AGATA NAXON REFLEKSOTERAPIA droga do zdrowia dostępna dla każdego Książkę tę dedykuję mojemu mężowi Michaelowi z miłością i podziękowaniem za Jego wyrozumiałość i poparcie Agata Naxon Książkę tę napisałam z myślą o przeciętnym Czytelniku, który poszukuje dróg do polepszenia zdrowia i samopoczucia. Mam nadzieję, że będzie mógł używać tej książki w codziennym życiu. WSTĘP Witajcie w świecie refleksoterapii. Wchodzicie na drogę, która może mieć decydujący wpływ na Wasze życie, jak również i tych, z którymi będziecie w kontakcie. Zafascynowanie często ma źródło w reakcjach ludzi, którzy przeżywają silne pozytywne emocje podczas sesji refleksoterapii. Odkryjecie ciekawe I zdumie-wające prawdy o drugim człowieku, jego ciele, jak i o sobie samych. Książka jest zaadresowana do wszystkich, którzy chcieliby pomóc sobie i Innym w odzyskaniu dobrego samopoczucia I polepszeniu zdrowia. jest napisana i ilustrowana w ten sposób, że po dokładnym przeczytaniu możemy przystąpić do praktykowania. Zaczynając od ogólnych zasad, wchodzimy coraz bardziej w szczegóły, przy czym musimy pamiętać o doświadczeniu. Bardzo proszę, praktykujcie i wymieniajcie doświadczenia; to, czego się nauczyliście, I to, co sami odkrywacie. Starajcie się wykorzystywać refleksoterapię, gdziekolwiek możecie. Spotykamy dużo ludzi samotnych, zabieganych, zastraszonych, nie mających z kim wymienić dotyk czy swoje myśli. Osoby nie dotykane mają większą skłonność do chorób i depresji. Świadomość, że znajduje się ktoś, kto o nich dba, troszczy się, i że są zaakceptowani, spowoduje, iż zdecydują się na zabieg. Refleksoterapia to branie i dawanie. Podczas sesji często znajdujemy w sobie czy innych emocje, które do tej poty nie były nam znane. Uczucie piękna człowieka w ogóle I samego siebie. Liczymy się kochać, współczuć, dbać i akceptować, odkrywać nowe, nieznane ścieżki. Wiele osób stosuje autorefleksoterapię, szczególnie dłoni. Można to robić czekając w kolejce, oglądając telewizję, w pociągu. Wielu uczy się refleksoterapii, aby praktykować ją na swoich dzieciach, współmałżonkach, rodzicach, przyjaciołach, jest to wdzięczny sposób okazania serca i dbałości o innych. Niektórzy zapisują się na kursy dla zaawansowanych, aby zdobyć zawód. Osoby te współpracują później z lekarzami, karoprakterami w sporcie, w salonach piękności w pielęgniarstwie. Są też I tacy, którzy otwierają prywatne gabinety.  Bardzo ważne dla profesjonalnego refleksoterapeuty są umiejętność słuchania, cierpliwość i dyskrecja. Pamiętajcie, że osoby, które zdecydują się na sesję z Wami, bardzo często nie mają możliwości podzielenia się swoimi odczuciami l myślami z osobami, z którymi mają kontakt na co dzień. Mają swoje powody, prawdziwe lub nie, ale my nie Jesteśmy po to, aby ich osądzać czy dawać porady, lecz po to, aby ich wysłuchać i przez dotyk refleksoterapeuty uśmierzyć ból oraz negatywne nastawienie do życia, od którego sami nie potrafią się uwolnić. Chciałabym zwrócić uwagę, że żaden przyrząd do refleksoterapii nie zastąpi rąk, toteż używajcie swoich dłoni często, aby nabrać praktyki I nie zapomnieć tego, czegoście się nauczyli z tej książki. WItajcie w świecie refleksoteraplll Co to Jest refleksoterapia Nazwa refleksoterapia pochodzi od słowa refleks, opisującego specyficzny neurologiczny odruch naszego organizmu, który zawiera zespół składający się z refleksów i receptorów. Receptory te poprzez energię strefową połączone są ze specyficznymi organami, gruczołami i narządami ciała. Strefy energii przebiegają od stóp do głowy i dłoni. Specyficzny sposób, w jaki naciskamy na zespół refleksów-receptorów, nazywamy refleksowaniem. Refleksowanie uwalnia energię zablokowaną w stopach, dłoniach czy uszach. Kiedy energia zostaje odblokowana, część dała znajdująca się w danej strefie doświadcza ulgi redukcji napięcia oraz bólu. Refleksowanie powoduje odprężenie i pomaga zmniejszyć efekty stresu w organiźmie. Zdrowie jest uzależnione od zasobów energii życia, którą posiada dana osoba, i od jej przepływu przez organizm bez przeszkód i zablokowań. Wszystkie warunki sprzyjające uczuciom pozytywnym powiększają wymiar energii życia, natomiast sprzyjające uczuciom negatywnym, szczególnie nienawiści, zmniejszają ją. Energia życia przepływa w organiźmie przez strefy (w refleksoterapii) lub meridiany (w akupunkturze), jest ona pod kontrolą układu nerwowego centralnego (ośrodkowego) I grasicy. Każda strefa umożliwia przepływ energii do organów, jak również do odpowiednich mięśni i tkanek spokrewnionych z nimi; jednocześnie każda ze stref współpracuje z pozytywnym lub negatywnym stanem emocjonalnym, np. strefy przepływające przez wątrobę i tarczycę mają wpływ na euforię I dobre samopoczude, lub złe samopoczucie I depresję. Refleksoterapia wykorzystuje związki pomiędzy umysłem a dałem, które są podstawą mechanizmu homeostazy. Pomaga kontrolować przepływ energii w organiźmie oraz ma wpływ na psychiczne i fizyczne efekty spowodowane przez zmianę środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego. Powiązanie to daje nam klucz do zrozumienia chorób psychosomatycznych - chorób, których fizyczne objawy są spowodowane przyczynami psychicznymi. Każdy uraz (trauma) organizmu powoduje redukcję energii życia I przeszkadza przepływowi energii w odpowiedniej strefie, wywołując negatywny stan psychiczny, jednocześnie blokada ta powoduje nieefektywność funkcjonowania pewnych organów I współpracujących z nimi tkanek mięśniowych i jest fizjologicznym efektem danego stanu emocjonalnego. Następują zmiany w normalnym funkcjonowaniu muskułów, w poruszaniu się i odruchach. Efekt urazu (traumy) może być ujawniony przez badanie mięśni, jak również przez specyficzny, negatywny stan emocjonalny. A więc badając mięśnie danej osoby można postawić dokładną diagnozę jej stanu psychicznego w danym momencie, tworząc jego obraz z wiedzy o problemach zdrowotnych, które zachodziły w przeszłości i nadal mają wpływ na podświadomość. Badanie mięśni może ułatwić interpretację snu, w momencie kiedy dana osoba o tym śnie myśli. W odpowiedniej strefie można odnaleźć efekt takiego snu, ujawniając dokładny stan emocjonalny, który go odzwierciedla. Wszystkie aspekty psychopatologii w codziennym życiu, łącznie z symbolizacją, komunikacją, kreatywnością mogą być udostępnione I ujawnione przez strefy podczas zabiegu refleksoterapii. Refleksoterapia nie tylko pomaga w uzdrawianiu, ale również umożliwia pacjentowi wybór najstosowniejszej i najbardziej korzystnej dla niego metody leczenia. Może to być akupresura, akupunktura, refleksoterapia, medycyna tradycyjna lub konwencjo-nalna. Refleksoterapia przynosi pośrednie i bezpośrednie korzyści naszemu organizmowi. Początki refleksoterapii Nie wiemy dokładnie, jak dawno temu została odkryta refleksoterapia. Możemy się domyślać, że już w czasach starożytnych. Duża ilość płaskorzeźb wyrytych na skałach ukazuje zainteresowanie człowieka starożytnego stopami i dłońmi. Badałam takie płaskorzeźby przy archeologicznych wykopaliskach we włoskich Alpach. Byłam zafascynowana, kiedy stwierdziłam, że punkty zaznaczone na stopach kamiennych rzeźb są dokładnymi odpowiednikami niektórych miejsc receptorów używanych w refleksoterapii, np. splotu słonecznego, przysadki mózgowej, jelita grubego itp. Wewnątrz stóp na niektórych rysunkach były Wyżłobione postacie całego człowieka. W refleksoterapii przyjmu-jemy, że w stopach znajduje się mapa całego dała. A co chcieli nam przekazać ludzie z epoki żelaza, wykuwając postać człowieka w stopie? Inne tego typu płaskorzeźby znajdują się na ścianie grobowca wezyra Ankhahora (4330 lat p.n.e.) na cmentarzu Sakkara w Dol-nym Egipcie. Wykonanie ich przy pomocy kucia lub cięcia nie było łatwe, jest więc oczywiste, że stopy były wystarczająco ważne dla starożytnego człowieka, aby zwrócić uwagę przyszłym pokoleniom na Ich znaczenie. W roku 1994, będąc na badaniach terenowych w Laponii (północna część Finlandii, Norwegii i Rosji), w miejscach o stosunkowo małym zaludnieniu, stwierdziłam, że tamtejsi ludzie nadal korzystają z tradycyjnej i niekonwencjonalnej medycyny. Odnoszą się do niej z wielkim szacunkiem I respektem. Rozmawiając z ludźmi, którzy zostali wyleczeni z różnego rodzaju chorób i dolegliwości, bardzo chciałam poznać uzdrowiciela {noldi -w języku lapońskim). Poprzez różnego rodzaju kontakty udało ml się dotrzeć do pewnej uzdrowicielki. Przedstawiając się powiedziałam, że piszę książkę o refleksoterapii, która ma powiązania z medycyną tradycyjną, i chciałabym dowiedzieć się od niej, czy używa w swojej technice uzdrawiania stóp i dłoni. Na początku powiedziała mi, że osoba, która chce być przez nią wyleczona, musi absolutnie wierzyć w jej siłę i możliwości uzdrawiania, dlatego też, zanim dojdzie do pierwszej wizyty chorego, musi on przez pośrednika (trzecią osobę) zapewnić uzdrowicielkę, że wierzy w uleczenie i prosi, a nawet błaga o nie. jeżeli chory nie wierzy dostatecznie, że będzie wyleczony, uzdrowicielka go nie przyjmuje. Często, oprócz swoich specyficznych metod leczniczych (których nie zdradza nikomu), używa nóg i rąk podczas procesu leczenia niektórych chorób. Oto kilka przykładów, o których mi powiedziała, jeżeli chory ma bardzo wysoką temperaturę, należy stopy (szczególnie splot słoneczny) nacierać lodem tak długo, aby doprowadzić je do bardzo niskiej temperatury, następnie rozcierając szybkimi ruchami dłoni doprowadzić je do bardzo wysokiej temperatury, po czym szybko zawinąć w wysuszoną specjalną trawę (Lapończycy wkładają ją do butów przy ciężkich mrozach) I włożyć do ciepłych wełnianych skarpet. W ten sposób doprowadzamy organizm do normalnej temperatury. jeżeli chory czuje przenikliwy ból w piersiach, rozchodzący się w górę do głowy i w dół do nóg, upuszczamy krew z żył, znajdujących się na zewnętrznej stronie stopy przy kostce oraz na wewnętrznej stronie pomiędzy piętą a miejscem, gdzie zaczyna się wklęśnięcie stopy. Gdy bolą ramiona I barki, wtedy upuszczamy krew na zewnętrznej stronie dłoni pomiędzy wystającymi kostkami palców (te same miejsca refleksujemy w refleksoterapii przy podobnym bólu). Z badań i odkryć archeologicznych wiemy, że medycyna tradycyjna była stosowana w Laponii w czasach starożytnych  l przetrwała do dnia dzisiejszego. Jak widzimy, stopy i dłonie w medycynie niekonwencjonalnej były i są używane w metodach uzdrawiania ludzi. Rys. l. Egipskie wizerunki sugerują refleksoterapię wykonywaną na stopach i dłoniach.  Kto stosuje refleksoterapię Dużo osób stosuje refleksoterapię na sobie. Inni uczą się jej, aby zastosować ją na swoich mężach, dzieciach, rodzicach, przyjaciołach itp. jest to miły sposób okazywania uczucia i dbałości o innych. Niektórzy ludzie studiują refleksoterapię, aby zdobyć zawód, który mogą wykorzystać, współpracując z lekarzami, fizykoterapeutami, w ośrodkach sportowych, w salonach piękności, w zawodzie pielęgniarskim, jeszcze inni otwierają prywatne gabinety. Jak działa refleksoterapia jeżeli mamy zachwianą równowagę zdrowia w Jakiejś części dała, to końcówki nerwów w naszych stopach i dłoniach nie przekazują odpowiednich impulsów do reszty organizmu. Następuje napięcie pomiędzy końcówkami nerwów, które powoduje tworzenie się mikroskopijnych pęcherzyków zawierających toksyny. Przez odpowiedni nacisk kciukiem lub palcem na końcówki nerwów przerywamy pęcherzyki, które wydalają przez skórę nagromadzone toksyny. W ten sposób przywracamy równowagę. Jakie korzyści mamy z refleksoterapii Według sprawozdań terapeutów l Ich pacjentów, refleksoterapia przynosi następujące rezultaty: - usuwanie efektów stresu, - wyeliminowanie bólu, - polepszenie funkcjonowania organów l gruczołów, - polepszenie cyrkulacji krwi, - detoksykacja organizmu, - głębokie odprężenie. Miliony ludzi na świecie doświadczyły dobrodziejstw refleksoterapii, odkąd amerykański doktor medycyny, Willlam Fltzgerald, opublikował swoją książkę. Wy też możecie przeżyć takie doświadczenie, podobnie wasza rodzina i przyjaciele.  Teorie refleksoterapii Tak naprawdę nikt dokładnie nie potrafi wyjaśnić mechanizmu refleksoterapii, jest dużo różnych teorii. Po zapoznaniu się z nimi będziecie prawdopodobnie podzielać moje zdanie, że większość z nich w całości lub częściowo stanowi uzupełniające się części układanki na temat:, jak działa refleksoterapia. Prezentowane poniżej cztery teorie to te, o których najczęściej się mówi. Nie znaczy to, że są one wyczerpujące i jedyne. W refleksoterapii wciąż odkrywamy coś nowego. Teoria bezpośrednich receptorów (refleksów) jest to teoria, która mówi, że nasze nerwy biegną bezpośrednio od receptorów do odpowiednich części dała. jest ona obecnie odrzucana, ponieważ wiemy, iż nie ma takich bezpośrednio łączących nerwów. Teoria zachodnia Niektóre zachodnie książki medyczne utrzymują, że stopa posiada 12 000 zakończeń nerwowych. Nerwy biegną od stóp w górę nóg, łącząc się po drodze z innymi nerwami, jeżeli w jakiejś części naszego dała występuje brak równowagi, wtedy w odpowiednim punkcie stopy również występuje brak równowagi (przy nacisku tego miejsca odczuwamy ból). Brak równowagi dowolnej części dała powoduje, że energia elektrochemiczna przepływająca od stóp jest inna niż normalnie powinna być. Powoduje to zablokowanie akumulujących się zakończeń nerwowych w stopie, co z kolei przeszkadza przepływowi właściwej energii. Poprzez naciskanie danych punktów stopy rozpraszamy zablokowaną energię, pozwalając jej płynąć znowu normalnie i odpowiednio zaopatrywać powiązane z nimi punkty dała. Manipulacja ta często przywraca równowagę w punktach dała, które były zablokowane.  Teoria wschodnia Wschodnia teoria oparta jest na wierze w istnienie energii biegnącej wzdłuż linii zwanych meridianami (południkami), płynącej głównie od głowy do palców stóp, aczkolwiek niekoniecznie w linii prostej. Kiedy zablokowana energia uformuje się w stopie w odpowiednim meridianie, wtedy energia, która w nim płynie, zostaje gdzieś po drodze zatrzymana. Wówczas części dała umieszczone wzdłuż tego meridianu często mogą mieć obniżoną energię, co z kolei powoduje zaburzenie równowagi w organizmie. Na drodze manipulacji, którą stosujemy w refleksoterapii, usuwamy tę blokadę, przywracając właściwy przepływ energii i równowagę w punktach dała danego meridianu. Teoria stref Refleksoterapia, którą znamy dzisiaj, wywodzi się bezpośrednio z Teorii Stref, którą będziemy omawiać w tej książce. Na początku XX w. w Stanach Zjednoczonych dr medycyny Wllllam FItzgerald odkrył, że poprzez nacisk na jakąś część dała odczuwamy bolesną wrażliwość w innej części; np. naciskając na palec w stopie możemy odczuć wrażliwość w Jakimś punkcie głowy lub klatki piersiowej. W ten sposób doszło do sformułowania teorii stref. Zgodnie z nią jest 10 stref, z których każda biegnie równolegle od stóp w górę nóg, przez korpus, szyję I głowę. Strefy te łączą się w klatce piersiowej z analogicznymi strefami biegnącymi wzdłuż rąk do głowy, tak jak na rysunku. Wrażliwy, bolesny punkt w stopie w strefie l może świadczyć o zachwianiu równowagi przepływającej energii w którejś części dała w danej strefie. Z kolei zachwianiu równowagi w strefie l jakiejś części dała odpowiada wrażliwy, bolesny punkt w danej strefie w stopie. Metodę, którą dzisiaj nazywamy refleksoterapia, rozwinęła w latach 30. Eunice Ingham, pielęgniarka stosująca od dawna na swoich pacjentach metodę stref.  Sposób wykonywania refleksoterapii Refleksoterapia nie polega na nacieraniu stóp, tak jak przy masażu, czy uderzaniu kciukiem lub palcem w stopę. Stosuje się tu zmienny, przesuwający się nacisk, podobny do ruchu pełzającej larwy. Najbardziej popularną metodą jest umieszczenie kciuka na tej części stopy, którą będziemy refleksować. Przyciskając tkankę opuszkiem kciuka, stopniowo i płynnie posuwamy nacisk w kierunku czubka kciuka toczącym, pełzającym ruchem. Nie odrywając kciuka od stopy, powracamy do stawu palca, powtarzając ten sam ruch. Refleksujemy w kierunku wskazującym posuwanie się kciuka, tak jak na załączonym rysunku. Rys.5. Sposób refleksowania. Przy refleksowaniu punktów nacisk możemy stosować w różny sposób. Niektórzy refleksoterapeuci sugerują używanie najróżniejszych przyrządów, od grzebieni po spinacze do bielizny. Moim zdaniem stosowanie tego typu przyrządów należy najpierw wypróbować na sobie. Wiemy wtedy, jaki stopień nacisku powinniśmy zastosować. W przypadku wypróbowania ich na innej osobie nacisk może być niewłaściwy, ponieważ nie mamy takiego wyczucia jak przy użyciu kciuka lub palców. Zamiast pożądanego efektu możemy wywołać podrażnienie lub ból. Dlatego pierwsze miejsce powinniśmy dać przy tej czynności wyczuciu. Polecam więc w refleksowaniu używanie rąk, a szczególnie kciuka. Palcami i kciuklem można całkowicie zrefleksować wszystkie części stopy. Po pewnym okresie praktyki rozwijamy wyczucie dotyku I wyczuwamy zablokowaną energię oraz napięcie w stopach pacjenta. Przepływ energii jest lepiej przekazywany i akceptowany poprzez ręce niż narzędzia.  Uzdrawianie rękoma jest bardzo starą metodą znaną w starożytnym Egipcie, Grecji, Chinach i innych krajach, już wówczas wiedziano, że ludzkie organy są symfonią wibracji. Regulują one I przetwarzają energię zaczerpniętą ze słońca, ziemi i planet, aby dać naszemu ciału moc żyda. Limfa, krew i impulsy nerwowe mogą przepływać swobodnie w naszym ciele tylko przez niezablokowane kanały, jeżeli są zablokowane, zaczynamy chorować. Zanika wtedy harmonia między nami a prądami Matki Ziemi i Boga Słońca. Refleksoterapia i uzdrowienie przez przyłożenie rąk mają wspólną przyszłość. W obu przypadkach przez manipulację rękami czy przez nacisk możemy wyeliminować ból i przywrócić zdrowie w każdej części dała. Najbardziej fascynującym elementem refleksoterapii jest to, że możesz uzdrowić siebie samego i Innych przez użycie Twoich własnych rąk. Dlatego też zalecam używanie rąk i tylko rąk przy tym zabiegu. Najczęściej spotykane wrażliwe miejsca w stopach, dłoniach l uszach Podczas refleksowania jest bardzo ważne, aby wyczuć, wrażliwe punkty na stopach, dłoniach I uszach. Na pewno będziecie natrafiać na nie bardzo często. Wrażliwość ich wskazuje, że w tych miejscach powinniśmy refleksować dłużej i dokładniej. Kiedy natrafimy na bolesny punkt zatrzymujemy się, naciskamy go stopniowo i powoli i przez moment trzymamy na nim palec. Bardzo często usuwa to bolesność danego miejsca. W dalszym ciągu możemy refleksować pozostałą część stopy, dłoni czy ucha. Nowi refleksoterapeuci często popadają w przesadę I znalazłszy np. na stopie bolesne miejsce odpowiadające sercu są przekonani, że pacjentowi zagraża atak serca. Nie musi być to prawdą - nie powinniśmy się spieszyć ze stawianiem diagnozy; jest to czasem trudne nawet dla lekarzy. Możemy się pomylić I dlatego powinniśmy poważniej podejść do tego zagadnienia. W opisanym przypadku zachwianie równowagi przepływającej energii niekoniecznie musi zachodzić w sercu, jest również możliwość, że mamy do czynienia z zablokowaniem systemy. Limfatycznego, odłożeniem potasu, kwasu moczowego lub po prostu z nadwerężonym nerwem.  Zachwianie równowagi może wystąpić w każdej części dała, w każdym miejscu danej strefy czy meridianie odpowiadającym właściwemu receptorowi. Bolesne miejsca na stopach mogą wskazywać na obecne lub przeszłe urazy w receptorze, który odpowiada danej części dała. Czasami wrażliwość może uaktywnić się w receptorach, zanim objawy nierównowagi ujawnią się w odpowiednich częściach dała. Istotą rzeczy jest to, że wrażliwe punkty w stopach, które często odnajdujemy podczas stosowania refleksoterapii, mogą być wynikiem działania wielu czynników. Stymulacja receptorów będzie normalizować funkcję odpowiadających im organów itp.; soki trawienne będą lepiej produkowane i bardziej aktywne, wzmocniona cyrkulacja krwi podniesie witalność dała, co z kolei pomoże w sposób naturalny pokonać l wydalić odpadki i toksyny z naszego organizmu. Wrażliwe i bolesne miejsca w stopach, dłoniach czy uszach dają nam znać, że powinniśmy zwrócić uwagę na to, co dzieje się w organizmie i zainteresować się swoim zdrowiem. W tym wypadku problem zdrowotny powinniśmy rozpatrywać tylko z punktu widzenia refleksoterapii. Wyobraźmy sobie, że osoba cierpiąca na Jakąś chorobę zwraca się do lekarzy różnych specjalności. Każdy z nich rozpatrywać będzie jego zdrowie ze swojego punktu widzenia, chirurg z punktu widzenia chirurgii, psycholog z punktu widzenia psychologii, ortopeda z punktu widzenia ortopedii, a refleksoterapeuta z punktu widzenia refleksoterapii. Dla refleksoterapeuty wrażliwe i bolesne miejsca w stopach, dłoniach i uszach mogą oznaczać: Zewnętrzny uraz Miejsce bolesne mogło być uderzone, stłuczone, nadwerężone, ale pacjent już zapomniał, kiedy się to stało. Przykładem może być moja pacjentka, 75-letnia pani, która otwierając puszkę konserwową upuściła ją na stopę, a potem o tym zapomniała. Kiedy zapytałam ją podczas zabiegu, czy nie przytrafiło się jej coś podobnego, odpowiedziała: "O tak, kilka dni temu, ale już o tym zapomniałam". Anomalie wewnętrzne Przykładem może być odłożenie potasu lub narosły w stawach, które są niewidoczne na zewnątrz.  Zachwianie równowagi przepływające) energii w inne) części ciała W czasie mojej kilkuletniej praktyki stosowania refleksoterapii stało się dla mnie zrozumiałe, że jeżeli mamy zachwianą równowagę przepływającej energii w jakiejś części dała, np. w szyi, głowie, brzuchu, to znajdziemy bolesne i wrażliwe miejsca w odpowiednich receptorach (w stopach, dłoniach czy uszach) połączonych poprzez energię strefową z daną częścią dała. A więc biorąc pod uwagę zewnętrzne urazy I wewnętrzne anomalie, gdy natrafimy na bolesne miejsca podczas refleksowania, musimy rozważyć, następujące sytuacje: 1. W jakiejś części ciała mamy w danej chwili zachwianą równowagę przepływającej energii (np. w bolącej szyi). 2. Mamy zachwianą równowagę przepływające) energii w jakiejś części ciała, ale jeszcze nie wystąpiły ładne objawy, tzn. nie odczuwamy tam bólu; np. podczas zabiegu przeprowadzonego na Jednym z pacjentów napotkałam bolesność receptorów odpowiadających uszom. Na moje zapytanie, czy odczuwa jakiś ból w uszach, odpowiedział, że absolutnie nie. Po kilku dniach zadzwonił do mnie mówiąc, iż właśnie wrócił od lekarza, który stwierdził u niego zapalenie ucha. 3. Jakaś przyczyna spowodowała zachwianie przepływające) energii w przeszłości l nie została odblokowana. Podczas zabiegu na pewnym lekarzu medycyny, deszącym się świetnym zdrowiem, napotkałam bolesne miejsca receptorów odpowiadających okolicy szyi. Na pytanie, czy czuje ból w tym miejscu, odpowiedział, że nie, czuje się bardzo dobrze, a refleksoterapię stosuje profilaktycznie i dla odprężenia. Po jakimś czasie rozmowy zaczął opowiadać, iż 10 lat temu miał wypadek samochodowy, nie odniósł żadnych poważnych obrażeń, ale miał sztywny kark i musiał nosić przez kilka tygodni specjalny kołnierz. Dla mnie było oczywiste, że w odpowiadającym receptorze szyi znalazłam bolesne miejsca. Szyja została dawno wyleczona, ale kanały przepływającej energii nie zostały odblokowane, i to było powodem bolesnego miejsca w stopie.  A oto najczęściej spotykane wrażliwe miejsca: Stopy - wewnętrzna część dużego palca przy zaczynającym się pierwszym przegubie, - w trzeciej strefie, tam gdzie refleksujemy oczy, - wyżłobienie spodniej części stopy (splot słoneczny), - w piątej strefie, tam gdzie łączą się poduszki śródstopia z wyżłobieniem stopy, - receptory odpowiadające szyi, dolnej części krzyża, nerkom oraz narządom płciowym, - zewnętrzna część stopy w piątej strefie w pobliżu ścięgna Achillesa. Dłonie - pośrodku dłoni (splot słoneczny), - pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym (tkanka łączna). Uszy - pod płatkiem ucha, tam gdzie ucho łączy się z głową. Przestroga przed diagnozowaniem, przepisywaniem l zalecaniem lekarstw Bardzo proszę, nie angażujcie się w wydawanie diagnozy, przepisywanie czy zalecanie lekarstw, chyba że jesteście lekarzami. Wielu refleksoterapeutów nie ma do tego żadnych uprawnień, odpowiedniego treningu czy doświadczenia. Ludzie chorzy korzystający z sesji refleksoterapii zadają wiele pytań i to, co usłyszą, przyjmują za medyczną prawdę. Możemy uczynić niechcący krzywdę komuś, kto będąc w depresji szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego czuje się źle. Opierając się na naszych radach, mogą podjąć decyzję, która przyniesie im szkodę. Pracując np. tylko na stopach, mamy jedynie częściowy obraz tego, co dzieje się w organizmie, dlatego też nie należy stawiać diagnozy l zalecać lekarstw. Refleksoterapia nie ma na celu zastąpienia medycyny, jest to terapia pomagająca chorej osobie uzdrowić samą siebie.  OGÓLNE WIADOMOŚCI NA TEMAT ANATOMII I FIZJOLOGII CZŁOWIEKA Nikt nie oczekuje od refleksoterapeutów, aby byli anatomami, ale pewien zakres wiedzy na temat anatomii i fizjologii człowieka, każdy refleksoterapeuta powinien posiadać. Pomoże mu to zrozumieć, jakie jest powiązanie pomiędzy poszczególnymi układami, narządami, mózgiem ludzkim a naszymi stopami, rękoma I uszami. Na załączonych ilustracjach znajdziecie na stopach, dłoniach czy uszach odpowiedniki receptorów danych narządów, układów czy mózgu. Dla refleksoterapeutów koniecznym jest zrozumienie, jak organizm ludzki działa, aby odpowiednio zadbać o pacjenta. Organizm składa się z komórek, tkanek, narządów I układów dała. Zawiera 1/4 materii stałej i 3/4 materii płynnej. Rozwija się z dwóch pojedynczych komórek, które łącząc się z sobą tworzą zygotę. Zygota w drodze specjalnych podziałów komórkowych przekształca się w wielokomórkowy zarodek, który następnie w wyniku skomplikowanych przemian tworzy grupy komórek, te z kolei stają się tkankami, następnie narządami tworzącymi kilka układów. Układy zaś składają się na cały organizm. Komórka Komórka jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną każdego żywego organizmu, różniącą się od Innych rozmiarem, kształtem, budową i funkcją. Wypełniona jest półpłynną, galaretowatą substancją, zwaną cytoplazmą, w skład której wchodzi woda (60-90%), związki organiczne (białka, tłuszcze, węglowodany) oraz związki nieorganiczne. Związki te potrzebne są do rozwoju, podziału i odnowy komórki. W cytoplazmie znajdują się inne składniki komórki, zwane organellaml komórkowymi. Do najważniejszych z nich należą: jądro komórkowe z jąderkaml, mitochondria, rybosomy. Na zewnątrz komórki znajduje się białkowo-lipdowa błona komórkowa o specjalnych właściwościach. Błona ta działa wybiórczo, wskutek czego do wnętrza komórki dostają się tylko substancje niezbędne do przemiany materii.  błona komórkowa centrosom cytoplazma błona jądrowa jądro jąderka mitochondria podział komórki mitoza Rys.6. Budowa i podział komórki. 30  Jądro komórkowe Znajduje się zwykle w centrum komórki, oddzielone jest od cytoplazmy błoną jądrową, ale dzięki licznym otworom w tej błonie nie traci z nią kontaktu. Głównym składnikiem jądra jest DNA (kwas dezoksyrybonukleinowy), który zawiera informację o cechach danego organizmu. Na terenie jądra znajdują się twory zwane jąderkami, które odgrywają istotną rolę w syntezie związku budującego rybosomy. Rybosomy To organelle, których główną funkcją jest synteza białek. Mitochondria To centra energetyczne w komórce. Przebiegają w nich ostatnie etapy procesów oddychania komórkowego, w czasie którego złożone związki organiczne przy udziale tlenu utleniane są do dwutlenku węgla. W wyniku tego procesu wytwarza się energia potrzebna do żyda organizmu. Mitoza jest to bezpośredni i bardzo skomplikowany proces podziału komórki, w wyniku którego powstają komórki potomne, podobne zupełnie do komórki macierzystej. Za przekazywanie cech komórkom potomnym odpowiedzialne jest jądro, dlatego też podział musi odbywać się w taki sposób, aby jądra komórek potomnych miały dokładnie taką samą zawartość jak jądro komórki macierzystej. Najpierw następuje podział jądra, który poprzedzają różne zmiany w jego strukturze, a następnie zachodzi podział cytoplazmy. jak długo komórki otrzymują odpowiednie pożywienie, tlen i wodę, oraz mają zapewnioną odpowiednią temperaturę i możliwość wydalania niepotrzebnych substancji, tak długo kontynuują rozwój I podział, jeżeli wymogi te nie będą zaspokojone, rozwój I Ich podział zastaną powstrzymane. Metabolizm (przemiana materii) jest to zespół procesów zachodzącydl w żywym organizmie podczas odżywiania i zaopatrywania komórek w energię potrzebną Im do różnych czynności źyciowych. Dzieli się na: 31  anabolizm - budowanie tkanek komórkowych, dzięki przyswajaniu substancji pokarmowych; następuje pobieranie energii; katabolizm - rozkładanie substancji wchodzących w skład tkanek, wydalanie substancji powstałych w procesie tego rozkładu; wydzielanie energii. Tkanki Tkanki zbudowane są z grup komórek tego samego rodzaju. Każda grupa tkanek spełnia specyficzną funkcję i może być rozpoznawana przez jej charakterystyczny wygląd. Narządy Są to struktury zawierające dwie lub więcej tkanek połączonych ze sobą dla osiągnięcia właściwych funkcji. Najważniejszymi narządami z punktu widzenia refleksoterapii są: mózg - kontroluje funkcje organizmu; serce - pompuje krew; płuca - zaopatrują krew w tlen; wątroba - pełni funkcje odtruwające; żołądek l jelita -trawią i wchłaniają pokarm; skóra - jest największym organem naszego ustroju, jest tkanką błonową, chroni I okrywa nasze dało. Układy jest to grupa narządów współdziałających ze sobą dla osiągnięcia wspólnego celu. Ludzki organizm zawiera następujące, najważniejsze z punktu widzenia refleksoterapii układy: - układ nerwowy, - układ endokrynologiczny, - układ krwionośny, - układ trawienny, - układ oddechowy, - układ wydalniczy, - układ limfatyczny, - układ rozrodczy, - układ mięśniowy, - układ kostno-szkleletowy. 32 KOMPLETNA RUTYNA REFLEKSOTERAPII Przygotowanie miejsca do przeprowadzenia zabiegu refleksoterapii Pomieszczenie powinno być czyste, ciepłe I przytulne, żadnych przedmiotów ani obrazów, które by drażniły lub rozpraszały. W miejscu, w którym będziemy przeprowadzać refleksoterapię, powinien panować spokój I cisza, aby podczas zabiegu nikt nie przeszkadzał. Przyciemnione światło, cicha, przyjemna muzyka (New Agę) nadająca się do medytacji. Dobrze jest zapalić świecę o relaksującym zapachu lub polać trochę olejku w suche kwiaty (najlepiej eukaliptusowego lub sosnowego) - daje to nam uczucie świeżości. Przygotowanie się do zastosowania refleksoterapii Przed przystąpieniem do sesji bardzo ważną rzeczą jest nasz stan psychiczny l wygląd zewnętrzny. Refleksoterapeuci powinni pozbyć się wszelkich urazów, dyskryminacji, osobistych uprzedzeń, przedwczesnych opinii w stosunku do pacjenta, nie angażując się osobiście w sytuację z nim związaną. Pacjent powinien być obiektem terapii, która ma być jak najkorzystniej dla niego zrealizowana. Jeżeli chodzi o wygląd zewnętrzny, ważny jest czysty, schludny l wygodny ubiór. Nie używamy za dużo perfum, natomiast pamiętamy o dezodorancie i świeżym oddechu. Najważniejszym przyrządem podczas refleksoterapii są nasze ręce. Powinny być czyste, pachnące świeżością. Paznokcie mają być krótko przycięte, jeżeli ktoś lubi dłuższe paznokcie to koniecznie musi obciąć je bardzo krótko u kciuków (za pomocą kciuków jesteśmy w stanie wykonać cały zabieg refleksoterapii). Przed każdą sesją I po sesji myjemy ręce ciepłą wodą z mydłem, następnie przez moment spłukujemy zimną wodą wew- 33  nętrzną stronę nadgarstka, strząsamy kilka razy I wycieramy do sucha. Ważne jest, aby pamiętać o spłukaniu zimną wodą przy nadgarstku, gdzie widoczne są żyły; jest to czynność, która zabezpiecza przed przejęciem energii od osoby, na której dokonywaliśmy zabiegu. Dłonie smarujemy kremem lub olejem, rozcierając go równomiernie, następnie pocierając energicznie dłoń o dłoń, doprowadzamy Je do wyższej temperatury. Pamiętajmy o tym, że gdy dotykamy pacjenta, nasze dłonie zawsze powinny być ciepłe. Ręce refleksoterapeuty powinny być zrelaksowane, o delikatnej skórze, a jednocześnie mocne, kontrolujące ucisk i dostarczające energii. Nadgarstek giętki i zwinny, a dłonie suche I ciepłe. Ruchliwość I giętkość rąk Jest bardzo ważna w utrzymaniu odpowiedniego nacisku l rytmu podczas refleksowania. Ćwiczenie rąk pomaga refleksoterapeutom utrzymać w kontroli szybkie l wolne delikatne ruchy, które są niezbędne w pracy na stopach, dłoniach, uszach, w zagłębieniach czy na bardzo małej powierzchni. A oto kilka ćwiczeń (zobacz Ilustracje): Rys. 7. Ćwiczenie l. l. Wstrząsanie rękoma. Trzymając luźno zrelaksowane w nadgarstkach ręce na wysokości klatki piersiowej, wstrząsaj nimi energicznie w dół I w górę, licząc do 25. To ćwiczenie nadaje rękom giętkość, rozgrzewa je i pobudza cyrkulację krwi. Rys.8. Ćwiczenie 2. 2. Wyrzucanie piłki. Trzymając ręce na wysokości klatki piersiowej z pięściami zaciśniętymi, udajemy, że trzymamy w nich małe piłeczki. Licząc do 5, ściskamy dłonie tak mocno, jak tylko możemy. Następnie licząc do 5, "odrzucamy piłkę", w dal rozwierając palce szeroko. Powtarzamy ćwiczenie 10-20 razy. jest ono doskonałe dla wzmocnienia rąk i przegubów. Rys.9. Ćwiczenie 3. 3. Gra na pianinie. Połóż obie dłonie na płaskiej powierzchni. Zaczynając od kciuka do małego palca, stukaj palcami po kolei, rytmicznie licząc l, 2, 3, 4, 5. Później zaczynając od małego palca do kciuka, stukaj po kolei, rytmicznie licząc l, 2, 3, 4, 5. Ćwiczenie to podobne jest do gry na pianinie lub pisania na maszynie. Jest szczególnie dobre dla koordynacji i kontroli rąk. Rys. 10. Ćwiczenie 4. 4. Naciskanie dłoni na dłoń. Złożone razem dłonie unieś na wysokość klatki piersiowej. Wyginaj lewy nadgarstek tak daleko, jak tylko możesz, popychając prawą dłonią. Powtórz to samo z prawym nadgarstkiem, popychając lewą dłonią. W ten sposób wyginaj nadgarstki rytmicznie około 20 razy. To ćwiczenie wzmacnia ręce, a szczególnie nadgarstki, czyniąc je bardziej giętkimi. < Rys. 11. Ćwiczenie 5. 5. Ruchy koliste nadgarstków. Trzymając pięści rąk na wysokości klatki piersiowej, obracaj je do środka w nadgarstku ruchem kołowym, licząc do 20. Powtarzaj to samo w odwrotnym kierunku (od środka). To ćwiczenie nada- je rękom zwinność i wzmacnia nadgarstek. Rys. 12. Ćwiczenie 6. 6. Masowanie palców. Zaczynając od kciuka lewej ręki, masujemy wszystkie palce po kolei przez pocieranie okrągłymi kółeczkami. Zaczynamy od stawu palca, masując w kierunku górnym i kończąc na opuszku. Powtarzamy to samo ćwiczenie u prawej ręki. Ćwiczenie stymuluje cyrkulację, rozgrzewa ręce i utrzymuje giętkość I prężność dłoni. Przy wykonywaniu ćwiczeń bardzo ważna jest postawa. Podczas ćwiczeń ręce muszą być swobodne. Stoimy opierając ciężar dała na jednej nodze, a drugą nogę trochę wysuwamy do przodu, kolana lekko uginamy. Postawa ta zabezpiecza nas przed zmęczeniem, zapewnia równowagę dała. Refleksoterapeuta musi rozwinąć cztery następujące cechy: 1. Pewny, konkretny dotyk wzbudzający zaufanie pacjenta. 2. Mocne, giętkie I zwinne ręce do refleksowania wszystkich części stóp, dłoni lub uszu. 3. Dyscyplinę wewnętrzną i umiejętność organizacji czasu. 4. Znajomość psychiki własnej i cudzej. Prawidłowe pozycje Dla refleksoterapeuty pozycja, w jakiej siedzi czy stoi, oraz sposób używania rąk podczas zabiegu są bardzo ważne. Jeżeli siedzi lub stoi w nieodpowiedniej pozycji, to już po kilku godzinach pracy czuje zmęczenie, a po kilku latach może odczuwać pewne dolegliwości. Sposób używania rąk jest również bardzo ważny, jeżeli refleksoterapeuta czyni to nieprawidłowo, może 37  nadwerężyć mięśnie kciuka czy ręki I nie będzie w stanie wykonywać pracy. A oto kilka najważniejszych Instrukcji dotyczących refleksoterapii: 1. Plecy wyprostowane, przedramiona uginamy pod kątem 45°. 2. Łokcie trzymamy po bokach korpusu, używając całego dała do podtrzymania nóg czy rąk pacjenta. 3. jeżeli stoimy, to opieramy zawsze ciężar dała na jednej nodze, a drugą nogę wysuwamy trochę do przodu, lekko uginamy kolana. 4. jeżeli podnosimy ciężar, nigdy nie schylamy całego dała, ale uginając nogi, zniżamy dało do pozycji, z której możemy ująć przedmiot. 5. Siła fizyczna pomaga przy refleksowaniu, może być ona naturalna, ale możemy ją również nabyć, uprawiając gimnastykę. 6. Kciuk posuwamy pod kątem 90, co daje nam najmniejszy opór przy nacisku oraz najlepszy kąt do penetracji tkanki. 7. Im wolniej posuwamy kciuk, tym łatwiej jest nam refleksować 8. Zaczynamy przycisk lekko, stopniowo go wzmacniając aż do głębokiej penetracji tkanki. 9. Rozluźnione mięśnie Jest łatwiej penetrować niż naprężone. Refleksoterapię możemy wykonywać kładąc pacjenta: - na stole do masażu. - na krześle z nogami podpartymi drugim krzesłem. - na fotelu z podparciem pod nogi. - na łóżku z nogami ułożonymi na krawędzi łóżka. - na podłodze z nogami podniesionymi do góry i podpartymi poduszkami.   na stole do masażu na fotelu na łóżku na krześle NIE TAK NIE TAK sposób podnoszenia ciężaru prawidłowa pozycja siedząca Rys. 13. Prawidłowe pozycje przyjmowane podczas wykonywania zabiegu refleksoterapii.  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W STOPACH. DŁONIACH I USZACH  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W STOPACH prostata macica miednica szyja górne plecy środkowe plecy dolne plecy kość krzyżowa kość ogonowa prostat macica miednica zewnętrzna wewnętrzna Rys.l4a. Rozmieszczenie receptorów w stopach. 42  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W STOPACH zatoki (w obu stopach) | — grasica j serce uch0 ———l r serce słoneczny •splot słoneczny y — nadnercze nadnercze —— przysadka przysadka l | mózgowa mózgowa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys. 14b. Rozmieszczenie receptorów w stopach. 43  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W DŁONIACH Rys. 15. Rozmieszczenie receptorów w dłoniach. głowa kark grube plecy 0 cienkie dolne macica, jajniki , gruczoł nasienny wewnętrzna lewa jajniki, macica J gruczoł, prostata nasienny wewnętrzna prawa  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W USZACH Rys. 17. Diagram rozmieszczenia receptorów w uszach. 46  WYKAZ GŁÓWNYCH RECEPTORÓW W USZACH T - tchawica U - jama ustna G - gardło Prz - przełyk Ż - żołądek ] C - jelito cienkie jK - jelito grube Ś - śledziona W - wątroba Trz - trzustka N - nerki M - moczowód P - pęcherz GK - gruczoł krokowy Rys. 18. Rozmieszczenie receptorów w uszach.  KOMPLETNA RUTYNA REFLEKSOTERAPII STÓP Budowa stopy Stopy składają się z mięśni, krwi, limfy, ścięgien, nerwów, skóry l kości. Przeciętnie stopa zawiera 112 ścięgien, 20 mięśni, 28 kości I 72 000 lub więcej zakończeń nerwowych. Kości stopy składają się z: - 7 kości stepu, - 5 kości śródstopia, - 2 kości trzeszczkowych, - 14 kości palców. W sumie w każdej stopie znajduje się 28 kości. Ciało ludzkie posiada 206 kości, zatem niemal 1/4 zawierają stopy. Nogi układamy w pozycji zapewniającej wygodę pacjentowi, a refleksoterapeucie swobodny dostęp do stóp. Nogi powinny być rozstawione na odległość minimum 10 centymetrów. Pozycja, jaką przyjmuje refleksoterapeuta jest również bardzo ważna jego plecy powinny być wyprostowane, a przedramiona pod odpowiednim kątem do dała, tak jak na ilustracji. Obok na małym stoliku powinny być uprzednio przygotowane 4 małe ręczniki frotte, krem do dała, olejek lub puder jeden z ręczników zwilżamy bardzo ciepłą wodą l wycieramy stopy. Następnie sprawdzamy, czy pacjent nie ma jakichś ran, skaleczeń, złamań lub infekcji na stopach jeżeli tak, miejsca te omijamy przy refleksowaniu. Smarujemy stopy kremem, oliwką lub posypujemy pudrem, rozprowadzając równomiernie po całej stopie. Ułatwia to refleksowanie. Lewą stopę zawijamy w suchy ręcznik. Prawą bierzemy w obie dłonie, wałkując ją pomiędzy nimi, tak jakbyśmy próbowali zrobić wałek z ciasta lub plasteliny. Trzeba uprzedzić pacienta, że podczas refleksowania może odczuć ból w różnych miejscach w stopach. Oznacza to, że w tym miejscu lub w części dała odpowiadającej danemu receptorowi może być zachwiana równowaga. Pacjent powinien dać d znać, jeżeli podczas sesji odczuje wrażliwe i bolesne punkty. tyłonoże śródstopie kości palców Rys. 19. Budowa stopy. 50  Od chwili rozpoczęcia refleksowania, aż do skończenia nie powinniśmy nigdy odrywać rąk od pacjenta. Nasz dotyk pomaga mu w przepływie jego własnej energii, co przyczynia się do osiągnięcia równowagi całego dała. Powoduje, że z każdą chwilą pacjent jest coraz bardziej zrelaksowany i często zapadają w krótką drzemkę, podczas której całe dało doznaje odprężenia, jeżeli przerywamy kontakt z jego dałem, to w tym momencie przerywamy także proces odprężania. Pacjent czuje się wtedy tak, jakby płynąc trafił na tamę, która go powstrzymuje, lub został gwałtownie przebudzony z półsnu. Przy zakończeniu czynności jest również bardzo ważne, w jaki sposób odrywamy ręce od pacjenta. Nigdy nie robimy tego raptownie. Nasz dotyk powinien być wtedy coraz bardziej delikatny, przypominający muśnięcie piórem. Odrywamy ręce od pacjenta bardzo powolnym ruchem. Przed rozpoczęciem zabiegu przygotowujemy wszystko, co jest nam potrzebne. Najpierw należy całkowicie zrefleksować jedną stopę, zawinąć w ręcznik i wtedy przejść do drugiej. Wykonując tę czynność odrywamy tylko jedną rękę, a drugą pozostawiamy w kontakcie ze stopą, którą refleksowaliśmy. Po skończeniu refleksowania drugiej stopy odsłaniamy stopę zrefleksowaną uprzednio. Najlepiej zakończyć zabieg, kładąc obie dłonie na obie stopy; prawą dłoń na lewej stopie, lewą na prawej, dotykając opuszkami palców dłoni górną część opuszków palców stóp pacjenta. Ręce trzymamy w ten sposób około 1-2 minut, po czym delikatnie, powoli, ciągłym, płynnym ruchem odsuwamy je w kierunku naszej klatki piersiowej, tak jakby nasze dłonie odpływały. Kolejność refleksowania stóp Zaczynając od dużego palca prawej stopy refleksujemy w następującej kolejnościj 1. Spód palców (twarz). 2. Wierzch palców (tył głowy). 3. Zakończenia opuszek każdego palca (wierzch głowy). 4. Pomiędzy palcami (zatoki). 5. Punkt przysadki mózgowej. Przyciskamy kciuklem powoli, wzmacniając stopniowo nacisk, aż do momentu, kiedy poczujemy pod kciuklem palce poduszki śródstopia wyskIepienie pięta Rys.20. Podział stopy stosowany w refleksoterapii. piąta kość śródstopia 52 pulsowanie. Zatrzymujemy przycisk trzymając kciuk z tym samym natężeniem około 1/2 minuty. Powoli stopniowo zmniejszamy przycisk aż do momentu lekkiego dotyku. Punkt przysadki mózgowej znajduje się pośrodku dużego palca, gdzie zbiegają się linie papilarne, tworząc maleńkie kółeczko. 6. Spód i wierzch dużego palca wokół kości trzeszczkowych (tarczyca). 7. Pod palcami wszerz stopy w jedną i drugą stronę (oczy I uszy). 8. Spód stopy pomiędzy kośćmi śródstopia, zaczynając od dużego palca w dół do zakończeń poduszek (klatka piersiowa). 9. Duży mięsień od miejsca przepony aż do pięty refleksujemy na szerokość stopy (brzuch). 10. Zaczynając od małego palca, refleksujemy w dół łukiem zewnętrzną część stopy aż do zewnętrznej kostki (barki, ramiona, nogi). 11. Wokół pięty i pięta (kość ogonowa). 12. Zaczynając od pięty, refleksujemy w górę wysklepianie wewnętrznej części stopy aż do wewnętrznej kostki (brzuch). 13. Zaczynając od dużego palca, refleksujemy w dół zewnętrzną część stopy pomiędzy kośćmi śródstopia (plecy). 14. Opuszkami palców u dłoni, zataczając małe kółeczka, masujemy zewnętrzną część stopy od palców w dół aż do zgięcia stopy (plecy, biodra, nogi). 15. Refleksujemy w zgięciu stopy od wewnętrznej kostki do zewnętrznej i na odwrót od zewnętrznej kostki do wewnętrznej (limf pachwinowy). 16. Od pięty w górę refleksujemy wewnętrzną część łydki aż do kolana (miednica, macica, prostata). 17. Od pięty w górę refleksujemy zewnętrzną część łydki aż do kolana (miednica, macica, prostata). 18. Punkt splotu słonecznego przyciskamy w ten sam sposób jak punkt przysadki mózgowej. Znajduje się on pośrodku poduszek śródstopia (porównaj schemat rozmieszczenia receptorów w stopie). U niektórych osób punkt ten znajduje się trochę wyżej lub niżej. Aby go odnaleźć, przesuwamy Rys.21. Kolejność refleksowania stóp. 54  kciuk minimalnie, powoli w obu kierunkach, aż do momentu, kiedy poczujemy pod palcem maleńki guziczek wielkości łebka od szpilki. 19. Trzymając jedną rękę pod piętą, a drugą za palce stopy pociągamy ją powoli i delikatnie. 20. Zaczynając od małego palca, pociągamy każdy palec osobno. 21. Kończąc dotykamy delikatnie opuszkami palców dłoni opuszki palców stóp, trzymając tak około 2 minut, po czym powoli odciągamy dłonie w kierunku naszej klatki piersiowej, tak jakby nasze dłonie odpływały.    KOMPLETNA RUTYNA REFLEKSOTERAPII DŁONI Refleksoterapię dłoni stosowano już około 60 lat temu, ale nie była ona tak znana i rozpowszechniona jak refleksoterapia stóp. Odkąd stwierdzono, że dotyk ma bardzo duże znaczenie dla emocjonalnego rozwoju człowieka, zaczęto coraz bardziej) Interesować się refleksoterapia dłoni. Ręce mają najczęstszy kontakt dotykowy z innymi osobami. Witamy się rękoma, trzymamy się za ręce z ukochanym, rodziną, przyjaciółmi, uściskiem dłoni wyrażamy sympatię, przyjaźń I inne uczucia Intymne, stosujemy terapię używając rąk itp. Refleksoterapia dłoni Jest trudniejsza do opanowania niż refleksoterapia stóp i być może dlatego jest mniej rozpowszechniona. Stopy, chronione I zakryte, są bardziej wrażliwe na przycisk, również budowa ich ułatwia trzymanie stóp w dłoniach oraz łatwiej jest w nich odnaleźć poszczególne receptory. Przy refleksowaniu stóp używamy słabszego nacisku niż przy refleksowaniu dłoni. Ręce natomiast częściej pozostają w bezpośrednim kontakcie z różnymi rzeczami, co czyni je mniej wrażliwymi. Są również inaczej zbudowane. Palce są długie w stosunku do reszty dłoni l dlatego jest je trudniej refleksować. Kciuk jest ulokowany Inaczej niż duży palec u nogi, może on dotykać 3/4 reszty dłoni. Gdyby był ulokowany na tej samej wysokości co reszta palców, łatwiej byłoby znaleźć odpowiednie receptory biegnące w równoległej linii do palców dłoni. Fakt, że jest inaczej ulokowany, powoduje, że mamy więcej zakrętów i zniekształceń w biegnących strefach, i przez to trudniej odnaleźć w pewien ustalony sposób receptory organów i układów. Aby opanować technikę refleksowania dłoni, potrzebujemy więcej czasu i cierpliwości. Na początku musimy nauczyć się trzymać rękę w odpowiedniej pozycji podczas refleksowania. Musimy również pamiętać, że przy refleksowaniu dłoni używamy mocniejszego nacisku, a ruchy przy manipulacji powinny być powolne i bardzo dokładne ze względu na małą powierzchnię śródręcza, w której znajdują się prawie • nadgarstek II śródręcze palce Dłoń zbudowana jest z nadgarstka, śródręcza oraz palców: - nadgarstek zawiera 8 drobnych kości nadgarstka, - śródręcze składa się z 5 kości śródręcza, - kciuk składa się z 2 paliczków, pozostałe palce zawierają po 3 paliczki; razem 27 kości. Rys.22. Budowa dłoni. 58  wszystkie receptory, z wyjątkiem głowy. Łatwo jest popełnić błąd sądząc, że szybkie zrefleksowanie dłoni da szybszy rezultat. Właściwie Jest odwrotnie: Im dłużej refleksujemy, tym większy osiągamy efekt. Pomimo większego wysiłku I wkładu w opanowanie techniki refleksoterapii dłoni uważam, że daje nam ona dużo korzyści. Łatwiej Ją stosować na samym sobie niż refleksoterapię stóp. Dłonie możemy refleksować w miejscach, w których nie moglibyśmy refleksować stóp, np. Jadąc pociągiem, autobusem, stojąc w kolejce, spacerując itp. Łatwiej odnaleźć receptory na własnych dłoniach niż na własnych stopach, możemy dokładniej je zrefleksować niż stopy, szybciej odnaleźć receptory i punkty akupresury i wreszcie możemy szybko pomóc sobie w bólu i dolegliwościach różnych części dała, niezależnie od tego, gdzie się znajdujemy. jeżeli stosujemy refleksoterapię dłoni na Innej osobie, to musimy pamiętać, aby znajdowała się ona w wygodnej pozycji, siedzącej lub leżącej. Refleksując palce Jedną ręką, drugą trzymamy śródręcze dłoni osoby, na której przeprowadzamy zabieg. Przechodząc do refleksoterapii śródręcza, wkładamy nasze palce pomiędzy palce pacjenta, w ten sposób trzymając jego dłoń. Kolejność refleksowania dłoni Na załączonym diagramie jest dokładnie zaznaczona strzałkami kolejność refleksowania dłoni. Proponuję, aby zacząć refleksować prawą dłoń lewą ręką, niezależnie od tego, czy stosujemy zabieg na sobie czy na kimś innym. 1. Zaczynając od małego palca, refleksujemy zakończenia opuszek każdego palca i kciuka (mózg, wierzch głowy). 2. Punkt przysadki mózgowej przyciskamy kciukiem stopniowo, powoli wzmacniając nacisk, aż do momentu kiedy poczujemy pulsowanie, teraz zatrzymujemy przycisk, trzymając kciuk z tym samym natężeniem około 1/2 minuty, po czym powoli stopniowo zmniejszamy przycisk aż do lekkiego dotyku. Punkt przysadki mózgowej znajduje się pośrodku kciuka, gdzie zbiegają się linie papilarne, tworząc maleńkie kółeczko. 3. Wokół drugiego przegubu kciuka (tarczyca). 50   Rys.23. Kolejność refleksowania dłoni. 60  4. Tkanka łączna pomiędzy palcami, a szczególnie pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym, gdzie znajdują się również receptory brzucha i głowy (kark, szyja, barki). 5. Od małego palca w dół aż do przegubu nadgarstka dłoni (barki, biodra, nogi). 6. Wewnętrzna część palców dłoni, zaczynając od małego palca (twarz, szyja). 7. Pomiędzy palcami, zatrzymując się dłużej na krawędzi dłoni, poniżej kciuka aż do przegubu nadgarstka (zatoki, górne plecy, dolne plecy). 8. Zewnętrza część palców, zaczynając od małego palca I kładąc nacisk na przeguby, gdzie palce się zaczynają (tył głowy, kark). 9. Zewnętrzna część dłoni pomiędzy kośćmi śródręcza (ramiona, klatka piersiowa). 10. W poprzek zewnętrznej części śródręcza I nadgarstka (klatka piersiowa, brzuch). 11. Wewnętrzna część śródręcza i nadgarstka (klatka piersiowa, brzuch). 12. Wewnętrzna część dłoni, zaczynając od nadgarstka aż do palców. 13. Tkanka łączna pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym, zaczynając od przegubu kciuka aż do nadgarstka, refleksując łukiem (brzuch, głowa). 14. Zaczynając od małego palca, pociągamy każdy palec osobno. 15. Delikatnie opuszkami palców uderzamy rytmicznie po ręku, zaczynając od łokcia, a kończąc na palcach (około 1/2 minuty). 16. Odrywamy energicznie palce od ręki.  KOMPLETNA RUTYNA REFLEKSOTERAPII USZU Refleksoterapia uszu jest najmniej znana, chociaż wiedza o receptorach znajdujących się w uszach sięga czasów starożytnych. Medycyna niekonwencjonalna ma duże osiągnięcia w leczeniu akupresurą poprzez nacisk na odpowiednie punkty receptorów w uszach lub akupunkturą przez nakłuwanie pewnych punktów Igłami. Leczy się w ten sposób różnego rodzaju dolegliwości, choroby, nałogi, przyzwyczajenia. Skoro lekarze niekonwencjonalni mogą leczyć ludzi przy pomocy uszu, dlaczego nie wykorzystać tego w refleksoterapii. Nasze uszy zawierają Jakby mapę odzwierciedlającą układy I organy naszego organizmu, jeżeli przyjrzymy się budowie małżowiny usznej, zauważymy, że kształt jej przypomina dziecko w łonie matki. Wystarczy mieć ten obraz przed oczyma, a odnalezienie pewnych receptorów w uszach nie sprawi nam żadnej trudności. Istnieją różnice w rozmieszczeniu punktów receptorów, w zależności od tego, jaką teorię bierzemy pod uwagę: wschodnią czy zachodnią (widać to na załączonych ilustracjach). W refleksoterapii uszu różnice te nie mają większego znaczenia, ponieważ i tak najczęściej refleksujemy całe uszy. jeżeli używamy punktów akupresury, musimy wziąć pod uwagę obie teorie. Ze względu na małą powierzchnię ucha nie możemy użyć tej samej techniki refleksowania, jakiej używamy przy refleksowaniu stóp czy dłoni. Wykorzystujemy Ją tylko częściowo w połączeniu z masażem i akupresurą. Po pewnym czasie praktyki każdy refleksoterapeuta osiąga swoją własną technikę, dlatego trudno jest określić najwłaściwszy sposób refleksowania. Przy refleksowaniu uszu najważniejsze jest wyczucie dotyku. Pamiętajmy, że uszy są bardzo wrażliwe i trzeba obchodzić się z nimi delikatnie. Po dłuższym czasie praktyki doszłam do wniosku, że refleksoterapia uszu przynosi bardzo duże korzyści. Stosunkowo mała powierzchnia do refleksowania pozwala zrefleksować pacjenta lub samego siebie 63  w bardzo krótkim czasie. Niektóre osoby Już po kilku minutach czują odprężenie i relaks. Opuszkami kciuków i palców wskazujących możemy wykonać całkowitą refleksoterapię uszu. Musimy pamiętać, że osoba, na której wykonujemy zabieg, powinna siedzieć lub leżeć w wygodnej pozycji. Podchodzimy do niej od tyłu głowy, najpierw kładziemy ręce na ramionach, następnie przenosimy Je na uszy (prawa ręka - prawe ucho, lewa ręka - lewe ucho) i refleksujemy jednocześnie oboje uszu. Palce wskazujące kładziemy na wierzchu, a kciuki pod spodem małżowiny usznej, I wykonując ruchy rolujące (tak jakbyśmy pomiędzy palcami chcieli ulepić kulkę z plasteliny), zaczynamy refleksować. płatek ucha Rys. 24. Wybrane punkty usuwania bólu.  trójkącik wyżłobienia ucha górny półksiężyc ucha wewnętrzny punkt zewnętrznej krawędzi dolny półksiężyc ucha języczek ucha zewnętrzna krawędź ucha wewnętrzny rowek ucha wewnętrzne wyżłobienie ucha Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Małżowina Jest to fałd skórny, w którego wnętrzu znajduje się pofałdowana płytka chrząstki sprężystej. Dolna część małżowiny nazywa się płatkiem i zamiast chrząstki zawiera podściółkę tłuszczową. U poszczególnych osób małżowina różni się kształtem I może służyć Jako cecha rozpoznawcza danej osoby. Rys.25. Budowa ucha zewnętrznego (nazwy używane w refleksoterapii). 65  punkt współczulny libido wewnętrzne wydalanie 10 podporze O punkt alergiczny - punkt leczenia alergii, punkt hemoroidów - punkt leczenia hemoroidów, boska brama (Shen Men) - punkt pobudzający seks, punkt współczulny - punkt leczenia nałogów (narkotyki, alkohol), libido - punkt kreatywności seksualnej, wewnętrzne wydalanie - punkt pobudzający produkcję hormonów oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii, podkorze - punkt oczyszczania umysłu Rys.26. Schemat akupresury małżowiny usznej. górna część mózgu rdzeń kręgowy nerki rdzeń kręgowy Rys.27. Schemat akupunktury małżowiny usznej zewnętrznej. Rys.28. Schemat małżowiny usznej (teoria chińska - wschodnia). Rys. 29. Schemat małżowiny usznej (teoria francuska - zachodnia). 6 Rys.30. Kolejność refleksowania uszu. 70  Kolejność refleksowania uszu 1. Bardzo powoli I delikatnie odwijamy zewnętrzną krawędź małżowiny w górę, a potem w dół aż do płatka ucha. 2. Nie odrywając rąk przesuwamy palce do wewnętrznego wyżłobienia małżowiny. 3. Delikatnymi ruchami przesuwamy palce do dolnego półksiężyca, masując na przemian dolną I górną część półksiężyca. 4. Przesuwając palce w okolice zewnętrznej części języczka, odrywamy kciuki, I przyciskając delikatnie tylko palcami wskazującymi, przesuwamy Je w górę I wokół uszu, tam gdzie się łączą z głową (trzy razy). 5. Kciukiem I palcem wskazującym masujemy języczek ucha. 6. Masujemy płatek ucha w dół (tak jakbyśmy chcieli go wydłużyć). 7. Pocierając ręką o rękę, rozgrzewamy je do bardzo wysokiej temperatury I szybko a delikatnie przykładamy do uszu, trzymając przez kilka sekund (powtarzamy tę czynność trzy razy). SPOSÓB I MIEJSCE REFLEKSOWANIA A UKŁADY W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA W tej części książki omawiać będziemy głównie poszczególne układy w organiźmie człowieka i ich powiązania z refleksoterapia stóp, dłoni l uszu. Na załączonych Ilustracjach dokładnie zaznaczono strzałkami, którą część stóp, dłoni czy uszu należy refleksować, gdy chcemy oddziaływać na dany układ.  a  UKŁAD NERWOWY  Układ nerwowy splot słoneczny kulszowa kulszowa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.31. Układ nerwowy. 76  Układ nerwowy Układ nerwowy jest jednym z najważniejszych układów w organizmie. Kontroluje I koordynuje funkcje wszystkich Innych układów, powodując Ich harmonijną współpracę. Każda część naszego dała jest zaopatrzona w cieniutkie włókna, które nazywamy nerwami. Głównymi elementami tworzącymi układ nerwowy są mózg, rdzeń kręgowy I ich nerwy. Ogólnie układ nerwowy dzieli się na: układ nerwowy centralny (ośrodkowy) składający się z mózgu i rdzenia kręgowego; jego zadaniem jest kontrolowanie świadomości i działalności umysłowej, kontrolowanie funkcji pieciu zmysłów (wzroku, słuchu, węchu, smaku i czucia), układ nerwowy obwodowy składający się z nerwów obwodowych: 12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych, układ nerwowy somatyczny kontrolujący czynności mięśni poprzecznie prążkowanych (szkieletowych) oraz utrzymujący łączność ustroju ze światem zewnętrznym, układ nerwowy autonomiczny kontrolujący czynności mięśni gładkich, mięśnia sercowego, kierujący czynnościami narządów wewnętrznych I przemianą materii. Nerwy są to długie białe włókna zbudowane z wypustek komórek nerwowych oraz osłonki (tworzonej przez inne komórki), które przekazują informacje do różnych części dała. Mają początek w mózgu i rdzeniu kręgowym; rozgałęziając się po całym organizmie, dostarczają czucia i umożliwiają ruch.   jądro dendryt komórka ciała walec osiowy (akson) osłonka mielinowa końcówki rozgałęzień walca osiowego szczelina synaptyczna Rys.32. Budowa nerwu. 78  Rodzaje nerwów: nerwy zmysłowe doprowadzają impulsy I Informacje od narządów zmysłów do mózgu, gdzie doświadczamy wrażeń dotyku, gorąca, zimna, światła, dźwięku l zapachu, nerwy motoryczne znajdują się w mięśniach. Kiedy impulsy przechodzą od nerwów czuciowych do mózgu I wracają z powrotem przez nerwy motoryczne do mięśni, następuje zamknięcie cyklu - jego rezultatem jest ruch mięśni. Zmęczenie nerwu Zmęczenie nerwu może być spowodowane wyczerpującą pracą umysłową lub fizyczną. Objawami zmęczenia układu nerwowego mogą być: rozdrażnienie, obniżenie nastroju, podkrążone, bez blasku oczy, sina cera. Dostarczenie energii układowi nerwowemu jest uzależnione od odpowiedniego pożywienia, gimnastyki I dotlenienia. Do regeneracji absolutnie niezbędny jest odpoczynek i relaks. Rdzeń kręgowy Rdzeń kręgowy zbudowany jest z masy włóknistych komórek nerwowych. W środkowej części występuje masa szara zbudowana z dał komórek nerwowych, przybierająca kształt litery H. Na obwodzie otacza ją masa biała składająca się z włókien nerwowych. Rdzeń kręgowy biegnie od mózgu wzdłuż kręgosłupa, jest w nim zamknięty I przez niego chroniony. Trzydzieści jeden par nerwów rdzeniowych wychodzi z rdzenia, docierając do mięśni i różnych części dała (włączając skórę). Niektóre z nich docierają do wewnętrznych organów kontrolowanych przez układ autonomiczny. Przeprowadzając refleksoterapię powinniśmy zawsze zatrzymać się na moment w miejscach skupiających nerwy. Mózg Mózg jest największym skupiskiem tkanki nerwowej w ciele. Umieszczony jest w czaszce. Przeciętny mózg waży około 1400 79  gramów. Przekazuje on wewnętrzne informacje poprzez Impulsy nerwowe. Jednostką przekazującą jest komórka nerwowa (neuron), która jest podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego. Neurony różnią się rozmiarami i budową. Wyróżniamy w nich dało neuronu zawierające jądro i znaczną część cytoplazmy, zwane zazwyczaj komórką nerwową, oraz dwa rodzaje wypustek nerwowych: krótkie, rozgałęzione dendryty i długą wypustkę osiową -neuryt (akson). Neuryty pełnią istotną rolę przy przewodzeniu bodźców od dała komórki do innych komórek. Rozgałęzione dendryty przewodzą bodźce do dała komórki, jedne z nich to tzw. efektory (reagujące), a drugie receptory (odbierające). Wyobraźmy sobie, co dzieje się, kiedy przesyłany jest bodziec (np. ucisk na tkankę lub łaskotanie) poprzez nerw zmysłowy. W tym momencie zachodzi elektrochemiczny proces przemiany energii bodźcowej. W strukturze włókien nerwowych zachodzą zmiany powodując mikroskopijny, ale wymierny prąd - są to impulsy nerwowe. Są one przesyłane zazwyczaj w jednym kierunku: od wypustek zakończeń nerwowych jednego neuronu poprzez jego dało komórkowe l cały akson aż do rozgałęzień walca osiowego, przeskakując do rozszczepień wypustek nerwowych lub dała komórkowego następnego neuronu albo mięśni czy organu. Miejsce pomiędzy przeskokami Impulsu nazywamy synapsą (jest ono mikroskopijne), a miejsce odbioru Impulsu receptorem. Kiedy impulsy nerwowe docierają do końcówki aksonu, wtedy do synapsy wydzielana jest substancja chemiczna produkowana przez neurony. Substancję tę nazywamy neurotransmtterem. Neurotransmiter umożliwia przekazywanie Informacji pomiędzy neuronami. Nieustanny proces przekazywania informaq'i jest podtrzymywany przez elektrolity i neurohormony oraz Inne substancje chemiczne. Elektrolity stwarzają warunki chemiczne umożliwiające przekazywanie Informacji przez impulsy. Neurohormony wywołują działanie neurotransmiterów. , Neurotransmitery produkowane są przez neurony i neurohormony w mózgu, kontrolują one całą aktywność neuroflzjologiczną mózgu. 80  Do przekazywania każdej informacji zużywana Jest odpowiednia ilość neurotransmiterów. Te, które nie zostały wykorzystane, są wycofywane z cyrkulacji, zdezaktywowane I wydalane, jest to bardzo skomplikowany, wieloetapowy proces. Niekiedy mogą zachodzić różnego rodzaju zaburzenia w produkowaniu neurotransmiterów, przekazywaniu ich lub odbieraniu, jak również w procesie dezaktywowania I wydalania. Brak pewnych substancji chemicznych w mózgu powoduje zachwianie równowagi organizmu. Najwięcej zakończeń nerwowych w naszym ciele znajduje się w stopach, dłoniach i uszach. Aby pobudzić produkcję lub wydalanie pewnych substancji chemicznych, refleksujemy odpowiednie części stóp, dłoni czy uszu. Tu właśnie istnieje powiązanie pomiędzy układem nerwowym a refleksoterapia. Nie wszystkie funkcje mózgu I procesy w nim zachodzące są znane. Niektóre z nich zaczynamy dopiero odkrywać. Do tej pory badania mózgu przeprowadzane były na zwierzętach, dopiero od niedawna -używając skomputeryzowanych urządzeń badawczych - prowadzimy je na ludziach. Nie wiemy dokładnie, w jaki sposób refleksoterapia oddziałuje na system nerwowy. Wiemy natomiast z doświadczenia, że przyczynia się do wyleczenia różnych chorób związanych z układem nerwowym.   wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.33. Rozmieszczenie receptorów układu nerwowego w stopach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.34. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ nerwowy). Rys.36. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ nerwowy). 85  mózg - głowa mózg - głowa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.37. Rozmieszczenie receptorów układu nerwowego w dłoniach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.39. Sposób i miejsca refleksowania dłoni (układ nerwowy). Rys.40. Rozmieszczenie receptorów układu nerwowego w uszach i sposób ich refleksowania. 89    UKŁAD ENDOKRYNOLOGICZNY  Układ endokrynologiczny przysadka mózgowa przysadka mózgowa tarczyca grasica nadnercza trzustka wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.41. Układ endokrynologiczny. 92  Układ endokrynologiczny (gruczołów wydzielania wewnętrznego) Układ endokrynologiczny składa się z gruczołów wydzielania wewnętrznego, które nie posiadają przewodów wyprowadzających. Swoje wydzieliny - hormony I substancje chemiczne -przekazują bezpośrednio do krwi, która rozprowadza je po całym ustroju. Hormony regulują podstawowe procesy fizjologiczne, przemianę materii, wzrost, rozwój fizyczny I psychiczny oraz rozmnażanie. Do gruczołów wydzielania wewnętrznego zaliczamy: przysadkę mózgową, tarczycę, gruczoły przytarczyczne, nadnercza, trzustkę, gruczoły płciowe (jądra, jajniki), grasicę oraz szyszynkę. Przysadka mózgowa Nazywana jest często głównym gruczołem kontrolującym, ponieważ jej hormony I chemiczne substancje regulują aktywność wydzielniczą innych gruczołów dokrewnych. Składa się z dwóch części: - płata przedniego, produkującego hormony, które mają wpływ na wzrost i rozwój kości oraz hormony pobudzające Inne gruczoły wydzielania wewnętrznego; - płata tylnego, produkującego wiele hormonów; niektóre z nich pobudzają nabłonek kanalików nerkowych do wchłaniania zwrotnego wody z moczu pierwotnego, zmniejszając w ten sposób ilość wydalanego moczu, Inne powodują skurcze macicy oraz pobudzają produkowanie mleka w gruczołach mlecznych kobiet. Tarczyca Leży w obrębie szyi przed tchawicą i krtanią. Składa się z trzech płatów. Głównym hormonem produkowanym przez tarczycę jest tyroksyna, która działa przyspieszająco na przemianę materii l energii. Tarczyca wychwytuje z krwi jod, który jest bardzo ważnym czynnikiem dla odpowiedniego funkcjonowania tarczycy i ogólnie dla zdrowia. 93  Gruczoły przytarczyczne Znajdują się z tyłu tarczycy Są to małe, owalne twory w liczbie około czterech. Produkują hormony regulujące gospodarkę wapniową I fosforową ustroju. Nadnercza To dwa gruczoły położone nad górnymi częściami każdej z nerek. Zbudowane są z dwóch warstw: korowej (powierzchniowej) i rdzeniowej. Warstwa korowa produkuje hormony regulujące przemianę sodowo-potasową i przemianę węglowodanową ustroju oraz substancje o właściwościach męskich hormonów płciowych i substancje o właściwościach żeńskich hormonów płciowych, które wpływają na drugorzędne cechy płdowe. Warstwa rdzeniowa produkuje hormon zwany adrenaliną. Adrenalina wywołuje rozkład glikogenu w wątrobie I mięśniach oraz powoduje przechodzenie glukozy do krwi, powiększa częstość i siłę skurczów serca, przyspiesza procesy utleniania tłuszczów i białek. Silne emocje psychiczne (np. gniew, strach, ból) wywołują wzmożone wyd2zielanie1 adrenaliny do krwi, powodując intensywny dopływ krwi do mięśni, serca, mózgu, zwężanie naczyń skórnych (nagła bladość), wzrost pracy serca, a wzmożone procesy spalania umożliwiają duży wysiłek fizyczny (np. w obronie czy ataku). Warstwa rdzeniowa produkuje również hormon - noradrenalinę, która kurczy wszystkie naczynia, oprócz skórnych i nie wywiera bezpośredniego wpływu na serce. Trzustka Produkuje i przekazuje do krwi hormony: insulinę I glukagon. Insdina reguluje poziom glukozy we krwi. Odpowiedni poziom glukozy jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zawyżony, spowodowany niedoborem Insuliny, doprowadza do schorzenia zwanego cukrzycą, a nie leczony prowadzi do śpiączki cukrzycowej, która może skończyć się śmiercią. Obniżony poziom glukozy, spowodowany nadmiarem Insuliny, doprowadza do hipoglikemii. Występują obfite poty, zamroczenie, głęboka śpiączka. Nie leczona hipoglikemia kończy "się również śmiercią. W obu przypadkach odpowiednia dawka insuliny doprowadza glukozę we krwi do odpowiedniego poziomu 94  I likwiduje objawy choroby. Glukagon reguluje także gospodarkę cukrową ustroju. Pobudza przemianę glikogenu wątroby w glukozę, doprowadzając do wzrostu poziomu cukru we krwi (przygotowuje niejako teren do działania insuliny). Równoczenie hormon ten przyspiesza wchłanianie glukozy w jelitach i powstawanie glikogenu w wątrobie. Jądra Są częścią układu rozrodczego męskiego, a jednocześnie układu endokrynologicznego. Głównym hormonem produkowanym przez jądra jest testosteron. Testosteron jest odpowiedzialny za rozwój męskich cech fizycznych, męskich form zachowania się oraz dojrzewanie plemników. Hormon ten znajduje się również w nadnerczach, a niewielkie jego ilości w Jajnikach. Jajniki Tak jak jądra są częścią układu rozrodczego l endokrynologicznego. Gruczoły te produkują hormony estrogenne wpływające na morfologiczne I fizjologiczne właśdwości cechujące płeć żeńską, np. budowa dała, typ owłosienia, rozwój gruczołów mlecznych, popęd płdowy. Hormony te mają również wpływ na prawidłowe wapnienie kości. Grasica Leży za mostkiem w górnej, przedniej części śródpiersia. Odgrywa kluczową rolę w wytwarzaniu przeciwciał pomagających w zwalczaniu Infekcji, jeżeli usuniemy grasicę w okresie płodowym lub zaraz po urodzeniu, zdolność ustroju do produkcji przeciwciał będzie o wiele mniejsza. Szyszynka Anatomicznie należy do międzymózgowia. Do niedawna bardzo mało wiedzieliśmy o jej wpływie na organizm. Obecnie jednak uważamy, że jest to bardzo ważny gruczoł. Znajduje się powyżej przysadki mózgowej, jest mniej więcej rozmiaru kapsułki medycznej. W czasach starożytnych, a nawet I dzisiaj w niektórych kulturach szyszynka uważana jest za siedzibę duszy. Wskazuje nawet na to jej nazwa - trzecie oko (intuicja), ponieważ prawdopodobnie Intuicja jest powiązana z funkcją tego gruczołu. substancje metabolizmu w grupach komórkowych energia glukozy wytwarzana podczas procesu metabolicznego Rys.42. Produkcja hormonów układu endokrynologicznego. 96  Człowiek pierwotny posługiwał się bardziej intuicją niż racjonalnym myśleniem. W miarę ewolucji i rozwoju racjonalnego myślenia intuicja (trzecie oko) zaczęła zanikać i mieć coraz mniejszy udział w działalności człowieka. Szyszynka przemienia serotoninę (neurohormon) w psychoaktywną substancję podobną do alkaloidu harmaliny. Szamani w Amazonii znajdują harmallnę w świętych roślinach (winoroślach) i używają jej do swoich wizjonerskich rytuałów. Być może dlatego szyszynkę nazywamy siedzibą duszy, że bierze udział w funkcjach mózgowych, które wykraczają poza naszą świadomość. Obszar mózgu zwany podwzgó-rzem pełni specyficzną funkcję w ustroju. Zawiera szereg skupień komórek nerwowych zwanych jądrami. Od funkcji sekrecyjnej podwzgórza zależy aktywność wydzielnicza przysadki mózgowej. Obydwa te narządy są ze sobą połączone specjalnym krążeniem, przy pomocy którego hormony podwzgórza docierają bezpośrednio do komórek przysadki, pobudzając je do produkcji własnych hormonów. Dochodzi do ścisłego zespolenia dwóch bardzo ważnych układów regulacyjnych: nerwowego i wewnątrzwydziel-niczego. Z kolei przysadka mózgowa pełni nadrzędną funkcję w stosunku do innych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Zaburzenia w równowadze pewnych hormonów w organizmie prowadzą do różnego rodzaju chorób i depresji. Refleksoterapia poprzez stymulację lub zrelaksowanie pomaga pobudzić mózg czy gruczoły do produkowania niektórych hormonów, przez co działa korzystnie na organizm I utrzymuje go przy zdrowiu.   tarczyca grasica prawa lewa Rys.43.Rozmieszczenie receptorów układu endokrynologicznego w stopach oraz sposób ich refleksowania. 98  przysadka mózgowa szyszynka przysadka mózgowa szyszynka wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna prawa zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa Rys.44. Rozmieszczenie receptorów układu endokrynologicznego w stopach oraz sposób ich refleksowania. wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.45. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ endokrynologiczny). jajniki jądra wewnętrzna lewa lajniki. jądra wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.46. Rozmieszczenie receptorów układu endokrynologicznego w dłoniach oraz sposób ich refleksowania. zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys. 47. Sposób i miejsca refleksowania dłoni (układ endokrynologiczny). 102 Pień mózgu przysadka — mózgowa Rys.48. Rozmieszczenie receptorów układu endokrynologicznego w uszach i sposób ich refleksowania.  UKŁAD KRWIONOŚNY  Układ krwionośny serce wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.49. Układ krwionośny. 106  Układ krwionośny Układ krwionośny składa się z serca, żył, tętnic, naczyń włosowatych oraz krwi. Serce Pełni rolę pompy ssąco-tłoczącej poruszającej krew w naczyniach krwionośnych. Znajduje się w klatce piersiowej, jest wielkości pięści danego człowieka, ma kształt stożka z wierzchołkiem zwróconym ku dołowi, jest zbudowane z mięśnia sercowego zwanego osierdziem (mięsień ten Jest niepowtarzalny w całym organizmie). U dorosłego człowieka serce bije przeciętnie 72-80 razy na minutę. Posiada dwa przedsionki: prawy i lewy oraz dwie komory: prawą i lewą. Zadaniem serca jest pompowanie i tłoczenie krwi do całego organizmu. Odbywa się to w dwóch fazach: w jednej krew jest pompowana do płuc, w drugiej do pozostałej części organizmu. Prawa część serca pompuje niedotlenioną krew zawierającą dwutlenek węgla (CO2) do płuc. Płuca wydalają dwutlenek węgla, a pobierają tlen (O2). Krew z dużą Ilością tlenu powraca do lewej części serca, skąd jest tłoczona do mózgu l pozostałej części organizmu, zaopatrując go w tlen. Prawa strona pompuje krew żylną zawierającą dwutlenek węgla. Lewa strona tłoczy krew tętniczą zawierającą tlen. Naczynia krwionośne Należą do nich tętnice, żyły i naczynia włosowate. W budowle przypominają cieniutkie rurki. Ich zadaniem jest doprowadzać krew do różnych części organizmu. Tętnice Są to umięśnione elastyczne o dość grubych ściankach rurki, które rozprowadzają krew z tlenem od serca do naczyń włosowatych. Tętnice wieńcowe doprowadzają do serca substancje odżywcze i tlen. Żyły Są to rurki o cieńszych ściankach, mniej elastyczne niż tętnice. Zawierają one zastawki, które pozwalają płynąć krwi tylko 107  tętnica szyjna p. żyła do ramienia p. żyła z ramienia p. żyła główna górna tętnica do płuc — żyła z płuc — przedsionek prawy komora prawa od wątroby do wątroby żyła główna dolna tętnica szyjna l. tętnica do ramienia l. żyła z ramienia l. aorta wstępująca żyła płucna tętnica do płuc żyła z płuc przedsionek lewy komora lewa do żołądka do śledziony aorta zstępująca Rys.50. Budowa serca. 108  w jednym kierunku. Ich zadaniem jest sprowadzić niedotlenioną krew z różnych części organizmu z powrotem do serca. Są umieszczone bardziej pod powierzchnią skóry niż tętnice. Żyły wieńcowe odprowadzają od serca produkty przemiany materii. Naczynia włosowate Są to bardzo cienkie naczyńka, które łączą mniejsze tętnice z żyłami. Poprzez ich ścianki tkanki otrzymują pożywienie i eliminują zbędne produkty przemiany materii. Krew To lepki, słonawy płyn koloru czerwonego o normalnej temperaturze 37°C. Krew stanowi 1/20 część organizmu, jest w ciągłym ruchu jej zabarwienie zależy od natlenienia. Dobrze natleniona krew (tętnicza) jest koloru jasnoczerwonego, uboga w tlen (żylna) jest koloru ciemnoczerwonego. Krew składa się z substancji płynnej zwanej osoczem oraz z elementów upostaciowanych - krwinek czerwonych, krwinek białych oraz płytek krwi. Krwinki czerwone przenoszą tlen z płuc do komórek dała (dzięki barwnikowi - hemoglobinie). Krwinki białe mają za zadanie niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych. Płytki krwi odgrywają dużą rolę w procesie krzepnięcia krwi. Osocze - to płynna część krwi (około 55% jej objętości), w której zawieszone są elementy upostaciowane. Jest koloru słomkowego, zawiera około 92% wody, resztę stanowią białka I Inne substancje organiczne I nieorganiczne. Osocze doprowadza substancje pokarmowe do komórek, a odprowadza z nich zbędne produkty przemiany materii. Bierze również czynny udział wraz z limfocytami (rodzaj krwinek białych) w produkcji przeciwciał, zwalczających obce substancje dostające się do organizmu. Krew pełni wiele ważnych funkcji; przede wszystkim przenosi substancje odżywcze i tlen do wszystkich narządów i tkanek, zbiera I przenosi do narządów wydalania (tj. płuc, nerek, skóry) zbędne, trujące substancje, reguluje temperaturę dała, wytwarza substancje obronne zw. przedwdałami, które niszczą toksyczne drobnoustroje, przenosi do różnych części organizmu hormony l różne dała fizjologiczne, bierze udział w gospodarce wodnej l mineralnej ustroju. wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.52. Rozmieszczenie receptorów układu krwionośnego w dłoniach i sposób ich refleksowania. zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.53. Rozmieszczenie receptorów układu krwionośnego w dłoniach l sposób ich refleksowania. Rys.54. Rozmieszczenie receptorów układu krwionośnego w uszach i sposób ich refleksowania.  UKŁAD TRAWIENNY  Układ trawienny wątroba woreczek żółciowy zastawka jelita krętego wyrostek żołądek trzustka jelito kręte jelito cienkie wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.55. Układ trawienny. 116  Układ trawienny Układ trawienny składa się z przewodu pokarmowego obejmującego jamę ustną, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube zakończone odbytnicą oraz gruczołów trawiennych: ślinianek, trzustki i wątroby. W układzie tym zachodzą procesy mechanicznej i chemicznej przeróbki pokarmów, zwane trawieniem. Powstałe w wyniku tych procesów proste związki organiczne zostają wchłonięte przez ściany przewodu pokarmowego do krwi l limfy, a następnie są rozprowadzane do wszystkich komórek dała. Trawienie rozpoczyna się w jamie ustnej, a kończy w jelicie cienkim, w którym następuje także wchłanianie strawionych substancji pokarmowych. Nie strawiony oraz nie dający się strawić pokarm dociera do jelita grubego, gdzie następuje formowanie kału. Kał zostaje wydalony przez odbyt na zewnątrz. Proces trawienia dla większości pokarmów trwa około 9 godzin. Enzymy produkowane przez gruczoły trawienne odpowiedzialne są za chemiczną przemianę pokarmu, polegającą na rozkładzie złożonych substancji pokarmowych na proste, które mogą być wykorzystane przez komórki dała. Bardzo ważnym organem, pełniącym wiele funkcji, jest wątroba. Jedną z jej funkcji, jako gruczołu trawiennego, jest produkcja żołci umożliwiającej trawienie tłuszczów. Inne funkcje to: przemiana związków organicznych, magazynowanie witamin, gromadzenie żelaza oraz odtruwanie. W wyniku procesów gnilnych w jelitach powstają substancje trujące, które w wątrobie zamieniane są na związki nietoksyczne wydalane z moczem lub żółcią. W wątrobie rozkładane są również wprowadzone z pokarmem substancje trujące (np. niektóre środki farmakologiczne). Zmęczenie, zła eliminacja toksyn, napięcie emocjonalne, złość stres mogą poważnie zakłócić proces trawienia. Natomiast odpoczynek, dobre samopoczucie przyczyniają się do odpowiedniego funkcjonowania układu trawiennego, a refleksoterapia bardzo w tym pomaga. W refleksoterapii kładziemy nacisk na następujące organy układu trawiennego: żołądek, wątrobę, trzustkę, jelito cienkie, jelito grube, wyrostek robaczkowy, pęcherzyk żołciowy. wątroba żołądek trzustka jelito kręte jelito cienkie zastawka jelita krętego wyrostek spód prawe spód lewej spód prawej spód lewej spód prawej spód lewej f Rys. 56. Rozmieszczenie receptorów układu trawiennego w stopach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.57. Sposób i miejsce refleksowania stóp (układ trawienny). wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa f Rys.58. Rozmieszczenie receptorów układu trawiennego w dłoniach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.59. Rozmieszczenie receptorów układu trawiennego w dłoniach i sposób ich refleksowania. " Rys.60. Sposób i miejsca refleksowania dłoni (układ trawienny). ) U - jama ustna G - gardło P - przełyk Ż - żołądek jC - jelito cienkie jK - jelito kręte T - trzustka W - wątroba Rys.61. Rozmieszczenie receptorów układu trawiennego w uszach i sposób ich refleksowania.  UKŁAD ODDECHOWY  Układ oddechowy płuca wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.62. Układ oddechowy. 126  Układ oddechowy Układ oddechowy składa się z dróg oddechowych górnych (jama nosowa, gardło, krtań), dróg oddechowych dolnych (tchawica, oskrzela, oskrzeliki) i płuc. Drogi oddechowe tworzą system kanałów, których zadaniem jest ogrzanie, nawilżanie l oczyszczenie powietrza z pyłów, a przede wszystkim doprowadzenie go do płuc. Parzyste płuca znajdują się w klatce piersiowej, zabezpieczonej z obu stron żebrami. Są gąbczastą tkanką zbudowaną z komórek zwanych pęcherzykami płucnymi, oplecionych gęstą siecią włosowatych naczyń krwionośnych. W pęcherzykach płucnych, przy każdym cykl" oddychania, zachodzi wymiana gazowa polegająca na przechodzeniu tlenu z pęcherzyków do krwi oraz dwutlenku węgla z krwi do pęcherzyków. Tlen jest konieczny do spalania, czyli utleniania związków organicznych, w wyniku czego powstaje energia potrzebna do procesów wzrostu I rozwoju, a także funkcjonowania narządów wewnętrznych I pracy mięśni. W procesie utleniania związków organicznych powstaje dwutlenek węgla, który jest wydalany przez płuca na zewnątrz. Oddychanie jest możliwe dzięki pracy mięśni oddechowych międzyżebrowych i przepony, dużego mięśnia oddzielającego klatkę piersiową od jamy brzusznej. Wymiana gazowa odbywa się również przez skórę. Wyróżniamy dwa stopnie oddychania: pierwotne i wtórne. Pierwotne -odbywa się przez płuca, wtórne - przez skórę. Oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta, ponieważ powietrze jest wtedy cieplejsze, a bakterie z powietrza zostają zatrzymane przez włoski i osadzają się na błonie śluzowej nosa. Oddychanie głębokie z użyciem przepony jest zdrowsze od oddychania tylko płucami. Następuje wtedy większa wymiana gazów.   r; l l l l — { Rys.63. Rozmieszczenie receptorów układu oddechowego w stopach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys.64. Rozmieszczenie receptorów układu oddechowego w dłoniach oraz sposób ich refleksowania. zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.65. Rozmieszczenie receptorów układu oddechowego w dłoniach oraz sposób ich refleksowania. 130   Rys.66. Rozmieszczenie receptorów układu oddechowego w uszach i sposób ich refleksowania.  UKŁAD WYDALNICZY  Układ wydalniczy spód prawej spód lewej spód prawej spód lewej Rys.67. Rozmieszczenie receptorów układu moczowego w stopach oraz sposób ich refleksowania. 134  Układ wydalniczy (moczowy) Układ wydalniczy składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Parzyste nerki leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa. Są one głównym narządem wydalniczym. Przez nerki usuwane są powstałe w komórkach w wyniku przemian metabolicznych, substancje, których nagromadzenie uniemożliwiłoby dalszy przebieg procesów źyciowych, a nawet mogłoby spowodować samozatrucie organizmu, ponieważ niektóre z tych substancji mają właściwości toksyczne. Przez nerki usuwany jest także nadmiar wody. Narząd ten utrzymuje na stałym poziomie składniki mineralne ustroju. Zbędne produkty przemiany materii oraz nadmiar wody usuwane są przez nerki w postaci moczu. Z nerek mocz zostaje odprowadzony do moczowodów, a następnie do pęcherza moczowego, z którego przez cewkę moczową zostaje wydalony na zewnątrz. Funkcje wydalnicze pełni również skóra, przez którą są wydalane niewielkie ilości związków nieorganicznych oraz nadmiar wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.68. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ moczowy). wewnętrzna lewa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna prawa Rys.69. Rozmieszczenie receptorów układu moczowego w dłoniach i sposób ich refleksowania. zewnętrzna lewa Zewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa Rys. 70. Sposób i miejsce refleksowania dłoni (układ moczowy). P - pęcherz M - moczowód N - nerka Rys.71. Rozmieszczenie receptorów układu moczowego w uszach oraz sposób ich refleksowania.  UKŁAD LIMFATYCZNY  Układ limfatyczny śledziona wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys. 72. Układ limfatyczny. 142  Układ limfatyczny Do układu limfatycznego zaliczamy węzły chłonne oraz narządy: migdałki, śledzionę, szpik kostny i grasicę, jak również jamę otrzewnej, opłucnej, osierdzia, jamę ucha wewnętrznego I komory gałki ocznej, jamy maziowe torebek stawowych oraz komory mózgowe I kanał rdzeniowy. Wszystkie szczeliny międzykomórkowe są wypełnione płynem zwanym limfą; od nich odchodzą włosowate naczynia limfatyczne drobne, średnie I duże. Krew nie jest w stanie dotrzeć do każdej komórki organizmu, aby dostarczyć jej koniecznych do życia substancji oraz uwolnić organizm od zbędnych produktów przemiany materii. Rolę tę pełni limfa, która dociera do każdej komórki w organizmie jest jak gdyby pośrednikiem pomiędzy krwią a komórką. Skład i ilość limfy są zmienne, uzależnione od wielu różnych czynników. Wyróżniamy naczynia limfatyczne powierzchniowe (skórne) i głębokie. Powierzchniowe zbiegają się promieniście ku węzłom chłonnym. Głębokie biegną równolegle do naczyń krwionośnych i pni nerwowych. Limfę z całego dała zbierają dwa główne przewody limfatyczne: krótki przewód chłonny prawy (przyjmuje limfę z prawej połowy głowy, szyi, klatki piersiowej l prawej kończyny górnej) oraz długi przewód chłonny piersiowy - obejmuje resztę dała. Oba przewody uchodzą do żył podobojczykowych, które prowadzą krew do żyły głównej. Węzły chłonne Rozmieszczone są we wszystkich narządach wewnętrznych oraz tworzą skupiska w okolicach pachwinowych, podkolanowych, w zgięciach łokdowych, na szyi i głowie. Węzły chłonne pełnią rolę filtru. Chronią organizm przed zakażeniem, zatrzymując drobnoustroje przyniesione z prądem limfy, I w ten sposób pełniąc bardzo ważną funkcję obronną organizmu. Śledziona jest narządem chłonnym leżącym w lewym podżebrzu między żołądkiem, przeponą I lewą nerką. W miąższu jej dokonuje się rozkład zużytych erytrocytów oraz rozmnażanie się białych datek krwi. Pełni również rolę zbiornika krwi, gromadząc ją w swych 143  zatokach jako rezerwę dla organizmu. Przy ciężkim fizycznym wysiłku skurcz śledziony powoduje odpływ krwi do naczyń. Śledziona, ze względu na swoje ważne dla organizmu funkcje, jest bardzo wrażliwa na wszelkie nieprawidłowości pracy układu limfatycznego. zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa limf piersiowy | limf pachwinowy lewa zewnętrzna piersiowy | limf pachwinowy O prawa zewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna Rys.73. Rozmieszczenie receptorów układu limfatycznego w stopach. zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa < zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa Rys. 74. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ limfatyczny). zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.75. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ limfatyczny). pachwinowy zewnętrzna lewa pachwinowy zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.76. Rozmieszczenie receptorów układu limfatycznego w dłoniach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.77. Sposób i miejsca refleksowania dłoni (układ limfatyczny). 148   ŚL - śledziona Rys. 78. Rozmieszczenie receptorów układu limfatycznego w uszach i sposób ich refleksowania.  UKŁAD ROZRODCZY  Układ rozrodczy jajniki macica •prostata jądra zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.79. Układ rozrodczy. 152 Układ rozrodczy (płciowy) Podstawą kontynuacji życia jest zdolność rozmnażania się. Odbywa się to dzięki układowi rozrodczemu, który posiada cechy układu endokrynologicznego, ponieważ Jądra I jajniki produkują hormony. Układ rozrodczy składa się z układu płciowego męskiego I układu płciowego żeńskiego. Układ płciowy męski Zadaniem tego układu jest produkowanie plemników I zapłodnienie poprzez ich wprowadzenie do narządów płciowych żeńskich. Składa się z parzystych jąder, najądrzy, nasieniowodów, pęcherzyków nasiennych, przewodów wytryskowych, gruczołu krokowego oraz narządów płciowych zewnętrznych. Jądra Są to męskie gruczoły płciowe. Wytwarzają one plemniki oraz hormony, np. testosteron, androsteron. Wewnątrz jąder znajdują się kanaliki nasienne wysłane nabłonkiem plemnikotwórczym, którego komórki przetwarzają się w plemniki. Najądrza Nasadzone są na górnej części Jąder, można w nich wyróżnić głowę, trzon i ogon, przechodzący w nasieniowód. Przez nie przesuwają się plemniki, a ogon najądrza jest magazynem dojrzałych plemników. Nasieniowody Są to parzyste przewody łączące najądrza z przewodami wytryskowymi; poprzez kanał pachwinowy wnikają do jamy brzusznej. Pęcherzyki nasienne Leżą na końcowym odcinku każdego z nasieniowodów. Produkują wydzielinę białkową, która przy wytrysku nasienia wlewa się do wspólnego przewodu wytryskowego. 153  Przewody wytryskowe Przebijają się skośnie przez miąższ gruczołu krokowego I uchodzą do cewki moczowej. Do przewodów tych uchodzą nasieniowody oraz przewody wydalające pęcherzyków nasiennych. Gruczoł krokowy Wydziela mleczną wydzielinę, dzięki której plemniki stają się aktywniejsze. Gruczoły opuszkowo-cewkowe Przemywają cewkę moczową, przygotowując ją do przepływu nasienia. • Narządy płciowe zewnętrzne To moszna, w której leżą jądra, oraz prącie umożliwiające wprowadzenie nasienia do dróg rodnych żeńskich. Układ płciowy żeński Składa się z dwóch jajników, dwóch Jajowodów, macicy, pochwy I narządów płciowych zewnętrznych. Jajniki Są przymocowane za pomocą wiązadeł łącznotkankowych do macicy i jajowodów. Znajdują się w nich pierwotne komórki jajowe, które dojrzewają pod wpływem hormonu przedniego płata przysadki mózgowej. Noszą nazwę mieszków jajnikowych pęcherzykowych. Co 28-30 dni mieszek jajnikowy dojrzewa, pęcherzyk pęka, a zawarte w nim Jajeczko dostaje się do Jamy otrzewnej, a następnie do jajowodu. Moment wydostania się dojrzałej komórki jajowej z jajnika nazywamy jajeczkowaniem. Jajowody Wychwytują dojrzałe jajeczka z jamy otrzewnej I przeprowadzają je do macicy, jeżeli w drogach rodnych kobiety znajdują się żywe plemniki, w jajowodzie następuje proces zapłodnienia. Macica Jest to narząd mięśniowy o gruszkowatym kształcie. Znajduje się w miednicy małej. Do macicy przez jajowody dostają się komórki jajowe, jeżeli komórka jajowa podczas swej wędrówki przez jajowód zostaje zapłodniona, wówczas powstaje zarodek, który wszczepia się w ścianę macicy. W macicy rozwija się płód. Kiedy dojrzeje do samodzielnego żyda, dzięki skurczom macicy wydostaje się na zewnątrz Pochwa jest kanałem porodowym oraz narządem kopulacyjnym żeńskim, jest rozciągliwa I elastyczna, co umożliwia poród. Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne Należą do nich wzgórek łonowy, wargi sromowe, łechtaczka I gruczoły przedsionkowe.   zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa Rys.80. Rozmieszczenie receptorów układu rozrodczego w stopach oraz sposób ich refleksowania. zewnętrzna wewnętrzna l f \ \ wewnętrzna Rys.81. Rozmieszczenie receptorów układu rozrodczego w stopach oraz sposób ich refleksowania. 157  wewnętrzna prawa prostata wewnętrzna lewa macica miednica" zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa Rys.82. Rozmieszczenie receptorów układu rozrodczego w stopach oraz sposób ich refleksowania. macica, jajniki prostata, jądra l ————l wewnętrzna lewa jajniki, macica jądra, prostata wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa R.ys.83. Rozmieszczenie receptorów układu rozrodczego w dłoniach i sposób ich refleksowania. Rys.84. Rozmieszczenie receptorów układu rozrodczego w uszach oraz sposób ich refleksowania. 160  UKŁAD MIĘŚNIOWY  T  Układ mięśniowy Układ mięśniowy Jest najbardziej widoczny na zewnątrz. Mięśnie są zbudowane z tkanki mięśniowej, której komórki zaopatrzone są w kurczliwe włókienka. Ruchy dała uzależnione są od ich rodzaju i działania. Układ mięśniowy w swoich czynnościach jest bezpośrednio uzależniony od układów szkieletowego l nerwowego. Stanowi czynny element aparatu ruchu, jego funkcją jest kierowanie wszystkimi ruchami dała. Zawiera ponad 500 mięśni, dużych i małych, które stanowią od 40 do 50% wagi ludzkiego organizmu. Rodzaje mięśni: 1. mięśnie poprzecznie prążkowane (warunkowe), zależne od naszej woli. Są to mięśnie szkieletowe, np. kończyn dolnych, górnych oraz mięśnie twarzy; 2. mięśnie gładkie (bezwarunkowe). Funkcjonują bez udziału woli. Występują w ścianach narządów wewnętrznych, np. jelit, naczyń krwionośnych, przewodów oddechowych; 3. mięsień sercowy - to odmiana tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, lecz o nieco Innej budowie komórek, jego funkcja nie zależy od naszej woli. jest jedyny i niepowtarzalny w całym organizmie. Podczas skurczów mięśnie mają dwa miejsca przyczepienia, jedno bardziej stałe, drugie bardziej ruchliwe. Początkiem mięśni nazywamy miejsce przyczepienia bardziej stałe, np. do kości. Przyczepom mięśnia nazywamy miejsce przyczepienia bardziej ruchliwe, np. do Innego mięśnia lub ruchomej kości czy skóry. Podczas masażu zawsze masujemy mięśnie od Ich przyczepu do części początkowej.   Rys.85. Układ mięśniowy 164  1. mięśnie podgnykowe 2. mięsień okrężny 3. m. okrężny oka 4. brzusiec czołowy mięśnia potyllczno-czołowego 5. m. skroniowy 6. m. żwacz 7. m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy 8. m. szeroki szyi 9. m. naramienny 10. m. piersiowy większy 11. m. ramienny 12. m. ramienno-promieniowy 13. m. skośny zewnętrzny brzucha 14. m. obszerny boczny 15. m. obszerny pośredni 16. rzepka 17. m. obszerny przyśrodkowy 18. troczek dolny mięśni prostowników 19. troczek górny mięśni prostowników 20. m. prostownik palców stopy długi 21. m. piszczelowy przedni 22. mięśnie strzałkowe 23. pasmo biodrowo-piszczelowe 24. m. prosty uda 25. m. krawiecki 26. m. smukły 27. mięśnie przywodziciele uda 28. m. naprężacz powięzi szerokiej 29. m, dłoniowy długi 30. m. skośny wewnętrzny brzucha 31; m. zginacz nadgarstka łokciowy 32. mięśnie palca małego 33. mięśnie kłębu kciuka 34. m. ramienno-promieniowy 35. m. zginacz nadgarstka promieniowy 36. pochewka m. prostego brzucha 37. m. prosty brzucha 38. m. dwugłowy ramienia 39. m. kruczo-ramienny 40. m. piersiowy mniejszy 41. mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne 165  . dźwigacz łopatki . mięśnie równoległoboczne . prostownik grzbietu . m. zębaty tylny . m. pośladkowy maty . m. gruszkowaty . mięśnie bliźniacze . m. czworoboczny uda . m. dwugłowy uda , m. półścięgnisty , m. półbłoniasty , m. trójgłowy ścięgno piętowe (Achillesa) guz piętowy m. pośladkowy wielki m. pośladkowy średni m. najszerszy grzbietu m. prostownik długi kciuka m. prostownik nadgarstka łokciowy mięśnie prostowniki nadgarstka promieniowe m. prostownik palców m. łokciowy m. trójgłowy ramienia m. czworoboczny Rys.86. Układ mięśniowy. 166  UKŁAD KOSTNO-SZKIELETOWY   rękojeść mostka chrząstki żebrowe klatka piersiowa łuk żebrowy kręgosłup kość miednicza miednica większa miednica mniejsza spojenie łonowe rzepka staw skokowo-goleniowy staw kolanowy staw biodrowy staw promieniowo- nadgarstkowy kość łokdowa kość promieniowa kość krzyżowa staw krzyżowo-blodrowy krążek międzykręgowy otwór dolny klatki piersiowej staw łokciowy kość ramienna wyrostek mieczykowaty trzon mostka staw ramienny łopatka obojczyk otwór górny klatki piersiowej Rys.87. Układ szkieletowy. 168  Układ kostno-szkleletowy Oprócz zębów, kości są najtwardszą strukturą naszego ustroju. Składają się z tkanki łącznej szkieletowej. Zawierają około 1/3 materii organicznej i 2/3 mineralnej. Układ szkieletowy jest fizyczną podstawą organizmu, jest zbudowany z różnego rodzaju kości połączonych ze sobą przez ruchome I stałe stawy. Funkcje kości: - nadają ciału kształt i wielkość, - stanowią mechaniczną ochronę narządów wewnętrznych, - stanowią system dźwigni, który w połączeniu z układem mięśniowym umożliwia poruszanie się organizmu.   zewnętrzna lewa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna prawa Rys.88. Rozmieszczenie receptorów układu mięśniowego i kostno-szkieletowego w stopach l sposób ich refleksowania. szyja górne plecy środkowe plecy dolne plecy kość krzyżowa kość ogonowa wewnętrzna prawa l W zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa Rys.89 Rozmieszczenie receptorów układu mięśniowego i kostno-szkieletowego w stopach oraz sposób ich refleksowania. wewnętrzna prawa wewnętrzna lewa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.90. Sposób i miejsca refleksowania stóp (układ mięśniowy i kostno-szkieletowy). zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.91. Rozmieszczenie receptorów układu mięśniowego kostno-szkieletowego w dłoniach i sposób ich refleksowania. wewnętrzna lewa wewnętrzna prawa zewnętrzna lewa zewnętrzna prawa Rys.92. Sposób i miejsca refleksowania dłoni (układ mięśniowy i kostno-szkieletowy). R.ys.93. Rozmieszczenie receptorów układu mięśniowego l kostno-szkieletowego w uszach i sposób ich refleksowania. f  REFLEKSOTERAPIA JAKO ŚRODEK PRZECIWDEPRESYJNY Depresja l Jej rodzaje Wyróżniamy kilka rodzajów depresji, ale z punktu widzenia refleksoterapii będziemy mówić o depresji zwyczajnej i depresji klinicznej. Co to Jest depresja? jaka jest różnica pomiędzy depresją zwyczajną a depresją kliniczną? To pytanie ciągle zadają sobie naukowcy i badacze depresji. Nie wszystkie właściwości depresji są jasno zdefiniowane. Jej terminologia ma wiele znaczeń zazębiających się nawzajem. Uczucie smutku, markotne usposobienie, niezrównoważone emocje, frustracja, zniechęcenie do żyda, chęć ucieczki od żyda takiego, jakie prowadzimy - to jest to, co najczęściej ludzie mają na myśli, kiedy mówią o depresji. Doświadczenie to przechodzi każdy przeciętny człowiek, w różnym wieku, w różnym czasie, niezależnie od rasy czy miejsca geograficznego, w którym mieszka. Depresja może być spowodowana chorobą fizyczną lub psychiczną, albo też przez jedno I drugie, jako objaw może mieć powiązanie z wieloma chorobami braku równowagi psychicznej, włączając schizofrenię, stany lękowe, histerię, alkoholizm itp. Depresja ma również powiązania z fizycznymi chorobami, takimi jak zaburzenia w układzie nerwowym centralnym (ośrodkowym) czy w układzie wydzielania wewnętrznego (I tutaj refleksoterapia Jest bardzo pomocna), z chorobami wirusowymi oraz oddziaływaniem na organizm pewnych narkotyków. Trudno Jest odróżnić depresję zwyczajną, którą przechodzi każdy człowiek w różnych okresach swojego żyda, od depresji klinicznej. Według badaczy zdrowia psychicznego, depresja kliniczna jest to zbiór narastających, trudnych do określenia grup objawów I łączących się z nimi czynników. Ponieważ te same elementy określają depresję zwyczajną, ich rozróżnienie jest uzależnione od natężenia, ostrości l częstotliwości objawów. m  Generalnie (z wyjątkiem utraty kogoś bliskiego z powodu śmierci), jeżeli objawy depresji trwają dłużej niż 2 tygodnie I Jeżeli są one bardzo intensywne oraz zakłócają codzienne, zwyczajne czynności l normalną aktywność, przyjmuje się je jako objawy depresji klinicznej. Depresja kliniczna Stan tej depresji charakteryzuje się ogólnym zmęczeniem dała, ociężałością umysłu lub apatią, poczuciem beznadziejności I głębokiej rozpaczy, stanami lękowymi, niepokojem I skłonnością do płaczu. Człowiek czuje się spięty, zdenerwowany, smutny i nieszczęśliwy. Jego stan objawia się przez częstą irytację, zniecierpliwienie, wybuchy złości. Charakterystyczna jest również zmiana w sposobie myślenia. Myśli snują się powoli i chaotycznie, występują trudności z koncentracją uwagi, pamięcią I podejmowaniem decyzji. Dochodzi poczucie winy, beznadziejności I zawodu, brak wiaty w siebie i tendencja do samooskarżenia się. Takie myślenie o sobie doprowadza zwykle do myśli samobójczych. Zanika aktywność życiowa, a codzienne czynności są całkowicie zdezorganizowane. Zazwyczaj jest to seria zmiennych uczuć i zmiennego funkcjonowania fizjologicznego organizmu. Mogą wystąpić trudności z zaśnięciem, częste budzenie się, wcześniejsze wstawanie (2-3 godziny wcześniej niż zazwyczaj) i niemożność zaśnięcia z powrotem. U innych osób występują trudności z budzeniem się I skłonność do dłuższego spania (kilka godzin dłużej niż zazwyczaj). Może również wystąpić śpiączka (człowiek budzi się, aby coś zjeść i zasypia z powrotem). Może dojść także utrata apetytu i raptowne gubienie wagi lub wzrost apetytu l gwałtowne tycie. Ciało pozbawione jest energii, występuje uczucie bezwładności, powolne mówienie i powolne poruszanie się. Czasami odwrotnie - występuje nadmierna aktywność i niepokój. Inne fizyczne objawy depresji to: wstrzymanie stolca, suchość jamy ustnej, bóle głowy, a nawet różnego rodzaju swędzenie czy uczucie szczypania na powierzchni dała. J Najbardziej charakterystyczne w depresji klinicznej są zmiany w ogólnym zachowaniu się. Aktywność myślowa jest obniżona. Występuje brak zainteresowania ludźmi, rzeczami I codziennymi 178  czynnościami, brak chęci do jakiejkolwiek działalności, tracimy zainteresowania seksualne l poczucie satysfakcji z żyda. W depresji klinicznej objawy te przechodzą od przeciętnych do bardzo ostrych i są poważnymi przeszkodami w prowadzeniu codziennego, normalnego życia. Badania statystyczne przeprowadzane w USA dowodzą, że około 50% ludzi przechodzi depresję kliniczną tylko raz w życiu. Innym depresja kliniczna zdarza się kilka razy w życiu. Po 40. roku żyda depresja może ujawniać się częściej niż w młodości. Ogólnie kobiety mają większą do niej skłonność niż mężczyźni, podobnie osoby samotne, rozwiedzione, po ciężkich przeżyciach. Depresja może występować w odstępach kilku lub kilkunastu lat. Może trwać od kilku dni do kilku tygodni, czasami nawet do roku lub dłużej. Co powoduje depresję 1. Dlaczego Jedni ludzie popadają w depresję, a inni nie? 2. Dlaczego kobiety mają dwa razy większą skłonność do depresji niż mężczyźni? 3. Czy depresja jest dziedziczona, czy nie? To są najczęstsze pytania dotyczące depresji. Naukowcom nie udało się do tej poty udzielić na nie wyczerpującej odpowiedzi. Badania przyczyn depresji są bardzo skomplikowane, ponieważ muszą być powiązane z wieloma dziedzinami nauki, takimi jak: epidemiologia, fizjologia, socjologia l biologia łącznie z analizą funkcji mózgu i układu hormonalnego itp. Nie wszystkie przyczyny są znane i nie potrafimy określić jednoznacznie, co powoduje depresję kliniczną. Przyczyną może być wiele czynników razem wziętych. Mogą to być predyspozycje genetyczne, biologiczne, zachwiana równowaga organizmu, zaburzona osobowość, charakter, stres źyciowy, stres społeczny I klasowy, kultura, w której wyrastamy, wiek i seks. Wyniki obecnych badań wskazują, że depresję kliniczną mogą powodować: brak światła dziennego, brak słońca, nieodpowiednie odżywianie, brak snu, ruchu, brak w mózgu pewnych substancji, takich jak endorflny, witaminy (u kobiet B-6) oraz zaburzenia 179  układu hormonalnego. Na ogół depresji klinicznej nie możemy sami zaradzić I musimy zasięgnąć porady lekarza. Możemy natomiast nie dopuścić do niej, zmieniając warunki i okoliczności, które sprzyjają jej powstawaniu, oraz korzystać z różnego rodzaju terapii, między Innymi: - zmiana dotychczasowego sposobu myślenia; - zmiana sposobu odżywiania (zredukowanie ilości tłuszczu, cukru, zwiększenie ilości jarzyn I owoców); - przyjmowanie witamin I picie czystej, nie skażonej wody (przynajmniej l litr dziennie); - uprawianie gimnastyki (nawet podstawowe ćwiczenia mają duży wpływ na uniknięcie stresu); - korzystanie z terapii światłem (umiarkowane solarium); - korzystanie z terapii kolorami (w krajach, w których mamy niedostateczną ilość światła i słońca); - korzystanie z refleksoterapii (która przynosi duże korzyści pobudzając układ hormonalny oraz wytwarzanie w mózgu takich substancji, jak np. endorfiny). Dlatego też poświęciłam więcej uwagi układowi nerwowemu l endokrynologicznemu. Ludzie, którzy decydują się na zabieg z refleksoterapeutaml - to w 90% osoby z depresją, stresem lub Innymi tego typu dolegliwościami. Będą szukali u was pomocy. Musicie zachować się profesjonalnie, tzn. wiedzieć nie tylko, jak wykonać zabieg, ale także, co taki zabieg daje, dlaczego go stosujemy. Wytłumaczyć, dlaczego dana osoba powinna poddać się refleksoterapii. Depresja i stres są chorobami XX wieku, aczkolwiek wiemy o tym, że cierpiano na nią nawet w czasach starożytnych. Jednak jeżeli jest to depresja kliniczna, która objawia się u pacjenta bardzo często lub bardzo długo, wtedy powinien on szukać pomocy. Coraz większy procent ludzi w USA i innych krajach rozwiniętych popada w depresję kliniczną. Powinno się ją leczyć l zapobiegać jej, ponieważ odbija się ona niekorzystnie na rodzinie, pracy, całym życiu chorego. Sprzyja popadaniu w uzależnienia od alkoholu i narkotyków, popełnianiu samobójstw, a niekiedy popełnianiu aktów agresji, morderstw itd. Im więcej ludzi choruje na depresję kliniczną, tym bardziej życie ogółu staje się niebezpieczne i nieprzyjemne. 180  UWAGI KOŃCOWE Jak często powinniśmy stosować refleksoterapię l Jak długo powinien trwać zabieg Kompletna sesja refleksoterapii może być stosowana nie częściej niż dwa razy w tygodniu l nie powinna trwać dłużej niż 80 minut jeżeli jest stosowana częściej i dłużej, może nastąpić potencjalna nadprodukcja hormonów i zbyt szybka detoksykacja dała, powodująca zakłócenia równowagi biochemicznej w organiźmie. jeżeli stosujemy tylko częściową refleksoterapię (trwającą od 10 do 15 minut) możemy stosować ją nawet dwa razy dziennie. Kompletna refleksoterapia stóp, dłoni l uszu Powinna trwać nie dłużej niż 80 minut. Najpierw zaczynamy refleksować uszy (20 min), później ręce (30 min), a na końcu nogi (30 min). Kompletna refleksoterapia uszu l dłoni Powinna trwać nie dłużej niż 50 minut: uszy 20 min., ręce 30 min. Kompletna refleksoterapia uszu l stóp Czas trwania do 50 minut: uszy 20 min., nogi 30 min. Kompletna refleksoterapia dłoni l stóp Czas trwania nie więcej niż 50 minut: ręce 20 min., nogi 30 min. Kompletna refleksoterapia tylko uszu Powinna trwać 30 minut. Kompletna refleksoterapia tylko dłoni Powinna trwać 50 minut (25 min. każda ręka). Kompletna refleksoterapia tylko stóp Powinna trwać 50 minut (25 min. każda noga). 181  Dla profesjonalnego refleksoterapeuty organizacja czasu pracy, dyscyplina własna i ilość zabiegów wykonywanych dziennie są bardzo istotne, dlatego też refleksoterapeuta powinien zastanowić się: - ile osób może przyjąć w ciągu dnia? - jak rozplanować czas przeznaczony na zabiegi? Liczba pacjentów przyjmowanych dziennie zależy od naszej indywidualności, wytrzymałości fizycznej i psychicznej, cierpliwości oraz sposobu bycia. jeżeli przyjmiemy więcej pacjentów, niż pozwalają nam na to własne siły, nie będziemy w stanie wykonać prawidłowo I dobrze żadnego zabiegu. Po pewnym czasie wykonywania zawodu możemy stać się nerwowi, zmęczeni, często z tego powodu wysyłamy negatywne wibracje, które mogą być odebrane ze szkodą dla pacjenta. Krzywdzimy w ten sposób siebie I pacjenta. Siebie, ponieważ stajemy się coraz mniej wydajni, nie możemy podołać obowiązkom, praca staje się dla nas uciążliwa i zaczynamy jej nie lubić. Krzywdzimy pacjenta, ponieważ nie odnosi z zabiegu korzyści, których oczekuje, i może się czuć oszukany. Ustalając harmonogram naszego dnia pracy, musimy zaplanować, ile czasu przeznaczyć na refleksoterapię, ile na posiłki, Ile na przerwy. Niezależnie od tego, czy pracujemy samodzielnie, czy ktoś nas zatrudnia, zawsze powinniśmy być 10 minut wcześniej przed rozpoczęciem pracy jest to konieczne, aby przygotować się do zabiegu. Musimy również zaplanować 10 minut przerwy pomiędzy jednym a drugim pacjentem, aby mieć czas na zmianę prześcieradła, ręcznika, umycie rąk itp. oraz krótki odpoczynek. Czego oczekujemy po zabiegu refleksoterapii Po zabiegu refleksoterapii mogą nastąpić różnego rodzaju reakcje w zależności od stanu zdrowia, wrażliwości I stanu psychicznego osoby poddanej zabiegowi. Najczęstszą reakcją jest głębokie odprężenie, wzmożona energia i lepsze samopoczucie. Ludzie delikatni, bardzo wrażliwi lub starsi, po 60. roku żyda mogą mieć objawy podobne do zaczynającej się grypy lub osłabienia. jest to tymczasowa reakcja spowodowana uwolnieniem z tkanek toksyn, które organizm zaczyna wydalać. Wskazane jest, aby po 182  zabiegu podać pacjentowi do picia szklankę wody mineralnej niegazowanej I zalecić pić przez następne kilka dni trzy-cztery szklanki dziennie. Woda pomaga organizmowi wydalić toksyny z moczem, potem i przez skórę. Czasami zdarza się, że osoba będąca w depresji czy przeżywająca stres podczas zabiegu zaczyna płakać. Nie powinniśmy wypytywać, dlaczego płacze. Jeżeli sama zacznie opowiadać o swoim problemie, wtedy cierpliwie słuchamy. Okazujemy jej współczucie, pomagając jej w ten sposób wyrzucić z siebie napięcie I stres. Często po kilku godzinach, a nawet podczas zabiegu ból, stres, niewygoda I napięcie dała ustępują i całkowicie znikają. Nie znaczy to jednak, że po jednej sesji dolegliwości mijają, a pacjent został uzdrowiony. jedna sesja refleksoterapii najczęściej pomaga tylko doraźnie, możemy np. wyeliminować ból zęba, brzucha, głowy, ale nie możemy usunąć przyczyny powodującej ten ból. Refleksoterapia nie jest jednorazowym uzdrowieniem dała przez dotyk, jest to terapia wymagająca cierpliwości I czasu: stosowana regularnie zapobiega chorobom, utrzymując organizm w równowadze i harmonii. Przeciwwzkazania - kiedy nie powinniśmy refleksować Nie powinniśmy stosować zabiegu refleksoterapii na osobach, które używają silnych leków przeciwbólowych, narkotyków, są kilka dni po operacji, na kobietach w dąży, które uprzednio miały samoistne poronienia, I na osobach z bardzo wysokim ciśnieniem. Podczas refleksowania powinniśmy omijać miejsca takie jak: - infekcje, - skaleczenia skóry, - zwichnięcia stawów, nadwerężone mięśnie lub ścięgna, - złamane kości, -żylaki, - przerwane naczynia włosowate. 183  Odpowiedniki receptorów l sposób refleksowania przy pewnych schorzeniach organizmu Zanim zaczniemy refleksować odpowiednie receptory przy pewnych schorzeniach organizmu, proponuję, aby najpierw zrefleksować całe stopy, dłonie czy uszy, wyczuwając w nich wrażliwe I bolesne miejsca. Po skończeniu rutynowego zabiegu wracamy do bolesnych miejsc, refleksując je dłużej i dokładniej. Najpierw musimy uważnie przyjrzeć się tym miejscom l przemyśleć, jakie schorzenie organizmu może powodować ich bolesność. Rozmawiając z pacjentem, możemy szybciej odnaleźć przyczynę bólu. Potem zaczynamy refleksować lekkim przyciskiem, stopniowo wzmacniamy nacisk, głęboko penetrując bolesne miejsce. Obserwując twarz pacjenta, powinniśmy wyczuć, do jakiego stopnia możemy wzmocnić nacisk, aby nie sprawić bólu. Pamiętajmy, że zabieg refleksoterapii nie powinien być bolesny, ale relaksujący. Oto kilka przykładów miejsc, które powinniśmy refleksować przy pewnych schorzeniach. Schorzenie alergia astma artretyzm brzuch cukrzyca głowa grypa, przeziębienie grube jelito Miejsca odpowiednich receptorów wszystkie gruczoły endokrynologiczne płuca, nadnercza, jelito cienkie, splot słoneczny nerki, gruczoły endokrynologiczne układ trawienny, jelito cienkie, grube gruczoły endokrynologiczne palce, płatek ucha, tkanka łączna pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym, brzuch, splot słoneczny płuca, głowa, jelita, splot słoneczny układ trawienny, gruczoły endokrynologiczne, grube jelito 184  hipoglikemia ischias (rwa kulszowa) korzonki nerwowe oczy i uszy narządy płciowe serce zatoki gruczoły endokrynologiczne, głównie trzustka dół pleców, biodra, nogi krzyż, przysadka mózgowa, dół pleców, splot słoneczny receptory uszu i oczu układ rozrodczy, limfatyczny, gruczoły endokrynologiczne klatka piersiowa, układ krwionośny, splot słoneczny głowa, palce, głównie pomiędzy palcami  f  Zakończenie Wyobraźmy sobie, że stoimy na desce wodnej na wierzchu płynącej fali morskiej. jeżeli jesteśmy dokładnie na wierzchu fali, będzie nas ona łatwo unosiła. Nie musimy wytężać sił, aby posuwać się do przodu. Nie musimy absolutnie nic robić, wystarczy, że utrzymujemy równowagę. Cała siła powodująca, że płyniemy do przodu, znajduje się w fali morskiej. Ale jeżeli nie znajdujemy się dokładnie na powierzchni fali, lecz chociaż trochę z tyłu, musimy wytężać siły, podążając ciągle do przodu, aby utrzymać się na wodzie. jeżeli w tańcu uchwycimy rytm, nie musimy się wysilać tańcząc. Rytm kieruje nami przez cały czas. Ale jeżeli nie potrafimy utrzymać się w rytmie, taniec staje się dla nas ciężką pracą. A czy ty uchwyciłeś rytm swojego żyda l czy dążysz do swojego celu na wierzchu fali? Z refleksoterapia dotrzesz tam szybciej l łatwiej. 1/ 202