w rejs połączony z połowem ryb i kąpielami słonecznymi. Wzdłuż brzegu biegnie droga, którą można dotrzeć do Algar Seco, by obejrzeć niezwykłe formacje skalne. Widok jest naprawdę malowniczy - nad wąskim pasem plaży wznosi się efektowne urwisko. Nieco dalej stoi wielki i brzydki hotel, szpecący krajobraz. Pokonując kilka kilometrów w głąb lądu, dociera się do ESTÓMBAR (znajduje się w nim stacja pociągów osobowych na linii Algarve). Jest to skromne miasteczko, w którym urodził się XI-wieczny poeta arabski, Ibn Ammar. Warto pospacerować po wąskich uliczkach oplatających stromy stok wzgórza. Właściwie nie ma tu nic szczególnego, a jednak trudno nie ulec specyficznemu urokowi portugalskiej prowincji. Portimao, Praia da Rocha i okolice___ Portimao (ponad 30 000 mieszkańców) to jedno z największych miast Algarve. Swój charakter zawdzięcza położeniu u ujścia rzeki Arade. Jeszcze przed podbojami rzymskimi stanowiło ważny ośrodek rybołówstwa, i z tą gałęzią gospodarki związane jest do dziś, słynąć z przetwórstwa sardynek. Miasto rozwija się prężnie, do czego przy-cznia się w dużym stopniu turystyka. Na razie jednak większość odwiedzających te okolice zatrzymuje się w odległym o 3 km Praia da Rocha, a do Portimao przyjeżdża na jednodniowe zakupy. Praia da Rocha to przede wszystkim luksusowy kurort. Na wschód od Portimao, po drugiej stronie ujścia rzeki leży szare miasto Ferragudo, w którym znajduje się o wiele mniejsza i mniej elegancka plaża. Wzdłuż wybrzeża, na zachód od Praia da Rocha biegnie droga w kierunku Lagos. Otaczają ją potężne, pozbawione wdzięku bryły domów wczasowych i nieciekawych ośrodków wypoczynkowych. Jedyna miejscowość, której udało się zachować odrobinę dawnej atmosfery, to Alvor. Portimao______________________ Miejska zabudowa PORTIMAO jest w gruncie rzeczy dość nieciekawa, gdyż większość starszych budynków została zniszczona podczas trzęsienia ziemi w 1755 r. W oczy rzucają się przede wszystkim zamknięte dla samochodów ulice handlowe i brzydkie betonowe wieżowce. Tutejsza Igreja Matriz (kościół parafialny) jest obiektem, któremu niewątpliwie przydałoby się malowanie, ale okoliczne uliczki posiadają swój wdzięk. Znajduje się przy nich wiele sklepów nastawionych na turystów przy- jeżdżających na jednodniowe zakupy. Największym zainteresowaniem cieszą się koronki, obuwie, biżuteria, ceramika oraz wyroby wiklinowe. Najładniejszą częścią miasta są nadrzeczne ogrody z kawiarenkami na świeżym powietrzu. W okolicy przystani rybackiej działa wiele restauracji pod gołym niebem, w których można zjeść posiłek (np. sardynki z rusztu). Tutaj też, w rejonie Largo da Barca, biegną najstarsze uliczki Portimao - wąskie brukowane zaułki dawnej dzielnicy rybackiej. Do Portimao warto przyjechać w czasie, gdy odbywa się wielki jarmark (pierwszy poniedzia- 550 / ALGARVE PRAIA DA ROCHA / 551 lek każdego miesiąca). Atrakcją jest także pchli targ organizowany w pierwszą i trzecią niedzielę każdego miesiąca przy Ayenida Sao Joao de Deus. Informacje praktyczne Stacja kolejowa usytuowana jest w niezbyt dogodnym miejscu - na północnym krańcu miasta, ale na szczęście autobus miejski do centrum kursuje co 45 minut. Można także wynająć taksówkę (ok. 600 esc.) lub zdecydować się na 15-minutowy spacer. Autobusy (m.in. do i z Praia da Rocha) zatrzymują się bliżej centrum, przy ulicach w rejonie Largo do Diąue, niedaleko rzeki. Po 5 minutach drogi dochodzi się stamtąd przez nadrzeczne ogrody do nadbrzeża, ciągnącego się aż do mostu na drodze do Ferragudo. Poczta znajduje się na głównej Praca Manuel Tebceira Gomes. Biuro informacji turystycznej (codz. 9.30-19.00; n282419131) mieści się naprzeciwko stadionu piłkarskiego przy Av. Zeca Afonso, a prowadzi do niego ulica Pe da Cruz w południowo-zachodniej części miasta, z której po pewnym czasie należy skręcić w pierwszą przecznicę w lewo (zob. plan). Personel biura udziela informacji o noclegach w mieście. Tak na dobrą sprawę, nie ma się tu po co zatrzymywać, skoro całkiem niedaleko leżą dużo ładniejsze miejscowości, takie jak Silves czy Lagos. Jeżeli jednak wymaga tego konieczność, najlepiej wybrać Residencial O Patio przy Rua Dr Joao Yitorino Mealha 3 ("/fax 282424288; (r)) albo nowy Pensdo Aiabi przy Praca Manuel Teixeira Gomes 13 (o282460250, fax 282460250; (r)), największym placu nad rzeką. Innym godnym polecenia obiektem jest Residencial Roma przy Rua Judi-ce Fialho 34 (a/fax 282423821; (r)). Zgłodniały turysta może posilić się przy jednym z licznych nadbrzeżnych stoisk pod mostem. Wystarczy ok. 1000 esc., by zjeść pół tuzina wielkich, pieczonych na ruszcie i podwędzonych sardynek oraz frytki. Do popicia - pół butelki miejscowego wina. Po drugiej stronie ulicy, naprzeciwko stoisk z rybami, w pobliżu Largo da Bar-ca funkcjonuje kilka bezpretensjonalnych i naprawdę niedrogich tascas, jak na przykład Taverna do Mar. Przy tej samej ulicy wabią gości bardziej wyszukane restauracje rybne, np. Dona Barca. Przy Rua Judice Fialho 21 mieści się sympatyczna Bom Apetite Restauiant, w której podaje się dania kuchni portugalskiej, w tym wyśmienity arroz 'de mańsco. W Sateńa Sambal przy Rua Santa Isabel 14 (zimą zamkn. w nd.) za 2500 esc. wzwyż można zjeść smaczne danie kuchni indonezyjskiej i tajlandzkiej. Na drinka najlepiej wpaść do bardzo przyjemnego baru Casa Inglesa przy głównym placu nad rzeką. Spośród innych lokali gastronomicznych wyróżnia się on własną, sympatyczną atmosferą. Praia da Rocha___________________ PRAIA DA ROCHA, 5 minut autobusem na południe od Portimao, to jedna z najstarszych miejscowości turystycznych Algarve. Wystarczy chwila, by zrozumieć, dlaczego turystyka zaczęła rozwijać się właśnie tutaj. Plaża - rozległe pasmo złocistych piasków, nad którym wznoszą się urwiste klify - należy do najpiękniejszych na całym wybrzeżu. W pobliżu prezentuje swe mury Fortaleza da Santa Caterina, wzniesiona w 1691 r. w celu ochrony ujścia rzeki Arade. Obecnie w dawnej twierdzy mieści się kawiarnia-restauracja, z tarasu której rozpościera się wspaniały widok na plażę i ocean z jednej strony, a Ferragudo i rzekę z drugiej. Praia da Rocha ma w sobie więcej wdzięku niż wiele innych miejscowości wypoczynkowych Algarve, choć i tu nie brakuje wielopiętrowych hoteli, dyskotek i ośrodków sportowych, a nawet kasyna. Jako że jest to jedno z najstarszych nadmorskich kąpielisk, nie wygląda już jak plac budowy, co można zarzucić większości kurortów. Tu i ówdzie spomiędzy hotelowych /"\ Portimao ^ PRAIA DA ROCHA} AVENIOA TOMAS CABREIRA NOCLEGI 1 Hotel Jupiter 2 Hotel Da Rocha 3 Pensao Oceano 4 Solar Penguin 5 Hotel Bela Yista 6 Hotel Algarve 7 Hotel Oriental RESTAURACJE, BARY 1 DYSKOTEKI A Babylone B A Portugesa C Safari 0 la Dolce Vita E La Cabassa gmachów wyłania się bryła findesieclowej willi, nic więc dziwnego, że letnisko uważane jest za eleganckie i ekskluzywne. Większość ośrodków wczasowych znaleźć można w rejonie obejmującym zaledwie dwie przecznice. Do plaży schodzi się stromo z biegnącej wyżej głównej ulicy miasta Ayenida Tomas Cabreira. Prawie z każdego baru, restauracji czy tarasu hotelowego rozciąga się widok na plażę i morze. Choć miasteczko nie jest może typowo portugalskie (o czym świadczy i zabudowa, i menu większości restauracji), ma swój urok i z pewnością może się podobać. Przyjazd i informacja Praia da Rocha ma doskonałe połączenie autobusowe z Portimao - autobusy kursują co 15-30 minut (7.30-20.30). Przyjeżdżając z Portimao, wysiada się na przystanku przed Hotel da Rocha przy Ayenida Tomas Cabreira. Naprzeciwko hotelu znajduje się biuro informacji turystycznej (latem 9.30-23.00; zimą 9.30-19.00; u282419132). Stąd albo z przystanku przy Rua Eng. Jose de Bivar, na tyłach Hotel da Rocha, można wsiąść do autobusu powrotnego do Portimao (co 15-30 min do 23.30; bilet w jedną stronę 190 esc.). Jeśli ktoś planuje więcej kursów na trasie z i do Portimao, powinien kupić bilet 10-przejazdowy w kiosku w Portimao. Pozwala to zaoszczędzić ok. 50% kwoty, jaką trzeba by przeznaczyć na zwykłe bilety. Noclegi Ze znalezieniem noclegów nie powinno być problemów. Należy zapytać w biurze informacji turystycznej o kwatery prywatne albo udać się do któregoś z wymienionych pę^iiżej pensjonatów i (drogich) hoteli. Na klifie nad plażą wznosi się niezwykły So-larPenguin (o282424308; (r), od"poł. XI do pół. I zamkn.). Ten śliczny, choć nieco zapuszczony stary pensjonat^ usytuowany przy Rua Antonio Feu biegnącej tuż przy głównej ulicy miasta/ oferuje kilka pokoi z widokiem na morze i restaurację. Jest w nim naprawdę uroczof w staroświeckim holu wisi portret królowej Elżbiety, namalowany przez męża szacownej właścicielki obiektu. Inny niedrogi pensjonat - nieza-pewniający już ani takich rozrywek, ani widoków, ale za to prawie o połowę tańszy -to Pensdo Oceano przy Ayenida Tomas Cabreira (o282424309; (c)). Wszystkie hotele oferują ładne pokoje z widokami na plaże, basen kąpielowy i znaczne zniżki w okresie zimowym. Palmę pierwszeństwa wśród nich dzierży Hotel Ońental (s282413000, fax 282413413; (r)), przede wszystkim z uwagi na niezwykłe rozwiązania architektoniczne. Dominują ekstrawaganckie łuki, kopuły i ogrody w stylu arabskim. Przy głów- SILYES / 553 552 / ALGARVE nej ulicy mieści się luksusowy, pięciogwiazdkowy Hotel Algarve (B282415001, fax 282415199; (r)) z przylegającym doń kasynem oraz Hotel Jupiter (tr282415041, fax 282415319; (c)) i Hotel da Rocha ("282424081, fax 282415988; (c)). Obydwa oferują wygodne pokoje i komfortowe warunki, jakich zresztą należałoby się spodziewać za tę cenę. Najbardziej stylowym miejscem, w jakim można spędzić noc, jest jednak nadbrzeżny Hotel Bela Yista (ir282450480, fax 282415369; (r)), pseudoarabski dworek, wybudowany w 1903 przez zamożną rodzinę Magalhaes z przeznaczeniem na prezent ślubny. Wnętrze hotelu wyróżnia się wytwornym zestawieniem rzeźbionego drewna, witraży oraz żółtych, białych i niebieskich płytek azulejos. Gastronomia, bary i życie nocne Spośród wielu restauracji, kilka usytuowanych jest na plaży, więc można właściwie przesiedzieć nad morzem cały dzień. Safari to lokal w mieście, obok Solar Penguin. Roztacza się stamtąd widok na plażę. Należy się w nim spodziewać potraw głównie portugalskich, choć zdarzają się też dania inspirowane kuchnią angolską. Za dobry posiłek płaci się 3000-4000 esc., ale można najeść się również za znacznie niższą sumę. Sympatyczna restauracja-kawiarnia działa przy wspomnianym pensjonacie Penguin. Podaje się w niej dania przygotowywane na zamówienie oraz rozmaite przekąski. Przy głównej alei na trasie wiodącej do twierdzy otwarto restaurację La Dolce Vita, prowadzoną przez Włochów i specjalizującą się oczywiście we włoskiej kuchni. Warto tam wpaść przynajmniej na domowy makaron i pizzę. W spokojniejszej części miasta w pobliżu fortu znajduje się prowadzona przez Szwedów restauracja La Caba-ssa, której specjalnością jest - paradoksalnie - również kuchnia włoska a jednym z atutów - przytulne wnętrze. Za ok. 2500 esc. wzwyż można tu zjeść przepyszne, tradycyjne włoskie dania i napić się wina. Na drinka w bardziej "światowych" warunkach można się udać do baru w hotelu Bela Yista, który od 20.30 do 24.00 zaprasza również gości z zewnątrz. Żywsza atmosfera panuje w barze Farmers za hotelem Jupiter oraz kilku innych lokalach przy Avenida. Spośród nich warto polecić bar-dyskotekę On the Rocks, Tropicool dla szukających czegoś wykwintnie j szego oraz Shaker Bar, w którym tańsze trunki można zamawiać w godz. 16.00-20.00. W wymienionych miejscach, tętniących życiem za dnia i w nocy, bywa głośno, a klientela nie zawsze zachowuje się przyzwoicie. W kilku dziwacznych futurystycznych budynkach w sąsiedztwie Penguina mieści się dyskoteka o nazwie Katedral, a niezłe coctaile podaje się w Babylone, usytuowanym w podziemiach, przy przecznicy odchodzącej od głównej Avenida. Poszukującym czegoś spokojniejszego i mniej zatłoczonego można polecić lokal A Portuguesa, mający swoją siedzibę na zachodnim krańcu Avenida. Przy akompaniamencie łagodniejszej muzyki można tu spróbować niezłych dań kuchni portugalskiej. W każdy piątek odbywają się koncerty jazzowe. Ferragudo______________________ FERRAGUDO leży naprzeciwko Portimao, po drugiej stronie ujścia rzeki. Mimo sąsiedztwa ich charakter jest odmienny. Pomiędzy obiema miejscowościami kursują autobusy (co godz. 7.30-19.30). Ferragudo, leżące na stoku wzgórza, to nieco zapuszczona mieścinka z wąskimi zaułkami i maleńkimi domkami. Dopiero w ostatnich latach zaczęto tu myśleć o rozwoju turystyki. Miasteczko skupiło się wokół twierdzy stanowiącej kolejne, obok fortu z Praia da Rocha, ogniwo budowli obronnych. Forteca, wzniesiona w XVI w., miaia stać na straży bezpieczeństwa Portimao. W mieście działa kilka pensjonacików, można też znaleźć miejsce na jednej z nielicznych kwater prywatnych, o które trzeba pytać w miejscowych, tętniących życiem barach. Doskonała restauracja A Lanterna (w nd. zamkn.) znajduje się tuż za mostem, przy drodze z Portimao. Za tutejszy przysmak uchodzi wędzony miecznik. Plaża w Ferragudo usytuowana jest w odległości kilometra na południe od miasta. Działa na niej szkoła windsurfingu oraz kilka restauracji-barów. Rozległe pole kempingowe (B282461121) funkcjonuje tuż przy drodze, o 10 minut na południe od plaży. Alvor i Giuinta da Rocha_______________ Urok starego portu ALVOR, leżącego 6 km na zachód od Praia da Rocha, został w dużym stopniu zniszczony przez fale zalewających go turystów z pobliskich hoteli i kurortów. Nie ma dla nich wystarczająco dużo miejsca ani na wąskich uliczkach miasta, ani w rozlicznych barach i restauracjach, które starają się jak mogą, by sobie z turystycznym oblężeniem poradzić. Pozostałości po dawnym ujmującym charakterze miasteczka to bielone domki i zapierające dech w piersiach widoki na rozlewisko rzeki. Plaża jest w rzeczy samej ogromna, choć można jej zarzucić niezbyt ciekawe położenie. Zapewnia za to wytchnienie od wszechobecnych tłumów. Miejscowe biuro informacji turystycznej działa przy Rua Dr. Alfonso Costa 51 (codz.; latem 9.00-23.00; zimą 9.30-17.30; ra282457523). W sezonie turystycznym trudno o wolny pokój, tym, którym nie udało się go zdobyć, pozostaje kemping Campismo Dourado (n282459178) w pobliżu plaży. Nadbrzeżna kawiarnia o nazwie Rosamar oferuje smaczne, niewyszukane potrawy, głównie z ryb. Nieco dalej od plaży, przy Rua Infante D. Henriąue funkcjonuje godna polecenia restauracja Sao /odo. Nieco droższa jest Yagabondo przy Rua Frederico Mendes, atrakcyjna ze względu na trzypoziomowy taras. Rezerwat przyrody Quinta da Rocha zajmuje tereny na półwyspie pomiędzy ujściami rzek Alvor i Odiaxere, na północny zachód od rozległej plaży w Alvor. Krajobraz parku tworzą duże obszary z zagajnikami, słonymi błotami, piaszczystymi ławicami i mu-listymi równinami ciągnącymi się u ujścia rzek. Od czasu do czasu można też spotkać gaje cytrynowe i migdałowe. Nic więc dziwnego, że w tak sprzyjających warunkach naturalnych wysępuje wiele gatunków roślin i zwierząt, m.in. ptaków brodzących. Silves Przepięknie położone SILVES, 18 km na północny wschód od Portimao, było w wiekach średnich stolicą ziem należących do mauretańskich władców al-Gharb. Jest to jedno z niewielu godnych zwiedzenia miast prowincji Algarve, położonych w głębi lądu. Na szczególną uwagę zasługuje wspaniały zamek. Zbliżając się do miasta od strony zalesionych wzgórz, dostrzega się stopniowo kolejne fragmenty czerwonych murów miejskich. Pod'rządami Maurów Silves przeżywało złote lata, co potwierdzają teksty pochodzące z tamtych czasów, mówiące o "blasku i jasności" bijących spoza trzech ciemnych kręgów murów obronnych. Czas cywilizacyjnego rozkwitu dobiegł jednak kresu w 1189 r., kiedy to pod bramy miasta dotarł Sancho I, stojący na czele armii złożonej z krzyżowców i Portugalczyków - "rosłych i ohydnych" mieszkańców północy, wyrzuconych ze służby przy grobie św. Jakuba z Composteli za zachowanie urągające zasadom religii. Armia stanęła u wrót Silves pod koniec czerwca, 554 / ALGARVE W GŁĄB LĄDU, DO SERRA DE MONCHIOUE / 555 a 30 tyś. Maurów schroniło się w twierdzy. Przetrwali tam cale długie i gorące lato dzięki ogromnym zbiornikom z wodą i spichlerzom. We wrześniu zapasy wyczerpały się i oblężeni musieli przystąpić do negocjacji. Sancho gotów był doprowadzić do kompromisu, lecz krzyżowcom obiecano przy rekrutacji łupy i rabunki, więc ani im w głowie było przyjęcie rekompensat finansowych w zamian za zrzeczenie się korzyści ze splądrowania miasta. Sancho zagwarantował mieszkańcom nietykalność osobistą i majątkową, po czym otwarto bramy. Krzyżowcy brutalnie podeptali wszelkie ustalenia, złupili miasto bez litości, a następnie wymordowali ok. 6 tyś. Maurów. Po dwóch latach Silves znalazło się wprawdzie ponownie w rękach arabskich, ale nie zdołało już niestety podnieść się z upadku. W 1249 r. władzę w nim znów przejęli chrześcijanie. Miasto________________________ Twierdza Maurów (codz. VII-IX 9.00-20.00; X-V 9.00-17.00; 250 esc.) stanowi centralny punkt Silves, wyraźnie górując nad śródmieściem. Duże wrażenie robią dobrze zachowane mury, pojedyncze baszty, a także wymyślny system komunikacyjny. Wnętrze nieco rozczarowuje, gdyż poza ogromnymi zbiornikami na wodę, służącymi zresztą miastu do dziś, z dawnej twierdzy pozostało właściwie niewiele. Tereny objęte murami zagospodarowano, zakładając w nich nowoczesne ogrody. Warto wybrać się na spacer wzdłuż dawnych wzmocnień, gdyż jest to świetna okazja do spokojnego podziwiania przepięknych widoków na miasto i okoliczne wzniesienia. W lipcu w niektóre piątkowe i sobotnie wieczory odbywa się "tradycyjne święto", a w trzecim tygodniu tego miesiąca organizuje się doroczne święto piwa, podczas którego miasto tętni życiem. Se w Silves (katedra, codz. 8.30-18.30, w nd. do 13.00) stoi poniżej twierdzy na miejscu dawnego meczetu. Wyglądem przypomina nieco fortecę, co dla dawnych mieszkańców miasta było swego rodzaju prowokacją. Po obu jej stronach wznoszą się solidne gotyckie wieże. Wielkie trzęsienie ziemi, a także braki finansowe podczas renowacji sprawiły, że gmach stracił dużo z dawnej świetności. Poniżej katedry, przy Rua das Portas de Loule znajduje się interesujące miejskie Museu da Arąueologia (wt.-nd. 10.00-18.00; 300 esc.). Zgromadzone w nim eksponaty - miejscowe znaleziska archeologiczne prezentują historię Silves od zamierzchłych czasów po XVI w. Można tu zobaczyć m.in. arabski zbiornik na wodę, przy którym znajduje się studnia o głębokości 10 m. Prawdziwej przyjemności dostarcza spacer po Silves. Któregoś przedpołudnia warto wybrać się na tutejsze targowisko (pn.-sb. 8.00-13.00), funkcjonujące nad rzeką, w pobliżu wąskiego XIII-wiecznego mostu. Po mniej lub bardziej męczącym spacerze najlepiej usiąść w ogródku którejś z kawiarenek przy smacznym daniu z rusztu (zob. poniżej) i poobserwować, jak toczy się życie miasta. Informacje praktyczne Do Silves można dojechać pociągiem z Lagos lub Faro. Stacja kolejowa znajduje się 2 km za miastem. Do centrum ze stacji można się dostać miejskim autobusem, jednak jeśli nie jest się objuczonym bagażem, warto zdecydować się na spacer. Osoby przyjeżdżające autobusem wysiadają przy głównej drodze, na przedmieściu, obok targowiska nad rzeką. Biuro informacji turystycznej mieści się w centrum, przy Rua 25 de Abrił (latem pn. 9.30-12.30 i 14.00-19.00, wt. 9.30-13.30 i 15.00-19.00, śr. i nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.30, czw.-sb. 9.30-19.00; zimą śr.-pn. 9.30-17.30; s282442255). Spośród kwater prywatnych warto polecić prowadzone przez Isabel Marię da Silvę przy Rua Candido dos Reis 36 (s282442667; (r)). Pokoje są nieskazitelnie czyste, a na miejscu można korzystać z kuchni i niewielkiego tarasu. Na turystów czeka też kilka pensjonatów, m.in. komfortowy, stary Residencial Sousa przy Rua Samora Barros 17 (o282442502; @) i położony po drugiej stronie rzeki, bardzo przytulny Restaurante Residencial Ponte Romana (s282443275; (D). Niewiele ponad 5 km za miastem, przy drodze do Sao Bartolomeu de Messines znajduje się wiejska gospoda Quinta do Rio, Sitio Sao Estevao, Apartado 217 (s282445528, fax 282445528; (r)). Jest w niej kilka pokoi z wygodami, a na terenie gospodarstwa - ogród. W cenę noclegu wlicza się śniadanie, można sobie też zamówić obiady. Nieco bliżej miasta, przy tej samej drodze (za stacją Galp) w Vila Sodre (s282443441; (r)) można wynająć pokoje, a także skosztować tutejszych win i potraw. Spośród lokali gastronomicznych w mieście warto wyróżnić Restaurante Mańsqu-eira Rui przy Rua Comendador Yilarinho (wt. zamkn.), do której ściągają miejscowi i turyści. Jeżeli komuś uda się wcisnąć do środka (a warto!), powinien skosztować specjalności restauracji, czyli małży. Na drugim biegunie cenowym znajduje się O Mochiqueim Casa de Pasto, odznaczająca się również swoistym wdziękiem. Jest to najlepsza spośród kilku kawiarń oferujących dania z rusztu, nad rzeką naprzeciwko targowiska. Warto usiąść przy stoliku na zewnątrz i zamówić kurczaka piń-piń z frytkami, sałatką i winem za 1500 esc. Obok twierdzy otwarto Cafe Ingles, w której sprzedają pyszne domowe przekąski, lody i soki owocowe, a także pełne obiady. Przy kawiarni jest ogródek. W Cafe Rosa przy Praga do Municipio (zamkn. nd.) można napić się i zjeść coś słodkiego. W głąb lądu, do Serra de Monchigue Każdego dnia roboczego z Portimao wyjeżdża na północ 9 autobusów (w weekendy 5) do Monchiąue przez Caldas de Monchiąue (24 km, 90 min). Szosa prowadzi przez brzydkie przedmieścia Portimao, po czym przecina nadbrzeżną równinę, przy której pojawiają się ogromne sady z jabłoniami, gruszami, migdałowcami i drzewami cytrusowymi. W Porto de Lagos droga się rozwidla, szosa na wschód wiedzie do Silves, a południowa biegnie u podnóża Serra de Monchiąue. Jest to zielone zalesione pasmo górskie, porośnięte drzewami korkowymi, kasztanowcami i eukaliptusami. Stanowi naturalną północną granicę zachodniego Algarve. Okolice nadają się doskonale do uprawiania turystyki pieszej. Można też wsiąść na rower czy do samochodu i wybrać się przepiękną trasą w bardziej dziewicze rejony wybrzeża Algarye zachodniego. Caldas de Monchigue_________________ CALDAS DE MOPCCHIQUE, położone w dolinie i otoczone gęstymi lasami, zyskało rozgłos jako uzdrowisko już za czasów rzymskich. W 1495 r. przybył do tutejszych wód Jan II (widocznie nie bardzo poskutkowały, gdyż zmarł niedługo potem w Alvor), a w XIX w. miejscowość stała się ulubionym kurortem hiszpańskich warstw wyższych. W tamtych właśnie czasach wzniesiono kasyno, które stoi na rynku do dziś, z tym że obecnie mieści się w nim wspaniały ośrodek rzemiosła (latem codz. 9.30-18.00). Otaczają go śliczne XIX-wieczne domy o przyblakłych fasadach. Położenie Caldas de Monchiąue, podobnie jak wielu innych miejscowości w Portugalii, jest MONCHICIUE I OKOLICE / 557 556 / ALGARYE bardzo atrakcyjne. Spokój i ciszę zakłócają tylko autokary turystów, którzy wpadają na jeden dzień po to, by pospacerować po uroczych zakątkach i napić się kawy. Zdarza się, że autobusy czekają w kolejce na drodze wjazdowej do miasteczka. Nowoczesny szpital cieplicowy znajduje się poniżej rynku, na skraju wąwozu. Otaczają go bardzo ładne i starannie utrzymane ogrody. Jeszcze niżej dostrzec można brzydki budynek Oficina de Engarrafamento, w którym butelkuje się słynną wodę sprzedawaną w całym kraju. Idąc wzdłuż koryta potoku (za rynkiem, w górę od uzdrowiska), dociera się do ogromnych drzew eukaliptusowych. Przyjemnie usiąść w ich cieniu i urządzić sobie piknik. Warto zabrać ze sobą flaszeczkę miejscowej agu-ardente (wody ognistej). Napój ten sprzedawany jest w ośrodku rzemiosła. Nocleg za przystępną cenę oferuje Albetgańa do Lageado (czynne V-X; B282912616, fax 282911310; (r)), dysponująca basenem i ogrodem oraz znakomitą restauracją, w której można się najeść do syta za ok. 2500 esc. Godną polecenia jest także Alberga-ńa Yelha tuż przy głównym placu ("282910129, fax 282973920; (r)). W obydwu tych miejscach w cenę wliczone jest śniadanie. Na smaczny posiłek zaprasza restauracja 1692 usytuowana na placu. Lokal ma ustawione na zewnątrz stoliki, przy których również można zamówić drinka i popatrzeć na tętniące życiem miasteczko. W stylizowanym na mroczną jaskinię wnętrzu z lat 60. podaje się typowe dla Algarve potrawy. Na kieliszek trunku najlepiej wpaść do winiarni O Tasco, naprzeciwko Albeigańa Velha. Poza sezonem turystycznym większość z tych miejsc może być zamknięta. Nie wszystkie autobusy z Portimao przejeżdżają przez centrum Caldas. Niektóre zatrzymują się przy głównej szosie tuż za miastem, a potem wyruszają w dalszą drogę do Monchiąue. Trzeba również pamiętać, że latem codziennie kursuje autobus turystyczny z Albufeiry przez Silves. Istnieją również połączenia z Yilamoura, Quarte-ira i Faro. Monchigue i okolice__________________ MONCHIQUE leży o 6 km na północ od Caldas de Monchiąue i o 300 m wyżej. Jest to małe miasteczko, w którym w co drugi piątek każdego miesiąca odbywa się wielki targ rolny. Słynie z mebli, wędzonych szynek i ogromnej ilości pojazdów, które zmuszone są parkować w dwóch liniach na placu. Poza tym nie ma tu właściwie nic do oglądania, ale miasto "jako takie" tętni życiem, a wyprawa do niego jest atrakcją "samą w sobie". Spośród budynków największe wrażenie robi Igreja Matriz (kościół parafialny; pn.-sb. 10.00-17.30), do której trzeba iść z rynku pod górę wąską, brukowaną uliczką. Ozdobą kościoła jest manuelińska kruchta oraz wewnętrzna kaplica z fasadą z azu-lejos. Zabytkiem, któremu warto poświęcić więcej uwagi, są ruiny XVII-wiecznego klasztoru Nossa Senhora do Desterro. Do dzisiejszych czasów przetrwał tylko nagi i pozbawiony dachu szkielet tej dawnej franciszkańskiej budowli. Wprawdzie klasztor znajduje się w opłakanym stanie, ale z jego okolic roztacza się wspaniały widok na miasto. Poza tym wciąż można podziwiać doskonałe połączenie klasycznej renesansowej fasady z łukami sklepienia, wykazującymi wyraźne wpływy mauretańskie. Autobusy zatrzymują się przy dworcu na głównym placu w dolnej części miasta. Tutaj także mieści się biuro informacji turystycznej (wt.-sb. 10.00-16.30, nd. 9.30-12.00; B282911189). Zainteresowani noclegiem w mieście mogą skorzystać z ofert kilku pensjonatów. Najlepszym miejscem jest niezwykle przytulna Estrek de Monchique przy Rua do Poco Fundo 46 (o282913111; . SCHRONISKO MŁODZIEŻOWE Pousada de Juventude de Lagos, usytuowana przy Rua de Lanc.arote de Freitas 50 (•B282761970, fax 282769684, pousadalagos@yahoo.com). Nowoczesne schronisko młodzieżowe, w którym jest nawet kilka dwójek z prysznicem (śniadanie wliczone w cenę), ale miejsca trzeba rezerwować odpowiednio wcześniej. Za nocleg w kilkuosobowym pokoju płaci się 2000 esc. Cena obejmuje śniadanie i pościel. Na miejscu można skorzystać z In-ternetu (600 esc. za godz.) i wymienić walutę w kantorze. Dodatkowy atut to ładny dziedziniec. (r). POLA KEMPINGOWE W sezonie do obu pól można dojechać z dworca autobusem z napisem "D. Ana Porto de Mós". Na pole Imulagos kursuje specjalny bezpłatny autobus z dworca kolejowego (co godz. 8.00-22.30). Jeśli ktoś wybiera się na piechotę, powinien iść główną drogą do Sagres i przejść przez Stare Miasto. Po 10-15 minutach marszu dociera się z Forte Ponta da Bandeira do obu kempingów. Parque de Campismo Imulagos |n282760031, Lax 282760035). Większe z dwóch pól, bardzo rozległe, jest dobrze wyposażone, zapewnia dużo cienia i dostęp do wydzielonej plaży. Campismo da Trinidade ("282763893). Położone odrobinę bliżej miasta i plaży; znacznie bardziej zatłoczone niż Imulagos (ale o połowę tańsze). Miasto Lagos słynęło jako miejsce, gdzie znajdowała się ulubiona rezydencja Henryka Żeglarza, a także jako główny ośrodek handlu z Afryką. Do dziś można obejrzeć najmniej chlubny ślad tamtych dni - pierwsze w Europie targowisko niewolników, którego arkady przylegają do budynku dawnego Urzędu Celnego, usytuowanego przy Praga da Republica, niedaleko morza. Po drugiej stronie placu wznosi się Igreja de Santa Maria z dziwacznymi manuelińskimi oknami. Podobno właśnie tutaj młody Dom Seba-stiao zagrzewał do boju swe wojska przed wyprawą do Maroka w 1578 r. Król poległ w bitwie pod Alcacer-Quibir (obecnie Ksar el Kbir, pomiędzy Tangerem a Fezem) wraz z niemal całą portugalską szlachtą. Po tej katastrofie Portugalia została wchłonięta przez Hiszpanię na 60 lat, a Dom Sebastiao zyskał opinię niezwykle szlachetnego wodza, zagubionego pośród wojujących fanatyków. W centrum Lagos, przy Praca Gil Eanes stoi pomnik władcy, nowoczesna cudaczna rzeźba w kolorze różowym, fest dość śmieszna, przypomina bowiem kiczowate zabawki. Znaczny obszar Starego Miasta uległ zniszczeniu podczas trzęsienia ziemi w 1755 r. Jednym z nielicznych ocalałych gmachów jest oryginalna i piękna Igreja de Santo António. Jej wystrój pochodzi z ok. 1715 r. Wnętrze świątyni zdobią złocenia oraz rzeźby przedstawiające konsekwentnie jedną wizję - młodych aniołów w walce ze zwierzętami i rybami. Tuż obok mieści się Museu Municipal (Muzeum Miejskie; wt.-nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.00; 300 esc.), do którego warto wstąpić choćby po to, aby w pełni pojąć znaczenie słowa "eklektyczny". Obok mnóstwa neolitycznych toporów, skorup z naczyń, rzeźb i przykładów nieciekawej miejscowej sztuki religijnej stoją słoje ze zniekształconymi płodami zwierzęcymi, modele typowych dla Algarve kominów, są też wypchane zwierzęta, słomiane kapelusze, skamieniałości i więcierze do połowu homarów. To jeszcze nie wszystko, można bowiem również obejrzeć zamkniętą szafkę z powieściami, opisami podróży i dziejami Anglii, klucz do miasta (dosłownie), dokument nadania przywileju miejskiego z 1504 r. oraz zbiór muszkietów, mieczy i kuł armatnich. Warto wybrać się nyPraga da Republica i nadbrzeżną Avenida dos Descobrimen-tos, aby obejrzeć pozostałości po solidnych murach i fortyfikacjach miejskich. Należy do nich przysadzisty XVlI-wieczny obiekt - Forte Ponta da Bandeira (wt.-sb. 10.00-13.00 i 14.00-18.00, nd. 10.00-13.00; 300 esc.), strzegący wejścia do portu. Plaże Cypel na południe od Lagos okalają zwietrzałe urwiska, w cieniu których kryją się liczne miniaturowe zatoczki z niewielkimi plażami. Wszystkie leżą niedaleko od Sta- 562 / ALGARVE LAGOS / 563 rego Miasta, łatwo zatem dotrzeć do nich na piechotę. Pewnym utrudnieniem może być to, że ścieżki nad morze krzyżują się z tysiącem dróżek wiodących do hoteli i kempingów. Ich bliskość i liczba sprawiają, że na nadbrzeżnym piasku bywa naprawdę ciasno. Jeżeli komuś to przeszkadza, powinien wybrać mniej zatłoczoną plażę miejską za Forte Ponta da Bandeira. Do wspomnianych niewielkich plaż przy zatokach najłatwiej dotrzeć, idąc Aveni-da dos Descobrimentos pod górę (w stronę Sagres) i skręcając w lewo naprzeciwko remizy. Widać tam drogowskazy prowadzące do maleńkiej Praia do Pinhao. Jest to pierwsza z zatoczek, odległa o ok. 20 minut drogi od miasta. Po kolejnych 5 minutach dochodzi się do Ptaia de Dona Ana po drugiej stronie klifu. Jest to jedna z najbardziej uroczych plaż Algarye. Jej dodatkowym atutem jest restauracja AC-rante, udanie wkomponowana w urwisko. Nieco dalej znajduje się wciąż rozrastające się skupisko hoteli, a ścieżka wiedzie wzdłuż klifu i wybrzeża do Praia do Camilo (czasami zatłoczonej) i do cypla Ponta da Piedade, gdzie pośród palm wznosi się latarnia morska. To doskonały punkt do podziwiania zachodu słońca. Za cyplem linia brzegowa skręca znów na zachód. Można iść dalej ścieżkami biegnącymi skrajem klifu aż do plaży Porto do Mós odległej o kolejne 45 minut marszu. Nad plażą góruje bar-restauracja Campimar. Ścieżka prowadzi do Luz (zob. s. 565), oddalonego o kolejną godzinę drogi. Ten odcinek trasy jest niezwykle malowniczy, wiedzie bowiem wysoko nad falami morza aż do miejsca, w którym w oddali pojawia się obelisk górujący nad Luz. Stąd schodzi się w dół ku miastu. Na wschód od Lagos leży Meia Praia, szerokie pasmo piasku ciągnące się przez 4 km aż do delty rzek Odiaxer i Arao. Plaża cieszy się niezwykłą popularnością wśród młodych turystów pieszych, którzy przesiadują w Babia Beach Bar, by podziwiać zachód słońca lub w niedzielne wieczory posłuchać muzyki na żywo. Z Avenida dos Descobrimentos dojeżdża regularnie autobus. Przystanek końcowy znajduje się na skraju plaży. W sezonie pływa prom kursujący z Avenida dos Descobrimentos na drugą stronę rzeki, do miejsca, z którego do plaży jest już bardzo blisko. Gastronomia____________________ W centrum Lagos funkcjonuje mnóstwo restauracji, większość w okolicy Rua Afon-so d'Almeida i Rua 25 de Abril. U zbiegu Avenida dos Descobrimentos i Rua das Por-tas de Portugal znajduje się targowisko rybno-warzywne (pn.-sb. rano), a naprzeciwko niego - szereg dobrych restauracji specjalizujących się w daniach rybnych. Niemal wszędzie można spotkać podobne menu i ceny. Ponadto w Lagos działa kilka naprawdę ekskluzywnych restauracji, do których warto zajrzeć choćby raz. Alpendre, Rua António Barbosa Yiana 17. Jedna z najstarszych i najbardziej eleganckich restauracji w Algarve. Pyszne wędzone mieczniki i niezłe anoz de mamco. Warto tu przyjść przede wszystkim na crepes. Obiad kosztuje co najmniej 4000 esc. O Cantinho Algarvio, Rua Afonso d'Almeida 17. Cieszy się dużym wzięciem ze względu na bogaty wybór dań z Algarye i umiarkowane ceny. Posiłek kosztuje ok. 2500 esc. W nd. w porze obiadowej zamkn. Casa do Ze, Ayenida dos Descobrimentos. Na rogu przy targowisku. Obfite dania rybne po bardzo przystępnych cenach. W porze obiadowej bywa tu wielu mieszkańców Lagos. Kto chce zjeść szybko, może usiąść przy stoliku na zewnątrz. Zestaw dnia kosztuje 800-1000 esc. Casa Rosa, Rua do Ferrador 22. Ulubione miejsce niezamożnych turystów - za 600 esc. można tu zjeść sycący, choć niekoniecznie typowo portugalski posiłek. O Cavaleiro, Rua Garret 23. Restauracja otwarta niemalże przez całą dobę, w pobliżu Praga Luis Camóes. Warto usiąść przy jednym ze stolików na zewnątrz i posilić się przed wyruszeniem w dalszą drogę. Duży wybór niedrogich trunków, przekąsek, jest także pizza. O Degrau, Rua Soeira da Costa 46 (w282764716). Mury tego lokalu ozdobione są stronami księgi pamiątkowej, sławiącej podawane tu potrawy kuchni Algarye i nie tylko. Goście doceniają również wygodę oraz przytulną atmosferę restauracji. W jadłospisie figurują także dania wegetariańskie. Za posiłek trzeba zapłacić ok. 2500 esc. Aby uniknąć kolejek, częstych w sezonie turystycznym, należy dokonać rezerwacji. Dom Sebastiao, Rua 25 de Abril 20-22. Restauracja uważana za najlepszą w mieście. Stoliki na zewnątrz, tradycyjne wnętrze z brukowaną podłogą, smaczne owoce morza i przebogaty wybór przekąsek. Pełny posiłek kosztuje ok. 4000 esc., ale przy starannym dobieraniu dań można zjeść za mniejsze pieniądze. O Franguinho, Rua Luis de Azeyedo 25. Maleńka sala jadalna na piętrze. Na stołach królują pyszne kurczaki, głównie z rożna. Poza nimi podaje się tu zestawy dnia. Niedrogo - można zjeść za mniej niż 1500 esc. Galeao, Rua de Laranjeira 1. Choć usytuowana jest nieco na uboczu, cieszy się dużym powodzeniem u smakoszy, więc czasem trzeba czekać na stolik. Za niewielkie pieniądze można skosztować wszystkich typowych dań z Algarye, a także doskonałych steków. Posiłek kosztuje poniżej 3500 esc. Galeria-Restaurante Cachoa ("282782822). Kilka kilometrów za Lagos, dojazd drogą N125 do Sagres. Prześliczny lokal w stylu rustykalnym, z ogromnym tarasem i w otoczeniu starannie utrzymanych ogrodów. W jadłospisie dania kuchni portugalskiej, meksykańskiej, brazylijskiej i skandynawskiej. Nie brak też potraw wegetariańskich. Wszystko pyszne, a drinki przy tym niedrogie. Pełny posiłek wraz z winem będzie kosztować ok. 2500 esc. Przejazd taksówką z Lagos to wydatek rzędu 750 esc. w jedną stronę. We wt. i śr. w porze lunchu zamkn. Italia, Rua Garrett 26-28, w pobliżu Praga Luis Camóes. Jasna, wesoła restauracja prowadzona przez Włochów. Pizza jest pieczona w piecu opalanym drewnem. Włoskie wina, makarony i wiele innych dań. Za 2000 esc. można zjeść pizzę czy danie z makaronem, za potrawy z mięsa czy ryb trzeba zapłacić więcej. Lokal wart polecenia. A Lagosteira, Rua l de Maio 20. Elegancka restauracja wyłożona błękitnymi kafelkami. Dania w cenie od 1900 esc., smaczne zestawy dnia, miła obsługa. O Patinhos, Rua Luis de Azeyedo 10-12. Sympatyczna jadłodajnia przy bocznej uliczce. Skromnie, dania głównie regionalne. Większość potraw kosztuje poniżej 1000 esc., jest też tanie wino. Warto skosztować młodej kałamarnicy w sosie własnym. Zamkn. w nd. Bary i życie nocne W mieście nie brakuje barów, a niektóre z nich prowadzone są przez obcokrajowców, ^ zadomowionych tu na dobre. Są to przeważnie Irlandczycy i Brytyjczycy. Wielką poił pularnością w Lagos cieszą^ię cocktaile, podawane w dość dużych porcjach. Warto poszukać lokali oferujących promocję na zasadzie "dwa za jeden" lub "specjalne imprezy". Większość bar^fa jest czynna co najmniej do 2.00, niektóre nawet dłużej, jeśli tylko klienci dobrze się bawią. Caryejaria Abrigo, Rua Marąues de Pombal 2. Stoliki na zewnątrz stoją pod drzewami pomarańczowymi. W ciągu dnia można tu wpaść na piwo, coctail, przekąskę czy poważniejszy posiłek. Doggy Style, Rua Candido dos Reis 109. Sugestywna i odstraszająca nazwa gwarantuje, że wewnątrz tego znajdującego się w podziemiach baru nie będzie zbyt wielu zagranicznych turystów. Muzyka stanowi typową mieszankę rytmów portugalskich, brazylijskich i hiszpańskich, a Podawane tu drinki zaliczają się do najlepszych w całym Lagos. 564 / ALGARVE NA ZACHÓD DO SAGRES / 565 Eddie's Bar, Rua 25 de Abril 99. Mały sympatyczny bar, w którym tańsze piwo można zamówić od 17.00 do 21.00. Dobra muzyka, dostęp do Internetu (600 esc. za godz.). Lokal przyciąga głównie amatorów sportów wodnych, deskorolek i rowerów. Hideaway, Trav. l de Maio 9, boczna uliczka odchodząca od Praga Luis de Camóes. Tanie piwo, ponad 50 rodzajów coctaili, relaksująca muzyka i możliwość przekąszenia małego co nieco do 2.00 nad ranem. Joe's Garage, Rua l de Maio 78. Lokal dla wytrzymałych i o mocnych nerwach, pełen gości nieżalujących sobie napitków i tańczących w efekcie na stołach. Można tu zamówić pożywne danie za 500 esc. Często zabawa kończy się dopiero wtedy, gdy bar staje w płomieniach, a w ruch idą gaśnice pianowe. Lords Tavern, Rua António Crisogono Santos 56. Pub w stylu brytyjskim, naprzeciwko Hotel de Logos. Prawie codziennie odbywają się tu koncerty (głównie posępnie zawodzących solistów] lub transmisje telewizyjne z wielkich wydarzeń sportowych. Czynne przynajmniej do 2.00, dość często nawet do 4.00. Mullens, Rua Candido dos Reis 86. Najprzyjemniejszy spośród lokali czynnych do późna w nocy. W budynku przypominającym magazyn mieści się bar-restauracja. Można coś zjeść, napić się beczkowego vińho verde i posłuchać z taśmy jazzu czy muzyki soul. Czynne do 2.00. Phoenix, Rua 5 de Outubro 11. Jedyny klub nocny w Lagos. Na dwóch parkietach można potańczyć w rytm najnowszej muzyki. Otwarte do 4.00. Roskos, Rua Candido dos Reis 79. Irlandzki bar, położony nieco dalej za Mullens. W godz. 20.00-22.00 ceny alkoholu są niższe. Ponad 50 rodzajów mocnych cocktaili. Otwarty do 2.00. Stones, Rua 25 de Abril 101. Kilkupoziomowy bar, w którym chętnie przesiadują miejscowi przy dźwiękach głośnego rocka. Tańszy alkohol podaje się tu w godz. 17.00-22.00. Informator______________________ Autobusy Informacji o połączeniach można zasięgnąć na dworcu autobusowym (11282762944). Autobusy do Portimao odjeżdżają z Avenida dos Descobrimentos. Przy tej ulicy zatrzymuje się też większość autobusów kursujących na innych trasach. Banki, wymiana walut Banki usytuowane są w rejonie Praga Gil Eanes. Pieniądze wymieniają w niemal każdym biurze podróży, sklepie i domu handlowym. Biura podróży Sprzedażą biletów (w tym autobusowych) i organizacją wycieczek zajmuje się Clubalgarve, Rua Marreiros Netto 25 ("282762337) i Tourlagos, Rua Infante de Sagres 31 (n282767967). Lekarz Lekarz mówiący po angielsku, gabinet MediLagos n282760181. Wizyty płatne. Poczta Za ratuszem, przy Avenida dos Descobrimentos. Czynna pn.-pt. 8.30-18.00. Policja Rua General Alberto Sih/eira (n282762930). Rejsy statkiem Na wycieczkę wzdłuż wybrzeża można wybrać się na pokładzie jednego ze statków rybackich cumujących w rejonie Forte Ponta da Bandeira. Sporty wodne W Meia Praia (zob. wcześniej) działa szkoła windsurfingu. Kto lubi zjeżdżalnie, baseny i w ogóle pluskanie się w wodzie, powinien pojechać autobusem z dworca (o 9.00 lub 12.15] do parku rozrywki Slide & Splash. Park znajduje się przy trasie NI25 w Yale de Deus, Estómbar (dorośli 3000 esc., dzieci 1900 esc.; "282341685), l godz. od miasta. Dysponujący własnym pojazdem zapłacą za wstęp 2000 esc. (dzieci 1500 esc.). Szpital Rua do Castelo dos Governadores, obok kościoła Santa Maria (B282763034). Pogotowie ratunkowe s 112. Taksówki Postój znajduje się przed pocztą. Można też zadzwonić, przedsiębiorstwo Lagos Central Taxi s282762469 lub 282763587. Telefon Rozmowy zamiejscowe najlepiej załatwiać w oddziale Telecom obok poczty (latem pn.-pt. 8.30-22.00, sb. 9.00-13.00 i 17.00-24.00, nd. 18.00-22.00, zimą pn.-sb. 8.00-18.00]. Wypożyczalnie rowerów i motorowerów Eddie 's Bar, Rua 25 de Abril 99, organizuje wycieczki (rowerami górskimi) o różnym stopniu trudności: od "łatwizny" po "wyciskanie siódmych potów". (s282768329). Motocykl można wypożyczyć w Motor Ride, Rua fosę Afonso 23 (w282761720). Wypożyczalnie samochodów Auto Jardim, Rua Yitor da Costa Silva 18 ("282769486); Avis, Largo das Portas de Portugal 11 (o282763691); LuzCar-Sociedade, Largo das Portas de Portu-gal 10 (s282761016). Na zachód do Sagres Wybrzeże na zachód od Lagos aż do Vila do Bispo i Sagres, niegdyś najbardziej dziewicza część Algarye, przeżywa obecnie boom turystyczny. Poprowadzono tędy nową drogę szybkiego ruchu, po której auta mkną coraz szybciej i głośniej. Wzdłuż drogi błyskawicznie wyrastają kolejne wille. W miejscowościach na wybrzeżu, które niegdyś były maleńkimi osadami (Luz, Burgau czy Salerna), wciąż powstają nowe budynki. W przyszłości największe znaczenie może mieć wyróżniająca się wspaniałą plażą Sa-lema - wieś, której udało się w pewnym stopniu zachować charakter osady rybackiej. Latem często kursują autobusy z Lagos do Luz i Burgau. Uruchomiono też regularne połączenie z Salemą. Częstotliwość kursów spada zimą, ale wystarcza ich na tyle, żeby w ciągu jednego dnia pojechać do jednej z tych wiosek i z powrotem. Może się wtedy zdarzyć, że część trasy trzeba będzie pokonać pieszo, podchodząc do przystanku na drodze szybkiego ruchu. Warto rozważyć możliwość całodniowej wycieczki pieszej na trasie między wsiami. Dość łatwy szlak wiedzie z Burgau do Luz i Lagos. Luz 5 kilometrów na zachód od Lagos pojawia się wielkie skupisko domków i willi. Jest to kurort LUZ, który całkowicie pochłonął starą wioskę. Latem z ośrodków wypoczynkowych wysypują się tłumy wczasowiczów obejmujących we władanie piękną plażę. Okolica może się spodobać, pod warunkiem że komuś nie przeszkadza masa turystów i związana z tym komercjalizacja. Wille są niskie, roztaczają się z nich piękne widoki na morze. Dodatkowe atrakcje to wysadzana palmami promenada nad plażą i niezliczone bary-restauracje z tarasami. Niestety, jedzenie niemal wszędzie jest bardzo drogie (a przy tym na przeciętnym poziomie). Wyjątek stanowi Restaurante Fortaleza nad zachodnim skrajem plaży, naprzeciwko kościoła. Tam przynajmniej właściciele starają się, aby jakość potraw była adekwatna do ceny. Niemal co wieczór •j goście mogą posłuchać kapeli grającej portugalską muzykę ludową. Jeśli ktoś nie przyjechał do Luz specjalnie na zorganizowane wczasy, nie ma powodu, by rozglądać się wymieście za noclegiem. Można tu wprawdzie wynająć pokój, a biuro informacji turystycznej w Lagos z pewnością będzie w stanie wskazać adres wolnej kwatery prywatnej, ale lepiej zatrzymać się na dłużej w którejś z miejscowości położonych dalej na zachodzie. Będzie tam łatwiej o przyzwoity nocleg. Duży, luksusowy kemping o nazwie Valverde ("282789211, fax 282789213) znajduje się' w odległości 1,5 km od brzegu morza, w pobliżu drogi szybkiego ruchu. Posiada wszelkie wygody, ale nie jest specjalnie urokliwy. Szlak powrotny do Lagos ma swój początek na wschodnim krańcu plaży. Od Klubu Sportowego Algarye należy udać się drogą prywatną w górę, a następnie wdrapać 566 / ALGARVE SAGRES I CABO DE SAO YINCENTE / 567 się niezwykle stromą ścieżką na nadbrzeżne urwisko, gdzie stoi kamienny obelisk. Stąd prosty i niezbyt forsowny szlak prowadzi górskimi szczytami do Porto Mós, Pon-te da Piedade i Lagos |zob. s. 558). Burgau Około 5 km dalej leży BURGAU, kolejna miejscowość wypoczynkowa, która przeżyła ostatnio okres gwałtownego rozwoju. Można w niej jednak dostrzec jeszcze ślady przeszłości, dające pojęcie o życiu dawnej rybackiej wioski. Brukowana główna ulica, od której odchodzą zaułki i tarasy, zachowała urok i wdzięk. Biegnie przez całą wieś, opadając ku szerokiej piaszczystej plaży, nad którą górują zwietrzałe urwiska. Poza sezonem jest tu naprawdę ładnie - plaża pustoszeje, a w większości restauracji i sklepów okna są zasłonięte roletami. Idąc uliczką, słyszy się właściwie tylko echo własnych kroków. Latem Burgau staje się kurortem pełną gębą, dniem i nocą tętniącym życiem. Podobnie jak w przypadku Luz, kto nie przyjechał tu na zorganizowane wczasy, będzie miał kłopoty ze znalezieniem wolnego pokoju latem, choć drogowskazy i reklamy rozproszone po całej wiosce sugerują co innego. Jest tu mnóstwo barów i restauracji, spośród których najbardziej godnym polecenia wydaje się Beach Bar Buigau z przepięknym tarasem, usytuowany na samej plaży. Bar jest otwarty do 2.00 nad ranem. Wprawdzie podawane w nim posiłki nie są nadzwyczajne, ale za to na miejscu można wypożyczyć sprzęt do uprawiania sportów wodnych. Nie wszystkie autobusy z Lagos do Sagres zatrzymują się w samym Burgau. Wszystkie natomiast mijają zjazd z drogi szybkiego ruchu, skąd już tylko 2-kilome-trowy (25 min) spacer dzieli podróżnego od wsi. Droga do Burgau wiedzie przez wypalone słońcem pola uprawne. Salema W SALEMIE na razie nie widać jeszcze ubocznych skutków intensywnego rozwoju. Po przebyciu 20 km na zachód od Lagos trasą N125, dociera się do odnogi, przynoszącej nieco wytchnienia po widokach "pączkujących" ośrodków wypoczynkowych i willi, ciągnących się wzdłuż głównej szosy. Droga biegnie zakolami w dół, schodząc ku ślicznej dolinie, w której od czasu do czasu pojawiają się pola uprawne. Morze przybliża się coraz bardziej, aż wreszcie dociera się do parkingu dla autobusów znajdującego się tuż nad przystanią rybacką. Przy pochylni roi się od barwnych łódek, a rybacy uwijają się żwawo między przystanią a magazynem rybnym. W Salemie są oczywiście wille i ośrodki wczasowe, ale większość z nich skupia się za wsią, na odcinku biegnącym w górę doliny. Przy opadającej ku morzu głównej uliczce trudno zauważyć jakieś przykłady nowoczesnego budownictwa. Szereg białych domków jest przerywany od strony wschodniej wąskimi zaułkami prowadzącymi do skalistej plaży. Przepiękna plaża leży na zachodzie przy rozległej zatoce osłoniętej skałami. Zimą spienione morskie fale docierają w tym miejscu aż do skraju wsi. Większość miejsc noclegowych w Salemie oferują domy wczasowe. Jest w niej także dość duży i ładny hotel, Salema (a282695328, fax 282695329; (r); tylko III-X), usytuowany w pobliżu brukowanego placyku za plażą, przy Rua 28 Setembro. Tańsze pokoje oferuje A Marę (w282695165, fax 282695846, (D), biały dom na wzgórzu, odległy o kilka kroków od przystanku autobusowego przy drodze. W pokojach są łazienki, z okien roztaczają się widoki na morze, a na tarasach smażą się spragnieni słońca wczasowicze. Przenocować można także w pokojach prywatnych w starej części wsi. Wystarczy zapytać w barach, w sklepie czy na poczcie, albo po prostu przejść ulicą, rozglądając się za wywieszkami. Zwykle udaje się znaleźć kwaterę z tarasem i kuchnią. Ofertę noclegową Salemy uzupełnia pole kempingowe, Quinta dos Ca-rńgos (o282695201, fax 282695122), znajdujące się w odległości 1,5 km od wsi w kierunku głównej szosy. Mija się je, przejeżdżając autobusem. Do najlepszej restauracji - Mira-Mar prowadzi drogowskaz od głównej uliczki (czynne 9.00-24.00). Jest przy niej wznoszący się nad plażą taras. W karcie m.in. ryba z rusztu, a także dania mięsne. W Salemie działa jeszcze kilka innych lokali, wśród których wyróżnia się Atlantico usytuowane na plaży. Serwują w nim tanie potrawy, sardynki i inne typowe dania z lokalnego menu. Przy głównej ulicy znajduje się czynny do późna w nocy baiAtabua. Figueira i Raposeira We wsi FIGUEIRA przy drodze N125 (w miejscu, gdzie szosa zbliża się najbardziej do brzegu na trasie między Lagos i Sagres) znajduje się bardzo gościnny Bar Celeiio, tuż przy przystanku autobusowym. Do ślicznej Praia da Figueira (20-30 min marszu) prowadzi stąd dosyć rzadko uczęszczana ścieżka, której nielicznymi użytkownikami są biwakujący w pobliżu turyści. 5 km dalej na zachód leży wioska RAPOSEIRA, z której można dotrzeć drogą do kolejnych ładnych plaż. Wieś żyje w cieniu ruchliwej szosy poprowadzonej dokładnie przez centrum. Jest tu przyzwoita restauracja Artisanale przy głównej drodze, naprzeciwko sklepu z ceramiką. Drogę do plaży ("Ingrina") wskazuje znak umieszczony przy światłach na szosie. Trzeba zejść około kilometra drogą, a następnie skręcić na rozwidleniu w lewo, na szlak przechodzący przez Hortas do Tabual. Po mniej więcej 3 km dociera się do dwóch odludnych skalistych plaż, Praia do Zavial i Praia da Ingrina. Infrastruktura turystyczna jest na nich bardzo uboga, aczkolwiek przy Ingrinie działa pole kempingowe (a282639242) oddalone od morza o 600 m. Jest na nim bar-restauracja. Plaża Zavial jest rozległa i piaszczysta, a na obu jej krańcach piętrzą się skały. Również na niej działa kawiarnia-restauracja, (w sezonie codz. z wyj. śr.). Złote piaski Ingriny przemierzają często poszukiwacze muszelek; najlepsze pole do działania stwarzają dla nich rozlewiska wśród skał. Od głównej szosy nie dojeżdża tu żaden autobus. Droga z Raposeiry na zachód mija Vila do Bispo i odgałęzienie wiodące na wybrzeże zachodnie, a następnie dociera na równiny, na których leży Sagres. Sagres i Cabo de Sao Vincente_____ Dzikie, smagane wiatrem okolice miasta SAGRES i przylądka o tej samej nazwie by-•j ły uznawane przez Portugalczyków za odległą granicę oddzielającą świat średniowiecza od starożytności. To właśnie na tych cyplach książę Henryk Żeglarz postanowił założyć w XV w. swoją/siedzibę, a także szkołę żeglarstwa. Zebrali się wtedy najznakomitsi astronornowie, kartografowie i podróżnicy. W Sagres studiowali: Ferdynand Magellan, Pedro Al/ares Cabral, a także Yasco da Gama. Na plaży w Belixe, w połowie drogi między przylądkiem Sagres a Przylądkiem św. Wincentego, wodowano pierwsze karawele, które zrewolucjonizowały żeglarstwo za sprawą szerokich kadłubów, niewielkich zmiennych żagli i zwrotności. Każdego roku organizowano nowe wyprawy, których uczestnicy mieli dotrzeć choć trochę dalej niż poprzednicy. Ich zadaniem było także zdobycie informacji na temat zachodnich brzegów Afryki, które były dla żeglarzy wielką niewiadomą. Tak powstawał fundament przyszłego zamorskiego imperium Portugalii. 568 / ALGARVE SAGRES / 569 W 1460 r. Henryk Żeglarz zmarł, a głównym ośrodkiem badań mórz stała się Lizbona. O Sagres zapomniano. Na początku lat 80. XX w. do wioski z ledwie jedną uliczką zaczęli przybywać młodzi miłośnicy windsurfingu z Europy i Ameryki Północnej, których zafascynowały odludne plaże. Obecnie do Sagres o wiele łatwiej dotrzeć, dzięki nowej drodze szybkiego ruchu z Lagos. Nic więc dziwnego, że wybudowano wiele willi i domów wczasowych, które mogą wkrótce pochłonąć starą zabudowę. Sagres nadal jest bardzo urokliwe. Zimą, kiedy wieją silne wiatry, a wokół trudno dostrzec żywego ducha (szczególnie turysty), okolica staje się smutna i szara, ale właśnie wtedy odkrywa swój tajemniczy urok. Latem rozwijająca się wioska wygląda zupełnie inaczej. Ściągają do niej tłumy dość dziwacznych osobników, stanowiących swego rodzaju przekrój społeczny. Są wśród nich młodziutcy plażowicze, na których czekają coraz liczniejsze kwatery, restauracje i bary, ale przybywają też całe rodziny zamieszkujące w willach oraz wczasowicze wynajmujący pokoje w luksusowym hotelu. Sagres________________________ Wieś Sagres powstała w XIX w. na ruinach miasta Henryka, które zostało zniszczone podczas trzęsienia ziemi. Nie jest ciekawa ani pod względem architektonicznym, ani historycznym. Składa się na nią szereg domów ciągnących się od przystani rybackiej i Praia da Baleeira do Praga da Republica. Po drugiej stronie głównej drogi, zapewniającej turystom bezpośredni dostęp do przylądków, powstało właściwie zupełnie nowe miasto, złożone z białych willi i domów wczasowych. Z oddali widać, że wiele z nich jest jeszcze w budowie. Nad wsią i okolicą góruje Fortaleza Henryka Żeglarza (codz.: V-X 10.00-18.00; XI-IV 10.00-20.00; 300 esc.). W kierunku jej masywnej bryły wiedzie Rua da Fortaleza przecinająca rynek i półwysep. Wspaniały okrąg murów otaczał niegdyś cały cypel, wznosząc się wysoko nad powierzchnią Atlantyku. Wystarczyło spojrzeć na twierdzę, aby nabrać przekonania, że zapewnia ona właścicielowi bezpieczeństwo i spokój. Do dziś zachowała się tylko północna część murów. Do środka wchodzi się przez niesamowity tunel, z wnętrza którego można obejrzeć wielką kamienną Rosa dos Yentos (różę wiatrów), odkrytą pod kościołem w 1921 r. Niektórzy utrzymywali, że służyła samemu księciu Henrykowi. Nie zgadzają się z tą teorią historycy, którzy równie sceptycznie podchodzą do twierdzenia, że inne ocalałe budynki wchodziły niegdyś w skład książęcej rezydencji. Mimo to miejsce robi wrażenie choćby ze względu na lokalizację czy skromną odnowioną kaplicę Nossa Senhora da Graęa, która powstała na pewno nie później niż za czasów odkryć Henryka Żeglarza. Szkoda jednak, że rozwój wsi nie przyczynił się do upiększenia i poprawy stanu tego zabytku. W jednym z brzydkich betonowych budynków wzniesionych w obrębie murów mieści się wystawa starych map Portugalii i innych pamiątek żeglarskich. Okoliczne plaże Forteca niewątpliwie robi ważenie, ale większość czasu turyści spędzają na plażach, które są naprawdę wspaniałe. Do pięciu z nich można bez trudu dotrzeć ze wsi na piechotę. Trzy nieco bardziej osłonięte ciągną się na wschód od fortecy. Praia da Mareta leży poniżej placu, Praia da Baleeira obok przystani, a w odległości 5 minut spacerem z przystani dochodzi się do Praia do Martinhal - najdłuższej i najlepszej z plaż, zapewniającej doskonałe warunki do uprawiania windsurfingu. Plaże na zachód od fortecy są dłuższe i bardziej malownicze. Niezła jest ta, która leży najbliżej wsi. Nieco da- lej znajduje się piękna Praia de Belise, do której idzie się 2 km drogą z Sagres do Przylądka św. Wincentego. Zazwyczaj jest na niej bardzo mało plażowiczów. Woda w morzu jest zimna, a przy pływaniu należy zachować szczególną ostrożność z uwagi na bardzo silne prądy. Przed wyprawą na odleglejsze plaże trzeba się zaopatrzyć w napoje i prowiant, gdyż nie ma tam żadnych lokali czy nawet budek z jedzeniem. Żywność można kupić w supermarkecie we wsi, w którym sprzedają też pię-ciolitrowe butle wina - świetne na wieczorne imprezy. Informacje praktyczne________________ Autobusy z Lagos zatrzymują się przy głównej ulicy, tuż obok Prac,a da Republica, a następnie podjeżdżają pod przystań. Biuro informacji turystycznej (latem pn. 9.30-12.30 i 14.00-19.00, wt. 9.30-13.30 i 15.00-19.00, śr. i nd. 9.30-12.30 i 14.00-17.30, wt.-sb. 9.30-19.00; zima śr.-pn. 9.30-12.30 i 14.00-17.30; •^282763031) mieści się w budynku stojącym samotnie przy drodze wiodącej z Praga w kierunku przystani rybackiej. Od placu dzieli je kilkuminutowy spacer albo jeden przystanek autobusem. Przy Praga da Republica działa prywatne biuro informacji turystycznej Turinfo (codz. 10.00-19.00; u282620003, fax 282620004), w którym można załatwić wynajęcie pokoju i zapisać się na wycieczkę po okolicy jeepem czy statkiem. W biurze wypożyczają też rowery górskie (500 esc. za godz., 1200 esc. pół dnia, 1900 esc. cały dzień). Na rowerze można dojechać np. do przylądka czy na odległe plaże. Noclegi W Sagres i okolicy nie brakuje miejsc noclegowych. W sezonie wystarczy przejrzeć oferty. Wiele osób proponuje pokoje (od ok. 3500 esc. za dwójkę), na życzenie udostępniając kuchnię. Trudno wyróżniać jakiekolwiek kwatery, gdyż właściwie wszystkie zapewniają podobne warunki, zwłaszcza jeśli chodzi o ceny i lokalizację. Inna możliwość to nocleg w którymś z pensjonatów i hoteli. Podobnie jak w przypadku kwater prywatnych, również w nich poza sezonem ceny są znacznie niższe. Przy placu zlokalizowany jest Residencial Dom Henńąue (^282620000, fax 282620001; (r)). We wszystkich pokojach są łazienki, a w niektórych balkony z widokiem na morze. Hotel da Baleeira, z oknami które wychodzą na przystań rybacką (c282624212, fax 282624425; (Czy jest tu pensjonat?), Ha urna camioneta para... ? (Czy jest autobus do...?), Ha urn guarto? (Czy jest wolny pokój?). W sklepach i restauracjach stosuje się formę grzecznościową Jem...?" (Czy ma Pan/Pani...?) lub duria... (Chciałbym/Chciałabym...). Do podstawowych wyrażeń należą też Fala In-g/es? (Czy mówi Pan/Pani po angielsku?) oraz Nao compreendo (Nie rozumiem). SŁOWNICZEK WYRAŻEŃ PORTUGALSKICH TERMINY ARCHITEKTONICZNE, HISTORYCZNE l RELIGIJNE AFONSINO Nazwa odnosząca się do okresu panowania Alfonsa I Zdobywcy, pierwszego króla Portugalii. ANTA Prehistoryczny grobowiec megalityczny AZULEJOS Kwadratowe płytki wykonane z glinki i pokryte glazurą w kolorowe wzory; pochodzenia pótnocno-afrykańskiego. Pierwotnie używane były jako element dekoracyjny (zwłaszcza u podnóża drzwi wejściowych) w kościołach i domach mieszkalnych, jednak pod koniec XVI w. zaczęto tworzyć z nich całe mozaiki ścienne. Od końca XVII do potowy XVIII w., czyli w głównym okresie ich powstawania, kafle były malowane wyłącznie na niebiesko i biało. Ze sztuką i historią azulejos można się zapoznać w lizbońskim Museu Nacional do Azulejo. CAPELA Kaplica; Capela-Mor to prezbiterium lub ołtarz główny. CAPELA DOS OSSOS Kaplica z ossarium, kaplica kości. CTTANIA Prehistoryczna osada celtycka na szczycie wzgórza. CLAUSTRO krużganek, wirydarz. COIWENTO Klasztor. CÓRO Środkowa, często zamknięta część kościoła, zbudowana dla chóru. DOM, DONA Tytuły dworskie (pan, pani), używane zwykle w odniesieniu do królów i królowych. W mowie potocznej tytuły grzecznościowe, poprzedzają nazwisko osoby, do której zwraca się rozmówca. ERMIDA Odosobniona kaplica - niekoniecznie pustelnia. FORTALEZA Fortyfikacja, forteca. IGREJA Kościół - Jgreja^latriz to kościół para fialny. / INFANTA Księżna. INFANTE Książę. MANUELINO Późnogotycki, kwiecisty, inspirowany motywami morskimi architektoniczny styl zdobniczy, którego rozwój przypadł na lata panowania Manuela I (1495-1521). MOC/RABE Mozarabski (styl architektoniczny lub dekoracyjny). MOSTEIRO Klasztor lub po prostu stary kościół, gdyż działalność większości zakonów została zawieszona w latach 1834-1838. MUDEJAR Mauretański styl architektoniczny i de koracyjny. NOSSA SENHORA (N.S.) Matka Boska. RETABULO Ołtarz, zwykle ogromny, rzeźbiony i bogato zdobiony. SALA DO CAPfTULO Sala kapitularna. TORRE DE MENAGEM Wieża zamkowa (dawniej często więzienie). SŁOWA l TERMINY OGÓLNE ADEGA Piwnica z winami lub winiarnia, często służąca jako bar lub restauracja, w której wino serwuje się do kieliszków prosto z beczki. ALAMEDA Promenada. ALBELGARIA Wykwintna gospoda. ALBUFERA Laguna, zbiornik wodny. ALDFJA Wioska. ARTESANATO Sklep z wyrobami rękodzielniczymi BAIRRO Dzielnica lub część (miasta); Alto znaczy górny, Baixo - dolny. BADCA Centrum handlowe w Lizbonie. BARRAGEM Tama, zapora. CAMARA MUNIdPAL Ratusz. CAMPO Plac lub pole. CASA ABRIGO Schronisko w górach i w parkach narodowych, przeznaczone dla turystów i dla personelu, bezpłatne; wiejskie gospodarstwo do wynajęcia. CASA DE PASTO Tani i niewyszukany bar. CASTELO Zamek. CENTRO COMEROAL Centrum handlowe. CHAFARE Fontanna miejska. CHURRASdUERA (różna pisownia) Restauracja, w której podaje się potrawy z rusztu, głównie kurczaka. CIDADE Miasto. CORRHOS Poczta, w skrócie CTT. CRUZHRO Krzyż. DORMIDA Pokój w kwaterze prywatnej. ELECTRICO Tramwaj. ELEVADOR Winda lub kolejka linowa. ESPIGUHRO Silos zbożowy na palach, popularny na północy kraju. ESPLANADA Nabrzeżna promenada lub ogródek kawiarniany. ESTACAO Dworzec. 614 / KONTEKSTY -':v T ^HHHH MINISŁOWNICZEK PORTUGALSKO- POLSKI ffi^HH^HB PODSTAWOWE WYRAŻENIA PODRÓŻ 1 PRZEMIESZCZANIE SIĘ sim; nao tak; nie Para ir a... ? Jak można się dostać do..? olś; bom dia cześć; dzień dobry aesquerda, adireita na lewo, na prawo (do 12.00) sempre em frente prosto przed siebie boa tarde/noite dzień dobry (po 12.00), Onde e a estaęao Gdzie jest dworzec l dobry wieczór de camionetas? autobusowy? adeus; ate logo do widzenia; na razie a paragem de przystanek dla hoje; amanha dzisiaj; jutro autocarro para... autobusów jadących do... por favor/se faz proszę a estagao de dworzec kolejowy favor comboios j estabem w porządku/OK Donde parte o Skąd odjeżdża obrigado/a dziękuję autocarro para...? autobus do..? j onde; que gdzie; co f esfe o comboio Czy jest to pociąg j quando; porquS kiedy; dlaczego para Coimbra? do Coimbry? 'i como; quanto jak; ile A que horas parte? 0 której odjeżdża...? nao się nie wiem chega a...? przyjeżdża...? sabe...? czy Pan/Pani wie...? Qual ś estrada Która droga prowadzi j sabes... czy wiesz? para...? do...? pode...? czy mógłbyś...? Para onde vai? Dokąd Pan/Pani idzie (mu a) jedzie? (Jadę, idę do) desculpe; com przykro mi; przepraszam Esta bem, muito Świetnie, bardzo Kcenęa obrigado/a* dziękuję aqui;ali tutaj; tam Parę aqui, por favor Proszę się tu zatrzymać perto; ionge blisko; daleko bilhete (para) bilet (do) este/a; esse/a to/ta; tamto/tamta idą e volta bilet powrotny agora; mais tarde teraz; później ZAKWATEROWANIE 1 mais; menos więcej (bardziej); mniej Ha urna pensao Czy w pobliżu jest jakiś 1 grandę; pequeno duża,-y; mata,-y aqui perto? pensjonat? !| aberto; fechado otwarte; zamknięte Gueria um quarto Chciałbym wynająć 1 •! senhoras; homens panie; panowie pokój lavabo/ toaleta/łazienka E para urna noite Na jedną noc (tydzień) quatro de banho (semana) i banco; cambio bank; kantor wymiany E para urna pessoa Dla jednej osoby (dwóch 1 walut (duas pessoas). osób) correios poczta Posso ver? Czy mógłbym zobaczyć '•i (dois) selos (dwa) znaczki (pokój)? li Como se chama? Jak się Pan/Pani nazy- Estś bem, W porządku, biorę ii (chamo-me..,) wa? (nazywam się...) fico com e/e (ten pokój itd.) •1 Como se diz isto Jak się to mówi po duanto custa? Ile to kosztuje? 11 em portugues portugalsku? f caro, nao o quero Za drogo, rezygnuję 0 que 6 isso? Co to jest? Ile to Posso/podemos Czy mogę/możemy Ouanto ś? kosztuje? deńtar os sacos zostawić tu bagaże... * Kobieta mówi: obrigada, mężczyzna: obrigado. aquiate...? (dogodź.)? JĘZYK PORTUGALSKI / 615 Ha um quarto Czy jest jakiś tańszy (dezanove) mais barato? pokój? nove e meia da noite 21.30 Com duche Z prysznicem (vinte e urna e trinta) (quente/frio). (gorącym/zimnym) meio-dia e quinze 12.15 Pode-se acampar Czy można tu rozbić meia-noite 24.00 aqui? namiot? meia-noite e dez 0.10 Chave klucz LICZBY DNI 1 MIESIĄCE 1 um Domingo niedziela 2 dois segunda-feira poniedziałek 3 tres terga-feira wtorek 4 quatro guarta-feira środa 5 cinco quinta-feira czwartek ó seis sexta-feira piątek 7 setę sabado sobota 8 oito Janeiro styczeń 9 nove Fevereiro luty 10 dez Margo marzec 11 onze Abril kwiecień 12 dozę Maio maj 13 treze Junho czerwiec 14 catorze Julho lipiec 15 ąuinze Agosto sierpień 16 dezasseis Setembro wrzesień 17 dezassete Outubro październik 18 dezoilo Novembro listopad 19 dezanove Dezembro grudzień 20 vinte OKREŚLANIE CZASU 21 vinte e um que horas sao? która jest godzina? 30 trinta ś/sao... jest... 40 quarenta A que horas o której godzinie? 50 cinquenta 60 sessenta a/as... 0... meia-noite północ 70 setenta Ofl oitenta urna da manha 1.00 ou urna e dez (minutos) 1.10 lub 13.10 90 noventa urna e quinze (um guarto) urna e vinte 1.15 lub 13.15 lt20 lub 13.20 100 101 200 cem cento e um duzentos urna e meia / 1.30 lub 13.30 500 quinhentos Qtiinze para as duas 1.45 lub 13.45 1000 mil dez para as duas meio-dia 1.50 lub 13.50 12.00 2000 1000 000 dois mil urn milhao urna da tarde 13.00 setę da tarde 19.00 616 / KONTEKSTY ESTALAGEM Lokal podobny do albergaria, o nieco wyższym standardzie, z reguły w małych miasteczkach; dawniej zajazd, gospoda. ESTRADA Droga; droga główna to Estrada Nacio-nal (na mapach oznaczona jako EN). FARMAdA Apteka. FERA Targ, święto ludowe. FESTA Festiwal, karnawał, święto. FONTE Fontanna. FREGUESIA Gmina; Junta da Freguęsia to rada gminna. GRUTAS Jaskinie. HORARIO Rozktad jazdy. HOSPEDARIA (także: Casa de Hóspedes) Tani i niewyszukany pensjonat, często z łazienkami w korytarzu. ILHA Wyspa. JARDIM Ogród. LAGO Jezioro. LARGO Plac miejski. MERCADO Rynek. MIRADOURO Belweder lub taras (punkt) widokowy. PAgO Pałac lub rezydencja wiejska. PAgOS DO CONCELHO Ratusz. PALAao Pałac lub rezydencja wiejska; Palacio Real oznacza pałac królewski. PARAGEM Przystanek autobusowy lub tramwaj. PARO.UE Park. PAROUE DE CAMPISMO Kemping lub pole namiotowe. PAROUE NAdONAL/NATURAL Park Narodowy lub rezerwat przyrody. PASTELARIA Piekarnia, ciastkarnia. PELOURINHO Kamienny pręgierz, który można zobaczyć w prawie każdej wiosce na północy kraju. POgO Studnia. POMBAL Gołębnik. PONTE Most. POUSADA Luksusowy, państwowy hotel, mieszczący się niekiedy w dawnym zamku lub klasztorze. POUSADA DE JUVENTUDE Schronisko młodzieżowe PRAgA Plac. PRAgA DETOUROS Arena, na której odbywają się corridy. PRAIA Plaża. OUINTA Posiadłość wiejska lub rezydencja. RIA Wąska, otwarta laguna powstała w wyniku zablokowania ujścia rzeki przez pokłady piasku. RIBBRO Strumień. RIO Rzeka. ROMARIA Pielgrzymka. SE Katedra. SENHOR Mężczyzna, pan. SENHORA Kobieta, pani. SERRA Łańcuch górski. SOLAR Rezydencja (często: letnia rezydencja rodziny szlacheckiej). SOLARES DE PORTUGAL (dawniej "Turismo de Ha-bitagao"). Zrzeszenie organizacji oferujących zakwaterowanie w wyróżniających się budynkach, często posiadających wartość zabytkową lub niezwykłych pod względem architektonicznym (zob. s. 25). TASCA Skromny bar w mieście. TERMAS Źródło cieplicowe albo kompleks uzdrowiskowy. TOURADA korrida. VILA Niewielkie miasto. INDEKS A /:,-,,:";.:' Abragao 401 - . •-•fci, • Abrantes 185 Afife 318 H Agua de Madeiros 169 :, Albergaria das Cabras 241 Albufeira 541 l AlcacerdoSal 496 Alcobaga 162 Alcochete 193 Alcoutim 538 Aldeia do Meco 141 r.,-. Alenguer 192 ; ;: Alentejo 463 Afonso I Zdobywca, król Portugalii 47, 74, 283, 399, 452, 579 Afonso III, król Portugalii 579 Afonso VI, król Portugalii 124 Afonso VII, król Portugalii 399 Algarve 515 Almancil 540 Almeida 257 Almeirim 188 Almograve 511 . ; Almourol 184 ;, ,-y Alpedrinha 273 ;;, ..•. , Alpiarga 187 •;;;•. .<" Alte 546 f ;, •:••• Alter do Chao 492; .!,.••• Alvao 427 ,'?. ,. ,> Alvor 553 * Amarante 402 ' Arado, wodospady 344 ^ Arcos de Valdeve^ 336'' Areia Branca 150 / Armagao de Pera 547 Arnal 433 Arouca 239 Arraiolos 474 Arruda dos Vinhos 192 Aveiro 231 Azambuja 192 v • , Azenhaś dólyiar- 129 •;-, B - -•• ...;;.'.> Baixo Alentejo 495 Baleal 151 -i Balsemao 417 .,-,;•- Barcelos 304 Barril, plaża 533 ;, Batalha 169 ..;, Beckford, W. 126 :;; ,;:; Beira Baixa 275 ^^ Beja 497 -~, ,, Belmonte 265 G;"i:..t Belver 494 ;. ,-••. Bem, J. 604 ', ,- Beniowski, M. 602 •;•. -, Berlenga 153 Boca do Inferno, ,, skaty 119 " ; Boelhe 401 Borba 478 Braga 293 Braganga 444 Braganga, dynastia 582 Brayaes 335 Bugaco,las 218 Burgau 566 Cabeceiras de Basto 407 Cabo da Roca 130 Cabo de Sao Vicente 570 Cabral, P.A. 265 Cabril 350,407 CacelaVelha 534 ',-. Cacilhas 133 .:"...., Caetano, M. 585 •• v , , Calcedónia 345 Caldas da Rainha 156 Caldas de Manteigas 268 Caldas de Monchigue 555 Caldas do Geres 342 Caminha 320 Camóes, L. de 184,185 Campo do Geres 345 Campo Maior 486 Canigada 345 , ,.-, Caramulo 223 ,-" .:,,v-. Caramulo, góry 222 vni, j Carcavelos 116 "rr:;- : Carrazeda de Ansiaes,4^. Carrego 318 _^ ,it. is,, Cartaxo 191 :U ' \,.".{:-:-,..:-;, Carvigais 457 . . ; ,, . : Carvoeira 217 , -.. , .-•••• Carvoeiro 548 ;-. ,,. ., CasalNovo 215 .-.,.. - Cascais 118 .;,':. , Castelo 545 \ , . CasteloBom 259 Castelo Branco 275 ••. Castelo de Vide 493 ; Castelo Mendo 259 Castelo Novo 274 Castelo Rodrigo 412 Castro da Cola 503 Castro Laboreiro 346 Castro Marim 537 Castro Verde 503 Cavado 306 Celorico da Beira 249 Celorico de Basto 405 .,, Chamusca 187 ,-.•;.• Chaves 438 v. Chigueiro 215 -f) Citania de Briteiros 291 "•; Citania de Sanfis de Ferreira 399 Coimbra 199 Baixa 205 Biblioteca Joanina 206 Convento de Santa Clara-a--Yelha 208 Coiwento Santa Clara-a- Ermelo 432 Gouveia 263 -Nova 208 Ermida 350 .'•"•' Grandola 496 Igreja de Santa Gruz 207 Escoural 474 Grutas da Pena, jaskinie 174 Museu Machado Esmoriz 392 Grutas de Mira de Aire, de Castro 207 Esposende 309 jaskinie 174 Ogród botaniczny 207 Estói 525 Guarda 250 Palacio de Sub Ripas 205 Estómbar 548 Guimaraes 283 Park Portugal dos Estoril 117 Gulbenkian, C. 79 Pegueninos 208 Estremoz 475 Gwadiana, rzeka 537 Pargue de Santa Cruz 207 Evora 465 Patio das Escolas 205 Evora-Monte 475 H Sś Nova 207 Henryk Żeglarz 171,580 - SeYelha 205 F Velha Universidade 205 Fafe 290 I Colares 129 Fafiao 350 Idanha-a-Velha 277 Condeixa-a-Nova 213 Fao 310 Igreja Bom Jesus Confmbriga 212 Faro 518 do Monte 301 Consolagao 150 Fatima 175 Igreja de Sao Frutuoso 302 Constancia 184 Ferdynand, król Portugalii 170 Ilha da Armona 528 Cook, R 126 Fernandes, V. 245 ; Ilha da Culatra 528 Cordegaga 392 Ferragudo 552 IlhadeTavira 533 Corgo 427 Figueira 567 Ilha do Pessegueiro 507 ' ' Corgo, rzeka 433 Figueira da Foz 225 Ms de Castro 208 Cortigal 174 Figueira de Castelo Costa, A. 584 Rodrigo 412 J Costa da Caparica 134 Filip II, król Portugalii 581 Jan I, król Portugalii 580 • Costa Nova 236 Filip IV Piękny, król Jan V, król Portugalii 58? Costa Verde 308 Francji 181 . ; Jan Pawet II 604 Coura 320 Fisgas de Ermelo, Covelaes 351 wodospady 433 L Covilha 266 Flor da Rosa 491 Lagoa de Melides 506 " Covilha, P.de 266 , Fóia 557 ' • Lagoa de Santo Andre, Crato 490 Fortaleza da Insua, •• •• plaża 506 Cruz Alta, góra 125 wyspa 320 Lagoaga 457 CumedoSoito 217 FozdoArelho 158 Lagos 558 Franga 456 Lamas de Mouro 346 D Freixo de Espada a Cinta 459 LamasdeÓlo 433 Danielski, F. 604 Fundao 272 Lamego 413 Deu-la-deu Martins 325 Furadouro 238 Lapela 327 Dinis, król Portugalii 208 ' Leiria 165 Dionizy I, król Portugalii 580 G Lewicka, E. 603 Douro 355 Galapos, plaża 139 Lima 311,329 Gale 545 Lindoso 349 E Gama, G. da 600, 601 Linhares 262 Eanes, R. 587 Gama, V. da 84, 581 Livragao 401 Elvas 482 Gandarela 291 Lizbona 45 Elżbieta, św., królowa Gandra 401 Amoreiras 78 Portugalii 208 Gelfa 318 Ague-duto das Aguas Entre-Ambos-Os-Rios 348 Gimonde 453 * Livres 79 Ericeira 143 Golega 186 Basnica da Estrela 70 618 / INDEKS INDEKS / 619 Casa dos Bicos 73 Casa Museu Fernando Pessoa 71 Castelo de Sao Jorge 74 Cemiterio dos Ingleses 71 Centro Artistico Infantil 80 Centro Cultural de Belem 87 Centro de Arte Moderna 79,81 Convento do Carmo 69 Estufas 78 Feira da Ladra 76 Feira Internacional de Lisboa 90 Fundagao Calouste Gulbenkian 79 Igreja da Santa Luzia 73 Igreja de Santa Engracia 76 Igreja de Santo António 73 Igreja de Sao Domingos 66 Igreja de Sao Roque 69 Igreja de Sao Vicente de Fora 76 Igreja dos Martires 66 Jardim Botanico 70 Jardim da Agua 90 Jardim Garcia de Orta 90 Jardim Zoológico 82 Jules Verne Auditorium 90 katedra 73 Monumento dos Descobrimentos 87 Mosteiro dos Jerónimos 85 Museu de Arte Popular 87 Museu Argueológico do Carmo 70 Museu da Agua 77 Museu da Cidade 81 Museu da Ciścia 70 Museu da Marinha .86 "• Museu da Marioneta 75 Museu das Criangas 86^ Museu de Historia Natural 70 Museu de Sao Rogue 69 Museu do Chiado 66 Museu do Teatro 82 Museu doTraje 82 Museu dos Coches 87 .-." Museu Escola de Artes Decorativas 73 Museu Gulbenkian 80 Museu Militar 77 Museu Nacional de Arte Antiga 83 Museu Nacional do Azulejo 78 Museu Rafael Bordalo Pinheiro 82 Nucleo Argueológico 63 Oceanario de Lisboa 89 Olisipónia 74 Palacio da Ajuda 87 Palacio dos Margueses da Fronteira 82 Pargue das Nacóes 89 Pargue Eduardo VII 78 Pavilhao Atlantico 91 Pavilhao da Realidade Virtual 90 Pavilhao de Macau 90 Praga Sony 90 Teatro Nacional de Dona Maria II 65 Torre de Belśm 86 Torre Vasco da Gama 90 Lopes.T. 377 Lopez, G. 180 Lorvao 218 Loule 540 Lourengo Vincente, ••". arcybiskup 297 Lousa 214 Lousa, góry Serra da Lousa 215 ..' - Luso 221 Luz 565 --; ' M ":*^Y. Macedo de Cavaleiros $36- Mafalda, królowa •••'• Kastylii 239 - • • Mafra 131 =>.";- Manhouce 241 Manta Rota 534 •- > Manteigas 268 Manuel I Szczęśliwy, król Portuglii 50,171 Manuel II Nieszczęśliwy, król Portugalii 124,143 Marao 427 Marialva 256 Maria I, królowa •'' Portugalii 130 Marvao 493 Melgago 328 Menezes, D. de 190 Mertola 504 Miguel, król Portugalii 583 Minho 320 Miradouro do Geres 344 Miranda do Douro 453 Mirandela 434 Mogadouro 455 Moledo do Minho 319 " Mongao 325 ' •" Mondim de Basto 406 Monsanto 276 Monsaraz 481 Montalegre 443 Monte de Santa Luzia 313- Monte Farinha 407 Monte Gordo 535 Montemor-o-Velho 213 ;•'• Montesinho 456 - • J Moura 502 '' : " N Nazare 159 ' < O Óbidos 154 . - • Óbidos, J. de 155 ^ '••'•'•••^ Odemira 511 '''• >'• ""'• ~'< Oeiras 116 : ! Ofir 309 ,i;i '".'•• Olhao 526 '"> -•'• - Olhos de Agua 546? ••••• '•' Ólo 432 - ^- Osiecki, B. 604 -: ^ Ourem 178 -. -1: Outeiro 351,453 -•--;; Ovar 238 •••:-•• -- Pago de Sousa 399 Palmela 138 Panóias 428 "f Parada 349 < 620 / INDEKS INDEKS / 621 Paradela 351 Cais da Ribeira 369 Praia Grandę 130 Sao Bras de Alportel 525 Solar de Mateus 428 Viana do Alentejo 497 Paredes da Vitória 169 Calgada de Yandoma 369 Praia Verde 534 sa° Jacinto 236 Sortelha 270 Viana do Castelo 311 ; " Paredes do Rio 351 Casa do Infante 369 Pulo do Lobo 503 Sao Joao 116 Spinola, generał 586 Vidago 434 ~"i Pargue Nacional da Peneda- Casa-Museu de Teixeira Sao Joao de Tarouca 419 Vieira de Leiria 169 Gergs 338 Lopes 377 Q SaoJorge 173 T Vila Cha 393 Pargue Natural da Arrśbida, Casa-Museu Guerra Ouarteira 540 > SaoMamede 177 Tag 45 Vila do Bispo 571 ; park 138 Jungueiro 369 Oueluz 130 Sao Martinho do Porto 158 Talasnal 215 Vila do Conde 393 • Pargue Natural da Serra da Castelo do Queijo 373 Guiaios 230 Sao Pedro 116 Tancos 184 Vila FI6r 436 : Estrela 262 Cooperativa Arvore 368 Guinta da Rocha, rezerwat Sao Pedro de Muel 168 Tavira 529 Vila Franca de Xira 192 ; Pargue Natural do Alvao 432 Cordoaria 368 przyrody 553 Sao Pedro do Sul 225 Termas de Monfortinho 277 Vila Fresca de Azeitao 139 ' Pargue Natural do Douro Estacao de Sao Bento 368 Guinta do Lago 539 Sao Pedro Velho 241 Termas de Sao Pedro Vila Nova de Cerveira 321 Internacional 460 Fundacjo de Serralves 372 Guintanilha 449 Sao Rafael 545 do Sul 225 Vila Nova de Foz Cóa 410 ; Pargue Natural do Igreja da Misericórdia 370 Sendim 455 Termas de Sao Vincente 401 Vila Nova de Milfontes 508 J Montesinho 450 Igreja das Carmelitas 370 R Sernancelhe 255 Terroso 397 Vila Pouca de Aguiar 434 Pavia 474 Igreja de Cedofeita 372 Radziwiłł, J. 601 Serpa 501 Tibaes 302 Vila Praia de Ancora 319 : Pedras d'el Rei 533 Igreja de Santo Ildefonso 369 Radziwiłł, S. 601 ^ Serra da Arrśbida, góry 138 Tocha 230 Vila Real 427 Pedrógoa 169 Igreja de S§o Francisco 370 Raposeira 567 Serra da Estrela, rezerwat Tomar 178 Vila Real de Santo Penacova 217 Igreja do Carmo 370 Reguengos de Monsaraz 480 248, 259 Tondeli 223 António 535 • Penafiel 400 Katedra 368 Relvas,J. 187 Serra da Makata, Torrao 401 VilaViQosa 479 " Penamacor 272 Mercado Bolhao 367 Rezerwat przyrody dorzecza rezerwat 272 Torre 268 Vilamoura 541 •; Penameda 347 Mosteiro da Nossa Serra Tagu 193 Serra da Peneda 338 Torre de Moncorvo 458 VilarFormoso 259 Peneda 346 do Pilar 373 RioCaldo 345 Serra de Sintra 125 Torreira 237 Vilarinho das Furnas 345 ;{ Penedono 256 Museu do Carro Rio de Onor 450 Serra do Geres 338 TorresVedras 149 Vimioso 453 ; Penha 289 Electrico 372 RioMau 397 Serra do Marao 405 Trancoso 254 Vinhais 444 "• Penhas da Saude 268 Museu Militar do Porto 369 Romarigues, H. 407 Serra do Montesinho 450 Trembicki, T. 603 Viseu 244 '"; Peniche 151 Museu Romantico 371 Roriz 398 • ..• • Serras de Aire e Candeeiros, Tróia, półwysep 138 Vouga 224 • Peso 328 Muzeum Numizmatyczne 371 park narodowy 174 Tuy 324 Vouzeli 224 PesodaRśgua 408 Ogród botaniczny 370 S Sesimbra 139 Pessoa, f. 71 Palacio da Bolsa 370 Sabugal 270 Setubal 135 U W Pias 502 Planetarium 373 Sabugeiro 264 Silva, A. 588 Ucanha 419 Wellington, A. 149 Picota 557 Rotunda da Boavista 371 Sagres 567 ' ••?.-. Silves 553 ". Pitsudski, J. 603 Rua Formosa 367 Salazar, A. 585 j i Sines 506 V Z Pincaes 350 , Teatro Nacional Sao Salema 566 ; Sintra 121 Vagueira 236 Zacuto, A. 180 : Pinhal de Leiria 168 Joao 369 Salvaterra de Magos 188 \ J Soajo 348 Vale do Lobo 539 Zalęcki.G. 602 Pinhao 410 Vila Nova de Gaia 373 Salzedas 420 ! 1 Soares, M. 587 Valenga do Minho 322 Zatuski, J. 601 ' Pinhel 256 Porto C6vo 506 Sanguinho 217 Sobieski, J. 601 Varges 452 Zambujeira do Mar 511 i Pocinho 410 Porto de Mós 173 Santa Clara-a-Velha 558 [ Sobreiro 132 Venda Nova 352 Zamojski, M. 603 Pombal, markiz 582 Póvoa do Lanhoso 303 Santa Comba Dao 222 i Ponte da Barca 335 Póvoa do Varzim 395 Santa Luzia 533 L PontedeLima 331 Praia da Barra 236 Santa Maria da Feira 238 f Porches 546 Praia da Falesia 546 Santa Maria do Bouro 304 * Portalegre 487 Praia da Oura 546 Santarśm 188 f f Portela do Hornem 345 Praia da Rocha 550 Santiago do Cacem 505 ./ Portelo 449 Praia da Vieira 169 Santo Tirso 398 Portimao 548 Praia das Magas 129 Santuśrio do Sameiro 302 Portinho da Arrśbida 139 Praia de Alagoa 534 Sao Bartolomeu Porto 356 Praia de Mira 231 de Messines 546 . • Ateneu Comercial -.-,; Praia de Porto Novo 150 ; Sao Bartolomeu do Mar 311 do Porto 368 Praia de Santa Cruz 150 . Sao Bento da Porta Avenida dos Aliados 367 Praia do Guincho 121 Aberta 346 KSIĘGARNIE w których przewodniki Pascala można kupić przez cały rok Imiasto •••^••M nazwa ulica telefon mm^m^m Al "IOW Atena Rynek Zygmunta Augusta 26 •=•* [;i rlów Anna T. Kościuszki 23 44/6327691 '| Bi art Wiktoria Woj. Polskiego 12 li 3 .tok Akcent Rynek Kościuszki 17 85/7421933 "| 8 tok Mapy Boh. Monte Cassino 8 i B tok Rolnicza Liniarskiego 5 1 B tok Techniczna Lipowa i B .o-Biata E ..;:o-Biata Bielsko-Biata ,, Bogatynia Klimczok Sklep Podróżnika Stankiewicz Nova Cyniarska11 Wzgórze 9 3 Maja 9a Warszawska 30 33/8123648 33/8123174 75/ 773 25 87 ... Bydgoszcz Współczesna Gdańska 5 Bydgoszcz Matras Gdańska 17 Bydgoszcz Matras Stary Rynek 15/21 Bydgoszcz Bytom Matras KAMA Długa 22 Pl. Kościuszki 10 32/ 281 48 39 Bytom Bytów Matras Visa Trans Dolnośląska 25 Wojska Polskiego 16 59 / 822 20 05 Chetm Chodzież Lectura Gursz Lubelska 30 Rynek 1 67/ 282 02 94 Chorzów Chorzów Choszczno Matras Słowo Pegaz Wolności 25 Wolności 15 Wolności 17 32/241 5313 95/ 765 23 58 Cieszyn Matras Głęboka 15 Częstochowa Częstochowa Antykwariat Klubowa Al. NMP18 Dąbrowskiego 1 34/ 324 42 99 Człuchów Darłowo Elipsa Bryza Królewska 8 Powstańców Warszawy 46 Drawsko Duszniki Zdrój Elbląg Wiedza Miazek Qvo Vadis .,,,, 4 Marca 4 ;3ff;: Rynek 14 Sin Maja 35 74/ 866 92 49 55/ 232 57 91 Gdańsk Anna """ AI.Rzeczypospolitej 33 Gdańsk Gd"'-'- Anna Muza Spacerowa 48 Garncarska 33 58/301 1209 Gd Fantom Press Grobla 1/13 Gd Po schodkach Grunwaldzka 99/1 01 Gd Exlibris Świętojańska 38 58/ 621 68 08 Gd HOS-Klif Al. Zwycięstwa 256 (paw.38) Goyniu HDS-Gemini róg. Pl. Kościuszki/ Yli.. Waszyngtona 21 Gdynia v'iltj Notabene Al. Zwycięstwa 256 58/ 664 94 17 : ^•miasto nazwa ulica telefon ^^^^^•^^•^^^^^^^^^^M Gdynia ^^^^••PB^^^^^^^^^^^H Biaty Kruk ^^^^^^^^^•••••liMMi^^^HiHHMHiHiHHi 10 Lutego 11 ^^^^^^^^^^^^^^•••••••^^^^ Gdynia Fantom Press Świętojańska 1 Gdynia Morska Obr. Wybrzeża 11 Gliwice Matras Konstytucji 9 Gtogów Feniks Jedności Robotniczej 8a/2 76/ 835 41 66 '• Gtogów Fenix Stawna 4a 76/8354166 Gtogów Fenix Armii Krajowej 76/ 834 02 59 Gorzów Wielkopolski Daniel Chrobrego 9 95/ 720 37 58 Gorzów Wielkopolski Daniel Panorama Górczyńska 23 gorzów Wlkp. Gtowacka Hawelańska9/10 95/ 722 63 39 larosław Polonica Jana Pawła II 6 16/6212644 ielenia Góra HIT 1-go Maja 16 75/7522410 : katowice Górnośląska Wojewódzka 48 32/2564761 Katowice Matras W.Korfantego 2 Kielce Dom Książki Sienkiewicza 60 Kielce Glob-Tour Paderewskiego 32 41/ 368 37 07 Kielce Księgarz Sienkiewicza 30 41/ 344 45 37 Kołobrzeg Domowa Giełdowa 7d/10 94/ 354 79 39 Konin Legista Dworcowa 6 63/ 242 67 00 -; Koszalin Naukowa Rynek Staromiejski 2 Koszalin Pegaz Zwycięstwa 92 Kraków Camen Rynek Gt.34 Kraków Główna Naukowa Podwale 6 c.Sfif Kraków HDS-Zakopianka Zakopiańska 62 • • • ." ..i;-:1;1":'^?''1": Kraków Hetmańska Rynek Gt. 17 ,"•-.' ;':';';:;-:;;: .>."•" 1 Kraków Matras Rynek Główny 23 ((raków Muza Królewska 47 foaków Pod Globusem Długa 1 Kraków Skarbnica Centrum 01 Kraków Skarbnica Wiślana 3 Kr "v Sklep Podróżnika Jagielońska 6 Kr v Sklep Podróżnika Szujskiego 2 12/4218922 l , > • v Techniczna Podwale 4 : 12/4224809 | V Kranik Avalon . Kościuszki 2 Krosno Antykwariat Portiusa 4 13/4327777 Legionowo U Leszka Piłsudskiego 13 22/7745766 Legnica Adriana Rynek 33 76/ 852 26 28 Leszno Notka Rynek 19 65/5293264 : Lębork Parnas Staromiejska 1 Lublin BORT-PTTK Krakowskie Przedmieście 78 Lublin F/on? Krakowskie Przedmieście 62 81/5320106 1 Lublin Krótka 4 Łódź dź-M1 Brzezińska 27/31 /M1/ 42/ 679 60 89 Łódź j ,jna Piotrkowska 102a 42/6333930 00-168 Warszawa ul. Karmelicka 19 tel. 022/635 90 63, 636 93 99, 636 90 31 tel./fax 022/831 59 34, kom. 0601 32 54 14 http://www.opaltravel.com.pl e-mail: opal@opaltravel.com.pl e-mail: bmro@opaltravel.coffl.pl Na peumo marzyłeś uj dzieciństmie o Krainie z Tysiąca i Jednej Nocy, o spotkaniu z Indianami w amazońskiej dżungli, odkrymaniu tajemnic cyujilizacji Inkom, ujspięciu się na magiczną górę Uluru, mjechaniu na słoniu do miasta maharadży, oglądaniu tajemniczych tuulkanóiu, niedostępnych himalajskich szczytóu; i o uiielu innych rozpalających ujyobraźnię przygodach. Wycieczki objazdouie Spotkaj się z luielką przeszłością starych cytuilizacji, dniem codziennym ujspółczesnych mieszkańcom różnych zakątkom śmiata, pomnikami przyrijdy i cudami techniki, a także fascynującymi mieszkańcami śmiata ziuierząt na tuszystkich kontynentach Wypoczynek m egzotycznych zakątkach Odpocznij na najwspanialszych plażach m najdalszych zakątkach śmiata od tuysp Pacyfiku poprzez Filipiny, Tajlandię, Malezję, Goa, Sri Lankę, Zatokę Perską, plaże śródziemnomorskie, atlantyckie i Karałby, ale także poznauuanie miejscomych zujyczajóu), kuchni, zabytkom historii i fascynującej przyrody Turystyka niekonwencjonalna Przeżyj przygodę w pełnym tego słoma znaczeniu - trekking, rafting, bungy jumping, nurkomanie, sporty modne - dreszczyk emocji na krańcach śmiata Spełnimy Ttuoje marzenia!!! Wyjazdy typu incentive > Przeżyj mspólnie przygodę i zaprzyjaźni) się, aby fascynujące mspomnienia ubarmiały codzienną pracę i mobilizomaly do mspólnego działania Wyjazdy na zamóuoienie Zrealizuj mlasnę pomysły - pomożemy, podpomiemy, zorganizujemy myjazd indyrnidualny i grupoujy, mypramę przygodomą, mypoczynek rodzinny m bliższe i dalsze zakątki śmiata Bilety lotnicze Wszystkie kierunki i linie lotnicze śuiiata, specjalne taryfy, promocje, optymalna aranżacja tras i linii lotniczych, obsługa firm, rabaty dla stałych klientom, atrakcyjne połączenia po konkurencyjnych cenach. Bilety dostarczamy do klientom rn całym kraju!!! Zanim uiyruszjjsz uj śujiat zapoznaj się z naszą bogatą ofertą u; katalogu łub uj Internecie na stronach ii.iii]|^,j>pal|i;a\rel, • SKANDYNAWIA. ISLANDIA, PORTUGALIA. MALTA, CYPR, IRAN, EGIPT, IZRAEL, SYTilA. JORDANIA. LIBIA, JEMEN, MAROKO. KENIA. TANZANIA, MADAGASKAR, RPA, ! ZJMBA8WE, SRI LANKA. MALEOIWY INDIE, NEPAL PAKISTAN, TAJLANDIA, BIRMA, LAOS, KMBflBŻA. WIETNAM, LAOS, MALEZJA, SINGAPUR, CHINY, TYBET, FILIPINY. INDONEZJA. JAPONIA, AUSTRALIA, NOWA ZEWNOIA. WYSPY PACYFIKU, MEKSYK. SLiJZE. KOfiBURAS,''GWATEMALA, NIKARAGOA. KOSTARYKA, KUBA, USA PERJ EKWA20R, KOLUMBIA, WENEZUELA/BRAZYLIA, ARGENTYNA, ANTARKTYDA •••S' POTKANIE l.W.I •'•-!' K-'A;- t S ł V S O "