ANDRZEJ DWOJGA IMION 

STANISŁAW PRZEPIEŹDZIECKI HERBU PCHŁA 

RUDA W BŁĘKITNYM POLU
SZKOŁA ŻYCIA
TOM I
Pracuję w firmie która, polskimi metodami matematycznymi, w oparciu o 
technikę komputerową analizuje preferencje polskiego rynku lektorskiego i w 
oparciu o ten ogromny materiał informatyczny zgromadzony w Tokyo, analizuje 
teksty beletrystyczne zgłoszone do druku. Postanowiłem zrobić przeciwnie: 
napisać tekst spełniający w stopniu maksymalnym wymogi polskich 
czytelników. Co z tego wynikło widać poniżej.
Autor i jego PC
Od Autora 
Czas płynie. Czasu upływanie to dla nas ludzi przede 
wszystkim odchodzenie tych, którzy już do końca odbyli swą 
podróż przez życie.
Człowiek to nie komputer, który oprócz pamięci ulotnej ma 
pamięć trwałą. Wystarczy sześciominutowe wyłączenie 
dopływu tlenu do naszego mózgu aby zniszczyć bezpowrotnie 
jego zasoby.
Patrząc w rozgwieżdżony firmament widzimy go takim 
jakim był przed milionami lat, ale nie możemy zobaczyć jego 
teraźniejszości.
Czas płynie. Czasu upływanie to także zmiany w 
społeczeństwie. Każdy z nas rozpoczynając swą podróż przez 
życie wpada jak kropla deszczu do już istniejącej i płynącej z 
dużą prędkością rzeki czasu. Nasza teraźniejszość, to tylko 
moment oddzielający przeszłość od przyszłości. Gdybyśmy 
mogli spojrzeć w naszą ludzką przeszłość tak łatwo jak w 
przeszłość gwiazd, to okazałoby się, że wiele zdarzeń i 
układów na przestrzeni sześciu tysięcy lat ludzkiej cywilizacji 
wielokrotnie się powtarzało. Dysponując tą wiedzą 
moglibyśmy sensownie kreować swoją własną przyszłość, 
unikając wielu niepowodzeń.
Niestety ta wiedza o rzeczywistym, indywidualnym życiu 
człowieka i o zasadach sensownego działania zawarta jest w 
bardzo mądrych dysertacjach naukowych, które leżą na 
zakurzonych półkach bibliotek i nikt ich nie czyta.
Autorzy tekstów popularnych unikają tak prozaicznych 
tematów jak te proste zasady, przesądzające o skutecznej 
realizacji naszych zamierzeń. Postanowiłem więc opowiedzieć 
historię prawdziwą, opisującą zdarzenia rzeczywiste, których 
analiza może się przydać moim Rodakom w obecnych tak 
trudnych czasach.
Ponieważ wielu bohaterów tej opowieści to ludzie jeszcze 
żyjący, więc aby nie obarczać ich kłopotami a prokuratorów 
robotą, wszystkie dane personalne, finansowe i topograficzne 
zostały zastąpione fikcyjnymi.


Rozdział I – Bojda 
Nasz bohater Staś Tarłowski urodził się w 1921 roku, a 
ponieważ według Leibniza, twórcy katolickiego optymizmu, 
każde zdarzenie zawiera w sobie zamysł boży, a każdy skutek 
swoją przyczynę, więc i narodziny naszego chłopca musiały 
być spowodowane ważkimi przyczynami. By wyjaśnić je 
cofniemy się o kilkadziesiąt lat, więc aż o trzy pokolenia.
Dziadek Stasia, po którym odziedziczył on imię, pochodził 
ze zubożałej szlachty. Mieszkał we Lwowie, przy ulicy 
Ulmanów 6 i pełnił zaszczytną funkcję urzędnika ziemskiego. 
W tamtych dawnych czasach nie było naukowych metod 
planowania rodziny, w wyniku czego głowa rodu dorobiła się 
w pocie czoła sześciorga dzieci. Trzecim z kolei dzieckiem był 
Bolesław, przyszły ojciec naszego bohatera. On to w 
dzieciństwie nie potrafił wypowiedzieć swojego imienia. 
Mówił „Bojda” i tak już zostało. Bolek w szkole powszechnej 
nie należał bynajmniej do prymusów. Program trzeciej klasy 
tak mu się spodobał, że studiował go przez dwa kolejne lata.
Po ukończeniu pierwszego szczebla oświatowego poszedł 
w ślady starszego brata Kazimierza i został oddany do 
Kolegium Jezuickiego w Żydaczowie. Ojcowie Jezuici 
stosowali specyficzne metody stymulowania chłopców do 
nauki i szafowali nimi szczodrze zarówno w czasie lekcji, jak i 
podczas co sobotnich rozliczeń. Dzięki temu Bolek przechodził 
z klasy do klasy. 
Właśnie widzimy go, jak w pierwszy dzień wakacji 1914 
roku wraca razem ze swoim bratem pociągiem z Żydaczowa do 
Lwowa. Pojazd sunie przez piękną Glicję. Ziemia tu jest marna 
a więc pól uprawnych nie wiele. Za to wokół wiele stromych 
wzgórz pokrytych krzewami, jarów, przepastnych wąwozów i 
rwących strumieni.
Archeologiczne świadectwa zasiedlenia tej krainy pochodzą 
sprzed 2500 lat. Skolonizowana została za panowania 
Kazimierza Wielkiego, ale jeszcze przed narodzinami 
Chrystusa ciągnęły tędy barwne karawany kupieckie. Tym 
szlakiem przechodziły wyprawy Celtów z zachodu i Scytów ze 
wschodu. W 981 roku tereny te zajął Włodzimierz I, a po nim 
przejął je Bolesław Chrobry. Co intrygujące, w XIII wieku 
ciągnęły przez Galicję traktami handlowymi hordy tatarskie. W 
stromych zboczach jest wiele wejść do podziemnych tuneli. 
Legenda głosi, iż tędy uciekali Rusini przed Tatarami. Ale jest 
to tylko legenda, Tatarzy bowiem nie posiadali piechoty, a 
konnica nie mogła działać w tak górskim i lesistym terenie.
Pierwsi osadnicy, których potomkowie przetrwali do dziś, 
to ludzie z Wołoszy, zamieszkujący pierwotnie Półwysep 
Bałkański. Dlatego do czasów obecnych prze- trwały elementy 
bałkańskiego zdobnictwa w galicyjsko-huculskim folklorze. 
Nieurodzajna gleba, w konsekwencji sprzyjająca powstawaniu 
nieużytków oraz skaliste zbocza wzgórz spowodowały, iż 
kraina ta była niezbyt chętnie zasiedlana, co nie znaczy wcale, 
że jej dziki charakter nie wzbudzał pożądania i iskry zachwytu 
w oczach ludzi znających inne, łatwiejsze sposoby 
zarobkowania niż praca na roli. 
	Chłopcy wracają po dziesięciomiesięcznym pobycie u 
Ojców Jezuitów. Na mijanych stacjach mnóstwo pięknych 
kobiet. Tam u Jezuitów jedyne kobiety, na które można było 
popatrzeć, to święte na obrazach w kościele. W tej sytuacji 
każda dziewczyna między siódmym a siedemdziesiątym 
rokiem życia jawi się w ich świadomości jako bajkowa 
królewna.
Wreszcie Lwów. Jeszcze krótka jazda tramwajem, 
oczywiście bez biletu i już obaj biegną ulicą Ulmanów. 
Wbiegają na podwórze. W pobliżu studni córka sąsiada 
głęboko pochylona przesiewa przez sito jakąś kaszę.
- Cześć Rachela! – krzyczy Kazik.
Bolek postanawia bardziej przyjaźnie powitać Rachelę i 
szczypie ją w wypięty tyłek. 
- Bucy szajgec! – drze się Rachela i wali Bolka sitem po 
głowie. Pięknie wyczyszczony, granatowy mundur cały 
obsypany jest plewami. 
- Meszygene freia! – rewanżuje się Bolek.
Chłopcy wchodzą do mieszkania. W salonie znajduje się 
mama. Zaczyna się ściskanie i całowanie. Schodami zbiegają 
dwie siostry. Wrzask jest coraz większy. Wszyscy mówią a nikt 
nie słucha. Nastrój radości udziela się wszystkim zebranym. 
Nagle hałas się urywa. Do pokoju wkroczył ojciec...
- Dzień dobry tatusiu!
- Pokażcie cenzury.
Chłopcy wyciągają z tornistrów świadectwa. Pan Stanisław 
nakłada na nos cwikier i powoli, dokładnie zaczyna studiować 
podane mu dokumenty. Wreszcie, tym samym, surowym tonem 
mówi:
- Batiary jedne! Stać was tylko na stopnie dostateczne?! Już 
ja z wami porozmawiam.
Ton jest groźny, jednak wszyscy doskonale wiedzą, że pan 
Stanisław jest w siódmym niebie. Znowu obaj chłopcy przeszli 
do następnej klasy. Powraca ciepła, rodzinna atmosfera. Ojciec 
sadowi się za stołem i mówi:
- Jutro jest niedziela, więc pojedziemy do Janowa odwiedzić 
wujostwo.
Janów to mała mieścina o godzinę drogi koleją od Lwowa. 
Leży on nad cudownym stawem. Na jego brzegu wznosi się 
góra zwana Królewską. Tam w swoim czasie ucztował król Jan 
Kazimierz. W Janowie mieszkają państwo Krukowscy.
Tarłowscy jadą koleją. Lokomotywa sypie iskrami i rozwija 
niebagatelną szybkość 40 kilometrów na godzinę. Wreszcie 
upragniony Janów. Cała rodzina wysiada. Przed stacją stoją 
dwie bryczki. Tarłowscy ładują się do nich i po niespełna 
dziesięciu minutach witają się z rodziną Krukowskich w ich 
domu.
Tadeusz Krukowski przez długie lata pracował jako rządca 
w majątkach hrabiego Łosia. Obecnie mieszka w Janowie i 
pełni funkcję urzędnika sądowego. Z ludźmi z folwarku 
utrzymuje bliskie kontakty.
Po zjedzeniu drugiego śniadania całe towarzystwo jedzie do 
majątku ziemskiego. Dla młodych Tarłowskich, wychowanych 
w mieście, pobyt na wsi to przysłowiowy raj na ziemi. Już na 
miejscu zaproszono dorosłych do sali recepcyjnej. Jest to 
dawny poklasztorny reflektarz. Tu odbywają się poważne 
rozmowy, głównie na tematy stricte polityczne. Domorośli 
politycy zażarcie dyskutują, palą cygara, rozmawiają z 
damami. Panie w swoim gronie rozważają sprawy przyziemne. 
W ten oto sposób towarzystwo spędza czas w oczekiwaniu na 
niedzielny wyjazd do kościoła na sumę.
Młodzi Tarłowscy szaleją po całym folwarku. Właśnie 
wyciągnęli z wozowni furkę. Jest to miniatura chłopskiego 
wozu drabiniastego. Bolek wsiadł do pojazdu, a Kazik jeździ 
po cały podwórku. Po chwili następuje zmiana ról i zabawa 
trwa dalej. Właśnie podjechali pod ganek. Na nim czekają na 
wyjazd do kościoła młode latorośle Krukowskich. Są ubrane w 
piękne sukienki o pastelowych kolorach, które zostały uszyte z 
kretonu we Lwowie.
- Siadajcie dziewczyny na furkę, to was przewieziemy! – 
krzyczy Bolek.
- Nie możemy siadać, bo pobrudzimy nasze piękne sukienki 
– odpowiada Hania, najstarsza z nich.
- Nie musicie siadać – tłumaczy Bolek. Przykucniecie na 
furce i będziecie rękoma trzymały się drabinek.
Hania i średnia Jadzia decydują się na tą przejażdżkę. 
Wskakują na wóz. Chłopcy stają przy dyszlu. Właśnie coś 
Bolkowi wpadło do oka, więc mrugnął. Kazik tylko uśmiechnął 
się pod nosem. Ruszyli naprzód. Najpierw powolutku, 
ostrożnie, później troszkę prędzej. Objechali całe podwórze. 
Dotarli do stajni i obory. Tam, na końcu, na wąskim przejściu, 
między drzwiami obory a dołem, gdzie zbierały się produkty 
przemiany materii poczciwych producentek mleka, furka 
wykonała ostry wiraż i obie dziewczyny już się kąpią po pas w 
gnojowicy. Po tym zdarzeniu starszy Kazik poczuł wielką 
ochotą zwiedzenia okolicznych pól i lasów, a Bolek został na 
miejscu. W dziesięć minut później pan Stanisław Tarłowski 
dowiedział się o haniebnych wyczynach synów i powiedział do 
młodszego z nich stanowczo.
- Bojda, musimy porozmawiać.
Ojciec zaprowadził syna do drewutni. Tutaj złapał jedną ręką 
za ucho chłopca, a drugą za koniec sękatego kija. Na tym 
najgorszym ze światów według Voltaire’a, każdy kij ma dwa 
końce, więc pan Stanisław zaczął rytmicznie przykładać drugi 
koniec lagi do cielesnej powłoki Bolka w tym miejscu, w 
którym plecy swą szlachetną nazwę tracą. Egzekucja trwała 
dość długo. Od tego dnia Bolek nabył dziwnych 
przyzwyczajeń. Jadał na stojąco, a sypiał na brzuchu. A kiedy 
tydzień zaczął chylić się ku końcowi, w domu przy ulicy 
Ulmanów 6 rozległ się groźny głos ojca.
- Bojda, do gabinetu!
Bolek obawiał się, że tatuś zechce kontynuować tak miło 
rozpoczętą w drewutni rozmowę. W związku z tym do gabinetu 
wszedł nie sam, lecz z duszą na ramieniu. Ojciec powiedział 
stanowczo.
- Dzisiaj jest sobota.
- Tak jest, tatusiu!
- A więc jutro będzie niedziela...
- Tak tatusiu.
- Przestań z tym: tak, tak i słuchaj, co się do ciebie mówi. 
Jutro pojedziesz do Janowa i przeprosisz tam wszystkich za 
to, coście z tym drugim batiarem uczynili.
Dusza Bolka zaczęła się przemieszczać na swoje normalne 
miejsce. Przewidywania ludzkie nie zawsze się sprawdzają. 
Jednak tym razem było wszystko zgodne z sugestiami ojca. Na 
drugi dzień rzeczywiście była niedziela i Bolek pojechał do 
Janowa.
Po krótkiej podróży pociągiem, a następnie 
kilkuminutowym marszu pieszym, chłopiec już wbiega na 
podwórze państwa Krukowskich. Przed wejściem do domu stoi 
bryczka. Na niej figlują dwie młodsze latorośle Krukowskich.
- Cześć smarkule! – woła Bolek.
- Dzień dobry dorosłemu panu! – odpowiadają uniżenie 
dziewczynki, a Jadwiga 
dodatkowo pyta:
- A jak tam tyłek? Boli jeszcze?
Bolek już wbiega do domu. W salonie siedzi ciocia Lina
- Dzień dobry ciociu! Ja bardzo przepraszam za to, co się 
stało...
- Głupstwo – mówi ciocia. - Młodym ludziom diabełek 
zawsze podszeptuje coś niemądrego.
Do salonu wkracza wujek Tadeusz. Jest ubrany w czarny 
tużurek i wystrojony jak na pogrzeb.
- Dzień dobry wujku!. Przyjechałem, żeby przeprosić za to, 
co się stało.
- Głupstwo, nie ma o czym mówić. Już zapomnieliśmy o 
tym. Niestety musimy jechać na sumę do kościoła, ale zostań. 
Na obiad będzie pieczony indyk.
- Tak jest wujku, zostanę!
Wujostwo wychodzą. Słychać skrzypienie resorów bryczki 
i oddalający się tupot koński. Po chwili u sąsiadów pieje kogut. 
Bolek już tego nie słyszy. Jest pochłonięty rozwiązywaniem 
trudnych obliczeń matematycznych. Policzył raz, sprawdził, 
policzył drugi raz i wynik jest ten sam. No, bo wujostwo mają 
trzy córki, a do kościoła pojechały dwie, a więc w czeluściach 
przepastnego domu znajdować musi się najstarsza i 
najładniejsza Hania. Bolkowi jeszcze brzęczą w uszach słowa 
ojca: „Przeproś tam wszystkich!”. Chłopak wbiega po 
schodach na poddasze, naciska klamkę i otwiera drzwi do 
pokoju dziewczyny, jednak orientuje się, że popełnia wielki 
nietakt. Z powrotem zamyka drzwi i grzecznie puka.
- Wejdź, wejdź! – woła Hania.
Bolek wchodzi. Dziewczynę rano bolała głowa, więc dla 
tego nie pojechała ze wszystkimi do kościoła. Teraz stoi przy 
oknie w szaro srebrzystym szlafroczku. Bolek podchodzi do 
niej i od razu przystępuje do przeprosin. Przeprosił raz..., 
przeprosił drugi raz. Trzecie przeprosiny wypadły na 
wysokości szyi. Teraz rozchylił poły szlafroczka i po kolei 
przeprosił obie okrągłości. Z Hanią dzieje się coś dziwnego. 
Bolek spojrzał na twarz dziewczyny. Oczy ma wpół 
przymknięte. Każdy baran by się zorientował, że jest 
zmęczona. Bolek wziął ją na ręce i położył na łóżku. Sam 
poczuł też ogromne zmęczenie. Chciał są położyć obok Hani, 
ale na panieńskim, dość wąskim łóżku, było to niemożliwe. 
Zaczął, więc w miarę możliwości odpoczywać aktywnie. A 
kiedy skończył, świat uległ drastycznej zmianie. Ściany się 
zaokrągliły i podeszły bliżej łóżka. Meble straciły swoje ostre, 
wyraziste kontury. Wokół panowała cisza, z daleka słychać 
było pianie koguta.
Bolek czuł w skroniach silne tętno swego pulsu. W pokoju 
panowała cisza. Słychać było dokładnie oddech śpiącej Hani. 
Po chwili zrobiło się szaro, a później ciemno. Nagle, przez 
mózg Bolka przebiegła paraliżująca myśl. On tutaj zaśnie i w 
takim stanie zastanie go wujostwo.
Wstał z łóżka, zapiął mundur szkolny, po cichu wyszedł z 
pokoju. Zszedł po schodach na dół, ale zamiast przez podwórko 
udać się na rynek i stamtąd najkrótszą drogą pójść na stację, 
bojąc się spotkania z wujostwem, wybrał kierunek przeciwny. 
Przeszedł przez ogród kwiatowy, dumę pana Tadeusza, 
następnie przez warzywnik i wyszedł na cichą uliczkę. 
Przeszedł przez obejście sąsiadów Wandyczów i znalazł się 
nad stawem. Wszystko dookoła było inne niż zawsze, i 
piaszczystość ścieżki, i przejrzystość powietrza. Przy kładce 
uwiązana była łódka, w niej siedziało dwóch chłopców. Jeden z 
nich grał na flecie, a drugi śpiewał surowym, ale pięknym 
tenorem: „pociłuj mene jeszczo, pociłuj ostatnyj raz”. 
Wszystkie te normalne zjawiska były odbierane przez Bolka w 
jakiś inny, szczególnie piękny sposób. Nie orientował się w 
tym, że każdy młody chłopak, po pierwszym kontakcie z 
kobietą w ten oto sposób celebruje swą pozorną dorosłość.
Na stacji trzeba było czekać pół godziny na odjazd pociąg. 
Do Bolka podeszło dwóch Żydów.
- Ny, może jakąś robotę ma pan dla nas? My możemy 
wszystko. My możemy zanieść list, możemy załatwić sprawę, 
w sądzie nawet możemy świadczyć...
- Mam dla was w kieszeni dwa kułaki.
Żydzi się zabrali. Bolek spaceruje po peronie. Wokół roztacza 
się senna Galicja. Zbliżał się koniec czerwca.
Nikt nie przypuszczał, że za parę dni, w dalekim Sarajewie 
następca tronu największej potęgi świata, Monarchii Austro-
Węgierskiej wraz ze swoją małżonką przeniosą się na łono 
Abrahama.
Wreszcie na stację przyjechał pociąg z Jaworowa. Bolek 
wsiadł do niego i już po godzinie biegnie po ulicach Lwowa. 
Wpada pędem na podwórze, przy ulicy Ulmanów 6. Jego 
rodzice właśnie wychodzą na spacer.
- Byłeś w Janowie?
- Byłem.
- I przeprosiłeś tam wszystkich?
- Tak tatusiu, przeprosiłem.
- No, a co nowego u wujostwa?
- Jak dotychczas nic nowego - powiedział w złą godzinę 
Bolek.
Wreszcie nadszedł 28 czerwca. W Sarajewie huknęły 
strzały, a w Galicji wszyscy domorośli politycy poczęli snuć 
rozważania o tym, co im przyniesie przyszłość. Nastroje są 
oczywiście wspaniałe. Wszyscy są bowiem obywatelami 
najpotężniejszego ówcześnie mocarstwa świata. Dom 
Habsburgów sprawował swe rządy od Budapesztu, poprzez 
Wiedeń, Niderlandy, Hiszpanię, aż po baśniowy Meksyk. 
Potęga Austro-Węgier jest ogromna. Jeśli będzie wojna to taka 
jak wszystkie dotychczasowe. Austria oczywiście zwycięży, co 
pociągnie za sobą awanse, podwyżki pensji i wiele innych 
całkiem przyjemnych następstw.
Jest 23 lipca. Austria kieruje ultimatum do Serbii, 25-go 
zostają zerwane stosunki dyplomatyczne, a trzy dni później 
wybucha wojna między Austrią a Serbią. Między 1 a 4 sierpnia 
wszystkie państwa wszystkim państwom wokół wypowiadają 
wojnę. Wojna ciągle jeszcze może się ograniczyć do jednego, 
wschodniego teatru walki. Przekształcenie tej kampanii w 
czteroletnie zmagania całego ówczesnego świata, w kataklizm, 
którego ofiarami będzie wiele milionów istnień ludzkich, a 
trzykrotnie więcej stanie się dożywotnimi kalekami, zostało 
zadecydowane w batalii, jaka rozpoczęła się jeszcze przed 28 
lipca, a więc zanim jeszcze padły pierwsze strzały na froncie 
serbskim. Bitwa przesądzająca o światowym charakterze 
konfliktu została stoczona na froncie francusko -angielskim.
A było to tak...
W 1870 roku Francja przegrała wojnę z Prusami. Chcąc się 
na przyszłość zabezpieczyć zawarła szereg sojuszy. 
Najważniejszy był pakt francusko-rosyjski.
Niemcy już od 1874 roku szykują się do kolejnej wojny. 
Der Nachrichtendienst wysyła mnóstwo swoich agentów do 
Francji. Agenci ze znaną niemiecką solidnością penetrują 
francuskie możliwości pod względem militarnym. Dzięki tej 
mrówczej pracy wywiadowczej, szef sztabu niemieckiego 
generał Helmut von Moltke opracowuje szczegółowy plan 
strategiczny przyszłej wojny. Jest on wielokrotnie 
unowocześniany i w roku 1914 mamy do czynienia z wersją 13 
B. Wersje te mało się między sobą różnią. Zasadnicza idea 
pozostaje ta sama. Należy energicznie uderzyć na zachód, ku 
Francji, stosując na wschodnim froncie jedynie obronę 
pozycyjną. Po szybkim pokonaniu Francji wszystkie siły mają 
być skierowane na wschód, gdzie w kolejnych bitwach z Rosją 
Carską wymuszony zostanie pokój, warunkujący Niemcom 
dwie istotne kwestie: swobodny dostęp kapitału niemieckiego 
do Rosji i wycofanie się jej ze wszystkich działań na Bliskim 
Wschodzie. Takie skromne ustalenia, w pełni 
satysfakcjonowały Niemców. Francuzi oczywiście też nie 
zasypiają gruszek w popiele. W Deuxiéme Bureau, przy ulicy 
Saint Dominique 14 przyjęto jednak zupełnie inną taktykę. 
Chłopcy od św. Dominiki nie lubią bawić się w taką żmudną 
robotę, jak to robią Niemcy u nich. Oni po prostu zainstalowali 
kilka wtyczek w Generalnym Sztabie niemieckim i za ciężkie 
pieniądze kupują każdą nową wersję planu 
„Schlieffen-Moltke”. Znając szczegółowo plany niemieckie 
orientują się doskonale, że warunkiem koniecznym spełnienia 
tych marzeń jest błyskawiczna wojna na froncie zachodnim. 
Jak bowiem jasno wynika z planów niemieckich, państwa 
centralne nie mogą sobie pozwolić na zbyt długie odkładanie 
ofensywy na wschodzie. Wersja błyskawicznej wojny na 
zachodzie jest możliwa tylko wtenczas, gdy jedynym 
przeciwnikiem będzie Francja. Francuzi znają niemieckie plany 
od lat, ale przez wrodzoną skromność nie informują o tym 
Anglików.
Kiedy jednak słowo staje się ciałem, to jest 28 lipca 1914 
roku, delegacja Ministerstwa Spraw Zagranicznych Francji 
pakuje do teczki prezent dla Anglików i jedzie do Londynu. 
Tam, po krótkich rozmowach we francuskiej ambasadzie 
dochodzi do spotkania z Anglikami w Foreign Office. Francuzi 
prezentują sojusznikom dokładne kopie planu „Schlieffen – 
Moltke nr 12”. Następnie tłumaczą, że wystarczy żeby Anglia 
opowiedziała się po stronie francuskiej i zasymulowała 
przerzut korpusu ekspe- dycyjnego przez kanał, a Niemcy w 
ogóle na zachód nie uderzą. Wynika to jasno z postanowień 
przedłożonego planu.
Anglicy zachwyceni, gratulują Francuzom świetnej roboty 
wywiadowczej. Poklepują ich po plecach, wznoszą toasty i na 
tym się kończy. Francuzi po raz kolejny tłumaczą, że potrzebna 
jest natychmiastowa reakcja Anglii, bo wojna może wybuchnąć 
lada dzień. Anglicy mówią: „ależ tak”, „jak najbardziej”, 
„oczywiście” i nic nie robią. Francuzi pertraktują już z pozycji 
„na kolanach”, a Anglicy ciągle zapewniają ich o niezłomnym 
sojuszu.
Francuzi powtórnie tłumaczą, że wojna może wybuchnąć w 
każdej chwili, a Anglicy znowu swoje. 
- No to dlaczego nic nie robicie – pytają Francuzi
- Jak to nic nie robimy ? Przecież wszystko jest jasne. My 
się ze wszystkim zgadzamy. Teraz tylko parlament to 
przyjmie , król podpisze i załatwione.
Problem polega na tym, że Francuzi w tej swojej 
dyplomacji popełniają ogromny błąd. Ograniczenie wojny do 
jednego frontu, to jest wschodniego stanowi dla nich optymalne 
rozwiązanie. Francja, nie będąc niepokojona na własnym 
terenie zmaganiami wojennymi, przestawi cały swój przemysł 
na produkcję zbrojeniową i będzie pomagać Carskiej Rosji. 
Taka kilkuletnia pomoc zapewni Francji dobrobyt na wiele 
kolejnych pokoleń. Tak wygląda optymalna wersja dla Francji. 
Ale nie dla Anglii. Anglicy są w istotny sposób zainteresowani 
zniszczeniem potęgi pruskiej. Jednakże dla nich sojusz z 
Francją oznacza sprzymierzenie w walce z Niemcami na 
francuskiej ziemi. To Francja przecież od lat zaśmieca całą 
Afrykę Północną swymi marnymi, ale niezwykle tanimi 
wyrobami. Indochiny są zalewane produktami francuskiego 
przemysłu, a stąd tylko krok do perły korony brytyjskiej, a 
mianowicie do Indii. Kapitał francuski penetruje kraje Ameryki 
Środkowej i Łacińskiej rozpoczynając od newralgicznego 
punktu, jakim jest Panama. Wojna ograniczona jedynie do 
wschodniego teatru walk spowoduje, że w jej wyniku Francja, 
będąca mocarstwem, przerodzi się w supermocarstwo. Do tego 
Anglicy dopuścić nie mogą, a więc spokojnie słuchają 
francuskich wywodów i czekają.
W tej bitwie nie bierze udziału wojsko, nie huczą armaty, a 
rozmowy toczą się w dobrze strzeżonych zacisznych 
gabinetach. Na zewnątrz więc nie słychać nawet szeptu. 
Niemcy wsłuchują się w tą londyńską ciszę. Dla niemieckiego 
ucha brzmi ona, jak najpiękniejsza muzyka Wagnera, ale to nie 
„Złoto Renu”, lecz raczej mgła leniwej Tamizy wróży 
Niemcom spełnienie ich marzeń. Nie mogą oni inaczej 
odczytać angielskiego milczenia, jak tylko jako zupełny 
desintéressment w stosunku do spraw kontynentu. W końcu po 
dokładnym, precyzyjnym rozważeniu sprawy, będąc 
całkowicie pewni angielskiej neutralności, Prusy uderzają 
poprzez Luksemburg i Belgię na Francję. Dochodzi do walki. 
Jest mnóstwo trupów i rannych. Propaganda po obu stronach 
podgrzewa atmosferę. 
„ No – mówią Anglicy - teraz to już na pewno nikt nie 
wycofa się z walki” i natychmiast wypowiadają Prusom wojnę, 
mimo braku zobowiązań formalnych względem państw 
sprzymierzonych. Niemcy już teraz rozumieją, że „zostali 
wpuszczeni w maliny”, ale na odwrót jest już za późno. Chcąc 
ratować plan strategiczny i pokonać swego zachodniego 
przeciwnika muszą maksymalnie nasilić działania przeciwko 
Francji. To uniemożliwia wsparcie wojsk austriackich. 
Rosjanie uzyskują chwilową przewagę. Austriacy dostają lanie 
i trzeciego września wojska carskie zajmują Lwów.
Jak wiadomo fortuna kołem się toczy. Po kilku miesiącach 
sytuacja na frontach zmienia się. 2 maja 1915 roku rusza 
ofensywa państw centralnych. W połowie czerwca wojska 
austriackie podchodzą pod Lwów.
W domu przy ulicy Ulmanów 6 pan Stanisław Tarłowski 
założył ręce do tyłu i spaceruje powoli, przemierzając 
kilkakrotnie długość gabinetu. Przechadzka ta trwa już dłuższą 
chwilą, co świadczy o głębokim rozważaniu ważkich 
problemów. W końcu pan Stanisław podchodzi do drzwi, 
otwiera je i woła.
- Kazik, Bojda do mnie!
Chłopcy wchodzą do gabinetu. Ojciec ponownie zaczyna 
swój spacer. Po chwili zatrzymuje się i mówi.
- Jak Austriacy uciekali to, na szczęście jeszcze nie 
podlegaliście poborowi, ale obecnie będzie gorzej. Jeśli oni 
znów tu przyjdą, to Kazik rozpocznie zaszczytną służbę w 
cesarsko-królewskiej armii. Tobie Bojda grozi to samo za 
parę miesięcy. Zupełnie wystarczy, że najstarszy brat Mietek, 
nie wiadomo po co, szuka guza na froncie. Weźmiecie całą 
twardą gotówkę, jaka jest w tej chwili w domu i wycofacie się 
razem z Rosjanami.
W dzień deszczowy i ponury na stacji Persenkówka w 
brudnym towarowym wagonie na stercie żołnierskich 
plecaków, siedzi Kazik, koło niego leży Bolek. Tym eszelonem 
ewakuuje się pułk kozaków. Dla niezbyt zorientowanych w 
militariach wyjaśniamy, że kozacy to nie określenie 
narodowości, ale broni, która odpowiada w wojsku polskim, 
lekkiej kawalerii. Kozacy bardzo serdecznie przyjęli chłopców, 
nakarmili ich grochówką i usadowili na swoich bagażach. 
Teraz żołnierze siedzą w dole na podłodze i śpiewają na kilka 
głosów dumkę o Jermaku.
Bolek zamknął oczy, a pod czaszką kłębią mu się tabuny 
myśli. Jest mu ogromnie smutno, bo przecież zostawia nie 
wiadomo na jak długo wszystkich bliskich i miasto, w którym 
upłynęło jego dzieciństwo. Z drugiej strony dla młodego 
chłopca taka podróż w nieznane to szczyt marzeń. Bolek 
wyobraża sobie mnóstwo zdarzeń, które mogą go spotkać w tej 
podróży. Oczywiście to on jest bohaterem tych wszystkich 
przygód i oczywiście wychodzi z nich zwycięsko. W miarę 
upływu czasu przychodzą mu do głowy coraz mniej wesołe 
myśli. Taka podróż to przecież ogromne niebezpieczeństwo. 
Bolek wpada w minorowy nastrój. Na szczęście pociąg rusza. 
W otwartych drzwiach wagonu, na tle jaśniejącego jeszcze 
nieba widać znaną sylwetę Wysokiego Zamku. Pociąg 
przejeżdża bez zatrzymania przez dworzec główny i kieruje się 
na północ. Dopiero w Rawie Ruskiej skręcają na wschód. 
Monotonny stukot kół usypia Bolka. 
Wbrew najśmielszym przewidywaniom jego podróż trwać 
będzie kilka lat. Przez Ukrainę przejechali bez zatrzymania się 
pociągu. W centralnej Rosji spędzili trzy miesiące. Potem 
podróżowali na drugi koniec świata i znaleźli się w Mandżurii. 
W Harbinie przez półtora roku Bolek uczęszczał do polskiego 
liceum i tam zdał maturę. Po maturze chłopcy urządzili sobie 
trwającą trzy miesiące wycieczkę do Japonii. Po powrocie 
dowiedzieli się, że na Syberii powstaje polskie wojsko. Podróż 
z Harbina do armii Hallera trwała trzy kolejne miesiące. W 
końcu zameldowali się w pułku i zostali wcieleni do wojska. 
Chrzest bojowy przeszedł Bolek na Syberii w bitwie z 
Czechami. Droga z Syberii do Władywostoku trwał ponad dwa 
miesiące. Wreszcie ich zaokrętowano i wyruszyli morzem do 
kraju.
Statek płynął przez Nagasaki, Singapur do Kolombo. Tutaj, 
na Cejlonie, żołnierzom po raz pierwszy pozwolono zejść na 
stały ląd. W Zatoce Adeńskiej czekali trzy dni na pozwolenie 
wejścia na teren Morza Czerwonego. Upał był niemiłosierny i 
nie można było się przed nim ukryć. Następny postój wypadł w 
Port Saydzie. Okręt doładowano makuchami, a wojsko 
ścieśniono w taki sposób, że spać można było tylko na boku.
Bolek wspomina podróż przez Morze Śródziemne jako 
najgorszą makabrę. W Tangerze rozładowano okręt i znów 
powróciły normalne warunki. Zatoka Biskajska, znana 
pożeraczka okrętów, przywitała ich średniej klasy sztormem. 
Wszystkich zmęczyła choroba morska.
Wreszcie Anglia. W Dover nie pozwolili wojsku zejść na 
ląd, ponieważ statek miał tu stać tylko trzy godziny. 
Tymczasem cumował cztery doby. W Londynie spotkała ich 
niezbyt miła niespodzianka. Angielscy robotnicy odmawiają 
ładowania węgla na statek, ponieważ wiezie on wojsko 
przeciwko pierwszemu socjalistycznemu państwu na świecie. 
W końcu żołnierze sami ładują węgiel, w wyniku, czego dwaj 
ulegają wypadkowi i pozostają w Londynie.
Wojsko jest już zaokrętowane piąty tydzień i nie zna 
aktualnej sytuacji w Polsce. Wiedzą tylko, że po zwycięskiej 
ofensywie, która zaprowadziła nasze wojska aż pod Kijów, 
obecnie Polacy są w odwrocie a linia frontu przebiega przez 
polskie ziemie. Szczegółów jednak nie znają. To, co wiedzą 
uświadamia każdemu żołnierzowi, że naszą jedyną szansą jest, 
aby armia generała Hallera jak najprędzej znalazła się na polu 
walki. W momencie gdy statek mija cieśniny duńskie i wchodzi 
na Bałtyk napięcie nerwowe wzrasta. Żołnierze czują, że już za 
moment powitają ich na ojczystej ziemi rodacy. Rzeczywistość 
wygląda trochę inaczej. Statek przybija do brzegu wśród 
nocnych ciemności do jakiegoś nabrzeża w nieznanym porcie. 
Żołnierze po ciemku schodzą na ląd. Niektórzy klękają i całują 
rodzinną ziemię. Inni pytają całujących, skąd wiedzą, że to 
ziemia ojczysta - przecież nikt nie wie gdzie się znajdują.
Formowanie kolumny marszowej w ciemnościach trwa w 
nieskończoność. W każdej czwórce, lewy zdejmuje pas, robi z 
niego pętlę i zakłada poprzednikowi na przedramię. Inaczej by 
się pogubili. Wreszcie pada oczekiwana komenda: „Naprzód 
marsz!”. Żołnierze czują pod stopami twarde, betonowe 
nabrzeże. Po chwili schodzą na drogę gruntową. Maszerują już 
przeszło godzinę. Teraz idą przez jakieś krzaki. Na tle nieba 
widać wierzchołki drzew. Zmęczenie coraz większe. Wreszcie 
upragniony odpoczynek. Siadają na ziemi i po ciemku ściągają 
buty, aby poprawić onuce. I znowu marsz trwający dwie 
godziny. Poprzedniej nocy nikt nie spał z wielkich emocji, 
teraz senność ogarnia wszystkich. Marsz przedłuża się w 
nieskończoność. Na horyzoncie zaczyna szarzeć. Niektórzy 
żołnierze zasypiają w trakcie marszu. Taki śpiący żołnierz, jeśli 
się potknie o byle co, od razu się przewraca.
Wojsko wchodzi na nasyp kolejowy i teraz marsz odbywa 
się wzdłuż torów. Po chwili widać zarys stacji kolejowej. Napis 
zamalowano czarną farbą. Oficerowie zatrzymują kolumnę. 
Żołnierze siadają na ziemi i od razu zasypiają; Ledwie zmrużyli 
oczy, a już są budzeni. Faktycznie, minęło półtorej godziny. Z 
oddali zbliża się pociąg towarowy. Zatrzymuje się, wojsko 
ładuje się do wagonów. Pociąg rusza. Wszyscy zasypiają. 
Pociąg staje w lesie. Nieliczni posiadacze zegarków informują 
kolegów, że jest już południe, więc spali co najmniej sześć 
godzin. Najbardziej przytomni biorą menażki od swoich 
kolegów i idą po obiad do kuchni polowych stojących w lesie. 
Po chwili wracają z pełnymi menażkami, wsiadają i pociąg 
rusza. Po zjedzeniu posiłku część żołnierzy znowu zasypia. 
Pozostali patrzą przez otwarte drzwi wagonów towarowych. 
Już teraz wszyscy są pewni, że znajdują się w Polsce.
Niektórym wydaje się, że słyszą huk armat. Jednak to tylko 
złudzenie. Powoli zapada wieczór. Pociąg ponownie staje w 
lesie. Żołnierze wychodzą i otrzymują suchy prowiant. Na 
każdą dwójkę przypada jedna mięsna konserwa i pół chleba. 
Już formuje się kolumna marszowa. Po chwili pada komenda: 
Naprzód marsz! Dowódcy narzucają tak ostre tempo, że już po 
pół godziny wszyscy są zmęczeni. Za kolumną wojska jadą 
wiejskie wozy. Gdy któryś żołnierz słabnie i zostaje w tyle, a 
zdarza się to często, zostaje zabrany na wóz by odpocząć, 
zebrać siły i znów dołączyć do kolumny.
Zmęczenie narasta. Wychodzą z lasu na pofałdowany teren. 
Marsz trwa już trzy godziny. Wojsko jest potwornie zmęczone 
i śpiące. Znów niektórzy zasypiają w marszu i potykając się na 
drodze, padają. Dowódcy informują, że należy zachować 
absolutną ciszę, ponieważ w tej chwili maszerują drogą 
rokadową na tyłach naszych pozycji, a pozycje nieprzyjaciela 
są tuż, tuż. Bliskość wroga wszystkich ożywia. Już nikt nie 
zasypia. Maszerują dalej. Teraz kolumna czwórkowa 
przeistacza się w pojedynczy szereg. Żołnierze trzymają się za 
ręce jak w przedszkolu i tak docierają do transzei. Jest ona 
płytka, więc idą mocno pochyleni i co chwilę któryś przewraca 
się w błoto zalegające dno. Rozkazy są przekazywane szeptem 
wzdłuż strzeleckiego okopu, a brzmią one: „Nie spać, 
pilnować, w każdej chwili może być natarcie. Moskale 
znajdują się o czterysta metrów przed wami”.
Żołnierze z bronią gotową do strzału czuwają i wpatrują się 
w ciemność. Tak mijają minuty, a wszystkim wydaje się, że to 
cała wieczność. W końcu wojsko zasypia.
Bolek czuje, że ktoś go bije pięściami po plecach. Otwiera 
oczy. Już świta. Okazuje się, że po grzbiecie tłucze go dowódca 
plutonu. Dziwnie brzmią przekleństwa wypowiadane szeptem 
do ucha.
- Nie śpijcie, skurwysyny! Moskale w każdej chwili mogą tu 
być i wymordują nas zanim się obudzicie.
Wojsko obudzone przez dowódców czuwa. Niektórzy 
bardzo cichutko otwierają bagnetami konserwy i zaczynają 
śniadanie. Godziny mijają, a sowieckiego natarcia nie widać. 
Zbliża się południe. Nagle na przedpolu, dokładnie między 
polską a sowiecką pozycją, jedzie na koniu nasz łącznik. Jakoś 
nikt do niego nie strzela. Najodważniejsi strzelcy stają w rowie 
strzeleckim i przyglądają się temu, co ma miejsce po stronie 
bol- szewików. Niektórzy opuszczają okopy i zaczynają 
spacerować po przedpolu. Wreszcie wojsko z gromkim 
wrzaskiem „Hura” biegnie czterysta metrów do przodu i 
zdobywa opuszczone przez nieprzyjaciela pozycje. Żołnierze 
zbierają przedmioty pozostawione przez Moskali. Atmosfera 
jest bardzo radosna. Podjeżdżają kuchnie polowe i wszyscy 
jedzą posiłek.
W momencie, gdy batalion Bolka spokojnie zjada posiłek, 
na przedpolu Warszawy toczy są największa bitwa tej wojny. 
Stosunek sił wynosi 3:1 na korzyść bolszewików. W tej 
sytuacji Polacy nie posiadają odwodów i praktycznie całe 
wojsko jest w walce. Stąd konieczność ciągłych przerzutów 
oddziałów. 
Żołnierze skończyli posiłek. Zbiórka. Znów formuje się 
kolumna. Marsz rozpoczyna się o godzinie drugiej po południu 
i trwa z przerwami do szóstej wieczorem. Na odpoczynek ma 
wystarczyć pół godziny. Wreszcie dostają czarną kawę i po 
kawałku chleba. Znowu marsz. Już nikt nie liczy godzin i 
wszyscy są potwornie znużeni. Tempo marszu coraz bardziej 
spada. Oficerowie poganiają żołnierzy, a sami ledwo trzymają 
się na nogach. Zaczyna świtać. Znowu krótki odpoczynek, 
podczas którego dowódcy tłumaczą, że ich batalion ma przed 
sobą ogromnie ważne zadanie. Ofensywa polska, która wyszła 
znad Wieprza rozbiła główne siły sowieckie na przedpolach 
Warszawy.
Wojsko polskie naciera spod stolicy na wschód. Na 
północnych terenach Polski pozostało mnóstwo oddziałów 
sowieckich. Nasze dowództwo spodziewa się kontrataku z 
północy na południe. Jeśli to natarcie trafi na odsłoniętą flankę 
to nasze wojska mogą znaleźć się w okrążeniu.
Pułk, w którym służy Bolek ma za zadanie zahamować to 
ewentualne kontruderzenie. Siły polskie są dziesięciokrotnie 
mniejsze od potęgi nieprzyjaciela, a więc Polacy muszą zająć 
taką pozycję, która choć częściowo zniweluje sowiecką 
przewagę.
W tej chwili zostało im do przejścia już tylko dziesięć 
kilometrów. Muszą wytrzymać i zająć pozycję, zanim 
nadejdzie kontruderzenie sowieckie.
I znowu marsz. Wreszcie na półżywi docierają do 
wytyczonego celu. Dowódcy objaśniają sytuację. Pierwszy, i 
trzeci batalion, w którym służy Bolek, mają zablokować 
przejście między dwoma jeziorami. Na lewo od jednego z 
akwenów ciągną się moczary. Na prawo od drugiego 
rozpościera się szerokie pole minowe. Nadejścia 
kontruderzenia sowieckiego spodziewano się dopiero 
wieczorem. W związku z tym żołnierze mają kilka godzin na 
odpoczynek. Zaraz pojawią się wozy z jedzeniem i amunicją. 
Przybędzie także pluton cekaemów.
Do pozycji zbliża się kuchnia polowa i żołnierze jedzą 
ciepły posiłek. Po spożyciu go natychmiast zapadają w sen. 
Próby budzenia nie przynoszą żadnych rezultatów. W tej 
sytuacji dowódcy przyjmują na siebie funkcję obserwatorów. 
Nieprzyjaciela spodziewają się za kilka godzin, więc niech 
sobie wojsko trochę pośpi.
Po pół godzinie obserwatorzy widzą na horyzoncie jakiś 
ruch. Wszyscy skupiają wzrok w tym kierunku. Teraz już nie 
wiadomo, czy tam rzeczywiście coś się działo, czy to było 
złudzenie. Po kilku minutach słychać pojedyncze, dalekie 
wystrzały. Obecnie przez lornetki widać już wyraźnie, że 
nieprzyjaciel jest w odległości trzech kilometrów od polskiej 
pozycji, a więc daleko poza zasięgiem broni strzeleckiej. 
Dowódcy budzą wojsko. Wozów z amunicją nie widać, a 
żołnierze mają tyle naboi, ile mieści się w ładownicach, to 
znaczy każdy powinien mieć w sześciu ładownicach 
dziewięćdziesiąt ładunków. Faktycznie średnio mają po 
sześćdziesiąt. Wzdłuż transzei podawany jest rozkaz: 
„celownik 3! Celować w pas! Nie strzelać bez rozkazu!”.
Teraz już nieuzbrojonym okiem widać tyralierę rosyjską. 
Czerwonoarmiści znajdują się około półtora kilometra od 
polskich pozycji, ale ich szyk jest rozciągnięty. Pojedynczy 
żołnierze idą daleko od siebie.
Na polskiej pozycji wzrasta napięcie. Jednak nie jest to 
strach. Normalny stosunek w natarciu powinien wynosić: 
trzech nacierających na jednego broniącego się. A tymczasem, 
według polskiej oceny nacierających jest tylu, ilu Polaków 
broniących pozycji. Sytuacja zmienia się jednak diametralnie. 
Nieprzyjaciel wchodząc między jeziora z konieczności ścieśnia 
szeregi. Po chwili już nacierają w trzech tyralierach, jedna za 
drugą. Jest ich coraz więcej. Gdy czołowa linia atakujących 
osiąga odległość siedmiuset metrów Polacy otwierają ogień. 
Nieprzyjaciel jest ciągle poza polem skutecznego rażenia. 
Oficerowie krzyczą: „Przerwać ogień!” to jednak nic nie 
pomaga, strzałów jest coraz więcej. Dowódcy rozumieją, co się 
świeci, przecież Polacy za chwilę wyczerpią całą amunicję. 
Następnie Rosjanie zarżną bezbronnych żołnierzy. Jedyną radą 
jest natychmiastowy kontratak. Dowódca batalionu, 66-letni 
kapitan, który przez całe życie służył w pruskiej armii, zamiast 
komendy: „Bagnet na broń!” krzyczy: „Bajonet auf”, ale 
Polacy doskonale rozumieją, o co chodzi. Słychać szczęk 
zakładanych bagnetów i komendę: „Powstań! Naprzód, 
krokiem marsz!”. Polacy zrywają się, wybiegają z rowu i 
formują tyralierę. Nieprzyjaciel znajduje się w odległości 
sześciuset metrów.
Teraz Moskale oddają pojedyncze strzały podchwytowe. 
Taka strzelanina ma na celu jedynie wywołanie efektu 
psychologicznego, a z dystansu sześciuset metrów jest w ogóle 
nieszkodliwa. Jednak wśród żołnierzy robi to wrażenie. Polska 
tyraliera postępuje równym marszem do przodu, ale wszyscy 
zaczynają się bardzo bać. Jednak jest to dziwny rodzaj strachu.
Moskali jest znacznie więcej niż Polaków, a każdy krok 
przybliża do śmierci. Strach rośnie do monstrualnych 
rozmiarów, aż dziwne, że to przeogromne uczucie 
wypełniające całe ciało nie zabija człowieka swoją siłą.
Odległość zmalała do czterystu metrów. Moskale zaczynają 
gęsto strzelać. Już kilku Polaków upadło. Strach, który 
przedtem już był ogromny, teraz przekracza ludzkie 
wyobrażenie. Jednak polska tyraliera się nie załamuje. Nagle 
coś zaczyna się dziać w szeregach nieprzyjaciela. Środkowe 
wybrzuszenie sowieckiej tyraliery przerzedza się. To część 
żołnierzy zaczyna uciekać. W ostatnim szeregu idą 
funkcjonariusze GPU z nagantami, więc do tyłu uciekać nie 
mogą, dlatego sowieci uciekają na boki, kryjąc się za plecami 
kolegów. Już nie ma rosyjskiej tyraliery.
Na obu brzegach jezior czernieją dwie kupy radzieckiego 
wojska. Gdyby Polacy mieli CKM-y, mogliby wytłuc Moskali 
w ciągu kilku minut. Ale nie mają, bo według wszelkich 
przewidywań natarcie miało nastąpić dopiero wieczorem. Tak, 
więc winę za brak broni maszynowej ponoszą bolszewicy.
W lewej grupie Moskali oficerowie próbują podnieść 
żołnierzy do dalszego ataku, ale prawa strona już ucieka. 
Polacy krzyczą „Hura!” i przechodzą z marszu do biegu. Po 
krótkiej pogoni bolszewicy znikają. Wśród Polaków euforia. 
Wszyscy chcą opowiadać o swoich przeżyciach. Niestety brak 
słuchaczy. Żołnierze tworzą grupy, a oficerowie szablami te 
grupy rozganiają. Wszyscy się śmieją. W końcu pada komenda: 
- Padnij! Kopać wnęki.
Żołnierze powoli zasypiają. Oficerowie krzyczą, kopią w 
podeszwy, ale to nie daje żadnego rezultatu. Nadjeżdża konny 
łącznik i informuje o sytuacji. Natarcie bolszewickie się 
załamało. Teraz nasze kontrnatarcie z flanki grozi bolszewikom 
odcięciem i dlatego oni tak szybko uciekają. Trzeba 
natychmiast poderwać wojsko i kontynuować pogoń, bo jak 
tylko bolszewicy się od nas oderwą, to natychmiast się okopią. 
Pada komenda:
- Powstań, naprzód marsz!
Polacy idą pofałdowaną łąką, ograniczoną z lewej strony 
lasem. Las wchodzi zakosami w łąkę. Zza kolejnego zakosu 
odzywa się rkm sowiecki. Cały polski batalion strzela do 
jednego gniazda zużywając resztki amunicji. polscy oficerowie 
krzyczą:
- Przerwać ogień!
Jeden z obsługi erkaemu jest zabity drugi ranny. Dowódca 
trzeciej kompanii, w której służy Bolek wzywa go jako 
tłumacza. Po przesłuchaniu rannego żołnierza zostaje on 
oddany pod opiekę Bolkowi. Za następnym zakosem lasu stoi 
jedenastu bolsze- wików. Teraz Bolek prowadzi już dwunastu 
jeńców. Prędkość naszego natarcia spada do dwóch kilometrów 
na godzinę. Oficerowie zatrzymują tyraliery, a Bolek dostaje 
rozkaz odprowadzenia jeńców do dowództwa pułku. Jest to 
ładnych parę kilometrów, Bolek jest piekielnie zmęczony. 
Wreszcie po długim, męczącym marszu dociera do dowództwa 
pułku. Po chwili wchodzi do zabudowań jakiegoś folwarku, 
gdzie mieści się sztab.
Przez podwórze przechodzi właśnie major Kalina oficer z 
dowództwa dywizji, który w jakichś sprawach znajduje się 
teraz w sztabie pułku. Widzi Bolka prowadzącego dwunastu 
jeńców, podbiega do niego i pyta:
- To ty sam wziąłeś wszystkich do niewoli?
- Melduję posłusznie, że oni sami się pchali do niewoli.
- Dobrze, dobrze nie bądź taki skromny.
Jeńcy zostają odprowadzeni, a major Kalina zabiera Bolka 
na swoją kwaterę, aby ugościć bohatera. Wprowadza go do 
izby, gdzie całym wyposażeniem jest stolik artyleryjski i łóżko 
majora. Bolka sadza przy stoliku, a sam wychodzi do sąsiedniej 
izby, aby przygotować przyjęcie. Zapasy środków 
spożywczych, jakie posiada pan major składają się z jednej 
puszki sardynek, chleba sprzed trzech dni i resztek wódki w 
butelce półlitrowej. Major przynosi to wszystko do pokoju, w 
którym pozostawił Bolka, ale pokój jest pusty. Po dłuższych 
poszukiwaniach okazuje się, że Bolek zasnął i spadł z krzesła 
na podłogę. Zostaje przywołany ordynans pana majora i we 
dwóch przenoszą Bolka na łóżko. Nakrywają kocem i Bolek 
natychmiast zasypia.
Po pięciu godzinach major go budzi. Bolek zrywa się z 
łóżka staje na baczność i chce się meldować, ale widzi, że oczy 
majora robią się okrągłe jak talary. Idąc za jego wzrokiem 
patrzy na poduszkę. Cała poduszka jest zakrwawiona.
- Dlaczego baranie nie powiedziałeś, że jesteś ranny?.
W moment później zjawiają się dwie sanitariuszki i 
bandażują Bolkowi głowę rozciętą na długości piętnastu 
centymetrów. Pewnie dostał szablą – myśli major. Po chwili 
Bolek solidnie obandażowany siedzi przy stole. Major otwiera 
sardynki i zaczyna się uczta.
Z trzech osób będących w izbie tylko Pan Bóg wie, jak 
doszło do zranienia Bolka. A sprawa wyglądała zupełnie 
prozaicznie. Bolek siedział przy stoliku artyleryjskim, który 
jest obity blachą, aby można do niej równo przykleić mapę 
białkiem jaja kurzego. Blacha na bokach jest poodrywana. 
Kiedy Bolek zasnął, spadając z krzesła o tę blachę rozciął sobie 
głowę.
Po zakończonej uczcie major mówi:
- Teraz musisz wracać do kompanii, ale już moja głowa w 
tym, żeby nagroda cię nie minęła. Za godzinę rusza wóz z 
amunicją, a więc do kompanii pojedziesz na tym wozie.
Droga powrotna odbyta na wozie amunicyjnym trwa 
krótko. Na miejscu okazuje się, że bataliony są w całkiem 
innym miejscu, niż to, w którym Bolek rozstał się z jednostką. 
Polacy zalegają na brzegu lasu. Przed nimi szeroka łąka. 
Słońce świeci od strony Polaków. Według raportu otrzymanego 
przez dowódcę batalionu, w którym służy Bolek ci Moskale, 
którzy uciekali niedawno przed naszym wojskiem po starciu 
między jeziorami to tylko część cofającej się armii 
bolszewickiej, a więc prawdopodobnie wojsko polskie znajduje 
się miedzy dwoma formacjami cofających się 
czerwonoarmistów.
Po niecałej godzinie przewidywania te sprawdzają się. Na 
łąkę wchodzą tyraliery kozackie. Kozacy maszerują nie wprost 
na Polaków zalegających brzeg lasu, lecz skośnie do ich linii. 
Znajdują się w odległości około czterystu metrów a słońce 
świeci im w oczy. Polacy kładą celny ogień z broni 
strzeleckiej, bo innej nie mają. Kozacy patrząc pod słońce nie 
widzą polskich stanowisk, więc nie odpowiadają ogniem tylko 
przyśpieszają kroku. Po chwili znikają z pola widzenia polskich 
żołnierzy. Oficerowie ostrzegają, aby nikt nie ważył się 
podnieść oraz by zachować bezwzględną ciszę. Daleko na 
przedpolu w odległości sześciuset metrów przesuwają się 
sylwetki ostatnich Kozaków.
Bolek i wszyscy inni żołnierze dwóch sąsiadujących ze 
sobą kompanii leżą dobrze ukryci w wysokim poszyciu leśnym. 
Czas mija, skowronki śpiewają, nic się nie dzieje. Żołnierze 
czują się zupełnie bezpiecznie. Sjesta trwa.
Nagle w odległości zaledwie trzydziestu metrów widać 
buty następnej kozackiej tyraliery. Za pierwszą posuwa się 
druga. Te tyraliery, tak jak i poprzednie maszerują skośnie do 
skraju polskiej obrony. Polacy leżąc na ziemi widzą tylko buty 
kozackie, które są coraz bliżej i bliżej. Na szczęście dla Bolka 
wchodzą w las w miejscu gdzie zalega sąsiednia kompania. 
Słychać krzyki, pojedyncze strzały a później wrzaski polskich 
żołnierzy dobijanych bagnetami.
Żołnierze z kompanii Bolka nie niepokojonej przez 
atakujących kozaków starają się ukryć wręcz pod ziemią. 
Wydaje się im, że nawet bicie serca może dojść do uszu 
kozaków. Ale tak oczywiście się nie dzieje. Po chwili wszystko 
ucicha. Dowódca kompanii Bolka podnosi swoich żołnierzy i 
kieruje ich w miejsce gdzie przed chwilą rozegrała się tragedia. 
Sytuacja jest bardzo groźna, w każdej chwili można 
spodziewać się nadejścia następnych pododdziałów 
sowieckich. Udziela się pomocy rannym. Nie ma czasu na 
grzebanie zabitych. 
Kompania Bolka i niedobitki z sąsiedniej kompanii 
wycofują się w głąb lasu. Wojsko kryje się w wysokich 
krzewach leszczyny, ale napięcie po przeżytej tragedii jest tak 
duże, że nikt nie śpi. Mijają minuty, ptaki zaczynają śpiewać a 
to informuje, że w pobliżu nikogo nie ma. Mijają godziny, 
wreszcie zostają wysłani obserwatorzy na brzeg lasu. Po chwili 
meldują, że widać jakieś wojsko. Okazuje się, że to pierwsza 
kompania z ich batalionu, która zmyliła kierunek i dopiero 
teraz dociera do dwóch pozostałych. Batalion nie posiada 
żadnych informacji, ani o położeniu wojsk nieprzyjaciela ani o 
pozycji własnej służby tyłów a łączność z kwatermistrzostwem 
pułku warunkuje prowadzenie wszelkich działań bojowych.
Nagle w odległości dwóch kilometrów pojawia się polski 
konny łącznik. Oficerowie strzelają z pistoletów ażeby zwrócić 
uwagę łącznika na siebie. Łącznik słysząc wystrzały 
przyśpiesza biegu i po chwili znika z pola widzenia. Ponieważ 
należy przy- puszczać, że łącznik po dostarczeniu meldunku 
będzie wracać tą samą drogą, a więc jedna kompania rozstawia 
się w poprzek przewidywanej drogi powrotu łącznika. 
Po upływie pół godziny rzeczywiście łącznik wraca i 
zostaje zatrzymany. Po doprowadzeniu do zastępcy dowódcy 
batalionu wręcza mu mapę, a następnie po nakreśleniu pozycji 
wojsk własnych przekazuje rozkaz:. „Wszystkie pododdziały, a 
więc także wasz batalion ma szybkim marszem wyjść na 
spodziewany kierunek odwrotu wojsk sowieckich grupy 
północ, rozwinąć się w poprzek osi marszu i zablokować ten 
kierunek”.
Batalion formuje kolumnę marszową i marszem 
ubezpieczonym pokonuje szesnaście kilometrów. Po 
osiągnięciu nakazanej pozycji rozwija się w poprzek 
spodziewanej osi marszu nieprzyjaciela i przechodzi do 
obrony. Oznacza to, że każdy żołnierz musi wykopać wnęk 
strzelecki, zamaskować go i pozostawać w pełnej gotowości 
bojowej.
Żołnierze są bardzo zmęczeni szybkim marszem. Na 
zmęczenie fizyczne nakładają się tragiczne wspomnienia 
niedawnego boju. Ponaglani „łagodnymi” słowami dowódców, 
z których co drugie słowo zaczyna się od litery „k” w końcu 
wykonują wnęki i maskują się. Niestety ostatnia część rozkazu 
to jest zachowanie pełnej gotowości bojowej nie zostaje 
wykonana, o czym świadczy głośne chrapanie.
Dowódcy biegają wzdłuż linii obrony. Kopią żołnierzy w 
podeszwy butów. Przemawiają do nich najczulszymi słowami. 
Niektórzy strzelcy odpowiadają nawet „tak jest, wedle 
rozkazu” i śpią dalej.
Sytuacja jest bardzo groźna. bo wojska sowieckie wycofują 
się niezwykle szybkimi marszami. Bój może się rozpocząć w 
każdej chwili. Zastępca dowódcy batalionu wzywa dowódców 
kompanii na naradę i od razu rzeczowo bez zbędnych wstępów 
zaczyna.
- Jak panowie wiecie, już w XV wieku specjaliści od taktyki 
zauważyli, że każdy człowiek, a więc także oficer ma oczy 
umieszczone z przodu. Z tego powodu dowódca pododdziału, 
aby mógł nim skutecznie dowodzić musi się znajdować z tyłu. 
W tej chwili musimy ubezpieczyć batalion przez wysunięcie do 
przodu obserwatorów. Tych naszych śpiących susłów nie ma 
sensu wysyłać do przodu, bo będą spali tam tak samo dobrze 
jak śpią tutaj. W tej sytuacji zmuszony jestem złamać 
poprzednio wymienioną zasadę. Musimy, panowie, sami 
ubezpieczyć nasze wojsko. Jest nas czterech, dwóch niech 
pójdzie dwa kilometry do przodu, ja zabezpieczę lewą flankę, a 
dowódca trzeciej kompanii prawą. Wykonać!
Jest rzeczą oczywistą, że dowódcy są dwa razy bardziej 
niewyspani od swoich podkomendnych. W momencie, kiedy 
żołnierzom pozwala się udać na spoczynek oficerowie piszą 
raporty, są wzywani na odprawy oraz wykonują szereg innych 
zajęć związanych z dowodzeniem. Oficerowie rozchodzą się, 
zajmują stanowiska obserwacyjne, a po chwili oczy same im są 
zamykają.
Czas płynie, po niebie płyną obłoki, w trawie śpiewają 
koniki polne, jest ciepło i przyjemnie. Nagle słychać tętent 
konia. To łącznik z dowództwa pułku szuka polskiej linii 
obrony. Budzi pierwszego napotkanego żołnierza i pyta o 
dowódców. Oczywiście żołnierz nic nie wie, drugi to samo, 
trzeci też. Wreszcie łącznik zdejmuje z pleców karabinek 
kawaleryjski i strzela kilkakrotnie w powietrze. Po chwili 
oficerowie wracają na linię obrony i otaczają łącznika. Rozkaz 
brzmi: „Zwinąć obronę, wycofać wojsko trzy kilometry do 
tyłu, tam jest wieś i tam należy zakwaterować batalion na noc”.
Wojsko po dwóch godzinach snu mając w perspektywie 
kolację oraz wypoczynek, stosunkowo dobrze maszeruje. Po 
zjedzeniu czegoś pośredniego pomiędzy grochówką i 
gulaszem, pluton, w którym służy Bolek zostaje 
zakwaterowany w stodole. Jest to olbrzymia stodoła wysłana 
sianem. W jednym kącie stoi stłoczone stado owiec. Żołnierze 
kładą się na sianie i natychmiast zasypiają. Po chwili owce 
ochłonęły z przerażenia i zaczynają skakać po całej stodole, 
posypując bohaterów bobkami oraz polewając swoim 
aromatycznym moczem.
Bolek przed zaśnięciem po raz pierwszy konstatuje, że 
wojna wygląda zupełnie inaczej niż to sobie wyobrażał. Nigdy 
nie przypuszczał, że wszelkie doznania wojenne można 
podzielić na straszne i rozkoszne. Do pierwszej grupy należą: 
straszny strach, straszne wszy, straszne zmęczenie i straszny 
brak snu. Cała reszta jest samą rozkoszą. A więc, każde 
jedzenie porównać można tylko do boskiej ambrozji, a jedzenie 
ciepłe jest jeszcze o wiele lepsze. Sen jest niewyobrażalną 
rozkoszą. Uczestniczenie we wszelkich działaniach wspólnoty 
żołnierskiej, co opiera się na szczerej koleżeńskości, jest też 
ogromnie przyjemne. Ale największą rozkosz sprawia myśl o 
końcu wojny i demo- bilizacji.
Bolek zasypia i śni o tej największej rozkoszy. Dla niego 
koniec wojny, to: Lwów, rodzice, rodzeństwo, no i oczywiście 
Hania. Szybko mija letnia noc. Przez szpary w ścianach stodoły 
do wnętrza wdzierają się ostre promienie wschodzącego słońca.
Przed stodołę zajeżdża wojskowy wóz zaprzęgnięty w 
gniade konie. Z kozła zeskakują dwa „kanarki”. Tak w wojsku 
nazywa się żandarmów ze względu na ich żółte otoki. Jeden z 
żandarmów ma dwa metry wzrostu i sto dwadzieścia 
kilogramów żywej wagi. Drugi jest troszkę od niego wyższy. 
Kanarki otwierają wrota od stodoły. Z ciemnego wnętrza 
uderza w nich z siłą tajfunu odór zgniłego ludzkiego potu 
pomieszany z zapachem owczych szczyn. Po krótkiej utracie 
przytomności kanarki mężnie wchodzą do wnętrza stodoły. Po 
chwili potrzebnej na oswojenie się z ciemnością i zapachem 
żandarm kopie w wystające z siana buty i pyta:
- Który z was nazywa się Bolesław Tarłowski?
Żołnierz odpowiada:
- Odpierdol się - i śpi dalej.
Dwóch następnych odpowiada podobnie. Teraz żandarmi 
przystępują wspólnie do drugiej fazy przesłuchania. Łapią 
następnego żołnierza za nadgarstki, odwracają się do siebie 
plecami, przerzucając ramiona biednego żołnierza przez własne 
barki i zaczynają podskakiwać. Żołnierz czuje, że za chwilę 
wyrwą mu ręce, więc prosi:
- Panowie puśćcie mnie, zrobię co chcecie, tylko nie 
urywajcie mi rąk.
Żołnierz dostaje polecenie odszukania Bolesława 
Tarłowskiego, a żandarmi wychodzą na zewnątrz, aby uniknąć 
śmiertelnego zatrucia atmosferą wnętrza stodoły.
Po chwili żołnierz prowadzący poszukiwania z wnętrza 
stodoły melduje, że odnalazł właściwego faceta. Żandarmi 
wchodzą. Jeden bierze delikatnie Bolka pod pachy, drugi pod 
kolana, wynoszą go ze stodoły a następnie na komendę: „Raz, 
dwa, trzy” wrzucają do wnętrza wozu. Zanim jeszcze Bolek 
zdążył policzyć, które kości ma na pewno złamane wóz rusza i 
po chwili wjeżdża na leśny dukt. Droga poprzegradzana jest 
korzeniami drzew wystającymi ponad jej poziom. Konie pędzą 
galopem. Bolek obija się o twarde deski wozu. Więc prosi:
- Koledzy zwolnijcie trochę, bo mnie zabijecie.
Jeden z żandarmów siedzących na miękkim siedzeniu odwraca 
się i mówi.
- Dobra, jeśli odpowiesz prawidłowo na nasze pytanie. 
Powiedz, jaki środek lokomocji jest najlepszy na polskie drogi?
- Nie wiem. Zwolnijcie, bo już nie wytrzymam.
- A, widzisz gówniarzu, nie znasz się na tym. Otóż 
zapamiętaj, że na polskie drogi najlepszym środkiem lokomocji 
jest aeroplan, czyli samolot.
Oba kanarki zanoszą się śmiechem ze świetnego dowcipu, ale 
jednak zwalniają.
- Dokąd mnie wieziecie?
- Do dywizji.
- Ale w jakim celu?
- W dywizji jest dzisiaj sąd polowy, już dwóch zakopaliśmy, 
ale został jeszcze jeden dół, zapewne dla ciebie.
- A powiedzcie, kto kazał mnie przywieść?
- Major Kalina, ale jaka ci różnica?
Po długiej podróży wóz wjeżdża na teren zabudowań 
folwarcznych, gdzie rezyduje dowództwo dywizji. Kanarki 
każą się zameldować Bolkowi w sztabie dywizji i wskazują 
właściwy budynek. Bolek idzie, ale zanim osiągnął drzwi, już 
krzyczy do niego major Kalina.
Podchodzą do siebie. Bolek chce salutować. Major Kalina 
podaje mu rękę i równocześnie odskakuje jakby został 
oparzony.
- Człowieku, czym ty tak strasznie śmierdzisz?
- Melduję posłusznie panie majorze, że owce mnie 
obszczywały.
W tym momencie podchodzi do nich lekarz pułkowy i 
jeszcze jakiś oficer. Zaczynają radzić, co należy zrobić. W 
końcu lekarz pułkowy decyduje.
- W tym stanie ten żołnierz nie może stawać do 
odznaczenia, musimy go w coś przebrać. 
-Ale, w co? Trzeba wyfasować dla niego mundur.
Po chwili Bolek otrzymuje łopatę i rozkaz udania się za 
stodołę. Tam kopie dół, rozbiera się do naga, wrzuca wszystkie 
części swej garderoby do dołu, zasypuje go i stoi goły jak 
święty turecki. Przychodzi dwóch żołnierzy. Przynoszą mu 
bieliznę i mundur. Mundur jest oficerski, bo innego nie było.
Po pół godziny w obecności pocztu sztandarowego dywizji 
i całej dywizyjnej generalicji odbywa się dekorowanie 
żołnierzy różnymi odznaczeniami. Faktycznie krzyży i medali 
nie ma, w związku z tym przypina im się tylko baretki. 
Niezwykle miłym akcentem całej uroczystości jest informacja, 
że wszyscy odznaczeni otrzymają trzy dni urlopu. Na 
zakończenie cała grupa oficerów dywizji idzie wzdłuż szeregu 
odznaczonych, podają im rękę, gratulują i z każdym zamieniają 
kilka słów.
Właśnie Bolkowi podaje rękę jakiś stary, siwy 
podpułkownik. Pan pułkownik mówi z wyraźnym wschodnim 
zaśpiewem. Pyta Bolka:
- Znaczy si, a ty skąd?
- Melduję posłusznie, że ze Lwowa.
Pułkownik zwraca się do pisarza.
- Znaczy si, jemu trza dać pięć dni, bo nie zdąży.
Po zakończeniu uroczystości jeszcze mała wódka z 
majorem Kaliną. Po wypiciu major mówi do Bolka.
- Tu obok jest namiot z pryczami, odpocznij sobie z 
godzinkę, dwie, a ja cię zbudzę jak będzie odjeżdżał wóz 
pocztowy do najbliższej stacji kolejowej, to cię odwiozą.
Bolek kładzie się na pryczy, ale w żaden sposób nie może 
zasnąć. Nigdy w najśmielszych snach nie przypuszczał, że 
zobaczy Lwów tak szybko. Wreszcie do namiotu wchodzi 
major Kalina. Bolek staje na baczność, Kalina bierze go w 
ramiona, ściska i mówi:
- No jedź i wracaj zdrowo.
Wielka szkoda, że brat Bolka Kazik, z którym 
przewędrował pół świata, służy w innym batalionie i w ogóle 
nie wie, że Bolek jedzie do Lwowa. Gdyby wcześniej było to 
wiadome mógłby przynajmniej przywieść list od brata. Podróż 
wozem trwa trzy go- dziny. Bolek cały czas myśli o bliskim już 
spotkaniu z rodziną. Wreszcie stacja kolejowa. Melduje się u 
komendanta stacji, pokazuje kartę urlopową i pyta, kiedy 
będzie pociąg. Pan porucznik rozkłada ręce.
- Jeden Pan Bóg to wie.
Na pociąg trzeba było czekać sześć godzin, wreszcie 
przyjechał. Jest to eszelon wojskowy, złożony w większości z 
towarowych wagonów. Prawie wszystkie wagony załadowane 
są uszkodzonym sprzętem artyleryjskim. W dwóch wagonach 
jadą ranni. Tylko jeden osobowy wagon zarezerwowany jest 
dla kierownika eszelonu i nielicznych pasażerów. W 
przedziale, do którego wszedł nasz urlopowicz siedzi tylko 
jedna osoba. Jest to ksiądz, tak zwany kapelan czasu 
wojennego. Tą nazwą określano księży, którzy zgłosili się do 
wojska a nie było dla nich ani etatu w jednostkach ani nawet 
umundurowania.
Bolek grzecznie powiedział: „Niech będzie pochwalony”. 
Ksiądz odpowiedział i zajął się studiowaniem brewiarza. 
Zanim pociąg ruszył do przedziału wprowadzono jeńca. Był to 
sowiecki lejtnant pilnowany przez dwóch konwojentów. Po 
chwili oficer nie śmiało zwrócił się do Bolka.
- Skażicie, jest u was cigareta? Znaczy sie papierosa.
Bolek go poczęstował, a kiedy się okazało, że płynnie 
włada językiem rosyjskim, oficer trochę się ośmielił. Po 
krótkiej grzecznościowej konwersacji Bolek zapytał go:
- Dlaczego służycie w sowieckiej armii?
- O, to bardzo długa historia. Ale chętnie wam, to znaczy 
panu opowiem.
W języku rosyjskim słowo pan, czyli bariń jest bardzo 
rzadko używane. Prawdopodobnie oficer nie chciał Bolka 
obrazić zwracaniem się per „wy”.
Po chwili zaczął opowiadać swoją historię.
”Nazywam się Aleksandr Stiepanowicz Kazniecow. 
Urodziłem się na biednej syberyjskiej wsi w pobliżu dóbr grafa 
Łomianskawo. Gdy miałem sześć lat był wielki nieurodzaj i 
moi rodzice umarli z głodu, ja przeżyłem. Przez lato żywiłem 
się tym, co można było ukraść w ogrodach i sadach. Gdy 
zaczęły się chłody jesienne nocowaliśmy z kilkoma innymi 
bezdomnymi dziećmi w stogach siana, a kiedy już tam nie dało 
się wytrzymać przenieśliśmy się do stodoły. Rano zbudziłem 
się i byłem tak przemarznięty, że nie mogłem ruszyć ani ręką 
ani nogą. Zacząłem krzyczeć ze strachu. Znalazł nas gospodarz, 
mnie wziął do izby, rozgrzał, żona mnie umyła, zawołali nawet 
znachora i jakoś się wylizałem. Do końca zimy siedziałem u 
nich, dawali mi jeść. Na przednówku sami moi gospodarze nie 
mieli co jeść, więc poszedłem znowu kraść po ogrodach i 
sadach. Pamiętam, jak zawsze przed zaśnięciem myślałem o 
tym czy jutro znajdę znowu coś do jedzenia.. Przez pewien 
czas dostawałem resztki jedzenia z ochronki, która była przy 
cerkwi. Ten, kto nie przeżył takiego głodu nie zrozumie jaka to 
męka, a tym bardziej dla małego dziecka. Przez lato jakoś 
przetrwałem. Jesienią zostałem zatrudniony we młynie. 
Pracowałem przy praniu i trzepaniu worków. Najgorsze było 
trzepanie. Po kilku godzinach pracy nie można było oddychać, 
człowiek kaszlał bez przerwy. Jednak za zarobione pieniądze 
miałem tyle chleba, że nigdy głodny nie chodziłem, a co 
równie ważne, spałem na stryszku nad pralnią, gdzie było 
bardzo ciepło. Pod koniec zimy moje płuca były już tak zatkane 
pyłem z worków, że nie nadawałem się do pracy i znowu 
musiałem sam zatroszczyć się o wyżywienie, co na przed- 
nówku nie było łatwe. Trochę pomagali mi koledzy, którzy nie 
byli w tak złym stanie zdrowia. Wreszcie w ogrodach pokazały 
się warzywa i było trochę lżej. Tak dotrwałem do czerwca. W 
piękny czerwcowy dzień poszedłem się wykąpać w jeziorze. 
Wykąpałem się i trochę zmarzłem, wylazłem z wody 
położyłem się wśród nadbrzeżnych krzewów wikliny 
wystawiając całe ciało na działanie słońca. Zimno niedawnej 
kąpieli powoli przemieniało się w rozkoszne ciepło 
czerwcowego upału. Po chwili zauważyłem, że od strony 
zabudowań grafa Łomanskawo idą jakieś dwie postacie. Gdy 
się trochę zbliżyli rozpoznałem generała Hryńskiego z jego 
ordynansem Wanią i najmłodszą latoroślą rodu grafów 
Łomanskich.
Generał był szwagrem grafa, czyli bratem rodzonym jego 
żony. Był to stary kawaler. Najmłodszego synka siostry, który 
miał niespełna cztery lata i wszyscy nazywali go Tycio, kochał 
ponad wszystko. Siostra często żartowała, że brat generał 
przyjeżdża nie do nich tylko do Tycia.
Przodem szedł generał z Tyciem, którego trzymał za 
rączkę, a parę kroków za nimi szedł ordynans Wania niosąc 
kolorowy leżak. Generał kazał ustawić leżak w cieniu 
rosochatej wierzby. Siadł na nim, później w pozycji pół leżącej 
zaczął drzemać. Ordy- nans opiekował się dzieckiem. Tycio 
biegał w pobliżu brzegu jeziora, zbierał kamienie, podbiegał do 
brzegu i rzucał z całej siły kamień do wody. Plusk tym 
wywołany bardzo cieszył dziecko. Zabawa ta trwała dość długo 
i ordynans poczuł, że go bolą nogi. Więc podszedł do 
pobliskiej wierzby, usiadł pod nią oparł się plecami o pień, 
nabił fajkę i zapalił. Tycio co chwilę znajdował jakiś nowy 
ciekawy obiekt. A to żaba skoczyła, a to ważka przeleciała, 
wszystko go bawiło. Stary generał głośno chrapał a po chwili 
także jego ordynans zdrzemnął się, fajka mu zgasła.
Tycio podbiegł do drewnianej kładki, która od brzegu 
biegła kilkanaście metrów w kierunku środka jeziora. Dziecko 
wbiegło na kładkę i zaczęło przytupywać. Odgłosy, jakie 
wywoływały rozhuśtane deski kładki bardzo go bawiły. Tycio 
śmiał się na głos i przytupywał.
Po chwili pobiegł na sam koniec kładki, gdzie na słupkach 
umieszczone były błyszczące, mosiężne pierścienie służące do 
cumowania łódek. Tycio chciał dotknąć pierścienia, stracił 
równowagę i chlup do wody. Chlupot spowodowany upadkiem 
do wody małego ciałka nie był większy od hałasu 
powodowanego przez wrzucane do wody kamienie. Nic, więc 
dziwnego, że ani ordynans Wania ani znajdujący się o wiele 
dalej generał nie obudzili się. Ja to widziałem z odległości 
trzydziestu metrów. Pędem pobiegłem na kładkę, wskoczyłem 
do wody i wyciągnąłem malca ponad powierzchnię wody. Po 
mrugających oczach widziałem, że dziecko jest przytomne, ale 
tak się zachłystnęło wodą, że nie mogło oddychać. Już nie 
próbowałem wskoczyć na kładkę tylko przebiegłem przez 
wodę do brzegu i pędem do generała.
Na mój wrzask generał się zbudził i od razu zorientował się w 
sytuacji. Złapał dziecko za nogi, uniósł w powietrze i zaczął 
potrząsać. Słup wody w żołądku i przełyku swoim ciężarem 
spowodował wymioty i Tyciowi wrócił oddech. Generał 
przytulił dziecko do piersi i długi czas nie chciał go wypuścić, 
zresztą malec wcale się o to nie dopraszał. Był przestraszony i 
mimo że nic mu nie groziło ciągle powtarzał: „Diadia bieliegi 
mienia - wujku ratuj mnie”.
Kiedy emocje trochę opadły generał zainteresował się 
nieobecnością ordynansa i wrzasnął: „Wania dawaj siuda”. 
Wania nie świadomy tego, co się stało przybiegł natychmiast i 
stanął na baczność.
- Szto ty diełał?
- Gienierał izwinitie, ja spał.
Generał przez chwilę patrzył spokojnie na ordynansa, a 
następnie rozkazał:
- Biegnij do majątku i przynieś mój rewolwer.
Wania pobiegł, a generał wziął nas obu za ręce i powoli 
poszliśmy w kierunku zabudowań folwarcznych. Nad jeziorem 
został samotny przewrócony kolorowy leżak, a w krzakach 
moje łachy. Byłem tylko w krótkich kalesonach, w których 
było więcej dziur niż płótna.
W połowie drogi do majątku spotkał nas zadyszany Wania, 
niósł pas, kaburę i rewolwer. Generał się zatrzymał, wziął to 
wszystko od ordynansa, wyjął z kabury naganta i z odległości 
półtora metra strzeli prosto w czoło Wani. Wania upadł, 
generał podszedł, butem odwrócił głowę Wani sprawdził czy 
dobrze trafił, schował rewolwer do kabury, kaburę razem z 
pasem założył na ramię, wziął nas znowu za ręce i wróciliśmy 
do majątku.
Od tego dnia moje życie się zmieniło. Głód, strach w czasie 
dokonywanych kradzieży, przemarzanie nocą, praca ponad siły, 
wszystko to odeszło w przeszłość. W majątku traktowano mnie 
jak bohatera. Naprzód zaprowadzono mnie do kuchni, gdzie 
dziewczyny kuchenne mnie umyły a następnie przebrały w 
ubranka starszych synów grafa, którzy już z tych ubranek 
powyrastali. Następnie w kuchni na stole zjawiła się cała góra 
najrozmaitszych słodyczy. Niektórych z nich w ogóle nie 
umiałem nazwać. Zacząłem się tym napychać. Na szczęście 
stara ochmistrzyni widząc moje wygłodzone ciało i tą górę 
jedzenia, którą wkładam do brzucha przerwała to obżarstwo i 
dzięki temu nie umarłem na skręt kiszek.
Mieszkałem w małym pokoiku w czworakach. W majątku 
codziennie pomagałem przy różnych pracach. Czasem nawet 
się nieźle zmęczyłem. Ale było to wielką rozkoszą w 
porównaniu z tą katorgą, jaką miałem we młynie. Wszyscy 
mnie lubili, a matka Tycia po prostu mnie rozpuszczała. I tak 
minęło lato, najszczęśliwsze w moim dziewięcioletnim życiu.
Pod koniec sierpnia dowiedziałem się dość przykrej rzeczy. 
Otóż, od września mam chodzić do szkoły. Pierwsze tygodnie 
w szkole były bardzo trudne, ale szybko stałem się świetnym 
uczniem Może dlatego, że moi koledzy w klasie byli ode mnie 
o dwa lata młodsi. Ja rozumiałem, że nauka to jedyna droga, 
ażeby uniknąć tej strasznej nędzy, którą cierpiałem przez ponad 
dwa lata. Cały czas mieszkałem sam w czterometrowym 
pokoiku w czworakach. Cały czas jadałem wszystkie trzy 
posiłki w majątku razem ze służbą kuchni, i w miarę wolnego 
czasu starałem się pomagać we wszystkich tych zajęciach, 
które potrafiłem wykonywać. Za te dobrodziejstwa, jakie mnie 
spotkały żywiłem ogromną wdzięczność w stosunku do moich 
chlebodawców no i do generała.
Szkołę ukończyłem z wyróżnieniem, ale to, co spotkało 
mnie najbliższej jesieni przechodziło w swoim ogromie 
wszelką wyobraźnię. Przyjechał generał i na samym wstępie 
powiedział, że załatwił mi miejsce w szkole kadetów. A więc 
będę carskim oficerem. Normalna szkoła średnia trwała cztery 
lata. Szkoła kadetów trwała pięć lat.
Przez te pięć lat znosiłem wiele upokorzeń, bo koledzy, 
chłopcy z dobrych domów naśmiewali się ze mnie, ponieważ 
byłem synem chłopa. Ale to wszystko było mało ważne. Cały 
czas pamiętałem doskonale tą straszną poniewierkę, jaką 
przeszedłem w ciągu dwóch lat zanim generał wziął mnie do 
domu grafa. Byłem gotów znieść wszelkie upokorzenia i uczyć 
się bez przerwy dniem i nocą, byle tylko zostać oficerem, co 
dla mnie było szczytem kariery, którego nie osiągnął żaden 
mieszkaniec naszej wioski. Problematyka moralna, wyzysk w 
pracy jednego człowieka przez drugiego, właściwość lub 
niewłaściwość ustroju społecznego, te wszystkie zagadnienia w 
ogóle dla mnie nie istniały. Jedynym celem było 
zabezpieczenie bytu materialnego to raz, a po drugie 
osiągnięcie niebosiężnych szczytów, jakimi dla mnie było 
uzyskanie patentu oficerskiego.
Po długich pięciu latach to przedziwne szczęście stało się 
moim udziałem. Ja dostałem przydział do pułku kozaków w 
stanicy nad samym Donem. Zaraz po pożegnalnym bankiecie, 
który odbył się w kasynie oficerskim w galowym mundurze 
pojechałem do moich dobroczyńców, rzuciłem się im do nóg i 
całowałem po butach za to wszystko, co dla mnie zrobili. W 
trzy dni później rozpocząłem służbę w pułku kozackim.
Dzisiaj u nas się mówi, że ludzie, którzy rządzili Rosją 
Carską to same głupole. To jest oczywiście przesada. Głupków 
było dużo, ale też i mądrych ludzi było sporo. Carscy 
dostojnicy orientowali się, że siedzą na beczce z prochem i 
swoją despotyczną władzę muszą czymś ubezpieczać. Takim 
ubezpieczeniem były wojska kozackie. Kozacy, to warstwa, 
której carat stworzył niezwykle korzystne warunki materialne, 
a także dużą swobodę działania na terenach przez nich 
zamieszkałych. Oni naprawdę wiernie i z pełnym oddaniem 
służyli caratowi, i dlatego właśnie wojska kozackie a nie inne 
używane były do wszelkich pacyfikacji.
Mój pułk używany był do wykonywania rzeczy strasznych. 
Pacyfikowano całe wsie. Stosowano odpowiedzialność 
zbiorową. Wymierzano kary chłosty, tak okrutne, że, część 
ludzi po takiej karze po prostu umierała. Ja na to wszystko 
patrzyłem i zrozu-miałem gorzką prawdę. Mnie udało się 
zabezpieczyć swój byt i osiągnąć wysoką pozycję społeczną 
oficera carskiej armii. Ale przecież jestem chrześcijaninem. 
Czy wolno mi spokojnie patrzeć na taką niesprawiedliwość.
Kiedy umarli moi rodzice w naszej wiosce było siedmiu 
bjezprizornych. Do czasu, kiedy ukończyłem wiejską szkołę z 
tych siedmiu trzech zmarło z wycieńczenia i głodu. Ale 
bjezprizornych było ośmiu, bo doszli nowi. A ile takich dzieci 
żyjących na dnie nędzy było w całej Rosji? Przypomniał mi się 
także stary ordynans Wania i jego tragiczna śmierć.
Nie mogłem sobie z tym wszystkim dać rady, w końcu 
poszedłem do popa. Pop wysłuchał opowieści o moich 
problemach moralnych, pomyślał chwilę i powiedział tak:
- Ty głupi jesteś, a ja ci się nie dziwię, bo taki sam głupi 
byłem ja, jak byłem młody. Ale teraz jestem stary i wiem dużo 
więcej niż ty. I ja ci powiem dobrze. Ty nie zawracaj sobie 
głowy tymi sprawami, bo trafisz do piekła. Ty bacz żebyś 
dobrze służył Bogu i carowi i to wszystko, a filozofowanie to 
najlepsza droga do piekła.
- Bat’ko naprawdę nie wiem, jak mam to zrobić. Jak mogę 
służyć Bogu a więc miłować bliźniego i równocześnie kazać 
moim kozakom, żeby na śmierć rózgami siekli Czeczeńców za 
to, że oni chcą żeby ich dzieci uczyły się w szkole w ich 
ojczystym języku.
Pop coś jeszcze tam ględził, ale ja zrozumiałem, na czym 
polegają jego zasady moralne. Trzeba dbać o własny brzuch, 
własnego konia i o własną szablę. Wszystko inne to nie moja 
sprawa. 
Jak w czternastym wybuchła wojna poszedłem na front. To 
był mój obowiązek. I ja i moi żołnierze dawaliśmy z siebie, co 
tylko można i co z tego. Austriacy mieli mnóstwo artylerii my 
bardzo mało. Patrzyłem, jak moi ludzie szli do szturmu. 
Austriacy strzelali szrapnelami na odbitkę, pociski trafiały 
trzysta metrów przed szeregami naszej tyraliery, wyraźnie 
widać było obłoczki kurzu. Po odbiciu pocisk leciał ponad 
głowy naszych żołnierzy i tam wybuchał. Po każdym wybuchu 
w naszych tyralierach tworzyła się duża łysina, z której 
dochodziły jęki i wrzaski rannych.
Ten kontrast, między męstwem naszych żołnierzy a zupełną 
bezskutecznością ich działań, w jakiś dziwny sposób 
uświadomił mi bezsens wojny. Mimo to, w dalszym ciągu 
wiernie służyłem będąc pewny, że jest to mój święty 
obowiązek. W końcu przyzwyczaiłem się do wojennej 
rzeczywistości. Jęki rannych i smród rozkładających się trupów 
stanowiły pewnego rodzaju normalność wojenną.
Wreszcie nadszedł 4 czerwca 1916 roku, ruszyła nasz 
ofensywa. Od Łucka aż do Rumunii na całej linii frontu nasze 
wojska szły do przodu. I ja i inni młodsi oficerowie wszyscy 
byliśmy w euforii. Ale ta euforia trwała tylko do szesnastego 
czerwca i nasza ofensywa została zatrzymana.
Pamiętam, jak rozmawiałem z naszym pułkownikiem. 
Pułkownik stał w wiejskiej chacie i nabijał fajkę. Podszedłem i 
odchrząknąłem, ale nie zwrócił na mnie uwagi. Więc po chwili 
powiedziałem:
- Wasze błaharodie.
- Nu szto - zapytał pułkownik nie patrząc w ogóle na mnie.
Znowu odchrząknąłem i zacząłem nieśmiało.
- Panie pułkowniku, ta nasza ofensywa była wspaniała, ale 
przecież znowu zatrzymaliśmy się. Czy można mniemać, że 
nasza ofensywa spełniła swoje zadanie.
Pułkownik dokończył nabijania fajki, zapalił i dopiero 
wtenczas odpowiedział.
- Oczywiście, że spełniła swoje zadanie.
- Ale panie pułkowniku...
Pułkownik nie zwracając uwagi na moje słowa powtórzył drugi 
raz:
- Oczywiście, że spełniła swoje zadanie. Przecież na to, 
ażeby pomóc Austriakom Prusacy musieli przerzucić wiele 
jednostek z zachodu na wschód. A dzięki temu nasi 
sprzymierzeńcy mogli skutecznie zadziałać pod Verdun, nad 
Sommą i we Włoszech.
Po tej rozmowie wreszcie zrozumiałem, że nasz rosyjski 
interes w całości podporządkowany jest celom polityki 
światowej, a mówiąc dokładnie celom polityki państw 
zachodnioeuropejskich, zaś Rosja jest tylko narzędziem.
Wreszcie wybuchła rewolucja lutowa, carat się skończył i 
zaczęły się zupełnie inne czasy. Żołnierze całymi gromadami 
porzucali okopy i wracali do domów. Doszło do tego, że 
formowano całe pułki wyłącznie z oficerów i ja w takim pułku 
służyłem. Jeszcze za nim wybuchła rewolucja październikowa 
zaczęły do nas na front docierać hasła głoszone przez 
bolszewików a kiedy usłyszałem hasło „Ziemia chłopom, 
fabryki robotnikom, władza radom”, długo w nocy rozważałem 
sens tych słów i doszedłem do wniosku, że to jest właśnie takie 
hasło, pod którym powinni walczyć wszyscy uczciwi ludzie z 
całej Rosji. Niedługo później wstąpiłem do Armii Czerwonej.
- I nie przerażało pana - zapytał Bolek - to morze krwi, 
które popłynęło w ramach waszej rewolucji.
- W szkole oficerskiej uczono nas historii i ja wiem, że w 
czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej popłynęło takie samo 
morze krwi.
- Widzi pan tak się składa, że w czasie rewolucji 1917 roku 
byłem właśnie w Rosji i stąd wiem, że w czasie tej rewolucji 
bardzo wielu jej uczestników walczyło po jednej stronie, a 
następnie po drugiej, a później znowu zmieniali barwy z 
białych na czerwone lub na odwrót. We Francji takiego 
bezsensu napewno nie było w czasie ich rewolucji.
Kazniecow długo milczał wreszcie powiedział. 
- Rzeczywiście bywało tak jak pan mówi i o mały włos i ja 
też walczyłbym po obu stronach, to znaczy naprzód razem z 
Białymi, a potem razem z Czerwonymi. Ja tego wytłumaczyć 
nie potrafię, ale jednak w końcu zapanowali ci. którzy chcą 
szczęścia dla wszystkich biednych ludzi na całym świecie.
- I dlatego przyszliście tu i na terenie Polski zabijacie 
Polaków?
- To prawda, taka jest wojna, ale ta wojna rozpoczęła się od 
tego, że wy przyszliście do nas i na naszej rosyjskiej ziemi 
zaczęliście zabijać naszych ludzi.
Pociąg zwolnił i stanął. Konwojenci kazali wysiąść z 
wagonu lejtnantowi Kazniecowowi. Bolek zdążył jeszcze 
włożyć mu do kieszeni paczkę papierosów i tak się rozstali. 
Ksiądz zamknął brewiarz, zdjął okulary i dłuższy czas 
wpatrywał się prze- nikliwie w Bolka. W końcu powiedział.
- Dziwię się, że pan tak mile gaworzył z tym bolszewickim 
pomiotłem. Ja pochodzę ze wschodu i w prawdzie dzisiaj już 
nie potrafię mówić po rosyjsku, to jednak zrozumiałem 
wszystko o czym żeście mówili i powiem szczerze, że byłem 
mocno zdumiony serdecznym tonem tej przyjacielskiej 
pogwarki.
- Proszę księdza kapelana, ja przez ostatnie lata 
przewędrowałem Ukrainę, całą Rosję, byłem w Mandżurii, 
potem znowu w Rosji we Władywostoku potem w Japonii 
potem na Syberii. W czasie tych, raczej przymusowych 
podróży, poznałem przedstawicieli bardzo wielu różnych 
narodowości. Otóż w żadnym z tych krajów, które zwiedziłem 
nie spotkałem się z tak miłymi ludźmi i z taką serdecznością 
jak właśnie w Rosji.
- Święta prawda, dziwne tylko, że ta dobroć i serdeczność 
nie przeszkadza temu narodowi na popełnianie najbardziej 
perfidnych zbrodni. Przy czym to, o czym opowiadał ten 
porucznik to ani w jednej dziesiątej części nie obrazuje tego, do 
czego Moskale są zdolni. Tak wymyślnych tortur, jakie 
stosowano za cara Piotra nie było nigdzie na świecie.
- Ale czy ksiądz uważa, że ci bolszewicy w ogóle nie mają 
sumienia.
- No cóż, nie znam sumienia tych bolszewickich 
bezbożników, ale od szesnastu lat jestem spowiednikiem i 
znam sumienie przeciętnego katolika. Jakże straszne musi być 
sumienie komunistycznego bandyty. Zresztą nie tylko o to 
chodzi. Problem polega na tym, że od czasów bitwy pod 
Grunwaldem włącznie, nie potrafimy wykorzystać żadnego z 
naszych zwycięstw w pełni możliwości politycznych. Ja 
wierzę, że my tę wojnę wygramy, ale znając moich rodaków 
nie przypuszczam, aby to był koniec komunizmu w Rosji. Jeśli 
w tej wojnie my ich nie wykończymy, to kiedyś w przyszłości 
oni wykończą nas. „Tertium non datur”. Jeśli dziś ich nie 
zniszczymy, to w przyszłości oni zajmą całą Polskę i trzeba im 
będzie lizać buty i chwalić wszystko co komunistyczne i klepać 
biedę.
- Ksiądz kapelan traktuje te sprawy z pozycji jaką mu daje 
jego potężna wiara w Boga, a przez to nienawiść do ateistów. 
Ksiądz się uśmiechnął i pogłaskał Bolka po głowie.
- Dziecko, mówisz same głupstwa, przecież ateiści to 
ludzie. Ja jestem katolikiem i nie wolno mi nienawidzić 
drugiego człowieka, a jeśli chodzi o moją wiarę to byłem jej 
stuprocentowo pewny jak długo nie poszedłem z moim 
batalionem do natarcia na bagnety. W czasie tego ataku tak się 
bałem, że o mało nie zemdlałem ze strachu.
- To rzecz normalna. Każdy się boi w czasie natarcia.
- O nie, nie każdy. Ten, kto ma mocną wiarę w Boga nie boi 
się śmierci, bo śmierć to przejście z tego padołu łez i rozpaczy 
do wiecznej szczęśliwości.
- Widzę, że ksiądz ma baretkę odznaczenia, którego sama 
nazwa wskazuje, iż otrzymuje się je za męstwo wojenne, więc 
przypuszczam, że przełożeni księdza w pułku trochę mniej 
rygorystycznie ocenili działania księdza kapelana.
- Ja dostałem to odznaczenie za siłę fizyczną.
- Co to znaczy?
- To znaczy, że wyniosłem na plecach rannego człowieka. 
Zresztą nie warto o tym mówić.
Bolek pochodził z katolickiej rodziny. Wszystkie czynności 
religijne to jest pacierz rano i wieczorem, msza w niedzielę, 
chodzenie do spowiedzi i przyjmowanie komunii to były 
oczywistości nad którymi nie warto się zastanawiać. Zresztą 
Bolek nigdy nie wykazywał inklinacji w kierunku rozważań 
teologicznych. Teraz przypomniał sobie natarcie między 
dwoma jeziorami. Aż dziwne, że wtenczas kiedy się tak bardzo 
bał nie pomyślał o Bogu. Jednak o wiele bardziej frapujące 
były słowa wypowiedziane przed chwilą przez księdza 
kapelana. „Jeśli ktoś naprawdę wierzy w Boga, to nie może 
równocześnie bać się śmierci”. Wystarczy zawczasu się 
wyspowiadać i dzięki temu zyskać pewność, że w razie śmierci 
dusza pójdzie do nieba.
Pociąg wlókł się powoli a Bolek siedząc na twardej ławce 
po raz pierwszy w życiu zastanawiał się nad sprzecznością 
między tym co głoszą księża a rzeczywistym stosunkiem ludzi, 
także księży, do kwestii życia i śmierci. Naprzeciw siedział 
kapelan, którego można było w każdej chwili zapytać o te 
sprawy. Jednak Bolek nie śmiałby dyskutować o takiej sprawie 
z kawalerem Virtuti Militari. Także szczerość i otwartość, z 
jaką ksiądz kapelan mówił o swoim strachu stanowiły barierę 
uniemożliwiającą dyskusję.
Pociąg wlókł się w ślimaczym tempie. Bolek obawiał się, 
że cały urlop zużyje na to podróżowanie. W końcu poczuł 
senność, zwinął płaszcz używając go jako poduszki, położył się 
na ławce i zasnął.
Gdy zbudził się był już jasny dzień. Pociąg stał w polu, po 
godzinie znowu ruszył. Wreszcie dociera od strony 
południowo-zachodniej do Tomaszowa. Tutaj trzeba było się 
starać o nowy środek lokomocji. Bolek idzie do dowództwa 
garnizonu, gdzie natychmiast zatrudniają go przy załadunku 
mundurów wojskowych na wozy konne. Po kilku godzinach 
tabor jest gotowy i wozy ruszają w kierunku Lwowa. Bolek 
leży mię- ciutko na mundurach, płaszczach i marzy. Marzy o 
Lwowie. Wreszcie zasypia. Wóz łagodnie kołysze i Bolek śni, 
że jest małym chłopcem, razem z rodzicami i rodzeństwem 
znajduje się w Janowie i bawią się w sadzie w chowanego z 
córkami Kru- kowskich.
Po przespaniu około dziesięciu godzin kołysanie nagle 
ustało. Bolek wyłazi spod sterty mundurów i widzi w górze 
Wysoki Zamek. Jest już we Lwowie. Wyskakuje z wozu i 
biegnie znajomymi ulicami. Ale te ulice nie są tak całkiem 
znajome, są jakieś inne, brudne, osmolone. Wskakuje do 
tramwaju, jakieś panie ustępują mu miejsca. Bolek ma jeszcze 
zabandażowaną głowę i pasażerowie biorą go za ciężko 
rannego.
Wreszcie przystanek, Bolek wyskakuje. Za najbliższym 
skrzyżowaniem w prawo ulica Ulmanów. Na skrzyżowaniu ten 
sam wyszczerbiony krawężnik. Tędy setki razy wjeżdżał na 
chodnik rowerem.
Nareszcie drzwi od mieszkania. Bolek wbiega na korytarz i 
stamtąd prosto do salonu. Salon przerobiony jest na sypialnię. 
Na łóżku leży mama w szlafroku. Mama zdążyła tylko 
powiedzieć:
- Bojda, Jezus, Maria - i już płacze. Dalej mówić nie może.
Bolek przytula się, całuje mamę po rękach i w policzki. Z 
góry po schodach zbiegają siostry. Teraz one zaczynają Bolka 
ściskać i całować. Wreszcie wyswobodzony z siostrzanych 
uścisków urlopowicz pyta:
- Gdzie jest tato?
- Tato zmarł dwa lata temu. Zmarł nagle na wylew 
mózgowy.
Bolek siada na łóżku koło mamy, głaszcze ją po rękach i 
płacze. Mama daje dyskretny znak siostrom żeby wyszły, ale 
Bolek to doskonale widzi. Siostry wychodzą. Bolek, myśli, że 
to po to ażeby mógł w spokoju przeżywać rozpacz z powodu 
straty ojca. Jednak powód jest inny. Mama pyta:
- Czy miałeś jakiekolwiek wiadomości?
- Ale, o kim?
- No, o nas, albo z Janowa.
- Nie, niemiełem.
- No to ci powiem krótko. Jak wyjeżdżałeś Hania była z 
tobą w ciąży. Urodziła dziecko. To była dziewczynka. Zmarła 
w trzy dni po porodzie Czy rozumiesz, w jakiej sytuacji 
postawiłeś Hanię?
- Mamo ja nic nie wiedziałem.
- Ale teraz już wiesz.
- Tak, wiem.
- Czy wiesz także, co trzeba zrobić?
- Oczywiście wiem, tylko naprzód pójdę na grób tata.
Na Łyczakowski cmentarz jest kawał drogi. Bolek idzie z 
siostrami, które mają mu pokazać gdzie jest grób. Gdy mu 
pokazały, poprosił ażeby już poszły do domu. On tutaj sam 
zostanie. Usiadł na małej ławeczce przy grobie i długo płakał. 
Do domu wrócił akurat na obiad. Zjadł i szybko pobiegł na 
dworzec na Kleparowie.
Podróż do Janowa trwała o wiele dłużej niż zwykle, bo 
pociągi wojskowe miały pierwszeństwo i pociąg osobowy, 
którym jechał Bolek często zjeżdżał na boczny tor, aby 
przepuścić transporty wojskowe. Wreszcie Janów. Przez długie 
lata tułaczki Bolek tęsknił do Hani, a teraz nie wie jak zostanie 
przyjęty. Już widać dom wujostwa. Bolek wbiega do sieni. 
Stamtąd do kuchni. W kuchni krząta się ciocia Lina. Padają 
sobie w ramiona. Ciocia mówi:
- Bojda, nareszcie wróciłeś, wróciłeś - i to słowo powtarza 
kilka razy.
Do kuchni wbiega Hania. Jest jeszcze ładniejsza niż kilka 
lat temu. Bolek całuje ją na przód w rękę, potem w oba 
policzki. Teraz wchodzi wujek.
- Cześć Bojda. Widzę, że jeszcze żyjesz.
Po czułym powitaniu Bolek mówi do Tadeusza Krukowskiego.
- Wujku musimy porozmawiać.
- No gadaj. Opowiadaj gdzie byłeś. Co z tobą się działo?
- Wujku, ja nie o tym. Ja przyjechałem tylko na urlop. Mam 
jeszcze trzy i pół dnia urlopu, musimy to szybko załatwić.
Wujek bierze Bolka pod rękę i obaj mężczyźni jeden 
bardzo młody, a drugi dość stary wychodzą z domu. Do 
kościoła jest piętnaście minut. Idzie się pod górę. Następnie na 
skróty przechodzą przez stary, zapuszczony ogród plebani. Jest 
już późny letni wieczór. Ptaki już nie śpiewają. Powietrze za to 
rozbrzmiewa miłosną pieśnią pasikoników. Tadeusz z Bolkiem 
przedzierają się przez zarośnięty ogród. Już widać otwarte okna 
salonu plebani. Salon jest rzęsiście oświetlony przez dwie 
wiszące lampy naftowe. Lampy mają koliście skręcone knoty 
wokół cylindrycznej prowadnicy. Nazywa się to rundbrehner, i 
jest ostatnim krzykiem mody.
Mężczyźni zbliżają się do otwartych okien salonu, w 
którym odbywa się głośna dyskusja dwojga ludzi. Na środku 
salonu stoi mały stolik, na nim siedzi dwudziestokilkuletnia 
dziewczyna niezwykłej urody. Jest to córka księdza 
Kotlarskiego, Kasia. Kasia aktualnie zajęta jest dwoma 
czynnościami. Długimi, zgrabnymi nogami w jedwabnych 
gazowych pończochach energicznie macha w powietrzu. Na 
jednej nodze ma pantofelek na wysokim francuskim obcasie, 
drugi spadł i leży na podłodze. Kasia równocześnie 
kosmetycznym pilniczkiem piłuje paznokcie. Dookoła stołu 
biega ksiądz Kotlarski, wymachuje rękami i podniesionym 
głosem mówi:
- Ach ty głupia, głupia. Zamiast jak normalna dziewczyna 
wyjść za mąż i rodzić dzieci, żebym miał z ciebie jakąś 
pociechę, to ta głupia chce iść na studia. Po co ci głupia te 
studia. A co na to ten twój głupi narzeczony.
- Narzeczony zaczeka.
- Ach ty głupia, będzie czekać cztery lata, już ja to widzę. 
Głupia jesteś.
- Tatusiu przecież to oficer.
To stwierdzenie zamyka dyskusję. Dla księdza 
Kotlarskiego jest oczywiste, że jeśli oficer coś obieca to 
dotrzyma.
Tadeusz Krukowski podchodzi do okna, i wali pięścią w 
ramę otwartego skrzydła okiennego. Ksiądz ich zobaczył. Na 
Tadeusza nie zwraca uwagi patrzy na Bolka i krzyczy:
- Jezus Maria! Bojda wrócił.
Ręką pokazuje, aby goście obeszli plebanię i weszli do 
środka. Więc znowu dwaj goście przedzierają się przez ogród, 
tym razem wzdłuż ścian plebani.
Dawno, dawno temu, kiedy jeszcze nie istniał ksiądz 
Kotlarski w pułku cesarsko–królewskiej infanterii 
stacjonującym w Stanisławowie służył młody nadporucznik 
Kotlarski. Był on powszechnie znany z dwóch powodów. Po 
pierwsze posiadał piękną żonę Krystynę, w której po cichutku 
podkochiwał się cały pułk, a po drugie posiadał córeczkę , 
czteroletnią Kasię, którą cały pułk rozpuszczał.
W 1902 roku pułk wyjeżdżał na manewry. Był piękny 
lipiec. Nadporucznik Kotlarski składał raport dowódcy pułku. 
Kiedy się odmeldował i nie wychodził, pułkownik spojrzał na 
niego oczekując, że coś jeszcze ma i tak rzeczywiście było.
- Panie pułkowniku, mam jeszcze sprawę prywatną.
- Proszę bardzo, siadajcie kolego.
- Panie pułkowniku, w tym roku na poligon wyznaczono 
nam najpiękniejsze i najdziksze tereny wschodnich Karpat, nad 
Prutem.
- Tak, tak wiem, nad Prutem, w okolicach Tatarowa. Tam w 
1711 roku też w lipcu, car Piotr I Wielki tak dostał w dupę od 
tureckiego wezyra, że do śmierci to zapamiętał. Ale, o co ci 
chodzi
- Panie pułkowniku, chciałem zabrać żonę z dzieckiem. 
Niech trochę pooddychają górskim powietrzem.
- Ależ oczywiście, bardzo będziemy się cieszyć z 
towarzystwa pani Krystyny i tego małego skrzata.
Pierwsze cztery dni pobytu nad Prutem były zdecydowanie 
nieudane. Lało jak z cebra. Nad szczytami gór ciągnęły niskie 
ołowiane chmury a deszcz lał po prostu strumieniami. Prut 
wystąpił z brzegów i zamienił się w ryczącą groźnie rzekę.
Piątego dnia, a była to niedziela, pan nadporucznik pospał 
sobie trochę dłużej. Wreszcie się zbudził, żona spała nadal. 
Wstał po cichutku i boso podszedł do okna. Za oknem widok 
był przepiękny. Nad górami jasno-niebieskie niebo, po którym 
płynęły białe obłoki. Powietrze miało tą niezwykłą 
przeźroczystość, którą widzi się tylko w górach. Nadporucznik 
cichutko poszedł do kuchni, zrobił kawę i zagotował mleko dla 
dziecka. Wziął to wszystko na tacę i wrócił do pokoju. Zbudził 
żonę.
- Krystyna, jedz i szybko wstawaj. Jest piękna pogoda, 
idziemy z Kasią na spacer.
Po chwili we trójkę szli brzegiem lasu. Mała Kasia zbierała 
kwiatki. Krystyna rozmawiała z mężem o jakichś błahych 
sprawach.
W świąteczny niedzielny dzień, w arcykatolickiej cesarsko-
królewskiej austriackiej armii nie było żadnych zajęć. Jednak z 
odległej o półtora kilometra strzelnicy dobiegały pojedyncze 
strzały.
Przyczyna była następująca. Prawie wszyscy żołnierze w 
niedzielę dostawali przepustki, aby móc się zapoznać z 
Hucułkami zamieszkującymi pobliskie wioski, oraz ze 
szczególną endemiczną odmianą syfilisa, który zupełnie nie 
szkodził tutejszym góralom, czego nie można było powiedzieć 
o członkach członków cesarsko-królewskiej infanterii. Jednak 
tak zwane mendy garnizonowe, czyli żołnierze, którzy nie 
potrafili trafić w tarczę w niedzielny poranek dostawali w 
nagrodę dodatkową porcją amunicji i szli na strzelnicę, aby tam 
mile spędzać czas bawiąc się zabawką o nazwie manlicher.
Ludziom, którzy służyli w wojsku po dokonaniu genialnego 
wynalazku przez towarzysza Kałasznikowa na amunicję 
pośrednią należy wyjaśnić, że w dawnych czasach piechota 
używała ciężkiej broni strzeleckiej. Na przykład długi mosin 
miotał pociski na niebagatelną odległość czterech kilometrów. 
Jego braciszek manlicher był gorszy tylko o pięćset metrów.
Jakiś żołnierz, widocznie zupełnie ślepy wystrzelił i nie 
tylko nie trafił w tarczę, ale strzelił tak wysoko, że pocisk 
poszybował ponad kulochwytem i półtora kilometra dalej trafił 
w głowę piękną Krystynę.
Mąż chwycił ją w ramiona zanim zdążyła upaść, i pędem 
pobiegł w kierunku PPS- u, czyli punktu sanitarnego w pułku. 
Wieść lotem błyskawicy rozeszła się i już na połowie drogi 
spotkali pułkowego lekarza, który biegł ze swoją walizeczką 
naprzeciw nadporucznika.
Mąż patrzył na ręce lekarza, który nie bawiąc się w 
rozpinanie guzików, szybkimi ruchami rozdarł suknię następnie 
koszulę i na łuku aorty sprawdzał tętno. Ręce lekarza zamarły 
w bezruchu na piersi Krystyny. Mąż spojrzał na twarz doktora.
- Panie doktorze, niech pan ją ratuje.
Lekarz w ogóle nie patrzył na pacjentkę, wzrok miał 
utkwiony gdzieś w dalekie szczyty gór. A po policzkach 
spływały strugi łez.
- Tu nie ma co ratować, ona nie żyje od dobrych kilku 
minut.
Pułkowy lekarz w swojej praktyce widział nie jedno, ale 
tak był zestresowany, że zostawił wszystko, łącznie ze swoją 
walizeczką i poszedł prosto w las.
Nadporucznik Kotlarski stał przy pobliskiej sośnie i uderzał 
rytmicznie głową o pień. Dopiero w kilka godzin później 
zaczął rozumieć, co się do niego mówi.
Przede wszystkim wysłał dziecko do siostry Krystyny, 
która w Gródku Jagiellońskim pracowała w charakterze 
nauczycielki. Potem załatwił wszystko, co trzeba było zrobić w 
związku z pogrzebem.
Następnego dnia po pogrzebie nie poszedł na służbę, tylko 
przez cały dzień siedział w domu i pił koniak. Na czwarty 
dzień zjawił się u dowódcy pułku. Poinformował dowódcę, że 
pełnione funkcje zdał zastępcy dowódcy kompanii, a teraz 
prosi o natychmiastowe zwolnienie z wojska
Lipiec, sierpień i wrzesień spędził razem z Kasią w Gródku 
Jagiellońskim. Pierwszego października rozpoczął studia w 
uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie na wydziale 
teologii.
W cztery lata później, do plebani na górce w Janowie 
Lwowskim zgłosił się młody ksiądz Kotlarski ze skierowaniem 
z kancelarii diecezjalnej, na stanowisko księdza wikarego.
Niespodziewani goście wchodzą do salonu. Ksiądz w ogóle 
lekceważy obecność Tadeusza i zaczyna obściskiwać 
Bolesława.
- No głupi. Wreszcie wrócił, głupi. Narobił takich świństw i 
uciekł na drugi koniec świata, głupi. Wojować mu się 
zachciało, a to głupi.
Bolek zna księdza doskonale i wie, że przerwanie jego 
potoku wymowy jest niemożliwe, a więc czeka spokojnie, aż 
ksiądz skończy deklinację przymiotnika głupi przez wszystkie 
możliwe przypadki. Wreszcie, gdy ksiądz zamilkł Bolek mówi:
- Ja to jestem na pewno głupi, ale ksiądz jest mądry i ksiądz 
na pewno wie, po co żeśmy przyszli.
- No wiem, oczywiście. Czy ty jeszcze służysz?
- Tak, ale mam trzy i pół dnia urlopu.
- Dobra, wystarczy.
Dalszy przebieg wizyty wygląda następująco:
W salonie w głębokim fotelu siedzi Tadeusz Krukowski, na 
nim siedzi Kasia i opowiada mu wszystkie najważniejsze 
sprawy, ponieważ dawno się nie widzieli, już chyba ze dwa 
dni. Na koniec mówi.
- Wujku, proszę powiedzieć Hani, że jeśli nie zaprosi mnie 
na ślub w charakterze druhny, to jest świnia jak z stąd aż do 
tamtąd.
- Dobrze, powtórzę dokładnie.
Ksiądz zabiera Bolka do kancelarii, żeby spisać ważne 
dane. Po zapisaniu do księgi parafialnej wszelkich potrzebnych 
informacji ksiądz mówi:
- No cóż, jutro niedziela. To będzie pierwsza i ostatnia 
zapowiedź; poniedziałek to nieszczęśliwy dzień; we wtorek 
ślub.
- Proszę księdza, jeśli we wtorek to ja nie zdążę wrócić do 
pułku.
- Jakoś sobie z tym poradzimy.
Wracają do salonu.
- Proszę księdza, a może by jednak w poniedziałek żebym 
się nie spóźnił?
Ksiądz zwraca się do córki:
- Kaśka, zatkaj uszy.
Kasia udaje, że zatyka uszy.
- Widzisz, ja słyszałem, że niektórzy młodzi małżonkowie 
po nocy poślubnej są bardzo zmęczeni. Tutaj w Rzęsnej 
Ruskiej stoi samodzielny batalion łączności. Ja znam tamtego 
lekarza on ci przedłuży o jeden dzień.
Księdzu jest gorąco, więc wychodzą razem z Bolkiem na 
werandę. Bolek trochę zażenowanym głosem pyta:
- Proszę księdza, a to, co zrobiłem przed wyjazdem to jakoś 
ksiądz mnie rozgrzeszy.
Ksiądz wyraźnie posmutniał i długo milczał, w końcu się 
odezwał.
- Oczywiście, że cię rozgrzeszę, ale jaki to grzech, ja 
popełniłem grzech straszny, a mino to Bóg mi wybaczył.
- E, tu w Janowie, to chyba nikt nie uwierzy w to, że ksiądz 
popełnił straszny grzech.
- Ja go popełniłem zanim tu przyjechałem.
- No, to na pewno musiał być okropny grzech, a może 
ksiądz powiedzieć, jaki.
- Mogę, poszedłem na teologię.
- No, nie jest to chyba taki wielki grzech.
- Ale ja poszedłem nie z miłości do Boga, lecz z miłości do 
kobiety.
Na werandę wychodzi Tadeusz z Kasią.
- Bojda, musimy wracać.
Więc się żegnają i wracają do domu. Tam już czeka 
kolacja. Bolek i Hania udają, że jedzą, a faktycznie cały czas 
patrzą się na siebie. Po kolacji idą do Hani pokoju.
- Haniu, ty chyba nie myślałaś, że ja uciekłem.
- Nie, wiem przecież, że nic nie wiedziałeś. Ja cały czas 
byłam pewna, że wrócisz, chyba żebyś zginął, ale ciągle się 
modliłam, żeby Pan Bóg cię uchronił.
Na parterze w jadalni odbywa się poważna dyskusja, w 
czym Hania ma pójść do ślubu. Na szycie czegokolwiek nie ma 
czasu. Z Bojdą nie ma problemu, bo przecież on paraduje w 
oficerskim mundurze. Wreszcie mama Lina decyduje, że Hania 
pójdzie do ślubu w jasnej kremowej sukni, z żółtymi 
aplikacjami.
Państwo młodzi ażeby się nie znudzić na przemian 
wykonują trzy różne czynności. Albo się całują, albo gapią się 
na siebie, albo się przytulają.
Czas płynie bardzo szybko. Niedługo będzie odchodzić 
ostatni pociąg do Lwowa. Bojda się żegna i wychodzi. Podróż 
do Lwowa, tak jak i poprzednio podróż ze Lwowa do Janowa 
jest ciągle przerywana postojami na bocznych torach. Ale 
poprzednio Bolkowi strasznie się ta podróż dłużyła. Teraz nie. 
Cały czas myśli o Hani. Pamiętał ją, jako młodą dziewczynę. 
Teraz zobaczył dojrzałą kobietę, która była sto razy piękniejsza 
niż przed paru laty.
Wreszcie Lwów. Siostry czekają przed bramą i od razu 
zaczynają zadawać dziesiątki pytań. Obie na raz. Przede 
wszystkim, kiedy ślub. Mama Bolka jest poważnie chora, ale 
oczywiście na ślub syna pojedzie do Janowa.
Na drugi dzień z samego rana Bolek znowu jedzie do 
Janowa. Od wujostwa Bolek dowiaduje się, że przyjęcie po 
ślubie będzie bardzo skromne, tylko na parę osób, bo na więcej 
ich nie stać. Co prawda, od hrabiego Łosia, jak i od 
Gołuchowskich przysłali z zawiadomieniem, że wesele może 
się odbyć u nich we dworze, ale Tadeusz Krukowski jest zbyt 
dumny ażeby korzystać z czyjejś uprzejmości.
W kilka godzin po uprzejmej, ale zdecydowanie odmownej 
odpowiedzi Tadeusza Krukowskiego, co do wesela na terenie 
dworu, a więc z konieczności także i za ich pieniądze, przed 
dom Krukowskich zajeżdża bryczka, w niej siedzi ekonom i 
rządca od Gołuchowskich.. Wchodzą na teren posesji 
Krukowskich i zaczynają taśmą mierniczą wymierzać ogród.
Tadeusz pyta ich czy czasami nie zwariowali. Otóż nie, pan 
hrabia kazał dokładnie wymierzyć, więc mierzą. Tadeusz 
wygania ich niezbyt grzecznie ze swojego terenu, radząc, ażeby 
zamiast do dworu pojechali wprost do Kulparkowa, tam jest 
szpital psychiatryczny.
Z niedzieli na poniedziałek Bolek nocuje u Krukowskich, 
oczywiście na dole w pokoju gościnnym. Hania przychodzi do 
niego po kolacji, tylko żeby się pożegnać i wychodzi o 
pierwszej w nocy.
W poniedziałek z rana przed dom Krukowskich zajeżdża 
cała karawana. Na bryczce jedzie syn hrabiego 
Gołuchowskiego. Wita się z Tadeuszem i tłumaczy się, że 
ojciec jest mocno obrażony na niego za to, że zlekceważył jego 
zaproszenie ale rozumie, że to są sprawy ambicjonalne, a więc 
jeszcze jest szansa się pogodzić, jeśli Tadeusz pozwoli ustawić 
stoły w ogrodzie.
W czasie tej rozmowy toczącej się w salonie ludzie 
dworscy już wnoszą stoły i ustawiają w ogrodzie. Następnie 
ciocia Lina jest proszona o klucz od piwnicy. Chodzi o dużą, 
ogrodową piwnicę, w której trzyma się jabłka i tym podobne 
rzeczy. Ciocia Lina klucza nie daje, twierdząc, że u niej w 
domu tylko ona ma prawo decydować, komu i jakie klucze 
należy dać.
Nie ma rady. Kłódka zostaje urwana, z piwnicy wyniesione 
resztki różnych skrzynek i tym podobnych gratów, a następnie 
wnosi się tam butelki wina i wędliny.
Wreszcie dzień ślubu. Krukowski jest znany w całym 
Janowie, a więc przed godziną czwartą już do kościoła nie 
można wejść, taki tłum ludzi czeka na ślub. Przed kościołem 
stoją ci, którzy nie mogli się dostać do środka. Państwo młodzi 
i ich rodziny wchodzą przez zakrystię, bo inaczej nie można się 
wepchnąć.
Państwo młodzi przyjechali do kościoła karetą z 
czterokonnym zaprzęgiem w poręcz. Po ślubie tą samą karetą 
odwożeni są do domu. Kareta jest oczywiście z dworu. 
Wesele odbywa się w salonie, a reszta gości ucztuje przy 
stołach ustawionych w ogrodzie. Przed domem, na rynku stoją 
dwie beczki piwa przysłane z dworu, i tu częstuje się 
wszystkich, którzy znajdą się w pobliżu.
Przyjęcie weselne kończy się o godzinie pierwszej w nocy. 
Państwo młodzi kładą się do łoża małżeńskiego o drugiej w 
nocy, i z tą chwilą rozpoczyna się najkrótsza w dziejach świata 
noc poślubna.
O godzinie trzeciej trzydzieści Bolek ubrany wychodzi z 
domu i pędzi na dworzec. Z dworca na Kleparowie biegnie na 
dworzec główny, łapie w ostatniej chwili pociąg i odjeżdża na 
front.
Front przesuwa się szybko na wschód, w tej sytuacji 
odnalezienie pułku, który walczy w jednostkach pierwszego 
rzutu jest po prostu nieprawdopodobieństwem. Bolek wie o 
tym i kieruje się do dowództwa dywizji. Tam zdaje dokumenty 
urlopowe i przez tydzień pracuje w kancelarii.
Kiedy poprzednio uczestniczył w walce i ciągle doskwierał 
mu brak snu nie raz myślał o tym, że sztabowcy na pewno 
wyleguję się w łóżkach. Teraz widzi, że jedynym wojskiem, 
które w sztabie dywizji rzeczywiście na okrągło śpi, są 
szeregowcy z kompanii ochrony sztabu. Cały sztab pracuje 
dwadzieścia cztery godziny na dobę. Właściwie nie wiadomo, 
kiedy oni śpią.
Praca w sztabie jest dla Bolka niezwykle nudna. Co 
prawda, jest to praca zupełnie bezpieczna, bo teraz, kiedy nasze 
wojska gonią bolszewików sztab dywizji jest ciągle poza 
zasięgiem działań bojowych. Bolek pracuje w dowództwie 
tyłów, czyli mówiąc po ludzku w kwatermistrzostwie. Liczenie 
jednostek ognia, ciągłe meldunki o braku amunicji, kierowanie 
transportami do frontowymi i rokadowymi, to wszystko jest 
okropnie nudne.
Wreszcie Bolka pułk zostaje wycofany z pierwszej linii i 
Bolek dociera do swojej jednostki. Dowiaduje się o śmierci 
kilku kolegów z własnej kompanii. Odszukuje brata Kazika. 
Kazik już wie, że Bojda był we Lwowie. Nie wie tylko o 
innych sprawach, tych z Janowa. Bojda opowiada mu wszystko 
z detalami, informuje także, o śmierci ojca i złym stanie 
zdrowia mamy.
Ani Bojda ani Kazik nie wiedzą, że najmłodszy ich brat 
Adaś, na skutek poważnego przeziębienia w trakcie walki w 
obronie Lwowa jest ciężko chory na otwartą gruźlicę. We 
Lwowie go nie spotkał, ponieważ rodzina za ostatnie pieniądze 
wysłała go w góry na leczenie. Ani siostry, ani mama nie 
powiedziały o stanie zdrowia Adasia.
Następne tygodnie upływają na spełnianiu nudnych 
czynności, jakie wykonują jednostki rezerwowe. A wiec, 
wspomaganie transportów na trudnych odcinkach dróg, 
kierowanie ruchem transportów wojskowych i tym podobnych 
niezbyt ciekawych zajęciach.
Pewnego dnia, w czasie porannego apelu pada niezwykła 
komenda; „Studenci wystąpić”.
Bolek we Władywostoku zapisał się na uniwersytet i ma 
przy sobie tamtejszy indeks. Zaczął studiować prawo. Kazik na 
tej samej uczelni studiował języki wschodnie. Oprócz dwóch 
braci występuje z szeregu jeszcze kilku innych studentów 
polskich uczelni. Dowódca batalionu tłumaczy im, że mają się 
zameldować w dowództwie dywizji.
Do dowództwa dywizji, licząc drogami jest około 
czterdzieści pięć kilometrów. Na przełaj jest o wiele bliżej, 
więc żołnierzo-studenci postanawiają pójść na azymut. 
Ponieważ w nieznanym pociętym terenie zabłądzili 
kilkakrotnie, a więc do dowództwa dywizji docierają dopiero 
po dwóch dobach, obłoceni i przemoczeni.
W kancelarii sztabu każą się im zameldować do tego 
pułkownika, który tak ładnie zaciąga po rosyjsku. Bolek 
wchodzi pierwszy. Melduje się przepisowo, a pan pułkownik 
pyta:
- Znaczy si, gdzie ty studiujesz?
- Melduję posłusznie, że na uniwersytecie we 
Władywostoku.
- Znaczy si, trocha daleko. A co ty tam studiujesz?
- Melduję posłusznie, że prawo. 
- Dokumenta u ciebie jest?
Bolek podaje indeks. Pułkownik długo studiuje podany 
dokument. W końcu mówi:
- Nu tak. Znaczy si, pan si zwolni, ja si zwolnie, a kto będzie w 
wojsku służył?
Następnie siada i wypisuje jakiś druk. Jeszcze u dołu 
zamaszysty podpis, okrągła pieczęć i podaje druk Bolkowi.
- Nu, wsiakawo szczastia. Idity w kibienimater. 
Bolek wyskakuje na dwór i dopiero tutaj odczytuje dokument. 
Jest to rozkaz demobilizacyjny. Taki sam otrzymał brat Kazik.
Tym razem droga do Lwowa trwa tylko 20 godzin. We 
Lwowie, na dworcu głównym bracia się rozstają. Kazik biegnie 
do domu, a Bolek na Dworzec Kleparowski. Pociągi już 
normalnie kursują i po krótkiej podróży Bolek pędzi ze stacji w 
Janowie do Hani. W domu jest tylko ciocia Lina. Bolek wita się 
i pyta o Hanię.
- Hania zaraz wróci.
- No dobrze, ale gdzie ona jest.
- Poszła do lekarza.
- Czy coś się stało?
- Nie. Dlaczego miałoby się coś stać? Kobiety od czasu do 
czasu powinny chodzić do lekarza. Zresztą mężczyźni też. 
Po dwudziestu minutach Bolek widzi przez okno wracającą 
Hanię. Wybiega przed dom na rynek, chwyta ją, całują się, a 
następnie niesie Hanię do domu. Ciocia Lina podaje obiad. Po 
obiedzie idą oboje do Hani pokoiku na górze. Po krótkim 
całowaniu trwającym tylko pół godziny Hania mówi:
- Wiesz, opowiem ci dowcip.
- Dowcip? No dobrze, opowiadaj.
- Jedzie lekarz bryczką przez wiejskie tereny. We wsi 
zatrzymują go, aby odebrał poród. Po odebraniu porodu lekarz 
pyta: A czyje to dziecko? - Janka ze młyna. Lekarz jedzie dalej 
i po przebyciu piętnastu kilometrów znowu zatrzymują go, aby 
przyjął poród i znowu okazuje się, że dziecko jest Janka ze 
młyna. Po następnych dwudziestu kilometrach rzecz powtarza 
się znowu. Lekarz wreszcie postanowił obejrzeć tego Janka i w 
następnej wsi odległej o ładnych parę kilometrów, w młynie 
prezentują mu chłopaka, mizernego, małego, ot takiego 
niepozornego parobka. - Janku, ja dzisiaj odbierałem trzech 
twoich synów, w trzech miejscowościach odległych o ładnych 
kilkanaście kilometrów. Jak ty to robisz? - Ano mam rower - 
odpowiada Janek.
Bolek się śmieje, a później mówi:
- Haniu, po raz pierwszy w życiu opowiedziałaś mi dowcip. 
Z jakiej to okazji?
- Bo widzisz, właśnie przed chwilą dowiedziałam, się, że 
jestem w ciąży.
Bojda bierze Hanię na ręce i zaczyna tańczyć dziki taniec 
Indian z plemienia Ta–Ta - Majaja. Po chwili znowu siedzą na 
łóżku i rozmawiają.
- Haniu, strasznie się cieszę! Wspaniale, ale w takim 
razie muszę szybko załatwić jakąś pracę.
Na drugi dzień Bolek wrócił do Lwowa i od tego dnia 
zaczął się nowy etap w jego życiu. Dzieciństwo upłynęło mu 
tak, jak większości dzieci niezbyt bogatej inteligencji. Młodość 
i początek wieku dorosłego to podróżowanie na kraniec świata 
a następnie służba wojskowa. Teraz, zaczynał się całkiem inny 
okres życia. Bolek wędrował od jednej instytucji do drugiej, od 
jednej fabryki do następnej. Wszędzie mu mówiono, że 
wolnych miejsc pracy nie ma.
Po dwóch tygodniach był zupełnie zrezygnowany i 
załamany. Kolejnego dnia rano wyszedł z domu, zapalił 
papierosa i zastanawiał się gdzie by tu jeszcze szukać pracy.
Nagle ktoś zawołał go po imieniu. W moment później stał 
przed nim kolega z tego samego batalionu - Czesiek 
Czerwiński. Czesiek, został ranny w nogę dwa miesiące 
wcześniej i po wyleczeniu zwolnili go z wojska.
- Cześć Bojda, co się z tobą dzieje?
- Ze mną fatalnie.
- Dlaczego?
- Mam żonę, nie długo będę miał dziecko i nie mam pracy.
- No cóż, z pracą jest ciężko. Ale ty powinieneś dostać.
- Dlaczego ja?
- Przecież jak słyszałem zostałeś odznaczony.
- I co z tego?
- Znasz pułkownika Kalinę?
- Znam i co z tego?
- On tutaj pracuje w dowództwie garnizonu, pójdź do niego.
- Przecież teraz zwalniają z wojska, a nie przyjmują
- Głupi jesteś! Idź do niego i powiedz, że nie masz pracy.
Na drugi dzień Bolek z samego rana wchodzi do budynku 
dowództwa garnizonu. Zastanawia się, kogo by tu zapytać o 
pułkownika Kalinę. Ale nie trzeba nikogo pytać. Właśnie 
korytarzem idzie Kalina. Zobaczył Bolka i od razu go poznał.
- Chodź do mnie. Pogadamy.
Po chwili siedzą obaj w gabinecie pułkownika, palą 
papierosy i wspominają dawne czasy. Dawne, to znaczy sprzed 
nie całych dwóch miesięcy.
- No, ale ty chyba masz do mnie jakąś sprawę?
- Tak panie pułkowniku. Mam. Wie pan, ja się ożeniłem i 
tego...
- No...
- No i właśnie przyszedłem do pana...
- Krótko mówiąc, potrzeba ci pracy.
- Tak jest panie pułkowniku.
- No cóż, dzisiaj jest już za późno.
Faktycznie jest piętnaście po ósmej rano.
- No tak, powtarza pułkownik, dzisiaj jest już za późno. Bo 
o jedenastej piję z majorem Sitarzem. Później trzeba odpocząć, 
zjeść obiad, a o piątej jestem umówiony z naczelnikiem 
Derkaczem. Wiesz, ja po prostu za dużo pracuję. Załatwienie 
każdej sprawy tak mi rujnuje wątrobę, że chyba umrę. No, ale 
trudno. Tobie coś załatwić muszę. Może jeszcze ta moja 
wątroba wytrzyma. Przyjdź jutro.
Na drugi dzień już o ósmej rano Bolek czekał pod gabinetem 
pułkownika. Czekał długo i bezskutecznie. O jedenastej ktoś 
mu powiedział, że pułkownik jest chory i do pracy nie 
przyjdzie. Bolek zupełnie zrezygnowany wrócił do domu.
Następnego dnia znowu od ósmej Bolek warował przy 
drzwiach do gabinetu pana pułkownika. Pułkownik przyszedł o 
godzinie dziewiątej.
- Cześć Bolek.
Wchodzą obaj do gabinetu. Siadają
- No niestety – mówi pułkownik. Sprawa okazała się bardzo 
trudna. Musiałem ją załatwiać aż do dziewiątej wieczorem. 
Ledwo dzisiaj wstałem. Masz się zgłosić do magistratu. Zaraz 
ci powiem dokładnie, gdzieś tu zapisałem.
Po zrewidowaniu wszystkich kieszeni munduru pułkownik 
znajduje kartkę.
- O widzisz tutaj zapisałem, zgłosisz się do magistratu, do 
naczelnika wydziału rachunkowego. Zaraz ci przeczytam jak 
się on nazywa. On się nazywa Szymczycha.
Po dwudziestu minutach Bolek siedzi w gabinecie 
naczelnika wydziału rachunkowego magistratu, który nazywa 
się Kowalewski. Pan naczelnik bardzo mile rozmawia z 
Bolkiem, pochwala jego chęć studiowania prawa, a na 
zakończenie rozmowy mówi:
- Od jutra pracuje pan w czwartym wydziale rachunkowym 
w randze młodszego referenta.
Na drugi dzień Bolek już jest urzędnikiem magistratu i 
wykonuje odpowiedzialną pracę polegającą na przybijaniu 
pieczątek na pismach wychodzących z urzędu. W pokoju 
oprócz Bolka pracuje jeszcze trzech urzędników.
Kiedy w porze drugiego śniadania wszyscy wychodzą do 
sklepiku z kanapkami Bolek chwyta za telefon i dzwoni do 
pułkownika Kaliny. Szczęściem zastaje go w biurze.
- Panie pułkowniku pracę mam, ale boję się czy coś nie 
narozrabiałem, bo ten facet, do którego trafiłem nie nazywa się 
Szymczycha, tylko Kowalewski.
- Dobrze trafiłeś. Widzisz, zaszło małe nieporozumienie. Na 
tej karteczce było 
napisane Kowalewski, ale na drugiej stronie zapisałem 
nazwisko krawca mojej żony, który co miesiąc zabiera połowę 
mojej gaży. Zapisałem, żeby się nie pomylić i nie wysłać na 
rozminowywanie terenu jakiegoś niewinnego człowieka, i z tąd 
ta pomyłka.
Praca w magistracie jest nudna i marnie płatna, ale sam fakt 
posiadania pracy i to pracy o statusie urzędnika państwowego 
jest wielkim szczęściem w tamtych ciężkich czasach. Bolek 
połowę pensji daje mamie, a drugą połowę Hani.
Dnie płyną monotonnie jak krople deszczu. Codziennie 
rano praca, po południu obiad i trochę wolnego czasu, w sobotę 
wyjazd do Janowa.
Z Adasiem jest coraz gorzej, ale z Hanią jest wszystko w 
porządku, jej brzuszek coraz bardziej się zaokrągla. W końcu 
już można wyczuć kopanie małych nóżek.
Mama zaniepokojona stanem Adasia pisze w tajemnicy list 
do Mietka, który jest lekarzem pułkowym w legionach. Mietek 
przyjeżdża i poprzez swoje znajomości w wojsku załatwia dla 
Adasia miejsce w sanatorium wojskowym w Zakopanem.
We Lwowie przy ul. Stryjskiej, obok już wybudowanego 
bloku dla tramwajarzy, magistrat buduje olbrzymie bloki 
miejskie. Bolek robi co może, ażeby został zakwalfikowany do 
przydziału mieszkania. Ale bloki są dopiero w budowie, a 
poród ma się odbyć już niedługo.
Z Zakopanego od Adasia przychodzą pierwsze listy. Adaś 
pisze, że czuje się bardzo dobrze i że z nim wszystko w 
porządku. Ale mama, jak i Bolek wiedzą, że to jest dobra mina 
do złej gry.
Na prośbę Bolka Mietek wykonuje kilka rozmów 
telefonicznych z kolegami lekarzami we Lwowie i uzyskuje 
zapewnienie, że Hania będzie rodzić w najlepszej klinice 
lwowskiej przy ul. Księdza Kordeckiego.
Ponieważ wyznaczony termin porodu się zbliża, więc 
Hania przyjeżdża do Lwowa i zostaje ulokowana u swoich 
kuzynek, które mieszkają przy ul. Pełczyńskiej. 
Na trzy dni przed wyznaczonym terminem porodu 
przychodzi tragiczna wiadomość - Adaś zmarł w Zakopanem. 
Cała rodzina, z wyjątkiem Bolka jedzie na pogrzeb do 
Zakopanego. On musi zostać, ze względu na spodziewany 
poród.
Pogrzeb w Zakopanem odbywa się dokładnie w dniu 
planowanego porodu, ale poród nie następuje, nie ma w ogóle 
bóli. Znajomy lekarz pociesza Bolka. „Opóźnienie nawet do 
dziesięciu dni jest uważane za normę”. Mijają następne dwa 
dni oczekiwania na poród i wreszcie zaczynają się bóle.
Hania jedzie do szpitala. Jest godzina szósta rano. Bolek, 
zamiast pójść do pracy czeka w szpitalu na korytarzu. Po 
dwóch godzinach dowiaduje się, że bóle ustały. Nie ma decyzji 
czy Hania ma zostać w szpitalu, czy wracać do domu. 
Ponieważ jest to pacjentka przyjęta do kliniki po protekcji, a 
wiec zatrzymują ją, mimo, że wszystkie łóżka na oddziale są 
zajęte.
Po chwili Bolek otrzymuje karteczkę od Hani, którą do 
końca życia będzie nosić w portfelu jako swoją najświętszą 
relikwię. Na karteczce Hania napisała: „Idź do pracy, jak się 
zacznie to poproszę, żeby zatelefonowali”.
Bolek idzie do pracy, ale tak jest zdenerwowany, że w 
ogóle nie może nic robić. O czwartej po południu znowu 
zaczyna swój dyżur na korytarzu w klinice przy ul. 
Kordeckiego. Od rana nic nie jadł, ale głodu zupełnie nie czuje.
O jedenastej w nocy dowiaduje się, że poród się rozpoczął. 
Hania rodzi o pierwszej po północy. Bojda dowiaduje się, że 
ma syna i że wszystko jest w najlepszym porządku. Lekarz 
radzi mu żeby poszedł się przespać, a przyszedł rano o godzinie 
ósmej, to będzie mógł zobaczyć dziecko i porozmawiać z żoną.
Hania była bardzo wymęczona długo trwającym porodem. 
Kiedy dziecko umyto, pokazano jej, mogła je nawet wziąć i 
przytulić do siebie. Ale zaraz zabrali.
Ledwo przełożyli Hanię ze stołu na wózek wymęczona 
długim porodem natychmiast zasypia. Sale są zajęte, więc 
Hania na wózku zostaje wstawiona do wnęki, w której 
zatrzymują się wózki dowożące posiłki na sale chorych.
Hania śpi i nie czuje, że dostała krwotoku. Krwotok 
poporodowy przy odpowiednim rozhuśtaniu 
endokrynologicznym daje krew o właściwościach podobnych 
do krwi menstruacyjnej. Krew taka ma zablokowany układ 
krzepnięcia.
Jest noc i nikt nie zauważa, że Hania krwawi, mimo że 
krew przesiąka przez cieniutki materacyk i kapie na podłogę.
Kiedy o siódmej rano rozwożone jest śniadanie i trzeba 
wytoczyć wózek, na którym leży Hania okazuje się, że ona nie 
żyje już od kilku godzin.
W mieszkaniu przy ul. Ulmanów nie ma telefonu. 
Najbliższy jest w sklepie mięsnym od frontu. W tym sklepie 
Bolek przez telefon otrzymuje tragiczną wiadomość o śmierci 
żony.
Natychmiast jedzie do kliniki i długie godziny spędza w 
zimnych pomieszczeniach zakładu anatomii patologicznej 
klęcząc przy wózku, na którym leży ciało Hani. Wreszcie teść, 
razem z pielęgniarzem przemocą zabierają go od zwłok żony.
W klinice oprócz Tadeusza Krukowskiego jest jego średnia 
córka Jadwiga zwana Wiśką. Wiśka, która straciła dopiero co 
siostrę, chce natychmiast zabrać dziecko. Zaczyna 
histeryzować. Prymaliusz oddziału zabiera ją do swego 
gabinetu, sadza na leżance, głaszcze po głowie i stara się 
tłumaczyć.
- Proszę pani, ja doskonale rozumiem pani stan i rozumiem 
pani zdenerwowanie, ale zabranie dziecka bezpośrednio po 
porodzie to wielkie ryzyko dla jego życia. Musimy tego 
chłopaka przetrzymać minimum dwie doby lepiej trzy lub 
cztery i po dokładnych badaniach go pani wydamy. Po za tym, 
musimy także panią przeszkolić, bo zapewne nie miała pani tak 
małego dziecka pod swoją opieką. 
Wiśka się uspokaja. W tym czasie ojciec Hani i Bojda 
zajmują się przygotowaniami do pogrzebu.
Bolek zaczyna sprawnie działać, załatwia kolejne sprawy 
związane z pogrzebem, ale kiedy wieczorem wraca do domu 
wpada w apatię. Siedzi w kuchni na krześle i patrzy przez okno 
na podwórze. Nie chce nic jeść. W ciągu jednego tygodnia 
stracił ukochanego brata i żonę.
Wreszcie odbywa się pogrzeb. Hania zostaje pochowana na 
cmentarzu Łyczakowskim, niedaleko od grobu Bojdy ojca. Po 
pogrzebie Bolek wraca do domu na Ulmanów, siada w kuchni 
na krześle i patrzy przez okno na podwórze.
Tak upływają cztery dni. Bolek nie jest w stanie niczego 
robić. Nie chodzi także do pracy. Cała rodzina rozumiejąc 
doskonale tragedię Bojdy stara się nie przeszkadzać w tej jego 
kontemplacji strasznego nieszczęścia jakie go spotkało.
Na szczęście do Lwowa przyjeżdża na tygodniowy urlop 
Mietek. Od razu orientuje się, co się dzieje z Bolkiem. Biegnie 
do apteki, wraca, zmusza go do przyjęcia leków. Następnie 
gromadzi rodzinę w najodleglejszym od kuchni pokoju i 
zaczyna im tłumaczyć, jak należy z Bojdą postępować. Musi 
brać leki i nie można mu pozwolić na to bezczynne patrzenie 
przez okno na podwórze. Po godzinie, kiedy już leki zaczęły 
działać zabiera Bojdę na spacer.
Przez następne dni cały czas przebywa z Bojdą, pilnuje 
zażywania leków i stara się go rozruszać. Po tygodniu takiej 
kuracji Bojda zaczyna normalnie egzystować. Znowu zaczyna 
chodzić do pracy, a po kilku dniach w sobotę jedzie do Janowa, 
aby odwiedzić swojego syna.
Następnego dnia dziecko zostaje ochrzczone i po swoim 
dziadku otrzymuje imię Stanisław. W ten sposób dochodzimy 
do narodzin głównego bohatera naszej opowieści.
Wiśka z całym poświęceniem pełni funkcję matki. Zaleceń 
lekarzy przestrzega z dokładnością matematyczną.
Wiśka jest o dziesięć lat młodsza od Bojdy. Bolek patrzył 
na nią dotychczas rzadko, a jeśli patrzył, to jak na smarkacza. 
Teraz widzi w niej kobietę, ale ciągle jest tak przytłoczony 
nieszczęściem, że te wszystkie doznania znajdują się jakby w 
drugim, dalszym planie.
W magistracie wszyscy wiedzą o nieszczęściu, jakie 
spotkało Bolka i w związku z tym pewnego dnia Bolek, jeden z 
urzędników o najkrótszym stażu zostaje przeniesiony na 
stanowisko kierownika sekcji w dziale rachunkowym. 
Powoduje to niewielką, ale zauważalną podwyżkę pensji.
Także śmierć Adasia spowodowała pewne polepszenie 
sytuacji materialnej rodziny Tarłowskich. Dotychczas 
wszystkie pieniądze szły na jego leczenie. Obecnie te wydatki 
się skończyły.
Bolek prawie codziennie chodził na grób Hani. Jednego 
razu, wracając z cmentarza spotkał kolegę ze szkoły Jezuickiej 
w Żydaczowie. Był to Władek Fischer syn jednego z 
najbogatszych kupców we Lwowie.
- Cześć Bojda, co u ciebie słychać?
Bolek opowiedział koledze o nieszczęściach, jakie go 
ostatnio spotkały. Poszli razem do restauracji. Władek 
poczęstował Bolka wspaniałym obiadem. Cały czas rozmawiali 
opowiadając sobie o losach własnych i swoich rodzin od 
tamtych dawnych czasów, kiedy na początku wakacji 1914 
roku wyjechali ze szkoły. Bolek dowiaduje się, że Fischer 
senior, czyli ojciec Władka, wybudował dom na Własnej 
Strzesze. Była to najbardziej ekskluzywna dzielnica Lwowa.
- Wiesz co Bojda, przyjdź w niedzielę do nas na obiad.
- Niestety w niedzielę nie mogę, bo w sobotę po południu 
zawsze jadę do Janowa do dziecka.
- No, ale oprócz niedzieli są inne dni tygodnia. Którego 
dnia możesz do nas wpaść?
- W zasadzie każdego dnia.
- No to przyjdź we wtorek. Ale ty przecież nie wiesz 
dokładnie, gdzie my mieszkamy, lepiej ja cię zabiorę z 
domu.
W niedzielę Bolek, jak każdego tygodnia bawił się z 
dzieckiem, no i spoglądał innym niż dotychczas wzrokiem na 
krzątającą się po domu Wiśkę.
Już w poniedziałek, po południu zaczął czyścić jedyne 
swoje ubranie, w którym mógł się gdzieś pokazać. We wtorek 
szybko pobiegł z magistratu do domu, przebrał się w białą 
koszulę, założył muszkę no i to swoje odczyszczone ubranie, i 
czekał na Władka.
Czas płynął a Władka nie było widać. W końcu ktoś 
zapukał do drzwi. Bolek otworzył. Przed drzwiami stał facet w 
granatowej liberii ze złotymi guzikami i czapką w ręce.
- Przepraszam czy rozmawiam z szanownym panem, 
kierownikiem sekcji Bolesławem Tarłowskim.
- Tak, odrzekł Bojda, ale ja w domu nie przyjmują 
interesantów - dodał myśląc, że to jakiś facet mający sprawę do 
działu rachunkowego.
- Nie nie, mnie przysłał panicz Władek, ja mam 
szanownego pana zawieść na 
Własną Strzechę.
Na ulicy czekała piękna czarna limuzyna. Pojechali na 
Własną Strzechę. Tam inny lokaj w takiej samej liberii 
otworzył bramę, później drzwi, wprowadził Bolka do szatni, 
odebrał od niego płaszcz i kapelusz i wprowadził na pokoje.
Zaraz pojawił się Władek, przywitali się zapalili papierosy i 
znowu zaczęli rozmawiać, bo przecież tyle lat się nie widzieli. 
W szkole Władek był dość słabym uczniem, a szczególnie nie 
szła mu matematyka. Bolek często mu pomagał. Obaj 
Fischerowie, to znaczy zarówno Władek jak i jego ojciec, 
twierdzili, że Władek przechodzi z klasy do klasy tylko dzięki 
pomocy Bojdy.
Po chwili poproszono do stołu. Teraz znowu Fischer senior 
zaczął obściskiwać Bojdę. W czasie obiadu stary Fischer 
narzekał:
- Tak, tak ładnych czasów doczekaliśmy się. Nasza rodzina 
pochodzi z Niemiec. 
Tu, we Lwowie osiedliśmy za panowania króla Kazimierza 
Jagielończyka i od tamtych czasów tu mieszkamy. Ja jestem 
Polakiem z dziada pradziada. Mój ojciec walczył w 63 i był 
dwa razy ranny, ale jednak, co prawda to prawda. Za czasów 
austriackich, co trzy lata, z zysków, jakie czerpałem z mojego 
sklepu kupowałem jedną kamienicę. Tak lokowałem pieniądze. 
Miesiąc temu sprzedałem drugą z moich kamienic, bo mi po 
prostu nie wystarcza na życie.
Po obiedzie były lody, a następnie wszyscy wyszli do 
ogrodu i musieli podziwiać piękne róże, które były oczkiem w 
głowie pani Fischerowej.
Późnym wieczorem czarna limuzyna odwiozła Bolka na 
ulicę Ulmanów. Bolek tej nocy długo nie mógł zasnąć. 
Rozważał, jak to dziwnie jest na tym świecie. Ci ludzie, którzy 
byli biednymi za czasów austriackich dalej takimi pozostali, a 
ci, którym się świetnie powodziło tak jak Fischerom, mimo, że 
strasznie narzekają, jednak daj Boże żeby wszystkim tak się 
powodziło jak im. Ostateczna konkluzja przed zaśnięciem 
brzmiała: „Biedni pozostają biednymi a bogaci bogatymi”.
Następnego dnia, w czasie przerwy śniadaniowej wszyscy 
urzędnicy z pokoju Bolka wyszli na drugie śniadanie, a do 
niego przyszedł kolega, kierownik równoległej sekcji. Ten 
kolega nazywał się Jarząb i był podporucznikiem w Legionach. 
Tam został ciężko ranny w nogę. Lekarze nogę mu uratowali, 
ale lekko kulał. Po krótkiej rozmowie na ogólne tematy Bolek 
nawiązał do swoich wczorajszych rozważań.
- Tak więc, kończył Bolek, moim zdaniem to na świecie jest 
tyle samo sprawiedliwości, co i niesprawiedliwości.
Zbyszek Jarząb popatrzył na niego z zaciekawieniem.
- Bojda, ty chyba jesteś strasznie dziecinny.
- Dziecinny? Dlaczego dziecinny?
- A gdzie ty widzisz na świecie tą sprawiedliwość. Przecież 
jej jest owszem sporo, ale w czytankach dla dzieci, które 
chodzą do szkoły podstawowej. Życie nie toczy się wedle 
zasad sprawiedliwości tylko wedle zasad walki o byt. Słyszałeś 
o Darwinie. Ten facet zrobił światową karierę odkrywając 
walkę o byt wśród zwierząt. A przecież, taka sama walka 
odbywa się wśród ludzi i historycy opisują ją na przestrzeni 
ostatnich sześciu tysięcy lat. Weź na przykład moją siostrę. To 
całkiem ładna i zgrabna dziewczyna, ma już dwadzieścia 
dziewięć lat. Za rok zostanie starą panna, a jej koleżanka 
Danka, o wiele mniej atrakcyjna od niej jest już od sześciu lat 
mężatką. Ma wspaniałego męża, który jest w niej zakochany po 
uszy, a po za tym świetnie zarabia, bo jest adwokatem. Oprócz 
tego, Danka ma kochanka, bardzo przystojnego faceta, który 
sprawuje się na piątkę z plusem. I wyobraź sobie, że ta 
dziewczyna pół roku temu poszła na Pohulankę, na jakiś festyn 
i jeszcze na dodatek ją zgwałcili, a moja siostra siedzi w domu i 
nawet nie ma z kim pójść do kina czy do kawiarni. 
- No i co dalej?- zapytał Bolek.
- No nic, za rok zostanie starą panną.
- Nie, nie. Ja pytam o tamtą.
- No cóż od pół roku chodzi na wszystkie festyny na 
Pohulankę, oprócz tego wieczorami chodzi po Ogrodzie 
Jezuickim i nic. Nie co dzień Świętego Jana.
Do pokoju zaczęli wracać urzędnicy, więc filozoficzny 
dyskurs na temat sprawiedliwości i niesprawiedliwości został 
przerwany.
W następnych dniach do sekcji Bolka trzeba było przyjąć 
jeszcze dwóch urzędników legionistów. Z tej przyczyny Bolek 
uzyskał własny, osobny gabinet. Ten gabinet to był maciupeńki 
pokoik, o powierzchni czterech metrów kwadratowych. 
Mieściło się tam biurko i dwa krzesła, ale Bolek był bardzo 
dumny, że ma osobny gabinet.
Po kilku dniach do tego ekskluzywnego gabinetu wszedł 
stary Żyd.
- Dzień dobry panu naczelnikowi. Ja mam do pana naczelnika 
wielki interes.
- Po pierwsze nie jestem naczelnikiem, tylko kierownikiem 
sekcji. Po drugie, jeśli ma pan jakąś służbową sprawę, to chyba 
nie do mnie tylko do moich pracowników.
- Panie naczelnik, ja wiem, do kogo ja mam mój interes. Ja 
mam bardzo ważne sprawe. Ja mam sklep na Zamarstynowie. 
Ja tutaj oddałem moje rozliczenia całoroczne. Ja czekam na ich 
zatwierdzenie. Ja przez to nie mogę otworzyć nowy rok. Ja już 
czekam dwa tygodnie.
- Rozumiem, ale tych rozliczeń my mamy z połowy 
Lwowa i one są załatwiane po kolei. Musi pan czekać.
- Panie naczelnik ja dobrze wiem, że jakby pan zechciał to 
ja by nie musiał czekać. To wystarczy moją kopertę przestawić 
na początek. Urzędnik weźmie ją do ręki i załatwi.
- Tak załatwi, ale przez to ktoś inny będzie czekał dłużej. 
- Panie naczelnik, ja jestem w trudnej sytuacji. Ja mam żonę 
i czworo dzieci. Jeśli ja nie będę mógł szybko otworzyć nowy 
rok, to ja mogę zbankrutować, i co będzie z moją żoną i moimi 
dziećmi, a dla pana to jeden ruch ręką. 
Bolkowi żal się zrobiło starego Żyda, który zresztą nie 
wyglądał na zbyt bogatego.
- No, dobrze – powiedział, a jak się pan nazywa?
Żyd podał swoje nazwisko
- A teraz numer rejestracyjny pańskiego rozliczenia.
Żyd znowu dokładnie podał cyfry. Bolek zapisał. 
- No dobra, niech już pan idzie. Postaram się żeby panu to 
szybko załatwili.
Po wyjściu Żyda Bolek poszedł do pokoju, gdzie pracowali 
jego urzędnicy, odszukał odpowiednią sprawę i poprosił o 
załatwienie poza kolejnością. 
- Tak jest, panie kierowniku, od ręki załatwiam - powiedział 
urzędnik.
Bolek w tym dniu miał dużo roboty i szybko zapomniał o 
wizycie starego Żyda. Po pracy jechał tramwajem do domu i 
myślał o tym, że za dwa dni znowu będzie bawił się ze 
Stasiem. Do tramwaju wsiadło dwóch kontrolerów. Jeden z 
nich podszedł do Bolka. 
- Poproszę bilet. 
Bolek miał bilet miesięczny, sięgnął do kieszeni wyjął bilet 
i coś jeszcze. To coś jeszcze to było dwadzieścia złotych. 
Kiedy Żyd wsunął mu te pieniądze Bolek nie wiedział? 
Postanowił odszukać na drugi dzień tego Żyda, wezwać go, 
oddać mu pieniądze i odpowiednio go opieprzyć.
Na drugi dzień zapomniał o sprawie, a na trzeci, przed 
wyjazdem do Janowa kupił dużą bombonierę czekoladek dla 
Wiśki. I już nie trzeba było odszukiwać Żyda, po prostu kłopot 
z głowy. Bombonierka kosztowała dwa złote, pięćdziesiąt 
groszy. Reszta akurat przydała się do wniesienia opłat na 
uniwersytecie gdzie Bolek został w środku roku akademickiego 
przyjęty na pierwszy rok studiów na wydziale prawa.
Od tego dnia w mieszkaniu przy Ulmanów 6 zaczęły 
piętrzyć się na stole podręczniki i skrypty. Bolek większość 
wolnego czasu po południu spędzał nad książkami, ale coraz 
częściej zaczyna zastanawiać się nad przyszłością. Ma małego 
Stasia. Staś jest wychowywany przez Wiśkę i nigdzie nie 
będzie mu lepiej niż tam, gdzie jest teraz, to jest w Janowie. 
Ale sytuacja jest bardzo niewyraźna.
Wiśka ani jednym gestem nie wykazuje zainteresowania 
Bolkiem jako mężczyzną, ale może właśnie dlatego, coraz 
bardziej zaczyna mu się podobać. Zresztą jest rzeczywiście 
atrakcyjną dziewczyna, jednak o dziesięć lat młodszą.
W czasie jednej z bytności w Janowie spotyka u wujostwa 
księdza Kotlarskiego. Ksiądz prosi, żeby Bojda go 
odprowadził. Idą powoli pod górkę do plebani.
- No i co tam u ciebie słychać, Bojda
- Jak ksiądz wie, nic ciekawego.
- A nie uważasz czasem, że Stasiowi przydałaby się mama?
- Na pewno by się przydała, ale przecież Hania dopiero co 
umarła, co by ludzie powiedzieli.
- Nie wiem, co by powiedzieli, ale jak mężczyzna zostaje z 
małym dzieckiem, to może się ożenić na drugi dzień po śmierci 
żony
- No, ale do tego żeby się ożenić potrzeba dwóch osób.
- Oj głupi, ty głupi.
Zanim doszli do plebani ksiądz zdążył jeszcze 
siedemnaście razy poinformować Bolka, o jego poziomie 
umysłowym. Pod plebanią pożegnali się i Bolek pomału wracał 
do wujostwa.
Był wczesny wieczór. Wiśka siedziała w ogrodzie wśród 
kwiatów z małym Stasiem na kolanach. Bolek podszedł do 
nich. Usiadł, objął ich oboje i pocałował Wiśkę w policzek. 
Przez chwilę milczał nabierając odwagi w końcu zapytał:
- Wiśka, co byś powiedziała gdyby tak jakiś stary dziad 
oświadczył się o twoją rękę?
- Jak dotychczas, żaden się nie zgłosił. Ale gdybyś miał 
jakiegoś chętnego to przyślij do mnie.
Bolek pocałował Wiśkę po raz drugi, tym razem w usta.
- To, co?- zapytał - Chyba należałoby powiedzieć 
wujostwu.
- Myślę, że powinieneś to załatwić sam.
Teraz zaczęli się na dobre całować, a Staś szarpał ich za 
włosy. Wreszcie Bolek wstał i powziął odważną decyzję. 
Pójdzie do wujostwa i załatwi sprawę, Ale zanim doszedł do 
drzwi domu trochę skurczyły się zasoby jego odwagi i wyszedł 
przez bramkę na rynek. Powoli powędrował pod górkę do 
plebani. Ksiądz Kotlarski siedział w ogrodzie i czytał gazetę. 
- Co głupi, przyszedłeś do spowiedzi?
- Proszę księdza, z Wiśką już załatwiłem, ale teraz trzeba by z 
wujostwem. 
- Co głupi, chcesz się mną wysługiwać, a nie było by ci 
wstyd, żeby stary człowiek tobie usługiwał?
- Nie no, po prostu nie wiem, co oni powiedzą. Ja jestem od 
Wiśki o dziesięć lat starszy.
- Oj głupi ty, głupi
I ksiądz z powrotem demonstracyjnie zabrał się do 
studiowania gazety.
Po powrocie do wujostwa jakoś tak zeszło, że nie było 
okazji się oświadczyć, ale wujek widział że się w ogrodzie 
całowali, więc ostatecznie uznał, że wszystko jest na dobrej 
drodze.
Jednak ślub odbył się dopiero po dwóch miesiącach, bo 
czekali żeby minęło pół roku od śmierci Hani. Ślub był cichy, 
wesela nie było wcale, tylko przyjęcie dla najbliższej rodziny. 
Po ślubie Wiśka dalej pozostaje w Janowie ze Stasiem, a Bolek 
robi wszystko, co w jego mocy, ażeby uzyskać przydział na 
mieszkanie w budowanych blokach miejskich. Oprócz tego 
oboje starają się zebrać jak najwięcej pieniędzy z myślą o 
wyposażeniu tego mieszkania.
Magistrat prowadzi rejestracją bezrobotnych i wypłaca im 
zasiłki. W związku z tym, trzeba sporządzać długie listy, w 
których oprócz imion, nazwisk i adresów znajdują się krótkie 
dane o sytuacji tych ludzi. Skrótowo nazywa się to: pisaniem 
bezrobotnych. Tą robotę dostają tylko uprzywilejowani 
pracownicy magistratu, bo jest to robota dodatkowo płatna. 
Bolek uzyskuje zlecenie na to pisanie bezrobotnych. W sobotę 
przywozi materiały do Janowa. Teściowa, do której Bojda w 
dalszym ciągu mówi: ciociu, zajmuje się Stasiem, a Wiśka 
pisze bezrobotnych. W następną sobotę Bolek przyjeżdża, 
przywozi następną porcję danych do pisania bezrobotnych, a 
wyjeżdżając w poniedziałek o szóstej rano zabiera wykonaną 
robotę i zdaje ją w magistracie.
Tak płyną miesiące, a pewności na uzyskanie mieszkania 
nie ma. Na jedno mieszkanie jest ponad trzydzieści podań. 
Wreszcie w lecie 1923 roku, kiedy Staś ma dwa lata i pięć 
miesięcy Bolek dostaje jednopokojowe mieszkanie w blokach 
miejskich, przy ul. Styryjskiej. I teraz okazuje się, że 
posiadanych pieniędzy jest, co najmniej trzy razy mniej niż 
potrzeba na najskromniejsze wyposażenie mieszkania.
Jest mroźny styczniowy poranek 1924 roku, Bolek 
zmarznięty wbiega do magistratu. Podchodzi do niego woźny 
magistracki, kłania się i daje karteczkę, na której jest napisane, 
że dzwonił pułkownik Kalina i prosi o telefon. Bolek telefonuje 
i dowiaduje się od sekretarki pułkownika Kaliny, że ma się do 
niego zgłosić o godzinie czternastej.
Przychodzi do sztabu piętnaście minut wcześniej żeby się 
broń Boże nie spóźnić. Sekretarka częstuje go herbatą i mówi, 
że pułkownik zaraz wróci. Po godzinie czekania wchodzi 
Kalina.
- No, jak tam wodzu, co u ciebie słychać.
- Melduję panie pułkowniku, że wszystko w porządku, 
dostałem niedawno mieszkanie.
- No tak, tobie na pewno potrzebne pieniądze. 
- Tak jest panie pułkowniku.
- No tak, widzisz u was będą zmiany. Kierownik oddziału 
administracji i nadzoru dzielnicy zaawansował znaczy się, 
będzie naczelnikiem dzielnicy. A chciałby ty pójść na jego 
miejsce. 
- Panie pułkowniku, to by było wielkie szczęście, ale nie 
wiem, czy sobie poradzę.
- A na froncie umiał ty sobie poradzić, znaczy się i tu sobie 
poradzi.
Po dwóch dniach Bolek zostaje wezwany do naczelnika 
dzielnicy.
- Słyszałem panie kolego, że pan studiuje.
- Tak jest, panie naczelniku.
- A kiedy pan kończy studia?
- W przyszłym semestrze.
- Widzi pan, jeśli chodzi o wakujące stanowisko kierownika 
oddziału, to w zasadzie wymagane jest pełne wyższe 
wykształcenie. Ale jeśli to tak niedługo, no i jeśli pan się 
zobowiąże, że na pewno skończy studia, to możemy awansem 
pana na tym stanowisku posadzić. 
- Panie naczelniku, najserdeczniej dziękuję. Postaram się 
nie zawieść zaufania
Awans pociąga za sobą kilka skutków. Pierwszy i 
najważniejszy to podwyżka uposażenia. Drugi ma charakter 
prestiżowy. Bolek posiada teraz już gabinet z prawdziwego 
zdarzenia. Wchodzi się do niego przez sekretariat, gdzie siedzi 
maszynistka. Co prawda, maszynistka obsługuje trzy oddziały i 
podlega bezpośrednio zastępcy naczelnika dzielnicy. Trzeci 
skutek, to fakt, że teraz o Bolka względy codziennie zabiega 
kilku poważnych interesantów, ludzi liczących się w trzystu 
tysięcznym Lwowie.
Dopiero teraz Bojda czuje się naprawdę szczęśliwy. Ma 
piękną młodą żonę, której stale pożąda, a Staś rozwija się 
wspaniale. Mając trzy lata prezentuje rozwój intelektualny 
zdecydowanie przekraczający jego wiek metrykalny.
Pewnego dnia pierwszym interesantem, który pojawił się u 
Bojdy w gabinecie, był stary pop ukraiński, czyli ksiądz 
katolicki obrządku greckiego. Pop prosi o przyśpieszenie w 
dziale rachunkowym rozliczenia niekomercyjnego 
przedsięwzięcia, jakim jest ochronka, oraz o pomoc materialną 
w remoncie tejże ochronki. Bolek długo się zastanawia, bo 
pieniędzy jest oczywiście mało. Nie sposób pomóc wszystkim 
potrzebującym. Wreszcie mówi.
- Jeśli dam pieniądze na ukraińską ochronkę to mi urwą 
głowę.
- To nie jest ukraińska ochronka - mówi pop. Ja wiem, 
gdzie pan kierownik mieszka. Nasza ochronka mieści się przy 
ul. Kaweckiego, to obok bloków miejskich tylko trochę dalej w 
kierunku Wólki. To bardzo niedaleko pańskiego mieszkania 
niech pan zechce nas odwiedzić.
Umówili się na następny dzień. Bolek wchodzi do 
ochronki, której zabudowania są rzeczywiście w fatalnym 
stanie. Pop go wita i prowadzi do sal, gdzie mieszkają małe 
sieroty. Bolek słyszy, że dzieci mówią po ukraińsku do 
ukraińskich Bazylianek i zwraca uwagę na ten fakt popowi. 
- Panie kierowniku, przecież pan wie, że ludność Lwowa 
jest trójjęzyczna. Niech pan spróbuje z nimi porozmawiać.
Bolek przywołuje jednego z chłopców.
- Jak ty się nazywasz? – pyta po polsku.
- Stefko.
- A czy masz tutaj polskich kolegów?
- Tak, mam dwóch - mówi dalej po polsku mały Ukrainiec.
- No to przyprowadź ich.
Stefko po chwili przyprowadza dwóch uśmiechniętych 
łobuzów. Bolek znowu z nimi rozmawia. Okazuje się, że jeden 
z nich jest sierotą po żołnierzu zabitym w dwudziestym roku, w 
czasie wojny polsko-bolszewickiej. Pop zaprasza do swego 
gabinetu i częstuje kawą. Zaczyna się rozmowa.
- Panie kierowniku - mówi pop- ja wiem o antagonizmach, 
jakie istnieją między ludnością polską i ukraińską. Ale wydaje 
mi się, że te animozje wynikają z obustronnego niezrozumienia 
sytuacji.
- O jakim niezrozumieniu ksiądz mówi?
- Jeśli pan kierownik powie, że Lwów leży w państwie 
polskim, to ja się z tym zupełnie zgodzę. Ale jeśli ja powiem, 
że Lwów leży na Ukrainie to pan na pewno nie zechce się 
zgodzić.
- Oczywiście, przecież Lwów to polskie miasto. Polacy 
stanowią tutaj większość.
- No, nie zupełnie Polaków jest 48%.
- A ilu jest Ukraińców?
- Nas jest 22%.
- A więc, jak ksiądz widzi, o wiele mniej niż Polaków.
- Tak, we Lwowie o wiele mniej, ale w województwie 
lwowskim 80% ludności to są Ukraińcy, a Polaków jest 10 %. 
Tu wokół Lwowa są wsie ukraińskie, w których znajdują się 
pojedyncze gospodarstwa polskie. Jedyna czysto polska wieś to 
Sokolniki. Widzi pan, gdyby istniała samostyjnaja Ukraina, być 
może byłbym nacjonalistą ukraińskim. Ale tak nie jest. Ja 
kocham Lwów, bo to moje rodzinne miasto, a Lwów ma dwie 
drogi. Albo pokojowe współistnienie Polaków, Ukraińców i 
Żydów albo wielkie nieszczęście
- Jakie nieszczęście?
- Albo Polacy wymordują Ukraińców, albo Lwów zostanie 
zagarnięty przez federację bolszewicką. 
Bolek wraca piechotą do domu i rozmyśla. Polska to 
przecież mocarstwo. Nie dawno pokonaliśmy bolszewików. 
Oni nam nie zagrożą, zresztą niechby spróbowali, to ich 
pogonimy nie do Kijowa, ale aż do Władywostoku. Poza tym 
państwa zachodnio- europejskie nie dopuszczą do tego, żeby 
bolszewicy poszli na zachód. A co do wymordowania 
Ukraińców to zupełny nonsens, przecież Polska jest krajem 
demokratycznym, w którym wszyscy obywatele mają takie 
same prawa.
Na drugi dzień zastanawiał się w pracy, jakby pomóc temu 
popowi nie narażając się na krytykę antyukraińsko 
nastawionych Polaków. Wreszcie poszedł się poradzić do radcy 
prawnego, który w magistracie pracował od dawna. Ten od 
razu znalazł właściwe rozwiązanie: 
- Niech pop wystąpi z pismem, w którym poinformuje, że 
chcą zrealizować remont. Niech poda sumę dwa razy wyższą 
od potrzebnej i niech poprosi, ażeby polskie władze miasta dały 
połowę, ponieważ w ochronce wychowuje się zarówno 
ukraińskie jak i polskie dzieci.
Bolek telefonicznie wezwał popa do siebie. Na drugi dzień 
z samego rana pop już czekał w sekretariacie.
- Proszę, niech pan wejdzie to znaczy ksiądz niech wejdzie. 
Proszę siadać. Tutaj ksiądz ma papier i pióro i proszę pisać 
podanie. Proszę wystąpić o sumę dwa razy większą. Proszę 
zaznaczyć, że w ochronce wychowują się polskie dzieci i 
poprosić o sfinansowanie przez magistrat połowy kosztów.
Pop był w siódmym niebie. Bez końca dziękował Bolkowi.
- Głupstwo - powiedział Bolek, ale chcę jeszcze z panem 
porozmawiać, to znaczy z księdzem. Proszę siadać. Ja 
przemyślałem te sprawy, o których ksiądz mi mówił. 
Oczywiście, że Polacy i Ukraińcy powinni żyć w zgodzie, to na 
pewno, ale te apokaliptyczne wizje, które ksiądz roztaczał nie 
mają żadnego uzasadnienia rozsądnego. O tym, żeby 
bolszewicy znowu nas zaatakowali i zabrali nam te tereny w 
ogóle nie może być mowy, przecież nie tak dawno dostali 
solidną nauczkę. A jeśli chodzi o wymordowanie Ukraińców 
przez Polaków, to może ksiądz być zupełnie spokojny - żyjemy 
w demokratycznym systemie i każdy obywatel ma takie same 
prawa i o mordowaniu mniejszości etnicznych nie może być w 
ogóle mowy.
- Panie kierowniku ja jestem panu tak ogromnie wdzięczny 
za załatwienie sprawy, że nie ośmieliłbym się z panem 
dyskutować, ale z tego, co ja wiem, to z tą demokracją nie jest 
tak całkiem dobrze.
- Sprawę załatwiłem, bo tego wymagało dobro waszej 
ochronki. A ksiądz naprawdę nie musi się krępować, a nawet 
będę wdzięczny, jeśli dowiem się, o jakichkolwiek 
nieprawidłowościach, aby im przeciwdziałać
- Widzi pan kierownik, my jesteśmy jedyną w Galicji 
ochronką, która nigdy nie odmawia przyjęcia bezdomnego 
dziecka i stąd mam kontakty z najodleglejszymi kresami 
naszego państwa. Właśnie nie dawno przywieziono mi dwoje 
dzieci, które straciły rodziców na skutek pacyfikacji 
ukraińskich wsi na Podkarpaciu przez polskie wojsko.
- Czy chce ksiądz powiedzieć, że polscy żołnierze mordują 
ukraińskim dzieciom rodziców?
- Nic podobnego. Po prostu wieś została w nocy otoczona, 
rodzice tych sierot, które do mnie trafiły uciekali po nocy w 
górach i spadli w kilku metrową przepaść no i ponieśli śmierć 
na miejscu.
- A czy ta pacyfikacja była niczym nie zawiniona ze strony 
ukraińskiej?
- Oczywiście były konkretne powody. Ta ukraińska ludność 
chciała, ażeby ich dzieci chodziły do ukraińskiej szkoły i 
uczyły się w języku ukraińskim. Pisali w tej sprawie do 
wojewody. Wojewoda nie odpowiedział, a kiedy oni 
interweniowali wyżej, to znaczy w Warszawie, do wsi 
przyjechał komisarz policji i powiedział, żeby się uspokoili, bo 
im się ten bunt nie opłaci.
- Jaki bunt?
- Chłopi zagrozili, że jeśli nie będzie ukraińskiej szkoły, to 
nie będą płacić polskiemu rządowi podatków. I rzeczywiście 
przestali płacić. Wtedy przyszło wojsko, otoczyli wieś nocą, a 
rano zaczęła się pacyfikacja. Wyciągano z kolejnych chałup 
ludzi, zarówno mężczyzn jak i kobiety i każdy dostawał 
piętnaście wyciorów. Mężczyzn bito po plecach, oczywiście 
gołych, a kobietom obnażano pośladki i tam wymierzano im 
karę. Teraz żaden chłopak z sąsiedniej wioski nie ożeni się z 
taką dziewczyną, bo mówią, że one zostały pohańbione.
Po wyjściu popa, pan kierownik Bolesław Tarłowski długo 
rozważał usłyszaną relację. Na koniec pomyślał: No cóż, w 
życiu różnie bywa, może rzeczywiście jakiś głupi dowódca 
przesadził z tą pacyfikacją. Ale, tak Bogiem a prawdą, to 
piętnaście uderzeń wyciorem na goły tyłek to jest nic, w 
porównaniu z tym, co robili Ukraińcy pod przewodem Jakuba 
Szeli z naszą ludnością niecałe osiemdziesiąt lat temu.
Niezależnie od treści rozważanych spraw Bolek był 
zdumiony niezwykle wysokim poziomem intelektualnym tego 
popa. We wschodniej Galicji, w kościele rzymsko-katolickim 
nie było seminariów duchownych. Aby zostać księdzem 
należało ukończyć teologię na uniwersytecie, a więc, księża 
byli to wszystko ludzie z wyższym wykształceniem. Natomiast 
średni poziom intelektualny popów grecko-katolickich był o 
wiele niższy.
W gabinecie było cicho, żaden z interesantów nie wchodził 
i Bolek pogrążył się w rozważaniach religijnych, co rzadko mu 
się zdarzało. Stosunek Bolka do religii był w pełni nabożny, ale 
dość krytyczny w stosunku do księży, także do księży 
katolickich rzymskiego obrządku. Jednak, te dwie rzeczy 
stanowiły w jego pojęciu zupełnie odrębny problem. Religia to 
rzecz boska, a księża, no cóż ludzie, a ludzie wiadomo są różni. 
Oczywiście nie dotyczyło to biskupów a już tym bardziej 
nieomylnego w spra- wach wiary i moralności papieża. Mimo 
to wszystko Bolek bardzo boi się śmierci i sam przed sobą 
przyznaje się, że właściwie wcale nie jest pewny czy po tej 
śmierci coś w ogóle istnieje, czy też nic, tak jak przed 
urodzeniem. Ale to są odległe sprawy. Za miesiąc ostatni 
egzamin i dyplom magistra praw.
Wreszcie nadchodzi ten upragniony dzień. Naprzód 
oficjalne wręczenie dyplomów na uczelni, potem bibka 
zorganizowana przez kolegów w magistracie. Ta bibka ma się 
odbyć oczywiście po godzinach pracy, czyli rozpocznie się o 
czwartej. Bolek zatrzymuje na korytarzu kolegę.
- Zbyszek powiedz mi krótko, co to za jubel 
przygotowujecie, żebym był jakoś zorientowany.
- A jak wolisz po polsku ci powiedzieć, czy po rosyjsku?
- Po polsku.
- Bedzie wódka, bedą śledzie i potrzymać za co bedzie.
- A po rosyjsku.
- Po rosyjsku mniej więcej to samo: ltier, wodki dwie 
sielodki, dziewok paru i gitaru.
Wszystko odbywa się, tak jak było zapowiedziane, z 
wyjątkiem tych dziewczyn, bo jest tylko jedna maszynistka, 
reszta towarzystwo męskie.
W pewnym momencie otwierają się drzwi i do pokoju 
wkracza jego majestat, pan naczelnik dzielnicy. Następuje 
lekka konsternacja, bo w zasadzie na terenie magistratu 
spożywanie alkoholu jest zabronione. Ale pan naczelnik jest 
uśmiechnięty, podchodzi do Bolka, wyciąga rękę i gratuluje.
- Najserdeczniej dziękuję panu naczelnikowi, bardzo 
dziękuję.
Naczelnik robi poważną minę
- Niestety, mimo tej miłej, prywatnej atmosfery muszę 
załatwić sprawę służbową.
Wyjmuje z kieszeni kopertę i wręcza Bolkowi. W kopercie 
znajduje się zawiadomienie o podwyżce, jaka się Bolkowi 
należy w związku z ukończeniem studiów wyższych.
Bolek wraca piechotą do domu. Ze śródmieścia, wzdłuż 
połowy linii tramwaju dziesiątki, a potem wzdłuż ulicy 
Stryjskiej jest ładnych parę kilometrów, ale Bolek chce 
kontemplować swoje szczęście w trakcie samotnej wędrówki.
Doskonale czuje, że osiągnął bardzo dużo jest urzędnikiem 
magistratu, co w sytuacji narastającego bezrobocia jest 
ogromnie ważne, bo takiego urzędnika nie można zwolnić z 
pracy. Osiągnął stanowisko kierownika działu. Posiada własne 
mieszkanie. Największe szczęście stanowi żona młoda, piękna 
oraz udane dziecko i to na dodatek syn. Równocześnie, na 
każdym kroku Bolek widzi, że ci, którzy nie uciekli przed 
służbą w obcym wojsku, nie służyli w armiach naszego 
emigracyjnych wojska i nie walczyli na wojnie, lecz dbali tu na 
miejscu o własną pozycję osiągnęli, przynajmniej pod 
względem materialnym, szczyty, do których on nie dojdzie 
chyba nigdy. Jednak w sumie Bolek jest bardzo zadowolony ze 
swojej sytuacji.
W roku 1925 czuje się narastanie napięcia politycznego w 
całym kraju. Wzrasta aktywność politycznych reprezentacji 
mniejszości narodowych. W aparacie państwowym szerzy się 
korupcja. Odczuwa się duże niezadowolenie społeczne, 
komuna podnosi głowę. Zaczynają się strajki. Bolek należy do 
ND, a w maju 1926 roku następuje przewrót, realizowany przez 
piłsudczyków, którzy w tych latach są jeszcze wyraźnie 
formacją lewicującą. Bolek był szeregowym członkiem partii, 
jednak trochę obawia się o swoją przyszłość w sensie 
zawodowym. Jednak żadne represje go nie dotykają. Mimo to, 
dla wszelkiej pewności, kiedy mu proponują, przyjmuje 
chwilowe zajęcie w służbie, która raczej nie werbuje 
pracowników przez ogłoszenia prasowe.
Aby jednak wyjaśnić okoliczności, jakie doprowadziły 
urzędnika magistratu do tak nietypowej służby, znowu musimy 
się cofnąć o wiele lat wstecz.




			Rozdział II -- Ja zostanę ułanem 		 
		Dawno, dawno temu inżynier Adam Przełęcz - 
Jodłowski założył firmę budowlaną. Siedzibą firmy było 
prywatne mieszkanie pana Adama przy ul. Grudeckiej 12, we 
Lwowie. Początkowo firma zatrudniała czterech robotników i 
wykonywała remonty w kamienicach czynszowych. Następnie 
pan inżynier nawiązał kontakt z architektem i rozpoczął 
samodzielne prowadzenie budów domów wolno stojących dla 
elity finansowej Lwowa i co najważniejsze, dokładnie według 
bohomazów tych zleceniodawców, którzy nie mieli zielonego 
pojęcia o architekturze. Faktycznie, tą radosną twórczość 
lwowskich noworyszów wspólnik architekt przetwarzał w 
rozsądne projekty. Firma działała coraz lepiej, pan inżynier 
wykupił całą kamienicę pod numerem dwunastym. 
Przebudował elewację frontową, w supermodnym stylu 
secesyjnym, a następnie cały parter zajęła firma, zaś piętro 
stanowiło mieszkanie prywatne właściciela firmy.
Pan inżynier czułby się człowiekiem w pełni szczęśliwym, 
gdyby nie jedno wielkie zmartwienie. Jego żona Ewa ciągle mu 
nic nie urodziła. W końcu po pięciu latach małżeństwa urodził 
się synek. Dano mu na imię Jerzy,. Było to bardzo udane 
grzeczne dziecko.
W pierwszej klasie szkoły podstawowej nauczycielka 
pytała dzieci, kto kim chce być w przyszłości. Wielu chłopców 
chciało być strażakiem. Jeszcze więcej chciało zostać ułanem. 
Gdy w końcu pani zapytała Jerzyka i dowiedziała się, że on też 
chce zostać ułanem powiedziała:
- I ty też! To tych ułanów będzie bardzo dużo.
- Ale ja proszę pani naprawdę będę ułanem.
Jerzy także w domu kilkakrotnie powiedział, że będzie 
ułanem. Ojciec nie zwracał na to uwagi. Przecież firmę 
rozwijał myśląc cały czas o przyszłości Jerzego, który ją kiedyś 
obejmie w posiadanie.
W szkole średniej Jerzyk był bardzo dobrym uczniem z 
matematyki i fizyki, także w sporcie się wyróżniał. Z reszty 
przedmiotów ledwie uzyskiwał trójki. Już przed maturą 
rozważano czy Jerzyk pójdzie na Politechnikę Lwowską, czy 
też Warszawską
- Aż do Warszawy, za granicę - martwiła się mama - to 
strasznie daleko.
Problem rozwiązał Jerzy uciekając w trzy dni po maturze z 
domu. Z pozostawionego listu rodzice dowiedzieli się, że jako 
ochotnik idzie do szkoły oficerskiej. Jerzy, mino swoich 
osiemnastu lat bał się odwiedzin ojca w szkole oficerskiej w 
celu podyskutowania z synem przy użyciu pasa. Dlatego w 
liście nie podał, do jakiej szkoły się udaje.
Dopiero do dwóch latach zjawił się w domu w paradnym 
mundurze porucznika cesarskiej kawalerii, bogato 
szamerowanym srebrzystym bajorkiem. Jerzy uzyskał patent 
oficerski z wyróżnieniem i dlatego miał prawo wybrać według 
własnej woli pułk, do którego zostanie skierowany do służby. 
Wybrał małe, malownicze miasteczko pięknie położone na 
Pogórzu Alpejskim. Do pułku dotarł wraz z trzema, też świeżo 
upieczonymi porucznikami.
Następnego dnia w kasynie oficerskim odbywało się 
zapoznanie nowo przybyłych oficerów z korpusem oficerskim 
pułku. Dowódca pułku przedstawił młodych kolegów, a później 
po lampce wina podchodzili do nich wszyscy starsi oficerowie, 
służący w tym pułku. Przedstawiali się i zamieniali parę 
grzecznościowych słów. Na nieszczęście Jerzego zastępca 
dowódcy pułku był akurat w delegacji służbowej i w związku z 
tym, Jerzy nie miał szczęścia dowiedzieć się, iż ten największy 
w całym pułku choleryk nosi piękne nazwisko von Henkel.
Młodzi oficerowie starali się jak najlepiej zaprezentować w 
służbie i przez pierwsze dni prawie nie wychodzili z koszar. 
Dopiero w niedzielę wybrali się wspólnie zwiedzić miasteczko. 
Po krótkim spacerze wstąpili do kawiarni na piwo. Usiedli 
grzecznie przy stoliku. W kącie sali przy dwóch zestawionych 
stolikach chichotała cała grupa młodych dziewcząt wśród 
których rej wodziła smagła brunetka. Koleżanki mówiły do niej 
Mici.
Oficerowie postanowili zatańczyć z dziewczętami. 
Oczywiście, każdy chciał zatańczyć z Mici. Ciągnęli losy i 
szczęśliwy los wyciągnął Jerzy. Poprosił Mici do tańca. 
Odtańczyli walca i Jerzy odprowadził dziewczynę do jej 
stolika. Gdy po chwili orkiestra znowu zaczęła grać drugi 
porucznik podszedł do Mici prosząc ją do tańca. Mici spojrzała 
na oficera i grzecznie powiedziała:
- Bardzo mi przykro, ale ten taniec obiecałam panu 
porucznikowi, który już ze mną tańczył. Proszę mu 
przypomnieć, żeby mnie w końcu poprosił
Porucznik spełnił polecenie i Jerzy odtańczył drugi taniec. 
Tym razem już bliżej siebie trzymał smukłą kibić dziewczyny. 
Czuł jej jędrne ciało, którego wypukłości odważnie ocierały się 
o jego mundur. Gdy orkiestra zamilkła wyszli oboje do 
ogródka przed kawiarnią. Jerzy spytał czy mogliby się w 
następnym dniu spotkać,
- Jutro to raczej nie. Cały tydzień jestem mocno pilnowana. 
Ale w sobotę wcześniej kończę pracę. Niech pan przyjdzie o 
godzinie osiemnastej pod wytwórnię Fuchs’a i zapyta o 
fraulein Henkel
W sobotę o osiemnastej spotkali się i Jerzy zaczął 
odprowadzać piękną Mici do domu. Wstąpili na chwilę do 
parku. Park zaczynał się na obrzeżu miasta. Był to typowy 
francuski park z alejkami rozłożonymi geometrycznie i 
wysypanymi piaskiem. Park ciągnął się coraz wyżej w 
kierunku gór.
Im dalej szli tym otoczenie stawało się bardziej dzikie. W 
końcu znikły alejki i trzeba było iść wydeptanymi ścieżkami. 
Wokół sterczały z ziemi kilkumetrowe skałki, porośnięte 
mchem. Mici delikatnie i niezauważalnie kierowała krokami 
pana poru- cznika.
Po chwili znaleźli się w miejscu, gdzie dwie wystające z 
ziemi płyty skalne tworzyły coś w rodzaju namiotu. Mici 
podkasała sukienkę, żeby jej broń Boże nie ubrudzić i usiadła 
w tym naturalnym namiocie. Jerzy spoczął obok, tak, aby móc 
podziwiać zgrabne nogi Mici. Dziewczyna rozchyliła kolana, 
udostępniając do wglądu głęboką panoramę swoich zgrabnych 
ud. Jerzy stwierdził, że Mici zamiast tradycyjnych długich 
majtek obwiedzionych koronkami nosi malutkie czarne figi. 
W moment później już się zaczęli całować. Nie wiadomo 
kiedy leżeli obok siebie, między dwoma skałami. Wyroby 
tekstylne nie leżały w centrum zainteresowań Jerzego, jednak 
mając taką okazję postanowił sprawdzić, jakie w dotyku są te 
czarne majteczki. Okazało się, że Mici nie ma w ogóle na sobie 
tej części garderoby, jednak na skorzystanie ze stwierdzonej 
dogodności nie zostało zbyt wiele czasu. Jerzy usłyszał jak ktoś 
grubym basem powtarza coraz głośniej:
- O Mein Gott, O Herr Gott. O Mein Gott.
Ponieważ sceneria nie była zbyt odpowiednia do 
odmawiania litanii, wiec nasz porucznik z zaciekawieniem 
spojrzał, kto to tak się gorąco nad nimi modli. A kiedy 
zobaczył postać w mundurze, przepisowo stanął na baczność i 
chciał się zameldować.
Niestety, pułkownik Henkel nie czekał na złożenie raportu, 
lecz przystąpił do czynności egzekucyjnych, nie zwracając w 
ogóle uwagi na Jerzego. Chwycił Mici za ramię z siłą, której 
nie powstydziłby się solidny niedźwiedź, uniósł ją w powietrze, 
a następnie przełożył, w wiadomym celu przez swoje kolano.
Jerzy domyśliwszy się, że tatuś nie zamierza całować 
córeczki w tą część ciała, która w tej chwili wystawała do góry, 
stanął jak najbliżej pana pułkownika, aby uniemożliwić mu 
jego sadystyczne zamiary i usiłował się zameldować. Jednak 
okazało się to zupełnie niemożliwe. Pan pułkownik ryczał jak 
ranny bawół, a z wypowiadanych słów Jerzy zrozumiał tylko 
jedno, brzmiało ono: Heraus! Nie mogąc w żaden sposób 
przeszkodzić w egzekucji, Jerzy przepisowo odpowiedział: 
zum Befehl i zaczął zbiegać z góry.
W czasie tej sromotnej ucieczki z pola niesławy nasz 
porucznik słyszał pytania, jakie gromkim głosem stawiał pan 
pułkownik swojej córce. Po każdym pytaniu następowało 
jeszcze głośniejsze klaśnięcie ręką w pośladek. Pierwsze 
pytanie brzmiało:
- Czy ty dziwko spałaś już ze wszystkimi moimi oficerami - 
i głośne klaśnięcie.
Następne pytanie dotyczyło moralności mamusi pięknej 
Mici i znowu głośne klaśnięcie.
Jak widać z tego przykładu wpajane dzieciom zasady cnót 
podstawowych nie zawsze stanowią prawdę obiektywną. Na 
przykład, robienie oszczędności na damskiej bieliźnie może 
niepotrzebnie zaostrzyć i tak nie miłe sankcje karne.
Po dwóch dniach prymus cesarskiej szkoły oficerów 
kawalerii, posiadacz patentu oficerskiego z wyróżnieniem, 
karnie przeniesiony po niecałym tygodniu służby w pułku, 
siedział w przedziale trzeciej klasy, pociągu osobowego, 
zmierzającego ku najdalszym kresom wschodnim Cesarstwa 
Habsburskiego.
Jerzy był zupełnie załamany. Przecież chciał służyć w 
wojsku, w najpiękniejszej broni, jaką jest lekka kawaleria. 
Marzył o tym od dziecka i teraz, kiedy już to osiągnął, w 
pierwszych dniach służby takie nieszczęście.
Pociąg wlókł się naprzód przez tereny rdzennej Austrii, 
potem przemierzał w tym samym zawrotnym tempie 
czterdziestu kilometrów na godzinę kraje Czechów. Jerzy 
zmęczony nieszczęściem i wstydem, jaki go spotkał wreszcie 
zasnął. Obudził się, gdy pociąg stał na jakiejś stacji. Wychylił 
się i zapytał po niemiecku:
- Jaka to stacja?
Z dwóch ludzi stojących na peronie, do których zwrócone 
było to pytanie, jeden się odwrócił tyłem, a drugi powiedział 
półgłosem:
- Naucz się kutasie mówić po polsku.
Okazało się, że pociąg stoi na stacji w Krakowie. Jerzy był 
bardzo głodny, ale rozkaz karnego wyjazdu nie zezwalał na 
przerwy w podróży, a Jerzy nie wiedział, jak długo pociąg 
będzie stał. Na szczęście przechodziła kobieta z koszem 
pełnym bułek z masłem i szynką. Przezornie kupił dziesięć 
bułek. Od chłopaka roznoszącego w wagonach piwo kupił trzy 
butelki piwa. Nic innego do picia nie było.
Pociąg wlókł się przez tereny Podkarpacia, a Jerzy drzemał. 
Po kilku godzinach zbudził się, zjadł kanapki i usnął na dobre. 
Po kilkunastu następnych godzinach zbudził go konduktor.
- Koniec trasy, pociąg dalej nie jedzie.
Siąpił deszcz. Dokoła jak okiem sięgnąć nieużytki i 
przeogromne mnóstwo błota. 
Dalsze losy Jerzego toną w mrokach niepamięci i błota 
wschodniej Galicji. Wiadomo tylko, że Jerzy nie mogąc 
wytrzymać na tym zadupiu, wykorzystywał każdą możliwość 
szkolenia wojskowego związaną z wyjazdami do wielkiego 
świata. Mimo, że był kawalerzystą ukończył kurs broni 
maszynowej a następnie szkołę pilotażu mieszczącą się w 
Wiener – Neustadt, z licencją pilota-obserwatora.
Podstawowe marzenia Jerzego wyrażone już pani 
nauczycielce w pierwszej klasie szkoły podstawowej mogły 
doczekać się realizacji praktycznej dopiero w roku 1914. Pułk 
kawalerii cesarskiej, do którego zgodnie z planem 
mobilizacyjnym zgłosił się Jerzy, już w trzecim dniu po 
wybuchu wojny został skierowany na front.
Słuszna polityczna zasada cesarstwa Habsburskiego „Niech 
inni walczą, ty Austrio żeń się” spowodowała, że od czasów 
Kongresu Wiedeńskiego wojska austriackie brały głównie 
udział w defiladach. W dobie wojem napoleońskich wszystkie 
rodzaje wojska, a szczególnie elitarna kawaleria szła do boju 
przyodziana w niezwykle atrakcyjne mundury. Regułą były 
wysokie buty, o cholewach powyżej kolana, do tego białe 
spodnie z łosiowej skóry i niezwykle barwna kurtka 
mundurowa.
Pułk, w którym służył Jerzy zgodnie z tymi napoleońskimi 
tradycjami idzie na front przystrojony jak na defiladę. 
Przeciwnikami są Moskale, wojsko pamiętające rzeczywistą 
walkę z przed niespełna ośmiu lat. Oficerowie rosyjscy widząc 
defilujący na horyzoncie pułk austriacki obserwują go przez 
lornetki i zastanawiają się czy jest to przemarsz cyrku czy 
operetki. Pułk austriacki idzie do boju linią dwóch 
szwadronów, pierwszego i trzeciego. Jerzy służy w pierwszym, 
a jego pododdział zajmuje skrajną lewą flankę.
W roku 1914 rozwinięcie do szarży jest rzeczą najprostszą 
w świecie. Dawniej, w XVI wieku przygotowanie szarży 
musiało być wykonane z dokładnością zegarmistrzowską. 
Jazda chrześcijańska walczyła na ciężkich ogierach. Koń, 
obciążony zbroją własną i jeźdźca mógł pędzić cwałem 
zaledwie dwieście, trzysta metrów. Jeśli ruszono z nazbyt 
dużego dystansu, to uderzenie szarży wykonywano w tak 
zwanym zdychającym galopie. Jeśli dystans był zbyt krótki, 
brakowało miejsca na osiągnięcie cwału. Najsłynniejsza polska 
szarża przypada na początek XIX wieku. Trzeci szwadron 
szwoleżerów wsławił imię polskiej kawalerii w całym 
ówczesnym polsko-francuskim świecie. Żołnierze i kobiety 
mówiły z największym uwielbieniem o odwadze Polaków, ale 
fachowcy nie negując bezprzykładnego męstwa polskich 
szwoleżerów wychwalali pod niebiosa perfekcję taktyczną, co 
odnosiło się głównie do mistrzowskiego dyspono- wania 
zasobami siły konia.
Ta szarża wykonywana była w niezwykle trudnych 
warunkach. Trzecim szwadronem dowodził obcy dowódca, to 
jest szef drugiego szwadronu Jan Kozietulski. Gdy hrabia 
Seguer przywiózł rozkaz natychmiastowego ataku, Kozietulski 
nie zdążył rozwinąć szwadronu i wpakował go na pierwszą 
baterie w kolumnie czwórkowej.
Mimo tych początkowych trudności szarża została 
skutecznie przeprowadzona, a ci szeregowcy i podoficerowie, 
którzy ją ukończyli - bo z oficerów nie dojechał żaden - mieli 
konie w dobrej kondycji. Właśnie ten fakt stanowił o finezji 
wykonania szarży. Dzisiaj, już mało kto wie, że nasi 
bohaterowie w ciągu dziewięciu minut wjechali na wysokość 
równą tej, na której umieszczona jest antena telewizyjna na 
iglicy wieży Eiffela. Skuteczne opanowanie wąwozu uzyskano 
dzięki odpoczynkom w trakcie walki z obsługą armat, kiedy to 
wyżej położone baterie nie mogły otworzyć ognia z obawy 
przed rażeniem własnych artylerzystów, oraz nielicznej, co 
prawda piechoty, której główne siły generał Don Benito San 
Juan rozmieścił na brzegach wąwozu. Dlatego średnia 
szybkość szarży wynosiła zaledwie trzynaście kilometrów na 
godzinę. Hiszpańska artyleria raziła polską kawalerię 
najbardziej niebezpiecznym dla konnicy og- niem, ogniem 
kartaczowym.
O skuteczności tego ognia przekonali się wszyscy 
oficerowie trzeciego szwadronu, a dwadzieścia pięć lat 
wcześniej Kazimierz Pułaski, kiedy to siekaniec z angielskiego 
kartacza pozbawił go męskości i na skutek olbrzymiego 
krwotoku doprowadził do śmierci.
Wróćmy jednak do roku 1914. Wykonanie szarży jest 
bardzo proste. Sprowadza się do rozwinięcia jak największej 
prędkości, aby maksymalnie skrócić czas przejścia dystansu 
skutecznego ognia piechoty.
Austriaccy obserwatorzy szybko lokalizują przedni skraj 
rosyjskiej obrony i natychmiast pułk, działający pierwszym i 
trzecim szwadronem, rusza do ataku. Świetnie wyszkoleni 
ułani błyskawicznie rozwijają szwadrony do szyku 
poprzecznego i rozpoczyna się szarża. Teraz już rosyjscy 
oficerowie są pewni, że to malownicze wojsko chce na prawdę 
walczyć.
Idealnie wyrównane szeregi dziarskich kabaljeros, w 
szafirowych spodniach i amarantowych kurtkach pędzą ku 
Moskalom.
W rosyjskich szeregach pada komenda „balszaja skorośt”- 
maksim posiada regulowaną szybkostrzelność - następnie 
zalega cisza. Słychać tylko narastający tętent trzystu koni. Na 
dystansie dwustu metrów szereg jeźdźców na moment się 
pochyla i nad pędzącą konnicą wykwitają w słońcu rozbłyski 
dobytych szabel.
Pada komenda „Agoń” i teraz dopiero okazuje się, że na 
froncie dwóch szwadronów Moskale posiadają sześć 
cekaemów. Efekt jest piorunujący. Konie pierwszego szeregu 
gęsto padają. Szyk w głąb jest tak gęsty, że konie drugiego 
szeregu nie mają czasu przeskoczyć leżących wierzchowców.
W swoich snach Jerzy wielokrotnie widział siebie na czele 
kawalkady, która tratuje nieprzyjaciela, zdobywa sztandary, a 
następnie w chwale powraca do swoich, którzy wiwatują na 
jego część. Obecnie, w trakcie pierwszej w swoim życiu 
rzeczywistej szarży, pędząc na lewym skrzydle, widzi tragizm 
sytuacji, która najbardziej uwidacznia się w centrum, na styku 
szwadronów. Tam Moskale skoncentrowali ogień.
W moment później, w centrum atakujących już nie ma do 
kogo strzelać. Ogień cekaemów przenosi się coraz dalej ku 
flankom. Jerzy odczuwa ogromny strach. Szarpie z lewej 
strony za wodze, powodując gwałtowny skręt w lewo. Siodło 
wojskowe, tym różni się od sportowego, że ma sztywno 
mocowane puśliska, które nie mogą się wypiąć. Jeśli jeździec 
nie wytrzyma ogromnej siły odśrodkowej, to jego głowa 
niechybnie trafi pod tylnie kopyta konia. Jerzy ma mnóstwo 
szczęścia i po chwili już pędzi w kierunku pozycji austriackich.
Dowództwo pułku, nie mogąc z dużej odległości ocenić 
ogromu klęski, posyła z odsieczą drugi szwadron. Jerzy w 
pełnym galopie przejmuje dowodzenie i kieruje szwadron 
szerokim łukiem z powrotem na podstawę wyjściową.
Za szybką decyzję i uratowanie szwadronu zastępca 
dowódcy pułku obiecuje mu odznaczenie.
Zapada wieczór. Pułk, a raczej jego resztki mają nakazane 
pogotowie bojowe. Jerzy leży na sianie w stodole trzymając w 
ręku wodze nie rozsiodłanej klaczy. Rzeczywistość stanowi 
pełne zaprzeczenie jego dziecięcych i młodzieńczych marzeń.
Z pierwszej w życiu szarży uciekł. Pierwsze odznaczenie 
otrzyma za wycofanie z walki szwadronu. Może on się do tego 
zupełnie nie nadaje. Może lepiej było zostać inżynierem 
budowlanym tak jak chciał ojciec.
W krótkim czasie po tej pierwszej walce odszedł z pułku 
cesarskiej kawalerii, chyba nie całkiem zgodnie z wolą 
przełożonych. Po długo trwających perypetiach wstąpił do 
legionów Piłsudskiego.
Brak danych biograficznych z tego okresu nie pozwala 
dokładnie prześledzić losów naszego bohatera. Wiadomo tylko, 
że został trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i 
awansowany do stopnia rotmistrza. Po zakończeniu pierwszej 
wojny światowej służył w ósmym pułku kawalerii, im. Księcia 
Józefa Poniatowskiego.
Jerzy był oficerem, był polskim patriotą, ale przede 
wszystkim był romantykiem. Dla niego wojna to była głównie 
romantyczna przygoda najwyższej klasy. Ryzyko ewentualnej 
utraty życia było najbardziej podniecającym elementem, a 
pokonywanie własnego strachu miało w jego wykonaniu coś z 
hazardu.
Pewnego dnia, w początkowym okresie wojny polsko–
bolszewickiej, kiedy to nasze wojska znajdowały się daleko na 
wschód od granicy z przed dwudziestego roku rotmistrz 
Jodłowski z półszwadronem wykonywał głęboki zwiad 
zajętych terenów. Po kilku godzinach w siodle był nieźle 
zmęczony. Powlókł się do sztabu pułku, złożył raport i wracał 
na swoją kwaterę. Ledwie się położył, już go zbudził łącznik z 
do- wództwa pułku. Wszyscy trzej dowódcy szwadronów mieli 
się natychmiast zgłosić na odprawę do zastępcy dowódcy 
pułku.
W remizie strażackiej, za stołem zarzuconym mapami, 
siedział zastępca dowódcy pułku i szef sztabu. Kiedy dowódcy 
szwadronów usiedli, szef sztabu wstał i patrząc na mapę zaczął 
objaśniać.
- O sześćset metrów przed naszym frontem Moskale nieźle 
się okopali. Na flankach mają dwa cekaemy, są one tak dobrze 
ukryte i okopane, że nic im nie możemy zrobić. Za dwadzieścia 
cztery godziny ruszy natarcie naszej piechoty. Jeśli do tego 
cza- su nie zniszczymy tych dwóch gniazd, to wytłuką połowę 
naszych chłopców. Zadanie jest bardzo niebezpieczne i dlatego 
nie chcę decydować, który szwadron ma je wykonać, ale 
wykonać trzeba i to jeszcze dzisiaj.
Dowódcy szwadronów wyszli z remizy, zapalili papierosy i 
zaczęli się naradzać. Przez chwilę Jerzy w ogóle nie zabierał 
głosu.
- Jeśli my tam podjedziemy i bolszewicy zobaczą nas w 
ostatniej chwili, to zginie zaledwie kilku ludzi i 
prawdopodobnie gniazda zniszczymy, ale równie możliwe jest, 
że zobaczą nas o wiele wcześniej i wtenczas wytłuką cały 
szwadron.
- Zapewne tak, ale któryś z naszych szwadronów to zadanie 
wykonać musi.
- Wcale nie musi – powiedział Jerzy.
- Jak to, nie wykonamy rozkazu?
- Wcale nie musi tego robić cały szwadron.
- A kto to zrobi?
- Ja.
- W jaki sposób?
- Po prostu sam podejdę, starając się żeby mnie nie 
zauważyli i załatwię sprawę.
Koledzy przez chwilę milczeli. Wreszcie odezwał się dowódca 
pierwszego szwadronu.
- Wiesz Jerzy ja myślę, że jak Sienkiewicz wysadzał 
kolubrynę przy użyciu Kmicica, to sam trzymał dupę w 
bezpiecznym miejscu na miękkim fotelu.
- Ale jeśli będzie ciemno, to taka rzecz może mi się udać.
- A skąd my będziemy wiedzieli czy tobie się udało?
- Jeżeli do rana nie wrócę, to przed świtem wykonacie to, co 
nakazał szef sztabu.
Jerzy wrócił na kwaterę, z zabudowań gospodarskich zabrał 
kilka worków na kartofle i sznurek, następnie wziął swoją 
klacz Zulejkę krótko za uzdę i powędrowali oboje na prawy 
skraj pozycji pułku.
Dalej w prawo rozciągały się bezbrzeżne bagna. Po stronie 
polskiej do bagien dochodziła łąka. Po stronie przeciwnika 
brzegi porośnięte były czarną olchą i krzewami wikliny.
Jerzy obwiązał kopyta klaczy workami, wsiadł na konia i 
powoli wprowadził go na bagna. Zulejka wymacywała nogą 
dno i bardzo powoli posuwała się w głąb bagna. W 
najgłębszym miejscu woda sięgała koniowi do brzucha. Później 
było coraz płyciej.
Po długim marszu osiągnęli przeciwległy brzeg. Tak jak 
przypuszczał Jerzy, nie było tutaj żadnych czujek. Po 
następnych kilkunastu metrach teren był już zupełnie suchy. 
Tu, w gęstych krzewach pan rotmistrz zmusił konia, aby się 
położył i uwiązał wodze tak krótko, ażeby klacz nie mogła 
powstać. Następnie, starając się iść jak najciszej powędrował w 
lewo, na brzeg lasu. Położył się i zaczął pełznąć ku bardziej 
odległemu stanowisku cekaemu.
Noc była bardzo ciemna, jednak niebo usiane gwiazdami 
było troszeczkę jaśniejsze od horyzontu. Patrząc z nad 
powierzchni ziemi można było coś nie coś zobaczyć.
Wreszcie Jerzy dopełznął w pobliże domniemanego 
stanowiska cekaemu. Po długiej obserwacji trzymając głowę 
tuż nad ziemią zobaczył na tle nieba kolistą wypukłość, która 
mogła stanowić przedpiersie poszukiwanego stanowiska 
ogniowego
Jerzy macał wokół siebie i w końcu znalazł dwa kamienie. 
Za pierwszym razem trafił idealnie i dwaj czerwonoarmiści, 
których głowy zobaczył nad przedpiersiem zaczęli głośno 
przeklinać. Po chwili znowu zapanowała cisza.
Jerzy podniósł się do pozycji klęczącej wyjął granat 
obronny, wyrwał zawleczkę i z odległości trzydziestu metrów 
rzucił do wykopu. Natychmiast padł płasko na ziemię. 
Powietrzem targnął wybuch. Żołnierze zaczęli biegać w 
bezpośredniej bliskości Je- rzego.
Rotmistrz wyjął pistolet i włożył lufę do ust. Był pewny, że 
w razie wykrycia jego obecności najmniej bolesną śmiercią 
będzie strzał z własnego pistoletu, ale nikt go nie szukał. Po 
dłuższej chwili zapanował znowu spokój i Jerzy zaczął pełznąć 
z powrotem.
Gdy dotarł na wysokość pierwszego stanowiska cekaemu 
zauważył go bez trudności, ponieważ nie był on tak dokładnie 
okopany. Tym razem nie trzeba było sprawdzać niczego 
rzucaniem kamieniami. Jerzy wyjął granat, odbezpieczył i 
rzucił. Trafił dokładnie, niestety to gniazdo było bardzo płytkie 
i mimo, że Jerzy natychmiast po rzucie przywarł płasko do 
ziemi jeden z odłamków trafił go w palce prawej stopy. Jerzy 
poczuł uderzenie, a następnie falę gorąca, która obejmowała 
całą stopę. Bólu nie czuł, ale był pewny, że upływ krwi jest 
duży. 
– Dobrze że w prawą – powiedział do siebie, mając na 
uwadze wsiadanie na konia.
Nie czekając aż ustanie zamieszanie u krasmoarmistów 
zaczął się czołgać w kierunku zarośli. Odległość 
kilkudziesięciu metrów wydłużała się w nieskończoność. W 
końcu zaczęły się zbawcze wikliny. W dalszym ciągu poruszał 
się na czworakach.
Nagle przestraszył się, że nie potrafi odnaleźć konia. Na 
szczęście klacz go wyczuła i cichutko zarżała. Podpełznął do 
wierzchowca, odwiązał wodze, lewą ręką chwycił za kantar, a 
prawą jak najwyżej za puślisko. Teraz dopiero dał sygnał, aby 
koń powstał. Klacz wstając postawiła Jerzego na nogi. Po 
długich i bardzo bolesnych usiłowaniach wreszcie znalazł się w 
siodle. Klacz opuściła nisko głowę i sama nie kierowana 
powędrowała swoim poprzednim śladem.
Kiedy minęli ostatnie zarośla i koń wszedł na bagno Jerzy 
zdziwił się, że gwiazdy na niebie poruszają się w jakiś 
niespotykany dotychczas sposób. Gwiazdy wirowały na niebie 
i było ich coraz więcej. W końcu widział już je wszędzie. 
Pochylił się nad końskim grzbietem, schwycił oboma rękoma 
silnie za grzywę i w moment później gwiazdy zgasły. Otoczyła 
go ciemność.
Kiedy zbudził się był jasny dzień. Nad nim sufit wybielony 
dokładnie wapnem, a więc nie była to jego kwatera. Jerzy 
odwrócił głowę. Obok łóżka zobaczył okrąglutki tyłek w 
białym kitlu, a wyżej dwa czarne warkoczyki. Chciał 
powiedzieć siostro, ale nie mógł wydobyć głosu. Po kilku 
próbach wreszcie to się udało. Dziewczyna spojrzała na niego.
- Siostro, czy ja jestem w szpitalu?
- To nie jest szpital tylko pułkowa czołówka chirurgiczna.
- A co mnie się stało?
- Zaraz przyjdzie lekarz to pana poinformuje.
Pielęgniarka wyszła, po chwili rzeczywiście wszedł doktor. 
Był to lekarz pułkowy Mieczysław Tarłowski.
- Cześć Jerzy, widzę, że znowu żyjesz.
- Powiedz, co się ze mną stało
- Nic szczególnego. Do szwadronu przybiegła twoja klacz. 
Twoi ludzie poszli po śladach i znaleźli cię już po naszej 
stronie. I tyle.
- A co z moją nogą?
- Jak będzie trzeba, to utniemy.
- Nie wygłupiaj się, powiedz, co jest
- Jednego palca brakowało, drugi został zszyty. Nic się nie 
martw, wszystko będzie dobrze.
- Ale kiedy będę mógł wstać?
- Jak dobrze pójdzie za dwa miesiące
- Nie wygłupiaj się, za dwa miesiące to się skończy wojna.
- Nic się nie bój, napiszemy do generała Rozwadowskiego 
żeby trochę przedłużył działania wojenne i będziesz sobie mógł 
porzucać jeszcze granatami. Ja jestem lekarzem, ale jednak 
wiem, że granat obronny rzuca się tylko zza osłony, bo on razi 
w promieniu dwustu metrów.
- To trzeba było pójść ze mną i zrobić mi tą osłonę. Ale ty 
wolisz tutaj spokojnie siedzieć i klepać po dupie tą czarną 
siostrę miłosierdzia.
- Jerzy ty tak nie gadaj, bo to jest straszna cholera, jak ktoś 
jej coś takiego powie to ona od razu bije po pysku.
- Dobrze wiedzieć.
Mietek po chwili wyszedł. Jerzy zasnął, ponieważ na 
skutek dużego upływu krwi co chwilę drzemał. Kiedy się 
obudził, w pokoju była znowu ta czarnulka z okrąglutkim 
tyłkiem.
- Siostro.
- Słucham
- Jak siostra ma na imię?
- Maria.
- Siostro Marysiu. Czy mogłaby siostra przyjść tutaj i 
porozmawiać ze mną.
- Za dużo czasu to ja nie mam. O co panu chodzi?
- Jednak prosiłbym, żeby siostra usiadła tu, koło mnie.
- Jeśli ma pan zamiar mnie obmacywać, to bardzo się pan 
pomylił, ze mną takie numery nie przechodzą.
- Nie w głowie mi takie sprawy, przecież jestem ciężko 
ranny.
Siostra siadła ale na stołku obok łóżka Jerzego.
- Siostro ja mam do siostry bardzo wielka prośbę.
- O co chodzi?
- Czy siostra mogłaby mi załatwić kule?
- Co?
- Takie kule, co się trzyma pod pachami i można chodzić na 
jednej nodze.
- Panie rotmistrzu, czy pan zdurniał? Przecież ma pan leżeć, 
co najmniej sześć tygodni.
- Bóg zapłać.
- Za co?
- Przed chwila usłyszałem od Mietka że dwa miesiące, wiec 
już o te dwa tygodnie mniej.
- Nie wiem może dłużej.
- Siostro mnie te kule są bardzo potrzebne 
- A ciekawe, do czego?
- No a jak zechcę się wysiusiać, to jak mam to zrobić?
- To można akurat zrobić w łóżku, niech pan nie kantuje.
- Siostro ja powiem całkiem szczerze. Do frontu jest 
przecież niedaleko, w każdej chwili mogą tutaj wpaść Moskale 
i jak będę leżał to oni mnie zarżną, a tak jakbym miał kule to 
mógłbym uciekać.
- Widzę, że ostatnio stał się pan bardzo strachliwy.
- To przecież normalne, każdy ranny przechodzi taki szok.
- Dobrze, załatwię panu te kule.
Siostra wyszła. Idąc z wiadrem po jedzenie dla rannych 
myślała sobie, że ten rotmistrz, o którego wyczynach już 
wcześniej słyszała jest całkiem miłym człowiekiem.
Jerzy znowu spał. Po jakimś czasie obudził go wachmistrz. 
Wachmistrz nazywał się Srokacz, ale Jerzy, który Trylogie znał 
na pamięć lepiej niż pacierz, nazywał go Soroka.
- Dzień dobry panie rotmistrzu, jak się pan czuje?
- Noga mnie zapierdala, ból czuję aż do kolana, a co słychać 
w szwadronie?
- Pański zastępca ma stanąć przed sądem polowym za to, że 
nie zameldował o pańskim zamiarze przejścia na druga stronę.
- Powinni mu dołożyć karę śmierci za to, że baran jeden nie 
czekał na mnie na brzegu błota, kiedy ledwie żywy wracałem.
- Panie rotmistrzu, pan się myli. Myśmy obstawili teren, ale 
było tak ciemno a pańska kobyła szła tak cicho że przeszła 
obok i myśmy nie zauważyli.
- Wyście nie zauważyli, dlatego żeście na pewno spali, 
barany.
- Panie rotmistrzu, pan jest na prawdę niesprawiedliwy. Nikt 
z nas oka nie zmrużył, przecież na tych błotach jest tak gęsto 
od tych ichnich ruskich komarów, że aby popatrzeć na księżyc 
to trzeba najpierw kijem rozganiać komary. W takiej sytuacji 
nikt nie jest w stanie zasnąć.
- Pieprzysz głupoty, księżyca w ogóle nie było.
- Ale komary były. Panie rotmistrzu, przyniosłem panu 
podarunek.
Dopiero teraz Jerzy zauważył, że rotmistrz trzyma coś w 
ręce. Jerzy skupił wzrok na tym przedmiocie i stwierdził, że 
jest to jego prawy but, z cholewą rozciętą zapewne brzytwą 
Mietka i z urwanym noskiem. Z otworu, jaki pozostał po nosku 
wisiały sople skrzepniętej krwi.
- Wyrzuć to obrzydlistwo, natychmiast.
Wachmistrz się uśmiechnął.
- Powiedziałem natychmiast. Tutaj jest jedna taka cholera, że 
jakby zobaczyła coś ty tutaj przyniósł, to zaraz byś oberwał.
Weszła siostra Maria, a wachmistrz chowając but za sobą 
odmeldował się i zniknął.
- O kim pan rotmistrz mówił przed chwilą? Zapytała siostra 
Maria.
- Miałem na myśli Mietka.
- O, dziwne, dotychczas myślałam, że on jest mężczyzną.
Ale tak na prawdę siostra była zadowolona, że budzi taki 
przestrach wśród swoich podopiecznych.
- Siostro, co będzie z moimi kulami?
- Od czterdziestu godzin nie spałam, teraz idę się przespać. 
Jeśli pozwolą mi przynajmniej dwie godziny się zdrzemnąć, to 
będę miała na tyle siły, żeby pójść do magazynu po te kule.
Jerzy leżał i rozmyślał. Wykorzystanie cennych danych z 
podręcznika taktyki pod tytułem „Duma o Wacławie 
Rzewuskim” być może, iż uratowała mu życie, ponieważ ciche 
stąpanie konia po stronie sowieckiej na pewno było ważnym 
warunkiem bez- pieczeństwa. Jednak, ten sam skutek na 
polskim brzegu uniemożliwił zlokalizowanie w ciemności 
wychodzącego z błot konia.
Teraz przypomniał sobie obrzydliwy but przystrojony 
soplami zakrzepłej krwi i myśl genialna, jak błyskawica 
przemknęła przez mózg Jerzego, ale na dokończenie rozważań 
zabrakło czasu. Jerzy zasnął. Śniło mu się, że siostra Maria 
położyła się obok niego na łóżku i obejmuje go gołymi 
ramionami za szyje.
Przebudził się. Na łóżku oprócz niego nikt nie leżał. „No 
cóż dobry omen”, pomyślał Jerzy. Jeśli mnie przychodzą takie 
myśli, chociażby przez sen, to widocznie pomału zaczynam 
zdrowieć.
Właśnie przyszedł go odwiedzić jego zastępca 
podporucznik Król.
- Jak pan rotmistrz się czuje?
- Jako tako. Mam do pana prośbę. Czy mógłby mi pan 
przysłać tutaj wachmistrza Sorokę.
- Tak jest panie rotmistrzu, już się robi.
Po chwili zameldował się wachmistrz. 
- Posłuchaj, co masz zrobić. Pójdziesz do magazynu z 
umundurowaniem i przyniesiesz mi parę największych butów.
- Ale pan rotmistrz ma małą stopę.
- Słuchaj baranie, co do ciebie mówię. Masz mi przynieść 
największe buty, jakie się znajdują w magazynie 
pułkowym.
- Rozkaz!
Późnym wieczorem Jerzy otrzymał parę butów owiniętą w 
prześcieradło. Soroka schował je do szafki. Ledwo się 
zmieściły. Na drugi dzień siostra Maria przyniosła kule. Na 
dworze pod drzewem leżał wachmistrz Soroka i bez przerwy 
obserwował drzwi od chaty.
Wreszcie o dziewiątej drzwi się otworzyły i wyszła siostra 
Maria. W ręce niosła walizeczkę z jakimiś medykamentami. 
Wachmistrz dziarsko zameldował się i zapytał czy mógłby 
pomóc nieść tę walizeczkę.
- Nie trzeba, dam sobie sama radę.
- A co tam jest w środku?
- Narzędzia chirurgiczne.
- A więc, siostra idzie tam, no tam, gdzie się robi operacje?
- Tak. A co to pana obchodzi?
- Nic, tak pytam.
Pożegnali się i Soroka wrócił do Jerzego.
- Melduję posłusznie, że przedpole czyste. Siostra Maria 
szybko nie wróci, bo poszła na operację.
- Nie na operację, tylko asystować przy operacji. Jej chwała 
Bogu nic nie dolega.
Już ubranie spodni połączone było z pewnymi kłopotami, 
ale wzuwanie buta na prawą nogę stanowiło dantejskie męki. 
Jerzemu łzy ciekły ciurkiem po twarzy. Bał się krzyczeć, żeby 
kogoś nie sprowadzić. W końcu but był na nodze, na drugą 
ubrał swój własny. Wziął kule pod pachy i z pomocą Soroki 
powędrował do szwadronu. 
Po zakończeniu ostatniego zabiegu chirurgicznego siostra 
Maria wróciła na punkt sanitarny. Zobaczyła puste łóżko i od 
razu się wszystkiego domyśliła. Usiadła na łóżku, przytuliła się 
do poduszki Jerzego i zrobiło jej się bardzo smutno. Jedyny 
pacjent, który zachowywał się po ludzku, nie pchał jej ręki pod 
spódnicę, nie traktował instrumentalnie, a po za tym taki miły i 
przystojny i już uciekł.
Przy obiedzie naskarżyła panu doktorowi Mieczysławowi 
Tarłowskiemu i w pięć minut później Mietek wpadł jak bomba 
na kwaterę Jerzego.
- Wiesz Jerzy, głupi to ty zawsze byłeś, ale czy ty się 
zastanawiasz, co ty robisz?
- Przecież nic złego nie robię.
- Jak to nic złego? But brudny, noga ci się spoci, pot 
popłynie do rany i zakażenie krwi murowane. Ściągaj but.
- Mietek, to naprawdę niemożliwe. Zanim go założyłem to 
się popłakałem jak małe dziecko.
- Ściągaj natychmiast, muszę zobaczyć, co tam się dzieje.
- Mietek, a jakby go tak zdezynfekować?
- Bez zdejmowania buta? W jaki sposób?
Jerzy podszedł do szafki.
- Cholera, nie mogę się schylić. Sięgnij pod szafę.
Pod szafą znajdowała się butelka koniaku. Postanowili 
wstępnie zdezynfekować ranę od środka. Po kilku 
dezynfekcjach pogodzili się. Jerzy będzie codziennie 
przychodził na opatrunek i wolno mu będzie łazić po miejscu 
zakwaterowania o kulach. Noc przespał w spodniach i butach.
Rankiem następnego dnia Soroka dostał rozkaz 
przyprowadzenia przed chałupę Zulejki i dwóch najbardziej 
rosłych ułanów. Gdy ułani zameldowali się, Jerzy zapytał:
- Czy wysadzaliście kiedyś małe dziecko?
Ułani nie zrozumieli o co chodzi. 
- Pytam was, czy pomagaliście malutkiemu dziecku wysrać 
się?
- Melduję posłusznie, że nie mam małego dziecka.
Drugi przytaknął, on też tego nigdy nie robił.
- No cóż, szkoda, że nie macie praktyki. Ale jakoś sobie 
poradzimy.
Jerzy wyszedł o kulach przed dom, Zulejka zaczęła ocierać 
się ciepłymi nozdrzami o pierś swego pana, który od razu 
zauważył, że Soroka odpiął strzemiona. Ułani jakoś wsadzili 
Jerzego na konia. Jazda stępa po całym terenie zakwaterowania 
wychodziła bardzo dobrze.
Już po trzech dniach Jerzy stawił się na odprawę oficerów 
pułku w sztabie. Przyjechał konno w towarzystwie dwóch 
swoich wielkoludów. Oni zdjęli go z siodła, a następnie 
zanieśli do pokoju, gdzie odbywała się narada, ponieważ kul 
nie zabrali.
Po czterech tygodniach Soroka założył strzemiona i Jerzy 
przed frontem całego szwadronu demonstrował kłus z próbami 
anglezowania. Wyglądało to tak, że co kilkanaście kroków 
konia ból zwyciężał, pan rotmistrz uderzał tyłkiem o siodło, 
głowa podskakiwała mu jak na sprężynce, a ułani bili brawo. 
Jednak Jerzy uznał próbę za w pełni udaną i odebrał 
porucznikowi Królowi szwadron.
W niecały miesiąc później Jerzego spotkało wielkie 
nieszczęście. Nasze wojska zostały zatrzymane dobrze 
zorganizowaną obroną, na dodatek usytuowaną na łagodnie 
wznoszącym się terenie. Na o wiele niższym przeciwstoku 
zaległy wojska polskie.
O czwartej po południu po obiedzie wszyscy oficerowie 
pułku zostali wezwani na odprawę. Rozpoczął ją dowódca 
pułku i po krótkim omówieniu drobnych, codziennych 
formalności, powiedział:
- Ja już skończyłem i wychodzę, resztę załatwi szef sztabu.- 
ozmaczało to że jest jakieś zasrane zadanie.
Szef sztabu podrapał się w łysą głowę, później długo 
marudził, zapalając papierosa, wreszcie zaczął mówić:
- Panowie, powiem krótko, bo nieprzyjemne rzeczy muszą 
być załatwiane krótko i węzłowato. No, więc, jak państwo 
rozumiecie trzeba spojrzeć prawdzie w oczy. Wszyscy wiecie, 
że szykuje się natarcie frontem całej dywizji. No i znowu 
trafiło na nasz pułk. Trzeba przeprowadzić rozpoznanie 
środków ogniowych nieprzyjaciela bojem. Nie będę nikogo 
wyznaczał, jak zwykle sami zadecydujecie, który szwadron to 
załatwi.
Koniec odprawy, szef sztabu szybciutko zgarnął papiery i 
uciekł.
Rozpoznanie bojem polega na tym, że niewielki pododdział 
pozoruje natarcie przed świtem lub o zmroku, wszystkie środki 
ogniowe nieprzyjaciel kieruje przeciwko tej grupie straceńców, 
a obserwatorzy notują położenie punktów ogniowych. Oczy- 
wiście, z takiego rozpoznania dobrze, gdy wróci jedna czwarta 
stanu.
Reszta oficerów też się zmyła. Przy stole zostało trzech 
dowódców szwadronu.
Milczeli. W końcu odezwał się Jerzy. 
- Żeby nasi seksualni podglądacze mogli co nieco dojrzeć to 
i tak trzeba czekać do godzin przed świtaniem. Ja spróbuję 
załatwić sprawę jeszcze w nocy. Jak mi się nie uda, to 
będziecie losowali między sobą.
- A co ty chcesz zrobić? – zapytał dowódca pierwszego 
szwadronu.
- Postaram się zdobyć potrzebne informacje bez hałasu.
Gdy tylko zrobiło się ciemno, Jerzy wsiadł na klacz i 
pojechał wzdłuż polskiej linii stanowisk, ale w tak dużej 
odległości, że aby spojrzeć na przeciwstok musiał stawać w 
strzemionach.
Po długiej, ponad dwukilometrowej podróży wypatrzył 
wreszcie miejsce, które jego zdaniem powinno być słabo 
obsadzone przez bolszewików. W tym miejscu, ze stoku 
zajętego przez polskie wojsko spływał malutki strumyczek o 
szerokości pół metra. Ale jego brzegi były dość gęsto 
porośnięte krzewami i niewielkimi drzewkami.
Dzięki tej osłonie Jerzy podjechał prawie na samo dno 
wklęsłości terenowej oddzielającej polskie wojsko od 
bolszewików. Teraz zsiadł. Konia uwiązał i powolutku krok za 
krokiem podszedł aż na samo dno wklęśnienia terenowego. 
Niestety tutaj nie było zupełnie amunicji, której Jerzy 
poszukiwał.
Wrócił jeszcze raz kilka metrów w górę, nazbierał kamieni 
i zszedł po raz drugi na dół. Zatrzymał się, stanął w rozkroku i 
zaczął bombardować sowiecki przeciwstok. Wyraźnie słyszał 
uderzenia kamieni o twardy grunt, ale mimo tej kanonady 
żaden Moskal nie podnosił alarmu.
Jerzy odczekał jeszcze chwilę, wpatrując się w ciemność po 
drugiej stronie ziemi niczyjej. W końcu wrócił do konia, 
odwiązał go i prowadząc za wodze po cichutku i w bardzo 
zwolnionym tempie przeszedł na stronę rosyjską.
O dwieście metrów przed nim zaczynał się mizerny młody 
zagajnik sosnowy. Obecnie Jerzy go nie widział, ale 
poprzednio dokładnie zlokalizował i szedł w tamtym kierunku. 
Wreszcie dotarł do pierwszych drzew. Ukrył konia w lesie, 
solidnie przywiązał i poszedł szukać sowieckich żołnierzy. Gra 
była emocjonująca, albo Jerzy odkryje obecność 
nieprzyjacielskiego żołnierza i zdąży go obezwładnić, albo 
stanie się rzecz wręcz przeciwna.
Jerzy szedł intuicyjnie pochylony, mimo, że wokół zalegały 
zupełne ciemności. Nerwy miał napięte do granic 
wytrzymałości. Za każdym razem stawiając nogę na ziemi, 
spodziewał się, że stanie na leżącego żołnierza.
Napięcie nerwowe doszło do zenitu i właśnie wtedy 
przypadek ułatwił zadanie. Jeden z krasnoarmiejców zapalił 
papierosa. Jerzy natychmiast przyśpieszył kroku, chcąc się do 
niego zbliżyć. Już w moment później zrozumiał, że między 
nim, a palącym żołnierzem może leżeć dziesięciu innych.
Zaczął znowu powolny, ostrożny marsz i po długiej chwili 
dotarł do żołnierza palącego papierosa. Gdy żołnierz zaciągnął 
się, Jerzy zobaczył, że jest on odwrócony do niego profilem. 
Zrobił pół kroku do przodu i przycisnął lufę rewolweru do 
skroni radzieckiego żołnierza. Jerzy nie znał języka 
rosyjskiego, ale jako Lwowianin doskonale mówił po 
ukraińsku, więc w tym języku zapytał o dowódcę.
- Kamandira zdzies niet, odpowiedział żołnierz.
- Mów kutasie, gdzie on jest?
- W dierewni.
Jerzy nacisnął jeszcze silniej lufą głowę żołnierza 
- Nie strielaj, ja skażu toczna.
- No to mów dokładnie.
- Wtaraja usadźba s lewa.
Jerzy przycisnął lufę jeszcze silniej i pociągnął za spust. 
Huk wystrzału powstaje, gdy do pustej po strzale lufy wpada 
powietrze i uderzając o czółko zamka wytwarza falę stojąca. 
Przy takim postępowaniu, jakie zastosował Jerzy strzału prawie 
nie słychać.
Niestety każdy medal ma dwie strony. Teraz Jerzy już 
trochę szybciej szedł w kierunku wsi. Na tle nieba widać było 
zarysy domów. Odnalazł druga zagrodę po lewej stronie i 
wszedł na podwórze.
Podszedł pod drzwi. Chwilę nasłuchiwał. Była zupełna 
cisza. Jerzy przystąpił do wykonania planu, który wydawał się 
bardzo prosty. Należy dokładnie skopiować to, co zrobił 
Kmicic z księciem Bogusławem, a następnie radziecki oficer 
już dokładnie poinformuje, gdzie ma rozmieszczone środki 
ogniowe.
Jerzy po cichutku wszedł do sieni. Z sieni w lewo i w 
prawo prowadziły drzwi. Przez szparę pod prawymi drzwiami 
przezierało światło. Wewnątrz izby ktoś zakaszlał. Jerzy długą 
chwilę słuchał, chcąc się upewnić, jak liczne grono tam 
zastanie.
Wyjął pistolet, lewą ręką nagle otworzył drzwi i wskoczył 
do izby. Zza stołu podniósł się radziecki oficer w randze 
pułkownika. Chłop miał co najmniej dwa metry wzrostu i 
ważył ponad sto kilogramów. Pułkownik podniósł ręce do góry 
i tak stali naprzeciw siebie w zupełnym milczeniu. Dopiero 
teraz Jerzy uświadomił sobie, że porwanie pułkownika jest 
zupełnie niemożliwe.
Niema scena przedłużała się. Radziecki pułkownik nie 
wiedział, że Jerzy ma lufę pistoletu dokładnie zapchaną kośćmi 
i mózgiem zastrzelonego żołnierza. Jerzy wiedział o tym 
doskonale, ale najbardziej załamany był bezsensownością 
swoich działań.
W pewnym momencie spojrzał na stół, za którym stał 
pułkownik. Na stole rozpostarta leżała mapa sztabowa z 
dokładnie naniesionym ugrupowaniem wojsk radzieckich, 
oczywiście łącznie ze wszystkimi punktami ogniowymi. A 
więc jednak jego postępowanie wcale nie było bezsensowne.
Od razu wrócił mu kawaleryjski animusz. Zbliżył się do 
pułkownika kazał mu się odwrócić i uderzył go z całej siły 
kolbą pistoletu w głowę. Pułkownik stracił przytomność i 
upadł.
Jerzy błyskawicznie złożył mapę, włożył ją pod bluzę 
mundurową, chwycił odłożony na stół pistolet i wyskoczył na 
dwór. Szedł dość odważnie kierując się na pobliski las. Nagle, 
dosłownie z odległości pół metra usłyszał:
- Ech tawariszcz. Machorka u tiebja jest’? 
Jerzy stanął, oblał go zimny pot, ale szybko się opanował.
- Niet! Nie kurjaszczyj.
- Job twaju mat’.
Wreszcie dotarł do skraju lasu i tu zaczęło się następne 
nieszczęście. Nie może odnaleźć konia. Zulejka, w tej 
eskapadzie zupełnie się do niczego nie przydała, bo przecież 
nikogo nie porwał, ale o zostawieniu ukochanego konia po 
stronie rosyjskiej nie było mowy. Jerzy błądził po niewielkim 
lasku, obmacywał pnie, pochylał się, żeby lepiej widzieć w 
ciemności. Wreszcie, wbrew wszelkim zasadom 
bezpieczeństwa zaczął półgłosem nawoływać. Opowiedziała 
mu tylko cisza.
Łażenie po lesie powodowało ciągły trzask łamanego 
chrustu. Doszedł do wniosku, że lepiej zaczekać do świtu. 
Usiadł pod drzewkiem i zaczął nadsłuchiwać. Może jednak 
usłyszę jakiekolwiek ruchy konia - pomyślał, ale dokoła 
panowała grobowa cisza. Gdzieś w gałęziach odzywał się lelek 
kozodój.
Napięcie nerwowe i zmęczenie fizyczne wzięły w końcu 
górę i Jerzy zasnął. Plecami oparty był o niezbyt gruby pień 
młodej sosenki. Przez sen wykonał nieznaczny ruch i stracił 
równowagę. Poleciał do tyłu na plecy. To go obudziło. 
Momentalnie spocił się ze strachu, bo był pewny, że już jest 
jasny dzień. Na szczęście dopiero świtało. Kiedy Jerzy przetarł 
oczy, o trzydzieści metrów przed sobą zobaczył uwiązaną 
Zulejkę. Lasek był dość wąski. Po dwóch minutach już 
osiągnął brzeg lasu. 
Przez chwilę zastanawiał się, czy przeprowadzić konia, czy 
też przejechać. Zdecydował się na to drugie. Ruszył z kopyta, a 
ponieważ bieg odbywał się po pochyłości, już po kilku metrach 
Zulejka przeszła w galop. Już są na dole. Już pędzą pod górę po 
polskiej stronie i wtenczas gruchnęła kanonada. Kule 
świszczały gęsto.
Kiedy minęli szczyt wzniesienia i Jerzy zatrzymał konia, 
stwierdził, że bieliznę ma tak mokrą, iż koszulę można 
wyżymać, ale upojenie sukcesem było mocniejsze od przed 
chwilą przeżywanego strachu. Zulejka też była mokra, więc nie 
chciał, żeby stała w miejscu. Wziął ją za wodze blisko przy 
pysku i biegł koło konia kilkaset metrów.
Już widzi swoich ludzi. Ułani podskakują do góry, 
wymachują rękami i krzyczą „Brawo!”. Jerzy oddaje konia i 
przykazuje: „Wytrzyjcie ją do sucha”.
Po chwili Jerzy wbiega do sztabu pułku, gdzie za stołem 
stoi szef sztabu. Jerzy melduje się, sięga za koszulę, wyjmuje 
mapę, rozkłada ją i kładzie na stole przed szefem sztabu. Były 
to ostatnie sekundy jego triumfu i pierwsze chwile 
nieszczęścia. 
Szef sztabu w mgnieniu oka zrozumiał wszystko. Pobladł i 
przez chwilę nie mógł wymówić ani słowa. Następnie zaczął 
litanię, w której najłagodniejsze słowa brzmiały: „Ty pieprzony 
skurwysynu!”.
Do szwadronu już nie wrócił. Przed odprowadzeniem do 
aresztu, zgodnie z regulaminem zabrano mu pas, razem z 
bronią przyboczną. Było to wielkie szczęście, ponieważ Jerzy 
był tak załamany, iż mógł tej broni użyć w sposób niezbyt 
rozsądny.
W nocy pod areszt przyszedł wachmistrz Srokacz. 
Wartownik go zatrzymał.
- Czy tutaj znajduje się nasz stary?
- Tak, ale wpuszczać nikogo nie wolno, tym bardziej w 
nocy.
Srokacz zbliżył się do wartownika. Zawiniątko, które niósł 
przełożył do lewej ręki, a prawą dłoń zwinął w olbrzymią pięść 
i podsunął ją wartownikowi pod nos.
- Powąchaj, czym to pachnie.
- Odpieprz się.
- Ale posłuchaj, ja to mówię w twoim interesie. Ty nie 
wiesz, czym to pachnie.
- No, czym?
- Śmiercią. Jeśli mnie nie wpuścisz to będę musiał cię 
uderzyć.
Po chwili już mówił do Jerzego.
- Panie rotmistrzu, przyniosłem kolację.
- Wracaj do szwadronu. Ja nie mogę jeść.
- Ale musi pan coś jeść.
- Mówię ci, nie masz, co tu stać. Wracaj. Nie mogę jeść na 
prawdę.
Srokacz wrócił i opowiedział chłopcom ze szwadronu, w 
jakim stanie jest ich rotmistrz. W całym szwadronie 
zapanowała żałoba.
Dywizyjny sąd polowy rozpoczął rozprawę o godzinie 
szóstej rano i zakończył po piętnastu minutach. Wyrok brzmiał: 
„Za niewykonanie rozkazu rozpoznania bojem w obliczu wroga 
- kara śmierci. Za przejście na teren wroga, bez rozkazu oraz 
bez powiadomienia przełożonych i pozostawienie szwadronu 
bez dowództwa – kara śmierci. Za ujawnienie wrogowi, przez 
zabranie mapy, naszych planów ofensywnych i 
uniemożliwienie wykonania zadania dywizji - kara śmierci. 
Równocześnie sąd stwierdza, że żadne z popełnionych 
przestępstw nie ma cech przestępstwa hańbiącego”. Tego 
rodzaju wyroki nie były niebezpieczne dla życia lub zdrowia 
podsądnych, ponieważ ich wykonanie odraczano do końca 
działań wojennych.
Nieszczęście Jerzego polegało na zabraniu dowództwa i 
wykluczeniu z wojska. 
Mietek obawiając się, że Jerzy może popełnić w rozpaczy 
jakieś głupstwo, zgłosił, iż Jerzy jest ranny i jako lekarz 
pułkowy towarzyszył mu na rozprawie. Po odczytaniu wyroku 
razem z Jerzym weszli do celi aresztanckiej. Mietek wyjął z 
kieszeni ste- rylizator z niego wyjął strzykawkę, napełnił i 
powiedział do Jerzego:
- Spuszczaj gacie.
- Mietek, odczep się. Naprawdę chcę zostać sam.
- Dawaj tą dupę, albo będę kłuć przez spodnie.
W pięć minut po zastrzyku Jerzy spał, a Mietek zgłosił 
konieczność zabrania go do szpitala. Tutaj siostra Marysia 
opiekowała się Jerzym jak własnym bratem.
Kiedy po dwóch dobach obudził się, powiedziano mu, że 
jego podanie z prośbą o umożliwienie kontynuowania służby 
do końca działań wojennych zostało rozpatrzone pozytywnie i 
jeśli da słowo honoru, że nie ucieknie, to będzie mógł dalej 
służyć w kwatermistrzostwie dywizji.
W dwa dni później Jerzy maszerował, prowadząc Zulejkę 
na dalekie zaplecze frontu. Co kilkaset metrów zatrzymywał 
się. Koń podchodził do niego. Jerzy przytulał twarz do pięknej 
głowy Zulejki, popłakał trochę, popłakał i szli dalej.
W kwatermistrzostwie dostał przydział do kancelarii 
zbrojmistrza. W kancelarii pracowała maszynistka pani Kazia.
Wszyscy w dywizji, łącznie z panią Kazią wiedzieli 
dokładnie o nieszczęściu, jakie spotkało Jerzego. Pani Kazia 
miała dobre serce i starała się jakoś pocieszyć przystojnego 
oficera. Jednak układ mebli w pokoju był taki, że pisząc na 
maszynie siedziała tyłem do pana rotmistrza. Ale gdy tylko nie 
było nic do pisania, natychmiast przykrywała wojskową 
maszynę do pisania stalowym pokrowcem, właziła na stołek i 
siadała na pokrowcu maszyny zwrócona twarzą i nie tylko 
twarzą do Jerzego. Następnie dzięki odpowiedniej manipulacji 
nogami demonstrowała Jerzemu, codziennie inny kolor swoich 
majtek, a ponieważ należała do osób upartych i 
konsekwentnych robiła to, także w te dnie, kiedy na skutek 
upału noszenie bielizny byłoby niepotrzebną udręką.
Niestety Jerzy nie reagował. Jeśli miał chwilę wolnego 
czasu zapalał papierosa i patrzył gdzieś daleko ponad głową 
Kazi. Co gorsza, z dnia na dzień pił coraz więcej. Kazia, jak 
większość kobiet nie cierpiała pijaków i kiedy pewnego dnia 
pan Bóg go pokarał bardzo się z tego ucieszyła. A mianowicie, 
Jerzy wracając z kantyny przed samą kancelarią, w której na 
pięterku mieszkała Kazia wywalił się jak długi, skręcił nogę i 
nie mógł wstać. „No cóż kara boska” - pomyślała Kazia patrząc 
na to z okna - ale bliźniemu trzeba pomóc. Pobiegła do 
kompanii ochrony sztabu. Wzięła dwóch, najmocniejszych 
chłopów i wróciła na miejsce wypadku.
Brak informacji, czy pan Bóg każąc Jerzego za pijaństwo 
przewidział dalsze konsekwencje. W każdym razie Kazia 
kazała dwóm żołnierzom wnieść Jerzego do swojego pokoju. 
Tam położyli go na łóżku i wyszli. Kazia z wielkim trudem 
rozebrała Jerzego do naga, a następnie śmiertelnie zmęczona 
położyła się, aby choć trochę odpocząć. Nie musimy wyjaśniać, 
że w tych trudnych wojennych warunkach, Kazia nie posiadała 
siedmiu łóżek, ani pięciu, ani nawet dwóch.
Na drugi dzień, Kazia dostała olbrzymi bukiet polnych 
kwiatów, bo innych nie było i była mocno i długo przepraszana 
za kłopoty, jakich doznała ze strony Jerzego. Wydaje się 
jednak, że te kłopoty nie były zbyt przykre, bo następnego dnia 
znowu Jerzy nocował na pięterku.
W jaki sposób, po zakończeniu wojny Jerzy znalazł się z 
powrotem w ósmym pułku ułanów, tego nie wiadomo. Ze 
stycznia 1926 roku zachowała się opinia podpułkownika 
Przewłockiego, który był dowódcą brygady. O Jodłowskim 
wyrażał się w samych superlatywach, sugerując, iż nadaje się 
na stanowisko dowódcy pułku. Jednak do tego awansu nigdy 
nie doszło.
			Rozdział III As wywiadu 
W marcu 1925 roku, na dziedzińcu więzienia 
garnizonowego w Warszawie huknęły strzały. Na ziemię zwalił 
się człowiek. Tak skończył porucznik Józef Gryf-Czajkowski, 
który dwa lata wcześniej został wysłany przez polską dwójkę 
do Berlina. Czaj- kowski okazał się pospolitym zdrajcą, który 
sam zaproponował swoje usługi Abwehrze.
Polska dwójka przez kilka miesięcy szukała odpowiedniego 
człowieka. Wreszcie wybór padł na rotmistrza Jerzego 
Jodłowskiego. Pewnego dnia kazano mu się zameldować w 
drugim oddziale Sztabu Głównego Wojska Polskiego.
Rotmistrz szybko odszukał wymieniony w wezwaniu 
pokój, wszedł i zameldował się. Za biurkiem siedział stary, 
siwy pułkownik. 
- Siadajcie kolego.
Kiedy rotmistrz usiadł, pułkownik chwilę przyglądał mu 
się. Później zajrzał do papierów, które leżały przed nim na 
biurku i powiedział:
- Z tego, co tutaj mam, a także z relacji pańskich kolegów, 
wynikają dwie ważne informacje. Jest pan szaleńczo odważny i 
bardzo nierozważny. Zastanawiam się, czy potrafiłby pan 
wydorośleć, albo jak my to nazywamy, wygonić z siebie 
gówniarza.
- Panie pułkowniku, nie bardzo wiem, o co chodzi, ale na 
pewno zrobię wszystko czego tylko pan zażąda.
- Czy pije pan alkohol?
- Od końca wojny w 1920 roku nie wziąłem do ust ani 
kropli.
- No, a czy można by to zmienić?
- Ale, co zmienić?
- No wie pan, tak ani kropli? To chyba trochę przesada.
- Panie pułkowniku, zrobię wszystko, co tylko będzie 
potrzeba.
- Chwileczkę, nie tak szybko. Przecież jeszcze pan nie wie, 
co chcemy panu zaproponować.
- Tak jest. Rzeczywiście nie wiem, ale teraz w czasie pokoju 
w pułku to można się urwać z nudów.
- Wie pan cały czas się zastanawiam, czy potrafi pan zrobić 
równocześnie dwie rzeczy. Po pierwsze, z niezwykłą precyzją 
wykonywać nasze rozkazy, ale w trakcie każdego 
wykonywania rozkazu posługiwać się własną inteligencją.
- Postaram się. Na pewno.
- A umie pan chodzić w garniturze?
- Słucham?
- Służąc w pułku, chyba nie często chodzi pan po 
cywilnemu.
- Tak jest. Pan pułkownik ma rację, ale jeśli trzeba, to będę 
chodzić po cywilnemu.
- A co się teraz tańczy?
- Co się teraz tańczy? – zapytał ze zdziwieniem Jerzy.
- No tak, jakie tańce są teraz modne?
- Panie pułkowniku, nie jestem zbyt dobry w tych 
sprawach, ale tańczyć umiem.
- Widzi pan, ta służba, do której chcę pana zwerbować, ma 
tą zaletę, że pozostawia dużo swobody, że będzie pan 
dysponować dużą ilością pieniędzy, ale jeśli noga się panu 
podwinie, to nikt nie ruszy palcem żeby panu pomóc, a nawet 
nikt się do pana nie przyzna. Pan kończył szkołę oficerską w 
Austrii.
- Tak jest!
- I zna pan dobrze język niemiecki.
- Owszem, ale od razu widać jak mówię, że pochodzę ze 
wschodu.
- Bardzo dobrze, jest pan krajanem Hitlera. No cóż, my się 
jeszcze zastanowimy. Tymczasem ma pan miesiąc urlopu. W 
kasie sztabu dostanie pan pieniądze. Niech pan wynajmie w 
Warszawie jakieś skromne mieszkanie i spędza czas w 
ekskluzywnych lokalach.
- Ale co mam tam robić?
- To, co się robi w ekskluzywnych lokalach. Ja już jestem 
stary, to moje rady nie wiele się panu przydadzą.
Jerzy wynajął mały pokoik na Targówku od wdowy po 
sierżancie służącym w pułku piechoty, z którym to pułkiem 
współdziałał ósmy pułk kawalerii.
Ponieważ nie miał porządnego ubrania, więc przez kilka 
dni paradował jeszcze w mundurze, ale był już parę razy w 
„Ziemiańskiej” i w „Adrii”. Zamawiał butelkę wody sodowej i 
starał się nawiązywać konwersację z bywalcami tych lokali.
Jerzy nie podawał nikomu swojego adresu, dlatego bardzo 
się zdziwił, kiedy służąca sąsiadów poprosiła go do telefonu.
Dzwonił siwy pułkownik, ze sztabu.
- Panie rotmistrzu, proszę wpaść do mnie, mam dla pana 
ciekawą literaturę.
W sztabie nie zastał pułkownika, ale sekretarka wręczyła 
mu spora paczkę różnych książek i broszur. Kiedy w domu 
zaczął je przeglądać, zdziwienie jego nie miało granic. Były 
tam najrozmaitsze pozycje. Pierwsza z nich to jakieś 
bezsensowne filozofowania, o niższości rasy żydowskiej oraz 
nieszczęściach, jakie sprowadzają Żydzi na wszystkie inne 
narody. Następna pozycja informowała o tym, jak to Piłsudski, 
socjalista, pokumał się z komunistami i zaprzedał Polskę Rosji. 
Takich bzdur było tam wiele. Jerzy przestał się tym 
interesować i postanowił porozmawiać z pułkownikiem. 
Na drugi dzień, o ósmej rano zameldował się w sztabie.
- No jak? Przeczytałeś – od progu zapytał pułkownik.
- Panie pułkowniku, to jakiś stek bzdur. To trudno 
przeczytać.
- Przecież niedawno mówiłeś mi, że zrobisz wszystko, co w 
twojej mocy. Musisz nie tylko przeczytać, musisz się tego 
nauczyć. Ale mam także dla ciebie ciekawsze zajęcia. Hrabina 
Opalińska zgodziła się podszkolić cię w finezjach bon tonu. 
Zgłosisz się do niej jutro o czwartej po południu.
W podwarszawskiej rezydencji już czekano na Jerzego. 
Lokaj zaprowadził go do salonu. Tam poznał hrabinę 
Opalińską i jej siostrzenicę, trzydziestoparoletnią starą pannę, 
której zadanie polegało na grze na fortepianie.
Pani hrabina uczyła Jerzego wszystkich najmodniejszych 
tańców. Gdy Jerzy się plątał napełniała cały salon perlistym 
śmiechem.
- Ja bardzo pana przepraszam. Ja wiem, że nie jest to w 
dobrym guście śmiać się z cudzych błędów, ale na prawdę nie 
mogę się powstrzymać.
To bezpośrednie traktowanie Jerzego bardzo go ośmieliło i 
po chwili już się tam czuł, jakby znał tych państwa nie od 
dzisiaj, lecz od dziesięciu lat.
Po chwili do salonu wszedł pan hrabia Opaliński - Turski. 
Przywitał się z Jerzym i powiedział do małżonki:
- Moja droga, już wystarczająco długo męczysz naszego 
rotmistrza. Muszę ci go zabrać.
Hrabia zaprowadził Jerzego do szatni i zaproponował, aby 
Jerzy przebrał się w lekki, biały, sportowy garnitur. Garnitur 
był trochę za luźny, ale nie wiele to przeszkadzało.
Przez następne trzy godziny z Jerzego spływały siódme 
poty na korcie tenisowym. W końcu tortura się skończyła. Pan 
rotmistrz mógł się wykąpać i z powrotem ubrać w swój ciemny 
garnitur. Do domu na Targówku odwieziono go samochodem.
Tego rodzaju szkolenie było raczej przyjemne. Trochę 
gorzej przedstawiała się sprawa, gdy trzeba był zapoznać się z 
najnowszymi kierunkami w malarstwie, rzeźbie i literaturze.
Wreszcie jesienią 1926 roku, podpułkownik Adam 
Studencki, szef wywiadu kierunek zachód w drugim oddziale, 
doszedł do wniosku, że Jerzy jest już w pełni przygotowany do 
trudnej roli, jaka go czeka.
Nie zmieniano mu ani nazwiska, ani innych personaliów. 
Podmalowano tylko troszeczkę arystokratyczne pochodzenie, a 
także dorobiono członkostwo w międzynarodowej organizacji 
do walki z komunizmem. Łatwe do sprawdzenia rzeczywiste 
fakty z życiorysu rotmistrza, oraz te wszystkie dodatki, które 
mu sfabrykowano stworzyły bardzo dobre warunki do 
swobodnego działania na terenie Niemiec.
Jego szef podpułkownik Studencki bardzo wysoko cenił 
inteligencję oraz wrodzone zdolności rotmistrza Jodłowskiego i 
dlatego wysyłając go do Niemiec nie stawiał mu konkretnych 
zadań. Powiedział wyraźnie: „Twoim zadaniem jest wywiad 
wojskowy. Koniec kropka. Dalej działasz sam”.
Trzeciego września 1926 roku rotmistrz Jodłowski siedział w 
przedziale drugiej klasy pociągu pośpiesznego zmierzającego z 
Warszawy do Berlina.
Szefowie ostrzegali go, aby działał bardzo ostrożnie, bo 
liczą na długą, co najmniej półroczną pracę w Berlinie. 
Faktycznie działalność naszego najlepszego asa wywiadu 
trwała lat osiem, tj. do 1934 roku. Byt materialny 
zabezpieczono mu, otwierając za pośrednictwem francuskiej 
firmy konto w Deutsche Bundes Bank, w Berlinie. Kult, jakim 
Niemcy otaczali wojsko, a szczególnie korpus oficerski dał się 
Jerzemu odczuć już w trakcie odprawy na granicy. Mimo, że 
był ubrany po cywilnemu, Niemcy szybko dopatrzyli się w 
dokumentach, że jest on rotmistrzem. I zarówno członkowie 
straży granicznej, jak i urzędnicy celni, salutowali naszemu 
rotmistrzowi. 
Berlin był już wtedy olbrzymim miastem, ale Jerzy znający 
świetnie język niemiecki bez trudności znalazł odpowiedni, 
średniej klasy hotel.
W pierwszych dniach na każdym kroku odczuwał różnicę, 
między Warszawą, a Berlinem. Wszędzie idealna czystość. 
Porządek doprowadzony do perfekcji. Maksymalna rzetelność 
w każdej kwestii, łącznie z udzielaniem informacji przez 
przechodniów na ulicy. Jedynie brak wesołości i śmiechu 
odczuwał Jerzy negatywnie. Warszawa była miastem radosnym 
i roześmianym. Niemcy przeżywały tragicznie skutki 
przegranej wojny.
Na drugi dzień, z samego rana kupił przewodnik po 
Berlinie i po śniadaniu poszedł zwiedzać najważniejsze zabytki 
niemieckiej stolicy. Obiad zjadł w hotelu, w którym mieszkał, a 
następnie, włożywszy ciemne ubranie i muszkę poszedł do 
ekskluzywnego klubu nocnego.
Zależało mu bardzo na szybkim nawiązaniu kontaktów w 
berlińskim towarzystwie, ale bał się trafić w nieodpowiednie, 
to jest zbyt niskie sfery, a już szczególnie bał się 
przedstawicieli półświatka. W Warszawie ludzi z półświatka 
nie trudno zidenty- fikować już na odległość kilkunastu metrów 
po ubiorze i sposobie zachowania. W Niemczech wszyscy są 
ubrani bardzo porządnie, bardzo czysto i niestety bardzo 
szablonowo.
Po krótkim spacerze wszedł do lokalu o nazwie 
„Kawiarnia Francuska”. Siadł przy wolnym stoliku, zamówił 
kawę i zaczął się przyglądać towarzystwu. W roku 1926 Jerzy 
miał lat trzydzieści, był wysokim, wysportowanym, 
przystojnym mężczyzną. Przy sąsiednim stoliku siedziała para, 
prawdopodobnie małżeństwo. On, porucznik piechoty, w wieku 
lat około czterdziestu pięciu. Ona niezbyt ciekawej urody i 
potężnej tuszy z wyraźnie pofarbowanymi, siwiejącymi 
włosami. Jerzy podszedł do stolika, wyprężył się przed panem 
porucznikiem i powiedział.
- Bardzo przepraszam. Nie wiem, czy nie popełniam 
jakiegoś, „faux-pas”, ale mam do pana porucznika dwie wielkie 
prośby. Po pierwsze, chciałbym się przedstawić - i wręczył 
swoją wizytówkę, na której napis zaczynał się od słowa 
rotmistrz.
Pan porucznik podskoczył jak na sprężynie, przedstawił się, a 
następnie przedstawił swoją małżonkę.
- To jest moja żona Helga Eckmann. Może pan rotmistrz 
zechce się przenieść do naszego stolika?
- Z przyjemnością.
Jerzy wrócił do swojego stolika po kawę, przyniósł i usiadł.
- Ale mówił pan o dwóch prośbach.
- No właśnie, ale nie wiem czy pan porucznik nie będzie się 
czuł dotknięty, bo znamy się dopiero od dwóch minut. 
- Ależ proszę. My wojskowi tak łatwo się nie obrażamy.
- Bardzo chciałbym zatańczyć z pańską małżonką.
- O, w tej sprawie nie przypuszczam abym musiał wydawać 
specjalny rozkaz mojej żonie, bo widzi pan, ja nie zbyt dobre 
tańczę, a ona bardzo lubi taniec.
Po chwili już wirowali po sali.
- Pani Helgo. Ja jestem w Berlinie dopiero od kilku dni i nie 
znam tutaj nikogo, więc gdyby pani zechciała wprowadzić 
mnie w tutejszy wielki mond, byłbym naprawdę bardzo 
zobowiązany.
- O, z tym nie będzie żadnego kłopotu. Właśnie pojutrze 
jesteśmy zaproszeni przez kolegę mojego męża. Przypuszczam, 
że uda mi się uzyskać zaproszenie także dla pana rotmistrza.
Jerzy poczuł, że trafił w dziesiątkę. Kiedy orkiestra 
przestała grać odprowadził Helgę na miejsce, usiadł, dopił 
kawę i powiedział:
- Bardzo przepraszam, ale muszę państwa na chwileczkę 
opuścić.
Porucznik myśląc, że chodzi o toaletę wskazał Jerzemu 
drogę, ale Jerzy powędrował na ulicę, w najbliższej kwiaciarni 
kupił piękny bukiet róż, wrócił i wręczył go niezbyt pięknej 
Heldze. Podziękowaniom nie było końca. Wreszcie Helga 
powiedziała, zwracając się do męża:
- Johann. Pojutrze jesteśmy zaproszeni do Günthera. Jak 
myślisz, czy moglibyśmy zabrać pana rotmistrza.
- Oczywiście.
- Wiesz, co – kontynuowała Helga – pomyślałam sobie, że 
przyjście we trójkę nie będzie zbyt fortunne. Czy nie lepiej by 
było zabrać moją siostrę Kristin?
- Ależ oczywiście – odpowiedział porucznik – muszę tylko 
przedzwonić do Günthera i uprzedzić go, ale to żaden problem.
Gdy wreszcie nasze towarzystwo zdecydowało się opuścić 
lokal, Jerzy wezwał taksówkę. Pani Helga szybko zaczęła się 
żegnać. 
- Ależ, dlaczego, odwiozę państwa.
- O, niema potrzeby. My mieszkamy o dwa kroki stąd .
Oczywiście stanęło na tym, że Jerzy podwiózł swoich 
nowopoznanych przyjaciół, a odległość do ich domu wynosiła 
około dziesięciu kilometrów.
O dziewiątej rano, następnego dnia, w pokoju Jerzego 
zadzwonił telefon. Dzwonił pan porucznik.
- Panie rotmistrzu, wszystko załatwione. Jest pan 
zaproszony razem z moją szwagierką, na godziną siedemnastą 
na jutro. Günther pytał tylko o dwie rzeczy. Czy pan gra w 
karty i pije alkohol, więc dla pewności powiedziałem, że tak.
Obaj się roześmieli.
Günther Rudloff mieszkał w małej wilii otoczonej 
miniaturowym ogródkiem. Kiedy weszli do środka i porucznik 
Johann przedstawił Jerzego gospodarzowi, Jerzy nie mógł 
uwierzyć w swoje szczęście. Napoleon mawiał, że: „Na to, aby 
być jego marszałkiem, trzeba spełniać trzy warunki. Trzeba być 
świetnym taktykiem; trzeba umieć podejmować szybkie 
decyzje i nie wolno być pechowcem”.
Jerzy był po prostu szczęściarzem, ponieważ okazało się, 
że kapitan Günther Rudloff jest oficerem Abwehry i na dodatek 
służy w dowództwie berlińskiego okręgu wojskowego.
Jerzy obtańcowywał solidnie panią Helgę i mniej solidnie 
jej siostrę, ponieważ była ona tylko troszkę młodsza i tylko 
troszkę ładniejsza. Ale faktyczny powód był inny. Jerzy 
uważał, że gadatliwa Helga umożliwi mu następne kontakty i 
bardzo się mylił.
Po którymś z kolei tańcu podszedł do Jerzego już mocno 
pijany gospodarz, wziął go pod ramię i powiedział:
- Wystarczająco dokumentnie udowodnił pan rotmistrz, że 
świetnie tańczy. Teraz czas na następny egzamin i zaprowadził 
Jerzego do stolika, przy którym grano w karty.
Jerzy grał ze zmiennym szczęściem, ale w tych 
przypadkach, kiedy pozostawał na placu boju sam na sam z 
Güntherem Rudloffem, bo pozostali gracze pasowali, Jerzy tak 
idiotycznie dobierał karty, że ciągle przegrywał. Przed 
Rudloffem uzbierała się spora kupka pieniędzy. W końcu Jerzy 
stwierdził, że wszystkie pieniądze już przegrał i w związku z 
tym wypada z gry.
- Ależ to nie żaden powód. Przecież wszyscy jesteśmy 
oficerami. Wystarczy, że wypisze pan rewers.
- Niestety panie kapitanie. Mam ten zwyczaj, że gram tylko 
za gotówkę. Na szczęście jutro też jest dzień..
- I bardzo słusznie.
- A więc, o której?
- Umówimy się o szóstej po południu.
Następnego dnia Jerzy zastał u kapitana wyłącznie męskie 
towarzystwo. Kapitan był trzeźwy. Co prawda, do stolika 
podawano koniak, ale wszyscy pili w dość umiarkowanych 
ilościach i gra toczyła się ze zmiennym szczęściem. O 
jedenastej wieczorem, przed Güntherem Rudloffem leżała 
spora kupka pieniędzy.
- No cóż, panie rotmistrzu. Nie udało się panu odegrać, ale 
zapraszam na następne spotkanie. Ponieważ mam ważne 
zajęcia w sztabie, więc nie mogę się w tej chwili umówić, 
jednak mamy telefony, więc jakoś się skontaktujemy.
Jerzy przytaknął, pożegnał się i poszedł do domu piechotą.
Idąc przez ulice Berlina rozważał kilka kwestii, ale 
najważniejszą był fakt, że ciągle mieszkał w hotelu. Tego 
rodzaju sytuacja była bardzo niewygodna z wielu powodów. 
Jerzy postanowił to zmienić.
Był rok 1926, a więc sześć lat po stworzeniu tak zwanego 
Wielkiego Berlina. Powstał on przez włączenie do Berlina 
wielu satelitarnych miast i wsi. Dlatego właśnie obecnie wiele 
dzielnic Berlina zawiera w swej nazwie słowo wieś lub pole.
W końcu zdecydował się na mały domek, leżący na 
pograniczu Wilmersdorf i Schöneberg. Właścicielki, wdowa po 
oficerze z I wojny światowej, razem ze swoją siostrą 
zajmowały poddasze. Cały parter był do dyspozycji Jerzego. 
Mieszkanie było umeblowane, ale brakowało dwóch 
najważniejszych sprzętów, niezbędnych do działalności 
wywiadowczej, to jest stolika do gry w karty i barku. Jerzy 
uzupełnił te braki i czekał na telefon od Günthera Rudloffa.
Po dwóch dniach odezwał się telefon i Rudloff zapytał, 
kiedy mogliby się spotkać. Jerzy powiedział, że posiada nowe 
mieszkanie i należałoby ten fakt oblać. Umówili się. Następnie, 
na ten sam dzień i godzinę Jerzy zaprosił Helgę z jej miłym 
mężem porucznikiem Wehrmachtu Johannem.
W tej sytuacji wizyta rozpoczęła się od imprezy 
alkoholowej. Gdy Jerzy uznał, że Günther Rudloff jest już 
wystarczająco podpity, dał dyskretny znak Johannowi i po 
chwili zostali w mieszkaniu we dwójkę.
Gra toczyła się ze zmiennym szczęściem. Zmienność 
szczęścia polegała na tym, że Günther raz przegrywał 
niewielkie sumy, a następnie przegrywał duże sumy. Po 
dwunastej w nocy płacił już rewersami. O w pół do pierwszej 
wypili bruderszaft i zakończyli grę.
- No dzisiaj ty miałeś szczęście, ale liczę, że dasz mi 
rewanż.
- Oczywiście, kiedy tylko zechcesz, ale już w innych 
warunkach.
- O co ci chodzi, czy uważasz, że wypiłem ci za dużo 
koniaku.
- Nie. Nie chodzi o koniak, ale graliśmy we dwójkę i ja się 
trochę głupio czuję. Tym bardziej, że tak wysoko wygrałem. 
Na następny raz umówimy się, co najmniej we czwórkę.
- Z tym nie będzie problemu. Chętnych do gry to ja mam na 
pęczki. Gorzej, że w tym tygodniu mamy inspekcję. Będę się 
mógł wyrwać dopiero w sobotę. Dla pewności umówmy się na 
niedzielę.
- Nie ma sprawy, niech będzie w niedzielę.
Jerzy wsadził Rudloffa do taksówki i powoli wrócił do 
domu. 
Siadł przy stoliku, zapalił papierosa i rozmyślał. W 
niedzielę trzeba będzie powtórzyć numer poprzedni, to znaczy 
naprzód śniadanie, drugie śniadanie i jeszcze coś, w 
towarzystwie kobiet, żeby nie było możliwości gry, a już jak 
Günther Rudloff odpowiednio się zaprawi, przejdą do 
zielonego stolika. Jak wiadomo los jest po to, aby płatać 
ludziom figle, ale te figle nie zawsze muszą być przykre. 
Do niedzieli pozostawało jeszcze kilka dni Jerzy 
postanowił przeznaczyć je na zwiedzanie Berlina. Na drugi 
dzień udał się do Tiergarten. Ten dawny zwierzyniec został 
przekształcony w połowie XVIII wieku w park. Następnie 
wokół parku powstały dwa kompleksy: Potsdamer i Leipziger 
Platz z domami towarowymi i bankami. Jerzy zwiedzał ZOO, 
potem zjadł drugie śniadanie w kawiarni parkowej, a następnie 
zaczął zwiedzać domy towarowe.
Do domu wrócił piechotą, a było to dobrych kilka 
kilometrów. Był zmęczony i spocony. Rozebrał się, wykąpał, 
zmienił koszulę i wyszedł do znajdującej się po sąsiedzku 
restauracji. Zjadł obiad, znowu wrócił do domu i poczuł 
wielkie zmęczenie. Była godzina czwarta po południu. 
Postanowił pół godzinki się zdrzemnąć. Nastawił budzik, 
położył się na tapczanie i zasnął.
O godzinie dziewiątej wieczorem zbudził go dzwonek 
telefonu. Telefonował Günther Rudloff. 
- Jerzy, ratuj mnie, bo będę musiał popełnić samobójstwo.
Jerzy od razu wyczuł, że Günther jest nieźle wstawiony.
- Co się stało?
- Jerzy, musisz mnie wyratować z wielkiej opresji. Potrzeba 
mi natychmiast pięciuset marek, bo strasznie się zgrałem.
- A skąd ty dzwonisz?
- Dzwonię z knajpy „Pod Czerwoną Różą”.
- Ale, gdzie to jest?
- Nad jeziorem w Wiessensee. 
- Günther po pierwsze, że to na drugim końcu miasta, a po 
drugie, nie mam w domu pięciuset marek.
- A ile masz?
- Czterysta.
- Dobra, przywieź tylko szybko.
Jerzy zaraz wsiadł w taksówką i dostarczył wszystkie 
posiadane pieniądze. Günther wystawił na nie weksle.
Jednak Jerzego zaczęły dręczyć pewne niepokoje. A nóż w 
niedzielę Günther będzie miał szczęście i rzeczywiście się 
odegra. Postanowił się jakoś zabezpieczyć.
Następnego dnia, a był to piątek, poszedł na obiad do 
knajpy cieszącej się nie najlepszą opinią. Tam przeważnie 
grywano w karty. I rzeczywiście przy dwóch stolikach grano w 
pokera.
Jerzy z zainteresowaniem obserwował grę. Po chwili inny z 
kibiców zapytał Jerzego czy nie zechciałby zagrać.
- Owszem chciałbym, ale naprzód trzeba by było coś zjeść. 
Jeśli zechce pan zjeść ze mną obiad, to możemy porozmawiać 
o grze.
Po chwili siedzieli już przy stoliku i zajadali smaczny 
befsztyk, dobrze zakrapiany wódką. Pod koniec obiadu Jerzy 
powiedział:
- Wie pan, właściwie to nie tyle ja chcę zagrać, ile potrzeba 
mi gościa, ale takiego, który zawsze wygrywa.
- Tutaj nie ma po co takiego szukać. Tutaj przychodzą same 
jelenie i marni szulerzy, ale gdyby pan zechciał pojechać do 
Zechlendorf, to bez trudności mogę panu wskazać właściwych 
ludzi.
Zechlendorf leży przy głównej drodze prowadzącej do 
Poczdamu. Dojechali tam pośpieszną linią autobusową. Po 
przejściu kilkuset metrów od przystanku autobusowego weszli 
do lokalu, w którym był tylko bufet, stoły bilardowe i stoliki do 
gry w karty.
Przewodnik rozejrzał się po zadymionym wnętrzu i 
powiedział:
- Trzeba będzie chwilę poczekać.
Podeszli do baru i wypili po jednej wódce. Wódkę wypili, 
czas się dłużył, więc zamówili piwo i dalej rezydowali przy 
bufecie. W pewnym momencie, przewodnik Jerzego pochylił 
się do niego i powiedział:
- Już jest, a właściwie jest już dwóch. Może pan sobie 
wybrać – i wskazał dwóch ludzi, siedzących każdy przy innym 
stoliku.
Jerzy wybrał pana w wieku około pięćdziesięciu pięciu lat, 
w ciemnym garniturze i z krótką, siwą bródką. Podeszli razem 
do stolika. Przewodnik powiedział:
- To jest mój przyjaciel i ma do pana interes.
Jerzy sięgnął do kieszeni, wyjął dwadzieścia marek i dał 
przewodnikowi, który natychmiast zrozumiał, że powinien się 
ulotnić. I tak też zrobił. Jerzy usiadł i zapytał:
- Co pan pije?
- Najchętniej piwo.
Po chwili na stoliku pojawiły się dwa kufle piwa.
- No cóż. Jesteśmy mężczyźni i powinniśmy załatwiać 
sprawy krótko i węzłowato.
- Zgadzam się.
- Widzi pan, jestem w takiej trudnej sytuacji. Mój znajomy, 
a właściwie nawet przyjaciel, ogrywa mnie w sposób po prostu 
nieprzyzwoity, Proponuję następujący układ: przyjdzie pan do 
mnie w niedzielę o dziewiątej na śniadanie. Później, po krótkim 
wstępie zaczniemy grać. Kiedy już puści pan mojego 
przyjaciela z torbami i dokładnie przeliczy swoją wygraną, to 
ja panu dołożę pięćdziesiąt procent w charakterze dodatkowej 
nagrody.
- Sprawa załatwiona. Proszę tylko podać adres.
Jerzy na serwetce zapisał adres i podał starszemu panu. Po 
chwili rozstali się.
W niedzielę, starszy pan poznany w Zechlendorf, który 
kazał się tytułować Herr Doktor przyszedł jako pierwszy. Jerzy 
poczęstował go koniakiem.
- Niestety, w pracy nie piję.
Po chwili przyszedł porucznik Johann z Helgą i ze 
szwagierką Krystyną. Podano drugie śniadanie.
Następnie przybył Günther z kolegą, którym okazał się 
porucznik artylerii przeciwlotniczej. Porucznik przyprowadził 
swoją narzeczoną.
Śniadanie trwało jeszcze chwilę, a następnie towarzystwo 
rozdzieliło się. Günther z porucznikiem, doktorem i Jerzym 
poszli grać w karty. Porucznik Johann z Helgą, szwagierką i 
narzeczoną porucznika od artylerii, pozostali przy tym stole, 
przy którym jedzono śniadanie i przez jakiś czas zabawiano się 
konwersacją towarzyską.
Gra w karty rozpoczęła się od niskich stawek. Początkowo 
wygrane rozkładały się dość równomiernie. Następnie Günther 
dwa razy po kolei wygrał i zgromadził niezbyt dużą ilość 
pieniędzy. Znowu raz przegrał i dwa razy wygrał. Ucieszony 
tym sukcesem zaproponował podwojenie stawki. Wszyscy się 
zgodzili. Gra nabrała rumieńców, a doktor rozpoczął 
prezentowanie ekwilibrystyki na najwyższym poziomie. 
Do stolika podeszła Helga i zapytała, czy Jerzy zgodziłby 
się, aby panie zwiedziły jego kuchnię, a przy okazji 
przyrządziły coś na obiad.
- Ależ pani Helgo! Czułbym się wręcz upokorzony, gdyby 
pani w moim domu gotowała mi jedzenie.
- Chwileczkę, to nie będzie jedzenie tylko dla pana. To 
będzie jedzenie dla wszystkich.
- No, jeśli tak, to się zgadzam.
Po niecałej godzinie obiad był gotów. Gracze przerwali grę 
i przeszli do jadalni. Obiad skonsumowano prawie że w 
milczeniu. Jedynie panie rozważały szczegóły najbardziej 
modnych w tym roku kreacji.
Po obiedzie goście zaczęli się żegnać, ponieważ 
wznowienie gry było wręcz niemożliwe, a to z tej przyczyny, 
że wszystkie pieniądze znajdowały się w kieszeni Her Doktora.
Gdy goście się rozeszli na placu boju pozostał Jerzy i 
doktor. Jerzy chciał się wywiązać z tego, co obiecał i poszedł 
otworzyć sejf.
- Chwileczkę, niech pan zaczeka – zatrzymał go pan doktor- 
od pana Rudloffa wygrałem trzysta marek, a wiec od pana 
należy mi się sto pięćdziesiąt. Ale ja od pana wygrałem 
dwieście, a więc pięćdziesiąt marek zwracam. Oprócz tego 
ograłem na sto marek tego puruczniczynę, a więc podzielimy 
się po połowie. Proszę, tu jest następne pięćdziesiąt marek.
Jerzy zaczął protestować, ale doktor już wkładał na głowę 
melonik, na ręce rękawiczki i przekraczał próg gościnnego 
domu. Jerzy był zachwycony tym, że w Niemczech nawet 
szuler jest solidnym człowiekiem.
Zmęczony przeżyciami tego dnia, położył się na tapczanie 
i zapalił papierosa. Rozmyślał, o panu doktorze. Ten facet 
okazał się całkiem na miejscu. Czy nie należałoby go 
wykorzystać szerzej, a nie tylko do ogrywania Rudloffa.
Jednakże, ten zasadniczy problem nie doczekał się 
rozstrzygnięcia, ponieważ Jerzy zaczął głośno chrapać. Śniło 
mu się, że płynie okrętem, jest piękna pogoda i nagle 
rozpoczyna się sztorm. Okrętem zaczyna rzucać na boki. Jerzy 
podskakuje na koi, coraz wyżej i wyżej. Te szarpnięcia są 
bardzo bolesne i w końcu Jerzy otwiera oczy. 
- No nareszcie! – woła Günther. Myślałem, że zemdlałeś.
- Ale co się dzieje? Czego mnie tak szarpiesz?
- Chciałem cię zbudzić, ale ty spałeś tak, że naprawdę się 
przestraszyłem.
- No, ale teraz już się zbudziłem. Więc, o co chodzi?
- Jerzy, mam prośbę. Czy mógłbyś mi pożyczyć jeszcze sto 
pięćdziesiąt marek? Ja ci natychmiast wypisze weksel.
Transakcję przeprowadzono szybko i Günther poszedł, tym 
razem już na dobre.
Jerzy, tak brutalnie zbudzony nie mógł zasnąć i zastanawiał 
się, czy Rudloff jest już wystarczająco zmiękczony ilością 
forsy, jaką był mu winien. Przypomniał sobie jednak łacińskie 
przysłowie, które mówi, iż: „Ostrożność jest cnotą” i 
postanowił jeszcze zaczekać. Następne dwa dni upłynęły na 
błogim lenistwie.
Drugiego dnia wieczorem zapukała właścicielka posesji i 
poinformowała Jerzego, że obie z siostrą się przeziębiły. Czy 
on nie mógłby pójść do apteki i kupić im lekarstwa. Jerzy 
oczywiście pobiegł do apteki i zaraz przyniósł lekarstwa. 
Normalnie każdego dnia rano któraś z właścicielek posesji, 
idąc do sklepu kupowała Jerzemu bułki i mleko. Ponieważ 
Jerzy nie należał do tych nielicznych ludzi, którzy uwielbiają 
wstawać zbyt wcześnie. Tym razem wiedząc, że panie są chore, 
Jerzy nastawił budzik na godzinę szóstą rano. Wstał, ubrał się i 
pobiegł po zakupy dla siebie i dla obu miłych pań.
Gdy otworzył drzwi, na ziemię upadł list. Machinalnie 
schował list do kieszeni, będąc przekonany, że to do 
właścicielek posesji. Za chwilę wrócił z normalnymi rannymi 
zakupami, zaniósł je paniom na górę i położył na stole list. Po 
chwili weszła starsza pani tłumacząc, że z tym listem to 
pomyłka, bo jest on zaadresowany do Jerzego. Było to 
zaproszenie od Helgi i Johanna Eckmannów, na piknik, który 
miał się odbyć nad wodą, w Grünan, na południe od Köpenick.
Jerzy nie przepadał za dość nudnym porucznikiem 
Johannem Eckmannem, ale liczył, że jego gadatliwa żona 
Helga może się przydać w nawiązywaniu znajomości w 
berlińskim środowisku wojskowym.
Ubrał się w sportowy garnitur, dojechał koleją do 
Altgienicke, a stamtąd półtora kilometra pieszo dotarł do 
Grünan.
Całe towarzystwo zaproszono na śniadanie, które podano 
pod gołym niebem na stołach drewnianych stojących wokół 
olbrzymiego drzewa.
Zaraz po śniadaniu lotny umysł Jerzego posługując się 
metodą dedukcji Scherloka Holmsa wykrył niecne zamiary 
pani Helgi. A mianowicie Helga, pod byle pozorem zabrała 
męża i znikła gdzieś w tłumie zalegającym trawniki.
Jerzy został sam na sam z siostrą Helgi, która nie grzeszyła 
przesadną urodą i jako kobieta raczej Jerzego nie interesowała. 
Krystyna po chwili stwierdziła, że jest nazbyt gorąco ażeby 
siedzieć w ubraniu.
- Może pan chwilkę na mnie poczeka - nie czekając na 
odpowiedź znikła za pawilonem, w którym znajdowały się 
szatnie. Po chwili wróciła w stroju kąpielowym.
- A pan się nie rozbierze?
- Szczerze mówiąc nie wziąłem schwimek, ale z szatni 
skorzystam. Zostawię tam przynajmniej marynarkę i koszulę.
Po chwili Jerzy wrócił ubrany tylko w spodnie i koszulkę 
gimnastyczną. Krystyna zaproponowała, aby popływać łódką.
- Teraz ja będę kapitanem a pan będzie marynarzem – 
zadecydowała Krystyna, kiedy już siedzieli w łódce.
Jerzy włożył wiosła do dulek i zaczął wiosłować.
Zasady nawigacji stosowane przez Krystynę, sprowadzały 
się do tego, aby wpakować łódkę w najbardziej zarośnięte 
rozlewiska Szprewy. Kiedy już wspólnymi wysiłkami 
wprowadzili łódkę pod parasol zwisających gałęzi płaczącej 
wierzby, Jerzy mógł się przekonać, że przysłowiowa uległość i 
podporządkowanie niemieckich kobiet mężczyznom, jak każda 
zasada posiada wyjątki. Chwilę całowali się, a następnie 
postanowili wysiąść na brzeg żeby trochę rozprostować kości.
Kiedy oboje odwrócili się w kierunku brzegu, trafiła ich 
śmiertelnie salwa śmiechu. Pod pniem wierzby siedziało 
kilkoro młodych ludzi i zapewne cały czas obserwowali 
całującą się parę. Młode towarzystwo siedziało w cieniu, a na 
dodatek po ich twa- rzach tańczyły rozbłyski słońca, 
przedzierającego się przez listowie wierzby. 
Jednak, gdy Krystyna wyskoczyła na brzeg, od razu 
rozpoznała znajomych. Chcąc im odpłacić pięknym za 
nadobne, chwyciła leżący na trawie, już opróżniony z jedzenia, 
wiklinowy koszyk i zaczęła nim tłuc całe towarzystwo po 
głowach.
Kiedy po dłuższych usiłowaniach Krystyna została 
rozbrojona, a koszyk odrzucony daleko w krzaki, przystąpiono 
do prezentacji. Okazało się, że dwaj młodzi ludzie są synami 
kolegów z pracy, a raczej ze służby, porucznika Eckmanna. 
Dwie nowo poznane dziewczyny przedstawiły się, ale żadnych 
dodatkowych informacji o sobie nie podawały. Jedna nazywała 
się Konstance, druga Benita. Ta Benita była szczególnie 
atrakcyjną brunetką, ale obie przewyższały pod względem 
urody Krystynę.
Rozmawiali przez chwilę stojąc. Benita nawet usiłowała 
nawiązać kontakt z Jerzym, a mianowicie dowiedziawszy się, 
że jest on Polakiem zapytała, czy nie posiada jakiejś 
ilustrowanej heraldyki polskich rodów. Jerzy odpowiedział, że 
niestety nie ma, a Krystyna zaraz się wtrąciła, ażeby przerwać 
tą konwersację. Jeden z nowopoznanych mężczyzn powiedział:
- Nie ma sensu tutaj tak stać, chodźmy lepiej do pobliskiej 
knajpy na piwo.
Krystyna mocno zaprotestowała:
- My jesteśmy łódką. Musimy wracać i oddać ją na 
przystani.
I tak się też stało. Po odwiezieniu Krystyny do domu, Jerzy 
wracał taksówką. Był mocno zmęczony i marzył tylko o tym, 
ażeby położyć się spać. Jednak kąpiel trochę go orzeźwiła i 
kiedy położył się do łóżka, przez dłuższą chwilę nie mógł 
zasnąć.
Przypomniała mu się piękna Benita. Zastanawiał się, w jaki 
sposób można by nawiązać z nią kontakt, oczywiście mając na 
względzie jej urodę. Nawet w najśmielszych snach Jerzy nie 
wyobrażał sobie, jakim skarbem może okazać się Benita. W 
końcu zasnął. 
Przez następne dni niepokoił się tym, że Günther się w 
ogóle nie odzywał. Rozmyślał też, w jaki sposób odnaleźć 
piękną Benitę. Nie znał przecież, ani nazwiska, ani adresu. 
Pamiętał jednak, że dziewczyna interesuje się polską heraldyką. 
Ściągnięcie takiej książki do Berlina drogą służbową, to 
jest przez swojego szyfranta, nie było żadnym problemem, ale 
Jerzy był człowiekiem uczciwym aż do przesady. Przypomniał 
sobie rozmowę z pułkownikiem Studenckim na dwa dni przed 
wyjazdem. Wtedy pułkownik niespodziewanie zapytał:
- Czy pan jest człowiekiem religijnym?
- No tak, jestem katolikiem.
- Widzi pan niektórzy ludzie, przed udaniem się na taką 
misję idą do spowiedzi i komunii. Ja oczywiście, nie mam nic 
przeciwko temu, żeby i pan tak postąpił. Ponieważ, księża to 
tacy sami ludzie jak my wszyscy, a więc bywają wśród nich 
różni. To znaczy mniej i bardziej gadatliwi, więc wolałbym, 
jeśli w ogóle ma pan taki zamiar, żeby poszedł pan do 
spowiedzi do naszego księdza kapelana.
Po wyliczeniu tych kilku, niewinnych grzechów, które 
Jerzy miał na sumieniu, kapelan udzielił mu w konfesjonale 
nauki.
- Pamiętaj synu, że jedziesz na bardzo trudną misję. 
Pamiętaj, że twoje działanie ma na celu dobro naszego 
społeczeństwa gnębionego przez Niemców. Pamiętaj, że 
wszystko, co robisz w tej służbie, robisz dla słusznej sprawy, 
której Bóg błogosławi. 
Jerzy wszystko to dokładnie pamiętał i dlatego czuł 
wyraźny dyskomfort moralny, myśląc o ściągnięciu polskiej 
heraldyki do celów nie całkiem służbowych za pośrednictwem 
kontaktów służbowych. Jednak samo nawiązanie kontaktów ze 
swoim kata- ryniarzem – szyfrantem należało niewątpliwie do 
jego obowiązków służbowych.
Wziął więc Jerzy parę półbutów, w bardzo dobrym stanie, 
zapakował je do teczki i powędrował na drugi koniec Berlina. 
Do Kreuzbergu dojechał bez problemu, bo tą trasę już dobrze 
znał. Następnie, z małymi trudnościami, poprzez 
Prenzlanerberg dotarł wreszcie do dzielnicy Pankow. Ciągle w 
duszy pocieszał się, że jedzie tylko po to, ażeby nawiązać 
pierwszy kontakt.
Ludzie, którzy Jerzego szkolili w Warszawie, nie 
wprowadzali go w tajniki łączności, bo od tego byli 
kataryniarze. Jednak, aby podbudować wiarę Jerzego w 
najnowsze zdobycze techniki, zaznajomili go z systemem 
nowoczesnego przekazy- wania depesz. W tamtych, odległych 
czasach zapis magnetyczny nie był jeszcze znany, ale do celów 
wojskowych używano czegoś. co dzisiaj by można nazwać 
pierwocinami zapisu magnetofonowego. Na długim, żelaznym 
drucie nagrywano sygnały magnetyczne, które skierowane na 
wejście wzmacniacza radiostacji powodowały wygaszenie, a 
przynajmniej zakłócenie fali nośnej. Taki drut nagrywany przez 
kilkadziesiąt minut i zawierający kilkanaście stron 
maszynopisu można było, przy użyciu odpowiedniego silnika 
elektrycznego, przewinąć w ciągu kilkunastu sekund. Tak 
krótki czas nadawania wykluczał praktycznie możliwość 
namiaru goniometrycznego. Jerzy to wszystko rozważał i 
doszedł do wniosku, że jedna króciutka depesza w sprawie 
heraldyki, nie będzie zbyt wielkim grzechem. Po chwili 
wchodził do warsztatu szewskiego przy ul. Milerschtrasse 12. 
Poprosił pana szewca o połatanie przyniesionej pary butów, a 
kiedy szewc je obejrzał, zaraz zaprosił Jerzego na zaplecze. 
- Czekam i czekam, a pan się nie pokazuje. Myślałem, że 
coś się stało.
- Nic się nie stało, a teraz proszę o nadanie krótkiej 
depeszy.
Szewc na głos przeczytał kartkę:
- Proszę przysłać, jeden egzemplarz polskiej heraldyki z 
rysunkami herbów.
- Czy to wszystko?
- Na razie wszystko.
- No to cóż. Buty już nareperowane, może je pan zabrać.
Po chwili Jerzy wracał do domu.
Następnego dnia, o czwartej po południu po telefonicznym 
anonsowaniu, Jerzego odwiedził porucznik Johann z panią 
Helgą. Chwilę rozmawiali o tym i o niczym, i Jerzy wyczuł, że 
mają jakąś krępującą sprawę. Wreszcie pani Helga przystąpiła 
do rzeczy.
- Panie rotmistrzu. Moja siostra Krystyna, która chyba nie 
jest panu zupełnie obojętna, ma pewne drobne problemy ze 
zdrowiem. Chcemy ją wysłać do Bawarii, tam pod Monachium 
ordynuje światowej sławy laryngolog. Ale sytuacja jest taka, że 
w tej chwili nie mamy odpowiedniej ilości pieniędzy. Czy 
mógłby nam pan pożyczyć dwieście marek?
- Ależ oczywiście, nie ma sprawy.
Jerzy wyszedł do sąsiedniego pokoju i zaraz przyniósł 
rządną sumę. Johann wyjął pióro, odkręcił, a z drugiej kieszeni 
wyjął notes.
- Panie poruczniku, co pan chce robić?
- Chcę napisać rewers.
- Chyba pan żartuje. Pan mnie po prostu tym obraża. O 
żadnym rewersie nie może być mowy.
Jeszcze chwilkę porozmawiali i pani Helga zaczęła się zbierać 
do wyjścia.
- Chwileczkę – zatrzymał ją Jerzy – Czy moglibyście mi 
państwo powiedzieć, kiedy pani Krystyna wyjeżdża, bo chętnie 
odprowadziłbym ją na dworzec.
- Na pewno było by to dla niej miłe, ale ona wyjeżdża o 
szóstej trzydzieści rano. Nie wiem czy zechce się panu tak 
wcześnie wstawać.
- Jeśli chodzi o panią Krystynę gotów jestem wstać nawet o 
trzeciej rano. 
Goście opuścili mieszkanie Jerzego, a Jerzy położył się na 
tapczanie, zapalił papierosa i patrząc w sufit zaczął się 
zastanawiać w jaki sposób uzyskać namiary na piękną Benitę. 
Niestety nic rozsądnego nie przyszło mu do głowy.
Następnego dnia, jeszcze przed szóstą, podjechał taksówką 
pod mieszkanie Krystyny. Siostra i szwagier odprowadzili ją aż 
do samochodu. Jerzy przywitał się. Posadził Krystynę na 
honorowym przednim miejscu, sam siadł z tyłu i pojechali na 
dworzec. Jerzy przez cały czas myślał, jakby się dowiedzieć o 
adres lub telefon Benity. Ale nic nie wymyślił. Na dworcu 
nastąpiło krótkie pożegnanie. Krystyna dostała piękny bukiet 
kwiatów i Jerzy wrócił do domu.
Nie mając nic lepszego do roboty, udał się do berlińskiej 
biblioteki i tam studiował różne ciekawe pozycje literaturowe.
Do domu wrócił późnym wieczorem. W drzwiach znalazł 
kartkę od właścicielki domu: „Dwukrotnie dzwonił pan 
Günther, zapowiedział, że jeszcze zadzwoni”. Rzeczywiście po 
chwili zadzwonił telefon.
- Cześć Jerzy tu Günther. Bardzo przepraszam za spóźnioną 
porę, ale mam pilną sprawę do ciebie. Czy mógłbym na 
chwilkę wpaść?
- Oczywiście.
Po pół godziny Günther Rudloff wszedł do mieszkania Jerzego.
- Czego się napijesz?
- Co masz pod ręką, bo jestem w fatalnym stanie.
Wypili.
- Wiesz Jerzy, powiem krótko i jasno, o co chodzi. Rok 
temu wziąłem pożyczkę w naszej Sparkassie. Jeszcze przez 
dwa miesiące będę spłacać, a jestem bez grosza. Bądź tak 
dobry i pożycz mi jeszcze dwieście marek
- Dobra, ale musisz napisać..
- Oczywiście już to robię.
Gühnter siadł przy stole i wypełnił weksel. Podpisał i 
wręczył go Jerzemu. Weksel był na dwieście marek. Jerzy 
przyniósł mu dwieście pięćdziesiąt.
- Aleś ty się chyba pomylił.
- Taki rachmistrz jak ja, nigdy się nie myli.
Gühnter go uścisnął i zaraz wybiegł z domu.
Jerzy, jak zwykle w takich chwilach zapalił papierosa, 
położył się na tapczanie i zaczął się wpatrywać w sufit. 
Informacja o tym, że Günther niedługo spłaci zaciągniętą 
pożyczkę, była dla Jerzego ważna i Jerzy postanowił 
przyśpieszyć działania.
Spośród tych niewielu ludzi, których poznał tu w Berlinie 
do planowanej akcji nadawał się tylko ten doktor, który tak 
pięknie żonglował kartami. Jerzy przymknął oczy i 
przypomniał sobie, jak pan doktor wkładał melonik, następnie 
rękawiczki, a na odchodnym powiedział: „Gdybym był 
potrzebny to już pan wie gdzie ja czas marnuję”. Następnego 
dnia Jerzy bez trudu odszukał ten lokal, w którym po raz 
pierwszy poznał pana doktora. Niestety, pan doktor tym razem 
czasu nie marnował. Z ilości pieniędzy, jakie leżały przed 
czterema graczami, przy zielonym stoliku, bez trudu 
wywnioskować było można, że gra jest poważna. W tej 
sytuacji, Jerzemu nie pozostawało nic innego, jak zamówić 
piwo, siąść w kąciku i czekać, kiedy impreza się skończy.
Pan doktor siedział tyłem do Jerzego i Jerzy był pewny, że 
facet nie orientuje się, że jest ciągle obserwowany. Kiedy 
jednak gra się skończyła i panowie wstali od stolika, pan doktor 
zrobił natychmiast w tył zwrot i szybko podszedł do stolika, 
przy którym siedział Jerzy. Skłonił się nisko i usiadł naprzeciw 
Jerzego.
- Czym mogę służyć?
- Panie doktorze, tym razem sprawa jest bardzo poważna i 
trudna.
- To bardzo dobrze.
- Dlaczego bardzo dobrze? 
- Widzi pan, ja mam taką zasadę, że sprawy trudne 
załatwiam od ręki. Jedynie sprawy niemożliwe do załatwienia, 
wymagają więcej czasu.
Wypili po koniaku, Jerzy z grubsza wytłumaczył, o co 
chodzi. Pan doktor w lot zrozumiał. Następnie Jerzy, wręczył 
swemu rozmówcy karteczkę, z dokładnym spisem długów 
Gühntera Rudloffa. Pożegnali się i rozeszli.
W dwa dni później, o godzinie ósmej rano, jakiś starszy 
pan nienagannie ubrany, starał się wejść do sztabu okręgu 
wojskowego w Berlinie. Wartownik go zatrzymał.
- W jakiej sprawie?
- Osobistej. Do kapitan Gühntera Rudloffa.
- Niestety w osobistych sprawach musi się pan spotkać po 
godzinach służbowych i nie w sztabie. 
Pan doktor zszedł ze schodów i zaczął spacerować przed 
wejściem do sztabu. Po chwili ku wejściu zdążał jakiś kapitan 
artylerii. Doktor go zatrzymał.
- Bardzo przepraszam panie kapitanie, mam prośbę.
- Jaką?
- Mam ważną sprawę i bardzo pilną do pana kapitana 
Günthera Rudloffa, a wpuścić mnie nie chcą, bo nie mam 
przepustki co jest zrozumiałe, bo to jest sprawa osobista. Czy 
mógłby go pan poprosić, żeby zeszedł tu do mnie.
- Oczywiście zaraz załatwię.
Po chwili Rudloff wyszedł. Pan doktor podszedł do niego, 
ukłonił się nisko z wielką rewerencją i zaczął wyłuszczać 
sprawę.
- Panie kapitanie. Nasz wspólny przyjaciel, pan rotmistrz 
Jerzy, przegrał do mnie kupę pieniędzy, a kiedy nie miał już 
czym płacić zapłacił różnymi innymi walorami płatniczymi. Te 
dokumenty dotyczą kilku osób, ale jeśli chodzi o pana kapitana, 
to łączna suma, którą jest mi pan winien wynosi 3600 marek.
Kapitan chciał coś odpowiedzieć, ale doktor powstrzymał go 
gestem ręki.
- Panie kapitanie, niektóre z tych weksli już nadają się do 
protestu. Ja oczywiście nie mam zamiaru tego robić, ale w 
ciągu trzech dni muszę uzyskać pieniądze i właściwie, to jest 
wszystko, co miałem do powiedzenia. Tymczasem żegnam 
pana.
Kapitan Rudloff stał jak skamieniały. Doktor ukłonił się i 
odszedł. Dopiero po dłuższej chwili Rudloff powoli zaczął 
wchodzić na schody prowadzące do sztabu okręgu 
wojskowego. W swoim pokoju długo siedział patrząc w ścianę. 
W końcu doszedł do wniosku, że jedynym ratunkiem może być 
Jerzy. Przecież wszystkim wiadomo, że pieniędzy ma jak lodu. 
Zatelefonował, ale nikt nie odebrał telefonu. Za pół godziny 
dzwonił po raz drugi. Tym razem słuchawkę podniosła 
właścicielka domu.
- O, niestety. Pan rotmistrz Jerzy wyszedł z samego rana. 
- A dokąd?
- Tego nie wiem, ale ostatnio często odwiedza berlińską 
bibliotekę.
Kiedy Jerzy wrócił do domu, właścicielka poinformowała 
go, że pan Rudloff dzwonił już cztery razy.
- W porządku. Gdyby zadzwonił, proszę od razu przełączyć 
na mój pokój.
Nie trzeba było długo czekać. Po pół godzinie Günther 
Rudloff znów zadzwonił. Jerzy podniósł słuchawkę i typowo 
pijackim głosem powiedział:
- Halo. Kto tam mówi?
- Jerzy to ja Günther. Stało się nieszczęście. Wiem, że i 
tobie jest nie lekko, bo mi facet wszystko opowiedział, ale 
musimy się naradzić, co z tym zrobić.
- Ja jestem kompletnie pijany. Przyjdź za dwa dni, jak 
wytrzeźwieję.
- Nie. Musimy to załatwić już. To jest gardłowa sprawa.
- No dobrze, to przyjdź.
Jerzy wypił dwa kieliszki koniaku. Następnie poszedł do 
łazienki, wylał wodę kolońską z rozpylacza, napełnił go 
najbardziej śmierdzącą szkocką whisky i opryskał sobie tym 
szyję i gors marynarki. Następnie położył się na tapczanie, 
koniak zaczął działać i Jerzy zasnął. Po pewnym czasie, zaczął 
nim tarmosić Gühnter. Jerzy się obudził, przetarł oczy, 
podniósł się z tapczanu i powiedział.
- Głowa mi pęka. Jedyna rada: „klin”.
Ginther się trochę zdenerwował.
- Jerzy, co ty gadasz? Stało się nieszczęście, a ty myślisz o 
tym żeby się napić.
- Wiem, nie musisz mi mówić. Po prostu zgrałem się do 
suchej nitki, ale za miesiąc przyślą mi z Polski trochę pieniędzy 
to ci pożyczę.
- Jerzy, co ty gadasz? Mnie grozi protest moich weksli 
każdego dnia, a nie za miesiąc.
- Ty Gühnter myślisz tylko o sobie i myślisz głupio. Ja tutaj 
w Berlinie jestem sam i nikt mi za darmo nawet lewatywy do 
tyłka nie włoży. Ty jesteś w zupełnie innej, o wiele lepszej 
sytuacji. 
- W lepszej sytuacji? A czy ty sobie zdajesz sprawę, że ten 
doktorek, który w swoim czasie mnie puścił z torbami, a teraz 
to samo zrobił z tobą, więc jeśli ten baran ogłosi o moich 
długach, to mnie natychmiast wyrzucą ze służby.
- Jak byś był mądry, to nie tylko by cię nie wyrzucili, ale 
jeszcze kupę pieniędzy byś miał.
- O czym ty mówisz?
- Ja nie mówię, ja skomlę. Łeb mi pęka. Musimy się napić, 
inaczej zwariuję.
Wypili po dużym koniaku. Po chwili Jerzy był już troszkę 
w lepszej kondycji i tylko pół pijanym głosem zaczął 
tłumaczyć.
- Wiesz o tym, że ja uciekłem z Polski. 
- No wiem.
- No, a dlaczego uciekłem, wiesz?
- Nie wiem. Gadaj po ludzku.
- W Polsce rządzi socjalista Piłsudski. Połączył się z 
komuną. Na dodatek wszystkim rządzą pieniądze żydowskie. A 
wszyscy do kupy, to są takie barany, że trudno uwierzyć.
- Ale co mnie to obchodzi?
- Właśnie, że powinno ciebie obchodzić. Widzisz, pan Bóg 
stworzył ludzi głupich, po to, żeby mądrzy mieli z tego 
korzyść. Obecnie wojskowe władze w Polsce, wysyłają do 
wszystkich ościennych państw swoich wywiadowców, a ci 
pożal się Boże wywiadowcy robią ogromne pieniądze 
dostarczając do Polski takie informacje, którymi dysponuje 
każda sprzątaczka. Wyobraź sobie, że jeden z tych naszych 
asów wywiadu dostał kupę pieniędzy za to, że przekazał listę 
nazwisk oficerów pułku piechoty, który stacjonował w jakimś 
małym miasteczku.
- Ale, co to ma do rzeczy?
- To, że w małym miasteczku ludzie się znają i każdy 
mieszkaniec tego miasteczka, a szczególnie każda baba, która 
ma córki na wydaniu, bez trudności wyliczy nazwiska 
wszystkich oficerów w pułku. A wiec, takie informacje to są 
informacje do dupy. A mimo to, gość za nie otrzymał cały 
worek pieniędzy. To nie jest kawał, to prawda.
- Czy to znaczy, że ty Jerzy dasz mi worek pieniędzy, jeśli 
ci wyliczę nazwiska kolegów, z którymi pracuję?
- Ja nie dam ci nawet jednego feniga, bo ja to mam 
wszystko w dupie. Ponieważ jednak jestem Polakiem, bez 
trudności mogę ci znaleźć takiego faceta, który tego rodzaju 
supertajne informacje kupi od ciebie za pieniądze.
- Za same nazwiska kolegów z pracy zapłaci pieniądze?
- Oczywiście.
- A ile?
- Nie mam pojęcia. Przecież to nie moja sprawa, ale myślę 
że sto, a może dwieście marek dostaniesz.
- Człowieku, mnie potrzeba trzy tysiące.
- Cudów robić nie potrafię. Mogę cię skontaktować z takim 
gościem, a to, czy ty z niego potrafisz wydusić sto marek, czy 
trzy tysiące, czy trzydzieści tysięcy to już twoja sprawa.
Günther długo się zastanawiał. Poprosił, o jeszcze jeden 
koniak, wypił i powiedział:
- Zgoda. Gdzie będę mógł go spotkać?
- Przyjdź jutro do mnie po południu, na przykład o czwartej. 
Postaram się go tutaj ściągnąć.
Na tym się rozstali.
Na drugi dzień o ósmej rano pani właścicielka 
energicznymi ruchami przywróciła Jerzego do jakiejtakiej 
zdolności rozumowania. Po chwili do świadomości Jerzego 
dotarło, iż musi podpisać rycepis pocztowy. Podpisał na pół 
śpiąc i dalej zaczął chrapać. O dziewiątej wstał i chciał pójść 
do kuchni po mleko. Wtenczas dopiero zobaczył na stole 
paczkę pocztową. Poszedł jednak naprzód do kuchni, aby 
ugasić kaca, napił się mleka, wrócił i rozpakował paczkę. Przed 
nim leżała dwutomowa „Heraldyka Herbów Polskich i 
Litewskich”. Jerzy położył się. Po chwili zrobiło mu się 
przyjemnie. Kac zaczął powoli ustępować. W oddali ukazała 
się piękna Benita. Miała na sobie tą samą sukienkę, co tam nad 
Szprewą. Była boso. Poruszała się ponad podłogą. Jerzy szybko 
złapał dwutomowe dzieło i pokazał jej. Benita podbiegła do 
łóżka, pochyliła się, pocałowała Jerzego w policzek, potem w 
usta, potem jeszcze raz w policzek i wtedy Jerzy postanowił ją 
mocno objąć i przytulić do siebie. Niestety przytulił tylko 
kołdrę. Wreszcie zupełnie się rozbudził, sięgnął po przyrząd 
niezbędny do roztrząsania trudnych problemów, a kiedy już 
zapalił, zaczął rozważać w jaki sposób odszukać piękną Benitę. 
Trudno było przewidzieć, czy Johann albo Helga znają tą 
młodą dziewczynę. Jednak trzeba było spróbować. Zresztą 
innej drogi nie widział. Zatelefonował i zapytał czy może 
wieczorem odwiedzić państwa Eckmannów. Pani Helga była 
bardzo ucieszona i serdecznie zapraszała.
O czwartej po południu z dokładnością co do minuty 
przyszedł Günther Rudloff.
- No, co – zapytał już od progu – jest ten facet?
Jerzy zaprowadził go do salonu.
- Niestety nie ma. Gówniarz się nastraszył.
- Czego się nastraszył?
- Jak to czego, przecież jesteś oficerem Abwehry.
- No to, co? Oficerowie Abwehry też muszą żyć.
- Posłuchaj Günther. Ja obiecałem, że ci pomogę i pomogę 
na pewno. Zrobimy tak. Siadaj przy biurku, wypisz wszystkie 
nazwiska swoich kolegów i pełnione funkcje. Ja mu to 
dostarczę i już moja w tym głowa, żeby dobrze zapłacił.
- O funkcjach nie było mowy.
- Rób jak chcesz. Ja ci dobrze radzę. 
Po piętnastu minutach lista była gotowa. Jerzy przeczytał ją i 
schował do biurka.
- Dobra, teraz idź do domu, a ja postaram się załatwić 
sprawę.
- Jerzy chyba rozumiesz, że tutaj dyskrecja jest konieczna 
nie tylko w moim, ale i w twoim interesie.
- Oczywiście, że rozumiem. 
Po chwili razem wyszli na ulicę i pożegnali się. Rudloff 
poszedł do siebie, a Jerzy pojechał taksówką do Eckmannów. 
Pani Helga przyjęła go bardzo serdecznie. Jerzy wyczuł, że ona 
czeka na jakieś symptomy zainteresowania Krystyną, więc 
oczywiście zapytał, co u niej słychać.
- Już na pewno dojechała, ale listu jeszcze nie 
otrzymaliśmy. Zresztą przypuszczam, że napisze nie tylko do 
nas. - Z uśmiechem powiedziała pani Helga.
Jerzy postanowił atakować od razu, zanim nieprzyjaciel zdąży 
się okopać.
- Proszę państwa, ja się obawiam, że jak otrzymam list od 
pani Krystyny, to tam mogą być przykre słowa.
- Po pierwsze zdziwiona jestem, że wy młodzi, dotychczas 
jesteście na „per pan i per pani”.
- Właściwie tam na tym pikniku nad Szprewą to żeśmy się 
dobrze poznali i zaczęli mówić po imieniu. Ale ciągle jakoś 
czuję się skrępowany. 
- O, nie ma potrzeby. A o jakich przykrych słowach pan 
mówił?
- Jak byliśmy na tym pikniku w Grinan, to pani Krystyna, 
przepraszam Krystyna spotkała tam swoich przyjaciół. Jedna z 
jej koleżanek, kiedy dowiedziała się od Krystyny, że jestem 
Polakiem, poprosiła o książkę dotyczącą polskich rodów. Ja 
zobowiązałem się, że tą książkę sprowadzę i dostarczę tej 
dziewczynie, ale nie wiedziałem o tym, że Krystyna wyjedzie, i 
teraz jestem w kłopocie, bo nie znam adresu tej pani.
- Przypuszczam, że damy sobie radę - wtrącił się do rozmowy 
Johann - bo widzi pan rotmistrz, moja żona jest świetnym 
Sherlokiem Holmsem, a jeśli chodzi o krąg znajomych jej 
siostry, to może ich wyliczyć nawet jeśli pan ją zbudzi o 
dwunastej w nocy.
- Oczywiście – powiedziała Helga – proszę ją tylko dokładnie 
opisać.
Jerzy rozumiał, że w żadnym wypadku nie może podkreślić 
urody tej pięknej dziewczyny.
- No cóż. Szczerze mówiąc tak dobrze się jej nie 
przyglądałem, bo liczyłem, że książkę dostarczy Krystyna. Ale 
pamiętam, że jest ona średniego wzrostu, okrągłych kształtów i 
ma na imię Benita.
Oboje małżonkowie jak na komendę krzyknęli:
- To jest Benita von Falkenhayn.
Dobrze, że Jerzy siedział w głębokim fotelu. Ponieważ w 
tej pozycji, nawet człowiek rażony piorunem, uniknie upadku 
na ziemię. Jerzy nie chciał uwierzyć swojemu szczęściu.
- Czy moglibyście państwo jeszcze raz powtórzyć?
- Tak. Chodzi na pewno o Benitę von Falkenhayn.
Jerzy mimo uprzejmości wypowiadanych przez oboje 
gospodarzy, którzy chcieli go jeszcze zatrzymać, szybko 
pożegnał się i wracał piechotą do domu.
Słoneczne popołudnie przechodziło we wczesny letni 
wieczór. Na ulicach było sporo spacerujących par. Jerzy tego 
wszystkiego nie widział. W pełni pochłonięty był 
rozważaniami natury teologiczno-wywiadowczej. Jeszcze tak 
niedawno miał duże opory moralne przed wykorzystywaniem 
łączności wywiadowczej do celów zupełnie prywatnego 
podrywu dziewczyny. Po prostu nie doceniał wszechwiedzy i 
wszechmocy boskiej. Ksiądz katecheta w szkole podstawowej 
we Lwowie, wielokrotnie swych uczniów pouczał 
„Pamiętajcie, że wyroki boskie są nie zbadane”. Kapelan 
spowiadający Jerzego przed wyjazdem do Berlina na różne 
sposoby starał się mu delikatnie wytłumaczyć, że każde 
świństwo, jakiego się dopuści w imię polskiego interesu 
narodowego, będzie wielką zasługą przed Bogiem. Teraz 
okazało się, że mądrość boska jest tak ogromna, iż nawet 
działanie podyktowane wyłącznie prywatą, Bóg miłosierny 
potrafi zamienić na działanie w pełni uzasadnione wykonywaną 
funkcją.
Należy wreszcie wyjaśnić, że von Falkenhayn, to było 
nazwisko długoletniego szefa sztabu generalnego w 
Niemczech. Co prawda Benita nie była jego córką, lecz daleką 
kuzynką, ale wejście w krąg osób związanych ze sztabem 
generalnym, było dla Jerzego największym szczęściem.
Następnego dnia Jerzy odbierał u krawca nowy garnitur. 
Ubranie wymagało pewnych poprawek i Jerzy musiał dość 
długo czekać.
Wreszcie wrócił do domu. Ledwie położył się na tapczanie 
i zapalił papierosa, w celu opracowania planu taktyczno-
strategicznego o kryptonimie Benita, do mieszkania wtargnął 
jak huragan Günther Rudloff.
- No co? Udało się?
Jerzy udawał zdezorientowanego.
- O czym mówisz, co miało się udać?
- Nie wygłupiaj się, przecież miałeś załatwić forsę.
- A, o to ci chodzi. No oczywiście, że załatwione. 
Jerzy wyszedł do swojego gabinetu, za moment wrócił i 
położył na stole osiem banknotów pięćdziesięciomarkowych. 
Günther nie wierzył własnym oczom.
- Cztery setki? I to wszystko dla mnie?
- No, chyba dla ciebie.
- Jerzy, wiesz wydaje mi się, że powinienem się z tobą 
jakoś podzielić i na pewno bym to zrobił, ale jestem w 
tragicznej sytuacji.
Następnie szybko schował pieniądze do kieszeni, pożegnał 
się i wyszedł. Jerzy wreszcie mógł przystąpić do pracy nad 
strategią działania. Doszedł do wniosku, że nie można kuzynki 
szefa sztabu generalnego wozić taksówkami, a więc postanowił 
wynająć samochód. Najbliższa firma wypożyczająca 
samochody osobowe znajdowała się w Friedrichshain, ale tam 
nie było wystarczająco luksusowej maszyny. Odesłano go do 
firmy w dzielnicy Wittenau. Tutaj Jerzy wypożyczył czarnego 
pięknego horcha i z pewnymi kłopotami dojechał nim pod 
miejsce zamieszkania przemierzając prawie cały Berlin. Z 
Benitą umówił się telefonicznie. Okazało się, że dziewczyna 
mieszka w Tetlow. Zabrał paczkę zawierającą książkę i 
pojechał najkrótszą drogą to jest przez Steglitz i Zehlendorf.
Benita, mieszkała w małym, biednym domku nad kanałem, 
który też nazywał się Tetlow. Na widok pięknego samochodu 
zaklaskała w ręce. Kiedy Jerzy wręczył jej heraldykę, złapała 
go za szyję i pocałowała w oba policzki. Potem wsiedli do 
samocho- du i zrobili sobie miłą przejażdżkę. Jerzy jechał 
powoli, czterdzieści kilometrów na godzinę, żeby móc 
swobodnie rozmawiać z Benitą. Bardzo szybko przeszli na 
„ty”. Po chwili Benita powiedziała:
- Wiesz, musimy już wracać, bo tutaj rodzina, to znaczy 
tato, mama i dwóch braci strasznie mnie pilnują. Ale ja mam 
gospodarstwo wiejskie.
- Wiejskie gospodarstwo? A gdzie?
- Tu, w Berlinie.
- W Berlinie wiejskie gospodarstwo?
- Tak, z krowami świniami i tak dalej. Widzisz, kiedy w 
1920 roku zrobiono Wielki Berlin przez włączenie do miasta 
wielu satelitarnych miejscowości, to z konieczności między 
tymi miejscowościami znalazło się wiele użytków rolnych. 
Mamusia miała właśnie takie gospodarstwo zanim pobrała się z 
tatusiem. To jest tutaj niedaleko w Stahnsdorf. Ja spłaciłam 
moją siostrę, która tam gospodarzy i całe gospodarstwo jest 
moje, ale ja pracuję w centrum Berlina, a ona razem z mężem i 
młodszą córką tam gospodaruje. Niedawno wyjechali na 
wakacje w Alpy. Starsza córka mojej siostry, która też tam 
niedaleko mieszka przychodzi dwa razy dziennie nakarmić 
inwentarz, ale do mieszkania w ogóle nie wchodzi. 
Moglibyśmy tam spędzić czas w najbliższą niedzielę. Od tego 
momentu Jerzy zaczął liczyć godziny dzielące go od niedzieli.
W niedzielę zbudził się o szóstej rano, mimo że zaplanował 
wyjazd na godzinę dziesiątą, ale nie mógł się już doczekać. O 
dziesiątej uruchomił horcha i pojechał do byłej wioski 
Stahnsdorf.
Szybko odnalazł zabudowania numer siedem. Wjechał od 
tyłu. Ustawił samochód między stodołą a oborą tak ażeby od 
frontu nie był widoczny. Następnie wszedł na podwórze. 
Odszukał pozostawiony pod beczką klucz i wszedł do domu. 
Był to typowy wiejski dom z olbrzymią kuchnią, wielką sienią i 
dwoma pokojami mieszkalnymi. 
Zbliżało się południe. Skośne promienie słońca wpadały 
przez szyby okienne, tworząc na idealnie wyszorowanej 
podłodze jasne plamy. W kuchni latało kilka much. 
Oczekiwanie w tej scenerii na piękną Benitę było niezwykle 
emocjonujące. Wreszcie, o wpół do pierwszej skrzypnęły drzwi 
i weszła Benita. W ręce trzymała olbrzymią świecę 
udekorowaną złotymi motywami roślinnymi.
- Po co ci ta świeca?
- Wiesz, u nas w kościele była dzisiaj wielka uroczystość i 
nie miałem gdzie tej świecy zostawić.
Benita lekko zgrzana podeszła do wiadra z wodą, nabrała 
blaszanym kubkiem i długo piła. Wreszcie odstawiła 
garnuszek, wytarła wierzchem dłoni usta i podeszła do Jerzego. 
Pocałowała go, tym razem w usta.
- Wiesz Jerzy. Poprzednio jak byłeś u mnie to 
zapomnieliśmy ustalić, co będziemy robić. A są dwie 
możliwości. Możemy rozwiązywać krzyżówki w gazecie, albo 
zagrać w warcaby.
Znowu go pocałowała.
- No, więc jak? Co wybierasz?
- Wiesz Benita to jest bardzo trudna decyzja. Trzeba do niej 
podejść poważnie. Proponuję żebyśmy się położyli i dokładnie 
sprawę rozważyli.
- Masz rację.
Zanim zdążyli przejść z kuchni przez sień do pokoju 
sypialnego, Benita zdążyła już zdjąć bluzkę i zgubić oba 
pantofelki. Do łóżka podeszła boso. Jerzy podszedł do niej z 
tyłu i zaczął całować ją po karku. Usiedli na łóżku i całowali 
się w pozycji siedzącej Po chwili już leżeli obok siebie, ale 
Jerzy był kompletnie ubrany.
- Wiesz Jerzy pomniesz sobie ubranie, weź zdejmij to 
wszystko.
Jerzy wstał, podszedł do krzesła szybciutko się rozebrał, 
wrócił do łóżka i stwierdził, że Benita jest już zupełnie naga. 
- Jerzy, może będziesz się ze mnie śmiał, ale ja się bardzo 
wstydzę. Weź mnie przykryj.
- Czym mam cię przykryć?
- No, jeśli nie ma nic pod ręką, to możesz sobą.
W trakcie jednej z krótkich przerw w pieszczotach Benita 
powiedziała:
- Wiesz, u nas mówią, że dla kobiety to są tylko trzy rzeczy: 
kościół, kuchnia i dzieci. Tak zwane. „Trzy ka”. Ale nie 
wszyscy ludzie tak u nas mówią. Przeważnie mówią to 
mężczyźni.
- No, jeśli chodzi o ciebie, to określenie zupełnie nie pasuje.
- Cieszę się, że mi to mówisz.
Potem znowu się pieścili. Dla Jerzego, który miał już kilka 
kobiet te pieszczoty stanowiły coś fantastycznego, mimo, że 
Benita nie była zbyt aktywna. Gdy ją o to zapytał powiedziała 
- Jest wspaniale. Jestem nieprzytomna. 
A kiedy nastąpiła kolejna przerwa, Jerzy przypomniał sobie o 
obowiązkach.
- Benita. Ja o tobie właściwie nic nie wiem.
- A co chciałbyś wiedzieć?
- Na przykład nie wiem, czy ty gdzieś pracujesz.
- Jak to? Mówiłam ci.
- Ale nie mówiłaś gdzie. 
- Kiedy mój kuzyn generał jeszcze służył w armii i jak za 
pewne wiesz na wysokim stanowisku, to mimo narastającego 
bezrobocia załatwił mi pracę w centrali zaopatrzenia armii i do 
dzisiaj tam pracuję. Robota jest nudna, ale żadnej innej bym nie 
dostała. 
Później Benita opowiadała o swoim codziennym życiu, o 
braciach, z których jeden jest bezrobotny i tak czas leciał. W 
końcu Jerzy spróbował jeszcze raz popieścić się z Benitą i 
znowu nie napotkał żadnych trudności. Następnie dziewczyna 
usnęła. Jerzy leżał obok. Patrzył na wznoszącą się i opadającą 
pierś Benity i myślał, że służbowego pożytku chyba z tej 
dziewczyny wiele nie będzie, ale jako kochanka jest wspaniała.
Okna sypialni wychodziły na zachód i po pewnym czasie 
Jerzy stwierdził, że promienie słońca wędrują po podłodze 
coraz bliżej ich łóżka. Spojrzał na zegarek. Była szósta 
wieczorem. Obudził delikatnie Benitę i powiedział, że chyba 
powinni już wracać.
- Tak powinniśmy, ale nie chce mi się ruszyć. Czy mógłbyś 
mnie ubrać?
Jerzy wziął wiszące na poręczy łóżka pończochy i zaczął je 
powoli wkładać na zgrabne nogi Benity. Kiedy już obie 
pończochy znalazła się na właściwym miejscu, Benita 
przeciągnęła się, wstała i pozostałe części garderoby włożyła 
na siebie sama, bez pomocy Jerzego, a raczej przy częstym 
przeszkadzaniu z jego strony, bo Jerzy co chwila znajdował 
nowe miejsce do złożenia pocałunku.
Dziewczyna nie chciała aby Jerzy podwiózł ją pod sam 
dom.. Wysiadła znacznie wcześniej na skrzyżowaniu i Jerzy 
pojechał do domu, omijając miejsce zamieszkania pięknej 
Benity. Przed domem czekał na niego Günther. Minę miał nie 
wesołą. Kiedy weszli do pokoju Günther zaczął:
- Jerzy, nie chciałbym, żebyś mnie źle zrozumiał. Jestem ci 
bardzo wdzięczny za tą forsę, którą załatwiłeś. Ale przecież ja 
jestem winien kupę pieniędzy, a ten doktor mnie po prostu 
zamorduje, a przynajmniej spowoduje, że mnie wyrzucą ze 
służby. 
- Chodzi ci, o załatwienie następnych zleceń.
- No coś w tym rodzaju.
- W porządku, pogadam. Przyjdź jutro.
Tym razem Jerzy, działając już bardziej odważnie, zlecił 
Güntherowi skopiowanie pewnych rysunków technicznych 
dotyczących testowanych przez Niemców w Związku 
Radzieckim wozów pancernych. To zadanie przekraczało 
możliwości służbowe Rudloffa. Po konsultacji z Jerzym, 
wciągnięto do współpracy kuzyna Günthera majora służby 
wywiadowczej Ludwika Niederfuehra. Rysunki zostały 
skopiowane i Jerzy wypłacił sporą gratyfikację obu oficerom.
Od tego momentu Jerzy nie miał już najmniejszych 
trudności z dwójką swoich agentów. Obaj oficerowie 
doskonale rozumieli, że zabrnęli zbyt daleko, aby się można 
było wycofać. Z drugiej strony Jerzy bardzo solidnie płacił za 
świadczone usługi. Z reguły wypłacał sumy większe niż te, 
które obiecał zlecając kolejne zadania.
W tamtych czasach Hitler udawał, że przestrzega 
zobowiązań wersalskich. Równocześnie postępował wręcz 
przeciwnie. Stąd właśnie umiejscowienie badań poligonowych 
na terenie Związku Radzieckiego. Polską „dwójkę” szczególnie 
interesowały wozy bojowe, których nazwy rozpoczynały się od 
liter P, K, W. Te pancerne wozy bojowe, czyli czołgi 
wypróbowywane na poligonach radzieckich musiały przecież 
być gdzieś na terenie Niemiec budowane. W związku z tym 
Jerzy dostał rozkaz dostarczenia materiału na temat rozbudowy 
niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Zadanie było bardzo 
trudne, ponieważ wymagało podróżowania po całych 
Niemczech. Jednak graty- fikacja zaproponowana przez 
Jerzego była tak astronomicznie wysoka, że obaj oficerowie 
zgodzili się zadanie wykonać.
Benita już dwa razy dzwoniła, za każdym razem w czasie 
nieobecności Jerzego. Za trzecim razem w późnych godzinach 
wieczornych zastała go.
- Jerzy. Czy ty wiesz, że niedługo wraca moja rodzina z 
wakacji i nasze gniazdko będzie niedostępne.
- Myślę o tym często, ale mam mnóstwo roboty.
- Jaką ty masz robotę?
- No wiesz. Każdy musi jakoś na życie zarabiać.
- Czy jutro też masz tą ważną robotę?
- Owszem mam. Ale ty jesteś dla mnie o wiele ważniejsza. 
O której możemy się spotkać?
- Jutro mam wolne, bo odbędzie się pogrzeb dalekiej naszej 
kuzynki. Jedziemy tam z samego rana, ale liczę, że na pierwszą 
po południu mogłabym się pojawić w wiadomej chacie.
- Dobrze będę czekał.
Na drugi dzień Jerzy już od dwunastej trzydzieści czekał, ale 
Benita pojawiła się dopiero piętnaście po czwartej. Jerzy 
przygotował na stole przywiezione ze sobą słodycze. Benita 
zobaczyła przygotowane przyjęcie i powiedziała:
- Od dziewiątej rano nie miałam nic w ustach. Jestem 
głodna jak wilk. Ale przecież są ważniejsze rzeczy niż 
jedzenie. To załatwimy później.
W trakcie tej przemowy błyskawicznie się rozbierała. Gdy 
była już tylko w bieliźnie Jerzy wziął ją na ręce i zaniósł do 
łóżka. Tutaj zdjął biustonosz i majtki i zaczął Benitę całować. 
Po długiej serii namiętnych całusów położył się koło Benity i 
zapalił papie-rosa.
- To teraz będziesz palił? – zapytała rozżalonym głosem 
Benita.
- Wiesz wydaje mi się, że postępuję nieuczciwie pieszcząc 
się z tobą.
Benita złapała trzymany w ręku przez Jerzego papieros 
rzuciła go bez zgaszenia na środek pokoju a następnie silnym 
chwytem za włosy wciągnęła Jerzego na siebie. Rotmistrz 
zrobił to, co każdy mężczyzna w takiej sytuacji zrobić 
powinien a zrobił to wielokrotnie i solidnie. Benita była w pełni 
zadowolona. Objęła Jerzego za szyję i zasnęła. Kiedy się 
zbudziła Jerzy znowu palił papierosa i milczał. Benita starała 
się nawiązać konwersacją, ale tego dnia Jerzy był jakiś mało 
rozmowny. Dziewczyna wyskoczyła z łóżka, zabrała ze stołu 
talerz z ciastkami przyniosła do łóżka i tam skonsumowała 
wszystkie słodycze. Jerzy jak zwykle odwiózł Benitę na 
najbliższe jej miejsca zamieszkania skrzyżowanie ulic i tam się 
rozstali.
W Warszawie doskonale wiedziano o łamaniu przez Hitlera 
postanowień pokojowych z osiemnastego roku. Polska 
dyplomacja proponowała Francji wspólną kampanię karną 
przeciwko Niemcom. W związku z tymi projektami Jerzy 
otrzymał rozkaz zebrania danych topograficznych z terenów 
leżących na wschód od Berlina. Wykonanie tego zadania 
spowodowało kilkudniową nieobecność Jerzego w Berlinie. 
Po powrocie zastał wetkniętą w drzwi kartkę napisaną 
przez właścicielkę domu. Treść była następująca: „Dzwoniła 
pani Benita i prosiła poinformować, że jutro jest niedziela”. 
Jerzy zaraz zadzwonił i do miejsca pracy Benity i do 
mieszkania. Ale dziewczyny nie zastał. W godzinę później 
Benita zadzwoniła osobiście. 
- Jerzy czy to wypada żebym ja ci musiała przypominać o 
różnych naszych sprawach? Czy ty nie masz kalendarza?
- Przypominać nie musisz. Myślę o tobie ciągle, ale mam 
różne opory.
- W takim razie mów konkretnie, o której godzinie jutro 
będziemy usuwali te opory.
- A o której ty możesz przyjechać?
- Do kościoła idziemy na dziewiątą a więc o dziesiątej 
trzydzieści mogę już być
- Dobrze będę czekał.
Tym razem Benita stawiła się punktualnie. Stół znowu 
zastawiony był słodyczami. Przy stole siedział Jerzy ze smutną 
miną. Gdy Benita weszła Jerzy wstał, podszedł do niej i 
pocałował ją naprzód w rękę a następnie w oba policzki. Benita 
spojrzała na stół. 
- Jedzenie zostawimy na później. Naprzód odpoczniemy. – i 
chciała pociągnąć Jerzego do sypialni.Jerzy stanął w miejscu i 
powiedział:
- Benita musimy poważnie porozmawiać.
Dziewczyna pomyślała, że to mogą być oświadczyny, więc 
powiedziała:
- Dobrze, słucham ciebie.
- W takim razie siądźmy przy stole.
Usiedli i Benita zaczęła opychać się ciastkami. Jerzy długo 
milczał w końcu zaczął:
- Benita. Ty jesteś młodą, piękną dziewczyna. Ja bardzo 
ciebie kocham i boję się żeby nie sprowadzić na ciebie jakiegoś 
nieszczęścia. 
- Jakiego nieszczęścia? – zapytała Benita ze zdziwieniem.
- Jak wiesz mam sporo pieniędzy, ale te pieniądze nie 
spadają mi z nieba. Ja tutaj w Niemczech zbieram dla polskiego 
przemysłu różne informacje dotyczące waszej wysokiej 
techniki produkcyjnej. Bo widzisz my dopiero zaczynamy 
budować przemysł. No i skądś musimy się dowiedzieć tych 
najprostszych rzeczy dotyczących techniki i technologii 
przemysłowej.
- No to co wielkiego. Ja nawet mogłabym ci w tym pomóc, 
bo widzisz mój stryjeczny brat pracuje na wydziale technologii 
Uniwersytetu Berlińskiego.
- Bardzo będę ci wdzięczny za taką pomoc, ale 
niebezpieczeństwo jakie ci grozi jest zupełnie innego rodzaju.
- Jerzy sytuacja robi się poważna. Jak widzisz za chwilę 
skończą się ciastka i ty w tym czasie musisz wszystko 
powiedzieć, bo później nie będziemy marnowali czasu na to 
głupie gadanie.
Jerzy postanowił zaatakować.
- Benita zastanów się nad taką rzeczą. Przecież o tym gdzie 
ty pracujesz wiedzą nie tylko ludzie z twego otoczenia, ale 
zapewne także moi przełożeni. Jeśli nasza znajomość będzie 
kontynuowana to oni mogą zechcieć żebyś ty dostarczała 
informacji i to nie tylko o charakterze przemysłowym.
Benita spoważniała. Chwilę nic nie mówiła opychając się 
ciastkami. W końcu spojrzała Jerzemu w oczy i powiedziała
- Jerzy ja ciebie kocham. Kocham naprawdę i zrobię 
wszystko, czego tylko będziesz chciał.
- A czy bierzesz pod uwagę, że jest to ogromne ryzyko?
- Tam gdzie pracuję słyszę wiele rozmów i wiem wiele 
rzeczy bez jakiegokolwiek aktywnego zbierania informacji. 
Jeśli będę ci to opowiadać a ty oczywiście nikomu tutaj nie 
powtórzysz to będę bezpieczna.
Jerzy w najśmielszych snach nie przypuszczał iż rzecz 
pójdzie tak łatwo.
Po tej rozmowie i zjedzeniu wszystkich ciastek poszli do 
łóżka. Jerzy powoli rozbierał Benitę. Kiedy już była zupełnie 
naga zaczął ją leciutko głaskać ręką. Następnie przeszedł do 
całowania i ten etap gry miłosnej rozciągał celowo przez długi 
czas. Kiedy wreszcie połączył się z nią, Benita była podniecona 
do najwyższego stopnia. W trakcie właściwego aktu piszczała 
tak głośno, że Jerzy bał się, iż może ktoś to usłyszeć. Następnie 
zasnęła. Jerzy z doświadczenia poprzednich spotkań wiedział, 
że będzie spała około dwudziestu minut. Po upływie tego czasu 
zamiast zbudzić ją, delikatnie zaczął całować po karku i 
plecach. Gdy na wpół rozbudzona Benita odwróciła się na 
wznak Jerzy natychmiast wziął się do dzieła. Jeśli poprzednio 
Benita piszczała to tym razem wrzeszczała. Jeszcze pół 
godziny pozostawali w łóżku, ale zrobiło się już późno i 
Benita musiała wracać. Wstała pierwsza, ubrała się, wróciła do 
łóżka, ucałowała Jerzego i powiedziała.
- Jesteś wspinały. Dla ciebie zrobię wszystko..
Późnym wieczorem zadzwonił Günther. Informował, że 
obaj już wrócili i po południu zaraz po służbie około szesnastej 
odwiedzi Jerzego.
Kiedy na drugi dzień Günther przyszedł, zaraz po wejściu do 
jadalni rozłożył na stole przywiezione materiały. Jerzy 
przejrzał je i stwierdził, że zadanie zostało wykonane na piątkę 
z plusem. Podszedł do sejfu i jak zwykle wypłacił więcej 
pieniędzy niż obiecał.
- Czy masz coś do picia? – zapytał Günther.
- Owszem.
Po chwili na stole pojawił się koniak. Wypili. Günther nic nie 
mówił. W końcu się odezwał:
- Wiesz Jerzy miałem dziwną przygodę. Przez długi czas 
jechał za mną jakiś samochód i nie mogłem go zgubić. Gdy 
myśmy się zatrzymywali to i tamten samochód stawał.
- Czy masz w domu jakieś kompromitujące materiały – 
zapytał Jerzy.
- Oczywiście, że nie mam.
Jerzy nie miał dla Günthera żadnego zlecenia, więc powiedział:
- Wiesz, co Günther. Nie wiem czy ten samochód traktować 
poważnie czy nie, ale w tej robocie trzeba być ryzykantem 
bardzo ostrożnym. Dla pewności radzę ci zaprzestać 
jakiejkolwiek działalności na jakiś czas. Zgoda?
- Zgoda – powiedział Günther.
Wypili jeszcze po jednym i Gunther poszedł.
Następnego dnia rano o godzinie dziewiątej zadzwoniła 
Benita. Jerzy jeszcze nie wyszedł z domu i osobiście odebrał 
telefon.
- Cześć Jerzy.
- Cześć. Co słychać?
- Obiecałam ci, że to i owo ci opowiem. Więc proponuję, że 
dzisiaj po pracy przyjdę do ciebie i wywiążę się ze 
zobowiązania..
- Dotychczas nigdy nie chciałaś mnie w domu odwiedzać. 
Co się stało?
- Stało się to, że po prostu mnie zaniedbujesz i nie mam 
innego wyjścia.
- W takim razie serdecznie zapraszam.
Po pracy Benita przyszła do Jerzego. Weszła do jadalni. 
Siadła przy stole, na którym było mnóstwo słodyczy i zapytała 
Jerzego:
- No, co nie chcesz żebym ci opowiadała?
- Ależ oczywiście, że chcę.
- No to, dlaczego mnie nie poprosiłeś?
- Bardzo cię proszę.
- Trochę szkoda mi tych ciastek, ale chyba jednak pójdę do 
domu.
- Dlaczego pójdziesz do domu?
- Jeśli ty mnie chcesz w ten sposób prosić to mam cię w 
nosie.
Benita wstała i udawała, że się zabiera. Jerzy podbiegł do 
niej. Przytulił ją pocałował a następnie wziął na ręce i zaniósł 
do sypialni. Tym razem bez wstępnej gry przystąpił do dzieła, 
ponieważ był ciekaw co dziewczyna potrafi mu opowiedzieć. 
Kiedy wstali z łóżka i wrócili do jadalni Benita zaczęła 
opowiadać. Wśród tych opowieści dziewięćdziesiąt procent to 
były zupełnie bezużyteczne plotki, ale te pozostałe dziesięć 
procent stanowiły bardzo ciekawe informacje.
Żegnając się Benita zapytała:
- Jerzy czy chcesz żebym jutro znowu opowiedziała ci 
wiele ciekawych rzeczy?
- Niestety jutro to niemożliwe.
- Dlaczego?
- Mam do załatwienia kilka drobnych, prozaicznych spraw.
- I te prozaiczne sprawy są ważniejsze ode mnie? – zapytała 
przekornie Benita.
- Ty jesteś na pewno najważniejsza, ale jak nie będę miał 
butów to nie będę mógł pójść kupić dla ciebie ciasteczek.
- To może zrobimy jedno spotkanie bez ciasteczek.
- Nie. Jutro na prawdę muszę załatwić kilka ważnych 
spraw.
Z samego rana Jerzy załadował do teczki parę butów i 
pojechał na drugi koniec Berlina do znajomego szewca. Tu 
zgłosił nowe dojście i wrócił do domu.
Po dwóch dniach Benita zadzwoniła. Ponieważ jednak 
Warszawa milczała, więc Jerzy wymówił się przeziębieniem i 
obiecał zadzwonić jak tylko wyzdrowieje. Wieczorem 
zadzwonił Günther.
- Cześć Jerzy. Co słychać?
- Nic nowego. 
Jerzy nie miał żadnych nowych zleceń, więc na nalegania 
Günthera odpowiedział krótko:
- Ostrożność jest cnotą. Musimy jeszcze odczekać.
Późno w nocy zadzwonił szewc.
- Buty są gotowe. Może pan odebrać.
- To pomyłka. – odpowiedział Jerzy – Żadnych butów nie 
zamawiałem.
Jerzy długo nie mógł zasnąć tak był ciekaw treści depesz, 
które nadeszły. Na drugi dzień okazało, się że nadeszły 
kilometrowe depesze. Jerzy od razu zorientował się, że te 
zadania należy podzielić, ponieważ niektóre z nich nie 
nadawały się do realizacji przez Benitę. Po za tym nie chciał 
dziewczyny zbytnio narażać. Na przykład Warszawa usilnie 
dopytywała o informacje na temat projektowanej jednostki 
lotnictwa bombowego o kryptonimie „Ptaszek”. To zadanie 
należało powierzyć Güntherowi a także problem produkcji płyt 
pancernych o grubości przekraczającej opancerzenie stosowane 
w uzbrojeniu lądowym. Problem tych płyt był bardzo ważny, 
ponieważ w Warszawie podejrzewano, że Hitler zamierza 
łamać ustalenia poczdamskie także w dziedzinie produkcji 
okrętów wojennych.
Tego rodzaju zadania Jerzy postanowił zlecić dwójce 
swoich pierwszych agentów. Zastanawiał się tylko czy ma sam 
zadzwonić do Günthera czy też lepiej zaczekać aż on zadzwoni. 
Ponieważ jednak Warszawa usilnie monitowała, więc nie chcąc 
przedłużać sprawy, która i tak wymagała podróży a więc nie 
mogła być zbyt szybko załatwiona sam zadzwonił do Günthera. 
Günther bardzo się ucieszył. Po niecałej godzinie już siedział u 
Jerzego i pił koniak. Jerzy przekazał mu dokładne zadania, 
zwrócił uwagę na konieczność daleko idącej ostrożności i 
pożegnali się.
Dla polskiej „dwójki” było oczywiste, że Hitler dąży do 
wojny. Jednak na temat konkretnie projektowanych kampanii a 
szczególnie ich kolejności polski wywiad nie wiedział nic. 
Plany operacyjne a głównie strategiczne są otaczane ścisłą 
tajemnicą. Jerzy nie przypuszczał, aby Benita była w stanie do 
nich bezpośrednio dotrzeć i dlatego zastanawiał się jak zdobyć 
informacje na ten temat. Warszawa w depeszach kilkakrotnie 
podkreślała, że informacje o planach strategicznych są sprawą 
najważniejszą.
Jerzy myślał i myślał nad tym aż go rozbolała głowa. Wziął 
proszek polski z „kogutkiem” przeciwko bólowi głowy i 
położył się spać. Z ciemności wyłoniła się elewacja kamienicy 
we Lwowie, w której się wychował. Jerzyk wychodzi z domu i 
idzie do szkoły. Po chwili słyszy głos mamy. Odwraca się. Na 
balkonie stoi mama.
- Jerzyk! Pamiętaj, że po lekcjach masz zbiórkę „Sokoła”, a 
po zbiórce natychmiast wracaj do domu.
W szkole czas się dłuży. Jerzyk cały czas myśli o zbiórce w 
pół tajnej ówcześnie organizacji „Sokół”. Faktycznie do 
„Sokoła” zapisał się dopiero w przedmaturalnej klasie, ale we 
śnie wszystko jest możliwe. Nad tablicą sali szkolnej wisi 
ogromny zegar. Jego średnica przekracza wielkość ściany. 
Jerzy patrzy na zegar i martwi się, że wskazówki tak powoli się 
przesuwają. 
Teraz Jerzyk jest już w klasie przedmaturalnej. Jest 
wczesny niedzielny ranek, piękna pogoda. Chłopcy siedzą na 
skraju lasu wokół instruktora. Instruktor zaczyna mówić o 
topografii.
- Mówi się tak: „przyjechało wojsko, wyjmują mapę zaraz 
się będą o drogę pytać”.
Chłopcy się śmieją.
- Ale faktycznie – mówi instruktor – jest całkiem inaczej. 
Wojsko bez map topograficznych nie może w ogóle działać. 
Dzisiaj przekonacie się jak ważną rzeczą jest znajomość 
topografii i umiejętność korzystania z mapy. 
Jerzy wyskakuje z łóżka i krzyczy na cały głos po polsku; 
„Mapa, mapa!” Następnie sam sobie zatyka dłonią usta, bo jest 
późna noc i nie należy hałasować. Kładzie się z powrotem do 
łóżka i spokojnie zasypia, ponieważ wie jak w stosunkowo 
bezpieczny sposób można zorientować się, co do 
ukierunkowania planów strategicznych Hitlera.
O godzinie szóstej rano już się zbudził i z niecierpliwością 
czekał na godzinę ósmą, o której Benita rozpoczynała pracę. 
Pięć minut po ósmej dzwonił do niej.
- Cześć Benita.
- Cześć.
- Bardzo się za tobą stęskniłem. Czy mogłabyś dzisiaj wpaść 
do mnie?
- No nie wiem czy będę miała wolny czas, ale spróbuję.
Jerzy, który już dobrze zna kobiety wie doskonale, że 
Benita przyjdzie na pewno. Po odwiedzeniu sklepów i 
zgromadzeniu odpowiedniej ilości słodyczy Jerzy czeka na 
przyjście dziewczyny. Piętnaście minut po czwartej Benita 
puka do drzwi domku, w którym mieszka Jerzy. Musiała 
przyjechać taksówką – myśli Jerzy - i otwiera drzwi. 
- Jestem dzisiaj bardzo zajęta - mówi Benita – ale ponieważ 
mnie poprosiłeś postanowiłam wpaść na chwilkę do ciebie.
- Bardzo się cieszę, że znalazłaś chwilkę czasu. W takim 
razie zjesz jedno ciasteczko i zaraz odwiozę cię do domu.
Benita chwyta Jerzego za włosy, szarpie solidnie i mówi:
- Ty świnio. Zamiast mnie zatrzymywać to ty wyganiasz.
Jerzy bierze Benitę na ręce i niesie do sypialni. Pieścili się 
krótko a potem Jerzy zapalił papierosa.
- Czy już ci się znudziło? – zapytała z przekąsem Benita.
- Chciałem cię o coś zapytać.
- Akurat teraz? 
- Benita to jest dla mnie ważna sprawa i ja się denerwuję. 
Jak mi odpowiesz to ja się uspokoję i będziemy się dalej 
pieścić.
- No więc, o co chodzi?
- Czy znasz kogoś ze służb topograficznych Reichswehry.
- Moja koleżanka pracuje w drukarni, która podlega pod 
służby topograficzne.
- A co tam drukują w tej drukarni?
- Tego nie wiem, ale mogę się zapytać.
- No to zapytaj się.
- Dobrze.
Znowu były pieszczoty a potem obżarstwo słodyczami. Na 
drugi dzień już o pół do dziewiątej dzwoniła Benita.
- Jerzy, wiem wszystko.
- Dobrze przyjdź do mnie.
Zaraz po przyjściu, Benita wyrecytowała:
- Monika pracuje w drukarni papierów wartościowych i 
druków ścisłego rozliczenia.
- A co oni tam drukują?
- Głównie mapy.
- Benita, czy twoja koleżanka Monika zechce coś dla nas 
zrobić?
- Jeśli bez większego ryzyka to zrobi. 
- Wystarczy, jeśli poda nam nazwę największego miasta z 
każdego arkusza drukowanej mapy.
- Dobrze powiem jej żeby to zapisywała.
- Broń Boże. Nie wolno zapisywać. Niech zapamiętuje a 
tobie niech mówi osobiście a nie przez telefon.
- Przecież nazwy miast to nic złego.
- Benita nie filozofuj. Ja chcę uniknąć wszelkiego narażania 
ciebie, więc musisz robić dokładnie tak jak cię proszę. 
Będziesz posłuszną dziewczynką?
- Oczywiście, że będę. Czy mógłbyś w związku z tym 
nakazać posłusznej dziewczynce żeby trochę odpoczęła w 
pozycji horyzontalnej. 
Jerzy wziął Benitę na ręce i zaniósł do łóżka.
Przez następne dwa miesiące kolejne „iskrówki” 
informowały Warszawę, że Niemcy drukują mapy wschodnich 
terenów Francji. Te informacje przekazane do Ministerstwa 
Spraw Zagranicznych upewniały naszą dyplomację, że plany 
agresywne Hitlera kierują się ku zachodowi, co zresztą w 
tamtych czasach było stuprocentową prawdą.
Po trzech tygodniach od otrzymania ostatniego zadania 
pojawił się Günther. Był wesoły i bardzo zadowolony. 
Dostarczył szczegółowych informacji, o które prosił w 
ostatnim zadaniu Jerzy. Kiedy po wypłaceniu pieniędzy pili 
koniak Jerzy zapytał:
- Czy tym razem nie było jakichś trudności?
- Nie było żadnych trudności i przez całą drogę nikt mnie 
nie śledził.
Niestety rzeczywistość była o wiele mniej różowa. Obaj 
oficerowie nie byli wystarczająco ostrożni i zaczęli się nimi 
interesować agenci niemieckiego kontrwywiadu.
W dziesięć dni po ostatniej rozmowie z Jerzym o godzinie 
szóstej rano równocześnie u Ludwika Niederfuehra i u 
Günthera Rudloffa zostały przeprowadzone rewizje domowe. U 
żadnego z oficerów niczego kompromitującego nie znaleziono. 
Na prze- słuchaniu żaden z nich „farby” nie puścił i 
zapanowała cisza. Po następnych trzech dniach zaczęto 
przesłuchiwać pracowników Abwehrabtailung, którego to 
urzędu tajemnice poprzednio dokładnie Günther Rudloff 
penetrował dla Jerzego. Tutaj też nic konkretnego nie udało się 
wygrzebać. W tej sytuacji postanowiono profilaktycznie obu 
niemieckich oficerów przenieść w stan spoczynku.
To zdarzenie znacznie utrudniło pracę wywiadowczą 
Jerzego, który niedawno został awansowany do stopnia majora. 
Pan major przypomniał sobie, czego uczono go w czasie 
szkolenia w Warszawie i doszedł do wniosku, że w tej trudnej 
sytuacji naj- gorszy byłby pośpiech czy jakakolwiek panika i 
postanowił odczekać.
Znajomość z Benitą utrzymywał w dalszym ciągu i tą drogą 
starał się uzyskać jak najwięcej informacji. To, co zdarzyło się 
jego dwóm informatorom jednak wpływało na stan psychiczny 
pana majora. Ten lekki niepokój spowodował obniżenie 
aktywności Jerzego w czasie spędzanym z Benitą w łóżku. 
Reakcja Benity była bardzo miła. Dziewczyna starała się 
poprawić sytuację drogą wzmożenia własnej aktywności. Do- 
piero teraz Jerzy przekonał się jak wspaniałą kochanką potrafi 
być Benita.
Pewnego dnia zadzwoniła Benita i poinformowała Jerzego, 
że w najbliższy czwartek u niej w domu odbędzie się coś w 
rodzaju zjazdu rodzinnego. Będzie mnóstwo ludzi i w związku 
z tym być może uda się im na jakiś czas urwać. Jerzy 
przyjechał wyposażony w dwa duże bukiety. Jeden dla Benity, 
drugi dla jej mamy. Został przyjęty bardzo ciepło i posadzony 
za stołem na honorowym miejscu. Gości było tak dużo i 
upchani za stołem tak ciasno, że o żadnym urwaniu się nie było 
mowy. No cóż trudno - pomyślał Jerzy - nie zawsze człowiek 
ma same sukcesy. 
W końcu, gdy po sutym posiłku towarzystwo wyszło do 
ogrodu, Jerzy starał się znaleźć w pobliżu Benity. Dziewczyna 
rozmawiała z jakąś inną, nie znaną Jerzemu, młodą damą 
.Miała ona typową niemiecką urodę. Grubokościstej budowy, 
wysoka, co najmniej metr siedemdziesiąt dwa, niezwykle jasna 
blondynka. Włosy miała prawie białe, a na twarzy wiele 
żółtych piegów. Na pewno nie można jej było zaliczyć do 
pięknych dziewcząt.
Gdy Benita dostrzegła Jerzego, przywołała go gestem i 
przedstawiła:
- To jest mój, no jakby to powiedzieć, kolega - rotmistrz 
Jerzy Przełęcz Jodłowski, a to moja koleżanka Irena von Jena.
W moment później Benita została odwołana do jakichś 
zajęć kuchennych związanych z szykowanym podwieczorkiem. 
Irena została z Jerzym sam na sam. Okazała się straszną 
gadułą. W ciągu kilku minut opowiedziała mu mnóstwo rzeczy 
o sobie, o swojej rodzinie, o kilku osobach, które wokół nich 
się kręciły, a następnie zaczęła plotkować na temat Benity. Jaka 
to ładna, zgrabna dziewczyna tyle, że nie ma gustu. Nie umie 
się właściwie ubrać 
Jerzy chcąc przerwać ten niezbyt miły dla niego monolog, 
jak tylko dorwał się do głosu zapytał:
- A gdzie pani pracuje?
- Jestem córką generała Joachima von Jena i pracuję jako 
sekretarka w ministerstwie Raichswehry.
Jerzy natychmiast zaczął się zachwycać urodą 
nowopoznanej dziewczyny. Następnie zaproponował 
przejażdżkę samochodem. Przejażdżka zakończyła się na 
zalewie utworzonym przez kanał Tetlow. Zestawili ze sobą 
dwa kosze plażowe, wleźli do środka i zaczęli się całować. 
Jerzy zachwycał się wszystkimi elementami urody Ireny, a 
szczególnie podobały mu się jej żółte piegi. Powiedział, że 
musi wszystkie pocałować.
- O, na to się nie zgadzam.
- Dlaczego?
- Bo musiałabym się rozebrać, ponieważ cała jestem 
piegowata.
Po krótkiej dyskusji ustalono, że w najbliższą niedzielę 
spotkają się tutaj. Jerzy zawczasu wynajmie domek plażowy i 
tam dokonają dokładnego remanentu piegów. 
Irena przyjechała z dziesięciominutowym spóźnieniem, a 
Jerzy ledwo ją rozpoznał. Była ubrana w piękną, szarą suknię 
do połowy łydek, takie same szare pantofelki i czarno-szary 
plażowy kapelusz. Patrząc na nią pomyślał, że wcale nie jest 
brzydka.
Gdy weszli do domku na stoliku czekały zimne napoje i 
lody. Irena wypiła trochę jakiejś lemoniady, a następnie 
stwierdziła, że jest strasznie zmęczona i musi się położyć. 
Położyła się na łóżku. Jerzy zdjął jej pantofelki, siadł obok niej 
na łóżku i zaczął głaskać po ręce. Trwało to kilka minut. 
Wreszcie Irena nie wytrzymała.
- Może byś się położył koło mnie, a nie tak sterczał nade 
mną, jak kat nad grzeszną duszą.
Jerzy wstał podszedł do krzesła rozebrał się, ale nie 
całkiem. Zostawił gimnastyczną koszulkę i gimnastyczne 
spodenki. Następnie położył się koło Ireny i całym ciałem 
przytulił się do niej. Zaczęli się całować. Po chwili, kiedy 
uznał, że Irena jest już wystarczająco podniecona, położył się 
na niej, obejmując jej nogi swoimi nogami. Cały czas nie 
starając się rozebrać ani samemu, ani jej. Czuł wyraźnie swoją 
wzbudzoną płeć, a Irena przez cienką sukienkę odczuwała to 
też dokładnie. Znowu ją całował w usta, w szyję, potem w biust 
i ciągle nie brał się do rzeczy właściwej. Po chwili położył się 
obok Ireny i zaczął głaskać ją po ramionach. 
- Jerzy, dlaczego tak dziwnie się zachowujesz?
- Dlaczego dziwnie?
- No normalnie mężczyźni postępują inaczej.
- Wiesz, może będziesz się ze mnie śmiała, ale ja jestem 
człowiekiem uczciwym. Jak tylko zobaczyłem cię po raz 
pierwszy, od razu się w tobie zakochałem.
- I dlatego nie chcesz się ze mną pieścić?
- To może głupio zabrzmi, ale właśnie dlatego. Dzisiaj 
oddasz się mnie, jutro innemu, a ja bym tego nie wytrzymał.
- Jerzy powiem ci krótko. Nigdy nie spotkałam tak 
wspaniałego mężczyzny jak ty. Możesz być spokojny. 
Teraz Jerzy rozebrał się do naga. Irena nie czekając na jego 
współdziałanie szybko sama się rozebrała i zaczęły się 
pieszczoty. Jerzy znowu działał niezwykle delikatnie, 
rozkładając akcję w czasie. W końcu wszedł w nią i zrobił 
wszystko aby dziewczyna czuła się w siódmym niebie.
Zwerbowanie Ireny nie nastręczyło żadnych trudności. 
Technikę, jaką ona sama z własnej inicjatywy zastosowała 
można uznać za najprostszą, a więc najbardziej genialną w 
całej historii wywiadu światowego. A mianowicie Irena pisząc 
jakiekolwiek pismo, zakładała o jeden arkusz papieru i jedną 
kalkę więcej.
Nic dziwnego, że przy tej metodzie, materiały do 
Warszawy zaczęły płynąć szeroką rzeką. Pierwszy dokument 
mający ponad sześćdziesiąt stron dotyczył tajnego budżetu 
wojskowego. Drugi, to dokładny schemat siatek szpiegowskich 
w Polsce. Taryfę nasz as wywiadu stosował uczciwą. Jedna 
teczka dokumentów - jedno całonocne ryćkanie. Irena była 
szczęśliwa. W dzień pracowała ciężko w gabinecie, a w nocy 
równie ciężko musiał pracować pan major i nigdy nie zalegał z 
wypłatą.
W warszawskiej „dwójce” trzęsienie ziemi. Materiały 
przesyłane z Berlina demaskują dziesięć razy więcej agentów 
niemieckich, niż nasz kontrwywiad wywąchał w ciągu 
ostatnich pięciu lat. Najbardziej dziwne jest to, że rotmistrz 
prawie nie wykorzystuje dostarczanych na Bund Deutsche 
Bank pieniędzy. Na pytanie, jak sobie radzi bez pieniędzy 
odpowiada, że ma swój własny klucz do niemieckich tajemnic, 
który zawsze nosi przy sobie. Problem w Warszawie polega na 
tym, że tak dużej ilości agentów nie można zdjąć, bo to od razu 
spali pana majora. Można to zrobić dopiero po wycofaniu go z 
Niemiec. Więc Warszawa dopytuje, jak długo pan major może 
to ciągnąć. Jerzy odpowiada, że nie wie. Twierdzi, że 
codziennie rano wydaje mu się, że już dłużej nie da rady, ale 
wieczorem znowu może.
Warszawa wpada na genialny pomysł. Nie należy tych 
agentów zdejmować, tylko śledzić, aby dotrzeć do ich 
współpracowników i tych ostatnich zdejmować pojedynczo. Do 
tego trzeba ludzi, którzy nie pachną „dwójką” a trzeba ich 
angażować z tych środowisk, w których działają wystawieni 
agenci.
Tu dochodzimy do punktu, w którym losy pana majora 
splatają się z losami rodziny głównych bohaterów tego 
opowiadania, to jest Tarłowskich. Aby jednak nie pozbawiać 
czytelnika historii tego największego, rzeczywistego a nie 
zmyślonego asa polskiego wywiadu, wspomnimy pokrótce, o 
dalszych jego działaniach.
Byłoby sprzeczne z duchem tej opowieści, gdybyśmy 
informowali tylko o sukcesach naszego bohatera. Pierwsze 
niepowodzenie a równocześnie zlekceważone przez Jerzego 
ostrzeżenie to informacja od Ireny, że jakiś oficer Abwehry 
wypytywał ją o jej znajomych. Jerzy to zlekceważył ponieważ 
wszyscy pracownicy instytucji wojskowych byli co jakiś czas 
sprawdzani. Mimo awansu. nasz as nie zmienił swej metody 
wywiadowczej. Pewnego razu bawiąc u Ireny poznał tam jej 
koleżankę Renatę von Natzmer. Pracowała ona w szóstym 
wydziale inspekcji Ministerstwa Raichswehry. Dziewczyna ta 
pasjonowała się fotografią. Potrafiła robić fotokopie wszelkich 
dokumentów, łącznie z rysunkami technicznymi z ręki, czyli 
bez użycia statywu. O tych uzdolnieniach Renaty Jerzy miał się 
przekonać niebawem.
Pan major zaprosił ją do kawiarni, zachwycał się jej urodą, 
a następnie delikatnie zaczął wypytywać o jej pracę. Reakcja 
była zaskakująca. Renata zmrużyła figlarnie oczy, przybliżyła 
twarz do twarzy Jerzego i powiedziała szeptem.
- Panie rotmistrzu! Jest pan tak uroczym człowiekiem, że 
dla pana zrobię wszystko czego tylko pan zażąda ale chyba nie 
tutaj.
Jerzy tak był zaskoczony, że nie wiedział co zrobić. 
Przypomniał sobie, że go uczono, iż w trudnych sytuacjach 
należy na spokojnie sprawę rozważyć, unikając pochopnych 
działań. 
- Pani Renato ma pani rację. Musimy się spotkać w bardziej 
kameralnej atmosferze, ale w tej chwili nie wiem kiedy będę 
miał wolny czas, więc proszę mi podać swój numer telefonu.
- Proszę bardzo – Jerzy zanotował i pożegnali się.
W domu pan major długo się zastanawiał nad sytuacją. Po 
długich rozważaniach wiedział tyle co na początku. Dopił 
kolejny kieliszek koniaku, wstał i głośno powiedział: Albo to 
jest zwykła prowokatorka albo bardzo wysokiej klasy 
dziewczyna, która wie czego chce – trzeba ostrożnie 
zaryzykować. Następnie położył się spać. Na drugi dzień 
zadzwonił do Renaty.
- Pani Renato chciałbym się z panią spotkać
- Bardzo mi miło. Kiedy i gdzie – zapytała krótko Renata.
- No cóż – znamy się niezbyt długo ale jeśli by pani nie 
czuła się tym urażona, to proponowałbym u mnie.
- Świetnie a kiedy? 
Jerzy aż zaniemówił na chwilę. 
- No na przykład o czwartej
- Na czwartą nie zdążę – może na piątą?
- Zgoda. Będę czekał.
Punktualnie o piątej ktoś zapukał. Jerzy się zastanawiał czy 
to już Gestapo czy dopiero Renata. Weszła Renata. Posadził ją 
przy suto zastawionym stole, na którym było mnóstwo win, 
likierów i słodyczy.
- Pani Renato czego się pani napije?
- Poproszę o kawę.
- A co będziemy jedli?
- Ja nic – odchudzam się. Panu zaś doradzam te słodkie 
ciasteczka.
Jerzy poczuł mróz wzdłuż kręgosłupa i milczał. Renata piła 
kawę. Po chwili zmrużyła oczy i powiedziała:
- Pan chciał żebym coś dla pana zrobiła – proszę śmiało.
Jerzy postanowił postawić wszystko na jedną kartę – 
zresztą nie widział innego wyjścia więc powiedział:
- Pani Renato jest oczywiste, że pracując w takiej instytucji 
mogłaby pani opowiedzieć mi dużo ciekawych rzeczy.
- Oczywiście. Postaram się zebrać coś ciekawego.
Następnie Renata wstała, pożegnała się i wyszła. Teraz już 
Jerzy był pewny, że za chwilę odwiedzi go Gestapo. Jednak 
nikt nie przyszedł. Na trzeci dzień Renata zatelefonowała 
anonsując swoją wizytę na siódmą wieczór. Przyszła 
punktualnie, podeszła do stołu i położyła na nim plik papierów. 
Jerzy zaczął je przeglądać i oczom nie wierzył. Pierwszych 
kilka stron to komplet wyników prac, nad nowymi typami 
czołgów i samo- lotów, a także informacje dotyczące obsady 
etatów oficerskich na różnych szczeblach. Następne dokumenty 
dotyczyły organizacji dywizji pancernych i zmotoryzowanych. 
Major Jerzy był oczarowany tymi materiałami i postanowił 
zapłacić w sposób wiadomy, nie szczędząc sił, ani 
umiejętności. Wtedy Renia zażądała dziesięciu tysięcy marek, 
oczywiście nie rezygnując z tego, co pan major jej 
zaproponował.
Następną znajomą majora była starsza już pani, baronowa 
Elza von Rohnay. Ta, co prawda, żadnych meldunków nie 
dostarczała, ale należąc do arystokracji berlińskiej stwarzała 
świetną osłonę dla majora.
Kolejna kobieta w karierze, no powiedzmy zawodowej 
majora, to Ksenia von Bockelmann. Była ona i kochanką i 
agentką.
Obfitość nadsyłanych materiałów zaniepokoiła 
podpułkownika Adama Studenckiego, który w tej sprawie 
specjalnie odwiedził majora Jodłowskiego w Berlinie. 
Studencki na miejscu stwierdził, że działalność majora jest w 
pełni właściwa i lojalna wobec polskich władz.
W tym czasie pojawiła się możliwość zakupu niemieckiego 
planu sztabowego, przygotowanego na wypadek napaści na 
Polskę.
Major Jerzy, na skutek kolejnych sukcesów, zmniejszył 
niestety ostrożność własnego działania. Nie wiedział, że już o 
wiele wcześniej jego przeciwnik, komandor porucznik Ryszard 
Protze, szef niemieckiego kontrwywiadu zainteresował się 
polskim arystokratą.
Ktoś powiedział dawno, dawno temu, że „Kto mieczem 
wojuje, ten od miecza ginie”. Co prawda narzędzie, którym 
posługiwał się major Jerzy, nie było podobne do miecza, 
jednak sens logiczny przytoczonego poprzednio aforyzmu 
spełnił się w stu procentach.
Jodłowski poznał tancerkę Marię Krause która w kabarecie 
występowała jako Lea Niako. Ta wygadała się przed swoim 
impresario na temat próśb, jakie pod jej adresem kierował 
major, a impresario natychmiast pobiegł do centrali Abwehry 
przy Tirpitzufer 74/76. Tam komandor porucznik Protze, bez 
większych trudności uczynił z Marii Krause podwójną agentkę. 
Komandor się nie śpieszył. Przez kilka miesięcy zbierał raporty 
od Marii Krause.
Jerzy kilkakrotnie zauważył, że za jego samochodem 
podąża jakaś limuzyna wyraźnie śledząc go, ale zlekceważył te 
fakty. Innego razu, po powrocie stwierdził, że ktoś buszował w 
jego papierach na biurku. Ten fakt, także go nie przestraszył, 
ponieważ Jerzy nie trzymał żadnych kompromitujących 
dokumentów w mieszkaniu.
W kilka dni później, a było to dokładnie 27 lutego 1934, a 
więc w rok po dojściu Hitlera do władzy, do drzwi 
wejściowych domku, w którym mieszkał major zapukał jakiś 
niezapowiedziany gość.
Była godzina siódma rano. Jerzy leżał w łóżku. Już nie 
spał, ale nie chciało mu się wstawać, więc liczył, że któraś z 
właścicielek domu zejdzie i otworzy. Jednak pukanie 
powtarzało się z narastającą siłą. Wreszcie nie wytrzymał. 
Ubrał szlafrok i boso poszedł otworzyć drzwi wejściowe.
Przed drzwiami stał po cywilnemu ubrany pan, w wieku 
około sześćdziesięciu lat. Mężczyzna ukłonił się i przedstawił:
- Nazywam się doktor Patschowsky - Palten i jestem radcą 
policyjnym. Czy mam zaszczyt z panem majorem Przełęcz 
Jodłowskim?
Jerzy poczuł mróz wzdłuż kręgosłupa, ponieważ w 
Niemczech nikt nie wiedział, o jego awansie.
- Tak to ja.
- W takim razie, zmuszeni będziemy, przeprowadzić 
rewizję. 
Teraz dopiero Jerzy zauważył, że na ulicy stoi samochód, z 
którego wysiada kilku gestapowców. 
Śledztwo trwało prawie rok. Wyrokiem Volksgerichtu z 
dnia 16 lutego 1935 roku, Benita von Falkenhayn i Renata von 
Natzmer, zostały skazane na karę śmierci. Kobiety w krańcowo 
trudnych sytuacjach często wykazują niezwykłą odwagę. 
Benita w przeddzień egzekucji napisała do Jerzego list o 
pogodnej treści zakończony słowami ...było cudownie niczego 
nie żałuję... Wyroki przez ścięcie toporem wykonano na obu 
dziewczynach 18 lutego w więzieniu Ploetzensee.
Jerzy oraz Irena von Jena zostali skazani na dożywotnie 
więzienie. Kiedy w lutym 1934 roku, po aresztowaniu 
wprowadzano Jerzego do ciemnego korytarza więzienia 
berlińskiego pan major pomyślał: „Trzeba zapamiętać, jak 
wyglądają drzewa i zieleń trawników, bo już więcej tego nie 
zobaczę”. Gdy zamiast spodziewanego wyroku śmierci, 
otrzymał dożywocie zdziwił się
W kwietniu 1935 roku do pojedynczej celi, w której 
siedział, przynoszą mu ubranie i bieliznę skonfiskowaną w 
momencie aresztowania i każą się w to ubrać. Jerzy jest 
przekonany, że mimo wyroku określającego karę jako 
dożywotnie więzienie, Niemcy chcą mu tą karę troszeczkę 
skrócić, równocześnie skracając go o głowę przy użyciu topora. 
Jest mile zdziwiony, gdy na moście granicznym, wymieniają 
go na siedmiu agentów Abwehry.
Wróćmy jednak do historii rodu Tarłowskich. Otóż napływ 
ogromnej ilości materiałów demaskujących wywiadowców 
niemieckich na terenie Polski stwarza konieczność zatrudnienia 
ludzi, którzy by tych agentów śledzili i tą drogą odkryli ich 
powiązania z innymi członkami siatki.
Mietek Tarłowski nie służy już w Legionach, lecz pracuje 
jako lekarz w Kamionce Strumiłowej na wschodnich kresach 
państwa polskiego. Właśnie osłuchuje pacjenta, kiedy do 
gabinetu bez pukania wpada listonosz. Listonosz przywozi 
ważną wiadomość „Jutro o godzinie ósmej, na poczcie, będzie 
telefon do pana doktora z Warszawy” .Na drugi dzień Mietek 
wędruje błotnistą drogą do budynku poczty, który jest odległy 
o cztery kilometry od miejsca zamieszkania i pracy pana 
doktora. Wreszcie, po dotarciu do budynku poczty Mietek 
siada na twardej ławce i zaczyna się nudne oczekiwanie. W 
końcu panienka za ladą przyjmuje telefon. Zwraca się do 
Mietka:
- Jest do pana rozmowa. Proszę wejść do pierwszej kabiny.
- A czy nie mógłbym, do piątej?
- Dlaczego się pan wygłupia, przecież jest tylko jedna 
kabina.
Mietek wchodzi posłusznie, zdejmuje słuchawkę i w 
słuchawce słyszy głos dawno niewidzianego przyjaciela. 
Dzwoni Jerzy.
- Cześć Mietek. Sto lat żeśmy się nie widzieli. Przyjedź do 
Warszawy, jest wiele spraw do obgadania.
- Czy to są na tyle ważne sprawy, że warto jechać przez pół 
Polski?
- Tak, to są bardzo ważne sprawy. Przyjedź koniecznie.
Po dwóch dniach, w ekskluzywnym warszawskim lokalu, 
w kącie sali przy stoliku siedzi Jerzy i Mietek. Piją koniak, a 
Jerzy stara się wyjaśnić Mietkowi, jak niezbędną rzeczą jest 
ażeby on, to znaczy Mietek, zajął się działalnością 
kontrwywiadowczą. Mietek słucha, przygląda się złocistemu 
płynowi w swoim kieliszku, w końcu łyknął trochę i 
powiedział.
- Wiesz Jerzy, ja mam taki spokojny charakter, że wolę 
macać hemoroidy starym Żydówkom w dupie, niż brać się do 
takiej roboty. Ale mam brata Bolka. To wielki patriota, on na 
pewno nie odmówi.
Po kilku dniach we Lwowie, pan kierownik oddziału, 
magister Bolesław Tarłowski zostaje wezwany do komendy 
garnizonu lwowskiego. Przypuszcza, że to jest wezwanie 
związane z osobą Kaliny, ale tym razem jest inaczej. Zostaje 
wprowadzony do gabinetu zastępcy dowódcy drugiego 
wydziału. Pan pułkownik od razu przystępuje do rzeczy.
- Panie magistrze obserwujemy pana od dawna i wiemy, że 
jest pan szczerym patriotą, człowiekiem, który nie żałował swej 
krwi w walce z bolszewikami, a obecnie bez zarzutu pełni pan 
powierzoną funkcję. W obecnej, zaostrzającej się sytuacji poli- 
tycznej, nasi wrogowie, zarówno ze wschodu jak i zachodu 
nasyłają tutaj mnóstwo swoich szpiegów. Ta sytuacja wymaga 
odpowiedniej reakcji z naszej strony. Powiem prosto: Chcemy 
panu zaproponować stałą pracę w kontrwywiadzie. Jest to 
praca ciekawa, a ryzyko na pewno o wiele mniejsze, niż na 
wojnie, bo działa się wyłącznie na terenie własnego kraju, no i 
w każdej chwili można liczyć na pomoc zarówno władz 
wojskowych, jak i aparatu policyjnego.
Bolek, jako członek Narodowej Demokracji, a więc sił 
odsuniętych od władzy w dość brutalny sposób przez 
Piłsudczyków w maju, obawiał się czy w dalszym ciągu będzie 
traktowany jako godny zaufania pracownik municypalny. 
Obecnie przedstawiona mu propozycja zupełnie mijała się z 
jego zainteresowaniami, jak i planami na najbliższą przyszłość. 
Rozumiał, że tego rodzaju praca oznacza ciągłe podróże po 
kraju, a w swoim własnym domu będzie rzadkim gościem. 
Zresztą sam charakter pracy zdecydowanie mu nie odpowiadał. 
Równocześnie nie chciał zrobić złego wrażenia twardą 
odmową. Przez chwilę zastanawiał się jak to powiedzieć. 
Wreszcie się odezwał:
- Panie pułkowniku. Jestem naprawdę w pełni przekonany, 
że ja nie nadaję się do tego rodzaju roboty. Ja jestem 
urzędnikiem z krwi i kości, natomiast służba w 
kontrwywiadzie, to przecież zupełnie coś innego.
- Ależ oczywiście i właśnie o to nam chodzi. Ci 
wywiadowcy, których nam tutaj przysyłają, działają w 
najrozmaitszych dziedzinach naszego życia. Także w urzędach 
i dlatego potrzeba nam ludzi z różnych specjalności, ale 
zdecydowanie niezwiązanych profesjonalnie z kontrwywiadem.
Zapanowało milczenie. W końcu pułkownik powiedział:
- Panie magistrze. Widzę doskonale, że to panu nie pasuje. 
Ale zróbmy taki eksperyment. Niech pan zgodzi się na 
wykonanie jednego takiego zadania. To jest kwestia dwóch, 
najdalej trzech miesięcy. Jeśli po tym czasie nie zechce pan 
kontynuować tej służby, to wróci pan na dotychczasowe 
stanowisko w magistracie.
- Panie pułkowniku. Moje obecne stanowisko, to dla mnie 
dawno oczekiwany sukces zawodowy. Czy to stanowisko 
będzie czekać na mnie przez trzy miesiące?
- Jeśli ja panu mówię, że będzie czekać, to na pewno będzie 
czekać.
Bolek nie poszedł już do pracy, lecz wrócił prosto do domu. 
- Co się stało? – zapytała Wiśka.
- Nic się nie stało.
Następnie poszedł do pokoju, położył się na tapczanie i 
zapalił papierosa. Bojda nigdy w godzinach pracy nie 
przychodził do domu. Poza tym sposób mówienia, jak i całe 
jego zachowanie poinformowało Wiśkę, że stało się jakieś 
nieszczęście. Po chwili Bojda przyszedł do kuchni, żeby się 
czegoś napić i zastał tam zapłakaną Wiśkę. Przytulił się do niej, 
zaprowadził ją do pokoju, oboje położyli się na tapczanie i 
Bojda zaczął ją uspokajać.
- Po pierwsze przestań płakać. Ja opowiem ci o co chodzi, 
ale to jest wielka tajemnica. W związku z tym pamiętaj, że 
nikomu nie wolno o tym powiedzieć ani słowa.
- Przecież wiesz, że nikomu nie powiem.
- No więc słuchaj. Jak wiesz, magistrat lwowski, jeszcze z 
czasów austriackich, jest właścicielem wielu dóbr. Posiada 
kopalnie, majątki ziemskie i leśne i tym podobne różne 
bogactwa. Otóż administracja tych dóbr podlega naszej kontroli 
i co jakiś czas któryś z urzędników wysokiej rangi, a ja 
przecież do takich należę, jest wysyłany w celu 
przeprowadzania kontroli. Takie kontrole trwają w jednym 
obiekcie po kilka tygodni tak, że w sumie będzie to trwało dwa 
lub trzy miesiące. 
- I w ogóle nie będziemy się widywali?
- Owszem będziemy. Jak tylko będę mógł, będę 
przyjeżdżał. Może nawet co tydzień na sobotę i niedzielę.
Wiśka z jednej strony uspokoiła się, że nie chodzi o żadne 
wielkie nieszczęście, równocześnie jednak była zasmucona 
perspektywą tak długiej nieobecności Bojdy.
W ciągu dwóch dni pan magister Tarłowski zdał swoją 
funkcję zastępcy i był gotowy do wyjazdu. Trzeciego dnia 
wyjechał. Praca w wywiadzie jest bardzo nudna, ale ta nuda nie 
jest tak mocno odczuwana ze względu na ciągłe zagrożenie 
dekonspiracją. Praca w „Kontrze” jest bardzo, bardzo nudna, a 
zagrożenia nie ma prawie żadnego. Dlatego tylko pokrótce 
opowiemy o tej nietypowej jak na urzędnika działalności 
znakomitego kontrwywiadowcy magistra Bolesława 
Tarłowskiego. Bojda dostał polecenie aby zameldować się w 
dowództwie garnizonu w Poznaniu. Podróż pociągiem ze 
Lwowa do Poznania ciągnęła się w nieskończoność.
O 9-ej rano niewyspany z walizką w ręce zameldował się w 
dowództwie garnizonu w Poznaniu. Po chwili skierowano go 
do delegata warszawskiej „dwójki” na okręg Poznań. Był nim 
bardzo miły starszy pan podpułkownik Wójcik. Kiedy Bojda 
się u niego zameldował pan pułkownik od razu zorientował się, 
że Bojda jest strasznie wymęczony.
- Gdzie pan się zatrzymał? – zapytał pułkownik.
- Nigdzie panie pułkowniku. Przyszedłem tutaj prosto z 
dworca. 
- A czy tam we Lwowie dali panu jakieś pieniądze?
- Nie, nie dali.
Pułkownik podszedł do szafy pancernej. Otworzył ją, wyjął 
dwieście złotych i podał Bolkowi.
- Proszę niech pan to weźmie. Następnie niech pan sobie 
znajdzie jakiś hotel i niech się pan solidnie wyśpi a jutro proszę 
się zgłosić do mnie o godzinie dziewiątej rano.
Na drugi dzień już o wpół do dziewiątej Bojda czekał na 
korytarzu komendy garnizonu, co chwilę patrząc na swoją 
czarną oksydowaną „Omegę”. Punktualnie o 9-ej zameldował 
się u pułkownika.
- No jak wypoczęty? – zapytał pułkownik.
- Tak jest panie pułkowniku.
- No to niech pan siada.
Do gabinetu wszedł oficer i przedstawił się:
- Jestem major Studziński.
- Panie magistrze. – powiedział pułkownik – Pan major 
Studziński zapozna pana z zadaniem, jakie zostanie panu 
powierzone. Na razie żegnam.
Major Studziński poprowadził Bojdę do swojego pokoju i tam 
zaczął wyjaśniać sprawę:
- Mamy dokładne informacje o wielu wywiadowcach 
niemieckich których jednak z pewnych względów nie możemy 
w tej chwili aresztować. Na razie tylko ich obserwujemy i 
staramy się złapać kontakty tych wywiadowców z ich 
współpracownikami – informatorami. Czasami jest to sprawa 
bardzo prosta, ale w innych przypadkach są ogromne trudności. 
I właśnie panu chcemy takie zadanie powierzyć. Tu na terenie 
Poznania działa bardzo niebezpieczny szpieg o dużej wartości 
dla Abwehry a więc bardzo niebezpieczny dla nas. Niestety 
żaden ze znanych wywiadowców niemieckich bezpośrednio się 
z nim nie kontaktuje i stąd identyfikacja tego polskiego zdrajcy 
jest dla nas trudna. Na podstawie materiałów, które napływają 
od tego zdrajcy do znanych nam wywiadowców niemieckich 
posiadamy wiele informacji o tym draniu. Te wszystkie 
informacje zaraz panu przekażę a pana zadaniem będzie 
zidentyfikowanie tego człowieka.
Po zakończeniu tego wstępu pan major zaczął zapoznawać 
Bojdę z kolejnymi informacjami, jakie nasi wywiadowcy 
zdążyli zebrać. Było tego bardzo dużo. Bojda chciał niektóre 
wiadomości zanotować, ale mu tego zabroniono. O godzinie 
czwartej po południu Bojda wychodził z komendy garnizonu a 
w głowie miał ogromne zamieszanie. Wrócił do hotelu. Zjadł 
obiad. Położył się na łóżku i wpadł w czarną rozpacz. W ciągu 
godzin spędzonych w pokoju majora zapoznał się z mnóstwem 
informacji o człowieku, którego miał odszukać, ale nawet nie 
był w stanie tego wszystkiego zapamiętać a co dopiero 
wykorzystać.
Bojda intensywnie szukał wyjścia z sytuacji. Wreszcie 
przypomniał sobie, co mawiał kolega jego ojca, który od czasu 
do czasu bywał na obiedzie u państwa Tarłowskich jeszcze 
przed wojną. Otóż ten mądry człowiek twierdził, że jeśli nie 
można znaleźć żadnego rozsądnego wyjścia to zawsze jeszcze 
pozostaje wyjście do restauracji na wódkę. Bojda poszedł więc 
do hotelowej restauracji. Wypił jeden kieliszek wódki potem 
drugi i zrobiło mu się niedobrze.
Wrócił więc do pokoju. Na klamce od jego numeru znalazł 
zawieszoną karteczkę z recepcji hotelowej. Na kartce było 
napisane: „Dzwonił kolega. Prosił o kontakt - i numer 
telefonu”. Bojda był pewny, że to jakaś pomyłka, ponieważ 
telefon był poznański a on w tym mieście nie miał znajomych. 
Jednak zadzwonił pod podany numer.
Kiedy się przedstawił jego rozmówca powiedział:
- Cześć Bojda. Czy masz trochę czasu do zmarnowania, bo 
dawnośmy się nie widzieli. 
- Bardzo przepraszam, z kim mam przyjemność 
rozmawiać?
- To ja Janusz.
Dopiero teraz Bojda zorientował się, że rozmawia z kolegą, 
który po studiach na Politechnice Lwowskiej pracował jako 
asystent w Zakładzie Mechaniki na Politechnice Warszawskiej.
- Cześć Janusz. A jakżeś mnie tutaj znalazł i co robisz w 
Poznaniu?
- Twoje nazwisko zobaczyłem przypadkowo na liście gości 
hotelowych a w Poznaniu jestem od dwóch tygodni, bo mój 
profesor z Warszawy współpracuje z tutejszymi zakładami 
kolejowymi. A więc jak? Masz chwilę czasu?
- Oczywiście. Przyjeżdżaj.
Po pół godziny siedzieli u Bojdy w pokoju hotelowym i 
rozmawiali. Janusz był wszechstronnie uzdolnionym 
człowiekiem i Bojdzie przyszło do głowy ażeby się go 
poradzić.
- Wiesz Janusz mam taki kłopot. Szukam faceta, który jest 
mi bardzo potrzebny ale nie znam ani jego nazwiska ani adresu.
- A co o nim wiesz?
- Wiem z grubsza, w jakiej dziedzinie pracuje. Jakie ma 
wykształcenie i wiele tego rodzaju informacji. Na podstawie 
których uważam, że byłby on pożądanym kontra- hentem w 
interesach, które mam zamiar rozkręcić we Lwowie. Niestety 
nie wiem jak go znaleźć. - Janusz przez chwilę się zastanawiał 
a potem powiedział:
- Na pewno będziesz miał z tym dużo kłopotu i dlatego 
lepiej na początek zajmij się sprawą prostszą.
- Jaką sprawą?
- Rozwiązywaniem zagadek.
- Nie wygłupiaj się Janusz. Ja mówię poważnie a ty 
żartujesz.
- Nie, nie żartuję. Też mówię poważnie. Posłuchaj. 
Wyobraź sobie, że przed tobą znajduje się sto kupek pieniędzy. 
W każdej ze stu kupek jest mnóstwo monet, ale w jednej kupce 
są same monety fałszywe. Ty wiesz, że moneta fałszywa jest o 
jeden gram lżejsza od prawdziwej. Mając wagę możesz bez 
trudności znaleźć kupkę zawierającą same fałszywe monety. Po 
prostu będziesz podchodzić do każdej kupki, brać po jednej 
monecie i ważyć. Gdy trafisz na monetę, która waży mniej niż 
prawdziwa to znak, że ta kupka jest usypana z samych 
fałszywych monet.
- To oczywiste. - powiedział Bojda - Ale co to ma do 
rzeczy?
- Posłuchaj dalej. Jeśli dam ci dodatkowy warunek, że 
możesz ważyć dowolną ilość monet, ale tylko raz wolno ci 
użyć wagi, to czy w takiej sytuacji potrafisz znaleźć kupkę z 
fałszywymi monetami?
- Nie potrafię. Ale co to ma do rzeczy?
- Zastanów się i powiedz czy naprawdę nie potrafisz.
- No jeśli tych kupek jest wiele a ja mogę tylko raz zważyć 
to chyba tylko przypadkowo mógłbym trafić na kupkę usypaną 
z samych fałszywych monet.
- A więc jesteś pewny, że w tych warunkach zadanie jest 
niemożliwe do rozwiązania. Czy tak?
- Oczywiście, że tak.
- No to teraz posłuchaj. Bierzesz z pierwszej kupki jedną 
monetę. Z drugiej kupki dwie monety. Z trzeciej trzy monety i 
tak dalej aż do końca. Następnie wszystkie te monety warzysz 
tylko raz. Jeśli pierwsza kupka zawierała fałszywe monety to 
będzie brakować jeden gram. Jeśli fałszywe monety były w 
drugiej kupce to będą brakować dwa gramy i tak dalej a więc 
wystarczy raz zważyć.
- No dobra. – powiedział Bojda – Ale co to ma do rzeczy?
- Po prostu chciałem w ten sposób ci wykazać, że 
zagadnienie, które na pierwszy rzut oka wydaje się nie możliwe 
do rozwiązania przy użyciu metod matematycznych może być 
łatwo rozwiązane. Ja jestem mechanikiem i w matematyce zbyt 
mocny nie jestem, ale mam przyjaciela, który pracuje w 
Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i on świetnie w tych 
zagadnieniach się orientuje. Zaraz ci tu zapiszę jego nazwisko, 
adres, numer telefonu i radzę się z nim skontaktować. 
Bojda długo jeszcze rozmawiał z Januszem i zapomniał o 
jego radach. Jednak na drugi dzień, kiedy się obudził znalazł 
kartkę i postanowił z tych rad skorzystać. Pamiętał jednak, że 
obowiązuje go bezwzględna tajemnica, więc zamiast dzwonić 
do Krakowa poszedł do komendy garnizonu. W komendzie 
przedstawił sprawę majorowi. Major powiedział krótko:
- Dobrze, ale naprzód sprawdzimy go.
Przepisał sobie informacje z karteczki Bojdy i powiedział: 
- No cóż ma pan co najmniej trzy dni urlopu. Niech pan 
wykorzystuje ten czas żeby się nie nudzić no i nie zapić na 
śmierć.
Bojda przez trzy dni zwiedzał Poznań a czwartego dnia 
zadzwonił do majora.
- Niestety musi pan jeszcze czekać.
Po następnych trzech dniach został wezwany do komendy.
- Może pan jechać do Krakowa i przedstawić sprawę temu 
panu od matematyki. Według naszych informacji jest to bardzo 
porządny gość i bardzo wielki patriota, który walczył w 
dwudziestym roku jako ochotnik.
Następnego dnia pan magister Tarłowski został przyjęty w 
Zakładzie Analizy Matematycznej Uniwersytetu 
Jagiellońskiego przez pana magistra Kozickiego.
Ten młody matematyk okazał się bardzo miłym 
człowiekiem. Do roboty, którą przedstawił mu Bojda od razu 
się zapalił a kiedy dowiedział się, że wszelkie poniesione 
koszta zostaną mu zwrócone a oprócz tego dostanie 
gratyfikację za swoją pracę jego radość nie miała granic.
Wspólnie pojechali do Poznania i przez kilka kolejnych dni 
studiowali materiały w pokoju pana majora.
Problem polegał na tym, że żadnych informacji nie wolno 
było wynieść na zewnątrz. Jednak młody uczony szybko 
znalazł odpowiednie wyjście. Opracował cały system 
kryptogramów. Materiały tajne przetłumaczono na tą nową 
tajną nomenklaturę i te przetworzone dane już można było 
wynieść na zewnątrz. Następnie materiały zostały przewiezione 
do Krakowa i tam poddane obróbce matematycznej na 
arytmometrach, czyli mechanicznych przodkach obecnych 
elektronicznych kalkulatorów. Te prace trwały dwa tygodnie. 
Po ich zakończeniu i wypłaceniu miłemu uczonemu 
matematykowi wysokiej, jak na jego zarobki na uczelni 
gratyfikacji, Bojda z wynikami w teczce wrócił do Poznania. 
Tutaj na podstawie analizy matematycznej spośród ponad 
tysiąca wysokich urzędników administracji państwowej można 
było wydzielić małą piętnastoosobową grupę tych, którzy 
spełniali opracowane matematycznie warunki. Mając do 
rozpracowania tak nieliczną grupę podejrzanych pracownicy 
naszej „kontry” bez trudności zidentyfikowali zdrajcę.
Następnego dnia po zakończeniu tej sprawy Bojda 
zameldował się w komendzie garnizonu.
- Witam pana porucznika. – powiedział pułkownik - Proszę, 
niech pan porucznik siada. Mam dla pana dwie wiadomości. 
Przyjemną i przykrą. Którą pan woli naprzód?
- Po pierwsze nie jestem porucznikiem tylko plutonowym. 
A jeśli chodzi o wiadomości to liczę tylko na jedną bardzo 
dobrą, to znaczy, że będę już mógł wrócić do swojej pracy w 
magistracie lwowskim.
- Panie poruczniku. Dokumenty w sprawie pańskiego 
awansu do stopnia podporucznika już nadeszły. Jutro zostanie 
pan oficjalnie awansowany. Jeśli zaś chodzi o resztę to muszę 
pana zmartwić. Niestety sukces, jaki pan uzyskał przekreśla 
możliwość szybkiego odejścia ze służby.
I tak po sprawie w Poznaniu była następna w Gdyni a 
potem w Łodzi. Zwolnienie ze służby w kontrwywiadzie Bojda 
uzyskał dopiero po trzech i pół miesiąca licząc od wyjazdu ze 
Lwowa.
Wreszcie wrócił. Z dworca na Stryjską pojechał taksówką 
żeby jak najprędzej przywitać się z rodziną. Do późna w nocy 
rozmawiał z Wiśką. Żona musiała mu opowiedzieć o 
wszystkim, co się działo przez czas jego nieobecności. Spać 
poszli o drugiej w nocy.
Jednak następnego dnia punktualnie o ósmej rano Bojda 
stawił się w magistracie. Wszedł do swojego gabinetu i tutaj 
dowiedział się, że jego stanowisko jest już zajęte. Urzędnik, 
który go miał zastępować już miesiąc wcześniej uzyskał 
normalną nominację na kierownika. Bojda, gdy się o tym 
dowiedział o mało nie zemdlał. Szybko usiadł na krześle i 
chwilę siedział czekając aż się trochę uspokoi. Następnie wstał. 
Powiedział „Do widzenia” i poszedł do komendy garnizonu.
Oficer, który go tak zapewniał, że na pewno jego 
stanowisko będzie czekać wysłuchał spokojnie relacji i 
powiedział:
- No cóż czuję się w pełni odpowiedzialny za to co się stało. 
Ponieważ nie jestem w stanie załatwić sprawy z dnia na dzień a 
więc do momentu jej załatwienia będzie pan pobierać gażę 
oficerską u nas jako podporucznik a oprócz tego uzyska pan 
dodatek wyrównawczy, aby faktyczna ilość pieniędzy nie była 
niższa od tej, jaką uzyskiwał pan w magistracie.
- Ależ panie pułkowniku mnie chodzi o odzyskanie mojej 
pracy w magistracie. Ja nie zamierzam być zawodowym 
oficerem.
- W porządku. Doskonale to rozumiem, ale załatwienie tego 
będzie trochę trwało, więc przez ten czas będzie pan u nas 
pobierał wynagrodzenie przebywając równocześnie na 
oficjalnym bezterminowym urlopie. Jak tylko załatwimy 
sprawę w magistracie natychmiast pan tam wróci.
Bojda widząc, że nic nie uzyska pożegnał się i wrócił do 
domu. Wiśka od razu zauważyła, że stało się coś niedobrego. 
Ten przymusowy urlop trwał ponad miesiąc. Bojda bardzo się 
denerwował. W końcu jednego dnia o siódmej rano 
ekspedientka z galanterii przybiegła prosząc, aby pan magister 
zszedł do sklepu, bo jest do niego telefon.
Dzwonił pułkownik z komendy garnizonu.
- Panie poruczniku, sprawa załatwiona. Proszę się zgłosić o 
godzinie dziesiątej w gabinecie prezydenta miasta.
	Już za piętnaście dziesiąta Bojda siedział w sekretariacie i 
czekał. Po dwóch minutach prezydent wyszedł ze swojego 
gabinetu do sekretariatu z jakimś pismem i zobaczył Bojdę.
- Panie magistrze dlaczego pan tu czeka? Trzeba było 
przyjść do mnie.
Pan prezydent wziął Bojdę pod rękę i zaprowadził do 
swojego gabinetu. Tutaj umieścił go w głębokim, klubowym 
fotelu. Następnie podszedł do telefonu i powiedział:
- Pani Krysiu. Poproszę kierownika do spraw osobowych.
Odłożył słuchawkę i zajął się jakimiś papierami.
Po chwili wszedł kierownik trzymając w ręku kilka 
dokumentów. Podał je prezydentowi. Prezydent przejrzał, 
podszedł do Bolka i wręczył mu je.
- Z przyjemnością zawiadamiam, że od jutra będzie pan 
pełnił funkcję naczelnika dzielnicy Grudeckiej. 
Bolek myślał, że nogi się pod nim ugną, ale jednak mężnie 
wytrzymał, pożegnał się i wyszedł przed magistrat. Do domu 
pojechał taksówką.
Wiśka widząc jego rozpromienioną twarz zapytała:
- Co się stało? – i dodała – Chyba coś dobrego.
- Czy wiesz, z kim rozmawiasz?
- Nie wygłupiaj się. Ze swoim mężem.
- Tak ale twój mąż od jutra będzie naczelnikiem dzielnicy.
Stanowisko naczelnika dzielnicy - najwyższe mianowane 
stanowisko w magistracie było związane z zupełnie innym 
charakterem pracy niż ta, którą Bojda wykonywał dotychczas. 
Dlatego przez pierwszy miesiąc nowo upieczony naczelnik 
siedział w biurze po dziesięć godzin na dobę i starał się 
wciągnąć w nowe, nie znane mu dotychczas zagadnienia.
Jednego z tych początkowych gorących dni do gabinetu 
pana naczelnika wszedł interesant. Bojda nie podnosząc 
wzroku zapytał:
- Czym mogę służyć?
Przybysz w ogóle się nie odezwał. Bojda podniósł wzrok.
- Bardzo mi przykro, ale jestem mocno zajęty. Jeśli to jakaś 
dłuższa sprawa to prosiłbym przyjść po niedzieli.
Dopiero teraz przybysz odezwał się:
- To jest bardzo długa sprawa a ja nie mogę przyjść po 
niedzieli, bo ta sprawa to ona jest bardzo długa i bardzo pilna.
Głos interesanta wydawał się Bolkowi jakiś znajomy.
- No więc proszę wreszcie powiedzieć, o co chodzi.
- To nie jest jedna sprawa. To są dwie sprawy. Po pierwsze 
chciałbym podziękować za moje życie. A druga sprawa to jest 
mój a raczej nasz interes.
Dopiero teraz Bojda zorientował się, kto przed nim stoi. 
Był to Kuba Schwarc kolega z kompanii z którym razem 
służyli u generała Hallera Teraz do głowy Bolka napłynęły 
wspomnienia dawnych burzliwych czasów.
Syberia. Wielka bezkresna Syberia. Po krótkiej 
dwudniowej wiośnie następuje syberyjskie lato. Na Syberii 
znajduje się armia generała Hallera, w której służy Bojda. 
Oprócz wojsk polskich na tych samych terenach biwakuje 
wojsko czeskie. Czechów jest trzy razy więcej niż Polaków a to 
dlatego, że w czasie pierwszej wojny światowej pułki czeskie, 
gdy tylko znalazły się w styczności ogniowej z 
nieprzyjacielem, czyli z wojskiem rosyjskim natychmiast bez 
rozkazu ruszały do natarcia. Następnie żołnierze 
demonstracyjnie rzucali na ziemię karabiny i biegli do linii 
rosyjskich. Dzięki tej taktyce w ciągu czterech lat wojny po 
stronie rosyjskiej znalazło się mnóstwo Czechów. 
Teraz to wojsko, tak samo jak i polskie, chce wracać do 
kraju. Polacy proponują, aby wysyłać trzy pociągi czeskie i 
jeden załadowany wojskiem polskim. Czesi się na to nie 
zgadzają. Polacy niech się ewakuują dopiero po wycofaniu 
wszystkich jednostek czeskich. Dochodzi do bitwy.
Kuba Schwarc i Bojda służą w tej samej kompanii. Kuba 
wie, że Polacy chętnie przypisują Żydom tchórzostwo. Dlatego 
kiedy jest trudna do wykonania akcja to Kuba pierwszy zgłasza 
się na ochotnika do jej wykonania.
Bitwa z Czechami trwa już kilka godzin. Dowództwo 
pułku, w którym służy Bolek postanawia wycofać pułk z 
nierównej walki. Wojsko się wycofuje, ale kompania Bolka 
zaległa na odkrytym terenie na dodatek pod ogniem czeskich 
cekaemów. Gdy tylko nasi żołnierze się podnoszą od razu 
zostają przyciśnięci do ziemi ogniem cekaemów strzelających z 
dystansu czterystu metrów. Jest to dystans najbardziej 
skutecznego rażenia tym ogniem.
Dowódca kompanii postanawia prosić batalion o wsparcie 
umożliwiające wycofanie kompanii spod ognia. Meldunek w 
tej sprawie do batalionu ma zanieść ochotnik kapral Jakub 
Schwarc.
Kuba zaczyna się czołgać, ale gdy tylko minął wypukłość 
terenową natychmiast czeski celowniczy go zauważył i trafił 
pierwszą krótką serią. Kuba dostał w dolne partie brzucha dwa 
pociski i wije się z bólu. Czeski cekaemista widzi te ruchy i 
stara się go dobić. Polacy krzyczą: „Kuba nie ruszaj się!” ale 
on trawiony ostrym bólem cięgle się porusza prowokując 
następne serie z cekaemu.
Bojda to widzi, podpełza do kolegi, zakłada mu pętlę z pasa 
na nogę i zaczyna ciągnąć. Ten sposób transportowania 
rannego, raczej nie polecany przez podręczniki dla sanitariuszy 
wojskowych, powoduje okropne cierpienia. Gdyby jedna 
dziesiąta część tych przeklęstw, które Kuba kieruje pod 
adresem Bojdy się spełniła, to Bojda miałby wstydu dosyć aż 
do śmierci.
Obecnie po paru latach Bojda widzi przed sobą zdrowego i 
żywego Kubę. Zaczynają się ściskać i całować. Wreszcie 
siadają i przerywając sobie wzajemnie zaczynają dopytywać się 
i opowiadać losy własne i swoich rodzin.
Wreszcie Bojda się pyta.
- Kuba. Powiedz, z jaką sprawą do mnie przychodzisz?
- Sprawa to ona jest bardzo prosta. Trzeba zrobić dobry 
interes.
- Jaki interes?
- Widzisz ja mam trochę pieniędzy i trzeba by zrobić z tego 
jakiś interes. 
- Jeśli ty masz pieniądze to możesz zrobić interes, ale ja nie 
mam.
- Bojda ty masz więcej niż pieniądze - panie naczelniku 
dzielnicy. 
W ten sposób powstała spółka. Oprócz Bojdy i Kuby do 
spółki należał także Berezowski - kolega Kuby. Ten 
Berezowski miał małą piekarnię. W oparciu o fundusze Kuby 
piekarnia ta została rozbudowana i ona była pierwszym 
przedsięwzięciem spółki. W miarę upływu czasu i dzięki 
talentom Jakuba Schwarca firma się rozbudowywała i 
przynosiła coraz większe dochody.
Pora jednak wreszcie zacząć opisywać losy głównego 
bohatera naszej opowieści, pierworodnej latorośli małżeństwa 
Tarłowskich to jest Stasia.



ROZDZIAŁ IV STAŚ 
Najwcześniejsze wspomnienia Stasia, to spacery po Parku 
Stryjskim z mamą, kiedy liczył sobie trzy lata. Cały świat był 
nowy i nieznany. Staś zasypywał mamę mnóstwem pytań. 
Wiśka starała się w miarę możliwości o wszystkim go 
informować.
Staś pamięta doskonale jak pewnego dnia w parku mama 
powiedziała:
- Stasiu, musimy dzisiaj wcześniej wrócić do domu, bo mnie 
się zdaje, że tam będzie czekało coś ciekawego.
Po powrocie do domu o godzinie dwunastej, zastali tam 
Bojdę, który normalnie wracał około godziny czwartej, a w 
pokoju stała lśniąca niklem hulajnoga. Staś od razu nauczył się 
utrzymywać równowagę i przez następne tygodnie największą 
atrakcję stanowiła jazda na hulajnodze. Staś świetnie rozwijał 
się zarówno pod względem fizycznym, jak i intelektualnym. W 
tym ostatnim względzie przewyższał znacznie rówieśników. 
Charakteryzował się niezwykle realnym podejściem do wielu 
spraw, których dzieci w tym wieku w ogóle nie zauważają. 
Kiedy miał dopiero cztery lata, widząc jak stróż zamiata ulicę 
zapytał mamę:
- Po co pan zamiata te kupki końskie?
- Po to, żeby było czysto – odpowiedziała mama.
- Ale dlaczego on to robi?
- No właśnie ci tłumaczę. Chodzi o to, żeby było czyściutko.
Staś w żaden sposób nie umiał wytłumaczyć mamie o co jemu 
chodziło. Wreszcie w domu wrócił do tego tematu.
- Mamo ja wiem, że pan zamiata żeby było czyściutko. Ale 
kupki śmierdzą i są nieprzyjemne, a nasz tato siedzi w biurze, 
tam też jest czyściutko i on nie musi kupek zamiatać.
Dopiero teraz Wiśka zrozumiała o co chodziło dziecku.
Widzisz Stasiu. Jedni ludzie dużo się uczą, kończą 
odpowiednie szkoły i potem mogą pracować w tak przyjemny 
sposób, jak nasz tato. Inni tego nie potrafią.
- A co trzeba robić, żeby potrafić tak robić?
Trzeba się dużo uczyć. Za kilka lat pójdziesz do szkoły i 
musisz wszystkiego bardzo dobrze się uczyć. żeby zająć w 
społeczeństwie odpowiednio wysokie miejsce. Ale już teraz 
pytasz o różne rzeczy, ja ci wyjaśniam i to jest też nauka. A 
przede wszystkim pamiętaj, że ze wszystkich ludzi na świecie 
najbardziej ciebie kocha mama i tato i dlatego, jeśli coś ci 
doradzamy żebyś robił, lub mówimy o innych rzeczach żebyś 
tego nie robił to na pewno dla twojego dobra, między innymi 
po to, żebyś właśnie zajął wysoką pozycję w społeczeństwie.
- A co to jest „wspołeczeństwie”?
- To znaczy, wśród wszystkich innych ludzi.
Staś był zadowolony, bo już wreszcie zrozumiał to, o co mu 
chodziło. Kilka miesięcy później, pewnego dnia mama zbudziła 
Stasia, dała mu śniadanie i powiedziała:
- Jak grzecznie zjesz, to zobaczysz coś bardzo ładnego.
Staś jak najszybciej pochłaniał śniadanie. Kiedy już zjadł, 
mama powiedziała:
- Podejdź do okna i zobacz, co tam jest.
Staś podbiegł do okna i zobaczył, że cały teren widoczny z 
okna, pokryty jest grubą warstwą śniegu a na bezlistnych 
drzewach siedzą gawrony i kraczą. Pierwszy raz obserwowany 
przez Stasia pejzaż stanowił dla niego coś wspaniałego. Długo 
stał przy parapecie podnosząc się na palce i patrzył na to nowe 
zjawisko.
- Mamo, czy my możemy pójść tam na dwór do tego 
białego?
- Oczywiście. Zaraz pójdziemy.
Kiedy wyszli z domu Staś zapytał:
- Co to tak pachnie?
To śnieg tak pachnie, a właściwie nie sam śnieg, tylko po 
prostu inny zapach jest, bo wszystko co pachniało poprzednio, 
zostało przykryte śniegiem.
Następną atrakcją była jazda na sankach. Naprzód trzeba było 
długo wędrować pod górę w sypkim śniegu, potem mama 
siadała na sankach, brała Stasia między kolana i razem 
zjeżdżali z góry. A kiedy wreszcie pozwolono chłopcu zjeżdżać 
samemu jego radość nie miała granic. Jednak zima ciągnęła się 
długo i Staś tęsknił do lata. 
- Mamo, kiedy będzie lato?
- Naprzód będzie wiosna a później lato.
Kiedy wreszcie przyszła wiosna i zrobiło się ciepło a pogoda 
się ustabilizowała, Staś dostał rowerek na trzech kółkach. W 
tamtych czasach była to ogromna atrakcja. W blokach 
miejskich tylko dwóch chłopców miało rowerki. Oprócz Stasia, 
jeszcze inny chłopczyk, o rok starszy od niego, którego wołali 
Dzidek. Innym niezwykłym przeżyciem była dla Stasia 
pierwsza bytność w kościele. Wiśka pamiętała, że ona, kiedy 
była małym dzieckiem musiała chodzić razem z rodzicami na 
sumę, a więc najdłuższą mszę i bardzo się nudziła. Dlatego nie 
śpieszyła się zbytnio z prowadzeniem Stasia do kościoła w 
końcu jednak poszli. Już samo wnętrze kościoła zrobiło na 
dziecku ogromne wrażenie. Zafascynowany był czynnościami 
liturgicznymi wykonywanymi przez kapłana. Wytrzymał 
mężnie do końca mszy, a kiedy wyszli z kościoła zapytał:
- Mamo. Pan ksiądz robił to wszystko zamiast Pana Jezusa?
- Tak oczywiście.
- I Pan Jezus miał taki sam płaszczyk?
- To się nazywa ornat.
- Miał taki sam ornat?
- Nie, Pan Jezus był biednym człowiekiem, który nie miał 
żadnych wspaniałych szat.
A, czy pan Jezus miał taki sam piękny kościół jak ten cośmy 
byli?
Pan Jezus nie miał takiego kościoła. Pan Jezus chodził z wioski 
do wioski i opowiadał ludziom o Panu Bogu.
Przez całą drogę z kościoła Marii Magdaleny aż na ulicę 
Styryjską Staś o czymś myślał, nic nie mówił i o nic już więcej 
nie pytał. W następną sobotę mama powiedziała, że znowu 
pójdą do kościoła.
- Ja nie chcę iść do kościoła – powiedział Staś.
- Musisz iść. Jeśli nie pójdziesz to Bozia będzie się na 
ciebie gniewała.
Staś nic nie odpowiedział, poszedł do kącika gdzie były jego 
zabawki, usiadł na pudełku z klockami i długo o czymś myślał. 
W końcu wrócił do mamy, która w kuchni wykonywała jakieś 
roboty kulinarne.
- Mamo ja wiem, że ty chcesz dla mnie dobrze. Jeśli mówisz, 
że trzeba pójść do kościoła, to ja pójdę, ale pozwól mi żebym 
mógł wziąć swoje książeczki i oglądać.
- Takich książeczek z bajeczkami w kościele się nie ogląda. 
Jak się nauczysz czytać, to będziesz w kościele mógł czytać 
książkę z modlitwami.
Staś nic nie odpowiedział, tylko poszedł do pokoju, znowu 
siadł na pudełku z klockami i zaczął się zastanawiać jak należy 
postąpić. Wiedział, że nie ma co walczyć o pozostanie w domu 
i szybko znalazł właściwe rozwiązanie: Gdy wieczorem mama 
kładła go do łóżka i on nie mógł zasnąć, to zgodnie z radą 
mamy zamykał oczy i wyobrażał sobie różnie ciekawe 
zdarzenia, których bohaterem był on sam. Postanowił podobnie 
postąpić w czasie mszy. Na drugi dzień w kościele mama ze 
zdziwieniem zobaczyła, że Staś siedzi cichutko, nie rusza się i 
ma zamknięte oczy. Pochyliła się do niego i zapytała szeptem:
- Stasiu czy ty się źle czujesz?
- Nie mamo. Ja się bardzo dobrze czuję.
Po chwili mama stwierdziła, że Staś znowu ma zamknięte 
oczy, ale już nie interweniowała. Przed rozpoczęciem czytania 
Ewangelii pogłaskała Stasia po główce, on otworzył oczy i 
mama pokazała mu, że trzeba wstać Staś posłusznie stał przez 
całą Ewangelię, potem siadł i znowu zamknął oczy. Ponieważ 
takie „wyobrażania sobie’, jak to Staś nazywał, w normalnych 
warunkach było wstępem do zaśnięcia, więc na zasadzie 
odruchu warunkowego Staś po pewnym czasie zasnął. W 
moment później chciał się odwrócić na drugi bok i wypadł z 
ławki na środek kościoła. Wiśka złapała Stasia w ramiona i 
wyniosła z kościoła. Tu usłużni ludzie chcieli mu robić 
sztuczne oddychanie, ale Staś zachowywał się zupełnie 
normalnie, tylko na głowie miał olbrzymiego guza. Po tym 
incydencie zdecydowano, że Staś do kościoła nie będzie 
chodzić, bo to mu szkodzi na zdrowie. I rzeczywiście, do czasu 
pójścia do szkoły, Staś więcej do kościoła na mszę nie 
uczęszczał.
W szóstym roku życia nauczył się czytać drukowane litery i 
czytał swoje bajeczki. Wynikały z tego kłopoty, bo trzeba było 
ciągle kupować nowe książeczki. Ale oboje rodzice byli bardzo 
zadowoleni z tak dobrych postępów w nauce czytania. Tym 
bar- dziej, że nikt specjalnie nie starał się, aby Staś zawczasu 
uczył się czytać.
Wreszcie w wieku lat siedmiu poszedł do szkoły. Oczywiście 
do elitarnej szkoły Kistryna. Początek nauki poprzedzony był 
kupowaniem wszystkich przyborów szkolnych, a przede 
wszystkim tornistra i czapki rogatywki z pięknym błękitnym 
otokiem. Pierwsze dni w szkole były bardzo przyjemne. 
Nauczycielka szybko zorientowała się w ponadprzeciętnych 
uzdolnieniach Stasia i stawiała go za wzór innym dzieciom. 
Szkoła była bardzo atrakcyjna także z innych względów. 
Dotychczas Staś, chodząc do parku z mamą, bawił się albo 
sam, albo z innymi chłopcami, swymi rówieśnikami. 
Dziewczynki były gdzieś daleko, poza horyzontem jego 
zainteresowań. W klasie dziewczynki były jego bezpośrednimi 
koleżankami. Kontakt z nimi wynikał poprostu z normalnych 
stosunków w szkole koedukacyjnej. W domu rodzice nigdy 
przy Stasiu nie roztrząsali żadnej problematyki intymnej. 
Jednak teraz, mając bezpośredni kontakt z dziewczynkami, coś 
tam w środku Staś zaczął odczuwać.
Pewnego dnia, najlepszy kolega Stasia w klasie, Antoś 
zawołał go w najdalszy kąt boiska szkolnego.
- Staś, chcesz coś zobaczyć?
- Chcę, ale co?
- A nikomu nie powiesz?
- No, nie powiem.
- No to przysięgnij się.
- Jak Boga kocham, nikomu nie powiem.
No to po trzeciej lekcji, to znaczy po gimnastyce, nie idź do 
szatni, tylko przyjdź tu, pod tą wierzbę.
Staś nie mógł się doczekać spotkania pod wierzbą. W końcu 
spotkał się tam z Antosiem i jeszcze jednym chłopakiem. 
Wspólnymi siłami podciągając się i podsadzając wzajemnie 
wleźli na drzewo, a stamtąd na gzyms biegnący poniżej 
parapetów parterowych okien. Były to okna szatni dziewcząt. 
Po gimnastyce dziewczynki tam się przebierały. Staś przez 
dłuższą chwilę oglądał ciekawe przedstawienie, następnie 
chciał przybliżyć twarz do szyby i w tym momencie noga 
ześlizgnęła się z gzymsu a Staś poleciał prawie dwa metry na 
ziemię. Efektem upadku było zwichnięcie nogi w kostce. Staś 
bał się krzyczeć, ale łzy lały mu się strumieniami z oczu. 
Koledzy wzięli go pod pachy i odprowadzili w daleki koniec 
boiska. Dopiero wtenczas powiadomiono nauczyciela. Zaraz 
wezwano pogotowie. Lekarz zbadał nogę, stwierdził, że nie jest 
złamana, ale włożył w tak zwane łupki, obandażował i kazał 
Stasia odtransportować do domu. W szkole nikt się nie 
dowiedział o wyczynach młodocianych podglądaczy. ale w 
domu Staś opowiedział prawdziwy tok zdarzeń swojej mamie. 
Mama pogłaskała go po główce.
- Bardzo ładnie, że powiedziałeś mi prawdę.
- Tylko mamo, nie mów nikomu, żeby się w szkole nie 
dowiedzieli.
- Dobrze nie powiem. Ale widzisz sam zrozumiałeś, że źle 
zrobiłeś. No i spotkała cię kara boska.
- Mamo, czy Bozia naprawdę mnie ukarała za to żeśmy tam 
zaglądali.
- Oczywiście, że tak.
Po tygodniu Staś znowu zaczął uczęszczać do szkoły. 
Dziewcząt już nie podglądał, ale dokładnie notował w 
brulionie, którzy chłopcy w ciągu kolejnych dni podglądali 
rozbierające się dziewczynki.
Pewnego razu mama zobaczyła tą dziwną listę imion kolegów 
Stasia.
- Stasiu, powiedz, po co zapisujesz ciągle te same imiona 
twoich kolegów?
- A na pewno nikomu nie powiesz?
- Na pewno nie powiem. Przecież wiesz, że nigdy ciebie nie 
okłamuję. Jeśli mówię, że nie powiem to nie powiem.
- Ja już nie podglądam dziewczyn jak się rozbierają, ale oni 
ciągle to robią. Więc ja zapisuje, żeby zobaczyć jak Bozia ich 
ukaże.
Mama nic na to nie powiedziała i więcej problem ten nie był 
poruszany.
W roku tym, wiosna przyszła wcześnie i w kwietniu była 
typowo majowa pogoda. Staś dostał w prezencie rower na 
dwóch kołach. Atrakcja była tak duża, zaangażowanie 
związane z jazdą na rowerze tak wielkie, że wszystkie inne 
problemy zeszły na plan dalszy. W tym także zainteresowanie 
dziewczętami, jak i problematyka teologiczno- moralna.
Była połowa maja. Ulubiona przez całą klasę 
wychowawczyni, pani Zofia Konińska, obchodziła imieniny. 
Otrzymała mnóstwo kwiatów. Po lekcjach Staś starał się jak 
najszybciej znaleźć w domu. Pędząc po korytarzu, zderzył się z 
jakimś innym chłopcem i cała zawartość tornistra, rozsypała się 
po podłodze. Staś zaczął zbierać książki.
W pobliżu schodów stało opartych o poręcz dwoje uczniów z 
jego klasy. Był to Antoś - prowodyr podglądania - i 
dziewczynka imieniem Ala. Ala mówiła do Antosia.
- Wiesz, ta nasza pani Zosia, to naprawdę wspaniała 
nauczycielka. Ja ją po prostu kocham i z tego powodu mam 
wyrzuty sumienia.
Staś nadstawił uszu.
- Jakie wyrzuty sumienia? - zapytał Antek.
Wiesz doskonale, że Zbyszek i Waldek palą papierosy . Z 
jednej strony nie chcę być skarżypytą, a z drugiej strony głupio, 
że wiedząc o takich rzeczach, o tym, że oni marnują sobie 
zdrowie nic nie powiedziałam pani Zosi.
- Ty naprawdę masz z tym problem? –zapytał Antek.
- Oczywiście. A co, dziwi cię to?
- Bardzo mnie dziwi. Przecież Krysia, to najlepsza twoja 
koleżanka.
- I co z tego, co to ma do rzeczy?
- Jak to co? Przecież to największa plotkara w klasie. Jeśli 
jej powiesz, to nie będziesz skarżypytą, a ona już resztę 
załatwi.
Staś długo myślał o tej rozmowie. Nigdy sam nie wpadłby na 
tak proste rozwiązanie.
W czwartej klasie szkoły Kistryna Staś dokonał genialnego 
odkrycia - zrozumiał, że nie można być najlepszym we 
wszystkich dziedzinach, a stąd konieczność wyboru. Długo o 
tym myślał, radził się także mamy. Potem całe popołudnie 
poświęcił na narysowanie olbrzymiego schematu. Genialny ów 
schemat, dzielił problemy na trzy grupy: na takie, którymi w 
ogóle nie warto się zajmować; takie, którymi trzeba z 
konieczności się zajmować i te, którym należy poświęcić jak 
najwięcej uwagi i wysiłków. W osobnym prostokącie napisane 
było słowo religia i duży znak zapytania. Ten schemat był 
wielokrotnie przez Stasia uzupełniany i zmieniany. Jednego 
razu odrabiał lekcje a do pokoju weszła mama i zobaczyła 
leżący na stole karton.
- Co to jest takiego? – zapytała Stasia.
Staś był akurat zajęty rozwiązywaniem zadania 
matematycznego, więc powiedział krótko:
- Zrozumiałem, że nie można się wszystkim zajmować, a tym 
bardziej być we wszystkim najlepszym. Dlatego wypisałem 
czym warto się zajmować a czym nie.
Mama dokładnie przeczytała cały schemat, a widząc, że Staś 
zajęty jest lekcjami powiedziała:
- Jeśli zechcesz, to mogłabym ci coś niecoś doradzić 
względem tego schematu. 
Oczywiście nie teraz, jak będziesz miał wolny czas.
Staś o tej propozycji zaraz zapomniał, a mama nie chciała mu 
się narzucać. Jednak po kilku dniach przyszedł do mamy z 
dużym kartonem.
- Mamo mówiłaś, że mogłabyś mi pomóc w tej sprawie.
- Tak. Popatrz na przykład tutaj. Rysunek umieściłeś wśród 
tych, którymi w ogóle nie warto się zajmować. Czy chcesz 
mieć dwóję z rysunku?
- No nie, ale wystarczy jakikolwiek stopień, byle nie było 
dwójki.
- Wśród ważnych przedmiotów umieściłeś język polski, to 
bardzo dobrze. Jesteś Polakiem i powinieneś jak najlepiej 
władać mową ojczystą, ale w tych czasach, w których ty 
będziesz żył, bardzo ważna będzie znajomość języków obcych.
- Ale, przecież nie mogę się nauczyć wszystkich języków.
- Oczywiście, dlatego wybierz taki, który będzie najbardziej 
przydatny. Jest takie państwo, które nazywa się Anglia, albo 
Wielka Brytania. 
- Wiem, pani mówiła.
- Ale chciałam ci powiedzieć jeszcze coś na ten temat, czego 
zapewne pani nie mówiła. Otóż Anglicy, dzięki swoim cechom 
narodowym, takim jak: pracowitość, odwaga, wrodzone 
umiejętności polityczne, a także dzięki umiejętności 
rozszerzania swojego panowania na różne kolonie; opanowali 
ogromną część świata. Dzięki temu, ich język jest bardo 
ważny. Po za tym, tym samym językiem posługują się w 
Ameryce. Dlatego radziłabym ci, uczyć się angielskiego.
Staś pokiwał głową potakująco, ale faktycznie pomyślał, że 
przecież już i tak ma czas bardzo wypełniony i nie chciałby 
obarczać się nowymi zajęciami. Mama spojrzała na prostokąt, 
w którym przy słowie „Religia”, był duży znak zapytania.
- Co to znaczy?
- Mamo, mnie się wydaje, że religia jest „bardzo 
najważniejsza” i całkiem nie ważna.
- Dlaczego?
- Bo widzisz, ksiądz Zapiór uczy nas, że całe to nasze życie 
to jest tylko droga do celu, a celem jest to, co będzie po śmierci 
i że wtenczas będzie największe szczęście, najlepsze i już na 
zawsze.
- Słusznie, tak właśnie uczy nasza religia.
- No tak, ale gdyby ludzie w to wierzyli, to cały dzień od rana 
do wieczora, myśleliby i robili tylko to, co trzeba, żeby dostać 
się do nieba, a przecież nikt tak nie postępuje.
- Mylisz się. Są na przykład tacy zakonnicy, którzy żeby się 
nie rozpraszać sprawami ziemskimi, w ogóle nic nie mówią. 
Wolno im tylko mówić „Memento mori”, czyli: „Pamiętaj o 
śmierci”.
- No dobrze mamo, a ilu jest takich zakonników, a poza tym, 
powiedz mi, czy ty byś chciała, żebym ja był takim 
zakonnikiem?
- O tym, kim będziesz, możesz zadecydować tylko ty sam.
- Ja jeszcze nie wiem, ale zakonnikiem, to na pewno nie 
będę.
Wiśka długo myślała o tej rozmowie. Staś w zasadzie nie 
powiedział nic złego, ale miał wówczas dopiero jedenaście lat i 
tego rodzaju podejście lekko ją zaniepokoiło.
W tym samym roku szkolnym, Staś doznał okrutnego 
upokorzenia, które zapamiętał na całe życie. Stało się to 
pośrednio na skutek umiłowana literatury pięknej. Staś 
przeczytał „Pana Tadeusza” i „Trylogię”. Bardzo spodobało 
mu się strzelanie z pistoletu do obcasów damskich 
pantofelków. Na szczęście pistoletu nie miał, ale na 
nieszczęście miał wiatrówkę. Z wiatrówki można było strzelać, 
dwojakiego rodzaju amunicją. Albo ołowianym śrutem, albo 
bolcami. Bolec, był to stalowy, ostry trzpień, zakończony 
kolorowym pędzelkiem z włosów.
Przy zlewie w kuchni, służąca Kamila zmywała naczynia. 
Była to atrakcyjna, dziewiętnastoletnia ukraińska dziewczyna. 
Drzwi od kuchni były otwarte. Dalej, ciągnął się 
dziewięciometrowy przedpokój. Na końcu przedpokoju były 
drzwi do pokoiku Stasia.
Kamila miała piękny alt, wiedziała o tym i często śpiewała. 
Właśnie teraz, myjąc naczynie, śpiewała „Reweta stochnyt 
Dnipr sziroki”. Na nieszczęście, na nogach miała pantofelki na 
wysokim obcasie. Na szczęście Staś wystrzelał poprzedniego 
dnia wszystek śrut i pozostały mu tylko stalowe bolce. Szybko 
złamał wiatrówkę, załadował, położył się na tapczanie i 
wycelował. Na nieszczęście wiatrówka nie posiadała 
ruchomego, ustawianego celownika, który umożliwia zgranie 
linii celowania z torem pocisku. Staś odwiódł, wycelił, nie 
czekając wystrzelił i ugodził w sam środek łydki. Ostrze bolca 
wbiło się w okostną, a reszta pocisku tkwiła w mięśniach. W tej 
sytuacji, najmniejszy nawet ruch powodował okropny ból.
Kamila zrezygnowała z odśpiewania dalszego ciągu pieśni o 
ryczącym, szerokim Dnieprze i zaczęła śpiewać pieśń z tekstem 
własnym. Na ten wrzask do kuchni przybiegli rodzice. Mama, 
widząc krwawiącą nogę zawołała: „Jezus, Maria”. Tato od razu 
zorientował się co się stało, tym bardziej, że Staś przez cały 
czas trzymał w rękach wiatrówkę. Ojciec powiedział krótko:
- Zerżnę ci tyłek tak, jak nigdy jeszcze nie oberwałeś.
Następnie wezwano telefonicznie pogotowie i ojciec pojechał z 
Kamilą .
Wiśka nigdy nie wymierzała Stasiowi kar cielesnych. 
Częściowo ze względu na hołdowanie nowoczesnym zasadom 
pedagogiki, ale chyba w jeszcze większym stopniu dlatego, że 
nie był to jej naturalny syn. Tato nigdy Stasia nie uderzył.
Na pogotowiu sprawa okazała się nie tak łatwa. Trzeba było 
rozciąć łydkę i wyciągnąć bolec. Następnie wyskrobać kość i 
wszystko zaszyć. Kiedy wydobyto pocisk, Bojda powiedział:
- A to kretyński smarkacz. Strzelił bolcem.
Lekarz na to odpowiedział:
- Całe szczęście, że bolcem a nie śrutem.
- Dlaczego?
- Dlatego, że śrut jest ołowiany, a ołów jest bardzo trujący. 
Mogłoby dojść do zakażenia krwi.
W reszcie w mieszkaniu przy Stryjskiej dało się słyszeć 
kopanie w drzwi. To Bojda, niosący na rękach Kamilę w ten 
sposób alarmował o szybkie otworzenie drzwi. Wiśka 
otworzyła. Bojda szybko wszedł aż do pokoju Stasia. Posadził 
Kamilę na tapczanie, następnie złapał Stasia za kołnierz, 
przewrócił na ten sam tapczan, błyskawicznie ściągnął mu 
spodnie razem z majtkami i cztery razy, z całej siły przyłożył 
pasem. Kiedy egzekucja się skończyła, Staś szybko pobiegł do 
łazienki i zamknął się tam. Po godzinie zaczęto go namawiać 
aby wyszedł. Staś w końcu otworzył drzwi i ze spuszczoną 
głową pobiegł do swojego pokoju, zamykając za sobą drzwi.
Na drugi dzień bez budzenia sam wstał bardzo wcześnie i 
pobiegł do szkoły. Wiśka orientowała się, że Staś bardzo 
mocno przeżywa swoje upokorzenie i w dobrej wierze weszła 
po południu do pokoju Stasia, siadła przy nim i zaczęła głaskać 
go po głowie.
- Mamo, idź stąd. Ja nie chcę. 
- Ależ synku, przecież ja chcę jak najlepiej dla ciebie.
Wtedy stało się coś trudnego do zrozumienia. Staś, z całej siły 
odepchnął mamę, aż przewróciła się na tapczan i wybiegł z 
domu. Ta brutalna reakcja Stasia w stosunku do ukochanej 
mamy, spowodowana była tym, że mama była obecna przy 
wymierzaniu kary i Staś miał o to do niej wielkie pretensje.
Następnego dnia, Staś znowu wstał bez budzenia go przez 
mamę i wybiegł do szkoły o wiele wcześniej, niż było to 
konieczne. W dwie godziny później nauczycielka ze szkoły 
Kistryna zadzwoniła do pana magistra Tarłowskiego, do 
magistratu.
- Panie naczelniku chciałam zapytać co się dzieje ze Stasiem, 
bo już drugi dzień nie ma go w szkole.
Tato natychmiast zwolnił się z pracy i przyjechał do domu. 
Już teraz doskonale rozumiał, że z dzieckiem dzieje się coś 
niedobrego. Oboje z Wiśką bardzo denerwowali się, nie 
wiedząc gdzie syn przebywa.
Jednak, o godzinie normalnej dla powrotu ze szkoły, Staś 
przyszedł do domu. Kiedy zobaczył, że tato jest już w domu a 
nie w pracy mocno się zdenerwował, ale ojciec starał się jak 
najszybciej i jak najłagodniej załatwić sprawę. Powiedział, 
więc krótko i bez wstępu:
- Stasiu, co się stało, to się nie odstanie. Może rzeczywiście 
trochę przesadziłem.
Staś przez chwilę milczał patrząc w ziemię. W końcu 
powiedział:
- Dobrze, ale chciałem poprosić o dwie rzeczy.
- Słucham.
- Po pierwsze, nie będę chodził do szkoły w te dnie, kiedy 
jest gimnastyka.
- Dlaczego? – zapytał mało domyślny Bojda.
- Przecież trzeba się rozbierać, a ja nie chcę żeby widzieli 
mój tyłek.
- Zgoda. A druga sprawa?
- Druga sprawa, to żeby Kamila już u nas nie pracowała.
- Stasiu zastanów się. Jak ja mogę ją wyrzucić. Przecież to 
ty jej zrobiłeś krzywdę, a nie ona tobie. Za to kupię ci ten 
zestaw „Radioamator”.
- Nie, nie chcę.
- W porządku, w takim razie wybierz sobie coś innego.
- Nie tato, ja nic nie chcę od ciebie.
Od tego dnia, przez długie miesiące Staś, w dalszym ciągu 
grzeczny i posłuszny wykazywał wyraźny chłód w stosunku do 
obojga rodziców. Dopiero po pół roku wróciły w pełni 
serdeczne stosunki między Stasiem i mamą.
Największy żal Staś odczuwał w stosunku do Kamili, 
ponieważ ta młoda, ładna dziewczyna, widziała, jak dostawał 
lanie na goły tyłek. Pretensje te były zupełnie nie uzasadniono, 
bo jeśli nawet mama mogła wyjść z pokoju, to Kamila, z ranną 
nogą, w żaden sposób tego zrobić nie mogła. Mimo to Staś czuł 
do niej żal tak silny, że w swoich marzeniach chętnie by ją 
zamordował. Tego oczywiście w rzeczywistości zrobić nie 
zamierzał. Ale robił to, co mógł, a więc unikał styczności z 
Kamilą. Służąca większość czasu spędzała w kuchni, dlatego 
Staś przestał wchodzić do kuchni, a kiedy Kamila z 
jakichkolwiek powodów odwiedzała pokoje, to Staś 
natychmiast wychodził.
Rodzice widząc to zastanawiali się jak rozwiązać sprawę. W 
końcu tato po raz drugi postanowił porozmawiać z synem. 
Wziął go do swojego pokoju i powiedział tak:
- Stasiu. Wiesz o tym, że jestem z ciebie bardzo dumny i 
wiedz, że bardzo ciebie kocham. Zrozum, że Kamila nie ponosi 
żadnej winy. To ty jej zrobiłeś krzywdę. Przecież ona będzie 
miała bliznę na nodze przez całe życie. Czy to nie wystarcza? 
Bardzo cię proszę, przestań uciekać na jej widok. 
- Dobrze tatusiu – powiedział Staś.
Ta nowa sytuacja, pozbawiła go jakiejkolwiek możliwości 
zemsty za to, że Kamila była obecna w czasie egzekucji. 
Pewnego dnia, kiedy w domu był tylko Staś i służąca, Kamila 
przyszła do pokoju Stasia.
- No, czego chcesz?
Kamila smutnym głosem powiedziała:
- Panyczu, jak panycz będzie taki zły na mnie, to pan mnie 
wygoni i szczo ja poczne.
Staś pojął, że Kamila rozumie swoją trudną sytuację.
- Teraz się uczę, później załatwimy.
Kamila dygnęła i wyszła do kuchni. Po chwili do kuchni 
wszedł Staś. Kamila stała przy stole kuchennym i coś tam 
robiła. Staś podszedł od tyłu, szybkim ruchem sięgnął pod 
spódnicę i chwycił Kamilę za krocze. Kamila wrzasnęła i 
odwróciła się twarzą do Stasia. Ze zdziwienia otworzyła usta.
Staś spokojnym głosem powiedział:
- Zapamiętaj sobie, ile razy zechcę, mogę cię złapać za dupę. 
A ty, jeśli jeszcze raz wrzaśniesz, to stracisz pracę. Rozumiesz?
- Tak, ja ponymaju.
Staś, już nigdy więcej nie starał się upokorzyć Kamili. Sama 
możliwość mu wystarczała. Zaś Kamila robiła wszystko co w 
jej mocy, aby przypodobać się chłopakowi.
W tamtych czasach pensja nauczyciela państwowej szkoły 
wynosiła sto piętnaście złotych i za tą sumę musiał on 
utrzymać całą swoją rodzinę. Służące zarabiały od dziesięciu 
do piętnastu złotych miesięcznie, a więc niezwykle mało.
Staś wiedział, że gdy Kamila otrzyma swoją pensję, to prawie 
wszystkie pieniądze odkłada z myślą o własnym posagu. 
Ponieważ jednak bardzo lubi słodycze, więc za pięćdziesiąt 
groszy kupuje sobie czekoladę. Staś na swoje wydatki dostawał 
od mamy 10 złotych miesięcznie. Gdy tylko zauważył, jak 
dalece Kamila chce mu się przypodobać, zaczął się sam przed 
sobą wstydzić swojego postępowania. Nie chodziło mu nawet, 
o nieprzyzwoity charakter swojego czynu. Po prostu wstydził 
się, że upokorzył dziewczynę, która tak bardzo jest od niego i 
od jego rodziców zależna. Poszedł do sklepu, za dwa złote 
kupił cztery czekolady. Trzy schował w swojej szufladzie, a 
czwartą wziął do kuchni.
- Kamila, chodź tutaj.
Kamila stanęła przed Stasiem.
- Szczo Panycz hoczy?
- Czy pamiętasz, że nie wolno ci nawet ust otworzyć?
- Tak pamiętam.
Staś, wyjął z kieszeni czekoladę i włożył Kamili za bluzkę. 
Od tego czasu Kamila, co kilka dni dostawała czekoladę.
Staś doskonale rozumiał, że za swój czyn, którego efektem 
było okaleczenie dziewczyny zasłużył na solidną karę, ale nie 
mógł się pogodzić z faktem upokorzenia, jakie go spotkało.
Ten problem moralno-etyczny, spowodował zupełnie 
nieoczekiwany efekt. Staś jak to często bywa u dzieci, 
wyładował potrzebę agresji w zupełnie niespodziewanym 
kierunku. Odbywała się lekcja religii. Tematem było 
miłosierdzie i opatrzność boska. Ksiądz katecheta Zapiór 
zapatrzony gdzieś w daleki horyzont, natchnionym głosem 
rozwodził się nad opatrznością boską.
- Bóg w swej dobroci dba o każdego najmniejszego robaczka. 
O każdego motylka. Troszczy się o każdą muszkę i każdą 
roślinkę. Każdy człowiek posiada swojego anioła stróża, 
którego daje mu Pan Bóg. Ten anioł bez przerwy dba, ażeby 
człowiekowi nie stało się nic złego. Tak wielka jest miłość 
Boga do ludzi. A jaka jest miłość ludzi do Boga? Ot na 
przykład teraz, kiedy staram się wytłumaczyć szczegóły 
dobroci boskiej, ten smarkacz dłubie scyzorykiem w piórniku 
zamiast słuchać, co się do niego mówi.
Słowa te były zwrócone do Stasia. Staś rzeczywiście zabawiał 
się rozcinaniem gumki myszki do ścierania, która we Lwowie 
nosiła nazwę raderki.
Ksiądz wskazał palcem na Stasia i surowym głosem 
powiedział:
- Wstań i powtórz to, co ostatnio do was mówiłem.
Staś wstał i lekko drgającym od zdenerwowania głosem 
powiedział
- Ksiądz katecheta mówił nam przed chwilą, że Pan Bóg dba 
o każdego robaczka i każde najmniejsze stworzenie, żeby mu 
się krzywda nie działa, a to jest po prostu nie prawda, bo te 
małe zwierzątka przez cały czas jedne drugie zjadają, a więc 
krzywda dzieje im się ciągle. To samo jest z tymi aniołkami. 
Gdyby aniołki nas pilnowały i dbały o nasze dobro, to żadne 
dziecko nie złamałoby nogi, nie wpadło pod rozpędzone konie, 
ani nie wypadło z okna na ulicę. A takie rzeczy ciągle się 
zdarzają. Więc ta no, jak to ksiądz powiedział, ta opatrzność 
boska jest zupełnie bez sensu.
- Siadaj smarkaczu – powiedział ostro ksiądz.
Lekcja toczyła się dalej, ale ksiądz o opatrzności boskiej już nie 
mówił. Gdy tego dnia tato wrócił z magistratu do domu, Staś 
od razu widział, że ojciec jest podenerwowany. Bojda szybko 
rozebrał się i zawołał Stasia.
- Co tam się stało w szkole?
- Nic się nie stało. Normalnie wszystko.
- Nie udawaj Greka. Dzwoniła twoja wychowawczyni i 
kazała, żeby mama przyszła jutro do szkoły. Musiałeś coś 
narozrabiać.
- Naprawdę nic złego nie zrobiłem.
Rozmowa się na tym zakończyła.
Na drugi dzień mama poszła do szkoły. Po chwili, rozpoczęła 
się duża przerwa. Wiśka zgłosiła się do wychowawczyni 
Stasia. Przywitały się i wychowawczyni zaprowadziła mamę 
Stasia do pustej o tej porze kancelarii i poprosiła, żeby Wiśka 
chwilę zaczekała. Po paru minutach wróciła w towarzystwie 
księdza katechety.
Ksiądz nie uznał za celowe przytaczania dokładnego 
przebiegu zdarzeń.
- Proszę pani. Obawiam się, że z synem dzieją się jakieś 
niewłaściwe rzeczy. On mi na lekcjach zaczyna filozofować i 
to w taki sposób, z którego można przypuszczać, że ktoś ma na 
niego bardzo zły, ateistyczny wpływ. Proponuję, ażebyście 
państwo prześledzili, z kim Staś się zadaje, bo dotychczas 
żadnych takich ekscesów nie było ani z nim ani z żadnym 
innym uczniem.
- No dobrze, ale co takiego się stało?
- Właśnie to, co pani powiedziałem. Zaczyna niepotrzebnie 
filozofować. Wiśka zastanowiła się co ma zrobić. Nie chciała 
zadzierać ani z księdzem, ani z nauczycielką, więc postanowiła 
poradzić się męża i powiedziała:
- Zupełnie słusznie. Zrobię dokładnie tak jak ksiądz radzi. 
Bardzo dziękuję za te uwagi.
Pożegnali się i Wiśka wróciła do domu. Kiedy tato Stasia 
wrócił z magistratu do domu, żona opowiedziała mu dokładnie 
przebieg rozmowy. Bojda nic z tego nie zrozumiał. Zaczekał, 
aż Staś wróci do domu - bo właśnie zabawiał się z kolegami na 
podwórzu - i postanowił dowiedzieć się, jaki był dokładny 
przebieg zdarzeń.
Staś bardzo szczegółowo powtórzył swoją wypowiedź. Bojda 
wysłuchał, zastanowił się i powiedział tak:
- Widzisz bardzo źle zrobiłeś.
- Dlaczego źle?
- No przecież ksiądz lepiej od ciebie rozumie się na religii.
- Tato, ja nie wiem na czym się on rozumie. Ale ja wiem, 
że jak ktoś mówi nieprawdę, to człowiek uczciwy nie powinien 
się z tym godzić.
- Synku masz rację. Ale widzisz, w szkole trzeba myśleć o 
tym, żeby sobie nie narobić kłopotu. Teraz ksiądz jest na ciebie 
zły i możesz nie otrzymać bardzo dobrej oceny z religii
Staś nic już na to nie odpowiedział i na tym rozmowa się 
skończyła. Staś był dobrym uczniem i obniżenie stopnia z 
religii, z bardzo dobrego na dobry, popsułoby mu świadectwo, 
ale pomyślał sobie, że ostatecznie nie jest to największe 
nieszczęście.
Wreszcie nadszedł koniec roku i pani wychowawczyni 
rozdawała świadectwa. Staś wziął swoje świadectwo do ręki, 
wrócił do ławki i zaczął przeglądać. Z religii nie otrzymał 
oceny bardzo dobrej, czego się spodziewał, ale nie było tam 
także czwórki, czyli oceny dobrej. Z religii dostał trójkę, a więc 
dostateczny. Kiedy to zobaczył i przeczytał ze trzy razy po 
kolei doszedł do wniosku, że ksiądz bardzo go skrzywdził. 
Następnego dnia, w pierwszy dzień wakacji, w szkole 
odbywała się ostatnia zbiórka harcerska. Zbiórka odbywała się 
na boisku pod drzewami. Drużynowy zauważył, że zapomniał 
jakichś papierów i wysłał Stasia po nie do pokoju 
nauczycielskie- go. Kiedy Staś wszedł do pokoju, stwierdził, że 
za stołem siedzi ksiądz katecheta. Staś był tak zły na księdza, 
że wbrew dobrym obyczajom nie pozdrowił go słowami 
„Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”, tylko podszedł do 
szafki drużynowego, otworzył ją i zaczął szukać potrzebnych 
dokumentów. Gdy wreszcie znalazł i zamknął na kluczyk 
szafkę zabierając się do wyjścia, ksiądz zawołał go do siebie.
- Stasiu, ja też kiedyś miałem tyle lat co ty i rozumiem, że 
masz do mnie pretensje, ale jak będziesz dorosły, to 
zrozumiesz, że moje postępowanie było właściwe.
Stasiowi zrobiło się gorąco. Palce u nóg mu się podkurczyły, 
a dłonie same zacisnęły w pięści. Ale opanował się i 
odpowiedział spokojnie.
- Proszę księdza, ja już teraz rozumiem, że ksiądz nie mógł 
inaczej postąpić. Gdyby ksiądz mnie nie ukarał, to jakiś inny 
uczeń wykazałby księdzu, jakieś następne księdza kłamstwo. 
Innego dnia trzeci zrobiłby znowu coś takiego i byłoby bardzo 
źle. A tak sprawa została wygaszona - Staś zrobił krótką pauzę 
– przynajmniej do końca wakacji.
Ksiądz pobladł i z lekka otworzył usta. Staś się ukłonił i 
wyszedł.
Zaczęły się dawno oczekiwane wakacje. Staś, razem z 
drużyną harcerską, wyjechał na spływ kajakowy. Ten spływ to 
było coś przecudownego. Ogromny wysiłek przy wiosłowaniu, 
przenoszenie kajaków przez miejsca uniemożliwiające spływ, a 
następnie wieczorem rozbijanie namiotów, biwak pod gołym 
niebem, śpiewanie pieśni. Wszystko to było cudowne. Po 
trzech tygodniach wrócili do Lwowa
W najbliższą niedzielę cała rodzina poszła do Basi na jej 
urodziny. Brat Bojdy Adaś, ten, który zmarł na gruźlicę, na rok 
przed śmiercią ożenił się. Już po śmierci Adasia jego żona Hala 
urodziła córkę, właśnie Basię. Hala, po śmierci Adasia 
mieszkała u swoich rodziców, którzy na Zamarstynowie 
prowadzili gospodarstwo ogrodnicze, czyli tak zwane 
chabaziarstwo. Basia była w tym samym wieku, co Staś. Gdy 
przyjechali do domu na Zamarstynowie, Staś wręczył Basi 
kwiaty i prezenty, a następnie Wiśka powiedziała: „Pocałuj 
solenizantkę” i Staś pocałował Basię w policzek. Ten pierwszy 
całus, mimo że w obecności wielu osób dorosłych, zrobił na 
nim wielkie wrażenie, na Basi chyba też. Po chwili oboje 
bawili się w dalekim zakątku ogrodu. W pewnym momencie 
Staś, nie zdając sobie z tego sprawy, podszedł blisko do Basi, 
objął ją i pocałował po raz drugi, tym razem w usta. Był to 
długi, namiętny całus a jego efektem był silny wzwód członka. 
Staś był ubrany w cieniutkie, płócienne spodnie.
Właśnie w tym momencie zaczęto wołać dzieci, aby przyszły 
do domu na drugie śniadanie. Staś pomyślał sobie, że jak 
siądzie za stołem, to już będzie wszystko w porządku, ale 
trzeba jakoś dojść do tego stołu, a tutaj widać takie 
nieprzyzwoite rzeczy. Na szczęście Stasiowi przyszła do głowy 
myśl, że trzeba się czymś zasłonić. Na nieszczęście w pobliżu 
wygrzewał się olbrzymi, czarno biały kocur. Staś złapał kocura, 
przycisnął go do siebie i tak powędrował do domu. Kocur zbyt 
mocno przytrzymywany zaczął się wyrywać, używając do tego 
pazurów i nie wiele brakowało, żeby ze Stasia zrobiła się 
dziewczynka. Kocur podarł Stasiowi spodnie na brzuchu i w 
kilku miejscach zadrasnął skórę. Stasia opatrzono, spodnie 
zaszyto i jakoś wrócił do domu. 
Wieczorem długo nie mógł zasnąć, wspominając pierwszy 
namiętny całus w swoim życiu.
Wakacje, ten najpiękniejszy okres w roku, mają straszną wadę 
- kończą się. 
Nauka w ostatniej klasie szkoły podstawowej zaczęła się jak 
co roku uroczystym apelem. Już na tym apelu uczniowie 
zauważyli, że jest nowy katecheta. Był nim Jezuita ksiądz 
Karaś.
Tego czy scysja z księdzem Zapiórem była przyczyną zmiany 
katechety, Staś nie dowiedział się nigdy. Ale zaraz po 
pierwszej lekcji religii, nowy ksiądz katecheta zawołał Stasia, 
objął go i zaczął z nim spacerować po korytarzy szkolnym.
- Stasiu – powiedział ciepłym głosem ksiądz –Wiem, że 
interesujesz się religią i masz z tym różne problemy. Bardzo się 
z tego cieszę, bo niewielu chłopców w twoim wieku tak mocno 
się interesuje zagadnieniami teologicznymi. Ale widzisz tego 
rodzaju zagadnienia, nie zawsze nadają się do rozważania przy 
całej klasie. Dlatego umówmy się, że jeśli będziesz miał 
jakiekolwiek problemy, to przyjdziesz z tym do mnie i nie w 
czasie lekcji, a ja, w miarę możności wszystko ci wytłumaczę. 
Zgoda?
- Zgoda, proszę księdza katechety – powiedział Staś.
W październiku zaczęła się jesienna szaruga i Staś z 
konieczności więcej czasu spędzał w domu. Jednego razu w 
bibliotece wypożyczył książkę, o nic nie mówiącym tytule: 
„Dolina Ludzi Milczących”. Przeczytał ją jednym tchem i 
przez długie lata uważał tą książkę za najpiękniejszą powieść w 
całej światowej literaturze. Następnie po kolei przeczytał 
wszystkie książki Curwooda. i Londona, a pośrednim efektem 
tego było zainteresowanie językiem angielskim.
Staś powiedział do mamy, że bardzo chciałby się uczyć 
angielskiego. Po dwóch dniach już uczęszczał na prywatne 
lekcje tego języka .Nauczycielką języka angielskiego była 
czterdziestoletnia pani Hanna Duszyńska. Staś się w niej 
zakochał na śmierć. Marzył o niej po nocach. Wzwody 
powtarzały się coraz częściej. Wreszcie doszło do polucji, a w 
następne dnie, a raczej noce, do pierwszych prób masturbacji. 
Staś z tego powodu miał wyrzuty sumienia. Poszedł do 
spowiedzi, ale niestety, po paru dniach powtórzyło się to samo.
Pewnej niedzieli rodzice ze Stasiem pojechali do Janowa. 
Tam babcia zapytała: „Co słychać w szkole?” Staś zaczął 
opowiadać o różnych wygłupach, jakie robią razem z kolegami 
nauczycielom. Bojda się zdenerwował i ostro skrzyczał Stasia. 
Po pierwsze za to, że uczestniczy w niewłaściwych działaniach, 
a po drugie, że jeszcze o tym opowiada. Stasiowi było bardzo 
nieprzyjemnie. Dziadek to widział. Po obiedzie wziął Stasia do 
swojego pokoju i powiedział:
- Jak ja byłem takim chłopcem jak ty, to robiłem o wiele 
więcej głupot niż ty robisz i wcale się nie dziwię, jeśli coś 
powiesz niezbyt mądrego lub niepotrzebnie. Widziałem w 
czasie obiadu, że było ci bardzo nieprzyjemnie z tego powodu, 
że tato na ciebie przy wszystkich nakrzyczał. Ale powinieneś 
mieć z tego pożytek na całe życie.
- Jaki pożytek – spytał Staś.
- Po pierwsze, zanim coś powiesz, zastanów się dwa albo trzy 
razy, czy jest sens to mówić. Druga nauka jest o wiele 
trudniejsza. W tej chwili masz żal do ojca, że cię tak 
obsztorcował przy wszystkich. Prawda, że masz żal?
- Tak.
- A widzisz, to jest wielki błąd.
- Dlaczego, przecież tato mógł mi to powiedzieć na 
osobności.
- Nie o to chodzi. Chodzi o to, ażeby przyczyn swoich 
niepowodzeń szukać we własnym działaniu, a nie w cudzym. 
Bo widzisz, własne działanie można zmieniać, cudzego nie 
można, a nawet jeśli można, to jest to bardzo trudne. 
Oczywiście tato mógł ci powiedzieć to wszystko na osobności, 
ale przecież gdybyś ty nie opowiadał, w jak niewłaściwy 
sposób robicie kawały waszym nauczycielom, to w ogóle nie 
byłoby problemu. Pamiętaj, zawsze szukaj przyczyny 
niepowodzeń we własnym działaniu.
Staś zapamiętał to na całe życie.
W ostatniej klasie Staś był bardzo zajęty i miał mało 
wolnego czasu. Przygotowywanie się do lekcji zajmowało mu 
teraz więcej czasu niż poprzednio ponieważ chciał na koniec 
szkoły podstawowej uzyskać jak najlepsze oceny. Nauka 
angielskiego, która była dla niego przyjemnością, też dużo 
czasu mu pochłaniała. A kiedy wieczorem kładł się spać, to 
jeszcze musiał trochę pomyśleć o swojej ukochanej pani od 
angielskiego. W tej sytuacji szybko zapomniał o rozmowie jaką 
przeprowadził z nim nowy ksiądz katecheta. Pewnego dnia, 
kiedy Staś wychodził ze szkoły, ksiądz katecheta położył mu 
rękę na ramieniu.
- Idziesz już do domu?
- Tak proszę księdza.
- Ja też. Mógłbyś mi towarzyszyć?
- Oczywiście.
Wyszli razem z budynku szkoły. Pod nogami skrzypiał nowo 
spadły śnieg. Ksiądz chwilę milczał, następnie powiedział:
- Od naszej rozmowy minęło już trzy miesiące. Czy nie 
masz żadnych, ciekawych problemów o charakterze religijnym, 
o których moglibyśmy porozmawiać?
Staś przez chwilę zastanawiał się, czy w ogóle warto ten 
temat podnosić. W końcu jednak powiedział.
- A czy ksiądz naprawdę chciałby, żebym mu szczerze na te 
tematy powiedział?
- Oczywiście, że tak. Gdybym nie chciał to bym cię o to nie 
prosił.
- Ja myślę, że i rodzice i księża chcą żeby ludzie byli religijni, 
ale tylko tak długo jak długo nie zaczną poważnie tych spraw 
rozważać. 
- Nie wiem, jakie jest stanowisko twoich rodziców, ale ja na 
pewno te sprawy traktuję poważnie i chciałbym, żeby inni 
ludzie też uczciwie i poważnie o tym mówili, to znaczy o 
religii.
- Niedawno ksiądz nam mówił, że ostatnim dogmatem 
przyjętym przez kościół na Pierwszym Watykanum w 1870 
roku, jest dogmat o cielesnym wstąpieniu Matki Boskiej do 
nieba.
- Tak, tak mówiłem i tak jest.
- I ci, co ten dogmat wymyślili chcą, żebyśmy to poważnie 
traktowali.
- Po pierwsze, źle to określiłeś. Nie „wymyślili” lecz przyjęli 
pod natchnieniem Ducha Świętego.
- No dobrze, ale czy oni chcą, żebyśmy to poważnie 
traktowali?
- Oczywiście że tak.
- Jeśli poważnie to znaczy, że niebo jest trochę materialne.
- Dlaczego materialne?
- Przecież Matka Boska poszła tam dwa tysiące tal temu.
- I co z tego?
- Matka Boska tu na ziemi chodziła ubrana, a nie na golasa.
- Oczywiście, że ubrana.
- A przecież nie ma takiego ubrania, które by wytrzymało 
dwa tysiące lat. A więc tam w niebie, muszą być jacyś krawcy, 
którzy szyją dla Matki Boskiej ubranie. Po za tym, jeśli ona ma 
tam swoje ludzkie ciało, to ma ludzkie potrzeby, a więc musi 
codziennie jeść. Więc tam w niebie musi być jakieś zaplecze 
gastronomiczne. Po za tym, jak się je to ten fakt powoduje 
dalsze konsekwencje w przewodzie pokarmowym. Chyba 
ksiądz rozumie, o co mi chodzi?
- Tak, rozumiem i uważam, że podniosłeś bardzo ciekawe 
zagadnienie. Ja się nad tym zastanowię i odpowiem ci. A teraz 
już biegnij do domu. 
W tej ostatniej klasie czas płynął trochę szybciej, niż 
poprzednio a to dlatego, że zarówno zajęcia szkolne wymagały 
więcej zaangażowania jak i nauka pozaszkolna. Wreszcie 
nadszedł upragniony koniec roku. Staś na uroczystym apelu 
został wywołany razem z dwoma innymi uczniami, ponieważ 
okazało się, że Staś zajął drugie miejsce w szkole w konkursie 
świadectw. W domu była wielka feta a Bojda wszystkim 
znajomym opowiadał, jakiego zdolnego ma syna. W nagrodę 
za świetne wyniki w nauce Staś otrzymał nowy rower, tak 
zwaną „półbalonówkę”. Ponieważ rower był od ojca, a Staś 
ciągle pamiętał lanie, jakie dostał, a wiec powiedział „Bardzo 
dziękuję ci tatusiu” i w ogóle na rower nie spojrzał. 
W trzy dni później wyjechał na spływ kajakowy. Tegoroczny 
spływ kajakowy różnił się zasadniczo od poprzedniego. W 
poprzednim uczestniczyła wyłącznie drużyna „Orłów’. 
Obecnie na spływ pojechały dwie drużyny: drużyna „Orłów” i 
drużyna „Stokrotek”. Do wszystkich atrakcji zeszłorocznego 
spływu doszła jeszcze obecność dziewcząt. 
Staś w kwestii problematyki erotycznej wkroczył w trzeci 
etap. Pierwszy to był całus z Basią. Ale Basia to przecież 
stryjeczna siostra, to się prawie nie liczyło. Gorąca miłość do 
pani od angielskiego miała charakter czysto platoniczny, ze 
względu na różnicę wieku. Obecnie, w czasie spływu na 
wyciągnięcie ręki znajdowały się dziewczęta w tym samym 
wieku co Staś, które na dodatek ciągle potrzebowały męskiej 
pomocy. Niektóre z nich zachowywały się wręcz 
prowokacyjnie. Staś w najśmielszych marzeniach nocnych, 
nigdy nie posuwał się dalej, niż do całusa. Ale mimo wielu 
okazji, nawet do tego rodzaju niewinnych pieszczot nie 
dochodziło.
Wreszcie nadszedł ten przecudowny dzień. Była przerwa 
obiadowa. Kajaki wyciągnięto na brzeg. Jedna z dziewcząt 
siedziała nad wodą, stopy miała zanurzone w rzece i coś 
czytała. Nagle zaczęła się głośno śmiać. Staś leżał na trawie 
nieopodal, podniósł się i zapytał.
- Kasiu, dlaczego tak ryczysz?
- Bo czytam coś bardzo śmiesznego.
- Pokaż! 
- Jak mnie ładnie poprosisz, to ci pokażę.
Staś się zbliżył. Dokoła nie było nikogo, tylko gęste leszczyny.
- No, więc proszę cię.
- To tak mnie prosisz? A ładniej nie potrafisz?
- Więc jak mam cię poprosić?
- Musisz mnie pocałować – i wyciągnęła w kierunku Stasia 
rękę.
Chłopak zmobilizował wszystkie zasoby swej mizernej 
odwagi, chwycił za rękę pociągnął, a kiedy twarz dziewczyny 
się przybliżyła, pocałował ją w policzek.
- No teraz pokaż.
Dziewczyna schowała książkę za siebie.
- Tak się całują pensjonarki. Nie potrafisz jakoś solidnie 
tego zrobić.
- Niestety nie potrafię, bo w przedszkolu nas nie uczono.
- To ja ciebie nauczę.
Objęła Stasia za szyję i delikatnie pocałowała ledwie dotykając 
ustami ust Stasia.
- Dziękuję za naukę. Jesteś fajna baba. Przez noc będę 
trenował, a jutro sprawdzimy, czy jestem pojętnym uczniem.
- Jutro może nie być takich dogodnych warunków.
Znowu objęła Stasia za szyję, ale tym razem nastawiła swoje 
usta, zamknęła oczy i czekała aż Staś ją pocałuje. Staś to zrobił, 
tak samo delikatnie jak poprzednio.
- Czy ty naprawdę z nikim się nie całowałeś?
- Raz całowałem się z jedną fajną dziewczyną, ale tak 
szczerze mówiąc, to później nie było okazji.
Staś był zawstydzony tym, że właściwie przez cały czas 
stroną aktywną była dziewczyna.
Następnego dnia rzeczywiście nie było okazji do intymnych 
kontaktów, ale w ciągu dalszych dni całowali się często i o 
wiele bardziej namiętnie niż pierwszego dnia. Jednak przez 
cały ciąg spływu były to wyłącznie płytkie całusy w usta.
Spływ trwał cały miesiąc. Po powrocie do Lwowa Staś, nie 
będący już uczniem szkoły Kistryna odszukał księdza katechetę 
Karasia. Ksiądz zaprosił go do swojej celi. W celi był tylko 
mały stolik, półka z książkami, jedno krzesło i łóżko. Staś 
usiadł na krześle, a ksiądz na łóżku.
- Proszę księdza chciałem się zapytać, czy całowanie się z 
dziewczyną to jest grzech, czy nie?
- To nie jest grzech, ale broń Boże nie rób tego. 
- Dlaczego?
- Widzisz zarówno ty, jak i dziewczyna w twoim wieku 
jesteście już w pełni dojrzali fizycznie do tego ażeby uprawiać 
miłość. Gdybyś żył w afrykańskiej dżungli na pewno już 
miałbyś żonę i dzieci. Ale tu, w naszej cywilizacji na to, żeby z 
sensem założyć rodzinę, trzeba skończyć szkołę, uzyskać pracę 
i stworzyć warunki materialne dla tej rodziny, a szczególnie dla 
dzieci. Ty jeszcze tego zrobić nie możesz. 
- Ale przecież od całowania dziecka się nie zrobi.
- Od całowania nie. Ale od tego całowania, łatwo jest 
przejść do innych rzeczy i nawet nie będziesz wiedział, kiedy 
stanie się nieszczęście. Dlatego nie pozwalaj sobie na żadne 
kontakty z dziewczynami.
Staś wracał do domu piechotą i rozważał ostatnio 
przeprowadzoną rozmowę. Wnioski, jakie z niej wyciągnął 
były następujące: Ksiądz jest mądrym człowiekiem i gada 
zupełnie do rzeczy. Ale kontakty i pieszczoty z dziewczętami 
są czymś tak wspaniałym, że na pewno z tego nie zrezygnuje.
W domu stał rower. Staś na nim demonstracyjnie nie 
jeździł, a Bojda bardzo chciał, ażeby między nim a synem 
wróciły dobre stosunki. Pewnego dnia przy obiedzie zapytał:
- Stasiu kiedyś rozmawiałeś ze mną o fotografii, czy 
chciałbyś mieć aparat?
Staś faktycznie bardzo chciał fotografować, tym bardziej, że 
kilku jego kolegów już to robiło. Słysząc słowa ojca, zupełnie 
zapomniał o wcześniejszych urazach i wykrzyknął:
- Ależ tak, bardzo bym chciał.
W dwa dni później, tato razem ze Stasiem, poszli do sklepu i 
Staś kupił sobie świetny skrzynkowy aparat firmy „Kodak”. W 
łazience urządzono ciemnię i do końca wakacji, prawie 
wszystek wolny czas Staś poświęcał nowemu hobby. Niestety i 
w tym roku wakacje przejawiły swą najgorszą cechę, a 
mianowicie skończyły się. 
Staś zaczął uczęszczać do szkoły średniej. Szkoła średnia, 
to nowi koledzy i koleżanki, ale przede wszystkim nowy świat, 
inny stosunek do ucznia. Profesorowie traktowali ich prawie 
jak dorosłych, mimo, że ci dorośli ludzie liczyli sobie po 
trzynaście lub czternaście lat. Zaraz w pierwszych dniach 
września, w czasie lekcji wychowawczej do klasy wkroczył 
pan dyrektor z dwoma inżynierami. Oglądali salę, w której 
odbywała się lekcja i po chwili wyszli. Na drugi dzień 
wychowawczyni poinformowała uczniów, że remont tej 
właśnie sali robiony w czasie wakacji, został przeprowadzony 
w sposób niewłaściwy i trzeba jeszcze jakieś prace wykonać. 
W związku z tym, najbliższa sobota będzie dniem wolnym i... 
Pani profesor chciała jeszcze coś mówić, ale w klasie podniósł 
się taki wrzask, że jej słów nikt nie słyszał. Po chwili, gdy się 
uspokoiło, pani profesor powiedziała:
- I w związku z tym, organizujemy dla was dwudniową 
wycieczkę do lasów Zubrzy. Tym razem wrzask był jeszcze 
większy.
W sobotę o szóstej rano cała rozwrzeszczana klasa wyjechała 
autobusem do Zubrzy. Od rana do obiadu bawiono się w 
podchody. Później, w leśniczówce był obiad. Po obiedzie był 
czas wolny, ale profesor od biologii tak ciekawie opowiadał o 
życiu lasu, że wszyscy go słuchali. Nocowano w stodole na 
sianie. W jednym sąsieku chłopcy, w drugim dziewczęta. W 
niedzielę znowu zabawy zbiorowe, a potem błądzenie po 
ostępach leśnych.
O godzinie piątej po południu w niedzielę Staś z kolegą 
Antkiem, tym od podglądania dziewcząt i jego siostrą 
Agnieszką, wpadli do mieszkania przy Stryjskiej. W jadalni, 
przy stole, oprócz rodziców Stasia, siedziała ciocia Lalka - 
starsza siostra Bojdy, Basia ze swoją mamą i jakieś małżeństwo 
z magistratu. Ciocia Lalka była nauczycielką, a oprócz tego 
starą panną, która bardzo dbała o dobre obyczaje. Trójka 
wycieczkowiczów zaczęła opowiadać przekrzykując się 
wzajemnie o pięknie spędzonym czasie w Zubrzy. Ciocia Lalka 
spytała:
- A gdzie nocowaliście?
- Nocowaliśmy w stodole, na sianie.
- Jak to, wszyscy razem? - z widocznym oburzeniem 
spytała ciocia.
- Nie, osobno. Każda para osobno – wyjaśnił Staś.
Wszyscy zaczęli się śmiać, tylko ciocia Lalka zachowała 
grobowe milczenie. 
Staś już w pierwszych miesiącach dał się poznać jako świetny 
uczeń, szczególnie z matematyki, fizyki i chemii. Na prośbę 
wychowawczyni udzielał korepetycji słabszym uczniom ze 
swojej klasy. Oczywiście gratisowo. Po skończeniu pierwszej 
klasy szkoły średniej, przyniósł do domy bardzo dobre 
świadectwo. Nagrodą było opłacenie sześciotygodniowego 
kursu żeglarskiego.
Już sama sceneria dzikich puszcz i jezior dalekich, 
północno wschodnich kresów Rzeczpospolitej była niezwykle 
atrakcyjna. Nauka teorii żeglowania i samo pływanie po 
jeziorach było czymś wspaniałym. Jednak najwspanialsze były 
wieczory przy ognisku. Komandorem kursu był znany 
warszawski żeglarz. Z zawodu był on historykiem i pracował 
jako pomocnik kustosza w jednym z warszawskich muzeów. 
Otóż ten żeglarz z krwi i kości żył zarówno teraźniejszością 
żeglarstwa, jak i wspomnieniami dawnej przeszłości.
Kiedy pierwszego wieczoru po zachodzie słońca wiara 
zebrała się przy ognisku, komandor zaczął im opowiadać o 
osiemnastowiecznych rejsach herbacianych, o kliprach, które 
niosły całe piramidy żagli, o tych podróżach z Indii dookoła 
Afryki, które w równym stopniu były przedsięwzięciami 
handlowymi jak i czymś w rodzaju dzisiejszego sportu. 
Opowiadał o tym, jak marynarze nie przymuszani do tego 
żadnymi rozkazami godzinami stali na rejach, trzymając w 
rękach koce, aby zwiększyć powierzchnię żagli. Dla Stasia te 
opowieści były czymś w rodzaju przecudnej legendy, tym 
piękniejszej, że prawdziwej.
Słońce już dawno zaszło, ognisko dogasało a chłopcy 
siedzieli z otwartymi gębami i słuchali opowieści snutych przez 
komandora obozu. W końcu komandor pwiedział:
- No najwyższy czas spać, bo jutro was nie dobudzimy.
Staś niezbyt skory do publicznych wypowiedzi, stanął na 
baczność i powiedział:
- Panie komandorze, niech pan dalej mówi, nawet całą noc. 
Na pewno wstaniemy rano, niech nam tylko pan opowiada. 
Komandor się roześmiał.
- Oj dzieci z was, straszne dzieci. Przecież jutro też jest 
dzień i jeśli tylko zechcecie, chętnie będę wam opowiadał. A 
teraz marsz do namiotów.
Na drugi dzień rano wiał niezły wiatr, ale zanim zdążyli 
wsiąść do łódek, do obozu przybiegli chłopi z sąsiedniej 
wioski, prosząc, aby żeglarze pomogli w przeszukiwaniu lasu 
ponieważ zgubiło się dziecko. Chłopcy ruszyli szeroką tyralierą 
i po trzech godzinach znaleźli śpiące w rowie przy dukcie 
leśnym dziecko. W międzyczasie wiatr zdechł i żeglarze mieli 
naukę wiosłowania. Po południu, przy dość miernym wietrze 
podnieśli żagle i trochę popływali. Następnie szybko zrobili 
klar na łodziach i wrócili do obozu.
W chwilę później, z budynku kadry wyszedł komandor i z 
ogromnym zdziwieniem stwierdził, że wszyscy kursanci stoją 
przed drzwiami i na coś czekają.
- Jeśli czekacie na zmiłowanie boże, to lepiej w kościele.
- Nie panie komandorze. Pan obiecał, że będzie opowiadać.
- Będę opowiadać, ale wieczorem, a teraz mam jeszcze 
robotę.
Słońce stało jeszcze wysoko, kiedy chłopcy rozpalili ognisko i 
czekali na komandora. Gdy wreszcie komandor wyszedł z 
pomieszczeń kadrowych i skierował się ku ognisku, chłopcy go 
otoczyli.
- Panie komandorze, o czym dzisiaj będzie?
- Dzisiaj opowiem wam o dwóch największych potęgach 
morskich średniowiecza i o najciekawszym ze wszystkich 
wieków
Następnie komandor usiadł na pieńku, zapatrzył się w żar 
ogniska i zaczął opowiadać. Naprzód mówił o Anglii rządzonej 
przez heretycką królowę Elżbietę. Później opowiadał o 
słonecznej Hiszpanii rządzonej przez ascetycznego króla Filipa, 
który sam o sobie mówił, że jest narzędziem w ręku Boga. 
Następnie komandor opisał przygotowania do angielskiego 
przedsięwzięcia, to jest o budowie floty w Kadyksie, która 
miała zawojować Anglię i wysłać heretyczkę Elżbietę, jako 
jeńca w prezencie papieżowi.
Po tym wstępie opowieść komandora z każdym zdaniem 
nabierała charakteru sensacyjnej powieści:
Do tajnego gabinetu ambasady hiszpańskiej w Londynie, 
wpadł jeden z informatorów. Przekazał ambasadorowi 
Mendozie wiadomość o tym, że flota angielska wypłynęła z 
Plymouth w sile trzydziestu okrętów i skierowała się do 
Kadyksu. I tu po raz pierwszy padło czarodziejskie nazwisko - 
flota wypłynęła pod dowództwem Francisa Drake. Mendoza 
natychmiast napisał raport i nakazując największy pośpiech, 
wysłał ten list do króla Filipa.
Drake, to najbardziej zuchwały i najbardziej rudy ze 
wszystkich piratów pozostających w służbie rude-łysej 
królowej Elżbiety. Ze względu na ten kolor włosów Hiszpanie 
nazywali go Cacafuego, czyli „Płonące gówno”. Król 
hiszpański i jego otoczenie o Drake’u mówili „el Draque”, 
czyli smok, albo potwór. Otóż ten potwór płynął na skutek 
niezbyt sprzyjających wiatrów na tyle powoli, że list 
ambasadora Mandozy przesyłany pocztą rozstawnych koni 
dotarł do kancelarii króla Filipa o wiele wcześniej niż Drake 
osiągnął Kadyks. Sekretarz króla, tak samo skrupulatny, 
dokładny i precyzyjny w działaniu jak jego władca, przeczytał 
raport Mendozy i dołączył go do wysokiej sterty 
korespondencji czekającej na przeczytanie przez króla. Raport 
leżał, król załatwiał po kolei dostarczane mu przez sekretarza 
sprawy, a Drake płynął po morzu.
W Kadyksie 12 kwietnia 1587 roku było ciepłe, wiosenne 
popołudnie Na ulicę wyległo mnóstwo mieszczan i szlachty. 
Wartownik na wieży zauważył zbliżającą się eskadrę. 
Początkowo myślano, że to wraca hiszpańska flotylla Juana 
Martineza de Recalde. Mimo to, zawiadomiono oficerów 
Corregidora, dowódcę zamku i komendanta galer.
Kiedy rozpoznano Anglików, hiszpańskie galery wiosłowe 
ruszyły mężnie naprzeciw nadpływającemu wrogowi.
W tym czasie w mieście odbywały się dantejskie sceny, bo 
Corregidor nakazał, aby ludność cywilna schroniła się do 
zamku, zaś komendant zamku zamknął przed nimi bramy, 
ponieważ wpuszczenie do warowni tego wystraszonego i 
spanikowanego tłumu, uniemożliwiłoby mu jakąkolwiek 
obronę, za którą był odpowiedzialny przed królem. 
Drake na swych żaglowcach o wysokich pokładach, miał 
ciężkie armaty wypożyczone od swego kuzyna Jona Hawkinsa, 
który dorobił się ogromnej fortuny na handlu niewolnikami. 
Był z tego tak dumny, że nawet w jego herbie widniał murzyn 
ze zwią- zanymi rękoma. Otóż te armaty miały zasięg 
skutecznego rażenia dwuipółkrotnie przekraczający najdalszy 
strzał z wiosłowych galer hiszpańskich.
Tymi galerami dowodził Don Pedro. Wyprowadził on swoją 
flotyllę na wody portu zewnętrznego i z niezwykłą odwagą 
zbliżał się do floty angielskiej. Hiszpanie trzykrotnie atakowali 
z szaleńczą odwagą, ale za każdym razem, zanim doszli na 
odległość skutecznego strzału ze swoich lekkich armatek, 
Anglicy zasypywali ich lawiną pocisków.
W tej sytuacji Don Pedro schronił się razem z nie zatopionymi 
jeszcze galerami na płycizny w pobliżu portu Świętej Marii. 
Teraz Anglicy przystąpili do systematycznego palenia i 
zatapiania statków przygotowanych do angielskiego 
przedsięwzięcia i pozostawionych przez galery na pastwę losu 
w zewnętrznym porcie Kadyksu.
W czasie gdy Anglicy zatapiali statki hiszpańskie w 
zewnętrznym porcie, galery hiszpańskie dopadły karawelę 
portugalską zrabowaną przez Drake przed dopłynięciem do 
Kadyksu. Galera była obsadzona przez Anglików, ale miała 
słabą artylerię. Hiszpanie podpłynęli i wezwali Anglików do 
poddania się. Anglicy odpowiedzieli ogniem. Po krótkiej walce 
Hiszpanie weszli na pokład karaweli. Na pokładzie było pięciu 
żywych Anglików. Wszyscy ranni. Było to jedyne zwycięstwo 
hiszpańskie w tej bitwie.
Teraz Drake zostawił wielkie żaglowce w zewnętrznym 
porcie. Przesiadł się na jeden z małych pinasów i poprowadził 
te najmniejsze swoje jednostki kanałem do portu 
wewnętrznego, gdzie też spalił kilka hiszpańskich okrętów. 
Corregidor widząc co się święci zagonił ludność cywilną do 
przetoczenia ciężkich kolubryn, o pięciometrowych lufach na 
pozycje umożliwiające ostrzał wewnętrznego portu.
Drake po dokonaniu zniszczeń w porcie wewnętrznym, wrócił 
szczęśliwie do portu zewnętrznego i tu dalsze losy bitwy 
stanęły pod znakiem zapytania. Wiatr przycichł. Po chwili 
nastąpiła zupełna flauta. Następnie okazało się, że kolubryny 
potrafią swym ogniem dosięgnąć także statki angielskie w 
zewnętrznym porcie. Jako pierwszy oberwał „Golden Lion” i to 
na wysokości linii zanurzenia. Teraz szybkie wiosłowe galery 
hiszpańskie uzyskały przewagę. Podchodziły po dwie do statku 
„Złoty Lew”, oddawały salwę i zawracały, dając pole do 
działania następnym dwóm galerom. Anglicy holujący 
„Złotego Lwa” nadludzkim wysiłkiem potrafili odwrócić go 
burtą do galer i znowu hiszpańskie galery musiały się wycofać 
przegonione ogniem ciężkich armat angielskich.
Dopiero po północy powiała wystarczająco silna bryza od 
lądu i angielskie statki odpłynęły. O świcie Drake znowu 
zakotwiczył swoją eskadrę i zapraszał galery do bitwy. Jednak 
Don Pedro nie dał się sprowokować. Rycerski w słowach i 
uczynkach Hiszpan posłał Drake’owi pozdrowienia winszując 
zręczności i kunsztu żeglarskiego, a w raz z listem przesłał mu 
wina i słodycze.
Takie to były czasy - kończył komandor.
Wszyscy chłopcy słuchali tej opowieści z największą uwagą. 
Staś także, ale w jego głowie nastąpiło pewne 
przewartościowanie. Dotychczas język angielski, którego uczył 
się intensywnie od trzech lat, kojarzył mu się z Londonem, 
Curwoodem, z daleką, kanadyjską północą a w o wiele 
mniejszym stopniu z amerykańskimi cowbojami. Anglia i 
Anglicy byli gdzieś na drugim planie. Teraz przypomniał sobie 
urywkowe informacje mamy dotyczące Anglików i obecnej 
angielskiej rzeczywistości i postanowił, że musi tą Anglię 
zobaczyć na własne oczy.
Komandor spojrzał na zegarek, wstał zabierając się do 
odejścia, ale chłopcy starali się go zatrzymać. Jeden z nich 
zapytał:
- Panie komandorze. Pan nam wszystkiego nie opowiedział.
- Jak to wszystkiego?
- No a co z tym listem do króla?
- No cóż król pracował w dalekim Aranjuez i właśnie w 
momencie, kiedy Drake otrzymał pozdrowienia i słodycze, król 
doszedł do raportu Mendozy. Przeczytał go dokładnie, a 
następnie udał się do kaplicy, gdzie zatopił się w modlitwie i 
kontemplacji. Po prześledzeniu w swoim umyśle całego toku 
zdarzeń, doszedł do wniosku, że zuchwałe wtargnięcie Drake 
do hiszpańskiego portu stanowiło karę bożą za to iż on zbyt 
powoli szykował wyprawę przeciwko Anglii w celu ukarania 
angielskiej heretyczki i postanowił przyśpieszyć przygotowania 
do karnej wyprawy przeciwko Anglii. 
- Czy to była ta wyprawa „Wielkiej Armady”?
- Tak, to właśnie o tą wyprawę chodziło. Tylko, że ta 
armada naprawdę nazywała się „Eskadra Najszczęśliwsza - 
„Armada Felicissima” Jednak po klęsce Hiszpanie przestali 
używać tej nazwy.
- Panie komandorze pan nam powiedział jak Hiszpanie 
przezywali tego Drake’a. A jak Anglicy przezywali dowódców 
hiszpańskich.
- Dowódcą hiszpańskim w tej bitwie był Don Pedro. 
Anglicy podziwiali jego wielką odwagę i wcale go nie 
przezywali.
Następnego wieczoru komandor opowiadał młodym 
żeglarzom o wyprawie „Wielkiej Armady” z Lizbony 
przeciwko Anglii. Komandor był świetnym gawędziarzem i 
tego wieczoru mówił równie ciekawie, jak poprzednio o 
wyprawie do Kadyksu. Ale zainteresowanie chłopców było 
mniejsze, ponieważ o tej wyprawie sporo wiedzieli ze 
szkolnego programu historii Jednak Staś słuchał z największą 
uwagą. Mając bystry umysł i niezwykle realistyczne podejście 
do rzeczywistości z zainteresowaniem śledził dokładnie przez 
komandora opisywane przygotowania Hiszpanów do tej batalii.
Z opowieści wyraźnie wynikało, że zarówno prace Alwaro 
de Bazan Markiza Santa Cruz, jak i jego następcy Alonso 
Pereza de Guzmana el Buene księcia Mediny – Sidonii, były 
prowadzone wzorowo. Przygotowania obejmowały wszelkie 
dziedziny działań zapewniające powodzenie angielskiego 
przedsięwzięcia. Wszystkie podstawowe elementy 
przygotowań były wykonane perfekcyjnie. Dotyczyło to 
zarówno zaopatrzenie w żywność, wyposażenia w artylerię 
okrętową jak i w amunicję. Dobór mary- narzy i wojsk 
ofensywnych też pozostawał bez zarzutu.
Marszruta „Wielkiej Armady” została opracowana w trzech 
wersjach według najnowszych portugalskich locji, na wypadek 
trzech różnych rodzajów pogody. Szyk bojowy „wielkiego 
półksiężyca” stanowił najlepsze rozwiązanie dla tego rodzaju 
wielkich statków jakie tworzyły armadę.
Co prawda książę Medinia Sidonia trochę przesadził z 
zabezpieczeniem duchowo-moralnym wyprawy. Sam fakt 
zmuszenia wszystkich żołnierzy i marynarzy do 
wyspowiadania się i przystąpienia do świętej komunii było 
rzeczą normalną. Błogosławieństwo udzielone przez 
arcybiskupa Lizbony w trakcie mszy przez niego 
koncelebrowanej, przedsięwzięciu, którego celem było 
zabijanie kulą i mieczem, kordelasem i sztyletem, wieszanie i 
podpalanie było także normalnym zabiegiem religijnym 
poprzedzającym każdą masakrę od IV wieku począwszy, aż do 
pierwszej wojny światowej włącznie. Dodatkowym, ale bardzo 
ważnym elementem podnoszącym morale żołnierzy i 
marynarzy, było udzielenie odpustu zupełnego przyznanego 
przez papieża wszystkim tym, którzy wezmą udział w świętej 
wyprawie przeciwko protestanckiej Anglii. Dzięki temu 
ważnemu papieskiemu zabezpieczeniu, Hiszpanie w ramach 
akcji wojennej mogli popełniać wszelkie grzechy, łącznie ze 
śmiertelnymi, mając stuprocentową gwarancję, że w razie 
śmierci w walce, pójdą prosto do nieba.
Co prawda książę Medina Sidonia trochę przesadził 
zarządzając przed wyruszeniem w morze, dokładną rewizję 
wszystkich okrętów, w ramach której to akcji „Wielka 
Armada” została pozbawiona wszystkich prostytutek. Jednak 
nawet ten drobny, choć nie miły incydent nie powinien 
spowodować jakichś znaczących, negatywnych skutków dla 
angielskiego przedsięwzięcia. Przecież z Lizbony do Anglii 
droga niedaleka, a tam na wyspach będzie mnóstwo angielskich 
kobiet, które można będzie gwałcić, zupełnie bezkarnie, w 
ramach papieskiego odpustu.
Jeśli więc Hiszpanie tak solidnie przygotowali wyprawę, 
tak optymalnie zadbali o wszelkie szczegóły morskiej podróży, 
tak dobrze opracowali marszrutę morską jak i formę 
zastosowanego szyku, jeśli żeglarze hiszpańscy należeli do 
najlepszych na świe- cie, a wojsku hiszpańskiemu nie brakło 
odwagi ani wprawy w działaniach wojennych, to dlaczego cała 
wyprawa zakończyła się całkowitą klęską Hiszpanów?
Staś długo o tym myślał i nie znalazł rozsądnego 
rozwiązania tej zagadki. Problem skuteczności ludzkiego 
działania intrygował Stasia od dawna. Niestety było to na wiele 
dziesięcioleci przed opracowaniem przez profesora 
Kotarbińskiego zasad prakseologii, czyli nauki o skutecznym 
działaniu.
W kilka dni później z Warszawy nadesłano dwa worki 
drobnego sprzętu żeglarskiego. Po ten sprzęt Staś wraz z 
kolegą został wysłany do miejscowości odległej o osiem 
kilometrów. Droga wiodła przez piękne dzikie lasy. Po kilku 
godzinach marszu, dotarli do poczty, odebrali przesyłki i 
obciążeni pakunkami powędrowali z powrotem do obozu 
żeglarskiego.
W połowie drogi powrotnej złapała ich burza. Deszcz lał jak z 
cebra. Chłopcy wiedzieli, że nie należy się chować pod 
drzewami, ze względu na niebezpieczeństwo piorunów. W 
oddali zobaczyli poprzez strugi deszczu jakąś zabudowę 
przypominającą kościół. Szybko pobiegli w tym kierunku, aby 
się schronić pod okapem dachu. Gdy tylko dobiegli, drzwi się 
otworzyły i zaproszono ich, a raczej wciągnięto do wnętrza. 
Okazało się, że jest to niewielki dom klasztorny, w którym 
aktualnie przebywa tylko siedmiu zakonników. Mimo 
protestów żeglarzy zakonnicy ich rozebrali i zabrali ubrania do 
suszenia. Staś razem z kolegą owinięci w koce, zostali z 
jednym starszym, brodatym zakonnikiem, który w 
międzyczasie zaparzył herbatę i zmusił chłopców do zażycia 
aspiryny. Deszcz lał coraz większy i wewnątrz pomieszczeń 
słychać było narastające dudnienie kropli uderzających w 
poszycie dachu. Kiedy już herbata została wypita ksiądz 
powiedział do chłopców:
- Zapewne niezbyt interesujecie się sprawami religii, 
ponieważ jednak ubrania jeszcze nie wysuszone, a deszcz leje, 
więc pokażę wam moją kolekcję.
Następnie zdjął z gwoździa klucz ogromnych rozmiarów i 
krętymi schodami razem z dwoma żeglarzami powędrował na 
pięterko. Klucz zazgrzytał w zamku i w moment później 
znaleźli się w pomieszczeniu zastawionym gablotami i 
regałami. Staś przez chwilę rozglądał się do koła i ze 
zdziwieniem stwierdził, że tu na kresach północno-wschodnich 
Polski, w głębokich lasach znajdują się zbiory, których nie 
powstydziłoby się stołeczne muzeum etnograficzne. Były to 
najrozmaitsze wytwory sztuki ludowej z całego świata. 
Wspólną cechą był religijny charakter tych dzieł sztuki. Ksiądz 
objaśniał:
- To są ryte w kości obrazy bóstw, wykonane przez 
północno kanadyjskich Eskimosów. Tutaj mamy drewniane 
totemy Indian północno-amerykańskich. Na tych półkach są 
rzeźby i płaskorzeźby przedstawiające bóstwa murzynów z 
Afryki południowo wschodniej. W krajach muzułmańskich nie 
wolno przedstawiać wyobrażeń Boga, dlatego artystycznym 
wyrazem wierzeń religijnych są najrozmaitsze stylizacje 
imienia bożego czyli, tak zwane arabeski.
Długo jeszcze ksiądz prezentował chłopcom swoje zbiory. 
Wreszcie zeszli na parter.
- Może jeszcze jedną herbatę? – zapytał ksiądz.
Żeglarze chętnie się zgodzili. Kolega Stasia, chłopak 
pochodzący z Podhala wykazywał zdolności artystyczne i 
własnoręcznie wykonywał rzeźby w stylu góralskim Teraz 
pijąc herbatę zasypywał księdza pytaniami dotyczącymi 
techniki wykonania poprzednio oglądanych eksponatów. Staś 
pił herbatę w milczeniu. W końcu ksiądz zwrócił się do niego.
- Ciebie chyba, w przeciwieństwie do kolegi, nie 
zainteresowały moje zbiory.
- Owszem – odpowiedział Staś – zainteresowały mnie i to 
bardzo, ale trochę od innej strony, jeśli tak można powiedzieć.
- A konkretnie, co ciebie zainteresowało?
- Widzi ksiądz, ja zauważyłem, że dobry duch Eskimosów, 
ubrany był w grube futro i prawdopodobnie w ręku trzymał 
oszczep. Natomiast wielki Manitoo Indian pędził na rączym 
koniu, strzelając z łuku do bizonów. To samo można by 
powiedzieć o bóstwach tych murzynów z Afryki. 
- Ale konkretnie co można by powiedzieć?
- Obawiam się, że byłoby to wielkie bluźnierstwo, więc 
wolę już nie mówić.
Ksiądz się uśmiechnął.
- Raczej do ludzi strachliwych nie należę, bluźnierstwa też 
się nie przestraszę. Mów.
- Z tego, co tam widziałem jasno wynika, że każdy 
człowiek stwarza sobie Boga, na własny obraz i podobieństwo.
- To wcale nie jest bluźnierstwo, to jest prawda.
- Jak to prawda?
- Tak. To jest prawda. Tylko zastanów się, o jakich 
religiach mówimy:
- No, o tych wszystkich, których dotyczyły te eksponaty.
- No właśnie, ale co jest wspólną cechą tych wszystkich 
religii?
Staś się zastanowił, chwilę milczał, a potem powiedział:
- No niestety nie wiem.
- Wcale się nie dziwię. Przed chwilą szliście przez ten 
olbrzymi stary las. Gdybyśmy teraz tam poszli i ja wskazałbym 
jedno drzewo i zapytał czy poprzednio je widziałeś, to nie 
potrafiłbyś odpowiedzieć. Ale gdybyście szli przez pole, na 
którym rośnie tylko jedno drzewo to na pewno byś je zauważył. 
Podobnie jest z tą kolekcją, którą wam przed chwilą 
pokazywałem, a sprawa jest bardzo prosta. Te wszystkie 
eksponaty, które oglądałeś dotyczą fałszywych religii, nic więc 
dziwnego, że i pojęcie Boga jest w każdej z nich fałszywe. Jest 
tylko jedna prawdziwa religia. Jest to religia katolicka. W tej 
religii Bóg ma wyłącznie cechy boskie, a to oznacza, że nasz 
Bóg prawdziwy posiada wszystkie pozytywne cechy w 
superlatywach.
Staś był tak mile zaskoczony serdecznym przyjęciem przez 
zakonników, jak i zainteresowaniami kolekcjonerskimi księdza, 
że nic na te słowa nie odpowiedział. Chłopcy wypili jeszcze 
jedną herbatę i wreszcie zakonnicy przynieśli wysuszone i 
odprasowane ubrania. Deszcz jeszcze trochę kropił, ale Staś 
postanowił, że muszą już maszerować, bo w końcu zrobi się 
ciemno i trudno będzie trafić do obozu.
Kurs żeglarski trwał już trzy tygodnie, a jego uczestnicy nie 
wiedzieli, że zaledwie półtora kilometra za lasem znajduje się 
drugie jezioro o wiele mniejsze, nad którym położony jest 
harcerski obóz kajakowy. Pewnego dnia do obozu żeglarskiego 
przyszły dwie ładne dziewczyny w harcerskich mundurkach, 
zameldowały się u komandora obozu i poinformowały, że w 
dniu następnym przyjdą odwiedzić kolegów. Na drugi dzień 
dziewczęta rzeczywiście przyszły i przyniosły ciasto z 
rodzynkami własnego wypieku. Długo wspólnie biwakowano 
przy ognisku. Gdy zrobiło się późno i ciemno odważni żeglarze 
odprowadzili dziewczęta do ich obozu, a następnie, już mniej 
odważni żeglarze, przez ciemny las wracali do siebie.
Prędko upływały dnie dzielone między pływanie 
żaglówkami po jeziorach a nie mniej atrakcyjne wieczorne 
spotkania przy ognisku.
Wreszcie nadszedł dzień egzaminu. Wszyscy uczestnicy 
kursu zdali go, a Staś zdał z wyróżnieniem. Przez następne, 
ostatnie niestety dwa dni posiadacze książeczek żeglarskich, a 
więc pełnoprawni żeglarze, od rana do wieczora pływali sami, 
to znaczy. bez instruktorów po jeziorach. 
Nieubłaganie nadszedł ostatni wieczór. Po upalnym dniu 
czerwona tarcza słońca wędrowała poza czarnymi konarami 
drzew ku horyzontowi. To już po raz ostatni rozpalono 
ognisko. Komandor wygłosił pożegnalne przemówienie życząc 
chłopcom, żeby nigdy przez całe życie nie zapominali o 
żeglarstwie, żeby je czynnie uprawiali pamiętając 
równocześnie o tradycjach żeglarskich od czasów starożytnych 
aż do chwili obecnej. Staś pomyślał sobie: nie potrzebnie o tym 
mówi, jeśli chodzi o mnie, ja na pewno nie zapomnę.
Powrót do Lwowa, przywitanie z braciszkiem Mareczkiem 
i rodzicami oraz ostatnie dwa dni wakacji to była tylko jedna 
chwilka i już rozpoczął się rok szkolny. Antoś często mówił, że 
szkoła to jest jak kurwa: nikt jej nie kocha ale każdy do niej 
chodzi. Jednak Staś raczej lubił szkołę.
W tym roku aż sześcioro rodziców koleżanek i kolegów 
Stasia z jego klasy za pośrednictwem wychowawczyni 
zwróciło się z prośbą, aby Staś pomagał tym uczennicom i 
uczniom w lekcjach z matematyki i fizyki. Staś oczywiście się 
na to zgodził i tak jak w poprzednim roku pomagał sześciorgu 
kolegów nie biorąc za to pieniędzy.
W ciągu najbliższych dni wyniknął z tego dla Stasia pewien 
problem, a mianowicie kilkoro rodziców uczniów pierwszej 
klasy szkoły średniej zwróciło się bezpośrednio do Stasia z 
prośbą o udzielanie płatnych korepetycji. Staś wychowywany 
w domu wedle surowych zasad moralnych wiedział doskonale, 
że pieniądze szczęścia nie dają. Jednak miał na tyle zdrowego 
rozsądku, iż postanowił sprawdzić to w praktyce. Problem 
polegał na tym, że Staś nie był w stanie udzielać równocześnie 
bezpłatnych korepetycji kolegom z własnej klasy i płatnych 
korepetycji uczniom z pierwszej klasy. 
Po dokładnym przemyśleniu sprawy poszedł do 
wychowawczyni i poprosił o zezwolenie na to aby mógł 
uczniom z własnej klasy pomagać z matematyki i fizyki w 
klasie szkolnej. Pozwolenie uzyskał i w ten sposób mógł 
załatwić wszystkich uczniów z własnej klasy w ciągu jednej 
godziny a w domu poświęcić czas na płatne lekcje dla uczniów 
pierwszej klasy.
Zarabianie pieniędzy stało się dla Stasia nową jakością. 
Doskonale rozumiał, że w tym świecie, w którym mu przyszło 
żyć pieniądze są niezbędne do wszelkich działań. 
Równocześnie fakt, iż sam potrafi je zarabiać stanowił o jakimś 
dziwnym poczuciu własnej dorosłości.
Pewnego dnia mniej więcej w połowie września, kiedy Staś 
wszedł po lekcjach do domu przy Stryjskiej z kuchni wybiegła 
Kamila.
- Paniczu jakiś pan czeka na pana w salonie.
Tym panem okazał się młody, niezbyt bogato ubrany student 
drugiego roku Politechniki Lwowskiej. Gdy Staś wszedł do 
jadalni nazywanej salonem student podniósł się ukłonił i podał 
Stasiowi rękę.
- Kolego mam do was dość kłopotliwą sprawę.
Staś był zaskoczony wizytą.
- Proszę niech pan siada.
Student chwilkę milczał a później powiedział.
- Powiem krótko i jasno. My studenci nie za bardzo bogaci 
jesteśmy na ogół i większość z nas dorabia sobie korepetycjami 
a kolega robi nam konkurencję i trochę nieuczciwą.
- Nie rozumiem. Dlaczego nieuczciwą i w ogóle jak mam to 
zrozumieć. Czy nie mam dawać korepetycji.
- Ależ nie. Niech kolega daje, ale za korepetycje trzeba brać 
odpowiednio wysokie stawki, a kolega bierze dwa razy mniej 
niż normalnie biorą inni korepetytorzy.
- No, właściwie to chętnie bym brał więcej, ale jeżeli już 
tak się umówiłem to przecież z dnia na dzień nie mogę tego 
zmienić.
- Z dnia na dzień oczywiście nie, ale jak się skończy 
miesiąc to może kolega podnieść stawki. 
- Słusznie tak właśnie zrobię.
Do pokoju weszła mama i przyniosła herbatę a także pełen 
talerz smacznych ciasteczek. Student pił herbatę a ciasteczka 
po prostu pochłaniał. Po opróżnieniu całego talerza ciasteczek, 
miły student zaczął opowiadać o studenckim życiu. Potem 
zapropo- nował ażeby ze Stasiem mówili sobie po imieniu.
- Świetnie. – powiedział Staś – Jak pan ma na imię?
- Na imię mam Maciej. I od teraz już będziemy sobie 
mówili: Staś i Maciek.
- Świetnie.
- Wiesz Stasiu teraz, kiedy już porozmawialiśmy o życiu 
studenckim, które niedługo zapewne i ciebie czeka, 
moglibyśmy porozmawiać o rzeczach poważnych.
- O jakich poważnych?
- No, właściwie to jest tylko jedna rzecz poważna.
- Jaka?
- Pieniądze.
- Przecież to już żeśmy uzgodnili.
- Jeśli chodzi o zapłatę za korepetycje to tak, ale można by 
porozmawiać o innych pieniądzach.
- No, gadaj.
- Widzisz, gdy ja uzyskam jakieś pieniądze z korepetycji to 
te pieniądze w całości idą na żarcie, ewentualnie jakąś naprawę 
butów czy coś w tym rodzaju. Ty jak widzę jesteś w innej 
sytuacji. Byt masz dobrze zabezpieczony i jeśli teraz będziesz 
brać uczciwe stawki za korepetycje to z tych pieniędzy można 
by coś zrobić.
- Na przykład, co?
- Pieniądze.
- Nie rozumiem.
- Po prostu z jednych pieniędzy można zrobić następne.
- Ale w jaki sposób?
- Widzisz. Polska pod względem technicznym to jest 
straszne zadupie w porównaniu z krajami zachodniej Europy. 
Tam istnieje wiele rozwiązań takich, których u nas jeszcze nie 
ma. W bibliotece akademickiej bez trudności można znaleźć 
wiele takich nowości, które na naszym rynku szłyby jak świeże 
bułeczki.
- Na przykład, co?
- Szczerze mówiąc idąc tu do ciebie nie myślałem, że tak 
dalece się zaprzyjaźnimy i nie jestem przygotowany do takiej 
rozmowy, ale jeśli chciałbyś żebyśmy wspólnie coś zrobili to w 
ciągu dwóch - trzech dni mógłbym odpowiednie rzeczy 
znaleźć.
- Fajno – powiedział Staś – jak tylko będziesz coś miał to 
wal do mnie jak w dym.
Pożegnali się i Maciek wyszedł. Przez pięć dni go nie było i 
Staś niepokoił się czy Maciek nie zapomniał. Ale szóstego dnia 
po powrocie ze szkoły zastał Maćka w jadalni.
- No i co – zapytał od progu – masz jakiś fajny 
pomyślunek?
Maciek pokiwał głową potakująco, jednak Staś długo musiał 
czekać na wyjaśnienie sprawy, ponieważ talerz z ciasteczkami, 
jaki zawczasu przyniosła mama był o wiele większy niż 
poprzednim razem i Maćkowi zajęło dużo czasu włożenie tego 
wszystkiego do brzucha.
Wreszcie przystąpił do rzeczy.
- We Lwowie jest mnóstwo sklepów a także warsztatów 
rzemieślniczych, które są łatwym kąskiem dla złodziei. 
Większość tych lokali jest zabezpieczona elektrycznymi 
alarmami. Te alarmy są zasilane w dwojaki sposób: albo z sieci 
elektrycznej przez transformatorek albo z bateryjek od latarki. 
Bateryjki szybko się wyczerpują i alarm przestaje działać. Te 
alarmy, które są podłączone do sieci działają zawsze pod 
warun- kiem, że w sieci jest napięcie a bardzo łatwo jest 
wyłączyć bezpieczniki na korytarzu i wtenczas alarm nie 
działa. Otóż można połączyć te dwa rozwiązania razem. Taki 
skojarzony system będzie niezawodny, bo gdy jest napięcie w 
sieci to alarm będzie działać w oparciu o energię płynącą z 
elektrowni i przez to bateryjki nie będą się wyczerpywały. 
Natomiast, gdy złodziej wyłączy napięcie sieci włączą się 
automatycznie bateryjki i alarm dalej będzie działać. Dzięki 
temu będzie on niezawodny a zużycie baterii prawie żadne.
- Ale czy my na pewno potrafimy zbudować takie 
urządzenie?
- Właśnie chodzi o to, że wcale nie trzeba go 
budować.Trzeba kupować normalne alarmy zasilane z sieci, 
kupować gotowy kryształek od radia, do tego baterie i 
wystarczy to plus parę oporników, wszystko właściwie 
zlutować do kupy i będzie działało.
Przez następny miesiąc w każdą sobotę i do późna w nocy w 
niedzielę w Zakładzie Prądów Niskich Politechniki Lwowskiej 
paliło się światło. To dwaj wynalazcy Maciek i Staś ciężko 
pracowali. W ciągu miesiąca zmontowali dwadzieścia kom- 
pletnych alarmów.
Następnie zaczęło się rozprowadzanie towaru a wyglądało 
to tak: do sklepu wchodziło dwóch młodych ludzi. Staś niósł 
czarną walizeczkę wypożyczoną od ojca. Maciek pytał o 
właściciela sklepu.
Rozmowa z właścicielem przebiegała mniej więcej według 
następującego schematu: 
- Czy szanowny pan zechciałby zainstalować u siebie w 
sklepie nowoczesny,niezawodny alarm. 
- Ny. Panowie się spóźnili cały rok. Ja mam alarm i mnie 
alarm nie potrzeba.
- Jeśli od roku ma pan alarm to przypuszczam, że 
dostarczyła go firma „Bator i Synowie”
- A skąd pan wie?
- Po prostu znam się na rzeczy.
- No i co z tego?
- To z tego, że gdybym ja miał taki cenny sklep to 
wziąłbym ten alarm i wsadził psu pod ogon..
- Ny. Dlaczego pod ogon?
- Ponieważ taki alarm, jaki pan ma działa tylko wtedy, gdy 
nie ma w pobliżu złodziei.
- Ny. Dlaczego pan mówi takie brzydkie rzeczy? Ja za ten 
alarm zapłacił osiem złotych i on ciągle dobrze działa. 
- Już panu tłumaczyłem. Działa bardzo dobrze, gdy nie ma 
złodziei. Jak przyjdą złodzieje to go wyłączą i okradną sklep.
- A jak oni tu wejdą żeby jego wyłączyć?
- Oni naprzód wyłączą a później tu wejdą.
- A jak to jest możliwe?
- Mój asystent zaraz to panu zademonstruje.
Po tych słowach Staś wychodził ze sklepu i zgodnie z 
wcześniej uzyskanymi od Maćka informacjami wykręcał 
dokładnie ten korek, na którym znajdowała się instalacja 
sklepowa.
Po chwili Staś wracał do sklepu i zwracał się do Maćka:
- Szefie! Alarm wyłączony. Którą grupę doliniarzy 
wyślemy do tego sklepu?
Właściciel biegł szybko i sprawdzał alarm. Alarm oczywiście 
nie działał. I w ten oto prosty sposób przedsiębiorstwo bez 
trudu sprzedawało swoje wyroby.
Staś już dawno zgodnie z prośbą Maćka podniósł dwukrotnie 
cenę płatnych korepetycji. Teraz dochodziły zyski ze sprzedaży 
alarmów a były one nie małe, ponieważ Staś dostawał 
siedemdziesiąt procent a student tylko trzydzieści dlatego, że to 
Staś łożył w całości pieniądze na zakup części do produkcji 
alarmów. Uzyskane pieniądze prawie w całości wpłacał na 
pocztową książeczkę oszczędnościową. Tylko niewielkie sumy 
wydawał na zakupy.
Stuprocentowa skuteczność działania alarmów Maćka i Stasia 
przesądzała o dużym popycie na ten wyrób i praktycznie rzecz 
biorąc wszyscy użytkownicy wymieniali alarmy korzystając z 
wyrobu wspomnianej spółki.
W miarę sukcesów firmy Stasia i Maćka spadały obroty firmy 
„Bator i Synowie”. Ponieważ produkcja prowadzona przez 
spółkę naszych bohaterów nie była nigdzie rejestrowana, więc 
Bator miał trudności ze zidentyfikowaniem swoich 
konkurentów. Poszedł w tej sprawie do adwokata. Była to 
jedna z najlepszych kancelarii adwokackich we Lwowie. 
Przedstawił sprawę i pan mecenas głęboko się zamyślił. W 
końcu powiedział:
- Jeśli to jest taka dzika produkcja to ja panu nie wiele 
poradzę. Trzeba się udać do tych adwokatów, których klientelę 
stanowią złodzieje i inni tego gatunku ludzie. Taki adwokat 
prędzej panu będzie mógł pomóc.
- A czy mógłby mi pan mecenas wskazać odpowiedniego 
człowieka?
Mecenas się zastanowił.
- Niech pan spróbuje w kancelarii mecenasa Koconia.
W godzinę później pan Bator, ważący bez mała sto 
kilogramów, sapiąc jak lokomotywa parowa wspinał się na 
klatkę schodową obdrapanej kamienicy czynszowej na 
Gródeckiem. Wreszcie dotarł do kancelarii zlokalizowanej na 
poddaszu trzeciego piętra. Pan mecenas Kocoń chętnie przyjął 
sprawę i obiecał, że w ciągu trzech dni znajdzie producentów 
tych konkurencyjnych alarmów.
Po czterech dniach w ciągu których pan mecenas się nie 
odezwał Bator zadzwonił do jego kancelarii.
- Panie mecenasie, co z naszą sprawą?
- Niestety żaden z moich klientów nic o tej produkcji nie 
wie, ale może być pan pewny że ja sprawę załatwię. Potrzeba 
mi tylko trochę czasu no i będą koszta.
- Pal licho koszta. Niech ich pan znajdzie wreszcie.
W dwa dni później w IKC-u, czyli „Ilustrowanym Kurierze 
Codziennym” ukazało się ogłoszenie: „Zakupię większą ilość 
alarmów z autonomicznym zasilaniem bateryjnym. Pod 
spodem widniał numer telefonu kancelarii pana mecenasa 
Koconia.
W kilka godzin później Maciek dzwonił pod podany 
numer. Rozmowa w kancelarii mecenasa Koconia była bardzo 
krótka. Oczywiście pan mecenas weźmie dwadzieścia sztuk 
alarmów byle by tylko zostały one wykonane jak najprędzej. 
Maciek obiecał, że w ciągu tygodnia wykona. Pożegnali się i 
Maciek zbiegł po schodach. Kiedy wyszedł z kamienicy w 
przyzwoitej odległości za nim wędrowało dwóch doliniarzy.
Następnego dnia w przedsiębiorstwie „Bator i Synowie” 
zadzwonił telefon. Dzwonił mecenas Kocoń. Kiedy do telefonu 
podszedł pan Bator mecenas się przedstawił i powiedział 
krótko:
- Sprawa jest rozwiązana, chociaż szczegóły wielce 
skomplikowane. Musimy rzecz omówić osobiście.
- Proszę uprzejmie. – ucieszył się Bator – Czekam na pana 
u siebie.
Ledwie mecenas Kocoń wszedł do gabinetu Batora, ten od razu 
zawołał:
- No co? Mów pan jak najprędzej.
- Chwileczkę panie dyrektorze. Zaczęliśmy sprawę w takim 
pośpiechu, że nie została ustalona moja gaża.
- No, więc ile się panu należy.
- Panie dyrektorze nie będzie za dużo jeśli poproszę 
uprzejmie o dwieście złotych?
- Naprawdę aż dwieście złotych?
- No, tyle bierze się za tego rodzaju sprawę.
Bator otworzył sejf, wyjął pieniądze i rzucił na biurko.
- No, więc niech pan teraz gada. 
Mecenas Kocoń wziął pieniądze, flegmatycznie schował do 
kieszeni i powiedział:
- Alarmy produkuje jeden smarkacz student z drugim 
smarkaczem jeszcze młodszym.
- Ach, więc tak! Już teraz wiem, czym się zajmują studenci. 
No nic! Poślemy ich do kryminału.
- Wie pan jest tutaj jeszcze jeden szczegół.
- Jaki szczegół?
- Ten młodszy smarkacz nazywa się Stanisław Tarłowski.
- I co z tego? Co mnie obchodzi jak on się nazywa?
- Raczej powinno pana obchodzić, bo widzi pan jego ojciec 
jest wysokim urzędnikiem w magistracie a ten chłopak jest 
niepełnoletni w związku z tym musiałby pan wystąpić 
przeciwko ojcu.
- I bardzo dobrze, właśnie tak zrobię. Bardzo się cieszę, że 
jest to urzędnik magistratu. Ten magistrat ciągnie ode mnie 
podatki a pożytku z nich żadnego nie ma.
- Panie dyrektorze pan na prawdę chce wytoczyć proces 
naczelnikowi z magistratu?
- Oczywiście, że tak. A pan będzie moim pełnomocnikiem 
prawnym.
- Panie dyrektorze niestety bardzo się pan myli. Ja pana w 
takim procesie reprezentować nie będę.
- Dlaczego?
- Zaraz to wyjaśnię, ale naprzód jeszcze chciałem pana o 
coś bardzo ważnego poprosić. Otóż proszę mi obiecać, że nikt 
się nie dowie iż to dzięki mnie wykrył pan całą sprawę. 
Bator otworzył gębę ze zdziwienie.
- Nie rozumiem. Czy pan chce mnie przekonać, że jeśli ktoś 
jest wysokim urzędnikiem w magistracie to nie można mu 
solidnie przyłożyć?
- Ależ nie panie dyrektorze. Właśnie jest wręcz przeciwnie. 
Jeśli ten naczelnik stanie przed sądem to prawdopodobnie sąd 
uwierzy mu, że on nie orientował się w tym, co robił jego syn i 
być może proces zakończy się uniewinnieniem. Ale nawet taki 
uniewinniający wyrok będzie dla człowieka na tak wysokim 
stanowisku wielkim nieszczęściem. Będzie dla niego 
kompromitacją. Albo sam będzie musiał zrezygnować, albo 
zwolnią go z pracy.
- Więc dlaczego odradza mi pan takie działanie?
- Dlatego że z tej przyczyny magistrat nie zniknie a 
wszyscy pozostali naczelnicy dzielnic postarają się ażeby 
pańska firma jak najszybciej przestała istnieć. I to wcale nie ze 
względów solidarności, lecz po to ażeby ktoś inny w ten sam 
sposób im nie wlazł na odciski.
- Więc co pan radzi?
- Panie dyrektorze. Jestem skłonny załatwić tą sprawę do 
końca w ten sposób, że nieuczciwa konkurencja natychmiast 
zniknie a pańska firma nie będzie narażona na żadne szykany 
ze strony władz municypalnych. 
- Jak pan to chce zrobić?
- Panie dyrektorze, bardzo przepraszam, ale to już moja 
sprawa jak ja to zrobię.
- W takim razie, jaka jest moja sprawa.
- Pana sprawa polega na tym, żeby za tą drugą usługę 
wypłacić mi następne dwieście złotych.
Bator natychmiast wypłacił a mecenas zainkasował. Pożegnali 
się i pan mecenas poszedł do domu. Następnego dnia mecenas 
Kocoń wkroczył do sekretariatu naczelnika dzielnicy 
Grudeckiej. Sekretarka spojrzała na niego.
- Pan do naczelnika?
- Tak.
- Naczelnik jest bardzo zajęty i nikogo nie przyjmuje.
- Mnie na pewno przyjmie. Proszę mu tylko powiedzieć, że 
przychodzę w sprawie jego syna Stanisława.
Sekretarka spojrzała na interesanta. Chwilę się zawahała, 
później wstała i weszła do gabinetu naczelnika..
- Panie naczelniku jest interesant.
- Nie mam czasu.
- Panie naczelniku, na moje oko jego należałoby przyjąć a 
ja mam dobre oko.
- No to niech wejdzie.
Mecenas wszedł a pan naczelnik nie podnosząc głowy znad 
papierów i nie patrząc na wchodzącego interesanta zapytał:
- Słucham pana. Czym mogę służyć?
- Ja przychodzę w sprawie pańskiego syna Stanisława.
Bolek spojrzał zaniepokojonym wzrokiem.
- Czy coś mu się stało?
- Nie nic się nie stało. Ale chodzi o to żeby także w 
przyszłości nic mu się nie stało.
- Proszę niech pan siada.
- Nazywam się Kocoń i jestem pełnomocnikiem prawnym 
firmy „Bator i Synowie”. Firma ta sprzedaje alarmy do różnych 
lokali a pański syn Stanisław, jestem pewny, że bez pana 
wiedzy, produkuje takie alarmy nie mając zgłoszonej produkcji 
ani zarejestrowanej firmy i nie płacąc żadnych podatków. Czyli 
jak pan jako prawnik się orientuje popełnia kilka przestępstw 
karalnych sądownie.
- Nic o tym nie wiedziałem.
- Właśnie tak przypuszczałem. Nawet zaznaczyłem to na 
wstępie.
- Oczywiście jestem zainteresowany polubownym 
załatwieniem tej sprawy.
- Panie naczelniku nie będzie to łatwe, ponieważ firma 
„Bator i Synowie” chce wystąpić na drogę sądową. 
Wystąpienie ze strony firmy będzie na drodze cywilnej, ale sąd 
w ramach swoich obowiązków zawiadomi sędziego śledczego 
o przestępstwach o charakterze karnym.
- Już powiedziałem, że zrobię wszystko ażeby sprawę 
załagodzić.
- Panie naczelniku ja też chciałbym uniknąć drogi sądowej, 
ale kosztów uniknąć się nie da.
- Słucham pana.
- No, więc myślę, że gdyby tak zaproponować firmie „Bator 
i Synowie” dwieście złotych plus zwrot poniesionej straty z 
tytułu utraty spodziewanych zysków to można by sprawę 
załatwić.
- W porządku, ale w tej chwili nie mam przy sobie takiej 
sumy to raz a po drugie firma ta, którą pan wymienił, 
musiałaby się na piśmie zobowiązać, że nie będzie żadnych 
dodatkowych roszczeń. 
- Postaram się to załatwić. Na kiedy pan naczelnik mógłby 
dysponować wymienioną poprzednio sumą?
- Niech pan wpadnie dzisiaj przed trzecią.
Mecenas wstał ukłonił się i wyszedł a następnie pojechał 
tramwajem do firmy „Bator i Synowie”. Natychmiast został 
przyjęty przez dyrektora.
- No i co? – zapytał dyrektor Bator.
- Sprawa się komplikuje panie dyrektorze. To twarda 
sztuka. Jest mi bardzo przykro, ale będzie pan musiał dołożyć 
do tego jeszcze dwieście złotych.
Bator się odwrócił, podszedł do sejfu wyjął dwieście złotych i 
wręczył mecenasowi.
- Czy teraz już będzie wszystko w porządku?
- Przypuszczam, że tak, ale musi pan napisać, że godzi się 
pan na rezygnację z wszelkich roszczeń pod adresem pana 
naczelnika Tarłowskiego.
Po kilkunastu minutach oświadczenie było gotowe.
Mecenas schował je do teczki i wyszedł na ulicę. Spojrzał 
na swój cebulasty, srebrny zegarek. Było trzy na pierwszą, co 
po lwowsku oznacza dwunastą czterdzieści pięć. Pan mecenas 
zatrzymał taksówkę i kazał się zawieść do Kawiarni 
Wiedeńskiej. Tam zamówił kawę i likier miętowy, kupił gazetę 
i mile spędzał czas do godziny pół do trzeciej. Za piętnaście 
trzecia zjawił się w magistracie. Natychmiast został 
poproszony do gabinetu. Nic nie mówiąc wyjął z teczki 
oświadczenie z rejentalnym potwierdzeniem i położył je na 
biurko. Naczelnik Tarłowski przeczytał je dokładnie, schował 
do szuflady a następnie wypłacił dwieście złotych. Suma 
dwustu złotych dla dyrektora prywatnej firmy była sumą 
znaczną, ale dla naczelnika, który zarabiał czterysta złotych 
miesięcznie była to suma ogromna.
Kiedy w domu Bojda zawołał syna do jadalni i energicznie 
zamknął drzwi do przedpokoju Staś od razu wiedział że się 
stało coś niedobrego.
- Stasiu, Jezus Maria coś ty narobił?
- Ale, o co chodzi tatusiu?
- O to chodzi, że możesz pójść do więzienia.
- Za co?
Pan naczelnik zaczął wyliczać na palcach.
- Po pierwsze za prowadzenie nie zarejestrowanej 
działalności gospodarczej do trzech miesięcy aresztu. Po drugie 
za tworzenie zysków nie opodatkowanych kara od trzech 
miesięcy do dwóch lat więzienia. Po trzecie za nieuczciwą 
konkurencję na pewno też by ci coś dołożyli nie pamiętam 
dokładnie ile mogą.
Staś poważnie się przestraszył.
- Tatusiu, więc co będzie? Załatwisz to jakoś?
- Nie wiem czy załatwię, ale przede wszystkim ty załatwiaj.
- Co mam załatwić?
- Natychmiast zlikwidować tą produkcję.
- A co zrobić z tymi alarmami, które już są 
wyprodukowane?
- Natychmiast zniszczyć.
Staś w biegu ubierał płaszcz i już pędził do Maćka. Złapał go 
wychodzącego z akademika.
- Maciek! Stało się nieszczęście. Możemy pójść do 
wiezienia.
- Opowiedz dokładnie co się stało.
Staś opowiedział.
- Nie bój nic – powiedział Maciek – Oczywiście twój tato 
ma rację. Produkcję musimy zlikwidować, ale twój tato na 
pewno sprawę załatwi tak żeby nie było żadnych konsekwencji.
- A skąd wiesz, że załatwi?
- Po prostu znam życie. Twój tato jest zbyt wysoką szychą 
żeby pozwolił na to ażeby jego syn miał proces nie mówiąc już 
o więzieniu. Cześć, bo się śpieszę. Wszystko będzie dobrze..
Maciek miał rację. Rzeczywiście sprawa nie miała żadnych 
przykrych konsekwencji, ale Staś nauczył się bardzo ważnej 
cechy. Nauczył się ostrożności. Przed obiadem jeszcze Bojda 
powiedział do syna:
- Stasiu mamie ani słowa. Ja jej sam to wyjaśnię.
Przy obiedzie starając się rzecz wyrazić możliwie pogodnym 
tonem powiedział:
- Wiesz Wiśka Staś miał pewne kłopoty. Chciał dobrze. 
Chciał zarobić, ale niestety stracił i w związku z tym na 
pierwszego dostaniemy tylko dwieście złotych. Jakoś będziemy 
musieli ten miesiąc przetrwać.
Wiśka popatrzyła na męża, popatrzyła na syna i nic nie 
powiedziała. Staś szybko zjadł obiad, spojrzał na zegarek i 
doszedł do wniosku, że zdąży jeszcze przed zamknięciem 
poczty załatwić ważną sprawę. Następnie pobiegł do 
przystanku tramwaju numer dziesięć, przejechał trzy przystanki 
i za piętnaście piąta wpadł na pocztę. Szybko wypełnił odcinek 
wypłaty w książeczce i podszedł do okienka.
- Kawaler chce podjąć całe dwieście złotych?
- Tak. Przecież wyraźnie napisałem.
Urzędniczka przejrzała dokładnie książeczkę, sprawdziła 
legitymację uczniowską i wypłaciła rządną sumę. Staś wrócił 
jeszcze przed zmrokiem do domu. Odnalazł mamę w sypialni i 
wręczył jej pieniądze.
- Co to jest? – zapytała mama.
- To jest dwieście złotych. Wiesz mamo ja rzeczywiście 
straciłem, ale nie wszystko, więc te dwieście złotych weź i 
będzie jak normalnie w każdym miesiącu.
Mama go przytuliła i pocałowała. Tak się skończyły pierwsze 
operacje finansowe Stasia.
Po tym niezbyt chwalebnym zakończeniu spraw 
biznesowych Staś cały swój wolny czas poświęcał hobby 
fotograficznemu. Po kilku dniach zatelefonował Maciek.
- Cześć Stasiu.
- Cześć.
- Co słuchać u ciebie?
- Nic ciekawego.
- Stasiu jest nowy interes do zrobienia.
- Nie chcę robić interesu.
- Nie wygłupiaj się. Naprawdę czysta sprawa.
- Być może, ale ja po prostu nie chcę.
- A co tak się zraziłeś?
- A uważasz, że powinienem być zadowolony?
- Pewnie że tak. Ile straciłeś?
- Dwieście złotych.
- A ile zarobiłeś na tym interesie?
- No trochę zarobiłem.
- To ja ci powiem ile. Zarobiłeś sześćset pięćdziesiąt 
złotych. To jeszcze 450 jesteś do przodu i mówisz, że się 
zraziłeś.
- Tak zraziłem się i więcej nie chcę.
Tak zakończyła się znajomość z Maćkiem.
Teraz, kiedy produkcja alarmów się skończyła Staś miał 
więcej czasu i dzielił go między naukę własną, udzielanie 
korepetycji, naukę angielskiego i robienie zdjęć 
fotograficznych. W szkole uczył się bardzo dobrze z 
przedmiotów ścisłych. Z innych miał stopnie dostateczne i 
dobre. Z religii jako jedyny w klasie miał tylko trójkę. Ksiądz 
katecheta Wąsik był bardzo wymagającym wykładowcą a 
Stasiowi wykuwanie na pamięć nazw łacińskich wszystkich 
części szat liturgicznych i tym podobnych pamięciowych 
kwestii wydawało się po prostu nudne i nie chciał się tego 
uczyć, ale na koniec roku świadectwo z wyjątkiem tej trójki z 
religii było całkiem niezłe.
Wakacje Staś spędzał z rodzicami i Mareczkiem w Janowie 
nad stawem. Były tam dwie żaglówki i Staś, gdy tylko wiał 
wiatr szalał po janowskim stawie. W następnym roku szkolnym 
Stasiowi zdarzyły się dwie okropne przygody, które pamiętać 
będzie już do śmierci.
Jego kolega Antoś zakochał się w Asi z równoległej klasy 
B. Początkowo ognista miłość ograniczała się do kilku słów 
zamienionych w czasie przerwy. Jednak w miarę upływu czasu 
przyjaźń między Asią i Antosiem nabierała coraz żywszych 
barw i wreszcie doszło do tego, co stanowi ukoronowanie 
miłości w rozumieniu każdego szesnastoletniego chłopca.
A było to tak. Na dolnym korytarzu mieszczącym się w 
suterenie stały nie używane plansze do wywieszania ogłoszeń, 
stojaki ze starymi mapami i tym podobne graty. Asia dostała 
polecenie wyniesienia tam gablotki z rozbitą szybą. Antoś jej 
towarzyszył. 
Kilka tygodni wcześniej był u niej na imieninach i z racji 
składania życzeń całował się z Asią, ale to było w obecności 
wielu gości.
Asia położyła niesioną przez siebie gablotę, otrzepała ręce z 
kurzu i odwróciła się do Antosia. Antoś pogłaskał ją po 
włosach a następnie objął i zaczęli się całować. Jaki diabeł 
zaprowadził księdza Wąsika do sutereny nikt nie wie. W 
każdym razie ksiądz katecheta stał o dwa metry od nich w 
półmroku korytarza. Kiedy para zaczęła się całować podszedł i 
złapał Antosia za lewe ucho a Asię za prawe ucho. Następnie 
poprowadził zakochaną parę przez cały dolny korytarz, schody 
i następnie przez korytarz parteru aż do gabinetu dyrektora.
Już samo prowadzenie trzymanej za uszy pary, o której 
wszyscy wiedzieli, że mają się ku sobie, stanowiło nie lada 
atrakcję. Ażeby było weselej ksiądz katecheta prowadząc 
skazańców wypowiadał szereg głośnych słów mających 
podkreślić jego triumf. Wśród tych słów wypowiadanych tak 
głośno ażeby wszyscy słyszeli często powtarzał się zwrot 
„zboczeńcy seksualni”. Wszystko to działo się w trakcie dużej 
przerwy i księdzu towarzyszyła gromada uczniów 
zaintrygowanych niecodziennym zjawiskiem. Dyrektor 
spokojnie wysłuchał raportu księdza katechety na temat 
zbrodni przeciwko moralności, jakich dopuścili się ci młodzi 
ludzie i załatwił sprawę krótko:
- Teraz wracać do klas a jutro przyjdziecie do szkoły z 
rodzicami.
Kiedy Antoś i Asia opuścili gabinet, dyrektor powiedział do 
księdza:
- Jeśli oni tylko się pocałowali to myślę, że tak wielkie 
nieszczęście się nie stało.
Ksiądz był innego zdania i powiedział:
- Od rzemyczka do koniczka panie dyrektorze.
Dyrektor czuł respekt przed księdzem katechetą i nie zamierzał 
mu się zbyt ostro sprzeciwiać.
Na drugi dzień u dyrektora stawił się tato Antosia i mama 
Asi. Tato Antosia był to mistrz stolarski, który w dobrej wierze 
robił wszystko, aby jego syn skończył szkołę i zapewnił sobie 
w ten sposób lepsze życie niż to, które było jego udziałem. 
Kiedy pan dyrektor zreferował sprawę, ojciec Antosia 
powiedział:
- Już ja temu draniowi zerżnę tyłek solidnie a dodatkowo 
nie pozwolę jeździć na rowerze aż do wakacji.
Zapowiedzi te zostały w pełni zrealizowane. Jednak ani 
solidne rżnięcie tyłka ani nawet zamknięcie roweru w komórce 
nie stanowiły największego nieszczęścia dla Antosia.
Tragedię spowodowała mama Asi. Pani ta przez wiele lat 
pracowała w charakterze profesora w elitarnym żeńskim liceum 
imienia Królowej Jadwigi. Obecnie była zatrudniona jako 
asystentka na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Mama Asi 
wysłuchała w milczeniu słów pana dyrektora następnie nie 
przeszkadzała, kiedy tato Antosia zapowiadał surowe sankcje. 
Gdy jednak pan mistrz stolarski wyszedł z gabinetu mama Asi 
się odezwała:
- Panie dyrektorze. Nie pochwalam postępowania mojej 
córki. Co prawda z Antosiem znają się od dawna. On był na 
imieninach Asi u nas i na tych imieninach całowali się. Mimo 
to takie całowanie w ciemnym korytarzu w suterenie jest 
niewątpliwie niewłaściwe. Jednak ta ogromna burza, jaką 
rozpętał ksiądz Wąsik przy akceptacji pana dyrektora jest 
rzeczą niedopuszczalną. Ja w domu odebrałam jeszcze wczoraj 
kilka anonimowych telefonów, w których moją córkę 
wyzywano od prostytutek. 
- Proszę pani, ja też uważam, że ksiądz katecheta trochę 
przesadził.
- Trochę przesadził? – zapytała mama Asi – O ile wiem pan 
dyrektor też ma córkę. Gdyby na skutek skandalicznego 
postępowania członka grona pedagogicznego pańska córka 
była wyzywana od prostytutek to też by pan powiedział, że 
trochę przesadzono?
- Proszę pani! To nie ja zrobiłem tą cała aferę tylko ksiądz 
katecheta a po za tym co się stało to się już nie odstanie.
- Zgoda nie odstanie się, ale będzie miało dalsze 
konsekwencje. Moja Asia siedzi w domu i nie chce pójść nie 
tylko do szkoły, ale w ogóle nie chce wyjść z mieszkania. Czy 
pan dyrektor zechce spowodować ażeby ksiądz Wąsik 
przyszedł do mnie do domu i jakoś ją namówił żeby wróciła do 
szkoły.
- Proszę pani to naprawdę przekracza moje możliwości.
- Panie dyrektorze. O tym nie musi mnie pan przekonywać. 
Ja obserwuję tę szkołę od trzech lat i wiem o tym, że pana 
możliwości tutaj są właściwie żadne. Problem, co teraz zrobić.
- A jak pani widzi tą sprawę?
- Odczekamy dzień lub dwa. Jeśli potrafię namówić Asię 
żeby wróciła do szkoły to pół biedy. Jeśli jednak to się nie uda 
to będę prosiła pana dyrektora o przeniesienie mojej córki do 
jakiejś najbardziej odległej na terenie Lwowa szkoły z wyraźną 
adnota- cją że dziecko zostało przeniesione ze względu na 
niedopuszczalne postępowanie grona pedagogicznego z tą 
uczennicą.
- Proszę pani! Na prawdę obawiam się, że nie będę mógł 
takiego pisma wystosować.
Mama Asi wstała.
- No cóż, jeśli pan dyrektor nie będzie mógł wystosować 
takiego pisma to wystąpię z odpowiednią prośbą do 
kuratorium.
- Proszę pani! Proszę tego nie robić a ja ze swej strony 
osobiście porozmawiam z pani córką i tu na miejscu zrobię 
wszystko co w mojej mocy, aby ułatwić jej powrót do szkoły.
Mimo tych zapewnień mama Asi zabrała córkę ze szkoły i 
przeniosła ją do innej szkoły znajdującej się hen daleko aż na 
Podzamczu. I na tym polegało nieszczęście Antosia.
Antek dzięki tym zajściom uzyskał wielki mir wśród 
chłopców swojej klasy. Gdy tylko wrócił z gabinetu dyrektora 
koledzy otoczyli go kółkiem.
- No opowiedz jak tam było?
- Solidnie ją przerżnąłeś?
- Nie wygłupiaj się tylko żeśmy się pocałowali.
- Nie pieprz głupot. Gdybyś jej nie wyrypał to ksiądz nie 
krzyczałby na całą szkołę „zboczeńcy seksualni”.
Antoś był niepocieszony. Próbował kontynuować znajomość z 
Asią. Kiedy jednak mama Asi powiedziała, że tego sobie nie 
życzy wpadł w rozpacz. Wracając ze szkoły użalał się przed 
Stasiem.
- I pomyśl. Z powodu takiej świni, takiego kurwiarza 
straciłem Asię.
- Dlaczego kurwiarza? - zapytał Staś.
- Pamiętasz tego Wieśka Stelmacha, który czasami pomaga 
ojcu w stolarni?
- Pamiętam no i co?
- On mieszka po sąsiedzku z tym naszym pieprzonym 
Wąsikiem i może ci opowiedzieć. Zresztą ja sam widziałem.
- Co widziałeś?
- Widziałem jak nasz księżulo, taki strasznie moralny, 
sprowadza sobie nieletnie kurwy, całuje się z nimi publicznie 
to znaczy na dworze a potem bierze do siebie czasami na całą 
noc.
- Poważnie ty to mówisz?
- Jak najpoważniej.
- I ty to sam widziałeś?
- Widziałem. Wiem nawet, że ta dziwka nazywa się Danka i 
często ksiądz bierze ją do siebie w sobotę a wypuszcza dopiero 
w niedzielę po południu.
Staś był zbulwersowany tymi informacjami. Dłuższą chwilę 
szli w milczeniu. W końcu Antek znowu się odezwał.
- Można by nieźle temu pieprzonemu „świętoszkowi” 
dołożyć, ale na to potrzeba i pieniędzy i jeszcze innych rzeczy.
Staś zainteresował się.
- W jaki sposób chcesz mu dołożyć?
- Ja to nie bardzo mogę ale gdybyśmy tak obaj...
- Mów po ludzku.
- Ty masz przecież aparat fotograficzny z tym takim... co 
działa jak luneta.
- Tak, z teleobiektywem.
- No właśnie. Można by księdzu zrobić ładne zdjęcia a 
później posłać do biskupa.
- Jeśli on tą Dankę pieprzy w domu to żaden teleobiektyw 
nie poradzi.
- Tą Dankę w domu, ale przecież można za parę złotych 
załatwić jakąś inną Dankę.
- Gadaj po ludzku. 
- ...która z księdzem zrobi co zechce a ty sfotografujesz. Ale 
ja nie śmierdzę nawet pięciogroszówką.
Staś zrozumiał i analizował tą sprawę. Jeśli ten ksiądz 
rzeczywiście sam postępuje niemoralnie a uczniom robi taki 
szum o jednego całusa, to warto mu zrobić nawet największe 
świństwo. Przecież w Piśmie powiedziane jest „Oko za oko, 
ząb za ząb”.
Po przemyśleniu sprawy Staś powiedział głośno:
- Dobra, „Oko za oko, ząb za ząb”.
- Tak to jest słuszna zasada ale widzisz „Oko za oko, ząb za 
ząb”, ale dupa za pieniądze a ja pieniędzy nie mam.
Staś poklepał Antka po ramieniu.
- Nie bój nic. Ja sfinansuję.
Na Zamarstynowie przy ulicy Balonowej 4 w małym 
parterowym domku mieszkał Józef Ćwiek. Pan Józef był 
sierżantem w legionach i w roku 1918 stracił dłoń. Obecnie żył 
z kombatanckiej renty oraz z handlu rzodkiewką. Zamiast lewej 
dłoni miał drewnianą protezę. Na całym Zamarstynowie 
wszyscy się bali pana Józefa, ponieważ już kilku ludziom w 
trakcie bójki tymi drewnianymi palcami powybijał oczy. 
Człowiek ten nie cierpiał, gdy kogoś słabego krzywdzono a 
szczególnie w szał wprawiało go, gdy jakiś źle wychowany 
człowiek krzywdził dziewczyny. Głównie jego dziewczyny. 
Pan Józef przydzielał tym dziewczynom konkretne miejsca na 
całym Zamarstynowie i zapewniał im stu procentową 
nietykalność. Dziewczęta były tak wdzięczne panu Józefowi, 
że codziennie rano przynosiły mu połowę utargu. Aby nikomu 
nawet przez myśl nie przeszło, że pan Józef czerpie dochody z 
prostytucji dziewczyny po prostu kupowały u niego 
rzodkiewkę. Jedna rzodkiewka kosztowała dziesięć złotych.
Właśnie do domku pana Ćwieka weszło dwóch uczniów w 
gimnazjalnych mundurkach.
- Dzień dobry panie Józefie – powiedział Antoś.
- Dzień dobry - odpowiedział pan Józef.
- Mamy do pana wielką prośbę.
- Jaką?
- Potrzebna nam dziewczyna.
- Zwariowaliście. Chcecie z mojego domu burdel robić.
- Nie panie Józefie. Pan pozwoli, że wyjaśnimy sprawę. 
Nam potrzeba młodej bardzo ładnej dziewczyny, ale takiej, 
która kulturalnie się zachowuje, nie mówi co drugie słowo 
„kurwa mać” i potrafi poderwać księdza.
Gospodarz w lot zrozumiał i zaczął się mocno zastanawiać 
dłubiąc zapałką w uchu. Po chwili powiedział:
- Tu na Zamarstyńcu takiej nie mam, ale mogę załatwić.
- W takim razie bardzo byśmy prosili żeby pan załatwił.
- Załatwi się, ale będzie to kosztowało „dziadka”
Staś wyjął z kieszeni dziesięciozłotową monetę z podobizną 
marszałka Piłsudskiego i położył ją na stole.
- W porządku jutro będziecie ją mieli. Gdzie ma się zgłosić.
- Niech przyjdzie o czwartej po południu na pętlę dziesiątki 
.
- W porządku.
Przyjaciele pożegnali pana Józefa i wyszli na ulicę.
- Antoś jak ty to chcesz zorganizować.
- Nic się nie bój. Ty tylko załatwiasz forsę no i robotę 
fotograficzną. Reszta nie twoja broszka.
Na drugi dzień na ostatnim przystanku dziesiątki punktualnie 
o czwartej zgłosiła się dziewczyna. Byłą zgrabna i miała twarz 
nieprzeciętnej urody.
- Przysłał mnie tu Kikut. – powiedziała – Czy to wy macie 
tą robotę?
- Tak my.
- No to gadajcie, o co biega z tym księdzem?
Antoś zaczął wyjaśniać.
- Mamy takiego księdza, który często w sobotę jeździ do 
Brzuchowic do swojej siostry i tam spędza sobotę i noc z 
soboty na niedzielę. Rano wraca do Lwowa. Chodzi o to... – tu 
Antoś się zaciął, bo nie wiedział czy mówić do niej „pani” czy 
„per ty”.
- Na imię mam Marlena.
- No, więc chodzi oto żebyś się skumała z tym księdzem i 
żebyś tą robotę z nim robiła w ogrodzie w Brzuchowicach a nie 
w domu.
- I co wam z tego przyjdzie.
- Po pierwsze to nasza sprawa nie twoja, a po drugie 
zrobimy wam fajne zdjęcia. Byle by to było na dworze. 
- Myślę, że to nie będzie łatwe.
- No cóż, Kikut mówił, że przyśle odpowiednią 
dziewczynę, ale jeśli tak to trudno. Cześć.
- Chwileczkę, co ty taki szybki jesteś. Po prostu muszę się 
zastanowić jak to zrobić. Czy wy znacie tą jego siostrę?
- Osobiście jej nie znamy. Ale możemy ci podąć dokładny 
adres.
Marlena wyjęła notes i zanotowała.
- Jak mam was zawiadomić?
Staś podał jej numer telefonu do siebie. Zanotowała.
- A teraz, co ja z tego będę miała?
- Jeśli będziecie się pieprzyli na dworze i w słońcu to 
dostaniesz dwadzieścia złotych.
- A jeśli w cieniu?
- Jeśli w cieniu to piętnaście.
- A jaka wam różnica?
- Chodzi o to, aby dobrze wyszły zdjęcia.
- Rozumiem. No, ale chyba jakiś zadatek mi się należy.
- Wypłata po robocie.
- Dobra, ale przecież będę musiała jeździć do tych 
Brzuchowic. Dajcie przynajmniej żaglówkę.
Staś wyciągnął monetę dwuzłotową z Darem Pomorza na 
rewersie.
- Dobra. Postaram się załatwić.
Pani Alicja Wąsik była właścicielką sporego drewnianego 
domu, który stał po środku olbrzymiego pięknie utrzymanego 
ogrodu, a ponieważ dom ten znajdował się w bezpośrednim 
sąsiedztwie wilii inżyniera Zaremby, więc od czasu procesu 
Gorgonowej pani Alicja miał mnóstwo chętnych, którzy ze 
względów snobistycznych chcieli spędzić wakacje w pobliżu 
miejsca tragedii. Właścicielka tak atrakcyjnie położonego 
domu miała jedną wielką pasję życiową. Tym hobby był ogród 
a głównie hodowla róż. Właśnie była zajęta przycinaniem 
sekatorem różanych krzewów, kiedy ktoś zaczął tłuc pięścią w 
blaszaną furtkę. Przed furtką stała zgrabna, piękna dziewczyna 
o długich kręconych włosach.
- Bardzo przepraszam, że odrywam panią od pracy, ale to z 
powodu tych przecudnych róż. Ja też mam ogród przy domu, 
co prawda mały, bo mieszkamy we Lwowie, ale tak pięknych 
róż nigdy nie widziałam.
W trakcie tej przemowy furtka została otwarta a dziewczyna 
zaproszona do ogrodu. Pani Alicja była uszczęśliwiona 
możliwością zaprezentowania swej różanej kolekcji. Z 
najdrobniejszymi szczegółami informowała o każdym krzewie. 
Kiedy na chwilkę przestała mówić dziewczyna dorwała się do 
głosu.
- Ja bardzo przepraszam za mój nietakt. Tak byłam 
zaszokowana widokiem tych róż, że zapomniałam się 
przedstawić. Nazywam się Marlena Wąsik.
- Wąsik? Ja też nazywam się Wąsik. To może jesteśmy 
kuzynami?
- Bardzo możliwe.
W ciągu następnej godziny kuzynki zaprzyjaźniły się tak 
jakby się znały już od dziesięciu lat. W pewnym momencie 
Marlena powiedziała:
- Niestety muszę już wracać do Lwowa, ale gdyby pani 
pozwoliła to przyjechałabym tu w sobotę, bo to jest jedyny mój 
wolny dzień, żeby jeszcze popatrzeć i porozmawiać o tych 
kwiatach.
- Serdecznie panią zapraszam – powiedziała pani Alicja.
Pożegnały się i Marlena wróciła do Lwowa.
Następnego dnia, a był to czwartek chłopcy zostali 
zawiadomieni o sukcesie odniesionym w Brzuchowicach.
Oczywiście wpadli w euforię i teraz już byli pewni, że w 
sobotę wszystko się uda. Marlena była rzeczywiście 
inteligentną dziewczyną. Rozumiała doskonale o co chodzi i 
robiła wszystko, co w jej mocy ażeby wykonać powierzone jej 
zadanie.
Ksiądz był wyraźnie pod jej urokiem, ale był równocześnie 
zbyt rozsądnym człowiekiem, aby dobierać się do dziewczyny 
w ogrodzie. Marlena widząc, że wszelkie jej wysiłki nie dają 
pożądanych rezultatów postanowiła przejąć inicjatywę. W 
wyniku tego kilkakrotnie pocałowała księdza mimo, iż on jej 
wcale nie prowokował. Pani Alicja wyniosła do ogrodu 
dzbanek z lemoniadą i postawiła go razem ze szklankami na 
stole pod rozłożystą lipą.
Marlena z księdzem usiadła przy stole. Oboje pili 
lemoniadę i tu znowu aktyw- ność dziewczyny umożliwiła 
zrobienie następnych zdjęć.
Obróbka negatywu a następnie robienie odbitek zajęło trzy 
dni. We środę wszystko było gotowe. Jednak względy 
ostrożności nakazywały zaczekać do soboty. W szkole zajęcia 
lekcyjne kończyły się o pół do trzeciej, ale popołudniu i 
wieczorem od- bywały się różne nadobowiązkowe imprezy 
takie jak zebrania kółek zainteresowań, zbiórki harcerskie, 
sesje samorządu uczniowskiego i tym podobne zajęcia. W 
niedzielę w godzinach przedpołudniowych w sali 
gimnastycznej odbywały się międzyszkolne mecze koszykówki 
lub siatkówki. W godzinach popołudniowych w tej samej sali 
rozstawiano stoły do ping-ponga, czyli tenisa stołowego i 
chętni grali do późnych godzin wieczornych. Właśnie ten fakt 
postanowił wykorzystać Antek.
W piątek mama Stasia miała poważne zmartwienie. Jej 
starszy syn, który nigdy się nie przeziębiał zaczął kaszlać. W 
sobotę rano kaszel się jeszcze nasilił. Mama przyniosła 
termometr. Staś zmierzył temperaturę i okazało się, że ma 38°C 
a więc postanowiono, że nie pójdzie do szkoły. W niedzielę 
Staś czuł się już lepiej, ale dla pewności z łóżka nie wstawał i z 
domu nie wychodził.
W niedzielne popołudnie Antoś grał w szkole w ping-
ponga. Kilkakrotnie wychodził z sali gimnastycznej do toalety i 
za każdym razem odwiedzał kolejne sale szkolne i wkładał pod 
pulpity zdjęcia fotograficzne.
W poniedziałek w szkole rozpętała się prawdziwa burza. 
Naprzód zdjęcia krążyły wśród uczniów, ale bardzo szybko 
trafiły do rąk grona pedagogicznego. Na dużej przerwie 
zorganizowano apel nadzwyczajny dla wszystkich klas. 
Przemawiał pan dyrektor. Dyrektor lubił długo ględzić. Tym 
razem jednak mowa była krótka.
- Jak już wszyscy wiecie ktoś rozrzucił w szkole zdjęcia 
szkalujące naszego księdza katechetę. Jest to przestępstwo 
karalne i sprawą zajmie się policja a ten, kto to zrobił wyleci ze 
szkoły. Ja chciałem tylko wam powiedzieć, że te zdjęcia 
stanowią fotomontaż, to znaczy sprytne połączenie dwóch 
różnych zdjęć i w tym właśnie tkwi perfidia postępowania tego, 
kto to zrobił. Zapewniam was, że dołożymy wszelkich starań 
ażeby zdemaskować tego szubrawca. Przerwa zostanie 
przedłużona o czas trwania tego apelu. Jesteście wolni. Apel 
skończony.
Chyba nigdy dotychczas Staś nie słuchał z takim 
zainteresowaniem słów pana dyrektora. Przecież w wyniku 
takiej kompromitacji każdy inny profesor nie będący księdzem 
natychmiast wyleciałby z pracy. Jakże silna musi być pozycja 
księdza, jeśli pan dyrektor broni go i to jeszcze przy użyciu tak 
prymitywnego kłamstwa.
Zanim po ostatnich słowach dyrektora uczniowie zaczęli się 
rozchodzić Staś wskoczył na mównicę.
- Koleżanki i koledzy. Wszyscy jesteśmy wstrząśnięci 
świństwem, jakie ktoś zrobił naszemu księdzu katechecie. Jak 
wiecie ja rozumiem się na fotografii Sam robię zdjęcia i 
zapewniam was, że wiem w jaki sposób najprościej można 
wykazać, że to jest fotomontaż a następnie zidentyfikować 
tego, kto to świństwo księdzu zrobił. Po prostu trzeba odnaleźć 
tą dziewczynę, która jest na zdjęciach a dalej sprawa już będzie 
bardzo łatwa i my musimy tego dokonać.
Dyrektor, który już właśnie opuszczał salę słysząc słowa 
Stasia szybko podbiegł do mównicy i nieomalże zepchnął 
Stasia. Chciał coś powiedzieć, ale wrzask był taki, że przez 
długą chwilę musiał uspokajać uczniów. Wreszcie zapanowała 
cisza i dyrektor przemówił po raz drugi.
- Moi kochani. Doceniam dobre chęci Tarłowskiego ale to 
jest sprawa policji i wy się w to nie mieszajcie.
I na tym apel się skończył.
W ciągu następnej lekcji Staś został wezwany do dyrektora. 
Gdy wszedł do gabinetu dyrektor siedział i bębnił ołówkiem o 
blat biurka, co u niego oznaczało najwyższe zdenerwowanie. 
Staś chwilę stał a następnie odchrząknął, aby zwrócić na siebie 
uwagę. Dyrektor jednak dalej bębnił ołówkiem o biurko.
- Panie dyrektorze pan kazał mi przyjść.
Dyrektor wreszcie spojrzał na Stasia.
- Tak, posłuchaj. Ty jesteś jeszcze uczniem, ale nie dawno 
chłopcy w twoim wieku ginęli na froncie. Jesteś już mężczyzną 
i chcę z tobą porozmawiać jak mężczyzna z mężczyzną.
- Tak jest panie dyrektorze.
- Otóż bardzo cię proszę, to znaczy nakazuję ci żebyś w 
żaden sposób nie usiłował odszukać tej dziewczyny. To nie jest 
twoja sprawa. Zapewniam cię, że policja zrobi to o wiele lepiej 
i w ogóle nie zajmuj się tą sprawą z księdzem.
Staś milczał.
- Czy ty nie słyszysz, co się do ciebie mówi?
- Oczywiście słyszę panie dyrektorze, ale się zastanawiam.
- Tu nie ma nic do zastanawiania.
- Panie dyrektorze mnie na prawdę jest bardzo żal księdza i 
chyba jednak będziemy musieli się zająć odnalezieniem tej 
dziewczyny. Zresztą nie będzie to trudne.
- Co? Dlaczego nie będzie trudne?
- Ktoś mi mówił, że to jest znana we Lwowie prostytutka.
- Kto ci mówił? Gdzie? Kiedy?
- Przed chwilą na apelu. Któryś z kolegów to mówił, ale nie 
pamiętam, który.
Dyrektor dłuższą chwilę wpatrywał się w Stasia. W końcu 
powiedział:
- Wracaj do klasy.
Od tego dnia ksiądz Wąsik już się w szkole nie pojawił. 
Dyrektor zaś po rozmowie ze Stasiem zatelefonował do ojca.
- Panie naczelniku jest ważna sprawa. Gdyby pan mógł 
wpaść do szkoły to byśmy ją omówili.
- Czy Stasiowi się coś stało?
- Nic się nie stało, ale sprawa jest ważna.
- Dobrze zaraz przyjadę.
Po pół godziny tato Stasia siedział w gabinecie dyrektora.
- Panie naczelniku. W naszej szkole zdarzyła się rzecz 
dosyć kłopotliwa. Ktoś rozrzucił zdjęcia kompromitujące 
naszego księdza katechetę. Ksiądz Wąsik jest osobą 
powszechnie znaną i szanowaną. Oprócz tego, że wykłada 
religię w naszej szkole pra- cuje także jako wykładowca na 
teologii i jest w bliskich stosunkach z biskupem ordynariuszem. 
Ja nie wiem, kto to zrobił i szczerze mówiąc nie chcę wiedzieć. 
Stasia zupełnie nie podejrzewam, ponieważ był on nieobecny w 
szkole, bo jak obaj wiemy chorował. Rzecz w tym, że ci nasi 
uczniowie są często bardzo dziecinni. Chłopcy, w tym także 
pański syn są oburzeni tym, co się stało i Staś postanowił 
odszukać tą dziewczynę, która występuje na tych 
kompromitujących zdjęciach. Panie naczelniku, nie muszę 
tłumaczyć, że byłoby to ze wszech miar niecelowe dla sprawy a 
dla Stasia po prostu niebezpieczne. 
- Tak jest panie dyrektorze.
- Świetnie, że się zgadzamy. Chciałem pana prosić, aby pan 
wpłynął na syna i żeby on przestał się w ogóle tą sprawą 
interesować.
- Na pewno to załatwię. Czy jeszcze jest jakaś sprawa?
- Nie. To wszystko.
- W takim razie moje uszanowanie.
- Moje uszanowanie dla pana naczelnika.
Tato Stasia wyszedł. Ze szkoły poszedł prosto do domu i 
czekał na powrót syna. Gdy Staś wbiegł do przedpokoju, ojciec 
otworzył drzwi od jadalni i zawołał go. Staś wszedł do pokoju i 
od razu po minie ojca zorientował się, że ojciec już wie. 
- Siadaj, musimy porozmawiać. Byłem u was w szkole. 
Dyrektor mówił mi o tej aferze z księdzem. Nie dawno 
narobiłeś kłopotu z tymi alarmami. Nie chcę omawiać 
szczegółów. Powiem krótko: musisz natychmiast przestać się 
interesować tą sprawą.
- Tatusiu niepotrzebnie przypominasz mi o tych 
nieszczęsnych alarmach. Jeśli twierdzisz, że nie powinienem 
się mieszać w sprawę skompromitowania księdza to na pewno 
nie będę się tym interesował. Jedynie szkoda mi, że nie mogę 
naszemu księdzu pomóc.
Na tym rozmowa się skończyła.
W kilka dni później Staś czekał na Antosia przed stolarnią. 
Po chwili Antoś wyszedł.
- Wiesz stary, nie możemy jeszcze iść na basen, bo mama 
kazała mi załatwić jedną sprawę.
- Jaką sprawę?
- Wiesz, ten Władek Stelmach, co czasem pomaga ojcu, to 
jest złota rączka do wszystkiego. Jak mama się dowiedziała, że 
on umie ostrzyć noże do hebli to zaraz obdarzyła go 
wszystkimi nożami kuchennymi. To było dwa dni temu i on 
tych noży nie przyniósł a mamie są ciągle potrzebne. Musimy 
skoczyć do niego i przynieść noże. Wtenczas już możemy 
lecieć na basen.
Władka w domu nie zastali. Wyszedł na zakupy. Miał wrócić 
za chwilę. Antoś poszedł w głąb sadu i zrywał owoce. Staś 
podszedł do żywopłotu oddzielającego posesję Stelmachów od 
domu, w którym mieszkał ksiądz Wąsik. Na schodkach domu 
siedziała stara kobieta i głośno płakała.
- Oj szczo tera budy. Oj bidny ksiądz. Oj bidny, bidny i 
szczo budy s Danusio.
To ostatnie zdanie zaintrygowało Stasia. Przelazł przez 
żywopłot i podszedł do lamentującej kobiety. Początkowo w 
ogóle nie mógł się z nią dogadać. Kiedy jednak dał jej 
złotówkę kobiecina prawie czystą polszczyzną wyjaśniła 
sprawę. Z jej relacji, ciągle przerywanej płaczem wynikało, że 
ksiądz Wąsik otrzymał przeniesienie do jakiejś małej wioski aż 
za Jaworowem. To oczywiście było jednoznaczne z utratą 
pracy w szkole oraz drugiej pracy w uniwersytecie.
- I szczo tera budy s Danusiu.
- A kto to jest ta Danusia?
Zapłakana służąca księdza rezolutnie wyjaśniła szczo Danusia 
to Danusia. Staś musiał zaczekać aż kobiecina się wypłakała, 
trochę się uspokoiła i zaczęła rozsądnie opowiadać. Z tej 
opowieści wynikało, że Danusia jest zupełną sierotą. Jej mama 
zmarła na gruźlicę jeszcze w czasie wojny światowej. Ojciec 
był podoficerem w pułku Jazłowieckim i zginął w 1920 roku na 
wojnie. Ten podoficer to był rodzony brat księdza Wąsika. 
Ksiądz kocha Danusię jak własną córkę i opłaca za nią 
pensjonat dla dobrze urodzonych panien w Hodorowie i tam 
Danusia chodzi do szkoły średniej. A teraz nie będzie 
pieniędzy i Danusia nie będzie mogła się dalej uczyć.
Staś był po prostu załamany. Nie wrócił na posesją 
Stelmachów do Antosia tylko poszedł piechotą do domu. 
Oczywiście w dalszym ciągu był przekonany, że ksiądz zrobił 
wielkie świństwo Asi i Antosiowi, ale oni odpłacili księdzu w 
sposób bardzo krzywdzący dziewczynę, która nic tutaj nie 
zawiniła. Stasiowi łzy zakręciły się w oczach. Szedł ulicą i nie 
widział co się wokół niego dzieje. Powtarzał tylko półgłosem: 
„a to skurwysyn”. Słowa te były adresowane do Antosia jako 
sprawcy nieszczęścia tej nieznanej mu Danusi. O tym, że bez 
jego pieniędzy i bezpośredniego udziału w robieniu zdjęć cała 
afera byłaby niemożliwa Staś nie myślał w ogóle.
Kiedy przeszła mu trochę złość na Antosia zaczął się 
zastanawiać, w jaki sposób można by pomóc Danusi. Myślał o 
tym aż do wieczora. Także na drugi dzień trochę się nad tym 
zastanawiał. W następnych dniach już mniej myślał o Danusi.
Dalsze losy tej dziewczyny, o czym Staś nie wiedział, były 
następujące:
Z pensjonatu dla dobrze urodzonych panien rzeczywiście 
trzeba było zrezygnować, ale stryj ksiądz pracując na dwóch 
etatach zebrał sporo pieniędzy, za które wynajął dla Danusi we 
Lwowie mały pokoik na poddaszu. Tam w lecie było gorąco a 
w zimie bardzo zimno. Jednak Danusia była zadowolona, bo 
dalej mogła chodzić do szkoły, co prawda państwowej. Bardzo 
dobrze się uczyła. Udzielała się także w Harcerstwie. Maturę z 
wyróżnieniem zdała w 1938 roku. Jej marzeniem było 
studiowanie na wydziale historii i geografii ale na to potrzebne 
były pieniądze. Danusia nauczyła się jeszcze w szkole średniej 
biegłego pisania na maszynie i stenografii. Ciotka mieszkająca 
w Warszawie załatwiła jej tam pracę sekretarki i Danusia 
pracowała, a w godzinach popołudniowych prowadziła drużynę 
harcerską w pobliskiej szkole podstawowej.
Gdy we wrześniu 1939 roku wybuchła wojna dostała 
rozkaz z chorągwi, aby założyć punkt żywnościowy dla wojsk 
przemieszczających się przez Warszawę oraz dla uchodźców. 
Kuchnia tego punktu mieściła się w suterenie szpitala. Piątego 
września niespodziewanie nadleciały niemieckie samoloty. 
Bomba upadła na podwórze przed budynkiem szpitalnym. 
Wyrwane podmuchem okna wpadły do sutereny a wywracające 
się kotły oblały Danusię swoją wrzącą zawartością.
Gdy przyniesiono dziewczynę do szpitala lekarz ją obejrzał 
i powiedział: 
- Tylko morfina.
Sanitariusz zapytał:
- Nie będziemy jej ratować?
- Nie ma jak ratować. Sto procent skóry poparzonej. 
Poparzenia drugiego stopnia. 
Po dwóch dniach Danusia zmarła i została pochowana w 
zbiorowej mogile na warszawskim Bródnie. 
Następna przygoda, która miała miejsce też w klasie 
maturalnej mogła się skończyć tragicznie.
Staś nie był kinomanem. Wolał realną rzeczywistość od 
kinowej fikcji. Jednak od czasu do czasu do kina chodził. 
Właśnie grano wielce okrzyczany film „Indyjski Grobowiec”. 
Staś poszedł do kina i tam ujrzał cudowne zjawisko. Miało ono 
kruczoczarne, naturalnie falowane włosy aż do ramion. Oczy 
leciutko skośne, piękne długie rzęsy a nad oczami czarne brwi 
o klasycznym kształcie. Zjawisko to znajdowało się w tym 
samym rzędzie, co Staś po drugiej stronie środkowego 
przejścia.
Seans filmowy był niezwykle męczący i pod koniec filmu 
Stasia strasznie bolał kark, ponieważ ciągle miał głowę 
odwróconą w prawo bojąc się, że jeśli spojrzy na ekran to 
cudowne zjawisko zniknie.
Kiedy wreszcie seans filmowy się skończył i na widowni 
zapłonęły światła a ludzie zaczęli wstawać i wychodzić Staś 
miał możność stwierdzić, że obserwowane zjawisko ma swój 
dalszy ciąg w postaci średniej wielkości sterczącego biustu, 
zgrabnej figury i niezwykle zgrabnych nóg. Niestety 
obserwowane zjawisko miało dalszą, niezbyt mile widzianą 
przez Stasia kontynuację w postaci chłopaka trochę niższego 
od pięknej dziewczyny, który jej towarzyszył. Staś szedł krok 
w krok za tą parą i w ten sposób dowiedział się gdzie 
dziewczyna mieszka. Na drugi dzień po lekcjach wszedł do 
bramy, w której znikła piękna dziewczyna. Wyszedł na 
podwórze. Stróż ubrany w szary ferszalunek właśnie to 
podwórze zamiatał. 
- Co kawaler uważa? – zapytał.
Kiedy zobaczył w ręku Stasia złotówkę od razu zdjął czapkę i 
ukłonił się. Po chwili Staś już wiedział, że dziewczyna mieszka 
na poddaszu z matką i chodzi do gimnazjum przy ulicy Marii 
Konopnickiej.
Benek Szwarc o dwa lata starszy od Stasia bratanek wspólnika 
ojca, rok wcześniej ukończył to gimnazjum. Staś powędrował 
do Benka. Nie zastał go, ale jego mama po- wiedziała, że lada 
chwila wróci, więc Staś czekał. 
- Cześć Staś.
- Cześć.
- A co to się stało żeś zawitał w moje progi. Masz do mnie 
interes?
- Y–jo – odpowiedział Staś.
- O co biega?
- Zobaczyłem wczoraj w kinie niezłą szprychę. Nazywa się 
Aleksandra Siewieruk i chodzi do Konopnickiej.
- A do której klasy?
- Tego nie wiem, ale myślę, że jest w moim wieku.
- Znasz Zdzicha Hrynia.
- Nie.
- On chodzi do klasy maturalnej u Konopnickiej a mieszka 
na Kleparowie. Powinien znać tą flamę. Mogę cię z nim 
spiknąć. 
- To może umówmy się na jutro.
- Na jutro nie. Jutro wyjeżdżam.
- Dokąd zasuwasz?
- Gdzieś daleko. Coraz głośniej ludzie mówią, że będzie 
wojna a ja na bohatera się nie urodziłem. 
- No to jedźmy dzisiaj.
No i pojechali.
Na Kleparowie Benek zaprowadził Stasia do drewnianego 
domu, który stał w wielkim, mocno zaniedbanym i 
zapuszczonym ogrodzie. Tutaj ojciec Zdzicha prowadził spore 
gospodarstwo ogrodnicze, ale dwa lata wcześniej przestał 
produkować mar- chewki i zajął się handlem samochodami. 
Zdzicho siedział przed domem na ziemi i naprawiał rower.
- Część Zdzicho!
- Cześć.
- To jest mój kolega Staś i ma do ciebie sprawę.
- To jakiś nieobyty ten Staś. – powiedział Zdzisio nie 
podnosząc na nich w ogóle oczu.
- Dlaczego nieobyty?
- No jak to? Ma sprawę i przychodzi bez wódki.
- Może być i wódka. – powiedział Staś – Jeśli zechcesz mi 
pomóc.
- A o co ci biega.
- Czy znasz taką babę, która nazywa się Aleksandra 
Siewieruk? – zapytał Staś.
Cała rozmowa toczyła się po polsku.
- A! Ołenu ty uwydył. – powiedział Hryń, ale zaraz 
przeszedł na polski. 
- Wiesz dobrze się składa. Moi starzy wyjechali na parę dni. 
Pojutrze w sobotę urządzamy tu w szklarni bal. Przynieś litr 
kartofli w płynie, ja ją zaproszę i wszystko będzie jak trza. 
Staś nie mógł doczekać się soboty. Zawczasu kupił dwie 
butelki „Wyborowej” z białą główką. W sobotę wieczorem 
pojechał tramwajem na Kleparów. Później trzeba było jeszcze 
spory kawałek dojść piechotą. Zapadał letni zmrok. Parterowy, 
drewniany dom Hryniów otoczony krzewami bzu wyższymi od 
domu wyglądał tajemniczo. Dokoła panowała cisza. Staś 
podszedł do drzwi i zapukał. Cisza. Spróbował wejść, ale drzwi 
były zamknięte. Stał w ogrodzie i zastanawiał się czy aby nie 
pomylił dnia, lub godziny.
Nagle zobaczył obok siebie Zdzicha, który bezszelestnie 
podszedł.
- Serwus!
- Serwus!
- Przyniosłeś „ułatwiacza”?
- Co takiego? – spytał Staś.
- No, czy przyniosłeś coś do picia?
- Tak mam.
- No to chodź.
Zdzicho poprowadził Stasia między wysokimi krzewami, 
których gałęzie schodziły się nad głowami idących. Za domem 
ciągnął się jeszcze bardziej zaniedbany i zarośnięty ogród. 
Wśród dzikich krzewów samosiejek i bzu Zdzicho musiał 
Stasia pro-wadzić za rękę.
Po kilkunastu metrach doszli do starej szklarni. Wnętrze 
szklarni było oświetlone świeczkami. Znajdowało się tam już 
kilku młodych ludzi, inni dopiero nadchodzili. Po kilkunastu 
minutach w szklarni zebrało się około dwudziestu osób. 
Większość stanowili Ukraińcy. Było dwóch czy trzech 
Polaków i jeden Żyd. Ten Żyd stał i grał bardzo cichutko na 
skrzypcach. Rozmowy prowadzone były przyciszonymi 
głosami. Rozmawia-no po ukraińsku, czyli po rusku jak 
wtenczas się mówiło we Lwowie. Kiedy ostatni zaproszeni 
weszli do szklarni Zdzicho Hryń zapalił większą ilość świeczek 
i dwie naftowe lampy. Dopiero teraz Staś zobaczył Ołenę która 
razem z tym chłopcem z kina siedziała na skrzynce po jabłkach 
oparta plecami o beczkę. Po zapaleniu lamp Zdzicho stanął w 
środku szklarni i przemówił:
- Miłyji chłopci i diłczyny. Dzięki hojności wielu z was 
mamy całe morze wódki, ale nie możemy spędzać czasu 
jedynie na pijaństwie. Pokarm duchowy do tej wódki czerpać 
będziecie z twórczości artystycznej naszej teatralnej trupy. A 
teraz mocnych chłopów poproszę o pomoc w zbudowaniu 
sceny.
Scena została zbudowana z dwóch murarskich kobyłek i 
starych desek służących poprzednio jako boki inspektów.
Gdy scena była już gotowa Zdzich polecił rozlanie wódki 
do kieliszków. Następnie jego siostra Nastka wygłosiła toast:
- Oby nam się dobrze działo. Oby chłopom zawsze stało a 
nam babom wciąż się chciało.
Po wypiciu, na scenę wdrapał się Zdzicho i zapowiedział 
recytację romantycznej ballady. Teraz na scenę wlazł 
wykonawca, szarmancko ukłonił się i zaczął recytować:
Peryd swoiju pałatyju sydił car Bałabuch
A s nim ciła hromada takoszcz wydyty szczoś je rada i babił 
ciłyj krug.
Car tupnuł nohoju, kiwnuł rukoju i witwyryły sia dwery wit 
chliwa,
a tu łeł s szyrokom pyskom, s hroźnym na oczach połyskom
perywyrnułsia meży perybużenyje hłopy.
Car snowu rukoju znak daje a tu s druchiho hliwa wybihajet 
sobaka
newideme de hołowa a de sraka.
A carycia rukawyciu snymajet i Hrycia sego kłykajet.
Każesz Hryciu szczo me lubisz aś toho ne dowył.
Dywysia moja rukawicia upała meży psa i lwa. Idy prynysy
Ja twoja i to łyczko jak pampuch.
Hryć dał susa czeryz płoty meży psa i lwa
stanuł kostomachu meży oczy powałył ich obydwóch.
Rukawyciu hapnuł w ruki jakby ne znał żadnoj muki i Caryci 
złożył u nych.
A Carycia mij myłenkij czyś sia znużył?
A Hryć mołczyt’ kak sraka aż zażuryłsia sam car Bałabuch.
A on jejo: Syruju ja tobi i twoju matieri połnyj rańtuch.
Majesz tu rukawyciu i pociłuj mene w huzyciu
Piękna poezja Schillera wprowadziła miły, romantyczny 
nastrój więc znowu wypito.
Na podium wdrapał się dyrektor trupy teatralnej Zdzicho 
Hryń i powiadomił szanowną widownię że trupa ma poważne 
kłopoty personalne a mianowicie w jej skład wchodzą 
wyłącznie mężczyźni i nie ma kim obsadzać ról kobiecych. W 
związku z tym odbędzie się nabór kandydatek na aktorki.
Wiadomo, że przy tej ceremonii dziewczyny muszą 
pokazać nogi aż do majtek. Kolejno przymusowe ochotniczki 
wchodziły na scenę a bardziej oporne były tam wnoszone i 
musiały demonstrować nogi.
Kiedy przyszła kolej na Ołenę dziewczyna spojrzała 
dumnie i zimno spod długich rzęs i powiedziała spokojnie:
- Idy ty w kibieni matier
I nikt nie próbował jej zmuszać do pokazania nóg.
W miarę upływającego czasu i wypijania kolejnych porcji 
„ułatwiacza” pary opuszczały szklarnię i wychodziły znikając 
w ciemnościach między wysokimi krzewami ogrodu.
Staś starał się zająć miejsce jak najbliżej Ołeny. Teraz, 
kiedy w szklarni zrobiło się pustawo Staś zebrał całą swoją 
odwagę i powiedział do dziewczyny:
- Ołena ja dumaju szczo my możem wyjty na dwer.
Ołena spojrzała na Stasia tak zimnym wzrokiem, że gdyby był 
mniej zahartowany to by się przeziębił i powiedziała:
- A ja dumała szczo my ne znakomy – i odwróciła się od 
Stasia.
Staś zrobił się czerwony jak burak, czego nikt nie widział, bo 
było prawie ciemno. Ołena po chwili wyszła. Staś wypił 
jeszcze kieliszek wódki, mimo że nie lubił tego trunku i 
poszedł do domu.
Przez następne dni zarówno na lekcjach jak i w domu 
wieczorami marzył. Przedmiotem marzeń były najrozmaitsze 
sposoby odegrania się na Oli. Wymyślał w ramach tych marzeń 
sto sposobów pognębienia tej dumnej dziewczyny. Jak 
wiadomo marzenia rzadko się spełniają. Ale wiadomo także, że 
każda reguła ma wyjątki i właśnie taki wyjątek nastąpił. W 
czasie dużej przerwy jakiś smarkacz wręczył Stasiowi kartkę. 
Na kartce było napisane: „Stasiu przyjdziemy do ciebie 
wieczorem” – Zdzicho. Ta liczba mnoga zastanowiła Stasia, 
ale nawet w najśmielszych marzeniach nie przypuszczał, że 
Zdzicho przyprowadzi do niego do domu Olę. Nie mógł 
doczekać się wieczora. W końcu o szóstej po południu ktoś 
zadzwonił do drzwi. Kamila otworzyła i w moment później 
weszła do pokoju Stasia.
- Jacyś młodzi państwo do panicza.
- Niech wejdą.
Staś otworzył szeroko oczy i nie wiedział czy to sen czy jawa. 
Do pokoju weszła Ola a za nią Zdzicho Hryń.
- Dzień dobry – powiedziała Ola czystą polszczyzną – Po 
pierwsze chciałam kolegę przeprosić za to, że może 
niegrzecznie się zachowałam tam w szklarni, ale doskonale 
wiem, po co chłopcy z tymi dziewczętami wychodzili. A ja 
tego po prostu nie robię.
- Ależ głupstwo - powiedział Staś - W ogóle nie uważam, 
że było coś nie w porządku.
- Kolego powiem od razu, że przyszłam w bardzo ważnej 
dla mnie sprawie. Mam prośbę.
- Proszę słucham. Ale po pierwsze możemy sobie mówić po 
imieniu a poza tym siadajmy.
Ola siadła, Zdzicho stał przy półkach z książkami i przeglądał 
je. Ola dłuższą chwilę milczała, w końcu odezwała się.
- My mieszkamy w takim starym domu na poddaszu.
- Wiem – wyrwało się Stasiowi.
Ola ze zdziwieniem spojrzała na swego rozmówcę.
- Otóż właścicielem tej kamienicy jest facet, który 
nienawidzi Ukraińców a dodatkowo służył w legionach i 
wszystko mu wolno. On nam wypowiedział mieszkanie a 
ponieważ my nie mamy się gdzie wyprowadzić to on nam robi 
świństwa. Jak trzy lata temu nasz tatuś umarł i myśmy się na to 
poddasze musiały sprowadzić to część mebli trzeba było 
schować do piwnicy. To on nam celowo zalewa tą piwnicę 
wodą, a wczoraj powiedział mamie, że jak się do końca 
miesiąca nie wyprowadzimy to zawezwie policję i wystawią 
nam wszystko na ulicę. Pan, to znaczy ty mógłbyś na pewno 
pomóc gdybyś zechciał poprosić swojego tatusia, bo to w jego 
dzielnicy.
Bojda, który nigdy nie przeklinał wysłuchał opowieści o 
szykanowaniu tej wdowy i jej córki przez właściciela 
kamienicy i powiedział cicho:
- A to skurwysyn. Już ja z nim porozmawiam.
Na drugi dzień pan naczelnik Tarłowski wezwał do swego 
gabinetu dzielnicowego z tego kwartału gdzie mieszkali 
Siewierukowie, inspektora nadzoru budowlanego i urzędnika, 
któremu ten kwartał podlegał w magistracie. Porozmawiał z 
nimi i kazał się zameldować na drugi dzień. A kiedy na drugi 
dzień wysłuchał sprawozdania i przejrzał przedstawione mu 
dokumenty kazał sekretarce wezwać właściciela kamienicy 
odpowiednim pismem.
Po dwóch dniach wezwany zgłosił się. W klapę miał wpiętą 
odznakę legionową największego rozmiaru. Kiedy właściciel 
kamienicy wszedł do gabinetu naczelnika, Bojda zaczął od razu 
spokojnym, opanowanym głosem.
- Szanowny panie. Mam tutaj raport policyjny informujący, 
że zarówno przed pana kamienicą na ulicy jak i na podwórzu 
jest stale brudno. Oprócz tego w ubiegłbym miesiącu były tam 
dwie awantury pijackie. Jak pan sam rozumie są to sprawy 
drobne i gdyby tylko o to chodziło to bym pana nie wzywał a 
jedynie ukarał mandatem w wysokości trzystu złotych, co 
oczywiście i tak pana nie minie, ale jest o wiele gorsza sprawa. 
– tu pan naczelnik zawiesił głos a następnie wolno i spokojnie 
powiedział – Nadzór budowlany informuje mnie tym o to 
pismem, że statyka pańskiej kamienicy jest mocno zagrożona. 
Niestety będę musiał nakazać wykwaterowanie ludzi, co jest 
dla mnie wielkim kłopotem, i zburzenie kamienicy.
Właściciel otworzył gębę ze zdziwienia i przestrachu.
- Ależ panie naczelniku. Kamienica jest stara, co prawda, 
ale wcale się nie wali. Ona może stać jeszcze wiele lat.
- Niestety nie rozumiem się na tym a tu mam jasno 
napisane, że trzeba ją wyburzyć.
- Panie naczelniku. Ja sprowadzę fachowców. Zrobią 
remont. Zrobią wszystko, co tylko można, byle pan nie kazał 
burzyć mojej kamienicy. Przecież to dla mnie jedyne źródło 
utrzymania.
- No cóż, jeśli rzeczywiście zrobi pan to wszystko i jeszcze 
coś, to może nie trzeba będzie burzyć.
- A co jeszcze trzeba będzie zrobić?
- Słyszałem, że pani Siewierukowej zniszczyły się meble w 
pańskiej piwnicy. Gdyby pan jej zapłacił odszkodowanie za te 
meble, no powiedzmy dwieście złotych, to może przynajmniej 
fundamentów nie trzeba by wzmacniać.
Właściciel wreszcie zrozumiał, o co chodzi.
- Panie naczelniku. Ja zrobię jak pan sobie życzy i 
odszkodowanie zapłacę, ale czy pan wie, że to są Ukraińcy?
- A nie, tego nie wiedziałem. No, jeśli tak to musi pan 
jeszcze ocieplić to mieszkanie na poddaszu, bo tam zimą 
podobno woda zamarza.
- Tak jest panie naczelniku. Wszystko będzie zrobione.
W kilka dni później wieczorem bez żadnej zapowiedzi Ola 
odwiedziła Stasia.
- Stasiu. Przyszłam ci bardzo podziękować od siebie i od 
mamy – powiedziała Ola i położyła na stole dużą „Wedlowską” 
czekoladę. 
Staś mógł sobie kupić sto takich czekolad, ale prezent od tej 
niezbyt bogatej dziewczyny bardzo go rozczulił. 
- Stasiu ty chyba lubisz chodzić do kina? – zapytała Ola.
- Oczywiście, że lubię – powiedział wbrew prawdzie Staś.
- Bo wiesz, teraz dostałyśmy tyle pieniędzy, że mogę cię 
zaprosić.
Na drugi dzień poszli do kina „Palace”. Oczywiście bilety 
kupił Staś. Po wyjściu z kina Staś zaprosił Olę do kawiarni.
- Nie, nie mogę. Muszę wracać do mamy.
Więc odprowadził ją do domu. W sobotni wieczór Staś 
zaprosił Olę na obiad do restauracji. Uczniom w zasadzie nie 
wolno było chodzić do restauracji, ale zaryzykowali. Ola była 
zachwycona, ponieważ po raz pierwszy w życiu bawiła w tak 
ekskluzywnym lokalu. Staś też ale udawał stałego bywalca.
Była już późna jesień i gdy Staś odprowadzał Olę do domu 
zapadał zmierzch. Po chwili zaczął siąpić deszczyk. Ulice się 
wyludniły. Kiedy zakochana para zbliżała się do domu Oli 
drogę zastąpiło im dwóch młodych ludzi a ponieważ na 
pustych ulicach niezbyt bogatych dzielnic po zmroku i w 
deszczu rzadko spotyka się dobre wróżki lub poczciwych 
świętych Mikołajów a więc i tym razem tak się nie zdarzyło. 
Wyższy batiar z blizną na policzku celowo zderzył się ze 
Stasiem.
- Jak chodzisz szczeniaku? Przeproś pana żeś go potrącił.
Staś stanął i nie wiedział, co ma zrobić.
- No co nie przeprosisz? To będzie bolało – i z całej siły 
uderzył Stasia pięścią w twarz. Staś poczuł słony smak krwi i 
wybity ząb w ustach. W głowie mu się zakręciło.
- No, co nie przeprosisz?
Napastnik złapał Stasia lewą ręką za klapy a prawą z całej siły 
bił w żołądek. Staś upadł na ziemię a bandzior kopnął go kilka 
razy w żebra i raz w głowę. W czasie tej masakry drugi z 
batiarów starał się pocałować Olę. Dziewczyna mu się wyrwała 
a kiedy powtórnie chciał ją złapać, zaczęła okładać go 
parasolką po głowie.
Ten, który bił Stasia w końcu powiedział:
- No dobra, wystarczy – a następnie do drugiego – Zbyszek 
spadamy.
Włożył ręce do kieszeni i obaj odeszli.
Ola pochyliła się nad Stasiem a widząc, że Staś słabo 
reaguje zaczęła krzyczeć „Ratunku!”. Zatrzymała 
przejeżdżającą dorożkę. Razem z dorożkarzem wnieśli Stasia 
do dorożki i pojechali na pogotowie. Stamtąd Ola zadzwoniła 
do Bojdy.
Tato przyjechał na pogotowie jak mógł najszybciej. Od 
lekarza dowiedział się, że życiu syna nic nie zagraża, ale ma 
wybite dwa zęby, połamane żebra i wstrząśnienie mózgu.
Staś trafił do szpitala. Cierpiał bardzo, bo przy każdym 
oddechu bolały go te połamane żebra. Po sześciu dniach miał 
tak dosyć szpitala, że na własne żądanie wypisał się i wrócił do 
domu. Zarówno pobyt w szpitalu jak i rekonwalescencję w 
domu umilał sobie obmyślaniem strasznej zemsty jaka spotka 
jego prześladowców. Zaraz następnego dnia po wypadku, kiedy 
Staś był jeszcze w szpitalu pan naczelnik Tarłowski 
zawiadomił o sprawie zarówno komisariat dzielnicy, w której 
napaść miała miejsce jak i znajomych policjantów z komendy 
miasta. Policja zapewniła, że na pewno odnajdzie sprawców, 
tym bardziej, że Staś i Ola podali dokładny rysopis, znaki 
szczególne w postaci blizny i imię drugiego batiara.
Po trzech dniach pan naczelnik zadzwonił na policję.
- No i co słychać w mojej sprawie?
- Panie naczelniku! Robimy, co w naszej mocy, ale jeszcze 
nic nie mamy.
Kiedy po dziesięciu dniach w dalszym ciągu policji nie udało 
się zidentyfikować napastników, Bojda zaczął się dziwić. 
Jednak o wiele ważniejszą sprawą był powrót Stasia do 
zdrowia i wstawienie mostka w miejsce dwóch wybitych 
zębów.
Gdy tylko żebra na tyle się wygoiły, że Staś mógł chodzić, 
natychmiast wrócił do szkoły. Teraz w wolnych chwilach nie 
myślał o tym, jakie męki zadawać będzie swoim oprawcom, 
lecz raczej o tym, w jaki sposób ich odszukać. Nie mogąc 
wymyślić nic rozsądnego odwiedził pana Ćwieka zwanego 
„Kikutem”. Mimo, że był już listopad w domku przy 
Balonowej widocznie w dalszym ciągu odbywała się sprzedaż 
rzodkiewek, bo ciągle wchodziły tam i wychodziły jakieś 
dziewczyny. Wreszcie Staś postanowił wejść. Ćwiek go 
poznał.
- A, kawaler już u mnie był z kolegą.
- Tak byłem, ale teraz mam inną sprawę.
- Słucham. Jaką?
- Dwóch facetów złożyło mi uszanowanie. – powiedział 
Staś pokazując szew nad skronią - Chciałbym im podziękować 
a nie znam adresu.
- Zrobi się. – powiedział „Kikut” – Niech kawaler 
dokładnie wszystko opowie.
Staś opowiedział, Kikut chwilę się zastanawiał, uśmiechnął się 
i powiedział:
- Z tym nie będzie żadnej sprawy. W ciągu tygodnia będzie 
pan miał adresy, ale trzeba będzie za to zapłacić dwie 
„dziewice”.
Oznaczało to czterdzieści złotych a więc bardzo wysoką 
sumę, ale Staś powiedział:
- Dobrze, załatwione.
- To może pan by dał jakiś zadatek.
- Zadatku nie dam, ale jak będą adresy to wypłacę całą 
sumę od razu.
- W porządku. W ciągu tygodnia sprawa będzie załatwiona. 
Po tygodniu Staś zgłosił się do Ćwieka. Tym razem już nie 
czekał i nie sprawdzał czy jest on sam. Wszedł do małego 
domku. Ćwiek siedział za stołem i jadł zupę.
- Pan siada – powiedział Ćwiek.
Gdy Staś siadł Ćwiek długo patrzył w sufit w końcu 
powiedział:
- Naprawdę chciałem panu pomóc, bo już taki jestem, że 
lubię ludziom pomagać. Niestety to jest ponad moje siły. Nie 
potrafię tego załatwić.
Staś wrócił do domu, położył się na tapczanie i zastanawiał 
się, co zrobić, bo jeśli Ćwiek nie może, to kto potrafi to zrobić. 
Po raz pierwszy w życiu odczuł i zrozumiał jak straszną i wręcz 
upokarzającą rzeczą jest własna bezsilność. Ta rozpaczliwa 
bez- silność tak go żarła, że nie mógł usiedzieć w domu. Ubrał 
się z trudnością w płaszcz, bo żebra ciągle bolały i wyszedł na 
ulicę. Poszedł Stryjską bez celu nie zastanawiając się, dokąd 
idzie. Dopiero po zejściu na Plac Zofii zorientował się, że idzie 
przed siebie a pogoda nie sprzyja spacerom. Postanowił wrócić 
przez Park Stryjski. Ale kiedy doszedł do pomnika Kilińskiego 
pomyślał, że w domu jeszcze gorzej będzie się czuł, więc siadł 
na mokrej ławce. Bezlistne drzewa poruszane słabym wiatrem 
wydawały przeciągły dźwięk. Ten szum jeszcze bardziej 
rozstroił mu nerwy. Do ławki podeszła Cyganka.
- Powróżę ja tobie. Nie drogo wezmę. Z przeszłości 
powróżę i z przyszłości. Imię twojej narzeczonej wypowiem.
Staś był wściekły. Spojrzał na Cygankę.
- A wywróżysz mi, kto mi to zrobił? – i pokazał ręką na 
szew nad skronią.
- Ja to panu nie wywróżę, ale jak pan zapłaci to moi ludzie 
go znajdą.
Staś się zainteresował.
- Poważnie mówisz?
- Niech mnie falorykta przykryje, jeśli kłamię. Ale trzeba 
zapłacić.
- Ile?
- Trzeba zapłacić dziesięć złotych.
- Dobrze. Jak go znajdziecie zapłacę dwadzieścia złotych.
- Daj teraz dwa złote a później resztę zapłacisz jak 
znajdziemy.
Staś dał dwa złote i podał swój adres.
- Może ci zapisać?
- Nie trzeba, zapamiętam.
Po dwóch dniach Staś zapomniał o Cygance, ale po kilku 
dniach, gdy wychodził z domu zauważył Cygana, który siedział 
na ziemi oparty o kasztan. Gdy Staś się zbliżył Cygan wstał i 
podszedł do Stasia.
- Paniczu! Moja kobieta mówiła, że paniczowi trzeba 
pomóc.
- A skąd ty wiesz, że to mnie właśnie trzeba pomóc?
- Już ja wiem.
- No, więc pomóż.
- Proszę mi dokładnie opowiedzieć gdzie, kiedy i jak to się 
stało.
Staś zaczął poważnie traktować Cygana i opowiedział mu 
szczegółowo o zajściu. Cygan słuchał patrząc gdzieś daleko w 
niebo i kiwając głową.
Gdy Staś zakończył opowieść cygan zapytał:
- A jak skończyli panicza bić, to co zrobili?
- Nie wiem co zrobili. Leżałem na ziemi i wszystko mnie 
bolało.
- A gdzie mieszka ta dziewczyna, co żeście razem byli?
- A po co ci to?
- Może ona coś pamięta.
Staś dał adres. Wieczorem Cygan wrócił.
- Panicz da list, bo ta pani o mało mnie nie pobiła.
Staś napisał żeby Ola udzieliła informacji i Cygan zniknął.
Po dwóch dniach rano, gdy Staś wychodził do szkoły pod 
kasztanem siedziało dwóch ludzi: jeden to wcześniej poznany 
Cygan a obok niego chłopak na wygląd około dwunastoletni w 
bardzo nędznym przyodziewku. Chłopak jadł bułkę. Kiedy Staś 
się zbliżył Cygan trącił chłopca w bok, a chłopiec nie 
przestając jeść kiwnął potakująco głową.
- Powiedz coś – nakazał Cygan popierając słowa czynem, 
który trafił chłopaka boleśnie pod żebra. Chłopiec połknął, co 
miał w ustach i powiedział:
- Na pewno ten. Leżał jak paciuk i jucha mu ciekła z ryja.
Za to niegrzeczne zakończenie wypowiedzi znowu dostał pod 
żebra. Następnie Cygan dał mu jakiś pieniążek i jeszcze jedną 
bułkę. Chłopak odszedł w siną dal.
- Paniczu. – powiedział Cygan – Sam pan widział, jakie 
mam koszty. Dał by pan co.
- A są szanse, że znajdziecie tych skurwysynów?
- Teraz to nie szansa, to pewność.
- Skąd ty tak ładnie mówisz po polsku?
- Ja ukończyłem szkołę i jedną klasę gimnazjum.
- A teraz, co robisz?
- Pracuję w tartaku.
- Więc ile chcesz?
- Da panicz pięć złotych.
- Tyle nie mam przy sobie. Dam ci dwa a jak załatwisz 
dostaniesz dwa „dziadki”.
- Kobieta mówiła, że czterdzieści złotych.
- Zgoda czterdzieści. Ale czy na pewno załatwicie?
- Ja już od pięciu minut wiem, kto to paniczowi zrobił. 
Tylko nie wiem, na jaką hawirę on odpłynął.
- A kiedy będziesz wiedział?
- Jak tylko go znajdziemy to zaraz tu pod kasztan przylecę.
- A telefonować umiesz?
- Mój starszy brat umie.
- To masz tu numer i zadzwoń.
- Lepiej przyjdę.
- Dlaczego?
- Bo jakby temu, co go szukamy coś się stało to lepiej żeby 
o mnie nikt nie wiedział a telefon to może odebrać na przykład 
panicza tatuś.
Ten Cygan, którego nazywali „Złoty”, bo nosił na sobie złotą 
biżuterię, miał niełatwe zadanie. Wiedział, że pobicie 
sprowokował i pobił Stasia facet, który nazywał się Ignacy 
Drwal i mieszkał razem z matką w małej suterenie przy ulicy 
Leona Sapiehy. Niestety jak się „Złoty” dowiedział, następnego 
dnia po pobiciu Stasia Ignac zniknął.
Po następnych kilku dniach Staś wychodząc rano do szkoły 
znowu zobaczył siedzącego pod kasztanem Cygana. Będąc 
pewny, że został odnaleziony ten batiar, który go pobił Staś 
szybko podbiegł w kierunku kasztana.
- No i co?
- Paniczu. Wszystko będzie dobrze, ale musi panicz pomóc.
- Jak pomóc?
- Tu przy ulicy Zyblikiewicza mieszka taki emeryt, co 
pracował na poczcie. On w każdą niedzielę szusuje do kościoła 
w swoim pocztowym mundurze. Trzeba by ten mundur 
pożyczyć na kilka godzin.
- I co znowu trzeba na to forsę?
- Nie, tylko on nam nie pożyczy a paniczowi to by 
pożyczył.
Staś długo nie mógł znaleźć odpowiedniego pretekstu. W 
końcu zdecydował się na wersję ze szkolnym przedstawienie. 
Kiedy wreszcie dotarł na Zyblikiewicza 11 i wszedł do małego 
mieszkanka trzymając w ręce przed sobą pięć złotych zastał 
tam małżeństwo emerytów. Zaczął więc wyjaśniać, o co mu 
chodzi. Po chwili zauważył, że zarówno pan listonosz jak i pani 
listonoszowa w ogóle go nie słuchają tylko patrzą na pieniądz 
trzymany w ręce. Kiedy wreszcie doszło do ich świadomości, 
że ten pieniądz mogą uzyskać za wypożyczenie munduru, na 
wyścigi znosili wszystkie części tego ubranka.
W kilka godzin później do drzwi sutereny przy Leona 
Sapiechy pukał listonosz. Otworzyła stara kobieta.
- Czy tutaj mieszka Ignacy Drwal?
- Tak tutaj a bo co?
- Jest do niego przekaz pieniężny.
- Pieniądze? Ile pieniędzy?
- To jest tajemnica pocztowa. Pani przecież nie jest Ignacy 
Drwal.
- Ale syna nie ma. To ja mogę przyjąć pieniądze.
- Niestety pani nie może. Musi podpisać syn.
- Ale jego nie ma.
- To nic. Ja pieniądze zwrócę z powrotem na poczcie a syn 
niech w poniedziałek przyjdzie na pocztę między ósmą a 
dziewiątą rano i odbierze z poczty.
- Dobrze panie listonoszu. Syn na pewno będzie.
W poniedziałek z samego rana Cygan „Złoty” przyprowadził 
kilkunastoletniego chłopaka cygańskiego na pocztę.
- Masz tutaj siedzieć jak mucha na gównie – tłumaczył 
chłopakowi – i słuchać, co ludzie mówią. Jak przyjdzie gość, 
który powie, że się nazywa Ignacy Drwal to masz pójść za nim.
Następnego dnia pod kasztanem, przy Stryjskiej siedział 
Cygan „Złoty” a koło niego stała duża walizka z kozłowej 
skóry pana naczelnika Tarłowskiego z mundurem 
naszykowanym do oddania. 
Gdy Staś wychodząc z domu zobaczył Cygana przybiegł do 
niego jak na skrzydłach. 
- No i co?
- Sprawa załatwiona. Trzeba tylko oddać mundur no i 
zainkasować pieniądze.
- Mundur zaniesiemy tymczasem do domu a pieniędzy przy 
sobie nie mam. 
Trzeba pójść na pocztę.
- Dobrze chodźmy.
Kiedy w pół godziny później na poczcie Staś podjął pieniądze 
i wypłacił je „Złotemu” Cygan wyrecytował:
- Tą pańską dziewczynę zaczepiał facet, który się nazywa 
Stefan Kłyś. Jest synem stróża z kamienicy przy ulicy Leona 
Sapiehy. Pana pobił inny facet, który się nazywa Ignacy Drwal, 
on też mieszka przy Leona Sapiechy, ale ukrył się i długo 
żeśmy go szukali.
- Czy wreszcie wiesz gdzie on jest?
- Oczywiście, że wiem. On się ukrył u swojej dziewczyny 
to jest daleko za Zniesieniem, jeszcze chyba ze dwa kilometry.
- Dobra, załatwiłeś sprawę jak należy. Ale teraz jest 
następna.
- Jaka?
- Potrzeba dwóch silnorękich żeby zapłacić facetom za to, 
co mi zrobili. Czy masz takich?
- Tutaj we Lwowie nikt się nie podejmie. Za duża mojra. 
Trzeba wziąć kogoś z daleka.
- To dla mnie bez różnicy byłeś ich załatwił.
„Złoty” zainkasował zadatek i na drugi dzień pojechał aż do 
Stanisławowa. Tam mieszkał Jan Niecierpek.
Niecierpek był świetnie zbudowanym, 
dwudziestoośmioletnim mężczyzną. Po ukończeniu szkoły 
podstawowej zaczął uprawiać boks. Miał niezłe wyniki, ale za 
jakieś tam przewinienia wyrzucono go z klubu. Mimo to gość 
dalej trenował i uzyskał piękną muskulaturę ciała. Nawet 
pozował do jakichś zdjęć reklamowych. Chodził byle jak 
ubrany w brudnej koszuli, z rozczochraną burzą blond włosów. 
Wszystkie dziewczyny ze Stanisławowa się w nim kochały. On 
z tego korzystał i zmieniał kobiety jak skarpetki a skarpetek nie 
zmieniał nigdy. Żył z tego, że wykonywał różne zlecenia, 
wśród których mordobicie było zleceniem najczęściej 
występującym. Tego właśnie Niecierpka wynajął Cygan 
„Złoty”.
Po przyjeździe do Lwowa Niecierpek zamieszkał u „Złotego” 
i powiedział, że trzeba mu dwa dni na przygotowanie działania. 
Jeden dzień potrzebny był na obejrzenie okolicy, w której 
aktualnie przebywał Ignac Drwal. Następnego dnia Niecierpek 
odwiedził swego kolegę też nie lada osiłka, który mieszkał we 
Lwowie w Rynku i tak samo jak Niecierpek kiedyś nieźle 
boksował. Ten Władzio też bywał wynajmowany do różnych 
robót, z których połowa to były pobicia a druga połowa zleceń 
była łudząco podobna do pierwszej. Wynajęcie człowieka z 
centrum Lwowa było pierwszym błędem w tej robocie. 
Omówili sprawę i opili ją w najbliższym szynku. To był drugi 
błąd.
Zatrudnianie do takiej roboty pomocnika ze Lwowa okazało 
się wielkim błędem, za który mógł zapłacić życiem nie tylko 
Niecierpek. Ale tymczasem nikt o tym nie myślał. Robota 
miała być zrealizowana w ciągu dwóch kolejnych dni.
Rozpoczęto od sprawy łatwiejszej to jest od syna stróża z 
kamienicy przy Leona Sapiehy. Wiadomo było, że facet 
wychodzi z pracy o trzeciej i mniej więcej piętnaście po 
trzeciej trafia do domu.
Na tego faceta Niecierpek z kolegą czekali o trzy bramy 
wcześniej niż ta, w której mieszkał ten tak nieprzyjemnie 
zachowujący się względem Oli chłopiec. Staś stał po drugiej 
stronie ulicy. Gdy facet nadszedł Niecierpek uniósł go w 
powietrze i wniósł do bramy. Kolega zablokował bramę.
- Za to, że zaczepiałeś moją narzeczoną – powiedział 
Niecierpek – muszę ci zrobić małą przykrość.
W tym momencie pięść wielkości bochenka chleba trafiła 
delikwenta w żołądek. Facet zwiotczał jak szmata i już leżał na 
ziemi. Do bramy wszedł gość z obstawy i Staś. Niecierpek 
zwrócił się do kolegi:
- No co stoisz jak słup soli? Podnieś go.
- Po kiego mam go podnosić?
- Ponieważ ja nigdy nie biję leżącego.
Leżący na ziemi gość sam się podniósł i chciał uciekać. 
Niecierpek złapał go za klapy i zaczął okładać pięścią. Staś 
nastraszył się, że Niecierpek go zabije, więc wrzasnął:
- Dosyć! Wystarczy!
Niecierpek spokojnie spojrzał na Stasia i powiedział:
- Jak się podejmuję roboty to robię solidnie – i jeszcze raz 
przyłożył facetowi tym razem w zęby.
Gość znowu sflaczał. Niecierpek potrząsał nim przez chwilę, a 
gdy delikwent się obudził i wypluł zęby Jan powiedział:
- No, możesz wracać do mamusi – i wszyscy wyszli z 
bramy.
Na drugi dzień Staś, Cygan „Złoty” i dwaj wynajęci goście 
pojechali otwartą dorożką na Zniesienie. Był to oczywiście 
szczyt nieostrożności a wedle kolejności trzeci i największy 
błąd. Dalej droga była tak błotnista, że dorożkarz odmówił 
dalszego kursu, więc poszli piechotą.
Narzeczona, u której obecnie ukrywał się Ignac Drwal 
pracowała w żydowskiej wytwórni lizaków. O czwartej 
kończyła pracę. Właściciel wypłacał jej dniówkę i dziewczyna 
wracała do swego małego domku. Gdy tylko wchodziła do 
mieszkania Ignac zrywał się z wyra, pomagał swojej 
narzeczonej zdjąć płaszcz a następnie mówił „Dawaj forsę”. 
Ona niezmiennie odpowiadała „Nie będziesz mi ciągle 
pieniędzy zabierał”. Ignac dawał jej dwa razy po pysku, brał 
pieniądze i wychodził na piwo.
Zdrój złocistego napoju tryskał o kilometr od domku 
narzeczonej Ignaca. Droga do tego sklepiku prowadziła obok 
kilku bliźniaczo podobnych do siebie wiejskich domków a 
następnie przez mały brzozowy lasek.
Przy ostatnim domku na porucie stał Cygan „Złoty” i trząsł 
się z zimna, ponieważ kazano mu zdjąć marynarkę, aby w 
gęstniejącym zmroku widoczna była jego biała koszula.
Wreszcie „Złoty” dał sygnał machając rękoma. Oznaczało 
to, że Ignac idzie na piwo. Na ten sygnał Niecierpek razem z 
kolegą ruszyli wolno w kierunku lasku. Po chwili Ignac ich 
wyprzedził. Wtenczas przyśpieszyli kroku idąc za nim o trzy 
metry z tyłu. Cały czas głośno rozmawiali o jakichś błahych 
sprawach.
Gdy byli w środku lasku Niecierpek powiedział:
- Dosyć tej gadaniny. Bierzemy się za robotę.
Dogonili Ignaca. Wzięli go z obu stron pod ramiona i 
równocześnie Ignac dostał dwa uderzenia w szczękę. Jedno z 
lewej, drugie z prawej. Lekko oszołomiony powiedział:
- Panowie ja nie mam pieniędzy.
- Jak to nie masz? Wychodzisz z domu i bez pieniędzy?
- Tyle tylko, co na piwo.
Znowu dostał dwie nieomalże równoczesne bomby w 
szczękę. Zaczął się chwiać na nogach, więc postawili go pod 
brzozą, oparli plecami o drzewo i Niecierpek powiedział:
- Rób Władziu robotę. Ja mam zbyt miętkie serce.
Władzio przyłożył Ignacowi w żołądek, że aż uderzony klęknął 
i zwinął się.
- Panowie, za co mnie bijecie.
Staś podszedł.
- Panie Drwal. Pamięta pan jak się pan nade mną znęcał.
Po kolejnym ciosie Drwal przewrócił się na ziemię i cicho 
jęczał. Teraz zaczęli go kopać w żebra. Stasiowi zrobiło się 
niedobrze, więc odszedł. Gdy skończył wymiotować krzyknął:
- Zostawcie! Wystarczy! - i szybkim krokiem wracał 
błotnistą drogą.
Niecierpek z Władziem jeszcze trochę się pobawili i też 
postanowili wracać. Kiedy dogonili Stasia poprosili grzecznie o 
wypłatę. Staś dał im więcej niż obiecał. Tak samo potraktował 
Cygana. Niecierpek tak był ucieszony, że widząc iż Staś ślizga 
się po błocie, podszedł do niego, wziął go na ręce i zaniósł aż 
do pierwszej zabudowy Zniesienia. Tutaj się rozstali. Staś 
złapał taksówkę i wrócił do domu.
W trzy dni później u pana naczelnika Tarłowskiego 
zameldował się nadkomisarz z komendy miejskiej policji. Po 
przywitaniu i wymianie wzajemnych uprzejmości pan komisarz 
powiedział:
- Panie naczelniku. Naprawdę szczerze pana zapewniam, że 
przyszedłem tutaj wyłącznie ze względu na dobro pańskiego 
syna. Gdyby nie jego bezpieczeństwo na pewno bym panu 
naczelnikowi nie zawracał głowy jakimiś błahostkami.
Bojda widząc, że nadkomisarz jest skrępowany i nie wie jak 
przystąpić do rzeczy uśmiechnął się i powiedział:
- Ależ panie nadkomisarzu. Znamy się tyle lat. Może mi 
pan powiedzieć o wszystkim.
- Naprawdę nie wiem jak to wyrazić, bo oczywiście o nic 
pańskiego syna nie podejrzewam.
- No więc niech pan wreszcie powie, o co chodzi.
- Widzi pan naczelnik, jest taka sprawa. Przed paroma 
dniami zamordowano niejakiego Ignacego Drwala. To jest ten 
bandyta, który pobił pańskiego syna. Ale w tym dniu, w którym 
zamordowano tego Drwala pan Stasio jeździł po Lwowie 
dorożką, w której oprócz niego siedział jeden łobuz 
mieszkający zresztą o dwa kroki od magistratu, który jest 
znany z tego, że wynajmują go celem dokonania pobicia. Bo to 
jest były bokser.
- Nie wiem, z kim Staś jeździł dorożką, ale co gorsza nie 
rozumiem, jakie to powoduje zagrożenie dla Stasia. Przecież 
wyraźnie pan nadinspektor powiedział, że go o nic nie 
podejrzewa.
- Ależ tak panie naczelniku. Oczywiście, że ja go o nic nie 
podejrzewam. Tylko widzi pan ten Drwal to był syn 
nieżyjącego już policjanta z naszej komendy.
- A więc teraz dopiero rozumiem, dlaczego nie mogliście go 
odszukać. 
Po ostatnich słowach pana naczelnika pan nadkomisarz 
spuścił wzrok i milczał.
- No dobrze – powiedział Bojda, – ale nie rozumiem, o 
jakim zagrożeniu dla Stasia pan mówił.
- Ja mówiłem tylko o ewentualnym zagrożeniu.
- Niechżesz pan wreszcie mówi prosto z mostu.
- Widzi pan naczelnik, za zabicie policjanta grozi zemsta 
dintojry. 
- Czy ten, jak mu tam, Drwal był waszym 
współpracownikiem?
- Nie, skądże. My stronimy od świata przestępczego.
- Oczywiście, że stronicie wiem coś o tym. – z nieukrywaną 
złośliwością powiedział pan naczelnik - Wracając jednak do 
sprawy. Jeśli nie był policjantem to, o co chodzi?
- Ale był synem policjanta.
- To oni też są chronieni przez przestępcze organizacje?
- Panie naczelniku ja tego nie powiedziałem, a ten gość, z 
którym widziano Stasia mieszka dosłownie o jeden rzut 
beretem od pańskiego biura – i pan nadkomisarz położył na 
stole kartkę z wypisanym nazwiskiem i adresem. Następnie 
pożegnał się i wyszedł. Bojda długo zastanawiał się, co ma 
zrobić. Był pewny, że Staś nie brał bezpośredniego udziału w 
zabójstwie a więc szanse, że zemsta świata przestępczego 
dotknie jego syna były małe, ale chodziło o życie. Bojda 
podniósł słuchawkę i zatelefonował do najlepszej kancelarii 
adwokackiej we Lwowie to jest do mecenasa Tarkowskiego, 
którego zresztą znał osobiście.
Po przywitaniu się zaczął wyłuszczać sprawę. 
- Panie mecenasie w mojej dzielnicy dintojra zbytnio 
podnosi głowę Czy mógłby mi pan wskazać adwokata który 
najbardziej jest zorientowany w sprawach tego rodzaju. 
- Oczywiście panie naczelniku. Jest kilku takich we 
Lwowie, ale chyba najlepszy będzie mecenas Karasiński.
Bojda zadzwonił do mecenasa i umówił się na spotkanie w 
jego kancelarii za godzinę.
Ponieważ do kancelarii było daleko a Bojda szedł piechotą, 
więc zanim tam dotrze zdążymy poinformować czytelników, 
którzy nie pamiętają czasów przedwojennych, co to takiego 
była dintojra.
Dawno, dawno temu zanim jeszcze w pierwszym kraju 
starego świata, czyli na Sycylii zaczęła działać zorganizowana 
przestępczość, to jest mafia, we wszystkich większych 
miastach wszystkich państw europejskich światem 
przestępczym rządziły przestępcze organizacje. Organizacje te 
w przeciwieństwie do mafii nie prowadziły działalności 
kryminalnej ani też nie zajmowały się w wolnych chwilach 
wzajemnym mordowaniem. Organizacje przestępcze stanowiły 
po prostu władzę administracyjną świata przestępczego. 
Organizacje te oprócz władzy administracyjnej, która była 
najważniejszą ich funkcją, sprawowały w świecie 
przestępczym władzę porządkową i sądowniczą. Ponieważ ich 
działalność sądownicza, kończąca się ewidentnymi 
morderstwami, była ze wszystkich rodzajów działalności 
najbardziej spektakularna - a więc dla wielu ludzi dintojra to po 
prostu sąd złodziejski. Faktycznie władza sądownicza i jej 
sprawowanie to tylko jedna z wielu funkcji dintojry.
Dziś trudno już ewidentnie określić kompletny zakres 
działań dintojry. Na pewno w zakres tych działań wchodziły 
systemy ubezpieczeniowe. W pierwszym rzędzie tak zwana 
pecyna, czyli pomoc materialna dla rodzin tych kryminalistów, 
którzy właśnie odsiadywali karę. Władza dintojry obejmowała 
wszelkie specjalizacje kryminalne, z nielicznymi wyjątkami, a 
więc podlegał jej zarówno parjas tego świata, czyli tycer 
będący pomocnikiem doliniarza albo krawca, poprzez 
specjalistów hawirowych, czyli złodziei mieszkaniowych a 
także włamywaczy aż do kasiarzy włącznie.
Oprócz specjalizacji typowo kryminalnych władzy dintojry 
podlegali także ludzie parający się działalnością legalną. Tu 
należałoby wymienić prostytucję i żebractwo. Nazwa dintojra 
używana była w krajach habsburskich i Rosji Carskiej. W 
Prusach ta sama organizacja nosiła nazwę Herren Ferein czyli 
„związek panów”, a we Włoszech mówiło się o „naszej 
władzy”.
Wróćmy jednak do opisywanych wydarzeń. Bojda właśnie 
dotarł do kancelarii mecenasa Karasińskiego, którego znał 
jeszcze z czasów studiów.
- Cześć Bolek – przywitał go mecenas.
- Cześć.
- Siadaj. Co u ciebie słychać?
Przez chwilę rozmawiali o swoich sprawach rodzinnych. 
Wreszcie Bolek zapytał:
- Powiedz mi Waldek czy ta dintojra rzeczywiście 
kontroluje cały świat przestępczy.
- Nie wiem czy cały, ale kontroluje i to bardzo precyzyjnie. 
Opowiem ci taki fakt. 
Było to pół roku temu, jeszcze w lecie czy na wiosnę. 
Byłem umówiony tutaj w kancelarii z bardzo ważnym 
klientem. Śpieszyłem się, aby zdążyć na spotkanie, bo w sądzie 
sprawa się przeciągnęła i miałem niewiele czasu. Szedłem 
szybko Sykstuską i co chwilę patrzyłem na zegarek. Następnie 
chowałem cebulę do kieszonki i szedłem dalej. Do kancelarii 
dotarłem przed wyznaczonym terminem, ale kiedy chciałem 
spojrzeć na zegarek okazało się, że już go nie mam. Ten ważny 
klient w ogóle nie przyszedł. Następnym klientem był znany mi 
od lat doliniarz, czyli niższej rangi kieszonkowiec, który nie 
osiągnął jeszcze perfekcji predysponującej do tytułu „krawiec”. 
Kiedy ten złodzie- jaszek wszedł, całą złość wyładowałem na 
nim. Opieprzałem go chyba z dziesięć minut za kradzież 
mojego zegarka, z którą ten człowiek nie miał nic wspólnego. 
On grzecznie słuchał a kiedy skończyłem zapytał: „Panie 
mecenasie a którędy pan szedł do domu?”. „Jak to którędy, 
szedłem Sykstuską”. „A po której stronie?”. Zdenerwował 
mnie tymi pytaniami, ale powiedziałem mu, po której. „A 
kiedy ostatnio widział pan swojego sikora?”. „Dwie przecznice 
stąd, ale co to ma do rzeczy?”. Facet nie odpowiedział i 
wyszedł. Po około trzech godzinach wrócił i oddał mi zegarek. 
„Ja pana mecenasa bardzo przepraszam za te pytania, które 
pana zdenerwowały, ale teren podzielony jest między wielu 
naszych ludzi. Musiałem wiedzieć, po której stronie ulicy i w 
którym miejscu panu ten zegarek zginął, bo inaczej nie 
trafiłbym do właściwego człowieka”.
Bojda pomyślał sobie, że gdyby organizacja państwowa była 
tak precyzyjna jak złodziejska to i ludziom i władzy byłoby o 
wiele lżej na tym świecie.
- Waldek. Powiedz mi jeszcze jedną rzecz. Słyszałem, że 
dintojra wywiera swoją zemstę na tych ludziach, którzy w jakiś 
sposób krzywdzą policję.
- Tak to prawda – odpowiedział mecenas.
- No dobrze, ale czym to jest podyktowane?
- Widzisz na całym świecie, z wyjątkiem Anglii, policję 
uważa się za zbiorowisko baranów. Otóż ta opinia, jak zresztą 
wiele innych stereotypów, jest zupełnie błędna. Na pewno jest 
tam sporo tumanów, ale tak jest przecież w każdym 
środowisku. Wróćmy jednak do twego pytania. Jeśli ktoś 
należący do środowiska kryminalnego zabije policjanta to cała 
policja w danym mieście zaczyna ostro szykanować całe to 
towarzystwo. Właściwie trudno nawet nazwać to szykanami. 
Oni po prostu pewnego dnia zaczynają skutecznie tępić 
kryminalistów. 
Bolek się zastanowił a następnie zapytał:
- Rozumiem, że jest to rodzaj zemsty, ale nie rozumiem, 
dlaczego ci policjanci nie robią tego zanim coś się któremuś z 
nich stanie.
- Przecież gdyby tak postępowali na co dzień, to łatwo 
mogliby zlikwidować całe kryminalne podziemie, a istnienie 
kryminalistów jest jedynym uzasadnieniem utrzymywania 
przez społeczeństwo policji kryminalnej. Zresztą są jeszcze 
inne powody..
- Jakie?
- Widzisz policja nigdy nie likwiduje w stu procentach 
konkretnego kryminalnego środowiska, ponieważ nowe 
środowisko będzie się ogniskować wokół tych pozostawionych 
na wolności bandziorów czy złodziei a jest o wiele lepiej mieć 
przeciwnika znanego niż nieznanego.
Informacje te były dla Bojdy bardzo ciekawe, ale ciągle nie 
wiedział jak przejść do rzeczy właściwej, żeby się nie 
zdekonspirować. W końcu postanowił ujawnić sprawę.
- Posłuchaj Waldek. Znamy się od zawsze. Powiem ci coś, 
tylko bardzo proszę o stuprocentową dyskrecję.
- Przecież jestem adwokatem. To mój obowiązek 
zawodowy.
- Słusznie, a więc posłuchaj. Mój syn został pobity. Ten 
bandzior, który go pobił był synem policjanta. Parę dni temu 
został zamordowany a Staś był widziany z gościem, o którym 
wiadomo, że wynajmują go do bicia, bo to były bokser.
- Czy twój syn brał udział w tym, no... w tym zajściu?
- Na pewno nie.
- W takim razie wystarczy usunąć tego boksera.
- Co to znaczy „usunąć”?
- Usunąć z pola widzenia tutejszych kryminalistów. Możesz 
mu zapłacić za to, aby zmienił klimat na przykład na morski 
albo to samo zrobić w inny tańszy sposób.
- To znaczy w jaki?
- Po cichutku powiedzieć mu, że policja wpadła na jego 
trop. Efekt będzie ten sam.
Bojda podziękował za poradę prawniczą i wyszedł. 
Postanowił zastosować obie metody łącznie. Do biura już nie 
wrócił, bo dochodziła czwarta po południu.
Następnego ranka zaraz po przyjściu do pracy powiedział 
sekretarce:
- Niech pani wezwie do mnie Matiaszowa – i poszedł do 
gabinetu.
Woźny magistracki Matiaszow miał wzrostu dwa metry i 
niedźwiedzią wprost siłę fizyczną. W dwudziestym roku, kiedy 
dowódca jego kompanii leżał ciężko ranny pod ogniem CKM-
ów Matiaszow podpełznął do niego wziął go na ręce i wyniósł 
z pola walki. Gdy już niósł swojego dowódcę, dostał w plecy 
pocisk z karabinu, który utkwił w płucach. Mimo to Matiaszow 
niósł dowódcę w dalszym ciągu aż dotarł na punkt sanitarny. 
Tam, kiedy lekarze opatrzyli nieprzytomnego porucznika 
Matiaszow powiedział: „Teraz jeszcze mnie pan doktor tu 
zaklei, bo mi się dziura zrobiła”. Zakleić nie było można, bo w 
środku tkwił pocisk. Matiaszowa skierowano do szpitala. 
Zrobiono operację i ten silny chłop po dwóch tygodniach już 
chodził, ale do szeregów nie wrócił, ponieważ wysłano go na 
trzymiesięczną rekonwalescencję a następnie skończyła się 
wojna. Uratowany przez niego porucznik był jakimś 
pociotkiem Kaliny i stąd Matiaszow otrzymał posadę woźnego 
w magistracie mimo, że nie umiał ani pisać ani czytać.
W tej chwili właśnie wchodzi do gabinetu. Ukłonił się a 
następnie stanął na baczność.
- Panie Józefie niech pan siada – powiedział Bojda.
- Nie trzeba, postoję. Słucham pana naczelnika.
- Jest delikatna sprawa do załatwienie, tylko nie wiem czy 
pan potrafi.
- Dla pana naczelnika załatwię każdą sprawę najbardziej 
delikatną – podniósł swoje ogromne łapy. – Nawet tymi ręcami 
komarowi jaja urwę.
- Takiej precyzji od pana nie wymagam. Chodzi o to żeby 
pójść do gościa, który mieszka tu w rynku i powiedzieć mu 
dokładnie to, co panu powiem.
- To znaczy co?
- Że ojciec Stasia chce się z nim zobaczyć jutro o szóstej po 
południu przy wejściu do Towarzystwa Gier i Zabaw 
Ruchowych koło boiska „Pogoni”. Potrafi pan powtórzyć? 
- Że ojciec Stasia chce się z nim zobaczyć koło wejścia do 
Towarzystwa Gier i Zabaw Ruchowych obok boiska „Pogoni” 
jutro o szóstej po południu.
- Świetnie. Leć i załatw.
Matiaszow wyszedł.
Na drugi dzień, kiedy Bojda szedł do Towarzystwa 
podszedł do niego były bokser i ukłonił się.
- Słucham pana naczelnika.
Bojda rozejrzał się a następnie powiedział:
- Nie wiem coście zrobili i nie chcę wiedzieć, ale wiem, że 
policja jest na tropie. 
W najbliższych dniach aresztują pana. Dlatego lepiej by było, 
żeby pan wyjechał na przykład do Gdyni.
- A czy można by do Krakowa. Tam mam rodzinę.
- Dobra, niech będzie do Krakowa. Tu ma pan na drogę - i 
wręczył mu kopertę w której było sto złotych.
Były bokser ukłonił się bardzo nisko i zniknął.
Staś nigdy nie dowiedział się o tym jak tato uchronił go 
przed szybkim uzyskaniem zbawienia wieczystego. 
Ostatni rok uczęszczania do szkoły średniej, czyli do klasy 
maturalnej obfitował w wiele zdarzeń. Dwa poprzednio 
opowiedziane to jest romans z Olą oraz kryminalne tego 
konsekwencje były zdarzeniami wielce spektakularnymi.
W życiu każdego człowieka bywa tak, że zdarzenia z 
pozoru zupełnie prozaiczne owocują w przyszłości bardzo 
poważnymi konsekwencjami. Przykładem tej prawidłowości 
była znajomość Stasia ze Stefanem Kotem. Ważne, tajne 
dokumenty magistratu przechowywane były w kasie pancernej. 
Aby otworzyć tą kasę potrzebne były dwa klucze. Jeden z nich 
pozostawał w posiadaniu sekretarza prezydenta miasta. Drugi 
został powierzony panu naczelnikowi Tarłowskiemu.
Klucz pozostający pod pieczą Bojdy miał ciekawą 
konstrukcję. Wyglądał tak jak scyzoryk. Jednak po otwarciu go 
na końcu tej części, która w scyzoryku stanowi ostrze a tu 
wykonana była z grubej płytki stalowej, widniały ząbki. Klucza 
tego w zamku się nie obracało. Należało go tylko wcisnąć w 
odpowiedni otwór a drugim kluczem sekretarz prezydenta 
otwierał sejf.
Jednego dnia Mareczek bawił się tym kluczem. Wszyscy, 
którzy mają do czynienia z kluczami wiedzą, że klucze oprócz 
tego, iż służą do otwierania także służą do tego, aby je gubić i 
tak się właśnie stało. Bojda bardzo się zmartwił. Po przyjściu 
do pracy zadzwonił do znajomego adwokata, którego klientami 
byli głównie złodzieje i włamywacze. 
- Kolego mecenasie. Mam bardzo poważne zmartwienie. 
Zgubiłem klucz od kasy pancernej. Czy zna pan kogoś spośród 
swoich klientów, kto potrafiłby tutaj poradzić?
- Owszem. – odpowiedział mecenas – Ale jeśli dobrze 
rozumiem nie zależy panu na tym, aby to był jeden z moich 
klientów, lecz na tym ażeby był to najlepszy fachowiec.
- Oczywiście – odpowiedział Bojda.
- W takim razie proszę się skontaktować z panem Stefanem 
Kotem, który pracuje w obsłudze naziemnej lotniska na 
Skniłowie. 
Pan naczelnik Tarłowski skontaktował się telefonicznie z 
kierownikiem warsztatów lotniczych na Skniłowie a sekretarz 
prezydenta wysłał po fachowca prezydencką limuzynę. Po 
godzinie do gabinetu naczelnika wszedł barczysty mężczyzna 
lat około czterdziestu. Przybysz miął w rękach czapkę i 
zachowywał się dość nieśmiało. Więc Bojda pomyślał, że to 
jakiś interesant.
- Słucham pana. W jakiej sprawie?
- W sprawie sejfu – odpowiedział cichym głosem przybyły.
W tamtych dawnych czasach mówiło się raczej kasa pancerna. 
Słowa sejf używali tylko fachowcy. Bojda w pierwszej chwili 
nie zrozumiał o co chodzi, ale szybko się zorientował.
- Tak, w porządku. Zaraz pana zaprowadzę.
Kiedy przyszli do pomieszczenia, w którym znajdowała się 
kasa pancerna Kot zapytał pana naczelnika:
- Czy pan pali?
Bojda wyjął z kieszeni papierośnicę i chciał poczęstować 
fachowca.
- Nie, nie, ja nie palę. Chodziło mi o zapałki.
Kiedy je otrzymał, wyjął pięć sztuk. Złożył je jedną przy 
drugiej. Podszedł do kasy i włożył zapałki w otwór na klucz. 
Następnie szóstą zapałką delikatnie popychał już włożone 
zapałki. Kiedy skończył tą robotę ujął wszystkie zapałki i 
wyciągnął z zamka. Podszedł do pana naczelnika, wyciągnął w 
jego kierunku nierówno złożone zapałki i zapytał:
- Panie naczelniku. Czy zakończenie klucza wyglądało tak?
- No, coś w tym rodzaju. – odpowiedział Bojda – Dokładnie 
nie pamiętam, ale jakieś ząbki tam były.
Kot się uśmiechnął. Wrócił do kasy. Włożył z powrotem 
zapałki popchnął je silnie i otworzył sejf. Gdy drzwi sejfu z 
cichym piskiem się otwierały wszyscy obecni otworzyli 
szeroko gęby ze zdziwienia. A kiedy już ochłonęli pan 
naczelnik Tarłowski zapytał:
- Więc ten skomplikowany zamek mogę tak prosto 
otworzyć zapałkami?
- Nie panie naczelniku. – odpowiedział Kot – Tak prosto 
zapałkami to ja mogę otworzyć. Panu raczej nie radziłbym 
wpychać zapałek do zamka.
Za wykonaną usługę magistrat wypłacił panu Kotowi sześć 
złotych a pan naczelnik Tarłowski z własnej kieszeni dołożył 
dwadzieścia.
Kot dziękował trzy razy po kolei.
- Panie naczelniku gdyby cokolwiek było panu trzeba to 
proszę do mnie zadzwonić. Na pewno załatwimy.
Następnie pożegnali się i Kot wrócił tym razem tramwajem do 
pracy. W kilka dni później Stasiowi zepsuł się rower. Bojda 
zadzwonił do pana Kota. Ten obiecał, że zaraz po pracy 
przyjedzie.
Ponieważ ze Skniłowa na Stryjską droga daleka a więc 
zanim pan Kot dojedzie zdążymy opowiedzieć jego historię:
Stefan Kot urodził się w biednej warszawskiej rodzinie 
robotniczej mieszkającej na Pradze. Jego ojciec pracował na 
kolei i zarabiał nienajgorzej, ale często pił wódkę i w związku z 
tym rodzina cierpiała biedę. Oprócz tego, gdy wracał pijany do 
domu to awanturował się i nieraz pobił swoją żoną a mamę 
małego Stefanka, który bardzo kochał swoją mamę i będąc 
małym dzieckiem obiecywał sobie, że jak wyrośnie i będzie 
duży i silny to nigdy tatusiowi nie pozwoli żeby mamę uderzył. 
W szkole powszechnej uczył się bardzo dobrze a po jej 
skończeniu poszedł do szkoły rzemieślniczej. Na dwa lata 
przed ukończeniem tej szkoły zmarł mu ojciec. Ponieważ 
Stefan był najlepszym uczniem w szkole, więc otrzymał 
stypendium i dzięki niemu mógł szkołę ukończyć. Po 
ukończeniu szkoły został wcielony do wojska. Tam szybko 
rozpoznano jego uzdolnienia techniczne i całą wojną Stefan 
spędził w warsztacie rusznikarskim. Przed końcem wojny 
zmarła mu matka. W osiemnastym roku wrócił do pustego 
mieszkania na Pradze. Szybko dostał pracę w zakładach 
zbrojeniowych „Pocisk” i zaczął nieźle zarabiać. 
Wyremontował swoje mieszkanie i kupił nowe meble. W pracy 
dowiedział się o możliwości uczęszczania na bezpłatne kursy 
techniczne organizowane przez związki zawodowe. 
Oczywiście natychmiast skorzystał z tej okazji. Zaczął także 
uczyć się języka angielskiego.
Szybko zorientował się, że bez pomocy fachowej nie 
potrafi nauczyć się właściwej fonetyki. Więc poszedł na 
Uniwersytet Warszawski i na Wydziale Humanistycznym 
przypiął do gabloty z ogłoszeniami swoje ręcznie napisane 
ogłoszenie, że „poszu- kuje studenta angielskiego z ostatniego 
roku”. Zgłosiło się pięciu. Od tego czasu dwa razy w tygodniu 
do mieszkanka na Pradze przychodził student i udzielał lekcji 
fonetyki Stefanowi. Kot często wspominał nieżyjącą mamę i 
kłopoty, jakie stwarzał ojciec alkoholik. Zapewne pod 
wpływem tych wspomnień Stefan marzył o stworzeniu, 
szczęśliwej kochającej się rodziny.
W pracy Kot należał do najlepszych rzemieślników. 
Nazywano go „złota rączka” albo „zegarmistrz”. Był on 
człowiekiem wierzącym. Nigdy nie opuszczał niedzielnej 
mszy. Bywał też często na różnych imprezach organizowanych 
w domu parafialnym. Na jednym z takich spotkań poznał 
młodą dziewczynę, która bardzo mu się podobała. Na imię miał 
Maria. Maria była wielce wykształcona, ponieważ dwa lata 
wcześniej nim poznała Stefana ukończyła szkołę średnią i 
uzyskała świadectwo maturalne.
Największym problemem Marii było to, że nie miała pracy 
a jej rodzice byli bardzo biedni. Stefan załatwił jej pracę w 
wytwórni „Pocisk”. Maria zaczęła pracować w charakterze 
gońca. Wkrótce Stefan się jej oświadczył. Oświadczyny 
wyglądały następująco:
- Marysiu chcę z tobą porozmawiać o ważnych sprawach. 
No, bo wiesz tego... No wiesz. Ja pracuję i nieźle zarabiam. 
Mam także mieszkanie. No i tego... Więc rozumiesz.. No, więc 
myślałem, że tego...
Oświadczyny odbywały się w trakcie odprowadzania Marii 
ulicą Towarową do jej mieszkania. Maria wreszcie przerwała 
Stefanowi jego przemówienie.
- Stefan, do mojego domu już niedaleko więc obawiam się, 
że nie zdążysz mi powiedzieć, o co ci chodzi.
- Słusznie Marysiu. Powiem krótko. No więc tego... Sama 
rozumiesz... Ja miałem niezbyt szczęśliwe dzieciństwo i 
chciałbym żeby tego..., no wiesz. Żeby u mnie było inaczej.
- Kiedy inaczej? – zapytała Maria.
- No wiesz... tego... Żeby było inaczej jak założę rodzinę.
- W takim razie musisz się komuś oświadczyć.
- No przecież tego... Cały czas o tym ci mówię.
- Czy to znaczy, że poprosiłeś mnie o rękę?
- No właśnie tego... – powiedział Stefan.
- No to bardzo się cieszę, bo ja już od dawna ciebie 
kocham.
Wkrótce odbył się ślub a po nim skromne przyjęcie dla 
najbliższych kolegów z pracy.
Stefan szanował swoją żonę i często jej to okazywał. Ona była 
w nim zakochana po uszy i wszystko dobrze się układało do 
chwili, kiedy Maria powiedziała Stefanowi, że chce się zapisać 
na kurs buchalterii. Stefan się zaniepokoił.
- Po co ci to?
- Jak to, po co? Jak skończę to być może dostanę się do 
biura i będę lepiej zarabiać. 
Stefan z natury nieśmiały nic już nie powiedział i pozostawił 
sprawy własnemu biegowi. Maria nie powiedziała mężowi, że 
już wcześniej pan buchalter powiedział jej, że jak skończy kurs 
to ją przyjmie do pracy. Po osiemnastu miesiącach Maria 
skończyła kurs i rzeczywiście została zatrudniona w dziale 
buchalterii. Koledzy zazdrościli Stefanowi żony urzędniczki a 
on wcale się z tego nie cieszył mimo, że żona rzeczywiście 
przynosiła trochę więcej pieniędzy do domu.
W rok później w czasie wakacji Stefan pojechał z żoną do 
jej kuzynów na wieś. Gdy w jeden z pięknych, upalnych dni 
leżeli nad jeziorem Maria powiedziała:
- Wiesz postanowiłam zapisać się na studia.
Stefan był w najwyższym stopniu zaniepokojony tą decyzją. 
Przeczuwał tragedię, ale niewiele mógł zrobić. Jednak tym 
razem zdobył się na odwagę i powiedział.
- Marysiu jestem pewny, że z tego nic dobrego nie 
wyniknie.
Kotowie mieli już dwójkę małych dzieci. Z chwilą gdy Marysia 
zaczęła studiować prawo, Stefan często musiał pomagać przy 
dzieciach. Po długich czterech latach Marysia skończyła studia.
Mimo iż nie posiadała odpowiednich uprawnień 
formalnych zaczęła faktycznie pełnić funkcję radcy prawnego. 
W ten sposób stała się prawą ręką vice-dyrektora, do spraw 
administracji i organizacji.
Od dawna wiadomo, że na świecie istnieją tylko dwie 
rzeczy nieskończone – miłosierdzie boskie i głupota ludzka, ale 
nie wszyscy się orientują, że spośród różnych głupot najgłupszą 
głupotą jest męska duma. To uczucie jest tak horrendalnie 
głupie, że można je porównać jedynie z dumą kobiecą.
Stefan cierpiał okropnie. Cierpiał w samotności i w milczeniu. 
On był tylko robotnikiem a jego żona aż magistrem praw. 
Marysia w domu nieraz mówiła o sprawach załatwianych przez 
nią w pracy. Stefan czasami te wiadomości powtarzał i 
powstawały z tego plotki. Dlatego Marysia przestała w domu 
mówić o sprawach swojej pracy. Stefan to jej milczenie 
odczytał jako następne upokorzenie. Po pół roku od ukończenia 
studiów Marysia otrzymała znaczną podwyżkę. Teraz Stefan 
zarabiał mniej od swojej żony. Był to następny cierń, który 
głęboko wbijał się w serce Stefana. Ponieważ jednak jego 
ambicją było realizowanie modelu szczęśliwej rodziny, więc 
cierpiał w milczeniu i nikomu się nie skarżył.
W tym czasie sytuacja na rynku pracy w całej Polsce 
wyraźnie się pogarszała. W przedsiębiorstwie „Pocisk” 
robotnicy spodziewali się redukcji zatrudnienia. Taka redukcja 
rzeczywiście była przygotowywana. Marysia o tym świetnie 
wiedziała. Jednak plany redukcji utrzymywano, ze 
zrozumiałych względów, w głębokiej tajemnicy. 
Pewnego dnia przed fajrantem robotnicy w warsztatach 
rozmawiali na temat ewentualnej redukcji. Jeden z kolegów 
powiedział:
- Stefan, ty powinieneś wiedzieć jak będzie z tą naszą pracą.
- Nic nie wiem – odpowiedział Stefan zgodnie z prawdą.
- No to się dowiedz od żony, przecież ona musi wiedzieć.
Po powrocie do domu Stefan zapytał Marysię:
- Marysiu. Powiedz mi czy u nas będzie redukcja 
zatrudnienia.
Żona myśląc, że Stefan niepokoi się o własne miejsce pracy 
powiedziała.
- Nic się nie bój na pewno nic takiego nie będzie.
Na drugi dzień Stefan zapewnił kolegów w warsztatach, że 
mogą być spokojni. Redukcji nie będzie. Po dziesięciu dniach 
nastąpiła redukcja. Następnego dnia Stefan w kieszeniach 
swojego ferszalunku znajduje kilka karteczek. Treść ich jest 
podobna: „kapuś, sługus dyrekcji” i tym podobne epitety. Ten 
fakt był ostatnią kroplą goryczy, której Stefan znieść nie mógł. 
Zaraz poszedł do kierownika warsztatów.
- Szefie. Za ubiegły rok należy mi się jeszcze pięć dni 
urlopu. Chciałem je teraz wziąć. 
- To napisz podanie.
Stefan napisał a kierownik bez słowa wyraził akceptację.
Po powrocie z pracy do domu Marysia zastała w kuchni 
płaczące dzieci a w pokoju na łóżku leżał w butach i w 
płaszczu zupełnie pijany małżonek. Ponieważ Stefan nigdy nie 
pił, więc Marysia zrozumiała, że coś złego się dzieje.
Stefan rozpoczynał pracę o szóstej a Marysia o ósmej. 
Kiedy na następny dzień mąż nie wstał do pracy Marysia 
zapytała go, dlaczego nie wstaje.
- Ja idę dopiero na jedenastą.
- Dokąd idziesz na jedenastą?
- Do restauracji.
Marysia pobiegła do apteki i stamtąd zadzwoniła do pracy, że 
nie może przyjść i prosi o jeden dzień urlopu. Po powrocie do 
domu zajęła się normalnymi domowymi zajęciami czekając na 
działanie męża. Stefan wstał dopiero przed dwunastą. Ogolił 
się, umył, ubrał w najlepsze ubranie i szykował się do 
opuszczenia domu. 
- Dokąd się wybierasz? – zapytała żona.
- Już ci przecież mówiłem. Idę do restauracji.
- To ja też chcę iść do restauracji – powiedziała Marysia, 
swoją kobiecą intuicją podejrzewając, że Stefan znalazł sobie 
jakąś kochankę.
- Dobrze – odpowiedział spokojnie Stefan – zaczekam na 
ciebie.
Zaczekał rzeczywiście a kiedy Marysia się ubrała poszli 
razem do restauracji. Gdy siedli przy stoliku Stefan zapytał:
- Co dla ciebie zamówić?
- Wszystko jedno.
- Tego akurat tutaj nie podają.
- No to niech będzie kawa.
Po chwili przyszedł kelner. Stefan powiedział:
- Dla pani kawa. Dla mnie pół litra „Wyborowej” i jajko w 
majonezie. 
Gdy zamówienie zostało zrealizowane Stefan podsunął żonie 
cukierniczkę a następnie zaczął bardzo oszczędnie 
konsumować jajko i mniej oszczędnie popijać. Marysia piła 
kawę i czekała, co będzie dalej. Mimo bardzo oszczędnej 
konsumpcji jajko się skończyło a w butelce była jeszcze 
połowa pierwotnej zawartości. Stefan przywołał kelnera i 
zapytał żony:
- Czy weźmiesz coś dla siebie?
- Nie – odpowiedział Marysia.
- W takim razie dla mnie schaboszczak z kartoflami.
Stefan dotychczas zupełnie nie pijący, mimo wsparcia akcji 
kotletem nie był w stanie wypić całego pół litra a był już 
mocno pijany, więc zawołał kelnera, zapłacił i poszli do domu. 
W domu Marysia stoczyła walkę nie chcąc dopuścić, aby 
Stefan wlazł do łóżka z butami i w ubraniu.
- No to rozbierz mnie – powiedział wreszcie Stefan – bo 
sam nie dam rady. 
Rozebrała męża i Stefan znowu przespał pół dnia.
Wieczorem zbudził się ze strasznym kacem. Poprosił więc 
żonę żeby poszła do sklepu i przyniosła kilka butelek piwa. 
Marysia rozpłakała się, więc Stefan przyniósł sam piwo i jakoś 
wyleczył kaca. Następnego dnia po przyjściu z pracy Marysia 
znowu znalazła męża śpiącego w butach i w ubraniu. Był to 
ostatni dzień pijaństwa, ponieważ następnego ranka Stefan 
zniknął. Jednak po dwóch dniach, kiedy kończył się urlop, 
wrócił. Była to sobota. Przez całą niedzielę bawił się ze swoimi 
dziećmi a w poniedziałek, ku wielkiej radości Marysi, o piątej 
rano wstał i zaczął szykować się do pracy. Po przyjściu do 
warsztatu zamiast iść do szatni, poszedł prosto do kierownika.
- Dzień dobry panie inżynierze.
- Cześć. Jak było na urlopie?
- Trochę piłem, trochę jeździłem
- A dokąd żeś jeździł?
- Do Lwowa.
- No dobra. Urlop się skończył bierz się do roboty.
- Panie kierowniku. Mam do pana prośbę.
- Jaką prośbę?
- Muszę się zwolnić z pracy.
- Zwolnić? Na ile?
- W ogóle zwolnić z pracy.
- Czyś ty zwariował?
- Chyba tak, ale zwolnić się muszę.
- Jak to? Chcesz żebym cię zwolnił z dnia na dzień?
- Tak panie kierowniku. Właśnie tak chcę.
- To jest niemożliwe.
Stefan postał jeszcze chwilę a później wyszedł z pokoju 
kierownika warsztatów i poszedł do vice-dyrektora do spraw 
technicznych.
- Panie dyrektorze. Muszę się zwolnić z pracy od zaraz.
- A co się takiego stało?
Stefan stał, milczał i gniótł w rękce czapkę.
- Panie Stefanie. Znamy się tyle lat. Przecież chyba może 
mi pan powiedzieć, co się stało.
- Nic się nie stało panie dyrektorze, tylko muszę się 
zwolnić.
- Panie Stefanie, na to żeby się zwolnić trzeba wymówić na 
miesiąc wcześniej. W szczególnych okolicznościach można się 
zgodzić na natychmiastowe odejście pracownika, ale czy 
naprawdę jest to konieczne?
- Tak panie dyrektorze. Jest to konieczne.
- Więc dobrze. Ale załatwimy to dopiero jutro. Zgoda?
Stefan pokiwał potwierdzająco głową. Ukłonił się i wyszedł. 
Poszedł do domu i cały dzień bawił się z dziećmi.
Dyrektor po wyjściu Stefana natychmiast wezwał do siebie 
Marysię.
- Pani magister. Przed chwilą był tu pani mąż i usilnie mnie 
prosił o natychmiastowe zwolnienie z pracy. Czy pani coś wie 
o przyczynach tej decyzji?
- Tego nie wiem, ale wiem, że z mężem dzieje się coś 
złego. On nigdy nie pił a parę dni temu upijał się przez trzy dni 
po kolei.
Kiedy Marysia wróciła z pracy do domu zastała męża 
bawiącego się z dziećmi. Na jej pytania w ogóle nie 
odpowiadał. Nie chciał wyjaśnić, dlaczego odchodzi z pracy. 
Wreszcie powiedział:
- Nic się nie martw, pracę będę miał i na dzieci będę 
przysyłał pieniądze.
- Przysyłał? To znaczy, że gdzieś wyjeżdżasz?
- Tak. Wyjeżdżam.
Więcej nie udało się wydobyć ani słowa. Rzeczywistość była 
taka, że w trzecim dniu pijaństwa Stefan spotkał kolegę, który 
był w Warszawie w odwiedzinach u rodziców a pracował na 
Skniłowie we Lwowie. Ten znając Stefana i jego umiejętności 
zapewnił go, iż w Warsztatach Lotniczych we Lwowie na 
pewno zostanie przyjęty .Stefan następnego dnia pojechał do 
Lwowa i rzeczywiście otrzymał pracę. We wtorek po 
otrzymaniu oficjalnego zwolnienia z pracy zabrał z domu część 
ubrań i innych szpargałów, pożegnał się z dziećmi i żoną a 
następnie wyjechał. Ze Skniłowa szybko rozchodziły się wieści 
o niezwykle uzdolnionym mechaniku precyzyjnym 
nazywającym się Kot. Po dwóch tygodniach od rozpoczęcia 
pracy w Warsztatach Lotniczych do Kota przyszedł jakiś facet.
- Mam do pana prośbę.
- Jaką prośbę?
Przybyły wyjął z kieszeni dość nieudolny rysunek techniczny 
precyzyjnych narzędzi. Stefan obejrzał rysunek i bez trudności 
domyślił się, że te narzędzia będą służyć do otwierania 
zamków.
- Dobrze. – powiedział – Ale będzie to trwało kilka dni.
- Y-jo. Nie ma sprawy. Poczekamy.
- No i będzie trochę kosztowało.
- Y-jo. Nie ma sprawy. Zapłacimy.
- No i musi pan zapomnieć mego nazwiska i adresu.
- Y-jo. Nie ma sprawy już zapomnieliśmy.
Następnego dnia Stefan musiał się zwolnić na dwie godziny z 
pracy, ponieważ miał ważną sprawę urzędową do załatwienia. 
Zwolnienie otrzymał i po pół godziny wchodził do Izby 
Skarbowej. Otworzył pierwsze napotkane drzwi. Wszedł, stanął 
i czekał w milczeniu. Po chwili urzędniczka zwróciła się do 
niego:
- Czym mogę służyć?
- Ja tu przyszedłem w sprawie no, tego... żeby płacić 
podatki.
- Czy mógłby pan konkretnie powiedzieć, o co chodzi?
- Ja pracuję w państwowej firmie, jestem mechanikiem, ale 
czasami przychodzą do mnie ludzie i proszą żeby coś zrobić w 
domu czy jakieś inne sprawy. Ja myślę, że od tego trzeba płacić 
podatek.
Urzędniczka patrzyła z podziwem na tego, tak solidnego i 
lojalnego obywatela. Chęć płacenia podatku od tak drobnych 
usług rozczuliła ją, więc poszła razem ze Stefanem i pomogła 
mu załatwić sprawę. Kiedy już otrzymał książkę podatkową 
urzędniczka wyjaśniła mu dokładnie jak trzeba ją wypełniać.
- Tutaj widzi pan wstawi pan datę. W następnej rubryce, 
jaka robota została wykonana. Dalej ile pan przyjął pieniędzy i 
w następnej rubryce narastająco.
- Co to jest „narastająco”?
Urzędniczka wytłumaczyła.
- Na koniec miesiąca od całej sumy płaci pan 1% podatku 
obrotowego a z tego, co panu zostanie, minus pańskie wydatki, 
5% podatku dochodowego. Czy pan to wszystko rozumie?
- Oczywiście.
- A procenty pan umie obliczać?
- Tak oczywiście. Bardzo dziękuję pani. Do widzenia.
- Do widzenia.
Po wykonaniu pierwszego zamówienia i zainkasowaniu 
należności solidny obywatel Stefan Kot dokładnie wypełnił 
wszystkie rubryki. Pomylił się tylko przy wpisywaniu obrotu. 
Zamiast 52zł. Napisał 5,20 gr. No cóż errare humanun est. 
Zamówień napływało coraz więcej. A po dwóch miesiącach 
napłynął pierwszy policjant z Pierwszego Wydziału 
Kryminalnego Komendy Miejskiej Policji we Lwowie. Pan Kot 
zaprosił pana policjanta do pokoju i usadowił go w fotelu.
- Czym mogę służyć panie władzo?
Policjant zaskoczony miłym przyjęciem patrzył przez chwilę 
na Stefana, następnie nic nie mówiąc otworzył teczkę, wyjął z 
niej cały pęk narzędzi złodziejskich i położył na stole przed 
Kotem.
- Jeśli pan chce coś z tego zamówić to musi być rysunek 
techniczny.
- Nie chcę niczego zamawiać. – oświadczył policjant – 
Chcę się tylko dowiedzieć czy to pańska robota.
Kot wziął narzędzia do ręki, przeglądnął je, wybrał jedno 
narzędzie wyglądające jak wytwór jubilerski, odczepił go od 
kółka, na którym zawieszone były wszystkie narzędzia i 
położył przed policjantem.
- To jest moja robota.
- A ta reszta? – zapytał policjant – To czyja?
Stefan znowu zaczął przeglądać narzędzia.
- Nie wiem czyja, ale wykonane wszystko jest bardzo 
precyzyjnie. Musiał to robić dobry fachowiec.
- A pan nie wie, kto?
- Nie wiem.
- Ale przyznaje pan, że ten wytrych pan wykonał.
- Nie wiem czy to jest wytrych, ale na pewno ja to 
wykonałem.
- No to niech pan teraz powie, dla kogo pan to zrobił a ja 
żadnego raportu na pana nie złożę.
- Jakiego raportu?
- Że pan produkuje wytrychy dla złodziei.
- Panie władzo ja wykonuję wiele różnych detali 
mechanicznych dla klientów. Robię to według rysunków 
technicznych i płacę od tego podatki i na tym polega moja w 
pełni czysta sprawa. Natomiast to czy klient włoży ten detal do 
zamka czy do dupy to już nie moja sprawa.
- Pan od tego płaci podatki?
- Oczywiście.
- Niech mi pan to pokaże.
Stefan przyniósł książkę podatkową. Położył ją na stole, 
następnie wytarł ręce o spodnie i ostrożnie otworzył książkę. 
Pan policjant obejrzał dokładnie tą książkę, zamknął ją, położył 
na stole i bez pożegnania wyszedł.
Tymczasem Marysia od kierownika warsztatów 
dowiedziała się, że Stefan po pijaństwie odwiedził Lwów. Po 
miesiącu otrzymała pieniężny przekaz pocztowy. Na przekazie 
była pieczątka poczty lwowskiej. Następnie Marysia wynajęła 
detektywa a ten nie miał zbyt trudnego zadania, ponieważ we 
Lwowie mało było takich zakładów, które zatrudniały 
precyzyjnych mechaników.
Stefan mieszkał w jednopokojowym mieszkaniu przy Placu 
Teodora. Mieszkał nie sam, lecz z dziewczyną młodszą od 
niego o piętnaście lat. Nie mógł się z nią ożenić, ponieważ w 
przedwojennej Polsce rozwody nie istniały. Na to ażeby się 
legalnie ożenić po raz drugi trzeba było albo zamordować żoną 
albo zmienić wyznanie. Stefan był mocno wierzącym 
katolikiem i dlatego żadne z tych rozwiązań nie wchodziło w 
grę. 
Mimo, że dziewczyna, z którą żył, nie była jego żoną 
bardzo ją szanował. Od czasu warszawskiego pijaństwa Stefan 
co kilka dni wypijał butelkę lub dwie piwa. Jego bogdanka 
Antonina Matula nie cierpiała zapachu alkoholu w ogóle, a 
piwa w szczególności. Z tego powodu po każdym piwnym 
łajdactwie Stefan spał na podłodze, aby nie robić Tosi 
przykrości swoim śmierdzącym oddechem.
Marysia przyjechała do Lwowa rannym pociągiem i dotarła 
do mieszkania Stefana przed końcem jego pracy. Drzwi były 
zamknięte, więc siadła na schodach i czekała. Kiedy wreszcie 
zobaczyła wracającego męża, zaczęła płakać. Stefan podszedł 
do niej, przywitał się i przytulił ją do siebie. Następnie 
otworzył drzwi i weszli do mieszkania. Od razu zorientowała 
się, że Stefan mieszka z kobietą i zaczęła jeszcze bardziej 
płakać. Kiedy wreszcie się uspokoiła mąż poprosił, aby 
opowiedziała, co słychać u dzieci?
- Z dziećmi wszystko dobrze, ale ciągle pytają o ciebie. 
Kiedy do nas wrócisz?
- Teraz nie mogę.
- Właśnie widzę, że nie mieszkasz sam.
- Tak. Ona zaraz tu przyjdzie.
Gdy Tosia weszła, Stefan przedstawił panie.
- To jest moja narzeczona a to jest moja żona.
Marysia znowu zaczęła płakać. Tosia widząc niezręczną 
sytuację ubrała płaszcz i wyszła z mieszkania. Po chwili 
Marysia uspokoiła się i po raz kolejny poprosiła:
- Stefan. Wróć do dzieci, no i do mnie.
- Nie mogę wrócić. Przez ciebie wszyscy w wytwórni 
wyzywają mnie od zdrajców i sługusów. 
- A co ci to szkodzi? Przecież z tego ci nie ubędzie. Niech 
sobie gadają.
Marysia jak widać ciągle nie rozumiała ambicjonalnego 
charakteru przyczyn, które zniszczyły ich małżeństwo. Tkwiąc 
w tej kobiecej nieświadomości popełniła największy błąd 
mówiąc
- Mogłabym ci załatwić podwyżkę.
Słowa te jak prąd elektryczny poraziły Stefana od głowy aż do 
nóg.
- Ty mogłabyś mi załatwić. – powtórzył – A ile mogłabyś 
mi załatwić?
- Tego nie wiem, ale trochę te twoje zarobki można by 
podwyższyć.
- Marysiu czy ty nie zauważyłaś, że posłałem ci więcej 
pieniędzy niż to, co zarabiałem w „Pocisku” przez cały 
miesiąc? 
- Ja zauważyłam i nawet się martwiłam jak sobie poradzisz 
wysyłając tyle pieniędzy nam.
- Nie potrzebnie się martwiłaś, bo ja tutaj w firmie zarabiam 
prawie dwa razy tyle co w „Pocisku” a oprócz tego mam 
zlecenia prywatne. Gdybym wrócił to bym mocno stracił na 
forsie.
- No to niech byś stracił. Przecież i tak nam wystarczało. Ja 
dobrze zarabiam.
Następny szok elektryczny poraził Stefana, a Marysi nawet do 
głowy nie przyszło jak boleśnie rani męża.
- No może rzeczywiście wrócę, ale razem z Tosią i nie 
chciałbym żebyś robiła z tego powodu awantury.
Marysia na te słowa poderwała się z krzesła i przybliżyła twarz 
do twarzy Stefana.
- Co ty wygadujesz. Chciałbyś wprowadzić do naszego 
mieszkania kochankę?
- Nie do naszego mieszkania, tylko do mojego, a po za tym, 
co ci to szkodzi. Przecież ci nie ubędzie. Ciebie też będę 
pieścił.
Marysia na te słowa dostała ataku histerii. Stefanowi żal było 
żony, ale nie potrafił inaczej wyjaśnić jej, że z obu stron 
chodziło tutaj „tylko” o sprawy ambicjonalne. 
Marysia ze względu na swą dumę kobiecą nie była w stanie 
zaakceptować propozycji męża nawet wtedy, gdy spuścił z tonu 
i powiedział, że dla Tosi załatwi w Warszawie osobne 
mieszkanie. Nie widząc żadnych możliwości kompromisu 
postanowiła wracać do Warszawy. Przed odjazdem otrzymała 
od męża następną dużą sumę pieniędzy i tak się rozstali.
Kiedy Kot dotarł do mieszkania na Stryjskiej zepsuty 
suport roweru był już rozmontowany przez Stasia. 
- Widzę, że pan świetnie sobie daje radę z tymi sprawami. – 
pochwalił Stasia Kot. 
Następnie obejrzał zużyte części i oświadczył – Tutaj tego 
naprawić nie jestem w stanie. Trzeba wytoczyć nowe elementy. 
Zabiorą zużytą część do pracy i za dwa dni przyniosę gotową 
nową.
Po dwóch dniach w Warsztatach Lotniczych wszyscy mieli 
mnóstwo roboty w związku ze zbliżającymi się zawodami. Kot 
swoją robotę już dawno zrobił, ale kazano mu nadzorować pacę 
innych rzemieślników i dlatego nie mógł pojechać po południu 
do Stasia. Skontaktował się telefonicznie ze Stasiem i 
powiedział:
- Proszę pana, suport jest już gotowy, ale ja muszę tu 
siedzieć do później nocy i nie mogę przywieść. Gdyby pan 
zechciał przyjechać na Skniłów to odebrałby pan suport jeszcze 
dziś.
Staś bardzo chętnie pojechał na lotnisko.
Ponieważ Kot sam roboty nie wykonywał a jedynie 
nadzorował pracę innych, więc mógł Stasiowi poświęcić wiele 
czasu. Naprzód pokazał mu samoloty w hangarach a później 
przegadali kilka godzin. Staś przez całe swoje życie obracał się 
w środowisku inteligenckim. Kontakty z przedstawicielami 
innych warstw społecznych były tylko sporadyczne, a wśród 
tych nielicznych kontaktów nigdy nie doszło do bliższej 
znajomości z elitą robotniczą, czyli z wykwalifikowanymi 
rzemieślnikami. Kot z jego mentalnością, problemami i 
niezwykłymi umiejętnościami manualnymi to dla Stasia był 
nowy nieznany świat. Od razu bardzo polubił Kota, który mu 
wyraźnie imponował swoimi umiejętnościami. W ciągu tego 
długiego wieczoru zaprzyjaźnili się. A kiedy się okazało, że 
Kot nieźle mówi po angielsku podziw Stasia nie miał granic. W 
tamtych dawnych czasach prawie nie było sztucznych 
tworzyw. W powszechnym użytku znajdowała się tylko guma i 
bakelit. Kot miał kłopot z wykonywaniem tych elementów, do 
których metal okazywał się niewłaściwym tworzywem.
- Próbowałem z bakelitu. – mówił Kot – ale on jest zbyt 
kruchy.
- A nie byłby dobry gallalit?
- Co takiego?
- Gallalit, czyli sztuczny róg. On nie jest kruchy.
- No, ale skąd go wziąć?
- To można zrobić samemu –oświadczył Staś i wyjaśnił, że 
do tej produkcji wystarczy chude mleko i formalina.
Po kilku dniach Staś znowu odwiedził Warsztaty Lotnicze na 
Skniłowie. Z plecaka wyjął potrzebny sprzęt i na oczach 
zdumionego Kota wykonał bryłę gallalitu. Kot był oczarowany. 
Staś wyrósł w jego oczach do rangi czarodzieja.
Tego wieczoru żaden z nich nie wiedział, że zdarzenia 
przyszłej wojny połączą ich losy na wiele lat. 
Zbliża się koniec 1938 roku. Bolek siedzi u siebie w 
mieszkaniu, które jest już obecnie elegancko urządzone. W 
pokojach stoją nowe, piękne meble. Mimo to, Bolka nachodzą 
smutne myśli. Czas biegnie nieubłaganie i Bojda zbliża się do 
wieku lat czterdziestu. Po raz pierwszy tak mocno odczuwać 
zaczyna przemijanie czasu. Wspomina Hanię i Adasia, a 
następnie nędzę pierwszych lat małżeństwa z Wiśką. Ale prze- 
cież ten nostalgiczny nastrój nie ma żadnego obiektywnego 
uzasadnienia. Bojda ma żonę, w której jest ciągle zakochany. 
Ma dwoje udanych dzieci i to dwóch synów. Jest naczelnikiem 
dzielnicy Łyczakowskiej. W magistracie jest to najwyższe 
stanowisko mianowane. Wyżej już jest tylko prezydent. Pensja 
wynosząca czterysta dziewięćdziesiąt osiem złotych, jest jak na 
urzędnika magistratu pensją najwyższą. Oprócz tego Bojda, co 
kwartał otrzymuje 20% dywidendy od zysków firmy SBK - 
Schwarc-Berezowski-Krukowska. Jedyny cień w tej kwestii, to 
świadomość, że sukcesy ekonomiczne firmy są 
wypracowywane ciężką harówą Berezowskiego, oraz 
niezwykłym talentem do interesów, jaki przejawia faktycznie 
główny twórca firmy Jakub Schwarc. Bolek doskonale wie, że 
jego udział, to głównie prestiż jego stanowiska, a nie 
rzeczywiste, konkretne zasługi polegające na udziale w 
działaniach firmy.
Bojda ma dwóch ukochanych synów. Mareczek jest jeszcze 
malutki, ma dopiero pięć lat, ale Staś za pół roku zdaje maturę.
Dotychczasowe dokonania Stasia w dziedzinie biznesu, 
nawet te nieudane, świadczą wymownie, że Staś do interesów 
nadaje się sto razy lepiej od swojego ojca. Szkoda, że nie jest 
pełnoletni. Bojda jest prawnikiem i wie, że na zasadzie wyroku 
sądowego można uznać za pełnoletniego obywatela, który pod 
względem metrykalnym nie jest jeszcze pełnoletnim.
W tych sprawach specjalizuje się mecenas Krzemieniecki. 
Bojda pamięta go jeszcze ze studiów, ale bliższych stosunków 
towarzyskich z nim nie utrzymywał. Ostatnio jednak mecenas 
Krzemieniecki załatwiał u pana naczelnika Tarłowskiego 
ważną sprawę i po jej załatwieniu sam się ofiarował, że gdyby 
kiedyś w przyszłości jego umiejętności mogłyby się przydać, to 
bardzo by się czuł zadowolony, gdyby mógł się panu 
naczelnikowi zrewanżować.
Bojda podnosi słuchawkę i dzwoni do mecenasa. 
Przedstawia mu sprawę, wyjaśnia, że chodzi o jak 
najwcześniejsze objęcie udziałów w firmie przez Stasia i pyta, 
jak dalece trudna, zdaniem pana mecenasa, jest ta sprawa.
- Moim zdaniem – odpowiada mecenas - jest ona średnio 
trudna. Ale jeśli pan naczelnik zechce mnie ją powierzyć, to w 
ciągu miesiąca gwarantuję pozytywne załatwienie.
- Dziękuję serdecznie. Jeszcze muszę się zastanowić, ale 
być może, że skorzystam z pańskiej uprzejmości.
Bojda wstaje z fotela, zakłada ręce do tyłu i zaczyna 
spacerować po mieszkaniu. Dokładnie tak samo jak robił jego 
ojciec Stanisław Tarłowski, kiedy miał podjąć ważną decyzję. 
Decyzja zostaje podjęta i Bojda postanawia działać jak 
najszybciej. Dzwoni po raz drugi do mecenasa 
Krzemienieckiego.
- Panie mecenasie, już się zdecydowałem.
- Bardzo się cieszę. 
- Proszę mi podać, jakie dokumenty będą potrzebne.
Mecenas wylicza, Bojda notuje i na tym rozmowa się kończy.
Po tygodniu gotowe dokumenty, skompletowane w jednej 
teczce zostają dostarczone do kancelarii pana mecenasa.
Staś liczy sobie dwa razy mniej lat od swojego ojca. Nie 
ma jeszcze pełnych dziewiętnastu lat. Z tego powodu, jego 
spojrzenie zarówno na dzień dzisiejszy, jak i w przyszłość jest 
zupełnie inne, ale różnice w sposobie myślenia między Bojdą i 
Stasiem wynikają nie tylko z różnicy wieku. Bojda przez całe 
życie starał się usilnie budować własną pozycję, tak pod 
względem społecznym jak i czysto materialnym, bacząc 
równocześnie w nie małym stopniu na dobro swoich bliskich.
A więc przy pobieżnym traktowaniu tego porównania i 
Bojda i Staś wytyczali sobie takie same cele, jednak w 
szczegółach można zauważyć daleko idące różnice. Bojda 
szedł drogą tradycyjnych zasad moralnych. Podstawową dla 
Bojdy zasadą była pracowitość. Także dużo wysiłku wkładał w 
to, ażeby wręcz domyślać się intencji swoich przełożonych i 
spełniać je zanim zostaną wypowiedziane.
Staś był dzieckiem zupełnie innych czasów, a pod 
względem zdolności intelektualnych, głównie w dziedzinie 
perfekcyjnej analizy przyczynowo – skutkowej rozważanych 
zagadnień, oraz pod względem umiejętności trafnego 
dokonywania wyborów spośród wielu możliwych do realizacji 
przedsięwzięć, po prostu znacznie wyprzedzał swoją epokę.
W ubiegłych latach w sposób uczciwy, oraz prawie 
uczciwy starał się zarabiać pieniądze, co na ogół mu się 
udawało. Doskonale rozumiał, że pieniądz jest czynnikiem 
niezbędnym wszelkich sukcesów, nie tylko materialnych, także 
intelektualnych. Jednak obecnie, będąc w klasie maturalnej 
zlikwidował wszelkie dotychczasowe sposoby zarabiania 
pieniędzy. Nie dawał nawet korepetycji, ponieważ uznał, że jak 
najlepsze wyniki na świadectwie maturalnym mogą mieć 
ogromne znaczenie, bo na wiele kierunków studiów 
akademickich przyjmowano na zasadzie konkursu świadectw. 
Oprócz nauki w ramach przygotowywania się do matury, dużo 
uwagi poświęcał rozważaniom, jaki kierunek studiów wybrać.
Wiśka bardzo chciała, żeby Staś poszedł na medycynę. 
Kiedy raz to poważnie powiedziała, Staś się zdziwił.
- Mama naprawdę by chciała żebym był lekarzem?
- Tak bardzo bym chciała.
- A dlaczego?
- Czy nie rozumiesz, że jest to piękny zawód.
- Dlaczego piękny?
- Dlatego, że lekarz ratuje zdrowie człowieka. A zdrowie 
jest największą wartością. Jest najważniejsze dla każdego 
człowieka.
- Naprawdę mama uważa, że dla każdego?
- Oczywiście.
- To jednak dość dziwne. Z tego, co mi mówili wszyscy 
moi nauczyciele, a następnie profesorowie, a już w 
szczególności obaj księża, którzy uczyli mnie religii, to dla 
człowieka, największą wartością są dobra niematerialne, 
duchowe. A zdrowie, to prze- cież jak najbardziej wartość 
materialna.
- Ale jednak, każdy człowiek bardzo chce być zdrowy i nikt 
nie chce być chory.
- To bardzo smutne.
- Co jest smutne?
- To, że moi nauczyciele i moi katecheci uczyli mnie 
nieprawdy.
Dla Stasia rzeczowe, logiczne, spójne rozważanie każdego 
problemu było ważne, ale w tamtych miesiącach kończącego 
się 1938 roku dla chłopaka prawie dziewiętnastoletniego 
najważniejszym problemem był bal maturalny. Na terenach 
zaboru austriackiego nie organizowano studniówek. Tym 
najważniejszym zdarzeniem przedmaturalnym, o charakterze 
rozrywkowym, był bal sylwestrowy.
Okres świąteczno-sylwestrowy 1938 roku był w całej 
Europie obchodzony w nastroju radosnej euforii. Słowa 
Chamberlaina o pokoju dla całego pokolenia potraktowano jak 
najbardziej poważnie i szczerze mu wierzono. Nawet w tak 
bardzo racjonalnej Anglii. Po prostu ludzie wierzyli w to, w co 
chcieli wierzyć, to znaczy w codzienne, spokojne życie bez 
zabijania. Wierzyli w spokojną i bezkrwawą przyszłość.
Staś jako jeden z nielicznych, nie rozumiał tej sytuacji. Nie 
był politykiem ani strategiem, ale dużo czytał i wiedział 
doskonale, że w chwili monachijskiej kapitulacji 
Czechosłowacja miała najlepiej i najnowocześniej wyposażoną 
w Europie armię. A ponieważ najważniejszym czynnikiem 
przesądzającym o zwycięstwie w wojnie jest możliwość 
regeneracji i reprodukcji zużywanego materiału militarnego, to 
i pod tym względem Czechosłowacja była w dobrej sytuacji, 
mając zakłady Skoda, przeniesione zawczasu na Słowację. Jeśli 
do tego dołączyć trzydzieści dywizji świetnej polskiej piechoty 
i jedenaście brygad kawalerii, to w sumie te połączone polsko-
czechosłowackie siły, były w stanie skutecznie przeciwstawić 
się III Rzeszy.
Staś, jako jeden z nielicznych, po prostu nie rozumiał, jak 
dorośli ludzie, a szczególnie specjaliści od wojskowości mogą 
tego nie zauważać, ale najważniejszy był bal sylwestrowy.
W Polsce przedwrześniowej uczniowie chodzili do szkoły 
średniej w mundurach. Były to piękne, granatowe mundury, 
wcięte w pasie, z pięknymi srebrnymi guzikami. Jednak w 
klasie maturalnej, z okazji tak wielkiej uroczystości, jak bal 
sylwestrowy, wolno było przyjść w garniturze wizytowym. 
Bojda już we wrześniu postanowił, że dla Stasia uszyje się 
smoking. W ciągu ostatnich trzech dni starego roku najbardziej 
zajęci byli rodzice przyszłych maturzystów, ponieważ to oni 
organizowali wszelkie sprawy związane z balem.
Wreszcie rozpoczął się bal. Naprzód przemawiał dyrektor. 
Mowa była drętwa i niezbyt ciekawa, ale na szczęście krótka. 
Pierwszy taniec, to był tradycyjnie polonez. Młodzież bawiła 
się wspaniale. Grono pedagogiczne też. Bal był 
bezalkoholowy, jednak o godzinie dwunastej toast miał być 
wzniesiony prawdziwym szampanem. W trakcie toastu koło 
Stasia stała drobna, smagła brunetka z równoległej klasy „C”
- Na jaką intencję wypiłeś swój toast? – zapytała Stasia.
- Piłem za to żeby wszystkie moje plany się spełniły w 
przyszłym 1939 roku. A ty?
- Ja piłam za to, żebyśmy wszyscy dożyli w szczęściu 
następnego Sylwestra.
Ta smagła brunetka, o imieniu Janina zginęła drugiego 
września w czasie bombardowania Lwowa. Szła po chodniku 
w pobliżu Kawiarni Wiedeńskiej. Bomba upadła po drugiej 
stronie ulicy, a podmuch rzucił Janiną o mur kamienicy. Nie 
zdążyła nawet krzyknąć.
Pierwszy kwartał 1939 roku upłynął Stasiowi na wytężonej 
nauce. Staś uczył się z reguły sam, ale nie rzadko było tak, iż 
koledzy, a także koleżanki prosiły go, ażeby pomógł im w 
zrozumieniu trudniejszych partii materiału szczególnie z 
matematyki i fizyki i wtenczas w mieszkaniu przy ul. Stryjskiej 
zbierała się grupka kilku przyjaciół i razem się uczyli. Wiśka 
przynosiła ciasteczka i herbatę. Atmosfera była bardzo miła, 
przyjacielska i domowa.
15 marca 1939 roku niemieckie kolumny pancerne 
wjechały do Pragi. Czechosłowacja znikła z mapy. Jeszcze 
wówczas, 15 marca połączone siły czechosłowackie i polskie, 
gdyby do tego doszło, stanowiłyby pod względem militarnym 
potęgę porównywalną z niemiecką. 
Staś był bardzo rozsądnym chłopcem i dlatego nie miał w 
zwyczaju wypowiadać się krytycznie na tematy, które były 
inaczej traktowane przez doświadczonych, starszych od niego 
ludzi. Ale z częstych rozmów prowadzonych w jego obecności 
przez rodziców, głównie Bojdę i jego znajomych w czasie 
różnych spotkań towarzyskich na Stryjskiej jak i w innych 
miejscach gdzie byli zapraszani, Staś wiedział, że nie tak 
dawno, bo przed wybuchem Pierwszej Wojny Światowej, 
wszyscy ci dorośli, rozsądni, doświadczeni, domowi politycy 
nawet w najczarniejszych snach nie przewidywali klęski, a 
następnie zniknięcia z mapy świata tak ogromnego mocarstwa 
jakim była Habsburska Austria. I obecnie w początkach 1939 
roku, patrząc na to co się dzieje, był przekonany, że jeśli ta 
zupełna apatia mocarstw zachodnioeuropejskich będzie się 
przedłużać, to Hitler opanuje cały świat. Cały świat w 
rozumieniu Stasia, to przede wszystkim jego centrum, czyli 
Polska. Powstanie Państwa Słowackiego o charakterze typowo 
faszystowskim, a także fakt iż na jego czele stanął katolicki 
ksiądz Tiso były dla Stasia dużym zaskoczeniem.
W tydzień później Niemcy zajęli Kłajpedę. Teraz kleszcze 
Niemieckie obejmowały Polskę już z trzech stron.
Zdarzenia polityczne biegły obecnie ruchem 
przyśpieszonym. 7 kwietnia Mussolini uderzył na Albanię i 
król Ahmed Zogu, razem ze swoją żoną Geraldiną i 
kilkudniowym dzieckiem musiał uciekać z kraju.
Staś dobrze pamiętał, jak dwa lata wcześniej w kronice 
filmowej pokazywano piękną hrabiankę Geraldinę Apponyi w 
trakcie balu w Budapeszcie. Po obejrzeniu tej kroniki Staś 
długo nie mógł zasnąć, bo był po uszy zakochany w pięknej 
hrabiance.
W trzy dni później 10 kwietnia Bojda zawołał Stasia do 
jadalni. Na stole rozłożone były jakieś papiery. Kiedy Staś 
usiadł Bojda powiedział:
- Co prawda, pod względem metrykalnym nie jesteś jeszcze 
pełnoletni, ale czasy są takie, że postanowiłem przeprowadzić 
sądownie obdarzenie ciebie pełnoletnością prawną. A główną 
przyczyną tego działania jest to, iż uważam, że powinieneś 
przejąć moją funkcję w naszej firmie. Cudów po tobie się nie 
spodziewam, ale myślę, że im wcześniej zaczniesz się wciągać 
w te sprawy tym lepiej. Staś z natury niezbyt skory do 
przejawiania entuzjazmu, podskoczył w górę, podbiegł do 
Bojdy i zaczął go ściskać z całych sił.
- Puść mnie wariacie, bo mi żebra połamiesz.
Matura zbliżała się wielkimi krokami. Był 5 maja. We 
wszystkich szkołach średnich całej Polski przerwano lekcje i 
zgromadzono młodzież przed głośnikami radiowymi. Szła 
drętwa mowa wygłaszana przez ministra Becka w sejmie. Mało 
kto słuchał tego przemówienia. Nagle dało się słyszeć wyraźne 
uderzenie pięścią w mównicę. Dopiero w wtenczas młodzież 
zwróciła uwagę na wypowiadane słowa. A były one 
następujące:
„Polska od Bałtyku odepchnąć się nie da. Pokój jest rzeczą 
cenną i pożądaną. Nasza generacja skrwawiona w wojnach na 
pewno na pokój zasługuje. Ale pokój, jak wszystkie sprawy 
tego świata, ma swoją cenę. My w Polsce nie znamy pojęcia 
pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, 
narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor”.
Nie wiadomo, jak wielu młodych ludzi zrozumiało sens 
przemówienia Becka. Staś zrozumiał. Hitler uderzy na Polskę i 
nikt nie ruszy palcem żeby nam pomóc. 
Ponieważ Bojda zapowiedział, że do firmy wprowadzi 
Stasia dopiero po maturze, a więc trzeba tą maturę zdać jak 
najprędzej. Staś należał do dobrych uczniów, w szkole był 
lubiany. W związku z tym pod byle jakim pretekstem załatwił, 
aby włączono go do pierwszej grupy zdającej maturę.
Do końca życia zapamiętał temat maturalnego 
wypracowania z polskiego. Dotyczyło ono twórczości Stefana 
Żeromskiego. Matura poszła mu dobrze i po otrzymaniu 
świadectwa dojrzałości, w gronie najbliższych kolegów i trzech 
koleżanek świętowali swoją dorosłość w mieszkaniu numer 11 
przy ul. Stryjskiej 76.
Ponieważ wypili trochę wina więc na drugi dzień rano Staś 
miał lekkiego kaca. Bojda poradził mu, aby wypił kieliszek 
wódki.
O godzinie jedenastej Staś miał się stawić na zebraniu 
właścicieli firmy, która mieściła się przy ul. Pełczyńskiej. Ze 
względu na rangę sprawy, Staś musiał się ubrać w ciemne 
ubranie mimo że dzień był słoneczny i bardzo ciepły. Z domu 
wyszedł wcześniej niż należało, żeby spokojnie i bez pośpiechu 
dotrzeć do firmy.
Wyszedł na ulicę Styryjską, po lewej stronie minął nowo 
budowany blok Politechniki Lwowskiej, po prawej znajdował 
się Park Stryjski. W następnej chwili skręcił w lewo, wchodząc 
w ulicę Corso. Po obu stronach ulicy rozciągały się ogrody. 
Gałęzie drzew schodziły się nad jezdnią. Po chodniku tańczyły 
jasne plamy słońca. Było cicho i spokojnie. Tylko po drugiej 
stronie ulicy szedł jakiś facet lekko pijany. Pijaczyna zaczął 
śpiewać balladę o niedawno skazanym i straconym bandycie 
lwowskim – Białoniu. „Na Lewandówce w cichym ustroniu, w 
niedużym domku pod lasem tuż. Tam twa kryjówka była 
Białoniu, nabity spluwacz, twój anioł stróż”. U pijaków nastrój 
szybko się zmienia, więc w chwilę później dała się słyszeć 
ulubiona piosenka pułku ułanów Jazłowieckich. „Stoi ułan na 
widecie, a kulbaka w dupę gniecie. A szkapiiiina, 
skurwysyyyna nie chce dalej nieść, ni kroku. Ruszył ułan i 
szarżuje, aż tu granat nadlatuje. Granat trzasnął, ułan wrzasnął i 
już jaj nie ma przy dupie”. Wreszcie pijaczyna zamilkł, z czego 
Staś był zadowolony, bo chciał na spokojnie przemyśleć swoje 
pierwsze wystąpienie w firmie.
W siedzibie firmy obaj wspólnicy Bojdy serdecznie 
przywitali się ze Stasiem i po chwili wszyscy siedzieli za 
stołem konferencyjnym. Bojda zabrał głos.
- Szanowni koledzy. Ponieważ moje posunięcie dokładnie z 
wami konsultowałem, więc teraz powiem tylko krótko. 
Doszedłem do wniosku, że dobrze jest jak najwcześniej 
wprowadzać młodych ludzi w sprawy profesjonalne. Mój syn 
dopiero zacznie studia na politechnice, mimo to chciałbym, 
ażeby już obecnie zajął moje miejsce jako wspólnik i przy 
waszej serdecznej pomocy wdrażał się w pracy dla dobra 
firmy.
Pierwszy poderwał się Jakub Schwarc. Podbiegł do Stasia, 
podał mu rękę i uścisnął. Pan Berezowski zrobił to samo tyle, 
że w sposób bardziej dystyngowany i nie tak gorący. Następnie 
Berezowski z Bojdą wyszli na dwór, a Jakub Schwarc zaczął 
szczegółowo wprowadzać Stasia w problematykę produkcyjną 
i handlową firmy.
Nie wszystkie problemy były dla Stasia jasne, ale 
zrozumiał doskonale, że firma prowadzi działalność w kilku 
różnych dziedzinach. Najstarszą dziedziną, była piekarnia 
produkująca chleb i białe pieczywo. Do niej została 
dobudowana wytwórnia trwałego pieczywa cukierniczego. 
Osobną działalność prowadziła wytwórnia bibułek do 
papierosów i gilz, czyli tak zwanych tutek papierosowych. 
Ostatni kierunek działalności, było to pośrednictwo w handlu 
sprzętem biurowym i papierniczym.
Pod wzglądem ekonomicznym sytuacja firmy była bardzo 
dobra. Kiedy Jakub Schwarc skończył swoje wyjaśnienia Staś 
powiedział:
- Panie dyrektorze! Z grubsza ja to zrozumiałem, ale pan 
rozumie, że ja pierwszy raz w życiu się z tym spotykam. 
Chciałbym móc przez następne parę dni na spokojnie 
przeglądać te dokumenty, a ponieważ na pewno będzie sporo 
spraw niejasnych, więc niestety ośmielę się wielokrotnie pana 
trudzić.
- Ależ oczywiście, to zupełnie zrozumiałe. Niech pan mnie 
pyta, ile tylko trzeba. 
W chwilę później, wrócił do sali Bojda razem z Berezowskim. 
Staś ze wszystkimi się pożegnał i pojechał na spotkanie z 
kolegami do Towarzystwa Gier i Zabaw Ruchowych, które 
mieściło się przy Stryjskiej obok boiska „Pogoni”. 
Wieczorem wcześnie położył się spać, żeby na drugi dzień z 
samego rana udać się do firmy. Ale długo nie mógł zasnąć. 
Myślał o tym, co mu opowiadał o firmie Schwarc. Dyrektor 
Schwarc na pewno starał się szczerze i dokładnie informować 
Stasia, ale nie wszystkie dziedziny były przez pana dyrektora 
tak samo dokładnie omawiane. Na przykład problem 
pośrednictwa w handlu materiałami biurowymi, to była ta 
dziedzina, o której Jakub Schwarc powiedział zaledwie parę 
słów. Dlatego Staś postanowił zacząć szczegółowe 
zapoznawanie się z działalnością firmy właśnie od tej strony.
Na drugi dzień, po kilkugodzinnym studiowaniu dokumentów 
i wielokrotnym sprawdzaniu tych samych obliczeń, Staś 
odkrył, że stosunkowo duży obrót w dziedzinie pośrednictwa 
handlowego materiałami biurowymi stanowią bilety do kin. W 
stosunku do całkowitego obrotu w tej dziedzinie działalności 
firmy, obrót dotyczący biletów kinowych wynosił 30%. Zaś 
zysk płynący z tego obrotu wynosił zaledwie 1,5%. Był to 
bardzo niski zysk, ale o wiele bardziej dziwiło, że był to zysk 
bardzo niski w porównaniu z procentową stopą zysku, osiąganą 
w obrocie innymi artykułami papierniczymi i biurowymi, 
których udział był o wiele mniejszy, niż udział biletów w 
obrocie całkowitym.
W pierwszej chwili Staś postanowił zapoznać z tą sprawą 
Bojdę, ale po dłuższym zastanowieniu zmienił decyzję. 
Przecież, gdyby Bojda się tym interesował, to sam odkryłby tą 
sprawę. Jeśli tato wie o tej sprawie, to nie ma potrzeby go 
informować, a jeśli nie wie to albo nie chce wiedzieć, albo go 
to po prostu nie interesuje.
Właśnie do pokoju wszedł dyrektor Schwarc.
- No jak? Czy można w czymś pomóc?
- Panie dyrektorze. Chciałbym pana o coś zapytać, tylko 
krępowałem się przeszkodzić, ale jeśli pan sam tu przyszedł, to 
pozwolę sobie zająć trochę czasu. 
- Ależ oczywiście. Proszę bardzo.
- Panie dyrektorze. Firmę prowadzi się po to żeby mieć jak 
największy zysk.
- Oczywiście.
- To w takim razie, dlaczego poświęcamy bardzo dużą ilość 
pieniędzy na handel biletami kinowymi, co daje zaledwie 1,5% 
zysku, jeśli równocześnie, ot chociażby spinacze biurowe 
przynoszą 5,5% zysku?
Dyrektor Schwarc wcale nie był zaskoczony.
- Widzi pan. Na to żeby sprzedać, trzeba żeby ktoś chciał 
kupić. We Lwowie jest szesnaście kin. I potrzeba dużo biletów. 
Co prawda biur jest też dużo i spinaczy też dużo potrzeba, ale 
tymi spinaczami handluje mnóstwo ludzi. My sprzedajemy ich 
tyle, ile możemy. A więc gdybym potrafił rozszerzyć popyt na 
spinacze, to moglibyśmy zmniejszyć ilość sprzedawanych 
biletów. 
- Po co zmniejszać. Zwiększyć owszem, ale, po co zaraz 
zmniejszać.
Dyrektor wyszedł, a Staś długo się nad tym wszystkim 
zastanawiał. Wreszcie sięgnął po spis odbiorców biletów. 
Wynotował adresy dwóch najbliżej położonych kin i wybrał się 
na spacer.
Kino, do którego wszedł było własnością Żyda 
Rozenschwanca. W kasie siedziała małżonka właściciela.
- Dzień dobry pani.
- Dzień dobry. Pana potrzebny jest bilet?
- Nie, ale jednak przyszedłem w sprawie biletów. Jestem 
przedstawicielem firmy SBK i chciałem porozmawiać z pani 
małżonkiem w sprawie zakupu u nas biletów.
Pani Rozenschwanc wykazała wyraźne zdenerwowanie.
- Proszę szanownego pana. Mojego męża w tej chwili nie 
ma. Ale ja jego zaraz zawołam, tylko posadzę tutaj moje 
siostrzenice.
Po chwili wszedł właściciel.
- Proszę. Zapraszam pana do mojego pokoju. 
Weszli do małej klitki gdzie pracował Rozenschwanc. Kiedy 
usiedli, pan Rozenschwanc pierwszy zaczął monolog.
- Proszę pana ja pana nie znam, ale mimo to wiem, że pan 
jest synem pana naczelnika Tarłowskiego. Ja pana oczywiście 
chętnie poinformuję. Ja pana wszystko powiem. Ale jeśli 
chodzi o bilety to my stale rozmawiamy o ty sprawe tylko z 
panem Jakubem Schwarcem i ja się boję, żeby on nie był 
obrażony.
Staś doskonale zdawał sobie sprawę, że właściciel kina jest 
w najwyższym stopniu zdenerwowany. Więc postanowił 
zakończyć wizytę.
- Słusznie! Ma pan rację. Niech te sprawy w dalszym ciągu 
załatwia pan Jakub Schwarc.
Pożegnali się i Staś powędrował do następnego kina. 
Właściciel, też Żyd starał się ze Stasiem rozmawiać w sposób 
jak najbardziej uprzejmy, wręcz uniżony, ale równocześnie 
wyraźnie zaznaczył, że sprawę biletów załatwia wyłącznie z 
panem Jakubem Schwarcem.
Stasiowi to zupełnie wystarczyło. Pożegnał się i wrócił do 
firmy. W firmie zapytał o pana dyrektora Schwarca.
- Niestety – odpowiedziała urzędniczka - przed chwilą miał 
jakiś ważny telefon i pojechał do kina.
Staś wyszedł z biura, przeszedł na drugą stronę ulicy, gdzie 
znajdowała się restauracja. Siadł przy oknie, tak żeby widzieć 
wejście do firmy i zamówił coś na drugie śniadanie. Nie 
śpiesząc się zjadł, następnie zamówił kawę i pił ją małymi 
łykami, patrząc ciągle na bramę do wytwórni. Dyrektora 
Schwarca nie było widać. Wreszcie przyjechał Schwarc. Staś 
zapłacił i wrócił do firmy.
Ledwie zdążył usiąść w pokoju, w którym przeglądał 
dokumenty, już wpadł Schwarc. Tym razem widać było, że pan 
dyrektor jest mocno zdenerwowany. Pocił się, wycierał twarz 
chusteczką a głos miał całkiem zmieniony.
- Panie inżynierze. Ja się bardzo cieszę, że pan się tak ostro 
wziął do zapoznawania z działalnością naszej firmy, ale widzi 
pan prowadzenie firmy to nie jest prosta sprawa. Tu jest wiele 
różnych rzeczy i to trzeba się dobrze wgryźć w to i z różnych 
stron popatrzeć. To nie jest sprawa na jeden dzień. Pan musi się 
zapoznać ze wszystkimi działami naszej firmy. 
Staś spokojnie czekał, aż pan dyrektor wyczerpie wszelkie 
możliwości gadania o wszystkim i o niczym. Wreszcie 
Schwarc zamilkł. Wtedy Staś bez pośpiechu zamknął leżące 
przed nim księgi rachunkowe, odsunął je, oparł się łokciami o 
biurko, ziewnął i po chwili zaczął mówić:
- Panie dyrektorze. Obaj wiemy, że mój tato jest 
człowiekiem bardzo dobrym, bardzo poczciwym i uczciwym, 
ale niestety mocno naiwnym. Ja mam trochę inny charakter. I 
dlatego stawiam sprawę jasno. Albo będzie pan ze mną 
zupełnie szczery we wszystkich sprawach firmy, albo 
natychmiast o sprawie biletów powiadomię mojego ojca.
Dyrektor Schwarc przełykał ślinę, wycierał twarz chusteczką i 
nic nie mówił. W końcu się odezwał:
- Panie inżynierze. Niech mi pan powie prosto. Czy pan 
chce zniszczyć nasze firme?
- Nie chcę niczego niszczyć. Zależy mi tak samo jak i panu, 
żeby firma prosperowała jak najlepiej i dawała, jak największe 
dochody. Oczywiście, jeśli bym uznał, że któraś z dziedzin 
naszej działalności jest nazbyt ryzykowna to poprosiłbym pana 
żeby to zlikwidować. Ale to tylko w przypadku skrajnie dużego 
ryzyka.
- Panie inżynierze. Ja się przed chwilą bardzo 
denerwowałem, ale teraz to już widzę, że my się na pewno 
dogadamy.
- Oczywiście.
- Ale tutaj ściany mogą mieć uszy. Ja pana zapraszam do 
siebie na obiad. My sobie posiedzimy, zjemy coś, a przy okazji 
pogadamy.
Do dyrektora Schwarca pojechali taksówką i Staś bardzo się 
zdziwił, że ten skromny człowiek mieszka przy ulicy Leona 
Sapiehy na pierwszym piętrze, gdzie zajmuje olbrzymie, 
sześciopokojowe mieszkanie. Wyposażenie wnętrz świadczyło 
o wysokim luksusie i mizernym guście. Po chwili siedzieli w 
jadalni i jedli rosół z kury.
Dyrektor Szwarc znowu zaczął od wstępu.
- Panie inżynierze. Ja naprawdę poważnie pana traktuję. Ja 
dopiero teraz widze jaki pan mądry jest człowiek i ja jestem 
pewny, że nawet takie rzeczy, co nie można było powiedzieć 
Bojdzie, to pana można powiedzieć i pan to zrozumie. 
Staś spokojnie czekał, aż Szwarc przejdzie do rzeczy.
- Widzi pan inżynier. U nas w Polsce to podatki są one 
bardzo różne. Ogólnie to są niskie podatki. Ogólnie w 
produkcji, to jest 1% od obrotu i 5 % od zysku. Ale w niektóre 
dziedziny, to jest tak, że tylko płakać. Czy pan sobie wyobrazi, 
że właściciel kina, to on musi płacić 75% podatku. To nie jest 
podatek, to jest nieszczęście. To ja staram się tym ludziom 
pomóc. A to jest bardzo proste. Bilety są dziurkowane, żeby je 
można łatwo oddzierać. To się nazywa naukowo: perforacja. 
Otóż, jak pan ma kino i pan chce zapłacić cały podatek, to pan 
kupuje u nas taki bloczek biletów i niesie do urzędu 
skarbowego, a tam oprócz tych dziurek do oddzierania, na 
środku każdy bilet robią dodatkowe dziurki, co one tworzą 
litery i cyfry. I za to płaci się 75%. To ja sprowadziłem z 
Francji taką maszynę do perforowania i jak sprzedajemy 
właścicielom kin te bilety, to jak oni chcą, to część bloczków 
my im sami perforujemy. I oni zamiast zapłacić 75%, płacą 
25%. Do naszej kieszeni.
- Przepraszam bardzo, że przerywam panu dyrektorowi, ale 
pan się chyba pomylił. Nie do naszej kieszeni, czyli do kieszeni 
firmy, tylko do pańskiej kieszeni.
- Panie inżynierze, pan to powiedział bardzo brutalnie. 
Bardzo nieprzyjemnie, no ale ja nie mogę zaprzeczyć. Pan 
powiedział prawdę.
Po chwili Staś zaczął się zbierać do wyjścia. Dyrektor Schwarc 
go zatrzymał.
- Panie inżynierze. To jak będzie?
- A z czym?
- No, z tą sprawą, tych biletów.
- Jeszcze się nie zastanowiłem. Po za tym nie wiem 
wszystkiego. Czy to robienie dziurek odbywa się na terenie 
wytwórni?
- A broń Boże. Co pan myśli, że ja jestem idiota. To się robi 
w takie miejsce, gdzie nikt nie wie.
- Mimo to, dobre imię firmy jest zagrożone. W związku z 
tym trzeba to by jakoś uwzględnić. 
- Panie inżynierze. Jeśli pan dostanie 60% czy to będzie 
uwzględnienie.
- Chyba tak, ale jeszcze muszę się zastanowić.
- To lepiej ja dam 65% i niech pan się już nie zastanawia.
- Zgoda.
Staś wracał piechotą do domu i zastanawiał się nad wielkością 
ryzyka. Jeśli Schwarc wpadnie, to mimo iż on to robi poza 
terenem firmy, jednak rzecz dotyczy biletów sprzedawanych za 
pośrednictwem firmy i może być wielka kompromitacja. 
Trzeba to jakoś zmienić. Ale jeszcze przez dwa dni nie mógł 
podjąć ostatecznej decyzji. Wreszcie na trzeci dzień poprosił 
Schwarca o rozmowę.
- Panie dyrektorze. Ja już sprawę przemyślałem. Tylko nie 
wiem czy dobrze rozumiem mechanizm. Ja to panu 
wytłumaczę na prostych liczbach jak ja to rozumiem. 
Przypuśćmy, że nasza firma kupiła sto biletów. Sprzedaje 
właścicielowi kina te sto biletów, które oczywiście nie 
posiadają perforacji, tej finansowej. Następnie właściciel kina 
część biletów zgłasza do Izby Skarbowej, tam mu perforują. On 
podaje panu jakie literki i numerki trzeba wydziurkować i pan 
na reszcie tych biletów tą rzecz mu robi.
- Tak jest panie inżynierze. Powiedział pan to wszystko 
bardzo dokładnie jakby pan sam wiedział. Ja nawet nie wiem 
skąd pan to wszystko wie.
- Mniejsza o to skąd wiem. Rzecz w tym, że taka forma mi 
nie odpowiada. Od najbliższych dni trzeba to zmienić.
- Ale jak zmienić?
- Nasza firma sprzedaje właścicielowi sto biletów i te 
wszystkie sto biletów przechodzi przez legalną perforację w 
wydziale finansowym. Oprócz tego jakaś osoba trzecia, a więc 
nie pan, tylko jakiś pana znajomy, czy inna cholera, kupuje 
pewną ilość biletów, które w ogóle nie przechodzą przez naszą 
firmę. Tą ilość biletów pan perforuje tak jak dotychczas, ale 
będą to bilety, które w ogóle nie pojawiają się w rozliczeniach 
naszej firmy.
- Panie inżynierze. Pan to świetnie pomyślał. Na pewno tak 
zrobimy.
W ciągu następnych dni, a był to już czerwiec, codziennie 
Staś przychodził do firmy i zapoznawał się z dokumentacją, ale 
w jego umyśle już kiełkował plan o wiele szerszy niż 
codzienne problemy produkcji, zaopatrzenia i zbytu. Na 
dodatek w księ- gowości pod oknem siedziała pracownica, 
która miała na imię Zosia i bardzo się Stasiowi podobała.
Pod pozorem konieczności wyjaśniania jakichś szczegółów 
dotyczących buchalterii Staś zostawił tą Zosię po godzinach i 
zaczął się do niej dobierać. Zosia zachowywała się dość 
biernie, ale w momencie kiedy Staś próbował ją rozebrać 
wybuchnęła głośnym płaczem. Po chwili uspokoiła się i 
powiedziała:
- Panie inżynierze. Mnie ogromnie zależy na pracy, bo z 
tych pieniędzy oprócz mnie żyje moja mama i brat. Ale jeśli 
zrobimy to, co pan chce, to ja będę musiała chyba popełnić 
samobójstwo, bo ja mam narzeczonego i bardzo go kocham.
- Pani Zosiu, ja o tym nie wiedziałem i jeśli tak jest, to 
bardzo panią przepraszam i może być pani zupełnie pewna, że 
pani stanowisko w pracy nie jest niczym zagrożone.
Na drugi dzień wezwał do siebie głównego księgowego i 
powiedział, że stwierdził, iż pani Zosia jest bardzo cennym 
pracownikiem i należy jej dać podwyżkę.
Za dwa dni miało się odbyć comiesięczne posiedzenie 
wspólników firmy. Staś wielokrotnie w myślach powtarzał 
sobie to, co zamierza zaproponować. W końcu rozpoczęło się 
zebranie. Dyrektor Schwarc udzielił Stasiowi głosu i Staś 
zaczął:
- Szanowni państwo. Za pozwoleniem pana dyrektora 
ośmielę się przedstawić państwu jak ja wyobrażam sobie 
przyszłość naszej firmy w ciągu najbliższych lat. Jak państwo 
wiecie, w ciągu ostatnich dni starałem się dokumentnie 
zapoznać ze wszystkimi szczegółami działalności naszej firmy. 
Z ogromną przyjemnością stwierdzam, że pod każdym 
względem działalność naszej firmy jest optymalna. Obroty 
wzrastają, ze zbytem nie mamy kłopotu. Część dochodu jest 
sensownie reinwestowana, no i właściwie wszystko jest tak, że 
pozostaje tylko się modlić, aby tak było w dalszym ciągu.
Tutaj zrobił krótką przerwę. A następnie powiedział:
- Żeby tak wszystko było w dalszym ciągu pod jednym 
warunkiem: a mianowicie że nie wybuchnie wojna. Wiem 
doskonale, że zarówno tu obecni jak i większość polityków 
uważają, że do wojny nie dojdzie. Nie będę się wdawał w te 
szczegóły bo nie jestem politykiem, ale pewne sprawy są 
oczywiste dla każdego człowieka. Albo w najbliższym czasie 
wybuchnie wojna albo nie wybuchnie. Z oficjalnych danych 
wia- domo, że Polska rocznie na zbrojenia wydaje miliard 
trzysta milionów dolarów a Niemcy czterdzieści miliardów 
dolarów. Ostatnio Wehrmacht został wzmocniony całym 
przemysłem zbrojeniowym Czechosłowacji oraz całym 
potencjałem już istnie- jącego uzbrojenia czeskiego. Jeśli 
dojdzie do wojny, to jest duże prawdopodobieństwo, że Polska 
zostanie zajęta przez III Rzeszę. Jeszcze raz powtarzam, że 
wcale nie jestem pewny, iż do tej wojny dojdzie. Ale może 
dojść. Gdybym został wcielony do armii, to w razie wybuchu 
wojny walczyłbym na froncie, bo taki by był mój patriotyczny 
obowiązek. Jednak komisja wojskowa, ze względu na 
bradykardię którą mam, wykluczyła mój udział w armii. W tej 
sytuacji będąc współwłaścicielem naszego przedsiębiorstwa, 
uważam za swój obowiązek zabezpieczyć nasz stan posiadania 
na wypadek wojny.
Tu wtrącił się pan Berezowski. 
- Mówi pan: zabezpieczyć na wypadek wojny. Oczywiście. 
Tylko jak to można zrobić? Przecież fabryki nie możemy 
przenieść do innego państwa.
- Słusznie – odpowiedział Staś - właśnie dlatego starałem 
się znaleźć inne sposoby zabezpieczenia. 
Dopiero teraz wszyscy z zainteresowaniem zaczęli słuchać 
tego, co mówił Staś.
- Jak państwo wiecie, od kryzysu upłynęło prawie dziesięć 
lat. W tej chwili, na całym świecie istnieje ogromny nadmiar 
funduszów inwestycyjnych. Dotyczy to wszelkich 
przedsiębiorstw począwszy od sklepów detalicznych aż do 
największych korporacji gospodarczych. Banki oferują 
pożyczki z dnia na dzień na coraz to lepszych warunkach. 
Proponuję wziąć kredyt inwestycyjny, czyli długoterminowy, 
którego zabezpieczeniem będzie wartość całej naszej spółki. 
Pieniądze te natychmiast należy umieścić w jakimś 
bezpiecznym kraju a więc: Szwajcarii, Anglii, albo w Stanach 
Zjednoczonych i po prostu czekać. Według aktualnie 
proponowanych warunków, spłaty odsetek od kredytów 
inwestycyjnych rozpoczynają się po roku, a nawet po trzech 
latach, od momentu zaciągnięcia kredytu. Natomiast odsetki od 
depozytów bankowych otrzymuje się od zaraz. Jeśli więc 
pobrany kredyt umieścimy w banku, to te pieniądze od razu 
będą procentować. Jeśli wojna nie wybuchnie, to po roku, a 
więc przed okresem rozpoczęcia spłaty odsetek, oddamy cały 
kredyt zyskując na tym odsetki wypłacane przez ten rok. Jeśli 
zaś wojna wybuchnie i tutaj przyjdą Niemcy i zabiorą nam tą 
fabrykę, to znaczną część jej wartości odzyskamy w postaci 
pobranego kredytu.
Staś skończył. W pokoju zapanowała cisza. Dopiero po 
dłuższej chwili odezwał się dyrektor Schwarc.
- Ja myślę, że wojny nie będzie, ale to, co zaproponował 
nam pan inżynier Tarłowski, to jest taki interes, że stracić nie 
można, a zyskać na pewno można. Mało jest taki interes, co nie 
można nigdy stracić. To ja myślę, że trzeba to zrobić i to 
szybko.
Ze wszystkich obecnych najmniejszy entuzjazm dla Stasia 
projektu wykazywał jego tato, ale w końcu wszyscy się 
zgodzili i upoważnili Stasia do zaproponowanych działań. 
Podstawowym dokumentem potrzebnym do uzyskania kredytu 
było świa- dectwo hipoteczne, określające aktualny stan 
hipoteczny nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu. 
Staś natychmiast, to znaczy rano następnego dnia, wyruszył w 
celu załatwienia tej sprawy.
Urząd Hipoteczny mieścił się w starym budynku sądowym. 
Długo chodził po ciemnych korytarzach, aż wreszcie znalazł 
właściwy pokój. Zapukał i wszedł. Za biurkiem siedziała 
urzędniczka w wieku lat około dwudziestu pięciu, ruda jak 
wiewiórka. Na twarzy błyszczały złotoczerwone piegi. Na 
widok Stasia dziewczyna się zarumieniła, a piegi zaświeciły 
jeszcze żywszymi barwami. Staś wyjaśnił o co chodzi.
- To bardzo prosta sprawa. Musi pan tylko napisać podanie 
i wykupić znaczek skarbowy za złotówkę. 
Urzędniczka uprzejmie podała Stasiowi zarówno arkusz 
papieru, jak i wieczne pióro. Staś napisał podanie i wyszedł po 
znaczek skarbowy. Po chwili wrócił, przykleił znaczek i oddał 
podanie rudej wiewiórce.
- Czy to wszystko?
- Tak, wszystko. Jutro otrzyma pan świadectwo.
- Czy mogłaby mi pani zdradzić jedną tajemnicę, przy czym 
od razu zaznaczam, że nie jest to tajemnica służbowa.
- Słucham.
- Chciałbym wiedzieć jak pani ma na imię?
- Magdalena.
- A, bardzo mi miło. Pani Magdaleno czy oprócz tego 
świadectwa mógłbym dostać dwa - trzy takie same.
- No, nie zupełnie takie same, ponieważ będzie na nich 
napisane „kopia”.
- A bez tego napisu by się nie dało?
- Niestety nie dałoby się.
- I nie ma żadnego wyjścia?
- No, wyjście jakieś by się znalazło.
- To proszę mi zdradzić tą tajemnicę.
- Widzi pan, w odpowiedzi na dzisiejsze pismo jutro 
dostanie pan świadectwo, które będzie dotyczyło stanu 
hipotecznego na dzień dzisiejszy. Jeśli jutro złoży pan następne 
podanie, to pojutrze otrzyma pan świadectwo określające stan 
hipoteczny na dzień jutrzejszy i w ten sposób może pan 
otrzymać tych świadectw trzysta sześćdziesiąt pięć w ciągu 
roku. 
- O jej, to pani w święta też pracuje?
- Nie, no lekko przesadziłam. 
- W takim razie, na chwilkę się pożegnam. Do widzenia.
Staś wybiegł z budynku sądowego, kupił największą 
bombonierkę, jaka była w sklepie, w kwiaciarni kupił piękny 
bukiet róż i wrócił do rudej wiewiórki.
- O jej, to dla mnie.
- Tak, proszę pani. To właśnie dla pani.
- Ale mnie nie wolno przyjmować prezentów.
- To nie są prezenty. To jest oficjalna darowizna. Czy chce 
pani żebym spisał odpowiedni akt?
- Nie no już raczej nie musi się pan tak trudzić.
- No to, w takim razie do jutra.
- Do widzenia. Do jutra. 
Po czterech dniach Staś dysponował czterema świadectwami 
hipotecznymi i udał się do banków w celu załatwienia 
kredytów. Kredyty udzielano do wysokości 90% wartości masy 
zabezpieczającej. A więc Staś łącznie uzyskał kredyty na sumę 
360% wartości spółki.
Staś, ze względu na bardzo niskie tętno dostał kategorię C. 
A więc służba wojskowa mu nie groziła. Ponieważ jednak był 
wychowany w rodzinie bardzo patriotycznej, a więc czuł się 
trochę nieswojo. Fakt, że inni chłopcy w jego wieku będą nie 
długo walczyć, a on nie, stwarzał w jego sercu stan jakiegoś 
dziwnego zawstydzenia. 
Będąc z wizytą u państwa Fischerów – znajomych ojca – 
rozmawiał na ten temat z seniorem rodu Fischerów, którego 
dziadek zginął w powstaniu styczniowym. Pan Fischer też 
wielki patriota, powiedział mu tak:
- Widzisz Stasiu. Działać na rzecz dobra naszego narodu i 
państwa to rzecz wielce zaszczytna, to nasz patriotyczny 
obowiązek. Ale to działanie wcale nie musi polegać na 
strzelaniu z karabinu. O wiele ważniejsza jest skuteczność 
działania. Jest ona ważniejsza, niż sam fakt działania. Jak 
wiesz, mój dziadek zginął w powstaniu. Jego kolega szkolny, 
hrabia Raczyński, nie mógł pójść do powstania, ponieważ na 
skutek upadku z konia miał uszkodzony kręgosłup. Otóż, ten 
kolega mojego dziadka, ściągnął z Belgii świetne, najbardziej 
wtenczas nowoczesne karabiny i uzbroił w nie cały batalion 
powstańców. Myślę, że jego działanie, chociaż pod względem 
poetycko uczuciowym nie tak efektowne, jednak z punktu 
widzenia użyteczności było o wiele bardziej sensowne niż 
śmierć mojego dziadka.
Ta rozmowa mocno podbudowała Stasia.
A kiedy już wszystkie sprawy związane z kredytem, a 
raczej z czterema kredytami, zostały załatwione, Staś 
postanowił serdecznie podziękować rudej wiewiórce. 
Zatelefonował do niej i umówili się, że w sobotę po południu 
pojadą na Pohulankę na cotygodniowy festyn ludowy. Jak tylko 
się spotkali, Magda otrzymała bukiecik kwiatków. Pojechali 
tramwajem. Później trzeba było jeszcze iść jakieś trzysta 
metrów. Nagle Magda zapytała:
- Czy pan lubi grać w szachy?
- Co, w szachy? No owszem, lubię – odpowiedział Staś.
Później zaczęli rozmawiać o czymś innym. Na festynie mile 
czas spędzali. Trochę tańczyli, trochę przyglądali się 
chłopakom, którzy włazili na słup wysmarowany mydłem na 
wierzchołku którego zawieszone było pęto kiełbasy.
W końcu pospacerowali trochę dalej gdzie na wzgórzach 
rosły dość gęste drzewa. Tutaj zaczęli się całować. A kiedy 
Staś bardziej dokładnie zaczął się dobierać do Madzi ta 
powiedziała.
- Wiesz co - lepiej pójść pograć w szachy, bo tu nas ktoś 
może zobaczyć.
Staś nie bardzo rozumiał, ale Madzia już go trzymała za rękę 
i zbiegali razem w dół, gdzie stały dwa wozy podobne do 
cyrkowych.
Każdy wóz wewnątrz podzielony był na cztery niewielkie 
klitki. W każdej z nich mieściła się dość wąska otomana a ze 
ściany można było opuścić półkę z szachownicą. Kiedy po 
zapłaceniu pięćdziesięciu groszy Żyd właściciel wpuścił ich do 
takiej klitki, Staś zapytał:
- No, a gdzie są szachy?
- Pana naprawdę trzeba szachy, bo ja tu gdzieś mam. Ja 
zaraz zapytam żony i przyniosę.
- Nie, nie. Nie trzeba - powiedziała Madzia.
I rzeczywiście. Gra w szachy ciągnęła się dość długo i trzy 
razy trzeba było Żydowi dopłacać po pięćdziesiąt groszy. W 
związku z czym do domu Staś wrócił bardzo późno.
Na drugi dzień rano zbudził go telefon od dyrektora Schwarca.
- Panie inżynierze. Ja bardzo pana przepraszam, że ja pana 
przeszkadzam, ale ja chciałem porozmawiać o ważne sprawe, 
co pan może nie pomyślał. Pan jest człowiek bardzo zdolny, że 
pan potrafił załatwić te kredyty.
- Kredyty? - powtórzył Staś, akcentując liczbę mnogą.
- Proszę pana, ja wiem dużo rzeczy, co inni nie wiedzą. Pan 
bardzo mądrze zrobił. Ale jest jeden problem. W Polsce nie 
było żadne problemy z przesyłaniem pieniędzy na inne 
państwa, ale od czasu jak się zrobił szum, że będzie wojna, to 
mocno ograniczyli. Jak pan to wywiezie?
- Już jakoś sobie poradzę.
- Pana na pewno nie potrzeba, żebym ja pomagał?
- Nie, nie potrzeba. Która godzina teraz jest?
- Siódma godzina.
- No to ja muszę jeszcze trochę pospać. Niech się pan nie 
gniewa.
- Ja się nie gniewam. Ja tylko z dobrej woli chciałem 
pomóc. 
Staś odłożył słuchawkę i zasnął. Wstał o dziewiątej i pojechał 
prosto do adwokata, o którym wiedział, że bronił on w różnych 
sprawach dotyczących przekrętów finansowych.
Pan mecenas wysłuchał, o co chodzi i powiedział tak:
- Te ograniczenia dotyczą transferu dokonywanego przez 
polskie przedsiębiorstwa oraz osoby fizyczne mające 
obywatelstwo polskie. Ale nie dotyczą one przedsiębiorstw 
zagranicznych. Proponuję, żeby odwiedził pan dyrektora firmy, 
ale koniecznie dyrektora firmy transportowej, która się nazywa 
w skrócie: „TTT” - i zapisał na kartce adres.
Staś pojechał taksówką. Tutystyczno-Transportowe 
Towarzystwo z Turynu mieściło się na przedmieściach Lwowa, 
w typowej dla tego rodzaju przedmieść scenerii. Wzdłuż ulic 
ciągnęły się ogrodzone tereny, a na nich najrozmaitsze 
magazyny i składowiska towarów pod gołym niebem. 
Kierowca taksówki zatrzymał samochód na błotnistej drodze i 
wskazał Stasiowi którędy należy wejść do biura 
przedsiębiorstwa.
W pomieszczeniu biurowym pracowało trzech 
pracowników firmy, a do każdego z nich stała kolejka kilku 
interesantów. Wreszcie Staś dotarł do urzędnika.
- Czym mogę służyć?
- Chciałem się widzieć z panem dyrektorem Sztetterem..
- Och, to niepotrzebnie pan tyle czekał. Zaraz panu pokażę 
jak tam dotrzeć.
Urzędnik razem ze Stasiem wyszedł na zewnątrz budynku. 
Obeszli barak i od tyłu pracownik wskazał Stasiowi drzwi do 
pomieszczenia w których pracował dyrektor.
Pokój biurowy, z którego poprzednio wyszli, był typowym 
pokojem jakich setki można zobaczyć w każdym 
przedsiębiorstwie. Teraz Staś wszedł do sekretariatu 
urządzonego z niebywałym luksusem. Kiedy powiedział, że 
chciałby się widzieć z dyrektorem Sztetterem, pani sekretarka 
zapytała, czy ma przyjemność z panem Stanisławem 
Tarłowskim.
- Tak to właśnie ja.
- Dyrektor już na pana czeka.
Następnie wstała, podeszła do drzwi gabinetu dyrektora 
otworzyła je i zameldowała:
- Przyszedł pan Stanisław Tarłowski.
Jeśli wygląd luksusowego sekretariatu zdziwił Stasia, to 
wnętrze do którego teraz wszedł, wyglądało tak, że Staś przez 
moment zastanawiał się, czy trafił do właściwego człowieka. 
Rozejrzał się dokoła i doszedł do wniosku, że albo znajduje się 
w bibliotece akademickiej, albo w gabinecie profesora wyższej 
uczelni. Wszystkie ściany zastawione były etażerkami 
zapełnionymi mnóstwem książek.
Zza stylowego biurka podniósł się pan w wieku lat około 
pięćdziesięciu z piękną, siwą fryzurą Na nosie miał czarne, 
rogowe okulary , ubrany był w świetnie skrojony garnitur. Do 
tego biała koszula i szara muszka. Dyrektor wyszedł zza 
biurka, podszedł do Stasia, podał mu rękę i przedstawił się:
- Jestem Sztetter i kieruję tym przedsiębiorstwem. Pan 
został mi polecony przez mecenasa Kosińskiego.
- Tak jest panie dyrektorze.
- Proszę, niech pan siada – i wskazał ręką stylowy stolik, 
którego blat udekorowany był przepiękną, wielokolorową 
intarsją o motywach roślinnych .
- Ponieważ nie wiem czy pije pan kawę czy herbatę, więc 
dla pewności napijemy się koniaku.
Kiedy już wypili, pan dyrektor Sztetter zaczął mówić:
- Panie Stanisławie. Ja, oprócz tego, że prowadzę tą firmę - 
co jest rzeczą nie zwykle nudną - muszę robić coś, jak to się 
mówi dla ducha. Otóż obiektem moich zainteresowań jest 
człowiek. Ja jestem Polakiem z dziada pradziada, ale w swoim 
życiu, dużo czasu spędziłem poza granicami kraju. 
Przedmiotem moich wielce niefachowych studiów jest 
porównywanie ludzi różnych narodowości, różnych grup 
społecznych i różnego wieku. Jest to wbrew pozorom 
niezwykle fascynujące zagadnienie. O panu słyszałem już 
kilkakrotnie. Informacje o pana osobie dochodziły do mnie 
różnymi drogami. Pośrednio od pana tatusia – naczelnika 
Tarłowskiego, a bezpośrednio od mecenasa, który pana tu 
skierował, a także od pana dyrektora Schwarca. My Polacy 
jesteśmy niepoprawnymi romantykami. Jesteśmy ludźmi, 
którzy cenią bardziej honor, niż zdrowy rozsądek. Po prostu 
jesteśmy wielce nietypowym narodem. Jeśli chodzi o pana, to 
niezwykle interesuje mnie, w jaki sposób potrafi pan w sobie 
łączyć cechy tak dalece sprzeczne. A więc na przykład 
finezyjne poczucie honoru, z dobrze pojętym rozsądkiem. Z 
tego, co o panu wiem, posiada pan także inną niezwykłą cechę, 
a mianowicie, umie pan korzystać z mądrości ludzi dokładnie 
omijając głupotę, którą ci sami ludzie reprezentują.
- Panie dyrektorze bardzo miło mi jest słuchać tych 
przychylnych dla mnie ocen, ale ja do pana przyszedłem w 
bardzo prozaicznej sprawie.
- Tak, wiem od mecenasa. Nie będzie z tym problemu. Po 
prostu wpłaci pan pieniądze na konto naszej firmy, jako 
należność za zrealizowanie przez naszą firmę dla was jakiejś 
ogromnej inwestycji tu w kraju. Wszystko to zalegalizujemy 
odpowiednią umową potwierdzoną rejentalnie. Pieniądze, które 
pan wpłaci na nasze konto staną się naszą własnością, a my 
jako firma zagraniczna możemy je przerzucić w każdy 
dowolnie wybrany punkt na naszej miłej planecie.
- To świetnie. Ale jakich gwarancji zażąda pan dyrektor z 
naszej strony?
- Nie rozumiem o jakich gwarancjach pan mówi?
- Jeśli te, nasze - wasze pieniądze zostaną przelane na 
nasze konto, na przykład w Anglii, to ja, jeśli bym się okazał 
niezbyt uczciwym kontrahentem, mógłbym w oparciu o 
umowę, zażądać realizacji tej inwestycji lub zwrotu pieniędzy.
- Nie potrzeba żadnych gwarancji, lub powiem to inaczej. 
Tą gwarancją jest po prostu pana osoba. 
Staś był niezmiernie zadowolony z tak prostego załatwienia 
sprawy i chciał się już pożegnać. Ale dyrektor Sztetter 
zatrzymał go jeszcze i przez następne pół godziny prowadzili 
niezwykle ciekawą rozmowę. W sposób bardzo przystępny, bez 
używania jakichkolwiek fachowych argotyzmów, pan dyrektor 
omawiał szereg cech i zachowań ludzkich. Zarówno tych 
zupełnie głupich, jak i tych które się wydają zupełnie głupie, a 
są całkiem mądre aż do najrozmaitszych finezyjnych koncepcji 
prowadzących w efekcie do skutecznego działania.
Wreszcie skończyli rozmowę, a właściwie jednostronny 
monolog .Staś pożegnał się z panem dyrektorem i wracał do 
domu. Chciał jeszcze tego samego dnia dokonać pierwszej 
wpłaty pierwszego z czterech kredytów. Szedł do odległego 
postoju taksówek ale myślał cały czas o dyrektorze Sztetterze. 
Był zupełnie pewny, że Sztetter to najciekawsza osobowość 
jaką poznał w swoim dotychczasowym dziewiętnastoletnim 
życiu. Był także zupełnie pewny, że dyrektor Sztetter potrafiłby 
rozwiązać wiele problemów z którymi on miał olbrzymie 
trudności.
W banku czekała go niemiła niespodzianka. Na to, ażeby 
przelać uzyskany kredyt na konto inne niż spółki która go 
otrzymała potrzebne było odpowiednie umocowanie ze strony 
dyrekcji spółki. Staś oczywiście tego nie miał a więc pojechał 
do domu. Za to na drugi dzień wyposażony w odpowiednie 
pełnomocnictwa przelał wszystkie cztery kredyty po kolei z 
czterech różnych banków na konto firmy „TTT”.
Po załatwieniu spraw bankowych i po powrocie do firmy, 
zastał karteczkę informującą, że pan dyrektor Sztetter zaprasza 
go do kancelarii notarialnej, celem podpisania umowy. Do 
wyznaczonego spotkania było jeszcze półtorej godziny, więc 
Staś szybko pojechał do domu, ubrał się w swój najlepszy, 
wizytowy garnitur i wszystkie po temu odpowiednie przydatki 
a następnie pojechał do kancelarii notarialnej. Przyszedł 
dziesięć minut przed wyznaczonym terminem. Sekretarka 
zapytała:
- Czy pan do pana rejenta?
- Tak. 
- W takim razie, proszę usiąść i zaczekać, bo pan rejent jest 
zajęty.
Staś grzecznie usiadł i czekał. Po pięciu minutach drzwi od 
kancelarii zostały otwarte i Staś zobaczył, że przy biurku siedzi 
pan rejent i pan dyrektor Sztetter. Obaj zajęci popijaniem 
koniaku.
- Proszę, zapraszamy panie Stanisławie. Dlaczego pan nie 
wszedł?
- Sekretarka powiedziała, że pan rejent jest zajęty.
- No, zajęty czekaniem na pana. 
Umowa była już gotowa i wynikało z niej, że firma „TTT” 
wykona na rzecz firmy reprezentowanej przez Stasia tyle 
najrozmaitszych działań, że nie cztery, ale dziesięć kredytów 
by na to nie wystarczyło. Szybko podpisano umowę Pan 
dyrektor wstał i zaczął się żegnać z rejentem.
Kiedy wyszli na ulicę dyrektor Sztetter powiedział:
- Temu naszemu rejentowi brak podstawowego obycia w 
kwestiach zasadniczych. 
Piliśmy koniak, a on nie pomyślał, że do koniaku podaje się 
kawę. W związku z tym proponuję ażebyśmy ten błąd 
naprawili.
Staś był bardzo uradowany, że pan dyrektor zechce z nim 
spędzić jeszcze trochę czasu. Kiedy już usiedli przy stoliku w 
kawiarni dyrektor Sztetter od razu zauważył, że Staś ma jakąś 
sprawę, tylko krępuje się do niej przystąpić. Więc sam go 
ośmielił.
- Myślę, że jeśli już spotkaliśmy się, to dobrze by było 
porozmawiać, o ciekawych zagadnieniach.
- Panie dyrektorze. Ja właśnie chciałem pana zapytać o 
jedną rzecz, tylko boję się, żeby pan nie uznał, iż pytam o 
rzeczy po prostu głupie.
- Wiele problemów wygląda na pierwszy rzut oka 
nieciekawie, co wcale nie znaczy, że takimi są. Proszę, niech 
pan mówi.
- Panie dyrektorze. Pan pochwala transfer kapitału, który 
dokonuję z resztą przy uprzejmej pomocy pańskiej firmy.
Sztetter pokiwał przytakująco głową.
- Jeśli tak, to znaczy, że widzi pan wyraźnie to zagrożenie o 
którym mówi się nie wiele, a jeśli nawet się mówi, to jako o 
błahostce. Czy mógłby mi pan wytłumaczyć, dlaczego ludzie, 
od których zależy bezpieczeństwo Europy zajmują się 
opowiadaniem różnych dupereli, zamiast wziąć się do 
przeciwdziałania.
- Zagadnienie, które pan poruszył, wcale nie jest głupie a po 
za tym jest ono bardzo skomplikowane. Nie jestem w stanie 
rozważyć wszystkich aspektów, które przesądzają o takim, a 
nie innym postępowaniu rządów państw europejskich. Jednak, 
niektóre aspekty sprawy wydają się zupełnie oczywiste. Widzi 
pan, każde działanie na skalę społeczną wymaga pewnej 
dźwigni, która je uruchamia, promuje, a w razie potrzeby 
przyśpiesza. Powszechnie wiadome jest, że taką dźwignią dla 
handlu jest reklama, dla sztuki snobizm, a dla polityki jest 
propaganda. Hitler zdobył władzę dzięki dwóm urządzeniom 
technicznym. Jednym z nich był megafon, a drugim radio 
głośnikowe. Gdyby nie megafony nie byłyby możliwe 
partaitagi w Norymberdze, ponieważ tylko bardzo silne 
megafony umożliwiły ten fakt, że kilkadziesiąt tysięcy ludzi 
słyszało, co do nich Hitler mówił. W dalszym etapie 
zdobywania władzy, ogromną rolę odegrało radio głośnikowe, 
dzięki któremu głos Hitlera, niewątpliwie świetnego demagoga 
mógł docierać do wielu milionów Niemców. Na to, ażeby 
obecnie skłonić miliony ludzi, na przykład Francuzów do 
wojny, trzeba by ich przekonać o niezbędnej konieczności tego 
nadludzkiego wysiłku. Ja takiej możliwości nie widzę i 
przypuszczam, że rząd francuski też tego zrobić nie potrafi.
- No dobrze – powiedział Staś – ale to jest spokój na dziś, a 
co będzie za rok.
- Przeciętny człowiek chętnie myśli o tym, co będzie za rok, 
a nawet chętnie się do tego przygotowuje, pod warunkiem, że 
za rok ma go spotkać coś wielce przyjemnego. A wojna do 
takich nie należy. Zresztą w chwili obecnej nikt nie wie w 
jakim kierunku skieruje się agresja niemiecka.
- Czy w związku z tym, pana zdaniem, moje działanie w 
którym firma pana dyrektora tak skutecznie mi pomaga, są to 
działania przedwczesne i bezsensowne.
- Ależ nie. Są to bardzo rozsądne działania tym bardziej, że 
pan tak to pomyślał, iż w każdym przypadku pan, a raczej 
wasza firma na tym zyskuje. Jednak sam fakt, że szuka pan 
błędów, a więc przyczyny ewentualnego niepowodzenia we 
własnym dzia- łaniu bardzo dobrze o panu świadczy. Zawsze 
należy tak robić. Bo na działanie innych osób nie mamy 
żadnego wpływu lub bardzo mały. Natomiast własne działanie, 
można dowolnie modyfikować. Jeśli nawet nie uda się panu 
kiedyś znaleźć przyczyny zła we własnym działaniu, można 
jeszcze szukać tej przyczyny w niepotrzebnych lub źle 
dobranych kontaktach z innymi ludźmi. A więc też we 
własnym działaniu.
Staś na całe życie zapamiętał sobie te mądre rady dyrektora 
Sztettera o których już kiedyś wspominał jego dziadek. Chwilę 
jeszcze rozmawiali i rozeszli się. Dyrektor Sztetter wsiadł w 
taksówkę i pojechał do siebie do domu. Staś powoli wędrował 
na piechotę.
Czekała go scena najgorsza. Pożegnanie z rodziną, a 
najgorsze w najgorszym było pożegnanie z Mareczkiem. 
Mareczek miał dopiero pięć lat. Na Stasia mówił: „Mój 
przyjaciel”. Z każdym swoim dziecięcym problemem 
przybiegał do Stasia. To pożegnanie będzie najtrudniejsze.
Kiedy Mareczek dowiedział się, że Staś musi wyjechać, nie 
zmartwił się tym zbytnio. Powiedział tylko:
- Pokaż na paluszkach jak długo to jest te kilka miesięcy?
Staś pokazał mu wszystkie palce na obu rękach.
- I potem na pewno do mnie przyjedziesz?
- Tak. Na pewno przyjadę.
Później pożegnał się z macochą, którą traktował jak matkę i 
bardzo ją kochał, a na koniec odbył rozmowę pożegnalną z 
Bojdą. Tato ze swoim synem rozmawiał bez asysty reszty 
rodziny.
- Wiesz Stasiu. Mnie się wydaje, że ta cała impreza jest 
niepotrzebna. Bo wprawdzie Polska jest na pewno słabsza od 
Niemiec, ale przecież ani Anglia, ani Francja nie dopuści do 
tego, ażeby Hitler rozbudował III Rzeszę do rangi potęgi 
światowej. To by było po prostu sprzeczne z ich interesem. 
Jeśli więc nawet dojdzie do wojny, to nie przypuszczam aby 
Niemcy wytrzymały wojnę na dwa fronty więcej niż przez 
dwa, maksimum trzy miesiące. Ale strzeżonego Pan Bóg 
strzeże, więc ostatecznie każ-de zabezpieczenie jest dobre, tym 
bardziej takie, które nic nie kosztuje. A więc jedź. Szczęśliwej 
drogi.
Uściskał Stasia i Staś wrócił do swojego pokoju.. Wieczorem 
jeszcze spakował swoje rzeczy, a było tego niewiele - dwie 
małe walizki. 	Następnego dnia o szóstej rano, nie budząc 
Mareczka wszedł do sypialni rodziców, naprzód nachylił się 
nad Wiśką i pocałował ją mocno w policzek. Wiśka zbudziła 
się, objęła Stasia i zaczęła płakać. Bojda przyciszonym głosem, 
aby nie zbudzić dziecka uspokajał Wiśkę. Później krótko 
pożegnał się z synem i Staś wyszedł z domu.



Rozdział V - Anglia 
Bilety miał już kupione zawczasu. Odszukał odpowiedni 
peron i usiadł w zupełnie pustym przedziale drugiej klasy - 
odpowiednik obecnej pierwszej. Po chwili pociąg ruszył. Staś 
niewyspany, bo spał tylko do piątej rano zaraz zasnął. Zbudził 
się, gdy pociąg zatrzymał się w Tomaszowie Lubelskim. Do 
przedziału wsiadł porucznik lotnictwa, który jak się okazało 
wracał z urlopu do jednostki w Dęblinie. 
- A dokąd pan jedzie?
- Do Londynu.
- O, to tym pociągiem chyba nie będzie łatwo.
- Tym pociągiem tylko do Gdyni, na dodatek z przesiadką 
w Warszawie.
- Jedzie pan tam na wakacje?
- Można by to tak nazwać, chociaż właściwie jadę w 
sprawach swojej firmy. Ale tam będę miał dużo czasu, a więc 
liczę, że będzie to coś w rodzaju wakacji.
- I kiedy pan wraca?
- No tego to nie wiem. To będzie zależało od sytuacji 
politycznej.
Porucznik na te słowa posmutniał.
- Po pańskiej minie, panie poruczniku widzę, że nie bardzo 
pan wierzy w słowa naszego wodza.
- Jakiego wodza?
- Marszałka Rydza–Śmigłego.
- Ale, o jakich słowach pan mówi?
- No, że nie oddamy ani płaszcza, ani guzika od płaszcza.
- W te słowa akurat wierzę, bo płaszcz można zrolować i 
uciec z nim nawet do Ameryki. Gorzej będzie z całym 
narodem.
- Widzę, że jest pan defetystą.
- Proszę pana jestem wojskowy i nie wolno mi na te tematy 
rozmawiać. My na pewno zrobimy wszystko, co do nas należy, 
ale jaki będzie tego skutek, to trudno przewidzieć.
Zmienili temat i zaczęli rozmawiać, o sprawach nie 
związanych z polityką. Kiedy Staś powiedział, że jedzie ze 
Lwowa i że stamtąd pochodzi cała jego rodzina, porucznik 
zapytał gdzie mieszka.
- Przy ulicy Stryjskiej w blokach miejskich pod numerem 
76 – wyrecytował Staś.
- To świetnie się składa, bo widzi pan, mój brat i siostra 
mieszkają przy ulicy Kadeckiej i oboje pracują jako 
wykładowcy w Szkole Kadetów. To dwa kroki od pana. Tu jest 
moja wizytówka. Gdyby pan spotkał moje rodzeństwo, proszę 
ich pozdrowić.
Staś schował wizytówkę do kieszeni i powiedział:
- Jeśli spotkam, to na pewno pozdrowię, ale w tej chwili 
pan jedzie do Dęblina, a ja aż do Londynu. W związku z tym, 
spotkanie moje z pańskim rodzeństwem jest mniej 
prawdopodobne, niż to, że pan spotka ich osobiście.
- Któż to wie – powiedział porucznik - wszystko w rękach 
Boga.
Jerzy spojrzał na wizytówkę i odczytał nic nie mówiące mu 
nazwisko. Wizytówkę schował do kieszeni. W Warszawie 
trzeba było dwie i pół godziny czekać na pociąg do Gdyni. Staś 
poszedł do najbliższego hotelu. Tam się wykąpał, zmienił 
koszulę i zjadł coś niecoś w restauracji.
Pociąg do Gdyni podstawiono o czasie. W przedziale, 
którym Staś jechał oprócz niego siedziały trzy osoby: kapitan 
artylerii, jakaś starsza, wielce dystyngowana pani i ksiądz. 
Oficer zapalił papierosa. Starsza pani odsunęła się od niego, a 
po chwili zapy-tała:
- Panie kapitanie, czy nie mógłby pan wyjść i palić tego 
papierosa na korytarzu?
Kapitan odpowiedział, starając się, aby wypadło to jak 
najbardziej delikatnie.
- Szanowna pani. Na jednego papierosa to ja mogę wyjść, 
ale do Gdyni jest ładnych parę godzin. Przecież nie będę za 
każdym razem wychodził, a dwa przedziały dalej zaczynają się 
już pomieszczenia dla niepalących.
- Czy zechciałby pan kapitan, w takim razie, pomóc w 
przeniesieniu się tam?
- Ależ oczywiście.
Obaj ze Stasiem pomogli przenieść walizki i zostali w 
przedziale we trójkę. Kiedy wrócili do przedziału ksiądz też już 
palił papierosa i zaraz zwrócił się do oficera.
- Panie kapitanie. Moje dzięki za to, że pozbył się pan w tak 
delikatny sposób tej współpasażerki. Ja nie wpadłem na ten 
sposób z papierosem, a przez okno nie chciałem jej wyrzucać, 
obawiając się, że było by to sprzeczne z zasadami miłości 
bliźniego.
Wszyscy się roześmiali. 
- Pan kapitan z urlopu, czy na urlop.
- Niestety - z urlopu. Zresztą w obecnej sytuacji mało kto 
jedzie na urlop.
- Wszyscy gadają o tej wojnie i wszyscy się jej boją. Ja 
oczywiście też nie chciałbym, aby wojna wybuchła. Bo wojna 
to zabijanie ludzi. Ale ja jestem w tej dobrej sytuacji, że się tej 
wojny nie boje.
- Dlaczego? – zapytał kapitan.
- Po prostu dlatego, że jestem katolikiem, człowiekiem 
mocno wierzącym. Nasza Matka Boska Częstochowska jest 
Królową Korony Polskiej i na pewno nie dopuści do tego, żeby 
Hitler zrobił nam krzywdę.
Staś się zastanawiał czy ksiądz mówi to poważnie, czy też 
żartuje. No, ale ksiądz nie mógł przecież żartować w ten 
sposób. Więc Staś powiedział:
- Ja też wierzę w skuteczną pomoc naszej Matki Boskiej 
Częstochowskiej, tylko że niestety nie wiem, jaka Matka Boska 
jest patronem III Rzeszy Niemieckiej.
Ksiądz przez moment patrzył na Stasia, odchrząłnął i 
natychmiast wypalił:
- Niemcy to są protestanci, luteranie. Oni nie wierzą w 
Matkę Boską.
- No, jeśli tak, to nasza przewaga jest zapewniona. Ale 
ogólnie rzecz biorąc, to ze wstydem muszę się przyznać, że 
chociaż jestem katolikiem i pochodzę z bardzo wierzącej 
rodziny, to jednak zupełnie nie orientuję się w hierarchii 
skuteczności opieki rożnych Matek Boskich. A chyba jeszcze 
trudniejsza jest sprawa, gdy chodzi o innych patronów. Na 
przykład w okresie wojen polsko-kozackich, naszą patronką 
była Bogurodzica a patronem wojsk kozackich był Archanioł 
Gabryjel. Czy w tej sytuacji klęska Polaków i wygrana 
kozackiej strony świadczy o większej skuteczności 
patronackich działań Archanioła, a mniejszej skuteczności 
Matki Boskiej?
Ksiądz dłuższy czas spoglądał na Stasia, wreszcie powiedział.
- Wydaje mi się, że pana pytania nie mają charakteru 
poważnego. Powiem to jeszcze wyraźniej: pan po prostu kpi z 
tych spraw.
- Proszę księdza. Ja już drugi raz spotykam się z taką oceną 
mojego stosunku do spraw religijnych i jest to dla mnie bardzo 
przykre. Jak już tłumaczyłem, wychowałem się w rodzinie 
katolickiej i jakiekolwiek negowanie istnienia, czy działania 
Boga, jest mi po prostu obce. A mimo to, jak powiedziałem, 
już dwa razy określa się mój stosunek do spraw religii jako 
zdecydowanie niewłaściwy. Przecież zarówno księża katecheci, 
których miałem trzech jak i to, co słyszę od księży z ambony to 
nic innego jak namawianie i zachęcanie do jak największego 
zainteresowania sprawami religii. Mimo to, odnoszę takie 
wrażenie, że faktycznie księża zadowoleni są w największym 
stopniu z tych wiernych, którzy chodzą do kościoła, głośno się 
modlą, ładnie śpiewają, dają ofiary na tacę, a poza tym w ogóle 
religią się nie interesują. Jeśli Kościół mianuje patronów od 
najrozmaitszych spraw, to albo to ma jakiś sens, albo nie ma. Ja 
chcę to potraktować poważnie. Ja po prostu chcę wiedzieć, czy 
patron i który patron, może coś załatwić dla tych spraw, czy 
tych ludzi, dla których został mianowany patronem. Jeśli moje 
rozumowanie z jakichkolwiek powodów jest niewłaściwe, to 
nie wchodząc w szczegóły bardzo księdza przepraszam, ale 
równocześnie proszę, ażeby mi ksiądz powiedział, jak mam 
traktować te sprawy. Na przykład moja mama wybrała dla 
mnie na patronkę Matkę Boską Nieustającej Pomocy. Dla mnie 
jest po prostu ważne, czy ta moja patronka jest lepsza, czy 
gorsza od innej Matki Boskiej.
Ksiądz długo myślał, wreszcie odpowiedział:
- Widzi pan. W religii istnieje inna kolejność ważności niż 
w życiu codziennym. 
Weźmy celowo przykład najbardziej prosty, wręcz 
prymitywny. Wyobraźmy sobie, że kobieta gotuje zupę. Ze 
względów czysto ludzkich istotne jest to, czy w wyniku jej 
działania powstanie bardzo smaczna zupa, smaczna, czy też 
wręcz nie do zjedzenia. Ale od strony religijnej, o wiele 
ważniejsza jest intencja. A więc na przykład czy ta kobieta 
gotuje tę zupę po to ażeby napchać swój brzuch, czy też ażeby 
nakarmić głodne dziecko. Jeśli pańska mama wybrała dla pana 
jako patronkę Matkę Boską Nieustającej Pomocy i zrobiła to w 
najlepszej wierze i w najlepszej intencji, żeby ta patronka 
zawsze przychodziła panu z pomocą, to na pewno jest to dla 
pana najlepsza ze wszystkich możliwych patronek.
- Nie jestem teologiem, dlatego z góry zakładam, że księdza 
wyjaśnienie jest w pełni właściwe. Tylko czy księdza samego 
nie zraża fakt, iż z tego, co ksiądz powiedział wynika, że 
skuteczność patronki nie zależy od patronki, od jej cech, lecz 
od intencji jej przydzielenia?
- To jest filozofia. Powiedziałbym nawet mocniej, to jest 
spekulacja filozoficzna, a ta bardzo łatwo sprowadza człowieka 
na manowce.
- Znowu powtórzę, że nie jestem teologiem, ale jednak w 
dziedzinie logiki jako tako się orientuję. Mnie się wydaje, że to, 
co powiedział ksiądz o spekulacjach filozoficznych po ludzku 
rzecz biorąc, sprowadza się do tego, że należy wierzyć w to, co 
księża mówią, przyjmując to wszystko bezkrytycznie. A to 
byłoby sprzeczne z Pismem Świętym.
- Dlaczego sprzeczne?
- Przecież tam jest wyraźnie napisane: „Strzeżcie się 
fałszywych proroków”. Na to ażeby unikać fałszywych 
proroków trzeba weryfikować prawdziwość i sensowność tego 
co mówi każdy prorok i dopiero po stwierdzeniu, że nie jest on 
fałszywym prorokiem przyjmować jego zdanie za słuszne. 
- Kilkakrotnie podkreślał pan, że nie jest teologiem. Gdyby 
pan był teologiem, to byśmy mogli podyskutować o tych 
sprawach, a tak wszelka dyskusja jest niemożliwa, bo trzeba by 
wszystko tłumaczyć od Adama i Ewy.
- Mnie się wydawało, że nasza religia jest dla wszystkich, 
ale przede wszystkim dla maluczkich, dla ubogich duchem, bo 
to jest powiedziane w Piśmie Świętym. Zresztą nie wydaje mi 
się, ażeby trzeba było być teologiem po to, żeby zrozumieć, z 
jakich powodów Matka Boska Częstochowska jest lepszym, 
lub gorszym patronem niż Matka Boska Nieustającej Pomocy. 
A jeśli nie ma w tym żadnej różnicy, to po co robić te 
rozróżnienia. 
Ksiądz już nic na to nie odpowiedział i zatopił się w 
studiowaniu jakiejś lektury.
Po wielu godzinach podróży wreszcie dotarli do Gdyni. 
Staś wysiadł, przesiadł się do taksówki i pojechał do kapitanatu 
portu. Tutaj, w informacji ruchu pasażerskiego zapytał o 
najbliższy statek płynący do Anglii. Pan siedzący za barierką 
przy biurku, ubrany w piękny świeżo odprasowany mundur 
marynarski i wyposażony w parę olbrzymich wąsów, 
poinformował Stasia:
- Najbliższy statek pasażerski do Anglii ma pan za pięć dni. 
No chyba, że decyduje się pan na podróż trampem.
- Co to jest tramp?
Właściciel sumiastych wąsów spojrzał na Stasia z taką 
pogardą, jaką może żywić jedynie prawdziwy wilk morski w 
stosunku do szczura lądowego. Jednak łaskawie objaśnił:
- Tramp, jest to statek towarowy, który nie ma 
wyznaczonych stałych rejsów, lecz pływa od portu do portu 
wyładowując swój fracht i przyjmując następny. Ale 
większość tego rodzaju statków posiada także niewielką ilość 
kabin pasażerskich. Problem w tym, że podróż trwa o wiele 
dłużej niż rejs bezpośredni.
- Jeśli zdecydowałbym się na podróż tym trampem, to ile 
czasu by to trwało?
- Mogę panu powiedzieć tylko tyle, że statek amerykański z 
którego mógłby pan skorzystać, odpływa jutro o szóstej rano. 
Jeśli zaś chodzi o czas podróży i jej przebieg, to poinformować 
może tylko kapitan statku. 
Staś jeszcze dokładnie wypytał w którym basenie znajduje się 
ten statek i jak się nazywa. Następnie udał się szukać kapitana. 
Statek nazywał się „Loadstar” – czyli „Gwiazda Polarna” – a 
kapitan był w swojej kabinie na statku. Staś zapukał i na 
gromkie „Please!” wszedł do środka.
- Czym mogę służyć –zapytał po angielsku kapitan.
- Chciałem się dowiedzieć, czy ma pan wolną kabinę, 
ponieważ mam zamiar dostać się do Anglii.
- Oczywiście, są wolne miejsca.
- A czy mógłby mnie pan poinformować, jak długo będzie 
ta podróż trwała.
- Wie pan, my głównie wozimy drobnicę i z tego powodu 
trudno dokładnie określić czas wyładunku. Ale w ciągu 
dziesięciu dni powinniśmy być w Londynie.
Staś nigdzie się nie śpieszył, a podróż morska była dla niego 
wielką atrakcją. W związku z tym, zdecydował się na podróż 
tym statkiem. 
- Dobrze w takim razie proszę o wskazanie kabiny.
- Mamy kabiny dwu i trzy osobowe. Jaką sobie pan życzy?
- Dwuosobową, ale bez współpasażera.
- To będzie pana kosztowało parę dolarów drożej.
- Trudno.
Po chwili już rozkładał swój skromny dobytek w kajucie. O 
szóstej wieczorem dźwięk szklanek wezwał pasażerów do 
mesy na obiad. Kapitan przedstawił Stasia pozostałym 
pasażerom.
- Przedstawiam państwu pana – tu spojrzał na kartkę - pana 
Stanislał Talousky.
Staś usiadł przy wolnym stoliku i zajął się jedzeniem, 
równocześnie lustrując całą mesę. Obok niego przy sąsiednim 
stoliku siedział drobny, szczupły mężczyzna w wieku około 
sześćdziesięciu lat, z małym czarnym wąsikiem. Kilka stolików 
dalej siedziało czteroosobowe towarzystwo. Jacyś starsi 
państwo i dwie dziewczyny. Po tej obiado-kolacji Staś był tak 
najedzony, że ledwie wrócił do swojej kabiny i położył się na 
łóżku. Był ciągle jeszcze w Polsce, ale tak strasznie daleko od 
Lwowa. Zaczął wspominać ostatnie dnie. Przypomniała mu się 
mama, Mareczek, a później wydawało mu się, że spaceruje w 
parku Kilińskiego, który wszyscy Lwowiacy nazywali Parkiem 
Stryjskim. Zielone liście drzew zbliżały się coraz bardziej do 
jego twarzy, po chwili otuliły go całego i Staś zasnął.
O dwunastej w nocy, w pełni wyspany, zbudził się i myślał, 
co dalej robić. W końcu wyjął słownik angielski i zaczął 
wypisywać słówka, które mogły mu się przydać w podróży. 
Jednak po niedługim czasie, znowu zachciało mu się spać. 
Kiedy się zbudził był jasny dzień, a statek pruł szare wody 
Morza Bałtyckiego. Widząc to przez bulaj szybko zerwał się z 
łóżka, umył, ogolił, ubrał i wyszedł na pokład. Patrząc na tą 
otaczającą go ze wszech stron szarzyznę, pomyślał, że Bałtyk, 
co po litewsku oznacza: „Morze Białe”, nie powinien się tak 
nazywać. Oparty o reling poddawał się przyjemnym 
podmuchom chłodnego wiatru.
Podszedł szczupły pan, z małym wąsikiem, którego zauważył 
w mesie.
- Dzień dobry – powiedział czystą angielszczyzną - Jak się 
spało?
- Dziękuję, bardzo dobrze. Chyba trochę nawet zaspałem.
- A dokąd pan płynie?
- Płynę do Anglii.
- O, to bardzo ciekawy kraj i ciekawi ludzie.
- Pan nie jest Anglikiem?
- Nie, jestem Francuzem. Ale mieszkałem tam parę lat.
- O, to świetnie. W takim razie, będę bardzo wdzięczny, 
jeśli opowie mi pan coś o tym kraju i tych ludziach.
- Chętnie panu opowiem, ale moje relacje nie będą zbyt 
autorytatywne.
- Dlaczego?
- Ja tam mieszkałem tylko siedem lat. Na to, żeby poznać 
Anglików, trzeba tam mieszkać siedemdziesiąt lat.
- Czyżby Anglia tak bardzo różniła się od reszty Europy?
- Sam się pan przekona.
- Ale zanim się przekonam, dobrze by było, gdyby mi pan 
coś niecoś opowiedział.
- Proszę bardzo. Widzi pan, nasz cesarz Napoleon 
Bonaparte I, różnie sobie dawał radę z różnymi narodami. W 
sprawach dotyczących interesów Francji, najlepiej mu szło z 
Polakami i dlatego was tak lubił. Z innymi narodami było 
różnie, ale najgorzej z Anglikami. Dlatego Anglików po prostu 
nie cierpiał. Mówił o nich: „To naród sklepikarzy”. Ja, po 
siedmiu latach przemieszkiwania w Londynie stwierdzam, że 
cesarz miał stuprocentową rację. To rzeczywiście naród 
sklepikarzy. Ale to określenie w odniesieniu do Anglików nie 
ma wyłącznie pejoratywnego charakteru. Przecież ten naród od 
XV wieku do dzisiaj zbudował największe imperium na 
świecie. To imperium zostało zbudowane właśnie dzięki 
takiemu prozaicznemu, wręcz kupieckiemu podejściu do spraw 
polityki. Zagraniczna polityka angielska jest najlepsza na 
świecie. 
- Co to znaczy „Najlepsza polityka”?
- To bardzo proste. Polityka nie dzieli się na ładną i 
brzydką, na uczciwą i nieuczciwą. Polityka dzieli się na 
skuteczną i nieskuteczną. Zagraniczna polityka angielska jest 
zawsze skuteczna. Przeciwieństwem polityki angielskiej jest 
polityka hiszpańska. Jest to polityka oparta na zasadach 
rycerskości rodem ze średniowiecza. I właśnie dlatego, w ciągu 
pięciuset lat Anglia urosła do rangi największego mocarstwa, a 
Hiszpania, o której w XVI wieku mówiono, że w krajach 
hiszpańskich nigdy słońce nie zachodzi, spadła do roli jednego 
z najmniej liczących się państw zachodniej Europy. Napoleon 
mówił o Anglikach: „Kobiety bez wstydu, mężczyźni bez 
honoru”. Nie wiem, jakie są angielskie kobiety, ale 
stwierdzenie, że mężczyźni angielscy są bez honoru, to 
zasadniczy błąd. Po prostu słowo honor na kontynencie 
europejskim ma zupełnie inną semantykę niż w Anglii.
- W jakim sensie?
- Nie umiem tego powiedzieć w sposób właściwy, to jest 
ogólny. Podam panu taki przykład. Jednego razu znalazłem się 
w środowisku młodych Anglików, którzy należeli do jakiegoś 
towarzystwa zajmującego się historią białej broni, czy w ogóle 
uzbrojeniem z czasów średniowiecznych. Otóż, tym ludziom 
powiedziałem, że w Hiszpanii od czasów średniowiecznych do 
XIX wieku włącznie obowiązywała następująca zasada: Jeśli 
dwóch Hiszpanów pojedynkowało się konno, a jeden z nich w 
trakcie walki tracił konia, to drugi natychmiast zsiadał, aby 
kontynuować walkę pieszo. Anglicy nie mogli zrozumieć sensu 
tej zasady. A ponieważ, jak już mówiłem, byli to ludzie 
interesujący się dawnymi militariami i w związku z tym 
zorientowani, że cios mieczem zadawany przez jeźdźca, jest 
wcześniej sygnalizowany, niż cios wojownika pieszego, więc 
Anglicy myśleli, że ten uczestnik walki, który zsiada z konia 
robi to po to, aby stworzyć dla siebie lepsze warunki walki. Ci 
młodzi Anglicy z którymi rozmawiałem, na pewno nie byli tępi 
,wręcz przeciwnie. Byli to ludzie o błyskotliwej inteligencji, a 
to, że nie mogli zrozumieć sensu opowiedzianej im zasady, 
wynikało po prostu z tego, że Anglicy się nie pojedynkują. 
- Dlaczego się nie pojedynkują?
- Właśnie ze względu na swój kupiecki charakter. Przecież 
kupiec, przez całe życie działa w kierunku zabezpieczenia 
materialnego swojej rodziny, swoich najbliższych a dalsza 
perspektywa po prostu nie istnieje. Przy takim podejściu do 
życia nie ma miejsca na honor, że tak powiem indywidualny. 
Anglicy, bardzo finezyjnie odczuwają pojęcie honoru, ale 
podstawą tego honoru jest problem dobra ich ojczyzny, ich 
klasy, ich miasta, czy ich rodziny. To właśnie dlatego, polityka 
zagraniczna Anglii jest tak genialna, o czym wcześniej już 
mówiliśmy. Społeczeństwo angielskie jest tak różne od 
społeczeństw kontynentalnej Europy, że dokładne i obiektywne 
omówienie jest po prostu nie możliwe. Jednak mówiąc o 
problemie honoru, w odniesieniu do Anglików należałoby 
koniecznie wspomnieć, o pewnej substytucji pojęcia honoru, 
przez pojęcie wartości. Każdy Anglik, jest bezwzględnie 
przekonany, o ogromnej wartości narodu angielskiego. Zresztą 
mają do tego pewne podstawy, w postaci zbudowania w 
krótkim czasie, w ciągu niespełna czterystu lat olbrzymiego 
mocarstwa. Ale w pojęciu przeciętnego Anglika, naród 
angielski jest najlepszy we wszystkim. Tą swoją rzekomą 
wyższość Anglicy akcentują i wręcz demonstrują przy 
wszelkich kontaktach z ludźmi innych narodowości. Z jednym 
jedynym wyjątkiem. Tym wyjątkiem jest wyższa konieczność. 
Jeśli dany człowiek, dowolnej narodowości, jest Anglikowi 
niezbędnie potrzebny, na przykład jako kontrahent handlowy to 
Anglik nie tylko nie będzie przejawiać swej wyższości, ale 
pozwoli się nawet obrażać bez żadnych przykrych 
konsekwencji dla tego człowieka, który go obraża. Zasada ta 
działa w równej mierze w skali indywidualnej jak i 
ogólnospołecznej.
Zrobiło się późno i kolejne uderzenia szklanek wzywały na 
lunch. Staś zaprosił Francuza do swojego stolika i razem zjedli 
drugie śniadanie. Po lunchu znowu spacerowali po pokładzie. 
Staś powiedział:
- Wie pan, to co pan opowiada o Anglikach, to albo bardzo 
źle, albo bardzo dobrze o nich świadczy. Czy te oceny nie są 
zbyt skrajne?
- Już panu mówiłem, że mieszkałem w Anglii tylko siedem 
lat, a na to żeby ich poznać trzeba siedemdziesięciu. Jednak 
samo wrażenie skrajnego charakteru moich ocen, wynika chyba 
z tego, że Anglicy mieszkają na wyspie.
- Co to ma do rzeczy?
- A no ma. Tutaj na kontynencie ludność się mieszała i 
obecnie mamy taki stan, jaki mamy. Na wyspach brytyjskich ze 
zrozumiałych względów, migracja z kontynentu była wielce 
ograniczona. I właśnie dlatego Anglicy tak bardzo różnią się od 
reszty Europejczyków. Ta izolacja genetyczna dała skutki 
zarówno złe, jak i dobre. Ilość pederastów na wyspach 
brytyjskich jest tak ogromna, że pod tym względem Anglia 
mogłaby skutecznie rywalizować ze starożytną Grecją. To 
zboczenie jest tak powszechne, że po prostu samo się rzuca w 
oczy na każdym kroku. Ale izolacja genetyczna powoduje 
maksymalizację wszystkich cech, nie tylko negatywnych. 
Praktyczne podejście do życia, eliminacja wszystkich 
elementów uczuciowych, spójność narodowa - to wszystko 
także cechy, wynikające z izolacji genetycznej. Ja znam 
Niemców i wiem, jak bardzo ten naród jest zdyscyplinowany, 
ale jest to dyscyplina typu drylu wojskowego. Wystarczy na 
nich głośno wrzasnąć, to natychmiast ustawiają się w czwórki i 
zaczynają maszerować. Dyscyplina społeczna w Anglii ma 
zupełnie inne podłoże oparte na starej kupieckiej zasadzie „Do 
ut des” – daję, ażebyś i ty dał. Jeśli zatrzymanego na ulicy 
Anglika zapyta pan o drogę do jakiegoś miejsca, to ten Anglik 
postara się jak najdokładniej i jak najrzetelniej i jak najkrócej 
poinformować w tej kwestii. A zrobi tak dlatego, że wspólne 
dobro społeczne opiera się na efektywnym działaniu członków 
społeczeństwa, a więc ułatwienie działania temu nieznajomemu 
człowiekowi, to wręcz honorowa sprawa dbałości o wspólne 
dobro. Nas Europejczyków z kontynentu razi to, że angielskie 
rozumowanie i postępowanie wyprane jest z wszelkich 
elementów uczuciowych. Na pewno jest to postawa wyraźnie 
antyhumanitarna, ale z punktu widzenia interesu społecznego, 
niewątpliwie jest to działanie optymalne. Dodatkowo można by 
powiedzieć, że ten zupełny brak humanitaryzmu Anglicy 
stosują zarówno w stosunku do innych nacji jak i do siebie 
samych.
- W jakim sensie do siebie samych?
- Weźmy chociażby taki przykład. W 1588 roku flota 
angielska stoczyła zwycięską bitwę z flota hiszpańską, która na 
całym świecie znana jest pod nazwą „Wielkiej Armady. Otóż 
po tej bitwie, około sto pięćdziesiąt angielskich statków, wraz z 
zało-gami, liczącymi średnio osiemdziesiąt ludzi na jednym 
statku, zawinęło na redę Magreit. Według raportu dowódcy tej 
flotylli Howarda, połowa załóg była chora na tyfus, który 
wtenczas nazywano chorobą okrętową. Dla wszystkich 
dwunastu tysięcy ludzi nie było pieniędzy na wyżywienie. Ci 
ludzie od 20 sierpnia, do końca września umierali, leżąc na 
ulicach Magreit, zarówno z powodu tyfusu i głodu, jak i po 
prostu z braku ubrań czyli z zimna. Howard dwa razy 
interweniował u królowej Elżbiety o środki na uratowanie 
życia tych marynarzy. Jednak tych środków nie otrzymał i 
marynarze wymarli praktycznie rzecz biorąc, co do jednego. A 
było ich w sumie, około dwanaście tysięcy. My ludzie 
kontynentu europejskiego, skłonni jesteśmy nazwać takie 
działanie nieludzkim, ale z punktu widzenie interesu 
angielskiego, wydawanie pieniędzy na ratowanie życia 
marynarzy, którzy w tym stanie zdrowia, już nie mogli wrócić 
do pełnienia swoich funkcji na statkach, było słuszne. Żeby już 
zakończyć tą wyliczankę cech, które różnią Anglików od 
Europejczyków kontynentalnych, przytoczę jeszcze tylko jeden 
przykład. Wszyscy Europejczycy wiedzą, że Anglia jest 
wzorem demokracji i trzeba przyznać, że wolności 
demokratyczne są rzeczywiście w Anglii przestrzegane z 
niezwykłą skrupulatnością. Jednak w pełni dotyczy to 
obywateli narodowości angielskiej. O wiele gorzej mają się ci, 
którzy mimo, iż są obywatelami Zjednoczonego Królestwa 
Brytyjskiego nie mogą się pochwalić narodowością angielską. 
A już szczególnie źle, jeśli ktoś miał pecha urodzić się Żydem.
- Czy chce pan powiedzieć, że Anglicy są antysemitami?
- Tą ocenę pozostawiam panu. Ale jak już będzie pan w 
Anglii, to niech pan przejrzy ogłoszenia w gazetach, a 
szczególnie dział oferujący pracę. Jestem pewny, że co 
najmniej, co czwarte ogłoszenie kończy się informacją, że tej 
pracy nie może otrzymać Żyd. 
Po chwili zaczął padać deszcz i trzeba było wrócić do kabin. 
Staś położył się na łóżku i zastanawiał się nad tym, co mu ten 
miły Francuz naopowiadał. Wszystko to zupełnie nie pasowało 
do obrazu, jaki w umyśle Stasia kojarzył się z pojęciem an-
gielskiego gentelmena. No cóż, nie długo na własne oczy to 
zobaczę i nie będę się musiał opierać na ocenach cudzych – 
pomyślał Staś.
W mesie na kolacji Staś nie spotkał się z Francuzem. Z 
zainteresowaniem obserwował czteroosobowe towarzystwo 
angielskie, siedzące o dwa stoliki dalej. W Polsce kilkakrotne 
słyszał, że Angielki nie grzeszą urodą. To, co widział przed 
sobą, stanowiło pełne zaprzeczenie tego rodzaju opinii. 
Blondynka, trochę wyższa, miała bezbłędną, idealną figurę, 
długie piękne nogi, a ramiona pokryte malutkimi złocistymi 
włoskami, co dodawało jej jeszcze uroku. Brunetka niższa od 
niej i bardziej korpulentna była także dziewczyną niezwykle 
atrakcyjną. Niestety kolacja się skończyła i obrazek złożony z 
czterech części pomaszerował do swoich kajut.
Staś jeszcze chwilę posiedział i też wrócił do kajuty. 
Wcześnie położył się spać. Już poprzedniej nocy przeszkadzały 
mu hałasy dochodzące z za ściany. Tej nocy, czy to ze względu 
na silniejsze kołysanie okrętem, czy też na zmianę kierunku 
wiatru, rytmiczne stukania powtarzały się o wiele głośniej. Staś 
zasypiając postanowił, że sprawdzi jutro co to tak hałasuje. 
Jednak z tym zaśnięciem nie było łatwo. Ciągle miał przed 
oczyma postać pięknej blondynki, o której już wiedział, że na 
imię ma Mery.
Wreszcie zasnął. Śniło mu się, że leży na leżaku na 
pokładzie statku. Obok niego też na leżaku opala się piękna 
Mery. Statek kołysze się w ten sposób, że Mery przy każdym 
przechyle opiera się swoimi zgrabnymi udami o jego nogi. Po 
chwili ukazała się mama trzymająca na rękach małego 
Mareczka. Mareczek coś mówił, Staś nastawiał uszu i nie mógł 
zrozumieć, co on do niego mówi. Po chwili doszedł do 
wniosku, że nie może zrozumieć, ponieważ Mareczek mówi do 
niego z bardzo dużej odległości. Jak wiadomo, logika w snach 
nie obowiązuje i Staś w dalszym ciągu będąc świadomy, że jest 
na morzu starał się zrozumieć co szepcze do niego braciszek 
znajdujący się we Lwowie. W końcu wszystkie zjawy znikły i 
Staś zasnął młodym, zdrowym snem. 
Następnego dnia rano, gdy tylko się obudził, usłyszał 
ponownie to głośne stukanie za ścianą. Szybko wstał, umył się 
ubrał i postanowił sprawdzić przyczynę tego hałasu. Okazało 
się, że między jego kabiną a następną kabiną pasażerską, było 
jakieś techniczne pomieszczenie. Na drzwiach napis głosił: 
„Pokój elektryczny.”
Staś otworzył drzwi. Było to wąskie słabo oświetlone 
pomieszczenie. Pod ścianami stały regały zapełnione jakimiś 
ciemnymi przedmiotami. W jednej ze ścian w pobliżu sufitu 
był otwór przez który przechodził gruby przewód elektryczny. 
Na końcu przewodu wisiała mufa. W rytmie przechyłów statku, 
ta mufa wykonywała wahadłowe ruchy i co chwilę uderzała w 
ścianę kabiny Stasia.
Staś zamknął drzwi i postanowił interweniować. Wyszedł 
na pokład i od razu natknął się na jednego z oficerów. 
Zatrzymał go.
- Bardzo przepraszam chciałem...
Oficerowie na wszystkich statkach pasażerskich i trampach 
byli często niepokojeni najrozmaitszymi pytaniami, jakie 
pasażerowie zadawali w kwestii dotyczącej statku, jego 
działania i tym podobnych rzeczy. Dlatego zatrzymany oficer 
starał się jak najszybciej pozbyć natręta.
- O co konkretnie chodzi?
- Chodzi mi o sprawy elektryczne dotyczące mojej kabiny.
- Elektryczne sprawy to porucznik Natanson. Bardzo 
przepraszam.
I już oficer zniknął.
Teraz Staś szukał porucznika Natansona. Był to najmłodszy 
oficer na statku, wysoki, przystojny blondyn. Staś wytłumaczył 
mu, że obok jego kabiny coś stuka i obaj poszli zobaczyć. 
Kiedy Staś otworzył drzwi sytuacja o tyle się zmieniła, że przy 
każdym stuknięciu mufy w ścianę z przewodów elektrycznych 
sypały się iskry. Gdy oficer to zobaczył , zbladł i poprosił 
Stasia, ażeby stał tu i nikogo nie wpuszczał.
- Ja tu zaraz wrócę.
Rzeczywiście w moment później był już z całą skrzynką pełną 
narzędzi rzemieślniczych. Poprosił ażeby Staś świecił mu 
latarką i przez długie kilka minut naprawiał urządzenia 
elektryczne. Po dokonaniu naprawy założył wtyczkę leżącą na 
podłodze do mufy. Mufę umocował, aby nie mogła się 
poruszać, a następnie zwrócił się do Stasia.
- Czy mógłbym wejść do pańskiej kabiny i umyć ręce?
- Ależ oczywiście.
Kiedy Natanson ukończył pośpieszną ablucję odetchnął 
głęboko i powiedział:
- Teraz dokładnie wyjaśnię panu, na czym polegał problem. 
Tam za ścianą jest ładownia akumulatorów. Jeśli z 
jakichkolwiek powodów nastąpi awaria urządzeń elektrycznych 
na statku, to automatycznie włącza się oświetlenie awaryjne 
zasilane właśnie z tych akumulatorów. Dodatkowo energia 
elektryczna z akumulatorów zasila te urządzenia, które są 
niezbędne do kierowania statkiem oraz do zabezpieczenia 
świateł pozy- cyjnych. Gdyby pan nie zauważył tego, co się 
stało, po pewnym czasie akumulatory by się rozładowały i w 
razie awarii oświetlenia mogłoby dojść do tragedii. Jestem 
panu bardzo wdzięczny; bardzo, bardzo wdzięczny. A teraz 
pójdziemy do baru na dużą wódkę.
Rozmowa prowadzona była w języku angielskim. Ostatnie 
zdanie brzmiało: Now I invite you for a big drink. Kjurwa 
macz.
Staś się uśmiechnął.
- Jeśli wolno sprostować to nie mówi się „kiurwa macz” 
tylko „kurwa mać”.
Natanson powtórzył dwa razy, teraz już z właściwą fonetyką.
- A czy wie pan, co te słowa oznaczają?
- Szczerze mówiąc tak dokładnie to nie wiem. Bo widzi pan 
ja poprzednio służyłem na niemieckim statku. Jego portem 
macierzystym był Dancig. To gdzieś koło Polski. Na tym statku 
oficerowie to byli Anglicy i Niemcy, a marynarze w większości 
Polacy. Mnie bardzo podoba się polski język i ja się trochę 
nauczyłem. Pytałem nawet jednego, co to znaczy, bo tylko 
jeden z tych marynarzy mówił dobrze po angielsku. On mi 
powiedział, że to jest takie „wesołe polskie zawołanie”. 
- A czy chciałby się pan dowiedzieć, co oznacza to „wesołe 
polskie zawołanie”?
- Oczywiście.
Staś mu wytłumaczył i twarz porucznika zaczęła zmieniać 
kolor od barwy różowej, poprzez czerwoną i pąsową, aż do 
ciemnego bordo.
- Ja pana bardzo przepraszam. Ja naprawdę nie chciałem nic 
złego powiedzieć.
Staś się śmiał i klepał Natansona po plecach. 
- Ależ nic się nie stało. Bardzo mi miło, że mogłem panu 
wyjaśnić.
Następnie rzeczywiście poszli na tą dużą wódkę.
Brak znajomości języków słowiańskich nie raz bywa wielce 
kłopotliwy dla ludzi anglojęzycznych. W tym roku 1939 kiedy 
to Staś wyjaśniał Natonsonowi znaczenie „wesołego polskiego 
zawołania”, na Ukrainie pierwszym sekretarzem był znany 
później w całym świecie hodowca kukurydzy Nikita 
Chruszczow. Kiedy w wiele dziesięcioleci później tenże Nikita 
stał się samodzierżcą największego mocarstwa militarnego na 
świecie i pewnego razu odwiedził Anglię, został zaproszony na 
przyjęcie do królowej.
Będąc już lekko napity złapał kielich, wstał i wrzasnął na 
całą salę:
- Dołgoj żyzni i wsiakawo szczastia Waszej Korolowskoj 
Błagadarnosti.
Tłumacz tłumaczy.
- Job twaju mać – kończy Chruszczow.
Królowa pyta: co pan sekretarz powiedział. Tłumacz wyjaśnia
- Towarzysz sekretarz rozciągnął swój toast na matkę 
waszej królewskiej mości.
Następnego dnia statek zbliżał się do Sundu płynął w tak 
niewielkiej odległości od Zelandii, że przez lornetkę pożyczoną 
od Natansona Staś obserwował dokładnie wybrzeża duńskie. 
Wreszcie pod wieczór zawinęli do Kopenhagi. W czasie kolacji 
okazało się, że na statku są dwaj nowi pasażerowie. Jednym był 
jakiś stary japończyk, a drugim wspólnik Francuza z wąsikiem, 
z którym tak mile Staś rozprawiał o Anglikach. Obaj Francuzi 
siedli przy tym samym wolnym stoliku i cały czas byli zajęci 
rozmowami na tematy zawodowe. Na resztę towarzystwa nie 
zwracali uwagi. Tak więc Staś znowu zaczął spożywać posiłki 
w samotności. Z tym większym więc zainteresowaniem wrócił 
do obserwacji angielskiego towarzystwa. Starał się dyskretnie 
podsłuchiwać prowadzone przez Anglików rozmowy, ale udało 
mu się dowiedzieć tylko tyle, że wyższa blondynka nazywa się 
Marysia, a niższa brunetka Kasia. Obie zwracały się do 
starszego pana „Daddy”, więc Staś przypuszczał, że są to córki 
tego starszego małżeństwa.
Wieczorem oczekując na wyjście z portu Staś z nudów 
sączył piwo przy barze. Domniemany tatuś dwóch pięknych 
dziewcząt okazał się bardzo nietypowym Anglikiem. Podszedł 
do baru, zamówił piwo i pierwszy zagadnął Stasia.
- Od oficerów wiem, że jest pan Polakiem i że jedzie pan do 
Anglii. Czy to pierwsza podróż do naszego kraju?
- Tak proszę pana pierwsza.
- Pozwoli pan, że się przedstawię. Nazywam się Beckley, a 
miasto o tej samej nazwie z którego się wywodzimy znajduje 
się w Oxfordshire. Obecnie wraz z rodziną wracam z Litwy, 
gdzie spędziłem prawie trzy lata jako urzędnik naszej 
ambasady w Kownie. Tam poznałem wielu Polaków, z którymi 
cała moja rodzina zawarła miłą znajomość. Ale ród nasz miał 
kontakty z Polakami już w XVI wieku. A mianowicie 
handlowali oni, czyli pańscy przodkowie, z moimi przodkami. 
Głównie zbożem przywożonym do Anglii z Gdańska. Czy pan 
jedzie do Anglii w celach wyłącznie turystycznych?
- Właściwie trudno mi jednoznacznie odpowiedzieć na to 
pytanie. Ja reprezentuję spółkę, która ma zamiar zainwestować 
u was swoje kapitały. Już właśnie część została zdeponowana 
w angielskich bankach. Ale z drugiej strony pobyt w Anglii 
zamierzam wykorzystać także w sensie dosłownie 
turystycznym. Chciałbym jak najwięcej tam zwiedzić i 
zobaczyć.
- Jeśli dobrze zrozumiałem jedzie pan do Londynu.
- Tak.
- No, Londyn jest wielkim i najpiękniejszym na świecie 
miastem, a jeśli zechce pan zobaczyć tylko w samym Londynie 
wszystko to, co jest godne obejrzenia, to musi pan się nastawić, 
na co najmniej roczny pobyt.
- Przypuszczam, że aż tak długo nie zabawię.
- W takim razie z przyjemnością wskażę panu te obiekty, 
które w pierwszym rzędzie należałoby obejrzeć.
- Będę, mocno zobowiązany.
- Dzisiaj zauważyłem, że pański francuski znajomy opuścił 
pana, w związku z tym zapraszam od jutra do naszego stolika.
- Przecież przy państwa stoliku wszystkie miejsca są zajęte.
- O, z tym sobie na pewno poradzimy.
Staś od początku podróży przemyśliwał, w jaki sposób można 
by nawiązać znajomość z pięknymi, młodymi Angielkami. Ale 
w żadnym wypadku nie przypuszczał, że zostanie mu to wręcz 
zaproponowane. Wchodząc do mesy na następny posiłek 
zauważył, że Anglicy siedzą przy dwóch zestawionych 
stolikach. Podszedł i ukłonił się. Pan Beckley wstał i podał 
Stasiowi rękę, a dopiero później zaczął go prezentować swojej 
rodzinie, co Stasia mocno zdziwiło.
- To moja żona.
Staś ukłonił się i cmoknął w podaną mu rękę. Pani Beckley 
była zachwycona. Następnie pan Beckley wskazał na 
blondynkę mówiąc: „to moja córka Mery, a obok, ta czarnulka 
to nasza kuzynka Kiti”. Po prezentacji Staś usiadł i zaczął się 
zastanawiać nad tematem konwersacji. Było to jednak zupełnie 
niepotrzebne, ponieważ pan Beckley, jakiś zupełnie nietypowy 
Anglik, mówił nieomal bez przerwy.
- Jak już wspomniałem poprzednio, przez około trzy lata 
siedzieliśmy na placówce dyplomatycznej w Kownie na Litwie. 
Tam poznałem wielu Polaków. Z jednym młodym polskim 
inżynierem zaprzyjaźniliśmy się, a właściwie to Kiti się z nim 
zaprzyjaźniła i zaczęła zapraszać do domu. Otóż z tym 
inżynierem często dyskutowaliśmy na różne tematy. Jednego 
razu on w przystępie szczerości powiedział mi, że z jednej 
strony podziwia Anglików z drugiej jednak razi go nasza 
wyniosłość i lekceważący stosunek do innych nacji. Ja jestem 
Anglikiem i dlatego nie potrafię stwierdzić czy rzeczywiście 
jesteśmy wyniośli, ale jeśli chodzi o lekceważący stosunek do 
innych narodowości to niestety coś w tym jest. Mówię 
„niestety”, ponieważ lekceważący stosunek do kogokolwiek 
jest sprzeczny z zasadami bon tonu. Ale spójrzmy na to nie od 
strony zasad konwersacji towarzyskiej, lecz od strony 
rzeczowej oceny. My Anglicy działając konsekwentnie przez 
ostatnie czterysta lat zbudowaliśmy największe mocarstwo na 
świecie stwarzając w ten sposób optymalne warunki 
egzystencji dla całego naszego narodu. Ja pozostając w służbie 
dyplomatycznej historią interesuję się ze względów 
profesjonalnych i wiem na przykład, że w tym samym czasie 
Litwa z wielkiej potęgi państwa litewsko-ruskiego stoczyła się 
do rangi małego słabego państewka, z którym nikt się nie liczy. 
Historię Polski znam o wiele gorzej niż Litwy. Mimo to wiem, 
że po II rozbiorze zlikwidowaliście swoją państwowość przy 
pomocy Powstania Kościuszkowskiego. Mimo to w latach 
następnych mieliście dużo szczęścia, bo chociaż w ciągu 
wszystkich wojen napoleońskich walczyliście zarówno 
przeciwko Anglii, Austrii, Rosji i Prusom, to jednak te właśnie 
państwa obdarzyły was państwowością zorganizowaną i 
zatwierdzoną na Kongresie Wiedeńskim. A wy drogą dwóch 
kolejnych powstań, z których żadno nie miało szans na sukces 
militarny, spowodowaliście utratę tej państwowości i 
naraziliście społeczeństwo na najbardziej ostre represje 
Cesarstwa Rosyjskiego. Wydaje mi się, że już chociażby tak 
skromne porównanie uzasadnia w pełni fakt, że my Anglicy 
jesteśmy rzeczywiście dumni z naszych dokonań politycznych i 
gospodarczych.
Staś prawie nie słuchał wywodów Anglika skupiając całą 
swoją uwagę na pięknej blondynce, która siedziała obok niego. 
Starał się wdychać zapach jej skóry, notować wszystkie 
szczegóły pięknej szyi i twarzy. Oczywiście przy stole 
usługiwał swojej sąsiadce. Marysia grzecznie dziękowała 
skinieniem głowy lub dwoma słowami, nawet chwilami się 
uśmiechała, ale nie przejawiała większego zainteresowania 
Stasiem. Naprzeciw siedziała czarnulka Kasia, która kilka razy 
z własnej nieprzymuszonej woli odezwała się albo wprost do 
Stasia albo tak, że Staś mógł na to odpowiedzieć. Jej duże, 
ciemne, wilgotne oczy były wspaniałe. Intelektualnie chyba też 
górowała nad Marysią. Wreszcie Mery odezwała się.
- Wie pan Kiti dwa razy dokonała eskapady z Kowna do 
Warszawy. Bardzo jej się to miasto podobało. Przypuszczam, 
że moglibyście na ten temat porozmawiać.
Kiti swoim zachowaniem wykazywała, że i owszem chętnie 
by porozmawiała nawet coś powiedziała na ten temat. Dopiero 
wtenczas Staś zwrócił większą uwagę na Kasię.
- Niestety nie znam Warszawy, ale bardzo chętnie 
porozmawiam o pani podróżach do Polski.
Po posiłku Anglicy wrócili do siebie nie zapraszając Stasia do 
wspólnego spędzania czasu. Wyszedł na pokład, ale pogoda 
była nieszczególna i padał drobny deszczyk, więc wrócił do 
wnętrza statku. Wszedł do mesy licząc, że tam może spotka 
miłego porucznika Natansona, który zna takie fajne „wesołe 
polskie powiedzenie”. Niestety nikogo tam nie zastał. Wypił 
piwo i wrócił do kajuty. W końcu nadszedł zmierzch. Staś 
rozebrał się i położył do łóżka. Kołysanie odbywało się w 
poprzek osi statku. W rytmie tych przechyłów z bulaja raz 
padało więcej światła, raz mniej. Staś patrzył na drzwi do 
kajuty, które co chwila robiły się jaśniejsze, a później 
ciemniejsze. Ten monotonny rytm zmian oświetlenia 
wprowadził Stasia w stan pośredni między snem, a jawą. 
Zaczął myśleć o rodzinie. Mareczek już zapewne śpi, a rodzice 
rozmawiają. Po chwili na tle rozjaśniających się drzwi do 
kajuty zobaczył sylwetkę mamy, ale zdawał sobie sprawę z 
tego, że jest to tylko przywidzenie. Zresztą po chwili mama 
znikła. Przypomniał sobie jak prawie rok temu w Janowie po 
całodziennym błądzeniu wśród lasów i łąk wracał do domu. 
Gdy dotarł nad staw janowski zapadł już zmierzch. Po chwili 
wszedł od tyłu, od strony posiadłości Wandyczów do ogrodu 
dziadków. Pasikoniki wrzeszczały swoją miłosną pieśń. Przez 
konary drzew widać było okno od kuchni. W dobrze 
oświetlonym wnętrzu kuchni z daleka już widział mamę 
krzątającą się koło stołu. Zapewne przygotowywała kolację. 
Mama miała piękny sopran i śpiewała pieśń Moniuszki: „Po 
nocnej rosie płyń dźwięczny głosie”. Staś zatrzymał się i długo 
stał nie podchodząc do domu. W końcu podszedł do okna i 
powiedział cicho: „Mamo”. Wiśka w pierwszej chwili się 
wystraszyła, ale zaraz podeszła do okna objęła Stasia i zaczęła 
go przytulać.
Znowu na tle rozjaśnionych drzwi widział sylwetkę mamy. Na 
zewnątrz mrok gęstniał i w końcu prawie, że nie można było 
rozróżnić prostokąta drzwi.
Po chwili na tle tych drzwi zobaczył sylwetkę pięknej 
Mery. Staś znieruchomiał. Bał się, że każdy najmniejszy ruch 
spowoduje, iż Mery wyjdzie z kabiny na korytarz, ale Mery 
pozostawała ciągle w tym samym miejscu. Staś pozostawał 
dalej w bezruchu.
Po dłuższej chwili Mery podeszła do łóżka i położyła się 
obok Stasia. Staś leżał pod kołdrą a Mery obok niego na 
kołdrze. Staś dalej bał się drgnąć. Jedynie zaczął głębiej 
wdychać powietrze, ażeby poczuć zapach włosów Mery. 
Uniósł rękę i objął Mery na wysokości talii. Jej ciało było 
miękkie i zapadało się pod dotknięciem ręki. Mimo to Mery nie 
poruszyła się. Ciemno już było zupełnie, ale Staś dokładnie 
widział twarz Me- ry. Była kilka centymetrów od jego twarzy. 
Pomyślał sobie, że jeśli będzie dalej udawał, że śpi to Mery na 
pewno nie ucieknie.
Wreszcie zdecydował się. Postanowił objąć dziewczynę i 
przyciągnąć do siebie. Wykonał odpowiedni ruch ręką i jego 
ramię przeszło na wskroś przez ciało dziewczyny.
Stasia ogarnął zimny, lodowaty lęk. Podniósł się i zaczął 
obmacywać łóżko wokół siebie. W miejscu, gdzie powinna 
znajdować się dziewczyna była tylko zmiętoszona kołdra. 
Zapalił lampkę nad łóżkiem i dopiero teraz zrozumiał, że przez 
cały czas był w kajucie sam. Znowu zaczął rozmyślać o pięknej 
blondynce. Potem myśli dotyczące Marysi zmieszały się z 
myślami krążącymi wokół rodziny pozostałej we Lwowie i 
wreszcie zasnął.
Kiedy na drugi dzień bardzo wcześnie, bo o piątej 
trzydzieści rano obudził się zdawał sobie doskonale sprawę z 
tego, że te nocne przeżycia były niestety tylko snem. 
Rozważając rzecz na trzeźwo rozumiał, że było 
niepodobieństwem ażeby ta dziewczy- na, ledwo poznana, 
sama przyszła w nocy do niego i wlazła mu do łóżka. Ale miał 
żal, że treść snu była taka, a nie inna. Przecież przynajmniej we 
śnie akcja mogła się rozwinąć dalej i przynajmniej we śnie 
mógł doznać czegoś więcej niż obecności dziewczyny koło 
siebie. Długo leżał przewracając się z boku na bok. Wreszcie 
wstał, wykąpał się, ubrał, ale do śniadania było jeszcze sporo 
czasu. Na szczęście deszcz nie padał, więc poszedł spacerować 
po pokładzie. Statek zdążał do Bremerhafen i załoga 
przygotowywała rozładunek.
W końcu rozpoczęło się śniadanie. Staś znowu siedział 
obok blondynki i znowu usiłował nawiązać z nią konwersację. 
Marysia nie była zbyt skłonna do rozmowy tłumacząc się 
bólem głowy.
- Wie pan głowa to mnie zaczęła boleć już wczoraj i prawie 
przez całą noc nie spałam i jak tak nie mogłam zasnąć to się 
zastanawiałam, co pan w tym czasie robi.
- Mery często cierpi na migrenę – powiedziała Kiti - Mnie, 
co prawda głowa nie bolała ale też nie spałam. Gdybym 
zamiast męczyć się w łóżku wyszła na pokład, na którym w 
nocy jest chłodno, to na pewno po krótkim spacerze 
zasnęłabym bez problemów. Niestety nie zrobiłam tak.
Rozmowa się jakoś nie kleiła .Pan Beckley zaczął opowiadać 
nudne rzeczy, jak to dużo zrobił na placówce w Kownie, a to 
co zostało poprzednio powiedziane z rzeczy ważnych, w ogóle 
nie dotarło do świadomości Stasia, ponieważ przyszłość nie 
była dla niego „jako ta otwarta księga „ jak mówi o tym Biblia.
- Uważam i zawsze uważałem – mówił pan Beckley – że 
dyplomacja brytyjska w takich różnych małych państwach jak 
Litwa czy Polska może mieć w konkretnych przypadkach 
ogromne znaczenie dla polityki brytyjskiej.
Dalsze słowa nudnego monologu już w ogóle nie docierały do 
świadomości Stasia, który myślał, że za kilka dni podróż 
dobiegnie końca i jasnowłosa Marysia zniknie gdzieś w 
wielomilionowej Anglii.
Po śniadaniu znowu obserwował przygotowania czynione 
przed wejściem do portu. Zaraz po odprawie celnej Staś zszedł 
na ląd, aby zwiedzić Bremerhafen. Miasto mimo, że portowe 
czyste niezwykle, ale też i niezbyt ciekawe. Wrócił na pokład 
znu- dzony. Po chwili kapitan poprosił Stasia o przysługę. 
Chodziło o to ażeby wszedł do kabiny radiooperatora i posłużył 
jako tłumacz między polskim przedsiębiorcą, a odbiorcą 
towaru w Bremerhafen. Niemiec słabo mówił po angielsku i 
Staś musiał każde zdanie dwa razy powtarzać. Po zakończeniu 
rozmów kapitan zaprosił Stasia do swojej kabiny na drinka. Pili 
jakiś szkocki bimber, czyli whisky z małych, srebrnych 
kieliszków. Kapitan mówił:
- Widziałem, że zgodnie z wolą pani Beckley zapoznał się 
już pan z całą rodziną.
- Było trochę inaczej. To pan Beckley mnie wprowadził do 
tego towarzystwa.
- Tak, tak oczywiście. Ale taktyką i strategią wydawania 
młodych dziewcząt za mąż w zasadzie kierują kobiety. Nawet 
w Anglii.
- W tym wypadku chyba intencji takiej nie było, ponieważ 
pani Marysia nie zwraca na mnie uwagi, a pani Kasia ledwie 
zwraca uwagę.
- O, to bardzo źle świadczy.
- O kim?
- Oczywiście o panu.
- Więc co mam robić?
- Widzi pan, trudno mi cokolwiek doradzić bo jestem 
kapitanem małego statku. 
Na tych olbrzymich liniowcach pasażerskich kapitanów 
szkolą bardzo wszechstronnie i być może dotyczy to także 
pośrednictwa matrymonialnego. No niestety ja nie odebrałem 
takich nauk, ale jestem już człowiekiem starym, 
doświadczonym, no i mam dwoje oczu. 
Wypili jeszcze po jednym i Staś wrócił do swojej kajuty. Po 
chwili do drzwi zapukał boy okrętowy.
- Pani Kasia Morton prosi pana na pokład.
Na dwóch leżakach siedziały pani Beckley i Kiti. Staś podszedł 
i ukłonił się.
- Czym mogę służyć?
Kiti posłała mu najpiękniejszy ze swoich uśmiechów.
- Bardzo przepraszam, ale ciocia ma kłopoty i 
postanowiłyśmy poprosić pana o pomoc.
Kiti podniosła z kolan pani Becklej malutki neseser z 
przyborami kosmetycznymi w środku i podała go Stasiowi.
- Zamek się zaciął i nie możemy się dostać do środka. Czy 
mógłby pan nam jakoś pomóc.
Staś zabrał neseser do swojej kajuty. Przywołał wszelkie 
umiejętności, jakie nabył od mechanika Stefana Kota ze 
Skniłowa i manipulując delikatnie agrafką i scyzorykiem 
otworzył zamek.
Kiedy wrócił na pokład zastał już tylko Kiti. Wskazała mu 
pusty leżak, z którego przed chwilą znikła pani Beckley. Staś 
siadł i podał neseser.
- Och ogromnie panu dziękuję. Jak pan spał dzisiejszej 
nocy?
- Jako tako.
- A wie pan, ja znowu miałam trudności z zaśnięciem, ale 
wyszłam na pokład, pospacerowałam sobie w ciemności pół 
godziny, wróciłam i ledwie się położyłam już spałam.
Jak wiadomo mężczyźni górują nad kobietami we wszystkich 
ważnych dziedzinach. A więc w rozwiązywaniu równań 
różniczkowych trzeciego stopnia, w dyskusjach na temat 
polityki oraz znikomości świata, a także w zawiłościach 
astronomii spektralnej Jedynie w bardzo nielicznych 
dziedzinach tępota męska przechodzi wszelkie granice. Staś 
rozmawiał z Kiti o wszystkim i o niczym obserwując cały czas 
jej zgrabne nogi. Potem spojrzał na głęboki dekolt w bluzce 
Kiti i doszedł do wniosku, że ta dziewczyna jest też bardzo 
ponętna. Ale co mi z tego – pomyślał – za parę dni się 
rozstaniemy i na pewno nigdy już się nie spotkamy. Przez 
dłuższy czas panowało milczenie. W końcu Kiti powiedziała:
- No cóż, naprawdę bardzo panu dziękuję za otwarcie tego 
nesesera.
Uśmiechnęła się znowu mile, wstała i odeszła.
Kiedy w porze obiadowej Staś wszedł do mesy i podszedł do 
stołu państwa Beckleyów, zanim jeszcze zdążył usiąść już pani 
Beckley zaczęła mu dziękować za otwarcie nesesera, 
równocześnie zwracając się do Kiti zapytała:
- Kiti, czy ty podziękowałaś panu Stanleyowi.
- Nie zupełnie, było za dużo ludzi.
- Co? – ze zdziwieniem spytała pani Beckley.
- Mówię, że na pokładzie było dużo ludzi. Rozmawiali, 
krzyczeli i nie wiem czy pan Stanley słyszał jak mu 
dziękowałam.
Pan Beckley udawał, że kaszle ale po chwili nie wytrzymał i 
roześmiał się. Zawtórowała mu perlistym śmiechem Mery. 
Tylko pani Beckley była ciągle zdezorientowana. Staś był 
ogromnie wdzięczny Mery, że zechciała się roześmiać. Patrzył 
na tą blondynkę i po prostu rozbierał ją oczyma. Szczęście jego 
sięgnęło zenitu, kiedy Marysia zwróciła się do niego ze 
słowami:
- Wielka szkoda, że nie wiedziałam o pana umiejętnościach 
parę dni wcześniej, bo mi się zaciął zamek przy bransolecie. 
Niestety dopiero Kiti odkryła pańskie uzdolnienia manualne. 
Staś postanowił zaatakować.
- Pani Marysiu, a może by ta bransoleta jeszcze raz się 
zepsuła.
Mery znowu perliście się roześmiała.
- Pod tym względem może pan na mnie liczyć. Mam 
ogromne zdolności do psucia wszystkiego.
Staś był w siódmym niebie. Po obiedzie próbował zaprosić 
Mery do bufetu na likier, ale się nie udało.
Statek opuścił redę dopiero wieczorem. Staś stał oparty o 
reling i patrzył w szarą przestrzeń. Gdzieś tam na północy 
znajduje się Anglia. Za parę dni dotrą do niej. Mery zniknie i 
już nawet patrzeć na nią nie będzie mógł.
Zapadał zmrok. Daleko w morzu przesuwały się światła 
pozycyjne jakichś statków. Staś wrócił do swojej kajuty, 
rozebrał się i wlazł do łóżka. Naciągnął kołdrę na głowę, 
jednak po chwili odkrył się i zaczął patrzeć w drzwi chcąc 
przywołać poprzednio przeżyty sen, ale było już zupełnie 
ciemno. Prostokąt drzwi był niewidoczny. Leżał w ciemności, a 
w myśli starał się przywołać rozmowę z Mery prowadzoną w 
czasie obiadu. Wpatrywał się w jej twarz. Przypominał sobie 
wszystkie elementy wykroju ust, profil nosa. Po chwili ten 
obraz zaczął się zacierać. Staś oddychał coraz spokojniej i 
myśli zaczęły mu się mieszać. Do uszu dochodził przytłumiony 
warkot maszyny okrętowej. Doznania realne zaczęły się 
oddalać i znikać. Jeszcze raz przywołał przed zamknięte oczy 
piękny owal twarzy Mery. To było ostatnie wrażenie. Staś 
ułożył się wygodnie i zasnął.
Znowu jest w mesie. Obiad się kończy,. Mery stoi w 
połowie drogi między stolikiem, a barem. Staś podchodzi do 
niej.
- Czy zechciałaby pani wypić ze mną kieliszek likieru?
- Właśnie o tym myślałam, ale proszę mnie tam zanieść.
Staś bierze Mery na ręce. Niesie ją do baru, ale nie sadza na 
stołku, lecz trzyma na rękach. Barman podaje dwa kieliszki 
likieru. Mery bierze oba, jeden przytyka Stasiowi do ust, z 
drugiego pije sama. W miarę jak ubywa w kieliszkach likieru 
Mery jest coraz dalej. Teraz już jej nie dotyka. Znajdują się u 
Stasia w kajucie, ale sytuacja jest bardzo krępująca. Staś leży 
na łóżku, a Mery stoi koło drzwi. Prostokąt drzwi jest trochę 
jaś- niejszy od ciemności wnętrza kajuty. Postać Mery lekko 
faluje. Prostokąt drzwi zniknął. Mery zbliża się w ciemności do 
łóżka. Opiera rękę na brzegu łóżka. Staś wyraźnie czuje 
poruszenie materaca. Czuje także wyraźny zapach damskich 
perfum. „Żeby tylko nic nie popsuć – powtarza w myśli -- żeby 
to się toczyło, żeby nic nie popsuć”.
Staś leży pod kołdrą a Mery kładzie się obok niego na 
kołdrze. Poprzez lekki zapach perfum przebija się najbardziej 
podniecający ze wszystkich zapachów - zapach młodej, 
zdrowej skóry dziewczyny. Napięcie nerwowe jest tak 
ogromne, że po prostu nie można go dłużej wytrzymać. Staś 
wyciąga rękę obejmuje dziewczynę trafiając dłonią na plecy 
odziane w gładki, jedwabny szlafrok. W tym momencie senna 
zjawa zaczyna mówić zupełnie realnym głosem.
- Ciocia nie jest pewna czy ci wystarczająco dobrze 
podziękowałam tam na pokładzie. Więc przyszłam się 
poprawić.
Następnie Kiti pochyla się i całuje Stasia w policzek. Dalszy 
ciąg jest wspaniały, ale nie całkiem. Kiti pozwala się całować 
w usta i nie tylko. Sama też jest bardzo aktywna i namiętnie 
całuje Stasia. Niestety na nic więcej nie pozwala. Staś po wielu 
bezskutecznych usiłowaniach mówi z żalem:
- Sama przyszłaś i nie chcesz?
- Sama przyszłam i bardzo chcę, ale nie można. Po za tym 
muszę już uciekać bo powiedziałam, że mnie głowa boli i 
wyjdę tylko na chwilę na pokład. Ale jak mnie ładnie poprosisz 
to jutro znowu będzie mnie głowa bolała.
Ostatnia seria całusów jest długa i namiętna. Następnie Kiti 
wstaje i znika, a Staś przez dwie godziny nie może zasnąć. Za 
to jak zasnął, to zbudził się o dziewiątej, czyli dawno po 
terminie śniadania.
Zszedł do mesy, ale śniadania już oczywiście nie było. Zjadł 
przy bufecie pieczywo z zimnym mięsem i wypił herbatę. 
Następnie włóczył się po statku nie mogąc się doczekać pory 
lunchu. Wreszcie poproszono do mesy.
Mery zupełnie przestała Stasia interesować. Wpatrywał się 
w Kiti, która siedziała po drugiej stronie stołu a więc w pozycji 
wygodnej do obserwacji. Starał się zanotować każdy rys jej 
twarzy i szczegół zgrabnego ciała, a następnie dopasować to do 
nocnych doznań które, ze względu na panującą ciemność 
uniemożliwiały jakąkolwiek obserwację obiektu pożądania.
Kiti zapytała Stasia czy dobrze spał, a następnie zupełnie 
beznamiętnie zaczęła opowiadać jak to ją głowa bolała, musiała 
wyjść na pokład i długo spacerować w chłodnych powiewach 
wiatru. Wreszcie wróciła do kajuty i jakoś udało jej się zasnąć. 
Staś spojrzał na Mery i ze zdziwieniem stwierdził, że ta 
niewątpliwie piękna, ale wyniosła i małomówna dziewczyna 
już go zupełnie nie interesuje.
Pod koniec posiłku, kiedy już wstawano od stołu 
zaproponował, żeby Kiti pospacerowała z nim po pokładzie. 
Jednak Kiti odmówiła wyjaśniając, że musi pomagać cioci w 
jakichś tam zajęciach w kajucie.
Staś bezmyślnie łaził po całym statku, zaglądał w różne 
zakamarki a najczęściej patrzył na zegarek. Czas biegł fatalnie 
powoli. Minuty zamieniały się w godziny. Wreszcie obiad i 
znowu możliwość przyglądania się Kiti. Co chwilę odkrywał 
nowe zalety jej dziewczęcej urody. Mało jadł i właściwie nic 
nie mówił. Na szczęście pan Beckley opowiadał Stasiowi o 
Anglii.
- Widzi pan, my Anglicy potrafimy zadbać zarówno o 
swoją teraźniejszość jak i przyszłość. Co prawda nie wiem, 
jakie są pana konkretne zainteresowania i czy na przykład 
interesuje się pan dziełami sztuki i innymi dziełami kultury 
duchowej i materialnej społeczeństw. Jeśli nawet te kwestie nie 
leżą w centrum pańskich zainteresowań, bardzo pana zachęcam 
do zwiedzenia Brytyjskiego Muzeum. Na to żeby wszystko tam 
obejrzeć trzeba by chyba kilku miesięcy. Ale ja chciałbym 
ażeby pan zwrócił uwagę nie tylko na eksponaty ale także 
pomyślał o ich historii i historii tych, dzięki którym te 
eksponaty w muzeum się znalazły. Staś kiwał głową z 
aprobatą, kontemplując równocześnie piękny wykrój 
podbródka i szyi Kiti.
- Ludzie nam nieżyczliwi – kontynuował pan Beckley - 
mówią często, że my Anglicy jesteśmy kupcami, traktując to 
określenie w sensie zdecydowanie pejoratywnym. My 
rzeczywiście przywiązujemy dużą wagę do czynników 
kształtujących dobrobyt materialny. Jest to naszym 
patriotycznym i honorowym obowiązkiem względem naszego 
społeczeństwa, ale działając, szczególnie w koloniach 
obdarzamy tamtejszych autochtonów naszą wysoką kulturą. 
Równocześnie w niemniejszym stopniu dbając o zachowanie 
ich kultury, między innymi poprzez gromadzenie wytworów 
działalności materialnej i artystycznej, co będzie pan mógł w 
londyńskich muzeach dokładnie obejrzeć.
Staś poważnie potakiwał, obserwując szczegóły budowy i 
kształtu biustu Kiti który falował w rytmie oddechu pod cienką 
bluzeczką.
- Jednak w Anglii są także inne kwestie o wiele trudniejsze 
do zauważenia mimo, że bardzo ważne. Czy pan był może we 
Francji lub we Włoszech?
- Nie, nie byłem.
- Jak już wcześniej mówiłem nie znam Polski z autopsji. 
Mimo to jestem przekonany, że zarówno demokracja litewska 
jak i polska jest w swej istocie odwzorcowaniem typu 
francusko-włoskiego. 
Poprzez stół Staś mógł obserwować poniżej biustu jedynie 
wcięcie talii zgrabnej Kiti. Reszta jej powłoki cielesnej ukryta 
była poza konturem stołu..
- Otóż widzi pan – kontynuował pan Beckley – Francuzi, a 
szczególnie Włosi angażują się w polityce bardzo uczuciowo. 
Krzyczą, wrzeszczą skaczą sobie do oczu, każdy chce 
przeprzeć własną najlepszą wersję, a efekty są mizerne. W 
Anglii też zda- rzają się przejawy silnych emocji w odniesieniu 
do spraw politycznych, ale dotyczą one tych elementów naszej 
polityki, które nie są zbyt ważne. W kwestiach zasadniczych, a 
szczególnie w odniesieniu do polityki zagranicznej, zarówno 
partia będąca u steru władzy jak i opozycja stara się, jeśli nie 
współdziałać to w każdym razie kontynuować działania 
poprzedników. Jest to jeden z podstawowych filarów naszej 
polityki. Sprawy polityki są u nas tak poważnie traktowane, że 
nawet nasza religia, a raczej nasz anglikański kościół w całości 
podporządkowany jest służbie państwowej. 
Staś na chwilę oderwał się od sprawy zasadniczej, jaką była 
obserwacja szczegółów urody pięknej Kiti i zwrócił uwagę na 
ostatnie słowa pana Beckleya. - Zapytał:
- Czy to, co ostatnio pan powiedział oznacza, iż kościół 
anglikański nie zajmuje się sprawami religijnymi.
- Ależ nie, wręcz przeciwnie. Kościół anglikański zajmuje 
się zdecydowanie sprawami religijnymi o tyle, o ile służą one 
sprawom państwowym. 
Pan Beckley jeszcze coś mówił, ale Staś zajął się obserwacją 
włosów Kiti. Znał doskonale ich zapach, ale dopiero teraz 
zauważył, że główka Kiti otoczona jest burzą falujących, 
pięknych włosów. Wreszcie posiłek się skończył i biesiadnicy 
wstali od stołu.
Staś znowu nie mógł znaleźć sobie miejsca mając głowę 
zajętą tym, co go czeka w nocy. Męczył go niezwykle wolny 
upływ czasu. Stwierdził, że jeszcze najlepiej znosi tą nudę, gdy 
stoi na rufie i patrzy na kilwater. Spieniona woda odpływająca 
spod śruby gdzieś hen, aż za horyzont informowała go, że czas 
jednak płynie.
Wieczorem poprosił chłopca okrętowego o zmianę bielizny 
pościelowej na łóżku. Wykąpał się, położył i czekał z 
napięciem odwiedzin. Mijały minuty jak godziny. Wreszcie 
zapadł zmrok, później zrobiło się zupełnie ciemno. Mała 
wskazówka fosfo- ryzująca zielono na Stasia zegarku osiągnęła 
godzinę dziesiątą w nocy, ale nikt nie przyszedł. Staś czekał do 
godziny pierwszej, a następnie zmęczony przeżyciami i 
oczekiwaniem zasnął.
Rano przy śniadaniu Kiti dyskretnymi gestami dała do 
zrozumienia, że nie była w stanie przyjść. Potem zaczęła się 
rozwodzić nad kłopotami ze zdrowiem, jakie ostatniej nocy 
miała ciocia Beckley. Kiedy po śniadaniu wszyscy wstawali od 
stołu Kiti zahaczyła torebką o oparcie krzesła i rozsypała jej 
zawartość na podłogę. Staś rzucił się pomagać w zbieraniu tych 
przedmiotów. Gdy oboje pochylili się powiedziała:
- Dzisiaj na pewno.
Wiśka wychowując Stasia od najmłodszych lat robiła 
wszystko, co w jej mocy, aby dziecko rozwijało się jak 
najlepiej, zarówno w sensie fizycznym, jak i intelektualnym. 
Starała się rzeczowo odpowiadać na wszystkie pytania Stasia i 
z własnej inicjatywy informowała go o tym wszystkim, co 
może dziecko interesować. W ramach tych opowieści nieraz 
mówiła o Anglii. Sama w Anglii nigdy nie była, ale jak 
większość Polaków miała dla Anglików wiele uznania. 
Tłumaczyła Stasiowi, co to znaczy być gentlemanem. 
Opowiadała o potędze angielskiej floty, o angielskich 
koloniach i potędze angielskiej gospodarki. Staś był tym 
wszystkim zafascynowany i bardzo chciał poznać Anglię. Ale 
obecnie z rozpaczą myślał o tym, że jeszcze tylko kilka dni i 
dopłyną do Anglii a to będzie oznaczać rozstanie się z Kiti.
Wreszcie nadszedł wieczór. O godzinie dziesiątej drzwi 
cichutko się otworzyły i weszła Kiti. Tym razem nie położyła 
się na kołdrze, lecz weszła pod kołdrę.
Program pieszczot był dokładnie taki sam jak za pierwszym 
razem. Pieścili się bardzo aktywnie, bardzo odważnie, bez 
żadnego skrępowania, ale wszystko to ograniczało się 
wyłącznie do całusów. Staś oczywiście doskonale rozumiał, że 
Kiti jako dziewica nie może mu poświęcić tego, co ma 
najdroższego – jakby powiedział Marek Hłasko - więc 
akceptował narzucony zakres działań.
Pieszczoty trwały bardzo długo i około wpół do dwunastej 
Kiti zasnęła. Po piętnastu minutach Staś zbudził ją i zapytał czy 
może jeszcze zostać, bo jest już późno. Kiedy Kiti dowiedziała 
się, która jest godzina z przestrachem wyskoczyła z łóżka, 
ubrała się i znikła.
Następnego dnia początek był dokładnie taki sam jak 
poprzednio. Około dwudziestej drugiej drzwi cichutko się 
otworzyły, Kiti weszła do kabiny, podniosła kołdrę i położyła 
się obok Stasia. A kiedy zaczął ją całować Kiti przysunęła usta 
do jego ucha i powiedziała:
- Już można.
- Co można?
Kiti cichutko roześmiała się.
- Po prostu dzisiaj możemy się pieścić bez ograniczeń.
Gdyby Kasia powiedziała Stasiowi, że jest pierworodną córką 
angielskiego króla, to prawdopodobnie byłby tym mniej 
zaskoczony niż usłyszanymi właśnie słowami. Kiedy wreszcie 
informacja dotarła do jego świadomości, Staś stanął na 
wysokości zadania i wywiązał się w pełni ze swych męskich 
obowiązków względem damy. A kiedy rozkosz erotyczna 
przemieniła się w rozkoszne zmęczenie rozlewające się po 
całym ciele Kiti powiedziała:
- Pozwól mi na chwilę zasnąć, ale nie pozwól spać dłużej 
niż piętnaście minut. 
Jednak po piętnastu minutach sama się zbudziła, ubrała się, na 
pożegnanie pocałowała Stasia namiętnie w usta i znikła.
Od tego dnia, a raczej nocy, czas zaczął płynąć z narastającą 
prędkością, a miarą upływania czasu była skracająca się z 
każdą przebytą milą odległość od brzegów Anglii. Ostatni 
odcinek z Szerburg do Dower ze względu na złą pogodę trwał 
trzy doby. Dla Stasia te trzy doby dzieliły się na oczekiwanie 
nocy i szalone noce, w czasie których mało było czasu na 
spanie, a pieszczoty wydawały się nie mieć końca. Kiti 
pokazywała co potrafi a potrafiła dużo. Oboje prześcigali się w 
swej spontanicznej aktywności. Szał rozkoszy chwilami 
przekraczał możliwości percepcji i Staś odczuwał coś między 
rozkoszą a rozpaczą nie mogąc nadążyć z notowaniem w swej 
świadomości każdego ruchu, każdego dotknięcia, oddechu i 
słowa.
Trzeciego dnia pokazały się piękne białe klify Kentu w 
pobliżu Dower. Staś i Kiti stali oparci o reling przy lewej 
burcie w pobliżu dziobu. Kiti powiedziała:
- Widzisz jak te białe klify szybko się zbliżają? To, co było 
tak krótko, już się kończy i nigdy nie wróci. Może właśnie w 
tym cały liryzm sytuacji.
- Wolałbym mniej lirycznie, ale dłużej – odpowiedział Staś 
- Ale czy jesteś pewna, że już nigdy nie będzie tak jak było?
- Wiesz moglibyśmy spotkać się w Anglii, ale na pewno nie 
byłoby tak jak było. To co było stanowiło piękną poezję, która 
w zasadzie nie powinna się zdarzyć, a jednak się zdarzyła. Jeśli 
byśmy to kontynuowali w Anglii to była by to proza, która 
prędzej czy później stałaby się nie do wytrzymania. Niech więc 
zostanie piękne wspomnienie bez mniej pięknej kontynuacji. 
Staś pogłaskał Kasię po ręce.
- Dobrze, więc niech tak będzie. 
Kiti miała chyba trochę bardziej wilgotne oczy niż zwykle, ale 
mężnie podała Stasiowi rękę, uścisnęli sobie dłonie i rozstali 
się.
W Dower całe angielskie towarzystwo wysiadło. Staś 
patrzył z pokładu. Kasia odwróciła się i pomachała ręką. I tak 
sobie ją zapamiętał.
W czasie krótkiego odcinka podróży z Dower do Londynu 
Staś miał jeszcze do spełnienia jedno zadanie. Postanowił 
pożegnać się z porucznikiem Natansonem. W tym celu zszedł 
do kabiny, wyjął z walizki ostatnią butelkę „Czystej 
Wyborowej” z białą główką, wziął metalowe podróżne 
kieliszki i poszedł do kabiny Natansona sprawdziwszy 
wcześniej, że porucznik ma wolną wachtę.
Natanson przywitał Stasia bardzo serdecznie, ale kiedy Staś 
postawił na stole butelkę, na twarzy Natansona wyraźnie widać 
było przestrach.
- Ja bardzo przepraszam – powiedział porucznik – ale 
chciałem zapytać czy to - wskazał na butelkę - jest taki typowy 
polski trunek?
- No, można tak powiedzieć. To jest wódka wyborowa i w 
Polsce często się ją pije.
- A ile ona zawiera alkoholu?
Staś wskazał odpowiednie miejsce na etykiecie i Natanson 
dokładnie odczytał, że ten trunek zawiera czterdzieści procent 
alkoholu. Twarz mu poweselała.
- Ja jeszcze raz bardzo przepraszam za te moje obiekcje, ale 
mam kolegów, którzy opowiadali mi o bardzo przykrym 
wypadku. Ich statek dwa lata temu, pod koniec grudnia zawinął 
do portu w Gdyni. Wyładunek się przedłużał i trzeba było 
spędzić Sylwestra i Nowy Nok w Gdyni. Któryś z oficerów 
zaproponował ażeby noworoczny toast wznieść „typowym 
polskim trunkiem”. Wysłano boya na brzeg z poleceniem, aby 
kupił „typowy polski trunek”. Po chwili na stole pojawiła się 
butelka. Zgodnie z amerykańskim zwyczajem, noworoczny 
toast nalał do kieliszków własnoręcznie kapitan. Zaczekano na 
pierwsze uderzenie zegara zwiastujące nadejście Nowego Roku 
i wychylono toast do dna. Na szczęście wśród pijących był 
lekarz okrętowy, który w ogóle alkoholu nie pił i tylko 
symulował picie. Właśnie ten lekarz dzięki szybkiej akcji 
udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach uratował 
życie swoich kolegów. Tym „typowo polskim trunkiem” 
okazał się dziewięćdziesięciopięcio procentowy spirytus.
Po pożegnaniu z porucznikiem Natansonem Staś zszedł do 
swojej kabiny i zaczął szykować się do zejścia na ląd. Statek 
wpłynął do basenu przeznaczonego do rozładunków 
towarowych i dlatego trzeba było dość długo czekać na 
odprawę celną. Wreszcie zszedł na ląd. Z pewnymi 
trudnościami odszukał postój taksówek i kazał zawieść się do 
średniej klasy hotelu. Taksówkarz chwilę się zastanowił i 
powiedział.
- Znam dobry i niedrogi hotel, ale jest to daleko stąd. Kurs 
będzie kosztował... i tu wymienił konkretną liczbę.
Staś był zdziwiony tą solidnością taksówkarza a ponieważ 
suma nie była zbyt wysoka zgodził się na ten polecany przez 
kierowcę hotel. Podróż była rzeczywiście długa, a Staś po 
prostu pożerał wzrokiem wygląd ulic Londynu. Widok był 
zdecydowanie nie ciekawy, jednak Staś rozumiał, że na 
podstawie pierwszych kilkunastu minut pobytu nie można 
wyciągać rozsądnych wniosków.
Na drugi dzień po przyjeździe do Londynu i zakwaterowaniu 
się w hotelu wyruszył na pierwszy spacer po ulicach miasta. 
Jeśli w kilku słowach chcielibyśmy ująć jego wrażenia to w 
pierwszym rzędzie upamiętniła się lepka, szara mgła. Na 
drugim miejscu stwierdzenie, że Londyn to bardzo brudne 
miasto, a im bliżej portu tym brudniejsze. Ale najsilniejsze 
wrażenie to koszarowa szablonowość ulic zabudowanych 
identycznymi, czynszowymi kamienicami. Staś przyjechał ze 
Lwowa, z miasta pięknego, bardzo czystego, w którym pełno 
było kwiatów. Kwiaty były wszędzie, nawet w okrągłych 
skrzynkach wysoko zawieszonych na słupach trakcji 
tramwajowej. A tu w Londynie szarzyzna, mgła, brudno, jak 
tylko wiatr zawieje to po ulicach fruwają porzucone przez 
przechodniów gazety. W czasie tego pierwszego spaceru Staś 
kupił przewodnik po Londynie i postanowił od następnego dnia 
rozpocząć systematyczne zwiedzanie miasta.
W latach ubiegłych wielokrotnie rozmawiał po angielsku z 
Niemcami, Włochami i przedstawicielami jeszcze innych nacji. 
Konwersacja odbywała się bez trudności. Tu w Londynie było 
zupełnie inaczej. Anglicy świetnie rozumieli to, co Staś mówił. 
Dla niego wypowiedzi Anglików były zupełnie niezrozumiałe. 
Dopiero po kilku tygodniach nauczył się rozumieć ten język, 
tak bardzo podobny do gulgotania indyka. 
Układając się wieczorem do snu przyjemnie odczuwał fakt 
wielkiego oddalenia od Lwowa. Był na drugim końcu świata, a 
równocześnie w ciągu trzech dni mógł wrócić i znowu chodzić 
po ulicach Lwowa, a jeśli samolotem do Berlina i stamtąd 
pocią- giem to w ciągu trzydziestu sześciu godzin można było 
wrócić.
Wbrew poprzednim planom następnego dnia trzeba było 
objechać cztery banki i sprawdzić konta, na które dyrektor 
Sztetter miał wpłacić pieniądze. Nie znając topografii Londynu 
Staś wykonał ten objazd taksówką i z przyjemnością stwierdził, 
że dyrektor Sztetter wywiązał się w pełni ze swojego zadania.
Wreszcie po załatwieniu najpilniejszych spraw bankowych 
wybrał się do British Museum, które mieści się w dystrykcie 
WC1, u zbiegi Great Russell i Bloomsbery Street. Staś trafił do 
działu, w którym zgromadzone były eksponaty ze starożytnej 
Grecji i Rzymu. Było tego trzydzieści sal. Wszedł do 
pierwszej. W sali tej, wielkości hali fabrycznej zgromadzona 
była ceramika grecka. Cała olbrzymia sala zastawiona była 
płytkimi regałami, na których rzędami stały najrozmaitsze 
naczynia starożytnej Grecji. Tutaj wyłącznie amfory, tam dalej 
tylko kratery. Tych przepięknych naczyń zgromadzono w tej 
sali takie mnóstwo, że Staś zastanawiał się czy w Grecji jeszcze 
coś pozostało.
W sali numer 8 umieszczono tak zwane Marmury Elgina. 
Brytyjski dyplomata lord Elgin w latach 1801–1804 zrabował 
prawie cały fryz opasujący niegdyś świątynię Ateny na 
Akropolu. Zrabowane płaskorzeźby zostały wywiezione z 
Grecji do Londynu. Lord Elgin będący wielkim angielskim 
patriotą nie zamierzał zachować tego skarbu dla siebie lecz za 
grube pieniądze sprzedał go narodowi angielskiemu. Rząd 
grecki bezskutecznie domaga się zwrotu zrabowanego skarbu, 
a rząd angielski jest zupełnie bezsilny, bo przecież nie może 
dysponować skarbem, który jest własnością całego 
angielskiego narodu.
Staś powoli zwiedzał trzydzieści sal wypełnionych 
eksponatami pochodzącymi jedynie z Grecji i Rzymu. Zbiory 
te są tak przecudnej urody, że Stasiowi po prostu się kręciło w 
głowie.
Po powrocie do hotelu i zjedzeniu obiadu w hotelowej 
restauracji leżał w swoim pokoju na łóżku i wspominając 
marmury Elgina konfrontował w myślach ten ewidentny 
rabunek, ze słowami innego dyplomaty angielskiego, który 
zaledwie kilka dni temu informował Stasia o szlachetnych 
zabiegach Anglików w koloniach angielskich na rzecz 
wzbogacania imperium brytyjskiego. Kompleks budynków 
Brytyjskiego Muzeum przy Bloomsbery Street Staś odwiedzał 
jeszcze wielokrotnie, ponieważ tam mieści się największa 
brytyjska biblioteka. Ale do muzeum już nie chodził.
Mając dobry przewodnik po Londynie przestał błądzić po 
nieciekawych dzielnicach, których jest mnóstwo i zaczął 
planowo zwiedzać te obiekty, które są godne zwiedzania.
Po kilku tego rodzaju wycieczkach obraz Londynu w jego 
oczach uległ pewnej metamorfozie. Staś przypomniał sobie 
opowiadanie Woltera: Pan Bóg, do którego dochodziły 
kontrowersyjne informacje o Francji wysłał swego anioła, aby 
ten zbadał sprawę i złożył obiektywny meldunek. Anioł po 
powrocie pokazał Panu Bogu posążek ulepiony z gówna i 
brylantów i powiedział: taka jest Francja. Staś obecnie uważał, 
że Londyn to ogromne, szare, nieciekawe i brudne miasto, ale 
w tym Londynie jak rodzynki w cieście tkwią obiekty o 
niepowtarzalnym uroku i tak piękne, że można je zwiedzać bez 
końca.
Przed wybuchem drugiej wojny światowej w Londynie była 
bardo nieliczna Polonia, ponieważ w okresie dwudziestolecia 
międzywojennego Polacy odwiedzali raczej Paryż niż Londyn. 
Jednak Staś spotkał w Londynie Polaka. Spotkał go w 
bibliotece. Polak ten o imieniu Zbyszek przebywał w Londynie 
na stypendium i studiował tutaj ekonomię. Był on człowiekiem 
o bardzo szerokich zainteresowaniach. Ten były skamandryta 
obecnie nie interesował się już literaturą, a oprócz ekonomii 
studiował także psychologię i wykazywał szerokie 
zainteresowania historyczne.
Pewnego razu, gdy siedział z nim w barze i popijali kawę 
Staś zapytał go:
- Panie Zbyszku, pan siedzi już dłuższy czas w Anglii. 
Niech mi pan powie jacy są naprawdę ci Anglicy. Niedawno w 
brytyjskim muzeum oglądałem ogromne zbiory eksponatów ze 
starożytnej Grecji z marmurami Elgina na czele. Zbiory są 
piękne, ale ja sobie pomyślałem, że ich pozyskiwanie to był po 
prostu rabunek. Co pan o tym myśli?
- Jeśli chodzi o marmury Elgina, o których pan wspomniał 
to są one potwierdzeniem tej prawdy, że Anglik zrobi każde 
świństwo byle solidnie. Widzi pan ten fryz został poważnie 
uszkodzony przez artylerię w czasie oblężenia Aten w 1687 
roku. Elgin musiał nająć wielu ludzi i nieźle się natrudzić, aby 
zebrać brakujące fragmenty rozrzucone na dużej przestrzeni. 
Następnie miał sporo kłopotu z władzami tureckimi, a jednak 
wszystkie te przeszkody potrafił pokonać i przywiózł marmury 
do Londynu. Oczywiście był to rabunek, ale rabunek 
wykonany perfekcyjnie.
Staś się chwilę zastanawiał nad komentarzem pana Zbyszka.
- Pan studiuje także psychologię.
- Owszem.
- A co pana w tej psychologii interesuje?
- Właściwie to jest trochę inaczej. Ja piszę pracę, do której 
potrzebne mi są studia psychologiczne.
- Czy można wiedzieć, czego ta praca dotyczy?
- Owszem. Jest to anatomia kłamstwa.
- Kłamstwa?
- Tak kłamstwa. Widzi pan, kłamstwo gra bardzo poważną 
rolę zarówno w życiu indywidualnym człowieka jak i w jego 
działaniach na szerszą skalę. W prowadzeniu interesów, w 
polityce i jeszcze w innych dziedzinach.
- Ale czy jest to przedmiot na tyle złożony, że aż wymaga 
studiów?
- O tak, to bardzo złożony przedmiot. Istnieje aż siedem 
rodzajów kłamstwa. Począwszy od takiego prymitywnego 
kłamstwa, dla przykładu: gdy dziecko zbije szklankę i mówi do 
mamy: to nie ja, to piesek zbił, aż do najbardziej finezyjnych 
form opartych na zasadzie egipskiej tajemnicy.
- A co to jest ta „egipska tajemnica”?
- Jest to metoda skierowania poszukiwań w fałszywym 
kierunku.
- A co to ma wspólnego z Egiptem?
- Tam dość często stosowano takie zabezpieczenia.
- Czy mógłby pan to opowiedzieć dokładniej?
- Oczywiście. Do grobowca faraona prowadziły wielkie, 
widoczne z oddali kamienne drzwi. Za nimi znajdowała się 
mała komora posiadająca następne drzwi. Za tymi drzwiami 
długi korytarz wypełniony ogromnymi kawałkami skał. Na 
końcu korytarza następne drzwi za którymi już niczego nie 
było, po prostu lita skała. Natomiast faktyczne wejście do 
grobowca mieściło się w najbardziej niepozornym miejscu w 
pierwszej komorze, ale każdy, kto do niej wszedł był tak 
mocno zasugerowany widocznymi drzwiami prowadzącymi do 
korytarza, że nikt nie szukał tam gdzie by szukać należało.
- I to jest „najlepsze kłamstwo”?
- No w każdym razie jest trudne do wykrycia i wręcz nie 
możliwe do udowodnienia.
- A co zajmującego znajduje pan w ekonomii?
- Jej uniwersalność.
- Co to znaczy?
- Widzi pan, w różnych czasach różne dziedziny wiedzy 
mianowano królową nauk. Na początku tą królową nauk była 
teologia, później astronomia, jeszcze później matematyka a ja 
myślę, że najbardziej na tą koronę zasługuje właśnie ekonomia.
- Ale dlaczego?
- Ponieważ obejmuje prawie całość działań ludzkich. Tylko 
bardzo nieliczne przypadki działań nie podlegają zasadom 
ekonomii. Takim wyjątkiem jest miłość matki do dziecka, ale 
już miłość mężczyzny do kobiety to czysta ekonomia.
- Chyba pan żartuje.
- Wcale nie żartuję. Jeśli jakiś Jasio kocha się w Marysi i 
gotów jest pójść za nią do piekła i skoczyć za nią w ogień, to 
jest to typowy przejaw działań ekonomicznych.
- Dlaczego?
- Dlatego iż ta Marysia dzięki swoim cechom osobowym, 
stanowi dla Jasia tak wielką wartość, że opłaca się pójść do 
piekła i skoczyć w ogień. On nie zrobi tego samego w 
odniesieniu do Frani, ponieważ Frania jest zezowata, piegowata 
i ma krzywe nogi. A więc nie stanowi takiej wartości jak 
Marysia. To jest naprawdę czysta ekonomia.
Po rozstaniu się z panem Zbyszkiem Staś długo myślał na 
temat jego słów.
W pokoju hotelowym odwiedzili Stasia Świadkowie 
Jehowy. Był to około pięćdziesięcioletni pan i dziewczyna 
około osiemnaście – dwadzieścia lat. Dziewczyna niczym się 
nie wyróżniała. Staś w myśli nazwał ją szarą myszką. Był 
znudzony tą wizytą a raczej prymitywizmem wierzeń 
Świadków Jehowy. Na odchodnym zostawili mu wizytówkę. 
Zaraz po wyjściu tej pary położył się spać. Po piętnastu 
minutach, ledwie dobrze zasnął zbudził go dzwonek telefonu. 
Telefonował pan Zbyszek.
- Panie Stanisławie. Mam na jutro na siedemnastą 
zaproszenie na obiad do jednego pracownika polskiej 
ambasady. To są niezwykle nudni ludzie, ale pójść tam muszę. 
Czy zechciałby pan mi towarzyszyć. W ten sposób ja bym się 
mniej nudził a pan poznałby moich znajomych. Staś się 
zgodził.
Dokładnie o piątej po południu następnego dnia pan Zbyszek 
razem ze Stasiem wchodzili do rezydencji pracownika polskiej 
ambasady pana Kurnatowskiego. Oprócz małżeństwa 
Kurnatowskich Staś poznał ich syna, który w Londynie 
studiował na uczelni. Na obiad było zaproszonych jeszcze 
więcej osób z polskiej ambasady i jakieś jedno małżeństwo 
angielskie.
Obiad rzeczywiście był nudny. Najczęściej konwersację a 
raczej monolog prowadziła teściowa pana domu pani Maria 
Czetwertyńska. Ta blisko siedemdziesięcioletnia dama z werwą 
opowiadała o życiu towarzyskim, w którym uczestniczyła 
przed laty. Nie było to nic ciekawego i Staś raczej udawał, że 
słucha. Faktycznie zajęty był jedzeniem.
W pewnym momencie do jego świadomości dotarły słowa 
pani hrabiny Czetwertyńskiej.
.... i wtedy rotmistrz Kranc podszedł do mnie, zasalutował, 
następnie schylił się i zdjął z mojej nogi pantofelek. Nalał do 
niego szampana i wypił toast za zdrowie pięknych pań.
Staś przyjrzał się dokładniej pani hrabinie Czetwertyńskiej 
Twarz miała pomarszczoną, oczy zaczerwienione. Z jednego 
oka ciągle płynęły łzy. Ręce suche, kościste. Palce ze stawami 
reumatycznie pogrubionymi. Stopy pani hrabiny tkwiły w 
niezbyt nowych, lekko zdeformowanych bucikach. Staś 
pomyślał, że gdyby był zmuszony napić się z takiego bucika to 
na pewno by zwymiotował. Po powrocie do hotelu 
przypomniał sobie opowieść hrabiny i zaczął się nad tym 
zastanawiać. Na twarzy pani Czetwertyńskiej jeszcze dzisiaj 
widoczne były ślady minionej urody. Kiedy ona opowiadała o 
tym toaście pitym z bucika, oczyma duszy na pewno widziała 
siebie z przed pięćdziesięciu laty, kiedy była młodą, na pewno 
bardzo atrakcyjną dziewczyną. Ale słuchacze nie widzieli tej 
dziewczyny. Słuchacze widzieli obecną, nieciekawą i 
nieapetyczną staruszkę.
Staś mający bystry i bardzo realistyczny umysł wyciągnął z 
tego rozsądny wniosek: zanim cokolwiek powiemy, należy się 
zastanowić jak nasze słowa odbiorą nasi słuchacze, ponieważ z 
reguły ten obraz, jaki istnieje w naszej świadomości jest 
zupełnie inny od tego, jaki zostanie wywołany naszymi 
słowami u odbiorców tych słów. Wspomnienia rezydencji 
pracownika ambasady przyśpieszyły decyzję Stasia o 
przeniesieniu się z hotelu do prywatnego mieszkania. Pan 
Zbyszek znalazł mu odpowiedni lokal. Był to mały domek przy 
ul. Shawfield w dystrykcie SW-3. Właścicielką była wdowa 
Burnel, która zgodziła się wynająć Stasiowi całe piętro liczące 
prawie sto metrów kwadratowych.
Staś kupił sobie bardzo dobre i oczywiście drogie radio i 
wiele czasu poświęcał na słuchanie komunikatów zarówno 
BBC jak i audycji z Warszawy. Pod koniec marca Anglia 
udzieliła Polsce na cele dozbrojenia pożyczkę w wysokości 
czterdziestu milionów dolarów. Sami Polacy w ramach zbiórki 
na LOPP uzyskali na dzień piąty czerwca osiemdziesiąt 
milionów dolarów.
Nadchodziło lato, które w Polsce było w tym roku niezwykle 
słoneczne. Nastroje były świetne. W Polsce panował 
optymizm, ponieważ tylko nieliczni ludzie zdawali sobie 
sprawę z ogromnej dysproporcji sił między Polską a Niemcami. 
Szybko mijały dnie ostatniego przed katastrofą lata. 15 lipca po 
raz pierwszy hucznie obchodzono rocznicę Grunwaldu a po 
cichutku Anglia i Francja w tym samym czasie pertraktowały 
ze Związkiem Radzieckim w sprawie sojuszu przeciwko III 
Rzeszy.
O tym oczywiście Staś nie wiedział i nawet ten realista 
zaczynał wierzyć, że nie długo wróci do Lwowa, odda forsę i to 
nawet z zyskiem, bo termin pierwszych spłat kredytów upływał 
trzydziestego pierwszego grudnia, a odsetki od depozytów w 
Anglii już napływały. Staś nawet się zastanawiał czy nie 
kapitalizować tych procentów.
22 sierpnia Hitler zwołał odprawę na godzinę siódmą rano i 
wydał rozkaz uderzenia na Polskę o godzinie czwartej rano 26 
sierpnia. Rozkaz był ściśle tajny, ale spowodowane nim ruchy 
wojsk nie uszły uwadze ludności III Rzeszy. Agenda berlińska 
Towarzystwa Transportowego z Turynu też to zauważyła.
24 sierpnia Staś wrócił do domu po sutym obiedzie i położył 
się na tapczanie. Zastanawiał się, co teraz robi mama i 
Mareczek. Przypomniało mu się jak Mareczek prosił ażeby 
Staś na palcach pokazał, kiedy do niego wróci. Twarz 
Mareczka oddalała się i oddalała, w końcu Staś zaczął chrapać.
Spał sobie smacznie i śniły mu się jakieś stukania i pukania 
potem wyraźnie usłyszał skrzyp nie nasmarowanych zawiasów 
u drzwi. Wreszcie głośniejsze trzaśnięcie zamykanych drzwi. 
Staś otworzył oczy i nie wiedział czy znajduje się w Londynie 
czy w domu, we Lwowie. Zerwał się na równe nogi, rozejrzał 
dookoła i stwierdził, że jest w swoim londyńskim mieszkaniu 
w domku pani Burnell. Przy drzwiach stoi dyrektor Sztetter, 
mruży oczy i uśmiecha się. 
- Witam, co pana sprowadza do Londynu?
- Wojna.
- Wojna? Jaka wojna? Gdzie?
- Tego niestety jeszcze nie wiem. Hitler ma apetyt na Paryż. 
Ale myślę, że Anglicy do tego nie dopuszczą.
W pięć dni później Niemcy uderzyli na Polskę. Staś 
zrozumiał, że jest emigrantem. Troska o najbliższych i wielka 
rozpacz z powodu bezsilności naszej armii wobec ogromnej 
przewagi technicznej wroga powodowały u Stasia coś w 
rodzaju lekkiej paranoi. Nie mógł spać ani jeść. Bez przerwy 
słuchał radia. 17 września dowiaduje się, że rząd a co 
najdziwniejsze wódz naczelny uciekł do Rumunii. Tego Staś 
nie mógł zrozu- mieć. Przecież wojsko ciągle jeszcze walczy. 
W dalszym ciągu godzinami tkwił przy radiu. Żył jak w 
półśnie. Właściwie wszystko się działo zgodnie z jego 
przewidywaniami. Ale co innego przewidywać zdarzenia, a co 
innego przeżyć tak straszną katastrofę.
Kiedy bitwa pod Kockiem, ostatnia bitwa naszej kampanii, 
dobiegła końca, Staś wyłączył radio i przez kilka dni w ogóle 
go nie słuchał.
Zadzwonił telefon. Dzwonił dyrektor Sztetter. Proponował 
spotkanie o szóstej wieczorem w szynku. W piętnaście minut 
później dyrektor Sztetter dzwonił po raz drugi.
- Zapomniałem, że w Londynie jest czterdzieści tysięcy 
szynków. W związku z tym proponuję szynk na sąsiedniej 
ulicy koło kościoła na rogu ulicy Radnor.
Staś pomyślał, że widocznie także dyrektor Sztetter tak jak i 
on jest przytłoczony tragedią do tego stopnia, że się umawia nie 
podając konkretnego miejsca.
Gdy spotkali się, Staś od razu po wyglądzie dyrektora 
poznał, że jest on rzeczywiście zdruzgotany tym, co się stało. 
Przywitali się bardzo serdecznie. Dyrektor powiedział:
- No cóż. Obaj żeśmy to przewidywali i niestety się 
sprawdziło.
- Ale tego, że ani Francja ani Anglia palcem nie ruszą żeby 
nam pomóc to żeśmy nie przewidywali – powiedział Staś.
- A po co by mieli tym palcem ruszać? Przecież sytuacja 
była jasna od wielu lat. 
Wszystkie państwa europejskie z wyjątkiem Niemiec się 
rozbroiły po Pierwszej Wojnie Światowej. Hitler zdążył 
częściowo uzbroić się. Jeśli dochodzi do walki między uzbro- 
jonym i nieuzbrojonym, to wiadomo jaki będzie efekt. 
Wygranie wojny to kwestia możliwości odtwarzania środków 
militarnych zużywanych w czasie walki. Ale w tej sytuacji jaka 
była, pierwsze uderzenie musiało być śmiertelne. Dlatego 
zarówno dla Anglii jak i dla Francji było istotne ażeby to 
pierwsze uderzenie Hitlera skierować jak najdalej od swojego 
domu, a to oznaczało skierowanie na wschód. 
Po tych słowach zapanowało milczenie.
- Ale – powiedział Staś po chwili – w sumie Polska, Francja 
i Anglia to jednak większa potęga militarna niż III Rzesza.
- Pod względem ilości ludzi i środków bojowych 
rzeczywiście większa, ale Hitler jest świetnym taktykiem i 
przygotował się do wojny nie tylko pod względem ilości armat 
i samolotów.
- Co pan dyrektor ma na myśli?
- Widzi pan Napoleon zawdzięczał swoje zwycięstwa w 
dużej mierze zmniejszeniu masy oporządzenia piechura, dzięki 
czemu zwiększył szybkość marszu. Hitler wiedział o tym i 
osiągnął to samo ładując piechotę na samochody, a nawet na 
wozy konne i używając zmasowanych uderzeń pancernych. 
Czołgi swoje przetestował na poligonach w Związku 
Radzieckim. Lotnictwo wytrenował w Hiszpanii. Dzięki temu 
wszystkiemu sztuka wojenna w wykonaniu niemieckim 
przewyższa zarówno nasze umiejętności i możliwości jak i 
możliwości Francji czy Anglii w dziedzinie rozwiązań 
taktycznych i wyszkolenia ludzi.
- Panie dyrektorze, a co z naszymi władzami, rządem, 
prezydentem, premierem?
- Oficjalnie decyzje pozostają w ręku Mościckiego. 
Wiadomości, jakie tu do Anglii docierają są wielce 
zniekształcone. Z tego, co ja wiem Mościcki waha się 
pomiędzy Beckiem, Rydzem-Śmigłym i Wieniawą-
Długoszowskim. A kto ostatecznie obejmie najważniejsze 
funkcje jeszcze nie wiem. 
Faktycznie już siódmego listopada mieliśmy nowy rząd na 
czele którego stał Władysław Sikorski pełniący także funkcję 
naczelnego wodza.
- Panie dyrektorze mam do pana wielką prośbę. Gdyby pan 
miał jakiekolwiek nowe wiadomości o działaniach naszych 
władz bardzo proszę żeby mnie pan poinformował.
- Dobrze.
Na tym skończyło się to spotkanie.
Była połowa listopada. Miesiąc ten także i w Polsce nie 
należy do najprzyjemniejszych. W Londynie był okropny. 
Ciągłe mgły, chłód i deszcz.
Po kilku dniach dyrektor Sztetter znowu zadzwonił i 
spotkali się w tym samym pubie. W trakcie tego drugiego 
spotkania Staś dowiedział się o składzie rządu polskiego oraz o 
rzeczy najważniejszej a mianowicie o tym, że we Francji 
formuje się polskie wojsko.
Po tym spotkaniu Staś wracał piechotą do swego 
mieszkania przy Shawfield. Szedł przez szarą, mokrą mgłę 
londyńską. Deszcz siąpił, ale Staś był wielce rozradowany. Tok 
jego myśli był następujący: jeśli we wrześniu w sytuacji 
uniemożliwiającej równorzędną walkę z Niemcami 
potrafiliśmy zabić im 50 tysięcy ludzi a ilość rannych jest 
przeciętnie trzykrotnie większa od ilości zabitych a więc 
wytrąciliśmy im z linii sto pięćdziesiąt tysięcy ludzi, jeśli stan 
emigracji zarobkowej we Francji wynosi sto tysięcy naszych 
chłopaków, jeśli generał Gamelin rozporządza najpotężniejszą i 
najliczniejszą na świecie armią lądową liczącą prawie pięć 
milionów ludzi pod bronią to można liczyć, że to, co się nie 
udało w Polsce na pewno uda się we Francji. Po tragedii 
wrześniowej dla Stasia był to pierwszy promyk nadziei. Od 
tego dnia zaczął się normalnie zachowywać. Spożywał 
codziennie posiłki i znowu zaczął chodzić do Brytyjskiej 
Biblioteki.
Pod koniec listopada późnym popołudniem Staś wracał z 
biblioteki i będąc już na Kings Road, czyli parę kroków od 
własnego mieszkania zderzył się z innym przechodniem. W 
Londynie mieszkało wówczas pięć milionów ludzi a Staś 
zderzył się z Benkiem Schwarcem, bratankiem wspólnika ojca.
Nie trudno przewidzieć konsekwencje spotkania dwóch 
Lwowiaków na drugim końcu świata. Spotkanie takie trzeba 
uczcić „małą wódką”. Dlatego po wstępnym obściskaniu i 
obcałowaniu się dwaj młodzi ludzie poszli w kierunku 
najbliższego skrzyżowania ulic. A ponieważ w Londynie na 
każdym skrzyżowaniu ulic znajduje się co najmniej jeden 
szynk, więc z oparciem sprawy o bufet nie było problemu.
- Kiedy przyjechałeś i co ty tu robisz - zapytał Staś?
- Przyjechałem o wiele wcześniej niż ty, a robię interesy. 
Czy ty myślisz, że tylko ty jeden potrafiłeś przewidzieć, co się 
stanie?
Ponieważ spotkanie dwóch Lwowiaków na drugim końcu 
świata, które zacznie się „małą wódką” musi skończyć się 
„dużą wódką” a więc nasi bohaterowie nieźle sobie podpili. 
Umówili się na następne spotkanie za kilka dni. Staś wsadził 
Benka do taksówki i wrócił do siebie do domu.
Staś regularnie uczęszczał do biblioteki. Przy sąsiednim 
pulpicie prawie codziennie spotykał Anglika w wieku około 
pięćdziesięciu lat. Ten Anglik miał piękną, siwą, pofalowaną 
fryzurę. Kilkakrotnie uśmiechnął się do Stasia. Ponieważ obaj 
byli palaczami, więc od czasu do czasu wychodzili, aby 
zapalić. Anglik ten był wielce nietypowy, bo po kilku dniach 
pierwszy odezwał się do Stasia.
- Nazywam się Worthop i od paru dni obserwuję pana. Stąd 
wiem, że mamy podobne zainteresowania. 
- Tak, no cóż nie mając nic lepszego do roboty czytam 
wszystko to, co mnie interesuje.
- Jak słyszę pan nie jest Londyńczykiem.
- Nie, nie jestem. Jestem Polakiem.
Pan Worthop okazał się bardzo miłym rozmówcą i Staś 
zaproponował wspólny obiad. Propozycja została przyjęta. 
Obaj wyszli z biblioteki. Staś zatrzymał taksówkę i pojechali 
do luksusowego lokalu gastronomicznego przy Oxford Street. 
Zarówno w taksówce jak i teraz przy stoliku ciągle rozmawiali. 
W pewnym momencie Worthop rozejrzał się po sali i z 
uśmiechem powiedział:
- Miło z pana strony, że mnie pan zaprosił na obiad do 
lokalu, do którego, na co dzień wstęp mam wzbroniony.
Staś spojrzał z ogromnym zdziwieniem na swego rozmówcę. 
Worthop położył przed Stasiem swoją wizytówkę. Wynikało z 
niej, że pan Worthop jest wykładowcą na wyższej uczelni w 
Oxfordzie. Po przeczytaniu wizytówki Staś znowu spojrzał na 
Worthopa.
- Nic z tego nie rozumiem. Czyżby w demokratycznej 
Anglii istniało takie prawo, które zabrania profesorom Oxfordu 
przychodzić do ekskluzywnych lokali.
- O tak - odpowiedział Worthop - istnieje takie prawo, 
konkretnie paragraf 50.
- A jaka jest treść tego paragrafu?
- Właśnie taka, pięćdziesiąt funtów miesięcznie. 
- Jestem w Londynie dopiero od paru miesięcy – powiedział 
Staś - i nie orientuję się zbyt dobrze w ekonomii waszego 
kraju. Ale pięćdziesiąt funtów miesięcznie dla profesora 
uczelni znanej na całym świecie to chyba mało. 
- To zależy z czym porównać. W Anglii a nawet tu w 
Londynie jest kilka wyższych uczelni, na których płace są 
niższe od tych w Oxfordzie. Ale zgadzam się z panem. Widzi 
pan w naszej rodzinie jeden mój kuzyn nie chciał się uczyć i 
obecnie pracuje w fabryce produkującej motory spalinowe. On 
nie ukończył żadnej szkoły, sam nauczył się pracować na 
tokarni i zarabia czterdzieści funtów miesięcznie. Jego kolega, 
którego znam osobiście, ukończył szkołę rzemieślniczą i 
pracuje w tej samej fabryce jako frezer. Ten frezer zarabia 
czterdzieści cztery funty miesięcznie. Inny rzemieślnik 
pracujący w tej samej fabryce jako kierownik narzędziowni 
zarabia sześćdziesiąt dwa funty miesięcznie. A płace 
inżynierów sięgają siedemdziesięciu funtów miesięcznie.
- Czy zechciałby pan profesor wyjaśnić, z czego wynikają 
tak niskie uposażenia profesorów wyższych uczelni. 
- Przeciętny podatnik angielski to właściciel sklepu, 
właściciel szynku lub robotnik fabryczny. Żaden z tych ludzi 
nie jest zainteresowany działalnością wyższych uczelni, a 
politycy w ustroju demokratycznym, muszą się liczyć ze 
zdaniem wyborców.
Obiad był zakrapiany alkoholem. Profesor mówił niezwykle 
ciekawe rzeczy, a klimat rozmowy stawał się coraz bardziej 
przyjacielski. W pewnym momencie Staś zapytał:
- Pan jest historykiem?
- Nie ekonomistą, ale ostatnio pracuję nad zagadnieniem 
zupełnie nie ekonomicznym.
- A można wiedzieć, jakie to zagadnienie?
- Badam problematykę sukcesu.
- Czego?
- Sukcesu.
- To zapewne jest bardzo ciekawe. Czy zechciałby pan 
profesor coś na ten temat powiedzieć?
- Oczywiście. Czy słyszał pan o takiej dziedzinie nauki, 
która zwie się wiktymologia?
- Nie, nie słyszałem.
- Ta dziedzina zajmuje się cechami ludzkimi, które 
predysponują posiadaczy tych cech do tego, aby stali się 
ofiarami przestępstw. A więc żeby zostali okradzeni, oszukani 
lub pobici. Należy przypuszczać, że podobnie ma się sprawa z 
antonimem klęski, czyli z sukcesem. Jeśli na przykład dwóch 
braci wychowuje się w tej samej rodzinie a później w życiu 
jeden ma sukcesy a drugi wręcz przeciwnie to najprościej 
powiedzieć, że ten, który ma sukcesy, ma je na skutek 
odpowiednich uzdolnień. W takim stwierdzeniu jest trochę 
prawdy, ale nie wiele. Bo po pierwsze uzdolnienia trzeba umieć 
wykorzystać, a po drugie ludzi posiadających różne 
uzdolnienia jest wielu, a tych, którzy uzyskują w życiu znaczne 
sukcesy o wiele mniej. Po za tym praca w szkole z młodzieżą 
pozwala stwierdzić, że ci najbardziej uzdolnieni uczniowie 
wcale nie są tymi, którzy w życiu osiągają wielkie sukcesy.
- To wszystko, co pan profesor powiedział jest niezwykle 
ciekawe. W takim razie proszę jeszcze wyjaśnić, co jest 
rzeczywistą przyczyną sukcesu?
- Przypuszczam, że w ciągu ośmiu lat potrafię ten problem 
rozwiązać. Obecnie mogę udzielić tylko odpowiedzi 
częściowej.
- Słucham z największą uwagą – powiedział Staś, któremu 
już trochę szumiało w głowie.
- Widzi pan wszystko wskazuje na to, że w naszej 
cywilizacji niezbędne do sukcesu są pewne czynniki 
potencjalne. A więc ukończenie szkoły, zdobycie fachowych 
umiejętności w jakiejś dziedzinie, czyli ogólnie mówiąc jakiś 
podstawowy zasób wiedzy. Czynniki te nazwałem 
potencjalnymi, ponieważ nie zapewniają one sukcesu, a ludzi 
którzy spełniają te warunki jest wiele milionów. Osobnym 
zagadnieniem jest umiejętność wykorzystania tych 
potencjalnych umiejętności. Jeśli na przykład ktoś nauczy się 
języka chińskiego a będzie pracować na poczcie przy 
stemplowaniu listów, to wykorzystanie nabytej umiejętności 
będzie wręcz niemożliwe. Osobnym zagadnieniem mającym 
ogromny wpływ na uzyskanie sukcesu jest umiejętność 
współżycia z innymi ludźmi. I wcale nie chodzi tutaj o 
współżycie bezkolizyjne.
- Więc, o jakie chodzi? - zapytał Staś.
- O takie, które najlepiej prowadzi do wytkniętego celu.
Atmosfera zrobiła się tak miła i przyjacielska, że Staś 
zdecydował się zadać dość krępujące pytanie.
- Panie profesorce. Wielu ludzi twierdzi, że Anglicy są 
antysemitami a bardziej skrajne oceny określają was jako 
rasistów. Proszę mi powiedzieć, jak jest naprawdę.
- To są kompletne bzdury.
- W takim razie jak wyjaśnić fakt, że wiele ogłoszeń 
oferujących pracę kończy się słowem „gents”
- To znaczy, że dany człowiek nie chce ażeby na przykład 
jego trawnik kosił Żyd tylko muzułmanin.
- A więc chodzi tu o sprawy religijne?
- Nie. To był tylko przykład. W Anglii religia nie ma 
żadnego znaczenia w żadnej dziedzinie życia. Przeciętny 
Anglik nie chrzci dzieci, nie chodzi do kościoła, czasami nawet 
związku małżeńskiego nie sankcjonuje ślubem kościelnym.
- Więc, o co naprawdę chodzi?
- Po prostu o to, że my Anglicy w swoim kraju, w swoim 
mieście i w swoim domu możemy robić tak jak nam się 
podoba. Jeśli nie chcę żeby u mnie w domu pracował Żyd, 
Arab czy Murzyn to jest to moja suwerenna decyzja na terenie 
mojego domu, lub mojej fabryki.
- Więc kiedy mielibyśmy do czynienia z antysemityzmem?
- Wtenczas gdyby nasze prawo traktowało inaczej Żyda od 
pozostałych obywateli, tak jak to ma miejsce w hitlerowskich 
Niemczech. Widzi pan tutaj trzeba wyraźnie odróżnić 
krzywdzące traktowanie człowieka z powodu jego narodowości 
czy rasy od czysto praktycznych działań polegających i 
opartych na wolności wyboru. Tu w Londynie zatrudniamy 
służącą. Jest nią Murzynka i ani mnie ani mojej żonie nie 
przeszkadza to, że po naszym mieszkaniu kręci się Murzynka. 
Jednak, kiedy przed sześciu laty pracowałem w Indiach, na 
pewno nie zgodziłbym się na zatrudnienie w moim mieszkaniu 
Murzyna.
- A to dlaczego? 
- Dlatego że w gorącym klimacie ich pot ma dla nas zapach 
nie do zniesienia.
- Czy nie uważa pan profesor, że my biali śmierdzimy dla 
Murzynów tak samo ohydnie jak oni dla nas.
- Oczywiście, że tak jest. Dlatego nigdy nie starałem się o 
uzyskanie pracy w mieszkaniu jakiegoś Murzyna – 
odpowiedział profesor. 
Długo jeszcze rozmawiali na różne tematy. W końcu Staś 
odwiózł pana profesora taksówką do jego domu.
Nastał grudzień, który w Londynie różni się od listopada 
tym, że mgła jest bardziej lepka i bardziej brudna, deszcz pada 
częściej i jest trochę chłodniej.
Termin, który wyznaczyli sobie na następne spotkanie z 
Benkiem dawno minął a Benek się nie odzywał. Staś 
postanowił do niego zadzwonić. Zastał go dopiero późnym 
wieczorem. Benek przepraszał, że nawalił, ale jest ciągle zajęty 
interesami. Umówili się na następny dzień.
Poszli do tego samego szynku, ale tym razem pub był 
przepełniony, więc udali się o dwie ulice dalej. Znaleźli bez 
trudu wolny stolik, siedli i zaczęli gadać.
- Benek ty jesteś w Londynie dłużej niż ja.
- A no jestem.
- A poza tym jesteś Żydem. Powiedz mi czy według twojej 
oceny Anglicy są antysemitami, czy nie.
- Oni są rasistami. Oni nienawidzą wszystkich narodów, 
oprócz własnego. Niektórymi narodami, jak na przykład 
Polakami pogardzają. Jeśli zaś chodzi o Żydów, to darzą nas i 
nienawiścią i pogardą. Muszę jednak stwierdzić, że osobiście 
nigdy nie spotkałem się z jakimikolwiek przejawami niechęci 
w stosunku do mojej osoby.
- Dlaczego?
- Ponieważ ja jestem podwójnie zabezpieczony.
- W jaki sposób?
- Po pierwsze mam dużo pieniędzy, a po drugie robię z 
Anglikami interesy. Anglik tak samo jak Żyd, nigdy nie obrazi 
kontrahenta. 
Następnie zaczęli wspominać lwowskie czasy. Gadali i pili do 
jedenastej w nocy. Wreszcie zdecydowali się wracać do domu.
Benek jak na Żyda przystało mieszkał w dzielnicy Goldens 
Green. Staś był troszeczkę mniej pijany od Benka więc wezwał 
taksówkę, załadował kolegę i pojechali do dzielnicy, w której 
mieszkał Benek. Do samego miejsca zamieszkania Benka nie 
można było taksówką dojechać, więc Staś zapłacił i 
odprowadził Benka do domu. Kiedy wtaszczył go wreszcie na 
trzecie piętro Benek poprosił Stasia żeby na chwilkę usiadł, bo 
on chce mu pokazać coś niezwykle fajnego. To coś okazało się 
butelką niezłego koniaku. Więc jeszcze sobie poprawili i Staś 
chciał uciekać.
Benek go zatrzymał.
- Pytałeś mnie o angielski antysemityzm. No to ci opowiem 
jedną historię: „Przychodzi syn do ojca - obaj są Anglikami - i 
mówi:
- Tatusiu postanowiłem się ożenić.
- Pochwalam tą decyzję – mówi ojciec – masz już 
trzydzieści lat czas założyć rodzinę. A czy mógłbym wiedzieć, 
z kim masz zamiar się połączyć?
- Owszem tatusiu z Jakubem Rozencwanglem.
- Czyś ty zwariował - mówi ojciec - przecież to Żyd”.
Koniak został wypity i koledzy postanowili, że trzeba się 
pożegnać. Pożegnali się a następnie Benek doszedł do wniosku, 
że Staś w nieznanej dzielnicy nie potrafi odszukać postoju 
taksówek, więc trzeba go odprowadzić. Kiedy doszli wreszcie 
do postoju Staś uznał, że nie może w tym stanie upojenia 
alkoholowego zostawić Benka samego na ulicy, więc teraz Staś 
odprowadzał Benka.
I tak by się odprowadzali do sądnego dnia ,gdyby nie 
nadjechał taksówkarz, dobry znajomy Benka, też Żyd. 
Taksówkarz widząc, jaka jest sytuacja naprzód odprowadził 
Benka do mieszkania a następnie przemocą wsadził Stasia do 
taksówki i odwiózł do City.
Staś bardzo interesował się organizowaniem wojska polskiego 
we Francji a następnie kampanią norweską. Mimo swego 
realizmu i zdrowego rozsądku pokładał duże nadzieje w 
sojusznikach. Nie wiedział o tym, że jeszcze w listopadzie 
Sikorski odwiedził Londyn i spotkał się z bardzo chłodnym 
przyjęciem przez rząd angielski.
Tak jak ogromna większość Polaków w Anglii, Staś przeoczył 
przemówienie ministra spraw zagranicznych lorda Halifaxa, 
który już w październiku 1939 roku złożył oświadczenie w 
Izbie Lordów, z którego wyraźnie wynikało to, co po latach 
nazwano ustaleniami jałtańskimi.
Bez końca ciągnęła się zima przełomu lat 39-40. Staś w 
dalszym ciągu dzielił czas między bibliotekę a zwiedzanie 
zabytków Londynu. Był początek stycznia 1940 roku. Staś 
siedział w czytelni biblioteki, ale tylko udawał, że czyta. Cały 
czas pilnował, kiedy profesor Worthop wyjdzie na papierosa. A 
kiedy to nastąpiło wyszedł razem z nim i zaczął rozmowę.
- Panie profesorze. Jak wiem z zawodu jest pan ekonomistą. 
Zajmuje się pan czymś całkiem innym, co można by nazwać 
anty-, lub para- wiktymologią. A do biblioteki przychodzi pan 
czytać dzieła historyczne.
- Zgadza się – powiedział profesor – Historię traktuję jako 
moje hobby.
- Zauważyłem także, że dużo czyta pan na temat XVI 
wieku.
- Owszem.
- Chciałbym pana zapytać o coś, co dotyczy zarówno 
pańskiego hobby jak i aktualnych zainteresowań naukowych. 
Wiem jak dokładnie, z jaką precyzją i jak wszechstronnie 
została przygotowana wyprawa morska przeciwko Anglii przez 
Filipa Hiszpańskiego w 1588 roku. Czym, zdaniem pana 
profesora, można wyjaśnić zupełne niepowodzenie tego jak 
Hiszpanie mówili „angielskiego przedsięwzięcia”.
- Gdy mały John na urodziny dostanie złotą rybkę i po 
pewnym czasie ta rybka zdechnie to mama mówi: widzisz 
przypominałam ci wczoraj żebyś zmienił rybce wodę. Gdybyś 
zmienił, to rybka by żyła, a tak zdechła. Otóż z całym 
szacunkiem dla czwartego przykazania oraz konkretnie mamusi 
Johna należy stwierdzić, że mama nie ma racji. Gdyby rybka 
była dobrze żywiona, akwarium właściwie ogrzewane i 
napowietrzane oraz gdyby były przestrzegane wszystkie inne 
zasady hodowli złotej rybki to rybka by żyła. Bo tylko w 
książeczkach dla małych dzieci jedna przyczyna wywołuje 
jeden skutek. W rzeczywistym życiu jest inaczej. Z reguły 
skutek jest efektem równoczesnego zadziałania wielu przyczyn.
- A czy mógłby pan profesor zreferować zespół przyczyn, 
które spowodowały klęskę „Wielkiej Armady”?
- Potrafię podać część tych przyczyn. Wszystkich na pewno 
żaden historyk dzisiaj już nie zna.
Profesor przez chwilę palił papierosa, w końcu się uśmiechnął.
- Czy wie pan jak angielscy marynarze przezywali wodza 
„Wielkiej Armady”?
- Nie, nie wiem.
- „Orange Eggs”, czyli „Pomarańczowe jaja”. Wbrew 
pozorom nie chodziło jednak ani o wielkość ani o kolor 
genitaliów księcia Mediny i Sidonii. Po prostu wódz „Wielkiej 
Armady” z zawodu był sadownikiem i na codzień trudnił się 
produkcją pomarańcz. Filipowi to nie przeszkadzało, ponieważ 
uważał, że człowiek winien zrobić wszystko, co w jego mocy, 
ale efekt ostateczny zależy od woli boskiej. Ja jednak myślę, że 
wyprawą morską powinien dowodzić doświadczony żeglarz. 
Druga przyczyna to konstrukcja hiszpańskich statków. Były to 
wielkie karawele o budowie optymalnej dla podróży do 
nowego świata i zadań transportowych. Mniejsze, ale bardzo 
zwrotne statki angielskie w walce miały ogromną przewagę. W 
latach 80-ych XVI wieku Hiszpania była wielkim mocarstwem. 
Anglia stawała się wielkim mocarstwem. To powodowało 
różnice w sposobie rozumowania. Hiszpanie byli 
przyzwyczajeni do działania wielką siłą. Anglicy zmuszeni byli 
opierać się na innych czynnikach. Przede wszystkim na sprycie 
i dobrze opracowanej taktyce. Niewątpliwie także dużą rolę we 
wszystkich działaniach ludzkich odgrywa przypadek. W ciągu 
całej tej wyprawy pogoda sprzyjała Anglikom, czego ówcześni 
meteorolodzy przewidzieć nie potrafili.
- A więc zgadza się pan profesor z tym, że przypadek, 
którego wyeliminować nie można, w ogromnym stopniu 
wpływa na losy ludzkie.
- Zgadzam się z tym, że przypadek rzeczywiście w praktyce 
odgrywa bardzo dużą rolę. Natomiast z tą resztą to jest trochę 
inaczej.
- To znaczy jak?
- Przypadek można wyeliminować w procesach masowych 
poprzez użycie rachunku prawdopodobieństwa. Ja, co prawda 
na tym się nie rozumiem, ale od osób, które się matematyką 
parają wiem, że tak jest. O wiele trudniej poradzić sobie ze zda- 
rzeniami losowymi w działaniu indywidualnym.
- Czy w tej dziedzinie jest jakakolwiek rada na przypadek?
- Owszem jest. Należy rozważać własne działanie 
uwzględniając w jego efekcie nie sukces, lecz wszystkie 
możliwe rodzaje klęski. Dla każdej przewidując odpowiednie 
kontrdziałanie.
O tej rozmowie Staś rozmyślał przez wiele następnych dni. 
Całe jego osiemnastoletnie życie upłynęło w Polsce. Polska 
przedwrześniowa była krajem kapitalistycznym, ale ten polski 
kapitalizm posiadał wiele miłych, ludzkich cech.
Tok rozumowania Stasia był następujące: teraz w Polsce trwa 
okupacja, czyli w sensie ekonomicznym ustrój ze wszystkich 
opiekuńczych najbardziej opiekuńczy, czyli ustrój niewolniczy. 
Im bardziej ustrój jest opiekuńczy tym skuteczniej wychowuje 
ludzi na nieudaczników, którzy nie potrafią zadbać ani o 
własne dobro indywidualnie, ani o dobro swojego środowiska. 
Jak się wojna skończy to w Polsce znowu będzie się rozwijał 
kapitalizm. Ale Polska będzie opóźniona. Im później w Polsce 
nastąpi powtórnie rozwój kapitalizmu tym opóźnienie będzie 
większe, a przez to powrót do kapitalizmu bardziej nagły, 
bardziej brutalny, czyli bardziej angielski ze wszystkimi tego 
konsekwencjami. Te konsekwencje w Polsce będą tym bardziej 
dotkliwe im Polska będzie biedniejsza od swych 
kapitalistycznych sojuszników, którzy nie w imię jakiejś niena 
wiści, lecz w imię własnego interesu będą nas wykorzystywać. 
Jeśli rzeczywiście tak się stanie to w momencie odzyskania 
niepodległości i co za tym idzie w momencie powrotu do 
systemu kapitalistycznego Polakom, a szczególnie młodym 
Polakom ogromnie przydatne będą te mądrości i nauki, którymi 
zajmuje się profesor Worthop. Niestety nigdzie na całym 
świecie tej wiedzy ani w szkołach, ani na uczelniach się nie 
wykłada. Jednak w stabilnym, od lat ukształtowanym systemie 
kapitalistycznym samo życie naucza tej wiedzy. Po prostu 
zmusza do tego rodzaju nauki. Młodzi Polacy po zakończonej 
szczęśliwie wojnie i odzyskaniu przez Polskę niepodległości 
staną twarzą w twarz z systemem kapitalistycznym, do którego 
zupełnie nie będą przygotowani, a taką sytuację z łatwością 
wykorzystać może nieliczna grupa cwaniaków, którzy zrobią w 
krótkim czasie ogromne fortuny kosztem reszty, czyli 
dziewięćdziesięciu procent polskiego społeczeństwa.
Te niewesołe rozważania miały jednak bardzo pozytywny 
skutek. Poprzednio Staś czuł swoją bezsilność. Czuł zupełny 
brak możliwości jakiegokolwiek wpływania na sprawę Polski.. 
Teraz znalazł sobie cel. Znajduje się w Anglii, w kraju, którego 
ludność w ogromnej większości to nieciekawe bufony 
traktujące wszystkich obcokrajowców z pogardą. Ale w tym 
samym społeczeństwie jest bardzo wiele jednostek 
obdarzonych niezwykłym, ponadprzeciętnym intelektem. 
Patriotycznym obowiązkiem jest uczyć się tej wiedzy, która tak 
bardzo będzie potrzebna Polakom z chwilą powtórnego 
wprowadzenia ustroju kapitalistycznego.
Staś oczywiście nie był Trójcą Przenajświętszą, dla której 
przyszłość jest „jako ta otwarta księga” i nawet w najbardziej 
pesymistycznym scenariuszu nie mógł przewidzieć, że koniec 
wojny i powrót do ustroju kapitalistycznego będą przedzielone 
okresem prawie pięćdziesięciu lat.
Korzystając z następnego spotkania w Bibliotece Brytyjskiej 
Staś zaprosił profesora Worthopa do szynku na małą wódkę.
- Panie profesorze, czy istnieją jakieś możliwości 
złagodzenia negatywnych skutków nagłego powrotu do ustroju 
kapitalistycznego? Mam na uwadze sytuację w Polsce po 
wojnie.
- Zacznijmy od definicji. Mówiąc: ustrój kapitalistyczny, 
feudalny czy komunistyczny, mamy na myśli jakiś system 
różniący się od innych. Otóż wielce celowe wydaje się 
określenie, które z cech danego systemu są dla niego istotne w 
przeci- wieństwie do tych pozostałych systemów. Krótkie 
określenie „kapitalizm” jest wygodne w mówieniu, ale bardzo 
mylące. Istotą nie jest tutaj kapitał. Istotą jest sposób 
wypracowania tego systemu. Kapitalizm jest to system 
wytworzony naturalną drogą, drogą selekcji działań 
nieoptymalnych na rzecz optymalnych. Można to powiedzieć 
krócej: kapitalizm to system minimalizujący biurokrację.
- Biurokrację? – zdziwił się Staś.
- Tak biurokrację.
- Czy uważa pan profesor, że w kapitalizmie jest mało 
biurokracji?
- No nie, tego nie powiedziałem. Jest jej bardzo dużo, ale w 
poprzednim systemie, w systemie feudalnym ilość biurokracji 
była przeogromna, a w systemie socjalistycznym ilość 
biurokracji będzie astronomiczna. W kapitalizmie jest tylko 
bardzo duża.
- Ale poprzedni system feudalny to przecież głównie 
średniowiecze. Czy jest możliwe żeby w tamtych czasach było 
tak wielu urzędników?
- O tak na pewno. Ale cofnijmy się do najstarszej 
cywilizacji, do cywilizacji Sumeryjskiej. Otóż świadectwa 
pisane z tamtych zamierzchłych czasów sprzed sześciu tysięcy 
lat mówią o tym, że byli nadzorcy niewolników, nadzorcy 
nadzorców niewolników, a nad nimi następna warstwa 
nadzorców. Pan wspomniał o średniowieczu. Tutaj w XVI-
wiecznym Londynie było dwanaście różnych, powtarzam 
„różnych” cechów zajmujących się obróbką kości i rogu. 
Jednym wolno było obrabiać tylko róg surowy. innym palony, 
jeszcze inni mogli obrabiać wyłącznie kości puste, czyli 
według dzisiejszej nomenklatury szpikowe i tak dalej.
- Ale to przecież nie byli biurokraci tylko rzemieślnicy - 
zauważył Staś.
- Oczywiście. To byli rzemieślnicy, ale na to żeby utrzymać 
i dopilnować taki system potrzebna była cała armia 
biurokratów. Widzi pan biurokracja, niezbędna w każdym 
państwie, jest równocześnie ogromnym zagrożeniem dla 
dobrobytu społe- czeństwa z trzech powodów. Po pierwsze 
urzędnik niczego nie wytwarza, a przecież konsumuje. Po 
drugie urzędnik ogranicza i utrudnia działalność tych, którzy 
produkują towary i świadczą usługi. Po trzecie w wojnach, 
rewolucjach oraz innych perturbacjach społecznych giną 
masowo producenci towarów i ci, którzy świadczą usługi, ale 
nie dotyczy to biurokratów. Biurokracja jest nieśmiertelna. Oni 
nie giną, oni jedynie w razie zmian społecznych przechodzą z 
rozwiniętym sztandarem z jednej strony barykady na drugą. 
Ale wróćmy do pańskiego pytania. Tylko już nie pamiętam, o 
co pan pytał.
- Pytałem czy istnieją możliwości zabezpieczenia 
społeczeństw przed negatywnymi skutkami, jakie spowoduje 
powrót do kapitalizmu.
- Teoretycznie zabezpieczenie jest bardzo proste. 
Wystarczy zadbać, aby zarówno biurokraci jak i biznesmeni 
kreujący powrót do kapitalizmu byli ludźmi uczciwymi. Jednak 
z moich wieloletnich doświadczeń wynika, że zarówno w pełni 
uczciwi biurokraci jak i w pełni uczciwi biznesmeni występują 
jedynie na Antarktydzie.
- Panie profesorze, a jakie zagrożenia pana zdaniem będą 
najbardziej niebezpieczne w okresie powrotu do systemu 
kapitalistycznego?
- Te, które będą naturalną konsekwencją tego powrotu.
- A więc jakie?
- Przede wszystkim bezrobocie.
- Bezrobocie jest naturalną konsekwencją kapitalizmu?
- Oczywiście, a szczególnie powrotu do kapitalizmu. Jak 
już mówiliśmy kapitalizm jest systemem optymalnym a więc 
redukuje zarówno biurokrację jak i nieefektywną robotę. Każdy 
z tych procesów rodzi bezrobotnych. 
Mokra bezśnieżna londyńska zima ciągnęła się w 
nieskończoność. Staś znowu słuchał radia, a szczególnie 
wszelkich wiadomości z Francji, gdzie działał polski rząd i 
tworzyło się polskie wojsko.
Na dzień 3 maja wyznaczona została defilada pierwszej 
gotowej do walki polskiej dywizji, która miała otrzymać nazwę 
Dywizji Grenadierów. Staś zapłacił ogromną łapówkę, aby móc 
polecieć do Francji samolotem z ekipą angielskich 
dziennikarzy. Z Londynu wylecieli 29 kwietnia, a powrót był 
planowany na 4 maja.
Defilada odbywała się w Kolombey-les-Bells pod Nancy. Staś 
nie znał języka francuskiego, ale ze sposobu bycia oficerów 
francuskich w trakcie ich kontaktu z oficerami polskimi bez 
trudności można było wywnioskować, że Francuzi traktują 
Polaków jako tych biednych kuzynów, którzy niedawno tak 
strasznie dostali w dupę od Hitlera. 
W przeddzień defilady Staś podszedł do polskiego 
podpułkownika, który rozmawiał z księdzem. Przeprosił, że 
przeszkadza i po wstępnych prezentacjach zaproponował 
sfinansowanie uzbrojenia dla jednej kompanii. Pan pułkownik 
bardzo podziękował, ale odpowiedział, że w tej sprawie należy 
skontaktować się - i tu podał nazwisko oraz stopień oficera 
pełniącego funkcję zbrojmistrza w dywizji.
Na drugi dzień odbyła się defilada. Defiladę przyjmowali: 
prezydent Raczkiewicz z generałem Sikorskim, a oprócz tego 
ambasadorzy alianccy przy rządzie polskim i dowódca 
francuski odcinka armijnego. W powietrzu krążył dywizjon 
polskich myśliwców. Nastrój był bardzo uroczysty. Stasiowi 
łzy napływały do oczu. 
Było to trzeciego maja.
O czwartej godzinie nad ranem 10 maja Niemcy uderzyli na 
Francję. Wbrew pobożnym życzeniu Francuzów nie próbowali 
trykać łbami o betonowe bunkry linii, Maginota lecz obeszli ją 
od północy. Przed sobą mieli najpotężniejszą armię lądową 
świata, liczącą prawie pięć milionów ludzi.
Na czele tej armii stał francuski naczelny wódz którym był 
generał Gamelin. Ten znakomity żołnierz rezydował w 
podziemnym bunkrze wyposażonym we wszystkie 
najnowocześniejsze zdobycze techniki. Niestety nie wiedział 
on prawie nic o tym, co działo się na froncie, ponieważ jego 
podziemna kwatera nie posiadała radiostacji. Prawdopodobnie 
generał porozumiewał się z jednostkami walczącymi na 
zasadzie telepatii. Rozpędzenie ponad pięciomilionowej 
francusko-angielskiej armii zajęło Niemcom tylko dwa dni 
więcej niż trwała kampania wrześniowa w Polsce. Aktywna, 
rzeczywista wojna trwała od czwartej rano 10 maja do południa 
17 czerwca, kiedy to marszałek Petain poprosił o przerwanie 
walki. Ostatnie strzały w kampanii francuskiej padły 22 
czerwca i oddali je Polacy.
Gdy się rozpoczęła ewakuacja Dunkierki Staś siedział w 
pubie razem z profesorem Worthopem. Szynk był przepełniony 
ludźmi. Po kilku głębszych Staś zapytał:
- Panie profesorze. Czy jest jakaś nadzieja, że to się nie 
uda?
- Ale co?
- Zawojowanie przez Hitlera całego świata.
- Myślę, że jest taka nadzieja.
- A co jest tą nadzieją?
- Głupota Hitlera.
- Uważa go pan za człowieka głupiego?
- No nie. Ale wojna z całym światem to jednak głupota
Polonia polska w Anglii przed drugą wojną światową była 
raczej nieliczna. Teraz po klęsce Francji do Londynu zaczęło 
napływać mnóstwo Polaków. Przede wszystkim byli to 
członkowie armii polskiej z Francji. Razem z rządem i jego 
agendami napłynęło mnóstwo polityków wraz ze swymi 
rodzinami.
Stosunek Anglików do Polaków od początku II Wojny 
Światowej był o wiele lepszy niż do Murzynów.
Po klęsce Francji stosunki polsko-angielskie w Londynie 
uległy dalszemu silnemu ociepleniu.
W tych dniach oprócz agend rządowych i żołnierzy do 
Londynu przybywali przedstawiciele wszystkich 
przedwojennych ugrupowań politycznych. Ludowców 
reprezentował Mikołajczyk. Socjalistom przewodził Liberman, 
Adam Ciołkosz i Stańczyk. Najpóźniej pojawili się narodowcy 
z Bieleckim na czele.
Spontanicznej sympatii społeczeństwa angielskiego, którą 
tak mile odczuwali Polacy towarzyszyła oficjalna oprawa 
powitania władz polskich. Po prezydenta Raczkiewicza 
wysłano brytyjski krążownik HMS „Arethuza”. Na dworcu 
Paddington oczekiwali go: król Jerzy VI, ambasador Polskiej 
Rzeczypospolitej Edward Raczyński i kilku polskich 
ministrów. Po premiera Sikorskiego Winston Churchil wysłał 
samolot. Anglików mocno zdziwił fakt, że premier nie znalazł 
czasu, aby spotkać się z prezydentem. W tydzień później para 
królewska gościła prezydenta Raczkiewicza z żoną oraz 
ambasadorem Raczyńskim na śniadaniu w pałacu Buckingham.
Po raz drugi tworzone w tej wojnie wojsko polskie zostało 
zorganizowane w formie I korpusu i rozlokowane na terenach 
Szkocji, z zadaniem obrony wybrzeża.
Niestety armia polska we Francji po prostu przestała 
istnieć. Do Anglii dotarło zaledwie dwadzieścia tysięcy ludzi w 
tym żołnierzy i podoficerów zaledwie dziesięć tysięcy. Istotne 
zarówno ze względów propagandowych jak i rzeczowych było 
posiadanie dwóch dywizjonów lotniczych o numerach 302 i 
303. Utrata większości armii polskiej we Francji posłużyła do 
zorganizowania tak zwanego przesilenia lipcowego, czyli 
próby odsunięcia od władzy Sikorskiego przez grupę 
Piłsudczyków.
Natychmiast po przybyciu do Londynu Polacy zaczęli 
bardzo energicznie organizować swą egzystencję w nowych 
angielskich warunkach. Początkowo działania te skupiały się 
wokół Polskiej Misji Katolickiej istniejącej w Londynie od 
1890 roku. Jedyny polski kościół przy Dewonia Road był stale 
przepełniony Polakami. W Londynie działało także od połowy 
lat osiemdziesiątych dziewiętnastego stulecia Towarzystwo 
Polskie. Była to organizacja polityczna i społeczna.
Anglicy pomagali polskim władzom zarówno politycznym 
jak i wojskowym bardzo energicznie i skutecznie. W 
pierwszych dniach po ewakuacji wojsk z Dunkierki wszelkie 
polskie władze mieściły się w przepełnionej do granic 
możliwości polskiej ambasadzie przy Portland Place, ale już w 
kilka dni później Anglicy oddali do dyspozycji rządu pałac 
Rothschildów przy Kensington Palace Gardens. Sztab wojska 
polskiego ulokowano w hotelu Rubrens. Polskie MSW 
ulokowane było w osobnym okazałym budynku Stratton House 
obok Green Park’u. Nad sprawami bytowymi cywilnych 
emigrantów polskich czuwał Komitet Obywatelski Pomocy 
Uchodźcom Polskim w Londynie kierowany przez Helenę 
Sikorską. Szybko też zaczęły się ukazywać w Londynie 
periodyki polskie poprzednio wychodzące w Paryżu. 
Najpoważniejszym z nich był Dziennik Polski, który zaczął 
ukazywać się już w lipcu 1940 roku. Powstały także polskie 
oficyny wydawnicze. Wynikało to z faktu, iż emigracja polska 
w Londynie, szczególnie ta cywilna emigracja, to w ogromnej 
większości polscy intelektualiści. Nic więc dziwnego, że w 
Londynie powstało kilka klubów polskich, które szybko 
zaczęły pełnić funkcje ośrodków życia kulturalnego i 
towarzyskiego polskiej emigracji. Nie bez znaczenia był fakt, 
że w całym Londynie tylko w tych klubach można było jeść 
polskie potrawy. Pierwszy z klubów o nazwie „Ognisko 
Polskie” został otwarty już 16 lipca 1940 roku. Klub ten stał się 
najważniejszym ośrodkiem życia intelektualnego londyńskiej 
emigracji. Oprócz restauracji na klub składała się sala 
odczytowa, biblioteka i czytelnia. Klub ten mieścił się przy 
znanej londyńskiej ulicy Exihibition Road.
Właśnie tam pewnego lipcowego popołudnia 1940 roku 
siedział Staś. Do Londynu w tym czasie przybywali bardzo 
nieliczni uciekinierzy z terenów Polski wschodniej, która 
znalazła się pod okupacją bolszewicką. Jeden z tych 
uciekinierów porucznik Bracławski, któremu udało się 
wyskoczyć z transportu kolejowego wiozącego polskich 
oficerów przez tereny Białorusi opowiadał o makabrycznych 
warunkach, w jakich przebywali oficerowie wzięci do niewoli 
przez bolszewików w ostatnich dniach kampanii wrześniowej. 
Porucznik Bracławski dotarł do Londynu z drugim 
uciekinierem, który był Lwowianinem. Ten Lwowiak nazywał 
się Zbigniew Szczygieł. We Lwowie pro- wadził on znaną 
pracownię krawiecką. Staś czekał na odpowiednią okazję, aby 
dowiedzieć się jak najwięcej o sytuacji we Lwowie.
Właśnie głos zabrał Szczygieł. Opowiadał o trudnych 
warunkach materialnych, w jakich pozostaje ludność Lwowa. 
Następnie mówił o rzeczy najgorszej to jest. o wywózkach. 
Dokładnie opisywał jak to nocą wyciągane są z mieszkań całe 
rodziny łącznie z małymi dziećmi i wywożone w bydlęcych 
wagonach na „białe niedźwiedzie” lub do Kazachstanu. 
Następnie przytaczał treść wielu listów, które nadchodziły do 
Lwowa od tych rodzin wywiezionych do Kazachstanu. Mówił 
o makabrycznych warunkach, jakie tam panują. O głodzie, o 
mrozach i o tym, że siedmioletnie dzieci muszą po dziesięć 
godzin dziennie pracować przy wyrywaniu ostów na polach 
bawełny. Kiedy skończył, Staś rozejrzał się po skupionym 
wokół niego audytorium i stwierdził, że wszystkie kobiety 
płaczą. Jakiś młody polski lotnik powiedział:
- Ja bym tych skurwysynów smażył na wolnym ogniu.
Wśród zebranych był ksiądz jezuita Jerzy Mokrewicz. Ksiądz 
zabrał głos i powiedział tak:
- To, co te diabły robią z naszym narodem to na pewno 
największe bestialstwo, ale mścić się nie wolno. My katolicy 
musimy przebaczać.
Większość zebranych mocno zareagowała wyrażając zdanie 
przeciwne, twierdząc że w prawdzie jesteśmy katolikami ale 
tego, co wyprawiają bolszewicy przebaczać im nie wolno. 
Ksiądz upierał się przy chrześcijańskim nakazie przebaczania. 
W klubie był obecny Roman Tuszyński, o którym wszyscy 
mówili „hrabia”. Faktycznie Tuszyński nie był żadnym hrabią, 
ale jego szlachetna postać, bezbłędne rysy twarz a w 
szczególności sposób bycia w pełni uzasadniał to przezwisko. 
Kobiety za nim szalały. Tuszyński raczej do gadatliwych nie 
należał. Częściej się przysłuchiwał niż sam zabierał głos. Kiedy 
jednak rozgorzała dyskusja między tymi którzy uważali, że 
bolszewikom trzeba odpłacać pięknym za nadobne a księdzem 
jezuitą, który zalecał przebaczenie, Tuszyński zabrał głos:
- Panowie! Dyskusja wasza jest zupełnie bezpłodna. Ja was 
zaraz pogodzę. Co nie będzie trudne, ponieważ obie strony 
mają rację. Zgadzam się w pełni z księdzem, iż trzeba im 
udzielić chrześcijańskiego przebaczenia a następnie 
wymordować ile tylko potrafimy.
Zdziwiony ksiądz zapytał:
- To, na czym ma polegać to przebaczenie?
- Nie mówiłem o przebaczeniu, lecz o chrześcijańskim 
przebaczeniu lub katolickim. Przecież wszystkim tym ludziom, 
których inkwizycja skazywała na spalenie żywcem na stosie za 
jakieś przestępstwa przeciwko kościołowi, naprzód udzielano 
przebaczenia a dopiero później prowadzono ich na stos. Księża 
katoliccy nie tylko, że im przebaczali lecz jeszcze wydając 
delikwenta katom pouczali tych oprawców „postępujcie z nimi 
łagodnie”.
Ksiądz na to powiedział: Niestety tak bywało, ale kiedy? 
Przecież to miało miejsce czterysta lat temu.
Tuszyński się uśmiechnął i spokojnym głosem powiedział:
- Tak, to miało miejsce czterysta lat temu, ale w 1914 roku 
dom cesarski we Wiedniu udzielił katolickiego przebaczenia 
wszystkim sprawcom zamachu w Sarajewie, a następnie 
pełnoletnich powieszono a niepełnoletnich skazano na powolną 
śmierć w klatkach jednoosobowych o powierzchni czterech 
metrów kwadratowych zakładając każdemu z tych nieletnich 
chłopaków na ręce i nogi kajdany o wadze dziesięciu kilo- 
gramów. A to nie było czterysta lat temu. Ksiądz 
demonstracyjnie wstał i wyszedł.
Staś bardzo chciał poznać osobiście hrabiego, ale nie było 
okazji.
W kilka dni później, w Bibliotece Brytyjskiej Staś znowu 
spotkał profesora Worthopa. Gdy stali w palarni i palili 
papierosy Staś zapytał
- Może byśmy gdzieś wyszli.	
- Owszem. Jeśli jednak to wyjście oznacza zaproszenie do 
pubu to z uzasadnioną wstydliwością muszę poinformować, że 
nie mam pieniędzy i znowu zapłaci pan za mnie rachunek.
Kiedy siedzieli już trochę napici Staś zapytał:
- Panie profesorze, dlaczego pan, człowiek wszechstronnie 
uzdolniony pracuje za pięćdziesiąt funtów miesięcznie.
- Po pierwsze pracuję za pięćdziesiąt funtów, ale żyję za 
czterdzieści parę, bo od tych pięćdziesięciu funtów muszę 
jeszcze zapłacić podatek. Wracając do pańskiego pytania. Jeśli 
w encyklopedii zechce pan przeczytać, co to jest praca, to 
dowie się pan, że jest to działanie społecznie użyteczne, które 
jest obowiązkiem każdego obywatela, itd. i itd. Mnóstwo 
rozmaitych sloganów. Jeśli jednak zatrzymywałby pan 
przechodniów na ulicy i pytał ich, co to jest praca, no i 
zakładając, że oni potrafią definiować pojęcia, to od tych 
przeciętnych ludzi dowie się pan, że jest to działanie nudne, 
żmudne, męczące, szkodliwe dla zdrowia i skracające życie, 
które jednak muszą wykonywać, aby utrzymać siebie i rodzinę 
przy życiu. Tego rodzaju definicja jest słuszna w odniesieniu 
do dziewięćdziesięciu dziewięciu procent ludzi. Tylko bardzo 
nieliczni potrafią połączyć zarabianie na życie ze swoją 
życiową pasją a więc z tym, co mogą robić z rozkoszą 
dwadzieścia cztery godziny na dobę. W tej sytuacji znajduje się 
większość naukowców. Ja właśnie zaliczam się do tych 
szczęśliwców. Ponieważ na tym świecie za każdą rozkosz 
trzeba drogo płacić, więc ja płacę niedostatkiem materialnym.
Następnie profesor opowiadał o ciernistej drodze, jaką 
przeszedł aby zdobyć swoją obecną pozycję. Opowieść była 
ciekawa i trwała przez następne pięć kieliszków szkockiego 
napoju. Oceniając zgodnie swój nastrój jako zbyt wesoły, aby 
wracać do biblioteki rozeszli się do domów.
Mało słoneczne londyńskie lato przeszło w deszczową, 
mglistą i mokrą londyńską jesień.
Staś ciągle usiłował nawiązać osobistą znajomość z hrabią 
Tuszyńskim. Niestety nie mieli wspólnych znajomych. 
Wreszcie ktoś mu powiedział, że Tuszyński bywa często w 
klubie „Białego Orła”. Staś nie uczęszczał do „Białego Orła”, 
ponieważ tam zbierało się przede wszystkim towarzystwo 
wojskowych. Jednak bardzo chciał się zaprzyjaźnić z autorem 
popularnego powiedzenia, że „nieszczęście Polski 
spowodowało trzech malarzy: Rydz Śmigły, Adolf Hitler i 
Rubens. W „Białym Orle” atmosfera była mniej kameralna niż 
w Ognisku a stosunki między bywalcami tego klubu bardziej 
wojskowo-koleżeńsko-fraternistyczne.
Zaraz po wejściu do sali restauracyjnej Staś dojrzał 
hrabiego stojącego z jakimś oficerem lotnictwa przy barze. 
Tuszyński pił piwo. Po chwili towarzyszący mu oficer odszedł. 
Staś szybko powędrował do baru, zamówił piwo i stanął koło 
Tuszyńskiego. Od razu wyczuł, że hrabia jest po paru 
głębszych. Uznał, że to ułatwi sprawę. Rzeczywiście po chwili 
Tuszyński mrużąc lekko zamglone oczy odezwał się do Stasia:
- No i cóż młody człowieku? Nudzimy się bez towarzystwa, 
bez pięknych pań?
- Tak. – odpowiedział Staś - Jestem tu po raz pierwszy i 
przyszedłem sam.
Staś gorączkowo myślał jak tu rozwinąć konwersację. 
Wiedział od ludzki, którzy razem z Tuszyńskim służyli w 
wojsku polskim we Francji, że hrabia w tej kampanii 
dokonywał cudów w dziedzinie skutecznego katrupienia 
Niemców, wykazując przy tym szaleńczą odwagę oraz że jest 
kawalerem krzyża Virtuti Militari.
Wiedząc o tym wszystkim Staś pomyślał, że dobrym 
tematem będzie kampania francuska. Niestety nie wiedział, że 
o przewagach wojennych najchętniej opowiadają ci, którzy 
prochu nie wąchali.
- Panie poruczniku. Ja tutaj trafiłem jeszcze przed wojną i 
poza Londyn nosa nie wytknąłęm a wiem, że pan służył we 
Francji. Czy zechciałby pan opowiedzieć coś o swoim udziale 
w tej francuskiej kampanii?
Tuszyński machnął ręką z lekceważeniem.
- Nie warto wspominać. – następnie pociągnął łyk piwa – 
Widzi pan młody człowieku o kampanii francuskiej można 
powiedzieć tylko dwie ważne rzeczy. – Znowu pociągnął piwa 
– Po pierwsze, że dostaliśmy w dupę a po drugie, że nie z 
własnej winy.
- A z czyjej winy?
- Widzi pan, Francuzi nie bardzo mieli ochotę do wojaczki. 
My Polacy mieliśmy o to do nich wielkie pretensje. Ale 
traktując sprawę na spokojnie, za bardzo im się nie dziwię.
- Dlaczego? – spytał Staś – Przecież oni nienawidzą 
Niemców.
- Tak, ale widocznie dla Francuzów był to zbyt mały 
powód, aby ginąć na froncie. Tuszyński zamyślił się. Po chwili 
powiedział:
- Walka we wrześniu to było „być albo nie być”. Przecież 
Hitler postanowił nas wszystkich wymordować a Polskę 
wymazać z mapy świata. No i jeśli wieści z kraju są 
prawdziwe, robi to skutecznie. Dla Francuzów to kwestia 
częściowej okupacji niewspółmiernie łagodniejszej niż to, 
czego dokonują Niemcy w Polsce.
Przez chwilę Tuszyński pił piwo a minę miał bardzo smutną. 
Stasiowi wydawało się, że zapomniał o jego obecności. Jednak 
po chwili hrabia pojrzał na niego i uśmiechnął się.
- No cóż młody człowieku. Zawiodłem się na panu.
- Dlaczego?
- Jak pana zobaczyłem to sobie pomyślałem: „ot pogodny 
miły facet. Porozmawiam z nim o kobietach, czyli o dupie 
Marynie lub o innych fajnych rzeczach” a pan mnie 
sprowokował do rozmowy na tak ponury temat, jakim jest 
wojna.
- Panie poruczniku. Dopiero przed paru minutami po raz 
pierwszy w życiu zechciał się pan do mnie odezwać. W tej 
sytuacji nie ośmieliłbym się podejmować tak frywolnego 
tematu, ale jeśli tylko pan pozwoli to z przyjemnością.
- No nareszcie porozmawiamy jak mężczyźni. Pan jako 
młody człowiek zna tu na pewno wiele fajnych dziewczyn. 
Niech mi pan coś powie na ten temat.
- Ja bym chętnie na ten temat powiedział, ale poważnie.
- Zgoda. Niech będzie poważnie.
- A czy zechce pan poważnie odpowiedzieć?
- Oczywiście.
- Panie poruczniku. Na pana widok kobiety aż piszczą. Czy 
mógłby pan określić na czym to polega?
- Oczywiście. To bardzo proste. Pisk to dźwięk o wysokiej 
tonacji a kobiety przeważnie mają wysoki głos a więc to dla 
nich nic trudnego.
- A więc nie chce pan porozmawiać?
- Szczerze mówiąc nie bardzo wiem, co mam panu 
odpowiedzieć. Panu chodzi o problem powodzenia u kobiet.
- Tak panie poruczniku.
- Ja myślę, że na to składa się bardzo wiele czynników. Na 
przykład dobrze jest zachowywać wyszukaną uprzejmość 
wobec kobiet, równocześnie lekceważąc je przez nie 
korzystanie z możliwości.
Tuszyński pociągnął piwa i nagle poweselał. W oczach zapalił 
mu się przekorny błysk.
- Zresztą nie ma o czym gadać. Tyle razy już sprawdzałem, 
co mają między nogami i zawsze to samo.
Staś się nachmurzył a hrabia natychmiast to zauważył.
- Nie, nie przepraszam już mówię poważnie. Otóż wcale nie 
zawsze to samo. Nawet dosłownie, a główne różnice dotyczą 
ich zachowania, sposobu reagowania. To jak się wstydzą i jak 
pokonują ten wstyd i to jeszcze jak je doprowadzamy do 
euforii. Do szoku elektrycznego. Do utraty rozsądku i wreszcie 
do szału. 
- Ale, na czym polega to, że pan je tak, no... tak 
elektryzuje?
- Głównie na legendzie, ale troszkę także na metodzie a 
podstawowa zasada tej metody nie śpieszyć się. Niech jej chęci 
o krok wyprzedzają twoje czyny. Ale chyba najwięcej na 
istocie erotyzmu, którą ja rozumiem i w którą umiem się 
wczuwać.
Hrabia wyraźnie zatonął w poetycko-romantycznym nastroju 
rozważanego tematu.
- Jak pan doskonale wie na historię ludzkości składa się 
cały szereg kolejnych cywilizacji i kultur. W każdej z nich 
można wyodrębnić jakiś typowy i powszechnie uprawiany 
sposób przyjemnego spędzania czasu. W Grecji dotyczyło to 
piękna ciała ludzkiego i imprez sportowych. W Rzymie znowu 
te okrutne widowiska w Colosseum. Następnie w Bizancjum 
emocje hippodromu, ale przez wszystkie te czasy, obok tych 
szybko przemijających, szybko w sensie historycznym, 
przemijających sposobów emocjonowania się tłumów, jak 
srebrna nić ciągnie się erotyzm. We wszystkich stuleciach i 
tysiącleciach historii ludzkości erotyzm był zawsze uważany za 
rozkosz nieprzeciętną. O randze erotyzmu przesądza sama 
istota prostoty tegoż erotyzmu. Nie wiem czy pan zauważył, że 
wszystko co naprawdę piękne cechuje się prostotą konstrukcji. 
Dotyczy to zarówno piękna nocnego rozgwieżdżonego nieba 
jak i groźniej przestrzeni pustyni czy rozległych przestworów 
oceanu a dowodem tej prostoty w odniesieniu do erotyzmu jest 
taki na przykład fakt. Historycy za najstarszą uznają kulturę 
sumeryjską. Z tamtych czasów zachował się tekst piosenki 
miłosnej. Dzisiaj już nie pamiętam całego tekstu, ale fragment 
tam był taki:
„Przyjdź wieczorem jak zmrok zapadnie 
Do królewskiego ogrodu,
Tam gdzie drzewa rosną tak gęsto
I nie słychać żadnych głosów ludzi”.
Niech pan zwróci uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze dzisiaj 
po sześciu tysiącach lat nie trzeba nikomu tłumaczyć, dlaczego 
ten kochanek zaleca swej dziewczynie, aby przyszła 
wieczorem, gdy zmrok zapadnie. Nie trzeba wyjaśniać, jakie 
znaczenie ma to, że drzewa rosną tam gęsto ani faktu, że o tej 
porze nie ma tam nikogo. To wszystko dzisiaj po sześciu 
tysiącach lat jest dla nas zupełnie zrozumiałe. I druga kwestia. 
Gdyby dzisiaj któryś z naszych amantów filmowych śpiewał 
piosenkę o tym tekście widzowie żadną miarą nie 
zorientowaliby się, że jest to tekst sprzed sześciu tysięcy lat. 
Taka jest prostota i siła erotyzmu. Na zakończenie należałoby 
wspomnieć o bardziej prozaicznych akcentach sprawy. 
Mianowicie, gdy już dochodzi do tego, co jest ukoronowaniem 
każdego romansu, należy się zastanowić o czyją rozkosz należy 
zadbać: o swoją czy też o rozkosz dziewczyny. Jeśli ma to być 
pierwszy i ostatni raz to możesz dbać o swoją rozkosz. W 
innym przypadku należy postępować wręcz przeciwnie. 
Od 8 sierpnia do 31października trwała największa bitwa 
powietrzna Drugiej Wojny Światowej – bitwa o Wielką 
Brytanię. Jednak od 7 września Niemcy zmienili taktykę. 
Zaprzestali bombardowań dziennych, przechodząc na mniej 
skuteczne, ale i bezpieczniejsze dla Luftwaffe bombardowania 
nocne.
Staś rozmawiał w „Białym Orle” z porucznikiem 
Tuszyńskim w pierwszej dekadzie października. Do zmroku 
było jeszcze daleko a jednak ogłoszono alarm lotniczy. 
Natychmiast po ogłoszeniu alarmu wszyscy znajdujący się na 
sali lotnicy biegiem opuścili klub. Powoli wychodzili pozostali.
W kilka minut później na sali pozostały cztery osoby: 
dwóch barmanów, Staś i porucznik Tuszyński. Hrabia mówił, 
Staś z zainteresowaniem słuchał opowieści Tuszyńskiego 
równocześnie z lekką nerwowością oczekując na wybuchy 
bomb. Po chwili dała się słyszeć pierwsza seria trzech 
wybuchów bardzo odległych. Staś wpatrywał się w twarz 
mówiącego. Nawet powieka mu nie drgnęła. Następne bomby 
musiały upaść gdzieś blisko bo szyby w oknach mocno 
zadzwoniły. Tuszyński w tym momencie spokojnie pił piwo. 
Staś poczuł, że ma mokrą koszulę. Nalot trwał bardzo krótko i 
w kilka minut później go odwołano.
Kiedy w chwilę później porucznik Tuszyński skończył 
swój wykład na temat erotyzmu Staś zapytał:
- Czy te bomby, które przed chwilką padały w pobliżu nie 
robią na panu poruczniku żadnego wrażenia?
- Chodzi panu oto czy się nie boję?
- Tak.
- Oczywiście, że się boję. Tylko idiota się nie boi. No ale 
żeby pójść do schronu trzeba by było zostawić to piwo... a poza 
tym ryzyko było niewielkie. Co prawda mam różne porachunki 
z Niemcami i oni ze mną też, ale ja byłem na tyle ostrożny, że 
nikomu nie powiedziałem o tym, iż idę tutaj na piwo, więc 
myślę, że nie celowali we mnie.
Ze schronu wracali ludzie i na sali zrobiło się znowu gwarno i 
wesoło.
Staś jeszcze dłuższy czas rozmawiał z porucznikiem 
Tuszyńskim na rozmaite tematy i stwierdził, że jest to człowiek 
o niezwykle szerokich horyzontach myślowych. Późnym 
wieczorem pożegnali się i Staś powędrował do swojego 
mieszkania.
Po tych wszystkich piwach spał świetnie i kiedy o dziewiątej 
rano następnego dnia ktoś zapukał a następnie wszedł do 
pokoju, Staś myśląc, że to właścicielka domku przyniosła mu 
bułki nie otwierając oczu powiedział po angielsku:
- Proszę położyć na stole.
- A co mam położyć na stole – zapytał męski głos w 
ojczystym języku.
Staś błyskawicznie usiadł na łóżku. W pokoju stał dyrektor 
Sztetter mrużył oczy i uśmiechał się. Po chwili już rozmawiali 
przy herbacie.
- Panie dyrektorze. Niech mi pan powie dlaczego Francja 
padła?
- No cóż. Francuzi nie mieli zapału do walki. Woleli dość 
przykrą okupację i o wiele gorszą dominację gospodarczą 
Niemiec.
- A czy był możliwy inny scenariusz?
- Owszem był, ale w 1938 roku.
- Jaki?
- Polska, Czechosłowacja i Francja przeciwko Niemcom. 
To by był zupełnie roz-sądny scenariusz.
- Czy w związku z tym uważa pan, że nasza samotna walka 
we wrześniu nie miała sensu?
- Widzi pan na całym świecie wojna to jeden z czterech 
sposobów realizowania polityki. Politykę można realizować na 
drodze dyplomatycznej, propagandowej a także przez 
zastosowanie presji gospodarczej lub bezpośrednie użycie siły. 
Polityka to sztuka robienia tego, co jest możliwe do zrobienia. 
U nas niestety polityka to sprawa honoru. Ja jestem chyba 
nietypowym Polakiem, bo uważam, że jeśli jeden rzuca się na 
stu to nie bohater tylko idiota.
Jeszcze chwilę dyskutowali a kiedy zapanowała cisza dyrektor 
Sztetter zapytał Stasia:
- Panie Stanisławie. Wiem, że ze względów zdrowotnych 
nie bierze pan czynnego udziału w wojnie.
- Zgadza się.
- Gdyby jednak chodziło o wykonanie działań niezwykle 
ważnych, których realizacja nie byłaby uzależniona od stanu 
pańskiego zdrowia jednak związana z pewnym ryzykiem czy 
zgodziłby się pan?
- Tak jest panie dyrektorze. Na pewno bym się zgodził.
Po chwili dyrektor Sztetter pożegnał się i wyszedł. Staś nie 
dowiedział się, o jakie działanie chodziło.
Październikowe dni wlokły się w nieskończoność. Staś w 
dalszym ciągu chodził do biblioteki brytyjskiej, ale dużo czasu 
spędzał w polskich klubach głównie w „Ognisku”.
Jednego razu, kiedy tam pił piwo na salę wszedł znajomy 
polski lotnik ze swoim angielskim kolegą. Anglicy na ogół 
unikali polskich klubów, ale obecnie w trakcie bitwy 
powietrznej o Anglię stosunek Anglików do Polaków z 
przychylnego zmienił się na entuzjastyczny. Polski lotnik 
zobaczył Stasia i razem z Anglikiem przysiadł się do jego 
stolika. 
Staś postawił koniak i zaczęli rozmawiać. Staś po chwili 
skierował rozmowę na temat, który go ciągle nurtował. Zwrócił 
się do Anglika.
- Panie poruczniku. Czy zechciałby mi pan powiedzieć, co 
wy Anglicy myślicie na temat klęski we Francji?
Anglik się ironicznie uśmiechnął.
- No cóż. My Anglicy zawsze posiadamy tyle siły i hartu 
ducha żeby spokojnie znieść cudze cierpienie.
- Ale przecież to było także wasze cierpienie. Wasz korpus 
też nieźle oberwał.
- Jeśli pan życzy sobie poważnej odpowiedzi to powiem to, 
co wszyscy wiedzą ale nikt na ten temat nie chce mówić. A 
mianowicie ani Polska, ani Francja, ani Anglia nie były 
przygotowane do wojny. Zarówno kampania w Polsce jak i we 
Francji to walka uzbrojonego z rozbrojonym. Oto cała 
tajemnica sukcesu Hitlera. Jednak te klęski pracują na nasze 
zwycięstwo.
- W jakim sensie?
- Wyście we wrześniu zabili pięćdziesiąt tysięcy Niemców. 
Trzy razy tyle na pewno było rannych. Hitler musiał leczyć 
rany przez pół roku a to dało rzecz bezcenną. 
- Jaką?
- Czas. Co prawda Francuzi go nie wykorzystali, ale my na 
pewno go wykorzystaliśmy.
Stasiowi bardzo spodobała się ta rzeczowa ocena Anglika. 
Pomyślał, że bardzo ciekawa byłaby dyskusja między tym 
Anglikiem a dyrektorem Sztetterem.
Niestety Sztetter był nieuchwytny. Staś wiedział, że 
przebywa on w Londynie. Jednak dyrektor nigdy Stasiowi nie 
podał ani adresu ani numeru telefonu. W polskich klubach też 
się nie pokazywał.
Jednak, kiedy w pierwszych dniach listopada Staś wszedł 
do restauracji „Ogniska” ze zdziwieniem zauważył, iż jedną z 
przysłuchujących się dyskusjom osób jest właśnie dyrektor 
Sztetter.
Dyskusja była bardzo gorąca. Właśnie jakiś cywilny Polak 
kończył swoją wypowiedź.
...tak, więc panowie jest rzeczą oczywistą, że zarówno 
Francja jak i Anglia zdradziły nas nie udzielając nam pomocy, 
patrząc spokojnie jak Hitlerowcy swoimi pancernymi zagonami 
niszczą nasz kraj, naszą ludność cywilną i naszą armię.
Staś ogromnie się zdumiał widząc, że dyrektor Sztetter wstał i 
zabrał głos. Z jego zachowania, z ruchów i bladości twarzy 
tego zawsze opanowanego człowieka widać było, iż jest 
strasznie zdenerwowany. Jednak, gdy zaczął mówić głos miał 
spokojny.
- Szanowni państwo jestem w tym klubie po raz pierwszy w 
życiu i czuję się bardzo zaskoczony tym, co tu przed chwilą na 
tematy polityczne zostało powiedziane. Polityka to materia 
konkretna. Co to znaczy, że Anglia nas zdradziła. Anglia to 
znaczy ta ziemia, te domy czy może ta ludność. Przecież chyba 
państwo wiecie, że o decyzjach politycznych przesądza rząd. Ja 
nie chcę bronić Anglików. Być może, że rząd angielski 
zdradziłby nas, gdyby miał takie możliwości, ale to jest po 
prostu nie możliwe. Już Rzymianie mówili „Jedyną funkcją 
władzy jest zabezpieczanie dobra tych których ta władza 
reprezentuje wszystkimi uczciwymi i nieuczciwymi 
sposobami”. Rząd angielski mógłby zdradzić angielski naród, 
angielskiego króla, ewentualnie angielski parlament, ale nie 
mógł zdradzić Polaków. Anglicy doskonale wiedzieli, że 
wszystkie państwa europejskie, z wyjątkiem III Rzeszy, są 
rozbrojone a III Rzesza Hitlera jako tako uzbrojona. W tej 
sytuacji pierwsze uderzenie Hitlera musiało być śmiertelne 
dlatego państwa, w które trafi. W interesie Anglii i Francji było 
skierowanie tego uderzenia jak najdalej od własnych granic. 
Anglicy doskonale wiedzieli na podstawie raportów wywiadu, 
że pierwotna koncepcja Hitlera zakładała uderzenie na zachód. 
W tej sytuacji 25 sierpnia 1939 roku podpisano w Londynie 
pakt na mocy którego Anglia i Polska zobowiązywały się do 
udzielenia wzajemnie pomocy w razie agresji. W tej nowej 
sytuacji Hitler chcąc uniknąć wojny na dwa fronty, czyli chcąc 
uniknąć kontruderzenia polskiego w razie niemieckiej agresji 
przeciwko Francji musiał uderzyć na wschód.
Mężczyzna, który przemawiał poprzednio i oskarżał Anglię o 
zdradę nie mógł już dłużej usiedzieć. Poderwał się i 
wymachując rękami zaczął niemal krzyczeć:
- I pan uważa, że skierowanie przez Anglików tych 
niemieckich bandytów na Polskę, atakowanie bezbronnej 
ludności cywilnej, zabijanie naszych kobiet i dzieci, że to 
wszystko nie świadczy o zdradzie?
Sztetter odpowiedział spokojnie:
- Nie proszę pana. To świadczy jedynie o tym, że Anglicy 
bardziej dbają o swoją bezbronną ludność cywilną, o swoje 
kobiety i swoje dzieci niż o Polaków. Czy uważa pan, że 
powinno być inaczej?
- Ale przecież szykowanie uderzenia na Polskę nie trwało 
pięć dni tylko o wiele dłużej.
- Zgoda – powiedział Sztetter – ale do 25 sierpnia Hitler nie 
musiał uderzyć na nasz kraj a po 25 sierpnia musiał. Przed 
chwilą któryś z panów mówił, że los Polski i Czechosłowacji 
został przesądzony już w Monachium przez mocarstwa 
zachodnie. Otóż nie tylko przez mocarstwa zachodnie, lecz 
także przez Polskę i Czechosłowację. Przecież w 1938 roku 
Czechosłowacja dysponowała najlepiej wyposażoną w Europie 
armią. Było to 470 czołgów, 1600 samolotów i 2700 dział. 
Zakłady Skoda zostały przeniesione do Słowacji, co 
zapewniało reprodukcję zużywającego się w trakcie walki 
sprzętu. Jeśli do tego dodamy 30 dywizji świetnej polskiej 
piechoty i 11 brygad kawalerii to w sumie te dwie armie mogły 
od razu spowodować katastrofę Niemców. Ale my woleliśmy 
Zaolzie. W efekcie całe czeskie uzbrojenie oraz nieuszkodzone 
zakłady przemysłowe dostały się w ręce Hitlera w sposób 
zasadniczy powiększając siłę jego armii.
Kiedy Sztetter skończył mówić i wracał do swojego stolika 
Staś wstał i ukłonił mu się. Sztetter spojrzał na niego i zupełnie 
nie zareagował.
W następnych miesiącach Staś często wracał myślą do 
tego, co mówił Sztetter w Polskim Ognisku.
Po londyńskiej jesieni nadeszła londyńska zima, która różni 
się tym od jesieni, że jest więcej deszczu i mgły i trochę 
zimniej.
Na przełomie grudnia i stycznia naszym bohaterem 
zainteresowały się władze polskiego wojska w Anglii i Staś 
dostał wezwanie do Wojskowej Komendy Uzupełnień. 
Dokładnego adresu nie było, więc Staś powędrował do hotelu 
„Rubens”. Tam go, poinformowano że Komenda Uzupełnień 
mieści się o kilka przecznic dalej też w hotelu. Staś nie 
śpiesząc się poszedł do tego hotelu. Odnalazł drzwi z 
odpowiednim napisem zapukał i wszedł. W małym pokoiku 
hotelowym siedziała ładna dziewczyna w polskim mundurze z 
dystynkcjami sierżanta.
- Mam wezwanie - powiedział Staś.
- Chwileczkę.
Dziewczyna podeszła do drzwi, otworzyła je, coś tam 
powiedziała i ruchem ręki zaprosiła Stasia, aby wszedł. W 
następnym, o wiele większym pokoju za dużym biurkiem 
siedział rumiany na twarzy kapitan z emblematami służby 
łączności. Staś przedstawił się i podał wezwanie. Pan kapitan 
spojrzał na wezwanie, potem dłużej na Stasia i powiedział:
- Pan jest w Londynie od dawna - a dlaczego nie w wojsku?
- Dlatego, że zostałem zwolniony od służby wojskowej ze 
względu na stan zdrowia..
- Ma pan jakiś dokument?
Staś wyjął paszport i podał go kapitanowi, ten wstał aby 
sięgnąć przez biurko po dokument i wtedy okazało się, że liczy 
sobie około 160 centymetrów wzrostu.
- Nie, nie – powiedział kapitan i zwrócił paszport. – 
Chodziło mi o dokument wojskowy.
- Mam książeczkę wojskową, ale nie przy sobie.
- Jak to? Przychodzi pan do komendy wojskowej bez 
wojskowego dokumentu?
- Nie wiedziałem, że będzie potrzebny. 
- No to na przyszłość powinien pan wiedzieć. Proszę wrócić 
do domu i przynieść książeczkę.
Kiedy Staś powtórnie wszedł do pokoju i podał kapitanowi 
książeczkę pan kapitan długo studiował ją kartka po kartce 
powtarzając:
- No tak, tak.
W końcu zamknął książeczkę i powiedział:
- No cóż. Dokument musimy zatrzymać, aby sprawdzić czy 
nie jest fałszywy.
Staś cały czas stał, ponieważ nie poproszono go by usiadł. 
Teraz przyciągnął nogą krzesło i usiadł.
- Na co pan jeszcze czeka?
- Na dokument, który panu dałem lub pokwitowanie 
stwierdzające, że mi go pan zatrzymał.
- No, takiej biurokracji u nas nie ma. Zgłosi się pan za trzy 
dni.
Staś miał wzrostu 175 centymetrów i raczej słabowity nie był 
a opanowała go szewska pasja. Wstał wziął do ręki krzesło i 
powiedział:
- Panie kapitanie albo natychmiast otrzymam książeczkę z 
powrotem albo sam ją zabiorę – mówiąc to potrząsał krzesłem 
na wysokości głowy pana kapitana.
- Chwileczkę nie tak ostro. Niech pan siada.
Staś usiadł.
- Porozmawiajmy spokojnie. Służyć ojczyźnie można nie 
tylko w charakterze żołnierza. My wiemy, że pan dysponuje 
dużymi pieniędzmi. Mógłby pan wspomóc nasze siły zbrojne i 
wtenczas byśmy pańskich dokumentów nie sprawdzali.
- Czy pan kapitan zechce mi dać to na piśmie?
- Co na piśmie?
- To, że namawia mnie pan do defraudacji.
- Do czego?
- Do defraudacji – powtórzył wyraźnie Staś.
- Nie rozumie.
- Ja rzeczywiście dysponuję kapitałem, ale nie własnym, 
lecz firmy, którą reprezentuję. Jeśli tych pieniędzy użyję na 
jakikolwiek cel nie uzgodniony ze współwłaścicielami to 
będzie to defraudacja. Czyn karalny.
Pan kapitan chwilę myślał w końcu podniósł rękę i powiedział:
- A gdybyśmy panu dali zapewnienie jak najbardziej 
oficjalne, że w tej szczególnej, wojennej sytuacji, kiedy nie 
mamy łączności z krajem może pan zadysponować tymi 
pieniędzmi. Czy wtenczas zdecydowałby się pan na wsparcie 
naszych działań zbrojnych?
- Wtenczas zdecydowałbym się na natychmiastowe 
powiadomienie o sprawie Prokuratury Wojskowej. Chyba taką 
macie?
Pan kapitan przesunął książeczkę wojskową Stasia w jego 
kierunku po stole i powiedział krótko:
- Żegnam pana.
Staś wracał piechotą przez niezbyt ludne o tej porze ulice 
Londynu i zastanawiał się czy panu kapitanowi chodziło 
rzeczywiście o wsparcie wysiłku zbrojnego czy też była to 
próba wyłudzenia od niego pieniędzy. Jednak nie zastanawiał 
się zbyt długo, ponieważ w dniu tym miał bardzo ciekawy plan 
zajęć. Staś sporo czasu poświęcał na zwiedzanie Londynu. 
Robił to jednak sam posługując się jedynie przewodnikiem po 
Londynie. Kilka dni wcześniej profesor Worthop będący 
znawcą zarówno architektury jak i historii Londynu obiecał 
oprowadzić Stasia po dzielnicy rządowej.
Profesor czekał na rogu Broad Sanctuary i Storey Gate. 
Zwiedzanie rozpoczęto od najstarszego i najważniejszego 
kościoła w Londynie, Westminster Abbey, czyli Opactwa 
Westminsteru znanego na całym świecie jako miejsce koronacji 
i wiecznego spoczynku królów angielskich. Profesor z 
niezwykłą biegłością objaśniał wszystkie style architektoniczne 
uwidocznione w różnych częściach tej ogromnej świątyni. 
Wreszcie zmęczeni zwiedzaniem wyszli przez przejście w 
pobliżu zachodnich bram Opactwa, które prowadziło na 
zaciszny skwerek otoczony budynkami z różnych epok i 
niedostępny dla zwiedzających. Tutaj zapalili papierosy i 
usiedli na ławce obok przejścia.
- Panie profesorze. – powiedział Staś – Nie tak dawno 
tłumaczył mi pan, że religia w Anglii nie odgrywa żadnej roli. 
To, co zobaczyłem dzisiaj i usłyszałem od pana profesora 
świadczy o czymś innym.
- Ja mówiłem o wierze w Boga, która w społeczeństwie 
angielskim w ogóle nie istnieje. Natomiast ten zabytek jest 
naszym klejnotem narodowym tak mocno związanym z naszą 
historią od czterystu lat, jak żaden inny.
- W Polsce jest zupełnie inaczej. Nasze społeczeństwo 
bardzo mocno wierzy w Boga i jest niezwykle przywiązane do 
religii rzymsko-katolickiej. Ale to dotyczy prostych, 
niewykształconych ludzi, którzy stanowią osiemdziesiąt 
procent naszego społeczeństwa. Natomiast jest dla mnie 
zastanawiająca wiara inteligencji a szczególnie kleru 
katolickiego.
- W jakim sensie? – zapytał profesor.
- W szkole podstawowej miałem księdza katechetę, który 
prosił nas dzieci abyśmy się modlili w jakiejś jego bardzo 
ważnej intencji. Innym razem poznałem księdza zakonnika, 
który zgromadził ogromną kolekcję dewocjonaliów z całego 
świata. Obaj ci księdza szczerze wierzyli w pana Boga i na 
pewno w tej kwestii nie oszukiwali. Kiedy temu księdzu 
zakonnikowi, który posiadał tą kolekcję dewocjonaliów 
powiedziałem, że z tych materiałów wynika, iż każdy człowiek 
stwarza Boga na własny obraz i podobieństwo, ksiądz ten 
zupełnie poważnie wyjaśnił mi, że tak jest w istocie, ponieważ 
cała ta kolekcja reprezentuje religie fałszywe. Natomiast w 
jedynie prawdziwej religii katolickiej Bóg jest prawdziwy i nie 
stanowi kopii człowieka. Panie profesorze, jak jest możliwe 
żeby ci ludzie inteligentni i uczciwi zupełnie nie spostrzegali 
naiwności głoszonej przez siebie religii a szczególnie ludzkich 
cech Boga, o którym nauczają. Jakże mogą oni nie widzieć 
setek sprzeczności zawartych w głoszonej przez siebie nauce.
- Widzi pan. To wszystko wydaje się panu takie dziwne, 
ponieważ zakłada pan milcząco, że ludzie postępują zgodnie z 
zasadami logiki a szczególnie logiki formalnej. A niech pan 
spojrzy jak jest naprawdę w tej kwestii, ale nie na przykładzie 
religii, lecz życia codziennego tych ludzi, którzy pana otaczają. 
Oto na przykład przechodnie często przebiegają przez jezdnię 
w miejscach niedozwolonych, uzasadniając to pośpiechem a 
przecież codzienne powody tego pośpiechu są z reguły tysiące 
razy mniej ważne od własnego życia i zdrowia. Ja nie znam 
odpowiedniej statystyki, ale przypuszczam, że przeciętny 
człowiek, co najmniej w trzydziestu procentach postępuje 
wbrew zasadom logiki. Zresztą już Dostojewski wiedział, że 
mimo iż świadomość ludzka często posługuje się logiką to 
jednak psychika jako całość nie daje się rozważać według 
rozsądnych, racjonalnych zasad.
- Pan czytał Dostojewskiego? – zapytał Staś ze 
zdziwieniem.
- Owszem przecież to już klasyka.
- A innych XIX-wiecznych pisarzy rosyjskich też pan zna?
- Oczywiście, szczególnie lubię Tołstoja.
- Panie profesorze. Już kilkakrotnie zauważyłem, że 
Anglicy dużo wiedzą o Rosji i interesują się nią, natomiast o 
Polsce prawie, że nic nie wiedzą. Czy mógłby mi pan 
powiedzieć, dlaczego tak jest mimo, że Polska leży bliżej 
Anglii niż Rosja?
- Czy chce pan odpowiedzi grzecznej czy szczerej mimo, że 
jest pan Polakiem?
- Oczywiście chcę szczerej odpowiedzi.
- Widzi pan wasz kraj jest mały a Rosja to potęga. Poza tym 
Polacy mają dwie wielkie wady, które bardzo rażą Anglików. 
Jest to patriotyczna megalomania i brak rozsądku. Ten brak 
rozsądku, zwany w Polsce honorem, prowadzi do awantur 
które są źle widziane przesz wszystkie europejskie rządy i nie 
tylko rządy, ponieważ jest to ferment, a więc przeciwieństwo 
stabilizacji. Ten ferment w pierwszym rzędzie wam przynosi 
różne nieszczęścia ale innym też. My uważamy, że unosić się 
oburzeniem i honorem można na skalę indywidualną, zresztą 
Anglicy nawet tego nie robią. Natomiast decydowanie w 
sprawach politycznych na zasadzie honoru a nie interesu 
społeczeństwa, to po prostu zbrodnia przeciwko temu 
społeczeństwu a więc coś co dla Anglika jest zaprzeczeniem 
honoru. Weźmy konkretny przykład: w XIX wieku głosiliście 
hasło „Polska Chrystusem narodów”. W tymże XIX wieku w 
63 roku podjęliście beznadziejną walkę z Rosją. Z 
prawosławną Rosją. Papież – przywódca kościoła katolickiego 
- określił tę walkę jako bunt przeciwko prawowitej władzy. 
Czy w tym kontekście wasze hasło „Polska Chrystusem 
narodów” nie wygląda po prostu śmiesznie? Liczyliście na 
pomoc Francji a nawet Anglii a jedynym krajem, który wam w 
waszej samobójczej walce skutecznie pomógł to była Belgia. 
Kraj ten pomagał wam nie z sentymentu, lecz z rozsądku, co w 
polityce liczy się odwrotnie niż w miłości. Ta pomoc polegała 
na sprzedaży świetnej belgijskiej broni i to była jedyna realna 
pomoc. Ale żadna, najbardziej realna pomoc nie może 
przesądzić o wyniku walki bezsensownej ze wzglądu na 
dysproporcję sił. Nawet nie jest ważne ile sił faktycznie Rosja 
użyła do stłumienia tego, jak to papież określił „buntu”. Ważne 
jest ile mogła użyć. A siły militarne Rosji były trzysta razy 
liczniejsze od polskich. Rozpoczynanie walki przy takim 
stosunku sił każdy Anglik uzna za ewidentny idiotyzm 
polityczny i zbrodnię przeciwko narodowi. Skutkiem tej 
zbrodni był straszny terror carski mający na celu zupełne 
zniszczenie polskości.
Staś uważał tą ocenę za w pełni słuszną, ale smutno mu się 
zrobiło na myśl o tych tysiącach powstańców, którzy zginęli w 
walce i dziesiątkach tysięcy zamęczonych w kopalniach 
Sybiru. Profesor zauważył zły nastrój, w jakim znajdował się 
jego rozmówca, więc powiedział:
- Pan pytał o sprawy dotyczące religii.
Staś otrząsnął się.
- Tak, właśnie.
- Otóż ja jestem epikurejczykiem. Uważam, że człowiek 
żyje nie dla jakiegoś wyższego celu, lecz po prostu celem jest 
takie spędzenie życia, z którego jesteśmy zadowoleni. Z tej 
strony patrząc na sprawę religii nie jest ważne czy jest ona 
naiwna czy nie, logicznie bezsensowna czy logicznie spójna. O 
wiele ważniejsze jest, co daje ludziom. Jeśli w waszym kraju 
ogromna większość społeczeństwa chodzi do kościoła i 
uprawia praktyki religijne a w naszym angielskim 
społeczeństwie ogromna większość w ogóle o religii nie myśli, 
to i jedni i drudzy robią dobrze. Bo jeśli tak robią to widocznie 
sprawia im to przyjemność. Uważam także a nawet jestem tego 
pewny, że w społeczeństwach religijnych bardzo wielu ludzi 
jest po prostu szczęśliwych z tego powodu, że mogą w ramach 
modlitwy porozmawiać z Bogiem. Faktyczne istnienie lub 
nieistnienie tego Boga w najmniejszym stopniu nie wpływa na 
zadowolenie, jakie czerpią z praktyk religijnych. Dlatego ja 
Anglik i człowiek nie wierzący uważam, że religia, byle by 
tylko dobrowolnie uprawiana, stanowi wielkie dobro dla 
społeczeństwa. Oczywiście w tej kwestii nie wszyscy 
socjologowie są tego zdania co ja, ale wszyscy jednogłośnie 
twierdzą, że religia jest wielkim dobrem dla władzy 
państwowej, ponieważ nawet w najwyżej stojących pod 
względem intelektualnym społeczeństwach wiara jest znacznie 
silniejsza od doświadczenia, wiedzy i rozsądku.
- Dla całego społeczeństwa
- No nie. Tylko dla maluczkich – czyli dla 
dziewięćdziesięciu procent.
- Ale czy to dotyczy każdej władzy państwowej? – spytał 
Staś.
- Oczywiście, że dla każdej. Przecież w Piśmie Świętym 
powiedziane jest, iż „każda władza od Boga daną jest”.
- A jednak komuniści walczą z religią.
- Nasze demokratyczne władze popełniają mnóstwo 
idiotyzmów. Czy pan uważa, że komuniści są w swoich 
działaniach bezbłędni? Oczywiście ta walka komunistów z 
cerkwią prawosławną jest zupełnym idiotyzmem. Żaden 
rozsądny polityk nie walczy z tak potężną instytucją jak 
kościół.
Chwilę jeszcze spacerowali po skwerku. Profesor obiecał, że 
następnym razem oprowadzi Stasia po budynkach Parlamentu, 
które znajdują się po drugiej stronie St. Margaret Street.
Powoli zbliżała się wiosna. Jednak w Anglii to zbliżanie 
objawiało się głównie wyższą temperaturą siąpiącego deszczu i 
mniej lepką mgłą.
Staś przeczytał już to wszystko w Brytyjskiej Bibliotece, co 
go interesowało i dlatego obecnie rzadziej tam przebywał. 
Zaczynał się coraz bardziej nudzić w tym ogromnym, szarym i 
brudnym mieście. Coraz częściej myślami wracał do Lwowa.
O rodzinie nie miał żadnych informacji. Sam też do nich nie 
pisał, bo ludzie stamtąd przybywający twierdzili, że dla 
Sowietów człowiek, który otrzymuje listy z zagranicy to po 
prostu „szpion”. A ponieważ doskonale i szczegółowo był 
poinformowany o ciągłych wywózkach na Sybir i do 
Kazachstanu, więc drżał o swych najbliższych. Pocieszające 
było to, że bolszewicy na nowo zdobyte tereny pchali jak 
najwięcej towarów głównie żywności, dzięki czemu we 
Lwowie głodu nie było. 
Wreszcie do Londynu dotarła wiosna. Chwilami widać 
było nawet słońce.
Od końca października ubiegłego roku, kiedy to zakończyła 
się powietrzna bitwa o Wielką Brytanią naloty na Londyn 
zdarzały się tylko sporadycznie. Nastroje wśród Anglików, a 
tym bardziej Polaków były świetne. Strona aliancka straciła 
915 samolotów a Niemcy stracili 1773 maszyny. Osiągnięcia 
polskich dywizjonów 302 i 303 były wspaniałe. Uzyskali oni 
203 zestrzelenia, do czego należy dodać 77 zwycięstw polskich 
pilotów służących w dywizjonach brytyjskich.
Polacy byli ogromnie dumni z tych osiągnięć, Staś oczywiście 
też, ale nasz bohater najbardziej cieszył się z innych danych. A 
mianowicie w Królewskich Powietrznych Siłach stosunek strat 
własnych do niemieckich wynosił 1:3. Natomiast w polskich 
dywizjonach 1:9 a więc ci racjonalni Anglicy, którzy tak się 
wyśmiewali z polskiej skłonności do umierania za ojczyznę, w 
walce z Niemcami ginęli trzy razy częściej od Polaków.
W kilka tygodni po tych radosnych rozważaniach, bo już było 
to w kwietniu, Staś siedział w angielskim klubie oficerskim i 
rozmawiał z kapitanem lotnictwa służącym w jakimś 
angielskim dywizjonie myśliwskim. Po wypiciu wielu drinków 
i długiej rozmowie na tematy polityczne przeszli na sprawy 
czysto militarne. Staś wykorzystując okazję zapytał:
- Co pan kapitan sądzi o polskich lotnikach?
Oczywiście Staś liczył na entuzjastyczne pochwały naszych 
orłów i mocno się zawiódł. Anglik powiedział tak:
- W moim dywizjonie służy wielu Polaków. Są to ludzie 
szaleńczo odważni a dzięki niezwykle wysokim kwalifikacjom 
lotniczym z reguły zwyciężają, mimo tej swojej szaleńczej 
odwagi. Ale osobiście muszę panu powiedzieć, że latać z nimi 
nie lubię.
- Dlaczego? – spytał ze zdziwieniem Staś.
- Opowiem panu fakt autentyczny z przed dziesięciu dni. 
Lecieliśmy na bardzo ważne zadanie w osłonie klucza 
bombowców. Osłona, którą ja dowodziłem składała się z trzech 
trójek myśliwców. Tylko w mojej trójce miałem dwóch 
Anglików. Pozostałe dwie trójki to sami Polacy. Nie mogę 
panu ze względów zrozumiałych opisać szczegółowo naszego 
zadania, jednak chodziło ogólnie o to ażeby w sposób możliwie 
skryty podejść do celu na kontynencie i zbombardować go. 
Właśnie zostawiliśmy za sobą Kanał Angielski – tak Anglicy 
nazywają Kanał La Manche – kiedy w odległości czterech mil 
dojrzeliśmy formację niemiecką zmierzającą ku Anglii. 
Formacja ta składała się z sześciu sztukasów i trzech ME 109 
BF. Polacy natychmiast rozerwali szyk i rzucili się w pogoń za 
Niemcami. Mimo przewagi liczebnej po stronie wroga 
rozgonili niemiecką formację i nawet strącili dwa 
messerschmity. W trakcie tej walki z Niemcami, którzy lecieli 
kontrkursem, Polacy tak się oddalili od naszej formacji, że nie 
mogli nas odszukać i nad celem miałem do osłony zamiast 
dziewięciu maszyn tylko trzy a było bardzo gorąco bo 
prawdopodobnie ci atakowani przez Polaków lotnicy 
poinformowali swoje dowództwo o azymucie naszego lotu . 
Jeszcze raz podkreślam, że wasi lotnicy są szaleńczo odważni i 
prezentują najwyższy kunszt umiejętności lotniczych, ale 
poważnych zadań nie powinno się im powierzać, bo to są duże 
dzieci, a nie dorośli żołnierze, które nie rozumieją tego, że 
wojna nie może służyć indywidualnej zemście lecz finalnemu 
zwycięstwu. 
Był już koniec kwietnia albo początek maja, kiedy do 
Stasia zadzwonił ten pan Zbyszek, który mu pomógł w 
znalezieniu mieszkania.
- Panie Stanisławie. – mówił pan Zbyszek – U nas w 
polskiej ambasadzie jakiś Anglik pana poszukuje. On słyszał o 
panu od innego Anglika, profesora z Oxfordu i chciałby pana 
poznać.
Następnie pan Zbyszek podał dokładny adres i telefon prosząc 
ażeby Staś uprzedził wizytę anonsem telefonicznym. Facet 
nazywał się Grey i był emerytowanym kapitanem marynarki 
handlowej. Staś natychmiast zadzwonił do kapitana. Ten 
bardzo się ucieszył i zaprosił Stasia na herbatę o piątej po 
południu tego samego dnia.
Staś już kilkakrotnie zauważył, że w społeczeństwie 
angielskim, które w swej ogromnej większości pasuje do ocen 
Napoleona i składa się z nieciekawych sklepikarzy, którzy nie 
widzą dalej niż koniec własnego nosa i na przykład twierdzą, 
że nawet jeśli Niemcy wylądują w Anglii to i tak będą się 
musieli wycofać, bo oni, Anglicy, nic im nie sprzedadzą i 
Niemcy umrą z głodu. Otóż oprócz tej szarej, nieciekawej masy 
istnieje w Anglii nieliczna niestety czołówka intelektualna. 
Wśród tej intele- ktualnej elity bardzo często trafiają się 
nietypowe, wybitne jednostki.
Dokładnie o piątej w mglistym szarym Londynie Staś stanął 
przed rezydencją kapitana Greya. Posesja ogrodzona była 
niskim ażurowym murem, nad którym wznosiła się misternie 
kuta żelazna krata. Brama też była niezwykle atrakcyjna pod 
wzglę- dem swego artystycznego wystroju.
Staś nacisnął dzwonek i długo czekał na otwarcie bramy. 
Wreszcie zobaczył, że do bramy parkową alejką zbliża się jakiś 
stary człowiek pod ogromnym, czarnym parasolem. Był to 
kapitan Grey. Otworzył bramę i serdecznie zaczął się ze 
Stasiem witać.
- Przykro mi, że tak długo pan czekał, ale ja służby 
właściwie nie mam a jedyny ogrodnik, którego zatrudniam ma 
wyraźny zakaz przebywania tutaj po godzinie piętnastej, bo po 
prostu lubię być sam. 
Po dłuższym spacerze w deszczu i pod parasolem dotarli do 
sporego jednopiętrowego domu w stylu wiktoriańskim. Po 
chwili Staś siedział już w wielkiej bawialni przy kominku, 
który buchał gorącym powietrzem. Pan kapitan przyniósł 
herbatę. Zaczęli pić z tym, że kapitan mało pił a dużo mówił.
- Widzi pan jestem człowiekiem, który dzielił swoje życie 
między ciężką pracę dla chleba a pogoń za pięknem. Profesor 
Worthop wiele mi o panu opowiadał, stąd wiem o pańskich 
zainteresowaniach historią, szczególnie XVI wiekiem kiedy to 
zbroje były najgrubsze a przygody najwspanialsze. Dlatego 
właśnie chciałem pana poznać. Ja całe moje życie zawodowe 
spędziłem na Oceanie Spokojnym prowadząc statki handlowe. 
Kapitan patrzył gdzieś daleko w przestrzeń. - Jak tylko udało 
mi się zarobić trochę pieniędzy, to mówiłem armatorowi „do 
widzenia” i jak długo starczyło pieniędzy prowadziłem życie 
autochtonów tamtejszych wysp. W ten sposób ciągle 
odkrywałem nowe wyspy i nowych ludzi. Dzisiaj, po tylu 
latach tego wędrowania muszę stwierdzić, że w tych kwestiach, 
które mnie interesowały, różnice między Hawajami, Francuską 
Polinezją czy Marianami są żadne. Są zerowe. Czy pan wie o 
tym, że wielu odkrywców XVI wiecznych w swoich notatkach 
wspomina, iż dobijając do nowoodkrytej wyspy bali się 
puszczać marynarzy na ląd, ponieważ ci prości, nieokrzesani 
ludzie, o których można by myśleć, że w ogóle pojęcia piękna 
nie znają, często bywali tak zauroczeni pięknem aury tych 
wysp i pięknem ludzi tam żyjących, że porzucali wszystko i 
wtapiali się w tamtejszą wyspiarską rzeczywistość odmawiając 
powrotu na okręty. Panie Stanley, ja panu powierzę jedną 
wielką tajemnicę: XVI wiek ciągle jeszcze trwa. Trwa tam, na 
tych cudownych wyspach.
Kapitan przestał mówić i powoli sączył herbatę. 
- Pan jest Polakiem, ale muszę panu powiedzieć coś, co dla 
Polaka może być nieprzyjemne. Otóż jeden znany Anglik 
powiedział, że dopiero Polak Józef Konrad Korzeniowski – 
kapitan wypowiedział to bez najmniejszych zniekształceń – 
otóż, że dopiero ten pisarz uświadomił Anglikom, że mieszkają 
na wyspie a wokół jest dużo słonej wody. Ja znam całą 
twórczość Konrada. Jest ona piękna. Jest ona zadziwiająca, bo 
równocześnie tak dalece realistyczna i tak przeogromnie 
piękna. Ale z tym odkryciem piękna mórz Anglikom przez 
Konrada to nieprawda. Widzi pan Drake, Hawkins i 
pozostałych czterdziestu rozbójników naszej rudołysej 
królowej to ludzie, którzy szukali złota i rabowali to złoto, ale 
uwielbiali nie złoto, lecz przygodę. To przygoda była motorem 
ich działania. Mamona to rzecz, którą zarówno w XVI wieku 
jak i dziś można uzyskać w mniej ryzykowny sposób.
- W jaki sposób? – zapytał Staś.
- Na przykład kradnąc. Z tym, że jest wiele metod 
kradzieży. Są złodzieje prymitywni i finezyjni. Są także 
złodzieje artyści. Na przykład Jean Cocteau kradł cudze dzieła i 
tak cudownie je przerabiał iż mimo, że wszyscy wiedzieli o 
fakcie kradzieży stwierdzali zgodnie, że wytwór tego artysty 
jest piękniejszy od ukradzionego oryginału. Aleksandr 
Sergiejewicz Puszkin brał wiersz łacińskiego poety, tłumaczył 
go słowo w słowo na rosyjski i podpisywał własnym 
nazwiskiem. Ale robił to tak, że jego wiersz był lepszy od 
łacińskiego.
- Pan czytał Puszkina? – zdziwił się Staś.
- Tak czytałem, bo piękno cenię sobie w każdej postaci.
Kapitan zamyślił się i posmutniał.
- No cóż dzisiaj jestem za stary żeby ulegać gorączce mórz 
południowych, ale dawniej było i inaczej.
Staś był urzeczony urokiem tego starego człowieka. Kapitan 
miał wzrok utkwiony gdzieś daleko poza ścianami bawialni. 
Nagle zaczął mówić:.
- Było to dobrych trzydzieści lat temu. Siedziałem przy 
ognisku na malutkiej wysepce zagubionej wśród bezmiaru 
oceanu gdzieś między Polinezją a wyspami Cooka. Wyspy tej 
nie było na locji z 1905 roku. Siedziałem przy ognisku a 
słońce, jak to w tropikach, błyskawicznie zanurzało się w 
oceanie między dwoma palmami. Zmroku tam nie ma. Jest 
dzień i noc. Świętowaliśmy urodziny pierwszego syna wodza. 
Wokół ogniska usadowiło się około dwudziestu krajowców. 
Brat wodza, który wtenczas miał sześćdziesiąt lat, siedział koło 
mnie, z czego byłem bardzo zadowolony, bo on jeden rozumiał 
język angielski. Z mówieniem było gorzej. Jedliśmy pieczone 
ryby i zapijali kokosowym winem, które mocno śmierdziało 
koprą. Po drugiej stronie koło mnie siedziała młoda, 
osiemnastoletnia Polinezyjka. Była ona wnuczką brata wodza. 
Ten Polinezyjczyk nazywał się Atuia. Imienia dziewczyny 
nigdy nie nauczyłem się wymawiać. Będąc całe życie 
człowiekiem lekkomyślnym zapytałem Atuię o jedną małą 
wysepkę, która w języku Polinezyjczyków nazywała się Rotua. 
Według moich informacji na tej wysepce znajdowały się 
olbrzymie groty, do których wpłynąć można było tylko w 
czasie odpływu. Ściany tych grot pokryte były kryształami 
kalcytu, zabarwionymi przez sole żelaza na kolory od różowo-
łososiowego aż do ciemnych rubensowskich brązów. Jeśli w 
takiej grocie zapaliło się pochodnie to człowiekowi mogło się 
zdawać, że jest w jakimś cudownym, kolorowym, błyskającym 
światłami raju. Atuia znał tę wyspę i był w grotach. Na moje 
pytanie odpowiedział: „Byłem, widziałem, oglądałem. Ja ciebie 
tam zawiozę, ale nie teraz, bo by była obraza”. Na zakończenie 
jeszcze mnie pocieszył: „To jest daleko-blisko”, co oznaczało, 
że wyspa ta, jak na podróże Polinezyjczyków jest niezbyt 
odległa. Znając zwyczaje Polinezyjczyków domyśliłem się, że 
o tej porze roku tam płynąć nie można, bo by się bogowie 
obrazili. Niestety moje domysły były zupełnie fałszywe. Potem 
jeszcze piliśmy to śmierdzące wino. Pamiętam także, że 
zwymiotowałem a ostatnie moje doznania przed zaśnięciem to 
zniknięcie ogniska, ponieważ córka Atui widząc, że zasypiam 
przykryła mnie matą. Musiałem być nieźle pijany, bo nic nie 
czułem przez całą noc, a kiedy obudziłem się słońce stało 
wysoko nad horyzontem a ja leżałem na dnie łodzi przykryty 
wieloma matami. Ponieważ Polinezyjczycy często nocują w 
łodziach, więc ten fakt zbytnio mnie nie zdziwił. Dziwiło mnie 
tylko, że nie czułem jak mnie przenoszono. No cóż – 
pomyślałem – musiałem być nieźle napity. Kiedy wreszcie 
zupełnie się rozbudziłem ze zdziwieniem stwierdziłem, że łódź 
ma podniesiony żagiel, czego oczywiście nigdy nie robi się na 
łodzi zacumowanej. Głowa mocno mnie bolała od przepicia, 
więc starałem się nie ruszać i gapiłem się bezmyślnie na ten 
wydęty wiatrem żagiel, nie orientując się zupełnie w sytuacji. 
Kiedy wreszcie pokonując ból głowy siadłem, zobaczyłem o 
trzy metry od siebie na rufie siedzącego Atuię. Prawą ręką 
trzymał rudel, lewą szot i uśmiechał się. Rozejrzałem się 
dookoła i nigdzie nie zobaczyłem lądu. Na dziobie siedziała 
wnuczka Atui i coś nuciła. Mocno przestraszony zapytałem 
Atuię gdzie jesteśmy i dowiedziałem się, że zgodnie z moją 
wolą płyniemy do tej wyspy, która jest „blisko-daleko”. 
Przeraziłem się solidnie, ponieważ według moich niezbyt 
ścisłych informacji do wyspy Rotua było około 220 mil, czyli 
czterysta kilometrów. „A co będziemy jeść” – zapytałem. 
„Jedzenia jest dużo” – powiedział Atuia wskazując na koszyk z 
liści palmowych wypełniony pieczonymi rybami, które za 
pewne zabrał z wczorajszej uczty. „A co będziemy pili? 
„Woda” – powiedziałem. Atuia znowu się uśmiechnął. „Mamy 
woda” – i wskazał na dziesięć orzechów kokosowych, które 
turlały się po dnie łodzi. Nawet dzisiaj po latach wstyd mi się 
przyznać, że w ciągu pierwszych trzech dni podróży to ja 
zjadłem wszystkie ryby i ja wypiłem wszystkie orzechy. 
Polinezyjczycy wciąż byli weseli uśmiechali się jedząc 
wyłącznie złowione przez siebie surowe ryby i pijąc wyciśniętą 
z nich wodę. Później i ja musiałem to robić. Rzeczywista 
odległość do wyspy Rotua wynosiła nie 220 lecz 270 mil, czyli, 
490 kilometrów. Nasza łajba robiła mniej więcej siedem 
kilometrów na godzinę a więc powinna teoretycznie dotrzeć do 
wyspy po trzech dobach. Tak by było gdybyśmy płynęli po linii 
prostej. Faktycznie podróż trwała dziewięć dni. Dwa razy 
napotkaliśmy sztorm i dwa razy łajba się wywróciła. Wie pan 
maryniści dzielą się na tych, którzy morza nie widzieli i tych, 
którzy po nim pływali. Ci pierwsi chętnie opisują jak to 
rozbitków w morzu atakują rekiny. Faktycznie przestwór 
oceanu jest olbrzymi a rekinów w stosunku do niego bardzo 
mało. Poza tym rekiny nie są głupie. Na pełnym morzu 
środowisko jest oligotroficzne i żarcia dla tych rekinów prawie, 
że nie ma. Dlatego o wiele łatwiej jest paść ofiarą rekina kąpiąc 
się przy brzegu niż wpadając do wody na pełnym morzu. Poza 
tym do wody wpada się w sytuacji sztormowej a tej rekiny nie 
lubią i uciekają na głębinę. O wiele gorsze są mewy. Co 
prawda mewy nie pożerają całego człowieka lecz w pełni 
zadowalają się wydziobaniem mu oczu. Prawda też, że jedynie 
nieliczne tylko gatunki mew mają takie brzydkie 
przyzwyczajenie. Kłopot z tym, że widząc ostro pikującego 
srebrzystego ptaka trudno jest ocenić czy celem ataku są rybki 
czy twoje oczy. Dwa razy pływaliśmy dokoła leżącej na burcie 
łodzi. Za każdym razem Atuia wielokrotnie tłumaczył mi, że na 
to, aby postawić łódź trzeba podnieść top masztu w momencie, 
gdy mija go grzbiet fali, bo tylko wtedy wiatr pomoże wykonać 
to zupełnie niemożliwe do wykonania zadanie. Ja go 
rozumiałem, ale fizycznie nie byłem w stanie sprostać zadaniu. 
Ten stary człowiek i dziewczyna byli bardziej sprawni ode 
mnie. Na szczęście za oboma razami udało się dokonać cudu, 
czyli rzeczy całkiem niemożliwej i łódka stanęła. Niestety za 
drugim razem straciliśmy wędki i przez dwie ostatnie doby nie 
było nic do jedzenia ani do picia. Po dziewięciu dniach 
wylądowaliśmy. Groty były cudowne, ale gdybym wiedział, 
jakim kosztem uzyskam możliwość ich obejrzenia to raczej 
zamieniłbym żeglarstwo na filatelistykę.
Bawialnia, kominek i wszystkie elementy realne, znikły. Staś 
wpatrywał się w oczy kapitana i wydawało mu się, że to on 
sam przeżywa tą morską przygodę. Wreszcie po dłuższej chwili 
zapytał:
- Panie kapitanie, ale jak prowadziliście nawigację? 
Przecież na dystansie prawie pięciuset kilometrów trafienie do 
wyspy to tak jakby celować w ziarnko piasku z odległości 
kilometra.
Kapitan też chyba przebywał duchem na morzach 
południowych, bo przez długą chwilę milczał. W końcu 
poprosił Stasia, aby powtórzył pytanie. Kiedy Staś powtórzył 
kapitan się uśmiechnął.
- Widzi pan cywilizacja daje nam dużo ale też i dużo 
odbiera. Oczywiście najgorsze jest to, że zabiera nam 
pierwotną, przecudną radość życia, ale też czyni wiele szkód 
konkretnych. Weźmy na przykład medycynę. Dzięki lekarzom, 
lekarstwom i najrozmaitszym działaniom terapeutycznym 
wielu ludziom ratuje się życie. Dla każdego z nich uratowanie 
życia jest wielkim dobrodziejstwem, ale dla społeczeństwa to 
klęska.
- Dlaczego klęska? – zapytał Staś.
- Bo ci słabi ludzie zamiast umrzeć i zostać przez to 
wyeliminowanymi z procesu rozmnażania przekazują swoją 
słabość swojemu potomstwu a to ma dwa tragiczne skutki. Po 
pierwsze to potomstwo chronione przez medycynę, przed 
działaniem praw naturalnej selekcji, staje się coraz słabsze a 
dzięki rozmnażaniu stajemy się gatunkiem coraz liczniejszym 
powodując coraz to szybsze zatruwanie środowiska życia 
człowieka i przez to powodując dalsze osłabianie naszego 
gatunku. Pan pytał jak było z nawigacją. Oto trzeba by zapytać 
Atuię to on siedział przy sterze. Ja tego panu wyjaśnić nie 
potra- fię, ale wiem, że w średniowieczu Arabowie pływali co 
roku z Półwyspu Somali na Cejlon a to wiele tysięcy 
kilometrów. Oni płynęli oczywiście najkrótszą drogą a więc 
cały czas bez widoczności brzegu a nie mieli nawet kompasu. 
Jeszcze sto lat temu na Saharze karawany były prowadzone 
przez przewodników, z których wielu było ślepcami. Co kilka 
kilometrów taki przewodnik zsiadał z wielbłąda, brał w rękę 
piasek, pomacał go i mówił w którym kierunku należy jechać. 
To są wszystko sprawy, które dzisiaj wyglądają na cuda. 
Jeszcze obecnie na terenach północnego Meksyku żyją 
prymitywne plemiona koczownicze. Ci Indianie hodują 
mnóstwo psów. W czasie podróży taboru Indianki pilnują 
psów, które biegają swobodnie. Jeśli jeden pies gdzieś się 
oddali Indianki od razu podnoszą alarm. Naukowcy nazywają 
to pamięcią ejdetyczną lub pamięcią zbiorowości. Ja nie 
potrafię wyjaśnić, na czym to polega. Gdy mieszkałem w 
dorzeczu Orinoko spotkałem tam starego Indianina, który 
bezbłędnie na podstawie wyglądu kobiety w ciąży określał płeć 
dziecka, jakie się urodzi. Te wszystkie właściwości były kiedyś 
powszechne a zniszczyła je cywilizacja.
- Czy nikt nie bada tych zagadnień? - zapytał Staś.
- O ile wiem nie, ponieważ badanie z reguły jest 
niemożliwe.
- Dlaczego niemożliwe?
- Czy umie pan jeździć na rowerze?
- Tak umiem.
- Pływając dłuższy czas na Filipinach miałem takiego 
lekarza okrętowego, który opowiadał mi wiele ciekawych 
rzeczy. Otóż według jego relacji, jeśli posadzimy człowieka na 
fotelu i zawiążemy mu oczy, a następnie będziemy ten fotel 
wychylać na boki to przy pewnym wychyleniu badany 
zorientuje się, że został odchylony od pozycji pionowej. 
Średnio trzeba wychylić faceta o piętnaście stopni ażeby odczuł 
to wychylenie. Jeśli w pełni opanował pan jazdę na rowerze to 
zamknięcie oczu nie utrudnia utrzymania równowagi. Pańskie 
ręce będą wykonywały ruchy kierownicą, które likwidują 
wychylenie ciała od pionu. Otóż rowerzysta reaguje na 
wychylenia wynoszące od półtora do dwóch stopni kołowych, a 
przecież świadomie wyczuwamy dopiero wychylenie o 
piętnaście stopni. Stąd wniosek, że działania podświadome 
mogą być o wiele bardziej precyzyjne od świadomych. Badanie 
zjawisk wykraczających poza świadomość badanego jest 
niezwykle trudne.
Zapadło milczenie. Po dłuższej chwili Staś zapytał
- Panie kapitanie a co teraz pan robi?
- No cóż jestem już za stary żeby wędrować po bezkresnych 
wodach południowego Pacyfiku. Więc wziąłem trochę tych 
wysp do siebie.
- Co pan wziął?
- Zaraz panu pokażę.
Wyszli do holu. Ubrali płaszcze. Pan kapitan wziął swój 
olbrzymi czarny parasol i wyszli na dwór. Na dworze siąpił 
deszcz. Obeszli budynek i z tyłu Staś zobaczył ogromną 
oranżerię o wysokości około sześciu metrów. Po chwili weszli 
do środka.
Staś nie wykazywał zainteresowań przyrodniczych, ale to, 
co zobaczył przyprawiło go nieomal o zawrót głowy. We 
wnętrzu oranżerii rósł tropikalny las a w nim mnóstwo 
kwitnących orchidei. Kwiaty te miały tak przedziwne kształty i 
barwy, że można je było oglądać bez końca. Jedynym 
utrudnieniem była wysoka temperatura i prawie stu procentowa 
wilgotność powietrza. Mimo to Staś dość długo zwiedzał ten 
ogród cudów. Następnie wyszli i wrócili do bawialni. Staś po 
wypiciu kolejnej herbaty zaczął się żegnać. Kapitan 
powiedział:
- Jeśli kiedykolwiek zechce pan panie Stanley pogadać lub 
przynajmniej zrobić przyjemność staremu człowiekowi 
słuchając jego opowieści, to serdecznie zapraszam.
Po powrocie do domu Staś długo rozmyślał na temat tego, co 
usłyszał od kapitana Greya.
Zmagania angielskich i polskich lotników z III Rzeszą 
stanowiły niewątpliwie działania przeciwko wrogowi Polski. 
Jednak nie działały one bezpośrednio na rzecz szybkiego 
uwolnienia Polski spod niemieckiej okupacji. Staś tym 
wszystkim czuł się mocno zniechęcony. Wojna i polityka 
przestały go właściwie interesować. Nie wiedział, co ze sobą 
zrobić. Do kraju oczywiście wrócić nie mógł a jakakolwiek 
stabilizacja w Anglii na stałe w ogóle mu się nie uśmiechała. 
Czuł się zniechęcony do wszystkiego i nie znajdywał żadnego 
rozsądnego działania dla siebie. Przypomniały mu się opinie 
Greya, który twierdził, że cywilizacja ma mnóstwo 
negatywnych skutków dla człowieka. Poważnie zaczął 
rozważać pójście w ślady kapitana Greya. Jak cudownie byłoby 
zostawić ten mglisty szary i nieciekawy Londyn, dotrzeć na 
wyspy południowego Pacyfiku, kupić jacht i spędzać życie tak 
jak to przez wiele lat robił straty kapitan. Ten stan marazmu i 
ogólnego zniechęcenia trwał do dnia pierwszego czerwca. W 
tym dniu Stasia odwiedził dyrektor Sztetter. Dyrektor od razu 
zauważył apatią, w jakiej Staś się znajdował.
- Czy jest pan chory?
- Nie.
- A dobrze się pan czuje?
- Szczerze mówiąc czuję się niezbyt dobrze.
- W jakim sensie?
- A no w tym sensie, że z aktualnego przebiegu zdarzeń 
politycznych nie sposób rokować pokonania naszych obu 
wrogów i odzyskania przez nasz kraj niepodległego bytu.
- Czy przypomina pan sobie naszą rozmowę sprzed kilku 
miesięcy?
- Prowadziliśmy wiele rozmów.
- Chodzi mi o to, że był pan gotów zrobić coś, właśnie dla 
naszego kraju.
- A co? Mam iść na front?
- Nie, ale nie należy rezygnować z żadnej możliwości 
działania na rzecz polskiej sprawy. Niech pan pamięta, że 
zwycięscy to ci, którzy nie rezygnują a rezygnujący nigdy nie 
mogą zwyciężyć.
- Więc, o co chodzi?
- Panie Stanisławie. Chodzi o rzecz niezwykłej wagi. Ale 
przy pana nastawieniu nie wiem czy mogę panu tą kwestię 
powierzać.
- Proszę niech pan dyrektor mówi. Mojej dyskrecji może 
być pan stu procentowo pewny.
Sztetter się uśmiechnął.
- Akurat ta sprawa, którą chciałem panu powierzyć wymaga 
łamania wszelkich zasad dyskrecji.
Staś się zainteresował, a dyrektor Sztetter mówił dalej.
- Nie chodziło mi o dyskrecję. Po prostu nie wiem czy pan 
chce rzeczywiście zrobić coś dla naszego kraju.
- Jeśli pan dyrektor uważa, że może to cokolwiek nam 
pomóc to na pewno zrobię. 
- W takim razie proszę zapisać numer. – i Sztetter 
podyktował Stasiowi numer telefonu – Niech pan dzwoni pod 
ten numer, co najmniej trzy razy dziennie i pyta „co słychać?”.
- W jakim języku – zapytał Staś.
- Po polsku.
- No i co dalej?
- Jeśli osoba która odbierze telefon odpowie, że nic nowego 
to znaczy, że za kilka godzin należy znowu zadzwonić. Jeśli 
zaś usłyszy pan, że są nowe wiadomości to proszę odłożyć 
słuchawkę i siedzieć w domu nigdzie nie wychodząc.
- I to wszystko?
- Tak, wszystko. 
Następnie Sztetter pożegnał się i wyszedł.
Przez następne dnie aż do siódmego czerwca Staś trzy razy 
dziennie dzwonił i ciągle dowiadywał się, że nie ma nic 
nowego. Ósmego czerwca rano ktoś zadzwonił do Stasia a 
kiedy ten podniósł słuchawkę usłyszał „Są nowe wiadomości” i 
rozmówca odłożył słuchawkę.
Po dwóch godzinach odwiedził go dyrektor Sztetter.
- Panie Stanisławie liczę, że nie zmienił pan zdania.
- Oczywiście, że nie zmieniłem.
- W takim razie proszę słuchać..
Staś poczuł dreszczyk emocji. A dyrektor Sztetter spokojnym 
głosem zaczął referować:
- Miesiąc temu Stalin postanowił uderzyć na Niemców.
- Przecież to wielcy przyjaciele. – wyrwało się Stasiowi.
Dyrektor Sztetter tylko uśmiechnął się z pobłażaniem i mówił 
dalej:
- Przygotowania są w pełnym toku. Uderzenie nastąpi 
szóstego lipca. W tej chwili armie radzieckie podchodzą do 
granicy na Bugu. Do uderzenia na III Rzeszę Stalin 
przeznaczył ogromne siły. W tej chwili do granicy zbliża się 
pierwszy rzut a tych rzutów ma być cztery. W pierwszym 
rzucie znajduje się piętnaście armii i trzydzieści samodzielnych 
korpusów, w tym sześć korpusów pancernych, które łącznie 
liczą dwadzieścia cztery tysiące czołgów a to jest siedem razy 
więcej niż mają Niemcy na wschodniej granicy. Przy takiej 
przewadze, jeśli tylko Stalinowi uda się uderzyć, to jego armie 
zatrzymają się dopiero w okolicach Renu a to oznacza, że 
Polska stanie się siedemnastą republiką Związku 
Socjalistycznych Sowieckich Republik.
Staś był tak podekscytowany, że czuł bicie serca w gardle. 
Przełykał ciągle ślinę i zaciskał pięści z wielkiego 
zdenerwowania. Sztetter spokojnym głosem referował dalszy 
ciąg spraw
- Pana zadanie, panie Stanisławie polega na tym ażeby 
chodzić do tych pubów w których piją niemieccy emigranci i 
jak najgłośniej rozpowiadać o przygotowaniach sowieckich, 
podając dokładne liczby, co do ilości wojsk oraz co 
najważniejsze, pod- kreślać termin uderzenia to jest szósty 
lipca. Czy to jasne? – na zakończenie zapytał dyrektor Sztetter.
- Tak jest panie dyrektorze. To jest zupełnie jasne. Ale 
widzi pan ja nigdy takiej roboty nie robiłem, więc myślę, że 
dobrze będzie, jeśli zrozumiem także te elementy, o których 
pan nie mówił, ponieważ świadome działanie jest lepsze od 
niezupełnie świadomego.
- Oczywiście. – dopowiedział Sztetter -- Konkretnie, o co 
chodzi?
- Jeśli my to wiemy to, dlaczego nie wiedzą Niemcy? 
- Abwehra, czyli niemiecki wywiad wojskowy na pewno 
coś tam wie, ale to jest marny wywiad. Natomiast my mamy 
dokładne informacje od tysięcy Polaków mieszkających na 
tych terenach, na których odbywa się koncentracja wojsk 
radzieckich a więc mamy informacje szerokie i dokładne.
- No dobrze – powiedział Staś – a Anglicy? Czy oni o tym 
nie wiedzą? Przecież im tu w Londynie łatwiej poinformować 
Niemców niż nam.
Sztetter uśmiechnął się z miną taką, jaką ma dobry tatuś, który 
wyjaśnia synkowi, że na to ażeby pozbyć się z brzuszka kupki 
trzeba naprzód spuścić majtki, i zaczął wyjaśniać Stasiowi:
- Oczywiście Anglicy wiedzą o tym doskonale, ale w 
przeciwieństwie do nas oni modlą się, aby Hitler o niczym się 
nie dowiedział a Stalin jak najprędzej uderzył po to, aby 
zmniejszyć prawdopodobieństwo inwazji niemieckiej na 
angielskie wyspy. Jeśli chodzi o tą drugą kwestię to też się pan 
myli. Pan jako cywilny Polak kontaktuje się z ludźmi, którzy 
ciągle, choć w małej ilości uciekają z zaboru sowieckiego i 
tutaj docierają. Od nich może pan mieć te informacje. A jak 
Anglik ma uzasadnić posiadanie tego rodzaju wiadomości?
- No dobrze. Ale jeśli Stalin jest zdecydowany walczyć z 
Hitlerem to, jakie znaczenie ma to, kto zacznie?
- To ma ogromne znaczenie i może przesądzić o wyniku 
wojny.
Staś otworzył usta z wielkiego zdziwienia.
- Widzi pan. Im dalej posuwają się przygotowania do 
natarcia tym bardziej wojsko traci możliwości obrony. Aby 
natarcie było jak najbardziej skuteczne podprowadza się armie 
jak najbliżej podstawy do natarcia. Z chwilą, gdy kolejne rzuty 
armijne zetkną się z sobą, wojska te tracą zupełnie możliwości 
defensywne. Jeśli Hitler uderzy na tak stłoczone wojska to 
wyrżnie ich jak bezbronne barany. Dotyczy to wszystkich 
rodzajów wojsk. Dla przykładu rozważmy sytuację lotnictwa. 
Przed natarciem zostaje ono przegrupowane na jak najdalej 
wysunięte lotniska polowe. Takie lotniska posiadają jeden, 
maksymalnie dwa pasy startowe. To zupełnie wystarcza, jeśli 
lotnictwo pełni funkcję osłony nacierających wojsk. Wtenczas, 
co kilkanaście minut z każdego lotniska startuje jeden lub dwa 
samoloty. Pełnią swoją funkcję a gdy wyczerpią paliwo 
wracają. W tym czasie startują następne dwa samoloty. Jeśli 
Hitler uderzy pierwszy i jego samoloty znajdą się nad takim 
lotniskiem polowym to jeden z samolotów eskadry niemieckiej 
zajmie się walką z jednym samolotem sowieckim, któremu 
udało się wystartować a reszta niemieckiej eskadry zniszczy 
wszystkie pozostałe na lotnisku samoloty zanim pojedynczo 
zdążą się wzbić w powietrze. Dotyczy to jak powiedziałem, co 
prawda z różnych powodów, wszystkich rodzajów broni. 
Reasumując. Jeśli Sowieci uderzą pierwsi to bardzo szybko 
pokonają Niemców dzięki ogromnej przewadze ilościowej we 
wszystkich rodzajach wojsk a szczególnie w broni pancernej. 
Jeśli pierwszy uderzy Hitler, a jego uderzenie będzie wykonane 
w momencie pełnej gotowości armii sowieckiej do natarcia to 
walka będzie polegała na zupełnie bezpiecznym dla Niemców 
mordowaniu setek tysięcy Moskali zupełnie nie zdolnych do 
obrony.
- No, ale dla nas Polaków szybkie wygranie wojny przez 
Hitlera też chyba nie jest dobre.
- Ja na pewno nie życzę Niemcom, aby wygrali wojnę. Ale 
to, co przed chwilą mówiłem dotyczy tej grupy armii, która 
została skierowana na zachodnią granicę sowiecką. Zniszczenie 
tego ugrupowania będzie na pewno wielką klęską dla Związku 
Sowieckiego, ale to nie oznacza wygrania wojny.
- Panie dyrektorze. – zapytał po chwili Staś – Jeśli pan wie, 
w których szynkach przebywają niemieccy szpiedzy to Anglicy 
chyba o tym wiedzą jeszcze lepiej.
- Tak, tu ma pan rację. Na pewno wiedzą.
- W takim razie, dlaczego ich nie zlikwidują?
- Po pierwsze zlikwidowanie szpiegów działających 
spowoduje, że Niemcy natychmiast uruchomią następną grupę 
szpiegów śpiących. A po drugie szpieg znany jest o wiele mniej 
groźny od nieznanego.
- Panie dyrektorze. Teraz już wszystko rozumiem i zrobię, 
co w mojej mocy tylko proszę żeby mi pan jeszcze raz 
powtórzył te dane liczbowe a ja sobie to zapiszę.
- Ja panu powtórzę tyle razy ile razy pan zechce. Ale 
zapisać może pan tylko w swojej głowie a nie na papierze.
Przez następnych kilka dni Staś chodził do wskazanych przez 
Sztettera pubów i rozpowszechniał wyuczone na pamięć 
wiadomości. W jakim stopniu ta działalność przyczyniła się do 
rozpoczęcia realizacji planu Barbarossa w dniu 21 czerwca 
tego historia nie zanotowała. Wiadomo tylko, że w przeddzień 
inwazji ambasador niemiecki w Moskwie odwiedził radzieckie 
Ministerstwo Spraw Zagranicznych i rzucił na stół kopię 
radzieckiego planu inwazji, zawierającego dokładne dane 
ilościowe.
Zaraz po klęsce Francji a więc na długo przed uderzeniem III 
Rzeszy na Związek Radziecki, czyli w okresie, gdy jeszcze w 
najlepsze trwał sojusz Stalina z Hitlerem generał Sikorski 
zastanawiał się nad możliwością zawarcia porozumienia z 
Moskwą. 
Gdy w czerwcu 1941 Hitler uderzył na Związek Radziecki i 
dywizje Wehrmachtu parły na wschód, Rosja Sowiecka stała 
się potencjalnym sojusznikiem Anglii a więc i Polski.
Generał Sikorski, polityk o rozsądnej wizji przyszłości, uznał 
porozumienie z Moskwą za wręcz konieczne. Głównym celem 
tego porozumienia było uwolnienie z gułagów setek tysięcy 
Polaków i utworzenie z nich wojska, które miałoby szansę 
walczyć razem z Armią Radziecką przeciwko Niemcom. W ten 
sposób doszło do umowy Sikorski – Majski. Na mocy tego 
porozumienia już w sierpniu 1941 roku a więc w około dwa 
miesiące po uderzeniu Hitlera na Związek Radziecki, 
rozpoczęło się tworzenie armii polskiej w Rosji. 
Sikorski postanowił powierzyć dowództwo tej armii 
generałowi Stanisławowi Hallerowi nie wiedząc, że został on 
rozstrzelany w 1940 roku. Kiedy nie można było odszukać 
generała Hallera, premier powierzył dowództwo generałowi 
Władysławowi Andersowi.
W dniu zwolnienia z więzienia Anders spotkał się z głównym 
katem Łubianki, którą to zaszczytną funkcję pełnił Ławrentij 
Berja. Następnie doszło do spotkania generała Andersa z 
głównym katem całego Związku Radzieckiego, którą to 
funkcję pełnił Józef Wissarionowicz Stalin.
Kiedy ofiara i kat stanęli naprzeciw siebie, stanowili same 
przeciwieństwa.
Anders wysoki, szczupły, przystojny. Stalin przysadzisty, niski. 
Anders urodzony wódz, dowódca o którym powiedzieć, że go 
żołnierze kochali to za mało, oni go uwielbiali. 
Anders w dowodzeniu był wręcz uniwersalny. Potrafił równie 
dobrze prowadzić szwadron do szarży jak i dowodzić armią. 
Genialny taktyk, czego dowodem chociażby bitwa o Monte 
Cassino, kiedy to po pierwszym rozpoznawczym nocnym 
szturmie, który umożliwił, dzięki ciemnościom, precyzyjne 
namierzenie niemieckich stanowisk ogniowych, w tej gorącej 
atmosferze, w której starzy frontowcy załamywali się nerwowo 
on spokojnie czekał na właściwy moment. A sygnał do szturmu 
dał dopiero, gdy Niemcy rozpoczęli przegrupowanie 
odwrotowe. Następnie Anders będąc w bezpośrednim zasięgu 
ognia położył się spać.
Stalin to zupełny dyletant w sprawach wojskowych, który 
przez czystki w armii a następnie przez niepotrzebne wtrącanie 
się do szczegółów strategii i kreśląc plany zadań bojowych na 
globusie, tylko utrudniał działania sztabu.
Anders człowiek niezwykłej odwagi, który nigdy nie unikał 
niebezpieczeństwa a w kampanii wrześniowej zdążył być pięć 
razy ranny.
Stalin tchórz, nigdy w zasięgu ognia się nie pokazywał przez 
cały czas trwania II Wojny Światowej.
Anders był człowiekiem wielce humanitarnym w działaniu. 
Wyprowadził ze Związku Radzieckiego tysiące kobiet i dzieci 
a następnie organizował oświatę dla tej młodzieży, zarówno w 
czasie wojny jak i po wojnie w Londynie.
Stalin będąc u szczytu władzy świadomie spowodował głód 
na Ukrainie gdzie zmarło kilka milionów ludzi. W ciągu całego 
swojego panowania aprobował i w miarę swych sił i 
umiejętności rozszerzał wysyłki na Syberię, gdzie zmarło z 
zimna i głodu kilkadziesiąt milionów ludzi. Zanim osiągnął 
szczyty władzy był kryminalistą, specjalizującym się w 
napadach na banki.
Tylko pod jednym względem to porównanie wypada 
niekorzystnie dla Andersa. Stalin był genialnym politykiem. W 
Związku Radzieckim wielu ludzi osiągało szczyty władzy, ale 
taki, który utrzymał się na tych szczytach aż do śmierci był 
tylko jeden. Mama chciała, aby mały Józio został księdzem. 
Gdyby te marzenia się spełniły świat uniknąłby wielu tragedii, 
ale Związek Radziecki na pewno nie stałby się największą 
potęgą militarną świata.
Sukcesy w polityce wewnętrznej to dopiero połowa talentów 
tego genialnego polityka. Jeśli prześledzi się krok po kroku 
przygotowania inwazji na III Rzeszę, która miała się rozpocząć 
w dniu 6 lipca 1941 roku i równoczesną politykę względem 
Anglii, jeśli do tego doda się Teheran, Jałtę i Poczdam. Jeśli 
mamy na uwadze rzymską zasadę „Do ut des” i stwierdzimy, 
że Stalin tak potrafił omotać Rooswelta, że uzyskał wszystko 
nie dając nic, to dopiero wtedy docenimy talent tego na prawdę 
genialnego polityka. Jaka szkoda, że Roosevelt był naszym 
nibysojusznikiem a Stalin autentycznym wrogiem.
Anders miał dwie ogromne wady. Po pierwsze brak mu było 
talentów politycznych, co tak wspaniałemu wodzowi można 
wybaczyć. Drugą wadą była niczym nie uzasadniona chęć 
oddziaływania na politykę.
Jak już dziś wiadomo Polska przegrała wojnę nie w momencie 
kapitulacji Helu Warszawy czy Westerplatte, lecz w dniu 
udzielenia gwarancji Polsce przez aliantów, co skierowało 
Hitlera na wschód. Tak twierdzi wielu historyków. Jeśli to 
prawda to polska krew przelana na wszystkich frontach Drugiej 
Wojny Światowej byłaby zmarnowana, bo przecież nikt z tych 
żołnierzy nie walczył o stworzenie siedemnastej republiki pod 
nazwą PRL.
Jeśli jednak wbrew zdaniu wielu historyków 
zachodnioeuropejskich przyjmiemy, że istniała jakaś mała 
iskierka nadziei na wolną, niepodległą Polskę w wyniku 
Drugiej Wojny Światowej, to tą jedyną iskierką byłoby 
wkroczenie do Polski wraz z armią sowiecką armii Andersa. 
Jak wykazało utworzenie armii Berlinga, armia Andersa mogła 
z niepełnych 90 tysięcy urosnąć do ponad 200 tysięcy. W razie 
wkroczenia tej armii na teren Polski natychmiast jej stan 
wzrósłby co najmniej o trzysta tysięcy żołnierzy i oficerów 
Armii Krajowej. Taka siła w trakcie toczących się działań 
wojennych i na zapleczu frontu uniemożliwiłaby ustanowienie 
władzy w pełni agenturalnej, jaką był PKWN. Anders kazał 
rozstrzeliwać tych polskich żołnierzy, którzy z głodu ukradli 
koguta lub barana i nikt mu tego za złe nie brał, bo było jasne, 
że Anders musiał dbać o dobre stosunki z władzą radziecką.
Ten sam Anders nie chciał lub nie potrafił przeciwdziałać 
napisom w latrynach: „Pomścimy Katyń” ani dowcipom w 
gazetkach żołnierskich, gdzie można było zobaczyć dwie 
świnie z podpisem: „Hitler - Stalin wierni przyjaciele”.
Żołnierze Andersa głośno rozprawiali o niewątpliwie słusznej 
teorii „dwóch wrogów”, z której wynikało, że w interesie 
Polski jest jak najsilniejsze wykrwawienie się zarówno 
Wehrmachtu jak i Czerwonej Armii a Stalin, jak wiadomo, 
miał najlepsze służby informacyjne na świecie.
Legenda głosi, że Anders wyprowadził wojsko polskie ze 
Związku Radzieckiego do Persji. Jest to tylko legenda.
Z książki napisanej przez Andrzeja Strońskiego na podstawie 
danych dostarczonych przez generała Władysława Andersa, 
która nosi tytuł „Bez Ostatniego Rozdziału” i której formalnym 
autorem jest generał Władysław Anders, można się dowiedzieć 
następujących rzeczy:
Stalin obiecał dostarczać i rzeczywiście dostarczał racje 
żywnościowe na cały stan wojska, który wynosił sześćdziesiąt 
tysięcy ludzi. Liczba żołnierzy i oficerów szybko wzrastała i 
przekroczyła siedemdziesiąt tysięcy a racji żywnościowych 
było dalej sześćdziesiąt tysięcy.
Wokół obozu wojska polskiego w Związku Radzieckim 
koczowało co najmniej osiemdziesiąt tysięcy nędzarzy 
stanowiących rodziny tych żołnierzy i oficerów. Racje 
żywnościowe dzielono oczywiście między wszystkich 
Polaków. Co prawda ilość ludzi konsumujących tą żywność 
malała, bo wielu umierało z głodu. Jednak pozostali przy życiu 
stanowili łącznie 140 tysięcy ludzi. W tej sytuacji 
permanentnego głodu ciągle dochodziło do kradzieży mienia 
radzieckiego, za co polskie sądy wojenne karały śmiercią. 
Stalin na bieżąco informowany o skrajnej wrogości armii 
Andersa do Związku Radzieckiego postanowił Polaków 
wyrzucić i 10 marca 1942 roku zawiadomił, że od 20 marca 
zmniejsza ilość racji żywnościowych do 26 tysięcy. Po 
negocjacjach zgodził się podnieść ilość racji do czterdziestu 
tysięcy. Decyzja ta oznaczała wyrok śmierci głodo- wej dla 140 
tysięcy Polaków. Jest więc oczywiste, że wyjście Polaków ze 
Związku Radzieckiego stanowiło skutek decyzji Stalina a nie 
Andersa.
Największym nonsensem politycznym Andersa była jego 
niezachwiana wiara w bliski wybuchu trzeciej wojny 
światowej. Anders twierdził, że nie może współistnieć 
europejska demokracja z azjatyckim despotyzmem. Jeszcze we 
Włoszech, ale już po wojnie, gdy rozganiał bunt Sulika 
krzyczał: „Ty mi tu demonstrację robisz! A ja nie wiem czy 
zdążymy do Anglii zanim wybuchnie nowa wojna światowa na 
Bałkanach”.
W działaniach politycznych Anders ponosił same klęski. Na 
przykład, kiedy Raczyński wynegocjował, iż w radzie 
nadzorczej Wolnej Europy zasiądzie Polak w trakcie 
omawiania spraw polskich Anders zaprotestował: „Żądamy 
pełnego udziału w Radzie Nadzorczej” i nie dostaliśmy nic. 
Bez przesady można powiedzieć, że w polityce Anders był 
wielce szkodliwym marzycielem. Biedny marzyciel. Marzyciel 
w polityce to tak jak w wojsku strzelec wyborowy zupełnie 
ślepy.
Tymi porównaniami bardzo wyprzedziliśmy bieg zdarzeń. 
Wróćmy, więc do Londynu roku 1941.
Kiedy lawina trzech frontów niemieckich runęła na Związek 
Radziecki i rozpoczęło się na wielką skalę likwidowanie 
przygotowanych do natarcia, a więc zupełnie niezdolnych do 
obrony zgrupowań radzieckich, Staś wyzbył się uczucia 
bezradności i bezsensu wszelkich działań. Pomyślał sobie 
mniej więcej tak: „Jeśli nasz wywiad wbrew woli Anglików 
potrafił pokierować losami wojny, to zapewne nasi przywódcy 
potrafią tak pokierować dyplomacją aliantów ażeby w 
końcowej fazie wojny Polska uzyskała to, co się jej należy, to 
znaczy samodzielny, niepodległy byt państwowy”. 
Podbudowany takim fantastycznym rozumowaniem Staś zaczął 
znowu interesować się przebiegiem działań wojennych.
A sytuacja była bardzo ciekawa. Ze strony niemieckiej napaść 
na Związek Radziecki realizowało trzy miliony trzysta tysięcy 
ludzi sił lądowych i milion dwieście tysięcy personelu 
Luftwaffe. Razem stanowiło to cztery i pół miliona ludzi. 
Zgrupowanie sił radzieckich, które w dniu 6 lipca miało 
uderzyć na wojska Trzeciej Rzeszy liczyło dwa miliony 
czterysta siedemdziesiąt tysięcy ludzi, co stanowiło 54 % 
wszystkich sił radzieckich.
Jak widać z tego porównania stosunek sił wynosił 2:1 a więc 
Niemcy nie posiadali trzykrotnej przewagi, która według 
podręczników taktyki potrzebna jest do wykonywania działań 
ofensywnych.
Pamiętajmy jednak, że Niemcy solidnie przygotowali 
uderzenie i świetnie je wykonali, natomiast strona radziecka 
także solidnie przygotowana do natarcia z tego właśnie powodu 
nie była w stanie się bronić. Pozostawały trzy ewentualności: 
poddać się, dać się zarżnąć lub uciekać. Wojsko sowieckie 
masowo realizowało każdą z tych trzech możliwości. Straty 
niemieckie w ciągu pierwszego miesiąca wojny nie były tak 
astronomicznie duże jak sowieckie, jednak były to straty 
znaczne. Wedle oficjalnych komunikatów Ober Komando der 
Wehrmacht Niemcom wytrącono z walki milion trzy tysiące 
żołnierzy, pięćdziesiąt procent czołgów i tysiąc dwieście 
samolotów. Już po tygodniu walki Völkischer Beobachter 
stwierdził, że żołnierz sowiecki przewyższa zachodnich 
przeciwników Trzeciej Rzeszy.
Krytyczne dla Związku Radzieckiego lato 1941 roku 
dobiegało końca. Armie niemieckie parły na wschód. 15 
listopada rozpoczął się ostatni etap niemieckiej ofensywy na 
kierunku moskiewskim. 23 listopada wojska niemieckie 
znalazły się zaledwie 27 kilometrów od Moskwy.
W rządzie polskim przeważały opinie, że Hitler w krótkim 
czasie pokona Związek Radziecki a przynajmniej zdobędzie 
całą europejską część tego państwa. Kiedy czwartego grudnia 
Stalin podejmował na Kremlu premiera Sikorskiego wszyscy 
obecni na bankiecie słyszeli huk armat pobliskiego frontu.
Nadeszły smutne święta Bożego Narodzenia 1941 roku. Od 
chwili opuszczenia kraju Staś nie miał żadnych wiadomości ze 
Lwowa ani też nikogo stamtąd nie spotkał nie licząc Benka 
Schwarca, który opuścił Lwów jeszcze przed wojną.
W „Ognisku Polskim” zorganizowano wspólną Wigilię. Tą 
wieczerzę wigilijną Staś spędzał z innymi Polakami, ale wśród 
nich nie było nikogo z jego lwowskiego środowiska. Staś stał 
pod ścianą i z nudów czytał listę osób, które poszukiwały 
członków rodziny lub znajomych. Nagle z wielkiego wrażenia 
na całym ciele dostał gęsiej skórki. Podkurczył palce nóg i 
jeszcze raz po woli czytał listę. Ręcznym pismem, ale wyraźnie 
było napisane „Stanisław Tarłowski”. Staś bał się przenieść 
wzrok na prawą część listy gdzie umieszczone były nazwiska i 
adresy tych osób, które swoich bliskich poszukiwały. Jeszcze 
raz przeczytał swoje nazwisko i spojrzał w prawo. Ze 
zdziwieniem odczytał: „Stefan Kot – Szkocja” i dalej numer 
poczty polowej.
Staś z szybkością i hałasem tajfunu opuścił salę wywracając 
kilka krzeseł. Wybiegł na ulicę. Znowu wrócił do szatni. Zabrał 
płaszcz i pobiegł do mieszkania oficera, którego przypadkowo 
poznał w jakimś klubie a wiedział od niego, że on pracuje w 
służbie kwatermistrzowskiej.
Kapitan, który w swoim mieszkaniu z kilkoma kolegami 
zorganizował skromną wigilię, będący już po kilku głębszych 
nie mógł przez dłuższy czas zrozumieć, o co Stasiowi chodzi. 
Kiedy wreszcie się dogadali zrozumiał, że Staś pyta, w jaki 
sposób najprędzej może skontaktować się ze znajomym. 
Wreszcie kapitan powiedział:
- Jutro jest święto, ale ja akurat mam dyżur w biurze od 
dwunastej w południe. Przyjdź około pierwszej to sprawdzę, 
jaka to jednostka i podam ci numer telefonu.
Staś wrócił do siebie do domu. Położył się spać, ale nie mógł 
zasnąć tak był podniecony oczekiwanym spotkaniem. Wreszcie 
na drugi dzień otrzymał numer telefonu. Zatelefonował i 
poprosił do telefonu oficera dyżurnego jednostki. Po chwili w 
słuchawce odezwał się zaspany głos oficera dyżurnego.
- Przepraszam bardzo, że zabieram czas w dzień 
świąteczny, ale dostałem wiadomość, że tam u państwa służy 
mój przyjaciel Stefan Kot.
W słuchawce odezwało się ziewanie. Po chwili oficer 
powiedział:
- Tak służy taki w warsztacie rusznikarskim. Ale dziś jest 
święto, więc skąd go panu wezmę?
- A czy nie można by go poprosić do telefonu mimo, że jest 
święto?
- Nie można, bo on nie mieszka w koszarach tylko na 
mieście.
Na tym rozmowa się skończyła.
Staś pojechał taksówką do domu. Wziął najbardziej 
potrzebne rzeczy osobiste i pieniądze a następnie tą samą 
taksówką pojechał na dworzec. W drugi dzień świąt Bożego 
narodzenia o godzinie piątej rano Staś tłukł pięścią w blaszane 
drzwi wartowni polskiej jednostki w małym szkockim 
miasteczku. W dniu tym oficerem dyżurnym był młody 
podporucznik, który wykonał kilka telefonów, aby uzyskać dla 
Stasia prywatny adres Stefana Kota.
Kiedy po następnej godzinie wędrowania przez nieznane 
uliczki Staś dotarł do drzwi mieszkania Kota, serce biło mu aż 
w gardle a z oczu płynęły łzy. Nie mógł zdecydować się ażeby 
nacisnąć dzwonek.
Ledwie zadzwonił już drzwi się otworzyły i pan Stefan 
złapał w ramiona Stasia. Kiedy po dłuższej chwili skończyli się 
całować i ściskać Staś rozejrzał się po malutkim, bardzo 
czystym mieszkaniu i od razu zrozumiał, dlaczego sierżant Kot 
mieszka tu a nie w koszarach. Do Stasia podeszła Tosia i 
podała mu rękę.
Po chwili, kiedy już siedzieli przy skromnie zastawionym 
stole Staś poprosił, aby Stefan opowiedział o swoich losach.
- No cóż. – zaczął Stefan – O tym, co się działo do września 
nie warto gadać. Po prostu normalna służba na lotnisku. W 
ostatnich dniach sierpnia czekałem, że dostanę kartę powołania, 
ale nie dostałem. Bez tego do wojska dostać się nie było 
można, bo wszędzie brakowało broni. Postanowiłem więc 
spróbować w X Brygadzie Zmotoryzowanej. Liczyłem na to, 
że jako mechanika wezmą mnie do warsztatów. Poszedłem na 
pocztę, wyjąłem wszystkie pieniądze z PKO. Połowę od razu 
wysłałem do Warszawy Marysi a drugą połowę dałem Tosi i 
wyjaśniłem, że idę do wojska. Ta cholera od razu z mordą do 
mnie, że mnie nie chodzi o wojowanie tylko o jebanie.
- Wcale tak nie powiedziałam. – wtrąciła się Tosia – 
Powiedziałam, że znudziły ci się lwowskie dziwki i chcesz 
sobie zmienić na wojskowe.
- No, mniejsza o to w każdym razie powiedziała, że pójdzie 
do wojska ze mną żeby mnie przypilnować. Ubrała się i 
rzeczywiście pojechała. Gdy wreszcie trafiłem do tej X 
Brygady Zmotoryzowanej i pokazałem swoje papiery 
rzemieślnicze a także opinię z pracy to mnie od razu przyjęli. 
Tosia czekała przed bramą. Jak wyszedłem i powiedziałem, że 
zostaję w brygadzie to ona powiedziała, że teraz ona pójdzie. 
Nie chciałem jej puścić, ale nie mogłem robić awantury na 
ulicy, więc poszła do sztabu a ja do magazynu mundurowego 
zupełnie spokojny, że jej nie wezmą, bo kobiet w ogóle nie 
przyjmowali. W magazynie trzeba było spakować wszystkie 
łachy cywilne w jeden worek i napisać kartkę z nazwiskiem i 
adresem. Kiedy to już zrobiliśmy i właśnie staliśmy w kolejce z 
gołymi dupami po wojskową bieliznę do magazynu wkroczyła 
Tosia i zażądała munduru. Wie pan ona tam w sztabie nagadała 
takich rzeczy, że wstydu miałem przez całą kampanię i 
wszyscy koledzy się ze mnie śmiali, bo ona przedstawiła mnie 
jako niedojdę, którego trzeba pilnować.
- Wcale tak nie narozrabiałam. – wtrąciła się znowu Tosia.
- No to powiedz, co żeś nagadała, że koledzy ciągle mi 
powtarzali, że mi niańki potrzeba bo tak mówiła moja żona.
- Weszłam do pokoju gdzie siedział ten, co przyjmuje do 
wojska i mówię mu, że chcę tutaj do wojska, żeby tu służyć. To 
on mi mówi że kobiet nie przyjmują. To ja jemu mówię, że 
przed chwilą przyjęli tu mojego męża. To on mówi, że jak 
męża to on nie jest kobietą. To ja mówię, że nie jest kobietą, 
ale jak mnie nie wezmą to ja go zabieram do domu. To on mi 
mówi, że to będzie dezercja. To ja mu mówię, że tą dezercję to 
on może zrobić, ale bez mojego pozwoleństwa zostać w wojsku 
nie może. To on się roześmiał i pyta, w jakim charakterze ja 
chcę służyć. To ja umówię, że jestem wykwalifikowana siostra 
miłosierdzia i chcę tak służyć.
- Gdzieś ty się tak wykwalifikowała? – zapytał Stefan.
- Skończyłam kurs sanitarny w harcerstwie.
- A ile ten kurs trwał?
- Dwa dni. – przyznała się Tosia.
- No i co dalej? – zapytał rozbawiony Staś.
- Dalej to ten pan oficer kazał żebym się umundurowała. To 
ja się umundurowałam i tyle.
Tosia nie powiedziała, że do tego kapitana zwracała się „panie 
oficerze”, bo nie znała dystynkcji wojskowych. Nie 
powiedziała także, że w ciągu całej rozmowy torbą zasłaniała 
brzuch, bo była w piątym miesiącu ciąży.
Udział Tosi w kampanii wrześniowej zakończył się dla niej 
tragicznie. Brygada stosowała jedyną sensowną w warunkach 
tej kampanii taktykę. W nocy wykonywano marsz odwrotowy a 
w dzień kontratak na ścigające brygadę jednostki niemieckie. 
Gdy tylko Niemcy się zatrzymywali, natarcie wstrzymywano i 
jeśli to było możliwe jeszcze za dnia wycofywano jednostki 
spod ognia. W nocy znowu marsz odwrotowy
Gdzieś między Rzeszowem a Przeworskiem batalion, w 
którym służyła Tosia szykował się do kontrnatarcia. Polacy 
zalegali na skraju lasu. Przed nimi nieużytki porośnięte 
wysokimi, gęstymi jałowcami. Na tym odcinku kontratak 
wykonywany był dwoma kampaniami. Gdy Polacy wyszli poza 
jałowce na otwarty teren Niemcy położyli silny ogień z 
cekaemów. Oficer siedzący na wysokiej sośnie natychmiast 
nakazał odwrót. 
W tamtych czasach radiotelefonów nie było i rozkazy były 
przekazywane do walczących pododdziałów za pomocą 
sygnałowej rakietnicy. W nocy używano ładunków typu 
„gwiazda”, w dzień typu „dym”. Dzień był jasny, niebo bez 
jednej chmurki a nasz oficer miał jedynie ładunki typu 
„gwiazda”. Strzelał raz za razem, ale na jasnym niebie sygnał 
był słabo widoczny.
Dowódca lewej kompanii zauważył i wycofał swój 
pododdział. Kompania nacierająca z prawej strony nie 
zauważyła sygnałów i żołnierze nacierali w dalszym ciągu. 
Niemcy skupili na nich ogień wszystkich cekaemów i 
osiemdziesiąt procent stanu było zabitych lub ciężko rannych. 
Do natarcia, w którym nie zna się dokładnej pozycji wroga 
piechota idzie bez sanitariuszy. Tosia razem z innymi 
sanitariuszami siedziała w rowie i czekała na rozkaz. Gdy 
rozpoczął się huraganowy ogień niemieckich cekaemów 
sanitariusze bez rozkazu ruszyli do przodu i idąc na huk 
wystrzałów szybko odnaleźli łąkę, na której leżało mnóstwo 
zabitych i rannych Polaków.
Tosia z drugim sanitariuszem podniosła chłopaka rannego 
ciężko w brzuch. Nie mając noszy nieśli go na rękach. Na 
drodze był płytki rów, ale zbyt szeroki, aby go przeskoczyć, 
więc wskoczyli do rowu. Natychmiast poczuła ostry ból w dole 
brzucha a następnie gorąco na wewnętrznych stronach ud. Już 
nie mogła się podnieść. Sanitariusz, który z nią dźwigał 
rannego zapytał:
- Co się stało? Czy jest pani ranna?
- Nie jestem ranna, tylko rodzę.
Szybko dostarczono Tosię do polowego szpitala. Lekarz, do 
którego Tosia trafiła był wysokiej klasy ortopedą i o 
położnictwie nie miał zielonego pojęcia. Na szczęście jedna z 
sanitariuszek była w cywilu akuszerką. Ta sanitariuszka 
dokładnie sprawdziła zawartość spodni Tosi i stwierdziła, że 
rzecz jest niekompletna.
- Panie doktorze. Natychmiast trzeba skrobać.
Pan doktor spocił się ze strachu, ale jakoś zabiegu dokonał. 
Kiedy w dziesięć dni później przekraczali granicę rumuńską 
Tosia jeszcze nie mogła chodzić. We Francji skierowano ją na 
sześciotygodniowy pobyt w wojskowym francuskim 
sanatorium. Po wyjściu z sanatorium do linii już nie wróciła. 
Zatrudniono ją w kuchni, oczywiście w tej jednostce, w której 
służył Stefan. 
Staś wysłuchał tej historii opowiadanej na przemian przez 
Stefana i Tosię. 
Żadne z nich nie powiedziało, że Tosia zanim poroniła 
otrzymał wysokie odznaczenie. Tosia nie powiedziała o tym 
przez skromność a Stefan, dlatego, że to mocno raniło jego 
męską dumę. On żadnego odznaczenia nie otrzymał mimo, że 
dokonywał cudów przywracając rozbitą broń do stanu 
używalności. Staś zaprosił oboje przyjaciół do siebie do 
Londynu, gdy tylko będą mieli urlop a następnie, kiedy Tosia 
na chwilę wyszła powiedział do Kota:
- Panie Stefanie. Pan mi tak świetnie zreperował rower a ja 
w ogóle się nie zrewanżowałem. Dlatego robię to obecnie – i 
wręczył Kotowi pieniądze w ilości, za którą można było kupić 
dziesięć rowerów.
Kot się trochę certolił, ale w końcu pieniądze musiał przyjąć. 
Staś pożegnał się i wrócił do Londynu.
W połowie stycznia krytycznego dla losów całej wojny 
1942 roku Staś gościł w Londynie sierżanta Kota wraz z jego 
żoną Tosią. Kotowie mieszkali u Stasia. Przez dwa tygodnie 
cała trójka razem jadła, piła, ale najwięcej czasu poświęcali na 
wspominanie lat spędzonych w kraju, we Lwowie. 
Przedostatniego dnia urlopu Staś odprowadził przyjaciół na 
dworzec. Kiedy pociąg ruszył Staś powędrował piechotą do 
domu i w czasie drogi zastanawiał się czy jeszcze kiedyś 
spotka tych tak miłych ludzi.
Rok czterdziesty drugi obfitował w szereg niepomyślnych 
wieści ze wszystkich teatrów działań wojennych. W Rosji, co 
prawda powstrzymano wojska niemieckie na kierunku 
Moskwy, ale równocześnie Niemcy osiągnęli Wołgę i parli ku 
Kaukazowi. W Afryce północnej w ramach kolejnej 
niemiecko-włoskiej ofensywy wojska brytyjskie dostawały 
lanie i uciekały aż pod Aleksandrię. Na dalekim wschodzie 
Japończycy kończyli likwidację ostatnich punktów oporu na 
podbitych terenach.
Na Atlantyku sytuacja była po prostu tragiczna. Stada 
niemieckich U-botów nieomalże bezkarnie topiły alianckie 
konwoje zdążające ze Stanów Zjednoczonych do Anglii lub do 
północnych portów europejskiej części Związku Radzieckiego. 
Jedyną radosną wieścią było tworzenie w Związku Radzieckim 
armii polskiej na mocy układu polsko-radzieckiego zawartego 
30 lipca poprzedniego roku w Londynie. Jednak już w kwietniu 
opuściło Związek Radziecki dwadzieścia osiem tysięcy wojska, 
dwa tysiące junaków i jedenaście tysięcy osób cywilnych.
W tym momencie sprawa sensownego politycznie 
wykorzystania armii Andersa to jest powrotu jej do kraju razem 
z komunistyczną Czerwoną Armią nie była jeszcze 
przekreślona. 30 kwietnia 42 roku rada ministrów polskiego 
rządu w Londynie podjęła uchwałę, w której wyraźnie 
podkreślano celowość walki armii Andersa wspólnie z Armią 
Czerwoną. Ze względów zrozumiałych uchwała rządu nie 
mówiła, iż głównym celem jest wejście na teren Polski 
polskiego wojska nie podporządkowanego Moskwie. Jednak w 
drugiej połowie sierpnia 42 roku wyszła ze Związku 
Radzieckiego reszta sił polskich grzebiąc ostatecznie realne 
szanse na powrót rządu emigracyjnego do kraju.
Oczywiście w 42-gim roku nikt nie mógł przewidzieć 
dalszych losów wojny. Z tego, co dzisiaj wiemy tylko premier 
Sikorski i jego najbliżsi współpracownicy brali pod uwagę 
realne możliwości wyzwolenia terenu kraju spod okupacji 
hitlerowskiej przez komunistyczną Czerwoną Armię. Dla 
większości przedstawicieli naszej emigracji zarówno 
wojskowej jak i cywilnej opuszczenie Związku Radzieckiego 
przez armię Andersa nie stanowiło problemu politycznego.
W częstych dyskusjach na temat końca wojny i przyszłości 
kraju rozważano najbardziej fantastyczne działania. Jedno z 
nich przewidywało, że w momencie zbliżania się Armii 
Radzieckiej do wschodnich granic Polski alianci zachodni 
zorganizują ogromną akcję desantową w wyniku której cały 
teren Polski lub przynajmniej wystarczająca jego część, 
obejmująca oczywiście stolicę, zostanie wyzwolona spod 
niemieckiej okupacji. W tej enklawie zostanie osadzony rząd 
londyński a wszystko to zostanie wykonane tylko po to, aby 
kochanym Polakom zrobić przyjemność. W pierwszych dniach 
czerwca do Londynu przyjechał kurier komendy głównej AK. 
Staś bardzo chciał poz- nać tego oficera za pośrednictwem 
Polaka pracującego w jakichś rządowych agendach. Miało to 
nastąpić w największym klubie polskim, czyli w „Ognisku 
Polskim ” .
Staś przyszedł dla pewności o wiele wcześniej. Usiadł i 
przysłuchiwał się jednej z setek podobnych dyskusji 
dotyczących przyszłych losów naszego państwa. Jakiś starszy 
pan powoli i z namaszczeniem przekonywał, że wszystko w 
rękach Boga i że trzeba się gorąco modlić o pomyślne dla 
Polski zakończenie wojny. Dyskusja się przedłużała a Staś 
ciągle czekał na przyjście kuriera z kraju. Po chwili ktoś 
poklepał Stasia po ramieniu. Staś się odwrócił i zobaczył tego 
pana, który obiecał skontaktować go z kurierem. Razem 
podeszli do stolika w kącie sali, przy którym siedział drobny, 
niepozorny człowiek wyglądający na urzędnika państwowego 
niższej rangi. Był to właśnie pan Piotr, który swego nazwiska 
nie wymieniał. Przez chwilę rozmawiali na ogólne tematy a 
następnie pan Piotr poprosił Stasia czy ten mógłby zaprowadzić 
go do Brytyjskiego Muzeum. Ponieważ dochodziła siódma 
wieczorem, więc umówili się na dzień następny. Kiedy doszło 
do spotkania Staś zaproponował dowiezienie taksówką, ale pan 
Piotr wolał przejść się piechotą, aby popatrzeć jak wygląda 
Londyn. W trakcie tej wędrówki Staś zapytał.
- Panie Piotrze. Nie podaje pan swojego nazwiska. Czy to 
oznacza, że wróci pan niebawem do kraju?
- Nie. Nazwiska nie podaję ze względu na dobro rodziny, 
która została w kraju. Ja już tam wrócić nie mogę.
- Dlaczego?
- Dlatego, że tutejsi niemieccy szpiedzy dokładnie mnie 
obejrzeli a to przekreśla powrót do pracy konspiracyjnej.
- Wczoraj przysłuchiwał się pan dyskusji w klubie. Czy tam 
w kraju ludzie też pokładają nadzieję głównie w Bogu a nie we 
własnym działaniu?
- Trudno to tak generalizować. W kraju dużo ludzi 
zaangażowanych jest w ruchu oporu. Ci na pewno nie mają 
czasu na modlitwy, ale takich, którzy tylko się modlą też jest 
wielu. Zapanowało milczenie. Po chwili pan Piotr dodał:
- Wie pan, w miarę upływu czasu ja sam coraz bardziej 
skłaniam się do poglądu,że ta nasza walka zarówno tu na 
emigracji, jak i szczególnie tam w kraju nie ma sensu.
- Jak to? Walka z wrogiem nie ma sensu?
- Ogólnie rzecz biorąc każdy wysiłek osłabiający wroga jest 
z istoty rzeczy celowy, ale konkretnie głównym celem naszej 
walki powinno być uzyskanie niepodległego państwa polskiego 
we właściwych, słusznie należnych nam granicach. Otóż 
wydaje mi się, że te sprawy zostaną przesądzone przez 
przedstawicieli wielkich mocarstw tak jak to miało miejsce po 
pierwszej wojnie światowej.
- Ale przecież my Polacy walczymy na wszystkich frontach 
lądowych tej wojny, na morzu i w powietrzu.
- Tak to prawda. Jednak nie przypuszczam, aby 
którykolwiek mąż stanu reprezentujący zwycięskie mocarstwo, 
kreując po wojnie sytuację geopolityczną w Europie brał pod 
uwagę cokolwiek innego oprócz interesu własnego państwa.
Staś był realistą. Umiał rzeczowo myśleć, czego dowody dał 
jeszcze przed wojną. Jednak tu na emigracji ze względów 
psychologicznych ulegał częściowo fantastycznym rojeniom 
nie mającym żadnych podstaw rzeczowych. Ocena pana Piotra 
była kubłem zimnej wody, który ściągnął go z obłoków i 
postawił na ziemi. Kiedy oprowadzał pana Piotra po 
Brytyjskim Muzeum cały czas myślami był we Lwowie. 
Dotychczas wyobrażał sobie, że po skończonej wojnie wróci do 
Lwowa i za przywieziony kapitał zorganizuje dostatnie życie 
dla całej rodziny. Obecnie ten sielankowy obraz uległ 
pewnemu zakłóceniu. Stasia zaczęło ogarniać straszne poczucie 
bezsilności. Rozumiał, że wydobycie rodziny z małym 
Mareczkiem z kraju jest po prostu niemożliwe.
Druga połowa 42 roku i pierwsze miesiące 43 upłynęły 
Stasiowi na dość nudnym śledzeniu działań wojennych, i 
jeszcze nudniejszym śledzeniu potępieńczych swarów naszej 
emigracji.
9 maja 1943 roku, jak co dzień zbudził się o godzinie 7:20. 
Nie wstając z łóżka włączył radio i czekał na komunikat BBC o 
7:30. Angielski spiker jako pierwszy punkt dziennika omawiał 
zdobycie Tunisu w dniu poprzednim. Po zakończeniu refe- 
rowania szczegółów odniesionego zwycięstwa spiker 
powiedział:
- A teraz przytoczymy państwu treść komunikatu, jaki w 
dniu wczorajszym podała radziecka agencja TASS: „Rząd 
radziecki postanowił zadośćuczynić prośbie Związku Patriotów 
Polskich w sprawie tworzenia na terytorium ZSRR polskiej 
dywizji imieniem Tadeusza Kościuszki w celu wspólnej z 
Armią Czerwoną walki przeciwko najeźdźcom niemieckim”.
Staś nie miał najmniejszej wątpliwości, jaki będzie charakter 
polityczny polskiej armii tworzonej przez Stalina w Związku 
Radzieckim.
Większość polskiego emigracyjnego Londynu nie 
przywiązywała żadnej, nawet najmniejszej wagi do faktu 
tworzenia polskiego wojska przez komunistów w Rosji. Ciągle 
najbardziej newralgicznym tematem była, bezsensowna 
zdaniem większości ,uległość polskiego premiera względem 
Związku Radzieckiego. Polskojęzyczna sekcja BBC dopiero po 
trzech dniach podała informację o tworzeniu komunistycznego 
wojska polskiego na terenie Sowietów.
5 lipca rano znowu za pośrednictwem anglojęzycznego 
komunikatu BBC dotarła do Stasia tragiczna wiadomość o 
śmierci polskiego premiera. Stanowisko premiera po generale 
Sikorskim objął Stanisław Mikołajczyk. Człowiek uczciwy, ale 
bez jakiejkolwiek wizji politycznej. Raczej urzędnik niż 
dyplomata. Staś był tą tragedią zupełnie przygnębiony i uległ 
jakiejś ogólnej apatii. 
Faktem politycznie zupełnie bez znaczenia, który jednak 
Stasiowi uświadomił jak mało ważnym problemem dla świata 
jest Polska, stał się incydent zaistniały w dniu pogrzebu 
naszego premiera. Otóż delegacja norweska nie odróżniała 
Sikorskiego od Piłsudskiego. Z ich słów wynikało, że 
przyjechali po to, aby udekorować trumnę Piłsudskiego 
wysokim norweskim odznaczeniem.
Czas biegł i zbliżał się rok 1944. Emigracja londyńska a 
głównie jej cywilna część spodziewała się po tym roku 
wydarzeń dla Polski niezwykłych zgodnie z przepowiednią 
Adama Mickiewicza. Uczciwie należy przyznać, że pod tym 
względem Mickiewicz nas nie zawiódł.
22 lipca Stalin obdarzył nas pierwszym komunistycznym 
rządem o wyraźnie agenturalnym charakterze. W ten sposób 
rozpoczęło się komunistyczne panowanie w Polsce, które miało 
trwać czterdzieści pięć lat.
Czas płynął. Wojska radzieckie zajmowały kolejne połacie 
naszego kraju a cudowne rozwiązanie w postaci gigantycznego 
desantu do Polski jakoś nie następowało.
Likwidacja zgrupowań AK oraz cywilnych władz 
konspiracyjnych nawet w tak dużych miastach jak Lwów i 
Wilno nie nastręczało Sowietom jakichkolwiek trudności. 
Jednak w miarę zbliżania się frontu do linii Wisły coraz 
wyraźniej krystalizował się trudny problem dla sił 
komunistycznych.
Warszawa - stolica Polski była milionowym miastem. Był to 
ogromny rezerwuar polskich sił patriotycznych. Rezydował 
tam pełnomocnik rządu londyńskiego, komenda główna Armii 
Krajowej oraz inspektorat warszawski tejże armii. Organizacja 
komunistyczna była tak nie liczna, że na jej sile nie można było 
się oprzeć.
Nastroje antykomunistyczne zawsze w Warszawie silne, po 
ujawnieniu przez Niemców tragedii katyńskiej osiągnęły 
apogeum. Dzięki najlepszym na świecie służbom 
informacyjnym Stalin wiedział, że Warszawa została wycofana 
z planu „Burza”. W tej sytuacji władze radzieckie nie miały 
żadnej pewności, że powstanie w Warszawie wybuchnie.
Sprawy te są tak niepopularne w Polsce, że mimo upływu 
ponad pięćdziesięciu lat żaden polski historyk nie odważył się 
ich rozpatrywać. Z tych powodów nie wiemy, w jakim stopniu 
wybuch Powstania Warszawskiego spowodowany był 
decyzjami podjętymi w Moskwie. W każdym razie zarówno 
NKWD jak i zarząd polityczny Armii Czerwonej zrobiły 
wszystko, co było w ich mocy, aby powstanie wybuchło i to jak 
najwcześniej.
Obie polskojęzyczne rozgłośnie radiowe nadające z terenu 
zajętego przez wojska sowieckie od rana do nocy wrzeszczały: 
„Rodacy! Warszawa drży od huku armat radzieckich! Niechaj 
milion mieszkańców Warszawy stanie się milionem jej 
obrońców! Do broni rodacy!”.
Przybyły w tym czasie do Londynu kurier z Warszawy 
tłumaczył w prezydium rządu emigracyjnego, że wzniecanie 
powstania nie ma żadnego sensu ani z wojskowego ani z 
politycznego punktu widzenia.
Wódz naczelny Generał Kazimierz Sosnkowski chcąc uniknąć 
konieczności podejmowania decyzji pojechał sobie do Włoch. 
Natomiast inny wysokiej rangi wojskowy o pseudonimie 
„Żmija” twierdził, że „tak ogromna pochodnia, jaką stanie się 
płonąca Warszawa nie może być przeoczona i zlekceważona 
przez zachodnich aliantów Polski”.
Wreszcie 1 sierpnia zgodnie z wolą szerokich rzesz 
mieszkańców Warszawy oraz władz na Kremlu powstanie 
wybuchło. 
To powstanie stanowi najbardziej zagmatwaną zarówno pod 
względem politycznym jak i wojskowym operację Drugiej 
Wojny Światowej.
Stosunek Związku Radzieckiego do powstania warszawskiego 
był inny na zachodzie, inny w kraju. W dyplomacji z aliantami 
Związek Radziecki wyraża zdecydowaną dezaprobatę i 
wyraźnie odmawia umożliwienia jakiejkolwiek formy pomocy 
zachodu dla Warszawy.
W kraju do dnia 2 sierpnia słychać komunistyczny wrzask 
propagandowy optujący za wybuchem powstania. Te pozornie 
sprzeczne działania podyktowane są strachem przed 
stworzeniem enklawy dla rządu londyńskiego.
W środku Europy na oczach całego świata i pod koniec wojny 
nie możliwe było takie rozwiązanie, jakie przed trzema laty z 
dobrym skutkiem zastosowano w Katyniu. Jedyne realne 
rozwiązanie to powierzenie tej funkcji, którą w Katyniu 
wykonywali żołnierze łotewscy żołnierzom niemieckim.
Powstanie skierowane było swym ostrzem politycznym 
przeciwko bolszewikom, ale powstańcy strzelali do Niemców. 
Niemcy w okrutny sposób walczyli z powstańcami a z 
ludnością cywilną Warszawy postępowali w sposób zbrodniczo 
sadystyczny. Dbając równocześnie by to powstanie trwało jak 
najdłużej. Niemcy doskonale wiedzieli, że żadne czynniki 
wojskowe, żadne bunkry ani najcięższe armaty nie bronią tak 
skutecznie linii Wisły przed sowieckim natarciem jak trwanie 
Powstania Warszawskiego.
Dla Stalina przedłużające się walki Polaków z Niemcami w 
Warszawie miały dwa aspekty. Pozytywnym było „wyciąganie 
kasztanów z ognia cudzymi rękoma”, czyli mordowanie przez 
hitlerowców najbardziej patriotycznie nastawionej ludności 
Warszawy oraz spokój na froncie, co dawało możliwości 
przygotowania ofensywy. Negatywnym aspektem było 
znieruchomienie frontu na linii Wisły w czasie, kiedy wojska 
alianckie parły coraz dalej na wschód.
Staś przebywający w Londynie i nie znający dokładnie 
sytuacji w Warszawie na wybuch powstania zareagował 
entuzjastycznie. Narwik, Tobruk czy Monte Cassino to były 
bitwy, którymi ogromnie się emocjonował, ale były to bitwy 
gdzieś na krańcach świata w miejscowościach, których nazwy 
dopiero z powodu tych bitew się poznawało. Powstanie 
Warszawskie to bitwa w sercu Polski. Opanowanie Warszawy i 
powrót rządu do stolicy to dla Stasia po prostu wolna Polska. 
Jednak zdarzenia pierwszych dziesięciu dni powstania 
spowodowały, że nadzieje te legły w gruzach.
Staś leżał na łóżku w swym londyńskim mieszkaniu. Światło 
było zgaszone tylko w odbiorniku radiowym jarzyły się 
kolorowe lampki. Właśnie sekcja polskojęzyczna BBC 
skończyła nadawanie audycji. Odezwały się dźwięki Chorału 
Ujejskiego: „Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej”. Staś 
bez końca powtarzał te słowa w myśli jak gdyby w drugim 
planie przed oczyma Stasia przesuwały się zdarzenia z 
poprzedniego stulecia: Insurekcja Kościuszkowska, Powstanie 
Listopadowe i największe z naszych powstań Powstanie 
Styczniowe.
Przypomniał sobie jak w szkole Kistryna nauczycielka 
wyjaśniła, że wprawdzie wszystkie nasze powstania 
zakończyły się klęską to jednak ich znaczenie było pozytywne, 
ponieważ w ten sposób Polacy przypominali całemu światu, że 
jeszcze istnieją. Teraz też przypominamy – powiedział Staś 
głośno, mimo, że w pokoju nie było nikogo oprócz niego. 
Następnie wyłączył radio i poszedł spać.
Na drugi dzień w „Ognisku Polskim” rozgorzały gorące 
dyskusje. Gdy Staś wszedł mówił jakiś starszy pan z 
brzuszkiem, do którego zwracano się: „panie radco”. 
Pan radca machając energicznie rękoma wyjaśniał:
- Teraz jest najwłaściwszy moment do sforsowania Wisły. 
Niemcy zajęci walką z Powstaniem nie będą mogli 
równocześnie dopilnować przepraw przez rzekę. Sowieci, co 
by o nich nie mówić na wojnie się znają i na pewno nie 
przegapią takiej okazji.
- A czy nie było by lepiej – zapytała jedna z obecnych pań – 
żeby nasi chłopcy sami wyzwoli Warszawę bez pomocy tych 
komunistów?
- Szanowna pani. – odpowiedział z uśmiechem pan radca – 
To nie jest takie proste. Pomoc sowiecka jest niezbędna i w 
najbliższym czasie już nastąpi.
Naprzeciw pana radcy przy sąsiednim stoliku siedział około 
sześćdziesięcioletni pan z odznaką legionową w klapie. Był to 
niezwykle rzadki ewenement, ponieważ w ówczesnym 
Londynie piłsudczycy byli bardzo źle widziani. Ten legionista 
ironicznie się uśmiechał i kiwał przecząco głową. Radca to 
zauważył.
- Czyżby pan szanowny był innego zdania?
Legionista pokiwał głową potakująco, ale nic nie powiedział. 
- Bylibyśmy wdzięczni – powiedział radca – gdyby 
szanowny pan zechciał nam przedstawić swoje zdanie.
Teraz dopiero pan z odznaką w klapie odezwał się. Mówił 
spokojnym, lekko przyciszonym głosem.
- Jestem pewny, że Moskale wyganiając Niemców z Polski 
mają dokładnie ten sam cel, jaki mieli w dwudziestym roku. 
- To znaczy jaki? – zapytał radca.
- Tym celem jest oczywiście stworzenie w Polsce 
siedemnastej republiki. A zwycięstwo powstania i powrót 
rządu do Warszawy nieźle skomplikowałoby te komunistyczne 
plany.
- Zapomina pan, – powiedział radca – że oprócz 
bolszewików na świecie jest jeszcze: Anglia, Francja i Stany 
Zjednoczone. To są nasi alianci.
- Tak. To są nasi alianci i alianci Związku Radzieckiego. – 
opowiedział pan z odznaką legionową - A ponieważ Rosja jest 
wielkim mocarstwem a Polska raczej nie, więc gdy przyjdzie, 
co do czego to może się okazać, że interesy wielkiego alianta 
są ważniejsze od interesów małego alianta. 
W tym momencie wiele osób zaczęło mówić na raz a 
większość z nich sprzeciwiała się rozumowaniu pana z 
odznaką.
W drugiej połowie sierpnia Staś był w pełni przekonany o 
nieuchronnej klęsce powstania. Z tym większą rozpaczą 
obserwował tą agonię. Po sześćdziesięciu dniach tragedia 
dobiegała końca.
Do Londynu zaczęli docierać bardzo nieliczni uczestnicy 
powstania. Staś usilnie starał się o kontakt z tymi ludźmi, aby 
uzyskać informacje z pierwszej ręki o przebiegu tej wielkiej 
tragedii narodowej. Udało się to dopiero w grudniu.
Pod koniec października do Londynu dotarł kapitan Mazur, 
którego zadanie polegało na dostarczeniu rządowi polskiemu 
jakichś ważnych dokumentów Komendy Głównej AK. Ten 
kapitan w trakcie powstania dostał odłamkiem w kręgosłup. 
Jedną nogę miał niezupełnie sprawną i chodził o lasce. Od 
rządu polskiego kapitan Mazur dostawał jakąś zapomogę, która 
wystarczała mu na wynajęcie mieszkania i jedzenie. Na żadne 
inne wydatki pieniędzy nie starczało.
Staś po pierwszym spotkaniu z kapitanem umieścił go na 
własny koszt w bardzo dobrej londyńskiej prywatnej klinice. 
Tam konsylium stwierdziło, że operacja mogłaby przywrócić 
pełną sprawność fizyczną kapitanowi. Staś zapłacił, operacja 
się odbyła i po czterech tygodniach, a był to już koniec stycznia 
czterdziestego piątego roku pan kapitan zaczął normalnie 
chodzić.
Staś prawie codziennie odwiedzał kapitana w klinice i z 
ogromnym zaciekawieniem słuchał opowieści o powstaniu. 
Gdy pan kapitan w swej opowieści dotarł do kapitulacji i 
ewakuacji do Pruszkowa powiedział coś, co bardzo 
zastanowiło Stasia. Kapitan powiedział:
- Tak, więc powstanie trwało sześćdziesiąt trzy dni a gdyby 
Niemcy się nie cackali to trwało by o wiele krócej.
- Co to znaczy „gdyby się nie cackali”? – zapytał Staś. 
Przecież walczyli z nami więc chyba się nie cackali.
- Widzi pan to są bardzo delikatne sprawy. Muszę się 
zastanowić jak to panu wyjaśnić – i zamilkł. Po chwili zaczął 
mówić – Wielu Polaków mówi: „W powstaniu walczyliśmy z 
Niemcami” i jednym tchem zaczynają wymieniać straszne 
zbrodnie popełniane w czasie powstania na ludności cywilnej 
oraz wziętych do niewoli powstańcach. Z takiej wypowiedzi 
można wyciągnąć wniosek, że Niemcy to są bandyci, a 
przecież naród niemiecki na pewno nie składa się z samych 
bandytów. Tutaj gwoli uczciwości należy się wyrażać bardzo 
ściśle. Należy mówić: „Ci Niemcy, z którymi przyszło nam 
walczyć w powstaniu to byli ewidentni bandyci”. Z 
powstańcami, którzy trafili do niewoli niemieckiej obchodzono 
się bardzo źle, ale to, czego Niemcy dokonywali w stosunku do 
ludności cywilnej przechodzi wszelkie wyobrażenie. Na 
przykład wielokrotnie zganiano ludność cywilną a więc przede 
wszystkim kobiety, dzieci i starców do piwnicy a tam pod 
sufitem już wisiała podłączona kablami mina przeciwczołgowa. 
Gdy piwnica się zapełniła powodowano wybuch miny na 
skutek, czego część ludzi zostawała natychmiast zabita a reszta 
konała w mękach przez wiele dni. Wielokrotnie związywano 
Polaków drutem kolczastym, polewano benzyną i podpalano. 
Regułą było ochranianie natarcia niemieckiego przez pędzone 
przed tyralierę polskie kobiety, którym kazano podnosić ręce, 
aby wytworzyć wyższą osłonę. Zdarzało się też, że nasze 
sanitariuszki wzięte do niewoli przywiązywano do wieżyczek 
czołgowych zupełnie jak w czasie oblężenia Głogowa sprzed 
kilkuset laty. Jak z tego wynika ci niemieccy bandyci nie mieli 
żadnych oporów moralnych. Wręcz przeciwnie z 
przyjemnością znęcali się nad Polakami. Już w początkowej 
fazie walk nasze powstanie rozpadło się na kilka izolowanych 
przez Niemców enklaw, które łącznie stanowiły około 
trzydzieści pięć procent powierzchni Warszawy lewobrzeżnej. 
Jedną z tych enklaw była Starówka. W dniach poprzedzających 
jej ewakuację na terenie bronionym przez Pola- ków ścisk był 
taki, że nie było gdzie wsadzić szpilki.
- Naprawdę aż tak źle było? – zapytał Staś.
- Czy dokładnie tak tego nie wiem, bo ja służyłem na 
Czerniakowie i Żoliborzu. 
Chodziło mi o zasadę. Jeśli na terenie objętym walką tłum 
cywilów jest taki, że żołnierze nie widzą się wzajemnie to w 
tych warunkach walka jest niemożliwa. Nasi niemieccy 
przeciwnicy byli oczywiście bandytami, ale byli równocześnie 
świetnie wyszkolonym wojskiem, które znało swoje wojenne 
rzemiosło perfekcyjnie i to, co przed chwilą powiedziałem było 
dla nich jasne tak samo jak dla każdego żołnierza obeznanego z 
arkanami walki. Otóż gdyby Niemcy chcieli szybko 
zlikwidować powsta- nie to już siódmego sierpnia zamiast 
okrutnie mordować ludność cywilną mogli tą ludność wpędzić 
do jednej z tych enklaw, która natychmiast musiałaby 
skapitulować. Następnie tą ludność i powstańców, nawet bez 
ich rozbrajania mogli Niemcy przepę- dzić do następnej 
enklawy i w ten sposób zlikwidować powstanie najdalej do 
dwudziestego sierpnia. 
Kapitan zamilkł i patrzył przez okno na szarą londyńską ulicę. 
Staś miał wzrok utkwiony w twarzy kapitana i był pewny, że 
on zupełnie tej ulicy nie widzi. Na pewno przed oczyma miał 
tragedię ginącej Warszawy. Po chwili kapitan zaczął mówić 
cichym głosem:
- Widzi pan. Powstanie Warszawskie było najdziwniejszą 
walka w całej Drugiej Wojnie Światowej.
- Dlaczego najdziwniejszą? – zapytał Staś.
- Dlatego, że wszyscy byli z tej walki ogromnie 
zadowoleni. Polacy po pięciu latach strasznej okupacji mogli 
wreszcie jawnie walczyć z Niemcami. Sowieci zacierali ręce z 
zadowolenia patrząc jak Niemcy likwidują najbardziej 
patriotyczną a więc antykomunistyczną warstwę ludności 
Warszawy. Z kolei Niemcy po każdym naszym natarciu modlili 
się do swojego niemieckiego Her Gota, aby nasze powstanie 
trwało jak najdłużej, ponieważ zabezpieczało ono linię Wisły 
przed sowiecką ofensywą.
Po tej rozmowie Staś w bardzo smutnym nastroju wrócił do 
domu. Był głodny, ale nie myślał o jedzeniu. Myślał o tym jak 
dziwną konstrukcją jest ludzka psychika.
1 września 39 roku stało się to, co Staś dokładnie 
przewidywał a mimo tych przewidywań czuł się zupełnie 
załamany.. Przebieg powstania warszawskiego śledził dzień po 
dniu i już od dwudziestego sierpnia było dla niego oczywiste, 
że powstanie zdąża do nieuchronnej klęski.
W ostatniej dekadzie września słuchając komunikatu 
polskojęzycznej sekcji BBC zaciskał z bezsilności pięści i 
życzył sobie, aby to nieszczęście wreszcie się skończyło. Kiedy 
nareszcie Komorowski skapitulował Staś w pełni zgadzał się z 
oceną dyrektora Sztettera, który skomentował ten fakt krótko: 
„Pierwsza, rozsądna decyzja w całym tym powstaniu”.
Jednak dopiero teraz w styczniu a więc w trzy miesiące po 
upadku powstania pod wpływem opowieści naocznego świadka 
i uczestnika tych zdarzeń do Stasia w pełni dotarło odczucie i 
zrozumienie bezsensu tej walki.
Następnego dnia Staś rozmawiał z lekarzem prowadzącym 
kapitana Mazura. Lekarz stwierdził, że operacja w pełni się 
udała. Pacjent w zasadzie już mógłby być wypisany, ale 
internista twierdzi, że jeszcze tygodniowy pobyt w szpitalu 
pozwoliłby mu, to znaczy interniście, postawić ten wyczerpany 
organizm na nogi. Staś natychmiast opłacił dalszy pobyt w 
klinice a następnie poszedł do banku i ustanowił bezterminową 
rentę dla kapitana Mazura.
Obecnie po pięćdziesięciu latach od tamtych wydarzeń 
Teheran, Jałta czy Poczdam to skrótowe nazwy konferencji 
przedstawicieli wielkich mocarstw, których przebieg można 
poznać z wielu opracowań historycznych.
Pod koniec Drugiej Wojny Światowej dla emigracji polskiej a 
także walczącego na zachodzie polskiego wojska sytuacja 
wyglądała inaczej. Szara masa cywilnej i wojskowej emigracji 
dowiadywała się o ustaleniach w Teheranie i Jałcie z różnych 
pojedynczych przecieków a więc po trochu i na raty. Prawdy 
jednak nie można było w nieskończoność ukrywać.
Po ujawnieniu Postanowień Jałtańskich w Drugim Korpusie, 
który w tym czasie stacjonował jeszcze we Włoszech doszło do 
buntu, ponieważ większość służących tam żołnierzy i oficerów 
pochodziła z kresów wschodnich.
Cywilna emigracja polska w Londynie z rządem polskim na 
czele postanowiła kontynuować swoje funkcje społeczne i 
polityczne na wzór wielkiej emigracji XIX wieku.
Sukcesy odnoszone w ostatnich trzech miesiącach wojny na 
obu frontach walki z hitlerowską III Rzeszą już Polaków nie 
cieszyły. Mimo iż alianci zachodni uznawali rząd polski w 
Londynie aż do 5 lipca 45 roku rzeczywiste znaczenie tego 
rządu zmalało praktycznie do zera. Alianci wyraźnie nie chcieli 
drażnić Rosji i z niezwykłą solidnością wypełniali 
postanowienia jałtańskie.
W dniu zakończenia wojny Staś kupił butelkę szampana i 
zaprosił do siebie dwóch znajomych polskich lotników. 
Lotnicy zaproszenie przyjęli, lecz na krótko przed terminem 
spotkania telefonicznie zawiadomili, że nie mogą przyjść, 
ponieważ w ich jednostce odbywa się bankiet związany z 
zakończeniem wojny.
Staś siedział w domu. Patrzył na nie rozpieczętowaną butelkę 
szampana i nachodziły go coraz smutniejsze myśli. W pewnej 
chwili, mimo, że był sam w mieszkaniu powiedział głośno:
- Z czego ja mam się cieszyć?
Następnie już w myślach rozważał swoją sytuację. Polska 
dostała się pod okupację sowiecką. On do domu wrócić nie 
może a tutaj w Londynie stosunek Anglików do Polaków 
zmienia się z minuty na minutę. Sam widział na stacji metra 
napisy: „Polacy do domu”. Przy wejściu do szynku ktoś napisał 
na murze: „Irlandczykom, Polakom i psom stęp wzbroniony”.
Te niewesołe rozważania przerwał dzwonek do drzwi 
wejściowych. Staś się poderwał i w moment później z 
powrotem usiadł. Przecież lotnicy uprzedzili, że nie przyjdą, 
więc to na pewno do właścicielki domu – pomyślał Staś.
Po chwili do pokoju wszedł Stefan Kot. Zaczęło się hałaśliwe 
powitanie.
- A gdzie żona? – zapytał Staś.
- Do Londynu przyjechałem sam. Chcę się z panem 
naradzić – powiedział Kot.
Wypili jeden kieliszek szampana i jedną butelkę koniaku, 
przyniesionego przez Kota.
- Panie Stanisławie. – zaczął Kot – Tutaj dłużej wytrzymać 
się nie da. Ja zostanę zdemobilizowany w ciągu miesiąca i 
chyba trzeba będzie stąd pryskać. A co pan na ten temat myśli?
Staś dłuższą chwilę milczał a następnie wstał i zaczął 
spacerować po pokoju tak jak to robił jego tato a wiele lat 
wcześniej jego dziadek Stanisław. Wreszcie podszedł do stołu 
wypił nalany kieliszek i powiedział:
- Dobra. W takim razie trzeba spierdalać.
- A czy ma pan jakieś palny?
- Nie, nie mam żadnych – powiedział Staś – Muszę się 
rozejrzeć i porozmawiać z mądrymi ludźmi. To mi zajmie 
trochę czasu, ale jak już będę zdecydowany natychmiast do 
pana zadzwonię. 
Staś przenocował Kota u siebie. Następnego dnia rano jego 
lokator musiał wracać do jednostki.
Staś postanowił, co do samej decyzji wyjazdu poradzić się 
dyrektora Sztettera. Natomiast w kwestii miejsca, do którego 
należy się udać chciał porozmawiać z profesorem Worthopem.
Odnalezienie profesora nie nastręczało żadnych trudności. 
Spotkali się w pobliżu biblioteki i poszli do najbliższego pubu. 
Kiedy już siedli i wypili Staś zapytał:
- Panie profesorze. Doskonale pan widzi jak zmienił się 
wasz stosunek do Polaków w ostatnim czasie. Ja w tych 
warunkach dłużej tutaj siedzieć nie zamierzam. Czy mógłby mi 
pan poradzić, dokąd się udać?
Profesor długo się zastanawiał wreszcie zapytał:
- Aby rozsądnie doradzić proszę mi naprzód powiedzieć, jakie 
są pana plany życiowe?	 
- -- Chciałbym skończyć jakieś studia. Dysponuję dużą ilością 
pieniędzy w związku z tym chciałbym uruchomić jakieś 
przedsiębiorstwo, które będzie rentowne, ale przede wszystkim 
musi mi dawać zadowolenie prowadzenie tego 
przedsiębiorstwa. 
- Jeśli jedynym celem pana byłoby robienie jak największych 
pieniędzy to doradzałbym Amerykę Środkową lub Południową, 
ewentualnie Południową Afrykę. Jeśli jednak zależy panu nie 
na maksymalizacji zysku, lecz na spokojnej egzystencji i 
równocześnie na możliwości studiowania na jakiejś rozsądnej 
uczelni to albo Stany Zjednoczone albo Kanada. Dodam 
jeszcze, że według mojego zdania, którego udowodnić nie 
potrafię Polak powinien lepiej czuć się w Stanach 
Zjednoczonych niż w Kanadzie. Staś podziękował za udzielone 
rady. Wypili jeszcze po jednym i rozstali się. 
O wiele trudniej było nawiązać kontakt z dyrektorem 
Sztetterem. Staś nie miał ani jego adresu ani telefonu. Będąc 
jednak od lat zupełnie pewnym, że Sztetter pracuje w 
wywiadzie , postanowił dotrzeć do niego poprzez londyńską 
„dwójkę”. Rzeczywiście po wstępnych trudnościach 
przełamanych potęgą pieniądza w ilości dwudziestu funtów 
Staś uzyskał domowy numer telefonu dyrektora Sztettera. 
Po wielokrotnym dzwonieniu wreszcie późnym wieczorem 
zastał dyrektora w domu.
- Panie dyrektorze. W związku z sytuacją, jaka się 
wytworzyła chciałbym się pana poradzić. Czy moglibyśmy się 
spotkać. 
- Oczywiście, że możemy. Proponuję w tym barze 
niedaleko od pana mieszkania gdzieśmy się już spotykali. 
- Dobrze. A kiedy będzie pan miał dla mnie czas?
- Jutro o ósmej rano.
Kiedy na drugi dzień się spotkali dyrektor pierwszy zaczął 
rozmowę.
- Panie Stanisławie, czy zechciałby pan abym zgadł, jaką 
sprawę ma pan do mnie.
- Proszę bardzo.
- Otóż przypuszczam, że chce pan wspólnie się zastanowić 
czy zostawać tu czy też uciekać.
- Rzeczywiście o tym chciałem porozmawiać, ale w jaki 
sposób pan to odgadł?
- Ponieważ wszyscy Polacy w Londynie ten problem 
aktualnie rozważają – powiedział Sztetter.
- A jaka będzie pana rada?
- No cóż – powiedział dyrektor – Pan ma grubsze pieniądze. 
W związku z tym mógłby pan zosta tutaj, ale wydaje mi się, że 
dla Polaków obecnie zdrowszy klimat będzie gdzieś daleko od 
Anglii. 
- Ja też tak uważam. Ale dokąd pan dyrektor by doradzał?
Sztetter, się uśmiechnął.
- No cóż. Gdyby się pan wybierał do USA to moglibyśmy 
pojechać razem.
- A więc pan dyrektor też chce pożegnać niegościnną 
Anglię.
Dyrektor pokiwał głową.
- Nie widzę innego wyjścia. Problem w tym, że nie mogę 
natychmiast wyjechać, bo jeszcze służę w wojsku.
- A kiedy będzie pan mógł?
- Tego dokładnie nie wiem, ale w ciągu dwóch tygodni 
przypuszczam, że uda mi się pożegnać nasze wojsko.
Minęły trzy tygodnie a Sztetter się nie odzywał. Wreszcie 
zadzwonił i zapowiedział wizytę za godzinę.
Po przywitaniu powiedział:
- Ci nasi wodzowie czekają na III Wojnę Światową a w ten 
sposób można czekać dziesięć lat. Ja od pięciu lat nie brałem 
urlopu więc poprosiłem o urlop który zaczyna się jutro. 
Proponuję wycieczkę do Włoch i zwiedzenie pola bitwy pod 
Monte Cassino.
- Świetnie! – powiedział Staś – Kiedy wyruszamy?
- Proponuję wyjazd pojutrze.
Podróż trwała długo ponieważ jechali koleją. Przejeżdżając 
przez Rzym postanowili w drodze powrotnej zwiedzić to 
historyczne miasto
Wreszcie dotarli do klasztoru a raczej jego gruzów na 
szczycie Monte Cassino. Rozmawiali z zakonnikami. 
Następnie zeszli obejrzeć polski cmentarz wojskowy.
Idąc na cmentarz wstąpili do kwiaciarni i Staś poprosił o 
dwie wiązanki kwiatów. Do sprzedawcy zwrócił się po 
angielsku. Sprzedawca szykując wiązanki zapytał w tym 
samym języku :
- Jakie kolory?
- Nie rozumiem o co chodzi? – powiedział Staś.
- Pytam o kolory wstążeczek – odpowiedział sprzedawca i 
ręką wskazał na trzy krążki wstążek o kolorach flag: 
angielskiej, hitlerowskiej i polskiej.
Kiedy już wiązanki zostały udekorowane biało-czerwonymi 
wstążeczkami Staś ze Sztetterem poszli na cmentarz.
Zanim jeszcze doszli do cmentarza spotkali młodego 
człowieka w wieku około trzydziestu lat, który szedł o lasce 
niosąc w drugiej ręce walizkę. Widać było, że chodzenie 
sprawia mu trudności. Staś zapytał po angielsku czy może 
pomóc nieść walizkę.
- Nie dziękuję – odpowiedział po polsku zapytany.
- Skąd pan wie, że jesteśmy Polakami? – zapytał Staś.
- Po prostu słyszałem waszą rozmowę.
Staś się przedstawił i wskazując na swojego towarzysza 
powiedział:
- A to jest dyrektor Sztetter - mój znajomy.
- Ja się nazywam Słowikowski i tutaj walczyłem więc teraz 
przyszedłem odwiedzić kolegów, którzy tu zostali na zawsze.
- Służył pan w II Korpusie?
- Tak służyłem ale pod Ankoną oberwałem w nogi i długo 
leżałem w szpitalu. Teraz mnie zwolnili więc przyjechałem 
tutaj.
Staś niósł prawie przemocą odebraną walizkę a Słowikowski 
opowiadał:
- Byłem studentem trzeciego roku na Wydziale Historii i 
Geografii na Uniwersytecie Lwowskim. Zimą czterdziestego 
roku wywieziono całą nasza rodzinę do Kazachstanu. Tam 
mama i siostra zmarły z głodu. Mnie udało się dotrzeć do 
Buzułuku. W wojsku trochę mnie odkarmili no i dotarłem aż tu 
do Włoch. Przeszedłem kampanię od początku aż do Ankony. 
Tam oberwałem i leżałem długo w szpitalu.
Staś który w wojnie bezpośredniego udziału nie brał był 
bardzo spragniony wszelkich wiadomości o walce Polaków, a 
szczególnie wiadomości z pierwszej ręki.
- Panie plutonowy. – poprosił – Niech pan nam opowie jak 
najwięcej o walkach tu we Włoszech.
- Właściwie nie bardzo wiem co mam państwu 
opowiedzieć. Po prostu my żołnierze robiliśmy to co do nas 
należało. Staraliśmy się jak najskuteczniej katrupić 
Hitlerowców. Problem w tym, że nie wiem po co żeśmy to 
robili. 
Staś był niezwykle zdziwiony ostatnimi słowami 
Słowikowskiego. Jednak milczał czekając aż się on wypowie. 
Rzeczywiście po chwili Słowikowski zaczął mówić:
- Widzi pan, jak już mówiłem studiowałem historię i znam 
dokładnie historię nie tylko naszego narodu ale także innych. 
Obecnie po zakończonej wojnie staram się rozsądnie ocenić 
nasze działanie. Sensowna ocena musi polegać na analizie 
porównawczej robionej pod kątem konkretnego celu. Celem 
walki było odzyskanie niepodległego państwa polskiego. Aby 
porównanie było sensowne trzeba porównywać zagadnienia, 
problemy i inne przedmioty porównań podobne do siebie. Nie 
można więc porównywać Polski na przykład ze Stanami 
Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Najbardziej sensowne 
będzie porównanie Polski i Czechosłowacji. Czesi jak 
wiadomo poddali się Niemcom a my w kampanii wrześniowej 
utraciliśmy pięćdziesiąt pięć tysięcy zabitych i sto tysięcy 
ludzi, którzy stali się dożywotnimi kalekami. W czasie 
okupacji Czesi spokojnie siedzieli nie ponosząc prawie 
żadnych strat. My zorganizowaliśmy drugi po Jugosławii, pod 
względem wielkości ruch oporu. Ta konspiracyjna wojna 
utrudniała w znacznym stopniu transporty na front wschodni i 
zmuszała do utrzymywania na terenie Bandengefahrgebiet 
trzysta dwadzieścia batalionów żandarmerii i Wehrmachtu co 
stanowiło około dwieście tysięcy ludzi których zabrakło na 
froncie wschodnim. Ten ruch oporu to w osiemdziesięciu 
procentach AK i w piętnastu procentach Bataliony Chłopskie. 
Były to siły wyraźnie wrogie komunistom, a więc nasz ruch 
oporu nie miał na celu udzielania pomocy Sowietom. Te 
konspiracyjne działania spowodowały represje okupanta 
zarówno przeciwko organizacjom podziemnym jak i ludności z 
tym ruchem nie związanej, która ginęła jako zakładnicy. 
Równocześnie w Czechosłowacji do utrzymania porządku 
wystarczyło zaledwie czterdzieści pięć batalionów a mizerny 
ruch oporu w Czechosłowacji nie spowodował daleko idących 
represji okupanta. W wyniku wojny Czechosłowacja odzyskała 
swój obszar państwowy i posiada ustrój demokratyczny. Dzięki 
czemu ci nieliczni Czesi którzy walczyli na Zachodzie mają 
dokąd wrócić. My Polacy walczyliśmy na wszystkich frontach 
Drugiej Wojny Światowej: w Polsce, we Francji, Norwegii, 
Anglii, w Afryce we Włoszech i znowu we Francji. Nawet w 
walkach na Oceanie Spokojnym udział polskich nazwisk wśród 
walczących był trzy razy większy niż wśród obywateli USA. I 
co nam z tego przyszło? Jestem przekonany, że jedyne 
rozsądne działania wojskowe Polaków to organizowanie 
zarówno armii Andersa jak i armii Berlinga ale tylko do chwili 
opuszczenia Sowietów. Następnego dnia po opuszczeniu ZSRR 
trzeba było tych na wpół zagłodzonych ludzi skierować do 
szpitali i sanatoriów a nie na front.
- No dobrze – powiedział Staś – ale przecież pan do tych 
ludzi należał i zamiast pójść do szpitala pan walczył. 
- Tak to prawda ale mnie Niemcy zaraz po wkroczeniu do 
Poznania zabili brata i ja chciałem im dołożyć i dość skutecznie 
to robiłem. Inni żołnierze to samo. Ale to byli żołnierze. 
Pretensje mam do naszych wodzów i do naszych rządów. 
Polski żołnierz zawsze chce się bić a dowódcy i rząd są po to 
aby baczyć by ta żołnierska krew nie była przelewana na 
próżno. 
- Anders twierdzi, że to jeszcze nie koniec i że będzie 
dalszy ciąg – powiedział Staś.
- Nie wiem czy będzie, bo cały świat ma dosyć wojny i 
chce pokoju, ale nawet jeśli będzie to skąd ten Anders weźmie 
chętnych żołnierzy bo ja i moi koledzy z kompanii na pewno 
nie pójdziemy znowu na front.
- A co pan będzie robić?
- Nie wiem. Do Polski nie wrócę bo byłem dwa lata w 
Sowietach i boję się ich jak ognia.
Staś wypisał czek na dużą sumę włożył go do kieszeni 
Słowikowskiego i pożegnali się. Po zwiedzeniu cmentarza i 
złożeniu kwiatów Sztetter powiedział: 
- No teraz pozostało wykonać drugi punkt naszej wycieczki 
do Włoch. To znaczy zwiedzić Rzym. 
Przez pięć dni chodzili po Rzymie z przewodnikiem w ręce. 
Po tych pięciu dniach zwiedzania starożytnych zabytków 
Rzymu postanowili zwiedzić Watykan. Zwiedzanie rozpoczęli 
od słynnych watykańskich ogrodów. Ogrody te obejrzeli 
dokładnie łącznie z tymi partiami które nie są turystom 
udostępniane, z wyjątkiem tych turystów którzy płacą łapówki. 
Oprócz przecudnej śródziemnomorskiej flory mogli podziwiać 
równie niezwykłej urody fontanny, których w ogrodach jest 
wiele.
Tego samego dnia zwiedzili Bazylikę Świętego Piotra. Staś 
był zauroczony zarówno jej ogromem jak i pięknem 
architektonicznej konstrukcji.
Nasi turyści nie mieli przewodnika po tej świątyni, ale 
właśnie w Bazylice Świętego Piotra spotkali włoskiego 
księdza, który studiował w Rzymie i trochę znał język 
angielski. Od niego uzyskali wiele wiadomości zarówno na 
temat historii bazyliki jak i dzisiejszego dnia Watykanu. 
Właśnie ten ksiądz poinformował, że za dwa dni w Watykanie 
odbędą się wielkie uroczystości, których łacińską nazwę 
wymienił. W czasie tych uroczystości każdy będzie mógł 
zobaczyć papieża i cały jego dwór.
Ponieważ nasi turyści obejrzeli już zarówno w Rzymie jak i 
w Watykanie to co mieli zamiar obejrzeć a więc zgodnie 
zadecydowali, że dwa dni poświęcą na zapoznanie się z 
najciekawszymi dokumentami Biblioteki Watykańskiej a 
następnie obejrzą uroczystość z udziałem papieża.
Niestety okazało się że na to aby korzystać z Biblioteki 
Watykańskiej trzeba mieć odpowiednią przepustkę a 
załatwienie tej przepustki wymaga wiele czasu.
- Jednak - zakończył swą informację ksiądz bibliotekarz - 
wszyscy bez ograniczeń mogą korzystać z publicznej czytelni 
Watykanu.
Nie mogąc przeczytać dzieł i dokumentów naprawdę 
ciekawych, nasi bohaterowie postanowili skorzystać z 
propozycji księdza bibliotekarza. Jednak w tej publicznej czy- 
telni były tylko książki informujące o aktualnej działalności 
kościoła katolickiego na świecie oraz periodyki katolickie z 
całego świata. Jednak pobyt w tej nieciekawej czytelni 
zaowocował w inny ciekawy sposób.
Staś ze Sztetterem rozmawiali po polsku. W pewnej chwili 
podszedł do nich młody człowiek i zapytał po francusku czy 
oni rozmawiają w języku polskim. Sztetter, który świetnie znał 
francuski odpowiedział, że tak ale ze względu na Stasia 
wolałby prowadzić konwersację w języku angielskim. Młody 
człowiek przeszedł więc na język angielski ale od razu było 
widać, że mówienie po angielsku idzie mu z wielką trudnością. 
Nieznajomy przedstawił się:
- Nazywam się Lecour. Jestem Francuzem i pochodzę z 
małej górniczej osady na południu Francji. Moja matka była 
Polką ale ja po polsku znam tylko kilka słów.
- A co pan robi w Rzymie? – zapytał Staś.
- Studiuję watykańskie uczelnie Apolinarium i 
Gregorianum.
- Czy pan jest księdzem? – zapytał Staś.
- Nie, nie jestem, tylko po angielsku trudno mi jest się 
wypowiadać. Ja nie jestem studentem tych uczelni. Co prawda 
uczęszczam na niektóre zajęcia studenckie, ale tylko na 
niektóre bo większość jest dla mnie niedostępna. Przedmiotem 
moich studiów to znaczy zainteresowań są te uczelnie.
- Czy chce pan napisać jakąś pracę naukową o tych 
uczelniach?
- Nie. Ja to robię prywatnie dla siebie a właściwie ze 
względu na moją mamę.
Widząc zdziwienie na twarzach swoich rozmówców młody 
Francuz zaczął wyjaśniać:
- Mój tato zupełnie nie interesował się sprawami religii. 
Mama była bardzo religijna. Ja będąc młodym chłopcem 
kilkakrotnie pozwoliłem sobie na kpiny z jej religijnego 
zaangażowania. Jednego razu kiedy powiedziałem coś 
złośliwego pod adresem religii mama się rozpłakała. W dwa 
lata później ciężko zachorowała na raka a kiedy stan jej 
zdrowia był już bardzo zły i wiedziała, że umrze pożegnała się 
w szpitalnej separatce z moim tatą i z siostrą a następnie 
poprosiła żeby oni wyszli. Kiedy zostaliśmy sami mama 
wspomniała mój lekceważący stosunek do religii i poprosiła 
abym jej obiecał, że po jej śmierci zamiast drwić z religii 
zapoznam się dokładnie z tą dziedziną z której tylokrotnie 
sobie żartowałem nie znając jej zupełnie. Mama zmarła na dwa 
lata przed końcem wojny. Firma mojego taty w warunkach 
wojennych prosperowała lepiej niż przed wojną. Ja 
postanowiłem wypełnić zobowiązanie względem mojej 
nieżyjącej mamy. Naprzód skontaktowałem się w Marsylii z 
księdzem który był wykładowcą w seminarium duchownym. 
Ten ksiądz dał mi wiele podręczników z których nie wiele się 
dowiedziałem. Kiedy ksiądz zorientował się, że taka forma 
zdobywanie wiedzy o religii mnie nie urządza skierował mnie 
do swojego znajomego który był Jezuitą. Ten Jezuita wysłuchał 
o co mi chodzi i powiedział: „Tak na wyrywki zapoznać się z 
naszą wiarą po prostu nie można. Jedyna rozsądna droga to 
studiowanie teologii katolickiej”. Zacząłem więc studiować 
teologię. Przestudiowałem dzieło Tomasza z Akwinu ale nie 
wiele mi to dało. Tutaj przyjechałem po to aby dowiedzieć się 
jak obecnie w XX wieku naucza się teologii katolickiej na 
najbardziej znanych uczelniach watykańskich. W tym sensie 
powiedziałem, że studiuję nauczanie teologii na Apolinarium i 
Gregorianum. Studentem tych uczelni nie jestem i na wiele 
zajęć studenckich nie mam wstępu. Także nie uzyskałem 
przepustki do Biblioteki Watykańskiej.
- Czy mógłby pan powiedzieć jakie są wyniki pańskich 
studiów? – zapytał Staś.
- Moja wiedza jest jeszcze niekompletna a skrótowe 
opisanie jest trudne, ponieważ na tą moją skromną wiedzą 
składa się kilka osobnych zagadnień. Postaram się jednak jakoś 
to opowiedzieć: zacznijmy od stwierdzeń definitywnych. 
Zasadą nauki czy inaczej wiedzy naukowej jest poznawanie 
świata realnego na zasadzie doświadczenia i dowodu. Wiara to 
przyjmowanie za prawdę na zasadzie autorytetu. Gdy człowiek 
uczy się na przykład fizyki to uczący tej fizyki jest w pozycji 
nadrzędnej w stosunku do swego ucznia ponieważ zna tą 
dziedzinę a wykładane sądy może udowodnić doświadczeniem. 
W naukach humanistycznych sytuacja tylko pozornie jest inna, 
ponieważ istota rzeczy jest taka sama. Profesor historii wie, że 
w tym to roku stoczono taką to a taką bitwę i może to 
udowodnić na podstawie źródeł pisanych lub dowodów 
archeologicznych. Sytuacja zupełnie inna jest w tak zwanych 
dziedzinach artystycznych. Tam nie ma prawdy obiektywnej. 
Dlatego faktycznie nie jest to wiedza naukowa.
- A jak jest z teologią? – zapytał Staś troszkę znudzony zbyt 
długim wstępem.
- Otóż ja pracuję nad tym już trzeci rok. Gdy trwała wojna z 
konieczności musiałem się ograniczyć do badań tych 
materiałów które były dostępne we Francji. Tutaj dotarłem nie 
dawno. Obecnie po kilku miesiącach stwierdzam, że mimo 
przestudiowania mnóstwa podręczników użytkowanych tu w 
Watykanie do nauki teologii, wiem dokładnie to co wiedziałem 
na podstawie studiów we Francji. To co dzisiaj wiem o teologii 
można wypowiedzieć w kilku zdaniach: werbalnie teologia to 
„słowo o Bogu”, czyli nauka o Bogu. Faktycznie ta nazwa nie 
ma żadnego związku z rzeczywistością. Teologia to zbiór 
informacji o tym jak różni ludzie w swoim umyśle i w swoim 
sercu wyobrażają sobie Boga. Począwszy od Tomasza z 
Akwinu aż po współczesnych nam myślicieli katolickich nikt z 
nich kontaktu z Bogiem nie miał i stąd żadnej obiektywnej 
wiedzy na temat Boga nie posiada. To co głoszą to jest efekt 
ich bujnej wyobraźni. Dlatego żaden z tych głosicieli wiedzy o 
Bogu nie stara się udowodnić słuszności swoich wizji Boga. 
Ponieważ taki zupełny brak uzasadnienia własnych wizji Boga 
byłby raczej nie do przyjęcia dla dorosłych ludzi więc 
teologowie powołują się na dwa uzasadnienia. Pierwszym jest 
Objawienie czyli Pismo Święte a drugim sądy czyli informacje 
wygłaszane przez świętych. Jeśli chodzi o Pismo Święte to 
teologowie twierdzą iż jest to słowo Boże zapominając, że to 
nie Bóg tylko księża na Soborze Trydenckim z mnóstwa 
hebrajskich i judeochrześcijańskich legend religijnych wybrali 
niektóre i po prostu w wyniku głosowania postanowili, że te a 
nie inne księgi stanowią słowo Boże. Jeśli chodzi o świętych to 
ich kanonizacja to też decyzja ludzi a nie Boga. Tak więc 
teologia zajmuje szczególne miejsce wśród wszystkich nauk. 
Tutaj nauczyciel jest w tej samej sytuacji co uczeń. Nauczyciel 
może uczniowi opowiedzieć jak sobie wyobrażał Boga Tomasz 
czy Augustyn. Uczeń może wykładowcy teologii opowiedzieć 
jak sobie wyobraża Boga Franek lub Marysia. W tych 
opowiadaniach pozycja ucznia i nauczyciela jest taka sama bo 
żaden z nich nie potrafi uzasadnić nie mówiąc już o dowodzie, 
że wyobrażenie Boga powstałe w umyśle Augustyna jest lepsze 
lub gorsze od wyobrażenia Boga powstałego w umyśle Marysi. 
Według Pisma Świętego które naucza iż „Błogosławieni 
ubodzy duchem albowiem ich jest królestwo niebieskie” można 
by sądzić, że wyobrażenie Boga jakie powstało w głowie 
Marysi jest lepsze od wyobrażenia bogatych duchem teologów. 
Tak więc teologia nie jest nauką o Bogu lecz o ludziach i ich 
wizjach które to wizje nie są ani słuszne ani niesłuszne. Są po 
prostu zupełnie dowolne i zupełnie ludzkie a nie boskie. 
- A jak reagują na te pana poglądy teolodzy? – zapytał 
znowu Staś.
- Oni nie chcą ze mną w ogóle rozmawiać. Poza tym ich 
zdanie nie jest tutaj potrzebne, ponieważ łatwo jest udowodnić 
niemożliwość istnienia wiedzy o Bogu.
- W jaki sposób? – po raz pierwszy zapytał Sztetter.
- W dziedzinie badań zjawisk materialnych musi istnieć 
bardzo ścisłe dopasowanie aparatu badawczego do badanego 
zjawiska. Na przykład nie możliwe jest badanie słuchem barwy 
lub wzrokiem zapachu. Tym bardziej nie możliwe jest badanie 
istoty nadprzyrodzonej, duchowej naszym materialnym 
aparatem poznawczym a przecież tylko taki posiadamy. 
Stasia zaskoczyła prostota wywodu.
- Czy nie zamierza pan tego opublikować? – zapytał 
Sztetter.
- A po co? Ja studiuję te religijne kwestie, bo prosiła mnie o 
to moja mama a nie po to aby odwodzić ludzi od wiary w 
Boga. Przecież ci którzy wierzą są widocznie w tej swojej 
wierze szczęśliwi bo jeśli by tak nie było to sami by odeszli.
Chwilę panowało milczenie. Staś powiedział:
- Obawiam się, że pana mama nie byłaby zbytnio 
zadowolona z wyniku pańskich studiów teologicznych. 
- Moja mama była kobietą w pełni uczciwą i na pewno nie 
zaakceptowałaby jakiegokolwiek zakłamania a ja przecież 
podszedłem do sprawy uczciwie i obiektywnie.
Na tym skończyła się rozmowa na tematy teologiczne. Staś 
postanowił wykorzystać sytuację i dowiedzieć się co ten młody 
Francuz myśli o niedawno zakończonej wojnie. Zapytał więc:
- Jak pan ocenia udział Francji w wojnie?
- Ale w której? – zapytał Francuz - Wydaje mi się że jeśli 
chodzi o udział Francji to łatwiej i rozsądniej byłoby ocenić to 
z punktu widzenia przebiegu obu wojen światowych.
- Chętnie posłuchamy. – powiedział Sztetter.
- Otóż – zaczął Francuz – w 1914 roku Anglicy poprzez 
aktywne wejście do sojuszu z Francją i Rosją jeszcze zanim 
wojna wybuchła mogliby znacznie ograniczyć zasięg i 
tragiczne skutki Pierwszej Wojny Światowej. Tak się nie stało i 
Francja przyjęła na siebie główny wysiłek wojenny na froncie 
zachodnim. Straty jakie mój naród i nasze państwo poniosło w 
Pierwej Wojnie Światowej były ogromne a ich skutki trwają do 
dzisiaj. Kiedy w 1940 roku Niemcy na nas uderzyli staraliśmy 
się bronić ale każdy dzień tych dwóch miesięcy walk 
przekonywał nas, że Niemcy posiadają zdecydowaną 
przewagę. W tej sytuacji nie mając żadnych szans na 
zwycięstwo jedynym rozsądnym posunięciem było przerwanie 
walk i to jak najprędzej, bo przecież każdy następny dzień to 
następne straty i śmierć wielu tysięcy naszych żołnierzy. 
Jedyne pretensje pod adresem naszego sztabu generalnego i 
rządu jakie można wysunąć to fakt, że na kapitulację 
zdecydowano się dopiero po dwóch miesiącach, mimo, że już 
po pierwszych dwóch tygodniach walk było oczywiste, że 
przewaga niemiecka jest tak wielka iż wygrać tej wojny nie 
możemy. W tej sytuacji każdy następny dzień walki był 
wyraźnie sprzeczny z naszym narodowym i państwowym 
interesem.
Przez cały czas tego wywodu Sztetter patrzył na Stasia, 
uśmiechał się i kiwał potakująco głową. Kiedy Francuz 
skończył mówić, głos zabrał dyrektor Sztetter i powiedział:
- Wszystkie niezmiernie ważne sprawy zostały omówione. 
Proponuję więc aby przejść do spraw błahych i pójść na obiad.
Wszyscy się zgodzili i w dziesięć minut później cała trójka 
siedziała przy stoliku w restauracji i zajadała włoskie spaghetti 
z serem parmezańskim. Po zasyceniu pierwszego głodu 
Francuz zwrócił się do Stasia.
- Poprzednio zapytał mnie pan o ocenę wojny. A więc o 
sprawy polityczne. Otóż jako podsumowanie tej kwestii 
chciałem powiedzieć, że dla mnie polityka jest najbardziej 
wstrętną działalnością ze wszystkich możliwych. Mówi się, że 
prostytucja jest najstarszym zawodem świata. Ja uważam, że 
zarówno prostytucja jak i polityka stanowią najstarsze profesje. 
Z tym, że prostytucja jest działalnością uczciwą bo się po 
prostu płaci i wykorzystuje opłaconą usługę. Natomiast 
polityka jest nieuczciwa poprzez swoje zakłamanie. Nie 
pamiętam już kto to powiedział, że „w polityce co innego się 
myśli co innego mówi a co innego robi”. Ten aforyzm moim 
zdaniem najlepiej oddaje zakłamane polityki. 
- Stąd możemy wnosić, - powiedział Sztetter - że 
nienawidzi pan wszelkiego zakłamania. Równocześnie zajmuje 
się pan religioznawstwem. Czy w tym wypadku nie razi pana 
zakłamanie?
- Owszem razi ponieważ zakłamania nie lubię w ogóle i 
każdego, ale zakłamanie w religii ma inny charakter. To 
religijne zakłamanie przynajmniej w odniesieniu do koś- cioła 
katolickiego jest tak naiwne, że wręcz jawne a więc ulegają mu 
tylko ci którzy tego chcą. Weźmy na przykład taki fakt. Papież 
aby zademonstrować swoją pokorę myje nogi dwunastu 
żebrakom. Ten akt pokory papież demonstruje raz do roku a 
przez cały rok tym wszystkim którzy zostaną dopuszczeni na 
jego audiencję podaje do pocałowania nogę.
- Czy w dalszym ciągu on to robi? – zapytał Staś
- Nie rozumiem dlaczego pan pyta? 
- Ponieważ przedwczoraj w Osserwatore Romano 
przeczytałem o uroczystości 
dopuszczenia do ucałowania rąk papieża.
- Być może, że papież zmienił kończynę którą podaje na 
powitanie ale jakie to ma znaczenie. Nawet jeśli taka zmiana 
nastąpiła to przecież przez osiemnaście wieków całowało się 
go w nogę a nie w rękę. Ja studiując teologię – ciągnął dalej 
Francuz – musiałem zapoznać się dokładnie z Pismem 
Świętym. Niedawno oglądałem jakąś wielką uroczystość w 
ramach której przed Bazyliką Świętego Piotra defilowali 
wszyscy purpuraci watykańscy towarzysząc w swoich 
uroczystych szatach liturgicznych papieżowi który był niesiony 
w lektyce. Patrząc na tą wspaniałą procesję pomyślałem sobie, 
że przecież Pismo Święte informuje nas o tym, że Jezus był 
ubogim człowiekiem który chodził od wioski do wioski i 
wygłaszał swoje kazania. Pismo święte informuje, że Jezus 
obiecał powrót na ziemię jeszcze za życia współczesnych mu 
ludzi. Do chwili obecnej, a od jego śmierci minęło prawie dwa 
tysiące lat, swojej obietnicy nie spełnił. Patrząc na tą wspaniałą 
procesję pomyślałem sobie, że gdyby tak Jezus zechciał spełnić 
swoją obiecankę i zstąpił z niebios tu na ziemię w momencie 
tej procesji i gdyby wmieszał się w szeregi tych defilujących 
wokół papieża monsigniorów to ten szary człowiek, w swojej 
szarej chlamidzie zupełnie nie pasowałby do tych księży 
kardynałów i biskupów paradujących w strojach aż klapiących 
od złota i purpury. Kiedy procesja się skończyła poszedłem do 
domu. Idąc przez ulice Rzymu pomyślałem sobie, że to 
katolickie zakłamanie i ta obłuda jest zupełnie nieszkodliwa ze 
względu na swą jawność i oczywistość. Natomiast obłuda i 
zakłamanie polityków nie jest ani jawne ani oczywiste i przez 
ten swój kamuflaż prowadzi do wielu okropnych nieszczęść. 
Na przykład takich jak wojna.
Po zjedzeniu obiadu i wypiciu zimnego włoskiego wina 
obaj Polacy pożegnali się z Francuzem i powędrowali do 
hotelu.
Następnego dnia wyruszyli pociągiem do Paryża. Pociąg 
jechał powoli. W Paryżu czekali sześć godzin na połączenie do 
Hawru. W Londynie na dworcu Staś pożegnał Sztettera i 
rozstali się.
Sztetter został zdemobilizowany dopiero pod koniec 
sierpnia. Natychmiast telefonicznie zawiadomił o tym Stasia i 
umówili się na spotkanie w pubie.
Staś przyszedł pierwszy i czekał kilka minut na Sztettera. 
Po chwili Sztetter wszedł z gębą tak wesołą jakiej u tego 
człowieka Staś nigdy nie widział.
- No na reszcie jestem wolnym człowiekiem. Możemy 
rozpoczynać następny etap naszego życia. Tak jak żeśmy 
wcześniej uzgodnili wyjeżdżamy do Stanów. Pan wspominał o 
tym swoim przyjacielu ze Lwowa. Czy to jest człowiek 
samotny?
- Nie. – odpowiedział Staś – W czasie kampanii francuskiej 
ożenił się po raz drugi i tutaj w Anglii jest razem z żoną.
- To bardzo dobrze. – powiedział Sztetter – Niech go pan 
szybko ściągnie bo za sześć dni mamy zapewnione luksusowe 
miejsca na amerykańskim statku który po rozładunku w 
Londynie będzie prawie pusty wracać do Stanów.
Pożegnali się i Staś wrócił do siebie. Natychmiast zadzwonił do 
Stefana Kota. Po uzyskaniu połączenia powiedział:
- Panie Stefanie wszystko jest załatwione możemy opuścić 
ten niegościnny kraj. 
Kiedy może pan przybyć z małżonką do Londynu?
- Jeśli można uciec z Anglii to postaram się już jutro.
- Tak bardzo śpieszyć się pan nie musi. Miejsca na statku 
mamy dopiero za sześć dni.
W dwa dni później Staś odbierał na dworcu Paddington 
małżeństwo Kotów i wielki kufer.
- Panie Stefanie co jest w walizkach nie pytam, ale co 
zawiera ten olbrzymi kufer?
- Moje narzędzia pracy.
Na najbliższe kilka dni Staś zakwaterował małżeństwo 
Kotów w małym pokoiku w tym domku w którym 
przemieszkał ostatnie lata.
Za kilka dni zgodnie z ustaleniami dyrektora Sztettera 
zaokrętowali się na amerykański statek o nazwie „Stella” i 
otrzymali miejsca w kabinie liczącej sobie dwieście metrów 
kwadratowych i dwadzieścia cztery łóżka. Cała ta kajuta a 
raczej ładownia była do ich dyspozycji. Wczesnym rankiem 
spowitym w szarą londyńską mgłę amerykański statek wyszedł 
w morze.
I tak zakończył się prawie sześcioletni pobyt Stasia w 
Anglii.
			 Koniec tomu pierwszego	
Całość – trzy tomy – możesz kupić w serwisie „Racjonalisty”
2
1