 Joanna Komorowska
Autohipnoza
psychoterapia dla każdego
 Książkę tę dedykuję wszystkim, 
którzy są i będą mi bliscy - z 
wdzięcznością za to, że pozwo-
lili mi się odnaleźć i że dzięki 
nim wciąż na nowo mogę za-
chwycać się pięknem ludzkiej 
natury. Moim Przyjaciołom i 
siostrze Kasieńce.
 Od autorki
Książka ta powstała z potrzeby 
serca i jest logiczną kontynu-
acją trwającego od kilku lat 
procesu osobistych poszuki-
wań. Zaczęły się one odkry-
ciem, że mój sposób radzenia 
sobie w życiu jest niewłaściwy, 
przynosi szkodę zarówno mnie, 
jak i mojemu najbliższemu oto-
czeniu. Potem przyszła potrze-
ba wyzwolenia się z ogranicza-
jących, nieświadomie przyswo-
jonych sposobów reagowania 
na otaczającą rzeczywistość. 
Najważniejszym „narzędziem", 
które do dziś z powodzeniem mi 
służy, okazała się umiejętność 
wykorzystania technik autohip-
nozy i relaksacji. Przy okazji 
osobistych poszukiwań zauwa-
żyłam ze zdziwieniem, że nie ja 
jedna dźwigałam przez lata ba-
gaż szkodliwych nawyków. Po-
dobnych mi osób jest wiele. 
Często rozpaczliwie starają się 
odnaleźć szczęście i zadowole-
nie, ale nie bardzo wiedzą, jak 
się do tego zabrać. Z myślą o 
nich pisałam tę książkę.
Bywa, że podświadomie, a cza-
sem nawet z pełną świadomo-
ścią akceptujemy zakodowane 
w naszym umyśle przekonanie, 
że cierpienie wywyższa. Im bar-
dziej katastroficznie myślimy, 
im bardziej zamartwiamy się 
przyszłością czy rozpamiętuje-
my smutne doświadczenia z 
przeszłości - tym więcej ma to 
nas uszlachetnić. Co gorsza, 
destrukcyjnym myśleniem 
przesiąknięte jest nawet nasze 
„narodowe" zrozumienie zasad 
wiary katolickiej. Nie tak dawno 
przysłuchiwałam się kazaniu, w 
którym wygłaszający je du-
chowny poruszał temat Bosko-
ści i Człowieczeństwa. Z treści 
homilii jasno wynikało, że tylko 
Bóg może być dobry i szlachet-
ny, my zaś, ludzie, jesteśmy z 
gruntu źli i grzeszni. Nie wiem, 
czemu ta tyrada miała służyć, 
przekonana jestem jednak, że 
jej skutkiem było umocnienie w 
słuchających poczucia braku 
wartości i niechęci do siebie 
samych. A przecież doktryny 
kościelne nie muszą być biczem 
inkwizytora, w religii katolickiej 
nie brak treści, które mogą się 
przyczyniać do rozwijania tego, 
co jak powietrze potrzebne jest 
do życia: harmonii, optymizmu i 
miłości do siebie oraz bliźnich.
 Pozytywne, zdrowe i szczęśli-
we życie jest jak najbardziej 
możliwe i wszyscy mamy do 
niego prawo. Poznałam je w 
wyniku pracy nad sobą, stop-
niowego „wydzierania" z siebie 
przekonań utrwalających po-
czucie niemocy, katastrofizmu i 
lęku. Poznałam ludzi promien-
nych, radośnie realizujących 
osobiste zamierzenia i chętnie 
dzielących się z innymi swoją 
miłością do świata. Są oni tacy 
nie dlatego, że wybrali drogę 
umartwiania się i negacji. Wręcz 
odwrotnie, zaufali swej intuicji, 
nauczyli się zaspokajać osobi-
ste potrzeby i pragnienia wyzy-
skując moce własnej podświa-
domości. Metody przedstawio-
ne w niniejszym poradniku 
umożliwią Państwu dotarcie do 
tych zasobów i przeobrażenie 
swojego życia w sposób, jaki 
Wam najbardziej odpowiada.
Książka jest podzielona na trzy 
części. Pierwsza dotyczy ogól-
nej wiedzy na temat hipnozy i 
autohipnozy -przygotowuje teo-
retycznie do proponowanych na 
dalszych stronach ćwiczeń. W 
części drugiej zgromadziłam 
praktyczne informacje niezbęd-
ne do umiejętnego wykorzysta-
nia wizualizacji oraz autohipno-
zy w codziennym życiu. Wia-
domości te wystarczają, by móc 
samodzielnie przygotować wła-
sną sesję autohipnozy, nawet 
jeśli problem, którym chcemy 
się zająć, nie jest poruszany w 
poradniku. Tu także znalazły się 
szczegółowe instrukcje doty-
czące wchodzenia i wychodze-
nia z transu. Ostatnia część 
książki omawia kilka najpow-
szechniejszych problemów, 
możliwych do rozwiązania przy 
użyciu autohipnozy. Przedsta-
wione są w niej przyczyny po-
jawiania się tych problemów 
oraz techniki ułatwiające ich 
rozwiązywanie. Na końcu każ-
dego rozdziału zamieściłam 
tekst odpowiednich sugestii 
hipnotycznych. Dla Państwa 
wygody nagrałam sesje hipno-
tyczne dotyczące redukcji na-
pięcia nerwowego i samoakcep-
tacji (kaseta jest załączona do 
książki). Taką terapię stosuję z 
powodzeniem wobec moich pa-
cjentów w Kanadzie.
Metod prowadzenia sesji hipno-
tycznych jest mnóstwo, nie 
znaczy to jednak, że wystarczy 
sięgnąć po pierwszą z brzegu, a 
dobroczynny efekt będzie za-
pewniony. Różnimy się między 
sobą charakterami i doświad-
czeniami życiowymi, inne rze-
czy nas drażnią, inne sprawiają 
przyjemność. Nie może więc 
istnieć idealna technika hipno-
tyczna zaspokajająca potrzeby 
wszystkich bez wyjątku pacjen-
tów - jednym z warunków po-
wodzenia jest wyszukanie ta-
kiej, która nam najbardziej
 odpowiada. Z tej właśnie przy-
czyny w poradniku znalazło się 
kilka wersji indukcji hipnotycz-
nej oraz technik pogłębiania i 
wychodzenia z transu. Polecani 
wykorzystanie tych propozycji, 
które wydają się najbardziej 
zgodne z naszymi osobistymi 
potrzebami. Więcej nawet, za-
chęcam do wprowadzania 
zmian w treści prezentowanych 
sugestii. Przygotowany przez 
nas pełny tekst sesji autohipno-
zy można nagrać na taśmę ma-
gnetofonową i słuchać go regu-
larnie do chwili, gdy zauważymy 
oczekiwane przemiany.
Poradnik nie jest przeznaczony 
wyłącznie dla osób, które pra-
gną skorzystać z gotowych 
przepisów na polepszenie swe-
go życia - jest w nim dość in-
formacji, byśmy samodzielnie 
mogli opracowywać sugestie 
dostosowane do naszych indy-
widualnych potrzeb. Umiejęt-
ność ta okaże się prawdziwym 
skarbem w późniejszym życiu.
W trzeciej części książki znala-
zły się propozycje różnorod-
nych ćwiczeń wspomagających 
autohipnozę. (Warto z nich ko-
rzystać, jako że przyspiesza to i 
umacnia proces pozytywnych 
przemian. ) Niektóre wymagają 
świadomej pracy nad sobą, na 
przykład wypisania motywów 
naszego zachowania albo kon-
trolowania własnych myśli czy 
wypowiedzi. Inne proponowane 
ćwiczenia wykorzystują moce 
podświadomości i powinny być 
wykonywane w stanie głębokie-
go wyciszenia lub relaksu, bo 
tylko wtedy będziemy w stanie 
zaakceptować przekazywane 
sobie sugestie i doprowadzić 
do ich urzeczywistnienia.
Zarówno ćwiczenia, polegające 
na nawiązaniu kontaktu z wła-
sną podświadomością, jak i su-
gestie autohipnotyczne, a także 
praktyczne rady oznakowane są 
barwnymi symbolami (Unie i 
punkty), a styl wypowiedzi jest 
bardziej bezpośredni niż w po-
zostałych fragmentach tekstu.
Niektórych Państwa zaskoczy 
może fakt, że wielokrotnie 
zwracam się w książce do ko-
biet. Nie jest to pomyłka w dru-
ku -czynię to z rozmysłem. Ży-
jemy w czasach, gdy coraz wy-
raźniej ujawnia się potrzeba 
równouprawnienia płci. Coraz 
jaśniej dostrzegamy, że kobieta 
to też człowiek i jej rola nie 
ogranicza się do rodzenia dzieci 
oraz zajmowania się domem. 
Zauważa to już coraz więcej 
mężczyzn, którzy wspierają od-
rodzenie kobiecości i akceptują 
bardziej partnerskie układy. 
Utarte zwroty i zwyczaje języ-
kowe z ery męskiej dominacji 
nie
 nadążają jednak za zmianami w 
umysłowości. Ogromna więk-
szość tekstów przeznaczonych 
dla szerokiej publiczności nadal 
formułowana jest tak, jakby 
nasz gatunek składał się wy-
łącznie z mężczyzn. Co gorsza, 
nie dziwi to wcale tej połowy 
czytających, która należy do 
płci przeciwnej i od dawna ci-
cho akceptuje niesprawiedliwe 
status quo. Chęć zerwania ze 
starym nawykiem to podstawo-
wa przyczyna mojej przekornej 
decyzji zwrócenia się do pań. 
Jest jeszcze i drugi powód. Du-
żo mówi się ostatnio o demo-
kracji. Nie zaszkodzi więc, jeśli 
powieje nią z kart tej książki. 
Psychologią, duchowym do-
skonaleniem się, wyzyskiwa-
niem sił własnej psychiki inte-
resują się przede wszystkim 
kobiety, mężczyzn zaintereso-
wanych tym tematem jest 
znacznie mniej. Czyż nie narzu-
ca się więc sprawiedliwe i de-
mokratyczne rozwiązanie: 
zwrócenie się do tych, które 
słuchają, nie zaś do nieobec-
nych?... Myślę, że ci panowie, 
których zainteresowania odbie-
gają od wyników badań staty-
stycznych, ze zrozumieniem 
podejdą do mojej niecodziennej 
decyzji. Od formy daleko waż-
niejsza jest treść, a ta jest rów-
nie aktualna dla wszystkich za-
interesowanych, bez względu 
na ich płeć, wiek czy przekona-
nia polityczne.
J. K.
 Wstęp
(... ) Bo zaprawdę powiadam 
wam: jeśli będziecie mieć wiarę 
jak ziarnko gorczycy, powiecie 
tej górze:,, Przesuń się stąd 
tam", i przeniesie się. I nic nie-
możliwego nie będzie dla was.
MAT. 17, 20
Dzieci są pełne życia i energii. 
Potrafią się cieszyć spontanicz-
nie, śmiać pełną piersią i żywio-
łowo uczestniczyć w zabawie. 
Po prostu są. W miarę upływu 
lat w wielu z nas coś się jednak 
zmienia, radość życia przygasa. 
Zmiany te skłonni jesteśmy 
przypisać procesowi dorastania 
i przejść nad tym do porządku. 
Łatwiej wówczas pogodzić się z 
faktem, że przybyło kłopotów i 
zmartwień, że uśmiech nie go-
ści już tak często na naszej twa-
rzy, a spontaniczność i żywio-
łowość pozostają tylko wspo-
mnieniem. Życie nas nie cieszy, 
czegoś w nim brakuje, coś nam 
doskwiera.
Czy nie byłoby wspaniale móc 
skinąć jakąś czarodziejską 
różdżką i odmienić swój los na 
taki, o jakim marzymy? Być 
piękną, bogatą, powszechnie 
szanowaną... Prawdopodobnie z 
tęsknoty za życiem bez proble-
mów rodzi się zainteresowanie 
poszukiwaniem cudownych 
środków i leków, które mogłyby 
tę magiczną różdżkę zastąpić. 
Wróżby, diety cud, uzdrawiające 
wody - propozycji jest bardzo, 
bardzo wiele. Nie twierdzę, że 
wszystkie są nieprzydatne, 
wręcz odwrotnie, uważam, że 
jeśli jesteśmy głęboko przeko-
nani o ich skuteczności, mogą 
okazać się pomocne. Są zresztą 
na to liczne dowody. Wydaje się 
jednak, że w ferworze poszuki-
wań - jak błędni rycerze - zapę-
dzamy się w najbardziej nie-
prawdopodobne miejsca, choć 
tak naprawdę nasz największy 
skarb znajduje się tuż, tuż. No-
simy go w sobie już od naj-
młodszych lat, kiedy umieliśmy 
śmiać się i bawić, kiedy byliśmy 
sobą; by móc go umiejętnie wy-
korzystać i odmienić swe życie, 
nie trzeba specjalnych zdolno-
ści.  11
 W mojej książce przedstawiam 
proste sposoby wykorzystania 
niespożytych, zagadkowych sił, 
które drzemią w każdym czło-
wieku. Tkwią one w naszej psy-
chice, od tysięcy lat stanowią-
cej o człowieczeństwie gatunku 
Homo sapiens. Umysł ludzki, 
skomplikowany i fascynujący 
twór natury, potrafi nie tylko 
doświadczać i uczyć się oto-
czenia, ale także poznawać i ro-
zumieć sam siebie. To poznanie 
jest pierwszym krokiem prowa-
dzącym do pozytywnych zmian 
osobowości i sposobu postrze-
gania świata. Nie znachor, dieta 
cud czy astrolog jest bezpo-
średnim powodem tych prze-
mian. To my sami potrafimy i 
możemy przekształcać własną 
rzeczywistość, zapewnić sobie 
zdrowie i sukces. Nigdy nie jest 
za późno.
Odpowiednio modelując stany 
swej świadomości, wielu z nas 
jest w stanie zmienić stare na-
wyki, a nawet usunąć efekty 
wieloletniej, często dewastują-
cej walki wewnętrznej. Ważne 
jest przy tym, by polubić i zaak-
ceptować siebie bez żadnych 
wstępnych warunków, właśnie 
takim, jakim się jest.
Niechaj te słowa nie zostaną 
zrozumiane jako próba zachęty 
do wyrobienia w sobie egocen-
tryzmu i skłonności do rozpy-
chania się łokciami. Ogromna 
większość aroganckich zacho-
wań bierze się nie z nadmierne-
go samouwielbienia, lecz prze-
ciwnie, z niepewności i pod-
świadomej potrzeby ukrycia 
swoich kompleksów. Często 
dopiero wówczas, gdy zacznie-
my traktować siebie z szacun-
kiem i sympatią, okażemy się 
bardziej wyrozumiali dla bliź-
nich oraz chętni do niesienia 
pomocy, znikną też arogancja i 
sztuczność. Metody, które pre-
zentuję w tej książce, mają Pań-
stwu to zadanie ułatwić. Hipno-
za, autohipnozą i inne pokrewne 
techniki umożliwią porozumie-
nie się z własną podświadomo-
ścią, oddziaływanie na nią oraz 
wykorzystanie tego porozumie-
nia do osiągnięcia sukcesu ży-
ciowego.
 
l
 Zjawisko hipnozy
f
Świadomość i podświadomość
Istnieje poziom wiedzy nie-
skończonej, dostępnej tym 
wszystkim, którzy pozwolą so-
bie na introspekcję, na wniknię-
cie do własnego wnętrza. Wła-
śnie w nim żyje mądrość. Prze-
konałem się, że tu rodzi się 
spokój i prostota, cisza i bez-
miar, twórcza wena i wiedza o 
właściwej drodze, a także poko-
ra, cierpliwość i siła.
SHELDON BILSKER
Choć wiele wiadomo o budowie 
i funkcjonowaniu mózgu, dale-
ko nam jeszcze do pełnego zro-
zumienia wszystkich jego ta-
jemnic. Jednym z przykładów, 
które jasno ilustrują naszą nie-
wiedzę, jest zjawisko transu 
hipnotycznego oraz związane z 
nim pojęcia świadomości i pod-
świadomości.
Podział umysłu na część świa-
domą i podświadomą znany jest 
już od czasów Arystotelesa i 
Hipokratesa, jednak dopiero za 
sprawą Zygmunta Freuda, twór-
cy psychoanalizy, został przy-
pomniany i rozpowszechniony. 
Według Freuda podświadomość 
zawiera głęboko ukryte podsta-
wowe popędy: seksualny i 
agresywny, życia i śmierci, a 
dowodem ich istnienia są sym-
boliczne sny, przejęzyczenia 
oraz wolne skojarzenia. Pojęcie 
„podświadomość" rozumiane 
jest rozmaicie. Amerykański 
psychoanalityk, Morton Price, 
potraktował jako podświadome 
wszelkie procesy odbywające 
się bez udziału świadomości. 
Inni badacze psychiki uważają, 
że istnieje kilka poziomów nie-
uświadomionych procesów my-
ślowych. Anita Muhl - znany 
amerykański psychiatra - doszła 
do tego wniosku, wykorzystując 
doświadczenia z użyciem
15
 16
automatycznego pisma*. Ujaw-
niły one obecność kilku warstw 
podświadomości. Najniższa 
wydawała się zawierać popędy i 
instynkty opisane przez Freuda.
Także Ernest R. Hilgard, znawca 
i wieloletni badacz hipnozy, wy-
różnił cały zespół nie uzmysła-
wianych procesów psychicz-
nych. Całkowicie poza obrębem 
świadomości leży, według Hil-
garda, poziom nieświadomy, 
odpowiedzialny za regulację 
niezależnych od naszej woli 
funkcji fizjologicznych. Infor-
macja, którą przy odrobinie 
skupienia łatwo udaje nam się 
przywołać na myśl, zalega w 
obszarze przedświadomym. Po-
ziom procesów zdysocjowa-
nych zawiera wiadomości mo-
gące się spontanicznie wydo-
być z pamięci, podświadomość 
zaś odpowiada za przeżycia i 
doznania, z których nie zdajemy 
sobie sprawy, ich istnienie uda-
je się stwierdzić tylko pośred-
nio, na przykład za pomocą ma-
rzeń sennych, przejęzyczeń czy 
wolnych skojarzeń.
Dla naszych celów wystarczają-
cy będzie klasyczny podział 
funkcji umysłu na część świa-
domą i to, co przed nią ukryte, 
czyli cześć podświadomą. 
Świadomość odpowiedzialna 
jest za racjonalne, logiczne my-
ślenie i działania podległe woli. 
Pełni też rolę filtru informacji 
docierających do podświado-
mości: decyduje o tym, co zo-
stanie zaakceptowane jako 
zgodne z naszym systemem 
wartości, a co odrzucone i zi-
gnorowane. To w niej zapadają 
decyzje o celach i dążeniach, 
ona też decyduje o tym, czy in-
formację uznać za prawdziwą, 
czy też fałszywą. Jeżeli po-
strzegamy siebie jako osobę 
nieatrakcyjną albo niezbyt bły-
skotliwą, wszystko, co by 
świadczyło inaczej, będzie zba-
gatelizowane lub dopuszczone 
do podświadomości jako nie-
prawda.
Świadomość stanowi tylko o 
niewielkim fragmencie proce-
sów umysłowych. Jeżeli decy-
zja o wprowadzeniu zmian w 
naszym życiu i pragnienie prze-
kształcenia dotychczasowych 
sposobów reagowania zatrzy-
mały się na poziomie świado-
mym, niewielkie są szanse na 
autentyczną transformację. 
Klucza należy bowiem szukać w 
podświadomości. Tutaj zgro-
madzone są przekonania, na-
wyki, psychiczne i fizyczne po-
trzeby oraz magazyn pamięci. 
To podświadomość steruje wy-
uczonymi już reakcjami. Z cza-
sem nasze zachowania stają się 
na tyle automatyczne, że prze-
stajemy skupiać na nich uwagę,
* Pismo automatyczne - zapis 
wykonany odruchowo, w stanie 
całkowitego wyłączenia proce-
sów świadomych, na przykład 
pod wpływem sugestii hipno-
tycznej.
 a w rezultacie wymykają się 
naszej świadomej kontroli. Na-
tura nie lubi zbytnich wydatków 
energii; nią ma potrzeby anga-
żowania świadomości, jeżeli 
wystarczy wykorzystanie za-
chowań zautomatyzowanych i 
wypróbowanych w określonych 
warunkach. Choć nie zastana-
wiamy się nad tym, jak idąc 
stawiać stopy, czy jak przejść 
płynnie z chodu do biegu, dzięki 
udziałowi podświadomości ro-
bimy to z perfekcyjną dokład-
nością.
Podświadomość steruje funk-
cjonowaniem organizmu wpły-
wając na aktywność autono-
micznego układu nerwowego. 
Myśli symbolicznie i nastawiona 
jest na osiąganie celu, wydaje 
się dziecinna i niedojrzała. Każ-
de polecenie przyjmuje dosłow-
nie. Jeśli kogoś będącego w 
transie hipnotycznym zapyta-
my: „Czy możesz mi powie-
dzieć, jak się nazywasz?", od-
powie twierdząco, podczas gdy 
świadomie bez zastanowienia 
podałby swe imię.
Tajemnice prawej półkuli
Druga połowa dwudziestego 
wieku obfituje w odkrycia uła-
twiające zrozumienie podłoża 
transu hipnotycznego. Za-
wdzięczamy to między innymi 
dwom amerykańskim uczonym: 
Rogerowi Sperry'emu i Russe-
lowi Meyersowi. Począwszy od 
lat pięćdziesiątych, prowadzili 
oni zabiegi chirurgicznego 
przecinania spoidła wielkiego - 
głównego połączenia nerwowe-
go miedzy obu półkulami mó-
zgowymi. Pierwsze operacje 
odbywały się na kotach, w la-
tach siedemdziesiątych zabieg 
zaczęto też wykonywać terapeu-
tycznie u ludzi cierpiących na 
padaczkę.
W normalnych warunkach oby-
dwie półkule mózgowe wciąż 
się ze sobą kontaktują. Jak dwa 
wiecznie czynne komputery, 
bez przerwy wymieniają, po-
równują i integrują docierające 
do nich bodźce. Współzależ-
ność ta jest posunięta tak dale-
ce, że cały ośrodkowy układ 
nerwowy funkcjonuje jako nie-
rozdzielna jedność. Jak jednak 
wykazali Sperry i Meyers, gdy 
zniszczone zostanie spoidło 
wielkie, każda półkula zaczyna 
żyć własnym życiem - odizolo-
wana od drugiej pozwala się 
bliżej poznać.
17
 18
Podświadomość koduje o wiele 
więcej informacji, niż nam się 
wydaje. Spostrzeżenia, nawet te 
rejestrowane bezwiednie, gro-
madzone są w pamięci już od 
momentu narodzin. Niektórzy 
twierdzą, że pamiętamy nawet 
szczegóły z życia płodowego. 
Wrażenia wzrokowe, słuchowe, 
węchowe i dotykowe zapamię-
tywane są z jednakową precy-
zją. W pewnych sytuacjach, na 
przykład w regresji hipnotycz-
nej lub w stanach bardzo silne-
go pobudzenia emocjonalnego, 
wychodzi to na jaw: jesteśmy 
wtedy w stanie przypomnieć 
sobie z zaskakującą dokładno-
ścią minione wydarzenia. Bywa, 
że choć wspomnienie bole-
snych doświadczeń wypierane 
jest ze świadomości, wpływa na 
nasze zachowanie. Przypo-
mnienie sobie nieprzyjemnego 
przeżycia często pomaga w 
usunięciu problemów, które po-
jawiły się w wyniku jego wypar-
cia. Na doświadczeniach z dzie-
ciństwa budowany jest cały 
system osobistych przekonań i 
wierzeń, towarzyszący nam 
później w dorosłym życiu. Bywa 
też, że po latach zaczynamy 
pewne przekonania kwestiono-
wać, okazują się one nielogicz-
ne, bezsensowne, komplikują 
nam życie. Mimo że najchętniej 
pozbylibyśmy się wczesnodzie-
cęcych przesądów, nie tak ła-
two można je wyrugować z na-
szej podświadomości. Tkwią w 
niej uparcie, podobnie jak fi-
zyczne i psychiczne potrzeby, 
których zaspokojenie jest nie-
zbędne dla zdrowia ł dobrego 
samopoczucia. Czasem auto-
matyczna działalność podświa-
domości przyczynić się może 
do powstania problemów psy-
chologicznych, chorób psycho-
somatycznych, neuroz czy psy-
choz.
Raz zaakceptowany sposób ra-
dzenia sobie z trudnościami, 
przyzwyczajenia i nawyki wy-
kształcone w dzieciństwie zako-
rzeniają się i są traktowane jako 
jedyny sposób na przetrwanie, 
choćby były nieskuteczne, a 
nawet prowadziły do choroby.
Proces powstawania nawyków 
najłatwiej zaobserwować pod-
czas nabierania wprawy w wy-
konywaniu jakiegoś trudnego 
zadania. Prowadzenie samo-
chodu wydaje się ogromnie 
skomplikowane, jeśli zasiadamy 
za kierownicą po raz pierwszy. 
Każdy ruch wymaga wysiłku 
świadomości, absorbuje naszą 
uwagę bez reszty. Z czasem 
większość ruchów staje się au-
tomatyczna i nie wymaga już 
skupienia. Jeśli
* Choroba psychosomatyczna - 
fizyczne niedomaganie wywoła-
ne lub pogłębione przez czynni-
ki natury psychicznej.
 podświadomość przyjęła rolę 
automatycznego pilota, będzie 
ją pełnić bezbłędnie i z uporem, 
bez względu na konsekwenq'e, 
które możemy sobie świadomie 
uzmysławiać. Dlatego tak nie-
zmiernie trudno jest wykorzenić 
nie chciane nawyki wyłącznie 
przy użyciu siły woli -ilekroć 
rozluźniamy świadomą kontro-
lę, automatyczny pilot nieomyl-
nie powraca do dawno wypró-
bowanego, a więc „bezpiecz-
niejszego" zwyczaju. Tak jed-
nak być nie musi.
Umiejętne wykorzystanie sił na-
szej podświadomości oraz 
zmiana przekonań czy szkodli-
wych zwyczajów staną się za-
dziwiająco łatwe, jeśli zastosu-
jemy techniki hipnotyczne 
umożliwiające przemówienie do 
podświadomości w języku, któ-
ry jest dla niej zrozumiały. Nasz 
mechanizm samonaprowadza-
jący pozwoli nam wówczas ru-
szyć z miejsca, dotychczasowy 
nieprzyjaciel zmieni się w naj-
lepszego sprzymierzeńca. Prze-
kazana w stanie hipnozy suge-
stia będzie zaakceptowana i 
wykorzystana zgodnie z naszy-
mi oczekiwaniami.
 Teorie hipnozy
Hipnoza to skupienie uwagi. 
MŁTON ERICKSON
20
Różne bywają stany pobudzenia 
naszego układu nerwowego, co 
-choć wszyscy subiektywnie 
odczuwamy-wyraźnie wychodzi 
na jaw dopiero w badaniach 
EEG. Charakterystyczne dla 
stanu czuwania pobudzenie 
mózgu, nazwane fazą beta, ob-
jawia się falami o częstotliwości 
13-20 cykli na sekundę. Niższe 
częstotliwości towarzyszą falom 
alfa (8-13 cykli na sekundę) oraz 
theta (4-7 cykli na sekundę). 
Bardzo zwolniony rytm fal mó-
zgowych (1-4 cykli na sekundę) 
odpowiada fazie delta, charak-
teryzującej miedzy innymi głę-
boką medytację. Mózg o aktyw-
ności niższej niż l cykl na se-
kundę znajduje się w stanie 
śpiączki. Dla transu hipnotycz-
nego specyficzne są fale alfa i 
theta.
Sam trans, jak każdy inny su-
biektywnie odczuwany stan 
świadomości, jest trudny do 
sprecyzowania w naukowy spo-
sób. Nic więc dziwnego, że opi-
nie na temat jego natury i przy-
czyn różnią się znacznie. Bywa 
na przykład określany jako stan 
z pogranicza snu i czuwania, 
niektórzy doszukują się w nim 
podobieństw z somnambuli-
zmem i ekstazą. James Braid, 
który jako pierwszy określił 
trans mianem „hipnozy", przy-
puszczał początkowo, że ten 
zagadkowy stan zmienionej 
świadomości jest rodzajem snu. 
Choć później odstąpił od tej hi-
potezy, nazwa pochodząca od 
imienia greckiego boga snu 
Hypnosa zdążyła już przyjąć się 
i rozpowszechnić. Dziś wiemy, 
że są sytuacje, w których pa-
cjent, mimo głębokiego transu 
hipnotycznego, zachowywać się 
będzie zupełnie tak jak w nor-
malnym stanie czuwania.
Według niektórych specjalistów 
hipnoza prowadzi do uaktyw-
nienia podstawowych, pierwot-
nych systemów funkcjonowania 
umysłowego, które w zwykłych 
warunkach przygłuszone są 
przez świadomość. Teoria psy-
choanalityczna sugeruje regre-
sję jednego z podsystemów 
ego. Z podobnego założenia 
wychodzi Ernest R. Hilgard, 
według którego w transie
 hipnotycznym uaktywniony zo-
staje oddzielny, samokontrolu-
jący się podsystem mózgu. W 
rezultacie zmianie ulegają pro-
cesy pamięciowe i zdolność 
skupienia uwagi. Ten zagadko-
wy, nie poznany bliżej podsys-
tem potrafi się porozumiewać z 
otoczeniem za pomocą automa-
tycznego pisma, kierując bez-
wiednymi, lecz skoordynowa-
nymi ruchami ręki. Bez udziału 
świadomości może więc dono-
sić o zjawiskach i doznaniach 
hipnotyzowanego.
Niektórzy naukowcy twierdzą, 
że w hipnozie uaktywnia się 
pierwotny poziom świadomości 
odpowiedzialny za fantazjowa-
nie. Inni badacze zwracają uwa-
gę na towarzyszące hipnozie 
znaczne zawężenie uwagi, sku-
pienie jej na doznaniach we-
wnętrznych i równoczesne od-
cięcie się od otaczającej rze-
czywistości. Podkreślana jest 
też silna skłonność zahipnoty-
zowanego do zniekształcania 
wrażeń zmysłowych. Liczne ba-
dania prowadzone m. in. przez 
Josephine i Ernesta R. Hilgar-
dów wskazują na powiązanie 
transu hipnotycznego ze zwięk-
szoną aktywnością prawej pół-
kuli mózgowej.
Mimo pewnych rozbieżności w 
opiniach na temat natury hipno-
zy, większość naukowców oraz 
praktykujących hipnotyzerów 
przyznaje, że w transie następu-
je wyraźne zawężenie uwagi do 
tych wartości, na których za-
hipnotyzowany zdecydował się 
skupić (decyzja skoncentrowa-
nia się na wybranym zagadnie-
niu podjęta przez osobę zahip-
notyzowaną może być wynikiem 
sugestii hipnotyzera).
W toku doświadczeń okazało 
się, że choć półkule mózgowe 
to anatomicznie bliźniacze sio-
stry, funkcjonalnie nie są by-
najmniej identyczne: wykazują 
daleko idącą specjalizację. Pół-
kula lewa, dominująca u więk-
szości osób, ma zdolność poro-
zumiewania się za pomocą słów 
(w formie pisanej i mówionej), 
myśli analitycznie, skupia się na 
szczegółach, jest zdolna do lo-
gicznego wyciągania wniosków. 
Jej mocną stroną jest na przy-
kład matematyka (operowanie 
liczbami). Nasz „lewy mózg" 
uaktywnia się szczególnie 
wówczas, gdy gromadzimy wia-
domości, zaczynamy dopiero 
wyrabiać sobie na jakiś temat 
zdanie.
21
 Wbrew dość powszechnemu 
mniemaniu, w hipnozie nie ma 
nic mistycznego. Stan hipnopo-
dobny znany jest nam wszyst-
kim z codziennego życia. 
Wchodzimy weń przynajmniej 
dwukrotnie każdego dnia: gdy 
się budzimy i gdy zasypiamy. 
Marzyciele doświadczają go 
jeszcze częściej. Ktoś, kto ma 
tendencje do zamyślania się i 
błądzenia myślami bez celu, 
wprowadza się bezwiednie w 
trans hipnotyczny. Zdarza się 
wówczas, że zamyśleni wycho-
dzimy w kapciach na ulicę albo, 
zagadani ze znajomymi, zapo-
minamy o całym świecie.
Czytanie zajmującej książki lub 
angażowanie się w jakieś po-
chłaniające zajęcie to inne 
przykłady transu. Maria Skło-
dowska-Curie w dzieciństwie 
podobno tak zagłębiała się w 
lekturze, że choć inne dzieci z 
przekory otaczały ją barykadą z 
zabawek, zupełnie nie była tego 
świadoma. Ten właśnie stan 
zamyślenia i skupienia, jeśli bę-
dzie wywołany celowo, może 
być wykorzystany do doskona-
lenia samego siebie.
 Trans hipnotyczny; głębokość i 
objawy
Trans to świadomy sen. JAMES 
BRATO
Trans to stan patologiczny. JE-
AN MARTIN CHARCOT
Trans to powrót do prymityw-
nego stanu, w którym rozsądek 
ustępuje impulsowi.
GILL I BENMAN
Trans to nabyte umiejętności. 
CLARK HULL
Głębokość transu hipnotyczne-
go zależna jest od wielu czynni-
ków, na przykład indywidualnej 
podatności na hipnozę, kondy-
cji fizycznej czy warunków oto-
czenia. Najprostszy podział wy-
różnia hipnozę płytką, hipnozę 
średnio głęboką i hipnozę głę-
boką. Około 20% osób po raz 
pierwszy poddających się hip-
nozie jest w stanie osiągnąć 
poziom płytki. Średnio głęboki 
trans można wywołać u około 
60% osób, pozostałe 20% popu-
lacji zdolne jest do doświad-
czenia głębokiego transu.
Liczne są skale mierzące głębo-
kość hipnozy (skala Liebauta, 
stanfordzka, T. X. Barbera, 
Davisa i Husbanda i in. ). Poni-
żej zaprezentowana jest zmody-
fikowana skala Le Cron-
Bordeaux.
poziom transu
stan hipnoidalny
lekki trans
objawy
zamknięcie oczu, fizyczne i 
umysłowe odprężenie, mruga-
nie powiek, uczucie ciężkości 
kończyn;
częściowa katalepsja* kończyn, 
sztywność kończyn, katalepsja 
oczu, mimowolne ruchy gałek 
ocznych, nie kontrolowane ru-
chy drobnych
* Katalepsja - odrętwienie połą-
czone z utratą dowolności ru-
chów.
23
 średni trans
głęboki trans (stan somnambu-
liczny)
24
mięśni twarzy, głęboki, zwol-
niony oddech, zwolniony puls, 
uczucie unoszenia się lub cięż-
kości ciała, niechęć poruszania 
się, myślenia, mówienia, kon-
centracja uwagi na stanach 
wewnętrznych, analgezja* dłoni;
katalepsja całego ciała, podnie-
siona wrażliwość zmysłów, 
zmiana wrażeń zmysłowych, 
częściowe oderwanie się od 
rzeczywistości, halucynacje 
wzrokowe, słuchowe, smakowe, 
dotykowe, węchowe, świado-
mość bycia w transie, pełna 
analgezja, częściowa amnezja 
pohipnotyczna;
możność otworzenia oczu bez 
wyjścia z transu, nieruchomy 
wzrok, całkowite rozluźnienie 
lub zesztywnienie kończyn, roz-
szerzenie źrenic, całkowita 
amnezja pohipnotyczna, ane-
stezja, anestezja pohipnotycz-
na, wrażenie lekkości, unosze-
nia się, bujania, powiększenia 
ciała, odizolowania od ciała, hi-
permnezja***, wrażenie regresji 
wieku, pozytywne i negatywne 
halucynacje, pobudzenie wy-
obraźni, oryginalne, nietypowe 
reakcje na sugestie pohipno-
tyczne, wrażenia kolorystyczne, 
brak świadomości otoczenia.
Czasami wyróżniany jest stan 
głębszy niż somnambuliczny, 
zwany plenarnym, objawiający 
się zahamowaniem wszelkiej 
spontanicznej aktywności oraz 
szeregiem subiektywnych wra-
żeń towarzyszących także płyt-
szym poziomom hipnozy, jak 
halucynacjami czy amnezja. Co 
ciekawe, nawet osoba znajdują-
ca się w tym najgłębszym tran-
sie wciąż jeszcze jest w stanie 
samodzielnie przekazywać so-
bie sugestie, choć już ich nie 
odbiera, jeśli podawane są z 
zewnątrz.
Każde doświadczenie z hipnozą 
jest jedyne i niepowtarzalne. 
Głębokość transu może się 
zmieniać z seansu na seans i 
nie wydaje się czynnikiem 
wpływającym na efektywność 
sugestii hipnotycznej. Dobre, 
czasem nawet najlepsze efekty 
uzyskuje się wówczas, gdy 
trans jest płytki lub średnio głę-
boki. Zarówno
* Analgezja - niewrażliwość na 
ból.
** Anestezja - utrata wrażliwości 
w całym ciele lub w jakiejś jego 
części.
*** Hipermnezja - nadnormalna 
zdolność pamięciowa, stan wy-
sokiego uczulenia pamięci.
 objawy zewnętrzne, jak i su-
biektywne doznania towarzy-
szące wymienionym poziomom 
transu są bardzo zróżnicowane 
i w dużej mierze zależą od 
oczekiwań samego zahipnoty-
zowanego. Granica miedzy po-
szczególnymi stanami hipnozy 
jest płynna i przyjęta raczej ar-
bitralnie, nie powinno być wiec 
zaskoczeniem, jeśli niektóre z 
przedstawionych przed chwilą 
objawów w ogóle nie wystąpią 
lub pojawią się w nieco innej 
kolejności.
Nieomylnymi obiektywnymi 
oznakami hipnozy są: począt-
kowe mruganie powiek, ustępu-
jące później szybkim ruchom 
gałek ocznych, nie kontrolowa-
ne drżenie różnych części ciała 
i tiki mięśniowe, opadanie gło-
wy na ramię lub na piersi, opa-
danie ramion, rozluźnienie mię-
śni twarzy, lekkie otwarcie ust 
spowodowane rozluźnieniem 
mięśni szczęk, wywrócenie ga-
łek ocznych ku górze, zaczer-
wienienie oczu, łzawienie, zwol-
niony, głęboki, równy oddech, 
niski ton głosu, zwolnienie re-
akcji, zmiana tonu barwy skóry.
Prawa półkula uważana była do 
niedawna za nieświadomą, 
wręcz niedorozwiniętą; praw-
dopodobnie do rozpowszech-
nienia takiego poglądu przy-
czynił się fakt, że jest praktycz-
nie niema. Ma zaledwie szcząt-
kowe zdolności porozumiewa-
nia się za pomocą pojedyn-
czych, prostych słów. Dla nas 
jest ona szczególnie interesują-
ca z tego powodu, że z jej funk-
cjonowaniem wiązane jest wy-
stępowanie zjawiska transu 
hipnotycznego. Według Arthura 
K. Shapiro zwiększona skłon-
ność do ulegania sugestii i 
zdolność do wchodzenia w stan 
hipnozy są u większości osób 
uzależnione od podwyższonej 
aktywności tej właśnie półkuli.
Subiektywne doznania wskazu-
jące na to, że znajdujemy się w 
transie, to odczucie ciężkości 
lub odwrotnie - unoszenia się, 
wrażenie mrowienia czy pulso-
wania, zimna lub ciepła, pobu-
dzenie wyobraźni, uspokojenie, 
senność oraz odczucie niereal-
ności.
 Autohipnoza a heterohipnoza
Jeśli sam sobie tego nie ofiaru-
jesz, gdzie to znajdziesz?
ZAHRIN
Różne są opinie specjalistów na 
temat efektywności autohipno-
zy. Niektórzy skłonni są wie-
rzyć, że lepsze wyniki daje hete-
rohipnoza (hipnoza wywołana 
cudzymi sugestiami). Istotnie, 
trudno jest czasem osiągnąć 
natychmiastowe rezultaty sto-
sując autohipnozę, jeśli nie 
wiemy, jak wprowadzić się w 
trans i jakie sformułowania bę-
dą najskuteczniej przyswajane 
przez podświadomość. (Mam 
nadzieję, że po zaznajomieniu 
się ze wskazówkami zawartymi 
na dalszych stronach książki, 
będziecie Państwo w stanie 
ominąć te trudności. ) Efektyw-
ność autohipnozy może się 
okazać znacznie obniżona w 
przypadku błędnego rozpozna-
nia naszego problemu. Wów-
czas przyda się pomoc do-
świadczonego terapeuty, umie-
jętnie naprowadzającego nas na 
cel.
Prawa półkula mózgu, choć nie 
jest w stanie swobodnie poro-
zumiewać się za pomocą mowy, 
potrafi demonstrować swą wie-
dzę innymi metodami; na przy-
kład przez ruch czy też przy 
użyciu rysunków. Rejestruje i 
zapamiętuje pojęcia na tyle 
skomplikowane, że niemożliwe 
do precyzyjnego odtworzenia 
słowami. Wyczuwa kształt i 
przestrzeń, bierze udział w uze-
wnętrznianiu oraz interpretowa-
niu emocji. Potrafi uogólniać i 
spontanicznie pojmować całość 
zagadnienia w nagłym olśnie-
niu. Jest również odpowiedzial-
na za wyobraźnię i uzdolnienia 
artystyczne, a jej domeną są 
kreatywność i spontaniczność.
26
Są specjaliści, którzy twierdzą, 
że właśnie w autohipnozie osią-
gane są często najlepsze efekty. 
Zdarza się bowiem, iż ktoś
 w obawie przed wyjawieniem 
tajemnic albo ubezwłasnowol-
nieniem opiera się wejściu w 
trans, jeśli jest on narzucony z 
zewnątrz. W sytuacjach gdy 
ktoś obawia się utraty samo-
kontroli, najlepsze efekty będzie 
więc przynosić autohipnozą. 
Niektórzy są zdania, że każda 
heterohipnoza sprowadza się w 
gruncie rzeczy do autohipnozy. 
Zauważają oni, że fiaskiem koń-
czą się wszelkie próby zahipno-
tyzowania kogoś bez jego oso-
bistego przyzwolenia.
Najlepiej jest zawsze tak przy-
gotowywać swój program auto-
hipnozy, by był on dostosowa-
ny do naszych potrzeb i ocze-
kiwań. Sugestie można sobie 
przekazywać w myślach, we-
dług zawczasu przygotowanego 
planu. Czasem jednak, jeśli 
trans hipnotyczny jest głęboki, 
trudno się na nich skupić, a 
myśli mają wtedy tendencję do 
błądzenia bez celu. Lepszym 
rozwiązaniem będzie w takich 
okolicznościach przygotowanie 
własnej taśmy magnetofonowej 
z sugestiami i indukcją hipno-
tyczną (co opiszę dokładnie w 
rozdziale „«Anatomia» procesu 
hipnotycznego"). Ma to tę zale-
tę, że nie wymaga nieprzerwa-
nej koncentracji na tekście mo-
nologu i nawet w stanie rozko-
jarzenia myśli sugestie zostaną 
wprowadzone do podświado-
mości.
Można wreszcie poprosić osobę 
o hipnotycznym głosie (termin 
ten wyjaśnię później), by nagra-
ła wybrany przez nas tekst i 
słuchać go potem samotnie w 
zaciszu własnego mieszkania.
 Podatność na hipnozę
, Jak zostaje się motylem?" - 
spytała w zamyśleniu.,, Trzeba 
tak gorąco pragnąć latania, że 
będzie się gotowym na rozsta-
nie z postacią poczwarki".
TRINA PAULUS
28
Może zastanawiacie się Pań-
stwo, czy będziecie zdolni do 
wejścia w trans hipnotyczny i 
czy metody prezentowane w ni-
niejszej książce są dla Was od-
powiednie. Zapewniam, że nie 
ma powodu do niepokoju: 
większość osób jest wystarcza-
jąco podatna na hipnozę, by 
móc wykorzystać ją do samo-
doskonalenia i autoterapii. Jak 
już bowiem wspomniałam w 
poprzednim rozdziale, nawet 
lekki trans wystarcza, by wpro-
wadzić do podświadomości 
większość sugestii.
To prawda, istnieją wyraźne in-
dywidualne różnice w podatno-
ści na hipnozę. Dawniej uważa-
no, że skorelowana jest z inteli-
gencją: im niższe zdolności in-
telektualne, tym wyższa miała 
być umiejętność wchodzenia w 
głęboki trans. Dziś wiemy, że 
tak nie jest. Nie zauważa się 
żadnego bezpośredniego po-
wiązania między ilorazem inteli-
gencji a podatnością na hipno-
zę. Trudniej natomiast wprowa-
dzić w stan hipnotyczny osoby 
niezrównoważone psychicznie 
(cierpiące na neurozy i psycho-
zy).
Josephine Hilgard z uniwersyte-
tu Stanford w USA dowiodła, że 
podatność na hipnozę idzie w 
parze z umiłowaniem książek, 
muzyki, przyrody, ciekawością 
świata i skłonnościami religij-
nymi.
Inni naukowcy podają zestaw 
dalszych cech świadczących o 
łatwości wchodzenia w trans. 
Są to: otwartość na nowe do-
świadczenia, skłonność do in-
tymnych zwierzeń, zdolność do 
zagłębiania się w pochłaniają-
cym zajęciu z całkowitym 
wyizolowaniem się z otoczenia, 
bujna wyobraźnia, otwartość
 wobec innych, swobodny i na-
turalny sposób poruszania się, 
skłonność do długiego snu 
(ponad osiem godzin) oraz 
umiejętność zasypiania w towa-
rzystwie innych osób.
Niektóre doniesienia naukowe 
kwestionowały udział prawej 
półkuli w tych procesach my-
ślowych, które odpowiedzialne 
są za pobudzenie wyobraźni i 
trans hipnotyczny. Okazywało 
się bowiem niejednokrotnie, że 
wbrew oczekiwaniom, w czasie 
rozwiązywania zadań wymaga-
jących zaangażowania wy-
obraźni znacznie uaktywniała 
się nie prawa, lecz lewa półkula 
mózgu. Dopiero Paul Bakan w 
1980 roku wyjaśnił przyczynę 
zamieszania. Udowodnił, że 
prawa półkula jest odpowie-
dzialna za „surową" i sponta-
niczną wyobraźnię objawiającą 
się w snach, przy całkowitym 
odprężeniu i podczas snucia 
marzeń (stany te uważane są od 
dawna za wykładnik podatności 
na trans hipnotyczny).
Wyobrażenia spontanicznie in-
dukowane przez prawą półkulę 
są natychmiast „poddawane 
obróbce" przez półkulę dominu-
jącą - stąd jej podwyższona ak-
tywność podczas procesów 
myślowych wymagających ope-
rowania wyobraźnią prze-
strzenną lub rozwiązywania te-
stów badających wyobraźnię. 
Nie powinno więc dziwić, że me-
loman podchodzący do muzyki 
po amatorsku będzie ją przeży-
wał emocjonalnie, głównie pół-
kulą prawą, wyszkolony muzyk 
zaś będzie angażował do anali-
zy tego samego utworu swą le-
wą półkulę.
Do grupy ludzi łatwo dających 
się zahipnotyzować
zaliczyć należy starsze dzieci i 
młodzież (zwłaszcza
w wieku od siedmiu do czterna-
stu lat), szczególnie
jeśli sugestie przekazywane są 
w formie baśni lub
opowieści o ulubionych posta-
ciach książkowych
i telewizyjnych. Dzieci wciąż 
jeszcze budują szkielet
własnego światopoglądu i wiele 
wiadomości akceptują
bezkrytycznie, tworząc bazę 
swych późniejszych przekonań 
29
 30
- prawdopodobnie dlatego ła-
twiej przyjmują sugestie niż do-
rośli.
Według Josephine Hilgard naj-
więcej trudności z osiągnięciem 
transu hipnotycznego mogą 
mieć osoby lubiące rywalizację 
(na przykład sportowcy) lub za-
interesowane naukami ścisłymi. 
Trudno też zahipnotyzować lu-
dzi obawiających się utraty kon-
troli nad sobą (co ciekawe, wła-
śnie oni są często wyjątkowo 
chętni do poddania się hipno-
zie).
Jest wiele testów wykorzysty-
wanych do oszacowania podat-
ności na hipnozę. Stosowane są 
one głównie w hipnozie teatral-
nej, gdzie powodzenie całego 
przedstawienia uzależnione jest 
od współpracy osób wybranych 
spośród publiczności. Za po-
mocą prostych metod hipnoty-
zer potrafi „wyłuskać" takie 
osoby, które nawet w warun-
kach dalekich od idealnych, w 
obecności setek widzów, są w 
stanie wejść w głęboki trans. 
Testy wykorzystuje się czasem 
w hipnoterapii, ułatwia to decy-
zję o wyborze najodpowiedniej-
szej metody dotarcia do pod-
świadomości pacjenta. Jeśli 
decydujemy się na autohipnozę, 
wiedza o własnej podatności 
nie jest znów aż tak niezbędna. 
Zaprezentuję jednak kilka te-
stów, które pozwolą przekonać 
się o tym, że nawet proste, pa-
rominutowe zaangażowanie 
wyobraźni może wywołać w nas 
subiektywną reakcję i dać na-
macalny dowód wpływu pod-
świadomości na fizyczną rze-
czywistość.
Próbę określającą naszą podat-
ność na hipnozę należy prze-
prowadzić w warunkach umoż-
liwiających odprężenie i sku-
pienie uwagi na własnych do-
znaniach wewnętrznych. Po-
winniśmy zadbać o to, by nic 
nas nie rozpraszało ani nie od-
rywało od ćwiczenia. Tekst pro-
gramu autohipnozy może być 
czytany przez osobę zaufaną 
albo odtwarzany z taśmy. Moż-
na też, odwołując się do wła-
snych zdolności narracyjnych, 
przekazywać sobie w myślach 
sugestie oparte na podstawo-
wych założeniach tekstu poda-
nego w książce. Jeśli wystąpią 
sugerowane w tekście objawy, 
znak to, że wykazujemy dobrą 
podatność na hipnozę. Brak 
tych objawów nie zawsze jed-
nak świadczy o braku podatno-
ści.
* Hipnoza teatralna - hipnoza 
wykorzystywana w celach roz-
rywkowych.
 Już w pierwszych miesiącach 
życia rozpoczyna się u człowie-
ka proces specjalizacji półkul 
mózgu, doprowadzający naj-
częściej do silnej dominacji 
jednej z nich. U większości do-
rosłych (90% populacji) 
dominuje półkula lewa, co 
objawia się między innymi 
praworęcznością. Także u około 
70% osób leworęcznych lewa 
półkula mózgu dominuje nad 
prawą. Tylko około 30% 
leworęcznych należy do grupy, 
u której brak wyraźnej 
dominacji lub jest ona odwró-
cona. Co ciekawe, z dominacją 
półkulową często związany jest 
wybór zawodu. Prawnicy, archi-
tekci i naukowcy są w większo-
ści „lewopółkulowcami". Pra-
wopółkulowa dominacja charak-
teryzuje aktorów i artystów.
Wstęp do testu na sugestyw-
ność
Usiądź wygodnie i rozluźnij się. 
Stopy spoczywają wygodnie na 
podłodze, obydwa ramiona luź-
no leżą na poręczach fotela albo 
na kolanach. Zamknij oczy. 
Spokojnie, głęboko oddychając, 
rozluźnij wszystkie części swe-
go ciała. Pozwól odprężyć się 
nogom, łagodnie rozluźnij mię-
śnie nóg... Poczuj, jak fala 
uspokojenia przepływa przez 
twoje ciało. Weź głęboki od-
dech... wypuść powietrze od-
prężając się jeszcze bardziej, 
pozwalając powiekom ciężko 
opaść. Rozluźniasz się i uspo-
kajasz, łagodzisz wszelkie na-
pięcia. Napięcia rozpływają się i 
znikają. Odprężenie pogłębia 
się z każdym wydechem, oddy-
chasz spokojnie i głęboko. Jak-
że miły jest ten spokój i rozle-
niwienie... Oddychasz głęboko i 
równomiernie, czując przyjem-
ne uspokojenie i odprężenie 
ciała, umysłu i ducha...
, Test worka kamieni"
Wyprostowane ręce unieś przed 
siebie na wysokość klatki pier-
siowej... Trzymaj je sztywno i 
nieruchomo. Wyobraź sobie, że 
do jednego nadgarstka przy-
wiązany jest ciężki worek wy-
pełniony kamieniami... tak cięż-
ki, że choć bardzo się        31
 starasz utrzymać rękę w po-
ziomie, czujesz, jak męczy się 
ona i słabnie z każdą chwilą. 
Czujesz ciężar worka pełnego 
kamieni, który pociąga twoją 
rękę coraz niżej i niżej... Obcią-
żona ręka stopniowo opada w 
dół... Worek kamieni ciąży jak 
ołów, pociąga twoją rękę w 
dół... coraz bardziej i coraz ni-
żej... coraz niżej i coraz bar-
dziej... Odczuwasz narastający 
ciężar i zmęczenie ręki, utrzy-
manie ciężaru wymaga coraz 
większego wysiłku. Kamienie 
pociągają w dół twoją rękę i 
choć starasz się temu przeciw-
stawić, choć starasz się jak mo-
żesz utrzymać ją w poziomie, 
ręka opada pod ciężarem ka-
mieni...
Stop. Otwórzmy teraz oczy.
Większość poddających się te-
stowi osób odczuwa subiek-
tywne wrażenie ciążenia jedne-
go z ramion. Fizyczną reakcją 
jest odchylenie tej ręki od po-
ziomu wyjściowego.
, Test balonu"
32
Wyprostuj usztywnione ręce na 
wysokości klatki piersiowej. 
Wyobraź sobie, że do nadgarst-
ka lewej ręki przymocowany 
jest lekki balon wypełniony he-
lem. Balon jest lżejszy niż piór-
ko. Jest tak lekki, że unosi się 
coraz wyżej i wyżej. Z gracją 
szybuje w powietrzu. Pociąga 
za sobą twoją rękę. Pociąga ją 
ku górze, coraz wyżej i wyżej. 
Jest lżejszy niż puch... z łatwo-
ścią pociąga za sobą i unosi 
twoją dłoń, całe ramię. Płynie ku 
górze, ku niebu. Balon jest lek-
ki, jest ogromny i bardzo lekki. 
Coraz łatwiej i szybciej unosi 
się i szybuje w przestworzach... 
wędruje coraz wyżej, lekko i 
swobodnie, pociągając za sobą 
twoje ramię... unosi się coraz 
wyżej i wyżej... łagodnie wędru-
je ku niebu...
Stop. W tym momencie lewe 
ramię powinno znajdować się 
zauważalnie wyżej niż prawe. 
Towarzyszyć temu będzie su-
biektywne wrażenie lekkości 
jednej ręki, łatwiej jest ją utrzy-
mywać w powietrzu i mniej się 
ona męczy. Jeśli jest tak w isto-
cie, świadczy to o naszej dobrej 
podatności na hipnozę. Ci nie-
liczni z Państwa, którzy nie do-
świadczyli najmniejszej nawet 
reakcji na sugestię, nie powinni 
się zrażać i nazbyt
 pochopnie odrzucać hipnozy z 
arsenału metod radzenia sobie 
z problemami. Możliwe, że cza-
sowa niewrażliwość wywołana 
jest wysokim poziomem stresu 
lub niemożnością skupienia 
uwagi w chwilowo nie sprzyja-
jących okolicznościach. Radzę 
powtórzyć ćwiczenie w innych 
warunkach, a tymczasem przy-
stąpić do dalszej lektury.
 Style hipnozy
Czy naprawdę trzeba się trapić 
niemożnością pojęcia istoty 
rzeczy?
Nieważne, jakim szlakiem wę-
druję, wiem, że podążam do 
domu.
SlNSHO
34
Wielu z nas, nawet tych najbar-
dziej otwartych i ufnych, zanim 
pozna dokładniej zjawisko hip-
nozy i zasadę opierania się nie 
akceptowanym, sprzecznym z 
własnym systemem wartości 
sugestiom, na myśl o seansie 
hipnotycznym odczuwa gdzieś 
tam na dnie duszy lekki niepo-
kój. Przed oczyma wyobraźni 
żywo stają nam urywki filmów 
oraz fragmenty książek przed-
stawiające nieszczęsną „ofiarę" 
hipnotyzera poddającą się bez-
wolnie urokowi jego głosu i wy-
pełniającą wszelkie jego za-
chcianki. Takie obrazki pora 
wreszcie włożyć między bajki. 
Są one pozostałością przeko-
nań sięgających korzeniami 
czasów Mesmera i Charcota*, 
którzy uważali, że tylko osobie 
posiadającej autorytet uda się 
wprowadzić pacjenta w trans. 
Autorytet ten wzbudzano ota-
czając hipnotyzera aureolą mi-
stycyzmu i przekazując suge-
stie w formie kategorycznych 
żądań oraz rozkazów. Choć i 
dziś wykorzystywane są w hip-
noterapii komendy, stosuje się 
jeszcze inny, równie dobry spo-
sób wprowadzania w trans, tak 
zwaną metodę zezwalającą. W 
autohipnozie wykorzystuje się 
obydwa style.
Styl autorytarny, zwany też 
bezpośrednim, polega na prze-
kazywaniu sugestii w formie 
komend i poleceń. Stosowany 
jest do dziś w hipnozie teatral-
nej, w wielu przypadkach przy-
nosi też dobre rezultaty w tera-
pii hipnotycznej, daje dobre 
efekty u osób szanujących au-
torytet.
* Franz Anion Mesmer (1734-
1815) oraz Jean Martin Charcot 
(1825-1893) - jedni z ojców 
współczesnej hipnoterapii.
 Osoby podatne na hipnozę po-
trafią spontanicznie wyhamo-
wywać u siebie krytyczne i ana-
lityczne myślenie typowe dla 
półkuli dominującej. Wielu z nas 
nauczyło się jednak skutecznie 
blokować tę zdolność, ograni-
czając tym samym możliwości 
wykorzystania swej intuicji i 
wyobraźni. A przecież jest wiele 
metod ułatwiających obniżenie 
aktywności lewej półkuli; 
wszystkie umożliwiają dotarcie 
do zasobów podświadomej mą-
drości, prawd często okazują-
cych się kluczem do zrozumie-
nia siebie i swoich reakcji. 
Umiejętne wykorzystanie auto-
hipnozy i technik relaksacyj-
nych oraz wyobrażeń plastycz-
nych, czyli wizualizacji, daje 
nam szansę na rozbudzenie 
myślenia prawopółkulowego i 
wykorzystanie go do swoich po-
trzeb.
Niekiedy styl bezpośredni 
wskazany bywa również
w autohipnozie, na przykład w 
sytuacjach, gdy chcemy pozbyć
się wyniesionych z dzieciństwa 
zahamowań emocjonalnych lub
gdy przeżywamy lęki sięgające 
swymi korzeniami wczesnych 
lat
życia.
Oto przykład stylu autorytarne-
go:
Zrób kilka głębokich wdechów i 
wydechów. Odetchnij pełną 
piersią i rozluźnij się, zostaw 
problemy poza sobą, skoncen-
truj się na własnym oddechu. 
Chcę, żebyś usiadła wyprosto-
wana, z rękoma swobodnie 
spoczywającymi na udach, 
uniesioną głową... Wkrótce po-
czujesz, że oddech staje się 
głęboki i równomierny... za-
czniesz wchodzić w trans hip-
notyczny. Wsłuchaj się w mój 
głos. Daje ci to możliwość od-
prężenia się. Rozluźniasz się i 
odprężasz. Chcesz się odprę-
żyć, wchodzisz w głęboki 
trans...
Styl przyzwalający wykorzystuje 
formę łagodnej sugestii, zezwa-
lając na osobisty wybór i inter-
pretację wrażeń. Pacjent trak-
towany jest jako równoprawny 
partner sesji hipnotycznej, 
współdziała z hipnotyzerem w 
kreowaniu transu i przyjmuje 
odpowiedzialność za jego póź-
niejsze rezultaty.
Większość z nas dobrze reaguje 
na ten styl przekazywania
sugestii. Szczególnie wskazany 
jest on dla osób
z zamiłowaniami twórczymi i ar-
tystycznymi, ludzi 35
 z rozbudzoną wyobraźnią, in-
dywidualistów. Pozwala osią-
gnąć trans także tym z nas, któ-
rym trudność sprawia podpo-
rządkowanie się autorytetowi i 
którzy na rozkazy reagują iryta-
cją.
Oto przykład stylu przyzwalają-
cego:
Kiedy już znalazłaś wygodną 
pozycję i czujesz się przyjemnie 
uspokojona, możesz sobie po-
zwolić na całkowite odprężenie. 
Zwykle gdy ono przychodzi, 
zwalnia się oddech i uderzenia 
serca, mięśnie rozluźniają się i 
odpoczywają. Możesz też po-
czuć, że powieki robią się coraz 
cięższe i bardziej rozleniwione, 
łatwo je zamknąć i pozwolić so-
bie na błogi nastrój relaksacji. 
Miło jest zdecydować się na 
całkowity relaks. Może odczu-
wasz miłą ociężałość kończyn... 
wrażenie mrowienia albo lekko-
ści... Ciekawe, czy twój trans 
jest tak przyjemny, na jaki wy-
gląda. Nie musisz się do nicze-
go zmuszać, nie musisz nawet 
słuchać mojego głosu, nic nie 
jest teraz tak ważne jak twoje 
własne przeżycie odprężenia i 
rozluźnienia...
Większość sugestii przedsta-
wionych w tej książce sformu-
łowana jest w stylu autorytar-
nym. Jeśli jednak forma przy-
zwalająca bardziej nam przypa-
da do gustu, warto przy nagry-
waniu własnej taśmy zastąpić 
sugestie proponowane w po-
radniku mniej bezpośrednimi 
poleceniami.
 Język hipnozy
Poezja starych studni, zepsu-
tych zegarów. Strychu i nie-
mych skrzypiec pękniętych bez 
grajka, Zżółkła księga, gdzie 
uschła niezapominajka Drzemie 
- były dzieciństwu memu lasem 
czarów.
LEOPOLD STAFF Dzieciństwo
Podświadomość najwrażliwsza 
jest na jeżyk baśni i przypowie-
ści, na poetyckie sformułowa-
nia. Opisowość, barwność sty-
lu, powtarzanie wypowiedzi w 
różnych formach oraz odwoły-
wanie się do wszystkich zmy-
słów przynosi najlepsze i naj-
wyraźniejsze efekty. Ci z Pań-
stwa, którzy czytali lub opowia-
dali baśnie, z pewnością wie-
dzą, co mam na myśli. Dobrze 
jest przy formułowaniu sugestii 
hipnotycznej posługiwać się 
synonimami i parafrazami (... 
czuję się spokojna, odprężona, 
zrelaksowana i rozluźniona... 
spokój ogarnia całe moje ciało, 
wprowadzam się w stan relak-
su, czuję przyjemne odprężenie 
ogarniające moje członki... czu-
ję falę odprężenia płynącą przez 
ciało, które rozkoszuje się re-
laksem i odpoczywa, jestem 
spokojna i rozluźniona... ). Nie 
zapominajmy o wykorzystaniu 
powtórzeń, przenośni i porów-
nań, które bardzo wzbogacą 
przekaz hipnotyczny (... wcho-
dzę w trans, coraz głębiej i głę-
biej, i głębiej... jestem spokojna, 
spokojna, bardzo spokojna... 
jest mi tak lekko, jakbym unosi-
ła się na delikatnej, puszystej 
chmurce, ciepłej i opiekuńczej... 
).
Słowa używane w monologu 
hipnotycznym muszą być pro-
ste i bezpośrednie. Nie należy 
wprowadzać doń wyrazów wie-
loznacznych, dziwnych, wywo-
łujących wrażenie niepokoju lub 
kojarzących się z bólem, stre-
sem czy też z nieprzyjemnymi 
zdarzeniami z przeszłości. 
Sformułowanie: „... zanurzasz 
się w odprężenie... obejmuje 
ono twoją szyję... usta... nos... " 
może sprawić wrażenie topienia 
się i u kogoś, kto boi się wody, 
najprawdopodobniej wywoła 
panikę - jego użycie jest wiec 
niedopuszczalne. Najlepiej wy-
kluczyć też wszelkie negatywne 
37
 sformułowania typu „nie chcę", 
„nie mogę", „nie należy". Nega-
cje mogą być zignorowane, nie 
wyćwiczona podświadomość 
będzie się koncentrować na 
przekazie tak, jakby pozbawiony 
był on zaprzeczeń. W efekcie 
zamiast odsunąć od siebie nie 
chciane wyobrażenia, będziemy 
się na nich niepotrzebnie sku-
piać, ustawicznie przywołując je 
na myśl. Kluczem do powodze-
nia jest umiejętne przeistocze-
nie negatywnych sformułowań 
w stwierdzenia pozytywne, tak 
by treści zawarte w wypowiedzi 
zostały zachowane, a więc zda-
nie: „Nie chcę być gruba" 
zmieńmy na: „Chcę być szczu-
pła", „Od dziś nie palę" prze-
kształćmy w: „Od dziś jestem 
wolna od nałogu palenia".
Zawodowi hipnotyzerzy wyko-
rzystują negatywne stwierdze-
nia dla wzmocnienia efektów 
hipnozy. Są one jednak używa-
ne w specyficznym kontekście, 
jako wyzwanie dla podświado-
mości, na przykład stwierdzenie 
typu: „Nie staraj się nawet zro-
zumieć, co chcę przez to po-
wiedzieć" wywoła podświado-
mą chęć sprzeciwienia się su-
gestii: „A właśnie że zrozu-
miem!"
38
Bezsporny i nie budzący już 
wątpliwości jest wpływ wy-
obraźni na psychiczną i fizycz-
ną kondycję organizmu. Dzieje 
się to za sprawą podwzgórza - 
okolicy mózgu, która przetwa-
rza impulsy nerwowe na język 
neurohormonów, pośrednicząc 
tym samym między układami 
nerwowym i dokrewnym. Neu-
roprzekaźniki zawiadują wydzie-
laniem hormonów przez gruczo-
ły dokrewne, hormony zaś roz-
prowadzane są z krwią do po-
szczególnych komórek organi-
zmu i regulują ich funkcjono-
wanie. Wpływają na przykład na 
ekspresję lub blokowanie in-
formacji genetycznej zawartej w 
niciach DNA jądra komórkowe-
go. Ta informacja odpowie-
dzialna jest za produkcję różno-
rakich białek decydujących o 
funkcjonowaniu organizmu; je-
go wzroście, pobudliwości, od-
porności na choroby itp. Wyko-
rzystując umiejętnie stan transu 
hipnotycznego i celowo kreując 
odpowiednie wyobrażenia, je-
steśmy w stanie przekazać wła-
ściwe polecenie każdej komór-
ce swego ciała i wpłynąć na jej 
funkcjonowanie.
 Dobre chęci i marzenia często 
nie wystarczają jeszcze do 
wprowadzenia w czyn nowego 
programu działania. Nic wiec 
dziwnego, że najsilniejszy efekt 
wywołują takie sugestie, które 
podkreślają stawanie się, bycie, 
nie zaś chęć czy pragnienie 
zmiany. Stwierdzenie: „Jestem 
szczupła, wyglądam zgrabnie i 
wdzięcznie, czuję się z tym do-
brze" - jest właściwsze niż 
sformułowania: „Chciałabym 
wyglądać zgrabnie i powabnie"; 
„Dobrze by było, gdybym ze-
szczuplała".
 Głos hipnotyczny
W zdolności wyrażenia niewy-
powiedzialnego milczeniu ustę-
puje tylko muzyka.
AŁDOUS HUXLEY
40
Sugestię można przekazywać 
głosem jednostajnym i bez-
barwnym, którego „dobroczyn-
ny", relaksujący efekt wielu z 
nas poznało podczas nudnych 
konferencji i posiedzeń. Są 
wśród mówców tak uzdolnieni 
„hipnotyzerzy", że potrafią 
uśpić całą zgromadzoną na sali 
publiczność. Monotonny głos 
uspokaja świadomość, która 
znudzona i ukołysana jego 
brzmieniem wyłącza swą kon-
trolę. Skoro nic z zewnątrz nie 
absorbuje już uwagi, skłonni je-
steśmy dryfować myślami w 
marzenia i przeżycia wewnętrz-
ne.
Inna metoda przekazywania su-
gestii polega na wprowadzeniu 
rytmu. Rytmicznie i śpiewnie 
wymawiane słowa potrafią nas 
wyciszyć i ukoić w taki sam 
sposób, jak w dzieciństwie robi-
ła to kołysanka babci. Ton gło-
su ma opadać i wznosić się w 
przewidzianych miejscach, rytm 
powinien być naturalny. Dla 
podniesienia efektu sugestii 
dobrze jest położyć nacisk na 
istotne treści, zmieniając nieco 
(na przykład obniżając) ton gło-
su. Podświadomość odbierze to 
jako sygnał informujący o 
szczególnym znaczeniu wypo-
wiadanych właśnie słów i ła-
twiej je zaakceptuje. Wykorzy-
stywane jest to szczególnie w 
tekstach hipnozy pośredniej, 
gdzie w metaforyczną treść 
wplecione są ważne sugestie. 
Świadomie nie zwracamy na nie 
uwagi, nie zdajemy sobie nawet 
sprawy z ich istnienia, pod-
świadomość zaś nieomylnie je 
wyłuska i zaakceptuje. Oto 
przykład (zwróćmy uwagę na 
słowa wyróżnione): „Każde na-
sienie ulega zadziwiającej 
trans... formacji, gdy znajdzie 
się w glebie. Wrasta w ziemię 
małym kiełkiem, wypuszcza zie-
lone pędy i liście. Coraz głębiej i 
głębiej wnika w podłoże korze-
niami. Tymi korzeniami trans... 
portuje wodę do liści".
 Innym godnym polecenia tri-
kiem, który przyciąga uwagę 
podświadomości, jest celowe 
wydłużanie lub zniekształcanie 
niektórych słów („... Ramiona 
są luuźne, szczęka opaada, je-
stem przyjemnie odprężoona... 
")-
Dobroczynne efekty myślenia 
prawopółkulowego znane są już 
od stuleci filozofom Wschodu, 
którzy nawołują do oderwania 
się od schematów i stereotypów 
myślowych. „Zen pragnie żyć 
do wewnątrz. Nie być ograni-
czanym przez reguły, lecz kre-
ować własne, osobiste prawa. 
Właśnie ten rodzaj życia próbu-
je nam podsunąć zen. Stąd jego 
nielogiczne, a raczej superlo-
giczne sformułowania" (Daisetz 
Teitaro Suzuki). Czymże są te 
zalecenia, jeśli nie napomnie-
niem do przywrócenia zdrowej 
równowagi i harmonii w funk-
cjonowaniu całego mózgu? Co 
dla typowego „lewopółkulowca" 
wydaje się w filozofii wschod-
niej zaprzeczeniem logiki oraz 
zdrowego rozsądku, jest w isto-
cie poezją zawierającą głębokie 
prawdy, dające się odebrać wy-
łącznie w sposób intuicyjny. 
Wykorzystane jest tym samym 
niekonwencjonalne, holistyczne 
myślenie właściwe prawej pół-
kuli.
Ważne jest wprowadzanie 
przerw między poszczególnymi 
zwrotami, zwłaszcza wtedy, gdy 
sugerujemy sobie jakąś na-
tychmiastową reakcję, na przy-
kład głęboki oddech. Pauza 
musi być na tyle długa, by po-
zwoliła na wolne i głębokie za-
czerpnięcie, a następnie wy-
puszczenie powietrza. Nie 
spieszmy się więc podczas na-
grywania taśmy z indukcją hip-
notyczną. Dajmy sobie tyle cza-
su, by później, podczas słucha-
nia móc w pełni przeżyć suge-
rowane wrażenia zmysłowe.
Zanim przystąpimy do nagrania, 
wskazane jest uprzednie próbne 
przeczytanie tekstu z odpo-
wiednią intonacją, obniżonym 
tonem głosu, wolno i z wieloma 
właściwie umiejscowionymi 
pauzami. Głos powinien 
brzmieć przekonująco. Jeśli na-
granie jest udane, w momencie 
słuchania powinno wywoływać 
w nas silnie pozytywne wraże-
nie. Nagrywanie przeprowadzać 
najlepiej w warunkach, które ko-
jarzymy z odprężeniem, relak-
sem i przyjemnym nastrojem. 
Warto założyć luźne, wygodne 
ubranie, wybrać spokojny mo-
ment, kiedy jesteśmy pewni, że 
nic nam nie przeszkodzi.
41
 Gdyby jednak okoliczności 
zmusiły nas do przerwania na-
grywania, radzę rozpocząć je 
jeszcze raz od nowa. Wszelkie 
przypadkowo utrwalone na ta-
śmie odgłosy (nawet dźwięk 
towarzyszący naciśnięciu kla-
wisza „stop"), gdy odbierane są 
w transie hipnotycznym, powo-
dują napięcie, a czasem wyry-
wają nas całkowicie z nastroju 
relaksu.
Jeśli jakiekolwiek słowa czy 
zwroty wywołują w nas niepokój 
podczas słuchania, należy je 
wyeliminować lub zastąpić in-
nymi, bardziej dostosowanymi 
do naszych potrzeb. Niech całe 
nagranie sprawia wrażenie na-
turalności i płynności, zezwala-
jąc na odczucie przyjemnego 
odprężenia. Monolog powinien 
płynąć bez zająknięć czy nie-
właściwie rozmieszczonych 
przerw, nie powinien też wywo-
ływać wrażenia pośpiechu.
 i
 „Anatomia" procesu hipno-
tycznego
Jeśli spokoju ducha nie znajdu-
jemy we własnym wnętrzu, nie 
ma sensu szukanie go gdzie in-
dziej.
FRANCOIS DE LA ROCHEFO-
UCAULD
Każda sesja autohipnozy po-
winna przebiegać według usta-
lonego z góry planu, z zacho-
waniem kolejności etapów pro-
gramu hipnotycznego. Oto one:
- przygotowanie właściwej, 
sprzyjającej hipnozie atmosfe-
ry;
- indukcja hipnotyczna;
- pogłębienie transu;
- wprowadzenie do podświado-
mości odpowiednich sugestii 
hipnotycznych i pohipnotycz-
nych oraz wizualizacji;
- wyjście z transu.
 Przygotowanie sprzyjającej at-
mosfery
Nie musisz opuszczać pokoju. 
Pozostań przy stole i nasłuchuj. 
Nie słuchaj nawet, po prostu 
czekaj. Nie czekaj nawet, siedź 
bez ruchu i w samotności. Świat 
z własnej woli pozwoli ci WSIe 
zdemaskować, nie będzie miał 
wyjścia, zacznie się tarzać w 
ekstazie u twoich stóp.
FRANZ KAFKA
46
Szczególnie w początkach do-
świadczeń z autohipnozą, zanim 
jeszcze zaczniemy wprowadzać 
się w trans, powinniśmy zadbać 
o zapewnienie sobie całkowite-
go spokoju i poczucia bezpie-
czeństwa. Pierwsze sesje najle-
piej przeprowadzać w samotno-
ści, wyłączywszy uprzednio te-
lefon i wyciszywszy pomiesz-
czenie. Już po kilku sesjach za-
uważymy, że coraz łatwiej i 
szybciej zaczniemy osiągać od-
prężenie, nawet jeśli warunki 
zewnętrzne nie będą idealne.
Sesje przeprowadzajmy siedząc 
na wygodnym krześle lub w fo-
telu albo leżąc na łóżku, a wtedy 
najlepiej podłożyć pod głowę 
poduszkę i przykryć się ciepłym 
kocem. Podstawową zasadą 
jest stworzenie sobie maksy-
malnego komfortu, który aż 
prosi się o nastrój odprężenia. 
Już po kilku próbach autohip-
nozy podświadomie zaczniemy 
kojarzyć pewne warunki ze-
wnętrzne z błogim nastrojeni re-
laksu. Z tej właśnie przyczyny, 
dla wzmocnienia efektu, warto 
pierwsze sesje autohipnozy 
przeprowadzać tylko wówczas, 
kiedy i bez niej czujemy się 
uspokojeni i odprężeni.
W początkowych doświadcze-
niach z transem dobrze będzie 
stosować długą indukcję, która 
da nam dużo czasu na powolne 
rozluźnianie mięśni i usuwanie 
napięcia. Później, gdy nabie-
rzemy wprawy, trans uda nam 
się osiągnąć przy zastosowaniu 
znacznie krótszych i bardziej 
bezpośrednich indukcji. Ilekroć 
jednak czuć się będziemy 
szczególnie napięci i niespo-
kojni, zawsze warto będzie po-
wracać do dłuższych indukcji.
 Czasem natłok myśli do tego 
stopnia utrudnia osiągnięcie re-
laksu, że - aby indukcja przy-
niosła zamierzony efekt - trzeba 
ją kilkakrotnie powtórzyć. W 
żadnym wypadku nie rezygnu-
jemy z sesji.
Może się zdarzyć, że ilekroć 
wprowadzeni jesteśmy w stan 
relaksu, zapadamy w sen. 
Wskazuje to na przemęczenie. 
Jeśli sugestie nie były odtwa-
rzane z taśmy, lecz przekazywa-
liśmy je sobie w myślach, jedy-
nym pozytywnym efektem bę-
dzie głęboka relaksacja, nie 
wprowadzimy jednak do pod-
świadomości żadnych nowych 
programów. W takiej sytuacji 
radzę zadbać o dwie rzeczy: 
odespanie zmęczenia i unikanie 
podawania sobie sugestii hip-
notycznej w pozycji leżącej.
 Indukcja hipnotyczna
Wyobraźnia jest potężniejsza 
niż intelekt. ALBERT EINSTEIN
Indukcja hipnotyczna pozwala 
na osiągniecie pełnego uspoko-
jenia umysłowego oraz fizycz-
nego odprężenia, zawęża uwagę 
do przeżyć wewnętrznych i 
umożliwia odseparowanie się 
od nieistotnych i neutralnych 
bodźców z zewnątrz. Otwiera 
drzwi do podświadomości, usy-
piając jednocześnie czujność 
świadomości.
Jest wiele technik indukcyj-
nych, tak różnorodnych jak róż-
norodne są osobowości hipno-
tyzerów i potrzeby zgłaszają-
cych się do nich osób. Powo-
dzenie całej sesji hipnotycznej 
zależy w dużej mierze od wła-
ściwego dobrania techniki. Nie-
którzy specjaliści są nawet zda-
nia, że nie ma osób opornych 
na hipnozę; wszyscy mogą być 
zahipnotyzowani, jeśli tylko 
znaleziona będzie najodpo-
wiedniejsza dla nich metoda. 
Ogólnie biorąc, im bardziej 
osobista i bardziej zindywidu-
alizowana będzie metoda in-
dukcji, tym łatwiej uda się 
wprowadzić nas w odpowiednio 
głęboki trans i uzyskać wyraź-
niejsze efekty.
Zaprezentuję kilka technik in-
dukcyjnych, które akceptowane 
są przez większość z nas nawet 
w czasie pierwszego zetknięcia 
z hipnozą. Z reguły im więcej 
mamy doświadczenia z hipnozą 
i autohipnozą, tym więcej tech-
nik będzie nam odpowiadać i 
tym szybciej wchodzić będzie-
my w trans. Gorąco zachęcam 
do wstępnego wypróbowania 
kilku podanych poniżej tekstów 
indukcji. Tę, która przynosić 
będzie najprzyjemniejsze do-
znania i pozwoli na najgłębsze 
odprężenie, wykorzystamy póź-
niej w programie autohipnozy.
48
Metoda progresywnej relaksacji
Metoda ta jest wykorzystywana 
najpowszechniej i polega na 
stopniowym i systematycznym 
rozluźnianiu całego ciała,
 poczynając od stóp, a kończąc 
na głowie lub odwrotnie, posu-
wając się od głowy do stóp. Na-
sza uwaga jest sukcesywnie 
kierowana na wybrane okolice 
ciała i na wrażenie ich rozluź-
niania, spokoju i odprężenia.
Metoda relaksacji nadaje się 
szczególnie dla osób cierpią-
cych na nadmierny stres i chro-
niczne bóle.
Niektórym z nas rozluźnienie 
się sprawia wyraźne trudności. 
Musimy się więc tego nauczyć, 
ściślej zaś przypomnieć sobie 
wrażenia dochodzące z odprę-
żonych mięśni. W takich razach 
wskazane jest naprzemienne 
napinanie i rozluźnianie po-
szczególnych grup mięśnio-
wych (co opiszę w rozdziale 
„Krótkie metody relaksacji"). 
Łatwiejsze okazuje się wtedy 
odczucie różnic między sygna-
łami napięcia i rozluźnienia cia-
ła. Ćwiczenie to pozwala zapa-
miętać wrażenie dopływające z 
odprężonych mięśni, a później 
automatycznie odwołać się do 
niego w kolejnych transach. 
Całkowite rozluźnienie jest wa-
runkiem późniejszych sukce-
sów z autohipnozą. Bez fizycz-
nego odprężenia nie nastąpi 
odprężenie umysłu, a przeka-
zywane sugestie nie zadziałają.
Bywa, że napięcie mięśni nie 
ustępuje nawet w chwilach od-
poczynku. Jeśli wydaje się nam, 
że należymy do trudno odpręża-
jącej się grupy wciąż zabiega-
nych, chronicznie zmęczonych 
osób, warto wyćwiczyć się w 
rozluźnianiu i napinaniu mięśni. 
Gorąco polecam połączenie 
tych izotonicznych ćwiczeń z 
odpoczynkiem w ciepłej kąpieli 
czy słuchaniem spokojnej mu-
zyki; stwórzmy sobie warunki, 
w których odprężenie jest łatwe 
i naturalne.
Oto tekst indukcji:
Skoro spoczywasz już w wy-
godnej pozycji, zamknij oczy i 
skieruj uwagę na własny od-
dech. Wczuj się w jego rytm, we 
wrażenia, które towarzyszą 
wdechom i wydechom...
Oddychasz regularnie, wdycha-
jąc odprężenie, wydychając na-
pięcie... Pozwól sobie na do-
kładne odczucie wewnętrznego 
rytmu, który towarzyszy każde-
mu oddechowi. Oddechy stają 
się coraz bardziej rytmiczne i 
głębokie. Z każdym wydechem 
wprowadzasz się w głębszy 
spokój, wewnętrzną ciszę i re-
laks. Wszelkie odgłosy z ze-
wnątrz okazujące nieistotne, 
zupełnie nieważne, bez znacze-
nia. Ten czas relaksu to twoje 
miniwakacje, odprężenie dla 
ciała, umysłu i ducha.  49
 50
Zasługujesz na nie... Wszystkie 
inne powszednie sprawy scho-
dzą na plan dalszy, przestają 
być w tej chwili istotne. Ważny 
jest tylko ogarniający cię stan 
wewnętrznej ciszy i odprężenia 
towarzyszący głębokim, regu-
larnym, spokojnym oddechom... 
W miarę jak koncentrujesz się 
na własnym oddechu, wcho-
dzisz w coraz głębszy kontakt z 
własnym ciałem, odprężasz się i 
uspokajasz. Łagodna, kojąca 
energia zaczyna wypełniać two-
je ciało, rozprasza wszelkie na-
pięcia. Przepływa od stóp do 
głowy rozluźniając wszystkie 
mięśnie twojego ciała. Odczu-
wasz miłe odprężenie, mięśnie 
rozluźniają się jak podczas cie-
płej kąpieli albo w łagodnych, 
ciepłych promieniach zacho-
dzącego słońca... Całe ciało jest 
przyjemnie odprężone... i roz-
luźnione... Łagodna, odprężają-
ca fala wnika do głowy. Rozluź-
nia i chłodzi czoło... mięśnie 
czaszki... wprowadza je w cał-
kowity relaks i uspokojenie. 
Obejmuje teraz mięśnie twa-
rzy... Czujesz, jak łagodnieją ci 
rysy, jak głębokie odprężenie 
ogarnia wszystkie mięśnie twa-
rzy. Przyjemne ciepło wypełnia 
powieki... Fala relaksu rozluźnia 
mięśnie szczęk, pozwól im się 
lekko rozchylić... Mięśnie 
szczęk i języka są odprężone, 
zupełnie odprężone. Pozwól te-
raz, by fala dobroczynnego re-
laksu przesunęła się w okolice 
szyi. Poczuj rozluźnienie ogar-
niające mięśnie szyi i ramion... 
Wrażenie napięcia uchodzi i 
znika. Zastępowane jest całko-
witym spokojem i odprężeniem, 
całkowitym odprężeniem szyi i 
ramion. Wyobraź sobie, że fala 
odprężenia przepływa z ramion 
do rąk, wypełnia dłonie i palce 
rąk... Pozwól sobie na dokładne 
odczucie odprężenia i rozluź-
nienia tych okolic, podczas gdy 
fala relaksu przesuwa się z po-
wrotem do ramion, łagodnie 
przepływa na plecy. Zwróć 
uwagę na głęboki relaks, towa-
rzyszący fali odprężenia. Mię-
śnie pleców rozluźniają się cał-
kowicie, pozwalasz im się od-
prężyć... Poczuj, jak z każdym 
oddechem spokój wypełnia two-
je ciało, wprowadzając cię w co-
raz przyjemniejszy stan spoko-
ju... Fala łagodnej energii prze-
suwa się teraz do klatki pier-
siowej, odprężając wszystkie 
mięśnie w tej okolicy... Wyobraź 
sobie, jak energia kieruje się te-
raz w stronę bioder i brzucha, 
zezwól sobie na odczucie przy-
jemnej, życiodajnej, zdrowej fali 
odprężenia wypełniającej te 
okolice. Poczuj rozluźnienie i 
uspokojenie mięśni... Teraz wy-
obraź sobie, jak odprężenie 
obejmuje krzyż i pośladki, cał-
kowicie je rozluźnia. Jakże przy-
jemnie zdać sobie sprawę z 
błogiego zadowolenia i uczucia 
spokoju wypełniającego całe 
ciało... Im silniej odczuwasz ten 
przyjemny stan, tym łatwiejsze
 staje WSIe odprężenie i rozluź-
nienie całego ciała. Pozwól te-
raz, by energia relaks agi prze-
płynęła w rejon podbrzusza. 
Poczuj przyjemny spokój i wra-
żenie zupełnego relaksu, które 
wypełnia te okolice, rozładowu-
je wszelkie napięcia... Ta łagod-
na fala ma zdolność rozprasza-
nia i rozładowywania wszelkich 
niepokojów. Wyobraź sobie, że 
przepływa teraz do ud, rozluź-
niając mięśnie, stawy, ścięgna, 
dodając tym okolicom nowej, 
zdrowej energii... Gdy czujesz, 
że uda są już zupełnie rozluź-
nione, skieruj falę odprężenia 
niżej, do kolan... następnie do 
łydek... pozwalając im się od-
prężyć i odpocząć. Rozleniwie-
nie i spokój... Fala odprężenia 
obejmuje twoje stopy, łagodnie 
masuje podeszwy, wnika do 
palców, pozwala ci rozproszyć 
napięcie, zastępuje je całkowi-
tym spokojem i rozluźnieniem. 
Oddychasz regularnie, głęboko, 
spokojnie. Jesteś zupełnie od-
prężona.
Metoda fiksacji (skupienia 
wzroku, fascynacji)
Proste skupienie wzroku na 
wybranym obiekcie umożliwia 
zawężenie uwagi, odcięcie się 
od otaczającej rzeczywistości 
oraz wejście w trans hipnotycz-
ny. Wkrótce zaczynamy odczu-
wać zmęczenie oczu, co skłania 
do zamknięcia powiek i ułatwia 
pogłębienie transu. Za przed-
miot koncentracji służyć może 
wahadło zegara lub metronomu, 
płomień świecy, a nawet zwykła 
plamka na ścianie. W tym 
ostatnim przypadku należy wy-
brać punkt, który znajduje się 
powyżej linii wzroku. Spotęgu-
jemy wówczas wrażenie zmę-
czenia, bo dłuższe utrzymanie 
spojrzenia skierowanego ku gó-
rze wymaga dodatkowego wy-
siłku mięśni gałek ocznych.
Metodę fascynacji polecam tym 
z Państwa, którzy niełatwo dają 
się przekonać, jeśli argumenty 
nie są poparte namacalnymi 
dowodami. Warto też, by wy-
próbowali ją roztargnieni, któ-
rym trudność sprawia dłuższe 
skupienie uwagi na jednym za-
gadnieniu. (W tekście indukcji 
słowo „punkt" należy ewentual-
nie zastąpić słowem „wahadło", 
„płomień" itd. )
Usiądź w wygodnej pozycji, ze 
stopami spoczywającymi swo-
bodnie na podłodze. Ręce połóż 
luźno na poręczach fotela lub 
na kolanach. Ani ręce, ani nogi 
nie powinny się krzyżować. Weź 
głęboki oddech i wypuść powie-
trze z płuc. Odpręż się... Skup 
się na własnym oddechu...  51
 Zacznij się wpatrywać w obra-
ny przez siebie punkt. Wpatruj 
się weń oddychając spokojnie i 
regularnie. Już wkrótce poczu-
jesz przyjemne odprężenie wy-
pełniające całe twoje ciało, koń-
czyny... korpus... głowę... Pro-
blemy i niepokoje, które zaprzą-
tały dotychczas twoje myśli, 
okazują się nieistotne. Wszyst-
ko, co dzieje się dookoła, prze-
staje być w tej chwili ważne, 
traci znaczenie... Ważne jest 
tylko skupienie, koncentracja 
na punkcie, w który wciąż się 
wpatrujesz. Koncentrujesz się 
wyłącznie na tym skupieniu i 
przyjemnym odprężeniu ogar-
niającym całe ciało. Stajesz się 
coraz bardziej zrelaksowana i 
uspokojona. Twój oddech coraz 
bardziej się wyrównuje, znajdu-
jesz własny rytm, który pozwala 
na pogłębienie odprężenia. Kie-
dy tak regularnie oddychasz i 
patrzysz na wybrany przez sie-
bie punkt, może okazać się, że 
coraz trudniej jest ci nieprze-
rwanie wpatrywać się w jedno 
miejsce. Mimo że bardzo się 
starasz, coraz trudniej jest ci 
utrzymać uwagę na jednym 
punkcie. Może się okazać, że 
powieki zaczynają mrugać, oczy 
mogą lekko łzawić... Patrz na 
punkt i głęboko, spokojnie od-
dychaj. Powieki stają się coraz 
cięższe, coraz bardziej ociężałe 
i zmęczone... Ogarnia cię coraz 
większa ochota na to, by po-
zwolić im opaść i się odprężyć... 
Czujesz, że gdy tylko zamkniesz 
oczy, uczucie głębokiego relak-
su i ulgi rozleje się po całym 
organizmie. Pozwól sobie na 
zaniknięcie oczu... Poczuj głę-
bokie odprężenie i spokój ogar-
niające twoje ciało. Skoncentruj 
się na oddechu... Oddychasz 
regularnie, głęboko i równo-
miernie. Czujesz się spokojna i 
rozluźniona.
Metoda fragmentacji

52
Fragmentacja może być stoso-
wana jako technika indukcji lub 
jako metoda pogłębiania transu.
Zasadą stosowaną w metodzie 
fragmentacji jest wykorzysty-
wanie efektu rytmu i falowania, 
który w naturalny i łatwy spo-
sób uspokaja i odpręża osobę 
słuchającą tekstu indukcji. 
Można w tym celu wykorzystać 
liczenie od jednego do pięciu 
oraz od pięciu do zera, wyobra-
żenie wznoszenia się i opadania 
fal morskich lub, tak jak w za-
prezentowanym niżej tekście, 
wrażenie spaceru po pagórko-
watej okolicy.
 Usiądź wygodnie, ze stopami 
spoczywającymi swobodnie na 
podłodze. Ręce połóż luźno na 
poręczach fotela lub na kola-
nach. Zamknij oczy. Weź głębo-
ki wdech... i wypuść powietrze z 
płuc. Odpręż się... Skup się na 
własnym oddechu...
Wyobraź sobie, że wędrujesz po 
okolicy usianej łagodnymi tra-
wiastymi wzgórzami. Jest pięk-
ny, pogodny dzień. Świeci słoń-
ce. Rozglądasz się dookoła. Jak 
okiem sięgnąć rozciąga się kra-
jobraz łagodnych zboczy poro-
śniętych falującą na wietrze 
trawą... Ogarnia cię przyjemne 
uczucie odprężenia i zadowole-
nia. Masz na sobie wygodne, 
luźne ubranie, czujesz na skó-
rze przyjemny podmuch wiatru. 
Muska on twoje policzki, roz-
wiewa włosy. Jesteś odprężona, 
w pogodnym nastroju. Jesteś 
szczęśliwa, wolna, swobodna... 
Wędrujesz po zboczach, czując 
pod stopami miękką trawę. Ten 
samotny spacer sprawia ci 
wielką przyjemność... Na szczy-
cie bierzesz głęboki wdech... i 
wypuszczając powietrze zaczy-
nasz schodzić w dół, coraz niżej 
i niżej, aż docierasz do stóp pa-
górka... Wspinasz się teraz na 
następne wzgórze, bierzesz 
głęboki wdech... i wypuszczając 
powietrze schodzisz do jego 
podnóża. Czujesz na twarzy 
orzeźwiający wiatr, pod stopami 
miękką trawę... w nozdrzach 
aromat łąki... Ta wędrówka w 
górę i w dół... w górę i w dół... 
sprawia ci wielką przyjemność. 
Uspokaja, napawa pogodą i po-
czuciem swobody. Z każdym 
kolejnym zejściem coraz łatwiej 
osiągasz głęboki stan odpręże-
nia i rozluźnienia... Każde kolej-
ne zejście do podnóża pagórka 
wprawia cię w coraz głębszy i 
coraz przyjemniejszy stan re-
laksu i uspokojenia... Spójrz te-
raz dookoła. W oddali dostrze-
gasz miejsce wymarzone na 
odpoczynek... Udaj się w to 
miejsce... Połóż się w wygodnej 
pozycji i pozwól sobie na wej-
ście w trans hipnotyczny... je-
steś rozluźniona, odprężona, 
bezpieczna.
 Pogłębianie transu
Nie lękaj się życia. Jeśli uwie-
rzysz w to, że jest ono warte 
przeżywania, twoje przekonanie 
pomoże ci wykreować rzeczy-
wistość.
WILLIAM JAMES
54
Skoro indukcja hipnotyczna 
wprowadziła nas już w przyjem-
ny nastrój odprężenia, warto ten 
stan pogłębić i umocnić. Po-
zwoli to na obniżenie aktywno-
ści umysłu i dalsze skupienie 
uwagi na procesach wewnętrz-
nych. Pożądane sugestie wpro-
wadzane będą potem do pod-
świadomości, w chwili gdy ta 
jest najbardziej chłonna i wraż-
liwa, słowem, w najdogodniej-
szych okolicznościach.
Do pogłębienia hipnozy można 
wykorzystać różne metody; ja 
zaprezentuję dwie - „schodze-
nie po schodach" i „wymarzony 
zakątek".
Oto pierwsza z nich:
Wyobraź sobie, że stoisz na 
szczycie schodów. Schody te 
mają dziesięć stopni. Wkrótce 
zaczniesz schodzić nimi w dół. 
Im niżej zejdziesz, tym głębsze 
będzie twoje odprężenie. Gdy 
osiągniesz podnóże, będziesz 
odprężona całkowicie, bardziej 
nawet niż w chwili obecnej. Za-
czynasz w myślach schodzić po 
schodach...
Jeden... robisz pierwszy krok w 
dół. Schodzisz w relaks i uspo-
kojenie...
Dwa... niżej i głębiej. Może czu-
jesz już, jak twoje odprężenie 
pogłębia się i umacnia z każdą 
chwilą...
Trzy... im bliżej do podnóża 
schodów, tym bardziej się od-
prężasz i rozluźniasz...
Cztery... może czujesz już miłą 
ociężałość lub przyjemną lek-
kość ogarniającą twoje ciało...
 Pięć... każdy kolejny krok 
wprowadza cię w coraz głębsze 
i przyjemniejsze odprężenie...
Sześć... coraz głębiej i głębiej, 
ogarnia cię relaks i błogie roz-
luźnienie...
Siedem... może myśli twoje za-
czynają już błądzić, dryfować ku 
wewnętrznym procesom i do-
znaniom...
Osiem... miłe uczucie odpręże-
nia wypełnia całe ciało...
Dziewięć... zbliżasz się do pod-
nóża schodów. Wszelkie do-
znania przyczyniają się do 
osiągnięcia pełnego relaksu i 
błogości...
Dziesięć... stajesz u podnóża 
schodów. Czujesz się zupełnie 
odprężona. Głęboko odprężona 
i rozluźniona.
Wymarzony zakątek odtwórzmy 
z pamięci lub wykreujmy we 
własnej wyobraźni. Skupienie 
na nim powinno wywoływać wy-
łącznie przyjemne, odprężające 
wrażenia. Takich zakątków mo-
że być bez liku: zaśnieżona ko-
tlina górska, las we wszystkich 
kolorach jesieni, plaża nadmor-
ska, spokojne jezioro, porośnię-
te bujną trawą pagórki, płynące 
po niebie chmury czy wnętrze 
przytulnej izby z kominkiem. 
Jednym z moich ulubionych za-
kątków jest ogród w lesie.
Wyobraź sobie, że znajdujesz 
się w pięknym, starym ogrodzie 
otoczonym lasem. Gdzie spoj-
rzysz, rozciąga się wspaniały 
widok - wysokie drzewa owo-
cowe i kwiaty we wszystkich ko-
lorach tęczy. Właśnie wstał no-
wy dzień, zapowiada się piękna 
pogoda. Ciepłe promienie słoń-
ca padają na trawy, kwiaty i 
drzewa. Perlą się krople rosy. 
Czujesz się wspaniale... Otacza 
cię upojny zapach ziół i kwiatów 
zmieszany z aromatem żywicy. 
Wdychasz te zapachy, cieszysz 
się nimi i delektujesz. Jesteś 
szczęśliwa, wolna od trosk... 
Słyszysz delikatny szum liści, 
które lekko poruszają się na 
wietrze. Pod stopami czujesz 
miękką trawę i mech, na skórze 
ciepło promieni słonecznych. 
Jesteś we wspaniałym nastroju, 
radosna i swobodna... Cała oko-
lica emanuje harmonią i spoko-
jem. Czujesz się częścią tego 
zakątka i myśl o tym przepełnia 
cię radością i zadowoleniem. 
Może zechcesz uzewnętrznić 
swoją radość, może rozpiera cię 
ochota, żeby dać upust uczuciu 
szczęścia i swobody. Zrób to w 
sposób, który ci najbardziej od-
powiada. Wyzwól swą radość 
spontanicznie, bez żadnych 
ograniczeń... Przez ogród 55
 wije się ścieżka prowadząca do 
lasu. Skieruj na nią kroki... 
Ścieżka prowadzi cię teraz 
przez las. Otaczają cię piękne, 
wysokie i strzeliste drzewa. Sły-
chać świergot ptaków. Oto do-
cierasz do pięknego leśnego 
zakątka. Spomiędzy skał bije 
ciepłe, czyste źródło. Woda 
bulgoce i pluska, wesoło spada-
jąc po kamieniach do płytkiego 
jeziorka leżącego wśród skał. 
Woda jest w nim tak krystalicz-
nie czysta i ciepła, że trudno 
WSIe oprzeć pokusie kąpieli. 
Wejdź do wody... zanurz się w 
tej odprężającej kąpieli... Woda 
masuje i rozluźnia całe twoje 
ciało. Rozleniwia, pozwala na 
zupełny relaks... Wychodzisz z 
wody, czujesz przyjemne ciepło 
i odprężenie. Rozejrzyj się do-
okoła. Brzegi źródła porasta 
kobierzec z miękkich mchów i 
delikatnych traw... Tuż obok 
dostrzegasz miejsce wprost 
wymarzone do tego, by spocząć 
i odprężyć się jeszcze głębiej 
niż dotychczas. Połóż się na 
tym leśnym dywanie... Wsłuchaj 
się w głosy lasu, świergot pta-
ków, szum drzew... Miłe ciepło i 
rozleniwienie wypełnia całe cia-
ło... Myśli zaczynają błądzić bez 
celu... Oddychasz regularnie, 
swobodnie i głęboko.
Warto mieć w zapasie kilka ta-
kich ulubionych scenerii i wy-
bierać tę, która wydaje się nam 
w danej chwili najwłaściwsza. O 
dobroczynnej roli, jaką w pro-
gramie autohipnozy pełnią po-
dobne wizualizacje (wyobraże-
nia plastyczne), mowa jeszcze 
będzie nieco dalej.
 Sugestia hipnotyczna i pohip-
notyczna
Człowiek tworzony jest przez 
własną wiarę. Jest tym, w co 
wierzy.
Bhagawadgita
Nasz umysł powinien teraz 
znajdować się w stanie podat-
ności i otwartości na sugestię 
hipnotyczną. Czeka nas bowiem 
główna część zadania: przeka-
zanie do podświadomości pro-
gramu, który spowoduje ocze-
kiwane przemiany - pozbycie 
się nadwagi, poprawę pamięci, 
uleczenie dolegliwości itp. 
(Szczegółowe teksty sugestii 
znajdują się w ostatniej części 
poradnika. )
Nie żądajmy od siebie rzeczy 
niemożliwych, niech sugestie 
będą
realistyczne, a oczekiwany efekt 
nie przerasta naszych
możliwości. Jeśli obraliśmy so-
bie bardzo specyficzne cele,
a nasze pragnienia są skrystali-
zowane, można się posłużyć
techniką autorytarną. Warto 
wówczas pamiętać o prostym
i zdecydowanym sposobie wy-
rażania poleceń; nie powinno 
być
żadnych wątpliwości co do zna-
czenia poszczególnych sugestii
ani miejsca na ich dowolną int-
erpretaq'ę przez podświado-
mość.
Pamiętajmy, że sugestie mogą 
być przez nią rozumiane
w sposób dosłowny. Zbagateli-
zowanie tej prawdy w trakcie
przygotowywania tekstu może 
czasem doprowadzić do
niezręcznej sytuacji albo nie-
przewidzianych komplikacji.
Przypuśćmy, że ktoś zdecydo-
wał się na kurację pobudzającą
łaknienie i otrzymał sugestię ty-
pu: „Twój apetyt rośnie, na
widok sztuki mięsa reagujesz 
jak zgłodniały wilk... " Delikwent
mógłby na jakimś przyjęciu 
wprowadzić osoby towarzyszą-
ce
w duże zakłopotanie, gdyby 
ulegając nieodpartej pokusie
dosłownego wypełnienia suge-
stii, pożerał swoją porcję
powarkując cicho i mlaskając z 
rozkoszą. Choć mój przykład
jest wyolbrzymiony, przecież 
zdarzają się czasem kłopoty
wywołane dosłownym wypeł-
nianiem poleceń przekazywa-
nych
podczas hipnozy, szczególnie 
jeśli była to heterohipnoza
podawana przez hipnotyzera 
amatora.  57
 
58
Oto kilka przykładów prawidło-
wo ułożonych sformułowań:
„Z każdym dniem łatwiej mi 
ograniczyć palenie. Jestem 
wolna od nałogu palenia tytoniu 
i czuje się z tym doskonale... " 
„Akceptuję siebie i lubię siebie, 
przez co w bezpieczny sposób 
osiągam właściwą wagę ciała. 
Zjadam tylko takie rodzaje po-
karmów, które przynoszą mi 
najwięcej pożytku... jem tylko w 
porach wyznaczonych na posił-
ki". „Szybko nasycam się nie-
wielkimi ilościami pokarmu, co 
pozwala mi na redukcję nadwa-
gi przy zachowaniu zdrowia i 
dobrego samopoczucia".
Motywacja i gorące pragnienie 
osiągnięcia nakreślonego przez 
siebie celu są głównym nośni-
kiem sugestii. Bez zapału i za-
angażowania emocjonalnego 
sugestia nie będzie akceptowa-
na przez podświadomość. Na-
wet najbardziej wzniosłe sfor-
mułowania okażą się wówczas 
pustosłowiem i przyniosą dość 
mizerne efekty. Zwróćmy więc 
szczególną uwagę na wrażenie, 
jakie wywiera na nas treść tek-
stu sugestii. Najbardziej zna-
czące wyniki osiągają ci z nas, 
którzy z głębokim przekona-
niem pragną zmiany. Powierz-
chowna chęć da tylko powierz-
chowne rezultaty.
Bywa, że ktoś „zdecydował się" 
podświadomie na przekształce-
nie problemu psychicznego w 
dolegliwość somatyczną. W ta-
kim przypadku, póki nie do-
trzemy do źródła tej dolegliwo-
ści, efekty autohipnozy będą 
mało skuteczne i krótkotrwałe, 
nawet jeśli początkowo udało 
się nam usunąć pewne niemiłe 
doznania.
Kolejną zasadą kształtowania 
sugestii hipnotycznych jest 
określenie ram czasowych, w 
których mają nastąpić wyczeki-
wane zmiany. Bądźmy przy tym 
realistami, pozwólmy podświa-
domości popracować nad su-
gestią. Nie oczekujmy natych-
miastowej poprawy tam, gdzie 
jest to niemożliwe z powodu 
czysto fizycznych ograniczeń. 
Łatwo wtedy o zwątpienie w 
efektywność kuracji, zniechę-
cenie i porzucenie jej często 
właśnie w chwili, gdy podświa-
domy „automatyczny pilot" za-
czynał już wprowadzać w życie 
nasze polecenia. Nie żądajmy 
od siebie na przykład zrzucenia 
dwudziestu kilogramów nadwa-
gi w ciągu jednego tygodnia. 
Nawet gdyby teoretycznie było 
to możliwe, wiązałoby się z nie-
bezpiecznym zachwianiem rów-
nowagi metabolicznej i odbiło 
niekorzystnie na zdrowiu. Nie o 
to przecież chodzi. Naczelnym 
celem wszelkich programów 
jest osiągniecie zadowolenia i 
dobrego samopoczucia.
 W sugestiach, których realiza-
cja wymaga dłuższego okresu, 
używajmy określeń czasu od-
noszących się do przyszłych 
zdarzeń, na przykład: „Za rok 
będę ważyć sześćdziesiąt kilo-
gramów, będę szczupła, atrak-
cyjna i pełna energii" albo: „W 
dniu egzaminu z historii będę 
pamiętać cały materiał histo-
ryczny, który do tej pory opa-
nowałam".
Przestrzegam przed błędem, 
który sama niechcący popełni-
łam na początku moich osobi-
stych doświadczeń z autohip-
nozą. Chcąc zwiększyć swą mo-
tywację do studiowania pewne-
go mało mnie fascynującego 
przedmiotu i wiedząc, że wkrót-
ce będę musiała napisać trudny 
referat z tej właśnie dziedziny, 
ułożyłam odpowiedni tekst su-
gestii hipnotycznych skupiają-
cych się na pobudzeniu gorli-
wości, chęci do pracy nad tym 
przedmiotem oraz pragnieniu 
napisania ważkiego i bogatego 
w oryginalne pomysły elabora-
tu. Dopiero gdy sugestia zaczę-
ła działać, zorientowałam się, że 
nie określiłam dziennych ram 
czasowych, w których będę za-
angażowana w pracę nad tema-
tem. Nagle więc zauważyłam, że 
problem pochłonął mnie do te-
go stopnia, iż potrafiłam sie-
dzieć nad notatkami do póź-
nych godzin nocnych i choć by-
łam naprawdę zmęczona, ode-
rwanie się od pracy wywoływało 
niepokój. Ciągle napływały mi 
do głowy nowe pomysły i nie 
sposób było się uspokoić ina-
czej, jak tylko zasiadając znów 
przy biurku. Choć szybko upo-
rałam się z zadaniem i zyskałam 
pochwałę profesora, nikomu nie 
polecam takiego sposobu ra-
dzenia sobie w szkole; odbywa 
się to kosztem zdrowia i nie jest 
wcale przyjemne. Lepiej więc 
zasugerować sobie systema-
tyczną naukę trwającą nie wię-
cej niż kilka godzin każdego 
dnia. Będzie nam wówczas to-
warzyszyć uczucie zadowolenia 
i dobrze spełnionego zadania, 
jednocześnie zabezpieczymy 
się przed własną nadgorliwo-
ścią i jej nieprzyjemnymi rezul-
tatami.
Nie polecani jednoczesnego 
zajmowania się zbyt wieloma 
problemami. Efekt sugestii 
rozmywa się wtedy i staje się 
znikomy w każdej dziedzinie, 
nad którą pracujemy. To zupeł-
nie tak, jakbyśmy zamierzali 
przesunąć kilka ciężkich mebli. 
Jeśli zapragniemy poruszyć 
wszystkie naraz, nie wystarczy 
nam sił. Koncentrując się jed-
nak kolejno na każdym przed-
miocie, osiągniemy zamierzony 
efekt. Skoro więc zdecydowali-
śmy się rozwiązać problem 
bezsenności, nie pracujmy jed-
nocześnie nad usunięciem 
nadwagi i rzuceniem palenia.  
59
 Warto w tym miejscu podkre-
ślić, że często skupienie uwagi 
na jednej tylko, węzłowej spra-
wie automatycznie przynosi po-
zytywne efekty także w innych 
obszarach naszego życia (na-
wet jeśli wcale się nimi nie zaj-
mujemy). Pewne problemy, 
choć pozornie zupełnie ze sobą 
nie powiązane, wyrastają z tego 
samego podłoża. Jedna pozy-
tywna przemiana będzie działać 
jak katalizator innych pozytyw-
nych przemian. I tak na przykład 
koncentracja na redukcji napię-
cia w miejscu pracy może spo-
wodować otwartość w kontak-
tach z ludźmi, umożliwić rzuce-
nie nałogu palenia, zlikwidowa-
nie bólów głowy itp.
Rozpoczynajmy od poradzenia 
sobie z drobnymi problemami. 
Pozwoli to na szybsze nabranie 
wprawy, płynności i wyczucia w 
autohipnozie. Nie trzeba chyba 
nikogo przekonywać, że prze-
cież o wiele łatwiej i przyjemniej 
uczyć się pływać, jeśli robimy 
to na płytkiej wodzie... Gdy pra-
gniemy się skupić na rozwiąza-
niu problemu dużego kalibru, 
na czymś, co wymagałoby lat 
psychoterapii, najlepiej podzie-
lić pracę na kilka etapów. Przy-
kładowo: pragnąc złagodzić 
wybuchy irytacji czy agresyw-
ność wobec innych, można się 
na początku ograniczyć do tek-
stu autohipnozy sugerującego 
uśmiech i miłe słowo skierowa-
ne codziennie pod adresem bo-
daj jednej osoby. Kiedy ten cel 
zostanie osiągnięty, wytyczmy 
nowy, chociażby wyświadcze-
nie przysługi sąsiadowi lub 
przesłanie pozytywnej myśli 
komuś, kogo nie darzymy sym-
patią.
Jeden z moich kolegów, syste-
matycznie stosujący autohipno-
zę w codziennym życiu, natrafił 
kiedyś na przełożonego, który 
upatrzył go sobie jako ofiarę i 
prześladował przy każdej nada-
rzającej się okazji. Ktoś inny 
wypowiedziałby szefowi jawną 
wojnę, zmienił pracę albo starał 
się zagryźć wargi i cierpieć w 
milczeniu. Nie było to w stylu 
Jurka. Codziennie przed wyj-
ściem do pracy spokojnie za-
siadał w fotelu, wprowadzał się 
w krótką hipnozę i wysyłał nie-
sympatycznemu szefowi jak 
najczulsze i najserdeczniejsze 
myśli. Musiał tak promieniować 
tym pozytywnym, pokojowym 
nastawieniem, że gdy po trzech 
tygodniach zapytałam go, jak 
sobie daje radę w pracy, stwier-
dził z dumą, że szef okazał mu 
zaufanie, radzi się go we 
wszystkich sprawach i miano-
wał swym zastępcą.
 Wizualizacje
Mogę wiedzieć o świecie jedy-
nie to, co sobie wyobrażę. Są 
ludzie przekonani, że świat jest 
taki albo inny, lecz ja jestem 
pewien tylko mojego świata, 
moich przeżyć.
GENNY DAYIS, BRUCE DAVIS
Język podświadomości to mo-
wa wyobraźni i przenośni. Nic 
wiec dziwnego, że wizualizacje, 
reprezentujące nasze pragnie-
nia i zamierzenia, przemawiają 
do niej z wielką siłą. Są znacz-
nie skuteczniejsze niż proste 
słowne komendy i chociażby 
dlatego powinny się znaleźć w 
każdej indukcji hipnotycznej. 
Jeśli na przykład pragnieniem 
naszym jest pobicie rekordu w 
sprincie, wyobraźmy sobie, jak 
w pięknym stylu wyprzedzamy 
wszystkich przeciwników, jak 
dobiegamy do mety, czujemy na 
piersiach dotyk przerywanej ta-
śmy i słyszymy tłumy wiwatują-
cej publiczności.
Wizualizacje, które zamierzamy 
włączyć do naszej indukcji, po-
winny być tak dobrane i prze-
myślane, by wywoływały przy-
jemny, pozytywny nastrój. Mogą 
dotyczyć zdarzeń z przeszłości, 
mogą też być wytworem naszej 
wyobraźni. Ktoś, kto zamierza 
się uwolnić od napięcia psy-
chicznego, mógłby powrócić 
myślami do okoliczności, w któ-
rych czuł się w pełni uspokojo-
ny, rozluźniony i szczęśliwy. 
Przypomnienie sobie tych przy-
jemnych zdarzeń kojarzyć się 
będzie z towarzyszącymi im w 
przeszłości przeżyciami we-
wnętrznymi, z zadowoleniem i 
odprężeniem, automatycznie 
więc przyniesie podobne od-
czucia.
Jeśli odtworzenie z pamięci 
przyjemnej chwili sprawia nam
trudność, warto pozwolić swej 
wyobraźni na stworzenie nowej,
samodzielnie wykreowanej sce-
ny. Im intensywniejsze
i pozytywniej zabarwione do-
znanie towarzyszy wyobrażeniu,
tym lepsze przynosi efekty. Naj-
lepiej jeśli jest przeżywane, tak
jakbyśmy się znajdowali w 
środku stworzonej przez nas 
sceny.  61
 Wyobraźnia, która w powyż-
szym przykładzie pełni rolę na-
szego największego sprzymie-
rzeńca, może też okazać się 
wrogiem. Jeśli kultywujemy 
przekonania pesymisty i mal-
kontenta, odmalowując przed 
sobą obrazy obfitujące w po-
rażki i nieszczęścia, podświa-
domość doprowadza do speł-
nienia tych „wyobrażeń", prę-
dzej czy później stają się one 
naszą obiektywną rzeczywisto-
ścią. Nie znam osobiście niko-
go, kto szczerze wierząc w swe 
siły i zdolności byłby wciąż nę-
kany niepowodzeniami. To, w 
co wierzymy i co sobie wyobra-
żamy, ma wyraz w naszych 
osiągnięciach, stanie zdrowia, a 
nawet zdobyczach material-
nych. Zmiana dotychczasowych 
wyobrażeń o świecie i sobie 
samym wywołuje zmiany w po-
stawie wobec innych, w wyglą-
dzie zewnętrznym, stanie zdro-
wia oraz w sukcesach zawodo-
wych.
Jeden z moich profesorów, de-
monstrując wpływ wyobraźni na 
zachowanie, zwykł był dawać 
taki oto przykład: Jeśli naszym 
zadaniem jest przejście po leżą-
cej na ziemi desce, robimy to 
zręcznie i z łatwością. Gdy po-
dobna kładka umieszczona jest 
pół metra nad ziemią, wciąż jest 
to stosunkowo łatwe. Co by się. 
jednak stało, gdybyśmy byli 
przekonani, że przerzucona jest 
przez wartki strumień? Zwąt-
pienie zrodzone w sercu spo-
wodowałoby utratę równowagi i 
upadek. A przecież szerokość 
kładki nie uległa zmianie, zmie-
niło się tylko NASZE WYOBRA-
ŻENIE i towarzyszące mu ocze-
kiwania.
Niewykluczone, że wszystko, co 
powiedziano przed chwilą o sile 
wyobraźni, wyda się niektórym 
mało prawdopodobne. Zapew-
niam, że będzie tak tylko do 
momentu, gdy sami się o tym 
zaczniemy przekonywać. A 
przekonać się można łatwo - 
znając zasadę tworzenia rze-
czywistości zgodnej z naszymi 
oczekiwaniami, już od dziś za-
cznijmy przekazywać swej pod-
świadomości tylko te myśli i 
wyobrażenia, które świadomie 
wybraliśmy jako odpowiednie. 
Każdą sugestię należy kilka-
krotnie powtórzyć (trzy lub czte-
ry razy w każdej sesji); dobrze, 
jeśli jest ona podana w kilku 
wersjach.
J
 Zakończenie transu
Wszystko, co poznałem, uczy 
mnie wdzięczności dla Stwórcy 
za to wszystko, czego nie dane 
mi było poznać.
RALPH WALDO EMERSON
Błędem byłoby niedocenianie 
zakończenia transu. Jest ono 
ważną częścią każdej sesji hip-
notycznej i zezwala na wprowa-
dzenie organizmu w typowy 
stan pobudzenia i czujności. 
Zakończenie transu obejmuje: 
wprowadzenie sugestii pohip-
notycznych, mających ułatwić 
wejście w trans w późniejszych 
sesjach; usunięcie wszelkich 
sugestii, które wprowadzone 
były w celu pogłębienia obec-
nego transu; wyjście z transu.
Wskazane jest wprowadzanie 
do zakończenia sesji hipno-
tycznej sugestii, które ułatwią 
osiągnięcie właściwej głęboko-
ści transu w przyszłości. Służyć 
temu mogą sformułowania ty-
pu: „Od tej chwili, ilekroć zasią-
dę w swoim ulubionym fotelu, 
ogarnie mnie miły nastrój relak-
su i odprężenia. Z łatwością 
osiągnę relaks na tyle głęboki, 
by wprowadzić sugestie hipno-
tyczne do podświadomości" 
lub: „Odtąd, kiedykolwiek wy-
powiem w myślach słowo re-
laks, natychmiast znajdę się w 
stanie głębokiego uspokojenia 
gwarantującego współpracę 
podświadomości".
Wszelkie sugestie, które użyte 
były do wprowadzenia nieco-
dziennych wrażeń, na przykład 
ociężałości, ospałości, napięcia 
mięśni lub uczucia lekkości, 
powinny być usunięte, zanim 
powrócimy do codziennych za-
jęć.
Jeśli nie pamiętamy wstępnych 
sugestii, najlepiej uciec się do
powtórzonej kilkakrotnie for-
mułki: „Wszystkie procesy
fizjologiczne powracają do 
normy, czuję się rześka
i odprężona". Nie zaszkodzi 
przekazanie sobie sugestii w 
kilku
wariantach. W ogromnej więk-
szości wystarcza to w zupełno-
ści
do bezpiecznego wyjścia z hip-
nozy. Jeśli jednak po otworze-
niu 63
 64
oczu czujemy się nieswojo, czy 
też jesteśmy rozkojarzeni, nale-
ży się ponownie wprowadzić w 
trans hipnotyczny i poświęcić 
więcej czasu na słuchanie su-
gestii pełnego rozbudzenia, do-
brego samopoczucia, wrażenia 
przyjemnego odprężenia itp. 
Czasem dla pozbycia się niemi-
łych objawów wystarczy przejść 
się trochę po pokoju. Warto 
przy tym zaznaczyć, że wspo-
mniane przed chwilą komplika-
cje zdarzają się niezwykle rzad-
ko. W najgorszym razie nieprzy-
jemne doznania usunięte zosta-
ną krótką drzemką. Pamiętajmy, 
że im głębsza była hipnoza, tym 
więcej czasu powinniśmy po-
święcić na wychodzenie z tran-
su.
Do zakończenia sesji hipno-
tycznej wykorzystywać można 
wyobrażenie wspinania się po 
schodach, liczenie, skupienie 
uwagi na otaczającej rzeczywi-
stości, dobiegających z ze-
wnątrz dźwiękach itp. Jeśli 
poddajemy się heterohipnozie 
lub nagrywamy tekst sugestii 
na taśmę magnetofonową, 
przekierunkowanie uwagi na 
zewnątrz uzyskane być może 
dodatkowo przez nieznaczne 
przyspieszenie rytmu, podwyż-
szenie tonu głosu lub wymó-
wienie imienia osoby zahipno-
tyzowanej.
Oto przykładowy tekst zakoń-
czenia sesji samohipnozy:
Pozwól sobie na kilka dodatko-
wych chwil odprężenia i spoko-
ju... Bez względu na warunki 
otoczenia będziesz w stanie za-
chować wewnętrzny spokój i 
zadowolenie w czasie normal-
nych zajęć. Nastrój relaksu, to-
warzyszący ci w ciągu dnia, 
pomoże osiągać sukcesy. Coraz 
łatwiej będzie ci się odprężać w 
kolejnych sesjach autohipnozy. 
Pozytywne zmiany zachodzące 
w twoim życiu będą z każdym 
dniem coraz wyraźniejsze.
(Jeśli słuchanie taśmy odbywa 
się bezpośrednio przed snem, 
odtwarzanie można w tym miej-
scu przerwać. )
Teraz zacznę liczyć od jednego 
do dziesięciu, a ty będziesz po-
woli powracać do normalnego, 
naturalnego stanu czuwania. 
Gdy powiem „dziesięć", bę-
dziesz się czuć zupełnie natu-
ralnie, odprężona i całkowicie 
świadoma otaczającej rzeczy-
wistości.
Jeden... dwa... zaczynasz po-
wracać do stanu czuwania...
Trzy... cztery... uczucie ocięża-
łości oraz inne związane z tran-
sem wrażenia opuszczają twoje 
ciało...
 Pięć... sześć... powracasz do 
stanu czuwania, wszystkie pro-
cesy fizjologiczne powracają do 
normy...
Siedem... zdajesz sobie sprawę 
z dźwięków dobiegających z 
otoczenia, twoja uwaga zaczyna 
kierować się na zewnątrz...
Osiem... gdy powiem „dzie-
sięć", będziesz się czuć rześka i 
odprężona, z jasnym umysłem, 
tak jak po długim, solidnym wy-
poczynku...
Dziewięć... zaczynasz otwierać 
oczy...
Dziesięć... otworzyłaś oczy, je-
steś rześka, pełna energii i wy-
poczęta. Czujesz się wspaniale.
Tekst zakończenia sesji może 
być krótszy:
Teraz będę powoli liczyć od 
jednego do pięciu. Gdy powiem 
„pięć", powrócisz do stanu 
normalnej świadomości, rześka, 
spokojna i pełna wigoru.
Jeden... zaczynasz powracać do 
normalnego stanu czuwania. 
Jesteś świadoma odczuć do-
chodzących z twojego ciała...
Dwa... powracasz do stanu 
czuwania...
Trzy... uczucie ociężałości 
opuszcza twoje ciało...
Cztery... oddychasz regularnie, 
gdy powiem „pięć", otworzysz 
oczy czując się całkowicie spo-
kojna i wypoczęta...
Pięć... jesteś spokojna i odprę-
żona, rześka i wypoczęta... mo-
żesz powrócić do normalnych 
zajęć.
 Krótkie metody relaksacji
Twoim obowiązkiem jest być, 
nie zaś być „tym" albo „tam-
tym".
Św RAMANA MAHARSHI

66
Minirelaksacja
Ćwiczenie to wykonujemy kil-
kakrotnie (trzy lub cztery razy) 
w ciągu dnia, szczególnie gdy 
zaczynamy odczuwać wzrasta-
jące napięcie, na przykład w 
szkole lub w pracy. Wystarczy 
mu poświęcić nie więcej niż 
pięć minut. Można je przepro-
wadzić w każdym miejscu, które 
daje nam wrażenie względnego 
komfortu i bezpieczeństwa. 
Niektórzy wykonują tę krótką re-
laksację w łazience.
Oddychaj spokojnie, głęboko i 
regularnie. Skoncentruj się na 
relaksie i odprężeniu.
Licz powoli od dziesięciu do ze-
ra. W miarę liczenia powinnaś 
odczuwać wrażenie narastają-
cego spokoju.
Wyobraź sobie przyjemną, spo-
kojną scenę. Spędź kilka chwil . 
kontemplując miłe doznanie.
Powiedz sobie, że udaje ci się 
rozładować każdy stres i jesteś 
w stanie zachować właściwy 
dystans względem rzeczywisto-
ści. Nade wszystko liczy się 
spokój i równowaga wewnętrz-
na.
Powróć do normalnego stanu 
czuwania licząc w myślach od 
jednego do trzech.
Nie przejmujmy się, jeśli tym ra-
zem nie udało nam się odprę-
żyć. Zachowujmy się tak, jakby-
śmy osiągnęli głęboki relaks. 
Po kilku próbach z powyższym 
ćwiczeniem okaże się, że od-
prężenie przychodzić będzie au-
tomatycznie i bez wysiłku.
 Napinanie i rozluźnianie mięśni
W chwilach gdy czujemy, że 
trudno będzie WSIe nam odprę-
żyć, warto wykorzystać krótką 
technikę progresywnej relaksa-
cji polegającą na napinaniu i 
rozluźnianiu zespołów mięśni. 
Metodę powyższą polecam 
szczególnie tym z nas, którzy 
podejrzewają, że reagują na 
stres nieświadomym napina-
niem mięśni. Mogą wówczas 
nastąpić pewne trudności z roz-
luźnieniem. Nawet gdy się nam 
wydaje, że osiągnęliśmy zupeł-
ne odprężenie, często wciąż 
jeszcze utrzymujemy w napięciu 
całe zespoły mięśniowe. Przed-
stawiona w tym miejscu metoda 
pomoże nam uwrażliwić się na 
subtelne różnice w sygnałach, 
jakie docierają z napiętego oraz 
rozluźnionego ciała.
Usiądź lub jeszcze lepiej połóż 
się w wygodnej pozycji. Skon-
centruj się na uspokojeniu. Po-
staraj się maksymalnie wyci-
szyć myśli, odprężyć. Nie za-
mykaj oczu. Głęboko zaczerpnij 
powietrza. Wstrzymaj oddech 
na kilka sekund. Wypuść powie-
trze przez nos. Wydech powi-
nien być swobodny i naturalny. 
Powtórz ten sposób oddychania 
jeszcze jeden lub dwa razy... 
Ilekroć wydychasz powietrze, 
ogarnia cię przyjemny spokój. 
Oddychaj spokojnie i natural-
nie... Zwróć uwagę na potęgują-
cy się nastrój relaksu i odprę-
żenia oraz postępujące rozluź-
nienie mięśni. Trwaj w tym przy-
jemnym stanie przez około mi-
nutę... Napnij teraz całe ciało, 
mocno napręż wszystkie mię-
śnie... Rozluźnij je... Naprze-
miennie napinaj i rozluźniaj 
wszystkie grupy mięśni, poczy-
nając od stóp, a kończąc na 
głowie (albo odwrotnie).  
Napnij... a następnie rozluźnij 
mięśnie stóp, łydek i ud. Skon-
centruj się przez chwilę na mi-
łym odczuciu relaksu, które to-
warzyszy odprężeniu tych mię-
śni.
Napręż... i rozluźnij mięśnie po-
śladków oraz brzucha. Skon-
centruj się przez chwilę na wra-
żeniach, które docierają z tych 
okolic.
Napnij... a po chwili rozluźnij 
mięśnie pleców, ramion i rąk. 
Poczuj chwilowe napięcie i 
usztywnienie, a następnie przy-
jemne odprężenie i spokój.
Napnij mięśnie szyi i karku. 
Rozluźnij je. Zwróć uwagę na 
różnice we wrażeniach, które 
docierają z tych okolic w sta-
nach napięcia i rozluźnienia.  67
 Zamknij oczy. Odpręż wszyst-
kie mięśnie. Skup uwagę na 
każdej grupie mięśni. Sprawdź, 
czy wszystkie są dostatecznie 
rozluźnione. Jeśli odczuwasz w 
jakiejś okolicy nadmierne na-
pięcie, napnij ją jeszcze bar-
dziej, a po chwili, wydychając 
powietrze, rozluźnij.
Oddychaj spokojnie i natural-
nie. Przy każdym wydechu
wymawiaj w myślach pojedyn-
cze słowa kojarzące się
z odprężeniem („relaks", „spo-
kój", „harmonia", „szczęście
itp. ).
Wyobraź sobie jakąś przyjemną 
scenerię, na przykład spokojne 
jezioro, las, piękny ogród.
Powróć do normalnego stanu 
czuwania licząc w myślach od 
jednego do pięciu.
l
 Sugestie autohipnozy
Ostatnią część poradnika po-
święcam omówieniu konkret-
nych problemów, które dają się 
rozwiązywać przy użyciu auto-
hipnozy i pokrewnych jej me-
tod. Na końcu każdego rozdzia-
łu proponuję teksty sugestii 
stanowiących centralną część 
sesji hipnotycznej, mającej za-
radzić naszym kłopotom. Przy-
pomnijmy, że warunkiem ko-
niecznym do tego, by nasze su-
gestie odniosły zamierzony sku-
tek, jest rygorystyczne prze-
strzeganie kolejności wszyst-
kich etapów sesji autohipnozy. 
Każdy trans należy więc rozpo-
czynać tekstem wybranym z 
rozdziału „Indukcja hipnotycz-
na". Następny krok to pogłębie-
nie transu z wykorzystaniem 
metod opisanych w rozdziale 
„Pogłębianie transu". Teraz do-
piero umieścić należy konkret-
ne sugestie pochodzące z ni-
niejszej części. Sesję autohip-
nozy (o ile w tekście nie sugeru-
ję innego rozwiązania) kończy-
my zawsze sugestiami wyjścia z 
transu zaczerpniętymi z rozdzia-
łu „Zakończenie transu".
 Redukcja napięcia nerwowego
Nie trzeba wcale zmieniać rze-
czywistości, którą dostrzegamy 
wewnątrz siebie czy poza sobą. 
Wystarczy zmienić sposób, w 
jaki ją dostrzegamy.
TADEUS GOLAS
72
Życie nie szczędzi nam obcią-
żeń. Chcąc nie chcąc, prędzej 
czy później wielu z nas zaczyna 
na nie reagować zwiększonym 
niepokojem, a nawet dolegliwo-
ściami fizycznymi. Niełatwo da-
je się jednak uniknąć okolicz-
ności, w których rodzi się na-
pięcie. Terminy, obowiązki - to 
niestety nieodłączne elementy 
rzeczywistości. Zamiast podej-
mować kolejne próby odizolo-
wania się od nadmiernego stre-
su, spróbujmy poszukać nowe-
go, zdrowszego sposobu neu-
tralizowania jego szkodliwych 
efektów. Jedną z lepszych me-
tod, które nam to zamierzenie 
ułatwią, jest autohipnozą.
Każdy z nas wchodzi w życie z 
pewną określoną tolerancją na 
napięcie psychiczne. Jeśli nie 
przekracza ono naszej normy, 
jesteśmy w stanie w miarę 
sprawnie radzić sobie w sytu-
acjach kryzysowych i wciąż za-
chować dobre samopoczucie i 
zdrowie. Gdy jednak napięcie 
osiągnie poziom przewyższają-
cy naszą wrodzoną odporność, 
tracimy równowagę. Jakikol-
wiek dodatkowy wysiłek, dodat-
kowe przeżycia, nawet pozy-
tywne, rozregulują nasz orga-
nizm i doprowadzą do załama-
nia się jego funkcji. Pierwsze 
objawy sugerujące, że pułap 
naszej wytrzymałości został 
przekroczony, to poranna po-
wolność, budzenie się z uczu-
ciem niezadowolenia i zmęcze-
nia, niechęć do wstania z łóżka, 
rozkojarzone myśli, osłabienie 
pamięci, niska zdolność do 
koncentracji i brak równowagi 
emocjonalnej.
Jeżeli pośród wymienionych 
doznań rozpoznali Państwo 
swoje objawy, najwyższy czas, 
by wyzwolić się z zaklętego 
kręgu napięcia. Nikt inny, tylko 
my decydujemy o własnej reak-
cji. My sami jesteśmy też w sta-
nie ją zmienić.
 Już w dzieciństwie wybraliśmy 
pewien sposób radzenia sobie 
w sytuacjach kryzysowych, 
później konsekwentnie stosu-
jemy go w dorosłym życiu. 
Wszystkie sprowadzają się do 
dwóch podstawowych reakcji: 
ataku albo ucieczki w siebie.
Osobowość skłonna do ataku 
wyładowuje się w gwałtownym 
wybuchu. Ta metoda, choć mo-
że mieć nieobliczalne skutki, 
jest zbawienna dla zdrowia jed-
nostki, bo pozwala na szybkie 
odreagowanie napięcia. Dla na-
szego organizmu groźniejsza 
jest jednak ucieczka do we-
wnątrz; agresja jest wtedy kie-
rowana przeciwko samemu so-
bie. Reagujące tak osoby do-
świadczają stresu na poziomie 
emocjonalnym. Martwiąc się, 
powracając w myślach do nie-
przyjemnych zajść z przeszło-
ści, wciąż przeżywają niepokoje 
i depresje. Inni z kolei nauczyli 
się blokowania emocji, nie od-
czuwają więc stresu w formie 
pobudzenia. Napięcie jednak 
istnieje i gromadzi się w organi-
zmie. Lokowana w ciele energia 
stresu z czasem zaczyna być 
odczuwana jako dolegliwości fi-
zyczne - ból głowy, niestraw-
ność, ból pleców itp. Stąd nie-
daleko już do chronicznych 
chorób natury psychosoma-
tycznej.
Różne są nie tylko sposoby wy-
ładowania napięcia, ale i inten-
sywność odpowiedzi na stres. 
Co jednej osobie potrafi zakłó-
cić spokój na cały dzień, dla in-
nej może być niewartym odno-
towania szczegółem. Pod tym 
względem podzielono osobo-
wości na trzy kategorie: A, B i 
C. Osoby, które na kryzys re-
agują nadmiernym pobudze-
niem, utarło się zaliczać do typu 
A. Inni przyjmują taktykę cho-
wania głowy w piasek; taka 
osobowość nazywana bywa ty-
pem C. Reagujących adekwat-
nie zaliczono do typu B.
Ludzie o skłonnościach do re-
akcji typu A charakteryzują się 
nadpobudliwością emocjonalną 
i chęcią współzawodniczenia. 
Są niespokojni, niecierpliwi i 
napięci, zwykle mają wysokie 
aspiracje, pracują szybko, z po-
czuciem ciążącej na nich odpo-
wiedzialności i presji, wciąż są 
w ruchu. Mają skłonność do 
„spalania się" w sytuacjach 
stresowych, cierpią zwykle na 
alergie, nadciśnienie, wrzody 
przewodu pokarmowego, mają 
zawały serca.
Dla jednostek z osobowością C 
typową odpowiedzią na nad-
mierny stres jest... pozorny brak 
reakcji. Osoby takie wydają się 
pasywne, łatwo ulegają presji z 
zewnątrz, niechętnie stawiają 
czoło problemom czy biorą od-
powiedzialność za swoje 73
 czyny. Wolą oddać inicjatywę w 
cudze ręce. Nieobca jest im 
skłonność do depresji, załama-
nia funkcji układu odporno-
ściowego, mają też większe 
szanse zachorowania na raka. 
Pasywności może towarzyszyć 
poczucie winy i niska samo-
ocena.
Najzdrowsze reakcje charakte-
rystyczne są dla osobowości 
typu B. Ludzie z tej grupy są z 
reguły odprężeni i spokojni (da-
je się to dostrzec w ich sposo-
bie poruszania się i mówienia), 
są łatwi w obcowaniu, rzadko 
tracą cierpliwość, trudno ich 
wyprowadzić z równowagi, 
zdolni są do systematycznej 
pracy. Chętnie też poświęcają 
czas na własne przyjemności i 
nie zależy im tak bardzo na 
uznaniu otoczenia. Często naj-
wyższą wartość stanowi dla 
nich własna satysfakcja.
Zastanówmy się, który z wyżej 
wymienionych typów osobowo-
ści najwłaściwiej określa nas 
samych. Ułatwi to późniejsze 
znalezienie odpowiednich me-
tod rozwiązywania problemów i 
wybór sugestii hipnotycznych 
dostosowanych do naszych po-
trzeb.

74
Kształtowanie nowej reakcji
Pomyślmy, jakie bodźce wpro-
wadzają nas w stan napięcia 
nerwowego. Czy jest ono wywo-
łane sytuacją w pracy, czy ra-
czej nieporozumieniami w do-
mu? Warto spisać listę wszyst-
kich czynników, które wyzwala-
ją w nas nadmierny niepokój.
Jestem zirytowana, gdy:
- Krystyna upiera się przy swo-
im zdaniu...
-Jan robi bałagan w kuchni...
Następnym krokiem będzie 
uświadomienie sobie, jaka jest 
nasza typowa odpowiedź na te 
bodźce.
Kiedy jestem zirytowana:
- czuję gniew, zaciskam zęby, 
zgryźliwie odpowiadam Krysty-
nie...
- zamykam się w sobie, nic nie 
mówię, choć tak naprawdę 
złoszczę się na Jana. Wyma-
wiam sobie, że jestem nie-
wdzięczną żoną.
Teraz obmyślmy inną, właściw-
szą reakcję, która mogłaby za-
stąpić dotychczasową.
 - gdy Krystyna upiera się przy 
swoim zdaniu, rozmawiam z nią 
szczerze i otwarcie, pragnę zro-
zumieć jej punkt widzenia...
- gdy Jan robi bałagan w kuch-
ni, wyjaśniam mu, jaką przy-
krość sprawia mi jego zacho-
wanie, proszę o pomoc przy 
sprzątaniu kuchni...
Warto teraz wyobrazić sobie 
scenkę, która przedstawia po-
tencjalnie konfliktową sytuację i 
naszą nową reakcję. W pierw-
szym podanym wyżej przykła-
dzie moglibyśmy w wyobraźni 
zainscenizować spotkanie z 
Krystyną i naszą pełną wzajem-
nej akceptacji rozmowę. Wy-
obrażalibyśmy sobie, że ze zro-
zumieniem wysłuchujemy wza-
jemnych argumentów i czujemy 
radość z powodu osiągnięcia 
porozumienia.
Ułożone przez nas wyobrażenia 
i słowne sugestie włączone bę-
dą następnie do programu au-
tohipnozy, który znajdziemy 
przy końcu niniejszego rozdzia-
łu.
Dobrze jest obmyślić zestaw 
działań, pozwalających nam 
bezpiecznie rozładować napię-
cie. Jednym z nich jest spacer.
Już w latach siedemdziesiątych 
odkryto, że piętnastominutowy 
energiczny marsz odpręża lepiej 
niż niejeden lek uspokajający. 
Zwróćmy uwagę na sposób, w 
jaki się poruszamy podczas 
spaceru; najwięcej korzyści 
przynosić będzie spacerowanie 
długimi krokami, z podniesioną 
głową i wymachiwaniem rąk. 
Pozwoli to na rozluźnienie mię-
śni szyi, ramion i pleców; oko-
lic, które u zagniewanych osób 
często są podświadomie napi-
nane.
Dobrym sposobem zredukowa-
nia napięcia jest podzielenie się 
myślami z kimś zaufanym. Po-
zwoli to bardziej obiektywnie 
spojrzeć na problem, który 
ubrany w słowa traci znaczenie 
i staje się łatwiejszy do ogar-
nięcia myślą. Gdyby trudno 
nam było znaleźć odpowiednią 
osobę, warto przelać myśli i 
uczucia na papier. Uzewnętrz-
nienie napięcia ułatwi zdobycie 
perspektywy i znalezienie wyj-
ścia z trudnej sytuacji.
Innym wspaniałym lekiem anty-
stresowym jest śmiech, pozwa-
la na odprężenie i uspokojenie 
całego organizmu. Nauczmy się 
więc dostrzegać komizm nawet 
w sytuacjach, które dotychczas 
wywoływały w nas gniew i iry-
tację. Warto wyolbrzymić stre-
sową sytuację do takich rozmia-
rów, że stanie się wręcz grote-
skowa.
75
 76
Bywa, że ktoś odczuwa potrze-
bę natychmiastowego odre-
agowania. Japończycy radzą 
sobie w takich sytuacjach bi-
ciem kukły, umieszczonej do 
tego celu w wielu zakładach 
pracy. My, Polacy, nie mamy 
podobnych ułatwień, posłużmy 
się więc innymi, a równie po-
mocnymi sposobami szybkiego 
i bezpiecznego rozładowania 
napięcia. Może to być krzycze-
nie w poduszkę (poduszka do-
skonale durni dźwięki, krzycz-
my więc pełną piersią bez oba-
wy, że przestraszymy domow-
ników czy sąsiadów), rzucanie 
się na łóżku, biegi, ćwiczenia fi-
zyczne, praca w ogródku czy 
rwanie gazet. Gdy rozładujemy 
już napięcie, wprowadźmy się w 
stan odprężenia wykorzystując 
do tego technikę relaksacji (me-
todę znajdziemy w rozdziale 
„Krótkie metody relaksacji"). 
Później, w wolnej chwili, warto 
przemyśleć przyczyny naszej 
reakcji, przeanalizować własne 
odczucia i okoliczności, które 
wyprowadziły nas z równowagi. 
Zastanówmy się wówczas nad 
takim sposobem rozładowania 
napięcia, który nie dopuści już 
do następnego wybuchu. Po-
mysły dotyczące sposobu re-
agowania na bodźce wywołują-
ce nadmierny stres warto bę-
dzie włączyć do programu au-
tohipnozy.
Jesteś odprężona. Jesteś głę-
boko odprężona i spokojna. Od-
tąd będziesz odczuwać odprę-
żenie zawsze, gdy okaże się to 
potrzebne. Z łatwością radzisz 
sobie z napięciem. Otoczona je-
steś kokonem ochronnej ener-
gii, który broni cię przed nega-
tywnymi wpływami z zewnątrz. 
Wszelkie wpływy z zewnątrz 
wywołujące niepokój i nadmier-
ne stresy odbijają się od po-
wierzchni tego kokonu. Odbijają 
się i odskakują, dzięki czemu 
pozostajesz zawsze spokojna i 
zrównoważona. Łatwo ci uzy-
skać właściwe, zdrowe spojrze-
nie na sprawy, które do nie-
dawna wprowadzały cię w na-
pięcie... Odtąd jesteś w stanie 
podchodzić do życia w sposób 
zrównoważony i pełen zrozu-
mienia dla siebie oraz innych. 
Radzisz sobie z nadmiernym 
stresem w nowy, zdrowy i doj-
rzały sposób, odczuwasz zado-
wolenie z siebie i swoich no-
wych reakcji. Uczucie zadowo-
lenia towarzyszy ci przez cały 
dzień. Odtąd ilekroć... (tu wpro-
wadź czynnik wywołujący na-
pięcie), natychmiast... (tu wy-
obraź sobie swoją nową, zdro-
wą i bezpieczną reakcję na sy-
tuację stresową).
Twój nowy, bezpieczny sposób 
reagowania towarzyszy ci zaw-
sze, w każdych okoliczno-
ściach. Jeżeli kiedykolwiek 
znajdziesz się w sytuacji, która 
dotychczas wprowadzała cię
 w stan napięcia, wystarczy, że-
byś wzięła głęboki oddech i 
wymówiła w myśli słowo „re-
laks", natychmiast otoczy cię i 
przeniknie nastrój głębokiego 
odprężenia. Odtąd potrafisz so-
bie doskonale radzić z napię-
ciem. Wiesz, że możesz pano-
wać nad własnymi emocjami. 
Od ciebie zależy przecież reak-
cja na okoliczności zewnętrzne. 
Od dziś wybierasz te najbez-
pieczniejsze i najwłaściwsze. Z 
radością zauważasz pozytywne 
zmiany zachodzące w twoim 
sposobie reagowania. Jesteś 
pogodna i radosna. Jesteś 
zrównoważona. W każdych oko-
licznościach zachowujesz się 
naturalnie, właściwymi emo-
cjami reagujesz na warunki ze-
wnętrzne. Czujesz się całkowi-
cie bezpieczna. Osłania cię ko-
kon ochronnej energii. Jak tar-
cza odbija wszelkie napięcie i 
niepokój. Napięcie i niepokój 
nie mają do ciebie dostępu. Od-
tąd jesteś bezpieczna i zrówno-
ważona, dlatego łatwiej jest ci 
ze zrozumieniem podchodzić do 
innych. Jesteś silna. Bezpiecz-
ne rozładowanie i usunięcie na-
pięcia okazuje się łatwe i natu-
ralne... Zdajesz sobie sprawę ze 
wszystkich swoich emocji i na-
strojów. Wszystkie są warto-
ściowe i potrzebne. Wszystkie 
mają swoje miejsce i czas. Ta 
akceptacja swoich emocji i na-
strojów pozwala na śmiałe roz-
ładowanie napięcia. Jesteś bez-
pieczna. Dotychczasowe napię-
cie zastępujesz nastrojem re-
laksu i głębokiego odprężenia, 
przydającego siły, poczucia 
mocy i wiary we własne możli-
wości. Jesteś silna, zdolna do 
rozładowania i zneutralizowania 
wszelkich nacisków zewnętrz-
nych... To poczucie pozwala ci 
na osiągnięcie przyjemnego 
odprężenia i zachowanie rów-
nowagi w każdej sytuacji. Je-
steś bezpieczna. Wolna od stre-
su. Spokojna i wolna od stresu.
Sugestii należy słuchać dwa lub 
trzy razy w ciągu dnia, najlepiej 
rano, zaraz po przebudzeniu, w 
porze drugiego śniadania oraz 
przed snem. Już w ciągu kilku 
tygodni powinniśmy zauważyć 
pozytywne zmiany w naszych 
reakcjach.
Ci z nas, którym bliższy jest 
sposób reagowania charaktery-
styczny dla osobowości typu C, 
mają obniżoną odporność na 
stres. Zamiast wyładować 
gniew na zewnątrz, noszą go w 
sobie. Często pojawia się wów-
czas uczucie urazy, użalanie się 
nad własnym losem, skłonność 
do depresji. Jeżeli nieobce są 
nam powyższe reakcje, zajrzyj-
my do następnego rozdziału. 
Opisuję w nim metody zwięk-
szenia samoakceptacji i wiary 
we własne siły. Prócz tego war-
to zastanowić się nad 77
 sposobem ubarwienia własne-
go życia. Sporządźmy wiec listę 
aktywności, które sprawiają 
nam radość, z których potrafi-
my czerpać zadowolenie. Można 
się będzie nią posłużyć w chwili 
obniżonego nastroju i pozwolić 
sobie na trochę frajdy, do której 
każdy z nas ma przecież prawo. 
Najwięcej przyjemności i korzy-
ści przyniosą aktywności wy-
magające od nas trochę polotu i 
twórczego zaangażowania.

 Samoakceptacja
Masz prawo do swoich uczuć 
zarówno bolesnych, jak i rado-
snych. Odczuwanie wszystkie-
go, co da się odczuć, oto co jest 
prawdziwie ludzkie.
MŁDRED NEWMAN, BERNARD 
BERKOWTTZ
Problemem doświadczanym 
często w dorosłym życiu jest 
brak pewności siebie i niska 
samoocena. Objawia się to na 
przykład tendencją do ciągłego 
przepraszania. Przepraszamy za 
to, że ktoś nas potrącił, że hy-
draulik nie przyszedł naprawić 
kranu, że boli nas głowa, sło-
wem, za to, że żyjemy. Towa-
rzyszyć temu może niezwykle 
krytyczna ocena własnej oso-
by., Jestem nic niewarta, bo 
mam za grube uda", „Ale ofer-
ma ze mnie" - słyszy się to na 
każdym kroku. A jak reagujemy 
na pochwałę czy komplement 
pod własnym adresem? „Co? 
Ładnie wyglądam? Gdzie taka 
starucha jak ja może ładnie wy-
glądać?" albo też: „Podoba ci 
się moja sukienka? Ach, to 
przecież stary ciuch".
Cóż się dziwić, że tworząc tak 
ograniczony do jednej barwy - 
czerni - obraz rzeczywistości, 
tkwimy w nim, święcie przeko-
nani, że taki jest już nasz los. 
Wstyd i poczucie niższości po-
wodują, że koncentrujemy się 
wyłącznie na jej negatywnym 
wycinku.
Każda myśl wywołuje odpo-
wiednią reakcję fizyczną orga-
nizmu (przyspieszenie rytmu 
uderzeń serca, zwiększenie ci-
śnienia krwi, napięcie mięśni). 
Ciągłe powtarzanie negatyw-
nych myśli wpływa niekorzyst-
nie na nasze samopoczucie i 
reakcje, tworząc zewnętrzną 
rzeczywistość odzwierciedlają-
cą nasze przekonania. Niska 
samoocena objawiać się może 
na wiele sposobów, na przykład 
łatwością obrażania się na in-
nych. Ponieważ sami bez prze-
rwy krytykujemy siebie i poni-
żamy, wystarczy drobna, nawet 
z dobrego serca wypływająca 
uwaga, a wybuchamy jak dy-
namit albo wręcz przeciwnie, 
zamykamy się w sobie samotni, 
nieszczęśliwi, rozgoryczeni, z 
głęboką urazą w sercu. Innym 
objawem poczucia niższości 
jest
79
 80
bezsilność i bierność, lęk przed 
podejmowaniem decyzji. Sfor-
mułowania „nie umiem", „nie 
potrafię", „nie wiem" towarzy-
szą nam na każdym kroku. Są to 
równocześnie jedyne zwroty, w 
których nie wahamy się wymó-
wić słowa „nie". W przypadkach 
gdy oczekuje się od nas cze-
goś, na co nie mamy ochoty, co 
ogranicza naszą wolność, 
ubezwłasnowolnia, słowo „nie" 
jakoś w żaden sposób nie chce 
przejść przez gardło. Często 
postawę „wszystko dla innych, 
nic dla mnie" przyjmują kobiety. 
Podejście to mówi samo za sie-
bie: „Inni zasługują na szacu-
nek, są ważni, ja nie".
Nie sposób być szczęśliwym 
odmawiając sobie radości ży-
cia. Niestety, negacja własnych 
potrzeb jest typowa dla ludzi z 
niską samooceną. Osoby takie 
mogą przyjąć postawę „zamar-
twiacza": wciąż oczekują gromu 
z jasnego nieba. Ponieważ wy-
znają zasadę „nie ciesz się, bo 
jutro będziesz płakać" oraz, jest 
źle, jutro będzie gorzej", na 
wszelki wypadek wolą być zaw-
sze nieszczęśliwe.
Niska samoocena wiąże się z 
kompleksem niemożności, bie-
dy, poczuciem niezasługiwania 
na przychylność losu. Z dużym 
prawdopodobieństwem można 
przewidzieć, że nawet uśmiech 
fortuny i odziedziczenie spadku 
po bogatym kuzynie nie uczyni-
łoby z „zamartwiacza" człowie-
ka szczęśliwego. Pewnie wów-
czas zacząłby martwić się o to, 
co zrobić z tak pokaźną sumą 
pieniędzy, jak się zachować, by 
jej przypadkiem nie stracić. Ot, i 
kolejny ból głowy... Jeśli ktoś 
wierzy, że nie zasługuje na sza-
cunek i dobrobyt, posłuszna 
podświadomość zatroszczy się 
już o to, żeby zadośćuczynić 
oczekiwaniom.
Zanim zajmiemy się „odhipno-
tyzowaniem" z programu nega-
tywnego, pomyślmy, jak po-
wstał. Odpowiedź nie jest 
skomplikowana. Jeszcze we 
wczesnym dzieciństwie przeję-
liśmy go od rodziców. Rodzice 
to pierwszy i największy autory-
tet, wszystko wiedzą, wszystko 
mogą, mają nad nami całkowitą 
władzę. Nic dziwnego, że w 
pierwszych latach naszego ist-
nienia traktowani są jako ośro-
dek wszechświata. Jeśli roz-
bieżność miedzy ich oczekiwa-
niami a naszymi najbardziej 
podstawowymi potrzebami jest 
rozładowana w niewłaściwy 
sposób, wyniesiemy z takiego 
domu obraz rzeczywistości peł-
nej napięć i tarć wewnętrznych 
oraz poczucie niskiej własnej 
wartości.
 Przyczyn może być kilka, na 
przykład niekonsekwencja ze 
strony rodziców czy opieku-
nów: zachowanie, które raz jest 
karane, innym razem uchodzi 
płazem. Nawet dorosłą osobę 
doprowadziłoby to do dezorien-
tacji. Dorosły z reguły daje so-
bie jednak z tym radę, opierając 
się na własnym, wyrobionym 
przez lata zdaniu. Dziecko jesz-
cze takiego zdania nie ma, do-
piero je tworzy. Podświadomie 
zaś wie tylko jedno: za wszelką 
cenę musi przetrwać, zdobyć 
akceptację rodziców, zrobić 
wszystko, co tylko można, żeby 
zasłużyć na ich miłość i troskę.
Bywa i tak, że rodzice, w wyniku 
własnych wczesnodziecięcych 
doświadczeń, nauczyli się nie-
uznawania pewnych sfer swojej 
osobowości, potrzeb, uczuć czy 
pragnień. Możemy się spodzie-
wać, że nie zaakceptują ich tak-
że u swojego potomka. Będą 
krytycznie osądzać i karać każ-
de uzewnętrznienie tej głęboko 
przez nich zepchniętej do pod-
świadomości sfery. Co gorsza, 
mogą krzywdzić niesprawiedli-
wą oceną, wyśmianiem, nawet 
wyzwiskiem. Niekiedy prócz 
komentarza na temat zachowa-
nia pojawia się też poniżanie: 
„Jesteś zła, nic niewarta, bo za 
często odwiedzasz koleżanki" 
(towarzyskość jest tu uważana 
za cechę naganną), „Za dużo 
się mądrzysz, choć głupiaś" 
(chęć podzielenia się własnymi 
myślami w tym przypadku 
uznano za przejaw niskiej inte-
ligencji). Najbardziej zrównowa-
żony psychicznie człowiek nie 
wytrzymałby takiego wielolet-
niego „prania mózgu". By się 
dostosować, dziecko podświa-
domie wybiera najodpowied-
niejszą strategię przetrwania. 
Konkluzja jest dość oczywista: 
„To ja muszę być zła, skoro ro-
dzice wciąż są niezadowoleni. 
Nie zasługuję na ich miłość, je-
żeli robię wszystko nie tak, jak 
należy". Gniew kierowany jest 
do wewnątrz i poczucie niskiej 
własnej wartości rozkwita w ca-
łej okazałości. Podświadomie 
kultywowane towarzyszy nam 
później w życiu i skutecznie 
uniemożliwia budowanie sza-
cunku do samych siebie.
Dziecko, które z jakichś przy-
czyn nie jest akceptowane przez 
rodziców, a więc czuje się za-
grożone tym, że mogą je porzu-
cić, silniej jeszcze będzie po-
trzebować i poszukiwać z nimi 
kontaktu. Może ich idealizować, 
znów siebie tylko obwiniając za 
to, że nie spełnia oczekiwań. W 
późniejszym życiu człowiek taki 
poszukiwać będzie intymnych 
kontaktów z osobami, które ce-
chami charakteru przypominają 
mu rodziców. Utrudnia to oczy-
wiście zmianę przekonania o 
swojej wartości.  81
 82
Inną metodą redukcji niepokoju 
i lęku przed porzuceniem przez 
rodziców może być ucieczka w 
siebie i bierność. „Nie czynię 
nic, a wiec mam przynajmniej 
pewność, że nie popełnię żad-
nego błędu". Przyjmując taką 
postawę jesteśmy chronicznie 
smutni, nie wierzymy w lepsze 
jutro, często siebie obwiniamy 
za wydarzenia, za które nie je-
steśmy w ogóle odpowiedzialni. 
Dajemy sobą manipulować, nie 
odmawiając nikomu i niczego, 
jesteśmy grzeczni i do przesady 
usłużni. Z poczucia zagrożenia 
rodzi się czasem obsesyjna po-
goń za pieniędzmi i dobrami 
materialnymi lub skłonność do 
pedanterii i sztywnego trzyma-
nia się planów.
Co może się niektórym wyda-
wać zaskakujące, za nasze ni-
skie poczucie własnej wartości i 
niepewność odpowiedzialna 
bywa nadopiekuńczość rodzi-
cielska. Cieplarniane warunki 
silnie ograniczają inicjatywę i 
chęć podejmowania decyzji. 
Osoba w nich wychowana nie 
ma później odwagi zmierzyć się 
z problemami i woli oglądać się 
na innych, przekonana o wła-
snej słabości i niekompetencji.
Efektem niskiej samooceny jest 
czasem obrócenie się przeciw 
samemu sobie. Człowiek wów-
czas jest skłonny do poszuki-
wania okoliczności sprawiają-
cych psychiczny i fizyczny ból. 
Może się okazać, że częściej niż 
inni ulega różnego rodzaju wy-
padkom lub wchodzi w związki 
z osobami o gwałtownym cha-
rakterze. Możliwe, że niechęć do 
siebie przyjmie bardziej zawo-
alowaną postać - alkoholizmu, 
obżarstwa czy choroby psycho-
somatycznej.
Jak już wspomniałam przy innej 
okazji, kluczem do zmiany 
szkodliwych sposobów myśle-
nia i reagowania jest motywa-
cja. Musi być na tyle silna, że 
skłoni nas do zarzucenia dobrze 
znanych i dotychczas wykorzy-
stywanych sposobów reagowa-
nia. Szkoda naszego życia na 
niechęć do siebie, oskarżanie 
się i wytykanie sobie słabych 
punktów. Przecież ideały nie 
istnieją, wszyscy mamy swoje 
niedoskonałości, popełniamy 
pomyłki. Świat pełen jest osób, 
które gotowe są nas polubić czy 
pokochać z tymi wszystkimi 
wadami i niedoskonałościami, o 
których przypominamy sobie na 
każdym kroku. Dlaczego wiec 
mamy nie polubić siebie? Czy 
przyjaciół darzymy sympatią za 
to, że są idealni? Nie, skupiamy 
się na kilku wybranych ce-
chach, ignorując pozostałe. 
Martwienie się czy nienawidze-
nie siebie z powodu cech, któ-
rych zdecydowaliśmy się w so-
bie nie
 akceptować, to strata energii i 
rezygnacja z możliwości rozwo-
ju oraz głęboka krzywda wyrzą-
dzona sobie samemu. Każdy z 
nas powinien być dla siebie 
najwierniejszym przyjacielem. 
Pora wreszcie siebie pokochać, 
choćby za to, że jesteśmy, że 
przetrwaliśmy trudne chwile i 
upokorzenia, że wciąż staramy 
się dawać sobie radę. Jeśli nie 
zawsze byliśmy kochani, czas 
teraz, by się wreszcie obdarzyć 
miłością. Każdy, kto zacznie lu-
bić i szanować samego siebie, 
już wkrótce zauważy w swym 
życiu pozytywne zmiany. Nagle 
łatwiej mu będzie zrozumieć i 
wybaczyć cudze niedoskonało-
ści, szerzej też otworzą się dla 
niego serca innych ludzi.
Neutralizacja wewnętrznego 
krytyka
Pracę nad zwiększeniem pew-
ności siebie można rozpocząć 
od świadomej kontroli krytycz-
nych monologów, które aż do 
tej chwili skutecznie obniżały 
naszą samoocenę. Nie mówmy 
tego, co jest sprzeczne z na-
szymi pragnieniami. Usuńmy z 
własnych wypowiedzi negatyw-
ne komentarze na swój temat. 
Komplementy przyjmujmy z 
wdzięcznością, bez dodawania 
do nich niczego, co by obniżało 
ich wartość.
Niesłyszalny dla świadomości, 
krytykujący głos wewnętrzny 
atakuje nas z ukrycia jak snaj-
per i skutecznie utrudnia samo-
akceptację. Naszym kolejnym 
zadaniem będzie więc uświa-
domienie sobie jego obecności 
i wyśledzenie postaci, pod jaką 
się ukrywa.
Usiądź w wygodnej pozycji... 
Weź kilka głębokich oddechów. 
Zamknij oczy. Wprowadź się w 
stan odprężenia... Wyobraź so-
bie, że obserwujesz kogoś sie-
dzącego na krześle. Tą osobą 
jesteś ty. Dostrzegasz wszyst-
kie szczegóły swojego wyglądu, 
ubiór, wyraz twarzy, postawę... 
Pozwól sobie na krytykę posta-
ci, zwracając się do niej w dru-
giej osobie: jesteś... wyglą-
dasz... powinnaś...
Teraz, tkwiąc już we własnej 
skórze, odpowiedzmy na usły-
szane przed chwilą zarzuty. Ja-
kie uczucia towarzyszą odpo-
wiedzi? Czy jest nam trudno 
znaleźć argumenty, czy bronimy 
się i usiłujemy usprawiedli-
wiać? Zapiszmy ten krytyczny 
komentarz i późniejszą odpo-
wiedź, która nasunęła nam się 
na myśl. Wykorzystajmy te no-
tatki w dalszych ćwiczeniach.
33
 l
84
Następnym posunięciem będzie 
neutralizacja wypowiedzi tego 
nieubłaganego wewnętrznego 
krytyka.
Potrzebna nam będzie złożona 
na pół czysta kartka papieru i 
ołówek. Po jednej stronie kartki 
zapisać należy w formie zdania 
to, co uważamy w sobie za war-
tościowe. Wymówmy to zdanie 
na głos, na przykład: „Ja, Kata-
rzyna, jestem wrażliwa na ludz-
ką krzywdę".
Na odwrotnej stronie powinna 
się znaleźć pierwsza krytyczna 
uwaga, jaka przychodzi nam do 
głowy w odpowiedzi na ten 
komplement, na przykład: „Co z 
tego, i tak nikt cię nie potrzebu-
je".
Ponownie odwróćmy kartkę. 
Powtórzmy poprzednio zapisa-
ną pozytywną myśl na swój te-
mat, po czym, tak jak przed 
chwilą, zanotujmy treść kolejnej 
negatywnej odpowiedzi... i tak 
do końca kartki. Postąpiwszy w 
ten sposób, uchwycimy wiele 
negatywnych myśli, podkopują-
cych dotąd poczucie własnej 
wartości. Nie zdziwmy się, jeśli 
większość tych krytycznych 
opinii będzie do złudzenia przy-
pominać sformułowania zasły-
szane od najbliższych. Choć 
pochodzą z zewnątrz, z upły-
wem lat akceptowane są jako 
własne przekonania.
Teraz należy obmyślić pozy-
tywną, a zarazem logiczną od-
powiedź na krytyczne uwagi. 
Będziemy ją później wypowia-
dać w myślach, ilekroć uświa-
domimy sobie, że właśnie włą-
czył się negatywny głos, na 
przykład:
„Nikt cię nie potrzebuje".
Jeśli nikt by mnie nie potrzebo-
wał, nie zapraszaliby mnie do
siebie znajomi i przyjaciele.
„Jesteś głupia".
Gdybym była głupia, nie ukoń-
czyłabym szkoły z dobrymi
wynikami.
„Wyglądasz jak straszydło".
Bzdura, mam ładne nogi i wiele 
razy słyszałam, że innym
podoba się mój sposób ubiera-
nia.
Zasadą będzie wiec wprowa-
dzenie po każdej krytycznej 
myśli pozytywnego i racjonal-
nego komentarza.
 Ćwiczenie z lustrem
Stańmy przed lustrem i wpatru-
jąc się w swoje odbicie powta-
rzajmy: „Kocham siebie i akcep-
tuję. Jestem wartościowym 
człowiekiem". Na początku ła-
twiejsze może się okazać sku-
pienie na wybranych cechach 
osobowości czy wyglądu, któ-
rych zaakceptowanie nie spra-
wia nam specjalnych trudności. 
Przy pierwszych próbach ćwi-
czenie może się nam wydać 
głupie i śmieszne albo wprawi 
nas w zakłopotanie. Możliwe, że 
do głowy będą nam przychodzić 
różne nieprzyjemne i zjadliwe 
myśli. Pozwólmy się im ujawnić. 
Zdajmy sobie sprawę z ich ist-
nienia, po czym, bez zrażania 
się ich treścią, powróćmy do 
afirmacji szacunku dla siebie i 
bezwarunkowej akceptacji. Już 
po kilku czy kilkunastu dniach 
zauważymy, jak bardzo przydają 
się takie pozytywne słowa kie-
rowane pod własnym adresem i 
jaką sprawiają nam przyjem-
ność. Nie zdziwiłabym się, gdy-
by w którymś momencie ćwi-
czenie to wzruszyło nas do łez. 
Łzy będą dowodem, że taje w 
naszym sercu jakiś dawno za-
stygły sopel i powoli kiełkuje 
poczucie własnej wartości.
Ćwiczenie to wykonywać należy 
każdego dnia przez kilka minut.
Odwrażliwianie
Wygodnie się połóż. Weź kilka 
oddechów. Zamknij oczy. 
Wprowadź się w stan odpręże-
nia...
Powróć myślami do przeszło-
ści... Przywołaj zdarzenie, które 
wiązało się z poniżeniem, od-
trąceniem czy wyśmianiem.
Wyobraź sobie teraz tę samą 
sytuację z własnym, samodziel-
nie ułożonym happy endem... 
Poczuj pogodny nastrój, dumę z 
wyjątkowo dobrze wykonanego 
zadania, zadowolenie z własne-
go sposobu rozładowania sytu-
acji.
Oczywiście sceny, nad którymi 
chcemy pracować, można
sukcesywnie zmieniać, „od-
wrażliwiając się", czyli niwelu-
jąc
wiele nieprzyjemnych doświad-
czeń.  85
 Powrót do przeszłości
Usiądź lub połóż się wygodnie... 
Weź kilka głębokich oddechów. 
Zamknij oczy i wprowadź się w 
stan relaksu...
Wyobraź sobie, że powracasz 
do przeszłości, do czasu gdy 
byłaś małym dzieckiem... Pa-
trzysz na to dziecko, czujesz, że 
jest nieszczęśliwe, że dzieje mu 
się krzywda. Zbliż się do nie-
go... Zacznij do niego serdecz-
nie przemawiać...
Uśmiechnij się, weź je za rękę, 
przytul. Powiedz, że nie pozwo-
lisz mu zginąć, że odtąd bę-
dziesz nad nim czuwać i opie-
kować się nim. Wykorzystując 
wszystkie doświadczenia i wie-
dzę nabytą w ciągu życia, zaw-
sze, gdy będzie tego potrzebo-
wało, przyjdziesz mu z pomocą, 
zawsze będziesz je bezwarun-
kowo kochać. Poczuj więź z ma-
łym człowiekiem. Poczuj miłość 
wypełniającą twoje serce...
Powróć do normalnego stanu 
czuwania.
Usuwanie urazy
86
Usiądź lub połóż się wygodnie... 
Weź kilka głębokich oddechów. 
Zamknij oczy i wprowadź się w 
stan relaksu...
Wyobraź sobie, że siedzisz w 
ładnym, przytulnym pokoju. Je-
steś przyjemnie odprężona, w 
zgodzie z samą sobą. Naprze-
ciwko ciebie siedzi osoba, do 
której czujesz urazę. Przycho-
dzą ci na myśl wszystkie upo-
korzenia i nieprzyjemności, na 
które cię ten człowiek naraził. 
Decydujesz się mu o tym po-
wiedzieć. Wyrzuć z siebie ból i 
rozgoryczenie, mów, co my-
ślisz, jak się czujesz...
Wyobraź sobie, że teraz pozwa-
lasz przemówić tej drugiej oso-
bie. Chcesz zrozumieć, dlacze-
go tak właśnie postąpiła. Może 
ma jakiś problem, może sama 
ma niskie poczucie własnej war-
tości, może wreszcie wyrządziła 
ci krzywdę niechcący. Jesteś w 
stanie zrozumieć jej uczucia i 
prawdziwe motywy, jak lęk czy 
niepewność. Czujesz rodzące 
się zrozumienie i sympatię. Czu-
jesz chęć objęcia i uściśnięcia 
tej osoby. Obejmij ją i przyciśnij 
do serca.
 Jeżeli nie udaje się nam spon-
taniczne wzbudzenie w sobie 
pozytywnych uczuć w stosunku 
do nielubianej osoby, nie zmu-
szajmy się do tego. Dajmy sobie 
trochę więcej czasu na usunię-
cie negatywnych emocji, nawet 
gdyby proces ten wymagał wie-
lu dni. Kiedy nadejdzie odpo-
wiedni moment, przebaczenie 
wyda się jedyną naturalną reak-
cją i przyniesie dużą ulgę.
„Ładowanie baterii"
Pozwólmy sobie czasem na 
samotne spędzanie wolnych 
chwil. Poświęćmy je wyłącznie 
przyjemnościom - pójściu do 
kina, na samotny spacer, słu-
chaniu muzyki itp. Będą to mi-
niwakacje dla ducha i ciała. 
Uciszą wewnętrzne niepokoje, 
pozwolą zregenerować siły. Nie 
wymawiajmy się brakiem czasu. 
Jeśli będziemy naprawdę chcie-
li, czas zawsze się znajdzie. 
Pamiętajmy, że naszym świętym 
prawem jest spędzenie kilku 
specjalnych chwil w swoim 
własnym towarzystwie.
A oto tekst sugestii hipnotycz-
nej, mającej na celu zwiększe-
nie samoakceptacji:
Jesteś zupełnie odprężona, zu-
pełnie spokojna i odprężona... 
Jesteś bezpieczna. Ogarnia cię 
coraz wyraźniejsze odczucie 
odprężenia i zadowolenia... Je-
steś zdecydowana na dokona-
nie w swoim życiu pozytywnych 
zmian. Masz już dosyć bycia 
podporządkowaną i uległą wo-
bec innych. Masz już dosyć słu-
chania negatywnych myśli, któ-
rymi sama się dotychczas kar-
miłaś. Odtąd potrafisz zadecy-
dować, co zaakceptujesz, a co 
odrzucisz jako niewłaściwe i 
niepotrzebne. Zaczynasz siebie 
szanować. Jesteś dobrym, war-
tościowym człowiekiem, dlate-
go też zasługujesz na szacunek 
i całkowitą akceptację. Poczuj, 
jak pod wpływem tych pozy-
tywnych myśli prostuje się two-
ja sylwetka, unosi się głowa... 
Oczy nabierają nowego, rado-
snego blasku... Emanujesz spo-
kojem i pewnością siebie. Lu-
bisz siebie, akceptujesz swoje 
prawo do własnego zdania, do 
własnych pragnień. Coraz ła-
twiej jest ci wyrazić swoje zda-
nie, nawet jeśli jest ono 
sprzeczne ze zdaniem innych 
osób. Robisz to w sposób tak-
towny i zdecydowany, wprawia-
jąc innych w podziw i wzbudza-
jąc ich szacunek. Wielką przy-
jemność sprawia ci przekazy-
wanie własnych myśli i odczuć. 
Gdy to robisz, czujesz się swo-
bodnie i naturalnie. Zwiększa 
się 87
 twój szacunek dla siebie. Na-
reszcie wyzwalasz się ze sta-
rych, niesprawiedliwych sche-
matów i przekonań o sobie sa-
mej... Wyobraź sobie, że wszel-
kie niesprawiedliwe określenia, 
którymi cię kiedykolwiek obda-
rzano, zapisane są na tablicy. 
Weź teraz gąbkę i je zetrzyj. 
Wpisz na ich miejsce kilka po-
zytywnych sformułowań, które 
celniej cię określają: „Ja (wpisz 
własne imię) jestem wrażliwa, 
zdolna, szlachetna... " Czując 
zadowolenie z siebie i szacunek 
dla swojej osoby, jesteś w sta-
nie zawsze podejmować decy-
zje najwłaściwsze i przynoszące 
największe korzyści. Świat jest 
ciekawy, barwny i pociągający. 
Wszelkie okoliczności, które do-
tychczas wywoływały napięcie 
czy niechęć do siebie, stają się 
świetną okazją do zaprezento-
wania nowego, pełnego optymi-
zmu podejścia do życia...
Ponieważ czujesz rosnący z 
każdym dniem szacunek dla 
siebie, ponieważ lubisz się i ak-
ceptujesz, z coraz większym 
szacunkiem i zrozumieniem 
podchodzisz do innych ludzi. 
Łatwiej jest ci wybaczyć ich 
niedoskonałości i pomyłki, bo 
wiesz, że jesteś wartościowa i 
akceptujesz siebie bezwarun-
kowo. Stajesz się bardziej tole-
rancyjna. Twój nowy, pozytyw-
ny stosunek do siebie promie-
niuje na każdą dziedzinę twoje-
go życia. Stajesz się bardziej 
otwarta i serdeczna. Żyjesz peł-
nią życia, doprowadzając do re-
alizacji swoich marzeń i planów. 
Wszelkie krytyczne uwagi wy-
korzystujesz dla własnego do-
bra. Lepiej oceniasz samą sie-
bie i szanse osiągnięcia sukce-
su życiowego. Jesteś warto-
ściową osobą, masz wiele talen-
tów i pięknych cech charakteru. 
Akceptujesz siebie i szanujesz 
siebie bezwarunkowo.
Sugestii należy słuchać dwa lub 
trzy razy w ciągu dnia. Najlepiej 
rano, wkrótce po przebudzeniu, 
około południa i tuż przed 
snem. Już w ciągu kilku tygodni 
powinniśmy zauważyć zmiany 
na lepsze.
 Poprawa pamięci i koncentracji
Ten, kto studiuje, lecz nie po-
wtarza lekcji, jest jak ktoś, kto 
sadzi drzewa, lecz nie zbiera 
owoców.
Talmud
Naukowcy wyróżniają trzy typy 
pamięci: ultrakrótką, krótko-
trwałą i długotrwałą (perma-
nentną). Pamięć ultrakrótka od-
powiedzialna jest za interpreta-
cję wrażeń odbieranych przez 
narządy zmysłów. Informacja 
utrzymuje się w niej przez nie-
całą sekundę, wystarcza to jed-
nak, byśmy prawidłowo odczy-
tali i zaklasyfikowali odbierany 
bodziec. Za dowody istnienia 
tego typu pamięci uważa się 
znany wszystkim powidok oraz 
wrażenie echa, które dźwięczy 
nam czasem w uszach jeszcze 
przez chwilę po usłyszeniu nie-
których odgłosów. Zinterpreto-
wana już informacja dociera te-
raz do pamięci krótkotrwałej. Na 
tym poziomie odbywa się 
wprowadzenie zapamiętanych 
faktów do świadomości. Pamięć 
długotrwała charakteryzuje się 
prawie nieograniczoną chłon-
nością. Wiadomości kodowane 
są tu w co najmniej trzech sys-
temach: w postaci dźwięków, 
obrazów oraz wrażeń rucho-
wych. Jeżeli swobodny prze-
pływ informacji między syste-
mami pamięci ulegnie zaburze-
niu, pojawiają się kłopoty z za-
pamiętywaniem. Różne bywają 
tego przyczyny, do najczęst-
szych należą: niska samoocena, 
nadmierny stres, brak motywa-
cji i niewłaściwy sposób ucze-
nia się.
Osoba z niską samooceną może 
być przeświadczona, że ma 
gorszą pamięć niż inni. Będzie 
się więc zachowywać stosownie 
do swojego przekonania. Po-
wtarzając w myślach, że nic nie 
osiągnie, bo jest głupia i mało 
warta, nie będzie nawet próbo-
wała czegokolwiek zapamiętać 
czy usprawnić procesu przy-
swajania wiedzy. Człowiek taki 
ignoruje wszelkie dowody 
świadczące o jego zdolno-
ściach, gdyż nie pasują do wy-
robionego w ciągu lat przeko-
nania. Jeżeli właśnie niska sa-
moocena jest przyczyną trud-
ności z pamiętaniem, dużo
* Powidok - wrażenie wzrokowe 
utrzymujące się przez jakiś czas 
po ustaniu działania bodźca 
zewnętrznego.
89
 
90
korzyści przyniesie dodatkowe 
wykorzystanie sugestii zawar-
tych w poprzednim rozdziale.
Znacznie obniża zdolność za-
pamiętywania napięcie psy-
chiczne utrzymujące się przez 
dłuższy czas. Ponieważ przy 
nadmiernym stresie cały orga-
nizm koncentruje się wyłącznie 
na przetrwaniu, osłabione są 
procesy skupiania myśli, przy-
pominania i logicznego rozu-
mowania. W sytuacji niebez-
piecznej stają się one zbytecz-
nym luksusem, niepotrzebnie 
rozpraszającym cenną energię. 
Jeżeli za osłabienie pamięci od-
powiedzialne jest napięcie ner-
wowe, najwięcej korzyści przy-
niesie program jego redukcji. 
Dopiero następnym krokiem 
powinno być odwołanie się do 
tekstu autohipnozy zamiesz-
czonego w tym rozdziale. Z re-
guły już wówczas, gdy zaczy-
namy sobie lepiej radzić z na-
pięciem psychicznym, stajemy 
się sprawniejsi intelektualnie.
Bywa, że musimy uczyć się 
czegoś, co nas nudzi. Choć 
zmuszamy się wtedy do nauki, 
nasza motywacja jest bliska ze-
ru i tak naprawdę wolelibyśmy 
znaleźć sobie inne, bardziej pa-
sjonujące zajęcie. Nic dziwne-
go, że nawet kilkugodzinne sie-
dzenie nad książką daje wtedy 
nikły rezultat.
Jednym z dobrych sposobów 
zwiększenia motywacji często 
okazuje się spisanie korzyści 
płynących z przyswojenia sobie 
materiału. Mogą to być na przy-
kład: zdanie egzaminu, poczu-
cie dumy czy szansa na znale-
zienie dobrej pracy. Na więk-
szość z tych korzyści trzeba 
niestety trochę poczekać, a dla 
niektórych, szczególnie mło-
dych osób zwiększenie zapału 
do nauki z myślą o odległych 
zyskach może się okazać dość 
trudne. Jeśli należymy do tych 
niecierpliwych, obmyślmy sys-
tem nagród, którymi będziemy 
się obdarzać, ilekroć zapamię-
tamy zaplanowaną porcję mate-
riału. Nie żałujmy sobie przy-
jemności, nagradzajmy się na-
wet za drobne osiągnięcia.
Wyniki naszej pracy będą raczej 
mizerne, jeśli nieumiejętnie roz-
planowujemy czas nauki, gdy 
warunki, w których się uczymy, 
pozostawiają wiele do życzenia 
albo nie wiemy, jak „zagospo-
darować" przyswajany materiał. 
Przyda się wówczas wprowa-
dzenie porządku w dotychcza-
sowy system nauki.
Przyczyny trudności w zapamię-
tywaniu mogą wynikać z nie-
właściwego podejścia do nauki. 
Jeśli nie są objawem innego, 
głębszego problemu (niska sa-
moocena, nadmierny
 stres), stosunkowo szybko uda 
się nam uporać z kłopotem. 
Wykorzystajmy kilka sprawdzo-
nych pomysłów.
•       Stwórzmy sobie środowi-
sko sprzyjające koncentracji. 
Niektóre osoby najlepiej uczą 
się w ciszy, innym pomaga sły-
szalny w tle regularny szum lub 
cicha spokojna muzyka.
•      Rozplanujmy czas nauki, 
pamiętając, że zwykle najlepsze 
efekty przynosi studiowanie w 
40-60-minutowych blokach.
•      Jeśli pijamy kawę czy her-
batę, czyńmy to z umiarem. 
Choć niewielkie ilości tych 
używek ułatwiają zapamiętywa-
nie, duża ich dawka rozprasza i 
obniża zdolność koncentracji.
•      Najłatwiej przypominać so-
bie materiał w tych warunkach, 
w których był zapamiętywany. 
Warto tę zasadę wykorzystać, 
jeśli wiemy, w jakich okoliczno-
ściach przyjdzie nam później 
prezentować naszą wiedzę.
•      Zadbajmy o to, by już w 
czasie nauki informacja była
zrozumiana i zapamiętana w 
formie nie wymagającej popra-
wek czy uzupełnień. Wprowa-
dzanie zmian w raz zapamiętane 
treści przyczynia się do po-
wstawania pomyłek podczas 
późniejszego odtwarzania wia-
domości.
•       Jeśli uczymy się kilku 
przedmiotów jednego dnia, sta-
rajmy się je tak uszeregować, 
by nie sąsiadowały ze sobą te-
maty o podobnym profilu. Mate-
riał zostanie zapamiętany lepiej, 
jeśli na przykład naukę dwóch 
różnych języków rozdzielimy 
studiowaniem jakiegoś przed-
miotu ścisłego.
•       Nie czekajmy z nauką na 
ostatnią chwilę, lecz rozplanuj-
my ją tak, by wystarczyło czasu 
na powtórzenie i jeden lub dwa 
dni 0        odpoczynku umysło-
wego.
•       Ważnym elementem pro-
cesu zapamiętywania jest sen. 
Wtedy właśnie odbywa się kon-
solidacja wchłoniętych infor-
macji. Zadbajmy wiec o wystar-
czająco długi nocny wypoczy-
nek.
Jeśli zadaniem naszym jest pa-
mięciowe opanowanie dużej 
ilości materiału z podręcznika, 
warto zwrócić uwagę na kolejny 
zestaw wskazówek.
•       Pobieżnie zapoznajmy się z 
materiałem. Przejrzyjmy tytuły 
rozdziałów, zorientujmy się, o 
czym mówią.
•       Przekształćmy tytuły roz-
działów w pytania. 91
 92
•      Bardzo dokładnie przeczy-
tajmy teraz tekst, próbując od-
powiedzieć na sformułowane 
przez siebie pytania.
•      Zastanówmy się nad sen-
sem przeczytanego właśnie ma-
teriału.
•      Znajdźmy dodatkowe przy-
kłady odzwierciedlające prawdy 
w nim zawarte.
•      Ponownie przeczytajmy ma-
teriał. Tym razem po zapozna-
niu się z każdym rozdziałem 
spróbujmy, bez zaglądania do 
książki, odpowiedzieć na pyta-
nia, które sobie na początku za-
daliśmy. Jeśli nam się to nie 
udaje, przeczytajmy ponownie 
te urywki, które sprawiają kło-
pot.
•      Gdy dojdziemy do wniosku, 
że znamy już całość tekstu,
powtórzmy najważniejsze punk-
ty. Jeszcze raz odpowiedzmy na 
postawione przez siebie pyta-
nia.
Jeśli chcemy utrwalić wiado-
mości w pamięci, postępujmy 
według następujących zasad:
•      Często powtarzajmy zapa-
miętany materiał: przed pój-
ściem do łóżka, rano po prze-
budzeniu się, w tydzień po jego 
przyswojeniu. Im częściej bę-
dziemy to robić, tym łatwiej 
wbudujemy nowo nabytą wie-
dzę do swej pamięci.
•      Organizujmy zapamiętane 
fakty w logiczne całości i kate-
gorie (tych kategorii nie powin-
no być więcej niż dziewięć).
•      Starajmy się tworzyć wzro-
kowe wyobrażenia materiału,
który zapamiętujemy. Warto 
sceny, które reprezentują fakty, 
wyobrażać sobie metaforycznie, 
nie dosłownie. Jeśli uczymy się 
tematu nieciekawego dla nas, 
dobrze jest tworzyć wyobraże-
nia dziwaczne i wyolbrzymiają-
ce zapamiętywane fakty.
•       Dyskusja, krytyka i para-
frazowanie wzmacniają zdol-
ność zapamiętywania oraz trwa-
łość śladu pamięciowego. Po-
dobne efekty ma dzielenie się 
naszą wiedzą z innymi osobami.
Ci z nas, którym trudno przy-
chodzi kojarzenie nazwisk i twa-
rzy nowo poznanych osób, mo-
gą skorzystać z tych kilku po-
mysłów:
•       Kilkakrotnie powtarzajmy 
w myślach nowo usłyszane na-
zwisko.
 •      Zróbmy komentarz na te-
mat nazwiska. Użyjmy go, gdy 
zwracamy się do przedstawio-
nej nam właśnie osoby lub my-
ślimy o niej.
•       Zwróćmy się po imieniu 
lub nazwisku podczas żegnania 
się z nowym znajomym.
•      Przedstawmy sobie to na-
zwisko w formie obrazu lub 
znajdźmy rymujące się z nim 
słowo.
•      Stwórzmy w wyobraźni po-
łączenie miedzy imieniem lub
nazwiskiem a jakimś elementem 
osobowości czy cechą fizyczną 
kojarzącą się z osobą jego wła-
ściciela.
Proponuję taki tekst sugestii 
dotyczącej uczenia się:
Jesteś spokojna i w pełni ufasz 
swoim zdolnościom uczenia się 
i zapamiętywania informacji. 
Jesteś w stanie się skoncen-
trować na wybranym zagadnie-
niu w określonych przez siebie 
ramach czasowych. Od... do... 
(wybierz odpowiednie ramy 
czasowe) skupiasz się wyłącz-
nie na nauce. Wszelkie czynniki, 
które mogły cię dotychczas 
rozpraszać i niepokoić, okazują 
się nieistotne albo pomagają ci 
w skupieniu uwagi. Zawsze je-
steś spokojna i systematyczna. 
Wiesz, że uczenie się od... do... 
(powtórz odpowiednie ramy 
czasowe) przynosi ci korzyści. 
Dostrzegasz te korzyści i ich 
wartość. Twoja motywacja 
zwiększa się z każdym dniem, 
bo... (przypomnij własne moty-
wy). Wytyczenie celów pozwala 
ci się uczyć łatwo, efektywnie i 
z przyjemnością. Potrafisz 
szybko i dokładnie zapamiętać 
materiał. Z łatwością przypomi-
nasz go sobie w okoliczno-
ściach, gdy okazuje się po-
trzebny. Wierzysz w swoje 
zdolności i kompetencje. Jesteś 
błyskotliwa i inteligentna. Po-
nieważ ufasz swoim zdolno-
ściom, możesz całkowicie od-
prężyć się w czasie egzaminu. 
Odprężasz się 9   zupełnie, ile-
kroć przypominasz sobie zapa-
miętany materiał (wyobraź so-
bie moment zdawania egzami-
nu). Potrafisz i możesz zapre-
zentować zapamiętany materiał 
w dowolny sposób, zarówno pi-
semnie, jak też w formie ustnej. 
Zachowujesz się inaczej, twój 
styl bycia jest objawem rosną-
cej pewności siebie i dojrzało-
ści. Jesteś zdolna, odprężona i 
pogodna... Z każdym dniem ła-
twiej jest ci się uczyć, przypo-
minać sobie i prezentować wia-
domości.
Jeżeli przyczyną osłabienia pa-
mięci jest niska zdolność kon-
centracji, można wykorzystać 
sugestię:
93
 Twój umysł jest bystry i przeni-
kliwy. Z łatwością docierasz do 
sedna spraw. Uczysz się szybko 
i łatwo. Przyjemność sprawia ci 
skupienie uwagi na problemie, 
którym się w danej chwili zaj-
mujesz. Z łatwością przenikasz 
zagadnienia i chłoniesz wiedzę 
w błyskawicznym tempie. Twoja 
pamięć jest doskonała i szybko 
koduje wszelkie informacje, któ-
re chcesz zapamiętać... Równie 
łatwo odtwarzasz każdy frag-
ment zapamiętanego materiału. 
Czerpiesz radość z wiedzy, któ-
rą przyswajasz z taką łatwością. 
W życiu towarzyszą ci swoboda 
i relaks, ogarniasz rozumem i 
pojmujesz wszelkie zagadnie-
nia, które chcesz zrozumieć. 
Masz wyśmienitą pamięć. Twój 
umysł pracuje sprawnie i szyb-
ko. Dzięki swojej doskonałej 
pamięci i sile rozumu osiągasz 
wciąż nowe sukcesy w wybra-
nej przez siebie dziedzinie. 
Wiesz, że twoja zdolność zapa-
miętywania faktów i powiększa-
nia wiedzy przynosi korzyści 
tobie oraz innym. Z wielką ła-
twością przychodzi ci skoncen-
trowanie się na nauce. Twoja 
wydajność podnosi się z dnia 
na dzień. Strumień twojej skon-
centrowanej uwagi, która po-
zwala ci wykorzystać pełną moc 
pamięci, jest podobny światłu 
lasera: czysty, silny i pełen 
energii.
Program autohipnozy powinien 
być wysłuchiwany codziennie 
przez kilka tygodni. Już po oko-
ło tygodniu powinniśmy zauwa-
żyć poprawę pamięci i koncen-
tracji uwagi.
 Wystąpienia publiczne
Jeśli toniesz robić dobrze jedną 
rzecz, możesz zrobić wszystko.
GURDJIEFF
Niewiele osób może się po-
chwalić tym, że obca jest im 
trema. Nawet ci, których zawód 
wymaga regularnych wystąpień 
przed publicznością, odczuwają 
większe lub mniejsze napięcie 
w obliczu wypełnionej po brzegi 
sali. Gorzej, jeśli widok taki 
obezwładnia nas do tego stop-
nia, że plącze myśli i wywołuje 
uczucie paniki. W takich przy-
padkach bardzo pomocna oka-
zuje się autohipnozą. Bywa, że 
już w kilka dni po rozpoczęciu 
terapii dają się zauważyć zmia-
ny na lepsze. Nie trzeba nikogo 
przekonywać, że choć autohip-
nozą jest ich wystarczającym 
katalizatorem, wykorzystanie 
kilku dodatkowych wskazówek 
przyspieszy i wspomoże proces 
nabierania pewności siebie. Oto 
kilka ogólnych porad przygoto-
wanych w tym właśnie celu:
•       Ciągła świadomość niewy-
gody w zbyt ciasnym ubraniu 
na pewno nie będzie ułatwiała 
odprężenia. Wybierzmy więc 
strój, który nie krępuje ruchów. 
Załóżmy też wygodne, spraw-
dzone uprzednio buty.
•       Osob^, które od lat prze-
mawiają podczas większych
zgromadzeń, wiedzą, że pod-
niesiona głowa, wyprostowana 
sylwetka i sprężysty krok to sy-
gnały informujące o wewnętrz-
nej 4 równowadze. Demonstru-
jąca spokój postawa przyjaźnie 
nastroi zebranych, a nam sa-
mym pomoże się odprężyć i 
uspokoić (nawet jeśli w pierw-
szej chwili była grą, a nie prze-
jawem rzeczywistego stanu du-
cha).
•       Dobrze jest upatrzyć sobie 
na widowni kilka sympatycznie 
wyglądających, przyjaznych 
osób. Utrzymując z nimi kontakt 
wzrokowy i czując ich poparcie, 
łatwiej będzie nam przekazywać 
myśli w sposób interesujący i 
bezpośredni. 95
 96
•       Już w ciągu pierwszych 
chwil naszego wystąpienia war-
to zająć uwagę słuchaczy 
czymś ciekawym i niepowsze-
dnim, na przykład żartem lub 
anegdotą z własnego życia. 
Zjedna to sympatię słuchaczy, 
pozwoli nawiązać wzajemny 
kontakt, śmiech zaś doskonale 
rozładuje napięcie samego 
mówcy.
•      Dostosujmy natężenie swo-
jego głosu tak, by słyszały nas 
osoby siedzące w ostatnich 
rzędach, wyobraźmy sobie, że 
do nich właśnie adresowane 
jest nasze wystąpienie. Mówmy 
wolniej i dobitniej niż zwykle.
Tak więc przygotowujemy się 
do wystąpienia publicznego. 
Warunkiem powodzenia jest 
oczywiście nie tylko spokój du-
cha, lecz przede wszystkim 
opanowanie materiału. Niektó-
rzy starają się zapamiętać tekst 
słowo w słowo. Nie jest to me-
toda właściwa. Gdyby zdarzyło 
się nam gdzieś utknąć, możemy 
w panice zgubić wątek. Nieła-
two będzie go później odnaleźć 
przerzucając kartki roztrzęsio-
nymi ze zdenerwowania rękami. 
Zabezpieczmy się przed taką 
przykrą sytuacją, pozostawiw-
szy sobie dużo swobody w do-
borze słów i sformułowań.
Napiszmy swoje przemówienie. 
Jeśli jest to nasze pierwsze wy-
stąpienie i nie wiemy, jak 
brzmieć będzie dla obcego 
ucha, warto je nagrać na taśmie 
magnetofonowej (mikrofon 
ustawmy w odległym końcu po-
koju). Wysłuchajmy taśmy i po-
prawmy w tekście te fragmenty, 
które nam się nie podobają. Za-
notujmy przemówienie w posta-
ci planu, a następnie wygłośmy 
je opierając się wyłącznie na 
tych skróconych notatkach. 
Warto to robić do czasu, aż doj-
dziemy do wniosku, że mówimy 
płynnie. Ostatnim krokiem bę-
dzie wypisanie najważniejszych 
pojęć w formie punktów, rów-
noważników zdań albo wręcz 
kluczowych słów kojarzących 
się z większymi fragmentami 
naszego przemówienia. Po-
wtórzmy tekst stojąc w pozyqi, 
w jakiej będziemy go wygła-
szać.
Spróbujmy też sobie wyobrazić 
siebie w roli mówcy - śmiałego, 
dobierającego z łatwością słów, 
po mistrzowsku utrzymującego 
w napięciu uwagę słuchaczy. 
Wczujmy się w tę sytuagę 
wszystkimi zmysłami.
Przynajmniej przez jeden ty-
dzień przed planowanym wy-
stąpieniem publicznym raz 
dziennie słuchajmy sugestii hi-
ponotycznej.
 Usiądź lub połóż się wygodnie. 
Weź kilka głębokich oddechów. 
Zamknij oczy. Wprowadź się w 
stan przyjemnego odprężenia... 
W miarę jak się rozluźniasz, 
ogarnia cię poczucie komfortu, 
przyjemne uczucie pewności 
siebie i przekonania o swoich 
umiejętnościach. Stajesz się co-
raz bardziej pewna swojej wie-
dzy i umiejętności. Czujesz, jak 
z każdym dniem rośnie twoje 
przekonanie o tym, że jesteś 
dobrym mówcą. Wiesz, że kiedy 
stajesz przed słuchaczami, wy-
starczy się odprężyć, wystarczy 
pozwolić swym hamowanym 
dotąd umiejętnościom rozbu-
dzić się i wydobyć. Weź kilka 
głębokich oddechów i odczuj 
błogi, odprężający nastrój swo-
body... Możesz sobie pozwolić 
na osiągnięcie głębokiego od-
prężenia. Jesteś dobrym mów-
cą. Jesteś spokojna i pewna 
siebie. Z łatwością i w naturalny 
sposób zwracasz się do zebra-
nych. Twoje ruchy są pewne i 
płynne. Jesteś odprężona. To 
odprężenie potęguje twoje przy-
jazne nastawienie do zebra-
nych... Publiczność jest
Cpatyczna, życzliwa i zaintere-
sowana tematem. Tym łziej za-
chęca cię to do wygłoszenia 
przemówienia. Mówisz głośno i 
wyraźnie. Mówisz z odpowied-
nim naciskiem i intonacją. Ła-
two znajdujesz właściwe słowa. 
Z uśmiechem i spokojem prze-
kazujesz swą wiedzę, serdecz-
nie i śmiało patrzysz na zebra-
nych, czujesz kontakt z widow-
nią. Łatwo jest ci zainteresować 
zgromadzonych. Jesteś skon-
centrowana na przekazywanych 
treściach. Jesteś całkowicie 
odprężona i zadowolona... Po-
zytywna energia towarzyszy ci 
podczas kontaktu z grupą. Oto 
okazuje się, że jesteś dobrym 
mówcą. Sprawia ci to wielką 
przyjemność. Jesteś spokojna, 
odprężona. Jesteś dobrym 
mówcą.
 Rozbudzanie zdolności twór-
czych
Funkcją sztuki jest odnowienie 
naszej percepcji. Przestajemy 
dostrzegać rzeczy, które znamy. 
Pisarz potrząsa powszedniością 
i jak za sprawą czarów, zaczy-
namy w niej widzieć nowe zna-
czenie.
ANAIS NIN
98
Thomas Alva Edison, jeden z 
najwybitniejszych wynalazców 
naszego wieku, nie zdobył na-
wet podstawowego wykształce-
nia. Już po pierwszych trzech 
miesiącach nauki decyzją dy-
rektora szkoły został wykreślo-
ny z listy uczMów i zakwalifiko-
wany jako niesprawny umysło-
wo. Albert Einstein stwierdził 
kiedyś, że oryginalność swoich 
koncepq'i zawdzięcza w dużej 
mierze nieznajomości fizyki kla-
sycznej... Wiele jest podobnych 
przykładów sugerujących, że 
zdolności twórcze wcale nie 
muszą iść w parze z wiedzą lub 
dobrymi stopniami w szkole. 
Jak wskazują doniesienia na-
ukowe, nie ma też żadnej kore-
lacji miedzy zdolnościami twór-
czymi a inteligencją. Osoby, 
które odznaczyły się w jakiejś 
dziedzinie, nie muszą wykazy-
wać żadnych nadnaturalnych 
zdolności, ich inteligenta nie 
odbiega od poziomu przecięt-
nego. Cechą wyróżniającą ludzi 
kreatywnych jest natomiast 
umiejętność świeżego i orygi-
nalnego spojrzenia na rzeczy-
wistość. Według Artura Ko-
estlera są oni zdolni do syntety-
zowania, tworzenia nowych 
układów z kombinacji znanych 
powszechnie elementów oraz 
łączenia ważnych szczegółów w 
niecodzienny sposób.
Choć nie udało się na razie zna-
leźć odpowiedzi na pytanie, co 
decyduje o zdolnościach twór-
czych, udało się przecież wy-
różnić cechy często towarzy-
szące twórczej osobowości. Są 
to: ciekawość świata, poczucie 
humoru, spostrzegawczość, wy-
trwałość w poszukiwaniu wła-
ściwej odpowiedzi na nurtujące 
pytania, podążanie śladem oso-
bistych zainteresowań, tenden-
cje przywódcze, łatwość ogar-
niania umysłem i pojmowania 
prostych współzależności, 
umiejętność
 dostrzegania korelacji między 
pozornie nie związanymi ze so-
bą zjawiskami, zdolność koja-
rzenia faktów, umiejętność two-
rzenia wielu pomysłów pod 
wpływem jednego bodźca, 
wrażliwość na ludzką krzywdę i 
niesprawiedliwość.
Na zdolności twórcze wpływają 
przede wszystkim osobowość, 
motywacja i doświadczenie ży-
ciowe. W wielu z nas tkwią duże 
możliwości i oryginalność, czę-
sto niestety ukryte, przyduszo-
ne lękiem lub brakiem pewności 
siebie i przesadnie krytycznym 
stosunkiem do własnej osoby. 
We wczesnym dzieciństwie wie-
lokrotnie pozwalaliśmy sobie na 
całkowite oddanie się fascynu-
jącym nas zajęciom. Bez obawy 
przed porażką czy narażeniem 
się na śmieszność tworzyliśmy 
oryginalne rozwiązania. Bawiąc 
się nimi, odkrywaliśmy wciąż 
nowe, niecodzienne sposoby 
wiązania i kojarzenia faktów. 
Niestety, w wielu przypadkach 
taka oryginalność bywa ograni-
czana, czasem przez rodziców 
wolących bezpieczeństwo po-
stępowania według utartych 
schematów, innym razem przez 
szkołę, która przecież powinna 
ją rozbudzać i kultywować. Nie 
tak znów często można znaleźć 
nauczyciela pozwalającego na 
indywidualizm. Dziecko, które w 
odpowiedzi na zadanie domowe 
pod tytułem „Wypracowanie o 
jesieni" usiadło przy pianinie i 
za pomocą muzyki przekazało 
swoje wrażenia, zostało odesła-
ne do domu z dwójką, bo nie 
odrobiło pracy domowej. Nic 
więc dziwnego, że wielu z nas 
uczy się ukrywać twórczą część 
osobowości głęboko i mowy nie 
ma, byśmy pozwolili sobie na 
oryginalność i niecodzienność. 
Nawet gdy później chcemy się 
dostać do tej twórczej sfery, za-
akceptować ją wreszcie i wyko-
rzystać, utrwalane przez lata 
zahamowania nie dają się szyb-
ko wyeliminować.
Gdziekolwiek byśmy się znaj-
dowali -na początku naszej dro-
gi ku rozwinięciu kreatywności 
czy też bliżej jej końca, hipnoza 
oraz proste pomocnicze ćwi-
czenia wyobraźni znacznie nam 
ułatwią osiągnięcie celu.
Ciekawe, że jeśli gorączkowo 
usiłujemy rozwikłać jakiś
problem czy na siłę stworzyć 
coś wyjątkowego, z reguły nic
z tego nie wychodzi. Często do-
piero wtedy, gdy zrezygnujemy
z prób i oddamy się zupełnie 
innemu zajęciu, rozwiązanie 
nagle,
spontanicznie dociera do świa-
domości. W takim właśnie
niespodziewanym przebłysku 
pojawiają się najoryginalniejsze
teorie naukowe, powstają naj-
bardziej poruszające utwory 99
 100
muzyczne czy pomysły na wiel-
kie dzieła literackie. Wiedza o 
powyższych prawidłowościach 
ułatwia akceptację okresowej 
niemocy i pustki twórczej po-
przedzającej przypływ weny. 
Akceptując ten przejściowy 
stan dezorganizagi, czasem 
wręcz chaosu i bezsilności, 
komunikujemy swojej podświa-
domości ważne przesłanie: 
ufam sobie, ufam w swoje zdol-
ności. Wiara ta zwielokrotnia si-
ły twórcze dostarczając nowej 
energii, która była dotychczas 
rozpraszana na niepotrzebne 
napięcia. *
Podobnie jak przeciążenie stre-
sem, tak i niska samoocena 
oraz nadmierny krytycyzm będą 
wyczerpywać i osłabiać naszą 
płodność twórczą. Brak wiary 
we własne możliwości, obawa 
przed krytyką za nadmierną 
„inność" i nowatorstwo lub 
wręcz odwrotnie - za stereoty-
powość i powielanie rozwiązań 
znanych, to tylko niektóre z za-
hamowań ograniczających na-
szą oryginalność. Pozwólmy 
więc, by poniosła nas fantazja. 
Znowu jak w dzieciństwie wy-
myślajmy najbardziej zwario-
wane rozwiązania, zapamiętując 
się w twórczej zabawie. Z osza-
cowaniem wartości swoich po-
mysłów zawsze można pocze-
kać. Gdy upłynie nieco czasu, 
spojrzymy na nie świeżym i 
bardziej krytycznym okiem.
Są sposoby ułatwiające rozbu-
dzenie naszych twórczych 
zdolności. Oto kilka sprawdzo-
nych propozycji:
•      Wyobraźmy sobie, że wni-
kamy do jądra procesu 
twórczego. Stajemy się jedną z 
części składowych abstrakcyj-
nej rzeczywistości, nad którą 
pracujemy, na przykład posta-
cią utworu literackiego, który 
tworzymy, albo cząstką materii 
biorącą udział w procesach, 
które staramy się zrozumieć lub 
wyjaśnić w nowy sposób. Wy-
obraźmy sobie, że wnikamy w tę 
stworzoną we własnym umyśle 
rzeczywistość.
•      Jeśli rozpracowanie pro-
blemu sprawia nam trudności,
uwikłaliśmy się w stereotypy 
badając interesujące nas zjawi-
sko, poszukajmy analogii w zu-
pełnie innej dziedzinie. Jeśli nie 
potrafimy znaleźć istniejących 
już przykładów, równie dobrze 
możemy się uciec do wyobra-
żeń, symboli.
•      Linus Pauling, dwukrotny 
laureat nagrody Nobla, powie-
dział kiedyś: „Najlepszym spo-
sobem na dobry pomysł jest 
wiele pomysłów". Popuśćmy 
więc wodze naszej fantazji i po-
zwólmy sobie na tworzenie 
rozwiązań całkowicie niereal-
nych, nie z tego
 świata. Wyobraźmy sobie, że 
przez krótką chwilę wszystko, 
absolutnie wszystko jest możli-
we i zaakceptujmy wszelkie 
rozwiązania, które przychodzą 
nam do głowy. Takie podejście 
ułatwi przestawienie się na no-
we tory myślowe i zbudzi twór-
czą wenę.
Niektórzy ludzie są zdania, że 
nadmiar wiadomości może cza-
sem ograniczyć kreatywność. 
Bezpośrednią przyczyną nie-
mocy twórczej jest jednak nie 
sama wiedza, lecz raczej skłon-
ność do traktowania jej jako je-
dynej możliwej i niepodważalnej 
prawdy. Jeśli ktoś ma otwarty 
umysł i zdaje sobie sprawę z 
własnej omylności oraz 
względności wiedzy ludzkiej, to 
fakt, że posiada dużo wiadomo-
ści, powinien mu tylko pomóc w 
tworzeniu oryginalnych pomy-
słów. „Kolekgonerstwo" wiedzy 
stanowi właśnie pożywkę dla 
podświadomości, która dyspo-
nując bogatym zbiorem kon-
cepcji, będzie łatwiej tworzyć 
nowe, niekonwencjonalne roz-
wiązania.
Bardzo pomocna w pobudzaniu 
kreatywności jest hipnoza. 
Wprowadźmy się w stan relaksu 
i wysłuchajmy sugestii.
Wiesz, że dysponujesz dużymi 
możliwościami, że twój umysł 
jest bystry i przenikliwy. Z ła-
twością sięgasz do sedna 
spraw. Z łatwością przychody ci 
skoncentrowanie się na zagad-
nieniu, które cię absorbuje. 
Twoja zdolność koncentracji 
idzie w parze ze zdolnościami 
twórczymi. Jesteś w stanie sze-
rzej otworzyć drzwi do skarbni-
cy pomysłów... Wyobraź sobie, 
że masz przy sobie czarodziej-
ską różdżkę. Dotykając nią gła-
zów leżących na twojej drodze, 
ścian blokujących dotąd ścież-
kę, po której stąpasz, usuwasz 
te przeciwności. Kruszą się i 
rozsypują, gdy tylko dotkniesz 
ich swoją różdżką. Uwolnioną 
przy tym energię gromadzisz w 
sobie i przekształcasz w energię 
twórczą. Coraz łatwiej i szybciej 
posuwasz się drogą do celu. 
Nowa energia wypełnia twój or-
ganizm. Czujesz przypływ wi-
talności i wigoru. Rosnące za-
dowolenie, ufność we własne 
siły i możliwości pozwalają ci 
dostrzec nowe, niekonwencjo-
nalne i oryginalne rozwiązania. 
Sprawy, które dotychczas wy-
dawały się zwykłe i nieciekawe, 
ukazują się w nowych barwach, 
dźwięczą nową muzyką, zaska-
kują formą... Wyobraź sobie, że 
jesteś linią, linią dźwięku, świa-
tła, barw i kształtu. Wyobraź 
sobie, że jako ta linia wędrujesz, 
płyniesz i unosisz się w prze-
strzeni. Docierasz do nowych 
zakątków kosmosu, wnikasz w 
miejsca, które
101
 umożliwiają ci nowe spojrzenie 
na rzeczywistość. Jesteś wolna, 
możesz dotrzeć wszędzie, do-
kąd chcesz. Suniesz do celu, 
który sobie obrałaś, jesteś cał-
kowicie swobodna, otacza cię 
przestrzeń doświadczeń, świa-
teł i kolorów. Zmieniasz kształt, 
zwijasz się i rozwijasz w dyna-
micznym, tanecznym ruchu. 
Odbierasz i przetwarzasz na 
swój sposób docierające do 
ciebie doznania. Wybierasz 
drogę obfitującą w nowe, cie-
kawe zjawiska... Czujesz, jak 
twoja aktywność twórcza budzi 
się i rośnie z każdym dniem. 
Jesteś pełna przyjemnego, 
twórczego        * podniecenia, 
pełna energii i chęci tworzenia. 
Pozwól sobie na całkowity re-
laks i odprężenie. Zaufaj proce-
sowi tworzenia. Zaufaj sobie.
Słuchajmy tego tekstu raz na 
dzień, do chwili gdy odczujemy 
wyraźne pozytywne zmiany. 
Także później warto od czasu 
do czasu powracać do propo-
nowanych tu sugestii.
 Leczenie bezsenności
Niech błogosławieństwa spłyną 
na tego, kto wynalazł sen! To 
pokarm dla głodnych, napój dla 
spragnionych, ciepło dla zzięb-
niętych, chłód dla przegrza-
nych. To moneta, za którą moż-
na wszystko kupić, i waga, któ-
ra równa króla z pasterzem, a 
głupca z mędrcem.
MIGUEL DE CERYANTES 
SAAYEDRA
Zdarzają się osoby, które zado-
wolą się czterema godzinami 
snu na dobę. Jeśli należymy do 
tej grupy, zmuszanie się do 
dłuższego wypoczynku nie ma 
oczywiście sensu. Większość z 
nas potrzebuje jednak około 
ośmiu godzin snu w ciągu do-
by, w przeciwnym razie czujemy 
się zmęczeni i osowiali.
Bezsenność może ifieć kilka 
form. Najpowszechniejszą są 
trudności z zapadaniem w sen. 
Niekiedy mijają długie godziny, 
nim uda się nam zasnąć, z regu-
ły śpimy już wtedy nieprzerwa-
nie aż do rana. Inne osoby za-
sypiają stosunkowo łatwo, lecz 
budzą się w środku nocy i nie 
mogą ponownie zmrużyć oka. 
Jeszcze inni śpią jak przysło-
wiowy zając pod miedzą, zapa-
dając w parominutowe drzemki 
przerywane dłuższymi okresami 
czuwania.
Różne bywają przyczyny bez-
senności. Jedną z nich jest 
nadmierny stres doświadczany 
w ciągu dnia. Nawet gdy po 
pełnym napięcia dniu skłaniamy 
głowę do poduszki, sen nie 
nadchodzi. Bezradnie przewra-
camy się wówczas z boku na 
bok, za wszelką cenę usiłując 
zatrzymać wewnętrzny mono-
log. Możliwe też, że zaprzątamy 
sobie głowę typowymi rozmy-
śleniami pesymisty: „Nic mi się 
nie udaje, niczego nie potrafię 
zrobić" lub zmuszamy się do 
zaśnięcia i ciągle rozmyślamy o 
swojej bezsenności. Obsesyjnie 
sprawdzamy upływający czas, 
martwiąc się, że rano znów 
wstaniemy niewypoczęci. 103
 104
Bezsenność jest jednym z pro-
blemów współczesnego świata. 
Dotyka nas w okresach zwięk-
szonego napięcia, a u niektó-
rych przeradza się niestety w 
chroniczną dolegliwość. Rato-
wanie się środkami nasennymi, 
choć pozwala wyłączyć świa-
domość i na kilka godzin zmru-
żyć oczy, jest tylko wyjściem 
doraźnym. Sprowadza sen, któ-
ry pozbawiony jest fazy marzeń 
nocnych (REM), pojawiającej 
się regularnie podczas snu na-
turalnego. Okresy REM zaś są 
konieczne do prawidłowego 
wypoczynku. Hipnoza, w prze-
ciwieństwie do większości pigu-
łek, usuwa bezsenność w spo-
sób niewymuszony i łagodny. W 
sytuacjach gdy za bezsenność 
odpowiedzialny jest nadmierny 
stres, często już same sugestie 
skierowane na jego redukcję 
pozwalają powrócić do regular-
nego rytmu snu i czuwania.
Trudności z zaśnięciem mogą 
być reakcją warunkową. Jeśli 
własne łóżko jest kojarzone z 
miejscem aktywności - jemy w 
nim, uczymy się, czytamy czy 
piszemy listy, to ilekroć znaj-
dziemy się w pościeli, organizm 
będzie odruchowo reagował 
pobudzeniem i gotowością do 
działania.
Inną przyczyną bezsenności 
mogą być ciężkostrawne po-
karmy, jeśli spożywamy je na 
krótko przed ułożeniem się do 
snu. Podobny efekt wywołuje 
kofeina i umiarkowane ilości al-
koholu.
Intensywna aktywność fizyczna 
czy wysiłek umysłowy wprowa-
dzają nas w stan silnego pobu-
dzenia, który również może 
utrudniać zaśnięcie.
Bywa też, że sen kojarzony jest 
z niebezpieczeństwem, na przy-
kład ze śmiercią lub lękami 
nocnymi. Nic dziwnego, że w 
takiej sytuacji będziemy się 
przed nim bronić. Pomocne 
może się wówczas okazać za-
stosowanie metod redukują-
cych napięcie nerwowe i po-
szukanie pomocy doświadczo-
nego psychologa. Choć rzadko, 
zdarzają się i takie sytuaqe, 
gdzie zamiast wykorzystania 
hipnozy czy autohipnozy wska-
zane będzie raczej odwołanie 
się do pomocy lekarza, na przy-
kład gdy cierpimy na bezdech 
lub uzależnieni jesteśmy od 
pewnych substancji chemicz-
nych.
Zadbanie o warunki sprzyjające 
zdrowemu nocnemu wypoczyn-
kowi wspomoże naszą terapię 
autohipnotyczną. Czasem już 
sama poprawa higieny snu jest 
wystarczającym remedium na 
bezsenność.
 Zapewnijmy więc sobie odpo-
wiednie warunki nocnego wy-
poczynku:
•      W pokoju, w którym śpimy, 
nie powinno być ani za zimno, 
ani za gorąco.
•      Zadbajmy o stały dopływ 
świeżego powietrza.
•      Odprężenie ułatwia wzięcie 
przed snem letniej kąpieli lub 
prysznicu. Podobnie dobro-
czynne efekty mają wieczorne 
spacery.
•      Ograniczmy spożywanie 
substancji o właściwościach
pobudzających, szczególnie 
zawierających kofeinę i cukier.
•      Wieczorną herbatę zastą-
pmy herbatą ziołową lub roz-
cieńczonym sokiem owoco-
wym.
•      Jeśli pracujemy nocami, 
zmuszeni jesteśmy do sypiania 
w ciągu dnia. Zadbajmy wtedy o 
dokładne zaciemnienie po-
mieszczenia, w którym śpimy.
•      Dobrze robi czytanie do 
poduszki krótkich, nieabsorbu-
jących opowiadań lub artyku-
łów. Jeśli będą wystarczająco 
nieciekawe, wkrólpe powieki 
same nam opadną.
•      Bardzo pomocne okazuje 
się słuchanie nagrań z suge-
stiami odprężenia oraz spokoj-
nych melodii i dźwięków natury, 
a także skupienie uwagi na wła-
snym oddechu.
Poniżej proponuję Państwu ze-
staw wskazówek, które pozwolą 
na oderwanie się od spirali my-
śli powodujących bezsenność. 
Radzę wybrać i wykorzystać 
dwie lub trzy techniki, które 
najbardziej nam odpowiadają.
•       Gdy zaczynają nam się tło-
czyć do głowy myśli
uniemożliwiające zaśnięcie, 
wypiszmy je w punktach na 
kartce. Już samo zapisanie po-
może w odsunięciu ich od sie-
bie na czas nocnego wypo-
czynku.
•      Wprowadźmy do swego 
rozkładu zajęć zwyczaj
jednogodzinnego martwienia 
się przed snem. Trzymając się 
ściśle planu, codziennie przed 
pójściem do łóżka martwmy się 
i kłopoczmy przez pełną godzi-
nę. Z reguły szybko wyczerpie-
my wówczas zapas problemów, 
martwienie się pod przymusem 
nagle stanie się zajęciem nud-
nym i uciążliwym. Znacznie 
szybciej niż dotychczas zmoży 
nas sen. 105
 106
•        Leżąc już w łóżku, wy-
obraźmy sobie, że wszystkie 
problemy i zmartwienia umiesz-
czamy w ozdobnej wazie, którą 
zamykamy szczelną pokrywą. 
Przekażmy sobie sugestię, że 
przeleżą tam do rana, podczas 
gdy będziemy spokojnie spali.
•       Wyobraźmy sobie, że sto-
imy przy tablicy i zapisujemy na 
niej wszystkie myśli, które nie 
pozwalają nam zasnąć. Świa-
domość, że problemy zostały 
zanotowane i będzie się nimi 
można zająć następnego dnia, 
ułatwi nam zwalczenie bezsen-
ności.
•       Stwórzmy sobie w wy-
obraźni kilka przyjemnych,
uspokajających obrazów. Odtąd 
ilekroć skłonimy głowę do po-
duszki, powracajmy do tych 
scen myślami. Wprowadzi nas 
to w stan głębokiego odpręże-
nia i senności.
•       Jeśli cierpimy na bezsen-
ność z powodu samokrytycz-
nych myśli oraz czarnowidztwa, 
gdy tylko negatywna myśl się 
pojawia, zneutralizujmy ją pozy-
tywnym kontrargumentem. 
Własną myśl: „Ale się wygłupi-
łam biorąc prezesa firmy za jej 
sekretarza" odparować można 
na przykład stwierdzeniem: 
„...za to bardzo elegancko wy-
brnęłam z pomyłki".
•       Dotychczas walcząc z bez-
sennością za wszelką cenę sta-
raliśmy się zmrużyć oczy ł zmu-
sić do zaśnięcia. Zmieńmy więc 
taktykę i zaakceptujmy swoją 
bezsenność. Potraktujmy ją ze 
spokojem. Teraz, gdy zezwolili-
śmy sobie wreszcie na bezsen-
ność, dotychczasowy niepokój 
ustąpi miejsca odprężeniu, któ-
re samo przez się sprzyjać bę-
dzie zasypianiu.
•       Innym sposobem radzenia 
sobie z bezsennością jest
świadome zmuszanie się do 
czuwania. Skoro dotychczaso-
we próby zmuszenia się do snu 
przynosiły wręcz odwrotny sku-
tek, i tym razem możemy się 
spodziewać przeciwnego rezul-
tatu; wbrew naszym świado-
mym wysiłkom wkrótce powi-
nien nas zmożyć sen.
Sugestia hipnotyczna będzie 
bardzo pomocna przy radzeniu 
sobie z tym problemem.
Wyobraź sobie, że stoisz na 
szczycie schodów. Schody te 
mają pięć stopni. Schodzisz po 
nich w dół powoli, jakby od nie-
chcenia. Każdy krok prowadzi 
cię do głębszej relaksacji i od-
prężenia.
 Pięć... cztery... schodzisz w dół 
po stopniach, coraz niżej i niżej. 
Trzy... dwa... coraz niżej i niżej 
w odprężenie.
Jeden... całkowicie się rozluź-
niasz.
Zero... jesteś na samym dole, 
odprężona i rozluźniona.
Wyobraź sobie teraz, że stoi 
przed tobą ciężka ozdobna wa-
za. Podnieś pokrywę i umieść w 
wazie wszystkie troski i niepo-
koje, które nazbierały się w cią-
gu dnia. Cokolwiek wprowadziło 
cię w napięcie czy zaprzątało 
dotąd twoje myśli, umieszczasz 
teraz wewnątrz wazy... Przykryj 
wazę pokrywą. Wszystko, co 
zajmowało dotąd twoje myśli, 
spokojnie przeleży w niej do ra-
na. Jesteś wolna od napięć, je-
steś spokojna i odprężona. Mo-
żesz sobie pozwolić na głęboki 
sen, który będzie trwał nieprze-
rwanie aż do rana. Odtąd gdy 
tylko ułożysz się do snu, na-
tychmiast poczujesz przyjemne, 
rozluźniające odprężenie. To 
błogie rozleniwienie spowoduje 
wejście w spokojny, zdrowy 
sen, trwający do godziny... 
(wprowadź wybraną przez sie-
bie godzinę). Jesteś spokojna i 
odprężona. Spokój i odprężenie 
towarzyszą ci przez cały dzień i 
każdego wieczora pozwalają ci 
wejść w ożywczy,^łęboki i spo-
kojny sen. Będziesz spać przez 
tyle czasu, ile potrzebne jest 
ci'dla zdrowia i zachowania do-
brego samopoczucia. Każdy 
nocny wypoczynek będzie obfi-
tował w bogate, przyjemne sny. 
Te nocne marzenia pozwolą ci 
uporządkować wszelkie sprawy. 
We śnie twoja podświadomość 
znajduje nowe, dobre sposoby 
radzenia sobie z kłopotami i za-
spokojenia potrzeb. Dlatego z 
wielką przyjemnością i zadowo-
leniem przygotowujesz się co 
wieczór do nocnego wypoczyn-
ku... Wyobraź sobie siebie pod-
czas snu. Oddychasz głęboko, 
równomiernie. Jesteś zupełnie 
odprężona. Twoja klatka pier-
siowa regularnie i spokojnie 
unosi się w rytm oddechu. 
Śpisz zdrowym, głębokim 
snem... Jeśli zdarzy ci się kie-
dykolwiek obudzić w środku 
nocy, z łatwością wyobrazisz 
sobie przyjemną, relaksującą 
scenę i wkrótce zapadniesz w 
ożywczy sen. W tych rzadkich 
okolicznościach, gdy zaśnięcie 
okaże się nieco trudniejsze niż 
zwykle, będziesz w stanie wyko-
rzystać czas bezsenności w 
sposób konstruktywny i przy-
noszący głębokie odprężenie... 
Twoim naturalnym stanem jest 
odprężenie i spokój towarzy-
szący ci zarówno w ciągu dnia, 
jak i podczas nocnego wypo-
czynku. Sen daje ci spokój i re-
laks, nową energię, dzięki której 
za dnia dajesz sobie radę w 
trudnych sytuacjach. Okres 
czuwania przynosi nowy    107
 materiał, wykorzystywany póź-
niej przez twoją podświado-
mość do wewnętrznego rozwo-
ju, osiągania coraz większej 
równowagi, harmonii i dobrego 
samopoczucia.
Jesteś głęboko odprężona. Gdy 
tylko ułożysz głowę na podusz-
ce, zapadasz w przyjemny, 
ożywczy, trwający aż do rana 
sen.
Uwaga! Pomińmy etap zakoń-
czenia transu, jeśli tej indukcji 
słuchamy bezpośrednio przed 
snem.
Sugestię dobrze jest stosować 
przez okres kilku tygodni, 
szczególnie polecam wysłuchi-
wanie jej tuż przed zaśnięciem. 
Już w ciągu kilku dni powinni-
śmy zauważyć redukcję napię-
cia i znaczną poprawę zdolno-
ści zasypiania. Warto i później 
powracać okresowo do suge-
stii.
 Zrzucenie nadwagi
Oto, czego chciałeś będąc 
dzieckiem - być kochanym i ak-
ceptowanym takim, jakim by-
łeś... Wciąż tego chcesz... lecz 
nie dostaniesz tego od innych 
dotąd, dopóki sam sobie tego 
nie ofiarujesz.
LOUISE L. HAY
Śmiem przypuszczać, że dla 
wielu osób, które decydują się 
na program autohipnozy oma-
wiany w tym rozdziale, nie bę-
dzie to pierwsza próba odchu-
dzania. Najprawdopodobniej 
stoczyły już niejedną batalię z 
nadwagą, w nadziei że „tym ra-
zem się uda", z głębokim po-
stanowieniem wypełnienia co 
do joty założeń kolejnej diety 
cud. Jeśli należymy do tej gru-
py, nieobce są nam również 
klęski poniesione w tej osobi-
stej wojnie, gdy z rozgorycze-
niem przyznawaliśmy, że znów 
musimy się poddać. Czujemy 
się podle, wstydzimy się spoj-
rzeć w lustro, nie możemy się 
powstrzymać od negatywnych^ 
myśli na swój temat. Odmawia-
my sobie przyjemności z obawy 
przed wyśmianiem przez in-
nych, szczupłych, a ich kąśliwe 
uwagi potrafią nam zepsuć cały 
dzień.
Niewykluczona jest też odmien-
na reakcja na własną nadwagę. 
Chwilowo staje się nam abso-
lutnie obojętne, że przytyjemy, 
nie można się już dłużej opierać 
głodowi, pal więc licho - sięga-
my do lodówki i z desperacją 
„zapychamy" swą frustrację je-
dzeniem.
Proponuję zaryzykować odchu-
dzanie raz jeszcze, zabierając 
się za to w sposób zupełnie in-
ny niż dotąd - bez odmawiania 
sobie pokarmów, na które ma-
my właśnie ochotę, bez niechę-
ci i napięć; budując zdrową, 
bezwarunkową przyjaźń z samą 
sobą.
Bywa, że po włożeniu wielu wy-
siłków w przestrzeganie ścisłej
diety, gdy istotnie uda nam się 
choć trochę schudnąć, powrót
do spożywania umiarkowanej 
ilości pokarmu prowadzi do
jeszcze większej nadwagi niż 
przed odchudzaniem. Przyczy-
na 109
 jest dość prosta. Ograniczanie 
ilości jedzenia organizm inter-
pretuje jako początek okresu 
głodówki. Włączony zostaje 
„program oszczędnościowy", 
doprowadzający do automa-
tycznego spowolnienia proce-
sów przemiany materii. Pro-
gram ten zakłada, że gdy żyw-
ności jest mało, należy nią 
oszczędnie gospodarować i za-
dbać, by była jak najekono-
miczniej zużytkowana. Zwalnia-
ny jest więc proces trawienia i 
do maksimum wykorzystane są 
wszystkie dostarczane składniki 
pokarmowe. Cierpimy wówczas 
na zaparcia, możemy się stać 
powolni i chronicznie zmęczeni. 
Są to mechanizmy prowadzące 
do ograniczenia zużycia energii. 
Choć po jakimś czasie zaczy-
namy jeść normalnie, głodówka 
nie będzie przez podświado-
mość zapomniana. Na wszelki 
wypadek metabolizm pozostaje 
obniżony, choć pożywienia jest 
tym razem w bród. W rezultacie 
przybieramy na wadze, nawet 
jeśli jemy mniej niż niejedna 
szczupła osoba.
Obniżony metabolizm to nie je-
dyny problem, z którym boryka-
ją się otyli. Można by przecież 
ograniczyć spożywanie pokar-
mu do tak niewielkiej ilości, że 
nadwaga zostanie usunięta. W 
praktyce trudno utrzymać zbyt 
surowe restrykcje. W typowych 
próbach odchudzania, choć 
świadomie usiłujemy ograni-
czyć jedzenie, podświadomie 
wręcz odwrotnie - uciekamy się 
do jedzenia jako niezbędnej 
formy zaspokojenia jakiejś we-
wnętrznej potrzeby. Wystarczy 
więc nawet chwilowe osłabienie 
czujności, a podświadomość 
natychmiast to wykorzysta i po-
stawi na swoim. Dotąd, dopóki 
nie zmienimy głęboko zakodo-
wanego programu, możemy 
walczyć z sobą, ile dusza za-
pragnie, i nic nie wskóramy, 
wysiłki będą bezowocne jak 
walka z własnym cieniem.
110
Nie na walce, lecz na umiejęt-
nym dialogu opiera się moc ar-
gumentów skierowanych do 
podświadomości. Dopiero gdy 
przekonamy ją o tym, że są in-
ne, lepsze i przyjemniejsze spo-
soby zaspokojenia potrzeb niż 
obsesyjne jedzenie, zauważymy 
trwałe zmiany na lepsze. Celem 
naszym powinna więc być 
przemiana zakodowanego w 
podświadomości programu, a 
naturalnym następstwem bę-
dzie przekształcenie dotychcza-
sowych zwyczajów pokarmo-
wych i w efekcie szczupła syl-
wetka.
 Ważnym ogniwem procesu 
prowadzącego do usunięcia 
nadwagi jest samoakceptacja. 
Zdaję sobie sprawę, że może 
ona być trudna, zwłaszcza dla-
tego iż w naszym społeczeń-
stwie ludzie „puszyści" są jakby 
napiętnowani. Przyczyn tej spo-
łecznej niechęci trudno dociec, 
bo są oni często osobami ser-
decznymi, dobrymi i wrażliwymi 
na krzywdę bliźnich. Ktoś, kto 
usiłuje się odchudzić, naraża 
się czasem na złośliwe komen-
tarze i uszczypliwe uwagi; by-
wa, że im bardziej się wymawia 
od jedzenia, tym goręcej jest do 
niego nakłaniany. Sztuką jest 
uodpornienie się na tę wątpliwą 
serdeczność i zaakceptowanie 
siebie ze wszystkim, co nas do-
tyczy, także tymczasową nad-
wagą. Samoakceptacja jest bar-
dzo ważnym przyczynkiem do 
powodzenia naszego programu 
hipnozy. Zachęcam więc do wy-
korzystania ćwiczeń podanych 
w rozdziale dotyczącym samo-
akceptacji.
Uważa się, że u 2% osób cier-
piących na nadwagę problem 
wynika z przyczyn o podłożu fi-
zjologicznym, ściślej zaś, że 
komplikacje natury fizjologicz-
nej (cukrzyca, obniżona aktyw-
ność tarczycy itp.) oraz nadwa-
ga są u tych osób sprzężone. W 
takich przypadkach nie jest 
wskazane odchudzanie się bez 
uprzedniej konsultacji lekarza: 
U pozostałej części osób „pu-
szystych" jedyny bezpośredni 
powód nadwagi to przejadanie 
się i tu właśnie autohipnozą jest 
bardzo pomocna. Warto poro-
zumieć się z lekarzem podejmu-
jąc decyzję o tym, jaka waga 
jest dla nas optymalna i bez-
pieczna.
Kluczem do sukcesu z autohip-
nozą jest odkrycie potrzeby, ja-
ką zaspokaja jedzenie. Nierzad-
ko z nadwagą wiąże się nad-
mierne napięcie i niska samo-
ocena. W takim przypadku go-
rąco polecam wykorzystanie 
także sugestii dotyczących ra-
dzenia sobie ze stresem i niską 
samooceną. Często okazują się 
one bardzo pomocne w usunię-
ciu nadwagi, bo prowadzą do 
zmiany stylu życia i rozładowa-
nia konfliktu wewnętrznego.
Warto pamiętać, że większość 
kobiet regularnie co miesiąc 
przybiera nieco na wadze. To 
najzupełniej normalny objaw 
zespołu przedmenstruacyjnego. 
Towarzyszą temu miedzy inny-
mi: gromadzenie wody w orga-
nizmie, podwyższony apetyt na 
słodkie i słone potrawy, waha-
nia nastrojów, senność, drażli-
wość. Powyższe objawy mogą 
występować na kilka do kilku-
nastu dni przed menstruacją i 
znikają wraz z pój awieniem 111
 się krwawienia. Najlepiej wiec 
nie wpadać w popłoch stając w 
tych dniach na wadze, lecz spo-
kojnie przeczekać ten okres.

112
Przyczyn przejadania się jest 
kilka i tak jak w przypadku in-
nych podświadomych progra-
mów, większość wywodzi się z 
dzieciństwa. Właśnie wtedy za-
czynamy wykorzystywać po-
karm jako środek zaspokajający 
różne nie związane z jedzeniem 
potrzeby. Jedną z nich może 
być potrzeba komfortu i bezpie-
czeństwa. Płaczącemu niemow-
lęciu matka podaje pierś lub bu-
telkę, choć płacz nie musi być 
wcale spowodowany głodem. 
Pokarm zaczyna być kojarzony 
z komfortem psychicznym, bo 
jednocześnie rodzice obdarzają 
dziecko uwagą i czułością. W 
późniejszym życiu ten związek 
nadal tkwi w podświadomości. 
Jesteśmy w złym humorze, ze-
stresowani, więc jemy, by roz-
ładować napięcie i utulić się, 
tak jak przed laty.
Jedzenie może spełniać rolę 
nagrody. Gdy tylko zaczynamy 
sobie zdawać sprawę z tego, co 
jest akceptowane, a co nie, na-
gradzani jesteśmy za właściwe 
zachowania. Najczęściej rolę 
nagrody spełnia właśnie po-
karm: cukierek, ciastko, batonik 
czekoladowy. „Zjedz, zasłużyłeś 
sobie na to" - powie ciocia czy 
wujek, czule klepiąc nas po 
główce i wciskając do ręki sma-
kołyk. Gdy jesteśmy nieco star-
si, w dowód uznania za znaczą-
ce osiągnięcie możemy być za-
proszeni do restauracji lub pod-
jęci uroczystym obiadem. Cóż 
się więc dziwić, że niektórzy z 
nas podświadomie decydują się 
na nagradzanie siebie w iden-
tyczny sposób.
Dla innych osób przejadanie się 
spełnia wręcz przeciwną rolę, 
służy do karania się i pogłębia-
nia niechęci do samego siebie. 
Można to sobie nawet logicznie 
uzasadnić: „Mam rację, że się 
nie lubię, wyglądam przecież 
nieatrakcyjnie, jak można lubić 
takiego grubasa".
Są wreszcie wśród otyłych takie 
osoby, dla których tkanka 
tłuszczowa pełni rolę tarczy 
chroniącej przed niebezpie-
czeństwem. Odizolowując się 
od innych swoją tuszą, powięk-
szają dystans i zabezpieczają 
się przed możliwością bliższych 
kontaktów osobistych.
Gdy ktoś uważa się za mało 
atrakcyjnego seksualnie, oba-
wia się odrzucenia lub z innych 
przyczyn nie akceptuje seksu, 
może podświadomie bronić się 
przed intymnością przybierając 
na
 wadze. Okrągła figura dość 
efektywnie zabezpieczy go 
przed intymnymi kontaktami. 
Ktoś inny może bardzo pragnąć 
intymności seksualnej, niestety 
jego potrzeba nie jest zaspoko-
jona. Przejada się wówczas, by 
wypełnić pustkę i niedosyt.
W pewnych okolicznościach 
dezaprobata otoczenia jest lep-
sza niż brak zainteresowania. 
Do takiego wniosku dochodzą 
niektóre dzieci, przyjmując stra-
tegię zwracania na siebie uwagi 
niegrzecznym lub agresywnym 
zachowaniem. Ten sam sche-
mat może być wykorzystany 
przez osoby „puszyste", z tą 
jednak różnicą, że przykuwają 
uwagę otoczenia swymi kształ-
tami, a nie zachowaniem. Wy-
jątkowo grubi ludzie wzbudzają 
w przeciętnym śmiertelniku 
pewną połączoną z niedowie-
rzaniem fascynację. Choć więc 
naszej otyłości towarzyszą czę-
sto negatywne emocje, zwróce-
nie na siebie uwagi okazuje się 
czasem potrzebą nadrzędną.
Ci z nas, którzy czują się sa-
motni czy nie chciani i nie po-
trafią okazać sobie miłości w 
inny sposób, mogą uciec się do 
jedzenia. Emocjonalna pustka 
wypełniana jest wówczas pt-
karmem. Nierzadko przyczyna 
tego zachowania leży w do-
świadczeniach z lat dziecię-
cych, kiedy to jako mały czło-
wiek nie byliśmy akceptowani 
przez rodziców. Do dziś obda-
rzamy się więc miłością w jedy-
nej dostępnej nam postaci: w 
formie jedzenia. Często w takich 
przypadkach szczególnie po-
ciągające okazują się słodycze.
Niektórzy jedzą z nudów. Nie 
wiadomo, co ze sobą zrobić, 
najłatwiej więc zasiąść przed te-
lewizorem z górą ciasteczek czy 
orzeszków i chrupiąc je zabijać 
czas. Sięgać więc będziemy po 
jedzenie nawet wówczas, gdy 
nie jesteśmy głodni.
Niemało przekonań na temat je-
dzenia wiąże się z „prawdami",
które w dzieciństwie wtłaczano 
nam do głowy, by wmusić
jeszcze jedną, dodatkową por-
cję kaszki czy szpinaku. Nawet 
po
latach często pamiętamy typo-
we sformułowania, którymi nas
wówczas raczono. Wiele osób, 
choć w dorosłym życiu
doskonale widzi ich bezsen-
sowność, nadal nie może się im
oprzeć. Ilekroć postąpi wbrew 
ich wskazaniom, przeżywa
wewnętrzny niepokój i poczucie 
winy. Ciekawa jestem, ilu
Czytelników rozpozna w kilku 
zamieszczonych poniżej
przykładach słowa zapamiętane 
z dzieciństwa. 113
 „Musisz zjeść całe drugie da-
nie, bo nie dostaniesz deseru"; 
„Będziesz siedzieć przy stole 
tak długo, aż skończysz to, co 
masz na talerzu". Jeśli zapro-
gramowano nas podobnym tek-
stem, mamy trudności z wyrzu-
ceniem nie zjedzonych resztek, 
zjadamy całą, choćby nie wiem 
jak dużą porcję, nie mogąc so-
bie nawet logicznie wytłuma-
czyć dlaczego.
„Dzieci w Afryce zjadłyby 
wszystko i jeszcze paluszki ob-
lizały, a ty marudzisz". W tym 
przypadku, jeśli nie zjemy 
podanej nam porcji, pojawia się 
poczucie winy.
„Jedz, żebyś był silny i zdro-
wy". Z tego stwierdzenia wyni-
ka, że mało je tylko mięczak i 
słabeusz. Nikt nie chce być sła-
by i chory, by więc zapobiec tej 
groźnej ewentualności, będzie-
my wmuszać w siebie, ile się 
da.
114
Najogólniej biorąc, przyczyną 
nadmiernego jedzenia jest w 
większości przypadków potrze-
ba wypełnienia, dopełnienia lub 
spełnienia. „Zapychanie się" 
pokarmem w nienaturalny, lecz 
jakże prosty sposób rekompen-
suje niedosyt, głód w jakiejś 
niezwykle istotnej dziedzinie 
naszego życia.
Zanim zajmiemy się omówie-
niem sposobów radzenia sobie 
z nadwagą, pomyślmy przez 
chwilę, dlaczego chcemy się jej 
pozbyć, jakie motywy nami kie-
rują. Zapiszmy je wszystkie i 
powracajmy do nich od czasu 
do czasu, zwłaszcza w momen-
tach gdy czujemy, że nasza mo-
tywacja słabnie. Skoncentrujmy 
się w tym ćwiczeniu na pozy-
tywnych rezultatach, na tym, co 
zyskamy mając szczupłą syl-
wetkę. Oto przykład:
Pragnę być szczupła, bo ludzie 
szczupli żyją dłużej niż otyli; są 
ogólnie zdrowsi. Chcę być 
szczupła i dłużej żyć. Gdy będę 
szczupła, zwiększy się mój za-
sób energii i wytrzymałość na 
zmęczenie. (Są to motywy 
zdrowotne.) Jako osoba szczu-
pła będę korzystnie i atrakcyjnie 
wyglądać, będę miała dobre 
samopoczucie, mój wygląd bę-
dzie mi sprawiał przyjemność, 
będę się podobać innym. (Są to 
motywy estetyczne.)
Wypisane przez nas motywy 
będą podstawową siłą pobudza-
jącą pragnienie zmiany.
Postarajmy się zmienić sposób 
myślenia o naszej nadwadze. 
Oto kilka rad praktycznych:
 Nie ważmy się częściej niż raz 
na jeden, a jeszcze lepiej raz na 
dwa tygodnie, zawsze o tej sa-
mej porze i najlepiej w tym sa-
mym ubraniu.
Odnajdźmy fotografię, na której 
wyglądamy szczupłe, postawmy 
ją w widocznym miejscu i czę-
sto oglądajmy, pozwalając so-
bie na doznania zadowolenia i 
radości. Ten obraz pomocny też 
będzie w tworzeniu wizualizacji, 
które są częścią składową pro-
gramu autohipnozy. Jeśli nie 
posiadamy odpowiedniej foto-
grafii, można wyciąć z.żurnalu 
zdjęcie przedstawiające szczu-
płą, atrakcyjnie wyglądającą 
osobę, a następnie na miejscu 
jej twarzy przykleić wizerunek 
własnej, wyciętej z jakiejś foto-
grafii.
Warto wyposażyć swoją szafę w 
luźne ubrania, w których mo-
żemy się czuć swobodnie. Nie 
nośmy ubrań obcisłych - wciąż 
dotykają skóry i krępują ruchy, 
co bez przerwy przypomina o 
naszej otyłości i wprowadza w 
nieprzyjemny nastrój.
Stwórzmy system nagród, pro-
mujący osiąganie kolejnych ce-
lów, na przykład usunięcie każ-
dych dwóch kilogramów nad-
wagi. Wymyślmy takie nagrody, 
które przyniosą nam jak najwię-
cej radości i sprawią satysfak-
cję.
Wybaczmy sobie, jeśli zdarzy 
się nam dzień powrotu do sta-
rego zwyczaju. Szczególnie 
wtedy będzie nam potrzeba du-
żo miłości i samoakceptacji. 
Zrozumienie przyniesie o wiele 
więcej pożytku niż oskarżanie i 
krytykowanie siebie.
Zaakceptujmy siebie bezwarun-
kowo, bez względu na to, jak 
wyglądamy (polecam wykorzy-
stanie metod zamieszczonych w 
rozdziale „Samoakceptacja").
Znajdźmy przyczyny pojawienia 
się nadwagi. Sprawdźmy, jakie 
potrzeby zaspokajamy jedząc, w 
jakich okolicznościach się 
ujawniają.
Przejadam się, gdy potrzebuję 
nagrody; ...gdy jestem zdener-
wowana; ...gdy się nudzę; ...po 
kłótni z mężem; ...siedząc przed 
telewizorem.
Zastanówmy się teraz, jakimi 
zachowaniami chcielibyśmy za-
stąpić nadmierne jedzenie. 
Znajdźmy coś, co będzie 115
 bezpieczne i jednocześnie 
przyjemne. Należy wymyślić i 
zanotować kilka możliwości.
116
Gdy chcę się nagrodzić, idę do 
teatru, na koncert...
Gdy jestem zdenerwowana, wy-
chodzę na spacer, biorę kąpiel...
•       Wiele osób ze skłonnością 
do nadwagi ma tendencję do
jedzenia w pośpiechu, z poczu-
ciem winy i wstydu. Ten zwy-
czaj należy zmienić. Prze-
kształćmy jedzenie w uroczy-
stość. Pozbędziemy się wów-
czas napięcia i niepokoju, które 
dotychczas towarzyszyły posił-
kom. Jedzmy tylko w jednym, 
wyznaczonym do tego celu 
miejscu i tylko w wyznaczonych 
porach. Zadbajmy też, by at-
mosfera, w jakiej spożywamy 
każdy posiłek, była jak najprzy-
jemniejsza. Elegancko zasta-
wiony stół, estetycznie podane 
potrawy, jakaś spokojna muzy-
ka - pomysłów może być wiele. 
Jedzmy wolno, delektując się 
każdym kęsem, rozsmakowując 
się w obfitości doznań smako-
wych i zapachowych. Nakła-
dajmy na talerz małe porcje, 
jedzmy mniejszymi sztućcami. 
Dzięki temu zaspokoimy apetyt 
mniejszą niż dotychczas ilością 
pokarmu.
Hipnoza uważana jest za naj-
lepszą naturalną metodę trwa-
łego pozbycia się nadwagi, sto-
sując ją wolni jesteśmy od nie-
przyjemnych ubocznych efek-
tów towarzyszących wielu die-
tom cud - osłabienia, zawrotów 
głowy, odwodnienia, senności 
oraz irytacji. Usuwanie zbęd-
nych kilogramów odbywa się 
powoli i w bezpieczny sposób, 
nie trzeba się wyrzekać ulubio-
nych potraw ani zmuszać do 
wstrzemięźliwości, można jeść 
wszystko i bez ograniczeń. Hip-
noza pozwala na przekształce-
nie podświadomego programu, 
a nie ograniczanie na siłę je-
dzenia. Efektem jest „bezbole-
sna" przemiana zwyczajów po-
karmowych. Okaże się, że nie 
mamy już ochoty na duże posił-
ki, smakować nam zaczynają 
dania, które są niskokaloryczne, 
a jednocześnie pełnowarto-
ściowe. Na bodźce wywołujące 
dotychczas potrzebę jedzenia 
zaczynamy odpowiadać nowy-
mi, zdrowszymi reakcjami.
Jesteś odprężona, pozwalasz 
sobie na zupełne odprężenie i 
relaks. Zdajesz sobie sprawę, że 
w stanie odprężenia najłatwiej i 
najefektywniej usuniesz nad-
wagę. Wiesz, że możesz stać się 
osobą szczupłą, pewną siebie i 
że możesz taka pozostać. Czu-
jesz głęboką ufność w niespo-
żyte siły drzemiące w twojej 
podświadomości. Decydujesz 
się uwolnić tę energię
 i zaangażować ją w proces od-
chudzania oraz kształtowania 
lepszej opinii o samej sobie. 
Ufasz swoim zdolnościom 
wprowadzenia trwałych pozy-
tywnych zmian we własnym ży-
ciu. Jesteś zdecydowana na 
osiągnięcie szczupłej sylwetki. 
Proces usuwania nadwagi jest 
prosty, naturalny i łatwy. Odtąd 
decydujesz się na jedzenie tylko 
pokarmów zdrowych i niskoka-
lorycznych. Wszystkie inne 
usuwasz z jadłospisu jako nie-
właściwe i niesmaczne. Dania 
bogate w tłuszcz i obfitujące w 
cukry są szkodliwe, nieapetycz-
ne i odstręczające. Odtąd 
chcesz dbać o swój organizm, 
umożliwić mu odzyskanie do-
brego samopoczucia, wigoru i 
witalności. Pomagają ci w tym 
twoje nowe zwyczaje pokarmo-
we. Z radością zauważasz, jak 
coraz bardziej pociąga cię żyw-
ność bogata w witaminy, związ-
ki mineralne i błonnik. Czujesz 
silną skłonność do spożywania 
warzyw i owoców oraz innych 
produktów przyczyniających się 
do usunięcia nadwagi. Jedzenie 
ich sprawia ci przyjemność. Za-
uważasz, jak zdrowe i lekko-
strawne są te pokarmy... Jesz 
tylko w okresach wyznaczonych 
posiłków, siedząc przy stole. 
Pozwól sobie na zupełny relaks 
i odprężenie w czasie jedzenia. 
Pozwól sobie na smakowanie i 
napawanie się zapachem spo-
żywanych potraw. Zaangażuj 
wszystkie zmysły w rejestrowa-
nie doznań towarzyszących je-
dzeniu zdrowych, niskokalo-
rycznych dań... Siedzisz przy 
elegancko zastawionym stole, 
powoli podnosisz do ust nie-
wielkie porcje pożywienia. Jesz 
małymi kęsami delektując się 
smakiem, wyglądem i zapachem 
jedzenia. Wystarczają ci małe 
porcje, by w pełni odczuć i do-
świadczyć przyjemnych doznań 
smakowych, węchowych i 
wzrokowych towarzyszących 
jedzeniu. Już po zjedzeniu nie-
wielkiej ilości pokarmu zauwa-
żasz z zadowoleniem, że jesteś 
najedzona, a poczucie sytości 
towarzyszy ci aż do następnej 
pory posiłku... Nabierasz pew-
ności siebie, jesteś przekonana 
o swojej wartości, ufna w po-
wodzenie swoich zamierzeń. 
Zmiana zwyczajów pokarmo-
wych prowadzi do usunięcia 
nadwagi. W miarę jak stajesz 
się coraz bardziej atrakcyjna i 
szczupła, zwiększa się twoja 
pewność siebie, czujesz swoją 
prawdziwą wartość. Jesteś war-
tościową osobą. Wyobraź so-
bie, że jest... (podaj dzień, mie-
siąc i rok, które wydają ci się 
realnym terminem osiągnięcia 
szczupłej sylwetki). Stoisz 
przed lustrem, dostrzegasz w 
nim swoje odbicie. Jesteś 
szczupła, wyglądasz zdrowo i 
ładnie. Zwróć uwagę na zado-
wolenie bijące z twojej twarzy. 
Jesteś szczęśliwa. Osiągnęłaś 
swój cel. Wyglądasz ładnie i 
wdzięcznie.  117
 Podobasz się sobie. Czujesz, 
jak wzrasta twój szacunek do 
siebie samej. Wiesz, jak kiero-
wać własnym życiem. Spędź 
kilka chwil delektując się wido-
kiem twej odmłodzonej, szczu-
płej i zgrabnej postaci. Osiągnę-
łaś ten cel jako odrodzona, 
energiczna, pełna radości oso-
ba. Możesz znów cieszyć się 
życiem. Jesteś szczupła i zdro-
wa. Jesteś odprężona i bez-
pieczna... Jesteś wolna od sta-
rych, szkodliwych przyzwycza-
jeń. Te dawne sposoby reago-
wania okazują się niepotrzebne, 
zużyte i zbędne. Pozbywasz się 
ich, zastępujesz je nowym, 
zdrowym sposobem postępo-
wania i myślenia. Odtąd ilekroć 
czujesz... (wprowadź bodziec 
wyzwalający dotychczas po-
trzebę jedzenia), robisz... (tu za-
proponuj nową reakcję). Ta no-
wa, zdrowa reakcja wprowadza 
cię w nastrój odprężenia i satys-
fakcji, czujesz, że sama decydu-
jesz o swoim losie. Szanujesz 
się i lubisz. Nowe zwyczaje sta-
ją się twoją nową naturą...
Wysłuchujmy tekstu autohipno-
zy do czasu, aż osiągnięta zo-
stanie oczekiwana waga ciała. 
W pierwszym tygodniu najlepiej 
słuchać sugestii trzykrotnie w 
ciągu dnia: rano, około połu-
dnia i wieczorem, przed zaśnię-
ciem. Później wystarczy jedna 
sesja na dzień.
 Odzwyczajenie się od palenia 
papierosów
Przekonanie o tym, że jesteśmy 
czymś zajęci, podczas gdy w 
rzeczywistości nie robimy nic, 
to najważniejsza z iluzji tytoniu.
RALPH WALDO EMERSON
W wielu zachodnich państwach 
zauważa się w ostatnich latach 
wyraźny odwrót od szeroko do 
niedawna rozpowszechnionego 
zwyczaju palenia tytoniu. Rządy 
tych krajów podjęły ostrą walkę 
z nałogiem. Na przykład w Ka-
nadzie duże zakłady pracy, 
urzędy państwowe czy uniwer-
sytety tolerjjją palenie tylko w 
spegalnie do tego celu wyzna-
czonych miejscach. Nastał więc 
ciężki okres dla palaczy. Nic 
dziwnego, że rzesze niepalą-
cych powiększają się z każdym 
rokiem i właśnie chęć rzucenia 
palenia jest jedną z najczęst-
szych przyczyn odwoływania 
się do pomocy metod hipno-
tycznych. O tym, że nałóg przy-
czynia się do powstawania wie-
lu chorób, nikogo nie trzeba już 
dziś przekonywać. Do proble-
mów zdrowotnych, które wiąza-
ne są z paleniem tytoniu, należą 
między innymi astma, nadci-
śnienie krwi, bronchit, arterio-
skleroza oraz nowotwór pęche-
rza moczowego i impotencja.
Znając skład papierosa i wie-
dząc, jaką ilość dymu tytonio-
wego przeciętny palacz może 
wprowadzić do płuc i rozpro-
wadzić po całym organizmie, 
trudno nie czuć podziwu dla wy-
trzymałości ludzkiego organi-
zmu, który potrafi przetrwać 
wieloletnie zatruwanie toksy-
nami. Tych trucizn jest w papie-
rosie zbiór pokaźny: nikotyna 
(toksyczna i silnie uzależniająca 
substanga wywołująca zwęże-
nie naczyń krwionośnych i 
podnosząca ciśnienie krwi), 
smoły (ciężkie związki orga-
niczne, które zalepiają pęche-
rzyki płucne i utrudniają wy-
mianę gazów), formaldehyd 
(silnie dezynfekujący gaz uży-
wany jako środek antyseptycz-
ny i konserwujący), amoniak 
oraz znane ze swych silnie tru-
jących właściwości tlenek wę-
gla, pochodne arszeniku i cy-
janki. 119
 120
Wtórną przyczyną palenia jest w 
wielu przypadkach fizjologiczne 
uzależnienie od nikotyny. Na 
sięgniecie po papierosa decy-
dujemy się jednak często z po-
wodów natury psychologicznej.
Jednym z nich jest potrzeba 
odprężenia. Wielu palaczom 
ulgę i odprężenie przynosi już 
samo wykonywanie czynności 
związanych z zapalaniem papie-
rosa i zaciąganiem się dymem. 
Pozwala to zająć ręce, oderwać 
się na chwilę od dotychczaso-
wych, monotonnych lub wywo-
łujących napięcie czynności. 
Przyczyną palenia może być też 
potrzeba zredukowania napięcia 
związanego z czynnikami natury 
społecznej. Częściej sięgamy 
po papierosa przebywając w 
towarzystwie, w którym czuje-
my się nieswojo. Gdy wyczerpu-
je się temat do rozmowy i nagle 
zapada krępująca cisza, rytuał 
palenia staje się pewnego ro-
dzaju rozładowaniem, wprowa-
dzającym obecnych w chwilowy 
nastrój odprężenia. Podobnym 
ratunkiem w niezręcznych sytu-
acjach bywa jedzenie. Po ilości 
znikających ze stołów orzesz-
ków ziemnych i krakersów oraz 
przybywających w popielnicz-
kach niedopałków można więc 
dość precyzyjnie oszacować 
atmosferę spotkania towarzy-
skiego.
Choć może się to wydawać 
dziwne, dla niektórych z nas 
papieros spełnia rolę bliskiej 
osoby; zajmuje i absorbuje, gdy 
czujemy się źle. To dla samot-
nego palacza kumpel, jakim dla 
kogoś innego jest zwierzę do-
mowe. Kiedy przychodzi chwila, 
że na nic nie mamy ochoty, nu-
dzimy się, tęsknimy za towarzy-
stwem, papieros - choć to prze-
cież obiekt nieożywiony - uła-
twia wypełnienie odczuwanej 
pustki.
Możliwe, że palenie papierosów 
podyktowane jest potrzebą za-
imponowania otoczeniu. W 
przeszłości było przecież uwa-
żane za przejaw elegancji i do-
brego tonu. Dla młodzieży to 
często nawet i dziś objaw doro-
słości. Palimy wiec, by zaszpa-
nować, popisać się, utrzymać 
wysoką pozycję w hierarchii 
grupowej. Czego się nie robi, 
żeby zostać zaakceptowanym 
przez grono osób, które w jakiś 
sposób podziwiamy! Gdy za 
punkt honoru stawiane jest w 
nim palenie papierosów, trudno 
się oprzeć naciskowi ze strony 
kolegów. Nawet osobie nie 
znajdującej przyjemności w pa-
leniu niełatwo będzie odmówić 
z obawy, że zostanie obwołana 
mięczakiem i odszczepieńcem.
 Jeśli mamy skłonność do zapa-
lania papierosa w towarzystwie, 
radzę zwrócić uwagę na zacho-
wanie się grona palaczy. 
Usiądźmy z boku i obserwujmy 
przez kilka chwil grupę osób 
rozmawiających przy stoliku w 
kawiarni. Zauważyć można cie-
kawą reakcję łańcuchową towa-
rzyszącą paleniu. Jeśli jedna 
osoba sięga po papierosa, inni 
zaraz idą w jej ślady. Gdy ktoś 
go podnosi do ust i zaciąga się 
dymem, wkrótce robią to i po-
zostali członkowie grupy. Pale-
nie w grupie jest podyktowane 
podświadomą chęcią naślado-
wania i przynależności, a nie fi-
zjologiczną potrzebą organi-
zmu. Znajomość tego mechani-
zmu umożliwi łatwiejsze wyła-
manie się ze schematu.
Efektywny i trwały sposób po-
zbycia się uciążliwego nałogu 
polega na zmianie zwyczajów, 
które towarzyszyły potrzebie 
zaspokajanej dotychczas przez 
papierosa. Warto się również 
zastanowić nad naszymi moty-
wami. Silna motywacja pozwoli 
wytworzyć i podtrzymywać swój 
obraz jako odbby wolnej od na-
łogu palenia. Nie trzeba chyba 
zaznaczać, że dotąd, dopóki 
będziemy podświadomie opie-
rać się zmianom, żadna metoda, 
nawet hipnoza, nie przyniesie 
zadowalających i trwałych efek-
tów. Takie mierne rezultaty 
osiągane są wtedy, gdy zmu-
szani jesteśmy do szukania 
pomocy w likwidacji nałogu 
wbrew własnej woli.
W pewnych sytuacjach automa-
tycznie sięgamy po papierosa. 
By ułatwić sobie porzucenie 
nawyku, warto będzie te wyzwa-
lające okoliczności nieco prze-
kształcić. Jeśli mamy zwyczaj 
palenia podczas oglądania te-
lewizji, zmieńmy miejsce sie-
dzenia, siadajmy na krześle, a 
nie, jak dotąd, na kanapie. Jeże-
li chwytaliśmy za papierosa 
podczas rozmowy telefonicznej, 
przestawmy telefon w inne 
miejsce, naklejmy na nim napi-
saną dużymi czerwonymi lite-
rami formułkę: „Stop! Jestem 
wolna od nałogu palenia".
Na początku kuragi może się 
okazać, że trudno znaleźć zaję-
cie
dla rąk, w których zwykle trzy-
maliśmy przecież papierosa.
Może nam się wówczas wyda-
wać, iż tylko rytuał palenia bę-
dzie
w stanie przynieść ulgę i uspo-
kojenie, mimo że papieros nie
zawiera przecież żadnych sub-
stancji uspokajających czy
sprzyjających koncentracji. To 
tylko my sami, stworzywszy
swój szkodliwy dla zdrowia 
zwyczaj, kojarzymy z nim póź-
niej
przyjemne emocje i nastroje. 
Pojawiający się czasem
w pierwszych dniach kuracji 
niepokój zredukowć można 121
 122
„pojadaniem" niskokalorycz-
nych potraw, na przykład chru-
paniem marchwi lub ogórka. 
Pomaga też zajęcie się jakąś 
praktyczną czynnością wyma-
gającą zaangażowania rąk - ro-
bieniem na drutach, modelar-
stwem czy inną pracą manipu-
lacyjną. To wszystko do czasu, 
gdy uwolnimy się od nałogu.
Zastanówmy się nad motywami, 
które wpływają na decyzję rzu-
cenia palenia. Wypiszmy je 
wszystkie na kartce.
Dlaczego chcę się uwolnić od 
nałogu palenia papierosów?
Palenie jest kosztowne. (To mo-
tyw finansowy.)
Palenie niszczy moje zdrowie, 
skraca mi życie. (To motywy
zdrowotne.)
Paląc papierosy psuję sobie ce-
rę, postarzam się. (To motywy
estetyczne.)
Co zyskam rzucając palenie?
Moje płuca staną się czyste, 
zdrowe i silne, przestanę ka-
słać, pogłębi się mój oddech, 
poprawi się krążenie krwi, będę 
pełna energii i witalności, oczy-
ści się cały mój organizm, 
oszczędzę pieniądze, będę mieć 
czyste zęby i dłonie, będę mieć 
świeży oddech, wygładzą mi się 
zmarszczki na twarzy, poprawi 
się wygląd mojej skóry, poprawi 
mi się smak i węch, ludzie prze-
staną się ode mnie odsuwać, 
uwolnienie się od nałogu darni 
poczucie decydowania o wła-
snym życiu, przestanę być nie-
wolnikiem nałogu... itp.
Dodatkiem do programu auto-
hipnozy wykorzystywanym 
przez niektóre osoby jest spo-
rządzenie niewielkich kart in-
deksowych, które należy nosić 
przy sobie. Na jednej stronie pi-
szemy kilka najsilniejszych mo-
tywów, dla których zdecydowa-
liśmy się nie palić, po drugiej 
stronie umieszczamy spis 
szkodliwych efektów palenia 
lub listę substancji zawartych w 
papierosie. Warto później od 
czasu do czasu zerkać na kartę, 
szczególnie w chwilach gdy 
ogarnia nas ochota na palenie. 
Zastanówmy się nad okoliczno-
ściami, w jakich dotychczas 
sięgaliśmy po papierosa, i nad 
potrzebą, jaką zaspokajało pa-
lenie. Wypiszmy te spostrzeże-
nia.
Palę wówczas, gdy czuję się 
samotna, znudzona,
zdenerwowana...
Palę przed telewizorem, w sa-
mochodzie, rozmawiając przez
telefon...
 Teraz wymyślmy nowe sposo-
by reagowania. Palenie zastąpić 
należy czynnościami, które na 
poziomie podświadomym 
skłonni będziemy zaakceptować 
jako właściwe i pożądane.
Odtąd, gdy czuję się samotna 
(zdenerwowana, znudzona... 
itp.), idę na spacer, głęboko od-
dycham, piszę list, rysuję...
Ćwiczenie to jest ważnym uzu-
pełnieniem tekstu autohipnozy
znajdującego się przy końcu 
rozdziału.
Ponieważ główną przyczyną pa-
lenia jest często jakaś forma
napięcia, bardzo ważnym ele-
mentem naszego programu bę-
dą
kilkuminutowe sesje relaksacji, 
o których była mowa
w rozdziałach „Pogłębianie 
transu" i „Krótkie metody
relaksacji". Gdy już dojdziemy 
dL wprawy, ćwiczenia
w odprężaniu się mogą być wy-
konywane nawet w warunkach
mało temu sprzyjających, jak 
choćby w autobusie czy
w poczekalni u dentysty. Zwykle 
do rozładownia napięcia
wystarczy wtedy wzięcie kilku 
głębokich oddechów
i wyobrażenie sobie przyjemnej 
scenerii.
Może się zdarzyć, że w pierw-
szych dniach abstynencji bę-
dziemy się czuć zirytowani i na-
pięci. Napięcie to jest przej-
ściowe. Już po kilku czy kilku-
nastu dniach następuje popra-
wa samopoczucia, zwiększa się 
też zapas energii. Autohipnoza i 
krótkie ćwiczenia relaksacyjne 
łagodzą nieprzyjemne objawy, 
umożliwiając łatwiejsze przej-
ście przez wstępną fazę odzwy-
czajania się od palenia.
Niektórzy początkujący „niepa-
lacze" mogą odczuwać smutek 
jak po utracie kogoś bliskiego, 
szczególnie jeśli papieros speł-
niał dotąd rolę towarzysza. Hip-
noza ułatwia przebrnięcie przez 
ten okres. Pamiętajmy, że jako 
osoba niepaląca mamy większe 
szanse na wejście w krąg cie-
kawych ludzi i pozyskanie przy-
jaźni, która da nam więcej sa-
tysfakcji niż zaciąganie się dy-
mem. Jeżeli kiedykolwiek ogar-
nia nas ochota na palenie, do-
brze jest wziąć kilka głębokich 
oddechów i przesyłać sobie 
myśl: „Jestem wolna od nałogu 
palenia i czuję się z tym do-
brze".
Rzucanie palenia z użyciem 
hipnozy jest stosunkowo łatwe. 
Najwięcej problemów bywa jed-
nak z powstrzymaniem się od 
powrotu do dawnego zwyczaju. 
Czasem już jeden papieros wy-
starczy, by ochota do palenia 
odżyła na nowo. Dlatego bardzo 
ważne jest skupienie się na mo-
tywacji i znalezienie 123
 124
dobrego środka zastępującego 
palenie. Jeśli środek ten zaspo-
koi w pełni potrzebę wypełnianą 
dotychczas przez papierosa, nie 
trzeba się obawiać, że zwyczaj 
powróci. W rzucaniu palenia 
bywa też pomocny trening pod-
noszący naszą ogólną pewność 
siebie. Łatwiej wówczas będzie 
nam odmówić papierosa, gdy 
nas częstują. Pamiętajmy, że 
prawdziwi przyjaciele będą nas 
zawsze lubić i szanować bez 
względu na to, czy palimy, czy 
też nie. Jeśli ktoś się boczy i 
wyśmiewa nas tylko z tego po-
wodu, że odmawiamy zapalenia 
papierosa, musi mieć naprawdę 
niskie poczucie własnej warto-
ści, które stara się ukryć napa-
dając na innych i odwracając 
uwagę od swoich słabostek. 
Taki człowiek wzbudza raczej 
współczucie niż respekt.
Poczuj przyjemne odprężenie i 
relaks, które wypełniają twoje 
ciało. Zidentyfikuj się z tym na-
strojem. Odtąd ilekroć weź-
miesz głęboki oddech, będziesz 
mogła wywołać takie samo albo 
nawet głębsze wrażenie odprę-
żenia. Odprężenie i relaks towa-
rzyszą ci w ciągu dnia. Odprę-
żona kładziesz się spać i wsta-
jesz do codziennych zajęć. Od-
tąd decydujesz się na usunięcie 
papierosów z własnego życia. 
Są one zupełnie zbędne i szko-
dliwe. Wiesz, że papierosy są 
szkodliwe, bo zawierają wiele 
trujących i niezdrowych sub-
stancji. Ponieważ postanawiasz 
odtąd szanować siebie i cenić, 
ponieważ postanawiasz dbać o 
swój organizm, na trwałe usu-
wasz papierosy ze swojego ży-
cia. Zdajesz sobie sprawę z ich 
szkodliwości. Papieros przesta-
je ci smakować, sama myśl o 
wzięciu go w usta i zapaleniu 
napawa cię wstrętem i niechę-
cią. Jego obrzydliwy smak i tru-
jące właściwości odstręczają 
cię od palenia. Jesteś odtąd 
osobą niepalącą. Jesteś całko-
wicie wolna od nałogu palenia... 
Twój nowy sposób bycia wpro-
wadza cię w pozytywny nastrój 
akceptacji siebie, relaksu i do-
brego samopoczucia. Łatwo 
jest ci odmówić papierosa, jeśli 
ktoś cię częstuje. Twoje nowe 
zachowanie napawa cię dumą i 
zadowoleniem... czujesz, że pa-
nujesz nad sytuacją. Wyobraź 
sobie, że z wdziękiem odma-
wiasz zapalenia papierosa... Za-
uważasz korzyści płynące z te-
go nowego, wolnego od nałogu 
sposobu bycia. Twój organizm 
w szybkim tempie oczyszcza się 
z toksyn, usuwa skutki dotych-
czasowego nałogu. Poprawia 
się twoje samopoczucie, zaczy-
nasz odczuwać smak i zapach 
potraw, które spożywasz... 
(wprowadź swoje własne moty-
wy). Odtąd ilekroć pojawia się 
potrzeba, którą zaspokajał
 dotychczasowy nawyk, lub jeśli 
stajesz w obliczu okoliczności, 
które tę potrzebę wywoływały, 
potrafisz wykorzystać nowy, 
zdrowy sposób reagowania. Ile-
kroć... (wprowadź przyczynę do-
tychczasowego palenia), na-
tychmiast... (wprowadź swoją 
nową reakcję). Ten nowy, zdro-
wy sposób reagowania napawa 
cię dumą i podziwem dla wła-
snych możliwości i motywacji. 
Czujesz się wspaniale jako 
osoba całkowicie i trwale wy-
zwolona od nałogu palenia ty-
toniu... Wyobraź sobie, że znaj-
dujesz się na otwartym powie-
trzu, w pięknym zakątku. Czu-
jesz rześkie, krystalicznie czy-
ste powietrze. Wiatr przynosi 
zapach żywicy i ziół. Czujesz się 
wolna, wdychasz do płuc czy-
ste, zdrowe powietrze... Oddy-
chasz głęboko i swobodnie, na-
pawając się aromatami i 
świ^ym powietrzem. To głębo-
kie oddychanie sprawia ci wy-
raźną radość. Jesteś wolna od 
nałogu palenia. Nareszcie mo-
żesz się delektować wrażeniami 
docierającymi do twoich zmy-
słów smaku i węchu. Pozwól 
sobie na odczucie wielkiej przy-
jemności wywoływanej przez te 
doznania...
Twoja głęboka motywacja do 
prowadzenia życia wolnego od 
nałogu dodaje ci energii i pew-
ności siebie. Ogarnia cię zado-
wolenie i duma z powodu two-
ich decyzji. Jesteś zdrowa, sza-
nujesz swój organizm. Dbasz o 
siebie.
Tempo, w jakim poszczególnym 
osobom udaje się zwalczyć na-
łóg, jest oczywiście różne. Słu-
chajmy więc programu regular-
nie, co najmniej raz na dzień, aż 
do momentu gdy osiągniemy 
oczekiwane rezultaty. Warto też 
i później, ilekroć pojawi się po-
kusa zapalenia papierosa, wra-
cać do słuchania sugestii.
 Samoleczenie
Ja jestem Bobby Gutierez. 
Przygotowuję pacjentów du-
chowo do leczenia. Nie można 
uleczyć człowieka, jeśli nie ule-
czy się jego duszy. Przede 
wszystkim trzeba wyrwać cho-
robę z jego myśli, oczyścić 
myśl laską Boga. (...) Uzdrawia-
nie nie jest procesem jedno-
znacznym i odbywa się różnymi 
drogami. My nie robimy cudów. 
My pomagamy tym, którzy tego 
pragną, by nauczyli się poma-
gać sobie.
LUCYNA WINNICKA
Podróż dookoła świętej krowy
126
Opis możliwości wykorzystania 
sił własnej podświadomości w 
leczeniu chorób i dolegliwości 
fizycznych to temat rzeka, trze-
ba by poświęcić mu kilkudnio-
we sympozjum. Trudnym zada-
niem jest więc zgromadzenie in-
formacji na ten temat w jednym 
rozdziale. Zaprezentowane są 
jednak tak, by ułatwić ułożenie 
własnego programu autohipno-
zy, także gdy dolegliwości, któ-
re Czytelnik pragnie u siebie 
usunąć, nie zostały wymienione 
w tekście. Należy przy tym do-
dać, że autohipnozą nie powin-
na zastępować, lecz raczej uzu-
pełniać metody wskazane przez 
lekarza.
Choroby i niedomagania towa-
rzyszą nam wszędzie, wciąż o 
nich słyszymy, niektórych do-
świadczamy osobiście. Umie-
jętnie wykorzystana autohipno-
zą poparta ćwiczeniami w wy-
obraźni okazuje się wspaniałym 
narzędziem przyspieszającym 
gojenie się ran i zdrowienie or-
ganizmu. Nawet jeśli proces 
chorobowy posunięty jest na ty-
le daleko, że -jak się wydaje - 
nie ma już żadnych szans na 
wyleczenie, hipnoza czyni cuda. 
Zdarzają się one na tyle często, 
iż według Davida Ben Guriana, 
„ten, kto w nie wątpi, nie jest 
realistą".
 Ważnym czynnikiem, który de-
cyduje o powodzeniu kuracji, 
jest wiara i głębokie przekona-
nie, że poradzimy sobie z nie-
domaganiem. Z samych przy-
kładów, które świadczą o tym, 
że wiara (w leki, w siebie, w siłę 
wyższą, w uzdrowiciela) czyni 
jednak cuda i stawia na nogi ob-
łożnie chorych, można by stwo-
rzyć pokaźną księgę. Drugi, nie 
mniej pokaźny tom utworzyłyby 
z pewnością udokumentowane 
przypadki rozwoju choroby, a 
nawet śmierci wywołanej prze-
konaniem o nieskuteczności 
kuracji. Każdy czarownik, zna-
chor czy szaman, demonstrując 
swą władzę nad chorobą, wyko-
rzystuje wiedzę o sile sugestii.
Mieszkańcy cywilizowanych 
krajów nie są bynajmniej wolni 
od wpływu autorytetu na wyniki 
leczenia. Pacjent, który wierzy 
w umiejętności swego lekarza, 
ma większe szanse na wyzdro-
wienie niż ktoś, kto nie darzy go 
zaufaniem. Wpływ autorytetu 
nierzadko wzmacniany jest 
jeszcze działaniem efektu pla-
cebo*, wykorzystywanym przez 
czarowników plemiennych. I 
tym razem łatwo doszukać się 
analogii w cywilizowanym świe-
cie. Jak wykazują różne bada-
nia, wielu pacjentów zawdzięcza 
wyraźną poprawę zdrowia wie-
rze w skuteczność otrzymywa-
nego lekarstwa. Nie musi ono 
nawet zawierać żadnych leczni-
czych składników. W jednym z 
eksperymentów przeprowadzo-
nych niedawno w USA grupie 
pacjentów z krwawiącymi wrzo-
dami żołądka podawano pod-
skórne zastrzyki, będące jakoby 
doskonałym lekarstwem prze-
ciwwrzodowym. W rzeczywisto-
ści zastrzyki nie zawierały ni-
czego poza wodą destylowaną. 
U 70% osób stwierdzono 
znaczną poprawę zdrowia.
Prócz wiary w samoleczenie po-
trzebna również będzie zmiana 
niezdrowych nawyków, które 
często stają się źródłem po-
ważnych dolegliwości. Dopiero 
zmiana trybu życia będzie gwa-
rancją trwałej poprawy zdrowia. 
W przeciwnym razie usunięte 
zostaną tylko symptomy, nie 
zaś głębiej tkwiąca przyczyna 
dolegliwości.
Skąd więc biorą się choroby? 
Na pozór wydać się może, iż ich 
źródło znajduje się w środowi-
sku zewnętrznym: mikroorgani-
zmy atakujące nas jesienią i 
wiosną, niebezpieczeństwa 
czyhające na nas w domu i na 
ulicy - jest
* Efekt placebo — poprawa sa-
mopoczucia pacjenta,  następu-
jąca po  zażyciu leku
obojętnego, wywołana przyczy-
nami psychologicznymi. 127
 128
tych przyczyn bardzo wiele. Są 
jednak ludzie, którzy
choć żyją w tym samym środo-
wisku, nie chorują
i nie ulegają nieszczęśliwym 
wypadkom. Ktoś powie:
„Łut szczęścia albo dziedziczna 
odporność". Niekoniecznie.
Coraz więcej jest dowodów na 
to, że o kondycji
fizycznej i zdrowiu każdego z 
nas w dużej mierze
decyduje stan umysłu. Sposób 
widzenia świata i umiejętność
rozładowywania napięcia mają 
ogromny wpływ na
samopoczucie.
W rozdziale „Redukcja napięcia 
psychicznego" wspomniałam, 
że nadmierny stres przyczynia 
się do powstawania chorób 
psychosomatycznych. Szcze-
gólnie jest to widoczne u osób, 
które nie umieją rozładować 
napięcia psychicznego inaczej 
niż skierowaniem go do we-
wnątrz organizmu. Jeszcze w 
dzieciństwie mogły się one zde-
cydować na tłumienie tych 
emocji, które traktowane były 
przez najbliższe otoczenie jako 
negatywne. Często taką nie 
chcianą i tłumioną emocją jest 
gniew. Ukrywany i kierowany do 
wewnątrz nie znika, lecz szkodzi 
hamującej go osobie.
Inną przyczyną słabego zdrowia 
jest chęć karania się, a nawet 
samodestrukcji wynikająca z 
nabytego w dzieciństwie prze-
konania, że jesteśmy źli i mało 
warci. Tu więc podłożem cho-
roby staje się niska samoocena, 
czasem wręcz nienawiść do 
samego siebie.
Są osoby, które wybierają 
ucieczkę w chorobę jako naj-
wygodniejszy sposób zwróce-
nia uwagi najbliższych. W cho-
robie doznajemy czułej opieki, 
zaspokajane są nasze potrzeby, 
słowem - stajemy się nagle 
pępkiem świata. W sytuacjach 
gdy tego zainteresowania brak 
nam na co dzień, choroba bywa 
bardzo wygodnym narzędziem 
jego pozyskania, nawet jeśli 
odbywa się to kosztem zdrowia 
i dobrego samopoczucia.
Zdarza się, że chorujemy w wy-
niku autosugestii, na przykład 
tak silnie pragniemy się z kimś 
zidentyfikować, że podświado-
mie przejmujemy także jego do-
legliwość. Równie dobrze mo-
żemy zasugerowć sobie choro-
bę, która nęka osobę należącą 
do naszej najbliższej rodziny; 
dojść do wniosku, że musi ona 
być dziedziczna, a więc prędzej 
czy później dosięgnie nas sa-
mych.
 To, na co zachorujemy, nie jest 
sprawą czystego przypadku, 
lecz zależy od naszej konstytu-
cji psychicznej. Choć u dwóch 
różnych osób powód niedoma-
gania może być identyczny, na 
przykład przedłużające się na-
pięcie nerwowe, każda może 
doświadczyć zupełnie innych 
dolegliwości. Autorka licznych 
publikacji traktujących o wpły-
wie stanów psychicznych na 
zdrowie, Louise L. Hay, twierdzi, 
że podświadomie lokujemy cho-
robę w miejscu, które ma dla 
nas jakieś symboliczne znacze-
nie. Właściwa interpretacja tego 
faktu pozwala dotrzeć do przy-
czyny dolegliwości, a tym sa-
mym umożliwia poradzenie so-
bie z niedomaganiem. Astma 
uważana bywa przez niektórych 
psychologów za przejaw ha-
mowanej rozpaczy, wynikającej 
z wewnętrznego konfliktu doty-
czącego osoby matki. Ludzie ze 
skłonnościami do tej dolegliwo-
ści tłumili potrzebę porozumie-
nia się z matką czy wyjawienia 
jej swoich prawdziwych uczuć. 
Możliwe, że i inne dolegliwości 
dróg oddechowych związane są 
z trudnościami w uzewnętrznia-
niu emocji.
Alergie i problemy skórne mogą 
być wynikiem hamowanej iry-
taq'i i wrogości odczuwanej 
najczęściej w stosunku do bli-
skiej osoby. Gdy zaczniemy te 
uczucia uzewnętrzniać w jakiejś 
innej, odpowiadającej nam for-
mie, niedomaganie zwykle znika 
jak ręką odjął. Tłumiony gniew 
wyraża się nadmiernym napię-
ciem mięśniowym, artretyzm 
zaś często odzwierciedla 
usztywnione podejście do rze-
czywistości i lęk przed zmiana-
mi. Bóle głowy i migreny są 
charakterystyczne dla osobo-
wości ze skłonnościami do per-
fekcjonizmu, na pozór nieagre-
sywnej, lecz w rzeczywistości 
skrywającej uczucia urazy i 
wrogości. Ten typ reakgi wy-
kształca się często w wyniku 
nazbyt ograniczającego i suro-
wego wychowania, gdy rodzice 
karzą dziecko za niewłaściwe 
emocje i „okazywanie humo-
rów".
Na osobną uwagę zasługują 
schorzenia nowotworowe.
Zapadają na nie osoby ze 
skłonnościami do depresji, czę-
sto nie
mające już ochoty do życia. Ca-
roline Bedell Thomas z kliniki
Johna Hopkinsa w USA udoku-
mentowała, że ludzie chorzy na
raka są pod względem niektó-
rych cech osobowości
w uderzający sposób podobni 
do samobójców. Wielu chorych
na raka to wyjątkowo grzeczni, 
uprzejmi i niewymagający
pacjenci. Niczego im nie trzeba, 
nie chcą sprawiać nikomu
kłopotów. Są cisi i zrezygnowa-
ni. Nie oni, lecz raczej ci 129
 13C
pacjenci, którzy decydują się na 
podjęcie walki z chorobą, ak-
tywnie współpracują z lekarzem 
oraz włączają hipnozę i auto-
hipnozę do procesu leczenia, 
mają największą szansę na wy-
zdrowienie. Świadczą o tym 
chociażby osiągnięcia założo-
nego w Kalifornii przez Carla i 
Stephanie Simontonów ośrodka 
dla chorych na raka. Główne 
metody stosowane tam w tera-
pii to właśnie relaksacje, wizu-
alizacje i autohipnozą. Centrum 
Simontonów działa już ponad 
dwadzieścia lat i poszczycić się 
może znacznie lepszymi wyni-
kami leczenia niż instytucje 
stosujące terapię tradycyjną. 
Osiągnięcia te zachęciły wiele 
podobnych placówek do zwró-
cenia się ku metodom wykorzy-
stującym siły psychiczne i wy-
obraźnię chorego.
Czasem dopiero silny wstrząs 
uświadamiający zagrożenie ży-
cia powoduje, że pomimo do-
tychczasowej bierności chory 
na raka mobilizuje energię i de-
cyduje się na wyjście z letargu. 
Świadomość, że już nic gorsze-
go niż śmierć nie może nas spo-
tkać, wywołuje u niektórych 
osób przedziwną transformację 
wyzwalającą z zastarzałych blo-
kad, które nie pozwalały do-
tychczas cieszyć się życiem i 
towarzystwem bliskich. Daje 
odwagę do robienia tego, co by-
ło naszym najskrytszym marze-
niem, a czego sobie wciąż od-
mawialiśmy. Za transformacją 
sposobu patrzenia na świat po-
dąża remisja choroby.
Często już sam sposób formu-
łowania wypowiedzi wskazuje 
organ, który z dużym prawdo-
podobieństwem stanie się ce-
lem ataku nie rozładowanej 
energii konfliktu wewnętrznego. 
Pamiętajmy, że podświadomość 
zawsze będzie dążyła do stwo-
rzenia takiej rzeczywistości, na 
jakiej skupiamy swą uwagę. Je-
śli nasze myśli wciąż koncen-
trują się wokół choroby, pod-
świadomie traktujemy to jako 
„zaproszenie jej do siebie". My-
śli te łatwo dają się wyśledzić, 
bo wydobywają się często na 
światło dzienne w postaci prze-
języczeń oraz zwyczajowych 
powiedzeń. Sformułowanie: 
„Muszę już nosić ten krzyż na 
plecach" wskazuje, że dana 
osoba w negatywny sposób 
koncentruje się na swym krę-
gosłupie. Stwierdzenie: „Cały 
dom na mojej głowie" sugeruje, 
że mówiący będzie miał skłon-
ności do bólów głowy. Czło-
wiek, któremu co rusz ktoś lub 
coś „zachodzi za skórę", może 
mieć tendencję do egzemy czy 
wyprysków.
 Powodzenie samoleczenia za-
leży od tego, czy istotnie pra-
gniemy wyzdrowieć. Dopóki do-
legliwość podświadomie jest 
uważana za potrzebną, będzie-
my ją traktować jako jedyną 
drogę rozładowania konfliktu 
wewnętrznego.
Warto więc na wstępie kuraq'i 
zadać sobie pytanie, czy rze-
czywiście zależy nam na odzy-
skaniu zdrowia. To pytanie po-
winno być skierowane do pod-
świadomości, bo tylko w ten 
sposób uzyskamy szczerą, intu-
icyjną odpowiedź. Świetnie na-
daje się do tego celu ćwiczenie 
„Rozmowa w podświadomo-
ści". Zanim je zaprezentujemy, 
na miejscu wydaje się kilka 
słów wyjaśnienia, bo jego sym-
bolika może niektóre nie przy-
gotowane osoby zaskoczyć czy 
zdezorientować.
Wyobraźmy sobie, że nasze 
chęci, potrzeby i pragnienia, 
które wciąż w różnych okolicz-
nościach dają nam o sobie 
znać, to sygnały wielu odręb-
nych fragmentów naszego ja 
scalanych i „trzymanych w ry-
zach" przez świadomość. Te 
fragmenty, jak członkowie licz-
nej i nie zawsze zgodnej rodzi-
ny, rozprawiają, kłócą się ze 
sobą, mocują, wykorzystują 
różne podstępy, by tylko prze-
forsować swoje zdanie, słowem 
- mogą być dość niesforne. Ła-
two w takim zamęcie nie zauwa-
żyć jakiegoś „krewnego", któ-
rego głos jest zbyt słaby i cichy, 
żeby go usłyszeć i zrozumieć. 
Będziemy się więc starali na-
wiązać kontakt z tym właśnie 
„krewnym", dotrzeć do tych 
fragmentów naszego ja, które 
zaangażowane są w proces 
tworzenia choroby i mogą nam 
pomóc w jej zwalczeniu. Przy-
pomnijmy jeszcze, że symbole, 
nawet te najbardziej niepraw-
dopodobne, są właśnie kluczem 
do porozumienia się z podświa-
domością.
Rozmowa w podświadomości
Usiądź lub połóż się wygodnie. 
Wprowadź się w stan uspokoje-
nia i relaksu...
Stwórz w wyobraźni takie po-
mieszczenie, które sprzyja dys-
kusji, otwartości i porozumie-
niu. Może to być mała sala kon-
ferencyjna, gabinet psychologa, 
wnętrze przyjemnego pokoju z 
kominkiem itp. 131
 132
Poinformuj wszystkie fragmenty 
swojego ja, że pragniesz się z 
nimi porozumieć. Zaproś do 
pokoju tę cześć, która jest od-
powiedzialna za niedomaganie. 
Zapytaj ją, czy jest chętna do 
nawiązania z tobą kontaktu. 
Wyczul się na wszelkie dozna-
nia i wrażenia docierające z 
wnętrza organizmu. Otwórz się 
na odpowiedź, która nadejść 
może w wielu formach, na przy-
kład obrazu, głębokiego prze-
konania, wrażenia cielesnego 
czy dźwięku. Liczy się każdy, 
nawet najbardziej błahy sygnał.
Teraz wyraźnie sprecyzuj dole-
gliwość, od której pragniesz się 
uwolnić. Zapytaj swojego roz-
mówcę, czy godzi się na usu-
nięcie choroby. Jeśli odpowiedź 
jest zdecydowanie twierdząca, 
znaczy to, że jesteś gotów do 
trwałego usunięcia dolegliwo-
ści, bo spełniła już swoje zada-
nie i nie jest ci potrzebna.
Jeśli odpowiedzi nie ma lub jest 
przecząca, zapytaj, jaką funkcję 
pełniła dotąd dolegliwość. Co 
było ci podświadomie komuni-
kowane za pomocą choroby?... 
Podziękuj swojemu rozmówcy 
za współpracę.
Zaproś teraz do pokoju twórczą 
część swojego ja. Zwróć się z 
prośbą o stworzenie trzech róż-
nych sposobów zaspokojenia 
potrzeby uzewnętrznianej dotąd 
w formie choroby. Niech to bę-
dą zachowania, które spełnią tę 
funkcję równie dobrze, a nawet 
lepiej niż dotychczas.
Ponownie zwróć się do części 
odpowiedzialnej za chorobę. 
Dowiedz się, czy nowe sposoby 
reagowania są przez nią akcep-
towane. Zapytaj, czy godzi się 
na zastąpienie reakcji dotych-
czasowej tymi nowymi meto-
dami. Jeśli nie, poproś część 
twórczą o znalezienie innych, 
lepszych rozwiązań...
Zwróć się do pozostałych czę-
ści swojego ja z zapytaniem, 
czy akceptują powyższe rozwią-
zania.
Zapytaj swą podświadomość, 
czy godzi się na usunięcie cho-
roby. Otwórz się na odpo-
wiedź...
Ćwiczenie to wymaga nieco 
praktyki w porozumiewaniu się 
z własną podświadomością, 
lecz warte jest wypróbowania, 
bo z czasem zaczyna przynosić 
bardzo dużo korzyści - pozwala 
nam wyczulić się na wewnętrz-
ne potrzeby i znajdować naj-
właściwsze sposoby ich zaspo-
kajania.
 Jak zainicjować proces samo-
leczenia? W naszym programie 
podstawową rolę będzie pełnić 
autohipnozą i wyobrażenia do-
tyczące chorego organu. Wy-
obrażenia te skupiać się będą 
na procesie leczenia, gojenia i 
zabliźniania. Ważne, by stwo-
rzony obraz odpowiadał nam i 
zgadzał się z naszym systemem 
wartości. Wyobrażenia mogą 
być dosłowne, będą wtedy pla-
stycznie i możliwie wiernie 
przedstawiać proces leczenia, 
jeszcze lepsze jednak efekty 
przyniesie fantazjowanie, po-
sługiwanie się samodzielnie 
wymyślonymi symbolami od-
zwierciedlającymi zdrowienie w 
sposób przenośny. Nawet cał-
kiem nieprawdopodobny sym-
bol działać będzie z niezwykłą 
siłą. Osoba, której skóra pokry-
ta była egzemą i której nie po-
magały żadne środki polecone 
przez lekarza, na reprezentację 
własnego niedomagania wybra-
ła wyobrażenie dżemu rozsma-
rowanego po jej ciele (!). Rów-
nież w wyobraźni poddała się 
oczyszczającemu prysznicowi 
ze źródlanej wody. Na drugi 
dzień egzemy już nie było!
Nie wahajmy się użyć najbar-
dziej nawet dziwnych symboli 
podsuwanych przez podświa-
domość. Zaufajmy jej, a przy-
niesie to rezultaty, które nas 
samych wprawią w zachwyt.
Wyobrażenie zdrowia
Wyobraźmy sobie okolicę ciała, 
którą pragniemy uzdrowić. 
Przedstawmy ją sobie tak, jakby 
już była zdrowa. Przeżyjmy to 
dobre, miłe odczucie zdrowia 
wszystkimi zmysłami.
Jeśli mamy trudności z wyobra-
żeniem sobie chorego organu w 
pełnym zdrowiu, przedstawmy 
go sobie jako nieco tylko 
zdrowszy niż dotychczas. Wy-
obrażajmy sobie stopniową po-
prawę stanu zdrowia. Bądźmy 
przy tym cierpliwi. Jeśli lata ca-
łe „pracowaliśmy" na powstanie 
dolegliwości, mało prawdopo-
dobne (choć możliwe) będzie 
uleczenie jej w ciągu jednego 
dnia.
Usunięcie drobniejszych dole-
gliwości, na przykład
wyprysków, kurzajek, skale-
czeń, będzie oczywiście wyma-
gało
mniej czasu niż leczenie wrzo-
dów żołądka czy artretyzmu. 
133
 Symboliczne wyobrażenie pro-
cesu leczenia
Wyobraźmy sobie swoją dole-
gliwość w formie symbolu. Tak-
że symbolicznie przedstawmy 
proces zdrowienia. Może to być 
uzdrawiający snop światła skie-
rowany na niesprawny organ 
albo czysta źródlana woda, któ-
ra omywając chore miejsce, 
wypłukuje chorobę i unosi ją ze 
sobą w dal.
Symbolizm jest często wyko-
rzystywany w sytuacjach, gdy 
przyczyną cierpienia jest obni-
żona odporność organizmu. 
Przy nowotworach, AIDS czy 
przeziębieniach może to być 
przedstawienie białych ciałek 
krwi, które jak legiony odważ-
nych rycerzy zwalczają oddziały 
przeciwnika: komórki rakowe, 
wirusy, bakterie, cokolwiek by 
to było. Czynniki chorobotwór-
cze powinny być reprezentowa-
ne przez symbol o wyraźnie ne-
gatywnym zabarwieniu: złego 
smoka, bandy zbójców itp. Jeśli 
użycie siły kłóci się z naszymi 
przekonaniami, zmieńmy ten 
obraz na coś o bardziej poko-
jowym oddźwięku. Jest jeden 
warunek: nowe stworzone przez 
nas wyobrażenie musi nam we-
wnętrznie odpowiadać. Najlep-
sze efekty przynoszą zwykle te 
symbole, które wykreowaliśmy 
samodzielnie.
134
Naprawa uszkodzeń
Metodą wykorzystywaną w sa-
moleczeniu jest wyobrażenie 
sobie, że wnikamy do wnętrza 
własnego ciała jako maleńki lu-
dzik i dotarłszy do ogniska 
schorzenia, naprawiamy uszko-
dzenie: smarujemy je cudowną 
maścią, zeskrobujemy szpa-
chelką lub zalepiamy magicz-
nym klejem. Własna imaginacja 
podsunie nam najwłaściwsze 
rozwiązanie.
Regularne, codzienne powta-
rzanie wybranego ćwiczenia 
oraz słuchanie podanych dalej 
sugestii hipnotycznych już w 
ciągu paru tygodni powinno za-
cząć przynosić zauważalną po-
prawę stanu zdrowia. Stosujmy 
nasz program do czasu, gdy 
uwolnimy swój organizm od do-
legliwości. Nawet po całkowi-
tym \ "/leczeniu warto niekiedy 
powracać do ćwiczeń w wy-
obraźni.
Wiesz, że posiadasz szczególną 
moc decydowania o swoim 
zdrowiu. Potrafisz usunąć 
wszelkie dolegliwości. Skon-
centruj się na głębokim posta-
nowieniu decydowania o wła-
snym losie,
 głębokim pragnieniu odzyska-
nia zdrowia. W tym stanie peł-
nym ufności i odprężenia 
przedstaw sobie przed oczyma 
wyobraźni łagodny strumień 
złotego światła. Skieruj ten 
strumień na okolice ciała, które 
chcesz uzdrowić. Pozwól sobie 
odczuć wszystkimi zmysłami 
korzystne i uzdrawiające dzia-
łanie światła... Czujesz, jak 
energia przekazywana przez 
lecznicze złote światło wypełnia 
tkanki twego organizmu, napeł-
nia cię witalnością i zdrowiem. 
Odczuwasz, że ognisko choro-
by poddane jest wspólnemu 
działaniu tej dobroczynnej 
energii i sił leczniczych twojego 
własnego organizmu. Jesteś 
silna, jesteś zdecydowana wy-
zdrowieć. W szybki i sprawny 
sposób usuwasz dolegliwość, 
leczysz i zabliźniasz okolicę, 
która tego wymaga. Wszystkie 
układy obronne organizmu 
koncentrują swą siłę na zniwe-
czenie dolegliwości, usuwają ją 
i zwalczają. Podziwiasz i szanu-
jesz tę wspaniałą zdolność or-
ganizmu do samoleczenia... 
Twój organizm jest silny i 
sprawny, dlatego uzdrawia się 
w szybki i efektywny sposób. 
Twoje ciało to wierny przyjaciel, 
możesz na nim polegać. Jego 
niespożyte siły wykorzystywane 
są teraz do przyspieszenia pro-
cesu gojenia, zabliźniania ran i 
leczenia. Wiesz, że możesz i 
chcesz usunąć dolegliwość i 
czujesz się w tym przeświad-
czeniu radosna, zadowolona i 
pełna optymizmu... Postana-
wiasz odtąd dbać o siebie, sza-
nować siebie i doceniać swoją 
wartość.
Wykorzystaj ponownie ćwicze-
nia zaprezentowane wcześniej 
(na przykład spędź kilka dodat-
kowych chwil wyobrażając so-
bie, że zmniejszona do rozmia-
rów krasnoludka wnikasz do 
własnego ciała i naprawiasz 
niedomagający organ). Nie 
spiesz się, masz dość czasu, by 
móc w pełni i dokładnie wy-
obrazić sobie proces uzdrawia-
nia.
Słuchajmy taśmy z programem 
każdego dnia. U niektórych 
osób proces zdrowienia zaczy-
na się już po jednym czy dwóch 
tygodniach, inni muszą na efek-
ty poczekać trochę dłużej. Na-
wet po wyleczeniu warto po-
wracać co jakiś czas (choćby 
raz na tydzień) do ogólnych su-
gestii pomagających zachować 
zdrowie i dobre samopoczucie.
 Uśmierzanie bólu
Pełne zwycięstwo odnosimy 
tylko nad tym, co zdołaliśmy 
pojąć.
ANDRE GIDE
136
Ktokolwiek był w swoim życiu 
narażony na dotkliwe cierpienie 
wywołane bólem fizycznym, 
dałby prawdopodobnie wiele, 
by pozbyć się go raz na zawsze. 
Zdarzają się jednak wśród nas 
„szczęśliwcy", których natura 
uwolniła od tego nieprzyjemne-
go doznania. Od urodzenia po-
zbawieni są zdolności rejestro-
wania jakichkolwiek wrażeń bó-
lowych, bez względu na to, czy 
doświadczyli drobnego zadra-
pania, czy też poważnej opera-
cji. Oni, jak na ironię, najpraw-
dopodobniej wiele by dali, by 
móc odczuwać to, co pozostała 
cześć ludzkości stara się zli-
kwidować za pomocą środków 
przeciwbólowych.
Ból jest potrzebnym elementem 
doznań zmysłowych: to sygnał 
informujący, że coś jest nie w 
porządku. Zmusza do oszczęd-
nego używania uszkodzonej 
części ciała, dając jej tym sa-
mym szansę wygojenia, w prze-
ciwnym razie byłaby angażowa-
na w pracę na równi ze zdro-
wymi organami, co oczywiście 
przysporzyłoby dalszych kom-
plikagi. Wiedzą o tym dobrze 
ludzie niewrażliwi na ból, którzy 
pozbawieni tego „alarmu" są na 
każdym kroku narażeni na urazy 
ciała.
Bez wątpienia wiec ból jest po-
trzebny, zdarzają się jednak 
okoliczności, w których przesta-
je on spełniać swą biologiczną 
funkcję i staje się raczej wro-
giem niż sprzymierzeńcem. 
Przykre doznania towarzyszące 
zabiegowi dentystycznemu lub 
dolegliwości natury chronicznej 
będą tylko potęgowały cierpie-
nie, utrudniając nam normalne 
funkcjonowanie i nie przyno-
sząc żadnych widocznych ko-
rzyści. W takich razach likwida-
cja bólu okazuje się często 
zbawienna. Zanim jednak się-
gniemy do autohipnozy, trzeba 
zawsze poradzić się lekarza, 
który zbada naturę oraz przy-
czyny bólu i powiadomi, czy 
wskazane będzie jego uśmie-
rzanie.
 W przypadkach kiedy ból towa-
rzyszy procesowi gojenia się 
tkanek, dobrze jest, dla bezpie-
czeństwa, podać sobie dodat-
kową sugestię, że w obliczu 
nieprzewidzianych komplikacji 
będziemy w stanie odczuć jego 
nasilenie. PozwoE to we wła-
ściwej chwili poszukać pomocy 
speq'alisty.
Czym jest ból? W latach sześć-
dziesiątych Ronald D. Melzack i 
Patrick D. Wall zaproponowali 
teorię sugerującą, że pojawia 
się on w wyniku podrażnienia 
zakończeń specyficznych włó-
kien nerwowych, które następ-
nie przekazują to pobudzenie 
do centralnego układu nerwo-
wego. Sygnały docierają do wy-
odrębnionych obszarów mózgu 
odpowiedzialnych za doznania 
bólowe. Pewne substancje 
chemiczne, na przykład morfi-
na, redukują cierpienie fizyczne 
blokując miejsca receptorowe 
na synapsach, czyli w okoli-
cach, gdzie poszczególne ko-
mórki nerwowe wymieniają 
miedzy sobą informacje na dro-
dze chemicznej. W wyniku tego 
blokowania wędrujący dotych-
czas swobodnie wzdłuż nerwu 
sygnał wygasa, zanim dotrze do 
ośrodków bólowych w mózgu.
Mogłoby się wydawać dziwne, 
że w ludzkim systemie nerwo-
wym znajdują się miejsca re-
ceptorowe dla substancji po-
chodzących z zewnątrz. Natura 
nie lubi rozrzutności, po co nam 
więc takie kosztowne przysto-
sowanie? Stosunkowo niedaw-
no okazało się, że niema tu 
żadnej rozrzutności. Do tych 
synaptycznych receptorów pa-
sują swą konfiguracją substan-
cje wytwarzane wewnątrz orga-
nizmu każdego kręgowca. Zwa-
ne są one endorfinami i mają 
zdolność osłabiania i uśmierza-
nia bólu. Cząsteczki morfiny do 
tego stopnia przypominają bu-
dową te endogenne związki 
chemiczne, że mogą się łatwo 
wpasować w miejsca recepto-
rowe.
W 1980 roku Michael Fanselow 
zasugerował, że wydzielanie 
endorfin w chwilach silnego 
pobudzenia ma znaczenie przy-
stosowawcze, bo blokując do-
znania bólowe umożliwia 
ucieczkę nawet wtedy, gdy rany 
są głębokie i dotkliwe. Istnieją 
ponadto liczne dowody na to, że 
intensywność bólu zależy od 
wielu z pozoru niefizjologicz-
nych czynników, na przykład 
oczekiwań, cech osobowości, 
tolerangi na ból, ogólnego sta-
nu zdrowia czy wreszcie wcze-
snodzieciecego warunkowania.
Wydaje się, że hipnoza - w 
przeciwieństwie do leków
przeciwbólowych czy akupunk-
tury, które uśmierzają ból na
poziomie nerwów aferentnych 
(doprowadzających bodźce 137
 138
z organizmu do ośrodkowego 
układu nerwowego) - wpływa na 
doznania bólowe na najwyż-
szym poziomie, czyli w fazie in-
terpretacji tych impulsów przez 
odpowiednie ośrodki mózgu. 
Prawdopodobnie wrażenie 
wciąż jest odbierane na pew-
nym szczeblu percepcji przez 
jedną z warstw podświadomo-
ści, blokowana jest natomiast 
jego świadoma rejestracja. 
Przypuszczenie to potwierdzają 
doświadczenia wykonane przez 
Ernesta R. Hilgarda. Zahipnoty-
zowane przez niego osoby, któ-
re otrzymały wstępną sugestie 
całkowitego znieczulenia jednej 
dłoni, po zanurzeniu jej w lodo-
watej wodzie twierdziły, że od-
czuwają tylko niewielką przy-
krość, badanie automatycznego 
pisma udowodniło jednak, że 
doznawały intesywnego bólu. 
Świadczy to o nieuświadamia-
niu sobie wrażeń bólowych, a 
nie o ich braku.
Bardzo duży wpływ na inten-
sywność doznań bólowych ma-
ją oczekiwania. Coraz więcej 
znajduje się dowodów na to, że 
działanie środków przeciwbó-
lowych jest w pewnej mierze re-
zultatem efektu placebo. U oko-
ło połowy pacjentów złagodze-
nie dolegliwości pooperacyj-
nych jest wywołane nie che-
micznym działaniem środka 
przeciwbólowego, lecz raczej 
oczekiwaniami pacjenta. We-
dług Fredericka Evansa efekt 
placebo jest odpowiedzialny za 
55% terapeutycznego, dobro-
czynnego działania leku i jak 
dotąd udało się udokumento-
wać ten wpływ między innymi 
dla aspiryny, morfiny i kodeiny.
Jeszcze w latach pięćdziesią-
tych wykazano, że żołnierze 
mniej dotkliwie odczuwają ból i 
wymagają mniejszej ilości 
środków uśmierzających niż 
doznający podobnych obrażeń 
cywile. Henry K. Beecher tłu-
maczy to faktem, że dla żołnie-
rza cierpienie fizyczne równo-
ważne jest z bezpieczeństwem, 
z pobytem w szpitalu, gdzie nie 
grożą kule nieprzyjaciela, a czę-
sto nawet z powrotem do domu. 
Osoba cywilna nie ma tego ro-
dzaju skojarzeń. Nadmierny 
stres, frustracja i poczucie nie-
mocy wzmagają cierpienie fi-
zyczne, dlatego ludzie skłonni 
do pasywności są bardziej po-
datni na odczuwanie bólu niż 
osoby zdecydowane i niezależ-
ne. Podniesiona wrażliwość 
idzie w parze z niską motywa-
cją, zdawaniem się na innych, 
przekonaniem, że nie jesteśmy 
w stanie decydować o własnym 
losie, niskim poczuciem własnej 
wartości, łatwym poddawaniem 
się w obliczu trudności.
 Wpływ na naszą ogólną wrażli-
wość na ból będą też mieć wa-
runki, w jakich się wychowali-
śmy. W niektórych społeczeń-
stwach mężne znoszenie bólu 
uważa się za objaw ^ heroizmu; 
cierpienie wywyższa i uszla-
chetnia, kojarzone jest więc z 
przyjemnymi doznaniami i od-
czuwane z mniejszą intensyw-
nością. W kulturze europejskiej 
często bywa odwrotnie. Od 
najmłodszych lat boimy się bólu 
i uczymy się go unikać. Na 
drobną nawet dolegliwość re-
agujemy nadmiernym niepoko-
jem, co oczywiście potęguje 
jeszcze nasze doznanie.
Różnorakie są przyczyny bólu. 
U jednego może on być wywo-
łany urazem czy mechanicznym 
uszkodzeniem ciała (w następ-
stwie poparzenia, złamania czy 
obrażeń wewnętrznych), ktoś 
inny będzie cierpieć na ból 
chroniczny spowodowany cho-
robą (artretyzmem, wrzodami 
czy nowotworem). Zdarza się 
też ból fantomowy, który wydaje 
się promieniować z miejsca po 
amputowanej kończynie... Cier-
pienie fizyczne może się wiązać 
z poczuciem winy i stanowić 
„karę" za rzeczywiste lub wy-
imaginowane błędy życiowe, 
może też być przeniesieniem 
uczuć niepokoju, gniewu, de-
presji, szczególnie jeśli towa-
rzyszy niektórym chronicznym 
dolegliwościom, zwłaszcza 
umiejscowionym w okolicy krę-
gosłupa i szyi.
Bóle chroniczne często są nie-
rozerwalnie związane z wyso-
kim poziomem stresu. W takich 
przypadkach pomoże dodatko-
we odwołanie się do tekstu in-
dukcji redukującej napięcie oraz 
wykorzystanie ćwiczeń 
odprężających podanych w 
rozdziale „Redukcja napięcia 
nerwowego". Gdy mamy do 
czynienia z bólem wywołanym 
operacją, równocześnie z 
sugestiami zawartymi w tym 
rozdziale radzę wykorzystać 
sugestie ułatwiające 
zwiększenie poczucia pano-
wania nad sytuagą oraz wła-
snymi emocjonalnymi i fizjolo-
gicznymi reakcjami.
Hipnoza jest bardzo dobrym 
sposobem uśmierzania cierpie-
nia fizycznego. Zastępuje środki 
chemiczne nie wywołując żad-
nych efektów ubocznych i nie 
zatruwając organizmu. Zanim 
rozpoczniemy program hipnozy, 
warto jednak upewnić się, czy 
rzeczywiście pragniemy złago-
dzić cierpienie. Może się bo-
wiem zdarzyć, iż dolegliwość 
zaspokaja jakąś ważną, lecz nie 
uświadomioną potrzebę i usu-
nięcie symptomu byłoby potrak-
towane jako odebranie cennego 
remedium. W takich razach ani 
hipnoza, ani żadna inna metoda 
nie będzie zbyt 139
 wydajna, jeśli zaś przyniesie 
rezultaty, podświadomie znaj-
dziemy wkrótce inną dolegli-
wość, która zastąpiwszy do-
tychczasową, przysporzy nam 
nie mniejszych cierpień. Warto 
wiec porozumieć się z własną 
podświadomością, zapytać, co 
nam ten ból daje i wykorzystać 
taką indukcje. hipnotyczną, któ-
ra ułatwi zaspokojenie tej po-
trzeby w „zdrowy" sposób. Na 
przykład jeśli cierpienie jest 
wynikiem poczucia winy, przyda 
się nam trening samoakceptacji 
i szacunku dla siebie samych. 
Starajmy się unikać słowa 
„ból", zastępując je określe-
niami sugerującymi mniejszą in-
tensywność doznania, słowami 
„przykrość" lub „niewygoda".
W celu uśmierzenia bólu po-
służmy się technikami wyobra-
żeniowymi.
140
Nawiązanie kontaktu z pod-
świadomością
Podobnie jak w ćwiczeniu 
„Rozmowa w podświadomości" 
prezentowanym w poprzednim 
rozdziale, także i w tym miejscu 
proponuję wykorzystać język 
symboli do uzyskania szczerej, 
intuicyjnej odpowiedzi na pyta-
nie o przyczynę bólu. Będzie to 
wewnętrzny dialog, w którym w 
symboliczny sposób traktowa-
na podświadomość jest przed-
stawiona jako odrębny i pełno-
prawny partner rozmowy o na-
szym cierpieniu.
Usiądź lub połóż się w wygod-
nej pozycji. Zamknij oczy. 
Wprowadź się w stan odpręże-
nia.
Zapytaj swą podświadomość, 
co jest przyczyną bólu... jaki cel 
spełnia dolegliwość, jaką po-
trzebę zaspokaja (może pozwala 
czegoś uniknąć, karze kogoś za 
coś, umożliwia ci znalezienie 
się w centrum uwagi lub jest je-
dyną metodą zapewnienia sobie 
miłości...).
Pozwól sobie na całkowitą, 
otwartą i bezkrytyczną akcepta-
cję odpowiedzi (może ona na-
dejść w formie obrazu, głosu, 
uczucia, wrażenia). Zinterpretuj 
otrzymany sygnał... Podziękuj 
swojej podświadomości za to 
porozumienie...
Zapytaj teraz, czy godzi się ona 
na usunięcie bólu, czy spełnił 
już swoją rolę. Tak jak uprzed-
nio, pozwól sobie na całkowitą, 
otwartą i bezwarunkową akcep-
tację odpowiedzi. Jeśli jest 
twierdząca, możesz śmiało sto-
sować tekst sugestii usuwania
 bólu. Jeśli zaś podświadomość 
sygnalizuje, że ból nadal speł-
nia ważną funkcję, zapytaj jak w 
inny, bezpieczny i bezbolesny 
sposób możesz tę wewnętrzną 
potrzebę zaspokoić. Wykorzy-
staj pomysł, który przychodzi ci 
na myśl.
Podziękuj swojej podświado-
mości za podsunięte rozwiąza-
nie.
Dodajmy, że ćwiczenie, chyba z 
tego powodu, że
wykorzystuje symbolikę i język 
przenośni, okazuje
się bardzo pomocne. Mogłam 
się wielokrotnie przekonać,
iż jest szczególnie wartościowe 
przy usuwaniu bólu
chronicznego.
Umiejscowienie bólu
Zlokalizowanie cierpienia 
zmniejsza jego natężenie. Za-
czynamy je odbierać jako rze-
czywistość, a nie coś ulotnego i 
trudnego do określenia. Tym 
samym zyskujemy nad nim 
moc, kontrolę, a to jest już po-
łowa sukcesu.
Gdy panujemy nad bólem, staje 
się on możliwy do okiełznania, 
może być wzmacniany i osła-
biany na życzenie przy użyciu 
odpowiednich technik hipno-
tycznych.
Usiądź lub połóż się wygodnie. 
Zamknij oczy. Wprowadź się w 
stan odprężenia...
Skoncentruj się na dokuczają-
cej ci okolicy ciała, skup na niej 
całą uwagę...
Spędź kilka chwil studiując 
wrażenie bólu, jak najprecyzyj-
niej uświadamiając sobie jego 
lokalizację... Zwróć uwagę na 
rodzaj bólu (czy jest on szarpią-
cy, nieprzerwany, pulsujący, 
piekący... znajdź określenie naj-
celniej charakteryzujące twoje 
doznanie).
Nadanie bólowi formy
Ćwiczenie to jest kontynuacją 
ćwiczenia poprzedniego. Polega
na dalszym precyzowaniu wra-
żenia bólowego, a następnie
zmniejszeniu jego natężenia 
przy użyciu odpowiedniego
symbolu. 141
 Usiądź lub połóż się w wygod-
nej pozycji. Zamknij oczy. 
Wprowadź się w stan odpo-
czynku...
Skoncentruj się na wrażeniu bó-
lu. Wyobraź go sobie w formie 
jakiegokolwiek symbolu, który 
nasuwa ci się na myśl... (Niektó-
rzy przedstawiają go sobie jako 
pulsującą gorącą kulę.) Można 
wykorzystać zarówno symbol 
realny, jak i zupełnie fanta-
styczny. (Ostry ból wywołany 
zranieniem może być reprezen-
towany przez wyobrażenie 
tkwiących w bolącym miejscu 
noży lub kawałków szkła.)
Teraz przekształć lub usuń wy-
brany przez siebie symbol... 
(Jeśli była to gorąca pulsująca 
kula, można sobie wyobrazić, 
jak stygnie, zmienia kolor z 
ogniście czerwonego na chłod-
ny niebieski, a równocześnie 
zmniejsza się, kurczy, rozpra-
sza, by wreszcie zniknąć zupeł-
nie. W przykładzie z ostrzami 
wbitymi w ciało wyobraźmy so-
bie, jak kolejno, jedno po dru-
gim wydobywane są one z do-
legającej okolicy ciała. Róbmy 
to dotąd, aż wszystkie odłamki 
szkła lub noże zostaną usunię-
te.)
Powodzenie tej metody zależy w 
dużej mierze od znalezienia 
właściwego symbolu. Jedna z 
osób uciekających się do po-
mocy hipnozy z powodu dotkli-
wego bólu krzyża wyobraziła 
sobie swoją dolegliwość w po-
staci leżącego na jej plecach i 
przytłaczającego ją swym cięża-
rem traktora (!). Ból został zli-
kwidowany już po jednej sesji 
hipnotycznej, w której do usu-
nięcia wyimaginowanego cią-
gnika wspomniana pani zaan-
gażowała zespół wyimaginowa-
nych przyjaciół.
Pamiętajmy, że pewne dolegli-
wości krzyża bywają objawami 
zwyrodnieniowych zmian krę-
gosłupa. Uśmierzenie takich bó-
lów dopuszczalne jest tylko po 
konsultacji z lekarzem.
142
, Wyłączenie" bólu
Usiądź lub połóż się w wygod-
nej pozycji. Zamknij oczy. 
Wprowadź się w stan odpręże-
nia...
Wyobraź sobie, że twój mózg 
wyposażony jest w zespół prze-
łączników i pokręteł regulują-
cych wrażenia docierające z 
wszystkich okolic ciała... Nad 
każdym przełącznikiem znajduje 
się kolorowa żarówka sygnali-
zująca, czy jest on
 włączony, czy też nie. Porusza-
jąc pokrętłami możesz płynnie 
regulować nasilenie wrażeń od-
bieranych z organizmu. Znajdź 
to pokrętło, które jest odpowie-
dzialne za doznania bólowe po-
chodzące z chorej okolicy... Po-
kręcając nim zmniejszaj płynnie 
intensywność bólu. Zauważ, że 
gdy to robisz, światło żarówki 
coraz bardziej przygasa, traci 
na intensywności, aż wreszcie 
gaśnie zupełnie... Towarzyszy 
temu zmniejszenie intesywno-
ści bólu. Jeśli to niezbędne, 
powtórz czynność wyłączania 
pokrętła kilkakrotnie, aż ból 
ustąpi lub złagodnieje.
Analgezja rękawiczkowa
Znajdź wygodną pozyqę i za-
mknij oczy. Wprowadź się w 
stan odprężenia...
Wyobraź sobie, że jedna z 
twych dłoni ulega znieczule-
niu... Staje się coraz mniej wraż-
liwa na dotyk i ból...
Jeśli z własnego doświadczenia 
znasz uczucie niewrażliwości 
na ból wywołane działaniem 
środków znieczulających, wy-
obraź sobie, że podobne do-
znanie umiejscowione jest teraz 
w dłoni... Niewykluczone, że 
będzie mu towarzyszyć mro-
wienie lub wrażenie chłodu. 
Możesz sobie wyobrazić, że 
wkładasz rękę do lodowatej 
wody albo że zakładasz na nią 
gumową rękawiczkę, skutecznie 
ograniczającą wrażenia zmy-
słowe...
Po kilku minutach uszczypnijmy 
się w grzbiety obu dłoni, pozwo-
li to odczuć różnicę w dozna-
niach. Wrażenie odebrane przez 
dłoń znieczuloną powinno być 
znacznie przytłumione. Dla 
zwiększenia efektu analgezji 
warto wydłużyć czas trwania 
ćwiczenia...
Gdy dłoń została już w zadowa-
lającym stopniu znieczulona, ' 
należy ją przyłożyć do bolesnej 
okolicy, wyobrażając sobie, że 
.znieczulenie przepływa w to 
nowe miejsce.
Pamiętajmy o usunięciu analge-
zji, gdy już wypełniła swe
zadanie! Wybierzmy którakol-
wiek z metod opisanych
w rozdziale „Zakończenie tran-
su". 143
 Przekierunkowanie uwagi
Technika ta wykorzystuje 
skłonność do ignorowania 
wszelkich bodźców znajdują-
cych się poza obszarem świa-
domości. Nie można równocze-
śnie skupić uwagi na dwóch ze-
społach wrażeń, które się wza-
jemnie wykluczają, jeśli wiec 
przywołamy przyjemne dozna-
nie, pociągnie to za sobą usu-
nięcie lub wyraźne złagodzenie 
doznania bólowego. Dodatko-
wym czynnikiem pogłębiającym 
korzystny efekt ćwiczenia jest 
rozluźnienie mięśni, które zaw-
sze towarzyszy przyjemnym 
przeżyciom. Metodę tę warto na 
przykład wykorzystać, gdy sie-
dzimy na fotelu dentystycznym.
Wyobraźmy sobie wówczas ja-
kiś przyjemny krajobraz lub mi-
łe wnętrze, bliską osobę, ulu-
bione hobby, słowem, myślmy o 
przyjemnych, radosnych prze-
życiach. Taka „ucieczka w przy-
jemność" prawie zawsze poma-
ga w złagodzeniu bólu.
Katharsis
144
Bywa, że ból spotęgowany jest 
wspomnieniem nieprzyjemnego 
wydarzenia, które go zapocząt-
kowało. W takim przypadku 
pomocne może okazać się od-
tworzenie tego doświadczenia 
w myślach, odczucie wrażeń, 
które nam wówczas towarzyszy-
ły. Jeśli pozwolimy sobie na ka-
tharsis, rzeczywisty ból może 
zostać zredukowany.
Indukcja hipnotyczna, którą 
proponuję, dotyczy ogólnej re-
dukcji bólu i poprawy procesu 
gojenia się ran. Autohipnozę 
radzę stosować razem z zapre-
zentowanymi przed chwilą ćwi-
czeniami. Bardzo pomaga też 
wykorzystanie technik reduku-
jących napięcia nerwowe i 
zwiększających samoakcepta-
cję.
Skoro osiągnęłaś już stan re-
laksu i odprężenia, pozwól so-
bie na skupienie uwagi na oko-
licy ciała, w której odczuwana 
jest dolegliwość. Skoncentruj 
się na tym miejscu, zwróć uwa-
gę na odprężenie ogarniające 
przylegające tkanki... Czujesz, 
jak napięcie uchodzi z tych ob-
szarów i znika... Odczucie bólu 
jest całkowicie subiektywne, od 
ciebie zależy jego natężenie. 
Możesz je dowolnie wzmacniać 
lub osłabiać. W każdej sytuagi 
masz nad nim władzę. Wyobraź 
sobie, że bolącą część
 ciała omywa czysta, uzdrawia-
jąca woda, która unosi ze sobą 
przykre odczucia... Napięcie i 
ból unoszone są z prądem wo-
dy. Prąd wody wymywa je z 
twojego ciała. Bolące miejsce 
oczyszcza się i uzdrawia. W 
miarę jak omywane jest stru-
mieniem wody, staje się chłod-
niejsze, odpręża się, goi... Do-
tychczasowe wrażenie bólu 
ustępuje miejsca wrażeniu ulgi, 
relaksu i odprężenia. Czujesz, 
jak chora okolica ciała wypełnia 
się nową energią, jak zdrowie-
je... Uczucie ulgi i spokoju wy-
pełnia organizm... Wszelkie 
wrażenia towarzyszące temu 
procesowi potęgują i przyspie-
szają odczucie ulgi... Odtąd je-
steś w stanie panować nad 
swoim bólem. Z każdym dniem 
łatwiej ci zapanować nad nim, 
ból się zmniejsza, staje się co-
raz łatwiejszy do tolerowania. 
Ustępuje miejsca potęgującemu 
się wrażeniu rozluźnienia i przy-
jemnego chłodu... Okolica, na 
której skupiasz swą uwagę, goi 
się i zdrowieje.
Włączmy do programu jedną z 
technik wyobrażeniowych za-
prezentowanych w pierwszej 
części rozdziału. Dajmy sobie 
wystarczająco dużo czasu, by 
móc w pełni i dokładnie wy-
obrazić sobie proces usuwania 
dolegliwości.
Sami zorientujemy się najlepiej, 
jak często warto stosować su-
gestie dotyczące redukcji bólu. 
Jeśli jest to ból chroniczny, Ko-
rzystajmy z programu autohip-
nozy regularnie, każdego dnia. 
Jeśli ból jest okresowy, przeka-
zujmy sobie sugestie do czasu, 
gdy dolegliwość zostanie usu-
nięta.
 
Literatura
146
Anderson-Evangelista A., A jo-
urney mto the mind: Hypnosis, 
Arco Publishing, New York 
1980.
Beattie M., Beyond codepen-
dency andgetting better allthe 
time, Harper and Rów, San 
Francisco 1989.
Gapik L., Hipnoza i hipnoterapią 
(wyd. 2), Państwowe Zakłady 
Wydawnictw Lekarskich, War-
szawa 1990.
Gheorgiu V.A., Hipnoza. Rze-
czy\vistość i fikcja (wyd. 2), 
Wiedza Powszechna, Warszawa 
1985.
Hadley J., Staudacher C., Hyp-
nosis for change. A practical 
manual ofproven hypnotic 
techniąues, Ballantine Books, 
New York 1985.
King S., Imagineering for health, 
Theosophical Publishing Hou-
se, Wheaton, 111. 1981.
Krebs D., Blackman R., Psycho-
logy. Aflrst encounter, Harcourt 
Brace Jovanovich, San Diego 
1988.
LeCron L.M., Self-hypnotism: 
The technigue anditsuse m da-
ily living, Prentice-Hall, New 
York 1964.
Ram Dass, Joumey ofawake-
ning: A meditator's guidebook, 
Bantam Books, New York 1979.
Roediger H.R., Capaldi E.D., Pa-
ris S.G., Polivy J., Psychology. 
Third Edition, Harper Collins, 
New York 1991.
Rossi E.L., The psychobiology 
ofmind-body healing. New con-
cepts of therapeutic hypnosis, 
W.W. Norton and Company, 
New York 1986.
Wolberg L.R., Hypnosis. Is it for 
you?, Harcourt Brace Jova-
novich, New York 1972.
Young P., Personal change 
through self-awareness, Angus 
and Robertson, London 1986.
 

Spis treści
Od autorki         7
Wstęp 11
Zjawisko hipnozy        15
Świadomość i podświadomość         
15 Teorie hipnozy         20
Trans hipnotyczny; głębokość i 
objawy         23 Autohipnoza a 
heterohipnoza         26 Podat-
ność na hipnozę         28
Wstęp do testu na sugestyw-
ność         31
„Test worka kamieni"         31
„Test balonu"         32 Style hip-
nozy         34 Język hipnozy         
37 Głos hipnotyczny         40
„Anatomia" procesu hipnotycz-
nego       45
^ Przygotowanie sprzyjającej 
atmosfery         46
Indukcja hipnotyczna         48
Metoda progresywnej relaksacji         
48
Metoda fiksacji         51
Metoda fragmentacji         52 
Pogłębianie transu         54 Su-
gestia hipnotyczna i pohipno-
tyczna         57 Wizualizacje         
61 147
 148
Zakończenie transu         63 
Krótkie metody relaksacji         
66
Minirelaksacja         66
Napinanie i rozluźnianie mięśni         
67 Sugestie autohipnozy       71 
Redukga napięcia nerwowego         
72
Kształtowanie nowej reakgi         
74 Samoakceptacja         79
Neutralizacja wewnętrznego 
krytyka         83
Ćwiczenie z lustrem         85
Odwrażliwianie         85
Powrót do przeszłości         86
Usuwanie urazy         86
„Ładowanie baterii"         87 Po-
prawa pamięci i koncentracji         
89 Wystąpienia publiczne         
95 Rozbudzanie zdolności 
twórczych         98 Leczenie 
bezsenności         103 Zrzucenie 
nadwagi 109 Odzwyczajenie się 
od palenia papierosów          119 
Samoleczenie         126
Rozmowa w podświadomości 
131
Wyobrażenie zdrowia         133
Symboliczne wyobrażenie pro-
cesu leczenia 134
Naprawa uszkodzeń         134 
Uśmierzanie bólu 136
Nawiązanie kontaktu z pod-
świadomością 140
Umiejscowienie bólu 141
 Nadanie bólowi formy 141 „Wy-
łączenie" bólu          142 Analge-
zja rękawiczkowa         143 
Przekierunkowanie uwagi          
144 Katharsis          144 Literatu-
ra         146

 
Wydawnictwo
poleca publikacje z serii
Biblioteka Wiedzy Współcze-
snej OMEGA
Dwie półkule - jeden mózg
Wanda Budohoska, Anna Gra-
bowska
Woda - substancja zagadkowa
Walery Siniukow
Sionce - Ziemia
Jan Mergentaler
Sens sztuki
Herbert Read
Urojeniowa wizja świata
Zdzisław Chlewiński, Anna 
Grzywa
Efekt cieplarniany
Krzysztof Kożuchowski, Raj-
mund Przybylak
 
Wydawnictwo
poleca
Spotkania z podświadomością 
Hipnoza werbalna i biostymula-
cją
Maria Szulc
Hipnoterapią
czyli 30 stopni w skali Darisa
Wojciech Syroka
Zaświaty
Fantazja czy rzeczywistość
B. D. Benedikt
Zdrowie i długowieczność
Kinga Wiśniewska - Roszkow-
ska
 Wydawnictwo „Wiedza Po-
wszechna"
ul. Jasna 26, 00-054 Warszawa,
tel./fax: 26-95-92.
Wydanie II ,1996 r.
Druk i oprawa:
Zakłady Graficzne w Poznaniu,
ul. Wawrzyniaka 39
Zam. 71977/96
1 / 80