JERZY OLĘDZKI KOMUNIKOWANIE w ŚWIECIE NARZĘDZIA, TEORIE, UNORMOWANIA Wydanie II - uzupełnione Oficyna Wydawnicza AS P R A-J R Warszawa 2001 Publikacja dofinansowana przez Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Biblioteka WDiNP UW Opracowanie redakcyjne Mirosława Zygmunt Projekt okładki Barbara Kuropiejska-Przybyszewska 1098013450 Korekta Zespół Skład i łamanie Studio OFI © Copyright by Jerzy Olędzki, Warszawa 2001 © Copyright by Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001 Wydawca: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR Warszawa tel. 0-602-247-367, fax 613-53-03 e-mail: asprajr@friko.sos.com.pl ISBN 83-88766-05-8 Druk i oprawa: Drukarnia J J.Maciejewscy Przasnysz Zmuszanie opinii do milczenia ograbia cały rodzaj ludzki... John Stuart Mili SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1. Informacja i komunikowanie w świecie 15 1.1. Multimedialne społeczeństwo informacyjne 15 1.2. Komunikowanie międzynarodowe i jego formy 24 1.3. Stereotypy narodowe 28 1.4. Rola komunikowania w rozwoju - koncepcje i postulaty 35 2. Narzędzia komunikowania międzynarodowego 43 2.1. Łączność satelitarna 43 2.2. Światowe agencje informacyjne: AP, UPI, AFP, Reuters Ltd., ITAR-TASS 50 2.3. Globalne sieci telewizyjne: CNN, BBC World TV, News Corporation i Sky Global Networks 70 2.4. Międzynarodowe rozgłośnie radiowe 77 2.5. Internet 82 3. Swobodny przepływ informacji 91 3.1. Geneza 91 3.2. Promocja idei 94 3.3. Krytyka idei swobodnego przepływu informacji, przepływ zrównoważony 103 3.4. Walka o pryncypia swobody informowania 108 4. Idea nowego ładu w informacji i komunikowaniu 117 4.1. Podziały w świecie: kraje uprzemysłowione i rozwijające się, Północ i Południe, centra i peryferie 117 4.2. Problemy krajów rozwijających się i ich środki przekazu 119 4.3. Komunikowanie i dziennikarstwo dla rozwoju 125 4.4. Geneza idei światowego ładu informacyjnego 130 4.5. Spór o treści, definicja idei 138 4.6. Współpraca organizacji radiowych i telewizyjnych 151 4.2. Spis treści 4.7. Perspektywy nowego ładu informacyjnego - Globalna Infrastruktura Informacyjna 152 5. Prawo do komunikowania i informacji 161 5.1. Prawo do komunikowania 161 5.2. Prawo do informacji w świetle dokumentów Rady Europy 165 Aneksy: Karta Narodów Zjednoczonych 179 Konstytucja UNESCO 182 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 186 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 195 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 222 Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 248 Deklaracja w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących Udziału Środków Masowego Przekazu w Umacnianiu Pokoju i Zrozumienia Międzynarodowego, w Popieraniu Praw Człowieka i w Walce Przeciw Rasizmowi, Apartheidowi i Podżeganiu do Wojny 264 Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r. i znowelizowana przez Komitet Ministrów Rady Europy w dniu 9 września 1998 r 272 Dyrektywa Rady (89/552/EWG) z dnia 3 października 1989 r. w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa, ustawodawstwa lub działań administracyjnych w państwach członkowskich w zakresie emisji programów telewizyjnych oraz Dyrektywa Rady (97/36/WE) Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 19 czerwca 1997 zmieniająca Dyrektywę Rady 89/552/EWG w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa, ustawodawstwa lub działań administracyjnych w państwach członkowskich w zakresie emisji programów telewizyjnych 302 Przedmowa U progu XXI wieku mieszkańcy państw określanych jako zamożne lub uprzemysłowione czują się beneficjantami niezwykle przyśpieszonego postępu cywilizacyjnego, a szczególnie spektakularnych odkryć w dziedzinie medycyny i nauk przyrodniczych, w ekonomii czy naukach o zarządzaniu. Mogą również obserwować eksperymenty w laboratoriach naukowych, zobaczyć co dzieje się pod ziemią czy w kosmosie siedząc przed domowym telewizorem i mieć swoje własne opinie na temat globalizmu, o którym dyskutują politycy prowokując przy tej okazji do manifestacji na ulicach ludzi inaczej myślących. W tym wyścigu do zwielokrotniania osiągnięć naukowych i posiadania coraz większej wiedzy nie uczestniczy jednakże większa część mieszkańców naszej Ziemi, walczących z trapiących ich głodem, chorobami, nędzą, brakiem wody pitnej i brakiem obecności w pobliżu drugiego człowieka, który chciałby i byłby w stanie im pomóc. Podziwiany przez wielu Internet, którego liczbę użytkowników na świecie szacuje się obecnie na kilkaset milionów, porównywany jest do niewidzialnej okołoziemskiej sieci pajęczej odsuwającej na coraz dalszy margines tych, którzy nie mają do sieci dostępu. To najbardziej wszechstronne obecnie narzędzie komunikacji międzynarodowej de facto nie daje tych samych szans wykorzystywania swego potencjału mieszkańcom miast i np. wsi nie posiadających połączeń telefonicznych, biednym i bogatym, młodym i starym, mniej i bardziej wykształconym itp. 88% osób korzystających z Internetu mieszka w krajach uprzemysłowionych, które zamieszkuje zaledwie 17% ludności świata. Liczba komputerów w USA jest wyższa od łącznej liczby wszystkich komputerów w pozostałej części Przedmowa Przedmowa świata. Azję Południową zamieszkuje 23% światowej populacji, ale liczba użytkowników Internetu z tego regionu nie przekroczyła 1%. W Raporcie o Rozwoju Społecznym 1999 przygotowanym przez ekspertów ONZ stwierdzono, że „typowy użytkownik Internetu to mężczyzna poniżej 35 roku życia, z wyższym wykształceniem oraz o wysokich dochodach, mieszkaniec miasta, anglojęzyczny - członek elitarnej mniejszości". Tworzenie programów komputerowych i odkrywanie tajemnic kodu genetycznego zdaje się zapewniać większe zyski i poważniejsze perspektywy rozwoju na przyszłość niż dawniejsze imperialne podboje i krwawe wojny. Wiedza zapewnia władzę. I nierówny dostęp do tej wiedzy sprawia, że rośnie przepaść między beneficjantami rozwoju - „ludźmi globalnymi" i z przeciwnej strony, zamkniętymi w gąszczu starych nieszczęść, chronicznej nędzy i braku perspektyw „ludźmi lokalnymi". Czy globalizacja może być dobrym pomysłem na niwelowanie tych różnic? Nie ma wątpliwości, że globalizacja objęła już cały światowy rynek kapitału, towarów, pracy i nauki. Nie ogarnęła natomiast instytucji demokratycznych, które potrafią jak na razie funkcjonować tylko na szczeblu państwowym - pod parasolem demokratycznie wybranych parlamentów. W rezultacie możemy mówić o globalnej gospodarce a nie możemy sobie jeszcze zorganizować globalnej demokracji. Upadki totalitarnych reżimów i zniknięcie dwudziestowiecznego podziału świata na przeciwstawne bloki ideologiczne, militarne i polityczne nie jest wystarczającym stymulatorem pozytywnych przemian na rzecz powszechnego w świecie poszanowania praw człowieka. Wielorakie doświadczenia w tym zakresie tak małego proporcjonalnie w skali świata stowarzyszenia jakim jest Rada Europy wskazywałyby, iż jakiekolwiek próby porozumienia się nawet między państwami dwóch sąsiadujących ze sobą kontynentów nie mają szans powodzenia. Konflikty narodowościowe i religijne, których korzenie sięgają co najmniej wielu stuleci nie dają się skutecznie zamknąć nawet w najbardziej wyrafinowanie skonstruowanej puszce Pandory. Znajdą się bowiem zawsze tacy ciekawscy, którzy zapragną do niej zajrzeć i poinformować o swoim odkryciu innych. Światowy rynek jest kontrolowany przez wielkie korporacje: wspomniany Raport ONZ podaje, że 10 największych korporacji telekomuni- kacyjnych kontroluje 86% rynku, dziesięć korporacji w sektorze produkcji pestycydów kontroluje 85% rynku, korporacje sektora komputerowego - ponad 70%, leki dla zwierząt - 60%, farmaceutyki - 35%, wdrażanie wynalazków na skalę przemysłową - 32%; na terenie państw uprzemysłowionych skoncentrowanych jest 97% wszystkich patentów na świecie. Postęp technologiczny pozostaje poza strefą wpływów państw biedniejszych - rozwijających się, a dla wielu ośrodków badawczych wysoki dochód jest ważniejszy od zaspokajania potrzeb społecznych. W rezultacie - jak się zauważa - priorytetem będzie dla nich praca badawcza nad lekami dla celów kosmetycznych, wolno dojrzewające pomidory lub bardziej pachnące jabłka niż szczepionki przeciwko malarii czy odporne na suszę ziarno. Są mniej opłacalne, za mało dochodowe. Autorzy Raportu nie są zdeklarowanymi pesymistami gdyż stwierdzają w konkluzji, że nawet jeśli miliony ludzi nie mają dostępu do nowych technologii to narastające nierówności są do przezwyciężenia. Zalecają wzmocnienie polityki pro społecznej i stworzenie systemu zabezpieczeń przed skutkami kryzysów gospodarczych. Dodajmy, że będzie to niemożliwe bez udziału środków komunikacji społecznej - bez podstawowych narzędzi wykorzystywanych w światowym komunikowaniu. I o tym jest ta publikacja. Książka jest pomocą dydaktyczną dla studentów, pragnących zapoznać się bliżej z problematyką międzynarodowego obiegu informacji. Zamieszczone tu materiały pokrywają się z treścią wykładu prowadzonego w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Dołączono do nich, w formie aneksu, teksty podstawowych dokumentów ONZ, UNESCO i Rady Europy, które, miedzy innymi, wolność informacji uznają za jedno z fundamentalnych praw człowieka. Znajomość treści tych dokumentów powinna być bardzo pomocna nie tylko w działalności dziennikarskiej, ale również - a może nawet przede wszystkim - przydatna każdemu myślącemu człowiekowi. Celowe wydaje się podanie na początku tej lektury zakresu znaczeniowego kilku podstawowych pojęć, jakie występują w pracy. Pierwsze z nich to „komunikowanie". Znaczenie tego określenia jako procesu porozumiewania się ludzi przyjmujemy za klasyczną już definicją Ithiela de 10 li Przedmowa Przedmowa Soła Pool, który przez komunikowanie rozumie jakikolwiek przekaz znaków, sygnałów lub symboli między ludźmi. Termin „komunikowanie masowe" jest podrzędny wobec „komunikowania" i oznacza proces porozumiewania się ludzi za pomocą środków masowego przekazu: prasy, radia, telewizji, filmu (także wideokaset), płyt i taśm magnetofonowych (także kaset), książki masowej, afiszy, plakatów. W naszym kraju za terminem „środki masowego przekazu" (synonimicznie: środki komunikowania masowego, społecznego komunikowania, społeczne środki przekazu, media masowe) kryje się prasa, radio i telewizja. W tym kontekście pod pojęciem „środki komunikowania" należy rozumieć wspomniane już środki komunikowania masowego i mowę (uznaną za najbardziej naturalny i bezpośredni środek komunikowania), przekazy graficzne (np. plakaty, billboardy, rysunki, rzeźby itp.), pismo, inne niż mowa dźwięki akustyczne (np. tamy-tamy) czy znaki świetlno-wizualne (np. dymne, używane wśród plemion indiańskich, czy też słynny kolor dymu - „fumata bianca" - w Watykanie obwieszczający dokonanie wyboru papieża) i inne przekaźniki informacji używane wciąż przez ludzi. Udoskonalenia i wynalazki doprowadziły do niezwykłego i wciąż trwającego postępu w całej technologii środków komunikowania, przez co rozumiemy wszystkie środki przechowywania (banki danych, komputery), utrwalania, przesyłania i przetwarzania informacji. Są to więc np. środki techniczne (telematyczne, teletechniczne), Internet, telewizja satelitarna i kablowa, analogowa i cyfrowa, satelity, telegazeta, magnetofony, magnetowidy, faksy, kserografy, skanery itp. Urządzenia umożliwiające szybkie i niezależne od odległości komunikowanie się między ludźmi. Prezentowanym w książce rozważaniom towarzyszy przez cały czas filozoficzne ze swej natury pytanie: Dlaczego człowiek porozumiewa się z innymi istotami i zależy mu na znalezieniu coraz bardziej skutecznych metod komunikowania się? Czy dlatego, że tak bardzo pragnie poznać kwintesencję swego istnienia i poprzez tę wiedzę zrozumieć naturę życia? Czy może tylko po to, by powiększyć swoje materialne bogactwo i posiadać jeszcze więcej na kontach bankowych? Autorytet moralny naszych czasów Jan Paweł II tłumaczy, że już od pradziejów ludzie zadają sobie pytania o sens rzeczy i ich istnienia. Wszystko co jawi się jako przedmiot naszego poznania staje się tym samym częścią naszego życia - czytamy w encyklice Fides et ratio (Wiara i rozum). Wzrastająca marginalizacja ubogich narodów i ludzi oraz powiększające się nierówności wskazują, że są na świecie ludzie, którzy nie lubią słuchać jakichkolwiek autorytetów i chętnie poddaliby się eksperymentom kiedyś ponoć prowadzonym przez legendarnego króla Midasa. Zawartość, jak i układ tej publikacji jest w pewnej mierze także zasługą studentów, którzy przygotowując się do zajęć dydaktycznych dostarczali mi niezbędnych inspiracji, jak i wielu ciekawych spostrzeżeń i informacji. Chciałbym w tym miejscu podziękować im za ich ciekawość i chęci rozszerzania swojej wiedzy, co także przyczyniło się do wzbogacenia treści tej książki. Będę wdzięczny za przekazywanie wszelkich uwag krytycznych czy merytorycznych propozycji, które pozwolą ulepszyć kolejne wydania. Warszawa, maj 2001 r. Jerzy Olędzki 12 13 Rozdział 1 INFORMACJA I KOMUNIKOWANIE W ŚWIECIE W procesie tworzenia ludzkiej cywilizacji kluczem do wiedzy otwierającym większe możliwości działania człowieka stała się informacja. Dzięki niej rozwijała się świadomość człowieka, mógł on lepiej rozumieć swoje otoczenie i nauczyć się w nim żyć. Słowo „informacja" pochodzi z języka łacińskiego. Czasownik „informo" oznacza: kształtować, tworzyć,, uczyć, zaś rzeczowniki ..informator" i „informatio" mają odpowiednio znaczenie: ten, kto kształtuje, kształci, urabia oraz: wizerunek, zarys, pojęcie.' Termin „informacja" w swojej genezie był używany do określenia czegoś, co zostało specjalnie ukształtowane, skonstruowane - można powiedzieć: uformowane w komunikat przekazywany od nadawcy do odbiorcy. Niezakłócony dostęp wszystkich obywateli do informacji umożliwia sprawne funkcjonowanie ładu społecznego. Natomiast ograniczenia w korzystaniu z prawa każdego człowieka do poszukiwania, gromadzenia i rozpowszechniania informacji rodzą niepewność, poczucie braku stabilizacji i w konsekwencji niepokój społeczny. W niektórych rejonach świata rozwój społeczno-cywilizacyjny osiągnął już taki poziom, iż ich mieszkańcy czują się zmęczeni nadmiarem napływających zewsząd informacji - pojawiły się tam takie zjawiska, jak „szum informacyjny" lub „zamulenie informacyjne", które zakłócają poczucie stabilizacji. 1.1. Multimedialne społeczeństwo informacyjne Historia doskonalenia środków komunikowania jest zarazem opisem rozwoju rodzaju ludzkiego, gdyż są one od siebie ściśle współzależne. 15 Informacja i komunikowanie w świecie Multimedialne społeczeństwo informacyjne Postęp stawał się możliwy także dzięki zdobywaniu umiejętności odróżniania informacji prawdziwych (użytecznych) od fałszywych, które mogły zdezorientować lub przynajmniej osłabić wolę działania odbiorcy. Przed wiadomościami szkodzącymi człowiekowi ostrzega nas już Biblia, informując o karze, jaka spotkała Adama i Ewę, gdy sięgnęli po owoc z „drzewa wiadomości dobrego i złego". We współczesnej filozofii popularny jest pogląd, według którego podstawowym pragnieniem człowieka jest chęć panowania nad czasem i przestrzenią, gdyż to dzięki poznawaniu człowiek staje się coraz bardziej rozumną osobą. Realizacja tego pragnienia prowadziła - i prowadzi - do przemian i usprawnień w sposobie przekazywania informacji. Po wynalezieniu pisma, jego mechanizacja - czyli wynalazek druku - wywarła olbrzymi wpływ na życie społeczne i polityczne. Druk ułatwił dostęp do książek, powiększył grupę ludzi umiejących czytać i pisać, zmienił charakter sposobu nauczania w szkołach, wpłynął na szybszy przepływ prądów umysłowych i rozwój społecznego indywidualizmu oraz ułatwił zorganizowanie prasy. Dostęp do książki i możliwość indywidualnych nad nią studiów sprzyjał też propagowaniu różnorodnych nurtów filozoficznych. Znane są opinie, iż bez druku nie byłoby protestantyzmu, gdyż wprowadzenie obowiązku indywidualnego studiowania i odczytywania Biblii nie byłoby możliwe bez łatwego do niej dostępu. Drukowanie książek wpłynęło także na rozwój języków narodowych. Telegraf- wynalazek następny po druku w historii technik komunikowania - zaznaczył się szczególnie w żegludze, wojskowości i w życiu politycznym, wpłynął także w znaczący sposób na redagowanie czasopism. Ułatwił przede wszystkim szybszy przekaz informacji - pomagając właśnie pokonać czas i przestrzeń. Kolejnym krokiem rozszerzającym możliwość komunikowania stało się radio, które nie tylko, że jeszcze szybciej niż telegraf rozprzestrzeniało informacje, ale docierało już do masowego odbiorcy i dawało słuchaczowi poczucie uczestnictwa w zdarzeniach. Spotkać można opinie, według których bez radia nie byłoby komunizmu i faszyzmu. Centralizacja niezbędna do zbierania i rozpowszechniania informacji poprzez radio uświadomiła i umożliwiła bowiem władzy państwowej manipulowanie olbrzymimi masami ludzkimi i tym samym powstanie systemów totalitarnych. Film i związana z nim telewizja poprzez jednoczesne wykorzystanie dźwięku i obrazu dały widzowi większe niż radio poczucie uczestniczenia w przedstawianych zdarzeniach. Środki audiowizualne sprowadzają ogrom wielkiego świata do wymiarów mieszkania, a problemy globalne do perspektywy zacisza domowego. Światłowody, komputeryzacja, coraz większe zasoby banków informacji zmieniają nasze codzienne życie, mając także wpływ na całe społeczeństwa i państwa, ich gospodarkę i politykę. Zmienia się struktura zatrudnienia - znika wiele zawodów i wzrasta zapotrzebowanie na pracowników obsługi komputerowej; wydłuża się jednocześnie czas nauki i zmienia sposób nauczania. Im bardziej nowoczesny środek komunikowania, tym więcej zmysłów aktywizuje i tym bardziej zaciera poczucie czasu i odległości/przestrzeni. Nie są już tak ważne dla człowieka, jak twierdzi Abraham Moles, pojęcia „blisko" i „daleko" - dalekie stało się bliskie i odwrotnie: bliskie dalekim. Współczesny człowiek ma poczucie uczestniczenia w wielu jednocześnie odbywających się w różnych miejscach zdarzeniach i chciałby otrzymać o nich jak najwięcej informacji. Nie wszyscy tak pozytywnie i optymistycznie patrzą na współczesne środki komunikowania masowego. W artykule pod znamiennym tytułem Mediasaurus, M. Crichton - autor Jurassic Park- porównuje media masowe do dinozaurów (Wired 1.4 (w:) http://www.wired.com.wired/1.4/ fe-atures/ mediasaurus.html). Według niego mass media stały się obecnie gigantycznymi i niezdarnymi tworami źle przystosowanymi do nowych wymagań informatycznej technologii opartej na sieci komputerowej i elastycznych w możliwościach adaptacyjnych małych mediach. W konsekwencji jako szczątkowe i przestarzałe są skazane na wymarcie. „Dzisiejsze masowe środki przekazu staną się następną skamieliną, z której jutro powstanie paliwo" - twierdzi Crichton. Inny krytyk współczesnych mediów, G. Gilder, kontynuuje pesymistyczną wizję przyszłości, pisząc z kolei o „życiu po telewizji". Uważa on np., że telewizja w sensie technologicznym jest martwa, gdyż nie ma już szans rozwoju i powstanie po niej coś innego - podobnie jak w latach osiemdziesiątych, dzięki pecetom IBM, stało się to z technologią komputerowych molochów na rzecz małych komputerów osobistych (Life After 16 17 o20-03-s» Warszawy % 296 Informacja i komunikowanie w świecie Multimedialne społeczeństwo informacyjne Television: The Corning Transformation of Media and American Life. New York 1994). W przyszłości - według Gildera - takie słowa jak „telefon" czy „telewizja" będą brzmieć tak samo dziwacznie jak dzisiaj brzmią niegdysiejsze opisowe określenia: „pojazd bezkonny" (o samochodzie), „lodowe pudełko" (o lodówce), „gadający telegraf" (o radiu) czy „radio obrazkowe" (o telewizorze). Snując te rozważania G. Gilder prorokuje, że po erze telewizji przyjdzie czas telekomputera (już obecnie możemy korzystać z dekodera telewizji cyfrowej, który zapewnia także łączność z Internetem), a skutki dalszej miniaturyzacji komputerów są dla nas jeszcze niewyobrażalne. Człowiek musi jednak wciąż rozwijać w sobie umiejętności poszukiwania takich źródeł informacji, które pomagają mu przetrwać w środowisku. Należy przede wszystkim uczyć się zajmowania krytycznego stanowiska wobec przekazywanych informacji i lepiej przyjmować założenie, iż nie ma środków przekazu godnych zaufania niż wierzyć, że środki te dostarczają nam informacje prawdziwe i pełne. Należy też propagować naukę umiejętności korzystania z otrzymywanych informacji, zwłaszcza zachowywania odpowiedniego dystansu do każdej informacji i przyjmowania tych, które mają wystarczające uzasadnienie. Już w 1974 roku na \ikyijl „Sesji Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu przyjęto reko-"mendację mówiącą o konieczności wprowadzenia do wszystkich szkół na świecie specjalnych zajęć, które pomogłyby uczniom samodzielnie dokonywać selekcji i analizy informacji przekazywanych przez media. Uznano za niezbędne wyrobienie u młodych ludzi nawyku bardziej krytycznej oceny działalności wszystkich środków masowego przekazu. Informacja stała się towarem mającym swoją cenę i wartość użytkową. Doświadczenie uczy, że w życiu można uniknąć wielu pomyłek, jeśli posiada się odpowiedni zasób wiadomości. By mieć szansę na otrzymanie potrzebnych nam i trafnych informacji, musimy sami także przekazywać innym takie informacje o sobie. Dotyczy to nie tylko pojedynczego człowieka, ale każdej instytucji, każdego rządu, państwa czy grupy państw. Wiele znanych autorytetów w dziedzinie komunikowania jest zdania, że posiadanie informacji jest atrybutem władzy - jej siła rośnie wraz ze wzrostem posiadania zasobów informacji. Wyrazem postępują- cych zmian jest pojawienie się nowych terminów: „infostrada" czy „tele-matyka", które oznaczają zjawisko łączenia ze sobą rozległych sieci komputerowych poprzez działające kanały telekomunikacyjne oraz przekazywania informacji i obrazu metodą cyfrową i światłowodami. Jest to nie tylko symbol najnowszych osiągnięć, ale także konsekwencja uznania szczególnej wartości handlowej informacji, którą traktuje się jako towar decydujący o postępie technicznym i wzroście gospodarczym. W istocie informacje stają się surowcem dostarczanym do „przetworzenia" według tego samego wzoru, co dawniej surowce dla produkcji przemysłowej. Technologia komunikowania obejmuje postęp w dziedzinie elektroniki (komputery), jak i telekomunikacji, które w symbiozie spowodowały rewolucję w przekazie informacji - niewyobrażalną szybkość przekazu, precyzję w dokładności oraz nieograniczoność jej objętości. Coraz bardziej zminiaturyzowane komputery nie tylko umożliwiają korzystanie z nich jak z kieszonkowego kalkulatora, ale nie wymagają już w procesie ich produkcji tak dużo energii, czasu i wysokich nakładów jak do niedawna. D. Bell podzielił współczesną cywilizację na 3 typy: społeczeństwo pFzedlndust?ialne^pierąjącę śięTiafpl^faWowyćh" zawodach -j-ybaKaT "myśliwego, rolnika, walczących z przyrodą; społeczeństwo industrialne, ""zorganizowane przede wszystkim wokół procesu.w^k^rzystywanja ener^_ gii do produkcji towarów, i spojec^ejisjw^^o^industrjajne, bazujące na ^"informacji jako podstawie wiedzy i działania Jylko ten ostatni typ społe-~ "czeństwa, nazywanego także przez innych_aujprów_sgołeczeństwem in-Jormacyjnym (information socieiy), ma pełne możliwości korzystania z postępu w technice. Społeczeństwo informacyjne jest definiowane jako takie społeczeństwo, w którym jakość życia, jak również perspektywy rozwoju gospodarczego i społecznego zależą w coraz większym stopniu od informacji i jej wykorzystania. W takim społeczeństwie standąrdy^życja^pjacy i spędza-_ nia wolnego czą§ŁL system edykacjLip^sjDodarka są uzależnione od postępu w dziedzinie informacji. Odzwierciedleniem tego jest powiększający się zakrei"produktowi usług opartych na informacji. 18 19 Informacja i komunikowanie w świecie W Białej Księdze Komisji Europejskiej, zatytułowanej „Wzrost, konkurencja, zatrudnienie. Wyzwania i drogi do XXI wieku", społeczeństwo informacyjne określono jako takie, w którym „zarządzanie informacją, jej jakość i szybkość przekazywania są kluczowymi czynnikami konkurencyjności i traktowane jest jako element przemysłu i źródło usług dla konsumentów". Trzeba także powiedzieć, że istnieje pesymistyczny wariant przyszłości, który w kontekście tak zdecydowanego prymatu informacji i rozwiniętych technik multimedialnych ostrzega przed ograniczaniem miejsc pracy, zagrożeniem izolacją społeczną i towarzyską w wyniku wszecho-becności multimedialnych środków informacji. Widzi się także zagrożenie dla pluralizmu mediów, utrudnioną ochronę własności intelektualnej, prawa do prywatności czy praw konsumentów, przestrzega przed niebezpieczeństwem ograniczania wolności wypowiedzi i prawa do informacji, gdyż nowe technologie mogą utrudniać niektórym użytkownikom dostęp do niektórych sieci. W 1996 r. Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o realizacji do 1999 r. programu INFO 2000, mającego na celu stymulację rozwoju przemysłu medialnego i kształtowanie społeczeństwa informacyjnego. W ramach tego programu podjęto studia nad wykorzystaniem w przemyśle multime-dialnym informacji publicznej (czyli informacji tworzonych w celu szerokiej dystrybucji jak np. komunikaty urzędów państwowych, akty prawne, czasopisma, książki, filmy, nagrania itp.). Program ma zainspirować pełniejsze wykorzystanie ogromnych zasobów informacji produkowanych przez instytucje państwowe, które z wielu powodów (mała funkcjonalność dostępu do bazy danych, brak właściwych narzędzi dotarcia do ogromnych zasobów, mało atrakcyjna oferta przedstawiająca zawartość baz itp.) nie docierają do potencjalnych użytkowników - zarówno tych indywidualnych jak i instytucjonalnych. Przewiduje się utworzenie spisów europejskich zasobów informacji publicznej w jednolitym formacie, które byłyby dostępne z każdego miejsca w Europie. Planuje również wprowadzenie wielojęzycznych modułów komunikacji z użytkownikiem. Unia Europejska uznała także za konieczne zwiększenie udziału krajów rozwijających się w tworzeniu społeczeństwa informacyjnego, by Multimedialne społeczeństwo informacyjne w ten sposób zapobiec powiększaniu dystansu cywilizacyjnego między bogatą Północą i rolniczym Południem. Z jednej strony ma to polegać na zachęcaniu krajów rozwijających się do modernizacji infrastruktury telekomunikacyjnej, z drugiej - na przekonaniu przedstawicieli biznesu europejskiego do skierowania uwagi na potrzeby krajów nie rozwiniętych. Podkreśla się, że osiągnięcie etapu społeczeństwa informacyjnego znacznie modyfikuje organizację pracy, edukację i gospodarkę - oferuje nowy zestaw narzędzi, które ułatwiają wejście na drogę szybkiego rozwoju (wiele nowych technologii wymaga bowiem mniejszych nakładów inwestycyjnych i łatwiej stosuje się w rejonach słabo zamieszkałych i peryferyjnych). Zauważa się również, że same osiągnięcia technologiczne nie tworzą społeczeństwa informacyjnego - niesłychanie ważna jest rola oświaty i powszechnej edukacji, niezbędnej do tego, by nowe możliwości stworzone przez osiągnięcia techniczne w sposób twórczy wprowadzać w życie. Dlatego też wj 997 r„oa-Europej"skiej' Konferencji Mini-" sterialnej zapowiedziano powołanie do życia Superszkoły Globalnej ln-_ formacji (Global Information Super High-school) jako nowej koncepcji edukacji w XXI wieku, sponsorowanej przez światowe firmy teleinformatyczne, rządy i organizacje międzynarodowe. Koncepcja powszechnej edukacji informacyjnej musi także uwzględniać fakt istnienia zjawiska tzw. „luki ludzkiej" (human gap), przez co rozumie się brak zdolności adaptacyjnych u niektórych ludzi do skomputeryzowanej rzeczywistości i rodzenie się stanów frustracji z przekonania, że są coraz gorzej przygotowani do wykorzystywania w pracy nowoczesnych technik. Konstruowane coraz doskonalsze systemy informatyczne wymagają coraz lepiej przygotowanych użytkowników i często w systemie człowiek - technika zawodzi to pierwsze ogniwo. Tymczasem tempo zmian w samej tylko dziedzinie telekomunikowania jest tak szybkie, iż coraz więcej dorosłych ludzi nie jest w stanie dotrzymać mu kroku, co pogłębia w nich kryzys rozumienia sensu postępu cywilizacyjnego. Obecnie nikt już nie ma wątpliwości, że szybki obieg informacji, sprawna organizacja i lepsze technologie stają się niezbędną podstawą do osiągnięcia sukcesu gospodarczego, jak i większej aktywności społecznej. Wprowadzenie w USA internetowej strony rządowej z danymi 20 21 Informacja i komunikowanie w świecie Multimedialne społeczeństwo informacyjne statystycznymi o stanie państwa sprawiło, że każdy nastolatek ma tam łatwy dostęp do lepszych i obszerniejszych informacji niż miał pięć lat temu wysoki funkcjonariusz rządowy. A. Toffler już dawno ostrzegał, że państwo, które nie zdecyduje się na aktywne wejście do systemu nowoczesnej łączności elektronicznej, nie ma szans na podmiotowe uczestnictwo w tworzeniu gospodarki światowej. Pełna telefonizacja kraju staje się już niewystarczająca, gdyż system łączności musi także obejmować sieci komputerowe i systemy satelitarne zapewniające maksimum oszczędności. Powszechny obieg informacji między narodami stał się obecnie faktem komunikowania międzynarodowego. Należy w tym miejscu podkreślić, że wiadomości przygotowywane przez dziennikarzy stanowią tylko około 10 procent informacji przekazywanych różnymi technikami komunikowania. Wszystkie pozostałe ogromne ilości danych i informacji wymieniane są między komputerowymi bazami danych, bankami, centrami produkcyjnymi i laboratoriami; dotyczą meteorologii, nauki, techniki przemysłowej, wojskowej, finansów itp. Na progu XXI wieku świat jest już przygotowany do rozwoju multime-dialnego społeczeństwa informacyjnego. Stymulatorami przyśpieszającymi ten proces są: /] - coraz tańsze metody przekazywania informacji między różnymi mediami (np. poprzez upowszechnianie kolejnych generacji skanerów), (^ - zwielokratniające się możliwości przechowywania informacji w dużych ilościach (twarde dyski o coraz większej pojemności), *h - szybkie komputery, ą - doskonalsze programy, które ułatwiają nawet laikom korzystanie z komputerów i odszukiwanie tam niezbędnych informacji, t, - skracanie czasu transmisji danych między odległymi punktami na Ziemi i w kosmosie. Przewiduje się, że w pierwszym stadium rozwoju w takim multime-dialnym społeczeństwie informacyjnym powinno być zrealizowanych co najmniej 10 następujących zadań/celów: 1. spopularyzowanie zwyczaju pracy zawodowej w domu przy wykorzystaniu komputera połączonego z biurem; 2. samoedukacja połączona z konsultacją poprzez sieć telekomuni kacyjną z dala od tradycyjnego budynku szkoły; 3. powszechnie działająca sieć komunikacyjna łącząca uczelnie i in stytucje badawcze; 4. sieć łącząca przedsiębiorstwa między sobą oraz z klientami, do stawcami itp.; 5. komputerowy system kontroli transportu drogowego; 6. w pełni skomputeryzowany system transportu lotniczego; 7. rozwinięta sieć komunikacyjna między szpitalami i innymi ośrod kami ochrony zdrowia i placówkami transplantologicznymi a leka rzami i organizacjami medycznymi; 8. skomputeryzowany system wszystkich zamówień publicznych w państwie; 9. skomputeryzowany system zbierania i rozpowszechniania infor macji rządowych, celnych, podatkowych, statystycznych, ubezpie czeniowych - istotnych dla każdego obywatela; 10. powszechny dostęp we własnym domu do usług poprzez sieć komputerową: dokonywanie zakupów, kształcenie się, przeprowa dzanie operacji bankowych, zamawianie posiłków, ulubionych fil mów w telewizji kablowej itp. Jak twierdzi Lawrence K. Grossman {Reshaping Political Values in the Information Age. „Vital Speeches of the Day", 1997, nr 7) interaktywne technologie komunikacyjne, umożliwiające przepływ informacji od obywateli do instytucji rządowych, jak również od organów państwowych do obywateli, przekształcają demokratyczny system polityczny w rodzaj „elektronicznej republiki". Połączenie możliwości komputerów, satelitów, telewizji, faxu, radia, druku i Internetu - narzędzi nowych i starych systemów komunikacyjnych - czyni znacznie powszechniejszy i potężniejszy masowy udział ludzi w procesach podejmowania decyzji. Grossman spointował skutki tych przemian następująco: „Gutenberg uczynił każdego człowieka czytelnikiem. Xerox uczynił każdego wydawcą. Interaktywna telekomunikacja czyni z każdego lobbystę". 22 23 yr (C Informacja i komunikowanie w świecie Komunikowanie międzynarodowe i jego formy 1. 2. Komunikowanie międzynarodowe i jego formy W literaturze przedmiotu spotkać można opisy kilku modeli współczesnych kierunków przepływu informacji w świecie: „model Galtunga", w którym świat podzielony jest na „centrum" i „peryferie"; nieco zbliżony swoją dychotomią „model wertykalny" o podziale państw na uprzemysłowioną, bogatą Północ i biedne rolnicze Południe oraz „model trójkątnego przepływu": Zachód - Wschód - Południe. (Szerzej na ten temat w rozdziale czwartym.) Spotkać też można wiele definicji komunikowania międzynarodowego. Dawniej określano to pojęcie jako „proces komunikowania między ludźmi należącymi do różnych państw narodowych" (K. Krzysztofek). Komunikowanie międzynarodowe umieszczano w kontekście „państwowości", czyli jako działanie polityczne poprzez granice państwowe. Tymczasem proces obiegu informacji zachodzi niezależnie od granic. Prawdą jest, że rządy wielu państw podejmują liczne starania, by ograniczyć przepływ informacji poprzez granice. Posługują się przy tym zrozumiałym skądinąd pretekstem konieczności ochrony własnej tożsamości na-rodowo-kulturowej. Jakże często jednak, w imię tej ochrony, usprawiedliwiano wprowadzenie cenzury państwowej i oskarżano przeciwników politycznych o zdradę interesów narodowych. Nowoczesne techniki przekazu poprzez łączność satelitarną, sieć komputerową czy nawet fale radiowe nie znają granic państwowych i aczkolwiek biorą one udział w przekazywaniu informacji o charakterze politycznym, dostęp do nich nie jest już łatwo ograniczany z pobudek politycznych. Wolny dostęp do informacji staje się nie tylko podstawowym prawem ludzi żyjących w cywilizowanym świecie, ale i naglącą potrzebą międzypaństwowej integracji, przynajmniej na szczeblu regionalnym. Częścią składową komunikowania międzynarodowego bywa komunikowanie międzykulturowe, które obejmuje proces wymiany myśli, obyczajów, wzorów postępowania między ludźmi różnych kultur (tworzących nawet jeden naród - por. społeczeństwo amerykańskie). Dzięki komunikowaniu międzynarodowemu możemy mówić o rozwoju ludzkiej cywilizacji. Amerykański badacz procesów komunikowania międzynarodowego W. Ph. Davison przedstawia obrazowo ten nieprzerwany ciąg interakcji zachodzącej pomiędzy różnymi narodami w formie dwóch trójkątów, symbolizujących „kraj A" i „kraj B" (W. Ph. Davison: Mass Communica-tion and Diplomacy. W: World Politics. New York 1976): Elity/rząd Elity/rząd Społeczeństwo Społeczeństwo - W modelu tym wyróżnia się trzy poziomy komunikowania międzynarodowego, które W. Ph. Davison utożsamia z wielopłaszczyznowym procesem oddziaływania w wielu kierunkach. Pierwszy poziom to oddziaływanie wzajemne elit obu krajów. Jest to najstarsza forma komunikowania, która rozpoczęła się od spotkań przedstawicieli przywódców plemion, później dworów królewskich czy obecnie rządów. Drugi poziom oddziaływania to tzw. komunikowanie po przekątnej, czyli wszelkie formy dotarcia elit (rządu „kraju A" lub „kraju B") bezpośrednio do społeczeństwa „kraju B" (lub „kraju A"). Formy te obejmują np. działalność środków masowego przekazu (radia, telewizji, filmu, prasy) kontrolowanych przez instytucje państwowe. Skuteczność tego typu działania jest zawsze przedmiotem zainteresowań nadawcy, który ze zrozumiałych względów chciałby znać opinie zagranicznego odbiorcy i reagować odpowiednim dostosowaniem treści informacji. Trzeci wreszcie poziom oddziaływania dokonuje się bezpośrednio między członkami społeczeństw obu krajów na zasadzie kontaktów osobistych lub poprzez wszystkie środki przekazu i wytwory materialne. W tym przypadku dotyczy to tylko środków przekazu niezależnych od agend rządowych. Ten ostatni typ komunikowania międzynarodowego określany jest jako cywilizacyjno-kulturowe oddziaływanie społeczeństw, które w rezultacie prowadzi do dyfuzji kultur. 24 25 Informacja i komunikowanie w świecie Komunikowanie międzynarodowe i jego formy Wiedza o obcym narodzie gromadzi się w wyniku określonego działania instytucji, różnych struktur organizacyjnych do tego powołanych (tzw. instytucjonalne formy oddziaływania) oraz spontanicznie, podczas bezpośrednich kontaktów między ludźmi (tzw. oddziaływanie interpersonalne). Ten podział na 2 rodzaje komunikowania międzynarodowego jest szczególnie widoczny wówczas, gdy pytamy o zadania i cel działania informacyjnego nadawcy. Instytucjonalne formy komunikowania mają zadania opiniotwórcze, których realizacji służą przekazywane informacje. Określonym celem, w przypadku organów rządowych, najczęściej bywa inicjowanie i wspomaganie życzliwych opinii oraz tworzenie pozytywnego wizerunku danego państwa, co w konsekwencji ma sprzyjać rozwojowi międzynarodowej współpracy ekonomicznej, kulturalnej, technicznej. Dobrym przykładem skutecznej działalności w tym zakresie może być Niemiecka Republika Federalna. „Obraz Niemiec w świecie - pisał jeszcze nie tak dawno Klaus Kinkel - został ukształtowany w znacznej mierze poprzez wysoką renomę przedsięwzięć, produktów, usług światowej marki. Produkty z Niemiec są wszechobecne, jak stwierdziłem to wielokrotnie podczas moich podróży zagranicznych^..). Na nasz sukces na zagranicznych rynkach składa się wiele czynników - obok jakości, cen i serwisu ważną rolę odgrywa wygląd(...). Tylko poprzez połączenie działań w zakresie polityki, gospodarki i kultury opartych zarówno na współpracy, jak i współzawodnictwie, niemieckie produkty mogą pojawiać się na zagranicznych rynkach i wygrywać tam dla Niemiec nowych klientów." (Marketing for Germany, 1996). Z kolei pozarządowe środki przekazu uczestniczą w międzynarodowym obiegu informacji, realizując własne cele statutowe, np. propagowanie określonych religii, ideologii, reklam różnych towarów, programów muzycznych czy materiałów informacyjnych na zamówienie odbiorcy zagranicznego. W komunikowaniu interpersonalnym trudno dostrzec elementy celowego działania lub też cel ten nie jest jednoznaczny. Na przykład przebywający za granicą turysta czy cudzoziemiec poszukujący pracy wpływa na kształtowanie obrazu kraju swego pochodzenia, mimo że nie zawsze sam to sobie uświadamia. Istnieje wyraźna dysproporcja między zakresem społecznego oddziaływania obu form komunikowania międzynarodowego. Podczas gdy ta druga dotyczy niewielkich grup ludności, instytucjonalne formy wywierają wpływ na duże zbiorowości różnymi kanałami i środkami. Obie te formy występują zawsze komplementarnie i stanowią mechanizm kształtowania międzynarodowej opinii. Zasady działania tego mechanizmu nie są jednoznaczne i często bywają przedmiotem wielu kontrowersji. Dotyczy to szczególnie instytucjonalnych form komunikowania, do których zaliczyć należy między innymi: środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia oddziałujące lub współpracujące z zagranicą (zarówno prywatne jak i państwowe), szkolnictwo oraz promowane za granicą utwory z zakresu kultury i sztuki. Środki masowego przekazu, a szczególnie agencje informacyjne, satelitarny przekaz telewizyjny, międzynarodowe rozgłośnie radiowe oraz Internet zaliczane są do najbardziej ważkich instrumentów wpływania na opinię publiczną w świecie. Poświęcimy im najbliższy rozdział tej pracy. Wśród interpersonalnych form komunikowania najistotniejszą rolę odgrywają bezpośrednie kontakty między ludźmi różnych narodowości. Mają one długą historię. Przepływ informacji o innych narodach i państwach odbywał się przede wszystkim podczas działań wojennych, kolonizacji, wypraw naukowych i handlowych czy działalności misjonarzy, żołnierze najeźdźcy i jeńcy wojenni, branki i niewolnicy byli jednocześnie żywymi mediami komunikowania międzynarodowego. Obecnie do tych różnorodnych form komunikowania międzyludzkiego należy zaliczyć: turystykę, spotkania sportowe (olimpiady, mistrzostwa i mecze międzypaństwowe), ruchy migracyjne i przesiedleńcze, migrację siły roboczej i profesjonalnego personelu organizacji ponadnarodowych, aktywność militarną, działalność dyplomatyczną i wywiadowczą, biznes i finanse międzynarodowe, wymianę naukową, oświatową i kulturalną, aktywność dziennikarzy i innych pracowników środków przekazu, występy twórców pop-kultury, zespołów muzycznych, teatralnych itp. Wspomniane tu formy komunikowania tworzą mechanizm kształtowania obrazu państw i narodów, ale ich skuteczność uzależniona jest od pewnych stymulatorów sprzyjających pobudzaniu zainteresowań i sympatii lub też budzących niechęć do innego narodu. Do czynników poten- 26 27 Informacja i komunikowanie w świecie Stereotypy narodowe cjalnie decydujących o pobudzeniu zainteresowania danym państwem można zaliczyć: obszar kraju i jego położenie, zasoby bogactw naturalnych, stopień uprzemysłowienia kraju, historię i tradycje, ustrój polityczny i system sprawowania władzy, kolor skóry mieszkańców, język, religię, normy moralne, obyczaje i wartości uznawane w życiu, rolę związków rodzinnych, miejsce kobiety w społeczeństwie, gusty w rodzajach spożywanych posiłków i napojów, sposób ubierania się i budowy osiedli mieszkaniowych, rodzaje rozrywek, osiągnięcia sportowe itp. czynniki składające się na katalog spraw dotyczących jednego narodu czy państwa. W sumie, jeśli nie różnią się one zasadniczo od akceptowanych poglądów na ten temat przez inny naród, będą o wiele łatwiej przyjęte. Odmienne normy i standardy oddziałują natomiast dezintegrująco na pełniejsze zrozumienie międzynarodowe, powodują powstawanie uprzedzeń i negatywnych stereotypów. 1. 3. Stereotypy narodowe Pojęcie .„stereotyp" ma grecki źródłosłów. „Stereos" znaczy trwałość i przestrzenność, „typos" oznacza odbicie, obraz - model, przedstawiciel jakiegoś gatunku. W XV w. „stereotypem" nazywano płytę "drukarską "składu zecerskiego - rodzaj odlewu do powielania. W XIX-wiecznej polskiej literaturze był to także synonim szablonu - w znaczeniu powielania tej samej symboliki literackiej. Stereotyp występuje wszędzie jako metafora zjawisk niezindywidualizowanych, powtarzalnych, jako coś schematycznego, banalnego, powtarzalnego. Pojęcie to do nauk społecznych wprowadził W. Lippmann w 1922 r. publikując książkę Public Opinion. Zainteresowanie opiniami o obcych narodach, a tym samym i rozwój różnych stereotypów, ma niewątpliwie długą historię. Można przypuszczać, iż wraz z pojawieniem się wspólnot pierwotnych zrodziły się także wyobrażenia o współżyjących grupach ludzkich i plemionach. W historii antycznej Grecji czy Rzymu spotykamy już opisy sąsiednich państw i ich obywateli ujmowane w kategoriach etnicznych. Charakterystyki obcych narodów zależały przy tym od rodzaju wzajemnych stosun- ków-jeśli były one przyjazne, unikano wspominania cech negatywnych, jeśli zaś obowiązywał stan wojenny, pomijano zazwyczaj wszystkie atrybuty pozytywne. Znacznie później zaczęły pojawiać się prace, których autorzy wprowadzili pojęcie charakteru narodowego jako wyznacznika różnic między ludźmi z różnych regionów zamieszkania. Niemalże klasyczną pozycją z tego zakresu jest książka hiszpańskiego pisarza i dyplomaty Salvadora de Madariagi o Anglikach, Francuzach i Hiszpanach. Na podstawie własnych obserwacji autor stwierdza, iż te trzy narody reprezentują odrębne, istotnie różniące się grupy charakterów ludzkich, co z kolei według niego dowodzi, że pojęcie charakteru narodowego nie jest kategorią abstrakcyjną, lecz realnie istniejącą, dającą się zbadać i opisać. Tym trzem narodom przypisuje też główne zasługi w tworzeniu kolejnych etapów cywilizacji europejskiej oraz powstaniu Stanów Zjednoczonych. O ile opinie S. de Madariagi należałoby traktować jako interesujący esej oparty na celowej selekcji pewnych materiałów historycznych i subiektywnej analizie zachowań ludzkich, to poważniejszą analizę naukową na temat charakterów narodowych można znaleźć w pracy Duijkera i Frijdy pt. National Character and National Stereotypes (Amsterdam 1960). Autorzy ci dochodzą do wniosku, iż badania porównawcze małych grup z różnych narodów wykazują istotne różnice o charakterze psychologicznym, ale nie uzewnętrzniają cech, które występowałyby tylko w jednym narodzie. Z teoretycznego punktu widzenia - stwierdzają ci naukowcy - różnice narodowe są możliwe i prawdopodobne, jeśli chodzi o obyczaje, nawyki, instytucje, normy i wartości. Wniosek, którego obaj wymienieni autorzy nie wypowiadają, ale któremu też ich wywody nie przeczą, byłby następujący: każda próba przedstawienia cech (rzekomo) typowych dla jakiegoś narodu byłaby fałszywym stereotypem, na-tomiast można zaakceptować badania nad obyczajami, instytucjami, normami i wartościami, które występują w jednym narodzie i mogą przedmiotem zainteresowania i opinii w innych narodzie. Takimi badaniami zajmują się zresztą z dużym powodzeniem antropolodzy, socjolodzy, kulturoznawcy i politolodzy. 28 29 Informacja i komunikowanie w świecie Stereotypy narodowe Stereotypów nie odnosimy zwykle do siebie, lecz do innych narodów i kultur, naszych sąsiadów i odległych geograficznie społeczeństw, do przyjaciół, jak i do wrogów. Jest zawsze karykaturą rzeczywistości doko naną na podstawie nielicznych obserwacji. Mówi się, że każdy naród po siada pewną skalę, na której umieszcza obce społeczności i kraje we dług stopnia zaufania. Stopień tego zaufania zależy m.in. od okoliczno ści politycznych, ekonomicznych i historycznych. Stereotypy narodowe zakładają jednak zawsze pewne wyobrażenie o sobie i ocenę własnej zbiorowości narodowej. Ich rola i znaczenie może być zmienne w zależ ności od charakteru stosunków międzynarodowych: mogą być bardzo aktywne w okresie sytuacji konfliktowych i tracić swoje negatywne zna czenie w okresie współpracy. Wyróżnia się eg najmniej sześć funkcji ste reotypów narodowych: i -s ~ 1. Służą członkom społeczności jako wspólne dla wszystkich, goto we układy odniesienia, czym ułatwiają wzajemne porozumienie; 2. Wzmacniają więź między członkami społeczności poprzez pod kreślenie poczucia przynależności; 3. Wyrażają wspólnotę wartości swojego narodu poprzez przeciw stawianie zwyczajów rodzimych obcym zachowaniom; 4. Można je stosować dla pozytywnego podkreślenia, że „nasza" zbiorowość jest różna od innych, z którymi można by ją pomylić; 5. Można ich używać dla podkreślenia lojalności względem wybranej społecznej zbiorowości; 6. Służą narodowi do kreowania .kozła ofiarnego" w okresie kryzysu. Warto jeszcze pamiętać, iż w publikacjach o stereotypach narodowych podaje się najczęściej następujące ich cechy: 1. Stereotypy są zawsze wartościujące i często są powiązane z kwe stiami językowymi, a ich werbalizacja wywołuje mgliste skojarze nia i asocjacje; 2. Stereotypy nie wywodzą się z bezpośredniego doświadczenia jedno stek, lecz z tradycji, przekazu i zapożyczeń. Jeśli są mocno zakorze nione w zbiorowej świadomości, to nie będą podatne na doświad czenia, które dezawuowałyby wcześniej ustalone wyobrażenia; 3. Stereotypy są ważnym składnikiem integrującym społeczeństwo - można je odnaleźć w motywacji społecznych działań, w ideologii i w politycznej propagandzie; 4. Stereotyp jest sądem - negatywnym lub pozytywnym - opartym na przekonaniu. Posiada społeczną genezę: przekazywany jest jednostce przez rodzinę lub przez środowisko jako wyraz opinii publicznej; 5. Stereotyp jest też nacechowany emocjonalnie (negatywnie lub po zytywnie). Jest sprzeczny z faktami lub tylko częściowo odpowia da prawdzie, mimo że zawsze jawi się jako w pełni prawdziwy; 6. Stereotyp pozostaje niezmienny przez długi czas, co wynika z fak tu, iż jest niezależny od faktycznych doświadczeń ludzi; 7. Bez względu na to, czy jest pozytywny czy negatywny, stereotyp jest przesadnym przekonaniem związanym z określoną kategorią. Jego funkcją jest usprawiedliwianie naszego zachowania się w odniesieniu do tej kategorii; 8. Stereotypy mogą być niebezpieczne gdyż są „substytutami obser wacji" - pozwalają oprzeć myślenie na reakcjach na słowa, a nie na obserwacji rzeczywistości. Za źródło stereotypów w Europie uznaje się rozwijający się na tym kontynencie monokuiturowy model życia, oparty na koncepcji państwa narodowego, oraz dążenia państw do dominacji w europejskim układzie sił. Przełamywaniu stereotypów i zapobieganiu dominacji jednego narodu nad innym ma służyć integracja gospodarcza, społeczna i militarna w Europie oraz specjalne programy edukacyjne Unii Europejskiej oparte na realizacji prawa do swobodnego przepływu osób. Programy te w pierwszym rzędzie obejmują wymianę młodzieży i nauczycieli akademickich, ekspertów i różnych specjalistów. Do najbardziej popularnych należą programy „Socrates", „Leonardo da Vinci" oraz „Youth for Europę" (por.: Education and training. European Commission, Lu-xembourg 1995). Głównym celem programu „Socrates" jest umożliwianie młodym ludziom wyjazdu na studia zagraniczne i przy tej okazji poznawanie kraju pobytu. Program „Leonardo da Vinci" koncentruje się 30 31 Informacja i komunikowanie w świecie Stereotypy narodowe na zdobywaniu za granicą praktycznych umiejętności zawodowych -powstał na bazie programów współpracy kulturalnej: „Lingua" - przeznaczonego dla osób chcących poznać lepiej język obcy, „Force" i „Pe-tra", będących programami szkoleniowymi dla osób rozpoczynających karierę zawodową oraz programu „Eurotecnet", promującego współpracę w dziedzinie technologii. Natomiast program „Youth for Europę" adresowany jest do młodych osób, które pragną wspólnie ze swoimi rówieśnikami z innych państw europejskich opracowywać i realizować projekty oparte na zasadach poszanowania różnic kulturowych i przekonań współuczestników. Wydaje się, że dopóki rządy państw wierzyły w swoją niezwyciężoną potęgę militarną, dopóty nie zwracały specjalnej uwagi na metody kształtowania wizerunku kraju za granicą. Z czasem nastąpiło zinstytucjonalizowanie działań zmierzających do kształtowania pozytywnego obrazu państwa poza jego granicami. Nieskoordynowane działania jednostkowe zaczęły ustępować miejsca działaniom o wyraźnych celach politycznych podejmowanym przez elity. Nie zawsze używane środki miały coś wspólnego z prawdą. Słynne do dzisiaj są np. metody oszukiwania audytorium zainicjowane ponad 200 lat temu przez rosyjskiego księcia i feldmarszałka Grzegorza A. Potiomkina, który ambasadorom obcych państw przebywającym na dworze carycy Katarzyny II postanowił przedstawić swoje sukcesy w „ucywilizowaniu nowej Rosji" - Ukrainy. W tym celu Potiomkin zorganizował carycy i jej gościom spływ specjalnie sformowaną flotyllą w dół rzeki Dniepr na trasie Smoleńsk - Kijów. Na brzegach rzeki stał wiwatujący tłum wśród girland kwiatów i wielu łuków triumfalnych. Ze statków widać było nowe, malownicze chaty wiejskie, pałace i parki. Nikt z gości nie domyślał się, że wsie i pałace były w rzeczywistości doskonale wykonanymi dekoracjami teatralnymi, a wiwatujące tłumy zostały siłą ściągnięte z okolic. Sukces z pełnej tak pozytywnych wrażeń podróży po imperium rosyjskim feldmarszałek Potiomkin postanowił owocnie wykorzystać do przekonania Niemców, by przyjeżdżali na zaproszenie Katarzyny i kolonizo-wali tereny dolnej Wołgi. Region ten prezentowano jako krainę mlekiem i miodem płynącą, pełną wielu bogactw naturalnych. Skuszeni wi- zją wydobywania drogocennych minerałów niemieccy imigranci nie wiedzieli, iż jest to teren nawiedzany często przez klęski żywiołowe i zbrojne oddziały Kirgizów, którym zabrano wcześniej te ziemie. Z propagandowych doświadczeń „wiosek potiomkinowskich" skorzystali bolszewicy podczas tragicznego w skutkach głodu na Ukrainie. W związku z nasilającą się za granicą propagandą antykomunistyczną rząd radziecki zaprosił na Ukrainę wielu zachodnich intelektualistów i zorganizował im wyjazd w teren, by zobaczyli wioski z kwitnącymi sadami i radośnie wyglądających mieszkańców. Po wielu latach okazało się, że akcja ta była jednym dużym bluffem KGB: to właśnie funkcjonariusze tej organizacji wraz ze swoimi rodzinami grali role szczęśliwych chłopów, podczas gdy prawdziwi mieszkańcy umierali niedaleko z głodu, pilnie strzeżeni przez oddziały bezpieczeństwa. Pierwsze zorganizowane badania porównawcze (o charakterze socjologicznym) opinii o różnych narodach zostały dokonane po II wojnie światowej. Na zlecenie UNESCO, dwaj naukowcy Buchąr\an---*-~~**'j i Cantril podjęli się w 1947 r. przeprowadzić badania zatytułowane: C/a/ć narody widzą siebie nawzajem (How Nations See Each Other). Celem tego studium, którego opracowanie trwało 6 lat, było odpowiedzieć na pytanie, jak charaktery różnych narodowych kultur wpływają na wzajemne zrozumienie i polepszenie stosunków międzynarodowych. Badania miały charakter pilotażowy i oparte były na wyborze 1000 respondentów spośród 14 narodów, z pominięciem państw obozu komunistycznego. Odpowiedzi, oddzielnie dla każdego kraju, analizowane były w stosunku do wieku, wykształcenia, płci oraz zamożności. Wnioski, jakie wyciągnięto, były m.in. następujące: wśród ogółu badanych ujawniły się różnice poglądów między klasami społecznymi, przy czym ludzie biedni ustosunkowani byli bardziej przyjaźnie do innych narodów niż bogaci. Część respondentów określono jako optymistów, innych jako fatalistów w kreśleniu przyszłości świata, z tym, iż odpowiedzi wszystkich określono jako „z natury wojownicze" („warlike by naturę"). Buchanan i Cantril w omówieniu badań dla UNESCO pisali, że dla polepszenia wzajemnego zrozumienia między narodami lub, jak to 32 33 Informacja i komunikowanie w świecie Rola komunikowania w rozwoju - koncepcje i postulaty określili,|/v celu uczynienia każdego człowieka obywatelem świata (to make each indh/idoal a citizen of the world), należy ludziom zapewnić przede wszystkim chleb i pracę, uzmysłowić im wzajemną współza-—teżnósć poszćżególnychTrarodów; poprawić przepływ informacji i pod-**kreślić rolę każdego człowieka w pracy .dla dobra ogółu.[Autorzy ^"?stwierdzłłrtakże, iż stosunek jednego narodu do drugiego jest wypadkową stosunków między ich rządami. Ludzie dążą do zmiany swego nastawienia do innego narodu, jeśli pomaga im to dostosować się do realiów politycznego życia w ich własnym kraju. Dziesiątki kolejnych lat, jakie upłynęły od tych badań, wykazywały rosnącą rolę środków przekazu nie tylko w kształtowaniu ludzkiej wiedzy o życiu innych narodów, ale i w dokonywaniu radykalnych zmian politycznych w wielu państwach. Trudno przecenić byłoby np. znaczenie działalności zagranicznych środków informacji w podtrzymywaniu ludzkich nadziei na możliwości zniesienia dyktatur partii komunistycznych. W wielu państwach, jak np. w Chinach (por. problem Tybetu) czy na Kubie w dalszym ciągu tylko dzięki międzynarodowym środkom przekazu informacji - Internetowi i radiu, obywatele mają szansę na rozpowszechnianie i otrzymywanie nie ocenzurowanych wiadomości. Szybko postępująca modernizacja telekomunikacji, obejmująca coraz to nowsze zdobycze techniki, spowodowała powstanie globalnego systemu komunikowania się ludzi. Przez to pojęcie należy rozumieć ogólnoświatową sieć połączeń przewodowych i bezprzewodowych między nadawcą a odbiorcą, którzy mogą znajdować się w dowolnym miejscu na Ziemi. W globalnym systemie komunikowania działają skomputeryzowane banki danych, Internet, agencje informacyjne, nadawczo-odbiorcze stacje radiowe i telewizyjne, telefony i faksy, stacje satelitarne - słowem, cała techniczna infrastruktura współpracujących ze sobą środków komunikowania. Użytkownikami tego systemu są natomiast: prasa, radio, telewizja, oświata i nauka (jako instytucje twórcze), lotnictwo, transport morski, meteorologia, rolnictwo, służba zdrowia, poczta, przemysł, organizacje militarne, gospodarcze, handlowe itp. instytucje, a także wszystkie osoby, które indywidualnie np. korzystają z Internetu. 1. 4. Rola komunikowania w rozwoju - koncepcje i postulaty Do początku lat siedemdziesiątych XX wieku panował pogląd, że środki masowego przekazu są w stanie pełnić wiodącą rolę w stymulowaniu rozwoju państw. Dużą popularność, zwłaszcza w latach sześćdziesiątych, zyskały amerykańskie teorie uznające proces masowego komunikowania za niezbędny czynnik modernizacji społeczeństw zacofanych gospodarczo. Dowodziły tego zarówno tzw. teorie ekonomiczne (środki przekazu jako narzędzia pobudzania aspiracji i większego popytu), psychologiczne (środki przekazu to narzędzia kreowania osobowości innowacyjnej i potrzeby osiągnięć, które są motorem dalszego rozwoju), jak też socjologiczne i antropologiczne teorie dyfuzji, mówiące o roli informacji w przyspieszaniu procesu rozwoju społecznego. „Prace D. Leragra (The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East, New York 1964) iJM SchrammaiThe Mass Media and National Development, Glencoe 1958) miały decydujący wpływ na politykę UNESCO i ONZ w zakresie niesienia pomocy krajom rozwijającym się - w szczególności stały się podstawą do lansowania w latach sześćdziesiątych ilościowego modelu rozwoju środków przekazu. D. LerneoLlS§8-frrrozpatrojąc proces rozwojuł.wyróżnił społeczeństwa tradycyjne, transformujące się (transitionalś) i nowoczesne.jA/y-znacznikami sRołeczeństwa nowoczesnego są, wjedług tego autora^ko-smopolityzrr@ipanizacja^inik anaTfabetyzmu,&amożność i rtski stopień pobożności (devoui). uechy społeczeństw tcądycyjnych są przeciwieństwem wymienionych. Społeczeństwa w transformacji - do których Lerner zaliczył większość krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej - mają jeszcze wysoki stopień analfabetyzmu, ale jgdnocześnijg-społeczeństwa----te-wyróżniają się mobilną osobowością, charakterystyczną dla społeczeństw nowoczesnycri^oraz dużym stopniem empatjiiuipiejętności wyobrażania siebie w nowych, dotychczas nie znanych sytuacjach, np. w roli innych ludzi). Każdy człowiek o mobilnej osobowości posiada pewien stopień empatii. lylass media, według Lernera, zwielokrotniają po--czjJcie mobilności (występują jako mobility multiplier). co pozwala na dal- -_szy wzrost empatii. W konsekwencji system komunikowania jest ekspo- 34 35 Informacja i komunikowanie w świecie nentem i pośrednikiem zmian całego systemu społecznego. Opierając się na przeprowadzonych badaniach Lerner stwierdził, że wzrost urbani-zacji powoduje zanikanie analfabetyzmu, co z kolei wpływa na wzrost ro – li mediów, które następnie odgrywają ważną rolę w intensyfikowaniu roz-woju ekonomicznego i udziału społeczeństwa w życiu publicznym,. Brak wykształconej mobilnej osobowości i empatii powoduje, według omawianego autora, iż „rewolucja rosnących oczekiwań" przeradza się w „rewolucję rosnących frustracji" z niespełnionych nadziei na znaczącą poprawę sytuacji ekonomicznej. Frustracje te są tym głębsze, im wyższe były aspiracje i trudniejsze przeszkody w ich urzeczywistnianiu. Problemy komplikuje dodatkowo fakt, iż kraje rozwijające się chcą zmodernizować się w ciągu kilku lat, podczas gdy państwa zachodnie robiły to przez wieki. Przeszkadza im także własny etnocentryzm, nacjonalizm i ksenofobia - pragną nowoczesnych instytucji, ale bez towarzyszącej im ideologii. W. Schramm kontynuował kierunek badań zapoczątkowany przez Lernera i starał się udowodnić, iż zmobilizowanie narodu do realizacji planów rozwoju gospodarczego możliwe jest tylko dzięki środkom maso wego przekazu i oświacie. Zadaniem środków masowej informacji i „no wych środków" oświaty - pisał - jest przyspieszyć i ułatwiać długą, po wolną transformację społeczną, która jest konieczna dla rozwoju ekono micznego. Przy tej okazji warto wspomnieć, że „środki oświaty" podzielił na 4 generacje: <~ i / \^ \ ' \ t. Karty, mapy, grafy, materiały pisane, modele, wystawy; 2. Podręczniki, testy (wymagają maszyn drukarskich); 3. Fotografie, slajdy, filmy, płyty, radio i telewizja; 4 Zaprogramowane instrukcje, laboratoria, komputery - czyli człowiek w bezpośrednim kontakcie z maszyną. Schramm zauważa, że „nie rozwinięte kraje mają także nierozwinię-ty system komunikowania. Strefa ekonomicznego niedostatku na świecie jest jednocześnie tą samą strefą, w której analfabetyzm jest najwyższy, gazety, radioodbiorniki, telewizory i kina są rzadkością, brakuje papieru gazetowego, elektryfikacji i sieci telekomunikacyjnej, gdzie dzieci nie chodzą do szkoły". Według Schramma, środki masowego przekazu w tych krajach muszą realizować trzy cele: Rola komunikowania w rozwoju - koncepcje i postulaty 1. Zapewnić mieszkańcom bogaty zestaw informacji o planach narodowego rozwoju - by rodziły się aspiracje i potrzeba dokonania zmian; 2. Dać możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych - komunikowanie obustronne w celu dyskutowania alternatyw rozwoju; t- 3. Uczyć i doskonalić umiejętności zawodowe, zasady higieny itp. ^ Cele te są tożsame z trzema podstawowymi funkcjami komunikowania, jakie Schramm przypisujejjiedtom krajówj-ozwijających się/~-~ 1. Stróża rozwoju - poprzez rozwijanie empatii i kreowanie sprzyja jącego rozwojowi klimatu; 2. Organizatora - zmiana postaw, poszerzenie dialogu społecznego, - "* lansowanie nowych norm społecznych; 3. Nauczyciela.- Podstawową wadą ówczesnych badań było założenie, iż środki przekazu są podstawowym czynnikiem zmian społecznych, w związku z czym należy - dążąc do rozwoju kraju - przede wszystkim starać się zwiększać nakłady gazet, ilość radioodbiorników, telewizorów czy miejsc w kinach. Wydaje się, że był to rezultat wyraźnego ulegania wpływom technologicznego determinizmu lansowanego m.in. przez idee MacLuhana, szeroko spopularyzowane w latach sześćdziesiątych. Niewątpliwie najbardziej pozytywnym skutkiem realizacji tej strategii rozwoju jest fakt rozbudowania infrastruktury komunikowania w świecie. Bez tych motywacji byłaby ona prawdopodobnie uboższa niż jest obecnie. Wraz ze znacznym postępem w upowszechnieniu środków komunikowania i wprowadzeniu nowych technologii przekazu nie dokonała się jednak oczekiwana poprawa warunków bytowych społeczeństwa i rozwój gospodarczy. Na przełomie lat sześćdziesiątych/siedemdziesiątych w badaniach nad rolą komunikowania w rozwoju zaczęto zwracać więcej uwagi na przekazywane treści. Wyrazem tych tendencji było zainicjowanie krytyki swobodnego przepływu informacji oraz kierowanie oskarżeń wobec krajów rozwiniętych o imperializm kulturowy i informacyjny. Jednocześnie starano się opracowywać alternatywne modele komunikowania służące rozwojowi. Opierają się one na założeniu, że zasadniczym wymogiem rozwoju jest zmiana struktury społecznej."Charakterystyczne dla tej no- 36 37 Informacja i komunikowanie w świecie Rola komunikowania w rozwoju - koncepcje i postulaty wej perspektywy jest stwierdzenie J. Gruniga (z 1971 r.), badającego proces komunikowania w środowisku chłopów kolumbijskich: „komunikowanie jest dodatkowym czynnikiem modernizacji i rozwoju(...), przynosi ono niewielki efekt, jeśli najpierw nie następują zmiany strukturalne, które inicjują proces rozwoju." W kilka lat później wspomniani D. Lerner i W. Schramm zwrócili uwagę na konieczność zintegrowania działalności wszystkich środków przekazu z warunkami lokalnymi. W. Schramm wręcz stwierdził, by większe znaczenie przywiązywać do tzw. „małych" mediów - przezroczy, plakatów, gazetek ściennych, umożliwiających faktyczne uczestnictwo grup lokalnych w procesie mobilizowania społeczeństwa do zmiany swoich warunków życia. W sumie teza o podstawowym znaczeniu środków masowego przekazu w realizacji programów rozwoju została w latach osiemdziesiątych podważona nawet przez jej głównych autorów, ale twierdzenie, że „komunikowanie jest podstawowym, wstępnym warunkiem wszelkich zmian" w dalszym ciągu nie straciło nic na swojej aktualności. W ostatnich latach daje się zauważyć próby konwergencji teorii komunikowania masowego poprzez prasę, radio i telewizję z psycho-so-cjologicznymi teoriami komunikowania interpersonalnego. Jest to konsekwencja poszukiwania modelu komunikowania masowego w aspekcie dwukierunkowego przepływu informacji między nadawcą a odbiorcą. Mam na myśli koncepcje masowego komunikowania horyzontalnego, w którym powinno zachodzić tzitL, sprzężenie zwrotne [feed-back). W pewnym uproszczeniu mówi się, że nadawca masowej informacji powinien reagować na odpowiedź - reakcje odbiorcy. Najdalej w tym kierunku idą L. S. Harms i J. Richstad, którzy twierdzą, że komunikowanie masowe, jeśli ma być rzeczywiście demokratyczne, musi opierać się na modelu wzajemnej wymiany informacji, podobnie jak zachodzi to w procesie komunikowania interpersonalnego. Według nich, model działania mass mediów oparty na jednokierunkowym, wertykalnym przepływie informacji od nadawcy do odbiorcy jest oligarchiczny, elitarny lub autorytarny. Propozycja ich zmierza w gruncie rzeczy do zniesienia różnic między nadawcą a odbiorcą, którzy powinni ciągle dokonywać zmiany swo- ich ról. Podobne założenia legły u podstaw koncepcji komunikowania jako dobra społecznego, lansowanej od końca lat siedemdziesiątych XX wieku przez latynoamerykański instytut ILET(lnstituto Latinoamerica-no de Estudios Transnacionales): „Informacja służy ważnym funkcjom całego społeczeństwa i jego grup. Dlatego o jej sposobie wykorzystania nie mogą decydować właściciele czy dysponenci środków przekazu. Zwłaszcza odpowiedzialni za przekazywanie informacji powinni być oceniani ze swojej pracy przed całym narodem - odbiorcą i ostatecznym beneficjantem tych środków. W celu realizacji takiej zasady należy uznać publiczne prawa do dostępu, uczestniczenia, korzystania i tworzenia nowych form organizacji społecznych..." (International Communications and the Third World Participation. Amsterdam 1977). Warto tu zauważyć, iż ideę uznania mediów za dobro społeczne proponuje Watykan już od 1963 roku. 12 grudnia 1963 r. na posiedzeniu II Rady Watykańskiej przedstawiono dekret „Inter mirifica", którego p. 18 dotyczy ustanowienia Światowego Dnia Społecznych Środków Komunikowania. Po raz pierwszy Dzień ten obchodzono 7 maja 1967 r. na wezwanie papieża Pawła VI. Pod koniec lat siedemdziesiątych krytyka wertykalnego modelu komunikowania na rzecz promocji powszechnego dostępu społeczeństw i udziału w komunikowaniu masowym stała się coraz bardziej wyraźna ,,w publikacjach wydawanych pizez-UNESCO. Zapoczątkowała je konferencja UNESCO w Belgradzie w 1977}. {UNESCO Meeting on Self-Ma-nagment, Access and Participation in Communication), na której m.in. stwierdzono: „iątnięje powszechna-zgodRoś4pog4ądów_wobec faktu, że skuteczne uczestnictwo, a szczególnie samorządność wymaga zasadni^ czych transformacji polityki komunikowania i działania mediów; prawdo^ podobnie w wielu społecznościach będzie to niemożliwe do zrealizowa-nia bez fundamentalnych zmian społecznych dotyczących nie tylko środ^_ ków przekazu...". Tendencja równorzędnego traktowania praw jednostki i grup spo łecznych czy narodu występuje również w RaporcieJ 54 55 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne ASSOCIATED PRESS (AP) Associated Pressjest do dziś największą na świecie agencją prasową. Posiada ponacf240 biu), zatrudniających okołO(3500 pracowników? W samych StanacnZjednoczonych informacje AP docferają do okc (6000 stacji radiowych i telewizyjnych oraz 1700 gazet. W innych czę- , ściach świata ma ona około 8500 klientów z prasy, radia i telewizji. P' Ogółem serwisy AR zawierają blisko dziesięć tysięcy depesz i artykułów dziennie (około 20 milionów wyrazów łącznie i około 1000 zdjęć) i tłumaczone są na 5 języków: hiszpański, niemiecki, francuski, holenderski vi szwedzki. Do końca XX wieku AP zdobyła 46 nagród Pulitzera: 19 za teksly prasowe i 27 za fotografie. ~" Całodzienny serwis AP zawiera: - cztery razy dziennie tzw. digest, czyli indeks najważniejszych wia domości dnia, - dwa razy dziennie indeks sportowy, - codzienny zestaw dłuższych artykułów-reportaży z całego świata, w tym na temat kultury, sztuki i nauki, I - dwa razy dziennie skrót wiadomości, 5 ^ - kalendarze - informacje o spodziewanych wydarzeniach politycznych i sportowych, - „Today in History" - codzienny zestaw wiadomości historycznych, - „People and Places" - wiadomości o znanych osobistościach, - „Weather" - informacja o pogodzie i temperaturze z całego świata, - „Financial Fixtures" - wiadomości z giełd walutowych i kapitało wych w USA, Europie i Azji, notowania walut i złota, - bieżąca informacja o dostępnym serwisie graficznym AP. , Zarówno serwis graficzny, jak i fotograficzny przesyłane są w odrębnych zestawach: AP Foto zapewnia zdjęcia z bieżących wydarzeń politycznych, sportowych i świata biznesu. Agencja oferuje także pełną gamę urządzeń do obsługi fotograficznej i odbioru zdjęć. W szczególności warto wymienić: komputerowy transmiter do zdjęć prosto z negatywu (AP Leafax 35 negative transmitter), AP Laser Receiver do odbioru zdjęć metodą cyfrową lub analogową oraz elektroniczną sieć fotograficzną (Photo Stream) dostarczającą materiały czarno-białe i kolorowe najwyż- szej jakości drogą satelitarną w czasie od 1 do 3 minut. Dzięki systemowi Leaf Picture Desk możliwe jest otrzymanie zdjęć w ciągu zaledwie kilkunastu minut po ich zrobieniu przez fotoreportera. Codzienna transmisja satelitarna serwisu AP World Graphics zawiera tuziny map, ilustracji i planów. Są one dodatkiem do newsów i informacji. Agencja posiada także odrębny dział telewizyjny^ jgłówną siedzibą Londynie.-W skład APTv wchodzą 93 międzynarodowe biura VJ~67 krajach. Pracownikami są doświadczeni dziennikarze telewizyjni, którzy dostarczają codziennie pełen serwis międzynarodowych newsów ze specjalnym naciskiem na największe wydarzenia z każdego regionu AP jest powszechnie uważana za agencję dokładną i wiarygodną, jednakże w historii jej działania zdarzyły się poważne uchybienia w sztuce dziennikarskiej. Na przykład w 1961 r.. kiedy ówczesny sekretarz generalny ONZ Dag Hammarskjóld zginął w katastrofie lotniczej, AP podała, iż samolot wylądował szczęśliwie. Donosząc o zamachu na J.Kenne-dy'ego w Dallas poinformowała, że wiceprezydent L. Johnson został także postrzelony (co nie było prawdą). Pomimo tego dziennikarze AP zaliczani są do elity zawodowej; wielu z nich, jak wspomniano, było nagradzanych nagrodą Pulitzera za zdjęcia i reportaże. Mahatma Ghandi zażartował kiedyś, że pierwszą osobą, którą spodziewa się spotkać po swojej śmierci będzie korespondent AP. Mark Twain zaś powiedział: „Są tylko dwie siły, które mogą przenieść światło do najdalszych zakątków globu: słońce na niebie i Associated Press tutaj, na dole". Przypomnijmy kilka zdań historii: Associated Pre.ss_zą[ożona została 2L.1848 r; przez dziesięć osótr reprezentujących sześć dzienników ze wschodniego wybrzeża. Doszli oni do wniosku, że jeżeli każdy z nich ma wysłać w celu opisu wydarzenia osobnego korespondenta, to o wiele oszczędniej będzie wspólnie opłacić podróż jednego dziennikarza. Pierwsze zagraniczne biuro otworzono w Halifax w Kanadzie. Halifax był ważnym portem Ameryki Północnej, do którego zawijały statki pasażerskie linii Cunard przywożące najświeższe wiadomości z Europy. Stamtąd drogą telegraficzną przekazywano je do Nowym Jorku. Początkowo agencja miała tylko jednego korespondenta w Waszyngtonie. Był nim 56 57 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne Lawrence Gobright, znany nie tylko ze swych publikacji dotyczących wojny secesyjnej i opisu zamachu na prezydenta Abrahama Lincolna, ale również z wykreowania nowej filozofii AP wyrażonej w stwierdzeniu adresowanym do Kongresu USA w 1862 roku: „Moja praca to przekazywanie faktów. Do moich zadań nie należy ich komentowanie. Moje reportaże drukowane są w pismach o różnych profilach politycznych, dlatego ograniczam się do tego, co uważam za słuszne oraz staram się być zawsze bezstronnym i prawdomównym". Wkrótce to wyznanie stało się mottem AP. Wraz z rozwojem sieci telegraficznej zwiększyła się ilość nadawanych informacji i to uczyniło AP centrum przepływu informacji zarówno z kraju jak i ze świata. W 1872 r. wydzierżawiła jako pierwsza agencja na świecie linię telegraficzną wyłącznie do przekazywania informacji. W latach trzydziestych wykorzystała dalekopisy, co pozwoliło na wysyłanie pisanego tekstu, zamiast „wystukiwania" go na telegrafie. AP jako pierwsza zastosowała i rozwinęła satelitarny system transmisji wiadomości, fotografii i serwisu graficznego, który poprzez ponad 4 tysiące odbiorczych anten satelitarnych dociera obecnie do klientów na całym świecie. Jej chlubą było także wprowadzenie w 1988 r. systemu Graphics Net, który pozwala na idealne, za pośrednictwem komputera, przekazanie gazetom serwisu fotograficznego. W 1994 r. powstał_APTy -serwis telewizyjny, oraz AP Ali News - całodobowy serwis radiowy dla klientów amerykańskich. Od 1996 r. funkcjonuje w Internecie. UNITED PRESS INTERNATIONAL (UPI) Jeszcze dziesięć lat temu drugą co do wielkości w świecie była także agencja amerykańska - United Press International, która powstała z połączenia (w 1958 r.) United Press (UP) i InternationąJJMews Service (INS). Założycielem UP w 1907 r. był wydawca E.W. Scripps, który chciał zapewnić całej swojej prasie popołudniowej najbardziej aktualny serwis informacyjny (Associated Press przekazywała serwis tylko swoim człon-kom-wydawcom prasy porannej). Podobne względy kierowały też szefem innego koncernu, W.R. Hearstem, który w 1909 r. założył dla własnej prasy agencję informacyjną International News Sen/ice. United Press International (UPI) to agencja w pełni prywatn^nasta- _ wioną nazyskza sprzedawany serwis. Z powodu kłopotów finansowych -korporacja Scripps-Hearst sprzedała agencję w 1982 r. firmie Media News Corporation z siedzibą w Naslwille. Brak perspektyw na osiągnięcie pozytywnych wyników finansowych spowodował kolejną zmianę właściciela - od 1988 r. była nim World News Wire Group Inc., zaś w 1992 będącą w stanie upadłości UPI kupiła saudyjska firma Middle East Bro-adcasting Center. Nadal pozostaje ona właścicielem agencji, którą obecnie można bez wątpienia zaliczyć już tylko go agencji regionalnych. Dotychczas, tzn. do momentu podjęcia decyzji zamknięcia większości biur zagranicznych, UPI miała 23 oddziały krajowe w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce, m.in. w Paryżu, Londynie, Sztokholmie, Pradze, Warszawie, Jerozolimie, Ankarze, Kairze, Johannesburgu. Oprócz sieci biur w USA, UPI posiada też dwa biura regionalne: w Miami (na Amerykę Łacińską) i w Hongkongu (na Azję). Rzecznik prasowy UPI „Tom Johnson stwierdził, że na pewno nie zostanie zamknięte biuro londyńskie, w którego gestii leży serwis arabski oraz serwis biznesowy (od 1991 r.). Według Johnsona, UPI nie zamierza mimo kłopotów finansowych ograniczać swojej działalności. Będzie natomiast w większym stopniu korzystać z usług dziennikarzy pracujących na zlecenie, czyli tzw. freelancerów . Agencja chce^opierać się na przygotowywaniu nowego wzoru depesz liczących ocfi50 do 300 wyralówT) AGENCE FRANCE-PRESSE (AFP) AFP jesHrancuską agencją prasową o światowym zasięgu. Dociera do ponad^2 mjjiardów ludz?3"rzy miliony wyrazów dziennie odbieranych jest w ponad 130 krajaclvSerwis agencji przekazywany jest do 7 000 dzienników, 2 500 stacji radiowych, ponad 400 stacji telewizyjnych i około 2 000 instytucji administracyjnych (urzędy, ministerstwa na terenie Francji oraz banki, giełdy, placówki dyplomatyczne, towarzystwa finansowe itp.). Dostarcza teksty, fotografie, grafiki przy pomocy radiofonii cyfrowej do ponad 12 500 klientów na całym świecie. Każdego dnia przekazuje wiadomości w 6 językach] francuskim, angielskim, niemieckim, hiszpań- 58 59 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne skim, portugalskim i arabskim; oraz grafiki z tekstem w 4 językach: francuskim, angielskim, hiszpańskim i niemieckim. Przekazuje codziennie^^^iotografiC^rzy zasobach archiwalnych 5 milionów zdjęć (archiwum pósiadl*Tol5sy od 1930 roku). Globalna sieć satelitów i przenośne anteny pozwalają pracownikom AFP przesyłać materiały z każdego miejsca zdarzenia. Historia działalności agencji sięga I połowy XIX wieku. W 1835 J) Charles-Louis Havas założył w Paryżu pierwszą na świecie agencję informacyjną, znaną później jako agencja Havasa. Zbudował sieć własnych korespondentów w kraju i zagranicą, zaczynając swoją działalność od przesyłania informacji przy pomocy gołębi pocztowych. W 1857 r. Havas utworzył dział zajmujący się dostarczaniem reklam dla poszukujących pracy, co krytykowano jako „niemoralne małżeństwo" bezstronności z biznesem. Havas tą decyzją umocnił jeszcze bardziej swoją pozycję, gdyż reklamy oraz dotacje rządowe pokrywały deficyt z usług ściśle informacyjnych. W 1940 r. reżim Vichy uczynił z niej swoją oficjalną agencję pod nazwą Office Francais d'lnformation (OFI). 20 sierpnia 1944 roku, w dniach powstania paryskiego, grupa młodych, uzbrojonych dziennikarzy, która opanowała siedzibę OFI nadała pierwszą depeszę: „Ukazały się pierwsze, wolne gazety" . Był to moment narodzin Agence France Presse, która formalnie utworzona została dekretem z 30 września 1944 r. Statut AFP przyjęto dopiero w 1957 r. Agencja stała się „organizmem autonomicznym, wyposażonym w osobowość cywilną, którego funkcjonowanie opiera się na zasadach komercyjnych". Inne wyjątki ze statutu: „Agence France Presse nie może pod żadnym warunkiem uwzględniać wpływów i rozważań takiej natury, które wpływałyby na dokładność lub obiektywizm informacji. Nie może w żadnych okolicznościach znaleźć się pod kontrola prawną lub faktyczną żadnej grupy ideologicznej, politycznej lub ekonomicznej" (Art. II, § 1) AFP ma na celu „zapewnienie francuskim i zagranicznym klientom regularnego i nieprzerwanego dopływu informacji, które będą dokładne, bezstronne i wiarygodne". Agencja musi także zachować swój status jako „agencja prasowa o zasięgu światowym" ( Art. II, § 3). AFP kierowana jest przez radę administracyjną, która składa się z 15 osób: 8 przedstawicieli prasy drukowanej, 2 - z radia i telewizji publicznej, 3 przedstawicieli władz publicznych korzystających z usług AFP, 2 osób reprezentujących personel. Dwaj przedstawiciele prasy wyznaczani są przez syndykat prasy paryskiej (SPP), pozostali przez syndykat dzienników departamentalnych (SQD), syndykat prasy codziennej regionalnej (SPQR). Rada wybiera na 3 lata prezydenta - dyrektora generalnego AFP. Ponad połowa kosztów działalności AFP pokrywana jest ze źródeł państwowych. Poniżej przytaczamy zasady, jakich uczą się przestrzegać dziennikarze pracujący w AFP. Nazwano je „dekalogiem depeszowca": 1. Każda informacja musi być rzetelna i neutralna, a prócz tego jasna i przyciągająca uwagę słuchacza, co idzie w parze. 2. Pierwsze zdanie powinno być jak najprostsze, czyli złożone z podmiotu, orzeczenia i dopełnienia. Powinno odpowiadać na podstawowe pytania: Kto? Co zrobił? Gdzie? Kiedy? I ewentual nie: dlaczego? Pierwsze sześć słów powinny zawierać najważ niejszy fakt, to znaczy ten, który najbardziej zainteresuje przecięt nego słuchacza. Pierwsze zdanie powinno być zawsze twierdzą ce, a nie przeczące. Tylko wyjątkowo pytające. 3. Dalsze zdania również powinny być proste. Należy unikać zdań złożonych, strony biernej i trybu warunkowego. Równoważniki zdań (bez orzeczenia) są dozwolone, ale nie trzeba ich naduży wać. 4. Dalsze zdania czy akapity budowane są według zasady odwróco nej piramidy, to znaczy zawierają fakty o coraz mniejszej wadze. Tym samym można informacje skrócić obcinając ją od końca o je den lub więcej elementów. 5. W prasie codziennej można używać dni tygodnia lub miesiąca. Na- tomiast w radiu i telewizji, które są „natychmiastowymi" środkami przekazu, daty są zbędne. „Dziś" też jest najczęściej zbędne. „Wczoraj" i „jutro" są dopuszczalne w razie konieczności. Wyrażenia typu „za dwie godziny" lub „kilka minut temu", a nawet „w tej chwili" są użyteczne, ponieważ dzięki nim słuchacz jakby uczest- 60 61 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne niczy bezpośrednio w wydarzeniu. Niemniej należy ich unikać, jeżeli ta sama informacja (taśma) ma zostać użyta w kilku dziennikach. 6. W informacji na temat jakiegoś konfliktu należy starać się podać stanowiska wszystkich zainteresowanych stron. Czasem trzeba nawet powiedzieć, że jedna ze stron jest nieosiągalna, albo że odmawia komentarza. 7. Cytat zwiększa wartość informacji. Ale nie może się ona od niego zaczynać. Cytat musi być absolutnie wierny, wyraźnie określony w tekście (cudzysłowem w prasie pisanej, wtrętem „cytuję" w ra diu), i jego źródło jasne dla słuchacza. 8. Nie używamy w depeszach ani na antenie słów „pan" i „pani", z wy jątkiem „pani premier". 9. Staramy się odejść od stylu oficjalnych komunikatów, który często dominuje w depeszach agencyjnych i ogólnie w informacji. Raczej opowiadamy o wydarzeniu tak, jakbyśmy to robili w krótkiej roz mowie telefonicznej z przyjacielem, zaczynając od tego co nas najbardziej uderzyło. 10. W większości informacji nie budzących podejrzeń co do ich wia rygodności możemy nie podawać źródła (typu rzecznik prasowy, komunikat, wypowiedź publiczna). Jeżeli jednak wiadomość jest kontrowersyjna, lepiej podać źródło: staje się ono elementem in formacji, a jednocześnie przenosimy na nie część odpowiedzial ności. REUTERS Ltd. Agencja Reuters Ltd. została założona w 1851 r. przez Paula J. Reu-tera jako biuro informacji gospodarczej. Jest obecnie agencją niezateż-^ ną, działającą jako przedsiębiorstwo akcyjne czołowych organizacji pra-sowo-wydawniczych Wspólnoty Brytyjskiej. 50 procent udziałów posiada krajowa agencja informacyjna Press Association, pozostałe zaś m.irT. Związek Wydawców Dzienników, Australijski Związek Prasowy, Nowozelandzki i Indyjski Związek Prasowy itp. W 1984 r. przekształcona w spółkę akcyjną Reuters Holdings - wielki koncern multimedialny obej- mujący poza prasą także przekaz telewizyjny, fotograficzny i filmowy. Holding także projektuje i instaluje systemy zarządzania informacjami w skali przedsiębiorstw oraz opracowuje dla rynków finansowych plany zarządzania ryzykiem oraz dostarcza gotowe systemy do obsługi transakcji akcjami. Reuters to nie tylko tradycyjna agencja prasowa, ale jedno z najwięk szych na świecie elektronicznych źródeł informacji, z którego korzystają media i rynki finansowe świata. Reuters jest dziś jednym z gigantów ryn ku finarisowejiojjeilrj^niz najbardziej dochodowych towarzystw akcyj nych. Największa część dochodów agencji pochodzi z opłat za informa cje wykorzystywane przez światową finansjerę. Od 1931 r. agencja pro wadzi indeks cen giełdowych 20 wydobywanych na świecie surowców. Najwięksi klienci Reutersa to przede wszystkim banki, przedsiębiorstwa przemysłowe, agencje reklamowe i marketingowe i dopiero w następnej kolejności medjaj osoby fizyczne. "" " Reuters 93% swoich dochodów czerpie z rynku finansowego, a jedy nie 7% dostarcza rynek mediów. Produkty agencji można podzielić na jrzy grupy: ?—— „ , — 1. informacyjne, 2. transakcyjne, 3. medialne. Produkty informacyjne: 65% ogólnego dochodu Reutersa pochodzj z ich sprzedaży. Obejmują one dane finansowe oraz specjalistyczne informacje o wydarzeniach mających wpływ na rynki finansowe. Przekazywane są w 25 językach. -Informacje dotyczą rynków międzynarodowych, ale także rynków wewnętrznych, giełd i innych instrumentów finansowych poszczególnych krajów. Udostępniane są także retrospektywne bazy danych zawierające informacje o ponad 27 łys. przedsiębiorstw, wskaźnikach ekonomicznych, indeksach giełdowych itp. W 1994 r. uruchomiono Reuters Financial Television, gdzie pokazywany jest m.in. obraz giełdy wraz z towarzyszącym mu komentarzem. W 1996 r. zaczął działać nowy produkt „Seria 3000". Zawiera historyczne informacje, newsy, Financial Television oraz pocztę elektroniczną, umożliwiającą klientom wzajemny kontakt. Innym produktem z tej gru- 62 63 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne py jest tzw. „decision-support software applications", który pomaga podejmować decyzje na rynku wskazując różne alternatywne strategie ekonomiczne. Produkty transakcyjne to najszybciej rozwijająca się obecnie grupa produktów tej agencji. Przynosj^28%J^gółu dochodów. Najbardziej rozpowszechniony jest system „DeaTing 2000 - 1" i „Dealing 2000 - 2", dzięki którym maklerzy kontaktują się z odbiorcami na całym świecie w ciągu 2 sekund, uzgadniają warunki i zawierają transakcje. Również banki porozumiewają się bezpośrednio między sobą i wymieniają np. waluty czy depozyty pieniężne. Innym systemem jest „Instinet", działający jak elektroniczny makler na rynku akcji. Przyjmuje on zlecenia od firm i przekazuje ich ofertę poszczególnym klientom. Produkty medialne: Reuters World Sen/ice - serwis dla środków przekazu dostarcza bieżące wiadomości w postaci tekstu, obrazu telewizyjnego, zdjęć i grafiki. Reuters dostarcza również wiadomości za pośrednictwem serwisów typu „on linę", w tym stron „www". Produkty medialne to źródło 7% dochodów Reutera. Podstawą jest światowy serwis w czterech językach: angielskim, francuskim, niemieckim i hiszpańskim. Korzystają z niego gazety, stacje radiowe i telewizyjne oraz lokalne agencje prasowe na całym świecie. Obok działu politycznego rozwinięty Jest sektor sportowy. Serwis fotograficzny dostarcza codziennie ok. 100 pakietów kolorowych zdjęć. Produkty medialne to także serwis graficzny - w jego archiwum znajduje się ponad 4 tys. grafik. Działa też Reuters Television, która dostarcza informacyjne przekazy telewizyjne m.in. takim stacjom jak GMTV, BSkyB w Wielkiej Brytanii, Fox Televi-sion w Stanach Zjednoczonych czy Kanał 5 i ORT w Rosji. Nieco historii: Tradycyjne zaangażowanie Reutera w postęp techniczny doprowadziło do wprowadzenia w 1964 roku skomputeryzowanego systemu dostarczania informacji. System wizualnej prezentacji kursów giełdowych o nazwie Stockmaster zyskał sobie szybko aprobatę, stając się prekursorem nowoczesnych cyfrowych systemów informacyjnych. Główny następca systemu Stockmaster, Reuter Monitor, wprowadzony w 1973 roku, rozszerzył zakres działalności Reutera na zagraniczne rynki walutowe. System Monitor, obsługujący codziennie trans- akcje wartości miliardów dolarów, przyniósł Reuterowi sukces finansowy. Wynikiem tego wzrostu stała się publiczna emisja akcji agencji, przekształcona w 1984 r. w spółkę akcyjną „Reuters Holdings PIc". Akcje spółki notowane są na giełdzie londyńskiej i nowojorskiej. Jeden akcjonariusz może posiadać nie więcej niż 15% akcji. Jedna z akcji, której właścicielami są dyrektorzy przedsiębiorstwa, ma szczególną wartość, gdyż może ona przegłosować wszystkie inne akcje, gdyby zaistniało zagrożenie przejęcia obcej kontroli nad firmą. W 1996 roku Reuters był 12. w kolejności najlepiej prosperującym przedsiębiorstwem na giełdzie londyńskiej z kapitałem akcyjnym przekraczającym 12 miliardów funtów. Przedsiębiorstwo chce być agencją globalną, jak i lokalną. Dlatego też w celu uniknięcia centralizacji posiada biura w 217 miastachftv 9t krajach. Stworzono podział organizacyjny na 3 główne reg4eny: ^iJuro- pa, Środkowy Wschód, Afryka z centrum w Londynie, 2^-dwie Ameryki z centrurrLN^o^mJojkuJ^f) Azja/Pacyfik z centrumjwjjongkongu,. Struktura lokalizacji zdarzenia przedstawianego w codziennym serwisie Reutera przedstawia się zazwyczaj następująco: 35% wszystkich wiado^ moścLp.Qchodzi z Europy, 20%_z_Ameryk[ ^^T^j^ 15% przypada na kraje af rykańsjkje, i Iatynoamei7kańskiej)razj 0%jDań-stwa Bliskiego Wschodu. - W 2000 r. szefowie agencji ogłosili początek współpracy z Microso-ftem, co ma zaowocować wprowadzeniem na rynek nowego produktu pod nazwą Reuters JDigitaLDashboard. Umożliwi on korzystanie z serwisu wiadomÓicrgoipodarczych (śledzenie notowań giełdowych) Reutera każdemu użytkownikowi domowego komputera posiadającego Windows 2000 i program Microsoft Outlook. Z elitarnej agencji prasowej Reuters zamierza przekształcić się w agencję dla indywidualnych inwestorów na całym świecie. W kronikach agencji Reutera przypomina się, że jako pierwsza poinformowała ona świat m.in. o wybuchu wojny francusko-austriackiej w 1859 r., zamachu na Lincolna w 1865 r., postawieniu muru berlińskiego w 1961 r. i jego upadku w 1989 r. oraz o rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 r. 64 65 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne Podobnie jak w innych wielkich agencjach prasowych dziennikarze Reutersa korzystają z tzw. Style Book- poradnika, opracowanego przez nieżyjącego już lana Macdowella, naczelnego redaktora działu informacji tej firmy. Zawiera on nie tylko zasady ortograficzne i gramatyczne, ale także praktyczne wskazówki dotyczące stylu pisania, zbierania materiałów źródłowych, zachowania się w niebezpiecznych sytuacjach. Zaleca ~się w nim używanie słów znanych, krótkich, konkretnych, języka łatwego "w czytaniu, bez niepotrzebnych przymiotników, upiększeń, wyrażeń slangowych, gwarowych i redaktorskiego wymądrzania. Styl Reutera nie różni się szczególnie od stylu innych agencji międzynarodowych jak AFP czy AP, które kierują się bardzo podobnymi zasadami. To, co wyróżnia Reutera to realizowanie hasła: najpierw rzetelność, potem szybkość. Każda informacja musi być potwierdzona. Spotyka się opinie, że np. AFP jest często szybsza, jednak Reuter stawia na solidność. Jak twierdzą jej szefowie - lepiej być ostrożnym, gdyż łatwo stracić reputację źródła, na którym klient może polegać. Fragmenty ze Style Book: Fałszywe informacje: Trzeba być nieufnym i sprawdzać źródła. Nie wykorzystuj informacji, póki jej autentyczność nie zostanie dowiedziona. Większości wpadek można uniknąć postępując według następujących zasad: Traktuj wszystkie informacje telefoniczne z nieufnością, chyba, że znasz rozmówcę. Jeśli nie znasz rozmówcy, poproś, by podał nazwisko, stanowisko i numer telefonu. Poproś też o numer centrali, żebyś mógł oddzwonić i upewnić się, że rozmówca rzeczywiście dzwoni z firmy, której nazwę podał. Sprawdź w inny sposób nazwisko i numer i dopiero wtedy oddzwoń. Dowiedz się, czy to jest rzeczywiście osoba, która do ciebie dzwoniła. Zachowaj te same środki ostrożności w odniesieniu do materiałów nie 66 zamówionych, które otrzymujesz faksem. Miej się na baczności przed żartami primaaprilisowymi. Żargon: Wybieraj raczej słowa znane, a nie trudne do zrozumienia. Wybieraj słowo krótkie zamiast długiego i zdania pojedyncze zamiast rozwlekłej wypowiedzi. Wybieraj słowo konkretne, nie abstrakcyjne. Unikaj pompatycznych określeń w rodzaju: eskalacja, prestiżowy, znaczący. Nadzieje i obawy: Nie używaj sformułowań wskazujących, że opowiadasz się po czyjejś stronie, np.: „Można mieć coraz większą nadzieję, że OPEC ustali niższe ceny na ropę". Musisz jasno przedstawić, czyje są to nadzieje. Możesz natomiast podzielać społeczne nadzieje i obawy: „Rosną obawy, że 132 górników zostało zasypanych..." Okoliczności uzyskania informacji: Określ jasno, jak informacja została uzyskana; „powiedziano w oświadczeniu", „w odpowiedzi na pytania dziennikarzy", „napisano w liście akcjonariuszy". Nie używaj określeń w stronie biernej: „zostało podane do wiadomości", „było zrozumiałe". Materiały źródłowe: Notatki, taśmy magnetofonowe i inne materiały źródłowe odnoszące się do opublikowanych wywiadów powinny być przechowywane przez dwa lata. Materiały źródłowe do innych artykułów, które mogą być z prawnego punktu widzenia drażliwe, także powinny być przechowywane przez dwa lata, do pozostałych przynajmniej przez 48 godzin. ITAR-TASS Kolejne miejsce w rankingu największych agencji światowych zajmuje rosyjska agencja informacyjna ITAR-TASS. Zaczęła funkcjonować w dniu 22 stycznia 1992 roku, kiedy Borys Jelcyn -' Prezydent Federacji Rosyjskiej, podpisał dekret „OTnformacyjno-Telegraficznej Agencji Ro- 67 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Światowe agencje informacyjne sji", powołując do życia rządową agencję informacyjną ITAR (Informacy-jonno-Telegrafnoje Agienstwo Rossiji). Wkrótce skrót ITAR został uzupełniony znanym w całym świecie skrótem TASS - tym razem w innym znaczeniu: Tielegrafnoje Agienstwo Samostajatielnych Stran. Agencja— podlega prezydentowi, rządowi i parlamentowi. Prezydent mianuje prezesa (w randze wicepremiera) oraz naczelnego dyrektora. Parlament powołuje członków kolegium, natomiast rząd pięciu wiceprezesów i wszystkich wicedyrektorów. Państwo finansuje ze swojega budżetu około 40 % wydatków agencji. Ostatnio zarząd ITAR-TASS przygotowuje agencję do sprywatyzowania - docelowo ma to być spółka akcyjna, której akcje, oprócz państwa, miałyby banki. Nowa agencja powstała z przekształcenia komunistycznej agencji rządowej TASS - (Telegrafnoje Agienstwo Sowietskowo Sojuza), która pełniła rolę oficjalnego państwowego przekaźnika informacji, dostarczającego wiadomości zaakceptowane przez najwyższe władze partyjne i państwowe ZSSR. Informacje dostarczane przez TASS były obowiązkowo publikowane przez wszystkie radzieckie środki przekazu. Przełomową datą dla TASS stały się dni sierpniowego puczu 1991 r. w ZSSR, kiedy propaganda interpretacyjna tych wydarzeń przez TASS ostatecznie ją skompromitowała. ITAR-TASS, podobnie jak TASS, zachowuje monopol na wszelkie informacje o charakterze oficjalnym. Agencja jako pierwsza publikuje m.in. teksty dekretów prezydenta Federacji Rosyjskiej oraz rządowych aktów prawnych. Obecnie rosyjska agencja zatrudnia około 4000 osób, pracujących w moskiewskiej centrali i w 75 oddziałachjerenowych, rozsianych na terytorium całego b. ZSRR, a także .w 65 innych placówkach, rozlokowanych w 62 krajach świata. Serwis wiadomości tłumaczony jest na 5 języków. ITAR-TASS w swych biulefyna^TsTrónaćh w Internecie odwołuje się do historii agencji; w reklamach podnosi ponad 90-letnie doświadczenie w zbieraniu, opracowywaniu, analizowaniu, a także komentowaniu new-sów z Rosji i świata. Za swój początek agencja uznaje rok 1904, kiedy to rozpoczęła działalność zorganizowana przez cara Mikołaja II przy pomocy doradców 68 z niemieckiej agencji Wolffa - Sankt Petersburska Telegraficzna Agencją ł?BZAfr-Ge\ agencji określono jako „dystrybuowanie politycznej, finansowej, ekonomicznej, handlowej i innej informacji publicznego zainteresowania w granicach kraju i za granicą". Agencję podporządkowano wówczas ministerstwu finansów. Współczesny ITAR-TASS jest także agencją wydawniczą, wydającą m.in.: 20 specjalistycznych biuletynów informacyjnych, gazety: „24" i „Wostocznyj Ekspres" oraz ilustrowany cotygodniowy magazyn „Echo Płaniety", a także wiele pozycji książkowych. Agencja posiada oddział fotografii prasowej i teleinformacji oraz elektroniczny bank danych. Odbiorcami serwisu ITAR-TASS-u jest ponad 8 tys. abonentów, a wśród nich liczne stacje radiowe i telewizyjne oraz prasa z ponad stu krajów, a także około pięćset centralnych i regionalnych gazet ze Wspólnoty Niepodległych Państw. Wśród usług oferowanych przez agencję podstawową jest serwis „Główna informacyjna linia ITAR-TASS". Zawiera ona do 350 materiałów z Rosji, WNP i z zagranicy. Nadawana jest non-stop przez 7 dni w tygodniu i przygotowywana w dwóch wersjach: pierwsza - to przekaz informacji dotyczących zdarzeń i komentarze na temat zachodzących procesów w Rosji, WNP i państwach nadbałtyckich. Druga wersja serwisu jest zubożoną wersją pierwszej: z zagranicy wyszukiwane są tylko te informacje, które bezpośrednio lub pośrednio są związane z Rosją i jej interesami. Zawiera do 230 wiadomości dziennie. Elektroniczny bank danych ITARTASS ukazuje się w języku rosyjskim i angielskim. Zakres informacji banku obejmuje wszystkie wiadomości podane przez agencję, począwszy od 1987 roku. Pogrupowane są one w 13 odrębnych tekstowych baz danych, w porządku tematycznym. ITAR-TASS oferuje także swoim klientom usługi w zakresie reklamy i marketingu; ponadto agencja posiada centrum szkoleniowe, w tym własne studium nauki języków obcych. ITAR-TASS posiada specjalną filię - ITAR -TASS USA, Inc., której usługi przeznaczone są dla klientów amerykańskich. Serwis informacyjny opracowywany jest na podstawie biuletynu moskiewskiego, ale głównym zadaniem pracowników tej filii jest promocja i reklama Rosji, poszu- 69 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Globalne sieci telewizyjne kiwanie inwestorów i oferowanie im pomocy przy wchodzeniu na rynki dawnego ZSRR. Wydają specjalne magazyny i biuletyny gospodarcze, organizują podróże biznesowe i przygotowują inne teksty i opracowania na zamówienie. INTERFAX - to prywatna rosyjska agencja informacyjna założona w ISBSFrrfrMeskwie. Utworzona z inicjatywy radiowych i telewizyjnych redakcji przygotowujących codzienne wydania serwisów wiadomości jeszcze w czasie monopolu informacyjnego TASS w Związku Radzieckim. W 1991 r. została usunięta z ośrodka w Ostankino (konfiskata sprzętu) za krytyczną ocenę działań władz sowieckich wobec republik nadbałtyckich, zwłaszcza Litwy. Ma obecnie opinię agencji niezależnej od rządu i prezydenta Rosji - złamała monopol ITAR-TASS i dostarcza swój serwis mediom we wszystkich krajach WNP, swoich korespondentów ma również w USA, Wielkiej Brytanii i w Niemczech. Prowadzi także działalność wydawniczą. 2. 3. Globalne sieci telewizyjne: CNN, BBC World TV, News Corporation i Sky Global Networks Oprócz światowych agencji prasowych w międzynarodowym obiegu informacji coraz bardziej wzrasta - wraz z rozwojem telewizji - rola agencji przygotowujących serwisy filmowe. Są to często organizacje ponadnarodowe. Szczególnie amerykańska sieć telewizyjna CNN Ldwa syndykatyLBBC-WorldM NewsjCorporation zdominowały międzynarodową dystrybucję wiadomości telewizyjnych. Oblicza się, iż materiały tych firm emitowane są przez niemal wszystkie stacje telewizyjne świata. W sumie, zarówno wspomniane agencje prasowe, jak i telewizyjne, poprzez swój zasięg i możliwości działania (spotęgowane dzięki wykorzystaniu najnowszych technik przekazu satelitarnego, skomputeryzowanych systemów gromadzenia danych, jak i cyfrowej metody przykazywania obrazu), szybkość i sprawność dziennikarską, mają decydujący wpływ na treść obrazu współczesnego świata i sugerowanie ocen i punktu widzenia aktualnych wydarzeń. 70 Obserwatorzy światowego rynku mediów zauważają coraz bardziej postępujący w ostatnich latach zanik dotychczasowej dominacji telewizyjnych agencji amerykańskich na rzecz brytyjskich. W 1992 r. agencja Reutera odkupiła od BBC i amerykańskiej NBC akcje telewizyjnej agencji międzynarodowej Visnews i stała się, obok BBC World Sen/ice Tele-vision (od 1994 r. przemianowanej w BBC World TV) i CNN dominującą w świecie informacyjną agencją telewizyjną działające obecnie w ramach koncernu AOL Time Warner. Z Wyspami Brytyjskimi związane też jest międzynarodowe konsorcjum R. Murdocha News Corporation, w skład którego wchodzi BSkyB. Cable News Network (CNN) Powstanie amerykańskiej Cable News Network wiąże się z zastosowaniem kabla i sztucznych satelitów do przesyłania obrazu. Telewizja kablowa wynaleziona została z potrzeby poprawienia odbioru w rejonach, w których istniały duże zakłócenia spowodowane przez przemysł lub niekorzystne warunki geofizyczne. Na początku lat sześćdziesiątych telewizja kablowa w Stanach Zjednoczonych przeniosła się z terenów rolniczych do dużych miast. Przełomowym momentem stał się rok 1975, kiedy to wprowadzony na orbitę satelita SATCOM rozpoczął przekazywać programy dla stacji kablowych.Ud tego czasu stacje telewizji kablowej zaprzestały retransmisji sygnału i same stawały się nadawcami. Niezwykle szybki rozwój tej technologii przekazu wizji i dźwięku sprawił, że dziś działają na świecie tysiące stacji kablowych obsługujących dzielnice dużych miast, małe miasteczka i lokalne społeczności oraz globalnie cały świat, jak jest to w przypadku Cable News Network. Twórcą CNN jest Ted Turner, który założył także TBS (Turner Broad-casting System), TNT, Cartoon Network, Turner Classic Movies. Centrum CNN znajduje się w Atlancie w stanie Georgia w Stanach Zjednoczonych. Centrum CNN, zwane początkowo Omni International zostało wybudowane w 1977 roku. Składały się na nie sklepy, hotel o nazwie „Omni", park rozrywkowy i lodowisko. Turner zakupił budynek w 1976 roku i po rocznym remoncie otworzył tam studio nadawcze telewizji kablowej. 71 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Globalne sieci telewizyjne Pierwszy_jDrzekaz odbył się 1 czerwca 1980 roku i był oglądany przez 1,7 min użytkowników amerykańskich. Obecnie CNN jest oglądane przez ponad 60 milionów ludzi w samych Stanach, a łącznie CNN i CNN International docierają do 150 milionów domów na całym świecie. Newsroom CNN jest czynny 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Obsługiwany jest średnio przez 100 dziennikareyy-ale podczas takich wydarzeń jak wojna w Zatoce Perskiej ich liczba wzrasta-ftawet do 200. Ze studia w Atlancie zwanym Studio-A emituje |ię 90% program^. Studio nie jest dźwiękoszczelne, by telewidz czuł gorącą atmosferę newsroomu (pokoju wydania), który widać za prezenterem serwisu wiadomości. Newsroom CNN jest podzielony na trzy strefy: zbieranie wiadomości (newsgathering), redagowanie (news production) i przygotowanie mate riałów filmowych (tapes~prb~ducfJonj. Z tyłu newsroomu umieszczone są stanowiska krajowe i międzynarodowe przyjmujące korespondencje i przekazy satelitarne. Stąd CNN kontaktuje się ze swoimi 29 biurami {9jk?ąjowymi i 20_zagrariicznymi) oraz^580J) :-( smutny ;-) żartowałem (lub znaki: ) :-0 zdziwiony, zaskoczony >:-( złość 1-0 ziewanie :-/ krzywy uśmiech %* pijany :-/ mam wątpliwości —:) śniłaś mi się - , 86 -/-(:) głaszczę twoje włosy ;-( płaczę, tęsknię (*-*) zakochałem się :-* pocałunek (><) wszystko wytrzymam ...xxx na koniec buziaczki xoxoxo uściski i całusy Trzecią grupę stanowią skróty najczęściej używanych zdań. Wszyst kie one mają swój źródłosłów w języku angielskim - podstawowym dla użytkowników Internetu. Skróty te potwierdzają opinie, iż język angielski także poprzez akronimy staje się językiem uniwersalnym. Przykłady: AFAIK = As Far As I Know (O ile wiem) BBL = Be Back Later (Wracam później) BFN (B4N) = Bye For Now (Do zobaczenia) BRB = Be Right Back (Zaraz wracam) BTW = By The Way (Przy okazji) EOT = End Of Transmission (Koniec rozmowy) FAO. = Frequently Asked Ouestion (Najczęstsze pytanie) FTF (F2F) = Face To Face (Twarzą w twarz, osobiście) HHOJ = Ha, Ha Only Joking (Ha, ha, to był żart) I IRC = If I Recall Correctly (Jeśli sobie dobrze przypominam) IOW = In Other Words (Innymi słowami) KHYF = Know How You Feel (Wiem co czujesz) MYOB = Mind Your Own Business (Pilnuj swojego nosa) RL = Real Life (To jest życie) ROTFL = Rolling On The Floor Laughing (Skręcać się ze śmiechu) SUP = whafS UP (Co słychać?) THX (TNX) = Thanks (Dzięki) Jak wspomniano, w Internecie można znaleźć informacje na każdy temat. Dzięki niemu mamy dostęp do baz danych z katalogami bibliotecznymi, tekstami książek, gazet, dokumentów i szkiców. Przez Internet można korzystać ze specjalistycznych kursów nauczania np. języków obcych. 87 Narzędzia komunikowania międzynarodowego Internet Jest on też narzędziem komunikowania się ludzi, narzędziem pracy, zabawą. Jest już zjawiskiem społecznym, gdyż Internet stał się potężnym w swoich potencjalnych możliwościach narzędziem komunikacji międzyludzkiej. Także narzędziem przysparzającym problemów. Spróbujmy ułożyć listę pozytywnych i negatywnych skutków rozwoju Internetu. Do tych najbardziej pozytywnych zaliczyć niewątpliwie można następujące: - Internet ułatwia i upowszechnia cywilizacyjno-kulturowe oddziaływa nie społeczeństw; -jest środkiem pozwalającym w większym niż dotychczas stopniu realizować zasadę swobodnego przepływu informacji; - od strony technicznej pozwala na szybkie przekazywanie obrazów lub dużej ilości danych bez względu na odległość; - umożliwia znalezienie informacji na każdy temat; - dzięki Intemetowi możemy korzystać z wielu programów dydaktycz nych, kursów i szkoleń; - na rozległych obszarach o małej gęstości zaludnienia jest bardziej skuteczny w „kształceniu na odległość"; - dzięki WWW czytelnicy mogą korzystać z prasy wydawanej niemal we wszystkich krajach świata (w dużej części bezpłatnie i z możliwo ścią wyboru tylko tej informacji, którą chcemy otrzymać); - tworząc własną stronę WWW możemy podzielić się z innymi swoimi doświadczeniami i opiniami - Internet daje równe prawa wszystkim nadawcom; - ułatwia codzienne życie: mamy dostęp do profesjonalnej informacji medycznej, bankowej i różnych usług bez wychodzenia z domu; - dzięki sklepom internetowym mamy większy wybór towarów po kon kurencyjnych cenach; - Internet jest także formą relaksu pozwalającego rozładować stresy, ucieczką w rzeczywistość wirtualną, do świata gier i spotkań dysku syjnych z nieznajomymi z całego świata. Z Internetem związane są także i zjawiska negatywne: - praktyczna anonimowość stwarza zachętę do działalności niezgod nej z prawem: oszustw, zniesławień itp.; - mamy do czynienia z częstym łamaniem praw autorskich (piractwem) tekstów i kopiowaniem materiałów dźwiękowych zamieszczanych na stronach WWW do celów komercyjnych; - włamania do sieci i zagrożenie uszkodzenia baz danych i ważnych zasobów informacji przez hackersów, wirusy, terroryzm; - brak bezpieczeństwa danych przesyłanych siecią, gdyż informacja przechodzi przez tysiące serwerów; - oszustwa dotyczące transakcji handlowych poprzez Internet; - niecenzuralność treści, pornografia (aczkolwiek już pewnym rozwią zaniem są programy pełniące rolę tzw. „przyzwoitki", np. Cyber Pa trol, InterGo); - zanikanie bezpośrednich kontaktów międzyludzkich i hamowanie ludzkiej fizycznej aktywności (w wyniku narkotyzującego siedzenia przed monitorem); - niewystarczająca przepustowość łącz (w rezultacie tworzą się tzw. „korki" przy przesyłaniu plików mierzących wiele megabajtów). Z wymienionymi negatywnymi zjawiskami towarzyszącymi rozwojowi Internetu pojawiła się też nowa terminologia określająca rodzaje przestępstw popełnianych w Internecie: „Spamming" - to przestępstwa związane z brakiem ochrony danych osobowych; „Spoofing"-to przechwytywanie wiadomości, zmiana ich treści i odesłanie jako oryginalnej (technika dezinformacji wykorzystywana obecnie w wojnie psychologicznej różnych partii politycznych lub stron konfliktu militarnego); Inne nowe pojęcia związane z Internetem to: „Squatting" (rejestrowanie wielu adresów internetowych w celu ich późniejszej odsprzedaży z dużym zyskiem) oraz „Cocooning" (zjawisko zamykania się z komputerem we własnym domu jak w kokonie). W Stanach Zjednoczonych powstała nowa agenda rządowa mająca zajmować się bezpieczeństwem sieci teleinformatycznych, mających znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania państwa. Nazywa się National Infrastructure Protection Center (NIPC) i do jej zadań należy monitorowa- 89 Narzędzia komunikowania międzynarodowego nie i natychmiastowe reagowanie na wszelkie próby nielegalnego wejścia do sieci. Podobne instytucje organizowane są już także i w innych krajach. Niektóre rządy dążą przy tej okazji do ograniczenia przepływu informacji ze względów politycznych. W końcu 2000 r. w Chinach przyjęto ustawy zakazujące tworzenia i rozpowszechniania wirusów komputerowych, włamywania się do komputerów wojskowych oraz prowadzenia w sieci propagandy antyrządowej. Witryna „xinwenming.net" (forum nowej kultury) została uznana za nośnik „treści kontrrewolucyjnych" a chińska policja powołała specjalny oddział do poszukiwania stron WWW zawierających treści niezgodne z oficjalną polityką Komunistycznej Partii Chin. Literatura uzupełniająca: Adamowski J., Golka B., Stasiak-Jazukiewicz E., Wybrane zagraniczne systemy informacji masową, Warszawa 1996. Buchanan W., Internet. Warszawa 1999. Conner-Sax K., Internet: następne pokolenie. Warszawa 2000. Drost H. (ed.), The World's News Media. A Comprehensive Referen-ce Guide. New York 1991. http://internetvalley.com/intval.html http://www.yahoo.com/Computers and Internet/Internet/History Jung B., Media. Konunikacja, biznes elektroniczny. Warszawa 2001. Reuterlink. The Magazine of the Reuters Foundation, London 1997. Television for the Third Millenium. DVB, Geneva 1995. Whittemore H., CNN. The Inside Story. Boston 1990. Rozdział 3 SWOBODNY PRZEPŁYW INFORMACJI 3. 1. Geneza Idea swobodnego przepływu informacji opiera się na przekonaniu, że źródłem postępu ludzkości jest niczym nie ograniczona działalność jednostek oraz swobodna walka konkurencyjna, nie krępowana ingerencją organów państwowych. Zasada „swobodnej gry sił na rynku" jest podnoszona do rangi podstawowej formuły komunikowania międzynarodowego. W swej genezie łączy się z koncepcją wolności słowa w filozofii liberalnej, mającej korzenie w starożytnej Grecji i Rzymie. Już w IV w. p.n.e. Demo-stenes stwierdził, że „pozbawienie wolności wypowiedzi jest największym nieszczęściem, jakie może zdarzyć się ludziom". Liberałowie głoszą zasadę, iż wolność wyrażania opinii jest podstawą utrzymania dobrobytu oraz pomyślności jednostki i społeczeństwa. Wolność opinii uznawana jest za naturalne prawo przyrodzone i najbardziej skuteczne narzędzie odkrywania prawdy. Do obowiązków państwa zaś należy zapewnienie działania instrumentów chroniących i rozszerzających tę wolność. John Stuart Mili - jeden z twórców filozofii liberalnej - w swej pracy O wolności słowa pisał: „Gdyby cała ludzkość z wyjątkiem jednego człowieka sądziła tak samo i tylko ten jeden człowiek był odmiennego zdania, ludzkość byłaby równie mało uprawniona do nakazania mu milczenia, co on, gdyby miał po temu władzę, do zamknięcia ust ludzkości. (...) Zdolność sądzenia dana jest człowiekowi po to, aby z niej robił użytek. Czyż należy powiedzieć ludziom, by jej nie używali, dlatego że może być użyta niewłaściwie?". Ograniczanie swobody wypowiedzi, według Milla, „ograbia całą ludzkość, zarówno przyszłe pokolenia, jak i współczesnych, a tych, którzy się nie godzą z daną opinią bardziej niż tych, którzy ją głoszą. Jeśli ta opinia jest słuszna, pozbawia się ich sposobności doj- 90 91 Swobodny przepływ informacji Geneza ścia do prawdy, jeśli niesłuszna, tracą coś, co jest niemal równie wielkim dobrodziejstwem: jaśniejsze zrozumienie i żywszą świadomość prawdy wywołane przez jej kolizję z błędem". We współczesnych już czasach uważa się, że pełna i wolna dyskusja chroni społeczeństwo przed stagnacją i stresem oraz przyśpiesza rozwój cywilizacji i wraz z wolnością informacji jest niezbędna dla praktykowania efektywnej, rzeczywistej demokracji. Należy zaznaczyć, iż filozofia liberalna dała także podstawę doktrynie swobodnej wymiany międzynarodowej, którą w XIX wieku sformułowali angielscy ekonomiści (szczególnie R. Cobdefi% Był to okres przodowania Anglii w rozwoju przemysłu, a doktryna głosiła, że wohiyj)j^pł^ warów i kapitałów pozwala wszystkim państwom uczestnicząGym~w44~ wymianie na osiągnięcie największychicorzyśclgospodarczych^ Z punktu widzenia polityćTn^go-^wobodnawymtana-dóbr ekonomicznych, według tej doktryny, miała prowadzić do eliminowania źródeł konfliktów i wojen, gdyż każde państwo miałoby wolny dostęp do surowców i rynków zbytu. Niezaprzeczalnym faktem jest, że propagowanie idei swobodnego przepływu informacji zainicjowały amerykańskie przedsiębiorstwa praso-wo-wydawnicze i agencje informacyjne, które zaraz po zakończeniu I wojny światowej rozpoczęły walkę z monopolem ówczesnych agencji europejskich. Jeden z najwcześniejszych rzeczników idei swobodnego przepływu informacji w świecie, Kent Cooper, z Associated Press, sformułował w latach dwudziestych ""kilkustopniowy plan wprowadzenia jej w życie: 1. Zagwarantować wolność prasy w świecie, w formie takiej, jaką znają Amerykanie; 2. Zagwarantować, by co najmniej jedna z agencji informacyjnych w każdym kraju była prywatną własnością i pozostawała pod kon trolą gazet, które obsługuje; 3. Zagwarantować, by każda agencja mogła dokonywać takiej mię dzynarodowej wymiany wiadomości, jakiej chce; 4. Zagwarantować wszystkim równość w dostępie do wszystkich wiadomości oficjalnych i możliwości ich przesyłania; 5. Zabronić stronniczej propagandy w międzynarodowych przekazach informacyjnych. Lata II wojny światowej umożliwiły znaczne przyśpieszenie realizacji tej koncepcji. W 194ćp\ Amerykańskie Stowarzyszenie Wydawców Prasy (American Śóciety of Newspaper Editors) na swej XXLkonferencji przyjęło rezolucję, w której postulowano „światową gwarancję wolności, prasy według amerykańskiej tradycji i praktyki". Natomiast rezolucja tej organizacji z 1944 r. dotyczyła likwidacji barier utrudniających wykorzystywanie nowych technologii komunikacyjnych oraz zniesienia ograni-' czeń informacji. Autorem nazwy idei, która wkrótce miała stać się doktryną amerykańskiej koncepcji komunikowania międzynarodowego, stał się przewodniczący Federalnej Komisji do Spraw Komunikowania (FCC) James LJfy.J/y amerykańskim czasopiśmie „Free_Wgckf-(,,Wolny Świat") w numerze ósmym z 1944 r. opublikował on artykuł pod znamiennym tytułem Swobodny przepływ wiadomości musi łączyć narody (A Free Flow of News Must Link łhe Nations). We wrześniu 1944 r. Kongres USA przyjął rezolucję, w której wyrażono „wiarę w światowe zasady wymiany informacji za pośrednictwem agencji informacyjnych, indywidualnych lub stowarzyszonych, wszelkimi środkami i bez wprowadzania ograniczeń w stosunku do źródeł, dystrybucji, podatków i kosztów. Prawo takie powinno być zagwarantowane odpowiednią konwencją międzynarodową". Wkrótce i przedstawiciele rządu amerykańskiego zaakceptowali tę - dotychczas lansowaną przez biznes informacyjny - ideę. Nowo mianowany w 1944 r. sekretarz stanu E. Stettinius Jr., zapowiedział: „Stany Zjednoczone planują podjęcie wstępnych rozmów z innymi państwami, zmierzających do osiągnięcia międzynarodowego porozumienia co do gwarancji uniemożliwiających tworzenie jakichkolwiek barier na drodze wymiany informacji między wszystkimi narodami". Pierwszym krokiem w kierunku lansowania na forum międzynarodowym doktryny swobodnego przepływu informacji było przekonanie do jej zasad państw Ameryki Łacińskiej. Na Konferencji Państw Amerykańskich w Sprawie Wojny i Pokoju w Mexico City w lutym 1945 r. przyjęto jednomyślnie rezolucję o „swobodnym dostępie do informacji", która opierała się na projekcie zgłoszonym przez Stany Zjednoczone. Jedno-* 92 93 Swobodny przepływ informacji Promocja idei cześnie rząd amerykański podjął na forum rodzących się ONZ i UNESCO starania o zaakceptowanie tej idei jako zasady współżycia międzynarodowego. Pomocny był tu fakt odgrywania przez Stany Zjednoczone przewodniej roli w opracowaniu podstawowych dokumentów tych organizacji: Karty Narodów Zjednoczonych czy Konstytucji UNESCO. Spotykana jest opinia, iż Karta NZ wzorowana jest na amerykańskiej konstytucji i reprezentuje te same wartości; podobnie jak projekt tekstu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przygotowany przez amerykańską Komisję Praw Człowieka, której przewodniczyła Eleonora Roosevelt, żona prezydenta USA. W rezultacie zajmowania tak aktywnej postawy przez dyplomatów USA, idea swobodnego przepływu stała się źródłem kilku specyficznych dla niej sformułowań we wspomnianych dokumentach. W Karcie- . NZ są to odpowiednie fragmenty artykuju'1. i~55^ w Konstytucji UNESCO -fragment preambuły i art. l.2.,w Powszechnej Deklaracji Praw Człowią-^ ka - art. 19.; w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Polityczr__ nych z 1966 r. są to artykuły 18., 19., 20. {por.: Aneks). 3. 2. Promocja idei Po zakończeniu II wojny światowej działania na rzecz wolności informacji nie napotykały większych przeszkód. Jeszcze w grudniuJ94fiJixia Jorum ONZprzyjęto jednogłośnie projekt rezolucji zgłoszony przy poparciu Stanów Zjednoczonych przez delegację Filipin. Rezolucja ta stała się bardzo popularnym aktem cytowanym w wisty dokumentach prawa międzynarodowego. Znana p^Lnumerem 59 (l^/polecała Radzie Społecz-no-Gospodarczej zwołanie "międzynarodowej konferencji na temat wolności informacji oraz „sformułowanie poglądów na temat praw, obowiązków i praktyki, które powinny być zawarte w koncepcji wolności informacji". Rezolucja stwierdzała między innymi: „Wolność informacji jest podstawowym prawem człowieka i kamieniem węgielnym wszystkich swobód, obroną których zajmują się Narody Zjednoczone. Wolność informacji zakłada prawo do otrzymywania, przekazywania i publikowania wiadomości we wszystkich miejscach, bez żadnych przeszkód. Zrozumienie i współpraca między narodami (...) całkowicie zależą od wolności informacji". W następnym, 1947 roku Zgromadzenie Ogólne przyjęło kolejne rezolucje dotycząceTwestii informacji. Sponsorowane były one tym razem przez Związek_Radziecki, który podjąpruejSływe=p©łepjąjącą pro-pagaridlfwojenną. W konselwehcji przyjęt| Rezolucję 110 (ll)|w której potępiono wszelkie formy propagandy wojennej, mające-ńa^celu lub mogącejgowodować albo wzmóc zagrożenie dla pokoju, oraz Rezolucję fl27(ll)Jjpiętnującą rozpowszechnianie fałszywych wiadomości i wzywajfćą~fządy do zwalczania nieprawdziwych informacji, mogących naruszyć pokojowe stosunki między narodami. Porównanie treści Rezolucji 59 (I) i 110 (II) oraz 127 (II) ukazuje zasadniczą różnicę w podejściu do praw człowieka. Z jednej strony była to retoryka wolności bez zastanawiania się nad treściami informacji, a z drugiej - niezmienne żądanie kontroli treści informacji i ograniczeń w korzystaniu ze swobód obywatelskich. Samą ideę swobodnego przepływu informacji najpełniej wyrażono \w grudniLrL948.x^ kiedy to Zgromadzenie Ogólne Namdóyv Zjednoczo nych przyjęło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.^Aj1yj. JDyrektor Generalny UNE-SCOr «Wduxley uważał, że w celu ułatwienia swobodnego przepływu informacji należy działać w dwóch kierunkach: 1. Zniesienia lub zredukowania barier ograniczających przepływ, szcze gólnie między narodami, a poprzez to umożliwienie istniejącym agencjom informacyjnym rozszerzenie swej działalności na teren ca łego globu; 2. Wybudowania nowych kanałów i nowych agencji informacyjnych, obsługujących grupy narodów lub regionów, by zwiększyć stopień ich kulturowego samookreślenia i uniknąć niebezpieczeństwa, w którym mniejsze narody i regiony technicznie mniej zaawanso wane byłyby zalewane propagandą ze strony silniejszych i bardziej zaawansowanych. Równolegle przygotowywano bardziej konkre^e_jJChwały..JĄL,^^3^ Konferencja Generalna UNESCO przyjęła tzw.jjjmowę BejruckąUAaree-ment for Faciiitating the International Circuiation of Visual and Auditory Materials of an Educational, Scientific and Cultural Character, Beirut 1948, Third Session) zapewniającą nieograniczony przepływ materiałów wizualnych j dźwiękowych, ffli 950)". rozszerzono zakres przedmiotu po- rozumienia przyjmując tzw. pTRriiygTforencką f fAa reement on the tation of Educational, Scientific and Cultural Materials, Florence 1950, Fi-fth Session) o swojjojjnejj^mianiejdei i wiedzy poprzez nieograniczony przepływ książekjjazet j czasopism, dzieł sztuki, aparatury do badań naukowych i innyclunateriałów oświatowych, naukowych i kulturalnych. Na mocy tej umowy (ratyfikowanej przez Polskę dopiero w 1971 r.), państwa zobowiązały się nie poddawać ocleniu wymienionych w porozumieniu importowanych materiałów i przyznawać bibliotekom i placówkom badawczym odpowiednie środki finansowe na zakup książek i innych pomocy. W 1976 r. Konferencja Generalna UNESCO przyjęła tekst 100 101 Swobodny przepływ informacji Krytyka idei swobodnego przepływu informacji, ... Protokołu do Umowy Florenckiej. Stwierdzono tam, iż środki finansowe i ulgi podatkowe winny być także przyznawane przy imporcie mikrofilmów, papieru, kleju i maszyn drukarskich. Zobowiązano się również do pobudzania importu i dystrybucji książek i innych materiałów oświatowych pochodzących z krajów rozwijających się. ZSRR, podobnie jak kilka innych krajów bloku wschodniego, wstąpił do UNESCO dopiero w 1954 roku (Polska należy do UNESCO od 1945 r., ale wystąpiła z tej Organizacji w 1952 r. - wraz z Węgrami i Czechosłowacją (1953 r.) na życzenie Związku Radzieckiego, gdy UNESCO zadeklarowało swoje poparcie dla Korei i wojsk amerykańskich tam stacjonujących. Powrót Polski, podobnie jak pozostałych krajów satelickich ZSRR nastąpił dopiero po zakończeniu wojny w Korei i śmierci Stalina). Od tego czasu i w tej organizacji, podobnie jak wcześniej w ONZ, zwracano coraz więcej uwagi na fakt, iż przedmiotem pracy nie powinny być tylko formalne i techniczne aspekty przepływu informacji, lecz przede wszystkim kwestie treści informacji i podstawowych celów jej wymiany. Już na kolejnej IX Konferencji Generalnej UNESCO w NejaLDelblw 1956j\ przyjęto znamienną rezolucję nawołującą państwa do wykorzystania środków masowej informacji dla wzrostu wzajemnego zrozumienia i współpracy narodów i państw oraz w celu zmniejszenia międzynarodowych napięć i zapewnienia pokoju w świecie. Postępujący proces dekolonizacji spowodował, że od 1960 r. do UNESCO zaczęły masowo wstępować nowo powstałe kraje afrykańskie i azjatyckie; zmienił się zasadniczo układ sił w tej organizacji. W centrum uwagi znalazły się problemy suwerenności państw i rozwoju ich narodowych systemów komunikowania. W 1966 r. Konferencja Generalna UNESCO przyjęła Deklarację o Zasadach Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej (The Declaration of the Principles of International Cultural Cooperation). Po raz pierwszy wyraźnie podkreślono w niej, że uznanie i przestrzeganie tak fundamentalnych zasad, jak poszanowanie suwerenności i nieingerencja w sprawy wewnętrzne stanowi podstawę współpracy dwu- i wielostronnej, także w dziedzinie kultury. Dodatkowym impulsem, który zaważył na zwiększeniu zainteresowania UNESCO problemem przekazywania treści był rozwój nowocze- snych technik przekazu. Począwszy od 1965 r, z inspiracji ZSRR, trwały w UNESCO prace nad przygotowaniem odpowiedniego dokumentu, który uwzględniałby zarówno pryncypia swobodnego przepływu informacji, jak też zasady suwerenności wszystkich państw. W rezultacie znanych już kontrowersji ideologicznych i politycznych dopiero w 1972 r. przyjęto Deklarację o Podstawowych Zasadach Wykorzystywania Przekazu Satelitarnego do Swobodnego Przepływu Informacji, Upowszechniania Oświaty i Większej Wymiany Kulturalnej (The Declaration of Gui-ding Principles on the Use of Satellite Broadcasting for the Free Flow of Information, the Spread of Education, and Greater Cultural Exchange). W Deklaracji stwierdza się, że przekaz satelitarny musi opierać się na uznanych zasadach i normach prawa międzynarodowego i przynosić korzyści wszystkim krajom, niezależnie od stopnia ich rozwoju. Współpraca w tej dziedzinie powinna być regulowana na drodze umów dwustronnych między państwem-nadawcą a państwem-odbiorcą (art. IX). Paragraf 2. art. IV stwierdza ponadto, iż wykorzystanie potencjalnych możliwości przekazu satelitarnego wymaga, by „liczono się z potrzebami i prawami audytoriów, a także z celami pokoju, przyjaźni i współpracy między ludźmi, z postępem gospodarczym, społecznym i kulturalnym". Dokument ten był jednocześnie ostatnim oficjalnym materiałem z konferencji generalnych UNESCO, w którym występowało jeszcze klasyczne sformułowanie nazwy koncepcji „swobodnego przepływu informacji". 3. 3. Krytyka idei swobodnego przepływu informacji, przepływ zrównoważony Starania państw bloku radzieckiego i medialnych organizacji lewicowych o zdezawuowanie zasady swobodnego przepływu informacji zaczęły przynosić zauważalne rezultaty w końcu lat sześćdziesiątych^ W 1968 r. w Ljubljanie i w Montrealu w 1969/. odbyły się sympozja ekspertów UNEŚCÓ~zdominowaine"pf?ezlewicujących intelektualistów. Oskarżono tam zasadę swobodnego przepływu o hamowanie rozwoju kultur narodo- 102 103 Swobodny przepływ informacji Krytyka idei swobodnego przepływu informacji, ... wych i sprzyjanie rozwojowi imperializmu informacyjnego. Krytykę tę kontynuowano już oficjalnie na Konferencji Generalnej UNESCO w 1970 r., na której po raz pierwszy mówiono o nierównowadze w przepływie informacji. Wówczas hinduski minister informacji J.K. Gujral stwierdził m.in.: „Kiedy mówimy o swobodnym przepływie informacji, zapominamy zawsze o tym, komu ta informacja służy. Świat osiągnął etap, na którym kraje rozwijające się w imię swobodnego przepływu informacji zalewane są ideami z zagranicy. Tragedia polega na tym, że nie chodzi o informacje, lecz o propagandę. (...) Nie będzie swobodnego przepływu informacji, dopóki kraje rozwinięte będą miały monopol, kontrolę techniczną i technologiczną. Swobodny przepływ informacji jest więc mitem. W tym sensie przepływ informacji nie powinien istnieć, gdyż służy Zachodowi, kapitałowi, krajom rozwiniętym". Podobne oskarżenia doktryny „swobodnego przepływu", głoszone także przez innych przedstawicieli krajów rozwijających się, znacznie zintensyfikowały prowadzone studia krytyczne, które idąc śladem badań T. Varisa i K. Nordenstrenga z Uniwersytetu Tampere (Finlandia) potwierdzały, że swobodny przepływ jest faktycznie przepływem jednokierunkowym. Na XVIII Sesji Generalnej UNESCO w 1974>r. mówi się już 0 konieczności „przepływu dwukierunkowego i zrównoważonego". W odpowiedzi, w tym samym 1974 r. w wyniku porozumienia między International Press Institute (IPI) w Zurichu i amerykańskim Inter-Ame-^. rican Press Association (IAPA), utworzono Komitet Światowej_WoJpeŚc1 IJrasy (World Press Freedom Committee -"WPFĆ). Wkrótce do WPFC wstąptły32~Rafocłowe-i-międzynarodowe organizacje prasowo-wydawni-cze z pięciu kontynentów. Skupiały one niemal wszystkie ważniejsze korporacje prywatnego sektora komunikowania, koncerny prasowe 1 organizacje dziennikarskie krajów kapitalistycznych. Komitet dyspono wał specjalnym funduszem i miał na celu „kontrolować wszystkie świa towe spotkania, na których atakowane są media zachodnie: działać tak, by unicestwić, powstrzymać lub złagodzić projekty deklaracji UNESCO, które orędują za państwową kontrolą mediów; a także sponsorować pro gramy pomocy środkom przekazu w krajach rozwijających się". Z uwagi na fakt reprezentowania potężnych korporacji i stowarzyszeń dysponujących nie tylko kapitałem, ale też środkami masowego przekazu, WPFC posiadał bardzo duże wpływy i swoje grupy nacisku w administracjach państwowych krajów zachodnioeuropejskich i USA. W ten sposób zwolennicy atakowanej doktryny nie rezygnowali z jej obrony i dalszej promocji posługując się hasłami wolności informacji i potrzeby ochrony zasad demokracji. Warto wspomnieć, że w 1969 r. w odpowiedzi na apel budapeszteński Państw-Stron Układu Warszawskiego w sprawie zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, na grudniowej Sesji Rady NATO w Brukseli zgłoszono postulat włączenia do porządku dziennego przyszłej konferencji zagadnienia „swobodniejszego przepływu ludzi, idei i informacji". W lutym 1972 r. prezydent USA, R. Nixon oświadczył, że od uznania „swobodnego przepływu informacji" jako przedmiotu zainteresowania KBWE oraz jako zasady stosunków międzynarodowych uzależniona jest akceptacja udziału w konferencji przez Stany Zjednoczone. Trzy kolejne lata trwała burzliwa dyskusja i walka polityczna. Krytyczne stanowisko państw obozu radzieckiego wobec przyjęcia postulatu „swobodnego przepływu" przedstawiano jako „obawy przed otwarciem zamkniętych społeczeństw". Podpisany w 1975 r. Akt Końcowy *3WE— zawiera jednak zmienioną formułę idei wywołującej tak ożywioną polemikę, co odzwierciedlało ówczesny układ sił, stan wiedzy i doświadczeń. W preambule części 2. (Informacja) rozdziału Współpraca w dziedzinie humanitarnej i w innych dziedzinach stwierdzono, że „Państwa uczestniczące (...) stawiają sobie za cel ułatwianie bardziej swobodnego i szerszego rozpowszechniania wszystkich rodzajów i form informacji (...)". Zdecydowanie krytyczne stanowisko zaczęły w tym czasie zajmować także kraje rozwijające się, do czego znacznie przyczyniło się zainicjowanie dyskusji nad ładem informacyjnym. Na regionalnej Konferencji UNESCO w San Jose w 1976 r. w dokumencie końcowym umieszczono na pierwszym miejscu rekomendację, by adaptować nowe pryncypia „swobodnego przepływu" gwarantujące „bardziej zrównoważoną międzynarodową wymianę informacji". Stwierdzono, że swobodny przepływ informacji nie jest możliwy do zrealizowania dopóki wszystkie „kraje nie 104 105 Swobodny przepływ informacji Krytyka idei swobodnego przepływu informacji, ... będą miały równoprawnego dostępu do źródeł informacji i nie będą mogły na równi z innymi sprawować kontroli nad wykorzystaniem międzynarodowych kanałów rozpowszechniania". Postulat „zrównoważonej międzynarodowej wymiany informacji" - według opinii delegatów z konferencji w San Jose - nie oznacza zamiaru „ustanowienia jakichkolwiek mechanizmów ograniczających przepływ importowanych materiałów, lecz jest to żądanie większego obiektywizmu i prawa do odpowiedzi, a przede wszystkim decyzję zwiększania narodowej i regionalnej produkcji informacji i zagwarantowanie właściwego międzynarodowego ich przepływu". Sformułowana w 1976 r. koncepcja - jak to określono - „swobodnego i bardziej zrównoważonego przepływu" zwraca zatem więcej uwagi niż jej pierwowzór na jakość i treść przekazywanych materiałów. Na XIX Sesji Generalnej UNESCO w Nairobi w 1976 r. przyjęto plan pracy na lata 1977-1982, w którym priorytet przyznano „osiągnięciu swobodniejszego i bardziej zrównoważonego międzynarodowego przepływu informacji". Na następnej XX Konferencji w Paryżu w 1978 r. przyjęto „Deklarację w sprawie podstawowych zasad dotyczących udziału środków przekazu w umacnianiu pokoju i zrozumienia międzynarodowego , w popieraniu praw człowieka i w walce przeciwko rasizmowi, apartheidowi i podżeganiu do wojny" (Declaration on Fundamen-tal Principles governing the Contribution of the Mass Media to Strengthe-ning Peace and International Understanding and to Combating War Propaganda, Racialism and Apartheid) zwanej w skrócie Deklaracją o mass mediach. W tym dokumencie, zaaprobowanym przez wszystkie państwa członkowskie, w trzech artykułach (na 11 ogółem) podkreśla się znaczenie „swobodnego przepływu oraz szerszego i bardziej zrównoważonego rozpowszechniania informacji". Tak więc działania państw bloku radzieckiego, lewicujących krajów rozwijających się, jak i proradzieckich organizacji medialnych zakończyły się zgodnie z przyjętym celem. Od XX Konferencji UNESCO termin ten zastąpił nazwę „swobodnego przepływu informacji" i używano go w tym pełnym brzmieniu do końca lat osiemdziesiątych w materiałach UNESCO, ONZ i innych organizacji. Należy zauważyć, że stanowisko Stanów Zjednoczonych, które przez ponad 30 lat zdecydowanie broniły swojej koncepcji „swobodnego prze- pływu", zaczęło od 1978 r.4ite§a&fla4ef«mmięd2yfłarodQwym pewnej ewcjlwęjiL Zfóźyły~się na to prawdopodobnie co najmniej dwie przyczyny:" ?' ', 1) wyniki badań wskazujących na ewidentne fakty jednostronnego ^ przepływu informacji z krajów najbardziej uprzemysłowionych i stanowcza postawa niemal wszystkich państw rozwijających się .zdecydowanych walczyć o swoje prawa; zmniejszające się poparcie ze strony dotychczasowych zachodnioeuropejskich sojuszników, którym idea swobodnego przepływu informacji zaczęła grozić osłabieniem własnej suwerenności. Podstawową przyczyną modyfikacji stanowiska krajów zachodnich był fakt wykorzystywania przez ponadnarodowe korporacje idei swobodnego przepływu do niekontrolowanego zbierania i rozpowszechniania różnych danych i informacji, których publiczne ujawnianie osłabia suwerenność gospodarczą i polityczną. Stwierdzono, że zagadnienie międzynarodowego swobodnego przepływu informacji dotyczy kwestii ochrony różnych danych, dostępu do satelitów i know-how- czyli zaczyna godzić w narodową suwerenność i prawo do nieujawniania pewnych informacji lub ich sprzedaży za określoną cenę. (Żadnych wątpliwości w tym względzie nie pozostawiły państwa Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, twierdząc np., że jedna dziesiąta część światowej populacji posiada do swej dyspozycji skomputeryzowane dane zawierające 95% ogółu światowych informacji z zakresu techniki, kultury, nauki i ekonomii... [W związku z czym] konieczny jest swobodny dostęp do banków informacji, bibliotek i centrów obliczeniowo-programo-wych w najbardziej zaawansowanych krajach". Kraje Europy Zachodniej, Kanada, a za nimi także i liczne organizacje amerykańskie sprzeciwiały się podobnym interpretacjom „swobodnego przepływu". Zauważono, że zbieranie i rozpowszechnianie danych ponad granicami państw i poprzez satelity zagraża bezpieczeństwu narodów, godzi w prawo do tajemnicy i prawa autorskie, ogranicza odpowiedzialność polityczną, społeczną i gospodarczą. W rezultacie, w samych Stanach Zjednoczonych pojawiły się opinie o konieczności ograniczenia swobodnego przepływu informacji, co wpłynęło zasadniczo na próby pogodzenia się z formułą „przepływu zrównoważonego". Zajęcie podobne- 106 107 Swobodny przepływ informacji Walka o pryncypia swobody informowania go stanowiska zalecał w 1978 r. rządowi USA specjalnie powołany zespół ekspertów, który opublikował raport pod znamiennym tytułem: Swobodny i zrównoważony przepływ. Autorzy wyjaśniali w nim, iż pojęcie .^przepływ-zfównoważony" należy rozumieć jako słuszne dążenie do poprawy jakości materiałów dziennikarskich. Chodzi w nim - piszą - nie tylko o to, by dokładnie informować zachodnie społeczeństwo o życiu mieszkańców krajów rozwijających się, ale także o to, by odbiorcy w krajach rozwijających się otrzymywali pełny i wyważony obraz Zachodu. Przez „zrównoważenie" należy zatem rozumieć potrzebę łączenia w opisie zjawisk negatywnych i obiektywnych, które w sumie będą tworzyły bardziej zobiektywizowany obraz rzeczywistości. Z faktem zmodyfikowania idei swobodnego przepływu na przepływ zrównoważony nie pogodzili się przedstawiciele amerykańskiego biznesu telekomunikacyjnego, elektronicznego, koncernów prasowych i radio-wo-telewizyjnych, którzy postanowili powołać Radę do Spraw Komunikowania Międzynarodowego Stanów Zjednoczonych (U.S. International Communication Council). Jej zadaniem było reprezentowanie interesów stowarzyszonych firm, stworzenie swojego lobby w Kongresie i w rządzie Stanów Zjednoczonych, które miały zostać przekonane, iż aktywny udział Stanów Zjednoczonych w rozwoju komunikowania międzynarodowego sprzyja amerykańskiej gospodarce i społeczeństwu. 3. 4. Walka o pryncypia swobody informowania Podjęte na XXI Generalnej Konferencji UNESCO w Belgradzie w 1980 r. decyzje w sprawie utworzenia nowego ładu informacyjnego i działalności Międzynarodowego Programu Rozwoju Komunikowania (IPDC - szerzej na ten temat w następnym rozdziale), zgodnie z życzeniami krajów rozwijających się, wywołały gwałtowaną kampanię propagandową, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i RFN. Oskarżono UNESCO, że ulega „rządom autorytarnym i komunistycznym", które chcą ograniczyć wolność prasy. Uchwała o specjalnym funduszu IPDC oceniana była jako przejaw upolityczniania się administracji UNESCO, która pomoc finanso- wą zamierza przeznaczać na propagandę ruchów narodowowyzwoleńczych zamiast na rozwój nauki, kultury i oświaty. Dyskredytowano propozycje opracowania specjalnego porozumienia międzynarodowego 0 „ochronie dziennikarzy" pracujących za granicą, uważając, iż jest to krok w kierunku dalszego ograniczania swobody zbierania materiałów 1 dostępu do różnych źródeł informacji (w sytuacji, gdy instytucje rządo we będą decydować, komu taka „ochrona" przysługuje). Pisano, iż pro jekty rezolucji dyktowane są kierownictwu UNESCO przez komitety eks pertów z krajów komunistycznych, a państwa Trzeciego Świata są fak tycznie tylko „kukiełkami manipulowanymi przez rządy komunistyczne". Postulowano, by tocząca się dyskusja o nowym ładzie informacyjnym została ograniczona tylko do aspektów technicznych i kształcenia kadr, z pominięciem wszelkiej problematyki o charakterze politycznym i zrów noważeniu informacji. W przeciwnym wypadku kraje zachodnie będą zmuszone ignorować rezolucje i deklaracje UNESCO lub wystąpić z tej organizacji. W odpowiedzi na konferencje z udziałem ekspertów sympatyzujących z ideologią partii komunistycznych zachodnie korporacje i stowarzyszenia prasowe zaczęły w 1981 r. organizować własne konferencje i seminaria międzynarodowe, podczas których wyjaśniały przyczyny swego negatywnego stosunku do UNESCO i sponsorowanego przezeń nowego ładu w informacji i w komunikowaniu. Najbardziej znacząca w tym względzie była konferencja wjalloires (Francja), 15-17 maja 1981 /., z udziałem World Freedom Press Committee i przedstawicieli („wielkiej czwórki"^) agencji informacyjnych (AP,, UPI, AFP i ReutersjL W przyjętejdekraraćji {Declaration of Talloires on Press Freedom), poświęconej idei wolności prasy zaatakowano UNESCO za „próby regulowania działalności środków przekazu w świecie". Stwierdzono, iż krajom Trzeciego Świata należy pomagać w „rozwoju ich postępu technicznego, w zwiększeniu transferu kadr i sprzętu oraz produkcji tańszego papieru gazetowego, pomagać poprzez zmniejszenie taryf komunikacyjnych i wyeliminowanie innych barier ograniczających rozwój środków przekazu". Naczelnym hasłem uczestników spotkania w Talloires była potrzeba uznania idei swobodnego przepływu informacji za podstawową zasadę działania mass 108 109 Swobodny przepływ informacji Walka o pryncypia swobody informowania mediów w świecie, a prawo dostępu do oficjalnych i nieoficjalnych źródeł informacji za regułę przynależną wszystkim dziennikarzom. Reklamę w prasie oceniano jako ważne źródło informacji dla ogółu ludzi i jednocześnie zasadnicze źródło finansowania „niezależnej prasy". Deklarację z Talloires wkrótce uznano za dowód „zjednoczenia wolnej prasy, radia i telewizji przeciwko kampanii prowadzonej przez blok radziecki i kraje Trzeciego Świata na rzecz uczynienia z UNESCO organizacji, która miałaby prawo regulować przepływ wiadomości i informacji w świecie". Proklamowaną w ten sposób walkę z UNESCO i działalnością tej organizacji w dziedzinie polityki komunikowania najbardziej zdecydowanie poparto w Stanach Zjednoczonych. Jeszcze w trakcie trwania obrad w Talloires 19 maja 1981 r. wiceprezydent USA, G. Bush, wezwał UNESCO do przerwania „retorycznych programów". Kongres amerykański przyjął rezolucję, w której stwierdzono, że „ustanowienie nowego ładu pod egidą UNESCO zagraża wolności prasy", a pryncypia deklaracji z Talloires powinny być afirmowane przez Stany Zjednoczone, gdyż krytykują Deklarację UNESCO o mass mediach i gloryfikują ideę swobodnego przepływu informacji. W amerykańskim Senacie domagano się wstrzymania wpłat członkowskich do UNESCO (w wysokości około 50 milionów dolarów rocznie) jako wyraz poparcia dla pryncypiów Konstytucji Stanów Zjednoczonych, zabraniającej rządowi ingerencji w działalność prasy. Jednocześnie pozarządowa Amerykańska Narodowa Komisja ONZ „sporządziła vf 1982 r.)zbiór sześciu zasad wyjaśniających koncepcję swobodnego pTzepTywu informacji. Wymieniono: 1. Wolność poszukiwania, sprowadzania, otrzymywania informacji i idei tak, jak to zagwarantowano w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, 2. Sprzeciw wobec scentralizowanej kontroli, zarówno rządowej, jak i monopolu sektora prywatnego, 3. Sprzeciw wobec cenzury i innych form kontroli państwa nad pro cesem informacji, 4. Popieranie zarówno w kraju, jak i za granicą, prawa dostępu dziennikarzy do źródeł informacji., 5. Zdobywanie najwyższych stopni profesjonalizmu przez praktyków w dziedzinie informacji i komunikowania, 6. Działanie na rzecz koncepcji swobodnego przepływu informacji w sferze międzynarodowej, w przekonaniu, że informacja jest ży wym narzędziem pomocy innym narodom w umacnianiu ich nie zawisłości i niezależności. Zdecydowanie krytyczne stanowisko ZSRR i jego sojuszników wobec idei swobodnego przepływu informacji przez całe dziesięciolecia nie ulegało zmianie. Od samego początku było ono zdecydowanie negatywne, z czasem przekształcając się w lansowanie kontrpropozycji w postaci „zrównoważenia obiegu", oznaczającego w istocie ograniczenie swobody w przepływie informacji między państwami. Jak już wspomniano, do znacznej aktywizacji sił lewicowych i preferowania bardziej radykalnych rozwiązań istniejących w świecie antagonizmów w zakresie międzynarodowego obiegu informacji przyczyniło się wstąpienie ZSRR do UNESCO w 1954 r. Z inicjatywy delegacji radzieckich na forum tej organizacji rozpoczęła się od połowy lat pięćdziesiątych realizacja starannie opracowanej akcji politycznej pod kamuflażem kampanii na rzecz uczynienia ze środków przekazu instrumentu budowy zaufania i zrozumienia międzynarodowego, które ma służyć utrzymaniu pokoju na świecie. W tym kontekście idea swobodnego przepływu oceniana była jako synonim „zimnej wojny", prowadzonej przez burżuazyjne monopole i kapitał oraz jako próba narzucenia światu imperialistycznych reguł gry w stosunkach międzynarodowych. Partie komunistyczne krajów bloku radzieckiego starały się maksymalnie ograniczyć dopływ informacji zagranicznych do rządzonych przez siebie społeczeństw. Cały aparat propagandy miał za zadanie tłumaczyć, iż środki masowego przekazu na Zachodzie odgrywają zasadniczą rolę w prowadzonej walce ideologicznej i pozostają jednym z podstawowych instrumentów wojny psychologicznej przeciwko państwom wspólnoty, przykładem czego miała być propaganda antysocjali-styczna prowadzona przez Radio Wolna Europa czy Radio Wolność. Dlatego przez całe dziesięciolecia rządy państw proradzieckich domagały się wprowadzenia zasady odpowiedzialności instytucji państwo- no lii Swobodny przepływ informacji Walka o pryncypia swobody informowania wych oraz wszystkich dysponentów i organizatorów działania środków przekazu, jak też dziennikarzy za treści informacji. Wprowadzone pojęcie „odpowiedzialność państwa" oznaczało obowiązek państwowej kontroli działań mass mediów i procesu komunikowania z punktu widzenia ich zgodności z obowiązującymi normami współżycia międzynarodowego. Była to ukryta próba usankcjonowania działań urzędów cenzorskich. Państwa tego bloku w trakcie obrad KBWE twierdziły np., że postulowana przez kraje zachodnie koncepcja „swobodnego przepływu informacji" stoi w sprzeczności z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego - zasadą suwerenności i wynikającą z niej niedopuszczalnością ingerencji w sprawy wewnętrzne państw. Uważały, że koncepcja ta nie może być traktowana jako samoistny cel stosunków międzynarodowych, lecz jedynie jako jeden ze środków służących pokojowemu współistnieniu i dlatego ma podlegać ograniczeniom z uwagi na pryncypia tego nadrzędnego celu. Stwierdzenie to było przez wiele lat podstawową wykładnią stanowiska ZSRR i pozostałych państw Układu Warszawskiego w sprawie idei swobodnego przepływu i łączyło się z postulatem jego zrównoważenia. Kilkunastoletnie dążenia krajów tego obozu do powiększenia liczby zwolenników zasady odpowiedzialności państw wśród przywódców Trzeciego Świata uzewnętrzniły się w trakcie przygotowywania tekstu wspomnianej już Deklaracji UNESCO o korzystaniu z przekazu satelitarnego (przyjętej w 1972 r.), a szczególnie podczas prac nad tekstem Deklaracji UNESCO o mass mediach. W 1972 r. na XVI[ Sesji Generalnej UNESCO delegacja Białorusi zgłosiła projekt rezolucji wzywającej do przygotowaniaJpFbjektu deklaracji w sprawie podstawowych zasad rządzących użyciem^rodków przekazu w celach umacniania pokoju i międzynarodowego zrozumienia, w walce przeciw propagandzie wojennej, rasizmowi i apartheidowi" (17 C/Res. 4.113^7 Realizacja postanowień tej rezolucji wywołała liczne protesty krajów zachodnich, które nie zgadzały się na proponowany Jytuł dokumentu. Według oponentów sformułowanie „rządzących użyciem" („governing the use") sugerował, iż rządy miałyby prawo kierowania działalnością środków przekazu, co jest sprzeczne z zasadami konstytucyjnymi państw demokratycznych. Celem wyjątkowo zdecydowanych ataków były następnie te artykuły projektu Deklaracji, które mówiły bezpośrednio 0 „odpowiedzialności państw za działalność na arenie międzynarodowej wszystkich środków przekazu podlegających ich jurysdykcji" (art. I pro jektu z 1974 r. i art. XII projektu z 1976 r.). W rezultacie burzliwej dysku sji i stanowczych akcji podjętych przede wszystkim przez Stany Zjedno czone (groźba niezapłacenia składki rocznej, co mogło uniemożliwić zor ganizowanie Konferencji Generalnej UNESCO w Nairobi) oraz w imię osiągnięcia porozumienia na zasadzie konsensusu kraje bloku radziec kiego zgodziły się JW 1978 r. na tekst Deklaracji w Sprawie Podstawo wych Zasad Dotyczących Udziału Środków Przekazu w Umacnianiu Po koju i Zrozumienia Międzynarodowego, w Popieraniu Praw Człowieka 1 w Walce Przeciwko Rasizmowi, Apartheidowi i Podżeganiu do Wojny (zob.: Aneks). Aczkolwiek ostateczny tekst tego dokumentu różni się pod wieloma względami od pierwszych wersji popieranych przez ZSRR, to Deklaracja oceniana była jako sukces wszystkich sił postępowych na świecie. Nie ma w niej mowy o odpowiedzialności państw, lecz, zgodnie z samym tytułem, podkreśla ona potrzebę udziału środków przekazu w umacnianiu pokoju i zrozumienia międzynarodowego. Kraje prokomunistyczne uznały, iż Deklaracja zwraca dostateczną uwagę na odpowiedzialność środków przekazu i dysponujących nimi właścicieli za umacnianie międzynarodowego pokoju. W tym przekonaniu występowały na XXI Konferencji Generalnej UNESCO w 1980 r. proponując, by Deklaracja o mass mediach stała się centralnym punktem zainteresowań organizacji. Dzięki poparciu państw rozwijających się, przyjęto tam rezolucję sponsorowaną przez Związek Radziecki, w której wezwano państwa i organizacje dziennikarskie do realizacji zasad Deklaracji. W odpowiedzi na te działania, Stany Zjednoczone i pozostałe kraje rozwinięte podjęły omawiane już wyżej akcje promowania zasad idei swobodnego przepływu informacji, i gdy po kilku latach okazało się to mało skuteczne w przekonaniu kierownictwa UNESCO do zmiany swojej polityki - USA i Wielka Bjyjariia_rozstały się z tą organizacją (odpowiednio w 1985 i w 1986"T)7 112 113 Swobodny przepływ informacji Walka o pryncypia swobody informowania Dopiero radykalne zmiany polityczne, jakie nastąpiły w Europie Środkowej i Wschodniej pod koniec lat osiemdziesiątych, umożliwiły powrót koncepcji swobodnego przepływu informacji jako normy, do której powinno się dążyć w procesie międzynarodowego obiegu. Kraje postkomunistyczne opowiedziały się za całkowitą swobodą przepływu informacji. Po nich także i ZSRR - na krótko przed swoim rozpadem - w ramach głoszonej „głasnosti" zrezygnował z propagandy „zrównoważenia", proponując także i zaprzyjaźnionym krajom rozwijającym się, by z „ery konfrontacji przeszły do współpracy". W listopadzie 1989 r. na XXV Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu przyjęto „nową strategtę"wttżiedzfnte fcomunfRowańTa". Jak stwierdził Dyrektor Generalny UNESCO, jest to „zasadniczej wagi dla UNESCO zmiana pozycji, która pozwoli organizacji zakończyć poważne przeciwności występujące w minionych latach. Przyjmując nową strategię w dziedzinie komunikacji, państwa członkowskie uczyniły wybór na rzecz wolności i solidarności". Celem „nowej strategii" jest realizacja działań UNESCO dla zabezpieczenia swobodnego przepływu informacji tak na poziomie międzynarodowym, jak i narodowym, oraz bardziej równomierne i szersze rozprzestrzenianie jej bez ograniczeń w swobodzie wypowiedzi. Kraje zachodniej Europy wyraziły pełną satysfakcję z przyjętego dokumentu. W ich wspólnym oświadczeniu stwierdzono, iż wszystkie grupy krajów reprezentowanych w UNESCO miały możliwość wypowiedzi i drogą konstruktywnych rozmów znaleziono wspólny język w głównych kwestiach - wolności i solidarności. Za podstawowe i nienaruszalne zasady swobodnego przepływu informacji uznano: - prawo do wolności wypowiedzi; - wolność druku; - niezależność mediów i dziennikarzy; - różnorodność i pluralizm środków komunikowania. Wraz z upadkiem ideologii komunistycznych i faszystowskich we współczesnym świecie uległa też osłabieniu w krajach wysoko uprzemysłowionych motywacja do działań o charakterze politycznym i społecznym, a wzrosło zapotrzebowanie na myślenie w kategoriach makroro-zwoju gospodarczego - czego liczne przykłady widać w decyzjach podej- 114 mowanych przez OECD. Stany Zjednoczone, które wciąż jeszcze nie powróciły do UNESCO, wydają się być już mniej zainteresowane bezkompromisowym lansowaniem idei swobodnego przepływu informacji jako podstawowej normy w kontaktach międzyludzkich. Zaistniałe zmiany w gospodarce światowej, szczególnie zaś wzrastający wpływ ponadnarodowych korporacji i coraz większe znaczenie ponadnarodowych rynków zbytu produktów i usług informatycznych spowodowały konieczność prowadzenia bardziej ostrożnej polityki w zakresie przynajmniej częściowej kontroli przepływu informacji i dostępu do baz danych. Ekonomia upomniała się o swoje prawa. Zniknięcie ideologicznego i militarnego wroga jakim był ZSRR, brak innego poważnego przeciwnika i niekwestionowane przewodzenie klubowi krajów bogatych sprawia, że Stany Zjednoczone zdają się przenosić akcent z filozoficznego traktowania informacji jako „waluty demokracji" {currency of democracy) na - jak to nazywają amerykańscy znawcy przedmiotu - bardziej aktualną potrzebę traktowania informacji jako „waluty gospodarki" {currency ofthe economy). Literatura uzupełniająca: Cohen W., Reno J., Lew J., Daley W., Presen/ing America's Privacyand Security in the Next Century Strategy for America in Cyberspace. A Report to the President of the United States. Washington 1999. Emmerling E., Freedom to publish: responsibility for human right. Frankfurt am Mein, Borsenverein 1998. Martin H., Schummann H., Pułapka globalizacji: atak na demokrację i dobrobyt. Wrocław 1999. Mehra A., Free Flow of Information. A New Paradigm. New York, Lon- don 1986. Mili J.S., Utylitaryzm. O wolności. Warszawa 1959. Williams R, Pavlik J., The people's right to know: media democracy and the information highway. Hillsdale 1994. 115 Rozdział 4 IDEA NOWEGO ŁADU W INFORMACJI I KOMUNIKOWANIU 4. 1. Podziały w świecie: kraje uprzemysłowione i rozwijające się, Północ i Południe, centra i peryferie Na początku nowego stulecia do Organizacji Narodów Zjednoczonych należy 189 państw. W tej największej światowej organizacji spotykaTstc~—««... najczęściej podział krajów według poziomu gospodarczego na rozwinięte kraje uprzemysłowione i kraje rozwijające się. Państwa wysoko uprzemysłowione zgrupowane są przede wszystkim w OECD. W 2001 roku lista członkowska tej organizacji zawierała następujące 30 państw (w nawiasie rok przyjęcia): Australia (1971), Austria (1961), Belgia (1961), Czechy (1995), Dania (1961), Finlandia (1969), Francja (1961), Grecja (1961), Hiszpania (1961), Holandia (1961), Irlandia (1961), Islandia (1961), Japonia (1964), Kanada (1961), Korea (1996), Luksemburg (1961), Meksyk (1994), Niemcy (1961), Norwegia (1961), Nowa Zelandia (1973), Polska (1996), Portugalia (1961), Słowacja (2000), Stany Zjednoczone (1961), Szwajcaria (1961), Szwecja (1961), Turcja (1961), Węgry (1996), Wielka Brytania (1961), Włochy (1961). Do krajów rozwijających się zalicza się natomiast około 160 państw z Azji i Oceanii, Bliskiego Wschodu, Afryki, Ameryki Łacińskiej i rejonu Morza Karaibskiego. W publikacjach o gospodarce światowej dzieli się także państwa umownie według półkól globu ziemskiego: na uprzemysłowioną bogatą Północ i rozwijające się, ale zacofane Południe. David S. Landers w swojej książce z 1998 r. pt. The Wealłh and Poverty of Nations: Why Some Are So Rich and Some So Poor proponuje stosować już nowszą klasyfikację: Zachód - Wszystkie |nne (the West^Jhe Rest), by podkreślić pro- 117 Idea nowego lądu w informacji i komunikowaniu Problemy krajów rozwijających się i ich środki przekazu blem wzrastających różnic w poziomie bogactwa między narodami. Według niego, 250 lat temu różnice między najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami na świecie kształtowały się jak 5 doj^a. np. dystans między Europą a Chinami czy Indiami wyglądał jak 2 albo nawet półtora do 1, podczas gdy obecnie relacja miedzy poziomem dochodu na głowę w Szwajcarii i Mozambiku wynosi jak 4QQ-d©4,— Rzadziej spotkać można określenia: Zachód - Wschód - Południe, które odnoszą się do zachodnich państwwźyśoko uprzemysłowionych, bogatych państw azjatyckich i wszystkich pozostałych ubogich krajów o przewadze gospodarki rolnej. W literaturze przedmiotu występuje także termin Trzeci Świat, który jest lingwistyczną pozostałością nie tak jeszcze dawnego' trójczłonowego polityczno-ideologicznego podziału świata na najbardziej rozwinięte kraje kapitalistyczne (Pierwszy Świat), kraje socjalistyczne skupione wokół Związku Radzieckiego, gdzie obowiązywały prawa gospodarki centralnie sterowanej (Drugi Świat) i wszystkie pozostałe państwa Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej, określane również jako kraje rozwijające się czy niezaangażowane. Tej ostatniej grupie państw zajmujących pod względem obszaru i liczby mieszkańców niemal 3/4 naszego globu, poświęcimy przede wszystkim ten rodział. Stosunki międzynarodowe między tymi wszystkimi państwami, stopień industrializacji i wpływ na bieżącą politykę światową stały się podstawą do formułowania różnych koncepcji opisu współczesnego świata. J. Gal-tujjg-w latach siedemdziesiątych przedstawiał świat jako dwie zbiorowo^ ści: ^eaLcunV' j^ęryferie'^ które są według niego istotą współczesnego imperializmu definiowanego jako specjalny typ dominacji jednej zbiorowości - zwykle narodu - nad drugą. (A Structural Theory of Imperialism. „Journal of Peace Research", 1971, nr 2). Centra porozumiewają się ze sobą w celu prowadzenia harmonijnej współpracy na rzecz realizacji wspólnych interesów. „Centra" to ogół rozwiniętych państw przemysłowych oraz grupy elitarne i panujące w krajach rozwijających się. Istotą imperializmu - jak pisze Galtung - jest utrzymywanie w świecie struktury feudalnych stosunków, które widoczne są także w systemie światowego komunikowania. Narody peryferyjne są dla centrum rynkiem zbytu towarów, jak i dostawcą informacji, które odpowiednio opracowane uzy- skują wartość handlową. W kontekście działalności mediów przez imperializm rozumie się proces podporządkowywania właścicieli środków przekazu na terenie jednego kraju czy grupy państw i ich systemu komunikowania interesom właścicieli środków przekazu innego kraju. W tym przypadku podział na „centra" i „peryferie" jest bardziej zróżnicowany, gdyż zachodzi też między samymi krajami rozwiniętymi - przykłady znajdujemy zarówo na kontynencie Ameryki Północnej (USA- Meksyk), jak i w Europie (np. Niemcy - Grecja). 4. 2. Problemy krajów rozwijających się i ich środki przekazu Rozwijające się kraje Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej nie stanowią jednolitej grupy państw, lecz są, niezależnie od różnic gospodarczych i politycznych, mozaiką różnych tradycji i kultur, różne też miały drogi do niepodległości. Z pewnym uproszczeniem można jednak przyjąć, że państwa rozwijające się z tego samego kontynentu mają wiele cech wspólnych. Azja, podobnie jak i rejon Oceanii, jest np. określana jako kolebka dawnej cywilizacji, religii, systemów filozoficznych, poezji i sztuki. Pomniki bogatej przeszłości tego regionu świata są tam materialnie obecne i dzisiaj, co znacznie ułatwia odwoływanie się do dawnych tradycji i pielęgnowanie kultur narodowych. Jest to jednocześnie kontynent z najbardziej rozwiniętymi formami komunikowania interpersonalnego. Kraje kontynentu afrykańskiego, szczególnie zaś z rejonu Czarnej Afryki, choć nie mają takich tradycji państwowych, mogą jednak pochwalić się rozwiniętymi tradycyjnymi metodami porozumiewania się. Bogate, różnorodne obyczaje plemienne wraz z wielką liczbą dialektów są najbardziej charakterystyczne dla tego rejonu. Jednocześnie jest to kontynent najdłużej eksploatowany przez mocarstwa kolonialne, które pozostawiły tam swoje piętno nie tylko w postaci własnych języków, ale także i kultywowanych inercyjnie zwyczajów. Najdłuższą, spośród tych krajów, niepodległość polityczną mają państwa Ameryki Łacińskiej, które jednakże już pod koniec XIX wieku zaczęły uzależniać się ekonomicznie od USA. Powodowały to przede 118 119 Idea nowego ładu w informacji i komunikowaniu Problemy krajów rozwijających się i ich środki przekazu wszystkim duże inwestycje kapitału północnoamerykańskiego w przemysł wydobywczy (ropę naftową, miedź i metale szlachetne). Na tym kontynencie rozwijały się olbrzymie latyfundia z plantacjami bananów, trzciny cukrowej, bawełny, kawy i kauczuku. Historia hiszpańskiej i portugalskiej kolonizacji tego kontynenu sprawiła, że w wyniku napływu ludności białej i czarnoskórych niewolników i ich stopniowego mieszania się z tubylcami, zachodził unikalny proces kulturotwórczy łączący w sobie elementy kultury europejskiej, afrykańskiej z indiańską. Ocenia się, że w porównaniu z pozostałymi krajami rozwijającymi się, Ameryka Łacińska pod względem rozwoju gospodarczego znajduje się w połowie drogi między państwami Czarnej Afryki i Azji a wysoko rozwiniętymi krajami Europy Zachodniej. Zreasumujmy obecnie podstawowe problemy krajów rozwijających się, które hamują proces emancypacji tych państw zarówno w sferze politycznej, gospodarczej, jak i kulturalnej w stosunku do krajów uprzemysłowionych. Jednym z poważniejszych źródeł konfliktów w Afryce i Azji są spory^ etniczne. Wiele państw ma „sztuczne" granice, narzucone im przez ustępująceTYiocarstwa kolonialne, które dzieląc w przeszłości między siebie podległe im tereny, nie interesowały się zbytnio podziałami plemiennymi czy etnicznymi. Waśnie międzyetniczne pogłębia nierównomierny podział dochodu narodowego, stanowisk państwowych i różnych intratnych posad. Dla wielu młodych krajów podstawowym wręcz problemem staje się także zapoznanie wszystkich swoich obywateli z pojęciem narodu, państwa i związanego z tym ukształtowania więzi narodowej czy lojalności wobec własnego państwa. Tymczasem istnieje jeszcze wiele grup plemiennych, dla których pojęcia te są wielce dyskusyjne. Innym źródłem podziałów jest„wjeloi§zyc^ność. Na świecie zidentyfikowano istnienie około 3500JgjyJkówŁzJ . 1. Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. 2. Nie wolno nikogo pozbawić samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa do zmiany obywatelstwa. Artykuł 16 1. Mężczyźni i kobiety, bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, na rodowości lub wyznania, mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Mają oni równe pra wa w odniesieniu do zawarcia małżeństwa, podczas jego trwania i po jego ustaniu. 2. Małżeństwo może być zawarte jedynie za swobodnie wyrażoną pełną zgodą przyszłych małżonków. 3. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Artykuł 17 1. Każdy człowiek zarówno sam, jak i zespół z innymi ma prawo do posiadania własności 2. Nie wolno nikogo samowolnie pozbawiać jego własności. Artykuł 18 Każdy człowiek ma prawo wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje swobodę zmiany wyznania lub wiary oraz swobodnego głoszenia swego wyznania lub wiary bądź indywidualnie, bądź zespół z innymi ludźmi, publicznie i prywatnie, poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i przestrzeganie obyczajów. Artykuł 19 Każdy człowiek ma prawo wolności opinii i wyrażania jej; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice. Artykuł 20 1. Każdy człowiek ma prawo spokojnego zgromadzania i stowarzy szania się. 2. Nikogo nie można zmusić do należenia do jakiegoś stowarzyszenia. Artykuł 21 1. Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedsta wicieli. 2. Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju. 3. Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w prze- prowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów. Artykuł 22 Każdy człowiek ma jako członek społeczeństwa prawo do ubezpieczeń społecznych; ma również prawo do urzeczywistniania - poprzez wysiłek narodowy i współpracę międzynarodową oraz zgodnie z organizacją i zasobami każdego państwa - swych praw gospodarczych, spo- 190 191 Aneks Powszechna Deklaracja Praw Człowieka łecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego godności i swobody rozwoju jego osobowości. Artykuł 23 1. Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru pracy, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochro ny przed bezrobociem. 2. Każdy człowiek, bez względu na jakiekolwiek różnice, ma prawo do równej płacy za równą pracę. 3. Każdy pracujący ma prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnianego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej. 4. Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów. Artykuł 24 Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy. Artykuł 25 1. Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jemu i jego rodzinie, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne świadczenia socjalne oraz prawo do ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny. 2. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej opieki i pomocy. Wszyst kie dzieci, zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie korzystają z jednakowej ochrony społecznej. Artykuł 26 1. Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka jest bezpłatna, przynaj- mniej na stopniu podstawowym. Nauka podstawowa jest obowiązkowa. Oświata techniczna i zawodowa jest powszechnie dostępna, a studia wyższe są dostępne dla wszystkich na zasadzie równości w zależności od zalet osobistych. 2. Celem nauczania jest pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowa- nie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Krzewi ono zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami rasowymi lub religijnymi; popiera działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju. 3. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze nauczania, które ma być dane ich dzieciom. Artykuł 27 1. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestni czenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw. 2. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych ko- rzyści wynikających z jakiegokolwiek jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej. Artykuł 28 Każdy człowiek ma prawo do takiego porządku społecznego międzynarodowego, w którym prawa i wolności zawarte w niniejszej Deklaracji byłyby w pełni realizowane. Artykuł 29 1. Każdy człowiek ma obowiązek wobec społeczeństwa, bez którego niemożliwy jest swobodny i pełny rozwój jego osobowości. 192 193 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 2. W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega je- dynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. 3. Z niniejszych praw i wolności nie wolno w żadnym przypadku ko rzystać w sposób sprzeczny z celami i zasadami Organizacji Na rodów Zjednoczonych. Artykuł 30 Żadnego z postanowień niniejszej Deklaracji nie można rozumieć jako udzielającego jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie jakiegokolwiek prawa do podejmowania działalności lub wydawania aktów zmierzających do obalenia któregokolwiek z praw i wolności zawartych w niniejszej Deklaracji. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 roku (ratyfikowany przez Polskę w dniu 3 marca 1977 roku) Państwa-Strony niniejszego Paktu, zważywszy, że zgodnie z zasadami ogłoszonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej stanowi podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie, uznając, że prawa te wynikają z przyrodzonej godności człowieka, uznając, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka ideał wolnej istoty ludzkiej korzystającej z wolności obywatelskiej i politycznej oraz wyzwolonej od lęku i niedostatku może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy zostaną stworzone warunki zapewniające każdemu korzystanie z praw obywatelskich i politycznych oraz gospodarczych, społecznych i kulturalnych, zważywszy wynikający z Karty Narodów Zjednoczonych obowiązek Państw popierania powszechnego poszanowania i przestrzegania praw i wolności człowieka, biorąc pod uwagę, że jednostka ludzka, mająca obowiązki w stosunku do innych jednostek i w stosunku do społeczności, do której należy, powinna dążyć do popierania i przestrzegania praw uznanych w niniejszym Pakcie, zgodziły się na następujące artykuły: CZĘŚĆ I Artykuł 1 1. Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one status polityczny i swobodnie zapewniają swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. 194 195 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 2. Wszystkie narody mogą swobodnie rozporządzać dla swoich celów swymi bogactwami i zasobami naturalnymi bez uszczerbku dla jakichkolwiek zobowiązań wynikających z międzynarodowej współpracy gospodarczej, opartej na zasadzie wzajemnych korzyści, oraz z prawa międzynarodowego. W żadnym przypadku nie można pozbawiać narodu jego własnych środków egzystencji. 3. Państwa-Strony niniejszego Paktu, włącznie z państwa odpowie dzialnymi za administrację terytoriów niesamodzielnych i teryto riów powierniczych, będą popierały realizację prawa do samosta nowienia i będą szanowały to prawo zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych. CZĘŚĆ II Artykuł 2 1. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się prze strzegać i zapewnić wszystkim osobom, które znajdują się jego te rytorium i podlegają jego jurysdykcji, prawa uznane w niniejszym Pakcie, bez względu na jakiekolwiek różnice takie jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodze nie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. 2. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się podjąć, z zgodnie z własnym trybem konstytucyjnym i postanowieniami niniejszego Pak tu, odpowiednie kroki mające na celu przyjęcie tego rodzaju środków ustawodawczych lub innych, jakie okażą się konieczne w celu realiza cji praw uznanych w niniejszym Pakcie, jeżeli nie jest to już przewi dziane w obowiązujących przepisach prawnych lub w inny sposób. 3. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się: a) zapewnić każdej osobie, której prawa lub wolności uznane w niniejszym Pakcie zostały naruszone, skuteczny środek ochrony prawnej, nawet gdy naruszenie to zostało dokonane przez osoby działające w charakterze urzędowym; b) zapewnić, aby prawo każdego człowieka do takiego środka ochro- ny prawnej było określone przez właściwe władze sądowe, administracyjne lub ustawodawcze albo przez jakąkolwiek inną właściwą władzę, przewidzianą w systemie prawnym danego państwa oraz rozwijać możliwości ochrony praw na drodze sądowej; c) zapewnić realizowanie przez właściwe władze środków ochrony prawnej, gdy zostały one przyznane. Artykuł 3 Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się zapewnić mężczyznom i kobietom równe prawo do korzystania ze wszystkich praw obywatelskich i politycznych wymienionych w niniejszym Pakcie. Artykuł 4 1. W przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagra ża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone, Państwa- Strony niniejszego Paktu mogą podjąć kroki mające na celu zawie szenie stosowania zobowiązań wynikających z niniejszego Paktu w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warun kiem, że kroki te nie są sprzeczne z innymi ich zobowiązaniami wy nikającymi z prawa międzynarodowego i nie pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia społecznego. 2. Powyższe postanowienie nie upoważnia do zawieszenia stosowa nia postanowień artykułów 6, 7, 8 (ustępy 1 i 2), 11, 15, 16 i 18. 3. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu, korzystające z prawa do zawieszenia stosowania zobowiązań, poinformuje natychmiast po zostałe Państwa-Strony niniejszego Paktu, za pośrednictwem Se kretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, jakie postanowienia Paktu zostały zawieszone oraz jakie były tego po wody. Następnie państwo to zawiadomi tą samą drogą o terminie, w którym zawieszenie przestaje obowiązywać. 196 197 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Artykuł 5 1. Żadne postanowienie niniejszego Paktu nie może być interpreto wane jako przyznanie jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie jakiegokolwiek prawa do podjęcia czynności lub dokonania aktu mającego na celu zniweczenie praw lub wolności uznanych w ni niejszym Pakcie albo ich ograniczenie w szerszym stopniu, niż przewiduje to niniejszy Pakt. 2. Żadne z podstawowych praw człowieka uznanych lub istniejących w którymkolwiek z Państw-Stron niniejszego Paktu na podstawie ustaw, konwencji, zarządzeń lub zwyczaju nie może być ograni czone ani zawieszone pod pretekstem, że niniejszy Pakt nie uzna je takich praw lub że uznaje je w węższym zakresie. CZĘŚĆ III { Artykuł 6 1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to po winno być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia. 2. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok śmierci może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie narusza postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o Zapobiega niu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa. Kara ta może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez wła ściwy sąd. 3. W przypadku gdy pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, jest oczywiste, że żadne postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa-Strony niniejszego Paktu do uchyle nia się w jakikolwiek sposób od zobowiązań przyjętych przez nie - na podstawie postanowień Konwencji o Zapobieganiu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa. 4. Każdy skazany na śmierć ma prawo ubiegania się o ułaskawienie lub zmianę kary. Amnestia, ułaskawienie lub zamiana kary śmierci mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach. 5. Wyrok śmierci nie będzie wydany w odniesieniu do przestępstw po- pełnionych przez osoby w wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonywany w stosunku do kobiet ciężarnych. 6. Nie można powołać się na żadne postanowienie niniejszego arty kułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo-Stronę niniejszego Paktu. Artykuł 7 Nikt nie będzie poddawany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu. W szczególności nikt nie będzie poddawany, bez swej zgody swobodnie wyrażonej, doświadczeniom lekarskim lub naukowym. Artykuł 8 1. Nie wolno nikogo trzymać w niewoli; niewolnictwo i handel niewol nikami, we wszystkich formach, są zakazane. 2. Nie wolno nikogo trzymać w poddaństwie. 3. a) Nie wolno nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiąz- kowej; b) punkt a) niniejszego ustępu nie może być interpretowany jako za kazujący wykonywania ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właści wego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności połączone z ciężkimi robotami może być orzeczone jako kara za zbrodnie; c) w rozumieniu niniejszego ustępu wyrażenie „praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje: I. wszelkiej pracy lub świadczeń nie wymienionych w punkcie b), a zwykle wymaganych od osób pozbawionych wolności na skutek prawomocnego orzeczenia sądu lub od osób w okresie warunkowego zwolnienia od takiego pozbawienia wolności; ., 198 199 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych II. wszelkich świadczeń o charakterze wojskowym, a w krajach uzna jących uchylanie się od służby wojskowej ze względów religijnych wszelkich świadczeń na rzecz państwa wymaganych przez usta wę od osób uchylających się; III. wszelkich świadczeń wymaganych w przypadkach wyjątkowej sy tuacji albo klęski zagrażającej życiu lub dobrobytowi społeczeń stwa; 4V. wszelkiej pracy lub świadczeń stanowiących część normalnych obowiązków obywatelskich. Artykuł 9 1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie * może być samowolnie aresztowany lub zatrzymany. Nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej, jak tylko na zasadach i w trybie ustalonym przez ustawę. 2. Osobę aresztowaną należy poinformować w chwili aresztowania o przyczynach aresztowania i w krótkim czasie powiadomić o wysuwanych przeciwko niej zarzutach. 3. Osoba aresztowana lub zatrzymana pod zarzutem dokonania prze- stępstwa powinna być w krótkim czasie postawiona przed sędzią lub przed inną osobą ustawowo uprawnioną do sprawowania wła-« dzy sądowej i powinna być osądzona w rozsądnym terminie lub zwolniona. Nie powinno stanowić ogólnej zasady, że osoby oczekujące na rozprawę mają być zatrzymane w areszcie, lecz zwolnienie ich może być uzależnione od gwarancji zapewniających ich stawienie się na rozprawę w każdej innej fazie postępowania sądowego oraz - w razie potrzeby - w celu wykonania wyroku. 4. Każdy pozbawiony wolności przez aresztowanie lub zatrzymanie ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego orzecze nia przez sąd o legalności zatrzymania i zarządzenia zwolnienia, jeżeli to zatrzymanie okaże się bezprawne. 5. Każdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany, ma pra wo do odszkodowania, którego może dochodzić w drodze sądowej. Artykuł 10 1. Każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. 2. a) Osoby oskarżone będą, oprócz wyjątkowych okoliczności, od dzielone od osób skazanych i będą podlegały innemu traktowaniu, odpowiadającemu ich statusowi osób nie skazanych; b) oskarżeni młodociani będą oddzieleni od dorosłych i możliwie jak najszybciej postawieni przed sądem celem osądzenia. 3. System penitencjarny obejmować będzie traktowanie więźniów, którego zasadniczym celem będzie ich poprawa i rehabilitacja spo łeczna. Przestępcy młodociani będą oddzieleni od dorosłych i trak towani stosownie do swego wieku i statusu prawnego. Artykuł 11 Nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych. Artykuł 12 1. Każdy człowiek przebywający legalnie na terytorium jakiegokolwiek państwa będzie miał prawo, w obrębie tego terytorium, do swobody poruszania się i wolności wyboru miejsca zamieszkania. 2. Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny. 3. Wymienione wyżej prawa nie mogą podlegać żadnym ogranicze niom, z wyjątkiem tych, które są przewidziane przez ustawę, są ko nieczne do ochrony bezpieczeństwa państwowego, porządku pu blicznego, zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych i są zgodne z pozostałymi prawami uznanymi w niniejszym Pakcie. 4. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony prawa wjazdu do swe go własnego kraju. 2. 2. 200 201 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Artykuł 13 Cudzoziemiec przebywający legalnie na terytorium Państwa-Strony niniejszego Paktu może być z niego wydalony jedynie w wyniku decyzji podjętej zgodnie z ustawą i będzie miał prawo, jeżeli ważne względy bezpieczeństwa państwowego nie przemawiają przeciw temu, przedłożyć argumenty przeciwko swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez właściwe władze albo osobę lub osoby specjalnie przez te władze wyznaczone i być przed nimi w tym celu reprezentowanym. Artykuł 14 1. Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Prasa i publiczność mogą być wykluczone z całości lub części rozprawy sądowej ze względu na moralność, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w demokratycznym społeczeństwie albo jeżeli interes życia prywatnego stron tego wymaga, albo w stopniu, w jakim sąd uzna to za bezwzględnie konieczne w szczególnych okolicznościach, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom sprawiedliwości; jednakże każde orzeczenie sądu wydane w jakiejkolwiek sprawie karnej lub cywilnej będzie publicznie ogłoszone, z wyjątkiem przypadków, gdy wymaga tego interes młodocianych lub gdy sprawa dotyczy sporów małżeńskich albo opieki nad dziećmi. 2. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo być uważana za niewinną aż do udowodnienia jej winy zgodnie z ustawą. 3. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadach pełnej równości, co najmniej do następujących gwarancji: a) otrzymywania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i przyczynie oskarżenia; b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym; c) rozprawy bez nieuzasadnionej zwłoki; d) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obroń- cę przez siebie wybranego; do otrzymania informacji, jeżeli nie posiada obrońcy, o istnieniu powyższego prawa oraz posiadania obrońcy wyznaczonego dla niej w każdym przypadku, kiedy interesy sprawiedliwości tego wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada dostatecznych środków na ich pokrycie; e) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i zapewnienia obecności i przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach, co świadków oskarżenia; f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie; g) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przy znania się do winy. 4. W stosunku do młodocianych postępowanie powinno brać pod uwagę ich wiek oraz potrzebę wpływania na ich reedukację. 5. Każda osoba skazana za przestępstwo ma prawo odwołania się do sądu wyższej instancji w celu ponownego rozpatrzenia orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą. 6. Jeżeli prawomocne orzeczenie skazujące zostało następnie uchy- lone lub nastąpiło ułaskawienie na podstawie nowych lub nowo opieki nad ujawnionych faktów, które niezbicie wykazały, że zaszła omyłka sądowa, wówczas osobie, która poniosła karę w wyniku takiego skazania, będzie przyznane odszkodowanie zgodnie z ustawą, chyba że zostanie udowodnione, iż osoba ta ponosi całkowicie lub częściowo winę za nieujawnienie w porę nieznanego faktu. 202 203 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 7. Nikt nie może być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo, za które już raz został prawomocnie skazany lub uniewinniony zgodnie z ustawą i procedurą karną danego kraju. Artykuł 15 1. Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły prze stępstwa w chwili ich popełnienia. Nie może być również zastoso wana kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać. 2. Nic w niniejszym artykule nie ogranicza sądzenia i karania jakiejkol- wiek osoby za jakikolwiek czyn lub zaniechanie, które w chwili ich popełnienia stanowiły przestępstwo w myśl ogólnych zasad prawa uznanych przez społeczność międzynarodową. Artykuł 16 Każdy ma prawo do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej. Artykuł 17 1. Nikt nie może być narażony na samowolną lub bezprawną ingeren- cję w jego życie prywatne, rodzinne, dom czy korespondencję ani też na bezprawne zamachy na jego cześć i dobre imię. 2. Każdy ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingeren cjami i zamachami. Artykuł 18 1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo to obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania wyznania lub przekonań według własnego wyboru oraz do uzewnętrzniania indywidualnie czy wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie swej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, uczestniczenia w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. 2. Nikt nie może podlegać przymusowi, który stanowiłby zamach na jego wolność posiadania lub przyjmowania wyznania albo przekonań według własnego wyboru. 3. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku, zdrowia lub moralności publicznej albo podstawowych praw i wolności innych osób. 4. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się do poszanowania wolności rodziców lub, w odpowiednich przypadkach, opiekunów prawnych do zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami. Artykuł 19 1. Każdy człowiek ma prawo do posiadania bez przeszkód własnych poglądów. 2. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszech niania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru. 3. Realizacja praw przewidzianych w ustępie 2 niniejszego artykułu pociąga za sobą specjalne obowiązki i specjalną odpowiedzial ność. Może ona w konsekwencji podlegać pewnym ogranicze niom, które powinny być jednak wyraźnie przewidziane przez usta wę i które są niezbędne w celu: a) poszanowania praw i dobrego imienia innych; b) ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publiczne go albo zdrowia lub moralności publicznej. a) a) 204 205 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Artykuł 20 1. Wszelka propaganda wojenna powinna być ustawowo zakazana. 2. Popieranie w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiące podżeganie do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, powinno być ustawowo zakazane. Artykuł 21 Uznaje się prawo do spokojnego zgromadzania się. Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż ustalone zgodnie z ustawą i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Artykuł 22 1. Każdy ma prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów. 2. Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycz nym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub politycznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w nałożeniu ograniczeń zgodnych z ustawą na wykonywanie tego prawa przez członków sił zbroj nych i policji. 3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie uprawnia Państw- Stron Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1948 r. doty czącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych do podej mowania kroków ustawodawczych lub stosowania prawa w sposób, który naruszałby gwarancje przewidziane w tej Konwencji. Artykuł 23 1. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. 2. Uznaje się prawo mężczyzn i kobiet w wieku małżeńskim do zawar- cia małżeństwa i założenia rodziny. 3. Żaden związek małżeński nie może być zawarty bez swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków. 4. Państwa-Strony niniejszego Paktu podejmują odpowiednie kroki w celu zapewnienia równych praw i obowiązków małżonków w od niesieniu do zawarcia małżeństwa, podczas jego trwania i przy je go rozwiązaniu. W przypadku rozwiązania małżeństwa należy podjąć środki w celu zapewnienia dzieciom niezbędnej ochrony. Artykuł 24 1. Każde dziecko, bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, ko lor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe lub społecz ne, sytuację majątkową lub urodzenie, ma prawo do środków ochrony, jakich wymaga status małoletniego, ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa. 2. Każde dziecko powinno być zarejestrowane niezwłocznie po uro dzeniu i posiadać nazwisko. 3. Każde dziecko ma prawo do nabycia obywatelstwa. Artykuł 25 Każdy obywatel ma prawo i możliwości, bez żadnej dyskryminacji, o której mowa w artykule 2, i bez nieuzasadnionych ograniczeń do: a) uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośre dnio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawi cieli; b) korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w rzetel nych wyborach, przeprowadzanych okresowo, opartych na gło- a) a) 206 207 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych sowaniu powszechnym, równym i tajnym, gwarantujących wyborcom swobodne wyrażenie woli; c) dostępu do służby publicznej w swoim kraju na ogólnych zasadach równości. Artykuł 26 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Artykuł 27 W państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami danej grupy. CZĘŚĆ IV Artykuł 28 1. Powołuje się Komitet Praw Człowieka (zwany dalej w niniejszym Pakcie „Komitetem"). Składa się on z osiemnastu członków i spra wuje funkcje wymienione poniżej. 2. Komitet składa się z obywateli Państw-Stron niniejszego Paktu, którzy powinni być ludźmi o wysokim poziomie moralnym i uznanej kompetencji w dziedzinie praw człowieka, przy czym należy uwzględnić celowość udziału pewnej liczby osób o doświadczeniu prawniczym. 3. Członkowie Komitetu są wybierani i pełnią swe funkcje we własnym imieniu. Artykuł 29 1. Członkowie Komitetu są wybierani w tajnym głosowaniu z listy osób odpowiadających wymogom określonym w artykule 28, które zostaną w tym celu zgłoszone przez Państwa-Strony niniejszego Paktu. 2. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu może zgłosić najwyżej dwie osoby. Osoby te powinny być obywatelami państwa zgłasza jącego. 3. Ta sama osoba może być zgłoszona ponownie. Artykuł 30 1. Pierwsze wybory odbędą się nie później niż w sześć miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego Paktu. 2. Co najmniej na cztery miesiące przed terminem każdych wyborów do Komitetu, z wyjątkiem wyborów mających na celu obsadzenie wakatu ogłoszonego zgodnie z artykułem 34, Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych, skieruje do Państw-Stron ni- 1. 1. 208 209 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych niejszego Paktu pisemne zaproszenie do zgłoszenia kandydatów na członków Komitetu w ciągu trzech miesięcy. 3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych sporzą dza alfabetyczną listę wszystkich zgłoszonych w ten sposób kan dydatów, ze wskazaniem państw, które ich zgłosiły, i przedkłada ją Państwom-Stronom niniejszego Paktu nie później niż na miesiąc przed terminem każdych wyborów. 4. Wybory członków Komitetu odbywają się na posiedzeniu Państw- Stron niniejszego Paktu, zwołanym przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w siedzibie Organizacji. Na posiedzeniu tym, dla którego quorum wynosi dwie trzecie Państw- Stron niniejszego Paktu, za wybranych uznani zostaną ci kandyda ci, którzy otrzymają największą liczbę głosów i bezwzględną więk szość głosów przedstawicieli Państw-Stron obecnych i głosują cych. Artykuł 31 1. W skład Komitetu nie może wejść więcej niż jeden obywatel tego samego państwa. 2. W wyborach do Komitetu uwzględniona będzie zasada sprawiedli wego podziału geograficznego i reprezentacji różnych form cywili zacji, jak również podstawowych systemów prawnych. Artykuł 32 1. Członkowie Komitetu wybierani są na okres czterech lat. Mogą oni być ponownie wybrani, jeżeli ich kandydatury zostaną ponownie zgłoszone. Jednakże mandat dziewięciu spośród członków Komitetu wybranych w pierwszych wyborach wygasa po upływie dwóch lat; niezwłocznie po pierwszych wyborach nazwiska tych dziewięciu członków Komitetu zostaną wybrane drogą losowania przez przewodniczącego posiedzenia, o którym mowa w artykule 30, ustęp 4. 2. Po wygaśnięciu mandatu wybory zostaną przeprowadzone zgodnie z postanowieniami poprzednich artykułów niniejszej części Paktu. Artykuł 33 ,<, 1. Jeżeli według jednomyślnej opinii pozostałych członków jeden z członków Komitetu przestał wykonywać swe funkcje z jakiejkol wiek innej przyczyny niż czasowa nieobecność, Przewodniczący Komitetu zawiadomi o tym Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, który ogłosi wakat w składzie Komitetu. 2. W przypadku śmierci lub rezygnacji jednego z członków Komitetu Prze- wodniczący niezwłocznie zawiadomi Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, który ogłosi wakat od dnia śmierci lub od dnia, od którego rezygnacja pociąga za sobą skutki prawne. Artykuł 34 1. W przypadku ogłoszenia wakatu zgodnie z artykułem 33 oraz jeże- li mandat członka, który ma być zastąpiony, nie wygasa w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wakatu, Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zawiadomi o tym wszystkie Państwa-Strony niniejszego Paktu, które mogą w ciągu dwóch miesięcy zgłosić zgodnie z artykułem 29 kandydatów w celu wypełnienia wakatu. 2. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych sporządzi listę alfabetyczną osób w ten sposób zgłoszonych i przedłoży ją Państwom-Stronom niniejszego Paktu. Następnie zostaną przeprowadzone wybory w celu obsadzenia wakującego miejsca, zgodnie z odpowiednimi postanowieniami tej części niniejszego Paktu. 3. Członek Komitetu wybrany w celu wypełnienia wakatu ogłoszone go zgodnie z artykułem 33 będzie piastował swe funkcje przez okres, jaki pozostał do czasu wygaśnięcia kadencji członka, które go miejsce stało się wakujące w Komitecie zgodnie z postanowie niami wymienionego artykułu. 210 211 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Artykuł 35 Członkowie Komitetu otrzymują, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, wynagrodzenie z funduszów Organizacji Narodów Zjednoczonych na zasadach i warunkach, jakie ustali Zgromadzenie Ogólne, uwzględniając wagę zadań Komitetu. Artykuł 36 Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zapewni niezbędny personel i środki materialne konieczne do efektywnego wykonywania funkcji Komitetu przewidzianych w niniejszym Pakcie. Artykuł 37 1. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zwoła pierwsze posiedzenie Komitetu w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych. 2. Po pierwszym posiedzeniu Komitet zbiera się w każdym przypadku przewidzianym w jego regulaminie. 3. Komitet zbiera się normalnie w siedzibie Organizacji Narodów Zjed- noczonych lub w Biurze Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie. Artykuł 38 Każdy z członków Komitetu przed objęciem swych funkcji składa na posiedzeniu otwartym Komitetu uroczyste ślubowanie, iż będzie wykonywał swe obowiązki w sposób bezstronny i sumienny. Artykuł 39 1. Komitet wybiera swoje biuro na okres dwóch lat. Członkowie biura mogą być ponownie wybrani. 212 2. Komitet ustali swój regulamin, który będzie zawierał m.in. następujące postanowienia: a) 12 członków stanowi quorum, b) decyzje Komitetu są podejmowane większością głosów obe cnych członków. Artykuł 40 1. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się do przedkłada nia sprawozdań na temat środków przedsięwziętych przez nie w celu realizacji praw uznanych w niniejszym Pakcie oraz postępu dokonanego w dziedzinie korzystania z tych praw: a) w ciągu roku od dnia wejścia w życie niniejszego Paktu dla tych Państw-Stron, b) następnie na każde wezwanie Komitetu, 2. Wszystkie sprawozdania zostaną przedłożone Sekretarzowi Gene ralnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który przekaże je Komitetowi do rozpatrzenia. Sprawozdania powinny wskazywać czynniki i trudności - o ile takie istnieją - wpływające na realizację niniejszego Paktu. 3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych może w porozumieniu z Komitetom przekazać organizacjom wyspecjali zowanym kopie tych część i sprawozdań, które mogą dotyczyć ich zakresu działalności. 4. Komitet bada sprawozdania przedłożone przez Państwa-Strony ni- niejszego Paktu. Przekazuje on Państwom-Stronom swoje sprawozdania wraz z takimi uwagami natury ogólnej, jakie uzna za właściwe. Komitet może również przekazać te uwagi wraz z kopiami sprawozdań, jakie otrzymał od Państw-Stron niniejszego Paktu, Radzie Gospodarczej i Społecznej. 5. Państwa-Strony niniejszego Paktu mogą przedłożyć Komitetowi ko- mentarze do uwag, jakie mogą być poczynione zgodnie z ustępem 4 niniejszego artykułu. 213 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych Artykuł 41 1. Zgodnie z niniejszym artykułem Państwo-Strona niniejszego Paktu może w każdej chwili oświadczyć, że uznaje właściwość Komitetu do przyjmowania i rozważania zawiadomień, w których jedno Państwo-Strona twierdzi, że inne Państwo-Strona nie wypełnia swych zobowiązań wynikających z niniejszego Paktu. Zawiadomienia, o których mowa w niniejszym artykule, będą przyjmowane i rozważane tylko w przypadkach, gdy zostaną przedłożone przez Pań-stwo-Stronę, które złożyło oświadczenie uznające właściwość Komitetu wobec niego. Komitet nie będzie przyjmował żadnych zawiadomień, jeśli będą one dotyczyły Państwa-Strony, które nie złożyło takiego oświadczenia. Zawiadomienia przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem będą rozpatrywane w trybie następującym. a) w przypadku gdy jedno z Państw-Stron niniejszego Paktu uważa, że inne Państwo-Strona nie wykonuje postanowień niniejszego Paktu, może mu ono zwrócić na to uwagę drogą pisemnego zawiadomienia; Państwo otrzymujące zawiadomienie dostarczy w ciągu trzech miesięcy od dnia jego otrzymania państwu, które je przesłało, wyjaśnienie lub inne oświadczenie na piśmie naświetlające sprawę, które powinno zawierać w stopniu, w jakim to jest możliwe i celowe, informacje dotyczące wewnętrznej procedury oraz środków odwoławczych już zastosowanych, będących w toku stosowania lub dostępnych w tej sprawie; b) jeżeli sprawa nie zostanie rozstrzygnięta ku zadowoleniu obu za- interesowanych Państw-Stron w ciągu sześciu miesięcy od dnia otrzymania przez Państwo otrzymujące pierwszego zawiadomienia, każde z tych Państw będzie miało prawo skierować sprawę do Komitetu przez zawiadomienie Komitetu oraz drugiego Państwa; c) Komitet rozpatruje przekazaną mu sprawę tylko po upewnieniu się, że dostępne wewnętrzne środki odwoławcze zostały zasto sowane i wyczerpane w tej sprawie zgodnie z ogólnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego; zasada ta nie ma zastoso- wania w przypadkach nieuzasadnionej zwłoki w przeprowadzeniu postępowania odwoławczego; d) Komitet rozpatruje zawiadomienia, o których mowa w niniejszym artykule, na posiedzeniach przy drzwiach zamkniętych; e) z zastrzeżeniem postanowień punktu c) Komitet powinien udo stępnić zainteresowanym Państwom-Stronom swe dobre usługi, dążąc do polubownego rozstrzygnięcia sprawy zgodnie z posza nowaniem praw człowieka i podstawowych wolności uznanych w niniejszym Pakcie; f) w każdej przekazanej mu sprawie Komitet może zwrócić się do wspomnianych w punkcie b) zainteresowanych Państw-Stron o dostarczenie mu wszelkich informacji dotyczących danej sprawy; g) zainteresowane Państwa-Strony wspomniane w punkcie b) mają prawo być reprezentowane podczas rozpatrywania sprawy przez Komitet oraz składać uwagi ustnie lub pisemnie bądź w obu formach; h) Komitet powinien w ciągu dwunastu miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w punkcie b), przedłożyć sprawozdanie: I. jeżeli zostało osiągnięte rozstrzygnięcie zgodnie z postanowie- niem punktu e), Komitet ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia faktów i osiągniętego rozstrzygnięcia; II. jeżeli nie zostało osiągnięte rozstrzygnięcie zgodnie z postano- wieniem punktu e), Komitet ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia faktów; pisemne uwagi Państw-Stron oraz protokół zawierający uwagi ustne, poczynione przez zainteresowane Państwa-Strony, zostaną załączone do sprawozdania. W każdej sprawie sprawozdanie powinno być przekazane zainteresowanym Państwom-Stronom. 2. Postanowienia niniejszego artykułu wejdą w życie z chwilą złożenia oświadczenia, o którym mowa u ustępie 1, przez dziesięć Państw-Stron niniejszego Paktu. Oświadczenia takie powinny być złożone 214 215 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych przez Państwa-Strony Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który przekaże ich kopie innym Państwom-Stro-• nom. Oświadczenie może zostać w każdej chwili wycofane w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego. Wycofanie takie nie przeszkadza w rozpatrzeniu sprawy będącej przedmiotem zawiadomienia już przekazanego zgodnie z postanowieniami niniejszego artykułu; po otrzymaniu przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych notyfikacji o wycofaniu oświadczenia nie będą przyjmowane dalsze zawiadomienia od jakichkolwiek Państw-Stron, chyba że zainteresowane Państwo-Strona złożyło ponowne oświadczenie. Artykuł 42 1. a) Jeżeli sprawa przedłożona Komitetowi zgodnie z artykułem 41 nie zostanie rozstrzygnięta ku zadowoleniu zainteresowanych Państw-Stron, Komitet może, po uprzednim uzyskaniu zgody zainteresowanych Państw-Stron powołać Komisję Pojednawczą ad hoc (zwaną dalej „Komisją"); Komisja świadczy swe dobre usługi zainteresowanym Państwom-Stronom w celu polubownego rozstrzygnięcia sprawy z poszanowaniem niniejszego Paktu; b) Komisja składa się z pięciu osób wyznaczonych zgodnie z porozumieniem pomiędzy zainteresowanymi Państwami-Strona-mi; jeżeli zainteresowane Państwa-Strony nie osiągną w ciągu trzech miesięcy porozumienia odnośnie do części lub całości składu Komisji, wówczas ci członkowie Komisji, co do których nie osiągnięto porozumienia, zostaną wybrani w tajnym głosowaniu większością dwóch trzecich głosów członków Komitetu spośród nich samych. 2. Członkowie Komisji pełnią swe funkcje w imieniu własnym. Nie mogą oni być obywatelami zainteresowanych Państw-Stron ani obywatelami Państwa nie będącego Stroną niniejszego Paktu, ani też obywatelami Państwa-Strony, które nie złożyło oświadczenia przewidzianego w artykule 41. 3. Komisja wybiera swego przewodniczącego oraz przyjmuje własny regulamin. 4. Posiedzenia Komisji odbywają się normalnie w siedzibie Organiza cji Narodów Zjednoczonych lub w Biurze Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie. Mogą one jednak odbywać się w in nych dogodnych miejscach, które Komisja ustali w porozumieniu z Sekretarzem Generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych i zainteresowanymi Państwami-Stronami. 5. Sekretariat powołany zgodnie z artykułem 36 obsługuje również ko- misje powołane na podstawie niniejszego artykułu. 6. Informacje otrzymane i rozpatrzone przez Komitet powinny być udostępnione Komisji, która może wezwać zainteresowane Pań stwa-Strony do dostarczenia wszelkich innych uzupełniających in formacji dotyczących danej sprawy. 7. Po rozpatrzeniu sprawy we wszystkich aspektach, lecz nie później niż w dwanaście miesięcy od dnia jej przedłożenia, Komisja przedstawia sprawozdanie przewodniczącemu Komitetu celem przekazania go za interesowanym Państwom-Stronom: a) jeżeli Komisja nie jest w stanie zakończyć rozpatrywania sprawy w ciągu dwunastu miesięcy, ograni czy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia stanu sprawy; b) jeżeli zostało osiągnięte polubowne rozstrzygnięcie sprawy z poszanowaniem praw człowieka, uznanych w niniejszym Pakcie, Komisja ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia faktów i osiągniętego rozstrzygnięcia; c) jeżeli rozstrzygnięcie w myśl punktu b) nie zostanie osiągnięte, sprawozdanie Komisji powinno zawierać ustalenia we wszystkich kwestiach faktycznych dotyczących sporu między zainteresowanymi Państwami-Stronami, a także pogląd Komisji odnośnie do możliwości osiągnięcia polubownego rozstrzygnięcia sprawy. Sprawozdanie powinno również zawierać uwagi pisemne oraz protokół uwag ustnych poczynionych przez zainteresowane Państwa-Strony; d) jeżeli Komisja przedłoży sprawozdanie zgodnie z punktem c), zainteresowane Państwa-Strony zawiadomią, w ciągu trzech 216 217 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych miesięcy od dnia otrzymania tego sprawozdania, przewodniczącego Komitetu, czy akceptują treść sprawozdania Komisji. 8. Postanowienia niniejszego artykułu nie ograniczają obowiązków Komitetu przewidzianych w artykule 41. 9. Zainteresowane Państwa-Strony pokryją w równym stopniu wszelkie wydatki członków Komisji zgodnie z preliminarzem, który zostanie sporządzony przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. 10. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych jest upoważniony do pokrycia - w razie potrzeby - wydatków człon ków Komisji, zanim zainteresowane Państwa-Strony dokonają ich zwrotu zgodnie z ustępem 9 niniejszego artykułu. Artykuł 43 Członkowie Komitetu i Komisji Pojednawczej ad hoc, wyznaczeni zgodnie z postanowieniami artykułu 41, korzystają z ułatwień, przywilejów i immunitetów, jakie przysługują ekspertom działającym z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych, zgodnie z postanowieniami odpowiednich rozdziałów Konwencji dotyczącej przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych. Artykuł 44 Postanowienia dotyczące wykonania niniejszego Paktu stosuje się bez uszczerbku dla sposobów postępowania w dziedzinie praw człowieka określonych przez - lub na podstawie aktów konstytucyjnych i konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych i organizacji wyspecjalizowanych oraz nie stanowią przeszkody w stosowaniu przez Państwa-Strony niniejszego Paktu innych sposobów załatwiania sporów, zgodnie z ogólnymi bądź szczegółowymi porozumieniami międzynarodowymi, obowiązującymi w stosunkach między nimi. 218 Artykuł 45 Komitet przedkłada Zgromadzeniu Ogólnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, za pośrednictwem Rady Gospodarczej i Społecznej, roczne sprawozdania ze swej działalności. Artykuł 46 Żadne z postanowień niniejszego Paktu nie może być interpretowane jako naruszające postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych i statutów organizacji wyspecjalizowanych, określających odpowiednie obowiązki różnych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych i organizacji wyspecjalizowanych odnośnie do spraw, których dotyczy niniejszy Pakt. Artykuł 47 Żadne z postanowień niniejszego Paktu nie może być interpretowane jako naruszające przyrodzone prawo wszystkich narodów do pełnego i swobodnego posiadania i użytkowania ich bogactw i zasobów naturalnych. CZĘŚĆ V Artykuł 48 1. Niniejszy Pakt jest otwarty do podpisu dla wszystkich Państw członków Organizacji Narodów Zjednoczonych lub członków jakiejkolwiek organizacji wyspecjalizowanej, a także dla wszystkich Państw-Stron Statutu Międzynarodowego Trybunatu Sprawiedliwości oraz wszystkich innych Państw zaproszonych przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych do stania się Stroną niniejszego Paktu. 2. Niniejszy Pakt podlega ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne będą złożone Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjedno czonych. 219 Aneks Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 3. Niniejszy Pakt jest otwarty do przystąpienia dla wszystkich Państw, o których mowa w ustępie 1 niniejszego artykułu. 4. Przystąpienia dokonuje się przez złożenie dokumentu przystąpie nia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczo nych. 5. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zawiadomi wszystkie Państwa, które podpisały niniejszy Pakt lub do niego przystąpiły, o złożeniu każdego dokumentu ratyfikacyjne go lub dokumentu przystąpienia. Artykuł 49 1. Niniejszy Pakt wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od daty złożenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjedno czonych trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub do kumentu przystąpienia. 2. W stosunku do każdego Państwa, które ratyfikuje niniejszy Pakt lub do niego przystąpi po złożeniu trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystąpienia, wchodzi on w życie po upływie trzech miesięcy od daty złożenia przez to Państwo dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystąpienia. Artykuł 50 Postanowienia niniejszego Paktu odnoszą się do wszystkich państw federalnych bez jakichkolwiek ograniczeń lub wyjątków. Artykuł 51 1. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu może zaproponować poprawkę i zgłosić ją Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sekretarz Generalny przekaże następnie każdą zaproponowaną poprawkę Państwom-Stronom niniejszego Paktu z prośbą o zawiadomienie go, czy wypowiadają się za zwołaniem konferencji Państw-Stron w celu rozważenia i przegłosowania pro- 220 pozycji. Jeżeli przynajmniej jedna trzecia Państw-Stron wypowie się za zwołaniem takiej konferencji, Sekretarz Generalny zwoła ją pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Każda poprawka przyjęta na konferencji większością głosów Państw-Stron obecnych i głosujących zostanie przedłożona Zgromadzeniu Ogólnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych do zatwierdzenia. 2. Poprawki wchodzą w życie po zatwierdzeniu przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych i przyjęciu przez dwie trzecie Państw-Stron niniejszego Paktu zgodnie z ich proce durą konstytucyjną. 3. Poprawki po wejściu w życie wiążą te Państwa-Strony, które je przyjęty, podczas gdy inne Państwa-Strony są nadal związane po stanowieniami niniejszego Paktu oraz poprawkami, które przyjęty uprzednio. Artykuł 52 Niezależnie od notyfikacji, dokonanych zgodnie z artykułem 48 ustęp 5, Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych powiadomi wszystkie Państwa, o których mowa w ustępie 1 wymienionego artykułu, o: a) podpisach, ratyfikacjach i przystąpieniach zgodnie z artykułem 48, b) dacie wejścia w życie niniejszego Paktu zgodnie z artykułem 49 i dacie wejścia w życie poprawek zgodnie z artykułem 51. Artykuł 53 1. Niniejszy Pakt, którego teksty angielski, chiński, francuski, hiszpań- ski i rosyjski są jednakowo autentyczne, będzie złożony w archiwach Organizacji Narodów Zjednoczonych. 2. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych przeka że uwierzytelnione kopie niniejszego Paktu wszystkim Państwom, o których mowa w artykule 48. Na dowód czego niżej podpisani, odpowiednio w tym celu upoważnieni przez swoje rządy, podpisali niniejszy Pakt, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. 221 Aneks KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI Rzym, 4 listopada 1950 r. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zwana też często Europejską Konwencją Praw Człowieka, weszła wżycie 3 września 1953 roku, po ratyfikowaniu jej przez 10 państw. Każde państwo, które zabiega o przyjęcie do Rady Europy ma obowiązek ratyfikować Konwencję i dostosować prawo wewnętrzne do jej treści. Polska ratyfikowała Konwencję 15 XII 1992 r., dokument ratyfikacyjny został złożony sekretarzowi generalnemu Rady Europy 101 1993 r. Konwencja Europejska stwarza system zabezpieczający przestrzeganie zawartych w niej praw i wolności, czemu służy specjalnie powoływany Europejski Trybunał Praw Człowieka. Jak w żadnym innym międzynarodowym akcie prawnym, Konwencja Europejska daje każdemu mieszkańcowi państwa-strony Konwencji prawo skarżenia własnego rządu do międzynarodowego trybunału o naruszenie praw w Konwencji ustanowionych. Skargi, zawsze za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Rady Europy, mogą takie składać grupy osób lub organizacje pozarządowe, gdy uważają, że stały się ofiarą naruszenia przez jakiekolwiek Państwo-Stro-nę Konwencji praw przez tę Konwencję bronionych. Europejski Trybunał Praw Człowieka (jest jedynym tego typu międzynarodowym sądem na świecie / obejmuje swoją jurysdykcją ponad 750 milionów mieszkańców Europy) może rozpatrywać sprawę jedynie po wyczerpaniu na terenie danego państwa wszystkich środków odwoławczych prawa wewnętrznego. Rządy Państw-Sygnatariuszy niniejszej Konwencji, Członków Rady Europy, zważywszy na Powszechną Deklarację Praw Człowieka uchwaloną 10 grudnia 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych; 222 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zważywszy, że owa Deklaracja zmierza do zapewnienia powszechnego i efektywnego uznania i stosowania zawartych w niej praw; zważywszy, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności jej członków i że jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest ochrona oraz rozwój praw człowieka i podstawowych wolności; potwierdzając swoją głęboką wiarę w te podstawowe wolności, które są fundamentem sprawiedliwości i pokoju na świecie i których zachowanie opiera się głównie z jednej strony na rzeczywiście demokratycznym ustroju politycznym, z drugiej na jednolitym pojmowaniu i wspólnym poszanowaniu praw człowieka, do których się one odwołują; zdecydowane, jako rządy Państw europejskich działających w tym samym duchu i posiadających wspólne dziedzictwo ideałów i tradycji politycznych, poszanowania wolności i rządów prawa, podjąć pierwsze kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji, uzgodniły, co następuje: ROZDZIAŁ I Artykuł 1 Wysokie układające się Strony zapewniają każdemu członkowi podlegającemu jurysdykcji prawa i wolności określone w Rozdziałe I niniejszej Konwencji. Artykuł 2 1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypad ki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę. 2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; 223 Aneks Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemoż- liwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem; c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia za- mieszek lub powstania. Artykuł 3 Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Artykuł 4 1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie. 2. Nikt nie może być zmuszany do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej. 3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie „pracy przymusowej lub obo wiązkowej" nie obejmuje: a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowie niami artykułu 5 niniejszej Konwencji lub w okresie warunkowe go zwolnienia; b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania; c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa; d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obo wiązków obywatelskich. Artykuł 5 1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd; b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypad ku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określone go w ustawie obowiązku; c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu po stawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnio ne podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czy nu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu; d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowaw czego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolno ści w celu postawienia go przed właściwym organem; e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapo bieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysło wo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi; f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w ce- lu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję. 2. Każdy, kto został zatrzymany powinien zostać niezwłocznie w zro zumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzy mania i o stawianych mu zarzutach. 3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być są dzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowa nia. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę. 4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub are sztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia 2. 2. 224 225 Aneks przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem. 5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. Artykuł 6 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły lub bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiąz kach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarże nia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wy łączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów oby czajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub służy to ochronie życia prywatnego stron, al bo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości. 2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uwa ża się za niewinnego do czasu udowodnienia my winy zgodnie z ustawą. 3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co naj- mniej prawo do: a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dlań zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciw ko niemu oskarżenia; b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowa nia obrony; - c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczo-; nego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości; 226 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ji d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia; e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie. Artykuł 7 1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegają cego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagro żonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymie rzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. 2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu oso by winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad prawa uznanych przez narody cywilizowane. Artykuł 8 Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Artykuł 9 1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność 227 Aneks Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne. 2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Artykuł 10 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, te lewizyjnych lub kinematograficznych. 2. Korzystanie z tych wolności, jako pociągające za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bez pieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieże nia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej. Artykuł 11 1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, łącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów. 228 2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń korzystania z tych praw przez członków sit zbrojnych, policji lub administracji państwowej. Artykuł 12 Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa. Artykuł 13 Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe. Artykuł 14 Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, bądź z jakichkolwiek innych przyczyn. Artykuł 15 1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu każda z Wysokich Układających się 229 Aneks Stron może podjąć środki uchylające stosowani zobowiązań wynikających z niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego. 2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będą cych wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz zobo wiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7. 3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań, poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy Konwencji będą ponownie w pełni stosowane. Artykuł 16 Żadnego z postanowień w artykułach 10,11 i 14 nie można uznać za wyłączające prawo Wysokiej Układającej się Strony do ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców. Artykuł 17 Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek Państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji, albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to przewiduje Konwencja. Artykuł 18 Ograniczenia praw i wolności, na które zezwala niniejsza Konwencja, nie będą stosowane w innych celach niż te, dla których je wprowadzono. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ROZDZIAŁU Artykuł 19 W celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających dla Wysokich Układających się Stron z niniejszej Konwencji tworzy się: 1) Europejską Komisję Praw Człowieka, zwaną dalej „Komisją", 2) Europejski Trybunał Praw Człowieka, zwany dalej „Trybunałem". ROZDZIAŁ III Artykuł 201 1. Komisja składa się z członków, których liczba równa się liczbie Wy- sokich Układających się Stron. W Komisji nie może zasiadać więcej niż jeden obywatel tego samego państwa. 2. Komisja obraduje na posiedzeniu plenarnym. Może jednak utworzyć Izby składające się z co najmniej 7 członków. Izby mogą badać skargi wniesione na podstawie artykułu 25 niniejszej Konwencji, które nadają się do rozpatrzenia na podstawie ustalonego orzecznictwa lub które nie wywołują poważnych wątpliwości co do wykładni bądź stosowania Konwencji. Z uwzględnieniem tego zastrzeżenia oraz postanowień zawartych w ustępie 5 niniejszego artykułu, Izby wykonują wszystkie kompetencje przyznane Komisji na podstawie Konwencji. Członek Komisji wybrany w imieniu Wysokiej Układającej się Strony, przeciwko której wniesiono skargę, ma prawo do zasiadania w Izbie, do której ta skarga została skierowana. 3. Komisja może powoływać Komitety, złożone z co najmniej trzech członków każdy, działające na zasadzie jednomyślności i wyposa żone w kompetencję uznawania niedopuszczalności lub skreśle- 1 Tekst zmieniony zgodnie z artukułem 1 Protokołu 8 do Konwencji. Pierwotny tekst obejmował jedynie pierwszy ustęp tego artukułu. 230 231 Aneks nia z listy spraw skargi wniesionej na podstawie artykułu 25, jeśli taka decyzja może zostać podjęta bez dalszego postępowania dowodowego. 4. Izba lub Komitet mogą w każdym stadium postępowania przeka zać sprawę do rozpatrzenia Komisji w pełnym składzie, może także przejąć do rozpoznania każdą skargę skierowaną do Izby lub Komitetu. 5. Tylko Komisja w pełnym składzie może wykonywać następujące kompetencje: a) badanie skarg wniesionych na podstawie artykułu 24; b) wnoszenie spraw do Trybunału zgodnie z artykułem 48; c) ustalanie regulaminu wewnętrznego zgodnie z artykułem 36; Artykuł 212 1. Członkowie Komisji są wybierani przez Komitet Ministrów bez względną większością głosów z listy sporządzonej przez Biuro Zgromadzenia Konsultacyjnego3; każda z grup przedstawicieli Wysokich Układających się Stron w Zgromadzeniu Konsultacyjnym przedstawia trzech kandydatów, z których co najmniej dwóch musi być obywatelami Państwa, które ta grupa reprezentuje. 2. Jeżeli jest to możliwe, tę samą procedurę stosuje się odpowiednio dla uzupełnienia składu Komisji, w przypadku gdy następne Pań stwa staną się Stronami niniejszej Konwencji, oraz w celu obsa dzenia miejsc wakujących. 3. Kandydaci powinni posiadać najwyższe kwalifikacje moralne i speł- niać warunki wymagane do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego albo być osobami o uznanych kompetencjach w zakresie prawa wewnętrznego lub międzynarodowego. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Artykuł 22 4 1. Członkowie Komisji są wybierani na sześć lat. Mogą być wybierani ponownie. Jednakże kadencja siedmiu członków wybranych w pierwszych wyborach wygasa z upływem trzech lat. • 2. Członkowie, których kadencja ma upłynąć z końcem początkowego okresu trzech lat, są wyznaczani przez Sekretarza Generalnego Rady Europy w drodze losowania po zakończeniu pierwszych wyborów. 3. W celu zapewnienia, na ile jest to możliwe, odnowienia połowy składu Komisji co trzy lata Komitet Ministrów może przed rozpo częciem procedury każdych kolejnych wyborów postanowić, że kadencja lub kadencje członków, którzy mają zostać wybrani, bę dzie inna niż sześcioletnia, ale nie dłuższa niż dziewięć lat i nie krótsza niż trzy lata. 4. W przypadkach gdy chodzi o więcej niż jeden mandat, a Komitet Ministrów zastosuje ustęp poprzedni, przydział mandatów zostanie dokonany w drodze losowania przez Sekretarza Generalnego Ra dy Europy bezpośrednio po zakończeniu wyborów. 5. Członek Komisji wybrany w miejsce członka, którego kadencja je szcze nie upłynęła, sprawuje swój urząd przez okres pozostający do zakończenia kadencji poprzednika. 6. Członkowie Komisji sprawują swój urząd do chwili jego objęcia przez następnego członka. Po objęciu urzędu przez następnego członka uczestniczą w prowadzeniu spraw, które zaczęli rozpatrywać. Artykuł 235 Członkowie Komisji zasiadają w niej we własnym imieniu. W okresie sprawowania urzędu nie mogą oni pełnić żadnej funkcji, które nie daje 2 Tekst zmieniony zgodnie z artukułem 2 Protokołu 8 do Konwencji. Pierwotny tekst obejmował jedynie pierwszy ustęp tego artukułu. 3 Od czerwca 1974 r. Zgromadzenie Konsultacyjne zwyczajowo używa nazwy „Zgromadzenie Parlamentarne". 4 Treść zgodnia z artukułem 1 Protokołu 5 do Konwencji. Dodane zostały ustępy 3 i 4. 5 Tekst zgodny z artukułem 3 Protokołu 8 do Konwencji. Pierwotny tekst obejmował jedynie pierwsze zdanie tego artykułu. 232 233 Aneks się pogodzić z niezawisłością i bezstronnością członka misji oraz wymogami tego urzędu. i Artykuł 24 Każda z Wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do Komisji za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Rady Europy, jeśli uważa, że inna Wysoka Układająca się Strona naruszy przepisy niniejszej Konwencji. Artykuł 25 1. Komisja może przyjmować skargi skierowane do Sekretarza Ge neralnego Rady Europy przez każdą osobę, organizację poza rządową lub grupę jednostek, która uważa, że stała się ofiarą na ruszeniach przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawarty w niniejszej Konwencji, jeżeli Wysoka Układająca się Strona, przeciwko której skarga jest skierowana, oświadczyła, że uznaje kompetencje Komisji w tym zakresie. Wysokie Układają ce się Stron, które złożyły taką deklarację, zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa. 2. Powyższe deklaracje mogą być składane na czas określony. 3. Deklaracje składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, których kopie przesyła on Wysokim Układającym się Stronom i za rządza ich publikację. 4. Komisja uzyska kompetencję przewidzianą w niniejszym artykule dopiero wówczas, kiedy co najmniej sześć Wysokich Układających się Stron złoży deklaracje zgodnie z ustępami poprzedzającymi. Artykuł 26 Komisja może rozpatrywać sprawę dopiero po wykorzystaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem wewnętrznym, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Artykuł 27 1. Komisja nie rozpatruje żadnej skargi wniesionej w trybie artykułu 25, która: a) jest anonimowa lub b) jest co do istoty identyczna ze sprawą rozpatrzoną już przez Ko- misję lub ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygania, i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji. 2. Komisja przyjmuje za niedopuszczalną każdą skargę wniesioną w trybie artykułu 25, jeśli uzna, że skarga nie da się pogodzić z po stanowieniami niniejszej Konwencji, jest w sposób oczywisty nieu zasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi. 3. Komisja odrzuca każdą skargę, którą uzna za niedopuszczalną w myśl artykułu 26. Artykuł 286 W przypadku przyjęcia przez Komisję wniesionej do niej skargi: a) w celu ustalenia faktów rozpatruje ona skargę z udziałem przed stawicieli stron i jeżeli zachodzi potrzeba, podejmuje dochodze nie, a zainteresowane Państwa udzielą dla jego skutecznego przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień, po wymia nie opinii z Komisją; b) pozostaje ona zarazem do dyspozycji zainteresowanych stron w celu polubownego załatwienia sprawy na zasadach poszano wania praw człowieka w rozumieniu niniejszej Konwencji. 6 Tekst zgodny z artukułem 4 Protokołu 8 do Konwencji. Pierwotny tekst obejmował jedynie obecny ustęp pierwszy artykułu 28, który uległ drobnym zmianom redakcyjnym. 234 235 Aneks 2. Jeżeli Komisja zdoła doprowadzić do polubownego załatwienia sprawy, sporządza sprawozdanie, które jest przesyłane zainteresowanym Państwom, Komitetowi Ministrów oraz Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy w celu opublikowania. Sprawozdanie to ogranicza się do krótkiego przedstawienia faktów i przyjętego rozwiązania. Artykuł 297 Nawet po przyjęciu skargi opartej na artykule 25 Komisja może większością dwóch trzecich ogólnej liczby członków zdecydować o jej odrzuceniu, jeśli w trakcie postępowania stwierdzi, że zachodzi jedna z przyczyn niedopuszczalności określonych w artykule 27. W takim przypadku strony informowane są o decyzji Komisji. Artykuł 308 Komisja może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli okoliczności prowadzą do wniosku, że: a) wnoszący nie podtrzymuje swej skargi lub b) spór został rozstrzygnięty, lub c) z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Komisję nie jest uzasadnione dalsze rozpatrywanie skargi. Jednakże Komisja kontynuuje rozpatrywanie skargi, jeśli wymaga tego poszanowanie praw człowieka w rozumieniu niniejszej Konwencji. 7 Tekst zgodny z artykułem 1 Protokołu 3 do Konwencji. Pierwotne brzmienie artykułu 29 Konwencji: "1. Komisja wykonuje swoje funkcje określone w artykule 28 za pomocą Podkomisji składającej się z siedmiu członków Komisji. 2. Każda z zainteresowanych Stron może powołać wybraną przez siebie osobę na członków Podkomisji. 3. Pozostali członkowie są wybierani przez losowanie zgodnie z ustaleniami zawarty mi w zasadom Proceduralnych Komisji." Zgodnie z artykułem 5 Protokołu 8 do Konwencji w pierwszym ustępie artykułu 29 zwrot „większością dwóch trzecich członków" zastąpił określenie „jednomyślnie". 8 Artykuł 30 został dodany zgodnie z artykułem 6 Protokołu 8 do Konwencji. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 2. Jeżeli Komisja zdecyduje o skreśleniu z listy spraw skargi uprze dnio przyjętej, sporządza ona sprawozdanie zawierające ustalenia dotyczące faktów oraz przyjęte rozwiązanie wraz z uzasadnie niem. Sprawozdanie zostaje przekazane stronom oraz Komitetowi Ministrów do wiadomości. Komisja może je opublikować. 3. Komisja może podjąć decyzję o ponownym wpisaniu skargi na li stę spraw, jeśli uzna, że okoliczności uzasadniają takie postępo wanie. Artykuł 319 1. Jeżeli rozpatrywanie skargi nie zostało zakończone zgodnie z ar tykułem 28 (ustęp 2), 29 lub 30, Komisja sporządza sprawozda nie o faktach i przedstawia swoją opinię o tym, czy stwierdzone fakty stanowią naruszenie przez zainteresowane Państwo jego zobowiązań wynikających z Konwencji. Opinie poszczególnych członków Komisji w tym przedmiocie mogą być wyrażone w spra wozdaniu. 2. Sprawozdanie jest przekazywane Komitetowi Ministrów. Przekazu je się je także zainteresowanym Państwom, które nie mają prawa jego publikacji. 3. Przekazując sprawozdanie Komitetowi Ministrów, Komisja może formułować propozycje, jakie uzna za stosowne. Artykuł 32 1. Jeśli w terminie trzech miesięcy od daty przekazania sprawozdania Komitetowi Ministrów sprawa nie zostanie skierowana do Trybunału zgodnie z artykułem 48 niniejszej Konwencji, Komitet Ministrów podejmuje decyzję większością dwóch trzecich głosów 9 Tekst zgodny z artykułem 2 Protokołu 3 do Konwencji. Dokonane na podstawie artykułu 7 Protokołu 8 do Konwencji zmiany w treści ustępu pierwszego artykułu 31 doprowadziły do jego zgodności z pozostałymi przepisami Konwencji. 236 237 Aneks Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności członków uprawnionych do zasiadania w Komitecie, czy miało miejsce naruszenie Konwencji. 2. W przypadku odpowiedzi pozytywnej Komitet Ministrów określi ter- min, w którym zainteresowana Wysoka Układająca się Strona winna podjąć środki, jakie pociąga za sobą ta decyzja. 3. Jeśli w przewidzianym terminie zainteresowana Wysoka Układają- ca się Strona nie podejmie zadowalających środków, Komitet Ministrów zdecyduje określoną w ustępie 1 większością głosów sposób realizacji pierwotnej decyzji oraz ogłosi sprawozdanie. 4. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się uznać za wiążące wszelkie decyzje, jakie Komitet Ministrów może podjąć na podstawie ustępów poprzedzających. Artykuł 33 Komisja obraduje przy drzwiach zamkniętych. Artykuł 34™ Z zastrzeżeniem postanowień artykułu 20 ustęp 3 i artykułu 29, Komisja podejmuje decyzje większością głosów członków obecnych i głosujących. Artykuł 35 Komisja zbiera się, gdy wymagają tego okoliczności. Posiedzenia Komisji zwołuje Sekretarz Generalny Rady Europy. Artykuł 36 Komisja uchwala własny regulamin. 10 Tekst zgodny z artukułem 3 Protokołu 3 oraz artykułem 8 Protokołu 8 do Konwencji. Pierwotne brzmienie artykułu 34 Konwencji: „Komisja podejmuje decyzje większością obecnych i głosujących członków; Podkomisja podejmuje decyzje większością jej członków". Artykuł 37 Sekretariat Komisji jest organizowany przez Sekretarza Generalnego Rady. ROZDZIAŁ IV Artykuł 38 Europejski Trybunał Praw Człowieka składa się z sędziów. Artykuł 39 1. Członków Trybunału wybiera większością głosów Zgromadzenie Konsultacyjne z listy osób przedstawionych przez Państwa- Członków Rady Europy; Każde Państwo-Członek przedstawia trzech kandydatów, z których co najmniej dwóch musi być jego obywatelami. 2. Taką samą procedurę stosuje się, jeśli jest to możliwe, odpowie dnio w celu uzupełnienia składu Trybunału w przypadku przystą pienia nowych Państw-Członków do Rady Europy oraz przy obsa dzaniu wakujących miejsc. 3. Kandydaci powinni być ludźmi o najwyższym poziomie moralnym i mu szą albo posiadać kwalifikacje konieczne do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego, albo być prawnikami o uznanej kompetencji. Artykuł 40" 1. Członkowie Trybunału są wybierani na dziewięć lat. Mogą oni być wybierani ponownie. Jednakże kadencja czterech członków wy- 11 Zgodnie z artykułem 3 Protokołu 5 do Konwencji do pierwotnego tekstu dodane zostały ustępy 3 i 4, a zgodnie z artykułem 3 Protokołu 8 dodany został ustęp 7. 238 239 Aneks Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności branych w pierwszych wyborach upływa po trzech latach, natomiast następnych czterech - po sześciu latach. 2. Członkowie, których kadencja ma upłynąć z końcem początkowe go okresu trzech lub sześciu lat, są wyznaczani w drodze losowa nia przez Sekretarza Generalnego Rady Europy bezpośrednio po zakończeniu pierwszych wyborów. 3. Aby zapewnić, jeżeli jest to możliwe, odnowienie jednej trzeciej składu Trybunału co trzy lata, Zgromadzenie Konsultacyjne może przed rozpoczęciem procedury każdych kolejnych wyborów posta nowić, że kadencja lub kadencje jednego lub większej liczby człon ków, którzy mają zostać wybrani, będzie inna niż dziewięcioletnia, jednakże nie dłuższa niż dwanaście lat i nie krótsza niż sześć lat. 4. W przypadkach gdy chodzi o więcej niż jeden mandat, a Zgroma dzenie Konsultacyjne zastosuje poprzedni ustęp, przydział manda tów zostanie dokonany w drodze losowania przez Sekretarza Ge neralnego Rady Europy, bezpośrednio po zakończeniu wyborów. 5. Członek Trybunału wybrany na miejsce członka, którego kadencja jeszcze nie upłynęła, sprawuje swój urząd do zakończenia kaden cji poprzednika. 6. Członkowie Trybunału sprawują swój urząd do chwili ich zastąpie nia. Po zastąpieniu sprawują nadal swój urząd w odniesieniu do spraw, które zaczęli rozpatrywać. 7. Członkowie Trybunału zasiadają w nim we własnym imieniu. W okresie sprawowania urzędu nie mogą oni pełnić żadnej funk cji, która nie daje się pogodzić z niezawisłością i bezstronnością członka Trybunału oraz wymaganiami tego urzędu. Artykuł 4P2 Trybunał wybiera swojego Przewodniczącego i jednego lub dwóch Wiceprzewodniczących na trzy lata. Mogą oni być wybrani ponownie. Artykuł 42 Członkowie Trybunału otrzymują za każdy dzień sprawowania urzędu wynagrodzenie, którego wysokość określa Komitet Ministrów. Artykuł 43™ W celu rozpatrzenia każdej wniesionej sprawy Trybunał tworzy Izbę złożoną z dziewięciu sędziów. Z urzędu zasiada w niej sędzia będący obywatelem zainteresowanego państwa lub, w przypadku braku takiego sędziego, inna osoba wybrana przez zainteresowane państwo do pełnienia funkcji sędziego. Pozostałych sędziów wyznacza przed rozpoczęciem rozpoznania sprawy Przewodniczący w drodze losowania. Artykuł 44 Prawo wniesienia sprawy do Trybunału mają wyłącznie Wysokie Układające się Strony oraz Komisja. Artykuł 45 Trybunał jest właściwy do rozpoznania wszystkich spraw dotyczących interpretacji i stosowania niniejszej Konwencji, które przestawią mu Wysokie Układające się Strony lub Komisja na podstawie artykułu 48. Artykuł 46 1. Każda z Wysokich Układających się Stron może w każdym czasie oświadczyć, że uznaje jako obowiązkową ipso facto i bez konieczności zawierania specjalnego porozumienia właściwość Trybunału we wszystkich sprawach dotyczących interpretacji i stosowania niniejszej Konwencji. go. 12 Zgodnie z artykułem 10 Protokołu 8 do Konwencji możliwy Jest wybór także drugie- 13 Zgodnie z artykułem 11 Protokołu 8 do Konwencji liczba sędziów powiększona została z 7 do 9. 240 241 Aneks Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 2. Takie deklaracje mogą być składane bezwarunkowo lub pod warun- kiem wzajemności ze strony poszczególnych lub tylko niektórych Wysokich Układających się Stron lub na czas określony. 3. Deklaracje składane są Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, który przekazuje ich kopie Wysokim Układającym się Stronom. Artykuł 47 Trybunał może przyjąć sprawę do rozpatrzenia tylko wówczas, gdy Komisja stwierdziła niepowodzenie próby polubownego jej załatwienia, oraz w ciągu trzymiesięcznego terminu przewidzianego w artykule 32. Artykuł 48 Pod warunkiem, że zainteresowana Wysoka Układająca się Strona, jeśli jest tylko jedna, lub zainteresowane Wysokie Układające się Strony, jeśli jest ich więcej, podlegają obowiązkowej jurysdykcji Trybunału, a w przypadku gdy jej nie podlegają, za zgodą zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony, jeśli jest tylko jedna, bądź zainteresowanych Wysokich Układających się Stron, jeśli jest ich więcej, sprawy do Trybunału mogą wnosić: a) Komisja; b) Wysoka Układająca się Strona, której obywatelstwo posiada ofiara ewentualnego naruszenia praw; c) Wysoka Układająca się Strona, która wniosła sprawę do Komisji; d) Wysoka Układająca się Strona, przeciwko której skarga została wniesiona. Artykuł 49 Spór dotyczący kompetencji Trybunału rozstrzyga sam Trybunał. Artykuł 50 Jeżeli Trybunał stwierdził, że decyzja lub środek zastosowany przez władzę sądową lub inną władzę Wysokiej Układającej się Strony jest częściowo lub całkowicie sprzeczny ze zobowiązaniami wynikającymi z niniejszej Konwencji, oraz jeżeli prawo wewnętrzne tej Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tej decyzji lub zastosowanego środka, Trybunał orzeka, jeżeli zachodzi potrzeba, odpowiednie zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie. Artykuł 51 1. Wyrok Trybunału zawiera uzasadnienie. 2. Jeżeli wyrok w całości lub w części nie wyraża jednomyślnej opinii sę- dziów, każdy sędzia jest uprawniony do załączenia opinii odrębnej. Artykuł 52 Wyrok Trybunału jest ostateczny. Artykuł 53 Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania decyzji Trybunału we wszystkich sporach, w których są stronami. Artykuł 54 Wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego wykonaniem. Artykuł 55 Trybunał sam uchwala własny regulamin i określa swoją procedurę. 1. Pierwsze wybory członków Trybunału odbędą się po złożeniu de klaracji przewidzianych w artykule 46 przez osiem Wysokich Ukła dających Stron. 2. Żadna sprawa nie może zostać wniesiona do Trybunału przed tymi wyborami. 242 243 Aneks ROZDZIAŁ V Artykuł 57 Na żądanie Sekretarza Generalnego Rady Europy każda Wysoka Układająca się Strona złoży wyjaśnienie w sprawie sposobu, w jaki jej prawo wewnętrzne zapewnia skuteczne stosowanie wszystkich postanowień niniejszej Konwencji. Artykuł 58 Koszty działalności Komisji i Trybunału ponosi Rada Europy. Artykuł 59 Członkowie Komisji i Trybunału są uprawnieni w czasie pełnienia swoich funkcji do korzystania z przywilejów i immunitetów przewidzianych w artykule 40 Statutu Rady Europy i w porozumieniach zawartych na jego podstawie. Artykuł 60 Zacne z postanowień niniejszej Konwencji nie będzie interpretowane jako ograniczające lub wyłączające jakiekolwiek prawa człowieka lub podstawowe wolności, które mogą być zagwarantowane przez ustawy każdej Wysokiej Układającej się Strony lub jakąkolwiek inną umowę, której Państwo to jest Stroną. Artykuł 61 Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie narusza kompetencji przyznanych Komitetowi Ministrów na podstawie Statutu Rady Europy. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Artykuł 62 Wysokie Układające się Strony zgadzają się, że wyjąwszy porozumienia szczególne, nie będą wykorzystywały obowiązujących między nimi traktatów, konwencji lub deklaracji do skierowania w drodze skargi sporu powstałego w związku z interpretacją lub stosowaniem niniejszej Konwencji do rozpatrzenia w ramach innych sposobów rozstrzygania sporów niż przewidziane w niniejszej Konwencji. * Artykuł 63 1. Każde Państwo może w chwili ratyfikacji lub w jakimkolwiek późniejszym czasie oświadczyć w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, że niniejsza Konwencja obowiązywać będzie na wszystkich lub niektórych terytoriach, za których stosunki międzynarodowe państwo to odpowiada. 2. Konwencja obowiązywać będzie na terytorium lub terytoriach wy mienionych w ratyfikacji od trzydziestego dnia po otrzymaniu tej ra tyfikacji przez Sekretarza Generalnego Rady Europy. 3. Postanowienia niniejszej Konwencji będą stosowane na tych tery toriach odpowiednio do miejscowych wymogów. 4. Każde Państwo, które złożyło deklarację na podstawie ustępu 1 ni niejszego artykułu, może w każdym późniejszym czasie uznać w odniesieniu do jednego lub wielu terytoriów wymienionych w tej deklaracji kompetencję Komisji do przyjmowania skarg od jedno stek, organizacji pozarządowych lub grupy osób, zgodnie z artyku łem 25 niniejszej Konwencji. Artykuł 64 1. Każde Państwo może, przy podpisaniu niniejszej Konwencji lub przy składaniu dokumentów ratyfikacji, dokonać zastrzeżenia odnośnie do każdego z przepisów Konwencji w takim zakresie, w jakim ustawa obowiązująca na jego terytorium jest z tym przepisem 244 245 Aneks niezgodna. Na podstawie niniejszego artykułu niedopuszczalne są zastrzeżenia o charakterze ogólnym. 2. Każde zastrzeżenie złożone na podstawie niniejszego artykułu powinno zawierać krótkie przedstawienie treści ustawy, której dotyczy. Artykuł 65 1. Wysoka Układająca się Strona może wypowiedzieć niniejszą Kon wencję nie wcześniej niż po upływie pięciu lat od chwili, w której stała się jej Stroną i z zachowaniem sześciomiesięcznego okresu wypowiedzenia zawartego w notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, który poinformuje o tym inne Wysokie Układające się Strony. 2. Powyższe wypowiedzenie nie zwalnia zainteresowanej Wysokiej Układającej się strony ze zobowiązań wynikających z Konwencji w odniesieniu do każdego działania, które mogąc naruszać te zo bowiązania byłoby podjęte przez upływem terminu, w którym wy powiedzenie stało się skuteczne. 3. Każda Wysoka Układająca się Strona, która przestaje być człon kiem Rady Europy, przestaje być na tych samych warunkach Stro ną niniejszej Konwencji. 4. Konwencja może być wypowiedziana zgodnie z przepisami po przednich ustępów w odniesieniu do każdego terytorium, w sto sunku do którego oświadczono o jej obowiązywaniu zgodnie z ar tykułem 63. Artykuł 66 1. Niniejsza Konwencja jest otwarta do podpisu dla Członków Rady Europy. Podlega ona ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. 2. Niniejsza Konwencja wejdzie w życie po złożeniu dziesięciu doku mentów ratyfikacyjnych. 3. W odniesieniu do każdego sygnatariusza, który dokona ratyfikacji Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w dalszej kolejności, Konwencja wchodzi w życie z dniem złożenia dokumentów ratyfikacyjnych. 4. Sekretarz Generalny Rady Europy notyfikuje Członkom Rady Europy wejście w życie Konwencji, nazwy Wysokich Układających się Stron, które dokonały jej ratyfikacji oraz fakt złożenia kolejnych dokumentów ratyfikacyjnych. Sporządzono w Rzymie, dnia 4 listopada 1950 roku w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne; oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu z sygnatariuszy. (Dz. U. 1993, nr 61, poz. 284). 246 247 Aneks Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... PROTOKÓŁ DODATKOWY do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Państwa-Sygnatariusze, Członkowie Rady Europy, zdecydowane podjąć odpowiednie środki zmierzające do zapewnienia wspólnych gwarancji praw i wolności, innych aniżeli te, które są już zawarte w Rozdziale I Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „Konwencją"), uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczenia podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych. Artykuł 2 Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia tego wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi. Artykuł 3 Wysokie Układające się Strony zobowiązują się organizować w rozsądnych odstępach czasu wolne wybory oparte na tajnym głosowaniu, w warunkach zapewniających swobodę wyrażania opinii ludności w wyborze ciała ustawodawczego. Artykuł 4 Każda Wysoka Układająca się Strona może w chwili podpisania lub ratyfikacji, bądź w jakimkolwiek późniejszym czasie, złożyć Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy deklarację wskazującą, w jakim stopniu zobowiązuje się do stosowania postanowień niniejszego Protokołu na terytorium wymienionych w tej deklaracji, za których stosunki międzynarodowe państwo to odpowiada. Każda Wysoka Układająca się Strona, która złożyła deklarację na podstawie ustępu poprzedzającego, może w każdym czasie złożyć następną deklarację, modyfikującą treść poprzednich lub wyłączającą stosowanie postanowień niniejszego Protokołu na jakimkolwiek terytorium. Deklaracja złożona na podstawie niniejszego artykułu będzie uważana za zgodną z artykułem 63 ustęp 1 Konwencji. Artykuł 5 Wysokie Układające się Strony uznają postanowienia artykułu 1, 2, 3 i 4 niniejszego Protokołu za dodatkowe artykuły Konwencji, a wszystkie przepisy Konwencji będą stosowane odpowiednio. Artykuł 6 Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, które są sygnatariuszami Konwencji, i podlega ratyfikacji w tym samym czasie co Konwencja lub później. Protokół wejdzie w życie po złożeniu dziesięciu dokumentów ratyfikacyjnych. W stosunku do każdego sygnatariusza, który ratyfikuje protokół później, wchodzi on w życie w dniu złożenia ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, który notyfikuje Państwom-Członkom, jakie państwa dokonały ratyfikacji. Sporządzono w Paryżu, dnia 20 marca 1952 roku, w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jed- 248 249 Aneks Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... nakowo autentyczne; oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu z Rządów sygnatariuszy. (Dz. U. 1994, nr 67, poz. 287). PROTOKÓŁ CZWARTY do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności gwarantujący niektóre prawa i wolności, inne niż już zawarte w Konwencji i Pierwszym Protokole Dodatkowym do Konwencji. Państwa-sygnatariusze, Członkowie Rady Europy, zdecydowane podjąć kroki zmierzające do zapewnienia wspólnych gwarancji niektórych praw i wolności, innych niż już zawarte w Rozdziale I Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (zwanej dalej „Konwencją") i w artykułach od 1 do 3 Pierwszego Protokołu Dodatkowego Konwencji, podpisanego w Paryżu 20 maja 1952 roku, uzgodniły co następuje: Artykuł 1 Nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wykonania zobowiązania umownego. Artykuł 2 1. Każdy, kto przebywa legalnie na terytorium Państwa, ma prawo do swobodnego poruszania się i do swobodnego wyboru miejsca za mieszkania na tym terytorium. 2. Każdy może swobodnie opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny. 3. Korzystanie z tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na bezpieczeństwo państwowe i publicz- ne, utrzymanie porządku publicznego, zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia lub moralności, lub ochronę praw i wolności innych osób. 4. Prawa wymienione w ustępie 1 mogą zostać poddane, w określonych rejonach, ustawowym ograniczeniom uzasadnionym interesem publicznym w społeczeństwie demokratycznym. Artykuł 3 1. Nikt nie może być wydalony z terytorium Państwa, którego jest oby watelem, ani indywidualnie, ani w ramach wydalenia zbiorowego. 2. Nikt nie może być pozbawiony prawa wstępu na terytorium Pań stwa, którego jest obywatelem. Artykuł 4 Zbiorowe wydalanie cudzoziemców jest zabronione. Artykuł 5 1. Każda Wysoka Układająca się Strona może w chwili podpisania bądź ratyfikacji niniejszego Protokołu, lub w jakimkolwiek później szym czasie, złożyć Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy de klarację wskazującą, w jakim stopniu zobowiązuje się do stosowa nia postanowień niniejszego Protokołu na terytoriach wymienio nych w tej deklaracji, za których stosunki międzynarodowe odpo wiada. 2. Każda Wysoka Układająca się Strona, która złożyła deklarację na podstawie ustępu poprzedzającego, może w każdym czasie zło żyć następną deklarację modyfikującą treść poprzednich lub wyłą czającą stosowanie postanowień niniejszego Protokołu na jakim kolwiek terytorium. 3. Deklarację złożoną na podstawie niniejszego artykułu uznaje się za zgodną z artykułem 63 ustęp 1 Konwencji. 1. 1. 250 251 Aneks 4. Terytorium każdego Państwa, na którym stosuje się niniejszy Protokół na podstawie ratyfikacji bądź przyjęcia przez to Państwo, oraz każde terytorium, na którym stosuje się niniejszy Protokół na podstawie deklaracji złożonej przez to Państwo zgodnie z niniejszym artykułem, uznaje się za terytoria odrębne w świetle odniesień do terytorium Państwa ujętych w artykułach 2 i 3. Artykuł 6 1. Wysokie Układające się Strony uznają postanowienia artykułów od 1 do 5 niniejszego Protokołu za dodatkowe artykuły Konwencji, a wszystkie przepisy Konwencji będą stosowane odpowiednio. 2. Jednakże prawo do skargi indywidualnej uznane na podstawie de klaracji złożonej zgodnie z artykułem 25 Konwencji lub uznanie obowiązkowej jurysdykcji Trybunału w drodze deklaracji złożonej zgodnie z artykułem 46 Konwencji nie dotyczące niniejszego Pro tokołu, chyba że zainteresowana Wysoka Układająca się Strona uzna w drodze oświadczenia takie prawo lub taką jurysdykcję w stosunku do artykułów od 1 do 4 Protokołu lub w stosunku do niektórych z tych artykułów. Artykuł 7 < 1. Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, które są sygnatariuszami Konwencji; podlega ratyfi kacji w momencie lub po ratyfikacji Konwencji. Wejdzie w życie po złożeniu pięciu dokumentów ratyfikacyjnych. W stosunku do każ dego sygnatariusza, który dokona ratyfikacji później, Protokół wej dzie w życie w dniu złożenia dokumentów ratyfikacyjnych. 2. Dokumenty ratyfikacyjne składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, który notyfikuje Państwom-Członkom dokonanie ra tyfikacji. Na dowód czego niżej podpisani, będąc do tego należycie upoważnionymi, podpisali niniejszy Protokół. Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... Sporządzono w Strasburgu, dniał 6 września 1963 roku w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne; oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu z Państw sygnatariuszy. (Dz. U. 1994, nr 67, poz. 287). PROTOKÓŁ SZÓSTY do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności dotyczący zniesienia kary śmierci Państwa-Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (zwanej dalej „Konwencją"), zważywszy, że zmiany, jakie nastąpiły w wielu Państwach-Człon-kach Rady Europy wskazują na powszechną tendencję na rzecz zniesienia kary śmierci, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taką karę ani nie może nastąpić jej wykonanie. Artykuł 2 Państwo może przewidzieć w swoich ustawach karę śmierci za czyny popełnione podczas wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną; kara ta będzie stosowana jedynie w przypadkach przewidzianych przez te ustawy i zgodnie z ich postanowieniami. Państwo zawiadomi Sekretarza Generalnego Rady Europy o odpowiednich postanowieniach tych ustaw. Artykuł 3 Żadne z postanowień niniejszego Protokołu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 Konwencji. 252 253 Aneks Artykuł 4 Niedopuszczalne są jakiekolwiek zastrzeżenia wobec postanowień niniejszego Protokołu, składane na podstawie artykułu 64 Konwencji. Artykuł 5 1. Każde Państwo w chwili podpisania lub w chwili składania doku mentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia, może wskazać terytorium lub terytoria, na których niniejszy Protokół będzie stoso wany. 2. Każde Państwo może w dowolnym późniejszym czasie, w drodze deklaracji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, rozszerzyć stosowanie niniejszego Protokołu na inne terytorium wymienione w deklaracji. W stosunku do takiego terytorium proto kół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po dacie przyjęcia takiej deklaracji przez Sekretarza Generalnego. 3. Każda deklaracja złożona zgodnie z dwoma poprzednimi ustępami może być, w stosunku do jakiegokolwiek terytorium wymienionego w takiej deklaracji, wycofana w drodze zawiadomienia skierowane go do Sekretarza Generalnego. Wycofanie staje się skuteczne od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu przyjęcia takie go zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego. Artykuł 6 Państwa-Strony uznają postanowienia artykułów od 1 do 5 niniejszego Protokołu za dodatkowe artykuły Konwencji, a wszystkie przepisy Konwencji stosuje się odpowiednio. Artykuł 7 Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, sygnatariuszy Konwencji. Podlega on ratyfikacji, przyjęciu lub Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... zatwierdzeniu. Państwo-Członek Rady Europy nie może ratyfikować, przyjąć lub zatwierdzić niniejszego Protokołu, jeżeli jednocześnie lub wcześniej nie ratyfikowało Konwencji. Dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. Artykuł 8 • 1. Niniejszy Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następnego po dniu, w którym pięć Państw-Członków Rady Europy wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem zgodnie z postanowieniami artykułu 7. 2. W stosunku do każdego Państwa-Członka, które później wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem, wejdzie on w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia. Artykuł 9 > Sekretarz Generalny Rady Europy notyfikuje Państwom-Członkom Rady: a) każde podpisanie; b) złożenie każdego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub za twierdzenia; c) każdą datę wejścia w życie niniejszego Protokołu zgodnie z ar tykułem 5 i 8; d) każdy inny akt, ratyfikację lub zawiadomienie dotyczące niniej szego Protokołu. Na dowód czego niżej podpisani, będąc do tego należycie upoważnionymi, podpisali niniejszy Protokół. Sporządzono w Strasburgu, dnia 28 kwietnia 1983 roku w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne; oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu Państwu-Członkowi Rady Europy. 254 255 Aneks PROTOKÓŁ SIÓDMY do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i i Podstawowych Wolności Państwa-Cztonkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu, zdecydowane poczynić na podstawie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (zwanej dalej „Konwencją"), dalsze kroki zmierzające do zbiorowego zagwarantowania niektórych praw i wolności, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 1. Cudzoziemiec legalnie przebywający na terytorium jakiegokolwiek Państwa nie może być zeń wydalony, chyba, że w wyniku decyzji podjętej zgodnie z ustawą i winien mieć możliwość: a) przedstawienia racji przeciwko wydaleniu; b) rozpatrzenia jego sprawy oraz c) bycia reprezentowanym dla tych celów przed właściwym organem albo osobą lub osobami wyznaczonymi przez ten organ. Cudzoziemiec może być wydalony, bez uprzedniego wykorzystania swoich praw wymienionych w ustępie 1 a), b), c) niniejszego artykułu, jeśli jest to konieczne z uwagi na porządek publiczny lub uzasadnione względami bezpieczeństwa państwowego. Artykuł 2 1. Każdy, kto został uznany przez sąd za winnego popełnienia prze stępstwa, ma prawo do rozpatrzenia przez sąd wyższej instancji jego sprawy tak w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary. Korzysta nie z tego prawa, a także jego podstawy, reguluje ustawa. 2. Wyjątki od tego prawa mogą być stosowane w przypadku drob nych przestępstw, określonych w ustawie, lub w przypadkach, gdy dana osoba była sądzona w pierwszej instancji przez sąd najwyższy albo zo- Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... stała uznana za winną i skazana w wyniku zaskarżenia wyroku uniewinniającego sądu pierwszej instancji. Artykuł 3 Każdemu skazanemu prawomocnie za przestępstwo, który odbył karę w wyniku takiego skazania, a następnie został uniewinniony lub ułaskawiony na tej podstawie, że nowy lub nowo ujawniony fakt dowiódł, iż nastąpiła pomyłka sądowa, przysługuje odszkodowanie zgodnie z ustawą lub praktyką w danym Państwie, jeżeli nie udowodniono, że jest on całkowicie lub częściowo odpowiedzialny za nie ujawnienie nieznanego faktu we właściwym czasie. Artykuł 4 1. Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu przed sądem tego samego Państwa za przestępstwo, za które zo stał uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego tego Pań stwa. 2. Postanowienia poprzedniego ustępu nie stoją na przeszkodzie wznowieniu postępowania zgodnie z ustawą i zasadami postępo wania karnego danego Państwa, jeśli wyjdą na jaw nowo odkryte fakty lub jeśli w poprzednim postępowaniu popełniono poważną pomyłkę, która mogła mieć wpływ na wynik sprawy. 3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 Konwencji. Artykuł 5 Małżonkom przysługują równe prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym w stosunkach wynikających z małżeństwa, tak pomiędzy nimi, jak w stosunkach z ich dziećmi, w trakcie trwania małżeństwa i w związku z jego rozwiązaniem. Niniejszy artykuł nie stoi na prze- 256 257 Aneks szkodzie podjęciu przez Państwo środków koniecznych do zabezpieczenia dobra dzieci. Artykuł 6 1. Każde Państwo, w chwili podpisania lub w chwili składania doku mentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia, może wskazać terytorium lub terytoria, na których niniejszy Protokół będzie stoso wany, i określić zakres, w jakim zobowiązuje się stosować posta nowienia niniejszego Protokołu w stosunku do tego lub tych tery toriów. 2. Każde państwo może w każdym późniejszym czasie w drodze de klaracji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy roz szerzyć stosowanie niniejszego Protokołu na inne terytorium wy mienione w tej deklaracji. W stosunku do takiego terytorium Proto kół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie dwóch miesięcy od dnia przyjęcia takiej deklaracji przez Sekretarza Generalnego. 3. Każda deklaracja złożona zgodnie z dwoma poprzednimi ustępa mi może być, w stosunku do jakiegokolwiek terytorium wymienio nego w takiej deklaracji, wycofana lub zmieniona przez zawiado mienie Sekretarza Generalnego. Wycofanie lub zmiana stają się skuteczne od pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie dwóch miesięcy od dnia przyjęcia takiego zawiadomienia przez Sekretarza Generalnego. 4. Deklaracja złożona na podstawie niniejszego artykułu będzie uznana za zgodną z ustępem 1 artykułu 63 Konwencji. 5. Terytorium każdego Państwa, na którym stosuje się niniejszy Pro tokół na podstawie ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia przez to Państwo oraz każde terytorium, na którym stosuje się niniejszy Protokół na podstawie deklaracji złożonej przez to Państwo zgo dnie z niniejszym artykułem, mogą zostać uznane za terytoria odrębne w świetle odniesienia do terytorium Państwa ujętego w ar tykule 1. 258 Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... Artykuł 7 1. Państwa-Strony uznają postanowienia artykułów od 1 do 6 niniej szego Protokołu za dodatkowe artykuły Konwencji, a wszystkie przepisy Konwencji stosuje się odpowiednio. 2. Jednakże prawo skargi indywidualnej, uznane w deklaracji złożo nej zgodnie z artykułem 25 Konwencji, lub uznanie obowiązkowej jurysdykcji Trybunału w drodze deklaracji złożonej zgodnie z arty kułem 46 Konwencji, nie dotyczą niniejszego Protokołu, chyba że zainteresowane Państwo złoży oświadczenie uznające takie pra wo lub przyjmujące taką jurysdykcję w stosunku do artykułów od 1 do 5 niniejszego Protokołu. Artykuł 8 Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, sygnatariuszy Konwencji. Podlega on ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Państwo-Członek Rady Europy nie może ratyfikować, przyjąć lub zatwierdzić niniejszego Protokołu, jeżeli jednocześnie lub wcześniej nie ratyfikowało Konwencji. Dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia składa się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. Artykuł 9 1. Niniejszy Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca na stępującego po upływie dwóch miesięcy od dnia, w którym siedem Państw-Członków Rady Europy wyrazi zgodę na związanie się ni niejszym Protokołem zgodnie z postanowieniami artykułu 8. 2. W stosunku do każdego Państwa-Członka, które później wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem, wejdzie on w życie od dnia złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwier dzenia. 259 Aneks Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... Artykuł 10 Sekretarz Generalny Rady Europy notyfikuje Państwom-Członkom: a) każde podpisanie; b) złożenie każdego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub za twierdzenia; c) każdą datę wejścia w życie niniejszego Protokołu zgodnie z ar tykułami 6 i 9; d) każdy inny akt, notyfikację lub deklarację dotyczącą niniejsze go Protokołu. Na dowód czego niżej podpisani, będąc do tego należycie upoważnionymi, podpisali niniejszy Protokół. Sporządzono w Strasburgu, dnia 22 listopada 1984 roku, w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne: oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy, Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu Państwu-Członkowi Rady Europy. PROTOKÓŁ DZIEWIĄTY do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Prawo do indywidualnego wnoszenia skargi: Państwa-Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku (zwanej dalej „Konwencją"), zdecydowane udoskonalić procedurę dotyczącą Konwencji, uzgodniły, co następuje: Artykuł 1 W stosunku do Stron Konwencji, które związały się niniejszym Protokołem, treść Konwencji ulega zmianie zgodnie z postanowieniami artykułów od 2 do 5. 260 Artykuł 2 Artykuł 31 ustęp 2 Konwencji otrzymuje brzmienie: „2. Sprawozdanie przekazywane jest Komitetowi Ministrów, a także do wiadomości zainteresowanym Państwom oraz, jeśli dotyczy skargi złożonej na podstawie artykułu 25, również autorowi skargi. Ani Państwo, ani autor skargi nie są uprawnieni do publikacji sprawozdania". Artykuł 3 Artykuł 44 Konwencji otrzymuje brzmienie: „Prawo do przekazania sprawy do rozpoznania Trybunałowi mają wyłącznie Wysokie Układające się Strony, Komisja, oraz osoby fizyczne, organizacje pozarządowe i grupy osób, jeśli złożyły skargę na podstawie artykułu 25". Artykuł 4 Artykuł 45 Konwencji otrzymuje brzmienie: „W kompetencji Trybunału leży rozpatrywanie wszystkich spraw dotyczących wykładni i stosowania niniejszej Konwencji, które są do niego kierowane na podstawie artykułu 48". Artykuł 5 1. Artykuł 48 Konwencji otrzymuje brzmienie: „Następujące podmioty mogą wnieść sprawę do Trybunału pod warunkiem, że zainteresowana Wysoka Układająca się Strona, jeśli jest tylko jedna, lub zainteresowane Wysokie Układające się Strony, jeśli jest ich więcej niż jedna, podlegają obowiązkowej jurysdykcji Trybunału, a w przypadku gdy jej nie podlegają, za zgodą zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony, jeśli jest tylko jedna, lub zainteresowanych Układających się Stron, jeśli jest ich więcej niż jedna: 261 Aneks Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka ... a) Komisja, b) Wysoka Układająca się Strona, której obywatelstwo posiada ofiara, c) Wysoka Układająca się Strona, która skierowała sprawę do Ko misji, d) Wysoka Układająca się Strona, przeciw której skarga została złożona, e) Osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa osób, która złożyła skargę do Komisji. 2. Jeśli sprawa została skierowana do Trybunału wyłącznie na podstawie ustępu 1 lit. e), przekazywana jest najpierw Komitetowi złożonemu z trzech członków Trybunału. W Komitecie zasiada z urzędu sędzia wybrany przez Wysoką Układającą się Stronę, przeciw której została złożona skarga, a w przypadku braku takiego sędziego inna osoba wyznaczona przez Wysoką Układającą się Stronę do pełnienia funkcji sędziego. Jeżeli skarga została złożona przeciw więcej niż jednej Wysokiej Układającej się Stronie, skład Komitetu będzie odpowiednio rozszerzony. Jeśli sprawa nie stwarza poważnych problemów co do wykładni lub stosowania Konwencji i jeśli z żadnych innych przyczyn nie jest konieczne rozpoznanie sprawy przez Trybunał, Komitet może jednogłośnie zdecydować, iż nie będzie ona przezeń rozpoznawana. W takim przypadku Komitet Ministrów decyduje na podstawie artykułu 32, czy miało miejsce naruszenie Konwencji". Artykuł 6 1. Niniejszy Protokół jest otwarty do podpisu dla Państw-Członków Rady Europy, sygnatariuszy Konwencji, które mogą przyjąć wynikające z niego zobowiązania przez: a) podpisanie bez zastrzeżeń ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia b) podpisanie z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwier dzenia, po którym taka ratyfikacja, przyjęcie lub zatwierdzenie następuje. 2 . Dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia zostaną złożone Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. Artykuł 7 1. Niniejszy Protokół wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca na stępującego po upływie 3 miesięcy od dnia, w którym 10 Państw- Członków Rady Europy wyrazi zgodę na związanie się Protokołem zgodnie z postanowieniami artykułu 6. 2. W stosunku do każdego Państwa-Członka, które później wyrazi zgodę na związanie się niniejszym Protokołem, wejdzie on w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 3 miesięcy od daty podpisania lub złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przy jęcia lub zatwierdzenia. Artykuł 8 Sekretarz Generalny Rady Europy notyfikuje wszystkim Państwom-Członkom Rady Europy: a) każde podpisanie, b) złożenie każdego dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub za twierdzenia, c) każdą datę wejścia w życie niniejszego Protokołu zgodnie z je go artykułem 7, d) każdy inny akt, notyfikację lub deklarację odnoszącą się do ni niejszego Protokołu. Na dowód czego niżej podpisani, będąc do tego należycie upoważnionymi, podpisali niniejszy Protokół. Sporządzono w Rzymie, dnia 8 listopada 1990 roku w jednym egzemplarzu, w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowe autentyczne; oryginał zostanie złożony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny przekaże uwierzytelnione odpisy każdemu Państwu-Członkowi Rady Europy. 262 263 Aneks Deklaracja w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących ... DEKLARACJA W SPRAWIE PODSTAWOWYCH ZASAD DOTYCZĄCYCH UDZIAŁU ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU W UMACNIANIU POKOJU I ZROZUMIENIA MIĘDZYNARODOWEGO, W POPIERANIU PRAW CZŁOWIEKA I W WALCE PRZECIW RASIZMOWI, APARTHEIDOWI I PODŻEGANIU DO WOJNY (Przyjęta przez aklamację 22 listopada 1978 roku, na XX Sesji Konferencji Generalnej UNESCO w Paryżu) Wstęp Konferencja Generalna, przypominając, iż UNESCO, na mocy swej Konstytucji stawia sobie za cel „przyczynianie się do zachowywania pokoju i bezpieczeństwa, poprzez popieranie współpracy między państwami przez oświatę, naukę i kulturę w celu zapewnienia powszechnego poszanowania sprawiedliwości, praworządności oraz praw człowieka i podstawowych wolności" (art. I, 1), i że w tym celu Organizacja starać się będzie o „ułatwienie swobodnego obiegu myśli w słowie i obrazie" (art. I, 2), przypominając ponadto, że państwa członkowskie UNESCO, na mocy Konstytucji, „przekonane o potrzebie zapewnienia wszystkim pełnej i jednakowej oświaty, nieskrępowanego poszukiwania prawdy obiektywnej oraz swobodnej wymiany myśli i wiedzy, zgodnie postanowiły rozwijać i rozszerzać sposoby kontaktowania się ze sobą narodów oraz do wykorzystania tych sposobów do wzajemnego zrozumienia i prawdziwszej oraz głębszej wzajemnej wiedzy o swoim życiu" (szósty paragraf Wstępu), przypominając cele i zasady Narodów Zjednoczonych określone w ich Karcie, przypominając Powszechną Deklarację Praw Człowieka, uchwaloną przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1948 roku, a zwłaszcza artykuł 19, który głosił, iż „każdy człowiek ma prawo do wol- ności opinii i wyrażania jej; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice", jak również Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1966 r., który w artykule 19 głosi te same zasady, a w artykule 20 potępia podżeganie do wojny, popieranie nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej oraz wszelkie formy dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, przypominając artykuł 4 Międzynarodowej Konwencji w Sprawie Eliminowania Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1965 r., oraz Międzynarodową Konwencję w Sprawie Likwidowania i Karania Zbrodni Apartheidu, uchwaloną przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1973 r., na podstawie których państwa przystępujące do tych konwencji zobowiązują się do natychmiastowego podjęcia skutecznych środków w celu zapobieżenia wszelkim podżeganiem do tego rodzaju dyskryminacji, oraz postanawiają zapobiec, aby zachęcano w jakikolwiek sposób do zbrodni apartheidu i innych podobnych polityk segregacjonistycznych lub do ich manifestowania, przypominając Deklarację w sprawie rozpowszechniania wśród młodzieży ideałów pokoju, wzajemnego szacunku i zrozumienia między narodami, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1965 r., przypominając deklaracje i rezolucje uchwalone przez różne organizacje Narodów Zjednoczonych, dotyczące ustanowienia nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego, oraz rolę, jaką UNESCO ma odegrać w tej dziedzinie, przypominając Deklarację zasad międzynarodowej współpracy kulturalnej, przyjętą przez Konferencję Generalną UNESCO w 1966 roku, przypominając rezolucję 59(l) Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych uchwaloną w 1956 r. głoszącą, iż: „Wolność informacji jest podstawowym prawem człowieka i kamieniem węgielnym wszystkich swobód, obroną których zajmują się Narody Zjednoczone; (...) 264 265 Aneks Deklaracja w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących .v. Wolność informacji pociąga za sobą konieczność, aby ci, którzy korzystają z jej przywilejów, posiadali wolę i sprawność nienadużywania jej. Zobowiązanie moralne poszukiwania faktów bez uprzedzeń i rozpowszechnianie informacji bez złośliwych intencji stanowi jedną z zasadniczych dyscyplin wolności informacji"; (...) przypominając rezolucję 110(11) uchwaloną w 1947 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, potępiającą wszelką propagandę mającą na celu lub posiadającą charakter prowokowania lub zachęcania do jakiegokolwiek zagrażania pokojowi, naruszenia pokoju lub do aktu agresji, przypominając rezolucję 127(1!) tegoż Zgromadzenia w 1947 r., która zwraca się do państw członkowskich, aby w ramach swych ustaw konstytucyjnych, podjęły walkę przeciw rozpowszechnianiu fałszywych lub zniekształconych wiadomości mogących zaszkodzić dobrym stosunkom między państwami, jak również inne rezolucje Zgromadzenia Ogólnego dotyczące środków masowego przekazu i ich wkładu do umacniania pokoju, zaufania i przyjaznych stosunków między państwami, przypominając rezolucję 9.12 uchwaloną przez Konferencję Generalną UNESCO w 1968 r., która potwierdza postawiony sobie przez Organizację cel przyczynienia się do wykorzystania kolonializmu i rasizmu, jak również rezolucje 12.1 uchwaloną przez Konferencję Generalną UNESCO w 1976 r., która głosi, że kolonializm, neokolonializm i rasizm we wszystkich swych formach i objawach są sprzeczne z podstawowymi celami UNESCO, przypominając rezolucję 4.301 uchwaloną w 1970 r. przez Konferencję Generalną UNESCO na temat udziału środków przekazu informacji w umacnianiu zrozumienia i współpracy międzynarodowej w interesie pokoju i dobrobytu ludzkości,.oraz w walce przeciw propagandzie na rzecz wojny, rasizmu, apartheidu i nienawiści między narodami, a także świadoma podstawowego wkładu, jaki środki masowego przekazu mogą wnieść do realizacji tych celów, przypominając Deklarację w sprawie ras i przesądów rasowych, przyjętą przez Konferencję Generalną UNESCO na jej XX Sesji, świadoma złożoności problemów informowania we współczesnym społeczeństwie oraz różnorodności rozwiązań, jakie dla nich znaleziona, ujawnionych dzięki uwadze poświęconej temu przez UNESCO, i słusznych dążeń tych wszystkich stron, które są zainteresowane, aby brano pod uwagę ich aspiracje, punkty widzenia i tożsamość kulturalną, świadoma aspiracji krajów rozwijających się do ustanowienia nowego, bardziej sprawiedliwego i bardziej skutecznego, światowego ładu w dziedzinie informacji i komunikowania, ogłasza w dniu 28 listopada 1978 roku niniejszą Deklarację w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących Udziału Środków Masowego Przekazu w Umacnianiu Pokoju i Zrozumienia Międzynarodowego, w Popieraniu Praw Człowieka i w Walce Przeciw Rasizmowi, Apartheidowi i Podżeganiu do Wojny. Artykuł 1 Umacnianie pokoju i międzynarodowego zrozumienia, popieranie praw człowieka, walka z rasizmem, apartheidem i podżeganiem do wojny wymagają swobodnego przepływu, szerszego i lepiej zrównoważonego rozpowszechniania informacji. Udział środków masowego przekazu w realizacji tego celu jest zasadniczy. Ich wkład będzie tym skuteczniejszy, im lepiej informacja odzwierciedlać będzie różnorodne aspekty omawianych tematów. Artykuł 2 1. Korzystanie z wolności opinii, swobody ich wyrażania i wolności in- formacji, uznanych za integralną część praw człowieka i swobód podstawowych, jest zasadniczym czynnikiem umacniania pokoju i zrozumienia międzynarodowego. 2. Dostęp społeczeństwa do informacji winien być zagwarantowany poprzez różnorodność źródeł i środków informacji, jakimi ono dysponuje, umożliwiając w ten sposób każdemu człowiekowi upewnienie się o dokładności faktów i obiektywnej ocenie wydarzeń. 266 267 Aneks W tym celu dziennikarze winni posiadać swobodę informowania oraz wszelkie możliwe ułatwienia w dostępie do informacji. Podobnie ważne jest, aby środki masowego przekazu liczyły się z zainteresowaniami narodów i jednostek, popierając w ten sposób udział społeczeństwa w opracowywaniu informacji. 3. W celu umocnienia pokoju i zrozumienia międzynarodowego, po- pierania praw człowieka i walki z rasizmem, apartheidem i podżeganiem do wojny, środki masowego przekazu na całym świecie przyczyniają się, ze względu na swą rolę, do popierania praw człowieka, w szczególności poprzez umożliwianie rozpowszechniania głosu narodów uciskanych, które walczą z kolonializmem, neoko-lonializmem, obcą okupacją oraz z wszystkimi formami dyskryminacji rasowej i ucisku, i które nie mogą wypowiadać się w swych własnych krajach. 4. Aby środki masowego przekazu były w stanie szerzyć w swej dzia- łalności zasady niniejszej Deklaracji, niezbędne jest, by dziennikarze i inni przedstawiciele środków masowego przekazu, w swoim własnym kraju lub za granicą, korzystali z opieki gwarantującej im najlepsze warunki wykonywania ich zawodu. Artykuł 3 1. Środki masowego przekazu mają ważny udział w umacnianiu po koju i zrozumienia międzynarodowego oraz w zwalczaniu rasizmu, apartheidu i podżegania do wojny. 2. W zwalczaniu agresywnych wojen, rasizmu, apartheidu i innych naruszeń praw człowieka, które są, między innymi, wynikiem prze sądów i ignorancji, środki masowego przekazu przyczyniają się, poprzez rozpowszechnianie wiadomości dotyczących dążeń, aspi racji, kultury i potrzeb wszystkich ludzi, do eliminowania ignorancji i niezrozumienia między ludźmi, do uczulenia obywateli jednego kraju na potrzeby i aspiracje innych, do zapewnienia poszanowa nia praw i godności wszystkich narodów, wszystkich ludów i wszy stkich jednostek bez względu na rasę, płeć, język, religię lub naro- Deklaracja w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących ... dowość, oraz do zwrócenia uwagi na wszelkie nieszczęścia dręczące ludzkość, takie jak nędza, niedożywianie i choroby. W ten sposób popierają one tworzenie polityki państw, najbardziej sprzyjającej zmniejszeniu napięć międzynarodowych i uregulowaniu w sposób pokojowy i sprawiedliwy konfliktów międzynarodowych. Artykuł 4 Środki masowego przekazu odgrywają zasadniczą rolę w wychowaniu młodzieży w duchu pokoju, sprawiedliwości, wolności, wzajemnego szacunku i zrozumienia, mając na celu popieranie praw człowieka, równość praw pomiędzy wszystkimi jednostkami i wszystkimi narodami, oraz postęp ekonomiczny i społeczny. Mają one również poważną rolę do spełnienia w upowszechnianiu poglądów i aspiracji młodzieży. Artykuł 5 W celu zapewnienia poszanowania wolności opinii, ich wyrażania i wolności informacji, oraz aby informacja odzwierciedlała wszystkie punkty widzenia, ważne jest, by publikowane były opinie przedstawione przez osoby, które uważają, iż informacje publikowane lub rozpowszechniane na ich temat poważnie szkodzą ich wysiłkom zmierzającym do umocnienia pokoju i zrozumienia międzynarodowego, do popierania praw człowieka lub zwalczania rasizmu, apartheidu lub podżegania do wojny. Artykuł 6 W celu ustanowienia nowej równowagi i lepszej wzajemnej wymiany w obiegu informacji, warunku sprzyjającego zapanowaniu sprawiedliwego i trwałego pokoju i niezależności ekonomicznej i politycznej krajów rozwijających się, niezbędna jest poprawa nierówności w przepływie informacji do i z krajów rozwijających się, jak również pomiędzy nimi. Jest sprawą istotną, aby środki masowego przekazu tych krajów dysponowa- 268 269 Aneks ły w tym celu warunkami i środkami, umożliwiającymi ich rozwój, rozszerzenie zasięgu i współpracy pomiędzy nimi, oraz ze środkami masowego przekazu w krajach rozwiniętych. Artykuł 7 Rozpowszechniając wszystkie informacje dotyczące celów i zasad powszechnie przyjętych, które leżą u podstaw rezolucji uchwalonych przez różne organy Narodów Zjednoczonych, środki masowego przekazu skutecznie przyczyniają się do umocnienia pokoju i zrozumienia międzynarodowego, do popierania praw człowieka i do ustanowienia bardziej sprawiedliwego i odpowiedniego międzynarodowego ładu ekonomicznego. Artykuł 8 Organizacje zawodowe, jak również osoby biorące udział w kształceniu zawodowym dziennikarzy i innych pracowników środków masowego przekazu, które im pomagają w wywiązywaniu się z zadań w sposób odpowiedzialny, winne przywiązywać specjalne znaczenie do zasad niniejszej Deklaracji podczas przygotowywania projektów i stosowania kodeksów obyczajowych. Artykuł 9 Zgodnie z duchem niniejszej Deklaracji społeczność międzynarodowa winna ustalić warunki zapewniające swobodny przepływ oraz szersze i bardziej zrównoważone rozpowszechnianie informacji, a także warunki ochrony dziennikarzy i innych pracowników środków przekazu przy wykonywaniu przez nich swych funkcji. UNESCO posiada wszelkie dane, aby wnieść cenny wkład w tym zakresie. Artykuł 10 1. W zgodności z należytym poszanowaniem przepisów konstytucyjnych zmierzających do zapewnienia wolności informacji oraz od- Deklaracja w Sprawie Podstawowych Zasad Dotyczących ... powiednich aktów i układów międzynarodowych niezbędne jest stworzenie i utrzymywanie wszędzie na świecie warunków umożliwiających organizacjom i osobom, poświęcającym się zawodowo rozpowszechnianiu informacji, realizowanie celów niniejszej Deklaracji. 2. Ważną sprawą jest popieranie swobodnego przepływu oraz szer szego i lepiej zrównoważonego rozpowszechniania informacji. 3. W tym celu konieczne jest, aby państwa ułatwiały uzyskiwanie przez środki masowego przekazu w krajach rozwijających się od powiednich warunków i środków rozwoju, i aby popierały ich współpracę pomiędzy sobą, a także współpracę ze środkami prze kazu w krajach rozwiniętych. 4. Podobnie jest rzeczą zasadniczą, aby w oparciu o równość praw, wzajemne korzyści i poszanowanie różnorodności kultur, składają cych się na wspólne dziedzictwo ludzkości, zachęcano i rozwijano wymianę informacji zarówno dwustronną, jak i wielostronną po między wszystkimi państwami, a szczególnie między państwami posiadającymi różne systemy ekonomiczne i społeczne. Artykuł 11 Aby niniejsza Deklaracja była w pełni skuteczna, konieczne jest, przy należnym poszanowaniu przepisów prawnych i administracyjnych oraz innych zobowiązań państw członkowskich, zagwarantowanie istnienia warunków sprzyjających działalności środków masowego przekazu zgodnie z postanowieniami Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i odpowiednimi zasadami wymienionymi w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, uchwalonym przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1966 roku. 270 271 Aneks EUROPEJSKA KONWENCJA O TELEWIZJI PONADGRANICZNEJ sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r. i znowelizowana przez Komitet Ministrów Rady Europy w dniu 9 września 1998 r. (nieoficjalny tekst jednolity opracowany przez Sekretariat Rady Europy- tłumaczenie robocze)* PREAMBUŁA Państwa członkowskie Rady Europy oraz inne Państwa-Strony Europejskiej Konwencji Kulturalnej - sygnatariusze niniejszego dokumentu, zważywszy na fakt, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności jej Państw członkowskich w celu gwarantowania i realizacji ideałów i zasad stanowiących ich wspólne dziedzictwo; zważywszy, że godność i jednakowa wartość każdego człowieka stanowi fundamentalne elementy tych zasad; zważywszy, że wolność wyrażania opinii i informacji, przewidziana w artykule 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, stanowi jedno z zasadniczych założeń społeczeństwa demokratycznego i jeden z podstawowych warunków dla jego rozwoju i rozwoju każdej jednostki; potwierdzając swe oddanie zasadom wolnego przepływu informacji i idei oraz niezależności nadawców, co stanowi nieodzowną podstawę ich działalności; potwierdzając znaczenie radia i telewizji dla rozwoju kultury i swobodnego kształtowania opinii w warunkach gwarantujących pluralizm i równość szans dla wszystkich demokratycznych grup i partii politycznych; przekonane, że ciągły rozwój techniki informacji i komunikacji powinien służyć popieraniu, niezależnie od granic państw, prawa do wyraża- 272 Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej nia myśli, do poszukiwania, odbierania i przekazywania informacji oraz idei, bez względu na ich źródło; pragnąc stworzyć publiczności coraz większy wybór programów, a przez to rozwinąć dziedzictwo Europy i jej twórczość audiowizualną, oraz zdecydowane osiągnąć ten cele kulturalne poprzez wysiłki na rzecz zwiększenia produkcji i obiegu programów wysokiej jakości, spełniając tym samym oczekiwania publiczności w dziedzinie polityki, kultury i edukacji; uznając potrzebę stworzenia szerokich ram wspólnych regulacji prawnych; mając na uwadze Rezolucję nr 2 oraz Deklarację Pierwszej Europejskiej Konferencji Ministerialnej na temat polityki w zakresie środków masowego przekazu; pragnąc rozwijać zasady zawarte w istniejących zaleceniach Rady Europy co do zasad działalności reklamowej w telewizji, równości kobiet i mężczyzn w środkach masowego przekazu, wykorzystania możliwości satelitarnych dla celów telewizyjnych i radiowych oraz popierania produkcji audiowizualnej w Europie, postanowiły, co następuje: ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE Artykuł 1: Przedmiot i cel Niniejsza konwencja dotyczy rozpowszechnianych programów. Celem jej jest ułatwienie Stronom rozpowszechniania oraz rozprowadzania telewizyjnych programów ponadgranicznych. Artykuł 2: Wyjaśnienie pojęć W rozumieniu niniejszej konwencji: 273 Aneks Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej 274 (a)„rozpowszechnianie" oznacza pierwotną emisję, za pomocą nadajnika naziemnego, w sieci kablowej lub za pośrednictwem jakiegokolwiek rodzaju satelity, w postaci zakodowanej lub nie, programów telewizyjnych do powszechnego odbioru. Nie obejmuje usług komunikacyjnych świadczonych na życzenie indywidualne; (b) „rozprowadzanie" oznacza odbiór i jednoczesne rozpowszech nienie, bez względu na zastosowane środki techniczne, całych i nie zmienionych programów telewizyjnych lub znacznych czę ści takich programów, rozpowszechnianych przez nadawców do odbioru powszechnego; (c) „nadawca" to osoba fizyczna lub prawna, która ponosi odpowie dzialność redakcyjną za układ programów telewizyjnych prze znaczonych do powszechnego odbioru i rozpowszechnia je lub zleca innej osobie ich rozpowszechnienie w całości i bez zmian. (d) „program" oznacza wszystkie części składowe programu roz powszechnianego przez konkretnego nadawcę w znaczeniu określonym w poprzednim punkcie; (e) „europejskie dzieła audiowizualne" są to audycje, których pro dukcją lub koprodukcją zarządzają europejskie osoby prawne lub fizyczne; (f) „reklama" to każdy publiczny przekaz nadawany za opłatą lub inną formą wynagrodzenia, albo w celach autopromocji, zmie rzający do promowania sprzedaży, zakupu lub wynajmu pro duktu lub usługi, promocję idei lub sprawy albo osiągnięcia in nego efektu pożądanego przez reklamodawcę lub samego nadawcę; (g) „telesprzedaż" oznacza bezpośrednie oferty nadawane do wi downi mające na celu dostarczenie towarów lub usług, w tym nieruchomości, praw i zobowiązań w zamian za opłatę; (h) „sponsorowaniem" jest udział w bezpośrednim lub pośrednim finansowaniu audycji przez osobę fizyczną lub prawną, nie będącą nadawcą lub producentem dzieł audiowizualnych, w celu promocji jej nazwy, znaku fabrycznego, wizerunku lub działalności. Artykuł 3: Zastosowanie Niniejszą konwencję stosuje się do wszelkich programów rozpowszechnianych lub rozprowadzanych przez jednostki lub środki techniczne podlegające jurysdykcji Strony konwencji, zarówno za pośrednictwem kabla, nadajnika naziemnego, jak też satelity, gdy programy te mogą być odbierane pośrednio lub bezpośrednio na terytorium jednej lub kilku spośród pozostałych Stron. Artykuł 4: Wolność odbioru i rozprowadzania Strony zagwarantują wolność wyrażania opinii i informacji zgodnie z artykułem 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także swobodny odbiór oraz nie będą ograniczać rozprowadzania na swych terytoriach programów zgodnych z wymogami niniejszej konwencji. Artykuł 5: Obowiązki Stron nadających 1. Każda nadająca Strona zapewni zgodność z niniejszą Konwencją wszystkich programów rozpowszechnianych przez nadawcę pod legającego jej jurysdykcji. 2. W rozumieniu niniejszej Konwencji nadawcą podlegającym jurys dykcji Strony jest: - nadawca, którego uważa się za ustanowionego na terytorium tej Strony zgodnie z przepisem ustępu 3, - nadawca, do którego stosuje się przepis ustępu 4. 3. W rozumieniu niniejszej Konwencji nadawcę uważa się za ustano wionego na terytorium Strony, zwanej odtąd stroną nadającą w na stępujących przypadkach: (a) nadawca ma swoją siedzibę na terytorium tej Strony i decyzje 275 Aneks dotyczące układu programu podejmowane są na terytorium tej Strony; (b) jeśli nadawca ma swoją siedzibę na terytorium jednej Strony, lecz decyzje dotyczące układu programu podejmowane są na terytorium innej Strony, to uważa się go za ustanowionego na terytorium tej Strony, gdzie działa znacząca część personelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadaw czej; jeśli znacząca część personelu związanego z wykonywa niem telewizyjnej działalności nadawczej działa na terytorium każdej z tych Stron, to nadawcę uważa się za ustanowionego na terytorium Strony, w której ma on swoją siedzibę; jeśli zna cząca część personelu związanego z wykonywaniem telewizyj nej działalności nadawczej nie działa na terytorium żadnej z tych Stron, to nadawcę uważa się za ustanowionego na tery torium Strony, w której pierwotnie rozpoczął emisję sygnału zgodnie z systemem prawnym tej Strony, pod warunkiem, że utrzymuje on stałe i rzeczywiste związki z gospodarką tej Stro ny; (c) jeśli nadawca ma siedzibę na terytorium Strony, lecz decyzje dotyczące układu programowego podejmowane są na teryto rium Państwa, które nie jest Stroną niniejszej Konwencji albo odwrotnie, to uważa się go za ustanowionego na terytorium za interesowanej Strony, pod warunkiem, że znacząca część per sonelu związanego z wykonywaniem telewizyjnej działalności nadawczej działa na terytorium tej Strony; (d) jeśli, przy zastosowaniu kryteriów ustępu 3 Artykułu 2 Dyrekty wy 97/36/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 19 czerwca 1997 zmieniającego Dyrektywę Rady 89/552/EEC w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa, ustawo dawstwa lub działań administracyjnych w państwach członkow skich w zakresie nadawania programów telewizyjnych, nadaw cę uważa się za ustanowionego w Państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej, to również w świetle niniejszej Kon wencji uważa się go za ustanowionego w tym Państwie. Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej 4. Jeżeli do nadawcy nie mają zastosowania przepisy ust. 3, uznaje się, że podlega on jurysdykcji Strony, zwanej Strony nadającej, w przypadku gdy: (a) korzysta z częstotliwości przyznanej przez tę Stronę; (b) chociaż nie używa częstotliwości przyznanej przez Stronę, to korzysta z pojemności satelity należącego do tej Strony; (c) chociaż nie używa ani częstotliwości przyznanej przez Stronę, ani pojemności satelity należącego do Strony, to używa stacji dosyłającej sygnał do satelity znajdującej się na terytorium tej Strony. 5. Jeśli niemożliwe jest ustalenie Strony nadającej na podstawie ustępu 4, to Stały Komitet rozważy tę kwestię na podstawie arty kułu 21, ustęp 1 (a), niniejszej Konwencji, w celu ustalenia tej Strony; 6. Niniejsza Konwencja nie ma zastosowania wobec programów tele wizyjnych przeznaczonych wyłącznie do odbioru w Państwach nie będących Stronami niniejszej Konwencji oraz które nie są odbiera ne bezpośrednio lub pośrednio przez widownię na terytorium jed nej lub kilku Stron. Artykuł 6: Dostarczanie informacji 1. Obowiązki nadawcy zostaną wyraźnie i odpowiednio określone w upoważnieniu wydanym przez kompetentne władze każdej ze Stron lub umowie zawartej z tymi władzami albo też przez jakiekol wiek inne środki prawne. 2. Właściwe organy każdej Strony nadającej udostępnią na żądanie informacje na temat nadawcy. Informacje takie będą zawierać co najmniej nazwę lub określenie, siedzibę oraz status nadawcy, na zwę jego przedstawiciela prawnego, skład jego kapitału, cha rakter, cele i sposób finansowania programu, który nadawca ten nadaje lub ma zamiar nadawać. 1. 1. 276 277 Aneks Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej ROZDZIAŁ II SPRAWY PROGRAMOWE Artykuł 7: Obowiązki nadawcy 1. Wszystkie części składowe programu powinny w swym sposobie prezentacji oraz zawartości szanować godność człowieka oraz podstawowe prawa innych. W szczególności nie mogą one: (a) być nieprzyzwoite, a zwłaszcza zawierać pornografii, (b) nadmiernie eksponować przemocy lub stwarzać prawdopodo bieństwa wzbudzania nienawiści rasowej. 2. Audycje i inne elementy programu, które mogłyby zagrozić fizycz nemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi dzieci i młodzieży, nie mogą być rozpowszechnianie wówczas, gdy z uwagi na czas nadawania i odbioru dzieci i młodzież mogą je oglądać. 3. Nadawca zapewni, że dzienniki będą uczciwie przedstawiały fakty i wydarzenia oraz zachęcały do swobodnego kształtowania opinii. Artykuł 8: Prawo do odpowiedzi 1. Wszystkie Strony nadające gwarantują, że każda osoba fizyczna lub prawna, bez względu na narodowość lub miejsce zamieszkania, będzie mogła skorzystać z prawa do odpowiedzi lub innych podobnych środków prawnych lub administracyjnych w związku z programami rozpowszechnianymi przez jednostki podlegających jurysdykcji danej Strony w rozumieniu artykułu 5. W szczególności Strony zagwarantują możliwość skutecznego korzystania z prawa do odpowiedzi, określając czas zamieszczenia odpowiedzi oraz inne warunki korzystania z tego prawa. Skuteczne korzystanie z tego prawa lub innych podobnych środków prawnych czy administracyjnych będzie gwarantowane zarówno przez koordynację czasową, jak i przez odpowiednie procedury. 2. W tym celu nazwa programu lub nadawcy odpowiedzialnego za ten program powinna być w nim podawana w stosowny sposób i w regularnych odstępach czasu. Artykuł 9: Dostęp widowni do informacji Strony zbadają i w razie konieczności podejmą środki prawne, takie jak wprowadzenie prawa do krótkich relacji z wydarzeń budzących szczególne zainteresowanie publiczne aby zapobiec pogwałceniu prawo widowni do informacji, gdy nadawca podlegający jurysdykcji danej Strony korzysta z wyłącznych praw do rozpowszechniania lub rozprowadzania, w rozumieniu artykułu 3, takiego wydarzenia. Artykuł 9a: Dostęp widowni do wydarzeń o dużym znaczeniu 1. Strony zachowują prawo do podjęcia środków mających na celu za- gwarantowanie, by nadawca podlegający ich jurysdykcji nie nadawał na zasadzie wyłączności wydarzeń, które w opinii Strony mają duże znaczenie dla społeczeństwa, w taki sposób, by pozbawić , zasadniczą część widowni na terytorium tej Strony możliwości obserwowania takich wydarzeń w przekazie na żywo lub rozprowadzanym w telewizji ogólnodostępnej. Jeśli to uczyni, Strona, której to dotyczy, może sporządzić listę określonych wydarzeń, które uważa za wydarzenia o dużym znaczeniu dla społeczeństwa. 2. Strony przy pomocy odpowiednich środków zagwarantują, z posza- nowaniem prawnych gwarancji przyznanych przez Konwencję o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności Człowieka, w uzasadnionych przypadkach także przez konstytucję danego państwa, by nadawca podlegający ich jurysdykcji nie korzystał z praw wyłączności nabytych przez niego po wejściu w życie Protokołu nowelizującego Europejską Konwencję o Telewizji Ponadgranicznej w taki sposób, by pozbawić zasadniczą część widowni na terytorium innej Strony możliwości obserwowania wydarzeń objętych listą sporządzoną przez tę drugą Stronę, w formie transmisji całości 278 279 Afteks Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej lub części wydarzenia na żywo, lub tam, gdzie to konieczne lub właściwe, z obiektywnych przyczyn leżących w interesie publicznym, retransmisji całości lub części wydarzenia w telewizji ogólnodostępnej, zgodnie z określeniem przez drugą Stronę na mocy ustępu 1, przy spełnieniu następujących wymogów: (a) Strona wprowadzająca środki, o których mowa w ustępie 1, sporządzi listę wydarzeń krajowych i zagranicznych, które Stro na ta uważa za wydarzenia o dużym znaczeniu dla społeczeń stwa; (b) Strona uczyni to w sposób jasny i przejrzysty, w odpowiednim i właściwym czasie; (c) Strona określi, czy te wydarzenia mają być dostępne w całości lub w części w formie transmisji na żywo, lub tam, gdzie to ko nieczne lub właściwe, z obiektywnych przyczyn leżących w in teresie publicznym, rozprowadzenia całości lub części wyda rzenia. (d) środki podjęte przez Stronę sporządzającą listę będą współ mierne i możliwie szczegółowe tak, by umożliwić innym Stro nom podjęcie środków, o których mowa w niniejszym ustępie; (e) Strona sporządzająca listę poinformuje o liście i związanych z nią środkach Stały Komitet w terminie przez niego określonym; (f) środki podjęte przez Stronę sporządzającą listę muszą być zgodne z wytycznymi Stałego Komitetu, o których mowa w ustępie 3, i muszą uzyskać akceptację Stałego Komitetu. Środki określone na podstawie niniejszego ustępu mogą mieć zastosowanie tylko do wydarzeń ujętych przez Stały Komitet na dorocznej liście, o której mowa w ustępie 3, i do praw wyłączności nabytych po wejściu w życie niniejszego protokołu nowelizującego. 3. Raz do roku Stały Komitet: (a) opublikuje wspólną listę wydarzeń umieszczonych na listach krajowych oraz związanych z nimi środków, o których poinfor mowały Strony na podstawie ustępu 2 (e); (b) sporządzi wytyczne, wymagające przyjęcia przez większość trzech czwartych członków, uzupełniające wymogi określone w ustępie 2, litery (a) do (e), a to w celu uniknięcia różnic między sposobem realizacji niniejszego artykułu, a odpowiednimi przepisami Wspólnoty Europejskiej. Artykuł 10: Cele kulturalne 1. Tam, gdzie jest to możliwe, Strony zagwarantują za pomocą odpowie- dnich środków, że nadawcy przeznaczą większość czasu nadawania na dzieła europejskie, wyłączając czas przeznaczony na dzienniki, wydarzenia sportowe, rozrywkę, reklamy, usługi teletekstowe i tele-sprzedaż. Udział ten należy osiągać stopniowo, na podstawie odpowiednich kryteriów, uwzględniając obowiązki nadawcy wobec widzów w zakresie informacji, edukacji, kultury i rozrywki. 2. W przypadku różnicy zdań między Stroną odbierającą a emitującą co do zastosowania poprzedniego ustępu, możliwe jest, na żądanie jednej ze Stron, zwrócenie się do Stałego Komitetu, który przedstawi swą opinię doradczą na dany temat. Taka różnica zdań nie podlega procedurze arbitrażowej przewidzianej w artykule 26. 3. Strony zobowiązują się wspólnie poszukiwać najbardziej odpowie dnich środków i procedur wspierania działalności i rozwoju w za kresie produkcji europejskiej bez dyskryminacji poszczególnych nadawców, szczególnie w krajach o niewielkim potencjale produk cji audiowizualnej czy o ograniczonych obszarach językowych. 4. Strony zagwarantują, że nadawca podlegający ich jurysdykcji nie będzie nadawał dzieł kinematograficznych w okresie innym niż uzgodniony z właścicielami praw. Artykuł 10a: Pluralizm środków masowego przekazu W duchu zasad współpracy i wzajemnej pomocy leżących u podstaw tej Konwencji, Strony dołożą starań, by zapobiec zagrożeniu dla pluralizmu środków masowego przekazu ze strony programów rozpowszechnianych lub rozprowadzanych przez nadawcę lub inne osoby prawne lub fizyczne, podlegające ich jurysdykcji w rozumieniu Artykułu 3. 280 281 Aneks ROZDZIAŁ III REKLAMY I TELESPRZEDAŻ Artykuł 11: Wymogi ogólne 1. Wszystkie reklamy i telesprzedaż powinny być rzetelne i uczciwe. 2. Reklamy i telesprzedaż nie mogą wprowadzać w błąd ani przyno sić szkody interesom konsumentów. 3. Reklamy i telesprzedaż adresowane do dzieci lub wykorzystujące dzieci w charakterze aktorów powinny unikać wszystkiego, co mo głoby przynieść szkodę ich interesom, oraz uwzględniać szczegól ny charakter tej grupy widzów. 4. Telesprzedaż nie może zachęcać nieletnich do zawierania umów sprzedaży lub wynajmu towarów i usług. 5. Reklamodawcy nie mogą mieć wpływu redakcyjnego na treść audycji. Artykuł 12: Czas trwania 1. Telesprzedaż, reklama i inne przekazy reklamowe, z wyjątkiem au- dycji poświęconych wyłącznie telesprzedaży w rozumieniu ustępu 3, nie mogą zajmować więcej niż 20% dziennego czasu nadawania programu. Reklama nie może zajmować więcej niż 15% dziennego czasu nadawania programu. 2. Reklama i telesprzedaż nie mogą zajmować więcej niż 20% danej godziny zegarowej. 3. Czas trwania audycji telesprzedaży w programach, które nie są wy- łącznie poświęcone telesprzedaży, nie może być krótszy niż 15 minut. Maksymalna liczba tych audycji w ciągu dnia nie może przekroczyć ośmiu a w dziennym czasie nadawania nie mogą one zajmować więcej niż trzy godziny. Muszą być one wyraźnie oznaczone za pomocą środków wizualnych i dźwiękowych. 4. W rozumieniu niniejszego artykułu z pojęcia reklamy wyłącza się: Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej - ogłoszenia wytworzone przez nadawcę w związku z jego własny- mi audycjami i inne produkty bezpośrednio związane z realizacją celów tych audycji; - ogłoszenia w interesie publicznym i apele o charakterze dobro- czynnym rozpowszechniane bezpłatnie. Artykuł 13: Forma i przedstawianie reklam i telesprzedaży 1. Reklamy i telesprzedaż powinny być oznaczone w sposób nie bu dzący wątpliwości co do ich charakteru i wyraźnie wyodrębnione z innych części składowych programu za pomocą środków wizual nych i/lub dźwiękowych. Z zasady reklamy i telesprzedaż powinny być nadawane w blokach. 2. Zakazane są reklamy i telesprzedaż oddziałujące na podświado mość. 3. Zakazane są krypto-reklama i telesprzedaż, a w szczególności de- monstrowanie towarów lub usług w audycjach w celach reklamowych. 4. Zakazane jest wykorzystywanie w reklamie i telesprzedaży wize runku lub głosu osób stale występujących w audycjach informacyj nych czy publicystycznych. Artykuł 14: Miejsce reklam i telesprzedaży 1. Reklamy i telesprzedaż powinny być nadawane między audycjami. Pod warunkiem spełnienia wymogów zawartych w ustępach 2-5 niniejszego artykułu, reklamy i telesprzedaż mogą też być nada wane także w przerwie audycji pod warunkiem, że nie ucierpi na tym integralność i wartość audycji oraz uprawnienia posiadaczy praw autorskich. 2. W audycjach złożonych z niezależnych części, audycjach sporto wych lub innych o podobnej strukturze, zawierających przerwy, re klamy i telesprzedaż mogą być nadawane wyłącznie pomiędzy po szczególnymi częściami lub w przerwach. 1. 1. 282 283 Aneks 3. Nadawanie dzieł audiowizualnych, takich jak filmy fabularne i filmy wyprodukowane dla telewizji (z wyłączeniem serii, seriali, lekkiej rozrywki i programów dokumentalnych), trwających ponad 45 mi nut, może być przerwane tylko jeden raz podczas każdego pełne go okresu 45 minut. Następne przerwy dopuszcza się, jeśli dzieła takie trwają co najmniej 20 minut dłużej niż dwa lub więcej okre sów pełnych 45 minut. 4. Gdy reklamy i telesprzedaż nadawane są w trakcie nadawania au dycji innych niż wymienione w ustępie 2, czas pomiędzy kolejnymi przerwami na reklamy i telesprzedaż nie może być krótszy niż 20 minut. 5. Reklam i telesprzedaży nie umieszcza się w żadnych transmisjach z uroczystości religijnych. Dzienniki i audycje publicystyczne, au dycje dokumentalne i religijne oraz audycje dla dzieci nie powinny być przerywane reklamami ani telesprzedażą, jeśli ich planowany czas trwania jest krótszy niż trzydzieści minut. Jeśli ich planowany czas trwania wynosi trzydzieści minut lub dłużej, stosuje się prze pisy poprzednich ustępów Artykuł 15: Reklama i telesprzedaż szczególnych produktów 1. Nie zezwala się na reklamę i telesprzedaż wyrobów tytoniowych 2. Reklama i telesprzedaż napojów alkoholowych wszelkich rodza jów powinny być zgodne z następującymi regułami: (a) reklamy i telesprzedaż nie mogą być adresowane w szczegól ności do małoletnich; nikt występujący w reklamie lub tele sprzedaży w związku z konsumpcją napojów alkoholowych nie powinien wyglądać na osobę małoletnią; (b) takie reklamy i telesprzedaż nie mogą wiązać konsumpcji alko holu z tężyzną fizyczną lub prowadzeniem samochodu; (c) takie reklamy i telesprzedaż nie mogą zawierać stwierdzenia, że alkohol jest środkiem leczniczym, pobudzającym lub uspa kajającym bądź środkiem rozwiązywania problemów osobi stych; Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej (d) reklamy i telesprzedaż nie powinny zachęcać do nieumiarko- wanego spożycia alkoholu ani też przedstawiać abstynencji lub umiarkowania w negatywnym świetle; (e) nie należy w sposób nieuzasadniony podkreślać zawartość al koholu w napojach. 3. Reklamy leków i metod leczenia dostępnych na terytorium Strony transmitującej, jedynie z przepisu lekarza, są niedopuszczalne. 4. Reklamy wszelkich innych leków i metod leczenia powinny być ła two rozpoznawalne jako takie, rzetelne prawdziwe i możliwe do weryfikacji oraz zgodne z wymogiem ochrony jednostki przed szkodą 5. Telesprzedaż leków i usług medycznych jest zabroniona. Artykuł 16: Reklamy i telesprzedaż adresowane szczególnie do jednej Strony 1. W celu uniknięcia zakłócenia konkurencji i zagrożenia systemu te lewizyjnego danej Strony, reklamy i telesprzedaż skierowane bez pośrednio i z pewną regularnością do widowni konkretnej Strony, nie będącej Stroną nadającą, nie mogą wykraczać przeciwko prze pisom o reklamie i telesprzedaży obowiązującym na terytorium tej Strony. 2. Postanowienia poprzedniego ustępu nie mają zastosowania, gdy: (a) wspomniane wyżej przepisy inaczej regulują reklamę i tele sprzedaż rozpowszechniane przez nadawcę podlegającego ju rysdykcji danej Strony, a inaczej reklamę i telesprzedaż rozpo wszechniane przez nadawcę lub inną dowolną osobę prawną lub fizyczną podlegającymi jurysdykcji innej Strony, lub (b) zainteresowane Strony zawarły dwustronne lub wielostronne porozumienie w tej sprawie. 284 285 Aneks ROZDZIAŁ IV SPONSOROWANIE Artykuł 17: Wymogi ogólne 1. Gdy audycja lub cykl audycji jest sponsorowany w całości lub w czę- ści, fakt ten powinien być wyraźnie stwierdzony przez umieszczenie stosownych informacji na początku i/lub końcu tej audycji. 2. Sponsor w żadnych okolicznościach nie może wpływać na treść i układ audycji sponsorowanych w sposób naruszający odpowie dzialność i redakcyjną niezależność nadawcy w odniesieniu do tych audycji. 3. Audycje sponsorowane nie mogą zachęcać do sprzedaży, zakupu lub wynajmu towarów czy usług sponsora lub strony trzeciej, szczególnie drogą nawiązywania w audycji do tych towarów czy usług w programie w celu ich promocji. Artykuł 18: Zakazane sponsorowanie 1. Audycji nie mogą sponsorować osoby fizyczne lub prawne, których główna działalność polega na produkcji lub sprzedaży towarów lub świadczeniu usług, których reklamowanie i telesprzedaż są zakazane na mocy artykułu 15. 2. Firmy, których działalność obejmuje między innymi produkcję i sprzedaż leków i usług medycznych mogą sponsorować progra my poprzez promowanie nazwy lub wizerunku firmy, z wyłączeniem jakiegokolwiek odwoływania się do leków lub konkretnej formy usług medycznych dostępnych jedynie za pośrednictwem recepty lekarskiej na terytorium Strony nadającej. 3. Nie dopuszcza się sponsorowania dzienników i publicystyki. Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej ROZDZIAŁ IVa PROGRAMY POŚWIĘCONE WYŁĄCZNIE AUTOPROMOCJI LUB TELESPRZEDAŻY Artykuł 18a: Usługi programowe poświęcone wyłącznie auto-promocji lub łelesprzedaży 1. Przepisy niniejszej Konwencji stosuje się odpowiednio do progra mów poświęconych wyłącznie autopromocji. 2. Inne formy reklamowania są dozwolone w takich programach z uwzględnieniem ograniczeń określonych w Artykule 12 (1) i (2). Artykuł 18b: Programy poświęcone wyłącznie telesprzedaży 1. Przepisy niniejszej Konwencji stosuje się odpowiednio do progra mów poświęconych wyłącznie telesprzedaży. 2. Inne formy reklamowania są dozwolone w takich programach z uwzględnieniem ograniczeń określonych w Artykule 12, ustęp 1. Artykuł 12, ustęp 2 nie stosuje się. ROZDZIAŁ V POMOC WZAJEMNA Artykuł 19: Współpraca między Stronami 1. Strony zobowiązują się do udzielania sobie wzajemnej pomocy przy wprowadzaniu w życie niniejszej konwencji. 2. W tym celu: (a) każda Układająca się Strona wyznaczy w tym celu jeden lub więcej organów, których nazwy i adresy przekaże Sekretariatowi Generalnemu Rady Europy w momencie składania doku- 287 Aneks mentu ratyfikacyjnego, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia; (b) Strona, która wyznaczy więcej niż jeden organ, określi w swym powiadomieniu na mocy punktu a. kompetencje poszczególnych organów. 3. Organ wyznaczony przez Stronę: (a) dostarcza informacje przewidziane w artykule 6 ustęp 2 niniej szej konwencji; (b) dostarcza informacje na żądanie organu wyznaczonego przez inną Stronę, dotyczące wewnętrznych przepisów prawnych i praktyki w dziedzinach objętych niniejszą konwencją; (c) współpracuje z organami wyznaczonymi przez inne Strony, zwłaszcza w celu zwiększenia skuteczności środków podjętych dla wprowadzenia w życie przepisów niniejszej konwencji; (d) rozważy wszelkie trudności powstające w wyniku stosowania niniejszej Konwencji, na jakie zwróci jej uwagę organ wyzna czony przez inną Stronę. ROZDZIAŁ VI STAŁY KOMITET Artykuł 20: Stały Komitet 1. Dla celów niniejszej konwencji powołany zostanie Stały Komitet. 2. Każdą ze Stron może w Stałym Komitecie reprezentować jeden lub więcej delegatów. Każda delegacja będzie posiadać jeden głos. W ramach swych kompetencji Wspólnota Europejska bę dzie korzystać z prawa głosu, z liczbą głosów równą liczbie swych Państw członkowskich będących Stronami niniejszej kon wencji; Wspólnota Europejska nie będzie korzystać z prawa gło su w tych przypadkach, gdy będą to czynić jej Państwa człon kowskie i odwrotnie. Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej 3. Każde z Państw wymienionych w artykule 29 ustęp 1, nie będące stroną niniejszej konwencji, może być reprezentowane w Komite cie przez obserwatora. 4. Stały Komitet w celu realizacji pełnionych funkcji, może zwracać się o radę do ekspertów. Z własnej inicjatywy lub na żądanie zain teresowanej instytucji może zaprosić na swe obrady lub część obrad w ramach jednego posiedzenia dowolną instytucję między narodową lub krajową, rządową lub pozarządową, posiadającą kwalifikacje w dziedzinie objętej niniejszą konwencją. 5. Stały Komitet zwołuje Sekretarz Generalny Rady Europy. Jego pierwsze posiedzenie odbędzie się w ciągu sześciu miesięcy od daty wejścia w życie konwencji. Komitet będzie się następnie zbie rał na każde żądanie jednej trzeciej Stron lub Komitetu Ministrów Rady Europy albo z inicjatywy Sekretarza Generalnego Rady Eu ropy, zgodnie z postanowieniem artykułu 23 ustęp 2, lub też na żą danie jednej lub więcej Stron zgodnie z postanowieniami artykułów 21 ustęp 1, litera c, oraz 25 ustęp 2. 6. Większość Stron stanowić będzie quorum dla odbycia posiedze nia Stałego Komitetu. 7. Zgodnie z ustaleniami Artykułu 9a, ustęp 3 (b) oraz Artykułu 23, ustęp 3, decyzje Stałego Komitetu będą podejmowane większo ścią trzech czwartych głosów członków obecnych na posiedzeniu. 8. Z zastrzeżeniem postanowień niniejszej konwencji, Stały Komitet ustali swój własny regulamin. Artykuł 21: Funkcje Stałego Komitetu 1. Stały Komitet odpowiada za przestrzeganie i stosowanie niniejszej konwencji. Może on: (a) przedstawić Stronom zalecenia odnośnie do stosowania niniej szej konwencji; (b) zgłaszać sugestie co do koniecznych modyfikacji konwencji oraz badać propozycje takich modyfikacji zgłoszone zgodnie z postanowieniami artykułu 23; (a) (a) 288 289 Aneks Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej (c) badać na życzenie jednej lub więcej Stron kwestie związane z interpretacją przepisów konwencji; (d) dokładać wszelkich starań w celu osiągnięcia polubownego rozstrzygnięcia wszelkich trudności przedstawionych mu na mocy artykułu 25; (e) przedstawiać zalecenia Komitetowi Ministrów dotyczące zapro szenia do przystąpienia do konwencji Państw innych niż wy mienione w artykule 29 ustęp 1. (f) wydawać opinie w sprawie nadużycia praw w myśl artykułu 24a, ustęp 2 (c). 2. Oprócz tego Stały Komitet: (a) sporządzi wytyczne, o których mowa w artykule 9a, ustęp 3 (b) w celu zapobiegania różnicom między realizacją ustaleń niniej szej Konwencji dotyczącej dostępu widowni do wydarzeń wiel kiej wagi dla społeczeństwa a odpowiednich ustaleń Wspólno ty Europejskiej; (b) opiniuje środki podjęte przez Strony, które sporządziły listę wy darzeń krajowych i zagranicznych, które w opinii tych Stron ma ją wielkie znaczenie dla społeczeństwa zgodnie z artykułem 9a, ustęp 2; (c) raz do roku publikuje skonsolidowaną listę wydarzeń umie szczonych na listach oraz związanych z nimi środków, o których poinformowały Strony na podstawie artykułu 9a, ustęp 2. Artykuł 22: Sprawozdania Stałego Komitetu Po każdym posiedzeniu Stały Komitet złoży Stronom i Komitetowi Ministrów Rady Europy sprawozdanie ze swych obrad i podjętych decyzji. 290 ROZDZIAŁ VII POPRAWKI Artykuł 23: Poprawki 1. Każda ze Stron może zgłosić propozycje poprawek do niniejszej konwencji. 2. Wszelkie propozycje poprawek przedłożone zostaną Sekretarzo wi Generalnemu Rady Europy, który poinformuje o nich Państwa członkowskie Rady Europy, inne Państwa Strony Europejskiej Konwencji Kulturalnej, Wspólnotę oraz wszelkie Państwa nie- członkowskie, które przystąpią lub zostaną zaproszone do przy stąpienia do niniejszej konwencji zgodnie z postanowieniami ar tykułu 30. Sekretarz Generalny Rady Europy zwołuje posiedzenie Stałego Komitetu najwcześniej w dwa miesiące po otrzymaniu propozycji. 3. Stały Komitet rozpatruje każdą propozycję poprawki i przedstawia jej tekst przyjęty przez większość trzech czwartych członków Sta łego Komitetu do zatwierdzenia Komitetowi Ministrów Po zatwier dzeniu tekst zostanie przekazany Stronom do przyjęcia. 4. Poprawka wejdzie w życie trzydziestego dnia od chwili, w której wszystkie Strony poinformują Sekretarz Generalnego o jej przy jęciu. 5. Komitet Ministrów może jednak, po skonsultowaniu się ze Stałym Komitetem, zadecydować o wejściu w życie konkretnej poprawki po upłynięciu okresu 2 lat od terminu, w którym mogła ona zostać zaakceptowana, jeśli któraś ze Stron nie poinformowała Sekreta rza Generalnego Rady Europy o sprzeciwie wobec jej wejścia w życie. W przypadku zgłoszenia takiego sprzeciwu poprawka wejdzie w życie w pierwszym dniu miesiąca następującego po terminie, w którym Strona Konwencji, która zgłosiła sprzeciw, zło żyła swój dokument akceptacji u Sekretarza Generalnego Rady Europy. 291 Aneks 6. Jeśli poprawka została przyjęta przez Komitet Ministrów, lecz nie weszła jeszcze w życie zgodnie z ustępami 4 lub 5, to Państwo lub Wspólnota Europejska nie mogą wyrazić zgody na związanie się Konwencją bez równoczesnego przyjęcia poprawki. ROZDZIAŁ VIII DOMNIEMANE NARUSZENIA Artykuł 24: Domniemane naruszenia 1. Strona, która uzna, iż miało miejsce naruszenie niniejszej konwencji, poinformuje Stronę nadającą program o domniemaniu naruszenia, po czym obie Strony dołożą starań, by przezwyciężyć trudności na podstawie postanowień artykułów 19, 25 i 26. 2. Jeśli domniemane naruszenie będzie posiadać charakter wyraźny, poważny i groźny, dotyczyć ważnych kwestii publicznych i odnosić się do artykułu 7 ustępy 1 lub 2, art. 12,13, ustęp 1 (pierwsze zada nie), art. 14 lub 15 ustępy 1 lub 3, a także utrzymywać się w ciągu 2 tygodni po przesłaniu informacji o nim, Strona odbierająca może tymczasowo zawiesić rozprowadzanie inkryminowanego programu. 3. We wszystkich pozostałych przypadkach domniemanego narusze nia, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ustępie 4, Strona odbierająca może czasowo zawiesić rozprowadzanie inkryminowa nego programu po upływie ośmiu miesięcy od poinformowania o na ruszeniu, jeśli domniemane naruszenie utrzymuje się. 4. Tymczasowe zawieszenie rozprowadzania jest niedopuszczalne w przypadkach domniemanych naruszeń artykułu 7, ustęp 3 oraz art. 8, 9 lub 10. Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej Artykuł 24a. Domniemane nadużycie praw przyznanych przez Konwencję 1. Za nadużycie praw uznaje się sytuację, w której program rozpo wszechniany przez nadawcę skierowany jest w całości bądź głów nie na terytorium innej Strony Konwencji, niż ta, która sprawuje ju rysdykcję nad nadawcą („Strona odbierająca"), a nadawca wybrał siedzibę w celu uniknięcia przepisów prawa w dziedzinach obję tych zakresem Konwencji, którym by podlegał, gdyby znajdował się w jurysdykcji tamtego Państwa-Strony Konwencji. 2. Gdy jedno z Państw-Stron Konwencji uznaje, że doszło do takiego nadużycia praw, obowiązuje następująca procedura: (a) zainteresowane Państwa-Strony Konwencji dołożą starań, by osiągnąć polubowne rozwiązanie; (b) jeżeli w ciągu trzech miesięcy nie osiągną rozwiązania, Strona odbierająca wniesie sprawę pod obrady Stałego Komitetu; (c) po wysłuchaniu stanowisk zainteresowanych Stron, Stały Ko mitet w ciągu 6 miesięcy od czasu wniesienia sprawy wyda opi nię o tym, czy nastąpiło nadużycie praw i poinformuje o tym za interesowane Strony. 3. Jeżeli Stały Komitet uznał, że doszło do nadużycia praw, Strona, w której jurysdykcji znajduje się nadawca podejmie właściwe dzia łania, aby usunąć to nadużycie i poinformuje Stały Komitet o pod jętych krokach. 4. Jeżeli Strona, w której jurysdykcji znajduje się nadawca w ciągu trzech miesięcy nie podejmie działań określonych w ustępie 3, za interesowane Strony podejmą arbitraż określony w art. 26 ust. 2 oraz w załączniku do Konwencji. 5. Strona odbierająca nie podejmie żadnych kroków przeciwko pro gramowi do czasu zakończenia arbitrażu. 6. Wszelkie środki proponowane bądź podjęte na mocy niniejszego artykułu muszą być zgodne z art. 10 Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności Człowieka. 3. 3. 292 293 Aneks ROZDZIAŁ IX ROZWIĄZYWANIE SPORÓW Artykuł 25: Postępowanie pojednawcze 1 W przypadku trudności powstałych w stosowaniu niniejszej konwencji, zainteresowane Strony dołożą starań, by osiągnąć polubowne rozwiązanie. 2. Jeżeli żadna ze stron nie zgłosi sprzeciwu, Stały Komitet może rozpatrzyć sprawę, oddając się do dyspozycji zainteresowanych Stron w celu osiągnięcia zadowalającego rozstrzygnięcia w możli wie najkrótszym czasie, a także sformułowania tam, gdzie to bę dzie wskazane, opinii doradczej na dany temat. 3. Każda ze zainteresowanych Stron zobowiązuje się niezwłocznie udostępnić Stałemu Komitetowi wszelkie informacje i środki nie zbędne do wykonywania przezeń funkcji wynikających z poprze dniego ustępy. Artykuł 26: Arbitraż 1. Jeżeli zainteresowane Strony nie zdołają rozstrzygnąć sporu zgo dnie z postanowieniami artykułu 25, mogą na mocy wspólnego po rozumienia przekazać ten spór do rozpatrzenia w drodze arbitra żu, którego procedurę określa załącznik do niniejszej konwencji. W przypadku nie osiągnięcia takiej ugody co do arbitrażu w ciągu sześciu miesięcy od złożenia pierwszej prośby o wszczęcie postę powania pojednawczego, spór może być przekazany do arbitrażu na żądanie jednej ze Stron. 2. Każda ze Stron może w dowolnym czasie stwierdzić, że uznaje za obowiązkowe z mocy prawa i bez specjalnej zgody, zastosowanie, w odniesieniu do każdej innej Strony przyjmującej to samo zobo wiązanie, procedury arbitrażowej przewidzianej w załączniku do konwencji. Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej ROZDZIAŁ X INNE POROZUMIENIA MIĘDZYNARODOWE I PRAWO WEWNĘTRZNE STRON Artykuł 27: Inne porozumienia i ustalenia międzynarodowe 1. Strony, będące członkami Wspólnoty Europejskiej, będą w stosun- kach wzajemnych kierować się przepisami Wspólnoty, a więc tym samym nie będą stosować reguł wynikających z niniejszej konwencji, z wyjątkiem sytuacji, w której dana kwestia nie jest regulowana przepisami Wspólnoty. 2. Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie zabrania Stronom zawierania porozumień międzynarodowych uzupełniających lub rozwijających te postanowienia albo rozszerzających zakres ich zastosowania. 3. W przypadku porozumień dwustronnych niniejsza konwencja nie zmienia praw i obowiązków Stron, jakie wynikają z takich porozu mień, a nie wpływają na korzystanie przez inne Strony z ich praw lub wykonywanie ich zobowiązań na mocy niniejszej konwencji. Artykuł 28: Stosunek konwencji do prawa wewnętrznego Stron Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie zabrania Stronom stosowania przepisów surowszych lub bardziej szczegółowych niż zawarte w niniejszej konwencji wobec programów rozpowszechnianych przez jednostki lub środki techniczne podlegające ich jurysdykcji w rozumieniu artykułu 5. 294 295 Aneks Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej ROZDZIAŁ XI POSTANOWIENIA KOŃCOWE Artykuł 29: Podpisanie i wejście w życie 1. Niniejsza konwencja będzie otwarta do podpisu dla Państw człon kowskich Rady Europy oraz innych Państw-Stron Europejskiej Konwencji Kulturalnej, jak również Wspólnoty Europejskiej. Kon wencja podlega ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu. Dokumen ty ratyfikacyjne, przyjęcia lub zatwierdzenia będą składane Sekre tarzowi Generalnemu Rady Europy. 2. Niniejsza konwencja wejdzie w życie w pierwszym dniu miesiąca następującego po upływie 3 miesięcy od dnia, w którym siedem Państw, w tym co najmniej pięć Państw członkowskich Rady Euro py , wyrazi zgodę na uznanie konwencji za wiążącą zgodnie z po stanowieniami poprzedniego ustępu. 3. Każde Państwo może zadeklarować w czasie podpisywania lub w każdym późniejszym terminie poprzedzającym wejście w życie niniejszej konwencji w stosunku do tego Państwa, że będzie sto sować konwencję tymczasowo. 4. W odniesieniu do każdego Państwa wymienionego w ustępie 1 lub do Wspólnoty Europejskiej, które wyraża zgodę na związanie się postanowieniami niniejszej konwencji w terminie późniejszym, konwencja wejdzie w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia lub zatwierdzenia. Artykuł 30: Przystąpienie państw nieczłonkowskich 1. Po wejściu w życie niniejszej konwencji Komitet Ministrów Rady Europy, po konsultacji z Układającymi się Państwami, może zaprosić dowolne inne Państwo do przystąpienia do niniejszej konwencji na mocy decyzji podjętej większością głosów, przewidzianą ar- tykułem 20 d) Statutu Rady Europy, oraz jednomyślnej decyzji przedstawicieli Układających się Państw upoważnionych do uczestnictwa w Komitecie. 2. W odniesieniu do każdego Państwa przystępującego niniejsza konwencja wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia dokumentu przystąpienia Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. Artykuł 31: Terytorialny zakres stosowania 1. W czasie podpisania konwencji lub składania dokumentu ratyfika cyjnego, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, każde Pań stwo może określić terytorium lub terytoria, do których stosować się będzie niniejsza konwencja. 2. Każde Państwo może też rozszerzyć stosowanie niniejszej kon wencji na dowolne inne terytorium w późniejszym terminie w dro dze oświadczenia złożonego Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, określającego granice tego terytorium. W odniesieniu do takiego terytorium niniejsza konwencja wejdzie w życie pierwsze go dnia miesiąca następującego po upływie trzech miesięcy od daty otrzymania takiego oświadczenia przez Sekretarza General nego. 3. Wszelkie oświadczenia poczynione na mocy dwóch poprzednich ustępów mogą zostać wycofane, w odniesieniu do dowolnego terytorium wymienionego w takich oświadczeniach, w drodze notyfikacji przedłożonej Sekretarzowi Generalnemu. Skutkuje ono w pierwszym dniu miesiąca następującego po upływie sześciu miesięcy od dnia otrzymania takiej notyfikacji przez Sekretarza Generalnego. Artykuł 32: Zastrzeżenia 1. W czasie podpisania lub składania dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia każde Państwo może za- 296 297 Aneks deklarować, iż zastrzega sobie prawo do ograniczenia rozprowadzania na swym terytorium - tylko w takim zakresie, w jakim rozprowadzanie to jest niezgodne z jego prawem wewnętrznym - programów zawierających reklamy napojów alkoholowych, stosownie do reguł przewidzianych artykułem 15 ustęp 2 niniejszej konwencji. Nie przyjmuje się innych zastrzeżeń. 2. Zastrzeżenie zgłoszone zgodnie z poprzednim ustępem nie podle ga sprzeciwom. 3. Każde z Układających się Państw, które złoży zastrzeżenie na mo cy ustępu 1, może wycofać je w całości lub części w drodze powia domienia przedłożonego Sekretarzowi Generalnemu Rady Euro py. Wycofanie zastrzeżenia skutkuje z dniem otrzymania takiego powiadomienia przez Sekretarza Generalnego. 4. Strona, która złoży zastrzeżenie w odniesieniu do postanowienia ni- niejszej konwencji, nie może domagać się stosowania tego postanowienia przez którąkolwiek inną Stronę; jeśli jednak zastrzeżenie takie jest częściowe lub warunkowe, Strona może żądać stosowania tego postanowienia w takim zakresie, w jakim sama je przyjęła Artykuł 33: Wypowiedzenie 1. Każda ze Stron może w dowolnym momencie wypowiedzieć ni niejszą konwencję w drodze notyfikacji przedłożonej Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. 2. Wypowiedzenie takie skutkuje pierwszego dnia miesiąca następu- jącego po upływie sześciu miesięcy od daty otrzymania notyfikacji przez Sekretarza Generalnego. Artykuł 34: Zawiadomienia Sekretarz Generalny Rady Europy powiadamia Państwa członkowskie Rady, inne Państwa-Strony Europejskiej konwencji kulturalnej, Wspólnotę Europejską oraz wszelkie Państwa, które przystąpią lub zostaną zaproszone do przystąpienia do niniejszej konwencji, o: Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej (a) wszelkich podpisaniach; (b) złożeniu wszelkich dokumentów ratyfikacyjnych, przyjęcia, za twierdzenia lub przystąpienia; (c) Wszelkich datach wejścia w życie niniejszej konwencji na mo cy artykułów 29, 30 i 31; (d) wszelkich sprawozdaniach sporządzonych zgodnie z postano wieniami artykułu 22; (e) wszelkich innych aktach, deklaracjach, notyfikacjach i komuni katach związanych z niniejszą konwencją. Na dowód czego niżej podpisani, będąc w tym celu należycie upoważnieni, złożyli swe podpisy pod niniejszą konwencją. Sporządzono w Strasburgu 5 maja 1989 r. w językach angielskim i francuskim, przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który będzie przechowywany w archiwum Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy prześle uwierzytelnione kopie wszystkim Państwom członkowskim Rady Europy, innym Państwom-Stronom Europejskiej konwencji kulturalnej, Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej oraz każdemu Państwu zaproszonemu do przystąpienia do niniejszej konwencji. 298 299 Aneks ZAŁĄCZNIK Arbitraż 1. Wniosek o wszczęcie postępowania arbitrażowego przedkłada się Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. Powinien on zawierać nazwę drugiej strony sporu oraz określać przedmiot sporu. Sekre tarz Generalny przekaże w ten sposób otrzymaną informację wszystkim Stronom niniejszej Konwencji. 2. W przypadku sporu między dwiema Stronami, z których jedna jest państwem członkowskim Wspólnoty Europejskiej, która sama jest Stroną Konwencji, wniosek o postępowanie arbitrażowe należy przedłożyć zarówno Państwu członkowskiemu, jak i wspólnocie, które wspólnie powiadomią Sekretarza Generalnego w ciągu jednego miesiąca od otrzymania wniosku, czy to Państwo członkowskie lub wspólnota, czy też Państwo członkowskie i Wspólnota razem będą stanowić stronę sporu. W przypadku braku takiego powiadomienia w wymienionym terminie, Państwo członkowskie i wspólnota uważane będą za jedną i tę samą stronę sporu dla celów stosowania postanowień regulujących ustanawianie i procedurę sądu arbitrażowego. To samo stosuje się do sytuacji, gdy Państwo członkowskie i Wspólnota, działając wspólnie, występują jako strona sporu. W przypadkach przewidzianych niniejszym ustępem termin jednego miesiąca przewidziany w pierwszym zdaniu ustępu 4 poniżej przedłuża się do dwóch miesięcy. 3. Sąd arbitrażowy składa się z trzech członków: każda ze stron sporu wy- znacza jednego arbitra, którzy następnie w drodze porozumienia wyznaczają trzeciego arbitra będącego przewodniczącym sadu. Przewodniczący nie może być obywatelem którejkolwiek ze stron sporu, ani też mieszkać na stałe na terytorium jednej z tych stron, być przez nie zatrudniony ani mieć do czynienia ze sprawą w innym charakterze. 4. Jeśli jedna ze stron nie wyznaczy arbitra w ciągu jednego miesiąca od powiadomienia o wniosku przez Sekretarza Generalnego Rady Europy, arbiter taki zostanie wyznaczony na żądanie drugiej stro- Europejska Konwencja o Telewizji Ponadgranicznej ny przez Przewodniczącego Europejskiego Trybunału Praw człowieka w ciągu następnego okresu jednomiesięcznego. Jeśli Przewodniczący Trybunału będzie niezdolny do działania lub jest obywatelem jednego z Państw będących stronami w sporze, wyznaczenia arbitra dokona Wiceprzewodniczący Trybunału lub najstarszy sędzia jaki będzie osiągalny, nie będący przy tym obywatelem jednej ze stron sporu. Ta sama procedura będzie stosowana, jeśli w ciągu jednego miesiąca od wyznaczenia drugiego arbitra nie zostanie wyznaczony przewodniczący sądu rozjemczego. 5. Przepisy ustępów 3 i 4 stosuje się w miarę potrzeby w celu wypeł nienia ewentualnych wakatów. 6. Dwie lub więcej stron, które w drodze porozumienia ustalą, że inte res jest zbieżny, wyznaczą wspólnego arbitra. 7. Strony sporu oraz Stały Komitet zapewnią sądowi rozjemczemu wszelkie udogodnienia niezbędne dla efektywnego przeprowadze nia postępowania. 8. Sąd rozjemczy ustali swój własny regulamin postępowania. Decy zje będą podejmowane większością głosów. Wyrok sądu jest osta teczny i wiążący. 9. Sąd rozjemczy poinformuje o swym wyroku Sekretarza Generalne- go Rady Europy, który z kolei powiadomi wszystkie Strony niniejszej konwencji. 10. Każda ze stron sporu poniesie koszty powołania swego arbitra; obie strony w równych częściach poniosą koszty powołania trze ciego arbitra oraz koszty związane z arbitrażem. * Komitet Ministrów Rady Europy przyjął 9 września 1998 r. „Protokół poprawek do Europejskiej Konwencji o Telewizji Ponadgranicznej" podlegający ratyfikacji przez Państwa-Strony Konwencji. Ten „Protokół poprawek" został przyjęty przez polski Parlament w 2000 r. Prezydent RP podpisał ustawę ratyfikującą 26 marca 2001 r. W chwili redagowania tej książki tekst Protokołu czeka na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Wszystkie zamieszczone w Protokole poprawki zostały uwzględnione w prezentowanym tekście. 300 301 Aneks Dyrektywa Rady PARLAMENT EUROPEJSKI RADA UNII EUROPEJSKIEJ WSTĘP DO DYREKTYWY RADY (89/552/EWG) z dnia 3 października 1989 r. w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa, ustawodawstwa lub działań administracyjnych w Państwach Członkowskich w zakresie emisji programów telewizyjnych RADA WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ DYREKTYWA RADY (89/552/EWG) z dnia 3 października 1989 r. W SPRAWIE KOORDYNACJI OKREŚLONYCH PRZEPISÓW PRAWA USTAWODAWSTWA LUB DZIAŁAŃ ADMINISTRACYJNYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH W ZAKRESIE EMISJI PROGRAMÓW TELEWIZYJNYCH oraz DYREKTYWA RADY (97/36/WE) RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO z dnia 19 czerwca 1997 r. ZMIENIAJĄCA DYREKTYWĘ RADY 89/552/EWG W SPRAWIE KOORDYNACJI OKREŚLONYCH PRZEPISÓW PRAWA, USTAWODAWSTWA LUB DZIAŁAŃ ADMINISTRACYJNYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH W ZAKRESIE EMISJI PROGRAMÓW TELEWIZYJNYCH Mając na uwadze Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, a w szczególności art. 57 ust. 2 oraz art. 66 Traktatu, Mając na uwadze propozycję Komisji1, W porozumieniu z Parlamentem Europejskim2, Mając na uwadze opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego3, 1. Zważywszy, iż zgodnie z postanowieniami Traktatu cele Wspólnoty obejmują ustanowienie bliższego związku pomiędzy narodami Europy, działanie na rzecz bliższych stosunków pomiędzy Państwami należącymi do Wspólnoty, gospodarczego oraz społecznego postępu w tych państwach poprzez podejmowanie wspólnych działań mających na celu eliminację barier dzielących Europę, zapewnienie stałego ulepszania warunków życia narodów, a także zagwarantowanie zachowania i umocnienia pokoju i wolności; 2. Zważywszy, iż Traktat przewiduje utworzenie wspólnego rynku, a w tym zniesienie wszelkich przeszkód swobodnego przepływu usług pomiędzy Państwami Członkowskimi oraz powstanie systemu przeciwdziałającego zakłóceniom konkurencji na wspólnym rynku; 3. Zważywszy, iż programy nadawane przez granice za pomocą róż nych technologii są jednym ze sposobów dążenia do osiągnięcia ce lów Wspólnoty; a ponadto zważywszy, iż należy przyjąć środki umożliwiające i zapewniające przechodzenie z krajowych progra mów do wspólnego systemu produkcji oraz rynku dystrybucji progra- 2. 2. Nieoficjalny ujednolicony tekst przygotowany przez Komisję 1 Dz.U. WE C 179, 17.71986, s. 4. 2 Dz.U. WE C 49, 22.2.1988, s. 53 oraz DZ.U. WE C 158, 26.6.1989. 3 I ' Dz.U. WE C 232, 31.8.1987, s. 4. 302 303 Aneks Dyrektywa Rady mów oraz określić warunki uczciwej konkurencji nie zagrażającej publicznej roli odgrywanej przez programy telewizji powszechnej; 4. Zważywszy, iż Rada Europy przyjęła Europejską konwencję o te lewizji ponadgranicznej; 5. Zważywszy, iż Traktat przewiduje wydanie dyrektyw dotyczących koordynacji przepisów regulujących podejmowanie działalności przez osoby działające na własny rachunek; 6. Zważywszy, iż nadawanie programów telewizyjnych stanowi, w zwykłych okolicznościach, usługę w rozumieniu Traktatu; 7. Zważywszy, iż Traktat przewiduje swobodny przepływ wszelkich rodzajów usług świadczonych za wynagrodzeniem, niezależnie od ich treści kulturalnych bądź wszelkich innych treści oraz bez ogra niczeń w stosunku do obywateli Państw Członkowskich posiadają cych siedzibę lub miejsce zamieszkania w państwie Wspólnoty in nym niż państwo, w którym znajdują się odbiorcy usług; 8. Zważywszy, iż powyższe uprawnienie dotyczące nadawania i roz powszechniania usług telewizyjnych jest także szczególnym odzwierciedleniem ogólnej zasady Wspólnoty, o której mowa w art. 10 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ratyfikowanej przez wszystkie Państwa Członkowskie; zważywszy ponadto, iż z tego powodu wydawanie dyrektyw doty czących nadawania i rozpowszechniania programów telewizyjnych musi zapewnić ich swobodny przepływ w świetle postanowień wspomnianego artykułu oraz podlegać wyłącznie ograniczeniom określonym w art. 10 ust. 2 oraz art. 56 ust. 1 Traktatu; 9. Zważywszy, iż przepisy prawne, ustawodawstwo oraz działania administracyjne w Państwach Członkowskich w zakresie podejmo wania działalności przez nadawców programów telewizyjnych oraz operatorów telewizji kablowych są rozbieżne, co może zakłócać swobodny przepływ programów w ramach Wspólnoty oraz konku rencję na wspólnym rynku; 10.Zważywszy, iż wszelkie takie ograniczenia swobody świadczenia usług nadawczych we Wspólnocie winny zostać zlikwidowane zgodnie z postanowieniami Traktatu; 11. Zważywszy, iż likwidacji ograniczeń winna towarzyszyć koordynacja właściwych przepisów prawnych zmierzająca do ułatwienia wykonywania działalności, o której mowa powyżej oraz, w ogólniejszym zarysie, swobody przepływu informacji i idei w ramach Wspólnoty; 12.Zważywszy, iż w konsekwencji wszelkie programy winny być zgodne z przepisami prawa obowiązującymi w Państwie Członkowskim, z którego pochodzą; 13.Zważywszy, iż niniejsza Dyrektywa określa minimalne zasady niezbędne dla zapewnienia swobody emisji przez nadawców; zważywszy także, iż wpływa to na odpowiedzialność Państw Członkowskich w zakresie czynności organizacyjnych - w tym systemu koncesjonowania, zezwoleń administracyjnych, opodatkowania i finansowania, a także treści programowych; zważywszy ponadto, iż dzięki temu nie zostanie zagrożony niezależny rozwój kultury oraz ochrona różnic kulturowych w Państwach Członkowskich; 14.Zważywszy, iż w ramach wspólnego rynku konieczne jest, by wszelkie programy powstające w ramach Wspólnoty oraz przeznaczone do odbioru na terytorium Wspólnoty, a w szczególności programy przeznaczone do odbioru w innym Państwie Członkowskim winny być zgodne z prawem Państwa Członkowskiego, z którego pochodzą, dotyczącym nadawania programów przeznaczonych do powszechnego odbioru w tym Państwie Członkowskim oraz z postanowieniami niniejszej Dyrektywy; 15.Zważywszy, iż wystarczający jest wymóg, by Państwo Członkowskie, z którego nadawany jest program, winno nadzorować zgodność programów prawem krajowym podlegającym koordynacji na podstawie niniejszej Dyrektywy w taki sposób, by moc zapewnić swobodny przepływ programów bez konieczności zastosowania wtórnej kontroli w Państwie Członkowskim, które jest odbiorcą programu; jednakże, w drodze wyjątku oraz w ściśle określonych warunkach Państwo członkowskie, które jest odbiorcą programu może tymczasowo zawiesić retransmisję programów telewizyjnych; 304 305 Aneks Dyrektywa Rady 16.Zważywszy, iż Państwo Członkowskie musi przeciwdziałać wszelkim działaniom mogącym zagrozić swobodzie przepływu oraz wymianie handlowej programami telewizyjnymi, a także działaniom mogącym prowadzić do tworzenia dominującej pozycji nadawcy, stanowiącej ograniczenie pluralizmu oraz swobody nadawania informacji telewizyjnych oraz całemu sektorowi wymiany informacji; 17.Zważywszy, iż niniejsza Dyrektywa ogranicza się do określenia zasad nadawania programów telewizyjnych, nie uchybia ona żadnym teraźniejszym lub przyszłym działaniom harmonizacyjnym Wspólnoty, a w szczególności zaspakaja ustawowe wymogi dotyczące ochrony konsumenta oraz uczciwej konkurencji i transakcji handlowych; 18.Zważywszy, iż wymagana jest koordynacja w celu ułatwienia osobom oraz przedsiębiorstwom produkującym programy o treściach kulturowych rozpoczynanie i prowadzenie działalności; 19.Zważywszy, iż minimalne wymogi określone dla wszelkich publicznych lub prywatnych programów telewizyjnych w ramach europejskich produkcji audiowizualnych są środkiem propagowania produkcji, niezależnej produkcji oraz rozpowszechniania tych programów we wspomnianej branży oraz stanowią dopełnienie innych aktów prawnych, które zostaną lub zostały już zgłoszone w tym celu; 2O.Zważywszy, iż w związku z powyższym należy propagować powstanie rynków o odpowiedniej wielkości dla produkcji telewizyjnych w Państwach Członkowskich gwarantujących zwrot z inwestycji nie tylko poprzez ustanowienie wspólnych zasad otwierania rynków krajowych, lecz także poprzez popieranie produkcji europejskiej, jeśli jest to możliwe, oraz zapewnienie, przy zastosowaniu właściwych środków, jej większościowego udziału w programach telewizyjnych w Państwach Członkowskich; zważywszy ponadto, iż w celu umożliwienia kontroli stosowania tych zasad Państwa Członkowskie będą składać Komisji sprawozdania ze stosowania proporcji zarezerwowanych w niniejszej Dyrektywie dla dzieł europejskich oraz niezależnych produkcji; zważywszy także, iż w celu obliczenia tych proporcji należy uwzględnić szczególną sytuację Republiki Grecji oraz Portugalii; zważywszy także, iż Komisja musi informować Państwa Członkowskie o wspomnianych sprawozdaniach, którym towarzyszyć będzie, jeśli to konieczne, opinia uwzględniająca w szczególności postęp w stosunku do lat ubiegłych, udział audycji premiowych w programie, szczególne warunki funkcjonowania nowych stacji telewizyjnych oraz specyficzną sytuację państw posiadających niskie zdolności produkcyjne programów audiowizualnych lub ograniczone obszary językowe; 21.Zważywszy, iż w tym celu „utwory europejskie" powinny zostać zdefiniowane w sposób nie ograniczający możliwości określenia przez Państwa Członkowskie bardziej szczegółowych definicji mających zastosowanie do nadawców podlegających jurysdykcji tych Państw Członkowskich zgodnie z art. 3 ust. 1, stosownie do przepisów prawa Wspólnoty oraz celów niniejszej Dyrektywy; 22.Zważywszy, iż ważne jest poszukiwanie nowych instrumentów prawnych oraz procedur zgodnych z przepisami prawa Wspólnoty w celu propagowania realizacji tych celów, mając na uwadze przyjęcie stosownych środków zachęcających do podejmowania działalności oraz rozwoju europejskiej produkcji audiowizualnej i jej rozpowszechniania, szczególnie w państwach posiadających niskie zdolności produkcyjne lub ograniczone obszary językowe; zważywszy ponadto, iż należy realizować krajowe systemy pomocy na rzecz rozwoju produkcji europejskich, o ile są one zgodne z prawem Wspólnoty; 23.Zważywszy, iż zarezerwowanie, o ile jest to potrzebne, określonej proporcji programów dla produkcji niezależnych, stworzonych przez producentów niezależnych od nadawców, będzie działać stymulująco na powstawanie nowych źródeł produkcji telewizyjnych, w szczególności powstawanie małych i średnich przedsiębiorstw; zważywszy także, iż będzie to stwarzało nowe możliwości oraz rozwiązania dla marketingu talentów twórczych w zawodach związanych z rozwojem kultury; zważywszy ponadto, iż definicja niezależnego producenta przyjęta przez Państwa Członkowskie winna uwzględniać ten cel poprzez odpowiednie wykorzystanie 306 307 Aneks Dyrektywa Rady małych i średnich producentów oraz finansowy udział we współ-produkcji filii organizacji telewizyjnych; 24.Zważywszy, iż niezbędne jest wdrożenie w Państwach Członkowskich środków zapewniających upływ określonego czasu pomiędzy pierwszym pokazem kinowym i telewizyjnym danego utworu; 25.Zważywszy, iż w celu opracowania bardziej aktywnej polityki wspierania danego języka. Państwa Członkowskie mogą wprowadzić bardziej szczegółowe lub ostrzejsze zasady w oparciu o kryteria językowe, o ile będą one zgodne z zasadami Wspólnoty oraz nie będą dotyczyły retransmisji programów powstałych w innym Państwie Członkowskim; 26.Zważywszy, iż w celu zabezpieczenia pełnej i właściwej ochrony interesów konsumentów jako widzów programów, należy określić pewne minimalne zasady i standardy w odniesieniu do reklamy telewizyjnej, a Państwa Członkowskie muszą zachować prawo określania bardziej szczegółowych bądź ostrzejszych przepisów lub w pewnych okolicznościach nakładania odrębnych warunków na nadawców telewizyjnych znajdujących się pod ich jurysdykcją; 27.Zważywszy, iż zgodnie z prawem Wspólnoty oraz w odniesieniu do programów przeznaczonych jedynie do odbioru na terytorium danego Państwa Członkowskiego, które nie mogą być odbierane, pośrednio bądź bezpośrednio, w jednym lub kilku innych Państwach Członkowskich, Państwa Członkowskie muszą mieć możliwość określania odrębnych warunków emisji reklam oraz wprowadzania różnych ograniczeń ilościowych emisji reklam w celu regulowania emisji tych programów; 28.Zważywszy, iż konieczne jest wprowadzenie zakazu reklamy telewizyjnej papierosów oraz wyrobów tytoniowych, w tym także pośrednich form reklamy, które choć nie wymieniają bezpośrednio nazw wyrobów tytoniowych, mają na celu ominięcie zakazu reklamy tych produktów poprzez używanie nazwy gatunku, symboli i innych wyróżniających cech wyrobów tytoniowych lub nazwy firmowej przedsiębiorstwa, którego główna lub najbardziej znana działalność polega na produkcji i sprzedaży tych wyrobów; 29.Zważywszy, iż konieczne jest także wprowadzenie zakazu reklamy telewizyjnej leków oraz środków leczniczych dostępnych jedynie na receptę w Państwie Członkowskim, jurysdykcji którego podlega nadawca, oraz ścisłych kryteriów reklamy wyrobów alkoholowych. 3O.Zważywszy, iż w świetle rosnącego znaczenia sponsorów w finansowaniu programów, należy określić zasady dotyczące sponsorowania; 31 .Zważywszy, iż należy wprowadzić zasady ochrony fizycznego, umysłowego oraz moralnego rozwoju nieletnich w programach i reklamie; 32.Zważywszy, iż pomimo faktu, iż nadawcy są zobowiązani do zapewnienia rzetelnego i prawdziwego przedstawiania faktów w programach, ważne jest jednakże, by winni oni być zobowiązani w szczególny sposób do gwarantowania prawa do odpowiedzi lub równoważnych środków tak, by każda osoba, której uzasadnione interesy zostały naruszone w emitowanym programie mogła skutecznie dochodzić swoich praw poprzez prawo do odpowiedzi lub zastosować inne środki zaradcze. 308 309 Aneks Dyrektywa Rady WSTĘP DO DYREKTYWY RADY (97/36/WE) RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO zmieniającej DYREKTYWĘ RADY 89/552/EWG w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa, ustawodawstwa lub działań administracyjnych w Państwach Członkowskich w zakresie emisji programów telewizyjnych' PARLEMENT EUROPEJSKI I RADA UNII EUROPEJSKIEJ Mając na uwadze Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, a w szczególności art. 57 ust. 2 oraz art. 66 Traktatu, Mając na uwadze propozycję Komisji4, Mając na uwadze opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego5, Działając zgodnie z procedurą określoną w Art. 189B Traktatu6, mając na uwadze wspólny tekst przyjęty przez Komisję Rozjemczą w dniu 16 kwietnia 1997, 1. Zważywszy, iż Dyrektywa Rady 89/552/EWG7stanowi podsta wę prawną nadawania programów telewizyjnych na rynku wewnętrznym; 2. Zważywszy, iż Art. 26 Dyrektywy 89/552/EWG stanowi, iż nie później niż pod koniec piątego roku po dacie przyjęcia niniej szej Dyrektywy Komisja przedłoży Parlamentowi Europej skiemu, Radzie oraz Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu sprawozdanie z realizacji postanowień tej Dyrektywy, oraz je śli to niezbędne, dodatkowe propozycje mające na celu do stosowanie postanowień Dyrektywy do zmian zachodzących w dziedzinie nadawania programów telewizyjnych; " Fragmenty tekstu (artykuły lub fragmenty) zmienione na mocy Dyrektywy z roku 1997 są zaznaczone wytłuszczeniem. 4 Dz.U. WE C 185, 19.7.1995, s. 4 oraz Dz.U. WE C 221, 30.7.1996, s. 10 5 Dz.U. WE C 301, 13.11.1995, S. 35 6 Opinia Parlamentu Europejskiego z dnia 14 lutego 1996 (Dz.U. WE C 65, 4.3.1996, s. 113). Wspólne stanowisko Komisji z dnia 8 lipca 1996 (DZ.U. WE C 264, 11.9.1996, s. 152) oraz Decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 listopada 1996 (Dz.U. WE 0 362,2.12.1996, s. 56). 7 Dz.U. WE L 298, 17.10.1989, s. 23, ze zmianami wprowadzonymi na podstwie Aktu Przystąpienia z roku 1994. 3. Zważywszy, iż stosowanie postanowień Dyrektywy 89/552/EWG oraz sprawozdanie z realizacji postanowień tej Dyrektywy ujawniły potrzebę bardziej precyzyjnego określe nia pewnych definicji oraz obowiązków Państw Członkow skich, o których mowa w tej Dyrektywie; 4. Zważywszy, iż w komunikacie z dnia 19 lipca 1994 zatytuło wanym: „Droga Europy do społeczeństwa informacyjnego: plan działania" Komisja podkreśliła wagę istnienia ram regu lacyjnych w zakresie treści programów audiowizualnych, umożliwiających ochronę swobodnego przepływu tych usług we Wspólnocie oraz otwartych na możliwości rozwoju wyni kające z postępów technologii w tym sektorze, jednocześnie uwzględniających specyficzny charakter, a w szczególności wpływ kulturowy i społeczny programów audiowizualnych na ich odbiorców, niezależnie od środka przekazu; 5. Zważywszy, iż Rada przyjęła wspomniany plan działania na posiedzeniu w dniu 28 września 1994 r. oraz podkreśliła po trzebę poprawy konkurencyjności sektora audiowizualnego we Wspólnocie; 6. Zważywszy, iż Komisja przedłożyła Zieloną Księgę dotyczącą ochrony nieletnich oraz godności ludzkiej w sektorze usług audiowizualnych oraz informacyjnych, a także zobowiązała się do opracowania Zielonej Księgi dotyczącej rozwoju ele mentów kulturowych w ramach tych usług; 7. Zważywszy, iż jakiekolwiek uregulowania prawne w zakresie nowych usług audiowizualnych muszą być zgodne z podsta wowym celem niniejszej Dyrektywy, jakim jest utworzenie ram prawnych zapewniających swobodny przepływ usług; 8. Zważywszy, iż Państwa Członkowskie powinny podjąć działa nia w zakresie usług porównywalnych do nadawania progra mów telewizyjnych w celu przeciwdziałania naruszeniom podstawowych przepisów w zakresie wymiany informacji oraz powstawaniu szerokich rozbieżności swobodnego prze pływu usług oraz konkurencji; 3. 3. 310 311 Aneks Dyrektywa Rady 9. Zważywszy, iż szefowie państw i rządów na szczycie Rady Europejskiej w Essen w dniu 9 i 10 grudnia 1994 r. wezwali Komisję do przedstawienia propozycji nowelizacji Dyrektywy 89/552/EWG przed kolejnym szczytem Rady; 10.Zważywszy, iż stosowanie postanowień Dyrektywy 89/552/EWG ujawniło potrzebę precyzyjniejszego określenia kwestii jurysdykcji w odniesieniu szczególnie do sektora usług audiowizualnych; zważywszy ponadto, iż w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, kryterium miejsca prowadzenia działalności danego podmiotu winno być uznane za kryterium rozstrzygające podczas określania, czy dany podmiot podlega jurysdykcji danego Państwa Członkowskiego; 11.Zważywszy, iż zgodnie z kryteriami określonymi przez Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu z dnia 25 lipca 1991 r. w sprawie Factortame8, pojęcie prowadzenia działalności obejmuje rzeczywiste prowadzenie działalności gospodarczej w ramach trwałej struktury utworzonej na czas nieograniczony; 12.Zważywszy, iż miejsce prowadzenia działalności przez nadawcę programu telewizyjnego może zostać określone na podstawie szeregu kryteriów praktycznych, takich jak: miejsce, w którym znajduje się siedziba świadczącego te usługi, miejsce, w którym zwykle zapadają decyzje dotyczące polityki programowej, miejsce, w którym program jest montowany i przygotowywany do nadania, bądź też miejsce, w którym znajduje się większa część pracowników podmiotu prowadzącego działalność polegającą na nadawaniu programów telewizyjnych; 13.Zważy wszy, iż istnieje szereg praktycznych czynników oraz wyczerpująca procedura umożliwiająca stwierdzenie, iż nadawca podlega jurysdykcji tylko jednego Państwa Człon- kowskiego z tytułu świadczenia przez niego usług, o których mowa w niniejszej Dyrektywie; jednakże, uwzględniając orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości oraz w celu uniknięcia luk uniemożliwiających stwierdzenie jurysdykcji, należy uznać czynnik miejsca prowadzenia działalności w rozumieniu art. 52 i nast. Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską jako przesądzający czynnik pozwalający na określenie Państwa Członkowskiego, którego jurysdykcji podlega nadawca; 14.Zważywszy, iż Trybunał Sprawiedliwości uznał kilkakrotnie9, iż Państwo Członkowskie zachowuje prawo podjęcia działań przeciwko organizacji, nadającej programy telewizyjne, posiadającej siedzibę w innym Państwie Członkowskim, jeśli cała lub większa część jej działalności jest przeznaczona do odbioru na terytorium pierwszego Państwa Członkowskiego, jeśli miejsce siedziby zostało wybrane w celu omijania przepisów, którym podlegałaby działalność nadawcy, gdyby jego siedziba znajdowała się w pierwszym Państwie Członkowskim; 15.Zważywszy, iż art. F(2) Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, iż Unia Europejska będzie szanować podstawowe prawa zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jako podstawowe zasady prawa Wspólnoty; zważywszy, iż jakiekolwiek środki zmierzające do ograniczenia odbioru lub zawieszenia retransmisji programów telewizyjnych przedsięwzięte zgodnie z art. 2a Dyrektywy 89/552/EWG ze zmianami wprowadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy muszą być zgodne z tymi zasadami; 16.Zważywszy, iż należy skutecznie zapewnić stosowanie postanowień Dyrektywy 89/552/EWG ze zmianami wprowadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy we Wspólnocie w celu zacho- 8 Sprawa C-221/89, Queen przeciwko Secretary of State for Transport, ex parte Factortame Ltd. I inni, (1991), ECR I-3905, ust. 20. 9 Patrz w szczególności orzeczenia w Sprawie 33/74, Van Binsbergen przeciwko Be-stuur van de Bedrijsverening, (1974), ECR 1299 oraz w Sprawie C-23/93, TV 10 S.A. przeciwko Commissanaat voor de Media (1994), ECR I4795. 312 313 Aneks Dyrektywa Rady wania wolnej i uczciwej konkurencji pomiędzy podmiotami działającymi w tej samej branży; 17.Zważywszy, iż bezpośrednio zainteresowane osoby trzecie, w tym także obywatele innych państw członkowskich, muszą mieć możliwość dochodzenia swoich praw zgodnie z przepisami prawa krajowego przed właściwymi organami sądowymi bądź innymi władzami Państwa Członkowskiego, którego jurysdykcji podlega organizacja nadająca programy telewizyjne i nie stosująca krajowych przepisów, wprowadzonych na podstawie Dyrektywy 89/552/EWG ze zmianami, wprowadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy; 18.Zważywszy, iż konieczne jest zapewnienie, iż Państwa Członkowskie mogą podejmować środki mające na celu ochronę prawa do informacji oraz zapewnienie powszechnego dostępu do programów telewizyjnych o ważnym znaczeniu społecznym, takich jak transmisja Mistrzostw Olimpijskich oraz rozgrywek piłki nożnej Pucharu Światowego oraz Mistrzostw Europy; w tym celu Państwa Członkowskie zachowują prawo podejmowania środków zgodnych z prawem Wspólnoty, mających na celu uregulowanie korzystania z wyłącznych praw do transmisji tych wydarzeń przez nadawców podlegających ich jurysdykcji; 19.Zważywszy, iż niezbędne jest wprowadzenie w ramach Wspólnoty przepisów mających na celu wypełnienie potencjalnych luk prawnych oraz uniknięcie zakłóceń na rynku, jak też przywrócenie swobody przepływu usług polegających na nadawaniu programów telewizyjnych w celu uniemożliwienia omijania krajowych przepisów oraz ochrony uzasadnionych interesów społecznych; 2O.Zważywszy, iż niezbędne jest wprowadzenie w ramach niniejszej Dyrektywy przepisów dotyczących korzystania przez nadawców z zakupionych przez nich praw wyłączności do emisji wydarzeń uznanych za ważne społecznie w innym Państwie członkowskim niż Państwo, którego jurysdykcji 314 podlega dany nadawca, oraz zważywszy, iż w celu uniknięcia spekulacyjnych zakupów praw w celu obejścia krajowych przepisów należy zastosować te przepisy w umowach podpisywanych po opublikowaniu niniejszej Dyrektywy w związku z wydarzeniami, które będą miały miejsce po dniu wprowadzenia w życie jej postanowień w Państwach Członkowskich, przy czym przedłużenie umów podpisanych przed publikacją niniejszej Dyrektywy uważa się za nowe umowy; 21.Zważywszy, iż wydarzenia o ważnym znaczeniu społecznym powinny, na potrzeby niniejszej Dyrektywy, być określone poprzez spełnienie pewnych kryteriów, co oznacza, iż winny to być ważne wydarzenia, którymi jest zainteresowany ogół odbiorców Unii Europejskiej lud danego Państwa Członkowskiego, bądź znacznej części danego Państwa Członkowskiego, a które zostały zorganizowane z wyprzedzeniem przez organizatora uprawnionego do sprzedaży praw dotyczących tych wydarzeń; 22.Zważywszy, iż na potrzeby niniejszej Dyrektywy, „bezpłatna telewizja" oznacza nadawanie przez stację komercyjną lub powszechną programów przeznaczonych do powszechnego odbioru bez dodatkowych opłat, oprócz opłaty w ramach systemu opłat telewizyjnych, stosowanych w danym Państwie Członkowskim (tzn. abonamentu telewizyjnego oraz/lub abonamentu telewizji kablowej); 23.Zważywszy, iż Państwa Członkowskie mogą podejmować wszelkie środki, które uznają za niezbędne w odniesieniu do programów z państw trzecich, które nie spełniają warunków określonych w art. 2 Dyrektywy 89/552/EWG ze zmianami wprowadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy, z zastrzeżeniem zgodności tych środków z przepisami prawa Wspólnoty oraz międzynarodowymi zobowiązaniami Wspólnoty; 24.Zważywszy, iż w celu eliminacji przeszkód wynikających z różnic w krajowych przepisach dotyczących promocji utworów europejskich, Dyrektywa 89/552/EWG ze zmianami wpro- 315 Aneks Dyrektywa Rady wadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy zawiera postanowienia mające na celu harmonizację tych przepisów; zważywszy także, iż przepisy mające na celu liberalizację handlu muszą zawierać klauzule harmonizujące warunki konkurencji; 25.Zważywszy, iż art. 128 ust. 4 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską stanowi, iż w działaniach podejmowanych na podstawie innych postanowień Traktatu Wspólnota winna uwzględniać aspekty kulturalne; 26.Zważywszy, iż Zielona Księga dotycząca „Strategicznych opcji mających na celu wzmocnienie europejskich przemysłu telewizyjnego", przyjęta przez Komisję z dnia 7 kwietnia 1994 r., zawiera między innymi środki mające na celu promocję utworów europejskich w celu wspomagania dalszego rozwoju tej branży; zważywszy, iż program MEDIA II, którego celem jest promocja szkoleń, rozwoju oraz systemu rozpowszechniania programów w sektorze audiowizualnym, został opracowany także z myślą o rozwijaniu utworów europejskich; zważywszy, iż Komisja złożyła propozycję, by produkcja utworów europejskich była chroniona specjalnym mechanizmem Wspólnoty, takim jak na przykład Fundusz Gwarancyjny; 27.Zważywszy, iż organizacje nadawców, twórcy programów, producenci, autorzy oraz inni eksperci winni być zachęcani do opracowywania bardziej szczegółowych koncepcji oraz strategii mających na celu rozwój europejskiego filmu fabularnego skierowanego do międzynarodowych odbiorców; 28.Zważywszy, iż oprócz uwarunkowań, o których mowa powyżej, konieczne jest stworzenie warunków poprawy konkurencyjności programów telewizyjnych; zważywszy, iż w ogłoszeniu o wdrażaniu postanowień art. 4 i 5 Dyrektywy 89/552/EWG przyjętej przez komisję w dniu 3 marca 1994 r. oraz 15 lipca 1996 r. zgodnie z art. 4 ust. 3 Dyrektywy znajduje się wniosek, iż środki, mające na celu propagowanie utworów europejskich, mogą przyczynić się do takiej popra- wy, lecz należy w nich uwzględnić rozwój całej branży telewizyjnej; 29.Zważywszy, iż stacje, nadające programy w języku innym niż języki danego Państwa Członkowskiego, nie powinny być objęte postanowieniami art. 4 i 5, zważywszy jednakże, iż jeżeli programy nadawane w tym języku lub językach zajmują znaczną część, lecz nie cały czas nadawania programów, do pozostałego czasu nadawania programów mają zastosowanie postanowienia art. 4 i 5; SO.Zważywszy, iż ustanowiona proporcja nadawania utworów europejskich powinna zostać osiągnięta z uwzględnieniem realiów ekonomicznych, zważywszy także, iż należy zastosować stopniowy system osiągania tego celu; 31.Zważywszy, iż w celu propagowania produkcji utworów europejskich, należy zapewnić, iż Wspólnota, uwzględniając możliwości audiowizualne każdego z Państwa Członkowskich oraz potrzebę ochrony mniej rozpowszechnionych języków Unii Europejskiej, winna propagować niezależnych producentów; zważywszy, iż w celu zdefiniowania pojęcia „niezależny producent" Państwa Członkowskie powinny uwzględnić kryteria takie jak własność przedsiębiorstwa produkcyjnego, ilość programów dostarczanych jednemu nadawcy oraz właścicieli programów ubocznych do produkcji; 32.Zważywszy, iż zagadnienie przedziałów czasowych dla każdego rodzaju utworów kinematograficznych emitowanych przez telewizję pozostaje zasadniczo do uzgodnienia w ramach umowy pomiędzy stronami zainteresowanymi oraz twórcami; 33.Zważywszy, iż reklama leków dla ludzi podlega postanowieniom Dyrektywy 92/28EWG10; 34.Zważywszy, iż dobowy czas nadawania programu przeznaczony na emisję ogłoszeń własnych nadawcy dotyczących 1 Dz.U. WE Nr 113, 30.4.1992, s. 13. 316 317 Aneks Dyrektywa Rady emisji jego własnych programów lub utworów bezpośrednio związanych z tymi programami, bądź też bezpłatnych ogłoszeń o charakterze publicznym lub charytatywnym, nie może być włączony do maksymalnego dobowego lub godzinowego czasu nadawania reklam lub telezakupów; 35.Zważywszy, iż w celu uniknięcia zakłóceń konkurencji, niniejsze odstępstwo jest ograniczone do ogłoszeń dotyczących produkcji, które spełniają oba warunki, tzn. dotyczą programów własnych nadawcy lub utworów bezpośrednio związanych z tymi programami; zważywszy także, iż termin ten obejmuje produkty mające na celu umożliwienie odbiorcom pełne korzystanie lub interakcyjny sposób odbioru programu; 36.Zważywszy, iż w celu rozwijania telezakupów, działalności o gospodarczym znaczeniu dla nadawców, będącej dobrym sposobem zbytu towarów i usług w ramach Wspólnoty, niezbędna jest zmiana zasad czasu emisji oraz zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumenta poprzez ustanowienia odpowiednich norm regulujących formę oraz treść tych programów; 37.Zważywszy, iż ważne jest zapewnienie, by kompetentne władze krajowe kontrolujące stosowanie odpowiednich przepisów mogły rozróżnić, w odniesieniu do stacji nie zajmujących się wyłącznie emisją telezakupów, pomiędzy czasem nadawania spotów telezakupowych, reklamy oraz innych form reklamy oraz czasem przeznaczonym na okienka teiezakupowe; zważywszy, iż w tym celu niezbędne jest oznaczenie każdego okienka poprzez zastosowanie środków wizualnych oraz dźwiękowych co najmniej na początku i po zakończeniu każdego okienka; 38.Zważywszy, iż Dyrektywa 89/552/EWG ze zmianami wprowadzonymi na mocy niniejszej Dyrektywy ma zastosowanie do stacji nadających wyłącznie programy teiezakupowe lub promocyjne, nie zawierające tradycyjnych elementów programu, takich jak wiadomości, programy sportowe, filmy fabularne i dokumentalne oraz teatr jedynie w zakresie spraw regulo- wanych w tych Dyrektywach oraz nie ogranicza objęcia tych stacji innymi instrumentami prawnymi Wspólnoty; 39.Zważywszy, iż niezbędne jest wyjaśnienie, iż promocyjna działalność w zakresie własnych programów jest szczególną formą reklamy, w ramach której nadawca promuje własne produkty, usługi, programy lub stacje; zważywszy także, iż zapowiedzi programów zawierające fragmenty tych programów winny być traktowane jak programy; zważywszy ponadto, iż promocja własnych programów jest relatywnie nowym i nieznanym zjawiskiem, a więc postanowienia dotyczące tej dziedziny winny podlegać specjalnej weryfikacji w ramach przyszłych nowelizacji niniejszej Dyrektywy; 4O.Zważywszy, iż niezbędne jest określenie zasady ochrony fizycznego, umysłowego oraz moralnego rozwoju nieletnich; zważywszy, iż wprowadzenie jawnego podziału na programy zakazane oraz programy, które mogą być dozwolone pod warunkiem zastosowania odpowiednich zabezpieczeń technicznych powinno zaspokoić niepokój dotyczących ochrony interesów publicznych wyrażany przez Państwa Członkowskie oraz Wspólnotę; 41 .Zważywszy, iż żadne z postanowień niniejszej dyrektywy dotyczące ochrony nieletnich oraz porządku publicznego nie wymaga wprowadzenia wymaganych środków w drodze uprzedniej kontroli programów telewizyjnych; 42.Zważywszy, iż działając w porozumieniu z właściwymi władzami Państwa Członkowskiego, Komisja rozpozna potencjalne zalety lub wady podejmowania dalszych środków mających na celu wzmocnienie kontroli rodziców lub opiekunów nad programami dostępnymi do odbioru przez nieletnich, które to badanie będzie między innymi określać: - potrzebę wprowadzenia wymogu, by nowe odbiorniki telewizyjne zostały wyposażone w techniczne urządzenie, umożliwiające rodzicom lub opiekunom uniemożliwienie oglądania pewnych programów przez nieletnich, 318 319 Aneks Dyrektywa Rady - kwestię wprowadzenia odpowiedniego systemu klasyfika cji programów, - kwestię propagowania polityki programów rodzinnych oraz innych środków edukacyjnych oraz szerzących wiedzę, - uwzględnienie doświadczeń europejskich oraz pozaeuro pejskich, a także opinii stron zainteresowanych, takich jak: nadawcy, producenci, instytucje edukacyjne, specjali ści od środków przekazu oraz odpowiednie stowarzysze nia i związki w celu przedstawienia, jeśli będzie to nie zbędne, przed terminem określonym w art. 26, stosow nych propozycji wprowadzenia środków legislacyjnych bądź innych środków; 43.Zważywszy, iż należy zmienić postanowienia Dyrektywy 89/552/EWG w celu umożliwienia sponsorowania programów telewizyjnych osobom fizycznym bądź prawnym, których działalność polega na produkcji lub sprzedaży leków lub innych środków leczniczych dostępnych jedynie na receptę, jeśli sponsorowanie to nie omija zakazu reklamy telewizyjnej leków oraz środków leczniczych dostępnych jedynie na receptę; 44.Zważywszy, iż celem Dyrektywy 89/552/EWG i niniejszej Dyrektywy jest osiągniecie zasadniczego poziomu harmonizacji niezbędnego oraz wystarczającego, by zapewnić swobodny przepływ programów telewizyjnych w ramach Wspólnoty; zważywszy, iż państwa Członkowskie mają prawo określania bardziej szczegółowych bądź ostrzejszych przepisów w dziedzinach podlegających koordynacji na podstawie niniejszej Dyrektywy wobec nadawców telewizyjnych znajdujących się pod ich jurysdykcją, obejmujących, między innymi, zasady dotyczące osiągania celów językowych, ochronę interesu publicznego w zakresie roli pełnionej przez telewizję jako źródło informacji, edukacji, kultury i rozrywki, potrzebę ochrony pluralizmu w przemyśle informacyjnym oraz środkach przekazu, ochronę konkurencji w celu uniemożliwienia wykorzystywania pozycji dominującej w drodze fuzji, połączeń, przejęć lub 320 innych podobnych działań; zważywszy, iż wszelkie takie przepisy muszą być zgodne z prawem Wspólnoty; 4§.Zważywszy, iż cel wspierania produkcji utworów audiowizualnych w Europie może być realizowany w Państwach Członkowskich w ramach organizacji nadawców, między innymi poprzez sformułowanie definicji misji działania w interesie publicznym przez niektóre organizacje nadawców, a także obowiązku przyczyniania się do inwestowania w rozwój produkcji europejskich; 46.Zważywszy, iż art. B Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, iż jednym z celów Unii jest pełne zachowywanie „acquis com-munautaire" Unii; PRZYJĘŁA NINIEJSZĄ DYREKTYWĘ ROZDZIAŁ I Definicje Artykuł 1 Dla celów niniejszej Dyrektywy: a) „Nadawanie programów telewizyjnych" oznacza pierwotną emisję przewodową lub bezprzewodową, w tym także transmisję satelitar ną, w formie kodowanej bądź niekodowanej, programów telewizyj nych przeznaczonych do powszechnego odbioru. Pod tym okre śleniem rozumie się także przesyłanie programów pomiędzy przedsiębiorstwami w celu ich emisji. Termin ten nie obejmuje usług komunikacyjnych zajmujących się dostarczaniem informacji lub innych treści na indywidualne zapotrzebowanie, takich jak: te- lekopiowanie, elektroniczne banki danych oraz podobne usługi; b) „Nadawca" oznacza osobę prawną lub fizyczną, odpowie dzialną za redakcję oraz harmonogram audycji telewizyjnych 321 Aneks Dyrektywa Rady w rozumieniu ust. a) powyżej, emitującą programy lub zlecającą osobom trzecim ich emisję; c) „Reklama telewizyjna" oznacza wszelką formę ogłoszeń emito wanych za opłatą lub inną formą wynagrodzenia bądź w celach promocyjnych przez przedsiębiorstwa prywatne bądź publicz ne, mających związek z ich działalnością handlową, gospodar czą, rzemieślniczą lub zawodową oraz mających na celu pro mocję towarów i usług, również w dziedzinie handlu nierucho mościami, a także prawa i obowiązki, w zamian za zapłatę; d) „Kryptoreklama" oznacza przedstawianie za pomocą słów lub obra zów towarów, usług nazwy, marki lub działalności producenta tych to warów, bądź osoby świadczącej usługi w programach, gdzie przed stawianie takiej jest zamierzoną czynnością nadawcy mającą pełnić funkcję reklamy oraz wprowadzać odbiorców w błąd co do jej postaci. Takie przedstawianie zostanie uznane za zamierzone w szczególno ści wówczas, gdy jest wykonywane za zapłatą lub wynagrodzeniem; e) „Sponsorowanie" oznacza wszelkiego rodzaju wpłaty przekazane przez prywatne lub publiczne przedsiębiorstwo nie prowadzące działalności związanej z nadawaniem programów telewizyjnych bądź produkcją utworów audiowizualnych, na rzecz finansowania programów telewizyjnych w celu promocji własnej firmy; f) „Telezakupy" oznacza bezpośrednie oferty sprzedaży towa rów lub świadczenia usług na rzecz odbiorców programu, również w dziedzinie handlu nieruchomościami, a także praw i obowiązków, w zamian za zapłatę. ROZDZIAŁ II Postanowienia ogólne Artykuł 2 1. Państwa Członkowskie zapewnią, iż wszelkie programy telewizyjne emitowane przez nadawców podlegających jurysdyk- cji danego państwa są zgodne z przepisami prawa dotyczącymi programów przeznaczonych do powszechnego odbioru w tym Państwie Członkowskim; 2. Dla celów niniejszej Dyrektywy, za nadawców podlegających jurysdykcji danego Państwa Członkowskiego uważa się: - nadawców prowadzących działalność w danym Państwie Członkowskim zgodnie z postanowieniami ust. 3; - nadawców, do których mają zastosowanie postanowienia ust.4. 3. Dla celów niniejszej Dyrektywy, następujące osoby uważa się za nadawców prowadzących działalność w danym Państwie Członkowskim: a) nadawców posiadających siedzibę w tym Państwie Człon kowskim, jeśli większość decyzji redakcyjnych dotyczą cych harmonogramu audycji jest podejmowanych w tym Państwie Członkowskim; b) jeśli nadawca posiada siedzibę w danym Państwie Człon kowskim, lecz większość decyzji redakcyjnych dotyczą cych harmonogramu audycji jest podejmowanych w in nym Państwie Członkowskim, w którym prowadzona jest znacząca większość prac związanych z emisją programów telewizyjnych; jeśli znacząca ilość prac związanych z emi sją programów telewizyjnych jest prowadzona w obu tych Państwach Członkowskich, uznaje się, iż nadawca prowa dzi działalność w Państwie Członkowskim, w którym po siada siedzibę; a gdy w żadnym z tych Państw Członkow skich nie jest prowadzona znacząca ilość prac związanych z emisją programów telewizyjnych, uznaje się, iż nadawca prowadzi działalność w Państwie Członkowskim, o ile nadal utrzymuje on stałe i stabilne związki gospodarcze z tym Państwem; c) jeśli nadawca posiada siedzibę w danym Państwie Człon kowskim, lecz większość decyzji redakcyjnych dotyczą cych harmonogramu audycji jest podejmowanych w kraju a) a) 322 323 Aneks Dyrektywa Rady trzecim, lub vice-versa, uznaje się, iż nadawca prowadzi działalność w danym Państwie Członkowskim, jeśli znacząca ilość prac związanych z emisją programów telewizyjnych jest prowadzona w tym Państwie Członkowskim. 4. Nadawcy, których nie dotyczą postanowienia ust. 3, będą uznani za nadawców podlegających jurysdykcji danego Pań stwa Członkowskiego w następujących przypadkach: a) jeśli nadawca korzysta z częstotliwości przydzielonej przez dane Państwo Członkowskie; b) gdy nadawca nie korzysta z częstotliwości przydzielonej przez dane Państwo Członkowskie, lecz jeśli korzysta on z satelity przydzielonego danemu Państwu Członkowskiemu; c) gdy nadawca nie korzysta z częstotliwości ani satelity przydzielonego danemu Państwu Członkowskiemu, lecz korzysta on z podłączeń satelitarnych przydzielonych da nemu Państwu Członkowskiemu. 5. Jeżeli zgodnie z postanowieniami ust. 3 i 4 nie można okre ślić jurysdykcji, której podlega nadawca, uznaje się, iż nadawca podlega jurysdykcji Państwa Członkowskiego, w którym posiada siedzibę zgodnie z postanowieniami art. 52 i nast. Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę. 6. Postanowienia niniejszej Dyrektywy nie dotyczą programów przeznaczonych do odbioru wyłącznie w państwach trzecich oraz takich, które nie są odbierane powszechnie, bezpośre dnio lub pośrednio, w jednym lub kilku Państwach Członkow skich. Artykuł 2a 1. Państwa Członkowskie zapewnią swobodę odbioru oraz nie będą ograniczać reemisji na swoim terytorium programów telewizyjnych nadawanych z innych Państw Członkowskich z powodów, które zostały objęte postanowieniami niniejszej Dyrektywy. 2. Państwa Członkowskie mogą tymczasowo odstąpić od po stanowień ust. 1 w przypadku wystąpienia następujących okoliczności: a) jeśli program telewizyjny nadawany z innego Państwa Członkowskiego w sposób jawny, poważny i ciężki naru sza postanowienia art. 22 ust. 1 lub 2 oraz/lub art. 22a; b) w okresie poprzednich 12 miesięcy, nadawca co najmniej dwukrotnie naruszył postanowienia, o których mowa w punckie a); c) dane Państwo Członkowskie powiadomiło na piśmie nadawcę oraz Komisję o rzekomych naruszeniach oraz środkach podjętych w celu przeciwdziałania kolejnym na ruszeniom; d) konsultacje prowadzone przez Komisję z Państwem Członkowskim, z którego nadawany jest program nie do prowadziły do polubownego rozwiązania w terminie 15 dni od powiadomienia, o którym mowa w punkcie c) powyżej, a rzekome naruszenia trwają nadal; W terminie dwóch miesięcy od jej powiadomienia o środkach przedsięwziętych przez dane Państwo Członkowskie, Komisja podejmie decyzję o tym, czy środki te są zgodne z prawem Wspólnoty. W przypadku podjęcia decyzji, iż nie są one zgodne z prawem Wspólnoty, Państwo Członkowskie natychmiast zaprzestanie stosowania wspomnianych środków. 3. Postanowienia ust. 2 mają zastosowanie niezależnie od innego trybu postępowania, środków prawnych lub sankcji nakłada nych przez Państwo Członkowskie na nadawcę, który podlega jego jurysdykcji z tytułu naruszeń, o których mowa powyżej. Artykuł 3 1. Państwa Członkowskie mogą wprowadzić bardziej szczegółowe lub ostrzejsze przepisy w dziedzinach objętych postanowieniami niniejszej Dyrektywy w odniesieniu do nadaw- 324 325 Aneks Dyrektywa Rady ców podlegających jurysdykcji danego Państwa Członkowskiego. 2. Państwa Członkowskie zapewnią, poprzez zastosowanie od powiednich środków w ramach własnego ustwodawstwa, stosowanie przepisów niniejszej Dyrektywy przez nadawców podlegających jurysdykcji tego Państwa Członkowskiego. 3. Wspomniane środki będą obejmować stosowny tryb działania stron trzecich, w tym obywateli innych Państw Członkow skich, którzy zgodnie z przepisami prawa krajowego mogą zwracać się do właściwych organów sądowych lub innych władz w celu zapewniania stosowania przez nadawców prawa. Artykuł 3a 1. Każde Państwo Członkowskie może przedsięwziąć środki zgodne z prawem Wspólnoty, by zapewnić, iż nadawcy pod legający ich jurysdykcji nie transmitują, na zasadzie wyłącz ności, wydarzeń uznawanych przez dane Państwo Członkow skie za ważne społecznie, w sposób uniemożliwiający dużej liczbie odbiorców w tym Państwie Członkowskim powszech nego odbioru programu zawierającego takie wydarzenia, w sposób jawny i przejrzysty oraz w oznaczonym terminie, sporządzić wykaz wydarzeń krajowych i zagranicznych uzna wanych za ważne społecznie. Podczas przygotowywania ta kiego wykazu, Państwo Członkowskie określi także, czy wy darzenia te powinny być w części lub w całości transmitowa ne lub, jeśli jest to niezbędne lub pożądane ze względu na in teres publiczny, retransmitowane. 2. Państwa Członkowskie natychmiast powiadomią Komisję o podjęciu lub zamiarze podjęcia środków zgodnie z posta nowieniami ust. 1. W okresie 3 miesięcy od powiadomienia, komisja sprawdzi, czy zastosowane środki są zgodne z pra wem Wspólnoty oraz powiadomi o nich inne Państwa Człon kowskie. W celu sprawdzenia zgodności z prawem zastoso- 326 wanego środka, Komisja uzyska opinię Komitetu powołanego zgodnie z postanowieniami art. 23a. Komisja będzie bezzwłocznie ogłaszać zastosowane środki w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich oraz co najmniej raz na rok publikować zbiorczy wykaz środków stosowanych przez Państwa Członkowskie. 3. Państwa Członkowskie zapewnią, poprzez zastosowanie odpowiednich środków dostępnych w ramach przepisów prawa krajowego, iż nadawcy podlegający ich jurysdykcji nie stosują prawa wyłączności, jeśli zostało ono wykupione przez nadawców po dacie publikacji niniejszej Dyrektywy, w sposób uniemożliwiający dużej liczbie odbiorców w innym Państwie Członkowskim odbioru programu zwierającego wydarzenia uznane przez to Państwo Członkowskie za ważne społecznie zgodnie z postanowieniami powyższych ustępów oraz przeznaczone do odbioru w części lub w całości na żywo bądź, jeśli jest to niezbędne lub pożądane ze względu na interes publiczny, retransmitowane w telewizji publicznej przez to Państwo Członkowskie zgodnie z postanowieniami ust. 1. ROZDZIAŁ III Promocja dystrybucji i produkcji programów telewizyjnych Artykuł 4 1. Jeśli będzie to konieczne, Państwa Członkowskie zapewnią za pomocą odpowiednich środków, zarezerwowanie przez nadawców większości czasu nadawania programu dla utworów europejskich, w rozumieniu zdefinowanym w art. 6, z wyłączeniem czasu przeznaczonego na nadawanie wiadomości, wydarzeń sportowych, gier, reklamy, telegazety oraz telezakupów. Mając na uwadze informacyjne, edukacyjne, kulturalne oraz rozrywkowe zadania nadaw- 327 Aneks Dyrektywa Rady cy wobec odbiorców, proporcja ta będzie osiągana stopniowo, z zastosowaniem odpowiednich kryteriów. 2. Jeżeli proporcja, o której mowa w ust. 1 nie może zostać osiągnię ta, nie może ona jednakże być niższa niż średnia na rok 1988 w danym Państwie Członkowskim Jednakże, w przypadku Republiki Grecji oraz Portugalii, rok 1988 zastępuje się rokiem 1990. 3. Od 3 października 1991 roku, co dwa lata Państwa Członkowskie będą składać Komisji sprawozdanie dotyczące wykonania posta nowień niniejszego artykułu oraz art. 5. Sprawozdanie to będzie zawierać w szczególności dane statystyczne dotyczące osiągnięcia proporcji, o której mowa w niniejszym artykule oraz art. 5 dla każdego z programów telewizyjnych podlegających jurysdykcji danego Państwa Członkowskiego, przyczyny nie uzyskania tej proporcji w indywidualnych przypadkach oraz podjęte lub zamierzane środki mające na celu umożliwenie osiągnięcia wymaganej proporcji. Komisja będzie informować inne Państwa Członkowskie oraz Parlament Europejski o wspomnianych sprawozdaniach oraz, jeśli to konieczne, wyda opinię dotyczącą sprawozdania. Komisja zobowiązana jest zapewnić stosowanie postanowień niniejszego artykułu oraz art. 5, zgodnie z postanowieniami Traktatu. Komisja może uwzględnić w wydawanej przez nią opinii postęp osiągnięty w stosunku do lat ubiegłych, udział audycji telewizyjnych emitowanych po raz pierwszy w programie, szczególne okoliczności nadawców programów telewizyjnych oraz specyficzną sytuację państw posiadających niskie zdolności produkcyjne programów audiowizualnych lub ograniczone obszary językowe. 4. Rada dokona oceny stosowania postanowień niniejszego artykułu na podstawie sprawozdań Komisji oraz tworzyszących im propo zycji nowelizacji, jeśli będzie ona niezbędna, nie później niż pod koniec piątego roku od daty przyjęcia niniejszej Dyrektywy. W tym celu, sprawozdanie Komisji będzie uwzględniać, na podstawie in formacji dostarczonych przez Państwa Członkowskie, zgodnie z postanowieniami ust. 3, rozwój rynku Wspólnoty oraz sytuację międzynarodową. Artykuł 5 Jeśli będzie to konieczne, Państwa Członkowskie zapewnią za pomocą odpowiednich środków, zarezerwowanie przez nadawców co najmniej 10% czasu nadawania programu lub, wedle uznania Państwa Członkowskiego, co najmniej 10% budżetu programowego dla utworów europejskich wyprodukowanych przez producentów niezależnych od nadawców, z wyłączeniem czasu przeznaczonego na nadawanie wiadomości, wydarzeń sportowych, gier, reklamy, telegazety oraz telezakupów. Mając na uwadze informacyjne, edukacyjne, kulturalne oraz rozrywkowe zadania nadawcy wobec odbiorców, proporcja ta będzie osiągana stopniowo, z zastosowaniem odpowiednich kryteriów; musi ona zostać osiągnięta także poprzez rezerwowanie odpowiednich kryteriów; musi ona zostać osiągnięta także poprzez rezerwowanie odpowiedniego udziału dla utworów nowych, tzn. utworów nadawanych w okresie pięciu lat od daty ich produkcji. Artykuł 6 1. W rozumieniu niniejszego rozdziału, termin „utwory europejskie" oznaczają: a) utwory pochodzące z Państw Członkowskich; b) utwory pochodzące z państw trzecich Europy, które przystąpiły do Europejskiej Konwencji o telewizji ponadgranicznej Rady Europy, spełniające wymogi określone w ust. 2; c) utwory pochodzące z państw trzecich Europy spełniające wy mogi określone w ust. 3. Zastosowanie postanowień punktów b) i c) do utworów pochodzących z państw trzecich Europy jest uwarunkowane brakiem stosowania jakichklowiek dyskryminujących środków przez wspomniane państwa trzecie w stosunku do Państw Członkowskich. 328 329 Aneks Dyrektywa Rady 2. Utwory, o których mowa w ust. 1 punkt a) i b) są utworami, wypro dukowanymi przez autorów oraz wykonawców, zamieszkałych w jednym lub kilku Państwach, o których mowa w ust. 1 punkt a) i b), o ile spełniają one jeden z następujących trzech warunków: a) są wykonane przez jednego lub kilku producentów posiadają cych siedzibę w jednym lub kilku Państwach; lub b) produkcja jest nadzorowana i kontrolowana przez jednego lub kilku producentów, posiadających siedzibę w jednym lub kilku Państwach; lub c) udział współproducentów z tych Państw w łącznych kosztach produkcji jest większościowy, a współprodukcja nie jest kontro lowana przez jednego lub kilku producentów posiadających sie dzibę poza tymi Państwami. 3. Utwory, o których mowa w ust. 1 pkt. c) są utworami samo dzielnymi lub współprodukcjami z producentami posiadają cymi siedzibę w jednym lub kilku Państwach Członkowskich, z którymi Wspólnota zawarła umowy dotyczące produkcji w sektorze audiowizualnym, jeśli utwory te są utworami wy produkowanymi przez autorów oraz wykonawców zamieszka łych w jednym lub kilku państwach europejskich. 4. Utwory, które nie są utworami europejskimi w rozumieniu ust. 1, lecz zostały wyprodukowane w ramach bilateralnych umów 0 współprodukcji zawartych pomiędzy Państwami Członkowski mi oraz państwami trzecimi, zostaną uznane za utwory europej skie, jeśli współproducenci pochodzący ze Wspólnoty pokrywa ją większą część łącznych kosztów produkcji, a współprodukcja nie jest kontrolowana przez jednego lub kilku producentów po siadających siedzibę poza Państwami Członkowskimi. 5. Utwory, które nie są utworami europejskimi w rozumieniu ust. 1 1 ust. 4, lecz zostały wyprodukowane przez autorów oraz wyko nawców zamieszkałych w jednym lub kilku Państwach Członkow- • skich, będą uznane za utwory europejskie w wymiarze odpowiadającym proporcji wkładu współproducentów Wspólnoty w łączny koszt produkcji utworu. 330 Artykuł 7 Państwa Członkowskie zapewnią, by nadawcy podlegający ich jurysdykcji nie nadawali utworów kinematograficznych poza terminami emisji uzgodnionymi z posiadaczami praw do utworu. Artykuł 9 Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do programów telewizyjnych przeznaczonych do lokalnego odbioru oraz nie wchodzących w skład programu ogólnokrajowego. ROZDZIAŁ IV Reklama telewizyjna, sponsorowanie i telezakupy Artykuł 10 1. Reklama telewizyjna oraz telezakupy powinny być łatwo roz poznawalnymi elementami programu oraz wyodrębnionymi z innych elementów programu za pomocą przerywników optycznych oraz/lub akustycznych. 2. Pojedyncze spoty reklamowe lub telezakupowe nie powinny być wyjątkiem. 3. W reklamie oraz telezakupach nie wolno stosować technik podprogowych. 4. Kryptoreklama nie jest dozwolona. Artykuł 11 1. Bloki reklamowe oraz bloki z telezakupami powinny być emitowane pomiędzy programami. Jeśli przestrzegane są warunki określone w ust. 2-5, bloki reklamowe i bloki z telezakupa- 331 Aneks Dyrektywa Rady mi mogą być emitowane w trakcie programu, uwzględniając naturalne przerwy, czas trwania oraz rodzaj programu, a także nie naruszając uprawnień posiadaczy praw do programu. 2. W przypadku programu składającego się z kilku niezależnych części, lub w przypadku programów sportowych bądź podob nych programów zawierających przerwy, reklama i telezaku- py będą nadawane wyłącznie w przerwach lub pomiędzy odrębnymi częściami programu. 3. Nadawanie utworów audiowizualnych, takich jak filmy fabu larne lub filmy wyprodukowane dla telewizji (w tym cykle, se riale, programy rozrywkowe oraz dokumentalne) może być przerywane raz na 45 minut, jeśli czas trwania programów przekracza 45 minut. Dozwolone jest dodatkowe przerwanie utworu, jeśli zaplanowany czas trwania utworu przekracza 0 20 minut dwa lub kilka pełnych okresów 45-minutowych. 4. Programy inne niż programy określone w ust. 2 mogą być przerywane przez bloki reklamowe lub bloki z telezakupami, jeśli pomiędzy kolejnymi przerwami w programie na reklamę lub telezakupy upłynęło co najmniej 20 minut. 5. Reklama lub telezakupy nie mogą być nadawane w trakcie trwania programów o charakterze religijnym. Wiadomości 1 programy publicystyczne, programy dokumentalne, religijne oraz programy dla dzieci nie mogą być przerywane w celu nadania reklamy bądź telezkaupów, jeśli zaplanowany czas ich trwania nie przekracza 30 minut. Jeśli zaplanowany czas ich trwania tych programów przekracza 30 minut, stosuje się postanowienia ust.4. Artykuł 12 1. Reklama telewizyjna oraz telezakupy nie mogą: a) podważać szacunku dla ludzkiej godności, b) zawierać treści dyskryminujących z powodu rasy, płci lub naro dowości, c) obrażać przekonań religijnych oraz politycznych, d) zachęcać do postępowania zagrażającego życiu i zdrowiu, e) zachęcać do postępowania szkodzącego ochronie środowiska. Artykuł 13 Niedozwolona jest reklama telewizyjna oraz oferowanie w ramach telezakupów papierosów oraz wyrobów tytoniowych. Artykuł 14 1. Niedozwolona jest reklama telewizyjna leków oraz środków leczni czych dostępnych jedynie na receptę w Państwie Członkowskim, którego jurysdykcji podlega nadawca. 2. Niedozwolone jest oferowanie w ramach telezakupów środ ków leczniczych oraz leków, których sprzedaż można prowa dzić jedynie po uzyskaniu zezwolenia, o którym mowa w Dy rektywie Rady 65/65/EWG z dnia 26 stycznia 1965 r. w spra wie dostosowania przepisów prawa, ustawodawstwa lub działań administracyjnych w zakresie leków11 Artykuł 15 1. Reklama telwizyjna oraz oferowanie w ramach telezakupów napojów alkoholowych powinno spełniać następujące kryteria: a) nie mogą być specjalnie skierowane do nieletnich, a w szczegóno- ści przedstawaić nieletnich spożywających napoje alkoholowe, b) nie mogą łączyć spożywania akoholu ze zwiększoną wydolno ścią fizyczną bądź kierowaniem pojazdami, c) nie mogą towrzyć wrażenia, iż spożywanie alkoholu ma pozy tywny wpływ na powodzenie towarzyskie bądź seksualne, 11 Dz.U. WE Nr 22, 9.2.1965, s. 396. Dyrektywa w brzmieniu zmienionym na mocy DyrPktywy 93/39/EWG (Dz.U.WE L 214, 24.8.1993, s. 22). 332 333 Aneks Dyrektywa Rady d) nie powinny zawierać stwierdzeń, iż alkohol posiada właściwo ści lecznicze, jest środkiem stymulującym, uspokajającym lub sposobem rozwiązywania konfliktów osobistych, e) nie powinny zachęcać do nieumiarkowanego spożycia alkoho lu bądź przestawiać abstynecji lub umiarkowanego spożycia w negatywny sposób, f) nie powinny podkreślać wysokiej zawartości alkoholu w napo jach alkoholowych jako cechy wpływającej pozytywnie na ja kość napoju. Artykuł 16 1. Reklama telewizyjna nie powinna powodować szkód moralnych lub fizycznych u nieletnich. W związku z powyższym, reklama po winna spełniać następujące kryteria w celu ochrony nieletnich; a) nie powinna bezpośrednio nawoływayć nieletnich do nabywa nia produktów lub usług wykrzystując ich brak doświadczenia lub łatwowierność, b) nie powinna bezpośrednio zachęcać nieletnich do wywierania presji na rodziców lub inne osoby w celu skłonienia ich do za kupu reklamowanych produktów lub usług, c) nie powinna wykorzystywać szczególnego rodzaju zaufania nieletnich, jakie pokładają oni w rodzicach, nauczycielach i in nych osobach, d) nie powinna w niezuasadniony sposób pokazywać nieletnich w niebezpiecznych syuacjach. 2. Telezakupy winny spełniać wymogi określone w ust. 1 oraz nie powinny zachęcać nieletnich do złożenia zamówienia na zakup lub wynajem towarów lub usług. Artykuł 17 1. Sponsorowane programy telewizyjne powinny spełniać następujące wymogi: 334 a) treść i czas nadawania sponsorowanych programów nie może w żadnych okolicznościach podlegać takim wpływom sponsora, by mógł on ograniczyć odpowiedzialność i niezależność redak torską nadawcy w odniesieniu do programów, b) sponsor winien być wyraźnie oznaczony poprzez podanie nazwy oraz/lub logo sponsora na początku oraz/lub na końcu programu; c) nie mogą zachęcać do zakupu lub wynajęcia produktów lub usług sponsora lub osoby trzeciej, w szczególności poprzez spe cjalne promocyjne odniesienia do tych produktów bądź usług. 2. Programy telewizyjne nie mogą być sponsorowane przez przedsiębiorstwa, których główna działalność polega na pro dukcji lub sprzedaży papierosów lub innych wyrobów tyto niowych. 3. Sponsorowanie programów telewizyjnych przez przedsię biorstwa, których główna działalność dotyczy produkcji lub sprzedaży leków oraz środków leczniczych, może polegać na promocji nazwy przedsiębiorstw, lecz nie reklamie indywidu alnych leków lub środków leczniczych dostępnych jedynie na receptę w Państwie Członkowskim, którego jurysdykcji podlega nadawca. 4. Wiadomości i programy publicystyczne nie mogą być spon sorowane. Artykuł 18 1. Czas nadawania bloków reklamowych lub telezakupów a tak że innych form reklamy, z wyjątkiem okienek programowych zawierających telezakupy w rozumieniu art. 18a, nie może przekraczać 20% dobowego czasu nadawania programu. Czas nadawania bloków reklamowych nie może przekraczać 15% dobowego czasu nadawania programu. 2. Czas nadawania bloków reklamowych lub telezakupów w trakcie godziny zegarowej nie może przekraczać 20%. 3. W rozumieniu niniejszego artykułu, reklama nie obejmuje: 335 Aneks Dyrektywa Rady a) ogłoszeń nadawcy dotyczących emisji jego własnych pro gramów lub utworów bezpośrednio związanych z tymi programami, b) b) bezpłatnych ogłoszeń o charakterze publicznym lub charytatywnym. Artykuł 18a 1. Okienka programowe przeznaczone na telezakupy nadawane przez stacje nie zajmujące się wyłącznie emisją ofert teleza- kupowych będą trwać bez prze wy przez okres co najmniej 15 minut. 2. Maksymalna liczba okienek programowych przeznaczonych na telezakupy nie może przekroczyć trzech godzin w ciągu doby. Okienka telezakupowe powinny być w sposób wyraźny wyodrębnione z innych elementów programu za pomocą przerywników optycznych oraz akustycznych. Artykuł 19 Postanowienia rozdziałów I, II, IV, V, VI, Via oraz VII stosuje się odpowiednio do kanałów przeznaczonych wyłącznie do emisji ofert telezakupowych. Reklama w tych kanałach jest dozwolona z zastrzeżeniem dobowych ograniczeń, o których mowa w art. 18 ust. 1. Nie stosuje się postanowień art. 18 ust. 2. Artykuł 19a Postanowienia rozdziałów I, II, IV, V, VI, Via oraz VII stosuje się odpowiednio do kanałów o przeznaczeniu wyłącznie promocyjnym. Inne formy reklamy w tych kanałach są dozwolone z zastrzeżeniem ograniczeń, o których mowa w art. 18 ust. 1 oraz ust. 2. Stosowanie postanowień niniejszego artykułu podlega szczególnemu nadzorowi, o którym mowa w art. 26. 336 Artykuł 20 Nie uchybiając postanowieniom art. 3, Państwa Członkowskie mogą, z zastrzeżeniem przestrzegania prawa Wspólnoty, wprowadzić inne warunki niż warunki określone w art. 11 ust. 2-5 oraz art. 18-18a w odniesieniu do programów przeznaczonych do odbioru wyłącznie na terytorium danego Państwa Członkwoskiego, które nie mogą być odbierane, pośrednio lub bezpośrednio, w innym lub w innych Państwach Członkowskich. ROZDZIAŁ V Ochrona nieletnich oraz porządek publiczny Artykuł 22 1. Państwa Członkowskie podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia, iż nadawcy podlegający ich jurysdykcji nie nadają jakicholwiek programów mogących mieć poważny wpływ na psychiczny, mentalny lub fizyczny rozwój nielet nich, w szczególności programów pornograficznych lub przedstawiających przemoc. 2. Środki, o których mowa w ust. 1 obejmą także inne progra my, które mogłyby zagrozić rozwojowi psychicznemu, men talnemu lub fizycznemu nieletnich, za wyjątkiem okoliczno ści, w których poprzez dobór odpowiedniego czasu emisji ' lub zastosowania środków technicznych zapewni się, iż nieletni nie uzyskają dostępu do tego rodzaju programów. Artykuł 22a Państwa Członkowskie zapewnią także, iż programy nie będą zawierać jakichkolwiek zachęt pobudzających nienawiść na 337 Aneks Dyrektywa Rady tyle różnic rasowych, płci, religijnych lub narodowościowych. Artykuł 22b 1. W raporcie, o którym mowa w art. 26, Komisja odniesie się ze szczególną uwagą do kwestii stosowania postanowień ni niejszego rozdziału. 2. W terminie jednego roku od daty publikacji niniejszej Dyrek tywy, działając w porozumieniu z właściwymi władzami Pań stwa Członkowskiego, Komisja rozpozna pontecjalne zalety lub wady podejmowania dalszych środków mających na ce lu wzmocnienie kontroli rodziców lub opiekunów nad progra mami dostępnymi do odbioru przez nieletnich. Badanie takie będzie między innymi określać: - potrzebę wprowadzenia wymogu, by nowe odbiorniki tele wizyjne zostały wyposażone w techniczne urządzenie umożliwające rodzicom lub opiekumom zapobieżenie oglądaniu pewnych programów przez nieletnich, - kwestię wprowadzenia odpowiedniego systemu klasyfika cji programów, - kwestię propagowania polityki programów rodzinnych oraz innych środków edukacyjnych oraz szerzących wie dzę, - uwzględninienie doświadczeń europejskich oraz pozaeu ropejskich, a także opinii stron zainteresowanych, takich jak: nadawcy, producenci, instytucje edukacyjne, specjali ści od środków przekazu oraz odpowiednie stowarzysze nia i związki. ROZDZIAŁ V Prawo do odpowiedzi Artykuł 23 1. Nie uchybiając innym przepisom prawa cywilnego, admini stracyjnego bądź karnego przyjętym przez Państwa Człon kowskie jakakolwiek osoba fizyczna lub prawna, niezależnie od jej narodowości, której uzasadnione interesy, a w szcze gólności reputacja oraz dobre imię, zostały naruszone po przez podanie nieprawdziwych informacji w programie tele wizyjnym, musi posiadać prawo do odpowiedzi lub równowa żnych środków prawnych. Państwa Członkowskie zapewnią, iż faktyczne stosowanie prawa do odpowiedzi lub równoważ nych środków nie zostanie ograniczone. Odpowiedź zostanie nadana w odpowiednim terminie po uzasadnieniu prośby o sprostowanie, w czasie oraz formie odpowiedniej do pro gramu, którego prośba ta dotyczy. 2. Prawo do odpowiedzi lub równoważnych środków prawnych bę dzie stosowane w odniesieniu do wszystkich nadawców podlega jących jurysdykcji danego Państwa Członkowskiego. 3. Państwa Członkowskie podejmą środki niezbędne dla wprowadze nia prawa do odpowiedzi lub równoważnych środków prawnych oraz określą procedurę postępowania przy ich zastosowaniu. W szczególności, Państwa Członkowskie zapewnią odpowiedni termin na udzielenie odpwoiedzi, a także wprowadzą procedury umożliwiające właściwe korzystanie z prawa do odpowiedzi lub równoważnych środków przez osoby fizyczne lub prawne zamie szkałe lub posiadające siedzibę w danym Państwie Członkow skim. 4. Wniosek ostosowanie prawa do odpowiedzi lub równoważnych środków może zostać odrzucony, jeśli odpowiedź nie jest uzasa dniona na podstawie warunków wymienionych w ust. 1, bądź gdy 1. 1. 338 339 Aneks Dyrektywa Rady mogłaby spowodować dokonanie czynów karalnych, wszczęcie postępowania cywilnego wobec nadawcy lub przekroczyć granice publicznego poczucia przyzwoitości. 5. Zostaną wprowadzone procedury działania umożliwiające rozstrzyganie sporów powstałych z tytułu wykonywania prawa do odpowiedzi lub równoważnych środków na drodze sądowej. ROZDZIAŁ Via Komitet konsultacyjny Artykuł 23a 1. Pod auspicjami Komisji powołany zostanie komitet konsulta cyjny. Komitet będzie składać się z przedstawicieli właści wych władz Państw Członkowskich, którym przewodniczyć będzie przedstwiciel Komisji. Posiedzenia komitetu będą zwoływane przez przewodniczącego z własnej incijatywy lub na wniosek delegacji Państwa Członkowskiego. 2. Zadaniem komitetu będzie: a) ułatwienie wdrożenia postanowień niniejszej Dyrektywy po przez regularne konsultacje w zakresie wszelkich praktycz nych problemów wynikających z zastosowania jej postano wień, w szczególności postanowień art. 2, a także wszel kich innych kwestii wymagających wymiany informacji, b) opracowanie z własnej inicjatywy opinii lub przygotowy wanie na wniosek Komisji opinii w sprawie realizacji przez Państwa Członkowskie postanowień niniejszej Dyrektywy, c) stworzenie formy wymiany informacji na temat kwesti wchodzących w skład sprawozdań, które Państwa Człon kowskie są obowiązane składać na podstawie postano wień art. 4 ust. 3, metody ich opracowania, specyfikacji niezależnych badań, o których mowa w art. 25a oraz oce- 340 ny ofert przetargowych na wykonanie badania oraz wyników badania, d) omawianie wyników regularnych konsultacji pomiędzy Komisją i przedstawicielami nadawców, producentów, konsumentów, wykonawców, instytucji świadczących usługi, związków zawodowych oraz twórców, e) usprawnienie wymiany informacji pomiędzy Państwami Członkowskimi oraz Komisją w sprawie aktualnej sytuacji oraz rozwoju działalności regulacyjnej w zakresie świad czenia usług nadawczych, z uwględnieniem polityki audio- wizulanej Wspólnoty, a także postępu technicznego, f) śledzenie wszelkich zmian w branży, w odniesieniu do których pożądana byłaby wymiana informacji. ROZDZIAŁ VII Postanowienia końcowe Artykuł 24 Niniejsza Dyrektywa nie wpływa na prawa i obowiązki Państw Członkowskich wynikające z istniejących konwencji dotyczących łączności lub radiofonii i telewizji w dziedzinach nie podlegających koordynacji na mocy niniejszej Dyrektywy. Artykuł 25 1. Państwa Członkowskie wprowadzą w życie prawa, przepisy oraz postanowienia administracyjne niezbędne w celu wdrożenia po stanowień niniejszej Dyrektywy nie później niż do 3 października 1991 roku. Państwa Członkowskie bezzwłocznie poinformują Ko misję o wdrożeniu przepisów. 2. Państwa Członkowskie przekażą Komisji teksty podstawowych 341 JJ Aneks Dyrektywa Rńdy przepisów prawa krajowego przyjętych w dziedzinach objętych postanowieniami niniejszej Dyrektywy. Artykuł 25a Ocena stosowania postanowień, o której mowa w art. 4 ust. 4, zostanie przygotowana do 19 czerwca 2002 roku. Ocena ta będzie uwzględniać wyniki niezależnego badania wpływu zastosowanych środków na poziomie Wspólnotowym oraz krajowym. Artykuł 26 Do dnia 31 grudnia 2000 roku oraz co dwa lata od tej daty Komisja będzie przedkładać Parlamentowi Europejskiemu, Radzie oraz Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu sprawozdanie z realizacji postanowień niniejszej Dyrektywy ze zmianami oraz, jeśli to niezbędne, złożyć dodatkowe propozycje, mające na celu dostosowanie postanowień Dyrektywy do zmian, zachodzących w dziedzinie nadawania programów telewizyjnych, w szczególności w świetle najnowszych postępów techniki. Artykuł 27 1. Państwa Członkowskie wprowadzą w życie prawa, przepisy oraz postanowienia administracyjne, niezbędne w celu wdro żenia postanowień niniejszej Dyrektywy, nie później niż do 19 grudnia 1998 roku. Państwa Członkowskie bezzwłocznie poinformują Komisję o wdrożeniu przepisów. Wspomniane środki przyjęte przez Państwa Członkowskie będą zawierać odniesienie do niniejszej Dyrektywy, bądź od niesienie takie zostanie umieszczone w chwili ich urzędowej publikacji. Sposób zamieszczenia odniesienia zostanie okre ślony przez Państwa Członkowskie. 2. Państwa Członkowskie przekażą Komisji teksty podstawo- wych przepisów prawa krajowego, przyjętych w dziedzinach objętych postanowieniami niniejszej Dyrektywy. Artykuł 28 i Niniejsza Dyrektywa wchodzi w życie z dniem jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Artykuł 29 Niniejsza Dyrektywa jest adresowana do Państw Członkowskich. Sporządzono w Brukseli, Tłumaczył z angielskiego: Marek Tronina Za Parlament za radę Przewodniczący 342 343