Leszek Sibilski EKSPERYMENT czy SYSTEM? UWAGI NA TEMAT USTAWY O NIEPEŁNOSPRAWNYCH OBYWATELACH STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI Warszawa, maj 1999 Referat wygłoszony przed Komisją Europejską w Brukseli, w dniu 28 stycznia 1999 roku Wszelkie prawa zastrzeżone Uwagi i komentarze proszę kierować do autora na adres: LS205 @ umail.umd.edu. Leszek Sibilski, Office of International Affairs, Academy of Leadership, 0124 Taliaferro Hall, University of Maryland, Collage Park, MD 20742 Publikacja przetłumaczona i wydana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej - Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Dmk: ZWP MPiPS. Zam. 591/99. Nakł. 150 egz. Szanowni Państwo, Przedkładam Państwu publikację - napisaną przez pana Leszka Sibilskiego, zawierającą szereg opinii, refleksji i wyjaśnień do Ustawy (z 1990 r:) o Niepełnosprawnych Obywatelach USA, ustawy nowatorskiej z punktu widzenia zaproponowanych rozwiązań systemowych na rzecz osób niepełnosprawnych. Wyrażam nadzieję, że publikacja ta spotka się z dużym zainteresowaniem organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych - ich liderów i samych osób niepełnosprawnych, jak również pracowników naukowych zajmujących się problematyką osób niepełnosprawnych i pracowników różnych instytucji świadczących usługi dla tych osób. Tych, którzy nie znają tej ustawy, niniejsze opracowanie zapewne zachęci do zapoznania się z jej tekstem oraz do przemyśleń na temat doskonalenia rozwiązań na rzecz osób niepełnosprawnych w naszym kraju w kontekście wszechstronnego podejścia do wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w życiu spolecznym i zawodowym. Tych, którzy znają amerykańską ustawę, zachęcam do wspólnych z autorem dalszych rozważań. Autor publikacji, odznaczony przez Prezydenta USA Billa Clintona za wydatny wklad pracy na rzecz osób niepelnosprawnych na arenie międzynarodowej, jest ekspertem University of Maryland i stypendystą James MacGregor Burns Academy of Lidership, gdzie przewodniczy Radzie Grupy Wschodnio-Europejshiego Partnerstwa. Jest również konsultantem Banku Światowego. Pragnę dodać, że autor byl doradcą Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepelnosprawny Jednocześnie wyrażam serdeczne podziękowanie Profesorowi Marcusowi Frandzie - Dyrektorowi Biura Spraw Zagranicznych Uniwersytetu w Maryland oraz Profesorowi Bronislawowi Misztalowi z Katolichiego Uniwersytetu w Waszyngtonie za pomoc w udostępnieniu tej publikacji polskiemu czytelnikowi. Dyrektor Biura Pelnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej Jan Lach Leszek Sibilshi USTAWA O NIEPEŁNOSPRAWNYCH OBYWATELACH STANÓW ZJEDNOCZONYCH z 1990 ROKU: EKSPERYMENT czy SYSTEM? "Rok temu świętowaliśmy zwycięstwo międzynarodowej wolności. Nawet najpotężniejszy człowiek nie był w stanie pokonać Muru Berlińskiego, aby uzyskać nieuchwytną obietnicę niepodległości, która leżała tuż po drugiej stronie. Tak więc wszyscy razem uradowaliśmy się, kiedy owa zapora runęła. A dzisiaj podpisuję ustawę, która rozbija inny mur; mur, który od zbyt wielu już pokoleń oddzielał niepełnosprawnych obywateli Stanów Zjednoczonych od wolności, na którą mogli tylko spoglądać, a której nie mogli uzyskać. Po raz kolejny cieszymy się, że ta zapora upada, i oświadczamy wszyscy razem, że nie będziemy akceptować, nie będziemy wybaczać, nie będziemy tolerować żadnej dyskryminacji w Ameryce".1 Tymi słowy został wprowadzony w życie jeden z najbardziej rewolucyjnych w historii aktów ustawodawczych dotyczących praw obywatelskich, Ustawa o Niepełnosprawnych Obywatelach Stanów Zjednoczonych. Chociaż wyraźnie utworzona dla obrony praw Amerykanów, którzy ze względu na swoją niepełnosprawność spotykają się z dyskryminacją, Ustawa, znana również jako ADA (the Americans with Disabilities Act), miała być międzynarodowym wzorcem demokracji w działaniu. Metafora Muru Berlińskiego wspomniana przez Prezydenta Busha podkreśla przekonanie Prezydenta, że owa ustawa niesie za sobą światowe implikacje zarówno jako wzór, jak i symbol wolności. Stwierdza on: "Ta histo ryczna Ustawa stanowi pierwszą w świecie pełną deklarację równości dla osób niepełnosprawnych. Pierwszą."2 Ujawnia równie że: "Przywódcy wielu innych państw, w tym Szwecji, Japoni Związku Radzieckiego i dwunastu państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, już ogłosili, że mają nadzieję uchwalić wkrótce nowe, podobne akty ustawodawcze."3 Powiązanie amerykańskiego poszukiwania wolności symbolizowanego przez ADA z dążeniem do uzyskania indywidualnych swobód i uczestnictwa w życiu społecznym w innych krajach może się zdawać wielkim skokiem ideologicznym. Jednakże w 1990 roku n istniały w większości krajów niemal żadne prawa czy praktyki dotyczące możliwości zatrudnienia, dostępności środków transportu czy telekomunikacji, oparte na zasadach ADA, to znaczy prawa obywatelskie dla wszystkich osób niepełnosprawnych takie same jak prawa obywatelskie dla osób pełnosprawnych. Czy ADA odniosła sukces w zapewnieniu większej "wolności" czyli większych możliwości dla Niepełnosprawnych Amerykanów w systemach zatrudnienia, dostępu do miejsc użyteczności publicznej, środków transportu, telekomunikacji i uczestniczenia w życiu społecznym? Czy ADA ma zalety, które można by przenieść r teren systemów społecznych innych państw? Czy ADA ma minusy, które rząd Stanów Zjednoczonych lub inne narody przyjmujące podobne rozwiązania prawne mogłyby usunąć? Niniejszy referat rozpatruje ADA tylko jako wzorzec ideologiczny, polityczny i administracyjny w Ameryce. Przedstawi czym ADA jest jako akt prawny Opisze, jak doszło do utworzenia ADA, w jaki sposób wyrosła ona ze środowisk osób niepełnosprawnych i ich orędowników, poszukujących sposobów właściwego traktowani; a także jakie zdaje się przynosić zapowiedzi na przyszłość w chwili obecnej. Autor odkłada wskazówki co do zastosowania ustaw w systemach prawnych innych krajów jako tematy kolejnych opracowań. Czym jest ADA? Jeśli poprosić jakiegokolwiek wykształconego Amerykanina o zdefiniowanie ADA, prawdopodobnie użyje on wyrażenia "ustawa o prawach obywatelskich". Jest to termin polityczny/filozoficzny, który zdaje się mieć dla przeciętnego Amerykanina wiele znaczeń. Prezydent Clinton wskazał pragmatyczne uzasadnienie tego terminu, gdy w 1996 roku określił amerykańskie poszukiwania w zakresie praw obywatelskich w taki sposób: "Musimy wypracować taką ogólnonarodową politykę w zakresie niepełnosprawności, która opiera się na prostym potrójnym kredo - włączanie, a nie wykluczanie; niezależność, a nie zależność; usamodzielnianie, a nie paternalizm."4 Kredo to powtarza treść deklaracji zamierzeń przyjętej w Ustawie w Rozdziale 2 (8): "Kongres uznaje, że właściwymi celami Narodu dotyczącymi osób niepelnosprawnych jest zapewnienie równości szans, pełnego uczestnictwa, niezależnego życia i ekonomicznej samowystarczalności."5 ADA nie jest jednakże pierwszym aktem ustawodawczym w USA dotyczącym praw obywatelskich osób niepełnosprawnych. Bray6 podaje, że tego rodzaju ustawodawstwo dotyczące praw obywatelskich jest obecne w Ameryce od 1973 roku. Bezpośrednim poprzednikiem ADA byla Ustawa o Rehabilitacji z 1973 roku ze zmianami, która zapewniła osobom niepełnosprawnym usługi z zakresu rehabilitacji zawodowej oraz zakazuje dyskryminacji w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przez instytucje rządowe. O'Leary7 uznaje, że postanowienia ADA eliminują pewne słabości wspomnianej Ustawy o Rehabilitacji, jak i dokonują pionierskich osiągnięć w zakresie włączania osób niepełnosprawnych w życie społeczne, a także w zakresie technologii i strategii dostępności. W ten sposób zwraca się uwagę czytelnika na fakt, że .chociaż ADA jest w USA najbardziej znanym aktem prawnym dotyczącym praw obywatelskich dla osób niepelnosprawnych, to 7 skuteczna jest tylko w powiązaniu z innymi wspierającymi i uzupełniającymi ją ustawami i rozporządzeniami.8 Zamieszczone poniżej streszczenie ADA (Ustawy Powszechnej 101-336) "Ustawy o Niepełnosprawnych Obywatelach Stanów Zjednoczonych z 1990 roku" kładzie nacisk jedynie na intencje wynikające z treści Ustawy i jej rozporządzeń i nie powinno być traktowane jako formalne źródło szczegółowych informacji. Sta nowi jedynie wprowadzenie. Niedyskryminowanie Wyróżnić możemy dwa rodzaje dyskryminacji, których dotyczą postanowienia ADA. Pierwsza (i bardziej znana) koncepcja nie~ dyskryminowania zakazuje negatywnych działań w stosunku dc jakiejkolwiek osoby niepełnosprawnej z powodu jej niepełnosprawności. Tak więc pracodawca nie może odmówić zatrudnienia kogoś dysponującego odpowiednimi kwalifikacjami na dane stanowisko tylko dlatego, że osoba ta jest niepełnosprawna; pracodawca musi być w stanie wykazać, że osoba w pełni sprawna dysponowała wyższymi kwalifikacjami czy bogatszym doświadczeniem w danym zawodzie niż ubiegająca się o pracę osoba niepełnosprawna. Drugi rodzaj dyskryminacji uwzględniony w Ustawie zachodzi w sytuacjach, gdy miejsce pracy lub użyteczności publicznej jest niedostępne dla osób niepelnosprawnych a pracodawca lut wlaściciel nie stara się tego zmienić. Jeśli pracodawca trafia m wykwalifikowaną osobę niepełnosprawną i chciałby ją zatrudnić ale stanowisko pracy lub narzędzia pracy nie zostały przystosowane dla pracownika niepełnosprawnego, pracodawca dopuszcza się drugiego rodzaju dyskryminacji. Od pracodawców i właścicieli wszelkich obiektów użyteczności publicznej wymaga się pod podjęcia kroków na rzecz udostępnienia należących do nich budynków czy realizowanych przez nich programów osobom niepełnosprawnym. Można tego dokonać poprzez zmiany architektoniczne, modyfikacje urządzeń, plynne planowanie, modyfikacje 8 telekomunikacji, wykorzystanie psów przewodników itd. Wymaga się, aby pracodawca czy właściciel rozważył możliwości zaradzenia tego rodzaju dyskryminacji zanim do niej dojdzie, a nie dopiero po fakcie. Definicje Definicje niepełnosprawności zawarte w Ustawie i jej rozporządzeniach mogą potencjalnie stanowić wzorzec na całym świecie, ponieważ opierają się na sprawności funkcjonalnej a nie na diagnozach medycznych. Są trzy kryteria niepełnosprawności: 1) posiadanie uszkodzenia fizycznego lub upośledzenia umysłowego, które w istotny sposób ogranicza zdolność danej osoby do wykonywania jednej lub więcej podstawowych czynności życiowych; 2) posiadanie zapisu stwierdzającego takie uszkodzenie lub upośledzenie, 3) uznanie osoby za dotkniętą takim uszkodzeniem lub upośledzeniem. Spełnienie przynajmniej jednego z tych kryteriów może stanowić o uznaniu danej osoby za niepełnosprawną. Określenie "uszkodzenie", lub "upośledzenie" stosowane jest w klasyfikacjach medycznych, a w określeniu "podstawowe czynności życiowe" wyrażają się zależności pomiędzy uszkodzeniem lub upośledzeniem a towarzyszącymi im funkcjonalnymi ograniczeniami. Rozporządzenia definiują uszkodzenie jako "wszelkie fizjologiczne zaburzenie lub schorzenie, deformacja ciała, lub też ubytek anatomiczny mający wpływ na jeden lub kilka z następujących układów organizmu: nerwowy; narządów ruchu, poszczególnych narządów zmysłu; oddechowy, w tym narządów mowy, krążenia, rozrodczy, trawienny, narządów moczowych, krwionośny i limfatyczny, skóry; i hormonalny. Oznacza ono również wszelkiego rodzaju zaburzenie umysłowe lub psychiczne, jak na przykład niedorozwój umysłowy, syndrom organicznego uszkodzenia mózgu, choroby emocjonalne lub umysłowe i specyficzne trudności z nauką."`' 9 Gdy osoba dotknięta jest jednym lub kilkoma tego rodzaju "uszkodzeniami" lub "upośledzeniami", nie jest uznawana za niepełnosprawną, o ile w ich wyniku nie doszlo do istotnych ograniczeń jej czynności życiowych, takich jak zatrudnienie, jedzenie, mycie, przemieszczanie itd. Oczywiście nie wszystkie osoby z uszkodzeniami lub upośledzeniami są niepełnosprawne; niektóre osoby są w stanie - dzięki odpowiedniemu oprzyrządowaniu czy też innego rodzaju pomocy - funkcjonować we wszystkich ważnych sferach aktywności życiowej. Inne mogą być dotknięte zaledwie lagodnymi uszkodzeniami lub upośledzeniami, ale poważnie ograniczającymi podstawową aktywność życiową. Dlatego też definicje niepełnosprawności opierają się bardziej na ograniczeniach funkcjonalnych niż na diagnozach medycznych. Takiego sposobu definiowania nie spotyka się często poza granicami Ameryki; dlatego definicje te mogą stanowić propozycje nowych wzorców definiowania niepełnosprawności. W uzupełnieniu tych raczej umownych definicji, trzy kryteria niepelnosprawności mają także inne funkcje. Chronią one przed dyskryminacją osoby, które zostały dotknięte jakimś upośledzeniem lub uszkodzeniem a także rekonwalescentów, np. osoby, które przeszły choroby serca, nowotworowe lub psychiczne. Chronią one również przed dyskryminacją osoby, u których podejrzewa się występowanie uszkodzeń ograniczających ich podstawowe funkcje życiowe. Przykładem tutaj mogą być osoby z kosmetycznymi zeszpeceniami, chorzy na AIDS itd. W takich przypadkach, osoby te chroni się przed mitami, lękami i stereotypami związanymi z niepełnosprawnością. ADA chroni także osoby związane z osobami niepełnosprawnymi. Na przykład rodzice i małżonkowie osób niepełnosprawnych spotykali się czasem z dyskryminacją w sferze zatrudnienia, ponieważ uważano, że mogą oni być często nieobecni w pracy z racji opieki nad osobą niepełnosprawną. Teraz osoby takie są chronione. 10 Jest jednak grupa osób specjalnie wyłączona spod opieki ADA: "transwestytyzm, transseksualizm, pedofilia, ekshibicjonizm, voyeuryzm, zaburzenia tożsamości płciowej nie będące rezultatem uszkodzeń organicznych, inne zaburzenia zachowań seksualnych, uzależnienie od hazardu, kleptomania, piromania i zaburzenia związane ze stosowaniem substancji psychotropowych wynikłe z aktualnego nielegalnego używania narkotyków "1° Tym niemniej, jeśli osoba dotknięta jednym z tych schorzeń jest ponadto dotknięta upośledzeniem lub ma jakieś uszkodzenie, które ogranicza jej podstawowe czynności życiowe, to taka osoba uważana jest za niepełnosprawną. Zatrudnienie Podstawową zasadą ADA jest niedyskryminowanie osób niepełnosprawnych w związku z zatrudnieniem. Nadzorowanie tej części Ustawy powierzono Komisji do spraw Równych Możliwości Zatrudnienia oraz Prokuratorowi Generalnemu (Ministerstwu Sprawiedliwości) Stanów Zjednoczonych. Dwa rodzaje działań na rzecz niedyskryminowania opisane powyżej wsparte są przez dwie kolejne definicje. "Funkcjami zasadniczymi" nazywamy te elementy każdej pracy, które muszą zostać zrealizowane, aby pracę można było nazwać skuteczną. Funkcje te są określane przez pracodawcę i często stanowią część opisu stanowiska pracy W sytuacji, gdy rozważa się, czy pracodawca dopuścił się dyskryminacji wypowiadając pracę lub odmawiając zatrudnienia osoby niepełnosprawnej, poddaje się badaniu funkcje zasadnicze pracy Jeśli wykwalifikowany acz niepełnosprawny kandydat do pracy lub pracownik są w stanie skutecznie realizować funkcje zasadnicze, wówczas taka osoba musi być traktowana i brana pod uwagę dokładnie na takich samych prawach, jak jest traktowana i brana pod uwagę osoba w pełni sprawna. Ponadto, ADA wprowadza pojęcie "racjonalnego przystosowania" stanowiska pracy. Wiele osób uważa tę koncepcję za central 11 ną ideę praw obywatelskich osób niepełnosprawnych.ll Nakłada ona na pracodawców obowiązek podjęcia kroków w celu umożliwienia osobie niepełnosprawnej wykonywania jej obowiązków zawodowych. Ustawa nie definiuje czym jest racjonalne przystosowanie, ale raczej podaje przykłady racjonalnego przystosowania stanowiska pracy i zaleca pracodawcom twórcze podejście przy realizowaniu tej koncepcji. Określenie "racjonalne" w wyrażeniu "racjonalne przystosowanie" oznacza, że w każdym przypadku przystosowania stanowiska pracy, musi ono być funkcjonalnie racjonalne dla pracownika i mieścić się w granicach kosztów racjonalnych dla pracodawcy. Aby sprawić, żeby koszty racjonalnego przystosowania były lepiej akceptowane przez pracodawców, ustanowiono pewne motywacyjne rozwiązania podatkowe, dzięki którym w kosztach takiego pr2ystosowania partycypuje Rząd. Proponuje się dwa rodzaje racjonalnego przystosowania. Pierwszym jest modyfikacja stanowiska pracy, w ramach której dokonuje się fizycznych zmian w miejscu lub urządzeniu, które obsługuje osoba niepełnosprawna, w celu zwiększenia produktywności tej osoby w realizowaniu podstawowych funkcji. Drugim rodzajem racjonalnego przystosowania jest płynne planowanie pracy, dostosowanie testów, twórcze podejście w szkoleniu, pomoc asystentów lub personelu pracowniczego, wykorzystanie psów przewodników, czy też inne pozatechniczne modyfikacje. Jeśli dana osoba kwalifikuje się do pracy i dysponuje jak najlepszymi umiejętnościami i doświadczeniem w tym zawodzie, pracodawca jest zobowiązany wziąć ją pod uwagę przy zatrudnianiu i zapewnić racjonalne przystosowanie stanowiska pracy, by pomóc jej osiągnąć jak najlepsze rezultaty Jak stwierdzono w Raporcie Senatu na temat ADA, "wymaganie racjonalnego przystosowania stanowiska pracy najlepiej jest rozumieć w kategoriach procesu, w którym usuwa się bariery stojące przed daną osobą na jej drodze do równych szans w zatrudnieniu".12 12 Miejsca użyteczności publicznej ADA nakazuje, aby wszystkie miejsca użyteczności publicznej były dostępne dla osób niepelnosprawnych, niezależnie od tego czy są one własnością publiczną czy prywatną. ADA określa 12 rodzajów miejsc użyteczności publicznej, które muszą stosować się do przepisów Ustawy: miejsca noclegowe, jak hotele czy zajazdy; restauracje i /lub bary; miejsca wystawowe lub rozrywki, jak teatry i kina; miejsca zgromadzeń publicznych, jak centra konferencyjne i stadiony; punkty sprzedaży lub wypożyczalnie, jak sklepy spożywcze czy domy handlowe; punkty usługowe, jak biura; dworce transportu publicznego; muzea; miejsca rekreacji, jak parki rozrywki i ogrody zoologiczne, ośrodki edukacji, jak szkoły i uniwersytety; ośrodki uslug socjalnych, jak ośrodki dziennego pobytu dla dzieci; oraz miejsca fizycznego usprawniania czy rekreacji, jak sale gimnastyczne, siłownie itd. Z postanowień ADA wyłączone są organizacje religijne i kluby prywatne. W przypadku miejsc użyteczności publicznej powstalych po uchwaleniu ADA, zwiększenie dostępności dla osób niepelnosprawnych było stosunkowo latwe; rozwinięto efektywne i skuteczne sposoby przystosowania architektonicznego i szkolenia personelu. Jednak w przypadku starszych obiektów użyteczności publicznej zadanie jest czasami znacznie trudniejsze. Architektoniczne zmiany mogą być kosztowniejsze, personel może nie być przeszkolony, a realizowana polityka może w praktyce sankcjonować dyskryminację. Do takich właśnie publicznych instytucji kierowana jest koncepcja "szybko osiągalnej" zmiany. ADA definiuje "szybko osiągalne" jako "latwe do uzyskania i możliwe do zrealizowania bez większych trudności czy kosztów".13 ADA stosuje się do obiektów użyteczności publicznej tylko wtedy, gdy zmiany w ich obrębie są szybko osiągalne. Jeżeli obiektu użyteczności publicznej nie można zmodyfikować drogą szybko osiągalną, wówczas muszą zostać wskazane al 13 ternatywne metody uczynienia takich miejsc, dóbr czy usług dostępnymi dla niepełnosprawnych. Takie alternatywne środki również wchodzą w zakres koncepcji szybkiej osiągalności. Wprowadzenie w życie rozdziałów ADA poświęconych miejscom użyteczności publicznej zostało powierzone Prokuratorowi Generalnemu Stanów Zjednoczonych (Ministerstwu Sprawiedliwości), Ministrowi Transportu, oraz Radzie do Spraw Barier Architektonicznych i Transportowych. Transport Dostępny dla niepełnosprawnych transport publiczny jest koncepcją, która zależy od zastosowania nowych technologii w systemach transportu publicznego. Wprowadzana w życie przez Ministerstwo Transportu Stanów Zjednoczonych, ADA nakazuje, aby wszystkie stanowe i lokalne jednostki tak formulowały plany i usprawniały własne systemy transportowe, aby były dostępne dla osób niepełnosprawnych. Jej celem jest, by wszystkie dworce transportowe, autobusy oraz przynajmniej jeden wagon w każdym pociągu były dostępne dla niepełnosprawnych. Biorąc pod uwagę fakt, że początkowe koszty usprawnienia takich nowych systemów będą wysokie, ADA przewidziała pewien czas na zaplanowanie i zrealizowanie tych systemów przez lokalne i stanowe sieci transportu, z tym że plany muszą uzyskać akceptację właściwego Ministerstwa w Rządzie. Tak jak w przypadku miejsc użyteczności publicznej, akceptowane mogą być również alternatywne systemy i funkcjonować jako uzupełnienie aktualnie działających systemów transportu publicznego; ADA zaproponowała takie alternatywne rozwiązania jak transport pomocniczy, remonty i adaptacja istniejących autobusów, urządzenia dostępu, takie jak windy, a także system transportu na żądanie funkcjonujący poza sieciami transportu o stałych trasach. Powyższe zalecenia dotyczyły nie tylko społeczności lokalnych Ameryki, ale równie podmiejskich i międzymiastowych sieci ko lejowych. Ponownie, Ustawa zalecała, by przynajmniej jeden wagon w pociągu został przystosowany do przewozu osób niepełnosprawnych, a w przypadku pociągów dalekobieżnych, ADA nakazała udostępnienie miejsca do podróżowania w wagonach kolejowych na wózkach inwalidzkich, zapewnienie jednopoziomowej przestrzeni gastronomicznej, a także udostępnienie w każdym pociągu na liniach międzymiastowych lazienek. W przypadku pociągów na liniach międzymiastowych dostępne mają być wszystkie dworce, a w pociągach podmiejskich dostępne dla niepełnosprawnych muszą być główne dworce. Z postanowień ADA o dostępności dla niepełnosprawnych wyłączone zostały linie lotnicze. Większość jednak linii lotniczych dobrowolnie decyduje się uwzględnić potrzeby niepełnosprawnych pasażerów i przeprowadza modyfikacje niezbędne do przyjęcia ich na pokład. Telekomunikacja Dostępność telekomunikacji dla osób niepełnosprawnych, a zwłaszcza niesłyszących, zależna jest także od poziomu technologicznego. Wprowadzana w życie przez Federalną Komisję Telekomunikacji Stanów Zjednoczonych z pomocą Ministerstwa Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych, ADA wymaga od wszystkich przedsiębiorstw telekomunikacyjnych planowania i korzystania z dostępnych urządzeń i sieci telekomunikacyjnych. Przedmiotem szczególnej uwagi Ustawy jest zastosowanie w istniejących sieciach urządzeń telekomunikacyjnych dla osób niesłyszących (telecommunication devices for the deaf- TDD), ustanowienie sieci systemu pośrednictwa telefonicznego, który umożliwia komunikację między osobą słyszącą a niesłyszącą za pośrednictwem operatora dysponującego urządzeniami telekomunikacyjnymi dla niesłyszących, a także dopilnowanie, by wszystkie publiczne komunikaty w telewizji amerykańskiej zawierały napisy umożliwiające osobom niesłyszącym zapoznanie się z treścią komunikatu. Zezwala się, 15 by przedsiębiorstwa stosujące system pośrednictwa telefonicznego rozdzielaly koszty związane z tymi systemami pomiędzy wszystkich swoich klientów. Inne Ponadto szereg dodatkowych punktów nadaje postanowieniom ADA uzupełniające funkcje. Owe rozdzialy Ustawy stanowią co następuje: - stany podlegają karom nakladanym z powodu niestosowania się do postanowień ADA, - zabrania się wszystkim osobom działań odwetowych, ingerencji, przymuszania i zastraszania osób niepełnosprawnych objętych postanowieniami ADA, - obecna agencja rządowa, Rada do Spraw Barier Architektonicznych i Transportowych opracuje uzupelniające wytyczne w sprawie przestrzegania warunków dostępności określonych w ADA; wytyczne posłużą również do ochrony zabytkowych budynków przed niepożądaną modernizacją, - rozsądne honoraria prokuratora; koszty i wydatki procesowe pokrywa strona rządowa, - zachęca się do rozwiązywania w drodze pozasądowej sytuacji spornych takich jak negocjowanie ugody, postępowanie rozjemcze, ułatwianie, mediacja, ustalenie faktów, krótkie rozprawy i(lub arbitraż, - Kongres Stanów Zjednoczonych stosuje zasady ADA, - wszystkie agencje rządowe zaangażowane we wprowadzanie w życie i planowanie dla potrzeb ADA, wraz z pozostałymi agencjami rządu, są odpowiedzialne za tworzenie materialów pomocy merytorycznej, pomagających wszystkim stronom ADA np. pracodawcom, urzędnikom państwowym i wszystkim osobom niepełnosprawnym poznać ich prawa, rozpoznać możliwości pomocy i zapewnić praktyczną wiedzę i materiały szkoleniowe dla propagowania celów ADA. 16 To właśnie w zakresie ostatniego rozdziału Ustawy, dotyczącego świadczenia pomocy merytorycznej, daje się ona bezpośrednio poznać społeczeństwu amerykańskiemu. Zrealizowano wiele publikacji, warsztatów, kursów akademickich, ogłoszeń radiowych i telewizyjnych, filmów wideo oraz konferencji dla osiągnięcia celów w zakresie udzielania pomocy merytorycznej. Jedna z księgarni internetowychl4 wymienia w swej ofercie 153 publikacje o ADA i wszystkie są źródłem merytorycznej pomocy zarówno dla stron realizujących cele ADA, jak i osób niepełnosprawnych. Poszukiwania w Internecie ukazują tysiące bezpłatnych źródeł pomocy merytorycznej. Ministerstwo Sprawiedliwości stworzyło najwszechstronniejszą i najbardziej autorytatywną stronę sieciową świadczącą pomoc merytoryczną w Internecie.l5 Strona dostarcza nie tylko kopii Ustawy, jej rozporządzeń, ich aktualizacji i zmian w ich interpretacji, będących wynikiem wyroków sądowych. Dostarcza także przejrzystych dla użytkowników publikacji, stanowiących pomoc dla osób wprowadzających Ustawę w życie i dla niepełnosprawnych użytkowników, którzy powinni wiedzieć, czego oczekiwać od Ustawy i w jaki sposób odwoływać się w przypadku otrzymania odmowy. Szczególnie interesującym dla społeczeństwa amerykańskiego pomysłem jest osobna bezpłatna linia telefoniczna16 dla osób zainteresowanych Ustawą i jej postanowieniami. Numer jest obsługiwany 40 godzin tygodniowo przez specjalistów w zakresie ADA. Każdy człowiek, który zadzwoni pod ten numer, zostanie przełączony do lokalnej sieci informacyjnej i uzyska wszelkie potrzebne mu informacje. Inną cechą tego systemu telefonicznego jest funkcja czynnego faksu, który działa bez przerwy 24 godziny na dobę i dostarcza publikacji natychmiast po wprowadzeniu do systemu odpowiedniego numeru katalogowego i podaniu numeru własnego faksu. Oczywiście ten system telefoniczny jest dostępny również w systemach urządzeń telekomunikacyjnych dla niesłyszących. Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwości było w stanie wyposażyć 15 tysięcy bibliotek w całej Ameryce w obszerne zasoby materiałów dotyczących 17 ADA, które są udostępniane do użytku klientów drogą faksową. Tak wielki wysiłek na rzecz pomocy merytorycznej umożliwił wszystkim zainteresowanym stronom ADA uzyskanie dostępu do najnowszych i najbardziej wszechstronnych informacji o ADA. Jakie czynniki stworzyły ADA? Jak już wspomniano wcześniej, ADA nie może być postrzegana jako wyjątkowa pojedyncza ustawa, ale jako ustawa uzupełniająca, która poprawiła i uzupełniła wcześniejsze akty ustawodawcze, a także zaproponowała nowe programy i działania zapobiegające dyskryminacji. Jest to ustawa, której inicjatywa nie wyszła od ustawodawców, ale od społeczeństwa amerykańskiego, szczególnie od tych osób niepełnosprawnych, które tworzą "społeczność niepełnosprawnych". Aby zrozumieć ADA trzeba rozumieć czynniki, które ją stworzyły w ramach amerykańskiego systemu demokratycznego. Westl7 tak opisuje sytuację osób niepełnosprawnych pod koniec lat osiemdziesiątych: - 50% dorosłych osób niepełnosprawnych dysponowało dochodem w gospodarstwie domowym w wysokości 15 tysięcy dolarów i mniej. Jedynie 25% osób pełnosprawnych dysponowało tak niskim dochodem gospodarstwa domowego,18 - dwie trzecie wszystkich niepełnosprawnych Amerykanów w wieku między 16 a 64 rokiem życia w ogóle nie pracowało, z czego 66% chciałoby podjąć pracę,l9 - podczas gdy tylko 15% wszystkich dorosłych osób w wieku 18 lat i więcej nie miało wykształcenia średniego, to 40% wszystkich osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej nie ukończyło szkoły średniej,20 - podczas gdy 56% wszystkich uczniów uczestniczyło w policealnych programach edukacyjnych, brało w nich udział tylko 15% uczniów niepełnosprawnych,21 18 s - osoby niepełnosprawne dużo rzadziej niż osoby pełnosprawne uczestniczyły w różnych formach życia społecznego (na przykład kolacje poza domem, kino, imprezy sportowe).22 Do świadomości osób niepełnosprawnych i ich opiekunów zaczęło dochodzić, że osoby niepełnosprawne były traktowane jak mniejszość. Spotykały się one z dyskryminacją ekonomiczną, społeczną i edukacyjną, wywołaną rozpowszechnionym wśród szerokiego społeczeństwa niesprawiedliwym stosunkiem do nich, mitami i stereotypami na ich temat. Odmawiano im wstępu do społeczności pełnosprawnej, stawiając fizyczne i umysłowe bariery i kierując się tzw. "troską" o ich bezpieczeństwo i ochronę. Niepełnosprawni zaczęli się spotykać ze sobą dzięki programom rządowym i uświadomili sobie, że łączy ich jako grupę jedno - dyskryminacja.z3 Podjęli działania. Stali się społecznością niepełnosprawnych - największą mniejszością amerykańską. Proces formułowania i uchwalania ADA został dobrze udokumentowany przez Krajową Radę do Spraw Niepełnosprawności.z4 Poniżej przedstawiam streszczenie tego procesu: Większość społeczności niepełnosprawnych i ich obrońców, świadoma pojawienia się propozycji ustawy, która ostatecznie stała się w 1987 roku ADA, uważała, że do jej uchwalenia może nie dojść. Jednakże z ideą przewodnią ustawy zaczęto doprowadzać do radykalnych zmian wspierających jej Projekt. Ciąg precedensów prawnych zaczął się od uchwalenia Ustawy o Prawach Obywatelskich z 1964 roku i Ustawy o Rehabilitacji z 1973 roku. Rzecznicy praw niepełnosprawnych osiągnęli wysoki stopień prawnego wyrafinowania. Dzięki pojawieniu się skutecznych i utalentowanych liderów uformowano i uaktywniono kręgi osób zainteresowanych. Powstał "ruch" na rzecz praw obywatelskich (podobny, choć nie identyczny z wcześniejszymi działaniami na rzecz praw obywatelskich dla mniejszości etnicznych). Niezależna agencja rządowa, Krajowa Rada do Spraw Niepełnosprawności, przedstawiła koncepcję ADA Kongresowi; przed 19 stawianie takich propozycji stanowiło element uprawnień Rady. Rada opracowała swoją wersję Projektu i wystąpiła do przywódców Kongresu o poparcie ADA i przedłożenie Projektu Kongresowi. Rada odniosła sukces i w kwietniu 1988 roku Projekt został przedłożony Kongresowi. Rok 1988 był rokiem wyborczym; rokiem, w którym kongresmani poddani zostali dokładnej weryfikacji a ich stanowiska we wszelkich kwestiach nabrały szczególnej wagi w momencie, gdy wyborcy poszli do urn wyborczych. Zwolennicy ADA świadomi byli tego faktu i wykorzystali to, bardzo nagłaśniając projekt ustawy i publicznie przepytując w jej sprawie kandydatów i kongresmanów. Zwolennicy ADA byli w stanie stworzyć koalicję przedstawicieli społeczności niepełnosprawnych, którzy mogli przemawiać jako jeden wspólny głos niepełnosprawnych. Z takim politycznym zapleczem, byli oni w stanie ubiegać się o dadatkowych protektorów i aprobatę kandydatów prezydenckich. Dzięki tym działaniom, rzecznikom ADA udało się przedłożyć projekt ustawy do poważnego rozpatrzenia w 1989 roku. W owym czasie wersja ADA wymagała jeszcze dopracowania; nie uważano za możliwe uchwalenie jej w takiej postaci. Straciła ADA również w wyborach swojego głównego protektora. Ale znaleziono nowego protektora, co też dało jej rzecznikom i protektorowi czas i okazję do przeredagowania projektu w taki sposób, aby zjednać jego przeciwników, głównie społeczność biznesmenów, którzy przewidywali ogromne koszty własne w związku z przystosowaniem stanowisk pracy i postępowaniami sądowymi. Projekt został przedstawiony Senatowi i przyjęty 7 września 1989 roku. Jednakże praca związana z przeprowadzeniem projektu przez Izbę Reprezentantów była znacznie trudniejsza. Projekt musiał zostać zaaprobowany przez cztery komisje i sześć podkomisji; dokonanie tych kroków zajęło prawie dziewięć miesięcy. Działania w 20 Izbie Reprezentantów stały się dodatkowo trudniejsze, ponieważ to tam właśnie przeciwnicy projektu energicznie działali stosując wyborcze naciski na Członków Izby Z drugiej strony społeczność niepełnosprawnych także działała wykorzystując swoje naciski wyborcze - i to dużo silniej niż uciekała się do tego kiedykolwiek wcześniej. Opozycja zgłosiła szereg poprawek, które mogłyby znacznie osłabić projekt i każdą z nich należało zwalczyć i odrzucić na poziomie komisji. 22 maja 1990 roku ADA została przyjęta przez Izbę i projekt został skierowany do Komisji Roboczej przedstawicieli Izby i Senatu, aby wypracować ostateczny projekt możliwy do zaakceptowania przez wszystkie strony. Jednakże Komisja zgłosiła i dołączyła do projektu jedną kontrowersyjną poprawkę. Ta poprawka tak bardzo osłabiała projekt, że nie było już żadnej pewności, czy projekt ustawy zostanie przyjęty. Po dwóch miesiącach debaty nad tą poprawką, Senat pomógł w przyjęciu poprawki kompromisowej; uczyniło to ADA projektem do przyjęcia. 12 lipca 1990 roku Izba i Senat, po usunięciu występujących rozbieżności, uchwaliły ADA w jej ostatecznej postaci. 26 lipca tego roku została ona podpisana. Według Prezydenta Busha, uchwalenie ADA stanowiło zapowiedź nowej "wolności" dla milionów osób niepełnosprawnych. Jakie są kolejne kroki? Czy ADA ma być wzorcem dla innych państw? Z pewnością nie w wypadku, gdy brana jest pod uwagę jako pojedynczy akt ustawodawczy. Jest ona aktem ustawodawczym powstałym na fundamentach dwóch innych amerykańskich ustaw o prawach obywatelskich, Ustawy o Prawach Obywatelskich z 1964 roku i Ustawy o Rehabilitacji z 1973 roku.z5 Stanowi ona akt ustawodawczy, który pojawił się we właściwym miejscu i właściwym czasie, rodząc działania, które wszyscy wysoko oceniają. Jako, że inne państwa mogą nie dysponować taką samą formą demokracji jak 21 Stany Zjednoczone, muszą one samodzielnie przystosować ADA do własnej sytuacji. Analiza Ustawy i jej otoczenia (z którego nie można jej wyłączać) może wykazać, że bardziej korzystne dla innych państw może być wykształcenie odpowiednika "ruchu niepełnosprawnych", który zrodził ADA, niż przyjmowanie samej litery Ustawy. Shapiro cytuje taki rodzaj podejścia z punktu widzenia społeczności niepełnosprawnych: "W milionach... niepełnosprawnych, zaczęła również narastać złość i... nadszedł moment, gdy zaczęły postrzegać siebie jako grupę, zjednoczona w poczuciu dyskryminacji i wzmocnioną Ustawą. Ich rosnące szeregi przydawały ruchowi na rzecz praw dla niepełnosprawnych wzrastającej siły, uświadamiały innym ich problemy, a w końcu stworzyly społeczeństwo bardziej przyjazne dla wszystkich. Są oni teraz pełnoprawnymi uczestnikami walki o prawa obywatelskie i towarzyszącego jej postępu czy reakcji. Jednakże zmiana w ich umysłach jest wystarczająco potężna, by wywalczyli swoje prawa i być może przekonali w końcu naród i świat o tym, że niepełnosprawni nie potrzebują ani przepełnionego litością paternalizmu, ani przesadnego podziwu. Po prostu zależy im na zwykłym szacunku i możliwości nawiązania stosunków ze społecznościami, w których żyją jako w pełni akceptowani partnerzy w życiu codziennym. "26 Na podstawie doświadczeń pochodzących od amerykańskich adresatów ADA można jednak wyciągnąć kilka wniosków. Istnieje potrzeba wprowadzenia pewnych poprawek, stworzenia odpowiednich procedur i uściślenia zakresu jej działania. Reed27 podaje niektóre słabe punkty ADA, takie jak: pracodawcy i urzędy państwowe mogą odmówić przeprowadzenia pewnych modyfikacji, o ile spowoduje to niepożądane utrudnienia; ADA nie wymaga działań afirmatywnych w stosunku do osób niepełnosprawnych (narzędzie nacisku stosowane przez mniejszości w Ameryce); a ciężar działań zmierzających do zniesienia dyskryminacji spo 22 czywa na barkach osób niepełnosprawnych i ich rzeczników West28 podaje, że podstawowym problemem ADA jest fakt, że nie nakazuje ona odpowiedniego szkolenia i wykształcenia osób niepełnosprawnych, co stanowi dla nich tak samo istotną kwestię jak zagwarantowane prawa obywatelskie. Na dodatek Mancuso29 stwierdza, że osoby chore psychicznie są nadal w znacznej mierze pomijane przez ADA. W wyniku postępowań procesowych w tych kwestiach zakres obejmowania przez Ustawę osób niepełnosprawnych podlega nieustannie redefiniowaniu. Przy płynnych pragmatycznych definicjach niepełnosprawności, jak to czyni ADA, paradygmat oddziałujących na siebie funkcji definiujących niepełnosprawność rodzi w naturalny sposób dylematy, kogo dotyczą postanowienia ADA i co jest dyskryminacją. Na przykład, czy osoby otyłe są niepełnosprawne? Czy osoby, które bez szkieł korekcyjnych nie przechodzą pomyślnie badań wzroku, a których wzrok można skorygować okularami, mogą być zatrudnione jako piloci samolotów pasażerskich, o ile zdobyli takie wykształcenie? To są pytania, na które nie można było odpowiedzieć przy opracowywaniu ADA, biorąc pod uwagę dynamiczne definicje obecnej Ustawy Są to pytania, na które odpowiada się w konkretnym przypadku i czasie, są rzeczywiste i aktualne. W ten sposób definicje niepełnosprawności w Ameryce zmieniają się i ewoluują. Ponadto nie doszło nigdy do żadnej formalnej oceny skuteczności ADA w odniesieniu do objętych nią grup ludzkich, osób niepełnosprawnych i pracodawców oraz właścicieli, którzy muszą teraz wyrównywać oferowane im możliwości. Prowadzono spisy, badania statystyczne i ankiety, ale nie ustalono żadnego punktu odniesienia poprzedzającego wprowadzenie ADA, co pozwalałoby dokonywać sensownych porównań z danymi zebranymi później.3° Tak więc o sukcesie ADA możemy mówić w znacznej mierze w oparciu o jednostkowe doświadczenia. Jak łatwo się spodziewać, osoby nie 23 pełnosprawne twierdzą, że Ustawa jest wielkim sukcesem; społeczność biznesmenów natomiast ma wątpliwości co do jej skuteczności. Nie zgłoszono jednakże żadnych wniosków o większe zmiany w ADA. Nie wydaje się też możliwe, aby jej postanowienia miały w jakiejś przewidywalnej przyszłości wygasnąć. Jako wzorzec dla innych państw, amerykański system i filozofia polityki na rzecz niepełnosprawnych obywateli zasługują na zbadanie. Judith E. Heumann, Wiceminister Edukacji, kierująca Biurem Szkolnictwa Specjalnego i Usług Rehabilitacyjnych (najwyższy rangą urzędnik federalny zajmujący się osobami niepełnosprawnymi) w prywatnej rozmowie z autorem wyraziła opinię, że idealne polityczne i prawne środowisko dla niepełnosprawnych stanowi ustawodawstwo, które oferuje znakomite rozwiązania połączone z takim podejściem do praw obywatelskich, które usamodzielnia niepełnosprawnych obywateli. Większość krajów dysponuje silniejszym jednym z tych elementów; Ameryka dysponuje siłą w podejściu do praw obywatelskich. Żaden kraj jak dotąd nie osiągnął w tym zakresie doskonałej równowagi. Dokonywanie porównań ADA wraz z jej legislacyjnym otoczeniem z prawnymi i politycznymi systemami usług i praw dla osób niepełnosprawnych w innych państwach byłoby pożyteczne przy wykorzystaniu poglądów Podsekretarza Stanu, Judith E. Heumann. Takie porównania byłyby również pożyteczne przy zdobyciu obiektywnego spojrzenia na inne polityczne /filozoficzne teorie dotyczące świadczeń i usług dla osób niepełnosprawnych, takie jak system kwotowy, system kwotowo-poborowy, programy prewencyjne i retencyjne, bodźce perswazyjne, finansowe wsparcie pracodawców, finansowa pomoc dla pracowników oraz wspomagane zatrudnienie.31 * * * Jak niepełnosprawni Amerykanie oceniają obecnie ADA? West krótko podsumowuje najczęstsze opinie: 24 "ADA nie przynosi odpowiedzi na wszystkie wyzwania stojące przed osobami niepełnosprawnymi - stanowi raczej nowy początek. Justin Dart, Przewodniczący Prezydenckiego Komitetu do Spraw Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych, jasno wyraził tę myśł, gdy stwierdził: 'ADA jest dopiero początkiem. Nie stanowi żadnego rozwiązania. Jest raczej istotnym fundamentem, na którym budować będziemy rozwiązania."32 25 REFERENCES 1 President George Bush, Statement on Signing the Americans with Disabilities Act of 1990, July 26, 1990, National Council on Disability, "Equality of Opportunity: The Making of the Americans with Disabilities Act", 1997, Washington, DC, p. 233. 2 ibid, p. 231. 3 ibid, p. 231. 4 President William J. Clinton, 49th Annual Conference of the Presi dent's Committee on Employment of Persons with Disabilities, 1996. ~ Public Law 101-336, "Americans with Disabilities Act of 1990", 1990, Government Printing Office, Washington, DC. 6 Bray, J. "The Americans with Disabilities Act of 1990-New Questions", 1992, RQ, Vol 31, Issue 3, pp. 315-24. 7 O'Leary, Paul, Chapter: "United States of America: Policy and Institutional Context" from Thornton, Patricia and Lunt, Neil, "Employment Policies for Disabled People in Eighteen Countries: A Review", 1997, Social Policies Research Unit, University of York, England, p. 286. 8 "A Guide to Disability Rights Laws" 1997, U.S. Government Printing Office, Washington, DC. 9 28 Compendium of Federal Regulations (C.ER.) § 36.104, Government Printing Office, Washington, DC. 10 ibid. 11 National Council on Disability, "Equality of Opportunity: The Making of the Americans with Disabilities Act", 1997, National Council on Disability, Washington, DC, p. 225. 12 Senate Report, Americans with Disability Act of 1990, 1990, Government Printing Office, Washington, DC, p. 34. 13 public Law 101-336, "Americans with Disabilities Act of 1990", 1990, Government Printing Office, Washington, DC, § 301(9). 14 http://www.amazon.com 15 http://www.usdoj.gov/crt/ada/adahoml.htm 1~ 1-800-514-0301 (Voice). 17 West, Jane, The Social and Policy Context of the Act, a chapter in West, Jane, editor, "The Americans with Disability Act: From Policy to Practice", 1991, Milbank Memorial Fund, New York, p. 5. 18 U. S. Senate, August 30, 1989. "The Americans with Disabilities Act of 1989: Report from the Committee on Labor and Human Resources", 1989, Government Printing Office, Washington, DC, pp. 101-116. 27 ,. 19 Harris, Lou and Associates, "Disabled Americans' Self Perceptions: Bringing Disabled Americans into the Mainstream", 1986, New York. 2o ibid. 21 Wagner, M. "The Transitional Experience of Youths with Disabilities: a Report from the National Longitudinal Transition Study", 1989, SRI International, Menlo Park, CA. 22 Harris. Lou and Associates, "Disabled Americans' Self Perceptions: Bringing Disabled Americans into the Mainstream", 1986, New York. ] 23 Shapiro, Joseph P, "No pity: People with Disabilities Forging a New Civil Rights Movement", 1993, Random House, New York, pp. 24-25. 24 National Council on Disability, "Equality of Opportunity: The Ma king of the Americans with Disabilities Act", 1997, National Council on Disability, Washington, DC. 25 ibid, p. 181-2. 26 Shapiro, Jospeh P, "No Pity: People with Disabilities Forging a New Civil Rights Movement", 1993, Random House, New York, p. 332. 27 Reed, K. "History of Federal Legislation for Persons with Disabilities", American Journal of Occupational Therapy, Washington, DC, 1992, Vol 46, Issue 5, pp. 397-408. 28 West, Jane, The Social and Policy Context of the Act, a chapter in West, Jane, editor, "The Americans with Disability Act From Policy to Practice", 1991, Milbank Memorial Fund, New York, p. 22. 29 Mancuso, Laura L., "People with Psychiatric Disabilities, Employment and the Americans with Disabilities Act: Turning Policy into Practice", Report from the Center for Mental Health Services ADA Roundtable, 1995, National Mental Health Services Knowledge Exchange Network, Washington, DC, pp. 1-49. 3o West, Jane, The Social ant Policy Context of the Act, a chapter in West, Jane, editor, "The Americans with Disability Act: From Policy to Practice", 1991, Milbank Memorial Fund, New York, p. 334. 31 Thornton, Patricia and Lunt, Neil, "Employment Policies for Disabled People in Eighteen Countries: A. Review", Social Policies Research Unit, University of York, England, pp. 305-11. 32 West, Jane, The Social Policy Context of the Act, a chapter in West, Jane, editor, "The Americans with Disability Act: From Policy to Practice", 1991, Milbank Memorial Fund, New York, p. 334.