SŁOWNIK DO PAMIĘTNIKÓW O WOJNIE GALLIJSKIEJ OPRACOWAŁ KONSTANTY DĄBROWSKI Z LICZNYMI RYSUNKAMI WYDAWNICTWO M. ARCTA W WARSZAWIE POZNAŃ = LWÓW = RÓWNE = LUBLIN = ŁÓDŹ = WILNO PRZEDMOWA. DRUKARNIA M. ARCTA W WARSZAWIE, NOWY-ŚWIAT 41, Cezar ze wszech miar słusznie postawiony został na czele autorów rzymskich, przeznaczonych do czytania z uczniami w szkole. Styl pamiętników jego jest prosty i jasny, nie razi przesadną ozdobnością; język czysty, wytworny, wyrobiony pod względem literackim, wolny od archaizmów, a zarazem o tyle odbiega od mowy potocznej Rzymian, że jest przystępny i łatwo zrozumiały dla obcego czytelnika; wreszcie sposób opowiadania swobodny, potoczysty, żywy i zajmujący pociąga i porywa młodocianego czytelnika. Lecz dzieło Cezara dostaje się do rąk ucznia, przeważnie za mało jeszcze przygotowanego do czytania autora. Poznał on do pewnego stopnia język ze strony formalnej: przeszedł, wprawdzie niezupełnie dostatecznie, gramatykę i główne zasady składni łacińskiej; lecz zasób wyrazów ma zbyt szczupły, z użyciem słownika jest nieobeznany, ducha języka jeszcze nie odczuwa. "Wszystko to ma dopiero zdobyć 'przy czytaniu autora. Trudności, jakie go tu czekają, łatwo pokonywa z pomocą nauczyciela, ale pomoc ta nie może mu towarzyszyć nieodstępnie, nie • nauczyłby się bowiem nigdy pracować samodzielnie. Pracę samodzielną ułatwić może słownik specjalny; słownik taki do Cezara, ale tylko do Cezara, jest konieczny. To też w. literaturach obcych nie brak tego rodzaju słowników, starannie opracowanych i obejmujących wszelkie niezbędne wiadomości w formie dokładnej, jasnej i przystępnej. W naszej literaturze szkolnej nie mamy takiego podręcznika, przeto uczeń łatwo zniechęca się wobec trudności, traci wiarę we własne siły, a wyrzekając się wszelkiej samodzielności w pracy, ucieka się do pomocy tak zwanych kluczy i gotowych przekładów, najczęściej bardzo lichych. Dobry przekład byłby nawet pożądany w rękach ucznia, rozumnie pracującego, wskazywałby mu bowiem stopień doskonałości, do jakiej ma zmierzać w swojem tłumaczeniu; lecz co do kluczy wszelkiego rodzaju, to wiadomo, że one, podając uczniowi na wszystko, aż do najdrobniejszych * szczegółów, gotowe wyrazy, nie tylko pozbawiają go możności zdobycia wprawy w posługiwaniu się słownikiem, lecz co ważniejsza usuwają potrzebę myślenia i zabijają wszelką samodzielność. Nauka w tych warunkach staje się mało pożyteczną, a wyniki zbyt nikłe w stosunku do nakładu czasu i pracy. Aby przyjść z pomocą uczniom szkół naszych i ułatwić im samodzielną pracę, postanowiłem uczynić próbę słownika, specjalnie zastosowanego do pamiętnika o wojnie Gallijskiej. Ma on^ spełnić następujące zadania: VI a) Jako słownik specjalny, obejmie ograniczoną, liczbę wyrazów, a przeto ułatwi wyszukiwanie ich i przygotuje ucznia do posługiwania się słownikiem ogólnym; b) Ułatwi zapamiętywanie wyrazów nieznanych lub mniej znanych, wykazując skład ich etymologiczny, pochodzenie i powstawanie z pierwiastka, a nadto pierwsze pierwiastkowe znaczenie; z podanych zaś następnych znaczeń nauczy wybierać najlepiej odpowiadające całości myśli, cytując w trudniejszych wypadkach" odpowiednie miejsca tekstu; c) Ponieważ łatwiej jest zapamiętać nazwę przedmiotu, po-' znawszy sam przedmiot, przeto 'słownik pomoże do zapamiętania wyrazów, obejmując kilkadziesiąt rysunków, ilustrujących takie przedmioty, jak: odzież, o-ręż, zbroje, przyrządy i t. p,; d) Liczne cytaty, tudzież uwagi, dotyczące zwrotów i figur retorycznych, wyjaśnią znaczenie mniej zwykłych wyrażeń, a w wielu wypadkach także układy zdań i okresów; ' e) Przez uwzględnienie iloczasu ułatwi czytanie tekstu: zaznaczona jest prawie wszędzie długość zgłosek, krótkość zaś tam tylko, gdzie chodzi o jej uwydatnienie. Uczeń rozumny powinien tu znaleźć wszystko to, co miał w kluczach, a nadto wiele innych pożytecznych i potrzebnych przy tłumaczeniu wyjaśnień. Przy układaniu słownika uwzględnione zostały niemal wszystkie znane i używane u nas słowniki, komentarze i t. p. Wydawnictwa; zwłaszcza zaś, jako wzory i materjały, wyzyskane zostały: Z polskich: 1. Słownik do klasyków łacińskich. Z. Węclewskiego; 2. Słowniki ogólne: X. F. Bobrowskiego, Ł. Koncewicza i in. 3. D-ra Ant. Jerzykowskiego, słownik do żywotów K. K. Ne-posa i wojny Gallickiej K. J. Cezara, Gniezno 1912 r. 4. C. J. Caesaris Commeutarii de bello Gallico ze wstępem i przypisami opracował Stanisław Sobieski, Warszawa 1867 r. Z niemieckich: 1. J. M. Stowasser, Schul—und Handworterbuch, Leipzig 1910; 2. Ebelings Schulworterbuch zu Caezars Kommentarien ttber rlen Gallischen Krieg und den Biirgerkrieg, bearb. v. Juljus Lange, Leipzig und Berlin 1910; 3. Worterbuch zu Caezars Kommentarien iiber den Gallischen Krieg und den Biirgerkrieg, bearb. v. prof. dr. Franz Ftigner; 4. C. J. Caesaris Commentarii de bello Gallico, Text und Ammerkungen, v. prof. Herm. Rheinhard; 2. 3. VII 5. C. J. Caesaris Belli Gallici libri VII Bilder-Atlas heraus- gegeben v. Dr. Rainhold Oehler, Leipzig 1907. Z francuskich: Commentaires sur k guerre des Gaules, par M. E. Benoist et A. M. Dosson, Paris, Hachette 1911. Z rosyjskich: 1. C. Jul. Caesaris Commentarii de bello Gallico et 06-4JiH nepesofla COCT. An^peił A^OJU^-B; o rajMtcK^fi BOHH-E, st naopaHHBixt OT-, oópaóoTajrt MHX. PocTOBijeBt, C. HeTep-óyprt 1911 r. 06-BHCHHTejiBHŁra cjiOBapB Kt C. J. Caesaris Commentarii de bello Gallłco, cocTaBiiat M. Bjiroct i w. inn. Do pomnożenia i opracowania materjału przyczyniły się poniekąd własne spostrzeżenia, tudzież pomoc kolegów; największą wdzięczność winienem tu wyrazić pp. Karolowi Dąbrowskiemu i M. Olszowskiemu, a także prof. Józefowi Fabianiemu, który swemi uwagami zachęcił mię do podjęcia tej pracy. Jeśli ona w rękach uczniów okaże się rzeczywiście pożyteczną,, cel mój osiągnięty zostanie. Niewątpliwie wiele tu jeszcze zmienić i dodać wypadnie; może nastąpi to, jeśli doczekam, w drugiem wydaniu; zresztą zrobiłem co mogłem, a mam i tę nadzieję, że ktoś po mnie zrobi lepiej. Wykaz skróceń i znaków. abl. = ablativus. abl. abs. = ablativus absolutus. abs. = absolute, bezwzględnie. abstr. = abstracium. acc. = accusativus. acc. c. inf. = accusativus cum infinitivo. act. = actirum. adi. adiect. = adiectivum. adv. = adverbium. appos.=appositio (dopowiedzenie), c. — communis (generis). comp. compar. = comparativus, comparationis? concr. = concretum. coni. v. conj. == coniunctio. conict. v. conj et. = coniunctivus. dat = dativus. defect. = defectivum. ciemin. — deminutivum. depon. = deponens. distr. = distributivum. dom. domyśl. = domyślny, dop. == dopełnienie, dz. dziś. = dziś, dzisiejsze, encl. = enklityka. f. = femininum frequ. = frequentativum. gen. = genetivus. gerund. = gerundium. gerundv. = gerundivum. gr. grec. — greckie, impers. = impersonaliter. impf. = imperfectum. inch. = inchoativum. ind. = indicativus. VIII indecl. = indeclinabile. indef. = indefinitum. inu. = inne. inf. = infinitivus. intens = intensivum. intr. = intransitivum. . - . , 1. pój. = liczba pojedyncza. 1. mn. = liczba mnoga. m. = masculinum. meton. = metonimicznie. n. = neutrum. nast. == następujący. nieosob. = nieosobowo. aom. = nominativus. Up.' = naprzykład. nprz. = nieprzechodnie. num = numerus, numerale. obi. y. óbj. = obiectivus (gene tivus). p. = patrz. part. partie. = participium. partit. = partitivus. pass. = passivum. perf. = perfectum. pierw. = pierwiastek. pl. plur. = pluralis. podw. = podwójny. por. = porównaj. praedic. = praedicati. praef. = praefatio. praep. = praepositio. praes. = praesens. praeś. hist. = praesens histo- ricum. pron. == pronomen. pron. pers.=prońomenpersonale. przed n. Chr. — przed narodzeniem Chrystusa, przen. = przenośnie, przyim., = przyimek.-przy.p. = przypadek, pyt. ubocz. = pytanie uboczne (zależne). rei. relat. = relativum. refl. = reflexivum. rz. = rzeka. sc. = soilicet (rozumie się), sing. = singularis. skr. = skrócone. sl. = słowo. i qq. = sequentia (i następne). | subst. .= substantivum. superl. = superlativus. sup. = supinum. , szczeg. w szczeg. = szczególnie, w szczególności. trans. = transitivum. '. verb. = verbum. woj. •= wojenny, wojskowy. właśc. = właściwie. zam. = zamiast. Cyfra rzymska oznacza księgę pamiętnika, arabska, bezpośrednio po rzymskiej, lub po średniku oznacza rozdział, po przecinku zaś — punkt rozdziału, poprzednio oznaczonego, np. V, 22, I = księga piąta, rozdział dwudziesty drugi, punkt'pierwszy. Liczby od l do 4 oznaczają konjugacje, liczba 3 po przymiotniku oznacza, że przymiotnik ma trzy rodzaje z końcówkami: us, a, urn. Znak * pokazuje, że wyraz użyty został przez Cezara tylko raz jeden w de b. Gallico. UWAGA, Przedewszystkiem nalaży poprawić starannie w tekście błędy drukarskie, wykazane na str. 191. A. 1) s k r. rzymskie praenomen Au-lus. 2) a. d. =ante diem. a, Sb, abs, p r a e p. z a b 1., od, przez l) o m i e j s c u: dla oznacz, kierunku na pytanie: skąd? Od, przy słowach, oznaczających ruch; przy imionach miast: Od, z pod, z okolicy. I 10; VII 43. b) przy słowach: oddzielać, oddalać być oddalonym i t. p. na pytanie: od kogo? czego? Od, w połączeniu z abl. mensurae, dla oznaczenia odległości, jeżeli miejsce, od którego rachuje się, odległość, poprzednio jest jasno ozna-czone=w odległości, na: a milibus pas-suum duobus, w odległości dwóch tysięcy kroków V 32; II 7; VI 7; ab tanto spatio, w tak wielkiej odległości II 30; z oznaczeniem miejsca dla większej jasności: ex eo loco ab milibus passuum octo IV 22; w przen. przy słowach: defendo, prohibeo, tempero i t. p.(a b 1. separationis). c) od, Od strony; ab Se-quanis, od strony I 1; III 24; a porta, przy bramie II 24 i inn. a dextro cornu na prawem skrzydle 152 (p. pars); a la-tere z boku III 29; a novissimo agmine (nonnulli ab novissimis) w tylnej straży I 23; II25; ab infimo, ab imo=u spodu IV 17, 3; abextrema parte przy końcu, u góry IV17,6; p. inferus, medius i t. p.-ab labris=około krawędzi, z brzegów, brzegiem VI 28, 6; ab ramis począwszy od gałęzi VII 73; w p r z e n. ze strony =względem, p. laboro i intritus. 2) o c z a s i e: a) Od, począwszy od I 26 i in. ab hora quarta=około godziny (10-ej z rana) III 15,5; a także przy rzeczownikach, nie oznaczających miary czasu, a pueris p. puer. b) zaraz po: abcohor-tatione II 25; V 45. 3) pod inn. względami służy do oznaczenia: a) osoby V. Słownik. lub przedmiotu, jako przyczyny Czynności; (a b i. auctoris) przy słowach biernych lub użytych w znaczeniu biernych I 21; III 13; V 34 i inn. w znaczeniu Od, przez; accidit (=fit)ab aliquo I 20; se itaa patribus didicisse (iristi-tutos esse) I 13; imperia perferre (być rządzonym od, przez kogo) p. perfero. b) przyczyny, zasady, źródła zam. ex lub abl. bez przyimka: idsea Galiicis . armis cognovisse poznał z oręża, po o-rężu I 22; przy wyliczaniu powtórzone ab oznacza, że od każdego z osobna, nie razem; ab Haeduis et a Treveris od Medujczyków i osobno od Trewerów 137 4) w wyrazach złożonych: od, u, a, wz. ab-do, cfidi, ditum, 3. 1) oddalać, odsyłać, usuwać; aliquem (carros) in sil-vas V 3; VII 18; se—oddalać się, odstępować, szukać ucieczki, schronienia, chronić się 112; IV 18 i inn; copias pau-lurh ab eo loco abdltas constituwnt, w pewnej odległości od tego miejsca VII 49. 2) ukrywać, chować: partie.' 3b-dltus z i n c. a b i. II 19; abdlti in ta-bernaculis ukryci I 39; jako a d j. o miejscu=ul*yty VI 34. &b-duco, uxi, Octum, 3. odwodzić, odprowadzać, uprowadzać: aliqnem in servitutem III. ab-eo, Ii,itum,4. odchodzić,uchodzić: ex conspectu zniknąć z przed oczu VI 43. Sb-Tcio, (abjicio), ieci, iectum, 3. (ab-jacio) odrzucać, zrzucać: arma IV 15; IV 37; rzucać tragulam intra munitio-nem V 48. fibles, etis. f, jodła V 12.* ' ab-jungo, nxi,nctum,3. Odłączać,»d-przęgać; przen. oddzielać, oddalać: abjunctus Labienus VII 56*. ' l \ abscldo — accido. abecTdo, cldi,clsum, 3 (abs-caedo) odcinać, odrzynać, odrąbywać: funes III 14; truncos arborum VII 73. absens p. absum. ab-simllia, e. niepodobny; non absi-inilis forma III 14.* ab-sTato, stlti — 3, odstawać, odstępować, odchodzić, oddalać się: ab si-gnis V 17.» ab-s5lvo, s51vi, solutum: 3 odwlązy-wać, uwalniać; p r z e n. doprowadzać do końca, kończyć: opera VIII 15.* abstlneo, tlnui, tentum, 2. (abs-teneo) 1) wstrzymywać: se cibo wstrzymywać się VIII 44. • 2) i n t r. powstrzymywać się: proelio I 22; a mulieribus atque infantibus o-szczędzać VII 47. abs-traho, 3xi, actum, 3 odciągać, od-włóczyć, siłą odprowadzać VII 14; VII 42; liberos ab aliquo odbierać III 2. ab-sum, afui, abesse, l)niebyć(p. de-sum); nieobecnym być: a castris VII 9; cum ipse abesset, gdy jego samego nie będzie (w razie jego nieobecności) V 5; absente aliquo w nieobecności czyjej III 17; V 7;VH 1; abesse a bello nie iść na wojnę VI14;—2) być odległym, być, znajdować się w pewnej odległości od kogo, czego: omnia, quae absunt wszystkp, co jest w oddali, wszystko zdaleka VII 84; non longe a finibus abesse I 10; longissirne a cultu atque łrumanitate provinciae I 1; p. hu-manitas; z a c c. albo a b 1. miary odle- fłości: passus sexcentos I 49; po r. l 6; V 53 i inn. milibus passuum quattuor I 41; p o r ó W n. I 22; I 23; VII 19 i inn. p o d o b n. magnum spatium abessent będą w znacznej odległości II 17, 3. 3) o pojęciach o-derwanych, stanach i działaniach: być daleko, nie dostawać, brakować: sus-picio non abest, p. suspicio; non multum abest, quin niewiele brakło, że-by V, 2; neque longius abesse, quin... (w non multum abesse) proxima nocte Sabinus ex castris exercitum educat: niewiele brakuje do tego, że,., najbliższej nocy Sabinus wyprowadzi wojsko z obozu III 18; (por. zwroty: nihil abest, quin = nic nie brakuje, żeby nie, w każdym razie; non multum abest, quin = prawie że, tylko że nie; neque multum abesse ab eo, quin i że niewiele brakowało do tego, zebyV 2). 4) być dalekim, obcym komu, nie być pomocnym (alicui): alicui longe abesse = bynajmniej nie pomagać I 36; 5) być w dali, być wolnym od czego: a periculo, być zdała od niebezpieczeństwa II 11. 6) nie brać udziału w czem: a concilio (toto bello) VII 63; a consilio (a bello) VI 3j VI 14. ab-Ondo, 1. (unda fala) wylewać, w p rżeń. obfitować; aliqua re VII 14 i inn. Sc (p. 5tqu6) s p ó j n. łączy zdania niejednogatunkowe i kładzie się przed spółgłoskami prócz q: l)l, a 2) jak, niż, po partykułach porównawczych, jako to: perinde, aeque, aliter i t. d.; wszczeg. = i w ten sposób I 24, 2; a, lecz II 27; III 15, 3; VI 8, 6; ac non timide, nie neque, dla oznaczenia,-że przeczenie stosuje się tylkodo jednego wyrazu: wcale nie III 25, 1; ac tum lecz .właśnie V 43, 4 ac = a nawet V 51, 4; nadto V 56, 5. accSdo, cessi, cessum,3 [ad-cedo]. 1) przystępować, przychodzić, zbliżać się: prqpius I 42; I 51 i inn. 2) p r z e n. zwiększać się, pomnażać się, wzmagać się, przyłączać się: ad suspiciones I 19; huc IV 22; VII 46; (p. quisquis); Remis studium accessit wzmogła się gorliwość, staranie II 7; (huc) accedit, quod przybywa, przyłącza się to,, że III 2; IV 16; V 6; z n ą s t. u t.: prae-terea accedit, ut III 13. Accedit, quod — dodaje nowy powód-ważny, pobudkę; accedit, ut podaje rzecz podrzędną, którą przytoczyć wypada. accelero, 1. [ad-celero] przyśpieszać, n i e p r z. śpieszyć VII 87; accldo, Idi—3 [ad-c2do) przypadać, padać, trafiać, s z C z e g. strzały,' ko-pje III 14; III 25; o wrażeniach zewnętrznych (ad oculos, auribus acce-dere):,hostlbus wpadać w .oczy, przed oczy VIII 8. 2) p r z e n. zdarzać się, przytrafiać się (s z c z e g. w złym znaczeniu) I 14; I 30 i inn.; quod acci-dit, co rzeczywiście zdarzyło, się IV 31. Contra opinionem (inconimode), wypadło III 9; V 33; si.ita accidat, gdyby do tego doszło VII 74; ut tum acckiit, jak właśnie i tym razem zdarzyło się VII 3; nieosobowo: accidit ut accido — SciSs. IV 29; V 23; VIII p r a e f.; VIII 3 i inn. — 3) z c e l o w n. alicui — a w złym znaczeniu—wypaść komu, spo tkać kogo I 31; V 39 i inn.; w wyrażę niu: si quid accidat (accideret i po i dobn.) z c e l o w n.; zaimek nieokre siny -quid zastępuje miejsce rzeczow nika w znaczeniu: kara, porażka niepowodzenie, śmierć i t. p. I 18 I 20; III 22 i inn.—b) w dobrym zna-czeniu: przypaść w udziale II. 35; facultas alicui accidit nadarza się sposobność VII 44; opport. res accidit, qiiod nadarzyła się okoliczność, że IV 13, 4; utJnagno accidit casu, jak nadzwyczajnym wypadkiem zdarzyło się VI 30, 2. accldo, cidi, clsum, 3} [ad-caedo] podcinać, obcinać, arbores VI 27;,pr zeń pozbawiać sił, niszczyć, wyniszczać, copiae accisae sunt ciężkie poniosły straty VIII 31. acoTplo, cepi, ceptum, 3 [ad-capio] 1) brać, wziąć, przyjmować: aliquem in deditionem p. deditio; z a c c. imion oderwanych = zgadzać się, przyznawać, uznać za co (satisfactionem, cou-ditionem, excusationem) I 41; II 15 l inn.; acceptus, jako a-d j. przyjemny, miły, wart przyjęcia: plebi l 3; dostać, otrzymać: obsides (copias, nun-tium) I 14; III 3,1; III 17,1 i inn.; libertatema majoribus dziedziczyć III 8; VII 1; quos et quam humiles acce-pisset, jakich on ich zastał i w jakim poniżeniu VII 54; aliquid acceptum referre p. fero; vulnus I 48; 2) ponieść, znieść, cierpieć: calamitatem ab alir quo (iniuriam, detrimentum i t. p.) I 31; II 33; V 22; i inne 3) słyszeć, dowiedzieć się VI 20; VI 25; aliquem fama znać kogo ze słyszenia VI 21.— 4) przejąć, nauczyć się: discipiipam a"b aliquo I 40. acolTvla, e (ad-clivus); acclivus a, um, a d j. podnoszący się, podniesiony, wzniesiony: locus acclivis circiter mille passus (a c c. miary) III 19. acclTvTtas,atisf. [acclivis] wzniesienie, podniesienie, podniosłość II 18* (pari acclivitaterownem pochyleniem=równą pochodzistością). Acco, ónis, wódz Senonów VI 14; VI 44; VII 1. ac-comm6do, 1.1) stosować, przyprawiać, przypinać, przywdziewać: insignia II 21.—2) przystosowywać, u-rządzać odpowiednio do czego: puppes ad magnitudinem fluctuum III 13; accomodatus,jak ad j. stosowny, zdatny, przydatny:.reliqua accomotiatio-ra stosowniej urządzone III 13, 7. accurate (adcuro) a d v. troskliwie, dokładnie, starannie, accuratius zanadto troskliwie, zbyt starannie VI 22. accOrro, cflrri lub cucOrri, cflrsum, 3. [ad-curro] przybiegać, przybywać: ad aliquem III 5; equo admisso I 22 (przybiegł) pędem. aćcuso, 1. [ad-causaj oskarżać, pozywać przed sąd^I 19; VII 20 z 6 p r z yp. (crimine) i z 2 . proditionis, capitis w sprawie kryminalnej; = wyrzucać, naganiać, karcić: aliquem graviter, z n a s t. quod I 16. acer, acris, acre ostry w p rżeń. 1) silny, gwałtowny: acerrimae tempe-rtates VIII 5; 2) cierpki, przykry, zacięty— zawzięty certamen VIII 28 3) mężny, dzielny, bitny. '4) żywy, o-choczy, raczy, wartki. acSrbS, a d v. cierpko, przykro, nieznośnie: acerbius, bardzo ciężko, za ciężko, VII 17. acSrbitas. atis, f. cierpkość, surowość, przykrość, dolegliwość, klęska VII 17,7. acerbus, 3. gorzki, w p rżeń. przykry, dolegliwy, bolesny VII 14, 10. acervus, i, m. gromada, kupa, mno- • gość, stos: armorum II 22. ioiSs, el (od Scuo, ul, u tum, 3. ostrzę, zaostrzam) f. l) ostrze, w p1 r z e n'. ostrość, bystrość: oculorum wzroku 139.2) o wojsku: a) Hnja bojowa: prima, secunda, tertia: pierwszy, drugi, trzeci szereg I 25; I 52; duae1 acies / VII 67. b) szyk bojowy (żołnierzy, okrę-tów);wojsko gotowe do boju. Za czasów Cezara główny szyk bojowy stanowH triplex acies, t. j. legjon kohortami (p. cohors) ustawiony w' trzy szeregi' tak, że 4 kohorty w równych od siebie odległościach stanowiły pierwszy szereg, następne 3 — drugi i 3-—trzeci. Kohorty rozstawiano w szachownicę — w taki sposób: acqutro — Każdy z tych prostokątów wyobraża kohortę, podzieloną naSmanipuły, każdy po Źcenturje; [p. l e g i o] W czasie bitwy kohorty pierwszego szeregu ustępowały poprzez przerwy drugiego, a jednocześnie 2-gi szereg wysuwał się naprzód; kohorty 3-go szeregu stanowiły rezerwę I 25; I 52. Dwuszeregowy szyk (acies duplex), pp 5 kohort w szeregu, ustawiał się wówczas, gdy potrzeba było wyciągnąć się w długi front, lub nie potrzebna była rezerwa, i zamierzano rozstrzygnąć bitwę jednym atakiem (p. manipulus): triplex acies I 24; IV 14 i inn.; duplex acies IH 24; media acies centr (środek) szyku; dextrum, sinistrum cornu — prs-we, lewe/skrzydło I 52; III 24; aciem instruere, constituere, dividere p. in-struo, instituo i inn.; lesionts in acie constituere IV 35. c) bój, bitwa, potyczka; in acie dimicare walczyć w ot wartym polu VII 64; VII 1; "VII 29. inter aciem versari być wśród bitwy znajdować się w zamęcie bitwy I 52; in sinistra parte acie (gen. z a m aciei, przestarzała forma, zwykła t Cezara) II 23. acqulro, sivi, sltum, 3. [ad-quaero zarobić, zyskać, uzyskać, zapewni sobie korzyść: ut ahquid acquirere odnieść stanowczą korzyść VII 59, 4 acrTter (3cer) a d v. silnie, potężnie uporczywie, zawzięcie I 26; 152 i inn actuarius, 3. [ago] a d j. pędzony party, navis actuaria, okręt wiosłam party, chyży, ścigły, lekki naves act lekkie wiosłowe statki V 1. acutus, a d j. 3 [3cuo] ostry, kończaty ostrokończasty: sudes V 18; valli VI 73. ad, praep. z acc. 1) o miejsc i przestrzeni a) kierunek na pyt. do kąd? do, ku — przy słowach: iść, dążyć i t.' p. I 22; V 43 i inn.; przy imionach miast oznacza kierunek ruchu do, pod, w okolicę I 7; VII 41; VII 79; b)bliskość poło żenią,na pytanie: gdzie? przy, pod, obok: ad impedimenta I 26; esse ad Hispaniam (Genavam, marę, aliquem) I 17; I 31; V 22; ad exerci-tum Ul'9; V 53;VII 5; ad munitiones V 44; ad initium silvae VI 10 na brzegu tego lasu; ad Rhodanum — nad VII 65; ad Alesiam VII 68; ad omnes u wszystkich (ultimas) nationes III 9,3; IV 16, 7; na: ad flumen VII 53, 4. b) w stosunku nieprzyjaznym — eon-tra, adversus przeciwko I 21;. II 2; II 5; II 34; VI 8 i inn. 2) o czasie:— na, do, około pod — ad certam diem na oznaczony dzień V 1; quam ad diem na ten dzień VI 33; ad diem na dzień oznaczony, na termin II 5,1; VII 77,10; ad Idus I 7; ad tempus na czas, w oznaczonym czasie IV 23; ad postremum nakoniec VIII 43; ad ex-'tremam orationem przy końcu mowy VII 53; ad = usque ad: ad vespe-rum l 26, 2; multam noctem I 26, 3; solis occasum VII 80, 6; ad noc tempus (p. tempus) ad horam = usque ad h. IV 23; VII 39. 3) w określeniach liczbowych a) = około, mniej więcej, do, w liczbie do — I 4; 15 i inn. ad hominum miiibus quattuor II 33. b) oznacza ilość, do której coś dochodzi: ad unum omnes wszyscy co do jednego, bez wyjątku IV 15; V 37; VII 63 i inn. ad numerum p. nurnerus 4) w innych stosunkach a) cel, granicę, metę, wzgląd: aż do, w.tym celu, dla, wedle, w miarę, podług I 5; I 38; I 51 i inn. . ad omnes casus (na) IV 31; VII 65; ad aggerem (dom. faciendum) III 25; ad spem, ażeby im zrobić nadzieję IV 16; p o rów n. ad laudem IV 19; ad pugnam III 25; ne nocturnis qui-dem temporibus ad laborem intermis-sis — nie opuszczając nawet nocy w pracy — nie przerywaj ąc pracy żołnierzy nawet nocną porą V 11, 6; V 40, 5; ad calamitates perferendas (w znoszeniu) III 19; przy rnterest: magni inte-rest ad opinionem >GalIiae, ważnem jest dla podtrzymania opinji Galji (p potędze Rzymu) VI 1; nihil ad cele-ritatem sibi reliqui fecerunt H 26 we ad-aequo — ad-icio. względzie szybkości niczego nie zaniedbali = dołożyli wszelkiego starania, aby dobiec jak najprędzej; często dla oznaczenia celu z gerund. i ge-rundiv. 118; IV 23 i inn. b) przyczynę, powód w znacz, stosownie do, z powodu, co do I 36; IV 5; IV 17; adhunc . modum w, ten sposób II 31; III 13, i inn. ad clamorem na krzyk, wołanie (wskutek zawołania) IV 37; responde-re ad hoc — na to I 36; II 32 i inn. ad imperatum na rozkaz, wskutek rozkazu, nakazu VI2.—c) w wyrażeniach, oznaczających przeszkodę ad łączy się z wyrazem rzeczy, do której ściąga się przeszkoda i =• w, do: magno ad pugnam erat impedimento I 25; p o-równ. II 25,1, ad-aeqito, 1. s ł. p r z. i, nprz-. 1) przyrównywać, zrównać; moles moe-nibus III 12. 2) równać się, być równym, dorównywać z acc. altitudi nem dochodzić II 32; VII 22; aliquem gratia VI 12 (dom. Aeduos); cursum alicuius — w biegu, zdążać I 48; V 8. fid-fimo, 1. s ł. p r z . polubić, mieć u-podobariie w czym: agros I 31* adc... p. a c c.... ad-do, dldi, dltum, 3 s ł. p r z. dodać, przyłożyć, przyłączyć, aliquid-r-alicui rei VII 41; VII 45; huc (his) equites VII 64; diligentiae severitatem VII 4; absol. addere adx>pera przysporzyć, zwiększyć, robić dodatki VII 73; dodawać (w opowiadaniu) VII 1; ad-dunt de morte Sabini dodają (wiadomość) V 41. ad-duco, uxi, uctum, 3. s ł. p r z. 1) przywieść, przyprowadzić, przyciągnąć: funes III 14; aliquem I 42; II 5 i inn. exercitum ad aliquem (przeciw komu) II I. 2) p rżeń. a) doprowadzać do pewnego stanu, położenia: se in eam consuetudinem dochodzić do nawyk-nienia, nawykać IV l—b) skłaniać, pobudzać, powodować: ad bellum śusci-piendum VII 37; ad conditiones pa-cis VIII 3; p a s s. z u t. I 31; z i n f. VIII 19; partie, adductus (często dla opis. a b 1. causae p. permoveo): his rebus adductus — spowodowany, zniewolony 13; I 11; III 18; pudore adductus ze wstydu 1-39; eorum preci-bus na ich prośby I 16; auctoritate (spe, necessitate i t. p.) I 33; IV 6; VI 12 i inn. ad-Só, ii, itum, 4, s ł. n p r z. 1) przybywać, przychodzić, iść do kogo, widzieć się z kim, odwiedzać, zbliżać się, przystępować: ad initium silvae VI 2L; illo IV 20; pati aliquem adire ad se dać komu przystęp VI 18; z acc. II 7; III 7 i inn.; insulam wylądować IV 20; absol. V.48; VI 6; zwracać się do kogo: aliquem VI 4; VII 4; VII 56. — 2) przeciw komu,, uderzać, napadać: ad KUmerum equitum IV 2; tempus adeundi VII 83. — 3) pericu-lum narażać się VIII 48; adeat (z o-puszcz. ut, jak to bywa 'po słowach: kazać, radzić, zachęcać), żeby udał się III 11, 2; ad-66, a d v. aż do tego punktu, tak dalece, tak bardzo, tak długo, nadto, prócz tego, w połącz, z przymiotn. i przysł. V 27; VII 47; ze słów. = tak bardzo V '54 (p. s c i o); discessisse, adeo ut, tak szybko, że V 53. ad-equTto 1. s ł. nprz. nadjechać konno, podjechać ku: ad nostros I 46*. j adf... p. a f f.... adg... p. a g g... ad-haeresco, haesi, haesum, 3. przylgnąć, uwięznąć, tkwić, utkwić V 48: tragula ad turrim adhaesit — utkwił. ad-hib8o, ui, Ttum, 2. [ad-habeo] 1) trzymać blisko, przykładać, p r z e n. dokładać: diiigentiam rozwinąć ener-gję' III 20,—2) mieć kogo przy czym, pozwolić komu być obecnym (jako świadek, pomocnik i t. p.): zaprosić, powołać, przypuścić aliquem ad con-silium,.(consilio) do udziału I 20; I 40; VI 13; VII 77; pytać o radę: locorum peritos VII 83. ad-h8rtor, l. d e p o n. napominać, zachęcać, pobudzać: aliquem V 35; de re frumentaria, upominać, przypominać VII 17; ad laborem zachęcić VII 68; z nast. ,ne VI 37; VII 40. ad-huc, -a d v. (ad hoc tempus) do tego czasu, do tej chwili, nadto, prócz tego, jeszcze dotą'd, jeszcze nigdy III 22,3. Adiatunnus, i, wódz Soncjatów III 20.* ad-icio, jęci, jectum, 3. [ad-jacio] rzucić, dorzucctó, dpłączyć: telum II 21; adfgo ad-m5neo. III 14; narzucać, przyrzucać, dodać: aggerem ad munitioneś V 9; in valle, non magna adiecta planicie, w dolinie z niewielką przyległą równiną (abl. qualit.) por. flumen ripis praerup.tis VI 7; III 1; aggeri loricam VII, 72. adigo, egi, actum, 3 [ad-ago], 1) pę-dzłć, spędzić, przypędzić: pecus ex vi-cis VII 17; telum in litus rzucać IV 23; turrim przysunąć V 43; tigna fistucis wbijać, adegerat powbijał (plsqumprf. czynności powtarzanej). IV 17; 2) doprowadzać, pobudzać, zmuszać: ad iusiurandurri lub iure-iurando zmuszać do przysięgi VII 67. ad-Tmo, emi, emptum, 3 [ad-emo] s ł. prz. odbierać, odjąć, osłabić, pozbawiać: spem V 6; prospectum zasłaniać VII 81. , adlpTscor, adeptus, sum, 3. d e p o n. [ad-apiscor] s ł. p r z c h . dopiąć, o-trzymać, victoriam, odnieść V 39. aditus, us, m. [ad-eo] 1) przyjście, wejście, zbliżenie IV 4; aditum defu-gere unikać spotkania VI13; w szczeg. a) możność, prawo wejścia, wstęp: ad aliquem II 15; IV 2; VII 66.—b) wejście, wstęp, przystęp; II 29; III 25 i inn.; pedibus aditum non habere — z lądu być nieprzystępnym III 12. 2)przen. możność,prawo, okazja(o-siągnięcia, otrzymania czego): postu-landi I 43; sermońis V 41. ad-jaceo, 2. s ł. n p r z . leżeć obok, graniczyć: ad Aduatucos VI 33 . ad-jicio p. adicio. ad-judTco, 1. s ł. p r z . przysądzić co komu: alicui magistratum VII 37. ad-jungo, nxi, nctum, 3. [ad-jungo], s ł. prz. przydać, dodać, przyłączyć, dołączyć: alicui, aliquid III 2; VIII 2; VIII 48; wcielić III 2; adjuncto aliquo w. połączeniu z kim V 29; VI 2; VII 75.—2) przyciągnąć do siebie, skłonić na swoją stronę: aliquem sibi VI 2; VI 12. ad-Jutor, óris, m. [ad-juvo] pomocnik: adjutore aliquo uti, korzystać z czyjej pomocy. ad-Juvo, juvi, jutum, 1. (juvo) s ł. pr z. pomagać, podtrzymywać, popierać, zasilać, przyczyniać się ż a c c. VII 55; adjuvabat eorum ćonsilium quod — ich radzie dodawało znaczenia to, że II 17; w odwrotnym znacze- niu: pogorszyć: adjuvat rem procli-natam przyśpiesza złą sprawę VII 42 (p. prociino) a b s. V 1. 3; VII 17, 2. adl... p. all... * AdmagetobrTga, ae, f. miasto w Ga-Iji celtyckiej, pod którym Ariovistus rozproszył Oallów I 31;* piszą jeszcze: Amagetobria, Magetobria, Ad-rhagetobria, Magetobriga. ad-maturo, 1. s ł. prz. przyśpieszyć: defectionem VII 54.* ad-minTster, tri, m. służący, zarządca, pomocnik VI 16.* ad-minTstro 1. s ł. prz. 1) służyć' posługiwać, pomagać. 2) zarządzać, załatwiać, wykonywać co, wogó l e rządzić, kierować czym: (res) III 4; V 50 i inn. quae videbantur... zarządzali, co uważali za stosowne II 20; bellum ' kierować wojną, działaniami wojennymi V 11; VII 21 i inn! imperia wydawać rozkazy II 22; rem publicam rządzić VI 20; opera wznosić, budować machiny oblężnicze VIII 37; a b s. działać, wypełniać obowiązki IV 23; 29; .31; administrantealiquo, pod kierunkiem czyim VII 61; wziąć się do rzeczy IV 23, 2. admTratio, ónis f. [admiror] podziw, podziwienie: rei VIII praef. ad-mTpor, 1. d e p o n. dziwić się, podziwiać z a c c. V 52 i inn. z a cc. C. i n f. I 14; a b s. VII 44; maxime admirandum videbatur, quod ... najbardziej podziwienia godnym zdawało się, że... VI 42. ad-mftto, missi, missum, 3. s ł. prz. przysłać, przypuścić, dozwolić, przyjąć: equo admisso puściwszy wodze, cwałem, pędem I 22; p r z e n. dopuścić się, pozwolić sobie, popełnić (występek): facinus in se III 9; por. IV 25; VI 13. ad-modum, a d v. [ad-modus] właść. do pełnej miary, a więc zupełnie, bardzo, zbyt III 13; VI 16 i inn.; non ad-modum nieszczególnie, przy liczebn. prawie, nleledwle, najmniej, około V 40. ad-m5neo, ui, Iturn, 2. s ł. p r z . upominać, przekładać z a c c.: aliquem z nast. conj. V 49; z i n f. VIII 12' (ostrzegać); z quo (u t e o) pobił» dzać.zachecać VIII' 53, ad-moveo — Aedui. ad-m6veo, móvi, mótum, 2. s ł. p r z. przyprowadzić, doprowadzić, przystawić: copias, podprowadzić VIII 14. adn... p. ann. adolescens, tis, [adolesco] 1) a d j. dorastający, młody I 521 III 7 i inn.— 2) s u b s t. (adulescens) młodzieniec, młody człowiek I 47; VI 13 [Rzymianie różnice wieku zamykali w granicach: pueri do 17 lat, adolescentes v. juvenes od 17—40 lat, viri od 40—60, senes mający więcej, niż 60 lat. Nazwy: pueri, adolescentes i t. d. nie oznaczały jednak ściśle wieku w wymienionych granicach]. Często adolescens bierze sjL dla odróżnienia syna od ojca lub młodszego od starszego z dwóch ludii jednego imienia I 47, 7; I 52, 7; VII 9. adoiescentia, ae, (adulescentia) f. młodość, wiek młodzieńczy I 20. adolescentulus i (adulesceniulus), m. (d e m i n. od adolescens) bardzo młody człowiek III 21. ad-SISsco, levi, filtum, 3. s ł. n p r z. podrastać, dorastać VI 18. ad-6rlor, ortus sum, 4. d e p o n.; następować, napadać (nagle przed kim się zjawiać): aliquem I 40 i inn. pa-gum (manum, castra) 1 13; V 22; VI 8, adp... p. a p p... ads... p. a s s... adsc..., adep..,, adst..., p. asc..., asp... ast... Aduatuca, ae, f. twierdza VI 32;, 35. Aduatucl, órum, lud pochodzenia germańskiego w Oallia Belgića II 4; 16; 29 i inn. adulesc... p. adolesc... advento, 1. [intens. od advenio] s ł. n p r z. nadchodzić nadbiec, przybywać: eo VIII 26; a b s. VIII 20. adventus, us, m. [advenio] przyjśclei przybycie, zbliżerhe się, w szczeg. o przybyciu wojska I 7; I 13 i inn., adventu w czasie, — wskutek; — po przybyciu III 23; IV 34 i inn. primo adventu p. primus; adventu w chwili przybycia V 54; wtargnięcie VI 37. advSrsfirius 3. [adversus] przeciwny, nieprzyjazny s u b s t. nieprzyjaciel, wróg, przeciwnik VII 4; VIII 50. l advSrsus p r a e p. c. a c c. przeciw, przeciwko VIII 41; w s z c z e g. w znaczeniu nieprzyjaznym IV 14; VIII 45. ad-versus, 3. (adverto) 1) przeciwny, przeciwległy, jako przymiotnik orzeczeniowy może być tłomaczony przysłówkiem: przeciwnie, naprzeciwko, z przodu (p. invitus): adversus huic et contrarius wprost naprzeciw tamtego położony II 18; collis adversus pate-bat zwrócony ku przodowi II 8; adver-soflurhineire, przeciw biegowi, w górę rzeki VII 61 (p. secundus); adverso colle (a b L yiae) poprzez wzgórze II 19; vulnerari in os adversum prosto w twarz, w samą twarz V 35; equites nostri adversis hostibus occurrebant, wpadli na nieprzyjaciół, zwróconych przeciwko nim II 24; naves nostris adversae constiterant stanęły naprzeciwko naszych III 14—2) oporny, nieszczęśliwy, bez powodzenia: proelium 118; 140; res nieszczęście, niepowodzenie VII 30; casus VIII 13; adversa nocte jakkolwiek noc nie sprzyjała IV 28; może jednak znaczyć: przy nadchodzącej nocy, pod noc, jak II 24, 1; omnibus adversis gdyż wszystko zwracało się przeciwko nim VIII 26; adverso casu p. casus. ad-ve>to, verti, versum, 3) 1) zwracać, skierować: animum advertere zwracać uwagę, spostrzegać: aliquid I 24; z a c c. c. i n f. V 18 — 2) ad-verto = animadverto VIII 16. ad-v5co, 1. sł. przech. 1) zwołać, przywołać: eohtionem (ćonsilium) VII 52; VIII 8. ad-vdlo, 1. sł. nprz. nadbiegać, nadlatywać, przybywać szybko V 39 i inn.; ad pabulatores wpaść, napaść na, udt-rzyć V 17. aedificium, ii, n. [aedifico] budowla, gmach, budynek II 7; vi ci aedificia-que-siedziby całych gmin (wiosek) i oddzielne zabudowania (zagrody) I 5; III 29 i inn. aedifToo, l [aedes-facio] sł. prz. budować, zakładać, wznosić VI 22; na-ves III 9; V 1. Aedul, órum i Haedul, lud w Oallia Celtica, mający siedziby .miedzy rz. Liger i Arar ze stolicą Bibracte. Pierwsi z Galjów transalpijskich przystali do Rzymian i otrzymali nazwy; amici, aeger — affero. aff icio — aggredibr. fratres consanguineique populi Roma-ni I 10; 11, 23 i inn.; Aeduus I 31; VIII 45; adj. Aeduus, a, um, civitasll 14; V 7. aoger, aegra, aegrum, chory VI 36; .VI 38; s u b s t. V 40; słaby, niedołężny; strapiony, zasmucony. aegrS, a d v. z biedą, ledwie, z trudnością, niechętnie II 6; IV 32 i inn.; ae-gerrime z największą trudnością I 13. Aemllius, ii. L. dowódca dekurji (p. decurio) kawalerji galijskiej I 23.* aequallter, a d v. [aequalis, aequus] zarówno, równie, jednostajnie II 18.* aequinoctium, ii, n. [nox] porównanie dnia z nocą quod aequinoctium su-berat (jesienne porównanie dnia z nocą, gdy zaczynają się burze, niebezpieczne dla żeglarzy) V 23; p o r. IV 36 p. propinquus. aequTtas, atis f. [aequus] równość, podobieństwo; przen. a) spokój ducha, zadowolenie VI 22. — b) sprawiedliwość, słuszność—.umiarkowanie: con-ditionum I 40. aequo 1. [aequus] s ł. p r z. 1) równać, zrównaCjWyrównywać: pr z e n. aequa-to omnium periculo przy równym dla wszystkich niebezpieczeństwie I 25; \ aequari cum aliquo równać się z kim; cum potentissimis (= cum opibus po-tentissimorum) VI 22.—2) i n t r. być równym, dosięgać VIII 41. aequus, 3. 1) równy (p. iniquus): locus (dorsus JMgi, regiones) VII 28; VII 44; VII 74; przen. a) dogodny, odpowiedni: locus III 17; V 49; VII 51; b) spokojny: aequo animo, spokojnie, swobodnie, obojętnie V 49; 52; VII 64; 2) równy, jednakowy: spatium I 43; contentio VII 48; aequo Martę, p. Mars,—3) równy dla wszystkich = sprawiedliwy, bezstronny IV 16; VII 29; imperium VI 12. aerarius, 3 [aes] ściągający się do spiżu, miedzi: aerariae structurae p. struc-tura; s u b s t. aeraria (s c. officina zakład) aerariae roz. fpdinae kopalnie kruszców III 21. aea, aeris, n. 1) miedź IV 31; V 12.— 2) moneta miedziana, pieniądze: alie-num długi VI 13. aestas, atis, f. [aestus] lato I 54; II 2; 35; III 28; rok wojny VIII 39: quam, t. j. aęstatęm = unjus aestatis bellum, jednoroczny okres wojny; unam ae-statem suae provinbiae jeden jeszcze tylko rok jego namiestnictwa w prowincji (prokonsulat Cezara kończył się l marca 49 r., więc rok 50 był o-'statnim). aestTmatio, ónis, f. v[aestimo] ocena, " obrachunek: aestimationem facere VI 19. aestTmo, 1. s ł. p r z. cenić, oceniać: litem V I. Cena wyraża się albo ogólnie—rnagni, parvi, majoris, minoris i t. p., albo dokładnie zappmocą a b 1. 2) uważać za VII 39 (uważać za mniejszej wagi okoliczność); multo gravius aestimare (se) VII 14; quae pars ex tertia parte Oalliae est aestimanda za-trzecią część Galji powinna być uważana III 20 (p. e, ex). aestlvus, 3 [aestas] letni: tempus-lato p. sum; s u b s t. aestiva, órum, n (s c. castra) a) obóz letni: tempus aestivo-rum = lato VIII 6.—b) wyprawa, kam-panja (gdyż Rz. tylko w lecie przedsiębrali wyprawy wojenne) VIII 46. aestuarium, ii, n [aestus] nizina zalana w czasie dopływu morza; miejscowość błotnista w krainach nadmorskich (laguna); bagniste wybrzeże, bagno, błoto II 28; III 9,4 aestuariis con-cisa poprzerzynane. aestus, us, m. 1) prąd, burzenie się, kipienie ukropu. 2) żar, spieka, skwar, z w ł. p l u r. VI 22. 3) zalewy morskie, przypływ i odpływ morza (fluxus et refluxus maris) IV 23; 29 i inn. aestus se incitat wzbiera (przypływ), .aestus minuit opada (odpływ) III 12, 1; ma-gnis aestibus (a b 1. a b s.) III 12, 4 longius delatus aestu zapędzony prądem bardzo daleko (p. sequor) V 8; naves ab aestu relictae okręty pozostałe po przypływie III 13. , aetas, atis f. wiek, lata II 16; III 16 i inn.; wiek sędziwy, starość VIII 12; 14; aetate confectus znużony wiekiem, życiem VI 31; VII 57. aeternus, 3. wieczny, stały, wiekuisty, nieśmiertelny, servitus VII 77. affgro, attuli, allatum, afferre, s ł. p r z. [ad fero] I) przynosić: litteras V 49; quod ad amicitiam p. 'R. attulis-< sent, co wnieśli do przyjacielskiego związku z narodem rzymskim (niezależność i pierwszeństwo w Galji) I 43, 2) przen. dostarczać, donosić, zawiadamiać; nuntium (de aliqua re, albo a c c. c. i n f.) fama ac nuntius aff. doszła wieść VI 30; 36; rumores II 1; VII 39.—b) przywodzić, przytaczać . causam VI 22; VIII 1; przyczynić się, wywołać, sprawić: commutationem V 54; VI 35; voluptatem alicui dostar- . czać, dać I 53; causam dać powód VI 35; fiduciam alicui dodawać VIII 10; detrimentum spowodować VIII 10; difficultatem sprawiać, przyczyniać VII 10; desperationem alicui kogo do rozpaczy doprowadzić, o rozpacz przyprawić VIII 43; sprawić VII 53. afficio, feci, fectum, 3. [ad-facio] s ł. p r z. nabawiać kogo czego, przyczyniać komu co, aliquem aliqua re: in-commodo zadawać klęskę VII 16; lae-titia ucieszyć V 48; praemiis wynagradzać VIII 49; vulneribus zadawać rany, ranić VIII 23; supplicio ukarać śmiercią I 27; pass. tanto beneficio affectus obdarzony tak wielką łaską I 35; dolore bólem być dotkniętym, czuć się boleśnie dotkniętym I 2; solli-citudine troską zdjętym, zaniepokojonym być VII 40; difficultate być za-.kłopotanym VII 6; 17;^>oena być ukaranym VIII 39; morbo zachorować VI. 16; affici omnibus cruciatibus być poddanym wszelakim męczarniom V 56. affTgo, lxi, Ixum, 3. [ad-figo] s ł-p r z. przybić, przyczepić, przymocować: falces affixae longuriis III 14. affingo, finxi, fictum, 3. [ad-fingo] s ł. p r z . przydać, dorobić; przen. zmyślając dodać, zmyślić, wymyślić VII 1. afffnitas, atis, f. [affinis] pokrewieństwo, powinowactwo 118; II 4 stopnie powinowactwa: affines — powinowaci (przez małżeństwo) cognatl—powinowaci w bocznej linji, proplnqui—bliscy przez pokrewieństwo, consangulnei — właściwi krewni, rodzeństwo. ne-cessarll — bliscy więcej przez stosunki, niż powinowaci. , affirmatio, ónis, f. [affirmo] potwierdzenie, zapewnienie VII 30.* afflfcto, 1. [intens. od affligo] mocno uderzać, uszkodzić IV 29; afflictareńtur mogły ugrzęznąć na mieliźnie uszkodzone III 12. affligo, lxi, Ictum, 3 [ad-fligo] s ł. p r z, rzucać czym, uderzać czym o co, wywracać, obalać: arbores VI 27; al-ces afflictae zwalone z nóg, powalone VI 27; naves rozbite IV 31; V 10 opes zniszczone siły VIII 21. Africanus, 3. Afrykański: bellum VIII p r a e f. (p. Caesar). Agedincum, i, n. miasto główne Se-nończyków (dziś, Sens.) VI 44; VII 10 i inn. ager, agri, m. 1) pole, ziemia, rola, pastwisko I 16; agri solum p. solum: gołe pole I 11; agros colere V 12; mtd-tare agris pozbawić pól VII 54; grunt, posiadłość II 4; IV 27; VI 22; priva-tus IV 1. — 2) wieś (w przeciwstawieniu do miasta), zwykle w p l u r. 14; VI 30; 31 i inn. — 3) ziemia, kraj — VI 12; VII 13; Helvetius (Noricus, Se-quanorum) I 2, 5; 10; agris expelli IV 4. agger, eris, m. [ad-gero] l) kupa ziemi, drzewa, chróstu, słowem, materjal na usypanie czego, lub wypełnienie, głównie ziemią II 20; V 9; VII 58; 86 i inn. aggerem apparare = robić przygotowania do sypania wału VII 17; 2) wszelkie wzniesienie, tama, wał, palisada (p. vallum) VII 72; — 3) szaniec wzdłuż murów oblężonego miasta, na wysokość sięgający zwykle poziomu murów, na którym ustawiano machiny oblężnicze; boki wału okładano dla • mocy belkami H 12; III 12; 21; 22; 25; aggerem jacere, extruere, instruere p. jacfo i inne. aggrSdior, gressus, sum, 3. depon. [ad-gradior] przystępować, nastąpić, napadać z ac c. I 12; 25 i inn, 10 aggrfigo — ali€no. alienus — alter. 11 aggrego, 1. [ad-grex] do stada przyłączać, łączyć, dodawać, zaliczać se signis IV 26; se ad amicitiam alicu-jus (do przyjaciół) VI 12. agTto l f-intens. ad ago] s ł. p r z. 1) wzruszać, zmuszać do ruchu, gonić,-poganiać 2) trudzić się usilnie, szczeg. rozmyślając, zatym rozmyślać, rozważać, rozprawiać: his rebus agitatis VII 2. agmen, Inis n. [ago, agimen] 1) tłum, szereg w ruchu (o zwierzętach: stado pędzone): jumentorum VIII 35; impe-dimentorum VIII 8; 14; — 2) o wojsku: wojsko w marszu, marsz, po-ehód — (in) agmine impeditus III 24; VII 66; ordo agminis.H 19. W marszu wojsko szykowane było trojako: a) longissimo agmine rozwiniętymi kolumnami (V 31), tak że za każdym le-gjonem następował jego tabor II 17; wobec nieprzyjaciela cały tabor cofał się poza legjony II 19; b) acie instruc-taz rozwiniętym frontem I 49; IV 14; c) agmine quadrato w czworobok (p. quadratus): agmen legionum V 19; hostium VII 66; primum przednia straż, (awangarda), czoło wojska I 15; • a prirno agmine p/ primus; novissi-mum (extremum) agmen tylna straż (arjergarda) I 15; 23 i inn. p. novus, quadratum VIII 8; confer- • tissimo agmine zwartymi szeregami II 23; agmen claudere, cogere, expli-care p. claudere i inn. ago, egi, actum 3. s ł. prz. wprawiać w ruch, zmuszać do ruchu, 1) pędzić, prowadzić, uprowadzać i t p. prae-dam VI 43; impedimenta secum prowadzić.ze sobą II 29; pędzić przed sobą, ścigać: aliquem IV 12; 17; o machinach oblężniczych — podprowadzać, przysuwać (vineas, testudines, turres); wyrażenia stale używane: vi-neis actis, aggere jacto, turribus con-stitutis wysunąwszy przykrywki, usypawszy wał i ustawiwszy wieże oblężnicze II 12; III 21; V 43; cuni-culos III 21; sublicas wbijać IV 17; —2) działać, czynić, dokonywać: ali-quid I 20; III 14; I 54; VI 44; VII 1; pass. agi dziać się, odbywać się IV 14; VII 16 i inn.; bez a c c. działać, postępować: cum simulatione V 50 nullo studio działać opieszale, wcale się nie starać VII 17; de obsessione przedsiębrać działania około oblężenia VII 36; id (hoc) agere ut dążyć do • tego, ażeby, mieć na widoku: agitur paucorum consiliis ut = do tego zmierzają (wymierzone są) zamiary niektórych VIII 52; — 3) czynić coś za-pomocą słów, mowy, traktować, u-mawiać się, omawiać, pomówić, przemawiać: cum aliquo I 13; 41; de ali-quare I 31; 34 i inn. umówić się: cum tribunis militum et centarionibus I 41; gratias p. gratia. agricultura, ae, f. [ager-colo] rolnictwo III 17; IV l i inn. Ahenobarbus, p. Domitius. alacer, cris, e adj. rzeźwy, czynny, ochotny, ożywiony; ad aliquid III 24 i inn.; animus alacer ożywienie, ochota III 19 (animus alacer ac promptus = ochota i gotowość). alacritas, atis, f. [alacer] rzeźwość żywość, ochota, zapał I 41; 46; IV 24. alarius, 3. [5Ia-skrzydło] boczny, należący do skrzydła armji; s u b s t. alarii, órum oddziały flankowe, t. j. wojsko sprzymierzeńców, walczące zwykle na skrzydłach. Cezar oddziałami flankowymi nazywa wojska posiłkowe (auxilia), pomimo że one wówczas już stanowiły oddzielną część armji I 51 . albus, 3 a d j. biały: plurnbutn V 12. aloes, is. f. łoś VI 27.* Alesia, ae, f. miasto Mandubiów w Gallia Celtica (dziś Alise) VII 68; 69 sqq. Alexandria, ae i — ea, ae, f. miastp w Egipcie, zał. przez Aleks. Wielk. 332 r. p. Chr.; później za Ptolomeuszów stolica Egiptu VIII praef. AlexandrTnus, 3 a d j. Aleksandryjski: bellurn (p. Caesar) VIII praef. alias, a d v. [alius] innym razem, z innego powodu, inaczej; alias-alias, już- to- jużto, raz — drugi raz, b^dź-bądź. (w dobrej prozie wyłącznie o czasie= alio tempore) II 29; III 21 i inn.; lecz p o r ó w n. V 54, 1; V 57, 3, alleno, 1. s ł. prz. [alienus] 1) czynić obcym, odrywać, dawać drugiemu, —2) oddalać, odwracać: voluntates suorum (a se) odstręczyć VII 10,—3) wprawić w obłąkanie: paene alienata mente = prawie w obłędzie VI 41, alienus, 3 [alius], adj. 1) należący do drugiego, cudzy, obcy: fines II10; IV 8; suum periculum in aliena salute vident constare (p periculum i salus) swoje niebezpieczeństwo upatrują w powodzeniu innych VII 84; aes alie-num p. aes;ahenissimis = ludziom zupełnie obcym VI 31, 4. — 2) niedogodny, nieprzychylny, locus I 15; tem-pus IV 34; non alienum esse videtur= nie od rzeczy będzie, zdaje się właściwym VI 11. ałió, a dv. [alius] w inne miejsce (do-kądinąd) VI 22.* allquam-dlu, a d v. nieco dłużej, jakiś czas I 40; V 23. allquando, a d v. [aliquis] niegdyś, kiedyś ,nakoniec, nareszcie VII 27; 77. aliquantus, 3. adj. [alius-quantus] znaczny, niemały; s u b s t. aliquantum itineris znaczna odległość V 10; a b I. przy c o m p. znacznie, o wiele III 13. alTquT, qua, quod, pron i n d e f [alius qui], jakiś, jakikolwiek I 34; 40 i inn ; p. qui; z a m. qui dla mocniejszego nacisku po s i: si alicujus injuriae con-scius fuisset gdyby poczuwał się do najmniejszej niesprawiedliwości I 14; p o r ó w n. VI 40; po n e VII 54; po c u m Vi 150 aliqui forma rzeczownikowa zam. aliquis bardzo rzadko bywa V 26, 4*. alTquls, quid, pron. i n d e f. ktoś, coś, jakiś: aliquem e suis legatis I 47; zam. quis dla zaznacz, przycisku na zaimku po s i (si alicujus = si cujus) VII 20; alicujus injuriąe I 14; po c u m. V 29; p l u r. niektórzy IV 26 i inn.; w s z c z e g.,a) aliquid z g e n. p a r t.: aliquid consilii cokolwiek rozsądku III 16; calamitatis Jakaś klęska V29; aliquid n o vi consilii jaki nowy plan IV 32; VII 12.—b) a c c. aliquid jako a d v. nieco, do pewne-po stopnia, poniekąd I 40. alTquot n u m. i n d e c 1. kilka III 1; IV 9; aliquot de causis III 2. alTter, a d v. [alius] Inaczej, w inny sposób: aliter ac p. atque; non aliter sentire p. sentio: si aliter faciat p. facio; W przeciwnym razie IV 17; V 29; aliter-ac, inaczej — niżeli 19. alTus, a, ud (gen. alius, dat. alii), inny, alius atque lub ac p. atque; alii-alii jedni-drudzy, z jednej strony — z drugiej strony III 25; IV 28 i inn.; n o m. alius w połączeniu z innym swoim przypadkiem tłómaczy się dworna zdaniami: alius alia ex navi = jeden z jednego, drugi z innego okrętu IV 26; alius alia causa illata = jeden jedną, drugi inną podawszy przyczynę I 39; alii aliam in partem, jedni w jedną, drudzy w drugą stronę II 2/ł; aliae alia in parte = jedne w jednej, inne w drugiej stronie (lub' każdy w innej stronie) II 22; lub bierze się w dwóch znaczeniach: alius alii subsi-dium fert = jeden drugiemu II 26; alius ex alio quaerit = jeden drugiego VI 37; excipiunt alii alios = jedni drugich V 16; alii inni, pozostali (= Gallowie I 41); w wyliczeniach, jeśli nie idzie o kolejne następstwo wyliczanych części (unus, alius, ter-tius...) alius znaczy drugi zam. alter. allloio, lexi, lectum, Sre, s ł. prz. [ad i lacio] skłaniać, zwabiać, przyciągać: aliquem donis (praemiis ad se) VII 31; 55. Ailobr&ges, um (a c c. Allobrogas I 14; VII 64), lud pochodzenia celtyckiego, siedziby między rzekami: Rho-danus, Isarą i lacus Lemmanus. Miasto ich główne Vieiina I 6; 10; 11 i inn. Sio, alfii, altum, (alltum), grę, sł. prz. 1) żywić, karmić, utrzymywać, anseres V 12; staturam powiększać VI 21; vires rozwijać IV 1; aliquem, se atque illos — żywić IV 1; equitatum— utrzymywać I 18; se eorum copiis —żył IV 4; — 2) zasilać, podtrzymywać: cpntroversiam — podniecać VII 32; civitatem — podtrzymywał (wspomagał) VII 33. AIpSs, ium, f. Alpy, łańcuch gór w Helwecji i północnej Italji 110 i inn. alter, 6ra, 6rum (gen. altenus, dat.' alteri, dawn. forma fem.alteraeV 27, 5; Jeden z dwóch V 18; 56 i inn. ad alteram partem oppidi — na .drugiej stronie miasta VII 44; alter ex duobus jeden z dwóch VIII 6; alter-alter, jeden-drugi I 31; III 1. i inn. alter- alteri inimicus aux|lio fuit — 12 alternus — amplius. jeden drugiemu V 44; p l u r. alteri-alteri, jedni-Urudzy I 26 i inn.; altero die następnego dnia VII 11; 68; przy wyliczeniach, jako licz. porządk. . unus, alter I 6; 53 i inn.; unus, alter tertius I 2; alter drugi = przeciwny IV 3, 3. alternus, 3, a d j. [alterinus, alter] jeden po drugim, naprzemian: alternis trabibus ac saxis (a b 1. a b s.) gdy belki i kamienie naprzemian leżały VII 23. alldtudo, Triis, f. [altus] 1) wysokość, wyniosłość I 38; II 12 i inn.; ad altitudinem V 42 (stosownie do wysokości = do poziomu; in altitudinem głębokości VII 73; = crassitudo grubość III 13; tłómaczy się też zapomocą przymiotn.: wysoki, głęboki, gruby: tres in altitudinem pedes — na 3 stopy wysoki. altus, 3 a d j. 1) wysoki: mons (ripae, nix) I 2; II 27; VII 8; s u b s t. altum, i, n. morze III 12 i inn. 2) głęboki: flu-men 12. aluta, ae, f. (dom. pellis) skórka miękko wyrobiona, safjan III 13.* ambactus, i, m. (wyraz celtycki and = za i bak = plecy), zaplecznik, sługa, należący do świty, do drużyny; stronnik, lennik: ambacti clientesque — wyraz obcy objaśniony zapomocą nazwy łacińskiej (p. que) VI 15.* Ambarri, órum Ambarrowie, lud pochodzenia celtyckiego, miał siedziby na brzegach Araru, pokrewny Heduj-czykom, był pod ich protektoratem I 11; 14. Ambiani, órum, lud w Oallia Belgica; p. Samarobriwa II 4; 15 i inn. Ambibarii, órum naród, należący do t. zw. civitates Aremoricae (w dzisiejszej Normandji) VII 75.* Ambillati, órum, lud celtycki na brzegach rzeki Samara III 9.* AmbfórTx, igis, wódz Eburonów V 24; V 27; 34 i inn. Ambivaretl, órum lud celtycki, znajdujący się w takim stosunku do He-dujczyków, jak Ambarrowie VII 75; 90. Ambfvarftl, órum, lud w Gallia Belgica na prawym brzegu rz.' Mosa IV 9.* ąmbó, ae, 5, oba, pbadwaj V 44. amentla, ae, f. [amens] nieprzytomność umysłu, nierozsądek, szaleństwo, głupota 140; V 70. amSntum, i, n. rzemień przy pocisku, potrzebny do silniejszego rzutu V 48.* amfractus, us, p. anfractus. amicitia, ae, f. [amicus] przyjaźń III 22; w s z c z e g. związek przyjacielski państw i narodów, lub ich wodzów i władców: populi Romani z narodem rzymskim I 31, 5; 35 i inn.; amici-tiam petere, sequi, confirmare, fa-cere p. pęto, sequor i t. d.; alicui in amicitiam venire zawierać z kim przyjaźń VI 5; in fide atque amicitia ali-cujus esse p. fides. amicus, 3. [amo], a d j. przyjacielski, przyjazny, 0ddany, przychylny, alicui I 9; amicissimus V 31; praesidium, quam amicissimum najpewniejsza o-brona I 42; s u b s t. amicus, i przyjaciel, powiernik VIII 3; amicus, ami-clssimus populi R. wierny przyjaciel nar. Rz. — tytuł, nadawany przez Rz. narodom i ich wodzom za ich zasługi lub dla zjednania ich sobie I 3; 35; _43 i inn. a-mitto, misi, missum, 3. tracić, opuszczać: occasionem III 18; loca superiora nie korzystać VIII 13.—2) gubić, pozbawiać się: aliquid I 28; II 25 i inn.; partie, n. p l u r. amissa, órum straty (poniesione)VII 15; w s z c z e g. tracić kogo (wskutek śmierci jego} I 31; V 15 i inn. amor, óris, m [amo] miłość I 20. ample, a d v. [amplus] obficie, wspaniale; c o rif p . amplius, s u p e r I. am-plissime bardzo hojnie I 43. amplTfTco, 1. [amplus-facio] s ł. p r z. rozszerzać, powiększać: wywyższyć, podnieść: auctoritatem II 14; gratiam VI 12. amplitudo, Tnis, f. [amplus] 1) wielkość, rozległość: cornuum VI 28; ci-vitatis IV 3; 2) godność, wziętość, potęga, znaczenie, sława VII 54; am-plitudinem gravitatemque = wielkość i potęga IV 3. amplius, a d v. (comp. od ample) więcej, dłużej: paulo amplius 'abesse, dalej V 27; ampljus = ampliorem nu-merum, jako s u b s t. obsidum wielka liczba VI 9; daleko więcej VI 42; w s zez e g. przy liczebnikach: a) '.amplus — animus. 13 bez quam: nadto, więcej, niż: amplius viginti urbes, więcej, niż 20 miast VII 15; pbrówn. II 16; III 6 i inn. circuitus miiium amplius quinqua-ginta więcej niż 50 mil I 41; porówn. II 29; także bez quam z a c c. lub a b 1. rzadko ż"g e n. I 38, 5; p. ab-surn. ~ b) c. abl. comp. npn amplius quinis milibus nie więcej, niż pięć 115; p o r ó w n. II 7; VI 29 i ino. amplius sex horis więcej, niż 6 godzin III 5; IV 37; — 2) w większej * mierze, w wyższym stopniu: multo etiam amplius, w daleko większej mierze, a jeszcze więcej VI 42.—3) jeszcze więcej, prócz tego I 35; 43; V 55; nihil amplius copiarum accessurum że więcej żadnych wojsk... VIII 28. amplus, 3. 1) wielki, obszerny, liczny: civitas IV 3; ampliores copiae większe wojska, większe siły wojenne V 50; większa część wojsk V 19; amplissima auctoritas III 8; — 2) wspaniały, okazały, znakomity, znaczny; epulae VI 28; amplus genere VI 15; amplissimo genere natus.IV 12; VII 37; hojny: amplissima munera I 43. Sił, c o n j. 1) w drugiej części pytania (utrum — an, ne — an) czy też, albo też, czy może, I 40; VII 5; 15 i inn. 2) może, czy nie w drugiej części pytania, którego pierwsza część została opuszczona): I 47; VII 38; 77. Anartes, ium, lud w Dacji (p. Daci) VI 25.* AncalTtes, urn, lud w pldn.-wschodniej Brytan j i V 21.* ancSps, cTpTtes, a d j. [ambi-caput] dwugłowy, podwójny, dwojaki, dwustronny, niepewny, niestanowczy: proelium walka dwustronna = na dwa fronty I 26; VII 76. ancora, ae, f. kotwica IV 28 i inn. in ancoris IV 28; p rżeń. nadzieja, ratunek. Andecumborius, ii, v. Andebrogius poseł Remów II 3.* A.ndes, ium (Andi, órum VII 4), naród pochodzenia celtyckiego, na północ od rz. Liger (miasto główne Julio-magus II 35; III 7 i inn. anfractus, us, m. [amb-frango] załamanie, krzywość drogi, objazd, zawrót VII 46.* angulus. i, m. kat: lateris V 13. anguste, adv. [angustus] 1) wąsko, ciasno, szczupło, niedostatecznie V 23; V 24. angustiae, arum, f. [angustus] 1) ciasnota, cieśnina, wąwóz, wąskie przejścia, przesmyki: I 9; VII 11; iti-neris I 39; 40; angustiis Viarum .wąskie ulice V 49.—2) trudność, przykrość, ambaras, trudne położenie, dolegliwość, niedola: angustiis premi III 18. , angustus 3) [ango] 1) wąski, ciasny; szczupły, mały, lichy, ograniczony, biisko przylegający: montibus angu-stis IV 23, 3; i ter (dorsus, porta I 6; VII 44; fines zaciasne, za szczupłe granice I 2.—2) trudny, kłopotliwy; s u b s t. angustum, i trudne, niedogodne położenie, niebezpieczeństwo: res est in angusto I 25; frumentum— angustius provenerat = zbiory były szczuplejsze V 24, 1. anTma, ae, f. dech, dusza, życie VI14, animadverto, ti, sum, 3 [animum advertp] 1) zwracać uwagę, spostrzegać, widzieć: aliquid I 40; IV 25 i inn. aliquem VII 45; 50; z a c c. c. i n f. I 32; III 15 i inn. z nast. pyt. ubocznym VI 27.—2) in aliquem, komu zwracać uwagę, karać, karcić kogo I 19. anTmal, -alis, n. zwierzę, wszelkie żyjące, stworzenie VI 17; 19. antmus, i m. 1) wogóle: duch, dusza; często służy do opisania, jako pars pro toto: animi Oaliorum = Galii I 33; animi omnium = omnes III 22; V 7; VI 34; p o r ó w n. animis eó-rum = ich IV 6; VII 53; 80; animum I 19, 2; animi totius Oalliae = tota Oallia I 20; animi timentes omnium = omnes timentes, wszystkich (mieszkańców) przejętych obawą VIII 38; ad effeminandos animOs l I, 3.. Animo (z domyśln. s i b i) lub ad a-. nimum occurrit przychodzi na myśl VII 85 p. occurro; animo dodaje się często dla wzmocnienia- znaczenia, w słowie zawartego: aliquem animo con-firmare wzmocnić na duchu V 49; animo proponere zamyślać VII 47; ma-gnoanjmo^tdzielnie VII 10; animo per-moveri tracić odwagę VI^53; sic animo parati ut, zdecydowani na to, żeby. VII 19.—2) w s z c z e g. a) myśl, 14 annotfnuś — ante-veito. umysł, rozum, rozsądek: animum in-tendere zwracać, wytężać uwagę III 22; animus eum reliquit stracił przytomność VI38; animo providere przewidywać VII 30; Caesar cpnsilia Am-biorigis animo cirćumspiciebat starał się odgadnąć zamiary Amb.; animum advertere (p. animadverto) aliquid z acc. zależnym od a d w słowie advertere, zwrócić uwagę na co, zauważyć co: id animum advertit I 24; VI 5. — b) wola, życzenie, zamiar: mente et animo p. mens; animo et opibus, p. ops; mihi est in animo (habeo in animo) mam na myśli zamierzam I 7; VI 7; noc animo w tym zamiarze VII 28. — c) uczucie, usposobienie, sposób myślenia; mens ani-musque umysł i serce I 39; bono animo esse in aliquem p. bonus; inimico . animo esse p. sum; hoc esse animo tak być usposobionym V 41; aequo animo, p. aequus; b) śmiałość, odwaga: congnoverant eum magni animi V 6 (p. cognosco i audacia); infirmiore animo (p. infirmus); animus paratus ad dimicandum gotowość II 21 (p. promptus); magnitudp animi bohaterstwo II 27; quid animi ile odwagi VII 36; VII 77, 8; si quid animi in nobis est, jeśli jest w nas odwaga VII 38; animi mollitia, imbecillitas, słabość, upadek ducha VII 77, 9; animum au-gere VII 70; animo deficere, conciderę se demittere, p. deficio i inn.; animi relanguescunt II 15; franguntur VIII 53; animo laborare starać się usilnie, dokładać starań VI» 31; e) uczucie zadowolenia, zabawa: anlmi causa V 12; animi yoluptatisque causa dla zabawy i uciechy (pleonasmus) V 12, 6; VII 77. anndtTnus, 3 [annus] przeszłoroczny: naves V 8.* annus, i, m. rok: omnes annos = przez cały czas r o z. wojny III 23; nieme, qui fuit annus z a m. nieme ejus anni, qui fuit IV 1; paucis annis za kilka lat I 31; annum tylko rok VII 32;. anno post po upływie jednego roku IV 1; anni tempus pora, lato IV 20. annuiis, i [annus] roczny: vergobre-tus creatur annuus, na rok I 16. anser, 6ris, m. gęś V 12.* ante i) a d v. przedtym, dawniej, wpierw: I 3; 16; 18 i inn.; paulo ante na krótko przedtym IV 12; VII 4. — 2) pra e p. c. acc. przed (o miejscu i o czasie) I 21; II 32; VIII 8; I 44; 50 i inn.; quod ante tempus do jakiego terminu -incipalts dextra 'w l> o *» ł" < \> V) u to Vi u b VJ k s •tt 'H U « «> r ^ b s> «j «. ^ u V) vus, t-, m. jeleń VI 26; p I u r. c*rvl w j ę z. wojen, brony (żela- zne) z kolcami, zakończonymi dwoma lub więcej hakami na podobieństwo rogów VII 72. cespes, itis, m. p. caespes. cetSrus, 3. pozostały, n a j c z ę ś ć. w 1. m n. ceteri, ae,- a inni, drudzy, pozostali I 35 i inn.; s u b s t. ceteri V 6; 30; VIII 5; cet6ra Srum, reszta VIII 46. CSvenna (mons) i Cebenna, ae, f. pasmo gór w płdn.-wsch. Francji; niegdyś granica między Arwernam: i Helwijczykami VII 8; 56. Chgrusci, orum, lud germański, zamieszkały oą czasów Cezara między Wezerą i Elbą, od Swebów odgraniczony lasem Baceńskim (Bacenis sil-va) VI 10.* clbarius, 3. [cibus] tyczący się żywności;, s u b s t. cibarium, ii, n. w ł a ś ć. miejsce przechowywania żywności (p o-r ó w n. aestuarium); p l u r. clbaria 5rum, n. żywność, zapasy żywności III 18; VI 10; moljta I 5 (mąka). cibus, i, m. pokarm, karm, jadło, żywność IV l i inn. CicSro, ónis, Q. Tullius, brat Cycero-na, znakomitego mówcy rzymskiego legatus Cezara V 24; 38 i inn. CimberlusTli, wódz Swebów I 37.* Cimbri,\>rum, lud germański, miesz-•kający pierwotnie w Jutlandji, w r, 101 p. n. Chr. Cymbrowie byli zwy^ ciężeni przez Mariusza pod Vercellae I 33; 40 i inn. CingStdrix, Igis 1) jeden ze znakomitych Gallów, współzawodnik Inducjo-rnara, kory był jego teściem, w dążeniach do panowania nad Trewerami V 3; 56; VI 8.—2) jeden z wodzów bry-tańskich V 22. cingp, Inxi, inctum, 3. opasać, otoczyć, okolić: hiberna vallo V 42; flumen cin-git oppidum I 38; p o r ó w n. VIII 19; 69; dokoła obstawiać, zajmować VII 72; ne murus quidem cingi (a militi-bus) possit—nie może być dokoła obsadzony żołnierzami VI 35. clppus, i, m. pal, słup, filar; w s z c żegna grobie = pomnik, na granicy; szaniec nastroszony ostrymi gałęziami VII 73.* circTnus, i, m. cyrkiel I 3&* cirotter I) praep. c. a c c. około 30 circueo — citeriof. (o czasie) l 50.—2) a d v. około, blisko (przy liczebn.) I 15; 25 i inn. circueo, p. circumeo. circuTtus, us, rn. [circumeo] 1) chodzenie naokół, okrążanie: fluminis = rzeka okrążająca VIII 41; 2) obwód koła, koło Vii 69; 83; in circuitu, w koło, dokoła I 21;II 29 i inn.; vallum ducere in oppidi ctrcuitum, dokoła miasta (w kierunku obwodu)vVIIl 33. —3) obchodzenie, obejście, Kołowanie, nałożenie drogi I 41; VII 45; 46. cTrcum p r a e p. c. a c c. około, przy I 10; 18 i inn. circum Aquileiam w okolicy Akw., gdyż wojsko rzymskie rozkładało się na zimowe leże nie w miastach, lecz w okolicy dookoła miast. circumcldo, cldi, clsum, 3. [circum i caedo] dokoła obcinać (wycinać) V 42; partie, circumcisus dokoła obcięty (collis) jako a d-j. stromy, spadzisty, nieprzystępny VII 36. circumcludo, si, sum, 3. [circum— claudo] dokoła zamknąć, oblec, otoczyć: cornua argento oprawiać VI 28. circumdo, dedi, dstum, dSre wkoło stawiać, otaczać: munitiones toto op-pido (d a t. dokoła miasta) VIII 34; turres toto operę p. opus; murus cir-cumdatus mur dokoła przeprowadzony I 38; otaczać co czym aliquid aliqua re I 51; IV 32 i inn. circumduco, uxi, uctum, c6re prowadzić dokoła, oprowadzać, przeprowadzić: flumen ut circino circumduc-tum I 38; coliortes longiore itinere lii 26. circumeo i circueo, Ii, Ttum, Ire, chodzić naokoło, obchodzić, objeżdżać: munitiones VII 87; castris circumitis III 25; VII 67; obchodzić dla dozoru, opatrywać: hiberna V 2. circumfundo, fudi, fusurn, 3. oblewać, rozlewać; p r z e n. otaczać o-skrzydlać: praesidik multitudine VII 74; pas. circumfundi rozlewać się dokoła czego; w p r z e n. otaczać ze wszystkich stron, cisnąć się, naciskać, tłoczyć się VI 34; 37; VII 28 (d o p e ł n. omnes); circumfusi ceden-tibus (d a t.) naciskając zewsząd na ustępujących VIII 29. circumioio (circumjlcio), jęci, je-ctum, 3 [circum-jacio] rzucać dooko- ła, obrzucać, postawić naokół, rozstawić: multitudinem totis moeni-bus, p. totus. circummitto, mlssi, missum, 3. ro-zestać naokół, porozsytać: praecones V 51;legationes circummittuntur (:>c. ab. Aeduis) VII 63. circum-munio, lvi, Ttum, 4 wzmacniać naokół, zabezpieczać, ze wszystkich stron umacniać obwarowaniami: circummunitus II 30, circumplector, plexus sum, 3. (piec to, xi, x u m, 5 r e, pleść) d e p o n. obejmować: collem operę, zawrzeć (objąć) całym szeregiem obwarowań VII 83. circum-sisto, steti—3 stanąć dookoła, obstawić, okolić: aliquem IV 5; VII 8; a b s. I 48; w sz.cz e g. .ze wszystkich stron nacierać, następować: ali-quem (naves) III 15; IV 26 i inn. circumspicio, spexi, spectum, 3 [cir-cum-specio| obzierać, oglądać: sua V 31 circumspiciendo quaerere szukać oczyma (ozierając się dookoła) VI 43; p r z e n. rozważać, obmyślać, amino consilia VI 5, p. animus. circum-vallo, 1. opasać okopami, zajnknąć, oblegać: oppidum \UI 11; 68; hostes circumvallati VII 44;-abs. yn n. circum-vehor, vectus sum, 3". jeździć dookoła, objeżdżać, obwoz'ić: collibus (abl. viae) VII 45. circum-venio, veni, ventum, 4, ,1) obchodzić dookoła, otaczać VI 16; w j ę z. wojen, otoczyć, obejść, o-skrzydlać I 25; H 8 i inn. legiones cir-cumventas tenere, p. teneo. — 2) w p r z e n. otoczyć sieciami, podejść, oszukać: aliquem I 42; 46; VI 11. cis, p r a e p. c. a c c. z tej strony: cis Rhenum II 3; IV 4. CIs-alpTnus, 3. przedalpejski, z tej strony Alp położony, bliższy (od Rzymu): Gallia VI 1.* Cis-rhenanus, 3 z tej strony Renu leżący, mieszkający (od strony Rzymu, Italji): German! VI 2.* c i ta t u s, 3. [partie, od cito, poruszać, wprawiać w bieg.], przyśpieszony, pośpieszny, ' prędki, rączy, szybki: Rhenus citatus fertur, płynie szybko IV 10. clterior, ius, gen. oris, znajdujący cttó — Cocosates. 31 się po tej stromie [cis] bliższy: provin-cia albo Gallia cjsalpina,. przedal-pejska Galja (półn. Italja) I 10; 24; .54 i inn. cTtó a d v., c o m p. citius, s u p e r 1. citissimme; prędko, szybko, sprawnie, łatwo IV 33.* cTtra [cis] p r a e p. c. a c c. z tej strony, citra flumen I 12; II 29. oitro a d v. [cis] na tę stronę, ku nam ( p o r ó w n. quo, eo) tu; ultro ci-troque, tu i tam, na obie strony I 42. ctvTlis, e [civis] obywatelski, helium civile wojną domowa: dissensio VIII p r a e f. cl via, is, m. obywatel: Romantis VII 3; 17 i inn. = współobywatel, sui VIII 32; 38. civTtaa, atis", f. [civis] obywatelstwo = 1) prawa człowieka, jako obywatela; prawo obywatelstwa: civitate donari I 47.—2) współobywatele jednego miasta = cives (abstr. pro x o n c r.) I 2; 4; VI 5 i inn.; w s z c z e g. a) obywatele twórz, jedną gminę miejską =mlasto wraz z mieszkańcami: civita-tes provinciae III 20.—b) obywatele stanowiący jeden naród pod jedną władzą i jednymi prawami = kraj, państwo, naród II 5; V 3; VII 53 i inn.; g e n. • p l u r. civitatum III 10; V 22 i inn. civitatium IV 3; VII 36; VIII 23; ad eas civitates_= gentes VII 65. olarn (pokr. z celo ukrywać) 1) a d v. tajemnie, skrycie, mimo wiedzy III 18; IV 4; 30 (2) prą e p. cum. abl. (clam vobis). clamlto, 1) verb. intens. od clamo] krzyczeć głośno, wykrzykiwać, wywoływać, głośno wołać, z a c c. c. i n f. V 7; 29. clamor, oris, m. [clamo] krzyk, wołanie; clamore signlficant VII 3; w s z c z e g. okrzyk wojenny, bojowy II. 11; 24; III 22; IV 15 i inn. clamore sublato... na krzyk z obu stron podniesiony odpowiada okrzyk wzajemny VII 88. clandestTnus, 3. [clam] tajemny, skryty VII 1; 64; VIII 33. clarus, 3. jasny, wyraźny, donośny: clariore voce V 30. olfisais, is, f. klasa, podział (jeden z podziałów ludności Rzymu); flota (okręty wraz z załogą) III 11; IV 21. Claudius, ii, Appius, Konsul w 54 r. przed n. Chr. V 1.* claudo, si, sum, 3. 1) zawierać, zamykać: portas II 33; III 17 i inn.;—2) zamykać w znacz, kończyć: agmen trzymać tylną straż, być na tyle wojska I 25; II 19.—3)otaczać, okolić: aliquem difficultatibus locorum VIII 19; urbem operibus VIII 40. clavus, i, m gwóźdź, ferreus III 13. clementia, ae, f. [clemens] łagodność, powolność, uprzejmość, współczucie, łaskawość II 14; 31 i inn. cliens, entis, m. [s t..;— ł a c. cluo, cluens] w ł a ś ć. słuchający, posłuszny, stąd podwładny silniejszemu, zostający pod czyjąś opieką (p. patro-nus): klient — zostający pod opieką patrona ze stanu wyższego, któremu wszędzie towarzyszył i wol^ jego spełniał.—a) w Rzymie jednostki i" całe narody, cieszące się opieką któregoś z patrycjuszów, lub wogóle Rzymu; naród oddający się pod piekę drugiego narodu I 31; IV 6 i inn.—b) wGalji i Germanji klienci = ambacti, sol-durii; ludzie wolni, oddający się dobrowolnie pod władzę i opiekę znakomitych osób I 4; VI 15; 19. cłientela, ae, f. [cliens] klientela, stosunek klienta do patrona, gwarancja, możnego nad słabszym; a także narody słabsze, korzystające z opieki możniejszego VI 4; 12; suas cujusque eorum clientelas (= każdego z nich stronnicy (klienci) VII 32. clivus, i, m. pagórek, wyniosłość: ad moliendum clivum dla ułatwienja wspinania się na wzgórze VII 46. Clodius, ii, P. Clodius Pulcher, trybun ludu, zabity przez Milona w r. 52 prz. n. Chr. VII 1. On. = Cnaeus lub Cneus (wym. Gnae-us) imię (praenomen — przedimię). co-acervo, 1. zbierać w kupy, w stosy, gromadzić: cadavera II 27; hostes coacervantur, tłoczą się kupami VII 70. co-actus, us, m. [cogo] przymus, tylko w abl. coactu, pod przymusem V 27.* coagmento, l [coagmentum, c ogo] złączyć, powiązać: trabes VII 23i* Cocosates ium, lud w Gallia Aquita-na III 27.* 32 co-emo — cShSrtatio. co-6mo, erni, emptum, 3. skupować, skupić,11 nakupić: jumenta I 3; equos VII 55. co-eo, Ii, itum, Ire [con-Ire] schodzić się, zbierać się, łączyć się; qui ima coi-erunt p. una. coepi, coepisse, defect. zacząć, rozpocząć: z i n f. a c t. l 15; 20 i inn.; coeptus z i n f. p a s s. II 6; IV 18; res, quae agi coeptae essent, sprawy, których roztrząsanie zaczęło się I 47. coSrceo, ui, itum, 2. [con-arceo], o-bejmować, zdjąć, aby się nie rozsypało; utrzymać w -granicach, powstrzymywać, powściągać; = castigare larcić, karać: nos a se cperceri non pbsse, że on sam przez sie^ powściągnąć ich nie może I 47, .., cdgitatio, onis, f,, [cogito] myśl, myślenie, wyobrażenie, marzenie; zamiar, plan: stultae cogitationes VIII 10. cógTto, 1. [co-agito] 1) myśleć, rozmyślać, rozważać: aliquid I 33; VII 44; eadem de profectione. cogitans, quae ante senserat VII 53; (porów n. VII 43 i p. sentio); z a c c. c. i n f. V 33; z pyt. u b o c z n. I 40.—2) zamydlać, zamierzać, mieć na widoku: de aliqua re VI 2 i inn. z ut. VII 59; z n e V 57; z i n f. III 24. cognatio, onis, f. [cognatus, con-nascor] pokrewieństwo, koligacja: co-gnationes hominum, cognati homines, krewni, krewniacy = famijja VI 22; vir magnae cognationis, familjant VII 32. cognósco, nóvi, nltum, 3 [con-gno-sco=nosco] 1) poznawać, badać, temp. -p e r f e c t a = znać, poznać, zrozumieć, pojąć: rem VI 13; re-giones, loca III 7; IV 20; corisuetudi-nem (consilium, studium i in.) I .19; IV 6; 24; aliquid ex aliqua re II 26; IV 30 i inn.; ab aliqua re p. a, ab; poznawać z czego, po czym VH 40; cpgnitum est, wiedziano z doświadczenia VI 20; VIII 1; qui egregia virtuti (homines z a b I. q u a l i t.) cognitie rant, których znano, jako ludzi... 28; aliquem magnae auctoritatis ho minem z g e n. q u a l i t.) cognoscen znać, jako człowieka... V 6; z pyt u b o c z n. VI 35; VIII 46; a b s. VII 28 partie, cognitus, jako a d j wiadomy, znany: lenitas VIII 44; w s z c z e g. a) uważać, upatrywać, widzieć: res VII 86; z a c c. c. i n f. VII 82; z pyt. u b o c z n. III 6; 26 i inn. b) powziąć wiadomość, dowiedzieć się, usłyszeć; aliquid I 22; 42 i inn.; re cpgnita albo his (quibus) re- , bus cognitis, dowiedziawszy siL, o-trzymawszy wiadomość o tym I 19; 33; II 17 i inn. his (litteris) cognitis, kiedy o tym dowiedziano się (z listów, zapomocą korespondencji) VII 90; aliquid ab aliquo (ex aliquo, per ali-quem) IV 19; 23; V 49; de aliqua re V 3; 45; 52 i inn.; z a c c. c. i n f. IV 9; V 2 i inn. z pyt. u b o c z h. II 4; V 9.—2) starać się poznać = a) zbierać wiadomości, dowiadywać się, powziąć wiadomość II 2; IV 21; de re I • 35; z pyt. u b p C z n. V 8,—b) śledzić, wywiadywać się, badać,rozpozna-wać: causam I 19; VI 9; controyer-sias VIII 46; de postulatis IV 11; bez d o p e ł n. ad cognoscendum dla zbadania (sprawy) VII 42.—c) rozpoznawać (rekognoskować): iter I 21; situm castrorum V 57; quae gerantur VI 10; cógo, coegi, coactum, 3 [con-ago] 1) spędzać, zganiać, łączyć na jednym miejscu: farniliatn, multitudinem I 4; concilium zwoływać VII 77; w szczeg. w j ę z. wojen, ściągnąć, zbierać: copias (manus, legiones, equitatum)" I 15; H 2 i inn.; coactis equitum mili-bus octo... VII 76 (p. cxcito); omnes ad beli urn zwołać, wzywać VII 71; naves III 9, 16; agmen zamykać .pochód, kończyć VIII 8; coactis' con-tractisque = pozbierawszy z różnych stron i ściągnąwszy w jedno, miejsce IV 22.—2) zmusić, znaglić: aliquem VII 4; VIII 25; z i n f. I 4; 31 i inn. z u t. I 6; a b s. res cogit VII 78; pass. być zmuszonym VII 59 i inn.; in supplicium alicujus karać śmiercią (być zmuszonym do ukarania kogoś śmiercią) VIII 38, 5. có-haereo, haesi: haesum, 2 być spojonym, związanym, zależeć, mieć związek VIII praef. cóhors, tis, f kohorta, J/io cz?śc le- gjonu, p. legio II 5;- 25; III l i inn. c. legionaria III 11; c. praetoria, p. praetorius. c6h5rtatio, 6nis, f. [cohortor] na- c5-h5rtor — cornminus. 33 pomnienle, zachęta, przemowa zachę-cająca:ab decimae legionis cohortatio-ne (p. a, ab; '= ab decima legione, quani cohortatus erat II 25; p. mu-nitio. c6-h6rtor, l. d e p o n. [con-hprtor] mową zachęcać, napominać; aliquem II 5 i inn.; z u t. VII 34; 60; z n e IV 25; VI 8; w szczeg. o wodzach przemawiających przed bitwą do wojska, aby je zachęcić do wytrwałości i męstwa I 25; II 20 i inn. collatio, onis, f. [con-fero] znoszenie, składanie, s t ą d porównanie, (zestawienie) VIII 8. collaudo, 1. [con-Iaudo] wychwalać, pochwalić, V 2; 52 i inn. oollTgo, 1. [con-ligo] wiązać, mieć związki, stosunki I 25. 2 colltgo, legi, lectum, 3 [con-lego] zebrać: sarmenta III 18; homines VIII 30; se colligere (o wojsku), zebrać się, ukryć się in arma; pod tarcze (III 19 i inn.; w p rżeń. zestawiać, przytaczać: causas excusatioms VIII praef. zdobywać, zjednywać sobie, auctoritatern VI 12; zebrać się w sobie = przyjść do siebie sui colligendi III 6. collis, is, m. pagórek, wzgórze I 24; II 28 i inn. colles jugi, ustępy i stoki wzgórza VII 36. colldoo, l [cpn-Ioco] umieszczać, stawić, rozstawiać, rozkładać, urządzać: aliquem (aliquid) II 29; V 23 i inn.; szczeg. o wojsku I 38; III 1; 29 i inn. wyznaczać miejsce zamieszkania, osiedlić, in finibus I 28; ibi VII 9; uporządkować, urządzić: res III 4; wydać za mąż aliquem alicui I 18. colloqulum, ii, n. [colloquor] rozmowa, umowa, układ, narada 135; 43. colldquor, locutus sum, 3. de po n. [con-loqoor] rozmawiać, rozmawiać się, prowadzić układy, porozumiewać się I 19; 43 i inn.; być w zmowie VII 38. colo, colui, cultum, 3. 1) uprawiać: agros (rura) V 12; VIII 3; w o g ó l e: pielęgnować, mieć staranie, dbać o co; mieć w poważaniu: czcić, szanować Mercurium VI 17.. oolónia, ae, f. [colo], osada, kolonja VIII 24; 50,—2) osadnicy, koloniści: colonias mittere wysyłać osadników VI 24. color, óris, m. barwa, kolor V14; VI28; color vestitus płaszcz purpurowy (koloru purpury) VII 88. comburo, bussi, bustum, 3 [con-am-bi-uro] spalić (frumentum) I 5. c6m6s, Itis, c. [con-eo] towarzysz (podróży) VI 30. comitium, ii, n [con-eo] 1) miejsce zebrań ludu, plac, na którym zbierał się lud rzymski dla stanowienia praw, wyboru urzędników, sądzenia występnych i t p. 2) p l u r. comitia, órum, zgromadzenie ludowe (sejm), wybory: consularia, censoria, i t. p. stosownie do wyborów VII 6.7. comltor, l d e p o n. [comes] towarzyszyć, odprowadzać: aiiquem VI 8 (po «<: u m his — comitati eos jest pleonasmus). commeatus, Os, m [commeo] I) chodzenie tu i ówdzie z w ł. tłumne, przybycie i oddalenie się. — 2) przejazd, przewóz, transport V 23.—3) dowóz żywności i sama żywność I 34; p l u r. III 3; 23; VIII 30; frumentum commeatusque, zboże i inne zapasy żywności 139; 48; III 6 i inn.; commea-tum petere, portare, supportare, p» pęto, porto i t. d. aliquem commeatu in-tercludere (prohibere) odciąć kogo od zapasów żywności I 48; II 9 i inn. commemdro, 1. wspomnieć, przytoczyć, opowiadać:allquid[I 14; 43 i inn. Słownik. , -, -r- --—— ————.——.^«.« • m-*f -*tf l 11111. commendatio, onis, f. [cornmendo] zlecenie,- polecenie VIII 52. commendo, 1. [con-mando] polecać kogo komu: se alicui IV 27; zalecać kogo (protegować): VIII 50 (p. honor) petitionem sacerdotii, ubieganie się O godność kapłana (augura) VIII 50. commentarius, ii, m. [commentor, l frequ. od—commi.iiscor, rozważać zwłaszcza pisząc co, napisać, wypracować z- myśli, objaśnić] pismo dla pamięci, pamiętnik, VIII 4; 30; 38; VIII praef.; VIII 48. commeo, 1. chodzić tu i ówdzie, przychodzić i odchodzić, bywać, przybywać, przyjeżdżać I 1; VII 36. CQmmTnus, a d v. [con-inanus] w jęz. wojen n. w walce zapaśniczej, ztrliska, twarzą w twarz: pugna- 34 commissura — 2 compSro. re 1 52; VII 50; gladio comminus rern gerere, z mieczem w dłoni, p. gero. oommlesura, ae, f. [committo] spojenie, punkt połączenia, staw (ossium), szczelina: ad commissuras pluteorum atque aggeris, w punktach połączenia, t. j. w miejscach, w których zasłony (priedpierścienie) wież dotykały wału VII 72. oommitto, misi, missum, 3. [con-mitto] 1) zesłać do kupy, złączyć, połączyć: malos belki, cpmmissis tur-rium malis,—łącząc pionowe słupy swych wież, wznosili nowe piętra VII 22—-2) dopuszczać, pozwalać na co: a) w j ę z. woj- proeiium, zacząć, zawiązać walkę, stoczyć walkę I 15; 22 i inn.; proelio commisso, gdy rozpoczęła się bitwa IV 35; committere coepe-runt zaczęli (wszczynać) V 9 — p I e-onasmus — "b) dopuścić, popełnić coś złego, wykroczyć, zawinić: delic-,tum VII 4; nihil (nic takiego) V 35; neque commissum a se (esse aliquid), quare (própter quod) timeret, i nic takiego przezeń popełnione nie «stało, z powodu czego miałby się obawiać I 14; z n a s t ę p> u t = pozwalać na to, żeby, być przyczyna że — 113; 46; VII 47.—3) zdać, polecić, poruczyc, powierzyć, oddać: salutem (vitam, se) alicui I 42; IV 21; VI 43; VIII 38; 44; alicui nihil komuś w niczym nie wierzyć IV 5; dawać na pastwę nieprzy-1 jacielowi legiones hostibus VIII 26. ' Oommius, ii, wódz Atrebatów IV 21; 27 sqq. oommSde, a d v. [con-rriodus] 1) stosownie, właściwie, dobrze, zgrabnie, należycie II 20; commodius (« c. quam cetefae civitates> lepiej, stosowniej = meliyset rectias VI 20.—5) wygodnie, z łatwością I 25; III 13 i inn. commSdum, i, n. [commodus] dogodność, wygoda, korzyść III 22; VII 29 i inn. cpmmoda rei familiaris, p. res; quas sui quisque comrnodi fecerat (sc. nayes) dla swojej wygody V 8; facere commodo rei publicae zgodnie z dobrem kraju, w interesach kraju I 35; V 35; VI 33. oommódus, 3 [con-modus] stosowny, właściwy, należyty, dobry, dogodny I 42; 47 i inn. commone-fScio, feci, factum, 3. przypomnieć, Upomnieć I 19.* com-móror, 1. d e p o n. zabawić, zatrzymać się, pozostawać VIII 44; commoratus w znacz, p a r t i c. p r a e s. bawiąc V 7; VII 32. com-moveo, móvi, mótum, 2. 1) wprowadzać w ruch, poruszać, ruszać: se ex loco III 15.—2) w p rżeń. a) wzruszać, dotykać, niepokoić, wprawiać w osłupienie aliquem I 49; com-motus, zaniepokojony, uderzony I 13; 37 i inn. — b) pobudzać, podniecać I 20; II 2. communico, ł. [communis]: 1) robić wspólnym, udzielać, dawać udział, dzielić się z kim: victum aticui dzieli się jadło VI 23; honorem VI 13; prae-mium cum aliquo (p. praemium); pe-cunias cum dotibus dokładać do wiana VI 19.—2) wspólnie radzić, roztrząsać, dać poznać: aliquid cum aliquo IV 13; VI 20 i inn.; consilium cumaiiquo dawać poznać komu swoje zamiary, naradzać się z kim; VI 2; consilio com-municato naradziwszy się wspólnie VI 33; z następ. u t — porozumiewać się i zachęcać, wzywać V 36; communicet porozumiał się co do VII 63. corn-munio, lvi (ii) Ttum, 4. obwarować silnie, ze wszystkich stron, wzmoc-rftć, umocnić: castra V 49; castella wzmocnić obwarowania, opatrzyć (p. castellum) 18, communis, e, (munus)'wspólny ogólny I 30; 35; 39 i inn. commut&tio, onis, f. [commuto] odmiana, zmiana, zwrot I 14; II 27 i inn. comm. rerum facta .= gdy okoliczności zmieniły się VI 12. oom-muto, 1. 1) odmieniać, zmieniać: consilium (leges) I 23; VII 77; zupełnie odmieniać fortuna cpmmutatur III 6,—2) zamieniać, zastępować: studium belli gerendi agriculturS VI 22 (mortem cum vita—umrzeć). 1. comp&ro, 1. [par-równy}, porównywać, stawić w parze, obok VI 24; I 31 i inn. rozumować, wnioskować. ł dl l 11111. l lr*.MIII«r ..u.,, ......———r ., _ __ 2. compSro, 1. [con-paro] 1) urządzić, przygotować, przedsiębrać: helium zbroić się na wojnę;, copias, auxilia equitatumque, praesidium, exercitum —zbierać, ściągać, sprowadzać, wer- COm-pello — 2 Concido. 35 bować III 9; 20; VII 11; VIII 6; fu gam comparare przygotować się do ucieczki IV 18; comparabat subsidia przygotowywał środki zabezpieczenia — zabezpieczał się IV 31.—-2) dostarczać, zdobywać, zjednywać (faculta-tes, clientelas, auctoritatem) I 18 inn. oom-pello, puli, pulsum, 3. 1) zganiać w jedno miejscef, zbierać; pecus homines V 19.—2) wpędzić, ścieśnić Ograniczyć II 23; V 15 i inn. oompendium, ii, n. [con-pendo] o-szczędzenle, skrócenie; pożytek, korzyść: ex direptis bonis VII 43. com-perio, p5ri, pertum, 4. doświadczyć, dokładnie dowiedzieć się, zapewnić się, otrzymać pewną wiadomość: aliquid ex aliquo I 22; IV 19; aliquo facinore comperto wskutek jakiegoś dobrze znanego występku I 40; z a c c. cum i n f. IV 19; VI 29; VIII 17; compertus 3 wiadomy, pewny, podejrzany, poszlakowany: si compertum est, jeśli co dało powód do podejrzeń = w razie posądzenia VI19; compertum habere aliquid wiedzieć coś napewno I 44; levem audi-tionem habere pro re comperta próżną wieść (ladajaką nowinę) uważać za pewną wiadomość VII 42. oompingo, pSgi, pactum, 3. [ćpn-pango] zbijać, spoić, łączyć, ściśle ustawiać (układać), skupić: milites in tecta VIII 5.* oom-plector, plexus sum, 3. d e p o n obejmować aliquem I 20; zajmować dokoła, otaczać (obwarowaniami) VII 72; 74. com-pleo, evi, etum, 2. napełniać: fossam complent (p r a e s. de cona-tu) V 40; fossas sarmentis (aqua) complere III 18; VII 72; membra ho-minibusVI 16;—collemcastris pokryć VII 46; pas s. complentur naves flu-ctibus IV 28; omnia clamore et fletu V 33; w s z c z e g. zajmować miejsce: montem hominibus I 24; naves militibus IV 26; castra multitudine H 24; III 3; murtim' (defensoribus) VII 12—obsadzać; Bellovaci suum nu-merum non compleverunt nie dostarczyli całej wyznaczonej liczby VII /5. complures, n e u t r. complura (rza dziej compluria), gen, complurium, wielu, niektórzy II17; V13 i inn.; complures nostri (z naszych) I 52; IV 12, 29; compliiris forma klasyczna a c c. = compiures 118. com-pSrto, 1. znosić, zwozić, w jedno miejsce zbierać: caespites (materiam) poznosić IIŁ25; IV 18; frumentum odstawić 116. com-prehendo, (comprendo) di, sum, 3. ogarnąć, zagarnąć, schwytać, pojmać, obejmować: aliquem (aliquid) III 14; IV 27; equos odebrać VI 30; w s z c z eg. obstąpić, wziąć między siebie: comprehendunt utrumque V 31; schwytać na uczynku VI 16; ignęm zapalić się V 43; porów n. VIII 43\ comprTmo, pressi, ssum, 3. [com-prerno] ściskać, ścisnąć, ucisnąć; powściągnąć, powstrzymać; infidelita-tem VIII 23. com-prfibo, 1. 1) uznać za dobre, pochwalić, 2) usprawiedliwić, dowieść, przekonać: comprobat fortuna consilium V 58 (szczęście sprzyjało zamiarom jego). conatue, us, m. [cónpr], usiłowanie, zamysł, próba, przedsięyyzięcie: cona-tu desistere I 8 (musieli odstąpić od tego zamiaru) con-cedo, cessi, cessurn, 3. 1) odstępować, ustępować, oddalać się, odchodzić.—2) w znacz, prze n. a) ustępować komu, zostawiać pierwszeństwo, zgadzać, się: alicui IV 7; a b s. I 7; precibus (a bl.) VII 15; — b) u-stąpić czego, dać, darować, dozwalać, pozwolić, przystawać (sedes, impuni-tatem, libertatem i inn.) I 14; 44; III 1; 2; IV 15; z i n f. rzadko, zwykle w poezji: conceditur Joqui. VI 20; z u t. III 18; z n e VIII 48; z sil 44; a b s. I 28. con-egrto, 1. spór prowadzić: proelio walczyć, zmierzyć się (nie zechce) VI 5.* concessus, us, m. [con-cedo], ustąpienie, ustępstwo, pozwolenie, zgoda VII 20. l concTdo, idi—3. [con-cado] 1) walić się, spadać, antennae concidunt III 14; o żywotn. V 44; VI 27; paść w bitwie VI 40 i inn.;—2) słabnąć, upadać , na duchu: animo VIII 19. i 2 concTdo, cldi clsum, 3. [con-caedo] 36 concilio — conditio. wyrąbać, wybić, wyciąć: aliquem 1 12; II 11; przeciąć: itinera, dosł. po-przerzynane.IIl 9. concilio, l [concilium] w łaś c. połączyć, stąd p r z e n. zbliżyć ku sobie, zjednać sobie, zapewnić: aliquem ali-cui VII 7; principibus convocatis hos conciliavit V 4 (p. excito); conciliatur (sc. Oallia) ad consulatus petitionem VIII 52.—2) dostać, otrzymać, zdobyć: pacetn et amicitiam VII 55; regnum alicui I 3. conollium, ii, n. [concalo — convoco] 1) zbiór wszelki 2) zebranie dla narady, zebranie ludu I 19; VI 20 i inn.; rada wojenna II 10; concilium cogere, dimittere, habere, p. cogo i t. d. w sz.cz e g. sejm = zebranie przedstawicieli narodu V 2 [Cezar wprowadził- concilia pp podbiciu Galjji, na nich wyznaczał ilość wojsk posiłkowych, jaką każdy z podbitych narodów obowiązany, był dostarczyć]; concilium indicere(transferre)VI,3; 44; per-con-cłlium na zebraniu, na sejmie (= przez zebranie, drogą sejmu) VI 20; concilium totius Galliae, ogólne zebranie przedstawicieli wszystkich narodów Galiji = kongres I 30. concit&tor, óris, m. [concito] sprawca burzyciel, wichrzyciel VIII 21; 38. oonotto, 1. [con-cito od cieo, wpra wiać w ruch], 1) poruszyć, wprawić w ruch szybki: equo concitato w szybkim pędzie. — 2) p r z e n. a) podburzać, poduszczać: aliquem V 26 ! inn.; multitudinem (Galliam ad auxi lium) wzywać, zwoływać VII 42; 77.— b) wzniecać, wszczynać: bel l urn VIII 22 oon-clamo, 1. krzyczeć razem, za wołać, skrzyknąć, głośno wykrzyki wać I 47; VII 26; 38; z a c c. c. i n f 111 18; VII; 66; z u t. domagać sii z krzykiem V 26; z c o n J c t v VIII 20: victoriam ogłaszać V 37; multitudó concl. głośno wykrzykuje (na znak za dowolenia) VII 21; ad arma wzywa .do broni VII 70. ooncludo, si, sum, 3. [con-claudo zamykać, zawierać, wnosić, wniosel wyciągnąć, zakończyć (epistolam, ora tionem): marę conclusum, zamknięte t. j. śródziemne III 9. Ooriconnetodumnus, t, wódz Kar nutów VII 3*. >on-or6po, ui, Itum, 1. głośno dźwię- czeć, szczękać, szeleścić, chrzęścić, chrzęst, łoskot, wrzawę czynić: armis VII 21.* oon-cOrro, cflctirri i cflrri, cursum, 3. zbiegać się, schodzić się tłumnie, ścierać się, potykać się, ubiegać się, pośpieszać I 48; II 20; 33 i inn.; concur-ritur nacierano masami VII 84. con-curso, 1; [frequ. od concurro] biegać tu t ówdzie, przebiegać V 33; 50. concursus, us, m-[concurrp] 1) zbór, tłumne, gromadzenie się militum V 40; VII 28; bieganina IV 14; magno concursu = w znacznej liczbie VII 48.— 2) zderzenie, spotkanie, starcie się, potyczka VI 8; VII 62; nacisk, nawała, atak, szturm: concursu militum repul-si 18 (por. proelium); ex eo concursu navium = eo concursu navium = concursu earum navium ze zderzenia się tych okrętów V 10. condemno, l [con-damno] potopić, osądzić, uznać winnym, oskarżyć: ali-quem iniquitatis VII 19. condiclo, ónis, f. [con-dico] umowa, warunek, propozycja, wymaganie I 40; V 37: pacis II 15; impetravit, ut ea-dem deditionis condicione uteretur, dostąpił tego, że mógł korzystać z poddania się na tychże warunkach III 22 (p. III 21; III 23); nullam esse condi-cionem deditionis nisi traditis armis, poddanie się może być tylko pod tym warunkiem, że broń będzie wydana II 32; aiia condicione, w innym celu VII 77; ea condicione, quae a Caesare ferretur, usuros... skorzystają z propozycji Cezara IV 11; condicionem fer-re (accipere, subire, respuere), p. fero, accipio i t. d. — 2) na umowie oparte położenie, stan, stosunek, III 22; ini-qujtas condicionis VII 19; Aedui Bo-ios in parem juris iibertatisque condicionem atque ipsi erant receperunt, z a m. receperunt ita, ut in pari juris libertatisque condicione essent, at-que ipsi erant, przyłączyli Bojów tak, że byli w tym samym, co oni, położeniu pod względem praw, i wolności, I 28; conditio. iniqua pugnandi niekorzystne warunki walki VI 10; servitutis stan niewolnictwa, niewola III 10; pacis stan pokojowy, pokój con-d5no — confTrmStio. 37 VIII 3; iniquitas condicionis różnica położenia VII 19; nulla condicione = pod żadnym pozorem, w żaden sposób .VIII 40; tali ccedicione proposita VIII 3(poto żenię rzeczy, sprawy); miseriore condicione w gorszym położeniu VII 7; condicione parendi meliore położenie, stosunek (posłuszeństwa=poddań-Stwa) — lepszy VIII 49. oon-d5no, 1.1) darować alicui aliquid VIII 4.—2) przebaczać, darować winy: praeterita fratri (dla brata) 120; inju-riam voluntati ejus (gwoli jego życzeniu) I 20, Oondrusi, órum, lud germański w Gallia Belgica nad rz. Mosa, zostający w zależności od Trewerów II 4; IV 6; VI 32. oon-duoo, uxi, Qctum, 3.1) sprowadzić, zebrać: clientes (copias) 14; VI 31.— 2) zebrać^ za opłatą, nająć: homineś (manus) II 1; V 27. Oonetodumnus, p. Conconnetodum-nus. oonferolo, si, tum, 4 [con-farcio] po-spychać w jedno miejsce, napchać, natłoczyć, ścisnąć: milites conferti, stłoczeni, ściśnięci w szeregach II 25; con-ferta legione — stał (stłoczony) w ściśniętych szeregach IV 32; p a r t i c. confertus 3. w z n a c z. p r z y m; ge,$ty, Ścisły, V 16; VI 34; conferti (cum conferti essent) V 35; acies (vis, agmen, turma) I 24 i inn: oon-łero, contflli, co 113 tum, conferre. 1) znosić, poznosić w jedno miejsce, 'zbierać, gromadzić: arma (frumentum, sarcinas, res) 116; 24; 27 i inn.; signis in unum locum collatis = gdy znaki (chorągwie) zgromadzone były w jedno miejsce II 25 (p. signum); pe-tunt, ut collatis militaribus • signis Jurejurando ac fide sanciatur, żądają, aby chorągwie były zebrane i przy nich złożona przysięga i ślubowanie VII 2 (zwyczaj Gallów przysięgania przy zebranych . chorągwiach, gdy zamierzano jakiś czyn • ważny) por. V 56; w s ze z eg, a) stawiać blisko, obok: castra castris alicujus zakładać obóz w bliskości drugieeo VIII 9.—b) zestawiać, porównywać aliquid cunraliqua re I 31; p o r. VIII prą e f. — 2) zanosić, odnosić, usuwaj H 13; VI 5 i Jnn.; ?e conferre usuwać się, ustępować: ad impedimen-ta I 26.—3) p r z e n. odkładać: aliquid in longiorem diem I 40 (na później odłożyć). — b) spędzać, składać, zwa-iać (na co), przypisywać: qui suum ti-morenrin rei frumentariae simuJatio-nem angustiasque itineris conferrent= ci, którzy strach swój starają się zwalić na karb mniemanej troski o dowóz żywności i trudności pochodu I 40 (p. •simulatio). confertus, p. confercio. confestim, a d v. [festino śpieszę] niezwłocznie, natychmiast, wnet IV 32; V 18; 39. oonflcio, feci, fectum, 3. [con-facio] 1) zrobić, uczynić: tabulas litteris Grae-cis (rationem, commentarios) ułożyć I 29; VIII 48; alutae tenuiter confectae cienko wyprawione skóry III 13; = -wykonywać, kończyć, dokonać: rem (bellum, delectum, negotium, fune-ra) 130 i inn.; ea przeprowadzić VII 11; commentarium wykończyć, uzupełnić VIII praef.; iter przebyć, przejść 11.12; magno spatio confecto, po wycięciu znacznej przestrzeni (lasów) III 29; hieme confecta, gdy przeszła (skończyła się) zima VI 3; VII 32; vigilia prima confecta po pierwszej straży (skończonej) VII 60.—2) składać, zbierać (zaciągać, wystawiać —• o wojsku): legionem VIII 54; armata milia II 4; dostawiać we właściwej liczbie obsi-des VIII 23.—3) doprowadzać do końca =a) zabijać, zgładzić, zniszczyć: ali-quem VIII 19; 23.—b) dręczyć, męczyć, osłabiać, confectus aetate, p. aetas, vulneribus II 23; 27. oonfTdo, fis u s sum, 3. zaufać, wierzyć, polegać na kim: alicui I 40; 42 i inn. aliqua re (viribus, natura locl, subsi-dio) I 53; III 9; V 17 i inn.; nostri virtute confiderent, a nasi — VII 50; z a c c. c. i n f.I 23; II 30 .i inn.; confiderent mniemali, że są VII 80; con-figo, lxi, Ixum, 3. zbijać, spoić, u-macniać: transtra confixa clavis III 13. confTnls, e, sąsiedzki, graniczny, bliski VI 3.* conflnium, ii, sąsiedztwo, pogranicze V 24.* con-tlo, fieri, pass. do conficio VII 58.* cpnfTrmStlo, ónis, f. [confirmo] 1) 38 con-flrmo — conjungo. wzmocnienie, zasilenie, pokrzepienie— 2) zapewnienie, zaręczenie III 18. - « •"> 'wzmocnić, zasilić: oon-fTrmo, 1. 1) stipites VII 73 (p. stabilio); nervos VI 21.—2) "p r z e n. a) umacniać, utrwalać, ustanawiać, pacem (amici tiam) I 3; IV 28; res uporządkować, urządzać VI 6; profectionem legę con-firmare obwarować uchwałą prawną I 3; jurejurando inter se stwierdzać przysięgą, przysięgać VI 2; opinio con-firmatur III 18 i inn.—b) dodać serca, odwagi, aliquem V 52; VII 7 i inn.; aliquem spe wzmacniać nadzieję, dodawać nadziei VII 67; animum alicu-jus (animo aliquem) p. animus, se con-firmare II 19; VI 38.—c) utrzymać w wierności, w posłuszeństwie: civita-tem VII 54.—d) zapewnić, utwierdzać: rem H 11.—e) utrzymywać, zapewniać, twierdzić: z a c c. c. inf. I 41; II 15 i inn.; jurę iurando pod przysięgą V 27; VII 66. oonf iteor, fessus sum, 2. [con-fateor] d e p. przyznawać się, wyznawać z a c c. c. i n f. V 27. con-fl&gro, l spłonąć, zgorzeć V 43.* con-flTcto, 1. (i n t e n s. od con-fligo) mocno uderzać; pass. con-flictari, być trapionym, być ściganynr pestilentia, inopia, incommodis V 35. oon-fITgo, Ixi,Ictum, 3 ścierać się, potykać się, walczyć, cum aliquo II 5; V 19 i inn.; proelio V 15; confligebant de spór był, spierano się VII 15; a b s. VIII 28. oon-flo, I wzdymać, wzniecać, zrządzić, wzbudzić: bellum VIII 26. confluSns, p. corifluo. con-fluo, fixi, — 3 l).ściekać, spływać, zlewać się;—p a r t i c. confluens ntis, m", w znacz, s u b s t. spływ, zbieg, połączenie: Mosae et Rheni IV 15.— 2) p rżeń. zbiegać się (tłumnie), zbierać się: ad aliquem VII 44. con-fugió, fugi, fugi tum, 3 uciec, szukać przytułku, obrony: in silvas (in oppidum) VI 5; VIII 3; ad aliquem VIII 21. con-fundo, f u di, fusum, 3 1) zlewać. —2) mieszać, łączyć: nultitudinem VII 75; gmatwać, zamęt czynić: agmen confusum VIII 14. ' oongrediop, gressus sum, 3 [con-gradiof] depon. 1) schodzić się, spotykać się: in itinere congredi (cum Caesare, qui erat in itinere, congressi) IV 11; cum aliquo łączyć się VI 5,—2) potykać się, walczyć, wszcząć walkę: cum aliquo armis, proelio (p. conten-do) I 36; 39; yil 65; a b s. I 36. congressus, us, m (congredior) zejście się, zebranie, spotkanie; — z nieprzyjacielem: potyczka, bitwa, walka: cum navibus III 13. cpmcio (conjicio) jęci, jectum, 3 [cpn-. jacio] 1) zrzucać, znosić (w jedno miejsce) rzucać, miotać (z- różnych stron i szybko): pilą, lapides, aggerem I 52; II 6 i inn.; cum illi tela conicerent mogli rzucać IV 24; stramenta VIII 5; p r z e n. culpam in aliquem, złożyć winę IV 27; rozkładać (w myśli), rozważać, przypuszczać, p. conjectu-ra.—2) pędzić, wyprawiać (pośpiesznie) i t. p. II 16; 28; aliquem in catenas (vincula) wrzucić, wtrącić, zakuć I 47; III 9; IV 27; in fugam zmusić do ucieczki II 23; III 6; IV 12 i inn. milites in tecta umieścić VIII 5; auxilia in aciem ustawić w szeregach; se in signa rzucić się, uciec pod chorągwie VI 40. conjectura, ae, f. [conicio] przypuszczenie, domysł, wniosek (wykład na domyśle oparty): conjecturam ćapere ex aliqua re — dochodzić, p. capio. conjunctim, a d v. [conjungo] wespół, razem conjunctim,. ratio habe-tur wspólny 'rachunek prowadzić, wspólnie używać VI 19. conjunotus, 3 [conjungo] połączony, mian. związkiem przyjaźni, pokrewieństwa, zaprzyjaźniony II 4; VIII 50; civitas p_opulo Romano państwo zaprzyjaźnione z narodem rzymskim VII 33, przyległy, przylegający, graniczący, bliski: civitas (regio) Oceano VIII 31; 46. conjungo, unxi, unctum, 3 połączyć, związać: aliquid cum aliqua re IV 17; V 11 i inn. equum equo VIII 48 (ze-przeć konia z koniem); se cum aliquo H 3; III 17 i inn. aliquem sibi VIII 32; clvitatem Senonibus conjunxerant— w połącz, z Senon. utworzyli jedno państwo VI 3; p a s s. conjungi łączyć się III 11; c. aliquo VI 12; s z c z e g. a) o w o j s k u: łączyć, przyłączać, kaza^ się zbliżyć I 37; • conjunx — consgquor. 39 VII 39 i inn.; conjuncti cum proximis hibernis połączywszy się z wojskami, z najbliższych leż zimowych V 30; legiones se conjungunt łączą sję ściśle (stają tuż jeden obok, drugiego) II 26; conjungit equo konia z koniem sparł (zestosował) VIII 48, 5. — b) dodawać, robić dodatek, przypisek (do pisanego): pauca commentario VIII 48, 2 (magnun odium Commii). conjunx, (conjux), jugis, f. [conjungo] żona, małżonka VII 14. oonju ratio, ónis, f. [cohjuro] sprzy-slężenie, spisek I 2; III 10 i inn.; gromadne składanie przysięgi. oon-juro, 1.—1) razem przysięgać (w razie wielkiego niebezpieczeństwa żołnierze składali przysięgę łącznie wszyscy, nie zaś kdżdy z osobna, p. rogo) VII 1.—2) przysięgać sobie wzajemnie, sprzysięgać się, zawiązać sprzysiężenie, uknuć spisek II 3; III 8 i inn. oonl... p. coli... oonor, l d e p o n. usiłować, starać się, przedsiębrać; aliquid I 3; 19;' VII 26 (ponati = si conati essent); z inf.: eos... facere conari: objaśnienie do id nuntiatum esset (epexegesis) I 4; I 5 i inn.; cpnantis (= conantes) di-cere prohibuit, gdy chcieli mówić I 47; conati, si perrumpere possent, p. si; a b s. VI 4;- partie, w znacz, subst. conatum,i, n. zamiar conata perficere 13. oohquiesco, S vi, e tum, 3 wypoczywać VII 46. oonqluro sivi, situm, 3 [conquaero] wszędzie szukać, wyszukiwać, poszukać, zebrać: aliquem (aliquid) I 27; 28 i inn. oon-sanquineus, 3. pokrewny, subst. consanguinei krewniacy I H; II 3; VII 77; tytuł honorowy,-kt. podobnie, jak amici, Rzymianie u-dzielali sprzymierzeńcom I 33, p. affi-nis. oonsoendo, ndi, nsum, 3[con-scando] wchodzić w górę, wznosfć się, wstępować: vallum wbiec V 39 navem (in navfis) siąść IV 23; V 7. conscientia, ae, f. [conscio] poczuwanie się (do czego), świadomość: fa-Cinoris V 56; fact? VIII 38. con-scTsco, sclvi (scli), scltum, 3. zgadzać się 1) stanowić, uchwalać (o narodach, państwach, rządach i t. p., — 2) stanowić i wykonać, postanawiać, dobrowolnie wybierać, poddawać się czemu (złemu) dobrowolnie: mortem sibi conscicere zadać sobie śmierć I 4; III 22. conscius, 3 [conscio] 1) świadomy czego (wiedzący o czym wraz z innymi).—2) s i b i = świadomy (wiedzący o sobie lub w sobie) poczuwający się do czego: alicujus injuriae I 14 (p.' aliqui); z p y i u b o c z n. VIII 44. con-sorTbo, ipsi, Tptum, 3 1) spisać, zapisać (na listę) w s z c z e g. a) zapisywać na listę nowozaciężnych, dokonywać, poboru, zaciągać (p. de- .lectus): legionem I 10; 24 i'inn.; milites conscripti VI 39.—b) zapisywać na listę senatorów: patres conscripti = senatores VIII 52 (początkowo: patres et conscripti; pierwsi z patrycju-szów, drudzy z rycerstwa).—2: napisać, stworzyć, ułożyć: epistoła Grae-cis litteris conscripta V 48. opnsecro, l [con-sacro] uświęcać, świętym czynić, ubóstwiać; poświęcać (ofiarować — bogom): locuś con-secratus VI 13; 17. con-sector, 1. depon. 1) ścigać kogo, iść za kim szybko: aliquem III 19; 26. cons^nsio, ónis, f. [consentio], zgoda, zgodność, zgodne dążenie: liberta-tis vindicandae VII 76. consSnavs, us, m, [consentio], zgoda, uchwała ogólna, powszechna: com-muni consensu I 30; omnium conseasu II 28; 29 za zgodą wszystkich; omnium yestrum consensu waszym zdaniem jednogłośnym VII 77; omnium consensu jednozgodnie, jednogłośnie VII 4; 15. con-sentio, sensi, sSnsum, 4; 1) zgadzać się, przystawać na 'co, zezwalać VIII 8.—2) zmawiać się, spisek tworzyć, spiskować II 3; V 9. con-sequor, cutus sum, 3. depon. następować, postępować za kim (bezpośrednio): aliquem IV 26; Hunc conse-, quuntur rzucili się za nim VI 38; p r z e n. (o czasie, zdarzeniach, położeniach) następować po czym III 29; V 23,—2) ścigać, dopędzać, prześlado- 40 conservo — con-sisto. con-s5bnnuS — consto. 41 wać I 13; 53 i inn. a b s. zbliżać się VIII 28; w p r z e n. dopiąć, osiągnąć, otrzymać, uzyskać: praemium, auctpritatem, imperium i inn. I 43; IV 13; VII 64; (patrz video); com-modum consectttos eśse (ut in tanta calamitate) odnieśli znaczną korzyść, o ile wobec takiej klęski można mówić o korzyściach VIII 21, 4; dostawać się' w udziale komu, towarzyszyć komu: felicitas aliquem consequitur, towarzyszy VJII 31. oonservp, l 1) zachować, ocalić: sin-gulos milites, nie stracić, nie pozbawić się VI34; darować życie i wolność; oszczędzić kogo, ułaskawić, pozostawić nietkniętym: aliquem II 15; 28 I Inn.; civitatem II 32. ^- 2) dopełnić, dotrzymać, dochować, zachować: jus legatorum III 16. Opneidlua, ii, Konsydjusz, jeden z o- ficerów w wojsku Cezara I 21; 22. opn-sTdo, sedi sessum, 3. siadać, u- siadać, zajmować miejsce VII 89; s z c z e g. a) zasiadać na sądach: in loco consecratp VI 13. b) osiedlać sit.; •in finibus (ibi, in civitatibus) I 31; II 4 i inn.—c) o wojsku: zatrzymać się, zająć stanowisko, rozłożyć się I 21; 37; 49 i inn. consfllum, ii, n 1) rada = a) obradowanie, zebranie rady VI13; m i a n. rada wojenna V 31; consilium advo-. care, habere, p. advoco, habeo; rem ad consilium deferre, p. defero; — b) zdanie, mniemanie, rada (jak co zrobić) II 17; V 31; quid mei consilii est = rta czym polega moje zdanie (rada) VII 77; de consilio alicujus podług rady (zdania) VII 5; res est consilii = sprawa wymaga rozważenia (naradzenia się) VII 38; consilio nabito' = wskutek odbytej narady IV 19; communi consilio za wspólnym porozumieniem się V 4; '— 2) sąd, rozumienie, wyrok; mądrość, przebiegłość, przezorność i t. p. III 16; IV 21; VIII 43; vir et magni' consili et virtutis (sc, magnae) III 5; barbaris consilium non defuit barbarzyńcy nie stracili głowy (przytomności umysłu) , V 34.—3) postanowienie, zamiar, pomysł, plan I 12; 17; 30 i inn.; muni-tionis, cel VIII 16; nova consilia plany, projekty VIII 32; 38; VIII 44 (exi- tum suorum consiliorum uwieńczenia zamiarów sw. t. j. podbicia 'całej Oal-Iji); quibus id consilii fuit, ut., których plan polegał na tym, ażeby... VII 5; quid sui sit consilii na czym polega jego plan I 21; VI 7; ipsorum est consilii = zależy od ich własnego postanowienia V 27; publico consilio na mocy postanowienia narodu V 1; V 54; VII 43; sine consilio bez celu VII 20; quo consilio w jakim celu I 40; eo (hoc) consilio w tym celu (zamiarze) I 30; 48; II 9 i inn.; alio consilio (ve-nisse), aliis rebus (occurisse) a n t i- . -t h e i i s: w innym celu (przybył) na inne rzeczy (natrafił) III 6; a b hoc consilio (s c. belli ac defectionis) VI 3; consilium capere, inire p. capio, ineo, eodem consilio usi = stosując ten sam sposób postępowania I 5 (p. u-tor.); qui se de superioris temporis consilio excusarent = co do sposobu działania (postępowania) w roku przeszłym IV 22; p. III 28; s z c z e g. plan wojenny: unum c. VII 29; podstęp wojenny: c. Gallorum VII 22; ratio et consilium (hendiadys p. que) = • chytrze obmyślonym podstępem (planem) I 40; ab instituto consilio od zamierzonego planu V 4; quid consilii jakiś zamach na VII 9. con-simTlis, z ad j. zupełnie podobny, u Cezara zawsze z d a t. II 11; V 12; VI 27. con-slsto, stlti, (stltum), 3. 1) stanąć, przybrać postawę, zająć miejsce; często w j ę z. woj. zająć stanowisko: in acie (incolHbus, ad signa, sub muro) I 24; II 21; in orbem ustawić się wokrąg (kołem): I 43 (o jeździe) V 33; o okrętach III 13; 14.— 2) wstrzymać się, zatrzymać się: via-tores consistere cogunt IV 5; s z c z e g. a) o wojsku: zatrzymać się, stanąć IV 25; 34 i inn.; ubi (ab extremo agmine, in locis superioribus) I 13; II 11; III 6; contra aliquem VII 51.—b) przebywać, zamieszkać stale: prope (ibi, in Oallia, nullp loco) VI 23; VII 3 i inn.— c), stać mocno: in muro (in fluctibus, in arido) II 6; IV 24; 26. 3) prze n. a) składać się z czego (polegać): victus in lacte consistit VI 22; vita in ve-nationibus (upływa, schodzi) VI 21.— b) zasadzać slq (polegać), zależeć na czym: spes consistit in virtute II 33; fructus in die VII 86. oon-sSbrmus, i, m [z a m. cpnsoro-rinus, soror] brat cioteczny, siostrzeniec VII 76.* oonsolatło, onis, f.[conso!or] pociecha, ulga, orzeźwienie, zachęta VIII 38. • oon-sólor, 1. d e p p n. pocieszać, łagodzić, zachęcać: aliquem I 20;' V 4 (consolatus est, uspokoił) i inn. conspectus, us, m. [conspicio] widok, widzenie, spojrzenie VII 19; 48; conspectum alicujus fugere, unikać spotkania VII 30; adducere in conspectum alicujus = na bliską odległość VIII 8; in conspectum venire ukazać się IV 37; in conspectum ati-cujus (alicui) venire ukazać się w bliskości IV 12; VIII 23 i inn. abire, removere e conspectu p. abeo, remo-veo; in conspectu alicujus przed oczyma, w oczach, w obliczu 111; 51; II 25; VI 18 i inn.; a conspectu tegere ukryć przed oczyma VIII 15; 9, 4. conspicio, exi, ectum, 3. [con-specio] poglądać, widzieć, postrzec: aliquem (aliquid) I 47; II 21 i inn.; 7. a c c. c. i n f. II 24; z a c c. c. p a r t i c. IV 23; 26; V 36. conspTcor, 1. depon. [conspicio] dojrzeć, zobaczyć, spostrzec: aliquem (aliquid) I 25; II 27 i inn.; quae gere-rentur II 26. con-sptro, 1. s ł. nprz. 1) dąć w jedno, tchnąć czymś jednem.—2) 2) p r z e n. a) zgadzać się.—b) sprzy-sięgać się, spiskować III 10. constanter, a d v. [constans, consto] 1) stale, statecznie.—2) jednakowo, zgodnie: nuntiare II 2.—3) wy-trzymale, wytrwale, uporczywie III 25; VIII 18; 19; constantius nieustraszenie VIII 13. constantia, ae, f. [constans], iedno-stajność, stateczność, wytrwałość I 40; VII 77; VIII 39. 1 con-stSrno, stravi,strStum,3.usłać, pokryć, położyć, rozłożyć: tigna crati-bus IV 17; pontem (paludem ponti-bus) p. pons. 2 con-stSrno, 1.1) zatrwożyć, przerazić, zaburzyć: pass. VIII 19.—2) wzburzyć, w rozpacz wprawić: animo consternati przejęci VII 30. oon-BtTpo, 1 zgęśctt, stłoczyć; mili- tes constipati w zgęszczpnych, ściśniętych szeregach; se constipare V 43.* constituo, ui, utum, 3. [con-statuo] 1) stawiać, ustawić; s z c z e g. o wojsku a) ustawiać w szyku bojowym (aciem naves): I 43; 51; II 8; 19 i inn.; b) zatrzymać (jeżeli jest w stanie ruchu), dać rozkaz zatrzymania się: signa legionis p. signum; naves osadzić na kotwicy, stać na kotwicy IV 23, 6; 24, 2.—2) wyznaczać miejsce, wyznaczać siedziby, osiedlać: ubi eos cpnstituisset I 13; praesidja in Rutenis rozstawić, rozłożyć VII 7; wyznaczać, mianować: aliquem regem IV 21; V 54; praefectós VII 76.—3) stawiać, budować, wznosić, zakładać: castella, turres, aedificia II 8; 12; VIII, 5.—4)ustanawiać., urządzać, uporządkować: ordinem agminis VIII 8; legionem wystawiać VI 1,4; hiberna in Belgis zarządzić IV 38; his rebus con-stitutis po tych zarządzeniach (zarządziwszy, załatwiwszy te sprawy) IV 23; V 5 i inn.—5) postanawiać, ustalić, wyznaczyć, oznaczyć: tempus alicujus rei VII 2; diem (alicui rei) I 30; 47 i inn.; poenam alicui V 1; VII 71; praemia VI13, 5; de controversiis rozstrzygać,, decydować .VI 13, 5; z u t. VII 78; z p y t. u b o c z n. V 22; VII 4; 37; a b s. IV 11; VII l, 1; = umówić: diem cum legatis I 8; inter se, quid agi placeat VII 83; s z c z e g. postanawiać, decydować; aliquid I 5; VIII 53; ea re constituta wskutek tej decyzji II11; his constitu-tis rebus IV 13; VI 9; z i n f. I 3; III I i inn.; agendum (eos retinendqs) constituit VII 36; 54; a b s. I 49; constituerunt optimum esse reverti et... convenirent, postanowili, że... i (postanowili), żeby... II 10; constituit = se velle ostendit,, = okazał zamiar IV 6. con-sto, stlti, (staturus) 1. stać mocno, niewzruszenie, stąd 1) o położeniu, kierunku, liczbie i t. p. pozostawać bez zmiany, jednakowym: numerus con-stat VII 35.—2) o faktach, wieściach i t. p. być pewnym, znariym, wiadomym: quod nihit nobis corfstat, pdyż nie mamy pewnych wiadomości VII 5; szczeg. nieosob. constat = wiadomo z ą c c, c. i n f. Ul 6; 26 42 consuesco — contamlno. i inn.; constabat = powszechnym było mniemaniem III 9; constat omnibus IV 29; inter omnes constabat -- wszyscy się zgadzali (mówili zgodnie) VII 44; non satis mihi constat quio agam, nie jest dla mnie zupełnie jasnym, co mam robić III 14, 3.—3) składać się, złożonym być, polegać, zależeć: in eo constat summa victoriae VII 21; suum periculum in aliena vir-tute constat p. periculum.—4) być wartym, kosztować: z a b 1. p r e t i i VII 19. consuesco, suevi, suetum, 3 nawyknąć, przyzwyczaić się I 33; p e r f. consuevi = Nsoleo, p. soleo; z i n f. a c t. tłomaczy się przysłówkiem zwykle'I 14; 36; II 14; quas (iiisulas) aestus efficere consuerunt zwykle tworzą VI 31; quo ćonsuerat intervallo w zwykłej odległości I 22; quod pte-rumque accidere consuevit = fieri solet III 26; V 33; z i n f. .pass. 143; VIII 3; a b s. IV 6; VIII 15. consuetudo, Tniś, f. [consuesco] 1) zwyczaj, nawyknienie, obyczaj I 43; 45; 50 i inn.; cons. victus = sposób życia I 31 (p. hic i VI 21); itineris eo-rum dierum zwykły w owych dniach pochód naszego wojska II 17; (ex) consuetudine zwyczajem, podług zwyczaju I 52; II 19; V 58 i inn.; nostrae ' consuetudinis imperiti nie świadomi naszego zwyczaju, nie _ wiedząc, że (Rzymianie mają zwyczaj brać w o-piekę poddających się im dobrowolnie) IV 22; est hoc Gallicae consuetudinis to jest zwyczajem Gallów IV-5; consuetudo fert por. fero; se adducere in consuetudinem p. adduc.- praettr con-; suetudinem nadzwyczajnie VII 61; w s z c z e g. przyjęty w życiu porządek = sposób życia V 14.—2) (zwykłe, częste) obcowanie z kim, towarzystwo, znajomość: longinqua I 47; legationis bliską znajomością, jako ze swym legatem Viii 50. oonsul, ulis [consulo], m. konsul jeden z dwóch najwyższych w Rzymie urzędników, którzy nadawali nazwę latom; więc quibus cosulfbus=quo an-no; consule aliquo za konsulatu czyjegoś I 40; M. Messala et M. Pisone consulibus za konsulatu M. Messali i M, Pizona (59 r, przed n, Chr.) I 2; j" częściej bez et I 6; 35 i inn. Po roku urzędowania konsul mianowany był prokonsulem i zostawał namiestnikiem jednej z większych prowincji państwa rzymskiego. consulatus, us, m. [consulo] urząd konsula i czas urzędowania, konsulat I 35; VIII 50. consulo, sului, sultum, 3. 1) naradzać się, rozważać V 29; V11 83.—2) n p r z. radzić komu, alicui VII 38; pomagać radą lub inaczej; mieć staranie, pieczę o kim V 3; 27 i inn.; vitae darować V 12; sibi ratować się VI 31; VIII 50.—3) przen. zacc. radzić się kogo, prosić o radę, de se ter sortibus consultum pytano o radę (rozum, się bogów), radzono się wyroczni = wróżono I 53„ 1. consulto, a d v. [abl. od consultum] rozmyślnie, umyślnie, z umysłu, V 16; 37 i inn. 2. consulto, 1. [intens. odconsulo] radzić o czym, radzić się, rozmyślać nad czym: de re V 33; VII 77. consultum, i, n. [consulo] wyrok, .u-chwała, postanowienie II 17; VI 7 i inri. a b 1. copiis bez cum przy słowach, oznaczających ruch: ire, eofltendere, subsequi, prbfitisci i t. p.; copiae w przeciwstawieniu do equites — wojsko piesze — piechota II 19, 1; IV 13, 6; V 51, 1; VI 9, 5; VI 41, 3; VII 66,1. — 2) w p r z e n. możność osiągnięcia czegoś: uti iis frumenti copiam facerent aby dali im możność otrzymywania zboża I 28. cóplosus, 3. [cópia] obfitujący w środki, zapaśny, bogaty I 23. cdpula, ae, f. związanie, związek, łącznik, hak do łączenia okrętów III 13.* c5r, dis, n. serce: aliquid alicui est cordi, coś leży komu na sercu, jest drogie, miłe VI19.* odram a d v. [con-os (oris)] i jako praep. z abl. Ntwarz w twarz, jawnie, wobec, w obecności coram adesse 'być osobiście, własną osobą J 32; co.ram cernere (perspicere) widzieć na własne oczy V II; VI 8. corium, ii, n. kora, skóra, powłoka, łupina VII 22. Cdrnelius, ii, Balbus przyjaciel Cezara VIII praef.* cdrnu, us, n. 1) róg VI 26; 27 (unum cornu — opis niedokładny, może dlatego, że autor widział renifera, gdy,on właśnie jeden róg zrzucił).—2) skrzydło wojska, armji: dextrum (sinistrum) I 52 i inn. c&TSna, ae, f. 1) korona, wieniec: ali-quem sub corpna vendere sprzedawać w niewolę (o jeńcach, gdyż wystawior nych na sprzedaż strojono w wieńce) III 16. — 2) wojsko oblęźnlcze, ustawione dokoła obleganego miejsca jakby wieńcem (linja oblężnicza) co-rona militum VII 72. cftppus, 5ris, n. 1) ciało I 25; IV 1; trup II 10; 27; — 2) zebranie w jednp = całość: totum corpus = całość u-rządzeń oblężniczych VII 72. Corrfius, i, wódz Bellowaków VIII 6; 7; 17 sqq. corrumpo, rupi, ruptum, 3 [con-rum-po], rozedrzeć, psuć, niszczyć: fru-mentum VII 55; 64. cortSx, Tcis, m. i f. kora, skorupa, łupina II 33. Coru&, i, m. =Caurus, wiatr północno-zachodni: Corus ventus V 7 (p. ter-ra). cotTdiSnus (cottidianus, quotidianus) 3 [cotidie] codzienny, zwykły, pospolity; proelia (bella, labor) I l i inn.; agger codziennie wzrastający VII 22. ootTdiS (cottidie), a d v. [quot i dies] codziennie I 16; 48. Cotta, p. Aurunculeius. Cotuatus, p. Outruatus. Cotus, i, znakomity Hedujczyk VII 32, 33 sqq. crassitudo, inis, f. [crassus] grubość, miąższość, gęstość III 13; VII 73. Crassus, i,. M. Licinius, uczestnik pierwszego tryumwiratu (z Cezarem i Pompejuszem); zginął w walce z Fartami 53 r. p. n. Chr. I 21; VIII 53.—2) P. Licinius, syn tryumwira, legat Cezara, zginął także w walce z Parta-mi I 52; II 34 sqq. — 3) M. Licinius, drugi syn tryumwira, kwestor w wojsku Cezara, V 24; 46; VI 6. ćrates, is, f. wszelka rzecz pleciona: crśber — cum. 47 krata, brona; faszyna IV 17; V 40 i inn. creber, bra, brum; crebrior, creberri-mus, adj. częsty, gęsty, liczny, ar-i bores (rami, castella,, aedificia) II 17; 30 i inn.; — często powtarzający się VI 10; VII 88; rumores (nuntii, litte-rae) II 1; V 45;excursiones (legationes) II 30; VI 2. orebrS, adv. [creber] często, wielokrotnie VII 41; VIII 17. credo, didi, dltum, 3. 1) wierzyć, u-wlerzyć; zaufać: alicui, aliquid lub de aliquo III 18; VIII 52; vix erat creden-dum ledwie można było uwierzyć V 28 [przy vix i przeczeniach gerun-dium i geruhdivum wykładają się za-pomocą wyrazów możliwości lub podobieństwa, p. vix — 2) zawierzyć, poruczyć, polecić: se alicui VI 31.-3) mniemać, sądzić: z a c c. c. i n f. II 33; VI 8; 31. cremo, 1. palić, spalić: aliquem VI 19; igni cremari pleonasmus I 4 (ogniem spalić na stosie). creo, 1. — 1) utworzyć, zdziałać, wydać, zrodzić, sprawić. — 2) zrobić kogo czym, obrać, wybrać aliquem ma-gistratum (consulem) VII 33; VIII 50; magistratus VII 32; vergobretus creatur annuus I 16. cresco, crgvi, crttum, 3. — 1) rosnąć, wzrastać, rodzić się, pokazywać się, przybywać, wzbjerac, powiększać się: flumen crescit ex nivibus przybiera VII 55. — 2) p r z e n. rosnąć w znaczenie, powagę, per aliquem I 20, 2. Cretes, um ( s i n g. Cres) mieszkańcy wyspy Krety, sławni łucznicy a c c. Cretas II 7. crTmen, Im i s, n. zarzut, oskarżenie, wina, występe'k: arrogantiae VIII praef. Critognfitus, i, jeden ze znakomitych Arwernów VII 77; 78. oruciatus, us, m. (crucio od crux, męczyć, dręczyć, trapić) mąka, męczarnia, udręczenie: supplicium cum cruciatu kara śmierci w mękach (u-męczenfu)VI 17 p-, gravis; omniaexem-pla cruciatusque przykłady wszelakich mąk I 31, 12 p. que; omnes crucia-tus wszelkie męki I 32, 5; in cruciatum dedere aliquem wydać kogo na męki;, in cruciatum venire ulec me> ce, cruciatibus affici p. yenio i affi-cio; per cruciatum interficere p. per; aliquem cum cruciatu necare p. cum. crddelitas, atis, f. [crudelis] okrucieństwo, srogość, surowość, nielitości-wość I 32 i inn.; crudefitate naturae z wrodzonej srogości VIII 44. crudSIiter, a d v. [crudelis] okrutnie, nielitościwie I 31; VII 38. crus, cruris, n. goleń VI 27 (crura sine nodis articulisque bez chrząstek i stawów— opis z prawdą niezgodny). cubTta, is, n. [cObo 1] łoże, legowisko, VI 27. cujusquemddi lub oddzielnie cujus-que modi [quisque i modus] wszelkiego rodzaju, wszelki VII 22. culmen, Inis, n. wierzchołek, szczyt: Alpium III 2.* culpa, ae, f. wina, występek IV 27; V 52. cultus, us, m. [colo] uprawa, staranie, opieka; stąd wychowanie, wykształcenie umysłu; staranie-około ulepszenia zewnętrznych warunków życia, wygody życia delikatniejszego, wykwintny sposób życia: cultus atque humanitas provinciae I'l p. humani-tas; wogóle sposób życia (co do odzieży i otoczenia) I 31; VIII 25 i inn. pro cultu w miarę oświaty VI 19. . cum, praep. z abl.=z z przy p* 6 1) oznacza przebywanie na jednym miejscu, połączenie towarzystwo, bliskość = razem z, wraz z, wspólnie z: una esse cum aliquo II24; V 6; aliquem secum habere I 8; III 18J c. copiis proficisci IV 21; VII 54; łączy znaczenie — takie i: una cum reliqua Oallia Aeduis libertatem eri-pere wraz z pozostałą Oallj ą pozba-. wić swobody także i Hedujeżyków I 17; Remis cum spe studium accessit II 7; iść, posyłać i t. p. z kim, jako wodzem = pod dowództwem: equitatum cum Gajo Trebonio mittere V 17; por. V 38; VI l i inn. — 2) o rzeczach, które kto ma ze sobą lub przy sobie: cum jmpedimentis venire (proficisci) II 24; VII 60; por. I 35 z nazwą przedmiotu, który ktoś nosi, ma na sobie—często=odziany w (co), zaopatrzony w (co), pokryty (czym), i t. d. muliones cum.cassidibus VII 45; cum armis eruptionem facere II 33.— 48 2 cum — cunctus. 3) o stosunku wzajemnym przyjaznym lub nieprzyjacielskim: diem con-stituere cum legatis I 8; cum aljquo agere (colloqui) I 13; 19; cum aliquo pugnare (contendere, congredi i t. p.) IV 24; V 17; I 40. — 4) O czasie w znaczeniu jednocześnie z, wraz z, razem z: -cum nuntio 4 46; s z c z e g. w przytoczeniach okoliczności, towarzyszących działaniu, w połączeniu z a b 1. m o d i (tłomaczy się: z, ku, nie bez, lub imiesłowem): magno cum periculo z wielkim niebezpieczeństwem (strepitu, dolore) I 10; II 11 i inn.; magna cum contumelia V 58; magnis cum portoriis III 1; multis cum lacri-mis wylewając obfite łzy I 20; sum-ma cum laude V 44; aliquem cum cru-ciatu necare (poddając mękom) V 45. —5) w słowach złożonych=com, con, ze wszech stron, ze wszystkich sił, lub wzmacnia znaczenie słowa (p o r.: e, ex). 2. cum, co n j. 1) cum te.mpo-rale z indic. w znaczeniu tylko czasu (cum vere temporale): gdy, kiedy w czasie gdy (= quando, quo tem-pore): cum prohibent, wtenczas gdy I 1; cum videbatur l 40; po r. VI 12; 18; VII 35; cum primum, p. primum; c o n j c t. w tym razie używa się dla oznaczenia niezwykłej właściwości pewnego okresu czasu: erat dies, fuit tempus, cum (= ut eo), był czas (taki, że) VI 24; biduum supererat, cum... oporteret,,.. do tego czasu, gdy I 23; quod erat insigne c. oporteret, co było znakiem (oznaczało ten czas), kiedy trzeba było H 20; z con j. i m p e r f. i p l u s q p.f. w opowiadaniu (cum h i s t o r i-c u m v. n a r r a t i v u m) oznacza czas i zarazem związek historyczny faktów: kiedy; wówczas, gdy, potym, gdy I 4; 7; 22 i inn. c. ab extremo agmi-ne, podczas gdy IIII; 15; IV 28 i inn., w s z c z e g. cum temporale zdarza się jako: a) cum iterativtim (z p r a e s. lub i m p e r f. w zdaniu głównym): ilekroć => quotiens: zwykle z indic.: cum comprehen-si erant III 14; cum circumsteterant III 15; c. est usus IV 2; VI 15; per f. powtarzającego się działania: consti-tuerunt, superaverunt VI 17; po r. IV 17; 33; V 19 i inn. z c o n j c t. niekiedy stosownie do konstrukcji: c. inflexisset I 25; c. procederent VII 16; c. incitavisset III 12; c. coe-pisset III 13; c. removissent V 16.— b) cum additiyumv. inver-s u m z jam, vix i t. p. w zdaniu rządzącym, gdy wtytn, gdy nagle z indic. p e r f. lub p r a e s. h i s t. • cum procurrerunt VII 26; c. cognoscunt VI 7; fcor. VI 18; VIII 29,—2) cum causaTVz co n j et. ponieważ, gdyż, gdy I 2; 13; II 11 i inn.; cum appellatus esset ,1 35, niekiedy z poprzedzającym praesertim (= zwłaszcza, że). — 3) cum c o n c e s-sivumz conjuct. chociaż, jakkolwiek, gdy tymczasem z następującym tamen: I 14; IV 3 i inn.; bez tamen: c. pugnatum sit I 26; c. ha-beret I 43; II 29; c. haberent IV 12; c. deferret IV 27; por. I 16; III 17; V 8; 18 i inn. — 4) cum a d v e r s a-t i v u m z conjct. podczas gdy: IV 24; VII 32; 33; VIII 26. — 5) cum copulativum v. c o r-r e l a t i v u m: cum-tum, jak-tak, jak wogóle— tak szczególniej, nietyl-ko — lecz nawet III 16; V 4 i inn.; cum-tum etiam II 4; cum-tum ma-xime V 54; VII 56; cum... ...accidit (convenire in unum locum) — tum, kiedy tylko, skoro tylko — wtedy (zwykle) VIII 18. Częstokroć zdania czasowe, przyczynowe i inn. z cum tłomaczą się zapomocą zwrotów imiesłowowych lub rzeczownika z przyim-kiem: cum -aditutn non haberet, nie mając przystępu I 43; diu c. pugnatum esset "po długiej walce I 2(5; c. quaereret na jego pytanie II 4; po r. postquam, ubi i qui 10. cunctatio, ónis, f. [cunctor] ociąganie się, zwłoka III 24; superiorum die-rum w ciągu poprzednich dni III 18. cunctor,!. depon. zwłóczyć, ociągać się, namyślać się, wahać się IV 25; non cunctandum existimavit, quin sądził, że nie należy zwłóczyć tak, ażeby nie III 23. cunctus, 3. {skróć, z conjunctu?] łączny, cały, wszystek, wspólny: OsA-lia IV 25; oppida II 29; cuncti wszyscy razem VII 11. Cuneatim — damnurrh 49 cuneatim, a d v. [cuneus] w klin gęstymi hufcami Vii 28.* cuneus, i, m. klin; cuneum facere w klin się ustawić; zwarty szereg trójkątny: tiostium VIII 14; klinem idąca do szturmu kolumna (czworogran): VI 40. cuniculus, i, m. 1) królik. — 2) przejście podziemne, podkop, mina III 21; aperti euriiculi odkryte podkopy (przekopy) VII 22. cupa ae, f. beczka, kadź VIII 42, cupide, a dv. [cupidus] chciwie, pożądliwie, skrzętnie, z zapałem: insequi, (appetere, instare) I 15; 40; V 44. cupidTtas, atis, f. [cupidus] chęć, żądza, zapał: z, gen. o b j e c t i: regni (pecuniae, gloriae i t. p.) I 2;, VI 22 i inn. cupiditas militum zapał, zapal-czywość VII 52; zachwyt, entuzjazm VIII 51. cupTdus, 3 [cupio] chciwy, żądny: imperii władzy, panowania V 6; re-rum novarum (bellandi) I 2; I 18; cupidi pecoris rozmiłowani V 35; chciwy walki: cupidissimis omnibus (a b 1. a b s.) VII 40. cOpio, tvi (ii), itum, 3. 1) chcieć, żądać, pożądać: z L n f. II 25; III 21 i inn.; a b s. cupientibus, żądnym walki III 19; 24. — 2) alicui być przychylnym, sprzyjać I 18. cur, ad v. czemu, dlaczego, z jakiej przyczyny I 40; 44 i inn. cara, ae, f. troska, staranie, troskliwość VII 65* VIII 38; aliquid mihi curae est coś stanowi przedmiot mej troski I 33; 40. Ourio, ónis, C. Scribonius, trybun ludu, stronnik Cezara VIII 52. OuriosolTtes, v. Coriosolites, um, lud D. 1) — Declmus, rzymskie praeno-men. — 2) a. d. patrz A. — 3) znak liczby 500. Daof, órum, Dakówie, lud w dawnej Dacji (późn. Siedmiogród, Multany, Wołoszczyzna, dziś. Węgry wschodnie, Transylwanja, Rumunja) VI 25.* damno 1. [damnum] w łase. o szko- Slownik. w dzisiejszej półn. Bretanji, należał do liczby civitates Aremoricae VII 75; a c c. Curiosolitas II 34; III 7. cur o, 1. mieć staranie, starać się z a c c., i gerundiy.: obsides dandos starać się, aby dani byli zakładnicy I 19; po r. III 11; VII 37; postarać się, kazać zrobić: pontem faciendum curare kazać zbudować most I 13; p o r. IV 29; V l i inn. curro, cficfirri, cfirsum, 3. biec, przebiegać, śpieszyć: quo (= in quem locum) dokąd VII 24. currus, fls, m. powóz, wóz (tryumfalny) IV 33.*. cursus, us, m. [curro] bieg, bieganie I 48; II 26 i inn. eodem illp, quo ve-nerant, cursu prosto z drogi, nie zatrzymując się VI 37; w szczeg. o okrętach: kierunek, cursum tenere. trzymać się oznaczonego kierunku, płynąć w prostym kierunku IV 26; 28 i inn.; in medio cursu na połowie drogi V 13; cursu ac lassitudine (hen-diadys) wskutek zmęczenia biegiem II 23; cursu et viribus, ile starczyło sil do biegu (hendiadys) IV 35. •custódla, ae, f. [custos] straż, pilnowanie, warta, placówka, czata, wi-deta (p. praesidium) H 29;'IV 4; V 58; custodiae = custodes VII 27; 55; • praesidia - custodiaeque posterunki strarnicze VII 55, por. H 29, 4. custodio, ivi, (ii), Itum, 4 [custos] strzec, pilnować, mieć pod strażą, trzymać VI 4. custós, ódis, m. stróż, dozorca, obrońca: I 53; VI 6 i inn.; custodes alicui ponere, ustanawiać dozór: Dumnorigi custodes ponit, nad D. ustanawia dozór I 20, 6. de przyprawić l) potępić, skazać na karę, skazać; V 55; damnatum (skróć, zdanie: gdyby został skazany) poe-nam sequi oportebat I 4. damnum, i. n. to, czym kto płacić musi, p. damno, uszczerbek, szkoda, strata,' utrata; damno cohortium ze stratą kohort VI 44.* 50 Danuvius. — decrStum, Danuvius, ii, m. [in. Danubius] Dunaj, w ł a ś c. górna .część rzeki do Orsowy, stąd do ujścia rzeka nazywała się w starożytności Ister VI 25.* d6, p r a e p. z a b 1. 1) dla oznaczenia miejsca.: z (z powierzchni) de muro, desilire de navibus IV 24; z, od przy słowach ruchu, na pytanie: skąd? de finibus I 2 (ex oznaczałoby wyjście, a6y powrócić, de — bezpowrotne) — 2) dla oznaczenia czasu, — natychmiastowego następstwa po czym, lub zaraz po zaczęciu: O, zaraz po zaczęciu: de media nocte jeszcze wśród nocy, o ' północy II 7; de tertia vigilia I 12; 21 i inn.; albo około końca np. de nocte, jeszcze w czasie nocy, jeszcze nocą-— 3) w innych znaczeniach a) zamiast gen. p a r t i t. z: quidam de exer-citu captivi V42: pauci de nostrłs 115; alterum de his generibus VI 13.—b) z, dla: qua de causa I 1; de consilio VII 5 — c) o dicere (agere, cogitare) de aliqua re I 19; 34 i inn. d) względem, co do I 42; II 10 i inn.; satisfa-cere de injuriis, za krzywdy I 14; V 1; usu yenire de aliquo, p. usus; a b s. •de equitibus co do konnicy VII 66; częstokroć'w znaczeniu o po słowach sentiendi et declarandi; p. cognosco, credo, despero, dubito, pęto, postulo, provideo, recuso i nn. — e) w połączeniu z przymiotnikiem w znaczeniu przysłówka: de improviso niespodziewanie, nieoczekiwanie II 3; V 22- i inn. — 4) niekiedy w połączeniu ze słowem wzmacnia tylko jego znaczenie: debellare zwalczać, skończyć wojnę. dfibeo, ui, Ttum, 2 [de-habco mieć od kogo] — l) dłużnikiem, winnym być (o pieniądzach i rzeczach pieniężnej wartości): frumentum debetur alicui należy się dostawić komu VI 33; p o-r ó w n. ! 17 i inn. — 2) p r z e n. a) poczuwać się dp obowiązku, mieć obowiązek,' musieć, być powlnnym z inf. I 44; II 33 i inn. ne minimo qui-dem casu locum relinqui debuisse, że nje należało VI 42; debere być powin nym z obowiązku, oportere — ze słuszności: non debuerint nie powinni (gdyż Rz. mają zobowiązania względem Heduów) I 11, 3—b) zawdzięczać, być obowiązanym plurimum pro be-neficiis alicui V 27. de-cedo, cessi, cessum, 3. 1) odejść, ustąpić, oddalić się: de parte agri I 31; s z c z e g. a) o wojsku: ustąpić, odstąpić I 44 i inn. — b) o urzędach: ustąpić (po wysłużeniu, po upływie czasu urzędowania) VIII 50. — c) ustąpić z drogi: de via alicui VI 13. — 2) odejść w znaczeniu do innego świata, umrzeć VI 19. decem, dziesięć: decem novem I 8 (zam. undeviginti), decem et octo IV 19 (zam. duo-de-viginti). de-cerno, crSA i, cretum, 3. właściwie oddzielać jedno od drugiego, odróżniać — 1) sądzić, wyrokować; o senacie: uchwalić, postanowić VI 13; sup-plicationem (quaestionem de aliqua re) II 35; IV 38; VII 43. — 2) zdecydować się, odważyć się z i n f. IV 17; V 5; ,53. — 3) walczyć, stanowczą bitwę stoczyć. de-certo, 1. potykać się w celu ostatecznego zwyciężenia, walczyć do końca, wytrzymać walkę do końca, bitwę decydującą stoczyć: cum aliquo (pugna, proelio p. contendo) I 50; III 23 i inn. dScessus, us, m. [decedo ] l) odejście, oddalenie się, ustąpienie (z urzędu) VIII 49. — 2) o wodzie: opadanie, odpływ: aestus III 13. Decetia,.ae, f. miasto Hedujczyków na rz. Liger VII 33.* decTdo Idi — 3. [de-cado] spaść, u-paść: equo I 48.* dgcTmus, 3. dziesiąty. denTpio, c6pi, ceptum, 3. [de-capio] właśc. odjąć, urwać, stąd chwycić, pochwycić; p r z e n. zwieść, omamić, oszukać: aliquem I 14. de-claro, 1. wyjaśnić, pokazać, ogłosić (wybranego): utrum... necne I 50.* odesłać, poruczyć; p r z e n. składać winę na kogo, przy- deleo — d5 pełło 53 pisywać komu winę lub zasługę: cau-sam peccati alieui VIII 22.* deieo, evi, etuni, 2. zgładzić, zniszczyć, wytępić, .zburzyć: turpitudinem virtute zgładzić II 27; o wojsku: VI 36; 37 (deleto exercitu atque imperatore: . zeugma, deleto właśc. stosuje się tylko do exercitus); VI 41 i inn. dSITbSro, i. [de-libra waga] na wagę brać, ważyć, rozważać, postanawiać: rem, de re IV 9; VII 15; a b s. I 7. dellbro, 1. [de-liber łyko, kora] zdzierać korę, z kory obdzierać, łupić, obłu-pić VII 73.* delTctum, i, u. [delinquo] wykroczenie występek, wina VII 4.* 1. de-ITgp, 1. związać, przywiązać: na-vem ad ripam (ancoram') I 53; IV 19; epistulam ad amentum V 48. 2. dS-ITgb, legi, lectum, 3. [de-lego 3] wybierać, obierać: locum domicilio (colloquio, castris) I 30; 34 i inn.; ali-quem (ad aliquid, alicui rei)' I 3; 48 i inn.; aliquem ducem III 23; magistra-tus VI 23; w szczeg. w j ę z. woj.: (z masy wojska)'wybierać, do-, bierać: equites (fabros, defensores) IV 7 i Łnn1.; partie, delectus jako a d j. dobrany/wyborny I 46; VIII 8. i inn. dSlitSsco, litui, r— 3. [de-latesco, la-teo] kryć się, ukrywać, się: M sil vis IV 32.* dementTa, ae, f. [demens] nferozum, głupota, obłąkanie: summae demen-tiae est, dowodzi wielkiego nierozu-mu IV 13. dS-mSto, (messui), messum, 3. zżąć, zebrać, skosić: frumentum IV 32.*' de-mTgpo, 1. wyprowadzać się, wyrio-sić,się, przenosić się: de (ex) oppidis (ex aedificiis) IV 4; 19; VIII 24; dili-genter demigratum est starannie, zupełnie (nić nie pozostawiając) VIII 7; demigrandi causa (— deserendi loci, aby opuścić stanowisko) V 43. dS-minup, minui, minutum, 3. zmniejszać, osłabić, ująć, ograniczać: copias (potentiam) 118; VII 31; aliquid de jurę alicujus ograniczać w czymś czyje prawa, uszczuplać VII 33; de bene-volentia sua in aliquem VII 43; de voluptate quicquam I 53.,_ dSmissus, 3. [demitto] spuszczony, niski, pokorny; o miejscu: nizinny VII 72. ' dS-mitto, misi, missum, 3. spuszczać, opuszczać: matres de muris per ma-nus, p. per; caput zwiesić I 32; stipi-t'es wpuszczać, wbijać VII 73; castra ad ripas przysuwać do rzeki (spuszczając się z wyżyny) VIII 36; w s z c z e g. o w o j- se demittere in vallem V 32; p o r. VI .40. (se recipere conati se demiserunt; przy dwóch słowach, wymagających dopełn. se, zaimek ten kładzie się tylko raz in aeqiium locum sese dem. VII 28; p/z e n. se demittere animo upaść na duchu, tracić serce VII 29. f dSmo, dempsi, demptum, 3 (de-emol zdjąć, odjąć V 48.* dS-monstro, 1. 1) wskazać, pokazać: modum naviurri V 1; naves ejus gene-ris, cujus (dop. generis naves esse opor-tere) supra demonstravimus V 2. — 2) oznajmić,, powiedzieć, wyjaśnić, dowieść; aliquid de aliqua re, aliquem IV 28 i inn.; z a c c. c. i n f. I 11; II 9 i inn.; z pyt. z a l e ż n. IV 34; abs. II 1; 22; V 3 i inn. de-móror, 1. depon. zatrzymać, wstrzymać, przeszkadzać: iter III 6. demum, a d v. wreszcie, nakqniec, dopiero: tum demum wtedy dopiero 117; 50 i inn. .. . ^ d6-nBgo, 1. zaprzeczyć, nie^ozwolić, odmówić: alicui aliquid I 42; VIII 45. dSni, ae; a (gen. denorum i denum) po dziesięć, po dziesięciu. * d5nTqu6, a dv. l) nakoniec, wreszcie: aut denique, albo wreszcie, albo •przynajmniej II 33. —2) wogóle, słowem, krótko mówiąc I 46; VH28.— 3) = demum: multo denique die do-pfero nierychło W dzień I 22 dSn8Us,'3.~ gęsty, zgęszczony, gęsto za-rosry: saepes (silva) II 22; III 29; flamma tęgi VIII 16; densissimiś castris bardzo gęsto rozłożonymi obozami VII 46 (Szczepy gali. do walki stawały każdy zosobna, lecz obozy ich rozkładane zwykle były jeden obok drugiego). dS-nOntlo, 1. oznajmić, zapowiedzieć (stanowczo, uroczyście lub urzędowo): alicui z a c c. c. i n f. I 36; (p. n e-mo) V 54; z ut: nakazuje VI 10. dS-pello, pttli, pulsum, 3. 1) odpędzić, odeprzeć, wyprzeć: defensores, III 25; hostem loco wyprzeć ze stanowiska 54 d6-perdo — desldgro. (dogodnego) VII 49; 67. 2) p r z e n. oddalić, usunąć: morbum VI 17. dS-perdo, dldi, dttum, 3. 1) zgubić, zniszczyć (ostatecznie) — 2) stracić, postradać III 28; V 54 (p. is); nihii sui p. suus. dS-pereo, ii, (iturus), Ire ginąć, zginąć: naves deperierant V 23; id quod deperterat — straty VII 31. dS-p5no, posui, po^Ttum, 3. składać, złożyć, odłożyć, zdjąć, porzucić, zaniechać: arma IV 32; w miejscu bezpiecznym umieszczać, cho'wać: libe-ros (praedam, impedimenta) IV 19 i in.; obsides poruczyć, pozostawić pod dozorem VII 63; złożyć z siebie, porzucić: spem (imperium) V 19; VII 33; memoriam rei puścić w zapomnienie I 14. dS-popQlor, 1. d e p o n. pustoszyć, rabować: agros (fines, regionem) II 7; VI 33; 42 i inn.; partie, depopu-latus spustoszony I 11; VII 77. d8-p6rto, 1. znieść, sprowadzić, odnosić, odwozić,, unosić: sua III 12. dS-pSsco, popósci — 3 (natarczywie usilnie) żądać, wymagać, pożądać: de poscunt (viros), qui... wzywają, za chęcają VII 1; aliquem ad supplicium deposce^ żądać ukarania śmiercią, wydania na śmierć VIII 38; a b s. quam ipsi depoposcissent = pragnęli VIII 8. deprecfitio, ónis, f. (deprecor) błaganie, prośba o odwrócenie czegoś, o przebaczenie; inertiae • uchylanie się z lenistwa VIII praef. depreoator, óris, m. [deprecor] bła gac'z, wstawiający się, pośrednik VI 4; eo deprecatore za jetor, 5ns, m. Fdeserol ten, co opuszcza szeregi, zbieg VI 23.* desidero 1. (sidus, considero), upatrzyć sobie, pragnąć, żądać, oczekiwać: aliquid ab aliquo VII 20; 52; z a c c. c. i n f. IV 2. — 2) nie znaleźć czego się pragnie, tracić (rzecz drogą), utyskiwać, tęsknić; pass. de-siderari braknąć, nie wypełniać liczby desidia d€-trSho. 55 VII 51; nulla navis desiderata est = żaden okręt nie zginął V 23; perpau-cis ex hostium numero desideratis, quin cuncti caperentur bardzo niewielu z nieprzyjaciół brakło do tego, ażeby wszyscy byli wzięci do niewoli = prawie wszyscy nieprzyjaciele dostali się do niewoli VII 11 (p. ab-sum). dSsldla, ae,Jf. [desideo, de-sedeo] przesiady,warA_ długie, siedzenie bez zajęcia, opidHość, lenistwo VI 23.* dS-sTgno, l.^znaczyć, określić, napomknąć, zmierzać (w mowie) do kogo: aliquem oratione I 18. dSsttio, silni, sultum, 4 [de-salio] zeskoczyć, schodzić:-de (ex) navibus (ex essedis, ex equis) IV 2; 24 i inn.; ad pedes desilire (equites) spiesząc się, schodzić z koni IV 12. de-sista, stlti, stltum, 3. odstąpić, usunąć się, zaprzestać, zaniechać: co-natu (negotio, consilio i inn.) I 8; 45; VII 26; z. i n f. I 53; VI 2; adhor-tari non destitit, ustawicznie napominał; VJI 17; a b s. II 11; VII 4. dBspectus, us, m. [despicio] widok (z góry): in marę (ih campum) III 14; VII 79; ex omnibus castris ze wszystkich punktów obozu VII 80; p l u t. widok na wszystkie strony II 29. dteper&tio, ónis, f. [despero] rozpacz, utrata nadziei: salutis VIII 43. dfi-spSro, 1. nie spodziewać sit, tracić nadzieję, rozpaczać: de aliqua re I 18; 40 i inn.; de omni salute p. om-nis; suis fortunis (d a t.) rozpaczać o swoim położeniu III 12; sibi (saluti suae) VII 5d; z a c c. c. i n f. VIII 34; trans, (u Cez. tylko wabi. a b s.) desperata salute gdy nadzieja ocalenia była stracona (w rozpaczliwym położeniu) III 3; V 37 i inn. fuga , (expuenatione, victoria, oppugnatio-ne) IV 15; VI 41; VII 80; desperatis rebus zwątpiwszy o naszym położeniu II 24; III 36; V 26; desperatis campestribus locis = straciwszy nadzieję opanowania niżej położonych okopów VII 86; p a r t i c. despera-tus, iako a d j. zrozpaczony, desperat VII 3. " dSspicio, sp5xi, spectum, 3. [de-spe-cio) 1) patrzeć, spoglądać z wyższego miejsca: qua despici ppterat = o ile stamtąd otwierał się widok .(mogło być widziane) VII 36. — 2) patrzeć z wysoka, z pogardą, lekceważyć, pogardzać: aliquam (a)iquid) I 13; III 2 i inn. d$-spolio, 1. obedrzeć, zlupić, zrabować: aliquem armis II 31.* dSstTno 1. 1) umocować, przywiązać; antemnas ad malos III 14; falces u-chwycić VII 22. — 2). p r z e n. posta-nowićj .przeznaczyć; operi destinatos VI! 72. deatituo, ui, utum,. 3. [de-statuo] opuścić, porzucić, zawieść, oszukać I 16. de-stringo, strlnxi, strictum, 3. otrzeć, uszczknąć, zerwać, (oręż) obnażać, dobywać: gladjis destrictis z mieczami obnażonyrrii, z mieczami w ręku I 25; VII 12, dS-sum, tui, esse l)-o osobach: nie być (przytomnym, obecnym), braknąć, nie dostawać, I 40; 48 i inn. — 2) nie pomagać, nie śpieszyć z pomocą, nie stawać w obronie, zaniedbywać: saluti V 33. dS-sGper, adv. z góry, tiad, ponad I 52.* dSteripr, ius, gen. oris (superl. deterrimus od nieużyw. deter) gorszy,-słabszy, podlejszy: vectigalia -de-, teriora facere = zmniejszać, uszczuplać I 36.* d6-terreo, ui, Ttum, 2. odstraszyć, odwieść, wstrzymać, powściągnąć: ali-quem ab aliqua re V 4; 7 i inn.; z ne I 17; 31; z quin II 3;.przy pass. deterreor, podobnie jak przy admo-neor kładzie się zwykle: quo minus, quin, n e, rzadko inf. VIII 41. dS-tSstor, 1. d e p o n. l) Świadczyć się kim. — 2) przeklinać kogo (świadcząc się bogamiX *'e życzyć komu: aliquem omnibus precibiis przeklinkć kogo wszelkimi klątwami (wezwaniami bogów) VI 31.* dS-tTneo, -tinui, tentum, 2 (de-teneo] zatrzymać, wstrzymać: naves tempe-statibus detinentur lii 12; p r z e n. opóźniać: yictoriąra VII 37-. detracto p. detrecto. , dS-trSho, axi, actum, 3. J) ściągnąć zewlec: stramenta d« muliś VII 45,— 56 detrecto i d5-tracto — dies. T 2) odjąć, odebrać alicui aliquid I 42; II 25 i inn. dStrecto i dS-trąoto, 1. wzbraniać lit, uchylać się, nie chcieć: militiam VII 14.* detrlmentósus, 3. [detrimentum] bardzo szkodliwy, niedogodny VII 33.* dStrTmentum, i, n. [detero trzeć, zetrzeć, zmniejszać] szkoda, strata: mili-turti (jumentorum) VI 34;. VIII 10; sed etiam, posset augeri (id t. j. detrimentum = klęskami zmniejszone wojsko) VII; por. detrim. capere, acci- • pere, inferre i inn.; detrimento esse szkodzić komu I 44; strata, porażka, cios V 22; 52 i inn. de-trudo, si, sum, 3. 1) strącić, zepchnąć, zedrzeć: tegimenta scutis II 21. —• 2) odroczyć, odłożyć (comitia) d6-tdrbo, 1. zrzucić, zwalić, zepchnąć, wyprzeć ze stanowiska V 43; ex tur-ribus VII 86. de-urb, ussi, ustum, 3. spalić: plu-teos VII 25. deus, i; m. bóg, bóstwo I 12 i inn. dS-v6ho, 6xi, ectum, 3. zawieść, odwieść, przywieść: eo frumentum V-47; legionem, quam equis devexerat I 43. dS-vSnid, v8ni, ventum, 4. przyjść, przybyć: in partem, ad legionem II 21. dSvgxus, 3 [deveho] spadzisty, stromy; subst. devexum, i, n. stok, spadzistość VII 88* (p. dedivis). d8-vTnco, vici, victum, 3. pokonać, zwyciężyć (ostatecznie); Galliam (gen-tes) VII 34; VIII 24. dS-v5co, 1. wezwać, zawołać, odwołać; p r ze n. wciągnąć, pociącnąć: aliquid in dubium wystawić na niebezpieczeństwo, in dubium non devo-caturum = in discrimen non deyoca-turum, nie narazi na niepewność VI 7. dS-v5veo, vovi, votum, 2 poiwiecić co przez ślub uczyniony, dawać na ofi?rę; Marti, quae ceperint VI 17; p r z e n. ofiarować się na śmierć, poświęcić się całkowicie: amicitiae ali-cujus III 22, 3; p a r t i c. devotus, jako s u b s t. oddany, na śmierć i życie ślubem związany, zaprzysiężony III 22; VI. dexter, Era, 5rum, i trą, trum, prawy l 52; V 44 i inn.; subst. dextra, ae, f. (sc. manus) prawa ręka, prawica I 20; p l u r. VIII 29. Diablintes, p. Aulerci. djoio (n om. nie używ.) ónis, f. [di-co] w ł a ś c. prawo mówienia, rozkazywania, stąd władza, panowanie (p. imperium) I 31; 33; II 34. 1. dTco, 1. opowiedzieć, ogłosić; se: poświęcić się, oddać się: se alicui in-sewitutem VI13; in clientelam VI 12. 2< dTco, lxi, ictum, 3.' l) mów,ić, powiedzieć: munitkmes quas diximus (wyżej), wspomniane oszańcpwania III 26; Tencteri, quos supra djximus, qui p. qui^rcesto z a c c. c. inf. w zdaniach ^jjfnych; quam... dictum est = de qua,dictum est, Oallos eam... I 1; po r. I 39, '3;, II 24, l i irtn. (p. audio); ;'p as s. .^dicor, diceris i t. d. z nom. c. inf. mówią, że ja, ty i t. d. l 40; III 11 i inn. a b s. ut dictum est, dicebatur) 116; IV 13; di-cere de aliquo I 19; IV 35; V 6? ne-que de.communi re dicendum puta-ret, -że niema potrzeby, konieczności I 35; sententiam wvra?ać zdanie, dawać «łoś III 3; VII" 77; jus sądzie VI 23; VIII 4; causam wykładać swoją sprawę, prowadzić sprawę przed sądem; odpowiadać przed sądem, bronić się: ne causam diceret se enpuit= uwolnił się od konieczności obrony przed sądem, uniknął sądu I 4 (zda'-nie ne causam diceret opisuje subst. == causae dictioni p o r ó w n. cer-tiis) — 2) nazywać, mianować: ali-quem dictatorem. — 3) oznaczać, wyznaczać, zapowiadać: diem (colloquio, hibernis occupandis) I 6; 42; V 27; 'a b s. I 41; 43; contra atque dictum esset przeciwnie, niż było umówione= wbrew-układowi IV 13. dictio, 5nis, f. [dico] mówiente, wysłowienie, sposób mówienia; s z c z e g. mówienie przed sądem: causae —, obrona l 4* (p. causa). dictum, i, n fdico] 1) słowo, wyraz, wyrażenie V 6. — 2) rozkaz: dieto obediens posłuszny, dieto audłefts esse być posłusznym rozkazowi (p. audio). I 39, 7. dT-dCco, uxi, Bctum, 3. rozciągnąć, r&zdzielić, rozjąć, rozdrobić: copias U! 23: VI 34. dies 4i,m, (i f.)wplur. tylkomasc. differo — dimico. 57 l)dzień (m a s c.); multo die gdy zeszła większa część dnia, nierychło w dzień 122; przeciwnie:.multo adhuc die = wcześnie (gdy pozostało jeszcze dużo dnia); diebus circiter quindecim,' qui-bus in hiberna ventum est pod koniec tych 15 dni, z których początkiem przybyli na zimowe lezę V 26;. p o r. III 23 i inn.; paucis diebus quibus, ' w kilka dni po; diem ex tfie z dnta na dzień I 16 (p. duco) qui dies (pleni-lunii) doba IV 29; in singulos dies, in dies: z każdym dniem, z dnia na na dzień III 23; V 45; dies pugnae (gen.) dzień, w którymby -można, stoczyć bitwę IV13; aegre is dies ' sustentatur — is dies razem ze wszystkim, co w tym dniu się. dzieje, a za-tym: ten dzień oblężenia V 37; 39} pleo- nast. użyty — nie tłómaczy sig: postridie ejus dlei nazajutrz I 23 i ,inn. —2) dzień oznaczony, termin, czas (ściśle określony -^-z w y k 1. f e min). I 4; 6; 7; 8; certa dies I 30; V 57; ad diem II 5 i inn. differo, distflli, dliatum. differre [dis-fero] 1) trans, a) roznosić, szerzyć: ignem V 43 — b) odkładać, odłożyć,'odwlec: oppugnationeni VII II. —2) in t r. (bez perf. i s u p.) różnić się: inter se (ab aliquo, ab ali-qua re) 11; V 14 i inn. ditticilis, e fdis-facilis] trudny, mozolny, utrudzający, ciężki, I 14; II 27; c o m p. difficilius nie tak łatwo VII 58; w s z c z e g. a) nieprzystępny, niedogodny (do przejścia) I 6; VI 7 i inn.; palus difficilis atque inipedita p. impeditus. —, b) nieprzychylny, niebezpieczny: tempus anni VIII 6. difflcultas, atis, f [difficilis] trudność, mozół, niedogodność; belli gerendi (navigandi i t. p.) III 10; 12; hiemis srogość, surowość VIII 5; difficulta-tem afferre, p. affero: w s z c z e g. a) o miejscu VII 56;. VHI 19; 41.—b) trudne położenie (brak, niedostatek) VI34;VII 17;his diffic. duae res erant subsldio przeciwko tym trudnościom dwa były środki II" 20; difficultate affici p. ąffićlo; res est in magnis difficultatibus położenie jest bardzo trudne VII 35. dlffido, flsus sum, 3 [dis-fido] niedowierzać, rozpaczać: z dat, saluti VI 38; rebus suis o swym położeniu V 41; nie wierzyć, wątpić: z a cc c. i n f. VI 36. difflup.uxi, 3. płynąć w różne strony, dzielić się p o r •. defluo: diffundo, fudi, fusum, 3. [dis-fundo] rozlać, dać się rozpłynąć, rozszerzyć: rami diffunduntur rozrastają się VI 26.* diffugio, fugi,, fugltum, 3 [dis-fugió] rozbiegać się, rozpraszać się: ex ca-stris, ex agris, (ad sua praesidia) VIII 23; 24; 35. digttus.im. [gr. deiknymi] palec: digi-,tus pollex wielki palec.III 13 (p. pol-lex); jako miara: rzymski cal (= 16 część stopy (p. pes) VII.13. dtgnitas, atis, f. [dignus] 'godność, zasługa, vfekutek zasługi cześć, poważanie, znaczenie: I 43; VI 8 i inn.; tantum apud me dignitas potest (tyle znaczenia, ma u mnie szlachetność) VII 77; est dignitatis meae wedle mojej godności, ja,k przystoi mej godności p. sum; secundum locum dignitatis obtińere, p, locus; aliquem ad sum-mam dignitatem perducere do najwyższych godności Vn 39. dTgrius, 3. godzien, wart żabi. quod dignum memoria visum, godne pamięci, godne uwagi VII 25; p. video. dljudtco, 1. rozstrzygnąć, /osądzić V 44. ." dTligenter, a d v. [diligens, diligo], pilnie, starannie, troskliwie, dokładnie .11 5; diligentissime bardzo sumiennie — z, całą sumiennością II 28; III 16 o inn.; diligenter demigratum est p. demigro. dlligentla, ae, f. [diligens, diligo] sta-, ranność, pilność, ostrożność, przezorność, oględność I 40; III 21 i inn.; czujność VIII 12. dTITgo, 15xi, ISctum, 3. [dis-Iego] w ł. wybierać z wielu, przekładać, poważać, kochać, cenić: aliquem VI 19. dT-m&tior, mensus sum, 4. de-p o n. zmierzyć, odmierzyć: partie, perf. o znaczeniu biernym II 19; IV 17. dTmic&tlp, ónis, f. [dimico] W], walka, bitwa; pernidosa (continua) VIII 11; 41; p l u r. VIII .86. dlmTco, l [dls-mico] w łase. machać mieczem błyszczącym, stąd 58 dimidius — discipliną. walczyć, potykać się II 21 i inn.; proe-lio V 17; VI 17 i inn. (p. contendo); in ade, p. a.cies dlmidius, 3. [dis-medius] połowiczny (połowę stanowiący): pars połowa VI 31; minor dimidió, o połowę mniejszy V 13. dT-mitto, mrsi, missum, 3. 1) rozsyłać: nuntios (manus, legatos i t. p.) V 39; VI 34 i inn.; magno coacto nu-merto in omnes partes dimittit (eos) VI 43 (p. numerus); por. IV 19; 34 i inn. — 2) puścić, rozpuścić, pozwolić odejść, odesłać: aliquem a se (ex con-silio) H 5; III 18; turmas VI 8; co-pias II 14; V 19; concilium I 18; 31; 33.—3) puścić z rąk, opuścić, stracić, nie użyć, postradacVI 12; VII 17; VII 15 i inn.; praedam (fortunam)ex mani-bus VI 8; 37; tempus pugnandi (oc-casionem) II21; V 38; ripas V 18 (odstąpili, odbiegli). dtrSctS, a d v, [directus] prosto IV 17.* dTrSctus, 3. [dirigo] prosty, prostopadły, wprostym kierunku idący, pod kątem prostym względem czego położony: trabes directae belki w prostym położeniu = pionowym VII 23 (p. perpetuus); directa materia Injecta wzdłuż (mostu) położone belki t. j. pod kątem do poprzecznych I V 17; fossa lateribus directis z prostopadłymi bokami (nie jak zwykle bywa' — pochyłymi) VII 72; VIII 9; cornu ma-gis directum róg mniej wygięty VI 26. dfrigo, r€xi, rEctum, 3. [de-rego] l wprost postawić, wyprostować, ustawić w Inji prostej: aciem dirigi zam instruere, instituere, constituere -•• u-szykować się VI 8; — 2) nadać kierunek prosty, kierować, wymierzać (wprost), zwracać; operibtis directis skierowawszy narzędzia oblężnicze ku miastu VII 27. UTrTmo, 5mi, Smptum, 3 [dis-emo] rozebrać, rozłączyć, rozdzielić, przerwać: coHoquium I 46. dTrTplo, ripui, reptum, 3. fdis-rapio] rozerwać na sztuki, porwać, zrabować: oppidum (bona, frumentum) VII 3; 11; 38; aliquem VI 34. I. DTs, Dltis, m. bóg piekieł, państwa podziemnego, Pluto, brat Neptuna i Jowisza: Galii se ab Dite patre pro-gnatos preadicant — a Plutone VI 18.* 2. dls, ad j. p. diyes/ 3. dis, praep. inseparabilis: roz. dis-cedo, cessi, cessum, 3. 1) rozejść się, rozstąpić się,ustąpić, odejść, oddalić się II 20; IV 12 i inn.; ex fuga, p. fuga; ex castris opuścić obóz IV 30; a loco zejść ze stanowiska V 34; a bello przerwać wojnę, zaniechać w. VII 33; ąb signis wychodzić z szeregów V 16; 33; ab armis p. arma, a b s. 114; 39; IV 15; w s z Q z eg. a) w j ę z. woj. wychodzić, odchodzić skąd, odstępować, uchodzić: unde (a castris, a titpre, a Gergovia, ex parte vici, ex hibernis, ex eo loco) I 28; III 2; V 7 i inn.; a Rheno wyruszyć IV 6; longius dalej były odeszły VI 39; abs. I 44; II 11 i inn. —b) zaniechać, usunąć się, odpaść: ab aliquo V 56; — 2) p r z e n. a) uchylić słę od czego; hunc ab officio disces-surum że on uchyli się od swego obowiązku (wdzięczności) I 40; — b) zniknąć, spełznąć: alicui spes disce-dit II 7; c) przechylać się (w głosowaniu) na jedną lub drugą stronę, dawać głos: at reliqui tamen omnes eo discesserunt przeszli na tamtą stronę, t. j. dali głos za G. Kuf. VIII 52, 5. discept&tor, oris, m. [discepto] badacz, sędzia VII 37. discepto, 1. [dis-capto] badać, rozstrzygać (spór) spierać się, walczyć VIII" 55.. dlsccSrno, criSvi, crStam, 3. rozdzielać, odróżniać VII 75. discessio, ónis, f. [discedo] odejście, rozejście się, rozstanie; głosowanie w senacie, gdy wetujący rozchodzili się w d wie różne strony; discessionem fa-cere wotować za pomocą rozejścia się na dwie strony VIII 52; 53. discessus, ys, m. [discedo] odejście, Oddalenie się, wyjazd, wyruszenie, wymarsz IV 14; VII 54; discessu no-bilitatis wskutek nieobecności dostojników V 3v II 14; IV 4 i inn.; discessu (wskutek) VII 5; 20; 41 (eo-rum = hostium). dTsclplma, ae, f. [disco] 1) nauka wychowanie: disciplinae «ausa con-'currere (in djsciplinam conyenjre) VI discludo — distineo. 59 13, 4; 14, 2, 3. — 2) wiadomości naukowe, umiejętność, zbiór \viadomosci. = nauka VI 13, 11; 14, 4. — b) sposób myślenia, sposób życia; sztuka wojenna, karność, urządzenia wojenne I 40; VI l, p. usus i opes. dTscludo, si, sum, 3. [dis-claudo] rozwierać, oddzielać VII 8; quibus (tignis) disclusis wskutek tego, że oddzielone były od siebie na jednakową odległość IV 17. disco, dldlci, — 3. uczyć się, dowiadywać się, badać, dociekać: discendi causa dla nauki VI 13; qui discunt uczniowie VI14; ita didicisseab aliquo, nauczyć się, nauczonym być I 13: z a c c. c. i n f. VII 54. dTsopTmen, Inis, n. [discerno] 1) odległość, p r z e n. różnica.—2) decyzja, zwrot stanowczy; niebezpieczne położenie, niebezpieczeństwo: res est łn summo discrimine VI 38* (p. res). dTsoOrsus, Os, m [dis-curro] bieganie w tę i ową stronę, przebieganie VII] 29.* «rfdll dTsoOtio, cussi, cussum, 3 (dts-qi!a> tio] 1) rozbijać, tłuc, rozwalać, oddzielać, oddalać: nivem rozkopywać, usuwać VII 8. — 2) p r zeń. niszczyć, niweczyć: rem VIII 52. dlsToio (disjicio), jęci, jSctum, 3 [dis-jicio] 1) rozrzucać, rozsypać, rozpędzić: antemnas III 15; phalangem I 25; partie, disjectus rozsypany, rozrzucony III 20; aedificia VIII 10; pabulatio furażowanie w różnych miejscach VIII 7; disjecti rura colen-res rozrzuceni w wiejskich* siedzibach VIII 3. dTs-p§r, paris, nierówny, różny, niepodobny: proelium (gentis) V 16; VII 39. dls-pfiro, 1. rozdzielić, rozróżnić, rozesłać w różne, strony: aliquos VII 28.* dlspergo, si, sum, 3. [dis-spargo] rozsypać, rozrzucić (pass. rozpierzchnąć się) milites (dispersa mul-titudo) I 40; VI 34; dispersi ac dissi-pati rozpierzchnięci i rozrzuceni (rozsypani) V 58. dTs-póno, pQsui, pQsItutn, 3. 1) rozłożyć, rozdzielić, rozstawić (w pewnym porządku = uporządkować): cpbortes (ordines) V 33f VII 73; dis- posito equitatu ustawiwszy konnicę w dwie kolumny (pomiędzy którymi przechodziła piechota) VII 56; — 3) 2) stawiać (w różnych miejscach) u-mieszczać: familiares; sudes VII 28; 81; praesidia (equites, custpdes, ex-plpratores i t. p.) I 80; VI 8 i inn. milites in praesidiis po różnych miejscach dla obrony VII 34; disponat' (= disponere necesse habeat).VHI 34; stationes p. statio. disputatio, ónis, f. [disputol rozważanie, rozprawa, badanie, spór V 30; 31. dis-puto 1. rozprawiać, .spierać Się: de-re VI 14. dissenslo, ónis, f. [dissentio] niezgoda, nieporozumienie, spór V 31; VI 22 i inn. dis-sentio, ensi, 5nsum, 4. różnić się w zdaniu, nie zgadzać się V 29; ab aliquo VII 29. dis-sSro, sSvi, sltum, 3 rozsiać, zasiać, zasadzać; rozrzucać: taleas VII 73.* dis-sknOlo, 1. [dis-similis] w łaś c. przedstawiać. coś inaczej, niż jest, udawać co innego, niż jest w rzeczywistości (p o r. simulo) = zamilczeć, zataić, ukrywać: ea, quae co-gnoverat IV 6, dłs-sTpo, 1. rozsypać, rozdzielić, rozrzucić: manus VIII 6; pass. dissi-parf rozbiegać się, rozpraszać się: dis-sipatos rozsypani, w rozsypce II 24; VI 35; VIII 5 i inn. dls-sufidSo, si, sum, 2 odradzać VII 15.* diatTneo, tinui, tentum, 2. [disteneo] trzymać zdała (w pewnej odległości), oddzielać: haec... binis utrimque fibu-łis distinebantur przytrzymywane.były 'w jednakowej odległości IV 17; f lumen legiones a praesidio interclu-sas distinebat, rzeka oddzielała legiony, odcięte od wojska załoei , dopływ rz. Arar I 38.* dubitatio, ónis, f. [dubito] powątpiewanie, niepewność, wątpliwość, wahanie: adventus (gen. o b j.) V 48; bi eo minus dubitationis dari, że tym mniej wahać się może I IĄ minus); nulla interposita dubiła-one p. interpono. ubito, 1. wątpić, powątpiewać, de ajiqua re I 40; VII 21; non dubito fan dubitamus) quin I 17; VII 38.— 2) wahać się, niepewnym byćr z i n f. II 23 i inn.; dubitandum non existi-mavit quin II 2; a b s. I 41; V 44; dubitantes, nie zdecydowani VII 4; 63; VIII 3. dubius, 3 [duo] wątpliwy, niepewny, niezdecydowany: cum dubia victoria pugnaretur (=? ita, ut victoria dubia esset) VII 80; dubium est == zachodzi wątpliwość VI 31; VIII 55; non dubium est quin niema1 wątpliwości, że 13; s u b s t. dubium, ii, n. położenie niepewne, niebezpieczeństwo VI 7; (p. devoco). ducSni, ae, a [di s t r. od ducenti] po dwieście VIII 4.* ducenti, ae, a [duo-centum] dwieście. duco, uxi, uctum, 3. 1) wieść, prowadzić: aiiquem (jumenta) I 53; VIII 35; vlx qua singuli carri ducerentur tak, że tą dr,ogą zaledwie wozy pojedyncze (jeden po drugim) mogły być prowadzone I 6; in matrimonium du-cere, brać za małżonkę, żenić się I 9; 53; o w o j s k u: prowadzić, kazać wyruszyć I 10; II 8; IV 14; i inn.; prowadzić (jako wódz), dowodzić I 41; dlićtuS primum pilum duxerat, dowodzi) pierwszą centuryą pierwszego mani-pułu V 35; wyprowadzać naprzód (kazac*wystąpić) II 19; — 2) ciągnąć, przeciągać VII 72; 73; VIII 33; — 3) p r z e n. a) doprowadzać (d* czego), pobudzać, skłaniać, wieść (do czego— —wiedziony): calarrjtate ducti VIII 5 ,(p. adduco); — b) .ciągnąć, zaciągać, przeciągać, przedłużać: bellum I 38; longius eam rem ductum iri że sprawa (oblężenie) przeciągnie się (dłużej) VII 11; aliquem zatrzymywać: se diutius duci intellexit, że go za długo przetrzymują (łudzą) I 16, 5; diem ex di e ducere = tempus ducere (spe-cies z a m. genus): diem ex die du-cerp (= ducebant) Aedui, starali się, przeciągać (odkładać) z dnia na dzień I 16, 4 (dopełn. rem. = sprawę t. j. dostawę zboża p. dies, c) liczyć, stawiać w liczbie, w szeregu, zaliczać, poczytywać, uważać (za), mienić: alicjuem (in) hostium (deserto-rum, deorum) numeroYI 21; 23; 32; aliquid turpe VI 18; sądzić, przypuszczać, z a c c. c. i n f, I 3; IV 30; VIII 24. ductua, us. m. [duco] prowadzenie, dowództwo, komenda: duetu pod wodzą Vii 62. dum 1) c o n j. a) w czasie gdy, kiedy z p r a e s. ind. I 27; 39 i inn.; dum haec geruntur p. gero. —b) póki, dopóki, z i n d. VII 50; 82; z c o n j. w oratio obliqua VII 77; — c) d> póki nie z c o n j C 1.17; IV 13 i inn.— 2) partykuła (w połąc-zeniu z inn. wyrazami) — Jeszcze, jeszcze nie p. non- Dumnftcus, i wódz Andów VIII 26; 31. DumnSrTx, Igis brat Dywicjaka He- dujczvka I 4; 9; 18 sqq. dQo, ae, o, 1) dwa, dwie, dwa: duo (<= duos) VII 33; duum (= duorum) milium spatio w odległości tylko dwóch mil III 17; — 2) obaj, oba-dwa, obiedwie: acies H 9. duodScim dwanaście. duodectmus 3. dwunasty, duodeni, ae, a [duo-decem] po dwanaście: fossa pedum duodenum (= duodenorum) VII 36. duo-d3-vTginti osiemnaście. dupljSx Tcis [duo-plico] podwójny, dwojaki: murus (fossa, acies) II 29 i inn.; consilium VIII 10. duplico 1. [duplex] podwoić pomnożyć, zwiększyć: numerum IV' 36; VI 1. Duratius, ii, wódz Piktonów VIII 26; 27. durltia, ae f. [durus] twardość, nie-użytość, hart, twardy ,-sposób życia: duritiae studere VI 21.* duro 1. uczynić twardym, mocnym; p r z e n. wzmocnić zahartować, wzwyczaić do znoszenia trudów: se VI 28.* Durocort&rum, i n. miasto Remów w Oallji Belgijskiej później zwane Remi (dziś Rheims) VI 44.* durus 3. twardy, szorstki, stąd 1) surowy anni tempus VII 8; tempesta-tes VIII 5. — 2) trudny, ciężki mozolny, niepożyty, niebezpieczny: sub-vectiones VII 10; conditio VIII 7; si quid erat durius jeśli szło nieco uporczywiej I 48; si nihil esset durius jeżeli riie będzie szczególniejszych przeszkód V 29. dOx, cis m. Iduco] 1) przewodnik II 7; VI 35; viarum atque itinerum, przewodnik podczas odbywania drogi VI 17; iis ducibus (a b 1. a b s.) pod przewodnictwem tych I 21. — 2) wódz, dowódca I 13; aliquo duce pod czyim-kolwiek dowoQztwem II 23; III 21 t inn. -, V — efticio. 63 8 (tylko przed spółgłoska) ex, p r a e p. I 42; == od, ze strony; ex barbaris na- z abl. 1) z, ze, od (o czasie i miejscu) vibus zam. genit. Gallijskich okrętów vinire ex Menapiis VI 9 (z kraju III 14; stosunek czynności do przed- Menapiów, p. Sequani); diem ex die miotu wyraża1 się często po łacinie . p. dies; ex eo die od tego dnia (licząc) za pomocą ex po polsku zaś w tym razie używa się przyimków: w, na po, pod i-inn. (p o r. a, ab): ex equi; colloquebantur (siedząc) na koniach I 43; ex corporibus pugnabant (stojąc) na ciałach poległych II 27; e> vinculis causam dicere w więzieniu w, więzach (będąc) i • 4; ex terron (timore) se reficere pozbywszy się stra chu (ochłonąwszy «) II 12; IV 15, 34; ex labore po pracy, po trudach III 5; VII 83; ex fuga se recipere po trudach ucieczki przyjść do siebir IV 27; ex fuga discedere wprost z u cieczki, zaraz po ucieczce V 17; VIL 88; por. VI 35; qua ex parte pod tym względem I 2; ex itinere, p. iter (wprost z drogi, z marszu I 25; ex żabi. s u b s t. bywa określeniem rzeczownika i wykłada się przymiotnikiem, oznaczając najczęściej mater-jał, z którego coś zrobiono, albo całość, do której coś należy: praesidia ex provincia (oddziały) z kohort, za-'••• ciągniętych w prowincji VII 65; cer-tis ex aqua mensuris podług dokład-dnych oblicSyń na wadze wodnej, podług wagi uBfnej V 13 (p. mensura); scuta ex cortMkfacta lubiane (z kory) II 33; prHnmi ex Belgis z pośród Belgów II 3; por. I 29, 2 (ex his); I 41, 4 (ex aliis) i inn.; pars ex Rheno odnoga, ramię Renu IV 10; certus numerus ex civitate (== ex ci-vibus, civium) VII 75, p. numerus'; przy orior '—• pochodzę z V 12; ex matre soror siostra matki, ciotka I 18. — 2) z powodu, skutkiem, wskutek: ex cómmutatione (percontatio-ne) I 14; 39; ex mvibus VII 55; ex loco z powodu miejsca (tego) VI 37 (p. religio); qua ex re z powodu cze- §o (a z tego powodu) I 20;.. II 4. — ) stosownie, Odpowiednio, podług: ex litter,is II 35; IV 38; ex consuetudi-ne podług zwyczaju I 52 i inn.; ex se-natus consulto stosownie do VIII 54; 55; ex usu ku wygodzie, na korzyść, dla dobra I 30: ex usu — utile pożytecznie I 50 i inn.; quae pars ex ter-tia parte Galliae est aestimanda należy uważać za '/» Oallji (całej) — stanowi trzecią część całe; Gallji III ?'0 (p. aestimo); ex z s u b ś t. lub a d j. \ = przysłówkowi lub równoznacznemu | zwrotowi: magna ex parte po większej j części I 16; ex parte po części VIII p r a e f. quadam ex parte, VIII 46, p. pars. — 4) jako przybrank? słów: z, wy —. zupełnie, ostatecznie. eft, a d v. [od is, abl. s c. via, parte] tam, tedy, tą drogą V 51. eadem, a d v. p. idem. Eburones, um, lud w Gallia Belgica, należał do klienteli Trewerów II 4; IV 6 i inn. EburovTces, Aulerci. e-dTsco, didici, — 3. nauczyć tlą, wbić w pamięć: versus VI 14.* SdTtus, 3. [edo] podany w górę, wy-niosry, wzniosły, wysoki: collis (lo-cus) II 8; III 19. 6-do, dldi, dltum, 3. l) wydawać: com-mentarios VIII p r a e f. — 2) wykonywać, być sprawcą, wyprawiać: supplicationem VII 90; exempla cru-ciatusque in aliquem zadawać wszelkie męki dla przestrogi (innych) I 31. 6-dóceo, docui, dpctum, 2. uczyć, nauczać, uświadamiać, zawiadomić: ali-quem, aliquid VII 19; edocet, quid fieri velit, p. volo. S-duco, uxi, uctum, 3. 1) wyprowadzać: aliquem ex oppido, kazać wyjść VII 42 o wojsku: kazać wystąpić, wyruszyć I 50; 51; II 8 i inn.; edudt rozkazuje wyruszyć (dopełn. s u o s) = wyrusza VII 81. — 2) dobyć (wyjąć): gladium V 44. efferoio, si, tum, 4. [ex-farcio] napełnić, wypełnić, wypchać, założyć: intervalla saxis VII 23.* effemTno, 1. [ex-femina] w niewiast? zmieniać, miękkim, znlewieśclaiym czynić: homines IV 2; animos I 1. effero, extfili, Slatum, efferre [ex-fero] 1) wynosić, odnosić; litteras V 45; ci-baria sibi d om o zabrać ze sobą I 5; p r zeń.' a) pass. efferri dać się porwać, unosić się: spe (iracundia, lae-titia) VII 47 i inn. — b) wypowiadać, głosić, rozgłaszać: consilia (rem) VII l, 2 aliquid in vtilgus (wśród ludu, wśród żołnierzy) I 46; VI 14. — 2) wznosić, podnosić: aliquem in mu- . rum VII 47; p r z en. se-^efferre lub pass. efferri wynosić si? = chełpić się: victoria V 47. ffTclo, feci, fectum, 3. [ex-facio] wykonać, uskutecznić, dopełnić, dokazać IV; VI 6 i inn.; instilam tworzyć IV effodio — e-rtunti6. 10; VI 31; classem IV 21; arma zebrać, przygotować, VII 4; unum con-silium tótius Galliae (se effecturum esse) sprawi, że cała Gallia zmierzać będzie do jednego celu VII 29; aestus (colorem) wytwarzać, powodować, być przyczyną IV 29; V 14; z podwójn. acc. czynić czem I 38; III 24 i inn, = perficio kończyć, wykończyć, IV 18; VI 9; VH 35; dopiąć: tantum (id) 33; V 50 i inn.; quantum efficere po-tuerunt, ile zdołali IV 35; V 19; z nast. ut II 5; 17 i inn.; efficiunt ut doprowadzają do tego, ze IV 2. •tforiio, fodi, fośsum, 3. [ex fodio] wykopać: oculos .wydrzeć VII 4. etfugio, fugt, fugltum, 3. [ex-fugio] ujść, uciec: a b s. V 58; trans. unikać: periculum (mortem i inn.) IV 35; VI 30. geo, ui, — 2. cierpieć brak, potrzebo-«wać z abl. lub gen. VI 11; a b s. egentes biedni, ubodzy (ludzie) VII 4. Sgestas, atis, f. [egeo] nędza, niedostatek, potrzeba VI 24.* SgB, gen. met, ja: nosmet VII 38. figrBdior, gressus sum, 3. depon. [ergradior] 1) i'n t r. wychodzić, oddalać się II13; VI315 inn.; w s c z eg. a) o wojsku: wyruszać: (ex) castris (ex hibernis) l 27; H 11; VII 1; a b s. VII 35; 60. — b) wystąpić na ląd, wysiąść (z okrętu): IV 21; 23; 26.~:2) trans, przejść, przekroczyć: fines 144. egregie, a d v. [egregius] doskonale, wyśmienicie, dokładnie, wybornie H 29; V 9 i inn. figregius, 3. [e-grex] wybrany z gromady, wyborny, wyśmienity: fides .(virtus, voluntas) I 19; 28; V 4. egressus, us, m. [egredior-] wyjście, wychód, wycieczka, V 8. STcio( ejlcio), jęci, jectum, 3 [e-jacio] wyrzucić, wypędzić, wypchnąć: ali-quem(domo)IV7; VII4; w szc/eg. a) o wojsku: se eicere wypadać, rzucać się IV 15; V 15; 19; 21 i inn. — b) w żegludze pass, wylądować, być wyrzuconym, rozbić się; naves in 11-tore ejectąs esse rozbite leżą na brzegu V 10. Sjusmddl [.s, modus] tego rodzaju, tej własności, taki III 12; 13 i inn. 1. eo. —- e-rUmpo. Łam eminu» )»=«« VI. 4 '3. depon. *"Lior,!nttui sum, yrastać II 17. poniewal i inn.; ne quis enuntiaret, żeby nikt nie rozgłaszał I 30. 1. «o, ivi (Ii) Ttum, Ire, Iść, przyjść udawać się I 6; 9; 13 i inn.; ut ...ire-tur, tem... że szli ,VII 16; wyruszać, napadać: contra (ad) aliquem VI 8; VII 67; ad castra III 18; 24; = con-tendere, dążyć VI 33 i inn. 2. eó, a d v. l) staro łac. 3 przyp. od is: dotąd, do tego miejsca, tam: se recipere (venire, pervenire i t. p.) I 25; 27; 43; usque eo p. usque; c zęsto zamiast zaimka z przyimkiem: eo ( = in eos t. j. equos) -imponere I 42; pof ó w n. I 51; VII 58; eo (= in oram maritimam = ad id bellum) III 16, 2. — 2) abl. n e u t r. od is: a) przeto, dlatego: eo... quodl 14; 23; III 13, 5; eo... ut, w tym celu, ażeby IV 2; — b) przy cbmp. tym-bardziej: .eo magis (minus, gravius i inn,) I 14; 23; V 9; III 16,, 4 (dla tego — aby tym). eddam, a d v. [staro łac. dat. od idem] tamże I 4; 14 i i.nn»; eodem ilk» pertinere, p. ilip. Epasnactus, i, Ep. Arwern VIII 44.* Sphipplatue, 3. [ephippium] mający czaprak (przykrycie na konia zamiast siodła) zwykle p l u r. IV 2.* (equites ephiplati.) Sphlpium, ii, n. czaprak, opona.4 eplstaia, ae, f. (epistoła) list V 8.* EporSdortx, Igis 1) znakomity He-dujczyk VII'38; 39 sqq. — 2) inny Hedujczyk tegoż imienia VII 67- Spulae, arurn, f. uczta, biesiada: am-plissimae VI 28.* 6qu6s, Ttis, m. rycerz, jeździec a) żołnierz konny: Gallis equitibus (d a t. jeźdźcom gallijskim I 42; p l u r. konnica, jazda I 15; 18; 23 i inn. S Jazda Cezara składała się w czę-ći z Gallów, w części z najemników hiszpańskich i germańskich; dzieliła się na alae, którymi dowodzili prae-fectl equltutn. — Alae dzieliły się na turmae (ala = 10 turmae), z których każda miała 33 konie i rozpadała się na 3 decuriae. Jazda nie zaliczała się do legjonów, lecz stanowiła oddzielną część wojska] — b) stan rycerski: equites Romani, rycerstwo rzymskie, zajmujące miejsce, środkowe między Słownik. senatorami a plebsem III I0(=wspom-nianym w III 7, 3 tribuni militum) VII 60; 61; 63. [Należący do stanu rycerskiego zaliczani byli do cohors praetoria, przy wojsku mieti stanowisko trybunów wojskowych lub dowodzili oddziałami jazdy. W najdawniejszych czasach państwa rzymskiego oni wyłącznie stanowili jazdę, należącą do legjonu w liczbie 300 koni]. U Gallów equites stanowili klasę wyższą, panującą na równi z druidami nad masą narodu (plebs) VI 13; 15. gquester, tris, trę [eques] należący do jazdy: proelium potyczka jazdy I 18; 48; II8 i inn.; equestris proelii ra-tio (domyśl. Britannorum: sposób walki Brytów (z wozów) V 16. Squitatus, Os, m. [equito, eques] konnica, jazda, konie pod'jazdę (p. eques): magnus VI 7; 36; equitatu (z pomocą) IV 4. gquus, i, m. koń I 22; IV 33 i inn.; s z c z eg. w wojsku: legionem ad equum rescribere^legion wsadzić na koń, zastąpić jazdę legionem, a że jazdę stanowił wyłącznie stan rycerski, więc ad equum fescribere = zaliczyć do stanu rycerskiego (p. eques) I 42, 6. EratosthSnSa, is, znakomity astro-/ nom i geograf, Grek, z Cyreny (276— 194 przed Chr.) zarządzał bibljoteką Aleksandryjską VI 24.* Srga, praep. z acc. przeciw, dla, względem, fides, voluntas erga ali-quem V 54. 8rg6, adv. zatym, więc VII 77. erTgo, rexi, rectum, 3. [e-rego] podnieść, wyprostować: sese stanąć na nogach VI 27 p a r t i cv erectus jako a d j. prosty, wysoki: prorae III 13. SrTpio, ripui, reptum, 3 [e-rapio] porwać, wyrwać,stąd 1) ocalić, wybawić, uwolnić: aliquem e manibus ali-cujus (ex periculo) I 53; IV '12; se I 4 (p. dico). — 2) wydrzeć, odjąć siła, pozbawić kogo czego: alipui I 17; 43 i inn. usus nayium eripitur= uniemożliwić, uczynić niemożliwym III 14; — 3) zerwać vela III 14. erro, 1. błąkać się; błądzić VIII 31; ] p r z e n. mylić się, popełniać błędy 1 V 41; VII 29. e-rumpo, rupi, ruptum, 3. wyrwać się; 66 e-ruptio — 5x. ex-agito — excuso. o. wojsku: rzucać się, wypaść: ex ca-stris III 5; VIII 19; o burzy: zerwać się VIII 5. 6-ruptio, pnis, f. [erumpo] wyjście, wypadnięcie nieoczekiwane, wycieczka, niespodziewane uderzenie (na nieprzyjaciela) II 33; III 6 i inn.; eruptio-ne uczyniwszy wycieczkę (a b 1. mo-di) pugnare VII 76; 86. Sssedarius, ii, m. [essedum] walczący i wozu wojennego, essedarii, wozowi— jak equites konni IV 24; V 15; 19. fies&dum, i, n i esseda, ae, f. powóz wojenny o dwóch kołach (Gallów i Brytów) ex essedis pugna, walka z wozów = wozowa IV 32; 33 i inn. Esuvii v. Esubii óruim, lud w północnej części Gallji Celtyckiej (dziś Normandji) II 34; III 7; V 24. et,-c o n j. l)ł;et-et i-i, jużto—jużto z jednej strony ~- z drugiej strony I 2; 13; II 5; VIII 10; et-et-et II 19; III 8; IV 23 (p. que); que-et p. que; neque-et p. neque.—2) nadto,, do tego, a przy-tym, a to: et eo magis 147; et maxime V 14; 45; VII 30; et perangustum VII 15; et is (ea, id) p. is; przy szczegółowym określeniu ogólniejszego wy-razu=a mianowicie, to jest: et Ligeri (et declivi) VII 59, 1; 83, 2; et vigi-liis (et catenis) V 21', 31. — 3) = i wo-góle: et quisbusdam Oraecis VI 24.— 4) po idem z a m. a;tque=jak, kiedy: et legati veniebanit I 37, 1. — 5} po zdaniach przeczących = ale, jednakże: et delata sunt IV 36, 4; p o-r ó w n. V 8; 33? 34; VI 7;—6) z a m. etiam tudzież, lub et quidem, nawet et ipsos quidem non debere dubitare (= ne ipsos quidem) VII 66. etiam co n i. fet-jam] 1) jeszcze, nawet II 4; VI 30; etiiam nunc (nunc etiam) p. nunc; ne pianę etiam nie zupełnie jeszcze VI 43;'— 2) tudzież, takie: etiam ad impedimenta I 26; non solum — sed etiam nie tylko —lecz także I 12; nawet l II 27; IV 5 i inn., etiam singuli VII 36; quin etiam nawet 117; VII 17 (p. quin); neque etjam nawet nie V 52; przy c o m p. = jeszcze I 16; 43 i inn. etsT, c o n j. chociaż, chociażby: etsr-tamen jakkolwiek—jednakże I 46; III 24 i inn. e-vado, si, sum 3. wyjść, ujść uciec, wymknąć się: ex fuga: uszfi pogoni III 19.* S-vello velli, vul&um 3. wyrwać, wy-drzeć: pilum I 25.* e-vSnio, veni, ventum 4. wyjść, wyniknąć, wypaść, zdarzyć się, mieć sku- • tek, skończyć się. IV 25.* eventus, us m. wynik, skutek: rei (pugnae) III 3; VII 49; varii eventus fortunae wyniki niepewne II 22 (p. varius); belli losy wojny Vi 42.—2) wypadek, wydarzenie, t;o co się zdarza na korzyść lub niekorzyść, los: alicujus VIII 23; navium los IV 31. e-vinco, Tci ictutrt 3 zupełnie, zwyciężyć, pokonać; zwyciężając przeszkody, osiągnąć VIII 52.* S-vTto 1. unikać, ujść: casum (imperium, malum) VIII 28; 24; 48. S-v5co, 1. wywołać, przywołać, w s z c z e g. a) aliquem ad pugnam wyzwać V 58.—b) o wojsku: odwołać, odwodzić (odkomenderować) VII 44; VIII 6; 52.—c) wzywać, zwoływać, zawezwać do służby wojskowej, zwłaszcza wysłużonych już żołnierzy: ali-auem ad se IV 6; V 4 i.inn.; III 20; V 57 i inn.; aliquem ad praedam (ad helium) VI 35; VII 58; s t ą d s u b s t. evocati = żołnierze wysłużeni na rio,-wo do służby wezwani VII 65. [Evo-cati należeli do sttaży przybocznej wodza (cphors praetoria) używani byli do ważniejszych czynności i narówni z centurionami mieli przywileje: wolni byli od robót przy obwarowaniach i t. p.}.—d) wzywać do objęcia jakiegoś stanowiska VII 57.—e) odwoływać, odciągać VI 34. SvBlo 1. wylecieć, odlecieć, ulecieć wycieczkę uczynić III 28; VII 27. «x- p. e. Sx-agTto 1. w ruch wprawić, gnać, pędzić, prześladować (ścigać): aliquem (bello); pędzić tu i ówdzie = niepokoić II 29; IV 1. Sxftmen, inis, n. [ex-agmen, p. ex-igo] l) mnóstwo, tłum; w s z c z e g. rój (pszczół) — 2) wrażenie miary, wagi, stąd skazówka w szalach, pręt, narzędzie, p. examino. SxarnTno 1. [examen] ważyć, odważyć, roztrząsać, taleas ad certum pon-dus (podług pewnej wagi) V 12.* Sx-anTmo 1. [ex-ardma] pozbawiać tchu. — 1) pozbawiać życia, zabijać: aliquem V 44; VI 16 i inn.; exanima-tus. martwy, uśmiercony VII 25; VIII 38.—2) znużyć, zmęczyć, osłabić: cur-su exanimatus bez tchu, zadyszany, zziajany II 23; III 19. 6x-ardesco, arsi, — 3. zająć się od ognia, zapalić się, wybuchnąć, być dotkniętym: dobre V 4* p. hic. 5x-aresco, arui, — 3. zeschnąć, wyschnąć: fons exarescit VIII 43. @x-audio, lvi, Itum, 4. posłyszeć, zda-leka usłyszeć: clamorem (sonitum. so-num) II 11; VI 39; VII 47; 61; abs V 30 (dosłyszeć). e"x-c§do, cessi, cessurn, 3. wyjść, ustąpić, oddalić się, opuścić miejsce: ex l via (ex urbe, ex finibus i t. p.) V 19; 35 | i inn.; pugna (proelio) III 4; V 36; | II 25 (p. desero). j Lx-cSllo, (ui), celsum, 3. wynosić się, | sterczeć; p r z e n. odznaczać się:' dignitate VI 13. <5x-celsus, 3. [excello] wysoki, wyniosły, wzniesiony: cornu (locus) VI 26; VIII 33. Sxcepto, 1. [intens. od excipio] wyjąć, zająć, wziąć na się, na plecy: singuloś VII 47.* SxcTdo, cldi, cisum, 3. [ex-caedo] wyrąbać, wyciąć (ąrbores) wyłamać, wybić (portas) VII 50. SxcTpio, cepi, ceptum, 3. [ex-capio] 1) wyjąć, p r z e n. wyłączyć: excepto Comtryo wyjąwszy K. VIII 23.—2) przyjmować a) w dóbr. znacz, podjąć, spotkać: aliquem ex fuga VII 28; ad-ventus Caesaris... exceptus est. Cezara, gdy przybył... spotykano VIII 51—b) w nieprzyjazn. znacz, pochwycić, złapać: aliquem VII 20; VI 35 i inn.; ex-ceptus (wyraz myśliwski) złapany, z gniazda wzięty; clamorem usłyszeć VII 3. — c) wytrzymać, opierać si? I 52; vada ac decessUm aestus (vim fluminis) III 13; IV 17; tela (chwytać na tarcze = bronić się) III 5;— przejmować co po kim, następować bezpośrednio: aliquem V 16; VII 51; abs. clamor excipit następuje (=odpowiada) okrzyk wzajemny VII 88. Sx-cTto, 1. [ex-cieo p. concito] poruszyć z miejsca, podnieść (w górę; stąd l) wznieść (o budowlach): tur-res V 40; turribus excitatis chociażby nawet wystawiono III 14 (p. percutio). 2) wzniecać: ignem pożar VII 24.—3) przoi. pobudzać, zachęcać, podu-uem ad aliquid III 10; 26 trtutern excitari wzajemnie zagrzewam się do waleczności VI 14. excludo, si, sum, 3 [ex-claudo] 1) wykluczyć, wyłączyć kogo, nie dopuścić re frumentaria odciąć VII 55;—2) powstrzymywać, usunąć, przeszkodzić: aliquem a navigatione V 23; teinpore exclusus dla braku czasu VI 31; VII 11. &x-cóglto, 1. wymyślić, wynaleźć, wpaść na myśl: aliquid V 31; VIII 51. 5x-crucio, 1. me,czyć, brać na męki: aliquem VI 19; VII 20; aliquem cru-deliter excruciaturh interficere, po zadaniu okrutnych mąk zabić VII 38, SxcubTtor, óris, m. [excubo] strażnik, straż; p l u r. straże VII 69.* 6x-cubo, cubui, cubitum, 1. leżeć za dometn, za obozem; straż trzymać: pro castris VII 24; ad opiis przy robotach oblężniczych VII 24: iń armis excubare stać na straży, w gotowości do walki VII 11. exculco, 1. [ex-calco, calx, cis] deptać, udeptać: singuli ab infimo solo pedes terra exculcabantur, każda stopa od spodu (od samego dna) była zasypana ziemią i ubita — w każdą jamę na stopę od spodu nasypywano ziemię i udeptywano VII 73.* Sxcursio, ónis, f. f. [excurro] wycieczka, atak, napad II 30. excQsatio, onis, f. [excuso] uniewinnienie, wymówka, usprawiedliwienie VI 4; excusatio dtfficultatis usprawiedliwienie się trudnością VIII p r a e f. aetatis wymawianie się wiekiem (sta-Yością) VIII 12. 6xcu90, 1. [ex-causa] uniewinnić, u- 68 exemplum — 5xp5dio. sprawiedliwie, wymówić się z powodu czego (aliquid), składać na co: se de aliqua re IV 22. exemplum, i, n. [eximoj właśc. to, co wybrane z wielu = przykład, wzór VIII 39; exemplum rei institue-re VII 77; exemplo populi Romani zgodnie z praktyką I 8; w s-zczeg. przestroga, kara, przykład kary (odstraszający innych): supplicii VIII 44; omnia exempla crucjatusque wszelkie odstraszające przykłady, mąk I 31. 8x-eo, Ii, itum, Ire, wychodzić, wyruszyć, oddalić się, wynieść się, wywę-drować: e (de) finibus (ex oppido, ex castris, domo) I 2; 5; 6 i inn.; o wojsku: wystąpić, wyruszyć V 46; VI 20; VII 35; in provinciam wkroczyć I 33. gxerceo, cui, cltum, 2. [ex-arceo] właśc. uwalniać od przeszkód (p. coerceo) stąd umożliwiać ruch cią-gły= utrzymywać w ciągłym ruchu, zajmować czem ustawicznie, pracować nad czem II 77; ćwiczyć: aliquem V 55; 23; 28; quo (genere pugnae) se exer-cuerant wyćwiczyli się I 48. 6xercitatio, oni?, f. [exercito, exer-ceo] ćwiczemle, wprawa, (nabyte ćwiczeniem) doświadczenie I 39; 48 i inn.; ćwiczenie wojenne IV 1. Sxercltatus, 3. [exercito i n t e n s. exerceo] (często) ćwiczony, wprawiony doświadczony I 36; II 20; beliis zajęty VIII 25. SxercYtus, us, m. [exerceo] wojsko (wyćwiczone) I 34; i inn.; szczeg. wojsko piesze, piechota I 48; VII 80; często w przeciwstawieniu do konnicy: exercitus equitatusque II 11; VII 61t wosjko regularne: exercitus magnasque copias wojsko i lud zbrojny III 17. Sx-haurio, hausi, haustum 4. wy-czerpnąć, wypróżnić: terram manibus sagulisque exhaurire wzruszyć ziemię rękami i wynosić ją w płaszczach V 42.* SxTgo, Sgi, actum, 3. [ex^ago] 1) wyganiać, wydobyć, wyprowadzić i t. p. p. ago. — 2) dokonać, ukończyć; o czasie: przepędzać, b i e r n. przechodzić: aestaś exacta erat przeszło lato III 28; p o r. VI 1.—3) ważyć, sprawdzać, wymierzać, rozważać, p. ex-amino. SxiguS, a d v. [exiguus] krótko, mato, licho, ledwie, z trudnością VII 71.* ebcigultas, atis, f. [exiguus] małość, szczupłość, krótkość: pellis (castrorum) IV 1; 30; copiarum mała ilość III 23; temporis tanta fuit exiguitas czas był tak krótki (= czasu było tak mało) II 21. 8xiguii8, 3. mały, drobny, szczupły, nieznaczny, niewielki, pars aestatis (castra, civitas i inni). IV 20; V 49; VII 17. Bxlmius, 3. [eximo] godny wyjęcia, wyłączenia, wyborny, wyśmienity, zna komity, wyjątkowy: opinio II 8. exTstimatio, ónis, f. |existimo] mniemanie, dobre mniemanie, reputacja: vulgi I 20; omnium, opinia publiczna V 44. SxTstTmo, 1. [ex-aestimo] oznaczać cenę, wartość, a stąd 1) uważać, poczytywać kogo za co, i podw. acc. VII 8; pass. I 39. — 2) mniemać, przypuszczać z a c c. c. i n f. I 6; 7; 20 i inn.; ut existimaret że mógłby sądzić VII 19; maturandum sibi exi-stimavit uważał, że należy pośpieszyć I 37; p o r. l 23; II 2; 17 i inn.; D a s s. z n o m. c. i n f. III 23; IV 10; V 13 i fhn. (p. audio). 8 xi sto p. exsisto. 6xTtu8, us, m.[exeo] 1) wyjście VII 44; portarum przejście VII 28. — 2) wynik, skutek, następstwo, koniec, rozwiązanie: orationis (rerum, vitae, dls-sensionis) IV 8; VII 52 i inn.; victo-riae los, 'szala zwycięstwa VII 62; por. III 8; de exitu suarum for-tunarum o rozstrzygnięciu losu VII 77; consiliorum pomyślnego dokonania zamierzeń VIII 44. SxpSdio, lvi, (Ii), Itum, 4. [ex-pes] właśc. nogi uwikłane wydobyć, uwolnić; se, uwolnić się; stąfl wyplątać, uwalniać, wyprowadzić z położenia niedogodnego, ułatwiać, załatwić, doprowadzić do porządku, przygotować: legiones przygotować do bitwy VII '27; arma trzymać w gotowości VII 18; rem frumentariam ułatwić dowóz żywności VII 36; partie. ex-peditus, 3 jako a d j. 1) o ludziach: nieobciążony, swobodny, nie zajęty: erat expeditior był mniej zajęty (mógł więc baczniej zważać na przebieg bi- Sxpedltio — 6x-pósco. 69 twy) I 52; iter patet expedito dla nie-obciążonego żołnierza, dla zwykłego piechura VI 25; omnibus membris expeditis (a b I. a b s.) IV 24; w s z c z e g. o żołnierzach: nie obciążony bagażem (p. sarcina), lekko zbrojny, gotowy do bitwy II 19; zgadza sję z milia I 49, 3; jak: armata milia (cen-• tum) II 4, 5 i inn.; s u b s t. expediti lekko zbrojni, piechota VII 18; expe-diti levis armaturae lekko zbrojna piechota VII 80; 2) o rzeczach: wolny, swobodny, gotowy, bez trudności, dogodny: motus ad usitm expe-ditior, ruch łatwiejszy do zastosowania IV 25; receptus expeditus dogodny, ułatwiony IV 33; res frumentaria dogodniejsza dostawa żywności VII 11; iter expeditius, droga prźystępniej-sza, dogodniejsza I 6. SxpedTtio, 5nis, f. fexpedio] właśc. rozwikłanie, rozwiązanie,, załatwienie, wykonanie, w jęz. woj. wyprawienie wojska w pewnym zamiarze, z pewnym poleceniem, wyprawa wojenna VII 6; 8 [expeditio est iter adver-sus hostem a militibus expeditis susci-piendum], nocturna napad VIIL34; milites in expedltionem mittere wyprawić w drogę, w pogoń V 10. SxpedTtus, p. expedio. Sx-pello pali, pulsum, 3. wypędzić, wygnać, wywołać: aliquem ex silvis (finibus, agris i inn.) IV 3; 4; V 9; in provinciam zmusić do ustąpienia VII 55; usuwać, oddalać: dubitatio-nem V 48. gxperior, pertus sum. 4. [depon.] doświadczać, badać, starać się poznać (za pomocą doświadczenia): fortunam belli próbować II 16; eventum rei = oczekiwać III 3; auxilium (omnia) wy próbować III 5: IV 4 i inn.; experiri aliquem mierzyć się z kim, walczyć IV 3; = znieść, wytrwać: fortunam I 31; a b s. próbować, usiłować I 44; V" 55; in experiundo w próbowaniu szczęścia (= puszczając się na los szczęścia) VIII 36. 6x-pio, 1. ofiarami oczyścić (coś skalanego występkiem) 1) rozgrzeszyć, odkupić, zgładzić winę. — 2) poprawić, powetować incommodum virtute V 22; dolorem (frąm) uspokoić, uśmierzyć VHI 48, |8x-Mw, e vi, etum, 2. 1) wypełnić, l naPB^zapełnić: fossam aggere (pa-ludem cratibus) VII 58; 79; — 2) uzupełniać, dopełnić: quod deperierat VII 31; muri altitudinem osiągnąć VII 23. 8x-plTco, avi, atum, i ui, Itum, 1. rozwinąć, rozwikłać, ustawić w porządku, w szeregu: confusum agmen VIII 14; rem frumentariam ułatwiać dowóz żywności; rozwijać (w mowie) wyjaśniać, wykładać: consilia VIII p r a e f.; rei frumentariae explican-,dae (= expediendae), dla ułatwienia VIII 4. Sxplorfitor, óris, m. fexploro] badacz; w jęz. woj. szpieg (p. specuja-tor); p l u r. oddziały wywiadowcze, rozpoznawcze, rekonesanse, patrole I 12; 21; 41 i inn. Sxploro, 1. poszukiwać, dochodzić, badać: aliquid V 53; 41 32; neque certi quid esset, explorari poterat — nie można było zbadać, co właściwie się dzieje (p. certus); se omnia explorata habere dicebant = mówili, że mają wszystkie potrzebne wiadomości II 4; (p. habeo) partie, exploratus, jako a d j. pewny, niezawodny, niewątpliwy: victoria VII 20; 52; maximo clampre sicuti parta jam atque ex-plorata victoria ^ z krzykiem tak wielkim, jakby 'zwycięstwo 'już było odniesione i niezawodne V 43; p o-r ó w n. III 18 (p. ut) prope explorata victoria Vii 15; aliquid exploratum lub pro explorato habere uważać za niewątpliwe, być pewnym czego VI 5; VIII 6; — 2) w je z. woj. wywia-dywać się, śledzić, rozpoznawać; res (rationes hostium, iter, cpnsilium) IV 21; V 50 i inn.; z p y t. U b o c z n. V49. 8x-p5no, pBsui, posltum, 3. 1) wystawiać: copias in colHbus IV 23; w szczeg. wysadzać na brzeg (wojsko z okrętów — ex navibus) IV 37; V 9. — 2) wykładać, wyjaśniać, opisać, opowiadać: alicui aliquid VII 38; 54; z acc. c. i n f. VIII 38; z pyt. ubo c z n. VII 41; 52. 8x-porto, 1. wynosić, wyprawiać, wywieść: sua omnia IV 18.* 8x-p9eco. pop5sci, -r— 3. domagać się, żądać, dopragzać się: gignum proelij VII 19. 70 SxprTmo, pressi, pressum, 3. [ex-pre mo] 1) wycisnąć, wymusić, wymódz, vocem = wydobyć z kogo głos, zmusić do mówienia I 32.—2) prieć w górę, podnosić, wznosić, wysadzać: agger exprimit turres VII 22. eocpugnatio, ónis, f. [expugno] zdobycie, zdobywanie, wzięcie szturmem: castrorum (urbis) VI 41; VH 36. Sx-pugno, 1.1) zdobyć, szturmem wziąć zająć, zawładnąć: oppidum (obsidio-ne) l 11; II 12 i inn.; naves III 15; castellisque compluribus eorum expu-gnatis, missis ad eum undique lega-tis = i gdy po zdobyciu wielu ich twierdz zewsząd słano doń poselstwa III 1; po r. I 24; H 26; III 7 i inn. 2) przemódz, pokonać, zwyciężyć, pod bić: stipendiarios VII l». Sx-qtfiro, sivi, sltum, 3. (ex-quae ro] wyszukiwać, pytać, badać, dowiadywać się: iter I 41 (ut duceret = tak, że mógł prowadzić); s z c z e g. wypytywać, dopytywać się: sententias m 3. Sxscensus, us, m. VII 86 p. tempto. 6xs8qupr, secutus sum, 3. towarzyszyć, iść w ślad, prześladować, ścigać: jus suum armis bronić swego prawa _ orężem I 4.* "SxsBro, serui, sertum, 3. wydobyć z szeregu (sero, sedes) wysuwać, wystawiać, obnażać: animadyertebantur dextris humeris exsertis (abl. qua-lit.) z obnażonymi prawymi ramionami) VII 50.* Sx-sTsto, sttti,—3. 1) wystąpić, wyjść, pokazać się: cornu a media fronte exsi-stit VI26. — 2) powstać, stać się III 15; flamma buchnąć VIII 42; wszczynać się V 28; 53. Sx-spSctatlo, 5nis, f. [expecto] ec e- klwanie VIII 9; 40; praeter exspecta- tionem niespodziewanie. 8x-specto, 1. 1) w łaś c. wyglądać, '--:,< ""'»HTieć. być ciekawym, ocze- Sx-spolio, 1. zrabować, ograbić, pozbawić kogo czego: aliquem auxilio VII 77.* Sx-stinguo, stlnxi, stlnctum, 3. zgasić, zniszczyć, zgładzić: gloriam V 29. Sx-sto (sttti),—1. wystawać, sterczeć: solo capite ex aqua = stać w wodzie po szyję V 18. .8x-8trDo, uxi-, uctum, 3. budować, Lx-tlrnesco — facio. 71 ix-speoto, 1. 1) w ja s c. wjfc.^^, chcieć wiedzieć, być ciekawym, ocze-Kiwać: altquem (aliquid) I 2Ą.27 i inn,, ze zdaniem dopełn.: dum provenirent III; por. III 24; IV 13 i inn. si transirent, p. si — 2) oczekiwać (życząc sobi.e) -- spodziewać się: finem laborum (secundos proventus, prac-mia) VII 29, 34; 85; oczekiwać (nie zyezac.sob.ie) = obawiać się: motum (casum) VI l? 36, f" —j .-.. śx-8truo, uxh uctum, 0. uuuun«M wznosić: materiam nagromadzić III 29; tumulos VI17; aggerem usypać II 30; VII 24 i inn. Sxter r Bxt6rus, t6ra, t6rum, [ex] zewnętrzny, obcy, cudzoziemski; c o m p. exterior, ius zewnętrzny (gdy mówi się o 2 przedmiotach): coliis = wzgórze na zewnętrznej stronie fortyfikacji VII 79; hostis nieprzyjaciel (przybywający pod wodzą Wercyn-getorvksa na pomoc oblężonemu miastu) VII 74; munitiones, fortyfikacje zewnętrzne, zwrócone przeciw przybywającemu na odsiecz nieprzyjacielowi (contra exteriorem hostem) VII 87 superl. extremus, 3. 1) skrajny, końcowy, najbardziej oddalony, ostatni (co do miejsca) oppidum (pars, re-giones) I 6 i inn.; fines granica kraju 11; II5 i inn.; per extremos Lingonum fines pograniczem (południow.) Lin-gonów VII 66; pons (fossa, lingulae) . koniec, krawędź mostu II 8 i inn.: impedimenta koniec (ogon) III 29; agmen p. agmen; jako s u b s t. extre-l mum provinciae = na krańcach pro-l wincji rzymskiej I 10; extremi arjer-garda V 10; — 2) ostatni (co do czasu): diei tempus = wieczór VIII 15; ad extremum orationem p. ad; ad extremum nakonłec IV 4. — 3) dla oznaczenia stopnia: ostateczny, największy: fames VH 17; najmniejszy: łn extrema spe salutis, jakkolwiek nadzieja ocalenia była bardzo mała H 27; 33; ostateczny, auxiHum ostatni sposób (ocalenia) III 5;. najniebezpieczniejszy: fortuna VII 40; casus ostateczność III 5; in extremis suis rebus w ostatecznym niebezpieczeństwie II 25; ad extremum na wypadek ostateczności III 3. 8xternus, 3. [exter] lewnętrzny: hostis, zagrażający z zewnątrz Vii! 37; obcy, cudzoziemski (auxilia). «x-terreo, fiif ttum, 2. wystraszać. zatrwożyć, przerazić: timore VH 43; 77. 6x-tTm*8Co, timui, — 3. lękać się, obawiać się: casum III 13; VIII 23. ex-torqueo, tSrsi, tortum, 2. wykręcić, wydrzeć p r z e n. wycisnąć, wymódz: obsides VII 54. 6xtra (z extera), praep. c. a c c. zewnątrz, za, poza: I 10; V 44 i inn. eoc-traho, axi, actum, 3. 1) wyciągnąć, wydobyć. 2) przewlekać: o czasie — tracić bezczynnie cum id (= non multum aestatis) facile extrani posse (in-tellegeret) może upłynąć bez pożytku V 22. faber, bri, m. rzemieślnik (pracujący nad twardym materjałem, jak: metal, drzewo, kamień i t. p. a więc kowal, cieśla i t. d.); w j ę z. woj. fabri oddziały rzemieślników, przeznaczone do naprawy i utrzymania machin wojennych, budowy mostów i t. p. itaque, ex legionibtis fabros deligit wybiera z pp-śród szeregowców majstrów do oddziałów rzemieślniczych V 11, 3. Oddziały te miały swego naczelnika, zwanego praefectus fabrum (= fabrorum). Fabius, ii 1) Q. Fabius Maximus Allo-brogicus, zwycięzca Allobrogów, Arwer-nów i Rutenów w r. 1'21 przed Nar. Ch r. I 45. — 2) C. legat Cezara V 24; VII 90: VIII 6 sqq.~3) L. centurjon w wojsku Cezara VII 47; 50. faclle, a d v. ffacilis] fatwo, bez trudno- j ści, bez mozołu II 17; III 12 i inn.; non j facile, minus facile ledwie, z biedą, j z trudnością I 11; VII 25; 48. , ! facTlis, e [facio] w łaś c. dający się.! zrobić, stąd możliwy, snadny, łatwy II 27; dogodnymi 6; 21 i inn. acTnus, 8ris, n [facis] czyn, postępek: nefarium VII 38; s z c ze g. zły czyn, występek I 40; III 9 i inn. ificio, f6ci, factum. 3. (pass. fio) 1) trans, czynić, robić a) o czynności zewnętrznej, którą można wyrazić innym słowem = budować, wznosić,' zakładać i t. p. rates (naves, pontem, | , munitionem, turres) 18; 10; 13; V 42; j Castra rpzbić. założyć I 48; scuta ex SxtrSmus, 3. p. exter. 6x-trudo, si, sum. 3. wyprzeć, wypędzić: extruso mari aggere po wyparciu morza za pomocą grobli III 12.* 8x01 (exsul), fllis, c. [ex-solum] wygnaniec (wysiedlony z ziemi ojczystej); włóczęga V 55; VIII 30. Sxuo, ui, utum, 3. wyzuć, zwlec, wyjąć, obnażyć; p r z e n. pozbawić, wydrzeć: aliquem impedimentis VII 14; 42; armis zmusić do rzucenia III 6; V. 51. Sx-uro, ussi, ustum, 3. wypalać, spal!ć: oppida I 5. cortice robić, wyrabiać II 33.—b) O wszelkiej czynności, opisując ją wraz z a c c. rzeczownika: nnem f. ukończyć I 33; initium fugae być początkiem . I 18; conjurationern = conju-rare sprzysięgać się, spisek knować I 2; VIII 1; rebeliionem III 10; deditionem poddać się, kapitulować, eruptionem zrobić wycieczkę II 33; proelium zaczynać bitwę; imp.etum napadać, przypuścić atak I 44; bellum alicui zacząć z kim wojnę III 29; IV 22; pacerti zawierać I 13; amicitiam zabierać IV 16; f idem zjednać IV II (p. fides); iter facere odbywać marsz, maszerować, być w pochodzie I 7 i inn.; ignes rozpalać VI 29; incendium podkładać o-gień; eos facere, quae imperarentur (facere p r a e s. zam. facturos esse dla wyraź., że rozkazy już są wykonywane II 32; V t9; judicium (imperata), p. judicium, impero; praedam złupić, wziąć łupy; significationem facere podać znak (sygnał) V 53; ignibus podać sygnały ogniowe' II 33; gratulationem pozdrawiać,.fit gratulatio było uroczyste składanie powinszowań VII 79; caedem facere zabijać, zamordować VII 42; 70; facere aliqnid in aliquo (de aliqua re) = uczynić co względem kogo, czego II 32; V 27; facere użyte pleonastycznie (np. po facilis, difficilis i inn.) — nie tłómaczy się: perfacile factu est perficere, bafdzo łatwo jest wykonać 13; por, VII 64; fSmes — fgro. 72 factum — 73 duxerunt optimum factu esse fru-mento nostros, protiibere uważali za najlepsze pozbawić nas dowozu żywności; IV 30; quo facto p. fip; = sprawić, zrządzić, wyrządzić: mjuriam alicui wyrządzić krzywdę l 36 bez dop. postąpić niesprawiedliwie; jacturam sprawić klęskę,; jacturam fieri że jest, dzieje się strata; si nullam praeter-quam vitae nostrae jacturam fieri vi-derem, gdybym widział, że niema żadnej innej straty prócz tego, że my tracimy życie VII 77; vim facere użyć przemocy I 8; potestatem facere dać możność, pozwolić, z dom. ad pugnam wdać się w potyczkę I 40; III 17 i inn.; senatus consultum in aliquem p. consultum; fidem alicui p. fides.— c) z p o d w. a c c. uczynić kogo czym lub jakim I 36; IV 3; aliquem certiorem, p. certus. — d) z nast. u t: sprawić to, że... uczynić tak, że by... t 5; II 11; V H 29. — 2) i n t r postępować, arrpganter I 40; aliter faciat gdyby inaczej postępował w razić przeciwnym VII l 11; stąd partie, per f. pass. factum, i, n. (jako subst. łączy się z a d j., jako par t i c. z a dv.) 1) postępek, czyn: nullum .fortius factum III 14; recte factum VII 80.—2) wypadek, zdarzenie V 6; 58; VIII 53. łSLctio,onis,f. [facio] w łase. czynienie, stąd prawo czynienia (factionem testamenti haberej; działanie wespół z innymi (facere cum al.iquo); partja = połączenie ludzi < ' dla działania we wspólnych widokach np. dążenia do zmian j w układzie politycznym, a stąd par- i tja, stronnictwo (polityczne) I 31; V 56 i inn.; paucorum = (nobilium) VII 50. facultas, atis ffacOl, dawna forma zani. facile] 1) możność zrobienia czegoś — moc, siła, zręczność, zdolność: scri-bendi VIII praef. — 2) możność = sposobność, pora I 32; 38 i in.; data facultate itineris faciendi pozwolenie I 7; możność opracowania (danego) materjału VIII praef.; ła- twość otrzymania, stąd dostatek, za--pas, mienie: omnium, rerum;(navium) I 38; III 9; 12; plur. środki, fundusze VI l (p. video); non magnis facultatibus VII 17, zwłaszcza pieniężne zasoby, majątek l 18; II l* fagus, i, f. (fagus, us) buk V 12.* ..-fallo, fef&lli (falsum), 3. w ł a ś c. przywieść do upadku, stąd 1) zawodzić, zwieść, oszukać: aliquem VII 50; spes fefeirit aliquem ktoś zawiódł się w nadziei II 10; fallendo przez'oszukanie IV 13. IV 10. ffilsus, 3. [fallo] fałszywy, zwodniczy, nieuzasadniony: rumor VI 12. falx, cis, f. sierp, kosa: falces murales haki żelazne, zakrzywione jak sierpy, osadzone na drążkach drewnianych do szturmowania murów V 42; VI 22 i inn. (p. laqueus); muralium falcium--formae muralium falcium III 14; fal-cibus vallum rescindere zniszczyć, zburzyć VII 84; 86; falces laqueis avertere chwytać haki» lub otwarcie f^^l^ VIHC5 l - 2) opinia Publiczna, rot- S VII 77, fam6s, is, f. głód I 28; V 30 i inn. familia, ae, t. [famulus sługa] 1) dom i co do niego należy: słudzy, niewolnicy, czeladź, drużyna I 4; więc dom, gospodarstwo, rodzina; mater fami-liae I 50; VII 26; 47; pater familiae (u Cezara nigdy nie bywa gen. fami-lias) p. pater. — 2) ród, familia: an-tiquissima (amplissima : VII 32; 37. familiaris, e [familia] i) tyczący się domu; domowy: res gospodarstwo, majątek I 18; commoda rei familiaris korzyści prywatne VII 14. — 2) zbliżony, należący do rodziny; subst. przyjaciel domu, powiernik I 19; 39 i inn. f&mili&rTtas, atis f. [familiaris] poufałość, przyjaźń ścisła VIII 50; V 3. fas, n. i n d e c 1. [fari, mówić] to, co jest zgodne z prawem przyrodzonym, prawo boskie; stąd fas est ź i n f. a) jest słuszne, dozwolone VI 14; fas non putant nie uważają za dozwolone, uważają za grzech V 12;. VI 23.—b) można, godzi się I 50 (non esse fas nie godzi się = bogowie nie pozwalają). fSscis, is, m. pęk, wiązka: stramento- rum snop słomy VIII 15, 5. fastTgfite, a d v. [fąstigatus] pochyło, spadzisto IV 17. fastTgatus, p. fastigo. fastTgium, ii, n. (fastigo) 1) pochyłość, spadzistość,-stok: declivi fastigib spadzistą pochyłością VIII 14; scrobes paulatim angustiore ad infimum, fas-tigio jamki lejkowate z coraz węższym ku dołowi otworem VII 73. — 2) szczyt, wierzchołek: iniquum loci ad declivitatem fastigium mała spadzi-stość miejsca VII 85 (p. declivitas i iniquum); colles pari altitudinis fasti-gio, (abl. qualit.) pagórki jednakowej wysokości (ze wzgórzem, na którym leżała Alezja) VII 69; fontis wysokość, na której było źródło VIII 41. fastTgo, 1. ostro zakończyć, podnieść co, pochyło spuścić; partie, fasti-gatus jako a d j. ostro zakończony, kończaty, pochyły, spadzisty: collis II 8. fatum, i, n. [fari] w łaś c. wypowiedzenie się (bóstwa), stąd wyrocznia, przeznaczenie, los I 39. fftveo, fivj, fautiwn, 2. sprzyjać, ży- czyć dobrze, popierać: alicui I 18; rebus Gallicis VI 7. fax, fScis, f. pochodnia, łuczywo (kawał smolistego drzewa) VII 24.* felTcTtas, atis, f. ,[felix] pomyślność, szczęście I 40; VI 43; magnae felicita-tis esse arbitrari uważać za wielce pomyślną okoliczność VIII 36; summa feiicitas celeritasque zupełne i szybkie powodzenie VIII 31. • felTcTter, a d v . [felix] szczęśliwie, pomyślnie IV 25; VIII 37; 46. fgmen, inis, n. p. femur. femTna, ae, f. niewiasta VI 21; samica VI 26. fSmur, (g e n. feminisj i-óris, n. biodro V 35; VII 73; VIII 48; (medium — przez sam środek uda = przez samo udo). f6rax, acis, [fero], a d j. żyzny, płodny, obfity, urodzajny; teracissimi agri II 4.* f6re, a d y. 1) prawie, nieledwie I 1; 30; 43 i inn.; hoc fere differunt tym chyba różnią się VI 18; przy liczbach: około, mniej więcej IV 23; VIII 41.— 2) po większej części, zazwyczaj, pospolicie III 12; 18; IV 14; VII 35 i inn.; 3) bardzo: non fere VII 25. ferio (Ii, Ttum), 4. bić, uderzać; securi ściąć VIII 38.* ferTtas, atis, f. [ferus] dzikość, nieokrzesanie VIII 25.* f6ro, tuli, latum, ferre 1) nosić, nieść, dźwigać: onus III 19; arma ferre pos-se = być zdolnym do noszenia oręża ( = służby wojskowej) I 29; II 28 i inn.; signa = wyruszyć z obozu, wyruszyć w pochód I 39; 40; VI 37 (p. signum). — 2) p r z e n. a) znosić, cierpieć, wytrzymać: aliquid I 14; 39 t inn.; impetum III 19 i inn.; exitum fortunae doświadczyć. III 8; aliquid ignominiae loco p. locus; fereńdus non est nie do zniesienia; nieznośny 133; —b) przynosić, dawać, podawać: alicui auxilium (subsidium) l 33; II 26; s z c z e g. donosić, zawiadamiać, przedstawiać (w mowie) conditionem podać, stawiać (ofiarować) warunek, żądanie IV 11. — c) przynosić ze sobą, ciągnąć za sobą: consuetudo (natura) fert IV 32; VII 46; ut opinio illo-rum fert = ich zdaniem V 13. — 3) roznosić (słowem lub pismem) sze> 74 fgrramentum — flngo. rzyć wieść, opowiadać, ogłaszać: ali-quem inventorem VI 17. — 4) ponosić, doświadczać; fortunam do^ świadczyć, doznać VII 62; tam diu se impune tulisse injurias = tak długo znosił krzywdy bezkarnie l 14 (albo: intulisse, p. infero); otrzymywać, dostawać: responsum (laudem) VI 4; 28. —5) wprawiać w ruch szybki = unosić, pędzić, prowadzić; uprowadzać; quo ventusfert=dokąd wiatr wieje III 15; pass. ferr-i pędzić, śpieszyć, być partym, unoszonym: in aliam partem II 24; płynąć (o rzece) IV 10; VIII 40. fgrramentum, i, n. [ferrum] każde narzędzie żelazne, lub żelazem okute V 42.* fSrrarius, 3. [ferrum] do żelaza należący, officina ferraria = kuźnia, warsztat;, s u b s t. ferraria, ae, f. kopalnia żelaza, ruda żekazna VII 22. fgrreois, 3. [ferrum] żelazny: clavus (talea, hamus) III 13; V 12; VII 73. WrrUm, i, n. żelazo V 12; meto n. narzędzie, żelazne, oręż, ś. z c ze g. miecz. V 30; żelazne ostrze kopji (p. pilum) I 25. fgrtTIis, e [fero] żyzny, urodzajny: fer-tilissima regio agri (Biturigum) naj-"urodzajniejsza okolica w kraju B. VII 13; loca VI 24. tertTITtfis, atis, f. [fertilis] żyzność, płodność: loci II 4.* f8rua, 1. l)dziki; subst. fera, ae f (sc bestia),dziki zwierz VI28.—-2) p r z e n. nieokrzesany I 31; 33; 47i inn. fSrvefacio, feci, factum, 3. [ferveo, facio]rozgrzać, rozpalić: pix fervefacta VII 22; jacula fervefacta pociski, których żelazne końce były rozpalone! V 43. i tervena, ntis, (ferveo, ferbui 2) wrzą- \ ty, gorący, rozpalony: glandes V 43.' flbula, ae, f. [zam. figibula od figo i wbijam) wszystko, co spina dwie rze-1 czy: sprzączka», haftka, klamra: haec i irtraque (tigna) ab extrema parte bi-1 rris utrlmque fibulis distinebantur'j utrzymywane były w pewnej odległe-1 ści, gdyż na końcu każdego z 2-ch j słupów były z obu stron po dwie za- j wory (klaniry) IV 17.* -' l fTdSIis, e ffides] -wierny, rzetelny, pe- j i wny:a!icui IV 21; amkus VIII'3; opera j ^ VII 76, fidSITtas, atis, [fidelis] wierność, rzetelność: provinciae VIII 46.* fTdea, 6i, f. 1) wiara, zaufanie,, ufność VI 23; fidem habeo alicui mam zaufanie do kogo 119; 41; fidem facio alicui budzę w kim zufanie, zasługuję na ufność VI 41; f idei faciundae causa dla wiarogodności V 41; — 2) wierność, pewność, rzetelność, sumienność I 19; 47; V 54 i in., f idei alicujus salutem committere = czyjej wierności powierzyć życie swoje VIII 23; fides atque amicitia wierna przyjaźń II 14 (p. atque); in fide manere pozostać wiernym (przysiędze) VII V; fides szczerość zamiarów VII 21. — 3) słowo dane, przysięga,,zaręczenie; fides et jusjurandum przysięgą stwierdzone przyrzeczenie 13; VII 2; fidem in-terponere (servare), p. interpono, ser-vo; per fidem przez złamanie słowa= wiarołomnie I 46; po r. VII 77 (słowo, dotrzymanie słowa) VIII 48; fidem jurejurando facere; dać przyrzeczenie pod przysięgą (przysięgą stwierdzone) IV 11; = zapewnieni* obrony, opieki, bezpieczeństwa: fide data zaręczywszy za bezpieczeństwo (jego) VII 42; obrona, opieka V 7; VIII 48; -se in f idem alicujus permittere oddać się pod czyją opiekę: se in fidem ac potesta-tem alicujus permittere (albo veni-re) oddać się zupełnie w moc i opiekę czyją, poddać się na łaskę i niełaskę H 3; 13.; aliquem in fidem recipere wziąć kogo pod swoją pieczę, w obronę II 15; IV 22 i inn.; aliquid fidei alicujus permittere (committere) V 3; VIII 44; fidem alicujus sequi p. se-quor; in fide alicuius esse pod opieką czyta być VI 4; VII 5. TTducia, ae, f. Ffldo, fisus sum, 6re wierzę, ufam] ufność w kim, lub w sobie, stad śmiałość, odwaga pewność siebie VII 76; VIII 10; z g e n. o b i. loci (praesidii) VII 19; 38; corisilia, plena^fiduciae P. plenus. ftgOra, ae, f. ffingo] postać, kształt: navium IV 25; cervi (tauri, cornuum) VI 26; 28. niTa, ae, f. córka, I 26; 53. fflTus, ii, m. syn, 13; 26.*(unus e filii?, nie filiorum, gdyż po unus nie kładzie się gen. partit). TTngo, ftnxi, fictum, 3. 1) nadać postać finio — forem. 75 ukształtować, uczynić, zrobić, 2) p r z e n. a) wyobrazić, przedstawić: religiones, p. religio. — b) ukształtować w myśli, wymyślić IV 5; VI 36; ułożyć, utworzyć (carmen), ułożyć twarz, udać: hi vultum fingere non po-terant nie mogli chytrze ułożyć twarzy (dla ukrycia strachu) I 39. finio, lvi, Itum, 4. 1) zawrzeć w granicach, ograniczać: Rhenus finit imperium IV 16; —2) kończyć, ukończyć bellum; vitam f. umrzeć.—3) wyznaczyć, wymierzyć, określić (= defini-re): latitudinem silvae (spatia tem-poris)\V 18; 25. fTnis, is\m. granica, kres V 54; V 26; quem ad finem dokąd, jak daleko II 19; p Tur. granice, kraj, państwo I 2; 9; 10 i inn.; primi Eburo-num fines, p. prirnus; proprii fines własne posiadłości VI 22; łati obszerne posiadłości Vi 22. — 2) koniec, zakończenie: laborum VII 85; dissensionis VIII p r a e f. finem facere injuriis p. facio; loquendi przerwać układy (rozprawę I 46; por. II 6; -V 17 i inn.; orandi zaniechać próśb, przestać prosić I 20. ffnTtTmus, 3. [finjs] pograniczny, sąsiedni, alicui, I 28 i inn.; civitas I 18; subst. finitimi sąsiedni mieszkańcy, sąsiedzi I 2; 10 i inn. ; ffo, factus sum, f igri l) stawać się,' bywać, zdarzać się: fluctus fiunt bywają V 1; id fieri potest to jest możliwe II 5; z n a s t. u t często dla opisania innego słowa: I 2; 31; II 4 i inn.; quo i (hoc) facto po czym, wskutek czego ' II 8; II 26; VIII 12; bez względu ha to IV 34. -— 2) pass. do facio: być, .. zrobionym (fieri pluris być cenionym. ' statua ei fit posąg mu wzniesiono; ini-tium factum est zrobiono początek): proelium factum sit stoczona była bitwa I 31; hoc próeiio facto = po tej bitwie I 13; III 1; IV 13; ostendit (edoćet, imperat) quid fieri velit, p. volo; z n om. p r a e d. I 36: VIII 19; 50. firmTter, &. d v. [firmus] mocno, trwałe, stale: insistere mocno stać IV 26.* \ ffrmTtGdo, Tnis, f. ffirmus) trwałość, | stałość, moc: navium (operis)\III 13; ! IV 17. i r ftrmo, 1. umacniać w/rnscniać, utrwa- '• lać, p r z e n. a) zabezpieczać, bronić: locum munitionibus VI 29. — b)umoc-< nić w wierności, posłuszeństwie, zapewnić sobie, zabezpieczyć (w posłuszeństwie dla siebie); civitates,obsidi-bus p. obses. — c) Zapewnić, upewnić z.acc. c. i n f. VIII 48. firmus, 3. mocny, silny, rarnus VII 73; niezachwiany, pewny I 3; 52 i inn. fistuca v. festuca, ae, f. narzędzie do bicia palów, baba, kloc IV 17.* Flaccus, p. Valerius. flagTto, 1. domagać się, żądać (rzeczy należnej) z ppdw, a c c. Aeduos fru-mentum flagitare (i n f. h i s t. =± flagitabat) II6. flamma, ae, f. płomień, ogień V- 43; VI 16. flecto, exi, exum, 3. giąć, zginać, stąd zwrócić, skierować: equos IV 33; silva se flectit sinistroversus zwraca się na lewo VI 25. jflSo, evi, etum, 2. płakać I 20; 27 i inn.; i flentes z płaczem. fletus, us, m. [fleo] płacz I 32; V 33; flo, 1. dmuchać, dąć, wiać: ventus V 7. florgns, entis [floreo kwitnę] kwitnący, piękny, pomyślny; zamożny, znakomity: civitas IV 3; florentissimis rebus (abl. a b s.) pomimo najpo-myślniejszego stanu kraju I 30; adu-lescens mający wielkie wpływy VII 32. flos, floris, m. kwiat VII 73.* fluctus, us, m. [fluo] bieg (wody), i prąd, fala III 13; IV 14 i inn. flumen, inis, n. [ftuo] 1) prąd wody j flumine secundo (adverso) p. secun- I duś, adversus. — 2) rzeka f lumen Rho- | danus (Rhenus, Garumna flumen) I 1; i 52; maximum flumen = Sequana VII j 59; ad f lumen: rzeczka (dziś. Badjn, r wpada doVingeanne, dopł. Araru)VII | 67; duo flUmina VII 69 (p. Alesia). j flQo, pJfi, (xum), 3. płynąć I 6; 12. fodlo, f5di, fossum, 3, kopać, wykopać: scrobem VII 73. foedus, 8ris, n. (fido) przymierze, sprzymierzenie VI 2 (p. societas). f6ns, 6ntis, m. iródło VIII 43; aquae VIII 41. fore (z fu-re od starołac. fuo być) «= futurum, am, urn, (albo p l u r. fu-turos, as, a) esse p. sum. forem (ź fu-rem od fuo) =* essem. 76 1. fSris — frequens I. foris, is, f. 1) drzwi, zazw. p l u r. fores, ium podwoje, bramy VIII 9.*— 2) wszelki otwór, wstęp. 2. f8ris, a d v. za drzwiami, zewnątrz VII 76. forma, ae, f. postać, kształt, postawa, obraz, zarys : falcium (navium, cor-nuum, muri) III 14; V l i inn. fors. tis. f. ffero. p. fortuna] używa się tylko w n o m. i a b 1. los, przypadek, traf, ślepy traf H 21; VII 87; ; a b I. forte wypadkiem; si forte w razie gdyby II 31; gdyby czasem, gdyby przypadkiem III 12; V 50; VIII 15; chcąc spróbować, czy nie możnaby jakoś VIII 8; p o r VI 29, 4; ne forte, żeby czasem nie VIII 16. Nirtls, e, mężny, odważny II 33; IV 12 i inn. fortTter, ad v [fortis] mężnie, odważnie II 11; 26 i inn. fortitudo, Tnis, [fortis] odwaga, męstwo, dzielność I 2 (p atąue) fortuTtS, a d v [fortuitus, fors] przypadkowo, znienacka VII 20. fortuna, ae, f. [fors, fero przynosić —coś nieoczekiwanego] 1) los—zdarzenie, szczęście (pomyślność lub nie-pomyślność) I "31;'53 i inn. fortuna belli los wojny, szczęście na wojnie I 36; II 16; eventus fortunae (szczęście w wojnie) II 22; hanc fortunam temptare p nic; fuit magnae fortunae było oznaką wielkiego szczęścia VI 30 — 2) los, położenie I 32; III 8; VII 40; 62; p l u r. consultabant de exitu —suarum fortunarum VII 77; por III 12; V 3; VI 7; w s z c z e g. a) szczęście I 40; IV 26; VII 54; plur. fortunae, arum dary szczęścia, majątek I 11; V 43 i inn.—b) niesz- ' częścle VII 1; 89; klęska VII 34. fortunfitus, 3 [fortuna]: szczęśliwy, bogaty: quibus licet esse fortunatissi-mos (zam. fortunatissimis) VI 35.* forum, i, n 1) plac publiczny, rynek (miejsce zebrań, rozstrzygania spraw różnych, sadów, tranzakcji handlowych, pieniężnych 51. p. W państwie /Rzymskim każde miasto miało jeden lub więcej takich rynków) VII 28; VIII 51. — 2) — forum Romanum, między pagórkami Kapitolińskim a Pa-latyńskim; m e t o n. ci, którzy zbierali się na foruni = md i sędziowie: Pompei arma non minimum terrorem foro inferunt VIII 52. [Ody z po-wodii zabójstwa Klodjusza (p. Clo-dius) -wszczęły się zaburzenia, Pom-pejusz podczas sądzenia Milona obsadził forum wojskiem]. fossa, ae, f. [fodip] rów: duodevigjn-ti pedum 18 stóp szeroki U 5; por. V 42; VIII 72; VIII 9 [Określ, licz. do fossa: quindecim, duodeviginti i t. p. oznaczają zawsze szerokość bez dodawania wyrazów: lata, ki latitudinem i t. p. Głębokość miała stałą miarę 9 stóp (fossa legitima); dlatego to liczba stóp głębokości nigdy się nie wyraża, chyba w razie jakiegoś uchylenia od prawem określonej miary VII 72. Co do boków rowu, p. direc-tus], Fossam ducere, perducere, ob-ducere przeprowadzić p. duco i inn. fossam deprimere głębiej kopać; plur. fossae podobnie jak ripae (p. ripa); priores rów przedni, najbliższy miasta VII 81. ffiyea. ae, f. jama, dół, (do chwytania zwierząt: wilcze doły) VI 28/ frfingo, fregi, fractum, 3. 1) złamać, rozbić, stłuc: navibus fractis gdy okręty uległy rozbiciu IV 29. — 2) p r z e n. osłabić, ukrócić, upokorzyć: proeliis frangi I 31; animi franguntur VIII 53. frSter, atris, m. brat; plur. tytuł honorowy dawany od Rzymian sprzymierzeńcom I 33; 44; fratres consan-guineique, p. que. fraternus, 3. [frater] braterski, bratni: amor 120; nomen nazwa braci l 36. fraus, udis, f. zdrada, chytrość, oszu-kaństwo VII 40. fremTtus, us, m. [fremo, ui, Ttum, 3], szum, mruczenie, pomruk (armorum chrzest, equorum rżenie, aptim szmer, brzęk II 24; IV 14; V 32. frgno, 1. [frenum uzda] okiełznać, ffenatis equis nie rozkiełznawszy koni VIII 15. frequSns, ntis, a d j. częsty, liczny, ludny, gromadny; frequentes venhrnt frequentia — funda. 77 (conveniunt) IV 13; VII 63; quam frequentissimi w jak największej liczbie (= jak najliczniejsi) IV 11. frequentia, ae, f. [frequens] liczne zebranie (zbieranie się), tłumne zgromadzenie: quod frequentiam atque officium suum Antonip praestitis-sent, że zebrali się w wielkiej liczbie i dowiedli Antoniuszowi swej usłużności (gotowości do usług) VIII 50. fretus, 3. polegający, zaufany, pewny (czego): victpria (praesidio, oppor-tunitate III 21 i inn. frTgTdus, 3 [frigeo ziębnąć] zimny, chłodny frigidissimis locis (a b 1. j a b s.) nawet w tak zimnej miejscowości (chociaż miejscowość jest bardzo zimna) IV 1. frfgus, 6ris, 'n. zimno, chłód, mróz VII 24; plur. zimna długotrwałe, mrozy, surowy klimat I 16 i inn. frigoribus remissioribus (a b 1. ca u-s a e), V 12. fr6ns, ntis, f. 1) czoło VI 26. — 2) 2) m e t o n. strona czołowa, przednia (front); pontis VIII 9; a fronte z przodu, z frontu II 23; 25; in frontem ku przedniej stronie II 8; in fronte od czoła, od pola (a więc od zewnątrz) VII 23. . fructudsus, 3. [fructus] żyzny, płodny; locus I 30. fructus, us, m. [fruor] 1) a b s t r. pożytek, przyjemność, rozkosz. — 2) c o n c r. korzyść, dochód: pecuniae procenty VI 19; w s z c z e g. owoc, płód; plur. płody (ziemi) I 28.— 3) p rżeń. wynik (starań), nagroda: dimicationum VII 86; fructus victo-riae nagroda, którą stanowi zwycięstwo (g e n. explicativus) VII 27. frumentfirlus, 3. [frumentum] tyczący się zboża: inopia brak zboża V 24; loca żyzne okolice I 10; res frumentaria to, co się tyczy zboża, zapasy zboża, żywności, dowóz żywności I 23j 37; 39 i inn. rżi frumen-tariae causa dla ułatwienia dowozu żywności VII 90; rem frumentariam ut satis commode i t. d. I 39; fig. Antiptosis, w której, gdy dwa zdania są ze sobą złączone, imię należące dp drugiego zdan.ia przeciąga się do pierwszego i od jego słowa staje się zależnym. Tu w zwykłej konstr. by- łoby: se timere dicebant, ut res frumentaria (non) satis commode sup-portari posset; s u b s t. frumenta-rius dostawca zboża; plur. VIII 35 (obóz z zapasami żywności). frumentatło, ónis, f. [frumentor] dostarczanie zboża, furażówanie VI 39; VII 64; VIII 7; plur. pubulatio-nes frumentationesque oddziały przeznaczone do dostarczania paszy i żywności VII 16. frumentor, 1. d e p o n. [frumentum'] furażować, szukać żywności IV 9; 32 i inn. frumentum, i, n. ffruor] zboże (w ziarnie) VII 74; frumentum rńetiri, p. metior; plur. zboże na pniu I 16; 40; VII 64; nasiona z,bóż: frumenta serere V 14. frDor, (fructus i fruitus sum), 3. d e-p O n. używać, korzystać: commodis (a b 1.) III 22.* frustra, a d v. próżno, daremnie, bezskutecznie III 4; 14; 25: e l i p t. VIII 3; 5. frux, gis, f. wszelki owoc, zwł. zboże" zwykle w plur. I 28. Fufius, ii, 1) Q. Fufiiis Calenus legat Cezara w Galljii Hiszpanji VIII 39.— C. Fu-fius Cita rycerz rzymski VII 3. fflga, ae, f. ucieczka I 11; 5.2 i inne. fugam parare (comparare, quaerere,-petere, capere) p. paro, comparo i t. cl. fugae se mandare (aliouem in fugam convertere, cpnicere, dare p. mando, converto i inn. fOgio, fugi, fdgltum, 3. 1) uciekać,ujść II 24 i inn.—2) trans, uniknąć, ustrzec się: conspectum alicujus VII 30.* fugTtivus, 3. [fugio] ten, co zbiegł uciekający: s u b s t. zbieg, s z c z e g. zbiegły niewolnik I 23. fugo, 1. zmuszać do ucieczki: aliouem VII 68; VIII 36. f urno, 1. [fumus] dymić, kurzyć ste VII 24. fumus, i, rn. dym, para II 7; plur. słupy dymu V 48.' funda, ae, [fundo] proca (przyrząd ręczny do rzucania kuł i kamieni) IV 25; V 35. Procę stanowił rzemień rozszerzony w pośrodku. Jeden koniec okręcał procarz mpcno około ręki, drugi przytrzymywał palcami, w środek kładł kamień (lapis miss»- funditor — Galii. lis) lub kulę Ołowianą (glans), następnie okociwszy silnie i szybko kilkakrotnie około głowy, w rozmachu puszczał jeden koniec: kula lub kamień wylatywały w kierunku nadanym, po linji stycznej do opisanego nad głową koła; glandes fun-dis in casas jacere coe-perunt V 43; funda h-brilis proca funtowa =-którą rzucano * kamienie funtowe VII 81. li procarze Balearscy funditores Ba-liares II 7; 10 i inn. fQndo,fudi,fusum,3. t)lać,rozlać, roztopić: picem: VII 24. — 2) rozrzucić, rozsypać (o rzeczach sypkich) — 3) p r z e n. rozbić, rozpędzić, rozproszyć (o wojsku): hostium copias III 6. fungor. functus sum. 3. d e p o n. odbywać, sprawiać, wykonywać, pełnić: munere (officio) VII 25; VIII 7; trans, dies muneris fungendi (pa-bulandi frumentandique) VIII 12. tunis, is m. sznurek, powróz III 13; 14 i inn. funus eris, n. pogrzeb, obchód po-j grzebowy: justis funeribus confectis, l po odbyciu należnych obrzędów pogrzebowych VI 19. fBror, óris, m. [furo szaleć, wściekać się] wściekłość, szaleństwo, popęd namiętności, bezrozumne zaślepienie I 40; II 3. fOrtum, i, n. [fur złodziej] kradzież i rzecz kradziona VI 61.* GSllia — gSnus. fundTtor, óris, m [funda] procarz (żołnierz z lekkozbrojnej piechoty, uzbrojony w procę). Najzręczniejsi by- i rzecz kradziona vi DI. fusTłie, e (fundo] dający siętopić, rozto-1 piony; dający się odlać, odlany: ferven-tes fusili ex argilla glandes żarzące się kule z rozmiękczonej, gliny V 43.* dziby na mons Cevenna, byt pou P'"-tektoratem Arwernów VII 7; 64; 7a. GabTnius, ii,- A. konsul, w r. 58 przed n. Chr. 16. gaesum, i, n. rodzaij ciężkiego pocisku u Gallów i innych narodów Ul i. Galba, ae, 1) Serviius SupHeius legat Cezara w Gallji III t; 3 sqq.-2) kroi Suessjonów II 4; 13. „„łhiPj, galSa, ae, f. szyszak, hełm, przyłbica skórzana: galeas inciuere II 21 (p. sar- GCalU,' 5rum,-Gallowie^ liczne szczepy plemienia celtyckiego osiedlone, w Gal^ (p. Gallia); s i n g! Gallus III 18; V « inn.; jako a d j. iprzy/zeczownikach osobowych: Galii equites I 23; 42 finn; ńomines II 30. OaHowie rozpadali się na bardzlo wiele narodów i państw (civitates) niezależnych. Słab-, SK z nich oddawałty się pod protekcję Hełmy gallfjskie i rzymskie. najpotężniejszych szczepOw: Arwernów, Hedujczyków i Sekwanów. Rzymianie, wkroczywszy do Gallji, wzięli pod opiekę Hedujczyków i pomogli im wydrzeć przewodnictwo z rąk Arwernów; .z kolei Hedujczycy ustąpić musieli Sekwanom, wspieranym przez Germanów, których wódz Arjowistus, zjednawszy sobie przyjaźń Rzymu, zwyciężył "pod Admagetobrygą Hedujczyków i zmusił ich do poddania się zwierzchnictwu Sekwanów, stawienia zakładników i płacenia haraczu (Caes. I 31). Z przybyciem Cezara, który pokonał Arjowista w morderczej bitwiCj niedaleko dziś. Cernay (Caes. I 50 sqq.) | wzrasta znowu znaczenie Hedujczy ków. (Caes. VI 12). Podstawą społecz no-państwowych urządzeń Gallów by ła rodzina, której rozrost dawał po cz4tek gminie cz. powiatowi (vicus pagus); naczelnicy gmin z księciem n; Czele rządzą całym szczepem. Z cza sem władza naczelna przechodzi do rąk szlachty (p. princeps) i kapłanów (p. Druides), (Caes. VI 13 sqq.) urządzenia gminne znikają, a na miejsce księcia obierają tylko rozjemcę ,są dowego, żw. vergobretus (Caes. I 16 5). Niekiedy do władzy dochodzą jed nostki dzięki szczególnym osobistym zaletom, bogactwu i licznej drużynie sług i stronników (clientes); w ten sposób tworzą się stronnictwa, zacięcie walczące o pierwszeństwo (factiones, Caes. VI 11). Współzawodnictwo największych szczepów, jak również u-stawiczne walki licznych w łonie każdego z nich stronnictw pomagają Cezarowi do podbicia Gallji. Gallia, ae, f. kraina położona miedzy Pirenejami a Renem, morzem Śródziemnym a oceanem Atlantyckim, o'd-włeczna siedziba plemienia Celtów. Za czasów Cezara dzieliła się na dwie główne części: 1) Oallia citerior czyli cl-salpina (także t.ogata VIII 24; 52), dolina rzeki Padus, już od r. 222 przed n. Chr. wcielona do posiadłości rzymskich I 24; 54; II l i inn. — 2) Gallia ulterlor cz. transalpjna, w. szczególności południowo - wschodnia część tej krainy (między Alpami, g. Cevenna, rz. Garumną i morzem śródziemnym podbita- przez Rzymian w r. 121 przed n. Chr.); Cezar nazywa ją ulterior (erat omnimo in ulteriore Gallia legio una I 7), nosi ona jednak i inne nazwy: Gallia provincia (119; 28 i inn.) ulterlor provincia (I 10) Gallia Narbonensis, provincia Romana lub poprostu: provincia (I 1; 2; 6 i inn.), dziś. Provence. Pozostała Gallia trans-alpina dzieli się na: Aquitania (południowa: między oceanem, Pirenejami i Garonną), Gallia Celtica (między Ga-ronna a Sekwaną, Alpami i oceanem Atl.) i Gallia Belgica (półn. między Ma-trouą i Sekwaną a oceanem i rz. Renem). Cezar nazywa Gallia (bez żadnego określenia) a) całą Gallia transal-pina prócz rzymskiej prowincji i. 1; II 1; p l u r. Galliae IV 20.—b) środkową Gallję: Celtycką (p. Celtae) I Ij-30; 31 i inn. GalITcus, 3. gallijski: arma (ager, lin-gua i inn.) I 22; 31; 47. galllna, ae, f. [gallus kogut] kura V 12* Gallus, 3. p. Galii. Garumną, ae, f. Garonną (Garon-ne), rzeka na granicy Akwitanji i Galiji Celtyckiej l 1.* Garumni, Órum, lud w Akwitanji nad górna Garonną III 27.* Gates, ium, lud w Akwitanji III'27.*. gaudeo, gavtsus sum, 2. cieszyć się, radować się, z a c c. c. i n f. IV 13.* Geidumni, orum, lud w Gallia Belgica pod zwierzchnia władzą Nerwjów V 39.* Genabenses, Genabum, p. Cena- benses, Cenabum. GSnava, ae, f. Genewa, mTasto Allo-brogów nad jeziorem Lemańskim i rz. Rodan I 6; 7. gSner, Sri, m. zięć V 56.* gSnSratim, adv. [genus] podług rodzaju, gatunku, podług narodowości I 51; VII 19. g§ns, Sntis, f. fgigno] 1) ród, familia:, gentibus VI 22. — 2) naród, szczep, ludzie jednej' nazwy często zamiast: kraj, okolica IV 1; V 54; VI 25; gens ac nomen II 28 (p. atque): naród a nawet nazwę jego. gSnus, 5ris, n. [gigno] 1) ród, rodzaj, pochodzenie IV 12; VI 15 i inn. w ogólniejszym znaczeniu: naród, plemię VI 22; ejusdem generis ceteris humanio-res, wykszta}ceńsi od innych współ- 80 G5rg8via — gratia. plemieńców, t. j. Germanów IV 3.— 2) ogól, rodzaj, zawierający w sobie gatunki, i gatunek, odmiana, klasa i t. p. V 12; Vł 28 i inn.; genera sunt duo hominum dwie klasy ludzi VI 13; equitum genus, stan rycerski VI 15; genus hominum perspicere •= rozpoznać co za naród IV 20; genera fera-rum gatunki VI 25; omne genus ar-morum oręż wszelkiego rodzaju III 14; inusitatum genus tormentorum niezwykły kształt IV 25; haec genera munitionis następujące rodzaje VII 72; pugnae, sposób I 48; IV 24; cib-genere, przy tego rodzaju pożywieniu IV 1; quo genere = quibus IV 24. Qgrgovia, ae, f. miasto główne Ar-wernow, w pobliżu rzeki Elaver, na górze, także Gergovia zwanej VII 4; 34; 36 sqq. Q6rmani, órum, mieszkańcy Germa nji (p. Germanja), których szczepy główne stanowili: Swebowie, Cherus-kowie, Ubjowie, Sugambrowie, Marko-mani i Uzypetowie, 11; 27; 31 i inn. jako a d j/ przy rzeczown. osobowych: pedites, equites VI 37; VIII 36 (p o r. Galii). OSrrnania, ae, f. tak nazywali Rzymianie krainę między Renem a Wisłą, Dunajem i oceanem (raczej morzem . Półnotnym i Bałtyckim) IV 4; VI11; 24. QBrmfinTous, 3 germański: helium IV 16* (p. bellum). QSrmanus, 3 p. Germani. gSro, g8ssi, ggstum, 3. 1) nteić, nosić, mieć przy sobie (coś, jako własność).— 2)prowadzić, przeprowadzać, odbywać, wykonywać, czynić aliquid III 18; VI 7; pass. geri, dziać się I 17; II 26 i inn.; quid rei gereretur, co się dzieje III 26; dum haec geruntur = tymczasem III 17; IV 32 i inn.; dum haec in colloquio geruntur, gdy o tem roz-.mawiano = podczas tej rozmowy I 46; his rebus gestis, gdy to się stało = potyni, następnie V 8; VIII 46, 3; res gestae to, co się stało V. 37; 47; 52; s z c z e g. a) o działaniach wojennych: bellum gerere =. toczyć, prowadzić wojnę I 1; 41; III 9; rem gerere walczyć III 14; V 44 i inn.; rem bene gerere świetnego czynu dokonać V 57; VII 44; VIII 18; res bene geruntur wszystko idzie dobrze =, dobrze się wiedzie VIII 46; re bene gęsta po bitwie pomyślnej VIII 27; 36; 37; re małe gęsta po niepomyślnej wojnie II 40; res gestae czyny wojenne: Galliae VIII p r a e f.-; annus nullas habet ma-gnopere Galliae res gestas, nie obejmuje żadnych ważniejszych czynów w Gallji VIII 48;—b) o urzędach: rządzić, zarządzać, kierować, dzierżyć: magistratum VII 32. qladius, ii, m. miecz i wogóle oręż (p. balteus ) I 25 i inn. glans, andis, f. 1) żołądź 2) p rżeń. kula z ołowiu lub giiny VII 81; fusili. ex argilla V 43 (p. argilla. i fusilis) gleba, ae, f. bryła ziemi, wogóle kawał: seviac picis VII 25.* gloria, ae, f. stawa, chwała: belli (rei militaris, victoriae) 12; V2 9 i Inn. glórior, 1. d e p o n. [glona] chwalić się, chełpić się: victoria l 14; z a cc. c. i n i. VIII 50. QnSus, p. Cneus. Qobannitio, ónis, wuj Wercyngeto-ryksa VII 4*. QorgobTna, ae f .miasto Bojów w kraju Heduiczyków, między rz. Liger i Elaver"VII 9.* gr&dus, us, m. krok VIII 9 (pewnym krokiem). Qraeci, orum, Grecy VI 24; a d j. graecus, 3. grecki: litterae I 29 i inn. QraJocSli, orum, lud Gallijski w Alpach, p. Oceium I 10.* gr&ndis, e, wielki, duży, ogromny:.\ tumulus (saxum, cervi) 143; VII 23; 72.', gratia, ae, f. c) przyjemność, wdzięk/' dar uprzyjemniania, 2) względność przychylność, stąd a b 1. gratia z poprzedź, gen. = ze względu na kogo lub co, z powodu, gwoli, dla VII 43; gratOIStio — hSbeo. 81 w s z c ze g. a) przychylność i względy za otrzymane usługi, dobrodziejstwa; wdzięczność, podzięka, dzięki, gratiam habere alicui być wdzięcznym: poczuwać się do wdzięczności VII 20; gratias agere dziękować I 41; VIII 50; gratiam referre odwdzięczyć się, dzięki składać I 35; V 27; — b) przychylność, przyjaźń I 35; 40; IV 7; V 55; — 3) względy, łaska, zaufanie i t p. I 9; 20; gratiam inire ab aliquo zjednać sobie względy VI 43; magna gratia esse być w łasce, w łaskach, posiadać wielką miłość I 18; szczeg. w skutek zaufania zjednane, znaczenie, wpływ, wziętość — I 43; II 6; V 4 i inn.; hanc unam gratiam noverunt ten jedyny rodzaj wziętości VI 15. gratulatio, ónis, f. [gratulor] okazywanie radości, powinszowanie, życzenie V 53; VII 79; radość (ze zwycięstwa: gratulari sibi winszować sobie samemu), uroczysty obchód I 53. grfitOlor, l d e p o n. [gratus] okazywać radość, składać powinszowanie, winszować I 30. gratus. 3. przyjemny, wdzięczny VI 16; alicui gratum facere zrobić coś miłego = oddać przysługę I 44. gravis, e. 1) ciężki, trudny, uciążliwy, przykry, nieznośny, niebezpieczny i t. p. onus IV 24; vectoriis gravibusque navigiis = transportowymi a przy-tem ciężko naładowanymi statkami V 8 (p. que); vulnus (morbiis, fortuna; dies) I 32; 48 i inn.; oppugna-tio = uporczywe oblężenie V 45; bel-lum=w. trudna do prowadzenia IV 6; si gravius quid acciddet = jeśli się zdarzy coś niepomyślnego V 30. — 2) silny, srogi, surowy, okrutny: poena VI 13; gravissimum supplicium cum cruciatu = najsroższa kara śmierci w męczarniach VI17; sententia VI44; si quid ei gravius accidisset, p. accido; aliquid gravius statuere in aliquem, p. statuo. — 3) ważny, poważny: caeri-inohia = uroczysty obrządek religijny VII 2; gravioris aetatis (starsi wiekiem) III 16. gr&vTtas, atis, f. [gravis] ciężar, ciężkość: armorum V 16; p r z e n. waga, siła, powaga, potęga: civitatis IV 3. gr&vtter, a d v. [gravis] 1) ciężko, przykro, silnie: — tela gravius acći-dunt z większą siłą III 14; 116; IV 16 i inn.; c o m p a r. gravius, tem ciężej, l o wiele ciężej lub silniej I 14; 16; V 4; j illa (se) aestimare gravius VIII 14.—2) ! surowo, srodze, okrutnie: vindicare, iudicare de aliquo) III 16; VII 43.—3) z trudnością, niechętnie: aliquid gra-viter ferre znosić z przykrością I 14; V 4> 6. graVo, l [gravis] 1) obładować ciężarem, obciążyć, objuczyć,—2) jako d e-pon. gravor, 1. doznawać przykrości, niechęci, ociągać się z i n f. I 35. Orudii, orum, lud w Gallia Belgica, , zależny od Nerwjów V 39.* j gubCrnfitor, óris, m. [guberno] 1. ' kierować okrętem, sterować] sternik III 9; V 10. gOsto, l próbować smaku, kosztować stąd jeść,, pić: leporem V 12. Qutrufitus, i, wódz Karnutów VII 3; VIII 38. : habeo, ui, itum, 2 1) mieć, posiadać: aliquid 18; 18 i inn.; f idem (gratiam alicui habere p. fides i gratia; annus habet res gestas p. gero; habere ab aiiquo = acceptum habere otrzymać: obsides (beneficia) I 35; VII 20; habere in anhno p. animus; w połącz, z partie, p er f. pass. wyraża ostateczny wynik wskazanego w p a r-t i c. działania: equitatus, quem coac- Stownik, tum habebat, którą był zebrał j[i teraz miał przy sobie) I 15; yectigalia redempta habere mieć w dzierżawie, dzierżawić I 18; aciem instructam = trzymać wojsko w szyku bojowym I 48; legibussanctum (== sancitum) mieć prawem zawarowane VI 20; niekiedy w tym wypadku habeo wcale się nie tłomaczy: sibi persuastim habere być przekonanym III 2; exploratum habe- 6 82 Haeduus, Haedui — 1 hlc, haec, h5c. re znać II 4; perspectum h. przekonać się, stwierdzić VII 54; id effectum osiągnąć, sprawić VII 29; propositum mieć na widoku VIII 49; civitates ha-bere obstrictas volebat zobowiązać, sobie I 9; z p o d w. a c c. mieć w kim kogo allquein finitimum (testem) 110; 52; inimicum Caesarem habere mieć nieprzyjaciela w Cezarze VIII 44; civitates stipendiaria w innych państwach mieć danników I 30; p o r. III 8; = zawierać w sobie, mieć jake następstwo, pociągać za sobą: latroci-nia nullam habent infamiam nie pociągają za sobą VI 23; consilium ha-bet exitum pociąga za sobą V 29; res rnaritimae habent celerem motum właściwy jest szybki przebieg IV 23; adituni habere dawać przystęp VII 17; z nast. zdaniem względnym lub pytającym =umieć, wiedzieć: non habeo, quae dicam, quo me recipiam, nie wiem, co powiedzieć, dokąd się udać III 16; IV 38. — 2) uważać, uznawać kogo za co: aliquem sanctum za nietykalnego. VI 23; aliquid carum uważać za drogie VII 19; aliquem pro amico I 44; aliquid pro explorato (pro re comperta, in turpissimis rebus) VI 5; 21; VII 42; aliquem (in) numero (loco) z- n a s t. gen. p. numerus, locus: satis habere zadowolić się, poprzestać z n a s t. i n f. I 15; VIII 6; pas s. haberi z no m. praedic. być uważanym, cenionym, mieć znaczenie, znaczyć: auctoritas ejus magni ha-bebatur wpływ jego wiele znaczył IV 21; habitus magnae auctoritatis (g'e n. q ua l i t.) uważany był za człowieka wielkiej powagi VII 77 (p cognosco). — 3) mieć, trzymać: w swej mocy (in potestate), stąd obchodzić się, cenić, mieć w poważaniu, czcić: aliquem praecipuo honore mieć w szczególniejszym poważaniu V 54; eodem loco, quo=równie cenić I 26; — 4) mieć przed sobą, zamyślać, przedsiębrać, dokonywać i t. p.: in animo zamyślać, curam starać się, rationem rei uwzględniać, sermonem de re roz-ma,wiać~o czem, orationem mieć mowę: hac oratione nabita po tej mowie I 32; 33; por. V 30; censum (de lectum)dokonać, consiUum(conci!ium. concionem) zwołać I 29; IV 14 i inn.; rationem h. prowadzić rachunek VI19; quaestionem habere de aliqua re wytoczyć śledztwo VI 44; de uxoribus in servilem modum quaestionem habent poddają takiemu śledztwu, jak niewolników (t. j. torturze )VI 19.—5) se habere mieć się, znajdować się, dziać się: aliter se h. inne były H 19. Haeduus, Haedui, p. Aeduus, Aedui. haeslto, 1. [i n ten s. od hacreo], więznąć, zawlsnąć, chwiać się VII 19.* hamus, i, m. hak: ferreus VII 73.* harpago, ónis, m. hak, drąg długi z hakiem, zakrzywiony jak sierp do niszczenia murów VII 81. Harudes. um, lud germański, początkowo osiedlony w Jutlandji, później między Renem, Menem i Dunajem I 31; 37; 51. haud, a d v. nie, nie bardzo, w żaden sposób: haud scio p. scio. HSIvStTcus, 3 — Helvetlus: proelium VII 19;* helwecki: ager (civitas) I 2; 12. HSIvStii, órum, Helwetowie, lud celtycki między Renem, górami Jura Alpami retyjskimi (dziś. Szwajcarja) I 1; 12; 26 sqq. H6lvii, 5rum, lud celtycki w Gallia provincia, nad Rodanem VII 7; 8 sqq. Hercynia silva, f. las hercyński, góry w południowej Germanjij według Cezara rozciągające się od źródeł Dunaju do granic Danji VI 24; 25. he>6dTtas, atis, f. [heres] dziedzictwo VI 13. hlbernaculum, i, n. [hiberno] miejsce pobytu w czasie zimy; zwykle p l u r. namioty zimowe, obóz zimowy, zimowe leże II 35* (p. hibernus), HTbernia, ae, f. dz. Irlandja V 13*. h!be>no, l [hibernus] zimować, być na zimowych leżach VIII 46.* hTbSrnus, 3 [hiems] zimowy, s u b s t. hiberna (castra), órum, n. zimowe leże I 10; 54 j inn.; dies hiberriorum com-plures wiele dni zimy (zimowania) III 2; hibernis peractis po skończonej zimie VIII 50 (Obóz zimowy odznaczał się trwalszą i mocniejszą budową: wał wzmocniony był palisadami i bastjo-namj (p. castellum), namioty z bali i desek pokryte były skórą i słomą (casae stramentis tectae)]. l hTo, haeo, hOc, ten (ten tu, blu 2 hlc — h5rtor. szy por. ille): haec Germania ta część (zachodnia) Germanji VI 25; haec con-suetudo victus tutejszy sposób życia I 31; hi=ci oto (żołnierze) V 30, 2; ab his I 24; his pulsis I 10 (p tylko co wspomnianych); his paucis diebus w ciągu tych (ostatnich) kilku dni III 17; atque his, t. j. aggere ac' moli-bus III 12; hae, a mianowicie te (ostatnie) III 13, 5; sed hunc (eam partem dorsi) VII 44; hic primum ortus ten strach I 39 (p o r. 1s) przez atrakcję h i c staje niekiedy przy rzeczowniku zam. odpowiedniego gen. o b i. hoc mętu (mętu huius rei), hoc dolore V 4; 19; hanc fortunam temptare = próbować szczęścia w tem przedsięwzięciu VII 4; p o r. III U (ex his nationibus =ex huius terrae nationibus; atque hic a przytym V 15; 18 i inn. w s z c z e g. a) bliższy co do czasu = obecny, teraźniejszy (nasz): tempus (bellum su-pra hanc memoriam) II 17; VI 19; 24; VII 34; regnare tertium iam hunc annum oto już trzeci rok V 25. — b)= następujący: haec oratio IV 7; cum his mandatis1! 35; genus hoc erat (est) I 48; IV 33; haec cognovit IV 19; oppugnatio est haec II 6;ad hunc mo-dum p. ad. — c) = talls, taki, tego rodzaju, z nast. u t: haec gratia (tak niezasłużona) I 35; natura IV 23; hunc (sc. locum) esse delectum (hunc jest a c c.- praedic) IV 19. d) a b 1. hoc dlatego, wskutek tego, z nast. quod I 2; 32 i inn.; hoc superari, quod właśnie wskutek tego, że III '4; z c o m p. tym V 14; quo... hoc IV 17; VIII 9. 2. hTc, a d v. tu, na tem miejscu IV 19; VI 39; przytym, tu więc, w takich okolicznościach VI 35. hTSmo, l [hierns] zimować, mian. o leżach zimowych wojska: stać na zimowych leżach I 10; II li inn.; in Andibus hiemarat stanął na zimowe le- < że III 7 (p. Sequam). i hT6ms, gmis, f. 1) dżdżysty, burzliwy! czas IV 36; burza na morzu. — 2) < zima IV 20; 29 i mn. i hTnc, a d v. stad, z tej strony VI 25; i 40, ! HTrtKus, ii, A. legat i przyjaciel Ceza-i ra, konsul w r. 43; autor VIII-ej księgi j de bello Gallico, a podobno napisał' także de bello Alexandrino i de bello i Africano. Padł w bitwie pod Mundą ! (w Hiszpanji), walcząc w szeregach j partji Pompejusza VIII p r a e f, ! HTspańia, ae, f. Hiszpanja, t. j. półwysep Pirenejski. Za czasów Cezara rz. Ebro dzieliła ją na H. citerior i H. j ulterior, stąd: duae Hispaniae. HTspani, órum, mieszkańcy Hisz- | panji; jako a d j. equites V 26. | h8m8, Inis, m. człowiek: multitudo 1 hominum = ludność I 2; III 20; ho-mines Galii = Gallowie (p. Galii) II30; osoba, osobistość VI 23; jako osoba, już wspomniana, zwłaszcza w mowie pogardliwej = is V 7; 58. honestus 3 [honor] 'uczciwy, zacny, , godny, znakomity 153; VII 3; honesto loco natus, znakomitego rodu V 45. hdnorTfice, a d v. fhonorificus] za- i Szczytnie, pocześnie VIII 49.* , hSnórTfTcus, 3 [honor-facio] przynoszący zaszczyt, zaszczytny: senatus ; consulta l 43.* i hfinos i honor, ó.'is, m. 1) cześć, honor, zaszczyt VI 13; VII 20; honoris Divitiaci causa przez cześć dla Diwi-cjaka II 15; aliąuem praecipuo honore habere p. habeo; zaszczytny urząd, stanowisko VII 57; honor sequentis : anni = ubieganie się o Konsulat na i rok następny VIII 50. j hora, ac, f. godzina I 26; III 15 i inn. i Rzymianie dzielili dzień, licząc od wschodu do zachodu słońca, na 12 godzin, stąd godziny były dłuższe, lub krótsze, stosownie do pory roku. W najdłuższym dniu godzina wynosiła około e/4 naszej godziny: hora diei, noc-tis IV 23; VIII 35. h8rrep, ui, — 2 wzdrygać się, czuć drżenie, przestrach, truchleć z a c c. crudelitatem alicuius I 32.* hSrrTbflis, e [horreo] przejmujący zgroza, straszny: species VII 36.* hfirrTdus, [horreo] straszny przerażający: horridior aspectu V 14.* hórtor, 1. d e p o n. pobudzać, zachęcać, radzić, doradzać, namawiać: aliquem z nast. u t I 19; IV 21 i inn.; z n e V 38; a b s. IV 18; VII 20; w szczeg. a) dodawać odwagi, serca III 19; VIII 28. — b) pobudzać, skłaniać, dawać powód: multae res hortantur I 33; ad consilium III 18. 84 h6sp6s — Tbl. h&spBs, Ttis, m. gość, człowiek bliski wskutek" związków gościnności (p. hos-pitium); druh (wskutek związków gościnności) I 53 i inn. h&spTtium, ii, n. [hospesj gościnność,, związek gościnności [stosunek zachodzący między jednostkami i całymi narodami; gościowi otwierano dom, dawano dary, otaczano go opieką i przyjaźnią; gdy narody były w stosunku gościnności (hospitium publicum), to wydatki, wynikające z tego stosunku, ponosiło państwo] I 31; 47 i inn.; przyjaźń: pro eius hos-' pitio, ze względu na jego przyjaźń VII 75. hdstTa, ae, f. bydlę ofiarne (którego nie jadano) VIII 51* (ofiary ku przebłaganiu bogów, tu ofiary dziękczynne = victimae). hdstis, is, m. wróg, nieprzyjaciel (z którym prowadzi się wojnę, osobisty wróg = inimicus) I 26 i inn.; ho-s.tes ubi.,.. nieprzyjaciel (pozostały w obozie) H 10,-4; w znaczeniu zbio-rowyrn: I 15; 49 i inn. huc, a dv. a) tu, w tę stronę I 38 i inn. — b) do tego, nadto huc accedit (huc addere) IV 22; VII 64. haius-m&di, [hic-modus] tego rodzaju, taki III 3. humanTtas, atis, f [humanus] 1) właściwość człowieka w porównaniu ze zwierzęciem, natura ludzka. — 2) właściwość społeczna człowieka, ludzkość, uprzejmość, grzeczność, delikatność VIII 21. 3) to, co podnosi godność i wartość człowieka: wykształcenie, nauka, literatura l 47; humanitas prp-vinciae = prowincja odznaczająca się wykształceniem I l (p. exiguitas). hQmanus, 3 [homo] 1) ludzki. — 2) mający to, co stanowi humanitas, za-tym uprzejmy, grzeczny, i t. d. — 3) wykształcony, uczony IV 3; V 4. humSrus, i, m. ramię VII 50. humTlis, e [humus] 1): (przyziemny) niski, niewysoki: navis V 1.—2) nieznaczny — a) niskiego pochodzenia, niskiego stanu, ubogi: locus VII 39; subst. humiliores VI 22; VIII 51. b) niski co do sposobu myślenia, podły, nikczemny.—c) co do znaczenia. l słaby, bezsilny IV 3; V 28; w poniże- ! niu VII 54 (p. accipio). j humTITtas,atis,f. [humiiis] l)nlskośc: navium = niewysokie boki okrętów VI. — 2) p r zeń. słabość bezsilność, niewielka władza V 27. Iccius — Tniber. 85 ifioeo, ui, —, 2. leżeć; s z c z e g. o poległych w bitwie: iacens- = poległy II 27; VII 25. i&cio, i5ci, iactum, 3. rzucić, zrzucić, wyrzucić, miotać: ancoras (arma, tela, lapides) II 6; 32 i inn.; aggercm usypać H 2. iacto, 1. [intens. od iacio] rzucać, miotać (często i silnie) ves.tem de mu-ro VII 47; multi ut diu iactato brac-chio praeoptarent scutum manu etnit- , terę = ut multi... tak, że wielu po długiem machaniu ręką wolało porzucić tarczę I 25; prze n. rozbierać, roztrząsać: res I 18. iAotOra, ae, f. [iacioj właśc. wyrzucanie balastu z okrętu podczas burzy, stąd 1) szkoda, strata VII 26; 64; 77. — 2) poświecenie, ofiara VI12. iacGlum, i, n. [iacio] pocisk (= te-łum): iacula fervefacta V 43 (kt. końce żelazne były rozpalone). iam, a dv. już I 5; 11 i inn.; teraz, teraz dopiero VI 35; iam eum rever-ti, nareszcie I 42; ac iam ut, a gdyby nawet III 9; z przeczeniem: iam non już nie, więcej nie I 17; II 25; lani nemo nikt więcej H 33; nihil iam wcale nie II 20; p o r. I 40, 12 (nihil wcale nie). lanOSrius, 3. dom. mensis [od Ja-nus, któremu, jako bóstwu opiekuńczemu wszelkich poczynań, był pa- l święcony pierwszy miesiąc roku sty- i czeń); a d i. styczniowy: Katendae VIII 2. TbT, a d v. tam I 10; 38; ibi cartra po- nit (ni prawym brzegu rz. Axona) II 5; in Arvernis VII 4. locfus, ii Ikcjusz, jeden ze znakomitych Remów' H 3; VI 7. Iceni, órum, lud w południowej Brytan j i. lotus, us, m. [ico 3 bić, uderzać] uderzenie, cios VIII 23; pilorum (scorpio-nis) I 25; VII 25. Id. = Idus. TdcTrcS, a d v. dlatego V 3. Idem, eadem, Idem [is-dem] i) ten sam: idem conari dążyć do tego samego celu I 3; quibus iisdem in vallo per-manendum erat = bez zmiany VII 41; uti eandem fortunam belli experiren-tur (rozumie się quam ipsi experti essent) tego samego szczęścia w wojnie spróbowali (co i oni) = wraz z ni-; mi spróbowali II 16; abl. eadem (s c. i via) tą samą drogą VIII 10. — 2) taki j sam—jak, ten sam", —co, z następującym: a)pron. relat: eodern loco habere, quo I 26; po r. IV 36 i inn.— i b) atque lub et I 37; II 6.—3) dla wzmocnienia łączy się z hic lub ille i często = także*!, podobnież, zarazem: hoc idem V 40; idem ille VII 23 i inn.; idem = iidem I 31; V 42; VI 13; isdem = iisdem II 3; VII 7; 35. TdSntTdSm, a d v. często, niejednokrotnie II 19. TdSneus, 3. dogodny, przydatny, od-, powiedni, stosowny, zdolny, pewny,! zprzyimk. ad i g e r u n rf. II 8; IV 20 i inn.; z dat. I 49; II 17 i inn. (Cezar łączy tylko z castra); a b s. locus III 17; VIII 28; homines (de-fensores, cehturiones) III 18; VII 15 i inn.; equi VII 65, tempestas pogodny czas IV 36; V 7. Idus, uum, f. idy: dzień 15-y marca, maja, lipca i października,' 13-y innych miesięcy: ad Idus Apriles na 13 kwietnia 17." Tgnis, is, m. ogień I 4 (igni—na stosie); 53 i inn.; alicui aqua et igni interdi-cere p. interdico; w s z c z e g. p l u r. ignes sygnały ogniowe II 33; ognie obozowe I 7. TgnSbTlis, e, [in-nobilis] nieznany, niesławny, nieznaczny: civitas V 28.* TgnSmlnfa, ae, f [ in-nomen] właśc. odjęcie dobrego imienia, obelga, znle- i_ waga, hańba VII 80; ignominiae loco ferre p. locus 'gnSro, l [ignarus, in-gnóro] nie być świadomym, nie wiedzieć: aliquid V 9; VII 77; z nast pyt u bocz n. VIII 48; fuga ignoratur ucieczka nie jest zauważona I 27; non ignorare dobrze wiedzieć VI 42; VII 33. TgnSsco, novi, notuin, 3 (in-noscoj Właśc. nie chcieć wiedzieć, nie wiedzieć, stąd przebaczyć z d a t. ł 45 i inn. Ignótus, 3 [in-notus, in-gnotus], nieznany, nieznajomy: iąnotis locis IV 24 (jako a blat l o ci: w nieznanych niiejscach jako abl. a b s. gdy miej-; sea były nieznane = nie znając miejscowości) 1116, 3, ud, ten (tam) oznacza zwykle •przedmiot oddalony (p. hic): illorum nuntiis t. j. oczekiwanych Gallów. VII 77; stąd a) tameczny: illa consue-tudo I 31.—b) już wspomniany, wo-góle znany, sławny: illa eśse vera wszystko to (o czym była mowa) I 20; helium VIII 51.—c) w oratio obliqua wyraża osobę, do której mowa się zwraca = on: si quid ille se velit I 34; Ilum consecutum 143; p o r 144; V 34 i inn. rilTo, a dv. tam VII 20. fl-lfgo, l przywiązywać, przymocowywać: litteras in iaculo wsadzony (prawdopodobnie) w wydrążone drzewce V 45; tigna ilłigata tenebantur cale wiązanie się trzymało IV 17. TII5, a d v. tam, dotąd (o miejscu) IV 20 i inn ; p. r z e n = ad illam rem do tego, co się tyczę tego (tamtej rzeczy): . haec omnia Caesar eodem illo perti-nere arbitrabatur, ut... że wszystko to zmierza do tegoż samego celu, 'aby IV 11. HIDstris, e (in-lux] światły, oświecony; p r z e n. znakomity, sławny VI 19; VII 32; = widoczny, ważny, uwagi godny: res VII 3. IHyrTcum, i, n. lllirja (dziś .Dalmacja i Istfja) II 35; III 7; V l (p. Caesar). TmbScTIITtas, atis, f [imbecillus słaby] słabość, niedołężność: animi VII / /• ' Tmber,- bris, m deszcz ulewny, ulewa III 29; VI 43 i inn, 86 Tinitor — tm-pSrltus. ali- imHor, l d e p o n. naśladować: quid VI 40; VII 22. Immanls, e, ogromny, niezwykle wielki: magnitudo IV 1; VI 16. TmmTneo, (vii), — 2 [in-mineo] wystawać, sterczeć: stąd grozić, nastawać imminet hostis VI 38. i Tm-mTto, misi, missum, 3 wpuścić, j napędzić, wyprawić, stąd a) kazać \ wystąpić, wyruszyć: equitatum VII i 40. — b) rzucać: pilą V 4; VI 8.—c); wbijać: tigna IV 17; trabes insuper i immissae belki poprzeczne, z góry, wpuszczane (między parę słupów) IV 17. ' j TmmSlo, l [in-mola mąka ofiarna]! wł a ś c. posypać bydlę ofiarne mąką, i stąd ofiarować, ofiarę składać: ani-j malia (hostias, homines) VI 16; 17; j VIII 51. j Tmmórtalis, e, nieśmiertelny: dii 112; | 14 i inn. l Tmmunis, e [in-munus] wolny od posługi krajowej, wolny od podatków, i nie płacący daniny: civitas VII 76. Tmmunltas, atis, f [immunis] uwolnienie od posług krajowych: otnnium-que rerum immunitatem habent (p. q u e) wolni od wszelkich posług VI 14.* Tm-paratus, 3. nieprzygotowany, nieuzbrojony VI 30; VII 3. TmpSdimentum, i, n. [impedio] 1) zawada przeszkoda I 25; II 25. — 2) w j ę z. woj. zwykle p l u r. Im- i pedimenta, órum bagaż, tabor = za- i - pasy, namioty, oręż, ręczne wiatraki j do mielenia zboża (p. metior), narzę- j dzia, maszyny oblężnicze, materjały j i narzędzia do budowy mostów i t p I 24; 26 i inn; także środki do_wozu żywności VII 14; agmen impedimen-torum p. agmen; niekiedy: konie pociągowe VII 45. TmpSdio, lvi, Itum, 4 (pes) właśc. nogi uwikłać (p. expedio) stąd 1) pętać, uwikłać, zagmatwać — 2) u-trudniać, uczynić niedostępnym, nieprzebytym: locum VII 57; przeszkadzać, wstrzymywać, hamować i t p ; z a C c a) osoby II 17; V 6 i inn ; ali-quem in jurę suo krępować I 36; im-pedit ad capiendam fugam nie pozwala na ucieczkę VII 26. — b) rzeczy: sinistra impedita ponieważ lewa ręka była zajęta l 25; impedire iter (res, oppugnatiorsm, navigationem, transitum) II 17; 20 i inn ; prospectum • zasłaniać II 22. TmpgdTtus, 3 partie. per f. pass. jako a d j. z c o m p. i s u-p e r I. 1) zajęty, nieswobodny: om-nium animis impeditis = ponieważ wszyscy byli zajęci (p. animus) V 7; » w j ę z. w o j. o żołnierzach: nie przygotowany do walki, niezdolny do ; obrony I 12; II 9; 10 i inn.; impeditos > in agmine et sub sarcinis (okol. przy-i czyny do infirmiore animo, p. inf ir-} mus) III 24. — 2) trudny, utrudniony: l navigatio III 9; p'o r. II 28; nieprzy-I stępny, nieprzebyty III 28; V 19 i inn.; j palus difficilis atque impedita bagno l bardzo niedogodne do przeprawy VII i 19 (rodzaj hendiadys) silvas impedi- tas, nie dostępne V 21. jTm-pSllo, pfili, p&lsum, 3. właśc. j trącać, uderzać, stąd poruszać, j wprawiać w ruch, pędzić, wpędzać; p r z e n. pobudzać, zniewolić, skłonić: aliquem ad aliquid II 14; 20 i inn. z nast. u t. impelli ut = dają się nakłonić IV 16; VII 42; impelli ad dimi-• candum być zmuszonym VII 20 ad facinus pochop brać VI 20; par t. impulsus opisuje przyczynę p. per-moveo. TmpSndeo, — — 2. [in-pendeoj wl-. sieć nad czem, zagrażać; wznosić się j I 6; montes, qui impenderent, góry | panujące nad doliną III 2. Tmpensus, 3. [od impendo 3. łożyć: i pecuniam, taborem, studia] kosztowny, cenny, drogi: proetium, wysoka cena IV 2.* i Tmp6rator, óris, m. [itnpero] wyda-I jacy rozkazy, naczelnik, wódz, głó-j wno - dowodzący I 40; II 25; tytuł nadawany wodzowi, później cesarzom rzymskim. !m-p8rfectus, 3. niedokonany, niedokończony, niedoskonały; novissimus-que imperfectus commentarius p. no-vus; imperfecta re tak, że sprawa nie była ostatecznie załatwiona VI 12. Im-pSrTtus, 3. niedoświadczony, nieświadomy, nieumiejętny, z gen. IV 22; 24; VI 39; rerum nie obeznany z biegiem wypadków I 44; ze «mpenurn — Im-p6nO. 87 stanem rzeczy, z położeniem rzeczy V 27; a b s. I 40; VI 10 i inn. Imperium, ii, n. [impero] 1) rozkaz, nakaz II 20; 22 i ihn. — 2) prawo rozkazywania, władza: caelestium nad bogami VI 17.—w szczeg. a) najwyższa władza, rządy, panowanie I 3; 30; 45 i inn.; sub ditione atque imperio alicuius esse—być w zupełnej zależności od kogo I 31 (por. impedilus); imperium provinciae władza nad prowincją, zarząd prowincji VII 64; por. I 3; II 4; in tanto imperio przy tak wielkiej potędze I 33; imperio (d a t.) natus zrodzony do rozkazywania VII 37; imperio nostro (a b 1. a b s.) pod naszą władzą II 1; por. I 18; qui praesit imperiumque pbtineat który stał na czele państwa i posiada) władzę najwyższą V 20; aequipre imperio uti korzystają ze • sprawiedliwszych rządów=sprawiedliwsze msją rządy VI 12;imperium(=regnum) desiderare VII 20; p ! u r. imperia władza zwierzchnia, zwierzchnictwo I 17; 31; V 27} 54; qui novis imperiis studebant którzy dążyli do zmiany rządów II1.—b) naczelnictwo w wojnie: unum imperium unumque magistratum habere być pod jedną władzą wojskową i cywilną II 3; neque imperio continentur (komenda) II 11; imp. totius beJli prowadzenie całej wojny II 4; prin-cipatus atque imperium pt principa-tus; summa imperii główne dowództwo II 23; VII 63; summa imperii bellique adtninistrandi główne dowództwo i wogóle prowadzenie wojny V 11; toti bello irnperioque praeficere p. praeficio; sine imperio bez dowództwa = bez wodza VII 20; cum imperio z władzą głównodowodzącego VI 1. TmpSro, l rozkazywać; nakazywać: a) alicui aliquid II 21; IV 8 i inn., imperat, quae ad eam rem usui sint wskazuje i nakazuje (żołnierzom), co w tym celu należy uczynić VII 11; partie, imperatum, jako s u b s t. rozkaz: venire ad imperatum, p. ad; imperatum facere być posłusznym V37; VI 10; imperata facere (facere, quae tmperavtt aliquis) poddawać się rozkazom II 3; 32; 35 i inn. — b) ali-cui z nast. u t I 28; V 1; 22 J inn.; z n e nakazywać, żeby nie = nie po- zwalać z trybem bezokol. I 46; II 32; V 22; z c o n j c t. (bez spójnika) IV 21; VII 86; c) z a c c. c. inf. (tylko, pass. V 1; VII 7; 60 i inn.; z i n t. VIII 27. — b) a b s. ut impe-raverat (erat imperatum) I 29; II 11 i inn.; w szczeg. w j ę z. woj. kazać dostawić = domagać się: obsi-des IV 22; 27 i inn.; provinciae mili-tes nakazać I 7; V l, 6 i inn.; cer-tum numerum cuique ex civitate p. numerus i quisque; equites Galliae imperati (=quos Oalliae imperaverat) VII 66. — 2) rządzić, zarządzać, dowodzić I 36; Ariovistum superbe im-perare, że Ar. rządzi dumnie I 31; illo imperante pod jego dowództwem VII 17. Tmp&tro, 1. [in-pStro] staraniem, prośba uskutecznić, a więc osiągnąć, otrzymać, wyjednać, dopiąć, dokazać; aliquid ab aliquo I 9; IV 9 i inn.; z nast. u t. III 22; VII 29; de indutiis wyjednać zawieszenie broni IV 13; de salute alicuius, wyjednać łaskę, ułaskawienie V 36; dopełn. opuszcza się niekiedy: I 35; II 12; V 6. Tmpe~tu8, us, m. [in-peto] napad, atak, szturm: I 22; 25; 44 i inn. magno impetu oppugnare potężnie szturrrfując II 6; ea celeritate atque eo impetu ire następować z taką szybkością i siłą V 18; subsequi eodem "impetu z takim samym rozpędem (siłą) VI 40; continenti impetu niepowstrzymanym pędem VII 28; parcie, siła: magnus impetus maris atque apertus ogromny i niepohamowany nawał morza III ' 18; ventorum, fluminis III 13; IV 17. Tm-pTus, 3. [in-pius] bezbożny, beze-cny, zbrodniczy VI 13.* TmpITco, avi, ątum i ui, Itum, 1. składać w fałdy, a więc splatać, wplatać, wikłać: ordines implicati zmieszane szeregi VII 73. Tm-ploro, 1. ze łzami, usilnie prosić, płakać aliquem z nast. n e I 51; fi-dem alicuius V 7; auxilium wzywać pomocy I 31; 32. Tm-p5no, pCsui, pOsItum, 3. 1) włożyć, wstawić, wsadzić, umieszczać: mi-lites (mulieres) eo I 42; 51. — 2) przykładać, przystawiać, przymocować: por-tis fores turresque VIII 9. — 3) nakładać: stipendium I 4; 45; VII 54; tm-pórto — in-aedifico — "incuso. necessitatem postawić w konieczności VIII 49; = zadawać: vulnera VIII 48. Tm-p&rto, 1. wnosić, wwozić, przywozić, atiquid ad aliquem IV 1; I 2 i inn. \ ImprSssio, onis, f. [imprimo, in-pre- i tno] właśc. wciśnięcie, wciskanie, stąd 1) wrażenie 2) napad, natarcie = im-petus VIII 6. TmprTmls, (in-primis), ą d v. prze-dewszystkiem, szczególnie, mianowicie l 33; III 10 i inn. 7m-pr6bU8, 3. niepoczciwy, bezwstydny, niegodziwy, niedobry: oratio I 17; s u b s t. improbi niegodziwcy, wichrzyciele VIII 44. Tm-próvTsu8, 3. (pro-video) nieprzewidziany, nagły, nieoczekiwany, im-proviso albo de (ex) improviso niespodzianie, nagle I 13; II 3 i in. Tm-prudSns, gntis [in-providens] nie przewidujący, nie wiedzący, nieroztropny, nieprzezorny, nieoględny: nm-prudentibus nostris (abl. a b s.) gdy nasi niczego nie przeczuwali V 15; imprudentes (= quod erant prudentes ideoquenullum i t. d.) VIII 19; por. III 29; VIII 36. Tm-prudentia, ae, f. [impruderis] nieroztropność, nieprzezorność, nieo-ględfaość IV 27; V 3; VII 29. Tm-pubSs, Sris, niedojrzały, niepełnoletni, nieżonaty VI 21. Tm-pugno, .1. zaczepiać, napadać, atakować: Galliam I 44; opera VIII-43; a b s. III 26; p r z e n. zaczepiać, gp-1 dzić na co: dignitatem alicuius VIII l 53. i Tmpulsus, us, m. [impello] uderzenie; p r z e n. pobudka, podnieta, zachęta: impulsu, alicuius V 25. TmpOne, a d v. fin-poena] bezkarnie I 14.*, TmpunTtas atis, f. [impune.l bezkarność I 14. Tm-pumtu8, 3. nleukarany, nlepo-mszczony: vulnera VIII 48.* Tmus, p. inferus. in, praep. w, na. I) z a c c. 1) o miejscu na pytanie: dokąd? w, na, do: in Santonos pervenire, p. Sequani; in hostes aquilam ferre w sam środek wojska nieprzyjacielskiego IV 25; in contrariam partem p. contrarius; in oppidi circuitum naokół miasta VIII 33; Belgae spectant in septentrionem: ku l 1; o kierunku: in tatitudinem na szerokość (altitudinem, longitudinem) I 2; 8; VI 29. —- 2) o czasie: na, do, aż do: in tertium annum (in diem cer-tam, in aliud tempus i t. p.) I 3; 30, 53; in longiorem diem p. longus; in reliquum tempus, na czas późniejszy, na przyszłość I 20 i inn.; in dies p. dies; in singula diei tempera (mało nie) co godzina VII 16; in posterum (perpetuum, praesentia) p. posterus i inn. — 3) w innych stosunkach oznacza: a) części na które dzieli się całość: Gallia est divisa in partes tres I l b) uczucia przyjazrie lub nieprzyjazne względem kogo, ku, do: vojuntas (benevolentia, beneficia merita) in ali-quem 119; 42 i inn.; senatus consulta in aliquem (na korzyść czyją) I 43; animadvertere (cruciatus edere, cle-mentia uti) in aliquem I19; 31; H 4.— c) cel, zamiar przeciw, ku, na, w, takie dla: in colloquium (in disciplinam) venire I 35; VI 14; se fidem interpo-nere in eam rem, że on za to ręczy V 36; in eam sententiam dicere w mysi tego zdania I 45; in utramque partem na każdy wypadek (in bonam atque malam) V 29; za i przepiw V 30; in speciem dla pozoru V 51; ze względu na powierzchowność VII 23; mirum in modum w sposób zadziwiający 141; p o r. VI19; VII 73; 85. II) = z abl. 1) dla oznaczenia miejsca na pytani: gdzie? — w, na: in Sequanis p. Sequani; in milibus passuum tribus w odległości trzech, mii VI 36.—2) o czasie w, przy, w czasie: in consulatu I 35; in itinere (in ipso negotio). p. iter i negotium, często zgerundiv. in petenda pace IV 27; p o r. II 21; 28 i inn.—3) w innych stosunkach: a) między, pomiędzy, wśród, w liczbie: in. his I 16; 53 i inn.; in his (sc. nun-tiis) V 53; in iis V 4; = pro, lako; in mandatis I 43.—b) przy esse w znacz, w, na: in aliquo est cons.lium (animus, virtus, facultas) III 16 i inn.; in navibus erat formitudo III 13.— d) przy określeniu okoliczności, towarzyszących działaniu, w znaczeniu w, ha, przy: in conspectu na oczach, w obliczu; in potestate w mocy, in tanta multitudine =cum tanta mul-titudo esset I 27; in tanto imperio l 33; in tanta iniquitate U 22; por. III 8,1; VI 79; VII l, 2; in vastandis agris pustoszeniem, przez pustoszenie V 19; m summa inopia = pominie braku V 2; — 4) w wyrazach złożonych: w, na; jako a d v. nie. Tn-aeditTco, ł. przybudować, dobudować, zbudować loriculam VIII 9; quae ( = in ea tecta, quae) erant inaedifi-cata VIII 5 (były zbudowane). TnSnls, e, czczy, próżny, pusty: na-vis V 23; daremny, bezskuteczny: si-mulatio VII 19. Tn-oautS, a dv. [in-cautus] nłeostro- tatos equos konie w pędzie (rozpędzone) IV 33; cum aestus se incitavissent (c o n j c t. powtarzającej się czynności: p o r. I 25,3) zawsze gdy fale morskie szybko napływały (podczas przypływu) III 12; major vis aquae se incitavis-set z większą siłą woda parła IV 17. 2) p r z e n. a) pobudzać, zachęcać podburzać: aliquem ad bellum III 10; cogitationes bud-zić VIII 10. — b) rozdrażniać, wprawiać w gniew, w zapał: l 4; IV 14 i inn. Tn-c5gnTtuB, 3. nieznajomy, niewiadomy, nieznany: alicui IV 20; 29. żnle, ńie'ogledniel VII 27;' VIII 48. Tn-cdYo, c51ui, cfiltum, 3.. stale miesz- ~ - J. -Ł—— .--L —'.L ._:„J_Jt_.- Y * A. KA : I«n . Tn-cautus, 3. (caveo) nieostrożny niestrzeżony VI 36\* Tncendlum, ii, n [incendo] pożar, ogień VII 15; 55 i inn.; p l u r. palące się budynki V 48. TnoSndo, Sndi, ensum, 3. zapalić, podpalić: oppida, (vicos, aedificia, fasces) I 5; II 7 i inn.; p r z e n. rozpalać, pobudzać, unieść się (ira), napełnić (dolore): aliquem VII 4; equum calca-ribus VIII 48. kac. mieć siedziby I l, 4; 54 i inn.; trans, zamieszkiwać, zaludniać; partem Oalliae (ioca, regiones, Alpes) II, 1; II 4 i inn. TncolDrnis, e, nienadweręiony, niepokonany, nietknięty, cały I 53; in-columem discedere bez szkody (swobodnie) V 41; incolumi exercitu (a b 1. a b s. = skróć, /daniu warunków.) VI 41; omnibus inćolumibus copiis — bez żadnej straty w wojsku V 52. Tn-cSrtus, 3. niepewny, nieznany, wa- j TncSmm&dg', a d v. 'niewygodnie, n\*-hający się: rumores (tempora) IV 5;-! zręcznie, nieszczęśliwie V 33i* VII 16; incertis itineribus (a b 1. a b s.); inc&mm5dum, i, n. [incommodus] VI 34; incerto exitu victoriae = gdy zwycięstwo wahało się (nie było pewne) VII 62; incertis ordinibus, gdy szeregi były w zamieszaniu IV 321 1. InoTdo, cldi, casum, 3. [in-cado] 1) —2) p r z e n. a) trafem wpaść, spot- niewygoda, przykrość, strata, szkoda V 10; 53; VII 33; quid incommodi ile trudności VII 45; p l u r. nieprzyjazne okoliczności, warunki, V 35; s z c z eg. niepowodzenie, kieska na padać, wpadać: tela, ińcidentia VII 9'.| wojnieTl3; Vr39 i inn. Tn-ćrSdlbTlls, e, nie do uwierzenia kac, napotkać: in aliquem I 53; VI) nie do opisania, niezwykły, nadzwy-30.—b) zdarzyć się, wszcząć się: inci-l czajny; lenitas (celeritas, virtus, ho-dit bellum (res) II 14; VII 3; z d a t. j nor) 112; 39 i inn. cuius mali sors incidit los tego nie-i Tn-crepTto, 1. [i n t e n s. od increpo) szczęścia padł (nieszczęście to spadło); hałas czynić, stąd krzyczeć, łajać, ga- ••••"•• -,.-- ,= gło. na VIII 12 (p. małum). 2. TncTdo, cldi, cisum. 3. [incaedo] nić, karcić: aliquem vocibus (= śno) II15; 30. podciąć, naciąć, wyciąć: arbores II: Tn-cumbo, cubui, cubTtum, 3. poło- 17. j żyć się na, opierać się; p r z e n. przy-TncTpio, cepi, ceptum, 3. [in-capio] za-1 łożyć się, usiłować, staranie łożyć: cząć, rozpocząć: .oppugnationetn Vii animo, ex opibus, in bellum VII 76; 17; z i n f. II 2; V 39 i inn. l p. ops. inoTto, 1. (i n ten s. od Oieo) 1) Tncursio, ónis. f. [incurro] najście, wprawiać w ruch szybki: naves remis i wtargnięcie, napad, atak, V 1; 21 III 14 i inn.; equum dać ostrogę (ude-j i inn. rżenie): equus Incitatus szybko pę- TncOrsus, Os, m. [incurro] napad, atak dzący koń IV 33; equo incitato rozpę- VII 36; VIII 18. dziwszy konia, galopem IV 12; cursu j TncQso, 1. [in-catisa] skarżyć, oskarżać: incitato w szybkim biegli II 26; incł-l aliquem I 40; II 15. 90 in-dago — In-ferO. Inferus — Inlcio 91 ind&go, Inis, f. otoczenie, osaczenie, obława VIII 18.* Tnd6, a d v. 1) stamtąd 110; 33 i inn.— 2) zatytn, następnie II 19; VII 48. Tndicium, ii, n. [index] wskazanie, wyznanie, doniesienie I 4; VI 30 i inn.; j znak, dowód. | Tn-dTco lxi, Ictum, 3. wskazać, od- i kryć, wyznać, wydać: wyznaczyć, l ogłosić; consilium l 30 i inn. i indrctus, 3. 1) part. od indlco. — 2) a d j. niepowiedzlany, niewymie-niony; causa indicta = bez sądu VII 38.* Tndignlssime, a d v. (su p e r I. od indlgne) najniegodziwiej VII 38.* TndTgnTtas, atis, f. [indignus] 1) nie-! zasługiwanie, niegodność, nłeprzystoj-! ność: rei VII 56; nieprzyzwoite obej-' ście się, obelga: omnes indignitates j wszelkie obelgi, poniżenia II 14; 2) i niezadowolenie, oburzenie: vinculo-i rum (gen. objecti) VIII 44 (p. vi n-j cula). TndTgnor, l. d e p o n. [indignus] uwa- j żać za rzecz nieprzyzwoitą, stąd być niezadowolonym, oburzać się; z nast. quo d VII 19. Tn-dTgnus, 3. niegodziwy, niegodny, nieprzystojny, poniżający, z a b 1. V 35; VII 17. Tn-dTITg$ns, entis, nlepilny, niedbały VII 71.* In-dTlTgentia, ae, f. [indiligens] niedbalstwo, opieszałość VII 17. TndTlTgentius, a d v. (c o m p . od indiligenter) mnie] pilnie, nie tak pilnie II 33* (praesidia servare = strzedz) Tn-duco, uxi, uctum, 3. 1) wprowadzać: exercitum in agros XVIII 2; p r z e n. pobudzać, skłaniać, znęcać; part. inductus pobudzony, znęcony: cupiditate (spe) I 2; 27. — 2) nawlec, naciągnąć, wdziać: scuta pellibus powlec II 33. Tndulgentia, ae, f. [indulgens] powolność, łaskawość, pobłażanie: in aiiquem VII 64. Tndulgeo, Cisi, ultum, 2. być powolnym, łaskawym, .pobłażać, dogadzać: aliciu I 40; VII 40. Tnduo, ai, utum, 3. wdziać, przywdziać, włożyć na siebie: galeas II 21; p r z e n. se aliqua re uwikłać się: vallis (stimulis) VII 73; 82. industrlS, a d v. pilnie, bacznie, starannie, usilnie VII 60. IndOtiae, aruin, f. (od induo: wtrącać, włączać; także induciae) czas wtrącony, zawieszenie broni, rozeim IV 12. Indutiomarus, i, wódz Trewerów V 3; 4 sqq. fn-eo, Ii, itum, Ire, i n t r. i n t r a h s. wchodzić w co; p r z e n. 1) o czasie: zaczynać, rozpoczynać: inita aestate, z nastaniem lata (gdy nastało lato) II 2; p o r. III 7; V 23; — 2) o czynnościach: zaczynać, zamierzać, przedsiębrać, przystępować i t. p. VI 43 (p. gratla); rationem roztrząsać, rozważyć, wyrachować VII 71; VII 24; nu-merum p. numerus; consilium powziąć zamiar, ułożyć plan VI 31; VII l i inn.; de sua salute zamach uczynić na VII 9; de summis rebus brać się do rozstrzygania IV 5; nihil consilii con-tra Sequanos nic nie przedsiębrać VI 12; pas s. II 33; aliquid novi consilii initum — (esse) jakiś nowy plan przdsięwzięty został IV 32 i inn. his initis consiliis po takim rozważe-ni-t rzeczy (okoliczności) III 9; inire proelium rozpoczynać bitwę VIII 19. TnSrmis, e, inermus, 3. [in-arma] bezbronny, źle uzbrojony I 40; II 27 i inn. TnSrs, 6rtis, [in-ars] niezgrabny, nie-"zręczny; stad niezdolny do czynu, leniwy; słaby, tchórzliwy IV 2. TnSrtia, ae, f. 1) nlezgrabność, nieumiejętność 2) nieczynność, lenistwo VIII p r a e f. Infamia, ae, f. [in-fama] niesława, hańba VI 23 i inn. Infans, ntis [in-fari] niemy; su-bst. niemowlę, dziecię VII 28; 47. TnfSctus, 3. [in-facio] niewykonany, nleukończony: infecta re VII 17; 82. Tn-fSro, IntOli, illatum, Inferre 1) .wnosić, wprowadzić, wrzucić: ajiquid in ignem VI 19; aliquem in equum na koń wsadzić VI 30; ignem aggeri zapalić VII 22; nihil vini wwozić, przywozić 11 15; szc ze g. w j ę z. woj. a) signa inferre (in hosies) uderzyć (na 'nieprzyjaciela)' p. signum b) bel-lum inferre rozpocząć wojnę (zaczepną) wtargnąć IV 27; V 12 i inn.; bLl-lum alicui wydać komu wojnę 12; 35; 44 i inn.;: bellum illatum defendere prowadzić wojnę odporną II 29; VI 23. — 2) p r z e n. a) wnosić, podawać: causam I 39. — b) sprawić, zadać, u-czynić, nabawić: alicui vulnus (iniu-riam, calamitatem, spem) I 12; 14; 50 i inn.; terrorem nabawić VII 8; poenam ukarać VIII 21; (co do I 14 p. fero). Inferus, 3. (infer, a, um) dolny, niski, c o m p . interior, ius 1) niższy, niżej położony, locus (spatium, angulus) II 25; V 13; VII 46; pars Rheni dolny bieg-J 1. — 2) p r z e n. a) niższy co do siły, liczby, czasu więc słabszy, aetate późniejszy, młodszy — VIII 14; interior esse ustępować II 8. — b) niższy co do stopnia: ordines stopnie niższe VI 40; super!. 1) infimus. 3. najniższy in inf imis radicibus montis u stóp góry VIII 40; ab infimo solo od spodu VII 73, 7 (p. a, ab) ab infimo u samego dołu VII 73, 3; ad infimum ku dołowi VII 73, 5; ab infimo od spodu VII 19; oznacza część najniższą przedmiotu: sub infimo colle u samych stóp pagórka VII 49; collis infimus apEr-tus od spodu (w niższej "części swej) odkryty II 18; infirha vallis najniższa część doliny VIII 40. — 2) »mus, 3. najniższy, ab imo od dołu (w dolnej części) III 19; u spodu IV 17. TnKstus, 3. [infensitus, in i nieużyw. fendo] 1) biernie: wystawiony na niebezpieczeństwo, zagrożony, niebezpieczny: infestis itineribus (a b j. a b s. dom. redditis VIII 47. — 2) czynnie: nieprzyjazny, zaczepny: lancea /n-festa (dzidą, do ataku wymierzoną) VIII 48; infestis signis VI 8; por. VII 51 (p. signum). TnfTeio, fgci, fectum, 3. [in-facio] wrobić, włożyć, stąd zmieszać, zafarbować: se vitro V 14;* zabrudzić, skalać, zarazić. Tn-fldSIis, e, niewierny, niepewny VII v9* TnfldSIltas, atis, f. [infidelis] niewierność, nierzetelność, wiarotomstwo VIII 23. Tn-fTgo, flxi, flxum, 3. wrazić, wbić, utkwić: taleae infixis hamis VII 73.* (kołki z przymocowanymi do nich hakami). Tnflmus, 3. p. inferus. In-fTnrtus, 3. nieograniczony, nie- skończony, niezliczony, niezmierzony: multitudo (magnitudo, labor) V 12 i inn. TnflrmTtas, atis, f. [infirmus] 1) słabość, niemoc, metrwałość: vinum VII 26.—2) p r z e n. słabość charakteru, niestałość, niepewność: Oallorum IV 5; 13. fn-flrmus, 3. 1) słaby, bezsilny, nietrwały, niepewny: navis, (arbor, civi-tas, legiones i inn.) IV 36; VI 27 i inn. 2) p r z e n. lękliwy, trwożliwy, chwiejny: impeditos in agmine et sub sar-cinisintirmiore animo (a b 1. qualitatis) adoriri cogitabant = eos (Romanos), cum impediti in agmine... animo e s-sent, aęloriri cogitabant, zamierzali napaść na nich, gdy będą zajęci... i niepewni swoich sił(essent odnosząc się na cogitabant (zamiefzali) ma znaczenie czasu przyszłego (p o r. wyżej: se dimicaturos existimabant) III 24,3. In-fIScto, exi,.exum, 3. zginać, zakrzywić: arbores II 17; ferrum se in-flectit I 25. m-flo, 1. dąć, nadąć, odymać; pass. p r z e n. nadymać się, pysznić się, być dumnym: aliqua re inflari VIII 12. in-fluo, uxi, uxum, 3. wpływać, wpadać: in Oceanum (in flumen) I 12; IV 10; VI 33; quo IV 1. tn-fddio, fódi, fossum, 3. zakopać, zagrzebać: taleas in terram VII 73.* Tnfra (z inf era sc. parte) 1) a d v. nisko, niżej, na dole IV 36; VII 61;— 2) p r a e p. z a c c. a) p miejscu pod, poniżej VI 35. — b) o wielkości: mniej, niżej (= mniejszy od, niższy od) pau-lo infra elephantos VI 28. TngSns, entis [in-geno-gigno] w ł a ś c, narastający, wzmagający się; stąd ogromny, niezwykle wielki; magnitudo (insula) I 38; IV 10. Tn-gratus, 3. niewdzięczny, nieprzyjemny, niemiły: oratio VII 30. TngrSdior; gressus sum., 3. depon. {in-gradior] wchodzić, wkroczyć, wstępować: intra fines (munitiones) II 4; V 9; vestigiis alicujus ingredi, w czyje ślady wstępować VIII 20 (p. vestigium) TnTcio, (injlcio, in-iacio) ieci, iectum, 3. 1) wrzucić, Wpuścić, wprowadzić (z pośpiechem) VII 58; prze n. wprawić w co, nabawić, napełnić i t. p. studium (metum, timorem) I 46; IV 92 inimtcitiae— Insćius. 19; VII 5. — 2) narzucić, nałożyć: materiam IV 17. , inTmTcitlae, arum, f. [inimicus] nle-j przyjaźń, waśń VI 12. j TnTmTcue, 3. [in-atnicus] nieprzyjazny, j nieżyczliwy:, alicui II 21; VIII 48; współzawodniczący = współzawodnik V 44; inimico animo esse in aliquem p. sum, s u b s t. nieprzyjaciel, wróg I 4; 10 i inn.; nieprzyjaciel osobisty — w przeciwstawieniu do hostis — wróg polityczny V 25; quam inimiciim de-! beret habere za. jak zawziętego nie- j przyjaciela uważać powinien VIII 44 j (p. habere). ' TnTquItfis, atis, f. [iniquus] 1) nierówność (miejsca); p rżeń. niedogodność (lód, nierówne = niedogodne j miejsce III 2; VII 45 t inn. (p. iniquus); in tanta rerum iniquitate, w tak u-ciążliwych okolićznoścciari (warunkach) II 22. — 2) nierówność (różnica) położenia, stosunków i t. p. VII 19, 3; p r z e n. niesprawiedliwość VII 19, 5 imquusi 3. [in-aequus] 1) nierówny; i p r z e n. niesprzyjający, niedogodny: locus, miejsce nierówne, lub niedo-i godne II 10; 23; 27 i inn.; iniquum loci ad declivitatem fastigium niedogodna | pochyłość miejsca co do spadzistości terenu = bardzo mała spadzistość < miejsca niedogodna (dla Rzymian, do l których obozu zbliżenie się .nieprzyjaciela było w ten sposób ułatwione) VII 85; iniqua condicio VI 10. — 2) niesprawiedliwy (por. aequus); ini-.j quum est c. i n f. niesłusznie I 44. l Tnitium, ii, n. [in-eo] początek I 43; j III 28 (silvarum, brzeg lasów) i inn.; Remorum V 3 (p. Sequani); silvae VI 25; ab initio, z początku VI 8; VII 13; 28; ab his fit initium retinendi Si-lii atque Velanii (retinendi gen. epe-xegeticus) oni to zrobili początek tym, że zatrzymali S. i V. (= Oni to pierwsi zatrzymali S. i V., a za nimi sg-siedzi to samo czynią z innymi) III 8; initium ortum est (pleonasmus) V 26; por. VIII 6; p l u r. initia, órum początki, zasady: operum, artificiorum VI 17. Tn-lungo, Onxi, flnctum, 3. włączyć: połączyć, powiązać; p r z e n. włożyć, nałożyć: alicui aliquid VII 77; VIII 6, Tnlurla, ae, f. [ią-ius] niesprawiedli- wość, krzywda, obraza I 7; 9; iniuria retentorum equitum obraza wyrządzona zatrzymaniem rycerzy rzymskich III 10 (p. initium); z gen. O b i. (wyrządzona komu) I 20; 35; 36; Helvetiorum iniuriae populi Ro-mani krzywdy, wyrządzone narodowi rzymskiemu l 30; suae iniuriae doznane krzywdy VII 38; iniuria niesprawiedliwie I 36; iniuriam facere (accipere, persequi, propulsare, in-ferre) p. facio, accipio i t. d.; aliquem prohibere ab iniuria (iniuriis ab ali-quo) p. prohibeo; aliquem lacessere iniuria, p. lacesso. fniussp, (a b l. od nieużyw. inius-sus) bez rozkazu, bez pozwolenia I 19; V 28. Tn-nfiscor, natus sum, 3. zrodzić się gdzie, wyrosnąć na czym, powstać; cupiditas innata est (dopełn. in omnibus)! 41; partie, innatus wrodzony: temeritas VII 42 in-mtor, nixus (nisus) sum, 3. de-pon. opierać się na czym, polegać; z a b 1. scutts II 27. Tn-ndcens, entis, nieszkodliwy, niewinny VI 9; 16". Inn5c6ntia, ae, f. [innocens], nie-szkodliwóść, niewinność, rzetelność, bezinteresowność I 40.* Tnópia, ae, f. [inops] 1) niedostatek: alicuius rei I 27; III 6 i inn.—2) 2) (bez okr. gen. ubóstwo, nędza VI 24; s z c z e g. niedostatek żywności VII 14; 32; 77. Tn-dpTnans, antis, niespodziewający się, nieoczekujący VI 37; VII 82; aliquem inopinantem aggredi (oppri-mere, deprehendere) = niespodziewanie I 12 i inn. fnquam, is.it, v e r b. defect. mówić, powiedzieć, rzec (kładzie się, jako zdanie wtrącone w oratio recta) inquit IV 25; V 30 i inn. Tn-sciens, entis, nlewiedzący, nieświadomy: inscientibus ipsis bez ich wiedzy I 19; p o r. V 7. Tnsclentia, ae, f. nieświadomość, nieznajomość rzeczy, brak doświadczenia: locorum, usus III 9; 13 (p. i s); III 19; vulgi VII 43. Tnscius, 3. [in-scio], niewledzący, nieświadomy VII 77; aliquem inscium opprimere niespodziewanie IV 4, In-s6quor — Tn-sto. 93 Tn-ee~quor, secfltus sum, 3. depon. 1) następować'po kim, po czym (bezpośrednio): nox (annus) insequitui VIII 23; 48; superioribus atque inse-quentibus ejus scriptis VIII p r a e f. p. superus- -r- 2) ścigać, gonić: aliquem I 23; U 1$ i inn. Tn-sSro, serui, sertum, . 3. wprawić wsadzić, wrazić: falces longuriis (d a t.) insertae III 14*. Tn-se>vio, lvi, Itum, 4. służyć; p rżeń. troskać się, starać się:.omnibus rebus (a b 1.) inserviendum statuit postanor wił starać się wszelkimi sposobami VIII 8. Tnsidiae, arum, f., [insideo, insedeo] 1) zasadzka^ a) oddział wojska w u-kryciu: insidias collocare . (disponere) V 32; VIII 12; por. VIII 18; im-petus insidiarum VIII 19. — b) miejsce ukrycia: copias in insidiis collocare (disponere) III 20; VIII 16. — 2) t podejście, podstęp, zamach I 13; VIII j 23; per insidias zdradziecko I 42; IV 13. i TnsTdi&tor, óris, m. [insidior] zasa-' dzający się, czatujący, żołnierz w za- \ sadzce VIII 18. Tn-sTdior, 1. depon. czatować, być j w zasadzce VI 24; VIII 19. < TnsTgnis, e [in-signum] 1) naznaczony, mający znaki, odznaczający się; (w złem, lub dobrem) znaczny, wi- i docznv VIII 42; s u b s t. insigne, is, j znak 'VII 50; quo (vestitu) insigni i (a p p o s.) uti consuerat, odzież, kto- i rą zwykle nosił, jako oznakę (płaszcz szkarłatny) VII 88; sygnał II 20; p l u r. insignia znaki zdobiące oręż: ozdoby I 22; II 21; VII 45 [W wojsku rzymskim ozdoby na hełm stanowiły pióra czarne lub czerwone; znaki zaś odróżniające: medale, łańcuchy,'zapo-nv i t. p.] — 2) p rżeń. znaczny, niezwykły, niepospolty; calaniitas 112. TnsTlio, sllui, sultum, 4. [in-sa!io] wskoczyć na co, rzucić się: in phalan-gas I 52.* Tn-sTmulo, 1. przedstawiać co, jake podobne do występku (simulo, simi-lis) zarzucać co komu, obwiniać: ali-quem proditionis VII 20; 38. Tn-sTnuo, 1. f sinus, us] wprowadzić w ciasne miejsce; se dostać się, prze- drzeć się, wedrzeć się: se inter turmas equitum IV 33. Tn-sTsto, stiti. — 3. 1) stawać, stanąć na czym; p e r f. stać: m jugo IV 33; jacentibus (d a t.) na trupach poległych II27; firmiter stanąć mocno (pewną nogą) IV 26; 2) p r z e n. nasta-wać, ścigać, wytężyć uwagę i siły na wojnę VI 5; rationem pugnae trzyma się III 14. Tn-s6l8ns, entis, a d i. [soleo] niezwykły, zachowujący się niezwyczajnie, stad nieskromny, zuchwały: secundis rebus VIII 13. TnsSISnter, a d v. (insolens] 1) niezwykle, rzadko, nad miarę — 2) zuchwale, hardo I 14; VIII 50. Tn-spScto, 1. [i n t e n s. od inspicio], pogiądać, przypatrywać się: inspectan-tibus nobis w naszych oczach VII 25. Tn-stabTlis, e, niestały, niestateczny; zmienny: motus IV 23.* Tn-stSr, i n d e c 1. n,'rys, wzór, obraz, podobieństwo, kształt; z gen. na podobieństwo: muri II 17. TnstTgo, l. pobudzać, poduszczać V 56 VIII 31. TnstTtuo, ui, utum, 3. [in-statuo] 1) rozstawiać, ustawiać: aciem: III 24; IV 14; — 2) urządzać, zakładać, budować, wznosić: pontem (naves, tur-res i t. p.) IV 18; V 11; 52; pilą V 40.— 3. przedsiębrać, zaczynać: • sermonem lohgiorem V 37; ab instituto consilio od zamierzonego planu V 4; z i n f. postanowić, uchwalić III v 9; 23; 28 i inn. — 4) ułożyć, ustanowić, wprowadzać, zaprowadzić: aliquid (sacrifi-cia, exemprum, rationem pontis) VI 11; 14; 16; VII 77 i inn.; remiges powołać III 9; instituta ratione w sposób przyjęty (raz na zawsze, stale stosowany) VI 9; 34; perf. institui z i n f. mam zwyczaj, przywykłem VII 13;, a b s. ut"łnstituerat = stosownie do swego zwyczaju, swoim zwyczajem VI 3; 44.—5) kształcić, uczyć: aliquem I 14. TnstTtutum, i, n układ, urządzenie, zwyczaj, uchwała, postanowienie, ustawa IV 20; lingua, institutis, legibus 11 (p. et); vitae VI 18; instituto Caesaris ^rozporządzenia Cezara VII 24; instituto suo według swego zwyczaju I 50. Tn-*to, stjti, -— l, 1) stać na czym 94 Trtstrumentum — Intercludo. TntSr-dlco — Inter-mitto- lub przed czym; stąd nastawać — następować, nacierać, atakować I 25; III 5 i inn. — 2) nastawać — zbliżać się, zagrażać: dies instat I 16; in-stans bellum (tempus inst. belli) VI 4 (p. sum). Tnstrumentum, i, n. [instruo] narzędzie, sprzęt; c o 11 e c t. sprzęty wo-gólc: hibernorum sprzęty potrzebne na zimowych leżach V 31; militare narzędzia wojenne VI 30. Tn-strQo, uxi, uctum, 3. 1) uszykować, ustawić, zbudować: machinatio-nem II 30; aggerem VIII 41; ustawiać w szyku bojowym II 22; V 18 i inn.; aciem instructam habuit wojsko ustawione w szyku bojowym I 48; p a r- • tic. instructus gotowy do bitwy VIII 9; 19; 36. — 2) przygotować, opatrzyć, obsadzić; naves omnibus rebus V 5; a b s. uzbroić: exercitus instructus VII 59; naves instructae V 2. TnsuSfactus, 3. [in-sueo-facio] przywykły, wzwyczajony, wprawny IV 24.* Tnsuetus, 3. [insuesco] 1) nlenawykły: laboris, navigandi, V 6; VII 30.—2) niezwykły (niezwyczajny): res VIII 23. Insula, ae, f. wyspa III 9; IV 20; p l u r. insulae miejsca wysokie na wybrzeżu morza, których przypływ nie zatapia VI 31. Tn-sGpfir, a dv. na wierzch, nadto, prócz tego, IV 7; na wierzch = na nie VII 23; jako prą e p. zacc.i abl. oprócz: insuperhis, oprócz tych rzeczy. Tnteger, Sgra, Sgrum fin-tango] 1) nietknięty, nieuszkodzony, cały: mu-nitiones (pars sublicarum) VI 32; VII 35; integris rebus (abl. a b s.) kiedy państwo było jeszcze niezależne VIII 32; reintegra gdy rzeczy (sprawy) dobrze stały = były w dobrym. - stanie VII 30; si poenam inferre 'in-teąris posset gdyby mógł ich karać, gdy jeszcze nie byli pokonani VIII 21. 2) niezużyty, świeży, mocny, rzeźwy, milites integris viribus III 4; 19; subst. integri V 16; VII 41 i inn. Tn-t6go. Sxi, ectum, 3. pokryć, ali- quid aliqua re VII 22; 34; 79. TntSIlego, 5x1, Sctum, 3. [inter-legol w ł a ś c. rozbierać, roztrząsać, dochodzić do poznania, a wiec pojmować, poznawać, postrzegać, dociec wnioskować i t. p. aljquid I 20; IV 20 (intellegebat =- certo sciebatyi inn.; z a c c. c. i n f. VII 20 (przekonać się) I 10; 13 i inn.; z pyt. uboczu. I 40; II 14; III 9; wiedzieć, widzieć: n i e-osobow. VI 12; a b s. ut intellectutn est jak się (później) dowiedziano II 33. Tn-tSndo, endi, entum, 3. napinać, natężać, wyprężać; prze n. wytężać umysł, uwagę; zwrócić uwagę na co: z i n f. starać się, usiłować III 26; 5; partie.' intentus, 3. zwrócony ku czemu, zajęty czym: oculis mentibus-que ad pugnam intentis (abl. a b s.) III 26, 2; intentus in aliqua re zajęty czym III 22; a b s. milites intenti pugnae prqventum exspectabant oczekiwali z natężeniem (niecierpliwie) VII 80. Tnt8r, p r a ep. z a c c. 1) między, pomiędzy, wśród I 26; II6 i inn. inter ea t. j. inter auxilia et duas legipnes I 24, 3; inter duas acies, w miejscu wolnym pomiędzy dwoma wojskami II .9, 2; constabat inter eos omnes zgadzali się wszyscy VII 44; zam. gen. p a r-tit. plurimum inter eos z pośród nich II 4; inter se = wzajemnie, jeden za drugiego, jeden drugiego i t. p. I 30; II l i inn. 2) w czasie, podczas, wciągu I 36. Tnt8r-cedo, c6ssi, c6ssum, 3. 1) wchodzić między dwa przedmioty, stawać między dwoma przedmiotami, iść między II 17; przechodzić (pomiędzy, w ciągu) wydarzyć się V 53; ut spa-i t i urn intercedere posset = aby wy-| grać na czasie (= aby pewien prze-j ciąg czasu mógł przejść) I 7; r- 2) być między: intercedit silva I 39; por. VII 26; 46; 77; p r z e n. istnieć, być: causa necessitudinis I 43; p o r. V 11; niekiedy przekłada się: quas inter VI 36, 2; por. VII 33. TntSrcTdo, cidi, clsutn, 3. [inter-caedo] rozciąć, przeciąć; venas fpntis inter-cidere atque avertere przeciąć i odwrócić VIII 43; jugum valle a castris intercisum wzgórze oddzielone od obozu doliną VIII 14; intcrcidit atque imperat najsurowiej zakazał V 22. TntfircTplo, epi, ceptum, 3. [intercapio] przejąć, porwać, pojmać, złapać: ali-quem (aliquid) II 27; V 39 i inn. TntiSrolOdo, flsi, flsum, 3. [inter-clau-do] 1) zaniknąć, zagrodzić, przeciąć: 95 alicui iter (commeatum, fugam) III 3; 24; VII 11. — 2) odciąć, oddzielić, przeszkodzić: aliquem ab exercitu, a praesidio VII 1; 59; frumento (com-meatibus, reditu i inn.) I 48 i inn.; in-terclusus itinere et Ligeri, odcięty od drogi (prowadzącej) przez Liger VII 59, l (p. et); interclusas (legiones) disti-nebat oddzielała odcięte legjony VII 59, 5; re frurnentaria I 23 (dopełn. Romanos); aliquem (bez dopełn. dalsz). otoczyć IV 12. /nter-dTco, lxi; ictuni, 3. zakazać: zabronić (p. interpono) alicui z nast. ne VII 40; interdicit atque imperat surowo zabrania V 22 (p. imperium i oro); praecipit (omnes peterent Indutioma-rum) atque interdicit (odn. się na neu quis quem vulneret) rozkazuje, żeby wszyscy godzrli w jednego Inducjo-mara, i zabrania każdemu ranić kogokolwiek pierw, nim ujrzy... V 58; alicui aliqua re zaprzeczać prawa korzystania, przebywania: Romanis omni Oallia I 46; sacrificiis nie dopuszczać! do udziału VI 13; alicui aqua et igni l odebrać ogień i wodę — skazać na | wygnanie — wywołać z kraju VI 44. j Tnterdlctum, i, n. [interdico] zakaz, i wyrok: VIII 3.* . i TnterdTu, a d v. [inter-dies] w dzień,; we dnie I 8; VII 69; 72. i TntSrdurn, 0 d v. niekiedy, czasem 11 14; 39. i TntSr-ea, a d v. tymczasem I 8; 42 i inn. j Tnt6r-eo, Ti, Itum, ire, w-łaśc. za-j chodzić za co, znikać; stąd zginąć, i przepaść, umrzeć, polec V 30; 38 i inn. j intSr-fTcio, feci, fectum, 3 [inter-fa- [ cio] zabić, zamordować: aliquem I 12; 44; II 23 i inn. se ipsi interficiunt sami siebie pozabijali, (w prozie klasy-) cznej nie bywa wcale se interficit, j lecz bywa niekiedy se ipse interficit)! V37. i TnterTcio (interjTcip), ieci, iectuni 3. j finter-iacio] wrzucić co między, umie-1 ścić co między czyni, postawić: saxa ! (sagittarios) VII 23; 36; rubos rozsa-] dzać II 17; partie, interiectus po-j łożony, znajdujący się między czym: j saepes (palus). II 22; VIII 10; portibus interiectis, ponieważ kil-1 ka portów po drodze leżało III 8; tan-' tulo spatio interiecto, w tak niewiel- kiej odległości VII 19; por. VII 69; interiecto brevi spatio, po upływie tak któtkiego czasu, że III 4. TntSrTm, a d v. tymczasem, atoli, wszakże I 16; 42 i inn. TntSrior, ius [intra] s u p e r I. inti-mus, w głębi, wewnątrz leżący, wewnętrzny: pars V 12; fossa (przedni, bliższy) VII 72; oznacza środkową część rzeczy: Gallia interior Celtycka Gallja II 2; subst. interiores mieszkańcy środkowej części kraju V 14; zamknięci w mieście = oblężeni VII 82; 86. TnterTtus, us. m. [intereo] zguba, zagłada, zniszczenie, śmierć V 47. TntSr-mitto, misi, missum, 3. 1) wpuszczać, wstawiać między: trabes pari-bus spatiis intermissae beJki wpuszczone w różnych odległościach Vii 23; valle intermissa = interiecta (a b l a b s.) dolina leżała w środku VIII 9; nocte intermissa gdy noc zapadła I 27; opuszczać, zaniechać, poprzestać, pozostawić coniezużytkowanym; pars a flumine intermissa, część (miasta), której rzeka nie oblewała VII 17: planicies cpllibus intermissa dolina wolna od pagórków VII 70; qua opus erat intermissum = gdzie nie było jeszcze okopów VII 71; spatio intermisso, (w pewrkj) odległości V 15; VI 7; hoc intermisso spatio (400 stóp) VII 72; mediocribus spatiis intermissis w niewielkich odległościach VII 73; o czasie: opuszczać, pozwolić upłynąć V 38; 55; VII 36; tempus ab operę in-termittitur, nawet noc nie jest wolne od pracy (nie pozostaje nie zużytkowana do pracy) V 11; 40; triduo intermisso, po trzech dniach I 26; por. IV 34; VI 10; VII 81; intermisso spatio, po upływie pewnego czasu VI 5;— • 2) pozostawiać przerwy, czynić przerwy; przerywać (jakąś czynność),wstrzy mywać na czas pewien: qua flumen intermittit, gdzie rzeka ustaje=nie płynie 138; hostes subeundes non inter-mittunt t= nieprzyjaciół przybywa nieustannie II 25; proelia non inter-mittunt nie ustają VIII 13; iter, proe-lium agriculturam, taborem, opus, (na pewien czas) przerywać I 26; III 5 i inn.; profectione intermissa, odłożywszy (wstrzymawszy) wyruszenie V 7; Tnternecio — Tntra. vento intermisso, gdy nie wieje ustawicznie V 8; non intermisso navi-gandi labore = bezustannie wiosłując V 9; flamma gdy ogień przerwany został V 43, z n ast. i n f. IV 31; ó urzędach czasowo nie obsadzonych: magistratibus intermissis podczas zawieszenia władz (świeckich) VII 33. TntSrnecio, ónis, f. [inter-neco] zagłada zupełna, zniszczenie, wytępienie: exercitus I 13; ad internecionem.redi-gere = zgładzić doszczętnie II 28. Inter-pello, 1. przerywać mowę komu (p. appella) przeszkadzać: aliquem in jurę suo I 44; victoriam przeszkodzić zwycięstwu. Tnter-pono, pQsui, pósltum, 3. 1) włożyć, wstawić, wtrącić, umieścić co między., wśród: equitatu, auxilia VIII 17; p o r. VIII 13; 19. -*- 2) p r z e n. O czasie: moram, sprawić zwłokę, przewlec IV 9; 11; noc spatio inter-posito w ciągu tego czasu VI 38; w innych stosunkach: dopuszczać do czego, dać miejsce czemu: nulla suspi-cione interposita, gdy nie było powodu do przypuszczania IV 32;' nulla interposita duhitatione, bez żadnego wahania VII 40; causa interposita, dając cokolwiek za powód,dla jakiegokolwiek powodu = w jakikolwiek sposób I 42; se interponere wmieszać się VIII p r a e f.* decretum wyrok wy-dać( = rozstrzygnąć sprawę) VII 34; senatus auctoritate interposita = na zasadzie postanowienia senatu VIII 52; f idem suam in rem, dać słowo ręczyć za co V 6; 36 (p. i n). Tntfirpr8s, etis, m. 1) pośrednik. —2) tlomacz, wykładacz II 9; V 36. TntórprStor, 1. depo n. [interpres] wykładać, objaśniać: rcligiones VI 13.* Tnter-r8go, 1. pytać się, zapytywać: interrogati = na zapytanie VII 20. Tnter-rflmpo, rupi, ruptum, 3. zerwać, rozerwać, przerwać, połamać: pontem VII 19; V 36. Tnter-scTndo, scldi, scTssum, 3. prze-, ciąć, przerwać, rozerwać, zburzyć: pontem (aggerem, opera) U 9; VII 43; VIII 43. inter-sum, fui, esse 1) być pomiędzy czym lub w ciągu czego: non amplius quinis milibus intererat ł>yk> nie wię- cej niż po 5 mil odległości I 15; stanowić różnicę, różnić się, mianowicie: nihil Hiterest=niema różnicy zda t., na pytanie od czego; hoc interest w tym różnica, z nast. ne-ne: (zam. utrum-an, u Cez. jedyny raz): neque interesse, ipsosne inferficiant, impedimentisne exuant VII 14; 2) być obecnym, być uczestnikiem z dat.: proelio IV 16; VII 87; Druides rebus divinis intersunt biorą czynny udział, sprawują VI 13. — 3) obchodzić, zależeć na czym z g e n. =rzeczy lub osoby, rei publjcae rzeczypospolitej o to chodzi; n i e o s o b. interest: reipubli-cae communisque salutis II 5; na pytanie,— na- czym zależy, kładzie się odpowiedź w i n f. albo u t, n e; na pytanie zaś, ile zależy: tantum, quan-tum, nihil, maxime i-1. p. tudzież g e n.: magni interest V 4; VI l (p. ad.). TntSrvallMrri, i n. [intervallus] w ł a ść przestrzeń między palisadami, stąd wogóle przestrzeń, odległość IV 17 V 16 i inn.; quo consuerat intervallo w zwykłej odległości l 22; odstęp VII 23. TntSr-venio, veni, ventum, 4. wchodzić pomiędzy co, nadejść, napotkać, zaskoczyć VII 20; equites interve-niunt nadchodzą tymczasem VI 37. TntSrventus, us, m. [interyenio] przybycie, nadejście (w ciągu czegoś): in-terventu (a b 1. c a u s.) noctis III 15.* Tn-tSxo, texui, tSxtum, 3. wplatać, splatać: vitnina II 33.—2) oplatać. obijać: turres coriis VII 22. Tn-tdlLrandus, 3. .nieznośny, nie do wytrzymania: frigus VIII 4.* Tnt5l6ranter, a d v. nieznośnie, nie-umiarkowanie, niecierpliwie (od into-lerans niezdolny do znoszenia, niecierpliwy); c o m par. intolerantius zanadto gorliwie, zapalczywie, zuchwale: insequi VII 51.* Tntri 1) p r a e p. z a c c. a) o miejscu: pośrodku, pomiędzy, w, wewnątrz: intra fines, intra silvas II 18; V 58; intra fines, w granice U 4; intra mxt-nitiones, w obręb V 9 i inn.; intra vi-neas p. vinea b) o czasie: w, w ciągu; intra annos; przy liczbach: niż, mniej niż intra centum; intra annum vice-simum = przed rokiem VI 21, in-trltus — Ir-rflmpo. 97 Tn-trTtuą, 3. [non-tritus, .od tero trę) niestarty, nleosłabiony: a labore III 26* (p. a, ab). Tntro, 1. wchodzić, wkraczać; intra praesidia VII 8; (z a c c.) fines VIII 32; summum iugum et flarrtmam (sio-sowne tylko do flammam, odniesione jednak do obu rzeczowników przez zeugmę)VIII 16; quo II 17. TntrS-duco, uxi, uctum, 3. wprowadzać, zaprowadzić: exercitum in fines II 5 i inn. j TntrS-eo, Ii, ^um, 4. wchodzić V 43. TntroTtus, us; m. [introeo] 1) wejście, wjazd (czynność), r- 2) c o n c r. wejście (miejsce): introitum praeclu-dere V 9. — 3) wstęp, początek: fa-bularum, do bajek. TntrB-mltto, misi, missum, 3. wpuścić, pozwolić wejść: rnilites II 33; V 58 i inn. Tntrórsus, a d v. [introversus] do środka, wewnątrz II 18 i inn. w głąb kraju VI 10; = do miasta VII 22. Intro-rumpo, rupi, ruptum, 3. wedrzeć się, wtargnąć V 51.* Tn-tueor, tultus sum, 2. poglądać, patrzeć na co: terram I 32.* Tntuś, 'a d v. wewnątrz, we środku V 45; VI 37. Tn-usTtatus, 3. niezwykły; species II 31. Tn-utTIis, e, oiepożytećzny, nieprzydatny: ad bellum (bello) VII 77; 78; non inutilis przydatny, sprzyjający: hanc tempestatem non inutilem esse, że ta niepoeoda sprzyja VII 27. Tn-vado, asi, asum, 3. wejść, wkroczyć, napadać, atakować: agmen VIII 27. Tn-ySnio, vgni, ventum, 4. 1) w ł a ś c. najść, natrafić na co, stąd: 1) znaleźć1; wynaleźć: aliquid I 53; V 2 i inn. —2) dowiedzieć się (ex aliquo) z a c c. c. i n f. II 16; VIII 7. Tnventor, óris, m. [invenio] wynalazca: artium VI 17.* Tn-vSterasco, ravi, ratum, 3. 1) zestarzeć się, osiwieć: bello 2) zagnieździć się, zakorzenić się, zamieszkać: in Gallia H 1; consuetudo inveterascit V41. TnvToem, p. vicis. l Słownik. Tn-vlotus, 3. niezwyciężony, niepokonany I 36.* Tn-vTdeo, vldi, vlsum, 2. zazdrościć: virtuti alicuius II 31.* TJwTdia, ae, f. [invideo] 1) zazdrość, zawiść VII 77.—2) nienawiść VIII 53. Tn-vT6lfitu8, 3. nietykalny, nietknięty: nomen legatorum III 9.* TnvTto, 1.—!)<= zaprosić, wezwać: aliquem ad deditionem I 35; VIII 19; z nast. u t IV 6. —r 2) pociągać, podniecać, pobudzać V 51; VI 35. TnvTtus, 3, przeciw woli czyniący, niechętny, tłomaczy się przysłówkiem niechętnie (mimo woli, wbrew woli); IV 5; 7 ' 'nn>; aliquo invito wbrew woli czyjej, bez zgody I 8; 14 i inn. Tn-v5co, 1. wołać, wzywać VIII 48*. TpsS, ipsa, ipsum, sam, a, o; z ego, tu, lub bez nich: ja sam, ty sam i t. p.; ipsorum linqua w ich własnym języku I 1; ipsi, oni sami III 29; atque ipse = (pn) także .(jeśli o jednej osobie mówi się'to samo, co o drugiej) VII 32; w połączeniu z is, hic = właśnie ten, w połącz, zpron. r e f l e x. I 4; II 19; często = tuż, mianowicie, sam przez się, właśnie, rzeczywiście i t. p. V 58; VI 37; ipsum esse Dtimno-rigem rzeczywiście Dumnoryks I 18; sub ipso vallo tuż pod wałem V 43; in ipsis ripis tuż przy brzegu II 23; sub ipsis radicibus montis-VH 36; ex ipsa caede p. caedes; hoc ipso właśnie tym VIII 19; ipso terrore equorum już samą obawą IV 33; ipsorum (penes eos)esse consilium—od nich (Rzymian) zależy V 27; etiam ipsis hortantibtis na ich własne nalegania VII 20; id ipsum, właśnie to VII 50. TracQndia, ae, f. [iracundtis] skłonność do gniewu, popędliwoić, wybuch gniewu, mściwość-.VI 5; VII 42; VIII 19. Iracflndus, 3. [ira] skłonny do gniewu, gniewllwy, zapalczywy I 31.* Tr-rTdeo, rlsi, rlsum, 2. śmiać się, wyśmiewać się, szydzić II 30. Tr-rTdTcOle, a d v. nieżartobliwie, bez dowcipu: non irridicule nie bez dowcipu = dowcipnie I 42.* fr-rOmpo, rupi, ruptum, 3. wedrzeć się, wpaić, wlecieć; in castra (in oppi-dum, in medios hostes) IV 14 i inn.j 98 Irfuptio — iflbeo. quaeque < = et quae) pars confertissi-ma visa est, irrumpit rzucą się (uderza) tam, gdzie V 44. Trruptio, ónis, f. [irrumpo]- napad, wtargnięcie VII 70.* TS, 63, Id 1) ten, on: ea littensmandare, (wszystko to) VI 14; ne is (ten wyznaczony) VH 20; id noc consilio (wszystko to) VII 72; id consiiii, p. consłlium; tantum se eius opinionis deperdidisse tak wiele z tej sławy (= tak bardzo tę sławę) utracili V 54; is usus = eius rei usus III 13; ex ea=(eorum)—civitate I 9; p o r. III 7 (eas nationes) i p. hic; eorum una pars część tych narodów (cześć kraju zajęta przez te narody) I 1; atque id, et id, i to, i to właśnie V 1; 30; neque is III 2 (p. neque); is quidem p. qui-dem; z nas t. pro n. relat. ten I 12; in eo = na cześć tego = temu VII 21; VII 80 i inn.; często służy do opisania: ea quae usui sunt = przybory V 1; id quod, p. qui; a b 1. ea p. ea, eo p. eo. — 2) = .talis, taki, tego rodzaju: locus I 20; cum eo ( = cum tanto) praesidio IV 22; si in eum casum deducerentur, gdyby byli doprowadzeni do takiej ostateczności H 31; (p. deduco); z nast. u t lub zdaniem określ, skutkowym. II 16; IV l i inn,; neque is sum, qui ter-rear, nie należę do takich, co V 30; — 3) w o r a f i o ,o b l i q u a Cezar często używa is z a m. p r o n. r e-f l e x. przedstawiaiąc rzecz ze strony opowiadacza zam. mówiącego: eo invi-to zam. se invito. bez jego (Cezara) pozwolenia l 14; po r. III 28 (ad eum); I 37 (finęs eorum); H l (ad eos); I 5; 6; 11 (liberi eorum). TatS, a, Od, ten, taki (tak wielki, tak mały = często z pogardą) VII 77. Tt5, a d v. tak, w ten sposób, do tego stopnia: z nast. u t I 11; cum ea ita sint = pomimo tego I 14; itaque— et ita V 3; VI11; w porówn. z odpow. u t: ut—ita, ile — tyle, o ile — o tyle, jak — tak, jak z jednej strony — tak z drugiej strony; w s z c z e g. — a) w taki sposób: ita agere (respondere, dicere) I 13; VIII 11; i dlatego też III 7.— b) tak dalece, do tego stopnia: ita acriter I 52; ut quisque — ita, p. quisque; non ita, nie tak bar^ dzo IV 37; non ita multum — bardzo krótko V 47. Italia, ae, f. Italja (Włochy) VI 1; cognovit legiones in Italia retentas, w Italji 't. j. w Kapui VIII 55; w s z c z e g. północna Jtalja (Gallia cisalpina) I 10; II 35; IV 1; VII 1. rtaque, a d v. 1) et ita, p. ita. —- 2) TtaquS = więc, zatym, przeto I 9; 19; 37 i inn. TtSm, a d v. [is], także, podobnież I 11; 14; 19 l inn. Ttgr, itineris, i. [eo] 1) droga —iście (starop. szcie) chód, pochód, marsz, podróż: in eo itinere w czasie tej podróży 13; initinere esse w marszu 11,16; in itinere aliquem convenire w drodze I 27; p p r. IV 11; V 32 i inn.; oppidttm ex itinere oppugnarć cOe-perunt = zaraz z drogi (=- zaraz po przybyciu) przystąpili do oblężenia II 6 (p. e, ex) p o r. I 25; II 12 i in.; -iter facere (conficere, conyertere, in-, termittere) p. facio, .conficio i t. d. jako miara odległości: iter unius diei jednodniowa; patet iter novem die-rum ciągnie się na 9 dni drogi VI 25; justis itineribus zwykłym marszem (wojsko rzymskie przebywało zwykle w marszu około 5 godzjn dziennie) -VIII 39; magnis itineribus pośpiesz-l nym marszem (8—9 godzin dziennie) 1 I 7; 37 i .inn.; minoribus itineribus VII 16; iter paucorum dierum kilko-dniowy marsz, droga IV 7. — b) przemarsz, przejście (dozwolone): iter p.er provinciam dare I 8.—2) droga = mieisce przechodzenia, tor, gościniec, przejście I 6; 7; 10 i inn.; iter patefa- , cerę (munire, intercludere) p. patefa-cio i inn. Ttgrum, a d v. znowu, powtórnie i 35; 44; 47; semel atque iterum niejednokrotnie, nieraz, kilka razy I 31. ItTus pftrtus, m. przystań na północnym wybrzeżu Gallji dziś. Calais, V 2; 5. " iuba, ae, f. grzywa: equorum I 48.* lubeo, iussi, iussum, 2. w łase. obowiązywać, zniewalać (p o r. ius), stąd kazać, rozkazać: a) z a c c. osoby i i n f. a c t. I 5; 21 i inn.; pass. iudicium— iustus. 99 iubeor z n o m. c. i n f. każą mi, wymagają ode mnie III 6; 21 i inn. —b) z a cc. c. i nf. p a s s. jeśli nie oznaczona osoba, której się rozkazuje 17; II 5 i inn.—c) z i n f. a c t. prz.y opuszczeniu a c c. osoby: castra munire iubet (d o m. milites) II_5; po r. i inn.; w s ż c z eg. konie IV 2; VIII 10; [w legjonie było do 500 zwierząt pociągowych, każde dźwigało około 200 funtów rzymskich ciężaru (p. libra). lunet Ora, ae, f. [iungo] połączenie, związek, quantum (= tantum enim) eorum tignorum junctura distabat, n 9«. v t*. Qd riv, «« viii sVVJ,n i eljrum ugnorum junctura aistaoat, II 25; V 33; 34.—d)z ne VIII 52 (wo-j tyle bowiem wynosiła odległość tych gole lubere^ ne me używa się; lube- j sf ów (każdej >a slupów) IV 17, 6.* renę = vetare; z u t tylko: populus \ ,„ ł ^ _v • - * „ o t * -!.. iubet, ut). iudTclum, ii, u. fiiidex] 1) sąd, śledztwo sądowe I 4. — 2) wyrok i wszelkie objawione zdanie, mniemanie, postanowienie, uchwała: VI 11; 13; 44; se-natus I 45; I 41; VIII p ra ef.; eorum (sc. Gąllorurn) iudicio VI 11; iudicium facere de aliquo wypowiedzieć zdanie, sąd, iudicium est, sąd należy (metim, do mnie) I 41;—3) rozwaga,'rozmyśl • postanowienie: V 27; iudicione czy z rozmysłu VI 31. ludTco, 1. [ius-dico] 1) sądzić, wyrokować. — 2) prze n. a) stanowić, decydować, wyrokować o kim, lub o czym: de controversiis V 44; z p y t. uboczn. I 12; VIII 13; quod śibi ipsi iudicavissent, że sami sobie postanowili (samodzielnie) VII 52. — b) mniemać, sądzić, uważać, poczytać: de aliqua re (wnosić wnioskować) I 40; II 27; V 52; z a c . c. i n f. I 40; 45 i inn.; z p o d w. a c c. uważać I 30; VII 77. — c) uznawać, ogłaszać: ali-quem hostem V 56. iOgum, i, n. [iungo] czym się dwie rzeczy łączą: 1) jarzmo na woły, chomąt na konie = zaprzęg IV 33. — 2) jarzmo w j ę z. w o j. rodzaj hańby dla zwyciężonych: zbijano dwie żerdzie, lub włócznie z trzecią poprzeczną i kazano wojsku pokonanemu przechodzić przez tę furtkę: exercitum sub iugum mittere, zmusić do przejścia pod jarzmem I 7; 12. — 3) szczyty wierzchołek góry, grzbiet gór, pasmo gór, wogóle wzgórza, górzystość I 24; VI 40 i inn.; montis (colłis) I 21; II 24; legionem eodem iugo mittit, t. j. iis-dem collibus, quibus calones circum-vehi iussit VIL 45. iumdntum, i, n. [zam. jugumentum] bydlę do dźwigania, pociągowe (zwłaszcza konie i muły) p l u r. I 3; V l IQngo, unxi, unctum, 3. złączyć, związać, ściskać: tigna inter se IV 17; na-ves (lintres) I 8; 12; pass. iungi: cum aliquo VII 5. lunior, ius, (comp. od iuvenis) młodszy: s u b s t. iuniores = ludzie zdatni do służby wojskowej (od 17 do 4fi lat wieku) VII 1. lun ius, ii, 1) Q. nazwisko pewnego Hiszpana w wojsku Cezara: Q. lunius ex Hispania quidam V 27; 28. — *2) D. Junius Brutuś, p. Brutus. IQppTt6r, gen. I5vis, najwyższe bóstwo Rzymian VI 17.* lura, ae, m. pasmo gór"między Roda-nem a Renem, granica Sekwanów i Helwetów I 2; 6; 8. IUPO, 1. [ius] przysięgać, przysięgę składać I 31. ius, iuris, n. 1) prawo (nie pisane), obo- ' wiązujące (p. iubeo, iungo) dla wszystkich: ius dicere sądzić (na zasadzie prawa) VI 23; VIII 4; 23; petentibus ius reddere p. reddo; i ure disceptare prawnie, drogą prawa VIII 55; — 2) prawo = to, co jest pozwolone komuś, co mu wolno: belli I 36 i inn.; ius su-um armis exsequi dochodzić swego prawa orężem I 4; W znaczeniu zbiorowym = prawa: ius et leges, prawa i ustawy II 3; VII 33 i inn.; aliquem in iure suo interpellare I 44; jus legato-rum, prawa przysługujące posłowi III 16; prawo = władza: in aliquem nad kim V 27; VI 13; sui iuris esse być niezależnym, niezawisłym VIII 52. ius-iOrandum, iuris iurandi, n. przysięga I 3; 30; 31 i inn. lussu (a b 1. od nieużyw. n o m. ius-sus) z rozkazu, na rozkaz VII 3. iustitia.ae, f. [iustus] sprawiedliwość I 19; H 14; dobroć, łaskawość V 41. Ostus, 3. [ius] sprawiedliwy, prawny = zgodny z prawem imperiuiii I 45; 100 iflvSntas — laedo. laetatio — 16gio. ,101 uzasadniony, ważny: causa I 43; ti-mor VIII 48; należyty, słuszny: alti tudo VII 23; ftinera VI 19; iter zwykły (przepisany prawem, p. iter). iuvgntus, "utis, f. [iuvenis] młodość, wiek młodzieńczy, siła wieku (od 20—40 lat); p r zeń. ludzie zdatni Kał. s k r. = Kalendae (Calendaę), arum, f. [od cało, l = wołać, głosić: pontifices ogłaszali (calare) z Kapitelu o nastą- L. l)=Lucius, — 2) znak liczby=50. Laberius, ii, Q. Laberius Durus, trybun wojskowy V 15.* LabTenus, i. T. Attius, legat Cezara w Oallji, który później przeszedł na stronę Rompejusza; zginął w bitwie pod Munda I 10; sqq. por. VIII 52, 3 (p. legatiis).. 1. labor, lapsus sum, 3. de p o n. 1) sunąć się, ślizgać się, upadać; p r z e n. wpadać w błąd, popełniać błąd, po błądzić, stąd odmienić zdanie, odstąpić od czego, odpaść V 3; spe, być zawiedzionym V 55; — 2) wyśliznąć się, ujść: ex proelio V 37. 2. labor (labos) óris, trud, praca, mozół, wszelkie natężenie sił fizycznych, także pracowitość, trudność wykona nią pracy: I 44; III 17 i inn.; remigan-di usilne wiosłowanie V 8; laboren sumere podjąć trud III 14; w s z c z eg. o trudach wojennych IV 2; VII 85 i inn.; belli, trudy wojenne VI 31; operis, roboty oblężnicze, VII 20; 28; labor atque iter p. atque; trudność pochodu -== uciążliwość pochodu VII 83; trud bitwy = bitwa III 5; 26; VII ' 41; m g-t o u.zdolność pracy, siła robocza; stimmi labpris esse IV 2 (być zdolnym do największych trudów). l&bSro, 1. [labor] 1) pracować, dbać o co, «tarac się: z nast. ut VII 31.—2) do służby wojskowej III 16; VI 23; legio delectae iuventutis, legion, złożony 7. wyboru młodzieży VIII 8. iuvo, iuvi, iutum, 1. pomagać, wspierać: aliquem aliqua re I 26; II 3 i inn. IQxtfi, a d v. podle, obok, w bliskości II 26. pieniu pełni księżyca, od której zaczyna) się każdy miesiąc] kalendy: pierwszy dzień miesiąca I 6; VIII 2. być w trudnym położeniu, w tarapatach, cierpieć niedostatek (żywności), mieć brak: a re frumentaria VII 10 (p. a, ab); w ś z c z e g. być w niebezpieczeństwie, potrzebować pomocy I 52; IV 26 i inn. łabrum, i, n. 1) warga: superius, górna V 14. — 2) brzeg, krawędź: fossae VII 72; ab labris (cornuum) na krawędzi VI 28 (p o r. a, ab). lać, 15ctis, u. mleko IV l i inn. lacesso, lvi; Itum, 3. [i n t e n s. od nieuż. lacio, por. allicio] drażnić, wyzywać, dawać okazję, napadać, naciskać, uciskać: aliquem proelio (bel-lo) I 15; IV 11; VI 5; ne injuria la-cesseret Haeduos, aby nie krzywdził Hedujczyków (nie drażnił krzywdzeniem) I 35; a b s. IV 7; 34 (ad laces-sendum do wywołania walki). IficrTma, ae, a. łza I 20; lacrimas te-nere wstrzymywać łzy I 39. lacrTmo, 1. flacrima] wylewać Izy, płakać: VII 38.* Ificus, us, m. Jezioro: Lemannus I 2; 8; III I. laedo, si,,s«rn. 3. zawadzić o co, uderzyć o co, uszkodzić; p r z e n. znieważyć, obrazić, doktnąć: fidem, naruszyć; timor laedit aliqueni, niepokoi VIII 52, laetitlo,, 5nis, f. [laetor] wielka, nie zmierna radość, wesele VII 52.* laetTtia, ae, f. wesołość, radość V 4 i in. laetus, 3. wesoły, uradowany III 18 Ifincea, ae, f. dzida (z przyczepionym pośrodku rzemieniem) VIII 48.* languTde, a d v. [languidus] słabo niedołężnie, opieszale; languidiusmnie usilnie VII 27. languTdus, 3. ociężały, mdły, słaby opieszały: languidioribus nostris (a b l a b s.) gdy nasi słabną (ustają) córa bardziej III 5. languor, óris, m. [langueo] znużenie utrudzenie, słabość V 31. lapis, Idis, m. kamień I 46 i inn. laqueus, i, m. pętla, sznur z pętlą VII 22; [na tę pętlę chwytali oblężeni falces murales, udaremniając ich działanie.) largior, Itus sum, 4. d e p o n. szczodrze udzielać, dawać, darować: ali-quid VI 24; a b s. szczodrze rozdawać dary I 18. largTter, a d v. szczodrze, obficie, wiele: largiter posse, mieć wielkie znaczenie, wpływ I 18. l&rgitio, ónis, f. [largiore] szczodre rozdawanie, szczodrobliwość I 9. laesitCdo, Tnis, a. [lassusl utrudzenie, znużenie, zmęczenie II zS; IV 15 IStjS, a dv. [latusr] szeroko, daleko, minus łatę, nie tak szeroko, I 2; IV 35 i inn.; latius «zerzej (na większej przestrzeni) III 10; (p. distribuo); vagari IV 6; VII 45; quam latissime, jak najdalej (w jak największej odległości IV 3; VI 23; VII 8; 9. latfibra, ae, f. [lateo] kryjówka, miejsce ukrycia VI 43.* lateo, ui,— 2, ukrywać się, być ukrytym, nieznanym: in silvis abditi la-tebant schroniwszy się w lasach byli ukryci (byli ukryci pod ochroną lasów) II 19; III 14 (żaden dzielniejszy czyn nie mógł być ukryty przed jego oczyma). latTto, 1. [i n t e n s. od lateo] ukrywać się VIII 31. latTtudo, inis, f. [latus] 1) szerokość I 2; II 12 i inn. — 2) rozległość: re-gionum (silvae) III 20; VI 25. LatovToi (Latobrigi), 6rum, lud ger- mański, miał siedziby na północ od Helwetów nad Renem I 5; 28; 29. . latro, ónis, m. zbójca, rozbójnik, łotr III 17 i inn. latrócTnlum, ii, n. [latro] rozbój, rozbijanie, napad rozbójniczy VI 16; 23 i inn. i. latus, 3. 1) szeroki VII 19; 24. — 2) rozległy: agri (fines) II 4; VI 22. L latus, 6ris, n. bok: dextrum VII 25; castrorum (collis, insulae, fossae) II5; 8 i inn.; ab utroque latere turrium p. turris; w szczeg. w jeż. woj. skrzydło H 8; 25 i inn. laudo, 1. [laus] chwalić, wychwalać, wysławiać: virtus pochwały V 8, laudanda godna laus, udis, f. chwała, pochwała, sława VI 21; 40 i inm; bellića = dzielność VI 24. Ifivo, lavi, lavatum, (lautum, lótum), 1. myć; pass. kąpać się; ut lavaren-tur, że kąpią się IV 1.* iSxo, l [laxus] rozszerzać, rozpiąć, rozwinąć, rozluźnić, rozciągnąć: ma-, nipulos II 25.* egatio, ónis, f. [lego 1.] poselstwo, godność posła, urząd posła: is sibi legationem ad civitates suscepit wziął na siebie obowiązek poselski 13; meto n. poselstwo (= posłowie) I 7; 13: 34 i inn.; p l u r. H 35; VI 2 i inn. —2) urząd legata VIII 50 (p o r. con-suetudo). egatus, i, m. [lego 1.] 1) poseł l 7; 27; pełnomocnik, upełnomocniony I 47; qui legati de pace venerant upoważnieni do układów dotyczących zawarcia pokoju II 6. — 2) legat = za-ętępca i towarzysz naczelnego wodza Legatami bywali znakomici mężowie, którzy już przedtym piastowali różne urzędy; mianował ich senat, dowodzili pewnymi częściami armji, tudzież zastępowali wodza w czasie jego nieobecności. Liczba ich w armji nie była stałą; zwykle każdy legjon miał swego legata; w armji Cezara było 10 legatów l 10; 12; 27 i inn. Legat-zastępca nazywał się legatus pro praetore; La-bienus, jeden z legatów Cezara, nosił ten tytuł nawet w czasie obecności głównodowodzącego I 21. legio, ónis, f. [lego, 3.] legjon, oddział, pułk wojska (w czasach Cezara składał 102 16gi5n3rius — HbSraHter. się z 10 eohortes, każda po 360 do 400 ludzi; kohorta dzieliła się na 3 ma-nipuły (120—140 ludzi p. manipu-lus), manipuł zaś na 2 ceaturje. Liczył więc legjon około 4000 pieszych żołnierzy, a do każdego legjonu nale-, żal oddział jazdy w liczbie 300, O stosunku jazdy do legjonu p. eques; legiones conscribere zaciągać legjony I 10; II 2; ea legione—za pomocą tego legjonu I 8. [Od czasów Marjusza cenzus majątkowy mniejsze miał już znaczenie przy poborze do wojska tak, że służbę w legjqnach zaczynają pełnić i ubożsi obywatele (capite censi): delectus; legiony składały się niekiedy z mieszkańców prowincji, nie mających prawa obywatelstwa rzymskiego (p. auxilium), a w ostatnich czasach respubliki przyjmowano do legjonów nawet niewolników i gladjatorów].' ISgionarius. 3. [legio] należący do legjonu: milites (= legjoniści) I 42; 51 i inn.; cohortes III 11. I6go, legi, lectum, 3. 1) brać (por coiligo, deligo), zbierać, dobierać, rozbierać i t. p.)—2) czytać: commenta-rios VIII praef. LSmannus lacus, m. jezioro Lemań-skie — Genewskie I 2; III 1; a lacu Lemanno qui in flumen Rhodanum in-fluit (Cezar przypuszcza, że jezioro wpada do rzeki) I 8 p o r. VII 57 (i p. Rhodanus). LemovTces, um, lud celtycki, na Zachód od Arwernów zamieszkały VII 4; 75 sqq. lenis, e, łagodny, gładki, powolny: ventus IV 28; V 8. lenTtas, atis. f. [lenis] łagodność powolność (powolny bieg rzeki) powolność charakteru VIII 44. ISnTter, a d v. [lenis] 1) łagodnie, powoli, zwolna: aditus leniter acclivis, stopniowo, nieznacznie II 29; VII 19; por. VII 83. — 2) cierpliwie, spokojnie, niegwałtownie: lenius lacessere V 17. LSntulus, i, L. Cornelius, konsul w r. 49; przeciwnik Cezara; po bitwie pod miastem Pharsalus uszedł wraz z Pom-pejuszem do Egiptu, gdzie zginął V 50. LSpSntli, órum, lud celtycki w Alpach IV 10.* ISpus, 5rijj m. zając V 12.* LFeuci, órum, lud celtycki nad. rż. Mosa (w okol. dziś. Liege) l 40 * Levaci, órum, lud w OalHa pelgica V 39.* I6vjs, e. 1) lekki co do wagi, nie ciężki armatura II10; VIII 19. — 2) p r z e n. a) lekki co do wartości, błahy, nieznaczny, małoważny: proeliurn (mo-mentum, causa) VII 4; 36; 39; levis auditio puste wieści VII 42. — b) lekkomyślny, pipchy, niestały V 28. IgvTtas, atis, f. [levis] 1) lekkość: levttate armorum wskutek lekkości V 34. — 2) lekkomyślność, niestatek zmienność: animi (móbilitate et leyi-tate ąnimi: ruchliwe i niestateczne usposobienie) H 1; vulgi VII 43. U5vo, 1. [levis] ulżyć, ująć, umniejszyć, uwolnić od czego: hibernis od niewygód leż zimowych V 27. I6x, legis, f. w ł a ś c. co jest powiedziane, nakazne, prawo, ustawa I 1; VII 32 i inn.; prawo pisane p o r. iiis II 3; suis legibus uti mieć własny rząd I 45 prófectionem legę confirmant zatwierdzają uchwałą prawną narodu l 3; legibus eorum zgodnie z ich prawami •= prawnie, VII 32. , LSxfivii, órum, lud celtycki nad rz. l Sequana, główne miasto Noviomagus ' (Lisieux w Normandji) III 9; 11; 17 i inn. ITbenter, a d v. [tibens, libet] chętnie I 44; III 18 i inn. ITb8r, era, Srum, wolny, niezawisły, niezależny: possessio (pabulatio) l 44; VII 36; liberam facultatem swobodną możność, zupełną swobodę VIII 16; liberis sententiis patrum conscripto-rum, przy swobodnym (wolnym od obcego nacisku) głosowaniu senatorów (zd. warunkowe) VIII 52; wolny pd czego: humeri litjeri ab aqua VII 56; .o państwie lub narodzie: wolny, niezależny I 45; VII 37; VIII 52; liberum se liberaeque (powtórz, wyrazu dla siły, t. zw. epizeuxis) V 7. ITbćralTtas, atis, f. [liberalis] szlachetny sposób myślenia, wielkoduszność; w s z c z e g. szczodrobliwość, uczynność I 18; 43. ITbSrallter, a d v. [iiberalis] szlachetnie, przystojnie (stosownie do stanu wolno urodzonych); uprzejmie grzecznie, łaskawie: respondere IV 18$ libere — tóctis. 103 oratione prosequi = mówić grzeczne słowa p. pfosequor; polliceri szczodre obietnice dawać IV 21. ITberS, a d v. swobodnie, bez przeszkody VII 49; VIII 32; = otwarcie, śmiało, stanowczo: dicere (consilia inire) I 18; VII 1; liberius zanadto śmiało V 19. * ITbSri, órum, m. dzieci (w stosunku do rodziców, nie zaś do wieku) I 11; 31 i inn. ITbSro, 1. [liber} uwolnić, oswobodzić: aliąnem ajiqua re IV 19; 34 i inn. ITbSrtas, atis, f. [liber] wolność, swoboda, niezależność I 17; III 8; 10 iinn.; libertas vitae swobodny sposób ży-. cia, rozwięzłość IV 1. ITbriiis, e [libra, ae, f = funt rzymski; = 0,8 naszego funta] funtowy, (zawierający w sobie funt): funda lib-rilis proca do rzucania funtowych kamieni VII 81,* p. funda. ITcSntia, ae, f. [licens, licet] wolność, działanie, podług własnej woli, nadużycie wolności = swawola, rozpusta VII 52. ITc€or, Itus, sum, 2. d e p o n. takso' wać, dawać cenę w targu; ilio licente contra liceri (dawać więcej) audet ne-mo, gdy on daje cenę w targu nikt podkupować go nie śmie I 18.* ITcet, licuit, licltum est, 2. wolno jest, jest dozwolone, nie jest wzbronione, można: idem alicui licet III 10; z i n f. podmiotu I 7; 30 i inn.; z dat. osoby iż dat. lub a c c. przeczenia V 41; VI 35; z a cc. c. i n f. id per se fieri licere I 42 (p. per). LTgSr, 6ris, m. rzeka w Gallji (dziś-Loire) VII 55; a c c. Ligerem VII 11; 56; Ligerim VII 5; a b 1. Ligere III 9; Ligeri VII 59; VIII 27. / Ilgnatio, ónis, f. [lignor] rąbanie drze-ewa w lesie V 39.* ITgnator, oris, m. [lignor] wysłany po drwa do lasu, rąbiący drzewo V 26.* lilium, ii, n. lilija, w j ę z. woj. zagłębienie, zwężające się ku dołowi w kształcie kwiatu lilji, z którego kielicha sterczał słup zaostrzony; szereg takich zagłębień stanowił okop w rodzaju rogatki VII 73.* llnea, ae, f. [linum], 1) nić, sznur—2) 2) linja, kresa, sztrych: recta VII 23.* LTngSnes, urn, lub w Gallia Celtica w bliskości mons Vogesus I 40; IV i inn. a cc. Lingonas I 26. lin g u a, ae, f. język; m e t o n. mowa I 1; 47 (p. multus). ITngula, ae, f. [d e m i n. od lingua] języczek, ziemia wchodząca ostro i wąsko w morze, międzymorze, cypel III 12.* ITnter, tris, f. niekiedy m. łódź, łódka, czółno I 12; 53; VII 60. ITnum, i, n. len; m e t o n. nić, płótno, ! sznurek, powróz III 13.* jlTs, iitis, f. 1) spór, kłótnia, proces.—2) rzecz, o którą spór (sprawa) się toczy VI.* Liscus, i, znakomity Hedujczyk (p. ! vergobretus) I 16; i 7. Litaviccus, i, Hedujczyk, VII 37; 38 sqq. ITttSra, ae, f. [lino, 3 nasmarować, pomazać] 1) littera (znak głoski), p l u r. litterae pismo (alfabet): Graecae I 29; VI 14; epistula Graecis litteris con-scripta, list napisany po grecku V 48; ea litteris mandare zapisywać, spisywać VI 14 (p. is). — 2) p i u r. litterae, wszystko to, co jest pisane, wszelkie pismo; w s z c z e g. a) list V 40; 48; litteras, alicui remittere odpowiedzieć na list V 47; litterae (cre-brae) listy V 45; VIII 26; 39. — b-spłs, rejestr, rapot urzędowy, doniesienie, sprawozdanie władzom składane (litterae publicae) II 35; IV 38; V 47; — c) rozkaz na piśmie, polecenie: litteras mittere ad aliquem z nast. • u t VIII 6; 11; z n e I 26. ITtus, oris, n. brzeg morski V 9; aperto ac piano litore, przybił do brzegu, który był otwarty, równy (górami nie najeżony) IV 23.' IŚcus, i, m. (p l u r. loci i loca) 1) miejsce, plac III 19; 21 i inn., in eo loco (t. j. tam, gdzie spotkał nieprzyjaciela) II 10; ex eo loco (w którym się zatrzymał) V 21; loca superiora wzgórza I 10; III 3; locum cap"ere dojść, dotrzeć do miejsca wyznaczonego V 23; (in) omnibus locis wszędy II 27; VII 25; 45; w szczeg."a) miejscowość: aequus (iniquus, oppor-tunus i t. p.) II 8 i inn.; aperta loca 104 16ngS — ISrica. p. apertus.— b) pLur. loca kraj, okolica II 4; III 7 i inn.; loca patentia p. pateo; locis frigidissimis p. frigidus; s i n g. I ,28. — c) w j ę z. woj. stanowisko, pozycja: locum tenere, de-, serere V 35; II 25; (ab) loco discedere \ (cedere, deici) V 34; VII 51; 61; sum-' mum castrorum locum, na wysokość obozu II 23. — d) miejsce (część, punkt) w ciągu mowy, opisu,-opowiadania: ad hunc locum VI 11. — 2) p r z e'n. a) miejsce, jakie kto zajmuje względem innych, względem społeczeństwa i urządzeń społecznych: stanowisko, urząd, ród, pochodzenie: le-gationis principem locum obtinere = być na czele poselstwa 17; in antiquum locum gratiae atque honoris restitui = być przywróconym do dawnej wzię-tości i sławy 118; cum ipse eum locum amicitiae apud eum teneret = korzysta w tym stopniu z jego przyjaźni I 20; Remi secundum locum dignita-tis obtinebant co do znaczenia zajmowali drugie miejsce VI 12; ih locum alięujus succederć zająć czyje miejsce VI 12; mittere aliquem in locum ali-cujus zamiast kogo VIII 54; majortim locum (=regnum) alicui restituere V 25; contendere de locis o wyższe stopnie wojskowe V 44; locus humilis, położenie VII 39; loco honesto (illu-striore, summo) natus (ortuś) = szlachetnego, znakomitego, wysokiego rodu V 45; VI 19; VII 39; a b 1. loco z nast. g-e n. = zamiast, na równi, za jako: obsidurh (custodis, servorum civium) loco V 5; VI 6 i inn,; in cohor tis praetoriae loco I 43; eodem loco habere, p. idem; ignominiae loco ferre uważać za ubliżenie, obrazę honoru VII 17. — b) położenie, stan rzeczyr saepelin eum locum ventum est do chodziło do tego VI 42k — c) miejsct lulrpora dogodna, możność, sposobność, powód V 44; VII 35; ciii rationi locus fuisset, hac = hac ratione, cui... tym podstępem, który był możliwy (móg' mieć miejsce)... I 40; nec virtuti loor relinquebatur. nie było sposobności di okazania V 35; neque etiam paryuli detrimento illorum locum relinqui yi debat, nie widział możności uczynię nią im najmniejszego uszczerbku V 52 casu (=casui) locum reHnquere da miejsce ślepemu losowi = pozostawić przypadkowi=zdać na los szczęścia: ne minimo quidem casu locum relinqui debuisse nie należało bynajmniej zdawać na los szczęścia VI 42. I6ng6, a dv. [longus] 1) daleko IV 1; V 21 i inn.; longe lateque na wielkiej przestrzeni IV 35; pleonastycznie przy a c c. odległości V 47; VII'16; non longe absunt, są nie bardzo odlegli I 10; także przy abl. odległości: a milibus longe non amplius duocedim VIII 36; longius za daleko V 7; VI 34; longius=longius, quam (z a b), lub a c c. .odległości) 122; IV 11; IV 53; quam longissime jak najdalej, VII 35; longissime absunt, bardzo są oddaleni I 1. —2) długo (o czasie) IV 1; VJI 9; i inn. — 3) przy s u p e r h dla większej siły: longe nobilissimus (nierównie == bez porównania) I 2; p o r. I 23; VI 12 i inn.; przy wyrazach mających znaczenie c o m p a r.: longe alins; zupełnie inny III 9; 28 i inn. Idnginquus, 3. [longus] 1) daleki, oddalony: loca (vici) IV 27; VII 17; natio VII 77. — 2) =(diuturntis) dlu- -gotrwały: consuetudo (obsidio) I 47; V 29. LdngTnus, p. Cassius. ISngHGdo, Tnis, f. [longus] długość I 2 i inn.; in longitudinem (sc.muri) wzdłuż, wpodłuż VII 23 (p. perpe-tuus). lóngurius, ii, m. [longus]. drąg, ierdi (długa) III 14; IV 17; VII 84. ISngus, 3. długi (co do miary): iter (agmen) III 26; IV 31; spatium znaczna przestrzeń IV 10; navis longa p. navis; in longiorem diem na później, na czas dłuższy) 140. — 2) długotrwały, długi (co do czasu): oratio (sermo, dolor) II 21 i inn.; longum est byłoby za długo VI 8. Ittquor, locutus sum, 3. depon. mówić, gadać, rozmawiać: cum aliquo, przemawiać za kim: pro aliquo (de ali-qua re) I 20; 31 i inn. ISrTca, ae, f. [lorum rzemień] 1) pancerz (początkowo skórzany) p. balteus — 2) z powodu podobieństwa: szaniec około twierdzy t. j. ściana mocna z desek, kamieni, fasżyny (p. crates), płot, ostrokół V 40; VII 72; 86. ISrlctila — magnus. 105 ISrToQla, ae, a. [demin. od lorica] pancerzyk, szańczyk VIII 9.* LDc&nius, ii, centurion Lukaniusz V 35.* Luclus, ii, imię własne (praenomen). Lucterius, ii, jeden z Kadnrków (p. Cadurci) VII 5; 7; 8 i inn. Lugotdrix, Igis, znakomity Brytań-czyk V 22.* IQna, ae, f. księżyc: nova, plena I 50; IV 29; bogini VI 21. lustro, 1. [lustrum (luo, ,lavp) = o-czyszczenie religijne od uchybień, występków] oczyszczać przez składanie ofiary. Ponieważ wódz w ważnych wypadkach, np. obejmując komendę, przed rozpoczęciem bitwy, po bitwie, M. przez skrócenie. oznacza) 1) imię Marcus 2) liczbę 1000. m&cSrTa, ae, f. płot z kamieni, ułożonych bez spojenia: ściana, wał VII 69; 70. machTnfitio, Snis, f. [machinor, machina] wprawienie w ruch mechaniczne = użycie machin, maszynerja, machina navalis do poruszania okrętów; narzędzie mechaniczne, maszyna szturmowa II30; 31; haec (tigna) machina-tionibus inmissa za pomocą specjalnej maszynerji V 17. maestus, 3. [maereo, smucę się] smutny, zmartwiony, zasmucony VI 80.* MagetobrTga, p. Admagetobriga. mfigTs, a d v. bardziej, więcej, z nast. qtiain I 13; 40 i inn.; z a d i. i a d v. dla opisania stopnia wyższego IH 13; VI 26; eo magis tym bardziej I 23; 47 i inn.; magis eo więcej dlatego IV 2; nihilo magis VII 53 (wcale nie'więcej). —s u p e r I. maxime a) najwięcej, najbardziej, - bardzo: quam maxime jak najwięcej: cui quam maxime con-fidebat, okazywał najwięcej zaufania I 42; —b) szczególniej, osobliwie I 28; 40; III 9 i inn.; cum-tum maxime V 54; VII 56. m&gTstr&tus, Os, m. [magister] 1) urząd, władza; władze sądowe i administracyjne u Gallów p. II 32; 33 i składał ofiarę oczyszczającą, a potym robił przegląd wojska, przeto m e-ton. przeglądać wojsko, robić przegląd: exercitum VIII 52. LutStia, ae, f. (Parisiorum) miasto na rz. Sequana (dziś. Paryż) VI 3; VII 57; 58. lux, Iftcis, f. światło, światło dzienne, dzień VIII 14; sub lucern ze świtem VII 61 i inn.'; ante lucern przed świtem, przede dniem VI 7; prima luce z brzaskiem I 22; II 11 i inn.; lux oritur, świta, robi się dzień, dnieje V 8; appe- 4 tit lux VII 82. l IQxuria, ae, f. [luxus] zbytkowanie, rozpusta, marnotrawstwo, rozrzutność II 15. por. princeps; magistratum adiudi-care (gerere, obtinere, magistratui praeesse) p. adjudico, gero i t. d. — 2) wyższy urzędnik, naczelnik I 19; VII 32; zbiorowo: rząd, zarząd II 3 (p. imperium); communis VI 23; p l u r. władze I 4; 17; VI 20; 22. magnTficentia, ae, f. [magnificus] wspaniałość, okazałość (w sposobie życia, strojach i t. p.) wielkość umysłu, szlachetność VIII 51.* mSgnTtTcus, 3. z c o m p. na entior superl. entissimus [magnus-facio] wspaniały, pyszny, okazały: funera VI 19.* mSgnTtudo, Tnis, f. [magnus] wielkość, Ogrom: corporum wielkość ciała, wzrost I 30; supplicii surowość VII 4; animi bohaterstwo, wielkość duszy, serca II 27; VII 52. magn&pSre = magno operę p. opus. magnus, 3. co m p. malor, ius; superl. maximus, 3. 1) wielki, duży a) co do miary: iter (oppidum) I 7; 23; castra majora p. castrd. — b) co do liczby; multitudo (numerus) I 3; 31; impedimenta V 31; «= liczny: copiae (equitatus) III 17; VI 36; maior pars większość III 3. — 2) p r z e n. a) wielki = znaczny, ważny, dolor (pe-rfculum, gratia, bellum) I 2; 10; 18; 54 i inn.; clamor, .krzyk głośny V 43; fletus I 32; niezwykły: casus (fortu- 106 maiSstas — mansuefacio. na) VI 30; cognatio VII 32; mągni | haberi p. habeo; magni interesse p. intersum — b) eo do wieku: maior (natu) starszy; s u b s t. maiores natu (udzie starzy=starcy II 13; 28; IV 13; maiores przodkowie I 13; III 8. mal&stas, atis, f. dostojeństwo, majestat: populi Romani VII 17. malacta, ae, f. [gr. malakia] dsza morska, ustanie wiatrów III 15.* mile, a d v. [malus] źle, niepomyślnie, nieszczęśliwie I 40. mal&ficium, ii, n. [male-facio] zły postępek, krzywda, szkoda; sine ullo. maleficio iter facere, bez zrządzenia szkody 17; 19; II 28. Mallius, ii. L. prpkonsu! w Oallia ulterior podczas wojny z Sertorjuszem p. Sertorius III 20.* mało, makii, maile (magis.— volo) bardziej chcieć, woleć III 8; VII 20. malum, i, n. [malus] zło, szkoda, nieszczęście VIII 35; 42: ćuius mali sors Remis incidit = ten zły lo? padł na Remów (p. sors); malum evitare niebezpieczeństwa uniknąć VIII 48. 1. malus, 3. zły, niedobry, szkodliwy; c o m p . peior, ius, superl. pessi-mus I 31. 2. malus, i, m. 1) maszt III 14. — 2) •drąg podobny do- masztu, słup pionowo postawiony VII 22 (p. comrńitto). mandatum, i, n. [mando] zlecenie, polecenie, poruczenie I 35; 37 i inn.; aiiquid in mandatis da re, p. in. mando, 1. [manui-do] 1) wręczyć, powierzać VI 14 ,_ __ (p. littera); se f ugae rzu- B E3 . l cać się do ucieczki, ucho- t dzić I 12; II 24 i inn.— g p= ==, 2) polecać, zalecać, rożka- t» l=J 1=1 zać: alicui aliquid I 30; II 5; VII 7; z nast. .ut. F3 F=\ \ I 47; IV 21 i inn.; z •' conjct. (bez ut.) III 11. Mandubii. órum, lud celtycki, sąsiadujący z Hedujczykami, p. Alesia VII 68; 71; 78. Mandubracius, ii, wódz plemienia Trenobantes V 20; 22. mane, a d v. (wł. su b s t. i n de c 1. poranek) zrana, rano, wcześnie; mane od samego rana IV 13 i inn. maneo, ansi, ansum, 2. 1) zostawać, bawić gdzie, przebywać IV I V 31; ad exercitum V 53 (p. ad); trwać, zachować się (w całości) VI 32,—2) utrzymać się, wytrwać przy czym: lii eo (in officio,. in fide, in amicitia ali-cujus) I 36; V 4 i inn. manTpularls, e [manipulus] należący do nanlpulus, s u b s t. prosty żołnierz, szeregowiec: tres suos nianipu-lares trzech żołnierzy ze swego mani-pułu VII 47; manipularibus suis żołr nierzom swego manipiiłu VII 50. mampulus, i, m. [manus j njeużyw. pleo], garść, snop, wiązka; s z c z e g. wiązka siana na drążku, stanowiąca początkowo znak oddziału wojska, stąd ,meto n. oddział wojska=ma- ' nipuł = V» kohorty (100—130 żoł- ' nierzy) p. legio II 25; VI 34; 40. [W czasach najdawniejszych szyk bojowy legjonu stanowiła falanga (p. phalanx). Później, w czasach wojen 'punickich, zaczęto szyk bojowy usta-, wiać manipułami; w tym celu żołnierzy dzielono na 3 kategorje, stosownie do wieku i doświadczenia w wojnie: hastati, ludzie młodzi: fios juve-num pubescentium; p r i n c i p e s (starsi i wytrwalsi: robustior aetas); triarii (starzy i doświadczeni: vete-rani milites" spectatae virtutis); do każdego manipułu dodawano prócz tego- 40 lekkozbrojnych żołnierzy (ve-lites). Szyk bojowy był trójrzedo-wy (acies triplex), t. j. w 3 rzędy po 10 manipułów każdy, ustawio mansuetudo — mediScris. 107 ne jeden za drugim w szachownicę. Marjusz przekształcił acies triplex, ustawiając—tegjen kohortami, przez co skrócił zbyt wyciągniętą linję legjonu, unikając za^-azem zbyt cze,-.stych w niej przerw (p. acies). mansuefacio, fSci, factum \[man-/sues (manus-sueo) — facio] pass. mansuefio, do ręki przyzwyczaić, oswoić: uros VI 28.* rnfinsuetOdo, Inis. [mansuetu manus-sueo] oswojenie, łagodność, powolność II 14; 31. m&nus, us, f. ręka II .13; V 44. vallum manu scindere, jedynie rękami V 51; per manus trahere (tradere) z rąk do rąk VI 38; VII 25; VIII 1§; manus da-re p. do; in manibus esse prawie w naszych ręku, t. j. tak blisko, że rękami można było dosięgnąć II 19; w s z c z e g. a) praca rąk ludzkich: sztuka i dzieło sztuki: oppidum manu munitum III 23; V 27.—b) ręka zbrojna, siła: manu defendere V 7; siła = władza, (prawo, możność, okazja): ali-quid e manibus dimittere wypuścić z rąk, nie skprzystać z okazji VI 8; 37 —2) p r zeń. garść, kupa; oddział żołnierzy, wojsko I 37; II 2; 5 i inn. Marcellus, i 1) M. Claudius, konsul w 51 r. przed n.- Chr. VIII 53; do przeciwników Cezara, podobnie jak 2) C. Claudius, konsul w r. 50 przed n. Chr. VIII 48; 55; — 3) C. Claudius konsul w r. 49 przed n. Chr. VIII 50. Marcomani (Marcomanni) órum (od marca = limes, granica) lud germański, mający siedziby między rz. Rhe-nus, Moenus i Danuvius I 51.* MircuS; i, imię rzymskie (praenomen). mfire, is, n. morze III 8; V 1; conclu-sum III 9; nostrjim (śródziemne) VI; marę Oceanus (ocean Atlantycki) III 7 (p. terra); a mari, quo=ab ea parte maris, ubi IV 1. marTtTmus, 3. 1) morski: aestus IV 29; res maritimae p. res. ^- 2) nadmorski, nadbrzeżny: ora (regio, civi-tas) II 34; III 8 i inn. MfirTus, ii, imię. rzymskie rodowe; najznakomitszym z tego rodu był C. Marius, zwycięzca Jugurty, Cymbrów i Teutonów, współzawodnik Sulli, 7 razy konsul, umarł w r. 86 przed n. Chr. I 40. Mars, tis, m. Mars, bóg wojny (celtycki HSsus) VI 17; m e t p n. wojna, szczęście wojenne, szczęśliwy wynik wojny, bitwy: parati prope aequo Martę ad dimicandum, gotowi do bitwy w równych warunkach VII 19; cum diutius proelium pari Martę iniretur, gdy początkowo przez czas dłuższy walczono z jednakowym i obu stron szczęściem VIII 19. mas, maris, a d j. • męski, męskiego rodzaju; s u b s t. samiec VI 26.* matfira, ae, f. wyraz celtycki, rodzaj pocisku,grubej strzały,kepja I_26.* mater, atris, f. matka I 18; rriater. famiiiae (nigdy u Cez. familias)' matrona. pani, gospodyni domu, kobieta zamężna I 50; VII 26; 47. materia, ae i materies, ei (VII 24) f. [mater] mater jął, z którego się coś urabia, s z c z e g. materjał do budowy: drzewo, lub kamień IV 18; 31 i inn. belki VII 23; bipedales dwustopowe belki: directa materia, wzdłuż położone belki; caesa drzewo zrąbane III 29; praeusta nadwęglone belki VII 22. materior, 1. depon, [materia] ciąć drzewo, dostarczać drzewa (do budowy) VII 73.* • Vlatisco, onis, f. miasto Hedujczyków-na rz. Arar VII 90.* matrlmónium, ii, n. [mater], małżeństwo: aliquam in matrimonium du-cere, żenić się z kim, pojąć za małżonkę I 9; in matrimonium dare wydać za mąż 13.. Wlatrona, ae, f. dopływ Sekwany II.* {maturę, a d v. [maturus] 1) rychło, spiesznie, wcześnie I 54; IV 6 i in.; maturius za wcześnie VI,2; quam maturrime, jak najwcześniej I 33. — 2) w porę, w sam czas. m&turesco, ui, — 3, [maturus] dojrzewać VI 29. maturo, 1. [maturus] 1) trans, przyśpieszyć dojrzałość, wogóle przyśpieszyć co, pośpieszyć z czym; z i n f. i (głównie słów, oznaczających ruch) | maturat proficisci = pośpiesza z wy-1 ruszeniem = pośpiesznie wyrusza I 7; por, II 5 (p. contendo, soleó). — 2) i n t r a n s. a—) dojrzewać — b) śpieszyć I 37; VII 56. maturus, 3. 1) dojrzały: frumentum I 16; 40. — 2) wczesny, rychły: hiems IV 20. maxTme p. magis. JMfixTmus, p. Fabitisr. -mfideor, — 2, depon. leczyć (mor-bo, oculis): p r z e n, pomagać, zapobiegać z dat. inopiae V 24.* mediocrls, e. [medius] średni, mierny, nieznaczny: spatium (intervallum., 108 mgdiScriter — mgrces. detrimentum i in.) IV 17; VII 36 i inn.; non mediocris diligentia, znaczna = niezwykła energja III 20. mSdiócrlter, a d v. miernie, skromnie', nieznacznie: non mediocriter w znacznym stopniu I 39.* MediomatrTci, órum i Mediomatrices, um lud celtycki nad rz. Mosella. mia-\ sto gł. Divodurum, późniejsze Mettis • (Meta) IV 10; VII 75. m6dTte>raneu8, 3. [meditis-terra] śródziemny, leżący w głębi kraju, opo-' , dal od morza, lądowy: regiones V 12v medius, 3. środkowy: r eg i o Galliae media IV 13; locus medius regionum IV 19 (p p r. hic); iocus medius utrius-que, miejsce na połowie drogi między obydwoma położone I 34; medius, zgodzony w odmianach z rzeczownikiem, oznacza część środkową (środek) przedmiotu I 24; V 3 i inn.; a me-dio colle na środku wzgórza VII 46 (p. a, ab); in medio cursu w połowie drogi V 13; medio itinere VII 41; a media fronte na środku czoła VI 26 (p. a, ab); se e media caede fugisse z pośród rzezi VII 38; in mediis Ebu-ronum finibus w środku kraju Ebu-ronów VI 32; media acies środek szyku bojowego III 24; se mediis in-terponere scriptis wśród szeregu pism (dzieł) VIII praef. media nox północ II 7; IV 36 i inn. Meidi, óruna, lud celtycki między rzekami Sekwaną i Matroną V 5.* rnelius, p. bene. Melodunum, i, n, miasto w ziemi Senonów (dziś. Melun) VII 58; 60; 61. mSmbrum, i, n. członek (ciała) IV 24; VI16. mSmTni, isse, pamiętać, przypominać sobie: z a c o. c. i n f. III 6; VII 37; wiedzieć VIII 28. mSmSrla, ae, f. [memor] pamięć, władza zdolność pamiętania VI 14; ali-quid memoria tenere, p. teneo; pa* mięć w znaczeniu przypominania: vir-tutis (amicitiae) II 21; VII 76; memoria eorum rerum pamiętając na to II 4; hominum memoria za ludzkiej pamięci III 22; memorianr rei reti-nere (deponere) p. retineo, depono; memoriam prodere (aliquid memoriae prodere) p. prodo; dignum memoriS p. dignus; meton. to, co kto pa- mięta: a) czas, o ile go można zapamiętać: patrum nostronim memoriS za pamięci naszych ojców=za czasów ojców naszych I 12; 40 i inn.; paulo supra hanc memoriam, nieco przed naszą pamięcią = przed naszemi czasami VI19. — b) wypadek, rzecz, która się pamięta, stąd wiadomość, powieść, podanie; Alesiae wypadek, -los VIII 34; memoria proditum (esse) di-cunt, że jest podanie V 12. Vlenapii, órum, lud w Gallia Belgica, między rzekami Mosa i Scaldis II 4; III 4 sqq. mSndacium, ii, n. [mendax] kłamstwo, nieprawda V 88. mens, gntis, f. duch, dusza, jako władza myślenia = rozum, umysł, p o r. (animus); rozsądek, sposób myślenia, myśl: mens moliis ac minime resistens, p. molHs i resisto; niekiedy służy tło Opisania osoby: hominum mentes = homines VII 84; quorum mentes = quos VII-64; mentem alicuius con-vertere, bieg myśli zmienić I 41; paene alienata mente, p. alieno; mentes animique p. animus; totus et mente et animo in bellum insistit całą silą rozumu i woli VI 5 (p. in^isto); oculi mentesque oczy i myśli (wzrok i uwaga) III 26. mSnsis, is, m. miesiąc I 40; gen. p l u r. mensum i mensium VI 18; ci-baria trium mensium na trzy miesiące 15. mensura, ae, f. [metior] 1) mierzenie miara, narzędzie, lub naczynie, za pomocą którego się mierzy: certae ex aqua mensufae, zegar wodny p. clep-sydra V 13 (p. e, ex) — 2) miary długości i odległości mensurae itineris (passus, stadia i t. p.) VI 25. mSntio, ónis, f. [memini] wzmianka, wspomnienie: mentionem facere ali-cujus wzmiankować VI 38; pacis. VIII 31. mSrcator, óris, m. [mercor 1.] kupiec, handlujący: o kupcach z Massylji, która była kolonją grecką 11; 39 i inn. mSrcatura, ae, f. handel, p l u r. sprawy handlowe: quaestus pecuniae mercaturaeque, zyski, pieniężne, tudzież interesy handlowe VI 17. mSrcSs, edis, f. [mereo] nagroda, za- Mgrcttrins minus. 109 płata, aliquem mercede arcessere za zapłatę I 31. MSrourTus, ii, [merx, cis, towar]; syn Jowisza i Maji, posłaniec bogów, bóg handlu, opiekun kupców VI 17.* m6reo, ui, itum, i mgreor, itus sum 2. zasługiwać, stawać się godnym czego, a) = brać wynagrodzenie za służbę, zarabiać: stipendia pobierać żołd; wysługiwać w wojsku = pełnić służbę wojskową VII 17. — b) mieć prawo do czego, zasługiwać na co: praemia, laudem^I 40; VII 34; odium; quod meruerat ' nienawiść zasłużona VI 5. — 2) położyć zasługi, zasłużyć si? de aliquo względem kogo I 11; par-t i c. merem, zasługujący się: optime mający za sobą duże zasługi I 45; me-ritus, 3, zasłużony: bene; optime VII 71; VIII 46, merTdianuS, 3 [meridies] południowy; tempus pora V 8. merTdiSs, 5i, m. [medius dies] 1) południe, pora południowa l 50; V 17 t inn. — 2) południe (strona świata) V 13; ad meridiem ku południowi. m6rTtum, i, n. [mereo] 1) zasługa V 52; VII 76; merlto słusznie II 32; V 4; 2) usługa, przysługa V 27; in aliquerr VII 54j 71. WlSssala, ae, M. Valerius, konsul w r. 61 przed N. Chr. I 2; 35. met, zgłoska przyrastająca do zaimków, służy do nadania przycisku (sam, Własny): nosmet VII 38. mStior, mensus sum, 4. d e p o n. 1) mierzyć, odmierzać, brać miarę: mili-tibus frumentum I 16; 23; VII 71. j Rozdawano raz na % miesiąca: pie- i szy dostawał 4 modios pszenicy, jeździec zaś 12 modios pszenicy i 42 modios jęczmienia; modius <= '/s amphorae = 16 sextarii = 88/« litrów. MetiosSdum, i, n. miasto w ziemi Senonów (dziś. Josay VII 58; 60; 61. Metlus, ij, M. Rzymianin, przyjaciel Arjowista I 47; 53. meto, (messui), messum,3. żąć, zbierać IV 32.* mfitor, 1. de p on. [meta, cel, zakres, granica] mierzyć, odmierzać; w s z c z e g. castra wytknąć miejsce, oznaczyć; często p a r t i c. p e r f. w znacz. pass. metatis castris po wytknięciu miejsca na obóz VIII 15. rnStus, us, m. obawa, bojażń, strach IV 19; VI 29; gen. obj. mortis VI 14; hoc mętu p. hic. mSus, 3. mój. mTI6s, Itis, m. żołnierz, wojak; mian. prosty żołnierz, szeregowiec: legiona-rii, legjoniści I 42; 51; sin g. w znacz zbiór. VI.34; w s z c z e g. a) szeregowiec I 39; V 33.—b) pieszy VI 40; VII 28; milites equitesque V-7; 10. militaria, e [miles] wojenny: res sztuka wojenna (signa, instrumentum) I 21 i inn. mliitia, ae, f. [miles] służba wojskowa, wojskowość, żołnierka VI 14; 18; VII H. millS 1) a d j. i n dęci. tysiąc: mille passus I 22, — 2) .s u b s t. z gen. a) s i n g. (rzadko) mille paśsuum (zam. a c c. odległości: mille passus) I 5. — b) p l u r. millla (i milia), tysiące: millia paśsuum duceirta I 2; zam. gen. niekiedy bywa dopowiedzenie; milia armata (zam. armatorum) tysiące zbrojnych II 4 p. I 49; V 49 i in-n.; a b s. mille = mila (rzymska= l % km.) I 41; III 17 i inn. (p. passus). MTnSrva, ae, córka Jowisza, bogini nauk i sztuk pięknych VI17. mTnlmS, a d v. (s u,p e r I. od pa-rum) 1) najmniej, bardzo mało: minime firmus (arduus) I 52; II 33. — bynajmniej, wcale nie III 19; VIII 54; minime omnes Oermani bynajmniej nie wszyscy VI 29; minime saepe (=admodum raro) bardzo rzadko I 1. MInucius, ii. L. Minucius Basilus, do-wódzca jazdy Cezara V' -29; VII 90. mlnuo, ui, utuni, 3. [minus] 1) zmniejszać; i n t r. zmniejszać się, być osłabionym, ustawać; aestu minuente III 12.—2) osłabiać» ograniczać: gratiam (vim, auctoritatem, spem) I 20; IV 17 i inn.; desidiam VI 23; ostentationem powściągnąć VII 53; controversias u-morzyć V 6; VI 23;.diligentia minui-tur słabnie VIII 12. mTnus, a dv. (c o m p. od parum) 1) mniej I 37 i inn.; plus minus mniej więcej, około VIII 20; non'minus nie mniej, tyleż VIII 50; non minus quam, tyleż—ile I 31 i inn.; w szczeg. 110 miror — moeńia. a) minus = minus quam: ab milibus passuum minus duobus w odległości mniej, niż20°0 kroków II 7 (p. a, ab); p o r. V 42; VII 51.—b) żabi. m e n-s u r a e: paulo minus trochę mniej VII 51; quo minus o ile mniej I 14; nihilo minus, p. nihilo.—c) z gen. p a r t i t. sibi eo minus dubitationis dan, on tem mniej może się wahać I 14 {p. dubitatio). — 2) nie tyle, nie tak, nie bardzo, nie zupełnie: minus łatę, nie bardzo daleko 12; minus com-mode, nie tak łatwo III 13; 23; si minus, jeśli nie I 47; II 9; quo minus po słowach: przeszkadzać i t. p. p. quo. rmror, 1. depon. [minus] dziwić ślą z a c c. I 32; V 54 (p. scio). mTrus, 3. sprawujący podziw, dziwny, niezwykły I 34; mirum in modum p. in. miser, 6ra, grum, nędzny, (= a) biedny, nieszczęśliwy: fortuna (corttlitio, memoria) I 32; VIII 7; 34; s u b s t. rhrseri nieszczęśliwi II 28; —2 ) mały, nikczemny: praeda VI 35. mTserTa, ae, f. [miser] 1) nędza, bieda, 2) praca przykra, mozół. mTsSrTcordia, ae, f. [misericors, mi-sereo-cor] litość, współczucie: vulgi VII 15; 28; łaska, miłosierdzie II 28. mTseror, 1. depon. [miser] litować się, ubolewać nad kim, narzekać opłakiwać: periculum (fortunam) I 39; VIII. miesus, us, m. [mitti] tylko wabi. s i n g . missu z polecenia, na rozkaz V 27; VI 7. mTttissTme, a d v. [super 1. od mi-te łagodnie] bardzo łagodnie, łaskawie VII 43.* mttto, misi, missum, 3. 1) puścić, uwolnić, pozwolić odejść,— 2) postać, wyprawić; aliquem, aliquid) I 7; 43 . i inn.; exercitum sub iugum p iugttm l przeprowadzić pod jarzmem; p a r t. p e r f. pass. jako s u b s t. V, 40; z dat. dla oznacz, celu: auxilio (sub-sidio) I 18; 52; z ad i. gerund. IV 14; VI 33 i inn.; z supin, roga-tum I 11 i inn.; z u t lub qui w zdaniach celowych I 7; p o r. I 24; 34 i inn.; bezdopełn misit(sc. homines), qui cognoscerent I 21; w s z c z e g. rzucać, miotać: pilą (tela, tragulam) I 25; III 4; V 48; naves, spuszczać na wodę IV 17. móbTlls, e [moveo ] ruchomy, chwiejny, niestały- in consiliis capiendis IV 5.* móbTITtaa, atis, f. [mobilis] ruchli-i wość, szybkość: equitum IV 33; i p r z e ri. chwiejność, niestałość: mo-i oiiitate animi II l (p. levitas). j mobTITter, a d v. prędko, lekko, zwinnie: mobiliter excitari III 10. mddSrate, ad v. [moderatus] umiarkowanie: moderatius insequi, nie bardzo natarczywie VIII 12. nrt6de>or, 1. depon. [modus] naznaczyć miarę, umiarkować; stąd l rządzić, powodować: aliquem VII 75; equum kierować IV 33; ułożyć, urządzić, rem, dać rzeczy innv obrót VIII ,52. tmcki&etia, ae, f. [modestus, modus] | umiarkowanie, skromność; w s z c z eg J powolność, posłuszeństwo VII 52. jmddius, ii korzec, p.' metior. i modo, a d v. [modus, abl.] 1) tylko f IV 16; 20 i inn.; paulum modo, p. pau-' kim; w zd. przeczących=nawet: im-petum modo ferre non potuerunt, nawet (pierwszego) ataku nie mogli wy-| trzymać VI 8; por. VI 35; VII 52 j i inn.; non modo—sed etiam VI1; non ! modo—sed (przeciwnie) 143; non mo-, do non—sed ne..,quidem (przy wspól-| nem słowie w obu zdaniach = non mo-I do) p o r. III 4; VIII 33; nietylko nie — i ale nawet nie I 16; II 17; V 43. — 2) o czasie: tylko co, niedawno, dopiero VI 39; 43. modus, i, m. 1) miara, długość, wielkość, objętość rzeczy: navium V 1; certus modus agri—(odmierzony) kawałek ziemi VI 22.— 1, sposób, kształt VI 12; 44 i inn.; consilia cuiusque modi wszelkiego rodzaju podstępy wojenne VII 22; modo sublicae na podobieństwo IV 17; oratoris modo, jako poseł IV 27; omnibus modis wszelkie-mi sposobami; mirum in modum, p. in; in servilem modum, jak z niewolnikami VI 19 (p. habeo); ad hunc modum p. ad. moeńia, tum, n. [moenio= munioj mury, mian. opasujące miasto stąd ściany, krawędzie; przeiu samo miasto (por. murus) II 31; II 36 (p. totus). móles —muititudo. 111 mSles, is, f. ciężar, ogromna masa czego, s z c z e g. kamieni (które wraz z innymi ciężarami jako to: kloce, belki, części starych okrętów i t. p. zatapiano w morzu, jako fundament przy wznoszeniu wału) III 12. mdlfistS, a d v. [molestus, moles] ciężko, z trudnością, z przykrością, niechętnie: ferre II 1. mSITmentum, i, n. [molior, 4—moles] wytężenie sił, usiłowanie, trudność I 34.* mSllo, lvi, (ii), itum, 4 [mollis] nadawać miękkość, zmiękczać, łagodzić. ułatwić VII 46* (p. clivus) mfillis, e, giętki, miękki, łagodny, wygodny (aditus), niestromy, litus V 9; słaby, nieodporny: mollis' mens słaby duch = słabość ducha III 19. ' mSIITtia, ae, i mollities, ei, f. [mollis] giętkość, miękkość, zniewieściałość, słabość, niewytrzymałość: animi VI 20 animi est ista mollitia VII 77 (p. j causa). mSlo, ui, Itum,3. mleć: molitacibaria, zboże zmielone, mlewo, mąka I 5.* mdmSntum, i, n. [= movimentum od moveo] w łaś c. to, co przechyla szalę wagi, stąd ciężarek u szal = waga; p r 2 e n. to, co przechyla nasze zdanie w namyślaniu się, wpływ, znaczenie: magnum habet momentum ma ważne znaczenie VII 85; levi mo-mento aestimare lekceważyć VII 39. Mona, ae, f. wyspa, leżąca między Irlandją i Brytanją (dziś. Anglesay) V 13.* m&neo, ui, Itum, 2. 1) przypominać komu co; aliquem de re, lub rem, tudzież z a c c. c. inf. VIII 34. — 2) upominać, radzić, przestrzegać, przekładać: aliquem z nast. u t I 20; II 26 i inn.; z c o n i c t v. (bez ut) IV 23^ 'mSns, Cntis, m. góra I ł, 2; 38 i inn.; siimmus mons p: superus; ex monte Vosego, qui... z tej odnogi Wogezów, króra IV 10. mfira, ae, f. przewloką, zwłoka, przerwa II15; IV 11; mora reliquorum z powodu zwłoki, uczynionej przez pozostałych V 58; moram interponere, p. interpono. * . . m&rbus, i, m. choroba, cierpienie VI l*. MdrTni, órum, lud w GalHa Belgica, nad fretum Gallicum II 4; III 9 sqq. rridripp, mortuus sum, 3. depon. umierać I 4; III 22; VIII 82. Moritasgus, i, wódz Senonów V 54.* mdrop, 1. depon. [mora] 1) zatrzymywać, zwlekać, przeszkadzać: agmen (dextramj iter, aliquem) II 11; V 44. i inn.; rem wstrzymywać VIH 52; cuniculps przeszkadzać w robotach około przejść podziemnych VII 22; a b s. id ipsum quod morabatur = właśnie te zapory VIII 42. — 2) ociągać się, zatrzymywać się, bawić gdzie dłużej I 26; 39 i inn. paulisper morati. krótko wytrzymawszy = po krótkim oporze V 21; a b s. auxilia moran-tur ociągają się, nie nadchodzą VII 78. mCrs, tis, f. śmierć: mortem sibi con-sciscere zadać sobie śmierć = zabić się I 4. mSrtTfer, 6ra, 6rum, 3. [mors-fero] śmiercionośny, śmiertelny: vulnus VIII 23*. m5s, óris, m. zwyczaj, obyczaj, sposób życia II 15 i inn.; morę (móribus) I 4; 8 i inn. Mosa, ae, m. rzeka w Gallji, biorąca początek w Wogezach (dziś Maas) IV, 9; 10; 12 sqq. motus, us, m. [moveo] ruch: remo-rum (navium, siderum) IV 25; VI 14; instabilis p. habeo; p rżeń. poruszenie, rozruch, powstanie V 22; 52 i inn. mdveo, ni5vi, m6tum, 2. 1) poruszać, w ruch wprawiać ruszyć z miejsca, . wstrząsnąć: turrim (se) II 30; III 15; w s z c z e g. castra movere zwinąć Obóz, wyruszyć (z obozu) I 15; 22; 39 i inn. — 2) p r z en. zrobić wrażenie, wzruszyć, pobudzić: moveri bene-ficiis VII 76. mulier, gris, f. niewiasta, kobieta I 29; II 13. mulio, ónis, m. [mulus] handlujący mułami, poganiacz mułów VII 45.* muititudo, Inis, f. [mtiltus] mnóstwo, wielka liczba: navium V 8; hominum p. homo; w s z c z e g. a) mnóstwo ludzi, tłum II 58 i inn.; in tanta mul-titudine = cum tanta muititudo ess«t I 27.- b) naród, lud, pospólstwo I 17; IV 27 i in., non minus habet iuris muititudo, nie mniejseą władzę ma 112 l mfilto — muscfilus. naród V 27; «= masa wojska... wojsko' VII 38; VIII 8. 1. multo, 1. [multa, kara, grzywny] karać kogo czem VII 54. 2. mOlto, a d v. p. multum. multum a dv. (compar. plus, s u p e r 1. plurimum) 1) wiele bardzo, szczególnie, usilnie; confidere (adju-vare, differre, ponere) III 9; V l i inn. m. frumento vivere IV 1; non multum nie bardzo, nie szczególnie III 25; V 14; non ita multum morari nie bardzo długo V 47; plus więcej, bardziej I 17; 42 i inn.; plus minus p. minus; plurimum najwięcej,najbardziej; plurimum totius Oalliae (ge n. p a r t i t.) posse (valere) = plurimum omnium populorum Oalliae I 3; V 3 (p o r. Sequani); quam plurimum, jak, najwięcej V 4. — 2) często: ventitare IV 3; in venationibus esse IV 1; długo: non ita multum nie bardzo długo = bardzo krótko V 47; — 3) w znacz, rzecz, multum, dużo = znaczna część; multum aestatis V 22; a b 1. multo z compar. dużo, znacznie 16; 16; 46 i inn.; c o m p. plus, większa część, więcej: plus doloris I 20. mBItus, 3. (c o m p. plus, pluris, s u-p e r I. plurimus) liczny, gęsty, obfity, częsty, znaczny, wielki II 25; III 20 i inn.; agger wielka ilość kamieni, drzewa, ziemi, chróstu i t. p. VII 23; qua (lingua) multa jam utebatur, dużo już mówił = władał swobodnie I 47; jako określ, rzeczown., oznaczającego pewien ograniczony przeciąg czasu: multo die, gdy już znaczna część dnia przeszła 122; multa no.cte, późno w noc III 26; VII 28; p o r. I 26 (ad multam nóctem, do późnej nocy). mOlus, i, m. mul VII 45. MQnatius, ii, L. M. Plancus, legat Cezara V 2; 4 25. mundus, i, świat VI 14.* munTcTpium, ii, n. [municeps, mu-nus-capio] miasto municypalne, t. j. jedno z tych, które w Itaiji otrzymały po wojnie Latyńskiej prawa obywatelstwa rzymskiego VIII 50. mDnTmentum, i, n. (munio) środek obrony (mur, wał, pancerz, okopy) H 17.* mOnlo, lvi, (ti)Itum, 4. [starołac. moe-jifo por moenia] otoczyć muramł obwarować: locum (oppidum) I Ź4; III 9 i in ; hibernis na zimowe leże V 25; castra (wałem i rowem otoczyć) V 11;'VIII 15; założyć obóz I 49; II 12; III 23; hiberna V 24.—2) umacniać, bronić, zabezpieczać I 44; II 5 • (munire jubet, nie muniri, gdyż domyśl, milites, por. V 33, 3; 34, 1); ad hunc muniendum VII 44; p a r t i c. rnunitus, jako ad i. z compar. i s. uperl. obwarowany, warowny, obronny locus (oppidum, castra) II 29; V 9 i inn.; Menapii paludibus VI 5. — 3) bić, torować drogi VII 58. munitio, ónis, f. [munio] obwarowanie ' oszańcowanie, otoczenie murami, wałami i t. p. I 49; castrorurn V'9; 15; munitione operis repulsi wskutek mocnego obwarowania = potężnym obwarowaniem, (operę munitissirno) I 8; ad munitionem (munitionis causa) = dla obrony VII 45; 48; met on. a), to, co służy ku obronie = obwarowanie, okop VI37; VII 69; 81; copiae muni-tionum wojska użyte do obrony obwarowań VII 45; castrorurn VII 52; — fossa et maceria VII 70; munitio-nes linja obronna VII 86; munitiones = hiberna munita VI 32; munitionem facere I 10; por. VIII 11; 34; 37,— b) materjał na obwarowania V 39. munus, Śris, n. 1) służba, urząd, powinność, obowiązek: militiae V 18; eo-dem munere fungi to samo czynić VII 25; VIII 12. — 2) przysługa, uczynność. —2) dar, darowizna I 43. muralis, e [murus] odnoszący się do muru (murowy), w s z c z e g. posługujący do rozbijania murów: falx, hak do rozbijania muru, p. falx; pilą, ciężkie pociski, rzucane za pomocą tormenta V 40; VII 82. murus, i, m. 1) mur, opasujący miasto II 13; 32. — 2) wal, okopy II 29; milia passuum decem novem miirum perducit, nie znaczy: prowadzi wał, ciągnący się 19 mil bez przerwy, ale raczej = prowadzi roboty ziemne (wał i rów) wzdłuż rzeki Rodami,obwa-rowując brzeg okopami w tych miejscach, gdzie był płaski l przystępny I 8. mQscQlus, i, m. [de m i n. od mus, muris, mysz] myszka; w. j ę z. w o j-. machina wojenna, poddasze, którym mutatio — natura 113 zaslonieni oblegający zbliżali się do murów i wałów. Musculi były mocniej budowane, niż vineae (p. vinea) VII 84. nam, c o n i. dodaje przyczynę lub objaśnienie do poprzedzającego zdania: bo, bowiem, albowiem, przecież I 12; III 15 i inn.; niekiedy może się nie tłómaczyć mianowicie w zdaniach wtrąconych I 18; II 14; 16; 23. NartnmSius, i, jeden ze znakomitych Helwetów J* 37.* Namnetes albo Nannetes, um, m. i lud w Gallia Celtica (w okolicy dziś. Nantes) III 9.* l namqu6, co n i. to, co nam z wie-j kszym naciskiem I 38; III 13 i in. nanoiscor, nSctus (nanctus) sum, i 3. d e p o n. otrzymać, dostać, dostąpić, • dopiąć, dosięgać; znaleźć, napotkać; { aliquid I 53 i inn.; spatium- zyskać na czasie V 58; idoneam tempestatem nactus, doczekawszy się przyjaznej pogody IV 23 i in.; aliquem, spotkać się z kim IV 35 i inn.; dostać się (dosięgać miejsca) V 9; VII 67; 85. Nantuates, um, lud w Gallia Nar-bonensis w Alpach III 1; 6; IV 10. N5rb6, ónis, m. miasto w Gallia Nar-bonensis (dziś. Narbonne) III 20; VII 7; VIII 46. nSscon. natus sum, 3. (gn5scor, p i e r w. gen.) 1) rodzić się, pochodzić; ex aliquo V 14; genera ferarum (rodzą się = znajdują się) VI 25; rjiumbum V 12; in bello natus wzrosły (wychowany) VI 35 (na wojnie i wyprawach rozbójniczych wychodowani); amplis-sfmo genere znakomitego pochodzenia, j Słownik, ' mOtatło, 6nis, f. [muto] odmiana, zmiana: locorum VIII 52. mOtllue, 3. ułomny, okaleczony, o zwierzętach mających rogi obłamane, stępione: cornibus VI 27.* muto, 1. [zam. movito od moveo p o r. providens = prudens] poruszać z miejsca, zmieniać miejsce = zmieniać, odmieniać: hoc (incommo-dum) mutari potest, można odmienić (usunąć) VII 45; loca VIII 44. mOtuor, 1. depon. [mutuus] pożyczać (otrzymać na pewien czas): au-xiiia ab aliquo VIII 21.. rodu IV 12; por. imperio natus (esse) 'p. imperium. — 2) p rżeń. zaczynać, j się, wszczynać si?, brać początek: pro-I fectio nata est a timore odiazd spowodowany był obawą VII 43; VIII 48; ab ep flumine collis nascebatur, wznosił się pagórek II 18; qua ex re nas-cuntur factiones powstają VI 22. Nasua, ae, jeden ze znakomitszych Trewerów I 37.* natalis, e [nascor] ściągający się do urodzin: dies urodziny VI 18.* natio, ónis, f. [nascor] ród, pokolenie; naród I 53; II 35 i inn. natlvus, 3. [nascor] przyrodzony, wrodzony, naturalny: murus VI 10.* natura, ae, f. [nascor] urodzenie, zrodzenie, natura, przyroda = l) własność przyrodzona czego: stan, położenie, układ, i t. p. loci (montis) I 21; 38 i inn.; loci natura przyrodzonymi właściwościami miejsca =. przyrodzonymi granicami I 2; oppidi położenie miasta H 29; rerum budowa (całości) IV17 por. VI 14 i p. res; secundum natu-ram fluminis z biegiem rzeki" IV 17; o człowieku: naturam vincere studio, pokonać naturę usilnością VI 43; fizyczne własności VII 26; o zwierzętach: własności VI 26. — 2) wrodzone skfon-ności, charakter, temperament, usposobienie II 15; III 10 i inn.; nonnullos Gallicis rebus natura favere cogebat wrodzona miłość ku ojczyźnie zniewalała do sprzyjania VI 7, 114 nStus — nS-fSs nfitus, Ss, m. [nascor] używa się tylko wabi. sin?, rodzenie się., rośnienie, stad wiek, lata: natu niagno esse, być w podeszłym wieku, maiores natu, starsi (ludzie) II 13; 28; IV 13. nauta, ae, m. fnavis] żeglarz, marynarz, majtek III 9; V 10; nautTcus, 3. [nauto] żeglarski, okrętowy: res nauticae marynarka III 8. n&v&lis, e [navis] okrętowy, morski; pugna. castra III 19; V 22. navicula, ae, f. fd e m i n. od navis] bat bacik, łódź, czółno I 53. navTgatio, onis, f. [navigo, 1] żeglowanie, żegluga, podróż morska III 9 i inn.; tot naviąationibus(a b I. a b s.) pomimo tak licznych podróży V 23. nayiglum, ii, n [riavigo] statek (niewielki): speculatoria navigia, statki wywiadowcze IV 26» navTgo, 1. [navis-ago] pędzić statek: żeglować III 8; 12 i inn. navls, is, f. okręt, statek: longa wojenny III 9; IV 21; 25; oneraria przewozowy, transportowy IV 22; 25; actuaria lekkie czółno wiosłowe V 1; navem facere (armare, instruere, con-scendere, deducere, ornare, solvere i inn.) p. facio, armo i inn. navo 1. [navtts gorliwy] usilnie nad czem pracować, wykonać co gorliwie: operam navare, dokładać starania, przykładać Się do czego; cum quisque operam navare cuperet (bez d a t), chciał okazać swoją gorliwość II 25. 1. nS, a dv. nie a) ne—quidem, ani nawet nie (wyraz mający przycisk kładzie się we środku)! 32; 37 i inn.; lecz nie V 44; non modo (non), sed ne—qui-dem, p. modo.—b) z c o n i c t. prohi-bitivus: ne despiceret nie powinien pogardzać I 13; ne faciat yII 86. 2. n5, c o n i. z c o n i c t v., aby, ażeby, nie, żeby nie: a) dlatego, aby nie I 9; 39; III 10; ne nec moderari nec discernere suos possent ( = ut et—et) VII 75. — b) po słowach studii et vo-luntatis (chcieć, żądać, prosić i t. p.)= żeby nie, nie (z inf.) I 20, 22 i inn.— c) po słowach obawy = żeby nie, lub że (z czasem przyszłym) I 19; 27 i inn.; res difficultatem afferebat z n e c o n s e c. gdyż w affero tkwi znaczenie niepokoju VII 10; por. res erat in magnis difficultatibus, ne VII 35.— 4) po słowach: przeszkadzać, sprzeciwiać się,odmawiać i t. p. I 4; 17 i inn. 3. nS, e n cl i t., partyk. pvt., przyrasta do wyrazu: czyż, czyż nie, za-liż, azaliż nie: a) w pyt. pojedynczych prostych VII 77; ubocznych: V 27; 54.—b) w pytaniach podwójnych ubocznych: ne—an, ne-ne, czy— czy też, czy-albo, albo czy IV 14 VII 14 (czy ich samych zgładza, czy też pozbawia ich środków żywności). nSc p. neque. nScSssario, a d v. [necessarius] koniecznie, nieodzownie, z konieczności I 51 i inn. nScSssarius, 3. [necesse] l)niezbędny, konieczny, potrzebny: necessariis rebus imperatis to, co było konieczne II 21. — 2) naglący, decydujący, ostateczny: res rzecz ważna I 17; causa est necessaria ad profiCjiscendum = znagla do wyjazdu I 39: necessarium tempus tak trudne okoliczności I 16; VII 32; 40. — 3) będący w związkach bliskich pokrewny; s u b s t. krewny, przyjaciel 111. nScSssS, a d v. koniecznie, niezbędnie; quod necesse fuit V 39; recesse esse z dat. osoby i inf. VII 38; 73; z a c c. c. i n f. IV 5; 29 i inn. nScŚssTtas. atis. f. [necesse] 1) konieczność VIII 49; w s z c z e g. a)osta-teczność II 11; 22i inn.: rei (położenia) VII 56. — b) potrzeba: ad necessi-tatem, w miarę potrzeby VIII 5_; non suarum necessitatium causa, nie dla swoich osobistych celów VII 89. — 2) p l u r. ścisłe związki, stosunki, środki działania VIII 53. j ngcSssTtudo, Tnis, f. fnecessel 1) niezbędność, konieczność. •— 2) bliski związek, pokrewieństwo, koleżeństwo1 przyjaźń I 43. nScne, albo nec ne, lub nie w pytaniach podwójnych I 50.* n5co. I. zabić, zgładzić, zamordować. nScttbT, co n i. ( = ne alicubi),'aby gdzie nie z co n i et v. VII 35. nSfarius. 3. (nefas] niepodziwy, zbrodniczy, bezbożny: facinus (crudeUtas) VII 38; 77. nS-fas, n. [tylko n o m. i a c c. s i n g.] to. co nie jest dozwolne prawem boskim i prawem natury, bezbożność, nSglBgo — nlhll. 115 zbrodnia, grzech: nefas est alicui z inf. nie wolho VII 40.* nSglfigo, exi, e* et urn, 3. [nec-lego] l)zaniedbać, opuścić, zaniechać: aliquid V 28; hac parte neglecfa, gdyby zaniechał ten kra-j (=pozostawił bez wymierzenia kary) III 10; z inf. III 27; IV 38.—2) mało ważyć, lekceważyć gardzić, mieć w pogardzie: imperium (mętum, religionerri) V 7; VI 14; 17; periculum nie lękać się VI 14, — 3) = • nie karać, nie mścić się: initirias I 35; 36. nSgo, 1. fnec-aio] mówić: nie, stąd zaprzeczać — a) mówić, że nie z a c c. c. i n f. I 8 (negat se posse = dicit, se non posse) i inn. — b) odmawiać: alicui aliquid V 6; a b s. dać odpowiedź odmowną V' 27; nSgótior, 1. d e p o n. [negotiurn] być zatrudnionym, trudnić się handlem, prowadzić interesy handlowe np. wielkie spekulacje, prowadzone w prowincjach przez obywateli rzymskich (ne-gotiatores), jako to: dzierżawienie ceł i podatków, zakupy zboża, pożyczki pieniężne VII 3; 42; 55 (negotiandi causa, dla prowadzenia interesów). nSgótium, ii, n. ,[nec-otium] 1) wszelkie zatrudnienie, zajęcie (interes):- ne-gotium dare dać polecenie {I 2; quid negotii ei est in Gallia co za interes ma (= co ma do czynienia) w Oallji I 34; in ipsd negotjo, w chwili działania V 33; w s z c z e g. trudność, kłopot, przykrość VII; non est quic-quam (nihil est)negotu nie ma żadnei trudności, bez trundości II 17; V 38 2) czynność, sprawa, przedsięwzięcie, polecenie II 2; V 2; negotio desistere zaprzestać, odstąpić (od rozpoczętej sprawy) I 45; w s z c z e g. czyn lub przedsięwzięcie wojenne (bitwa): con-ficere (bene gerere) dokonać, pomyślnie dokonać sprawy III 15; 18 i inn. NemStes, um, lud germański w Gallia Belgica na lewym brzegu Renu I 51; VI 25. Nemetocenna, p. Atrebates. nSmo [Tnis: ne-homo) nikt, żaden: dat. nulli, a c c. neminem abl. n u 11 o: neminem contendisse I 36 (przedtym domyślne: o tym niech wie): nemo non, każdy VII 56. n9-qufiquarn, a d v. w żaden spo- sób bynajmniej, wcale nie IV 23; VII 77. n6qu6, albo nSc, c o n i. 1) i nie, ani \ 7 i inn.; neque unquam i nigdy V 17; quod legionem, neque earii plenissi-mam despiciebant, jeden legjon, i przy-tem niezupełny lekceważyli III 2; ne-que is sum, qui terrear, p. is; neque enim quisquam nikt bowiem IV 20; neque tamen, jednakże nie V 55; ne-que etiam, i nawet nie V 52; non... neque, i nie VII 29; neque non ale nadto VIII 14; nLc-nec, i arii nie—ani nie VII 21; 77; w s z c z e g. zam. et non: neque iam longe... cognovit ~ et cognovit, non iam longe II 5; po r. II 10; IV 10 i inn. — 2) jednak, lecz nie I 47; II 19; IV 2% 5 i inn.; neque-neque, lecz ani nie, ani nie I 36 i inn.; neque-neque, nietylko nie, ale i nie I 14; 31; II 22; IV 26, I; neque-et, jak nie-tak i nie, nietylko nie — lecz przeciwnie II 25; III 14; IV l i inn. nS... quldem p. l ne. nS-quTquam, a d v. (nequicquam, ne-quidquam) 1) napróżno, bezskutecznie VIII 19.—2) bez zasady, bez zamiaru; non nequiquam, niedaremnie, nie bez nadziei powodzenia II 27. NSrvTcus p. Nervii. NBrvii, órum, liczny i bitny lud belgijski w północno-Zach. części Gallia Belgica, miasto główne Bagacum (dziś Bavay) II 4; 15 sqq.; adi. Nervicus; 3: proelium III 5* (p o r. b e 11 u m). nervus, i, m. (gr. neuron) sucha żyła nerw, mięsień VI 21; przen. plur. moc, siła, I 20 (p. ops). neu, p. neve. neuter, trą, trum.gen. neutrius [neu-ter) żaden, anj jeden z dwóch, ani ten, ani'ów plur. neutri ani ci, ani owi; ani jedna, ani druga strona II 9; neutris auxilia mittere p. auxilium. nSv@, albo neu, co n i. i ażeby nie, ani też; po n e VI 32; VII 53; VIII 39; po u t II 21; IV 17 i inn.; po conict. słów życzenia i żądania (w oratio obliqua) I 35; V 58; w zdaniach ściągniętych o jednym orzeczeniu: ani I 26 V 22; neu-neu = ne aut-aut VII 14 (D. aut). ngx, n6cis, f. śmierć gwałtowna, mord 116.; VI 19 i inn.; (f. potestas). nThTI, ind e cl. n. [skróć, nihilum] 116 nlhllS — n5n nte: c. gen. par t. IV 13; VI 12 i inn.; nihil sui (p. suus); nihil agri (privati ac separati) apud eos est nie mają wcale osobitej własności ziemi IV 1; nihil earum rerum (quafum rerum nihii) p. res; = non quidquam: nihil vini reliquarumque rerum, ani wina, ani innych podobnych rzeczy II15; nihil reliqui est, nic (wcale) nie pozostaje 111; nihil ad celeritatem sibi re-liqui fecerunt=fecerunt, ut nihil sibi esset reliqui, nic ze względu na pośpiech nie pominęli = śpieszyli jak tylko mogli II 26. (p. ad i p o r. I 11). 2) a d v. wcale nie, całkiem nie I 40; III 13 i inn.; nihil iam, wcale już nie II 20; non nihil cokolwiek, trochę III 17. nThTIS [abl. mensurae od nihilum] przecie, jednakowoż, niemniej, równie I 49; IV 17 i inn.; nihilo magis, wcale nie więcej VII 53; post eius mortem nihilo minus po jego śmierci niemniej, jednakowoż 15; p o r. V 55; VII 64. nTmTrum, a d v. zbytecznie, zanadto: non nimis, nie zbyt VII 36. nlrnius, 3. [nimis] zbyteczny, zbył wielki, nadzwyczajny VII 29. ntsl, c o ni. (ne-sij 1) jeżeli nie, chyba że, = si non z i n d i c. I 22; IV 25; quod nisi p. quod. — 2) gdyby nie, przy warunku nierzeczywistym, a takżeworatio obliqua z c o n i n et.— 3) po przeczeniach: neque, nusquam, nemo, nihil = oprócz, chyba, wyjąwszy, jak tylko I 30; H 20; IV 24; V 13 i inn.; non... nisi albo nisi... non. l nie inaczej, jak = tylko I 44; III 17 i inn.; również po pytaniach z przeczeniem VII 77; nisi si z przyciskiem; wyjąwszy, jeżeliby im I 31. NitiobrSges, um, lud w Akwitanji, nad Garumną, miał miasto Agintim (dzis-Agen) VII 7; 31; 46; 75. nltor, nlsus i nlxus sum, 3. d e p o n. podpierać się; p r z e n. a) polegać, spuścić się; z .a b 1. insidiis (adventu) 113; VIII 10. — b) piąć się, starać się, usiłować: z i n f. V 42; VI 37; ad z ge-r u n d i v. VII 13; a b s. IV 24. nTx. nlvis, f. śnieg, p l u r. nives VII 55 (o. frigus). nSbTlls, e [nosco, w ł a ś c . noscibilis] znacznv, a stąd a) znany, sławny. głośny:" fam5 VII 77; dux V 22, — b) szlachetny, znakomitego rodu 12; 18; s u b s t. I 7; 44 i inn.; zwykle p l u r. nobiles szlachta rzymska, a także innych narodów. nSbTITtas, atis, f. [ncbilis] 1) sława, wzlętość: virtutis VIII 45. — 2) znakomite urodzenie, szlachetność: sum-ma nobilitate, p. superus; jako s u b s t. c o 11 e c t. szlachta I 31; V 3 i inn.; coniuratio nobilitatis I 2. nScSns, entis [partie, pd noceo], jako a d i. 1) szkodliwy. — 2) występny, zbrodniczy; s u b s t. nocentes VI 9. noceo, ui, Itum, 2. szkodzić: alicui III 13; 14 i inn.; a b s. in nocendo aliquid praetermittere nie skorzystać ze zręczności szkodzenia VI 34. nSctfi (obok nocte), a d v. nocą, w nocy I 8; II 33 i inn. ndcturnus, 3. [nox] nocny: iter (tem-pus, consilium, fremitus) I 38; V II i inn. nSdus, i, m. 1) węzeł. — 2) staw, przegub w budowie ciała zwierzęcego, kolanko u roślin, drzew VI 27.* nólo, nólui, nólle [non-volo] nie chcieć, nie życzyć: z i n f. I 16 i inn.; noli (nolite) z i n f. zam. n e z co ni. VII 77; z a c c. c. i n f. I 18; 28 i inn. nomen, Tnis, n. [nosco] w ł a ś ć . to, z czego się poznaje: imię, nazwa, tytuł I 13 i inn.; nomine imieniem V 45; czasem służy tylko do opisania: nomen populi Romani = populus Ro-manus VIII 7; quod (quorum t. j. le-gatorum) nomen sanctum est, których osoba (=którzy dzięki swej godności) jest nietykalną III 9; tuo nomine, osobiście, ze swej strony (meo, tuo nomine ode mnie, od ciebie) I 18; VII 75; VIII 54; nomine z gen. = jako, w charakterze: nomine obsidum III 2; p o r. VI19,1; VII 89.5; imię sławne=-sława, wziętość: populi Romani (exer-citus) I 31; IV 16, nSmTnatim, a d v. , [nomino] po imieniu, według imion: appellare (evo-care) II 25; III 20 i inn.; ratio confecta erat nominatim, według imion (każdego z osobna) l 29, 1. nBmTno, 1. [nomen] nazwać, mianować; z podwójn. a c c. VII 73; wspomnieć, wzmiankować II 18. nCn, a d v. niej nemo (nullus) npn= nónagtntS— nulluś. iii każdy V S4; VII M; non nihil p. ni hil; non-sed nie tyle — ile VIII 39; et non zam. neque: et non possen III 29; recessumque non dabant V 43 w s z c z e g. a) kładzie się przed wyrazami przeczącymi aby im odjąć znaczenie przeczenia: non irridicule nie bez dowcipu = dowcipnie l 42; por. I 39; 44 i inn. — b) dla mocniejszego zaznaczenia przecznia kładzie się na pierwszym miejscu zdania II31; VI35 i inn. c) w/zdaniu względnym, należącym do przeczącego zdania, kładzie się tuż po zaimku: quem non possint IV 7; por. VII 47; 66; VIII p r a e f. nóndgTntfi, dziewięćdziesiąt. nón-dOm, a d v. dotąd nie, jeszcze .nie I 6, 12 i inn. n5n-nThTI, p! nihil. nSn-nQllus, 3. pewien VII 37; p l u r. niektórzy: loci (Galii) I 6; II 1; s u b s t. nonnulli I 27; 26 i.inn. non-nOnqu&m, a d v. niekiedy I 8; VI 13. ndnus, 3 [novem] dziewiąty. Npreia, ae, stolica Taurysków w No-ricum-(Noricus) I 5.* N6rTous,3. noryckl, dotyczący Nori-cum (rzymska prowinc. dziś Styrja, Karyntja, Salzburg i arcyksięstwo Au-strjackię I 5; s u b s t. Norica, ae, kobieta z Noricum I 53. : nósco, nóvi, nótum, (gnosco) 3 poznawać; p e r f. znać. wiedzieć': aliquid III 9 i inn. nósmet, p. met. ndster, trą, trum, nasz; s u b s t. no-stri nasi, nasze1 wojsko F 15; 22. nótltja, ae, f. [notus] znajomość, pojęcie rzeczy VI 24; notitiam habere mieć znajomość, obcować VI 21. notus, 3 [nosco] znany, znajomy VI 9; 25 i inn.; notis vadis (a b 1. a b s. cau-sae) VI 26. nJJvSm, dziewięć: decem noveui zam. undeviginti 18. Novlodunum, i, n. 1) miasto Suesjo-nów nad Aksoną w Gallia Belgica, póżn. Augusta Suessionum (dziś Sois-sons) II 12—2) miasto Biturygów (Bi-turiges Cubi) w Gallia Aquitana, na drodze z Cenabum do Avaricum VII '2; 14. —3) miasto Hedujczyków nad n. Liger VII 55. novTgsTmS, a dv. [novus, novissi-' 'mus] nakonlec, niedawno, dopiero co ndVTtas, atis, f. [novus] nowość, niezwykłość: pugnae (rerum) IV 34; VIII praef.; rei, nowe, nadzwyczajne zjawisko, niezwykły wypadek VI 39; VII 58; ndvus, 3. nowy, świeży, niedawny 150; II 2 i inn.; imperium, p. imperium; novae res zmiany'W ustroju państwowym, przewroty, rewolucja I 9; 18; III 10 i inn.; novis rebus studere p. studeo; — niezwykły, nieoczekiwany: species (genus pugnae) II 31; V 15; res (wypadek, zdarzenie) VI37; VII 28; superl. novissimils najnowszy, o-statni IV 16; V, 56; agmen p. agmen; novissimi = novissimum agmen I 25; II 11 i inn.; novissimumque imperfecr tum (commentarium) confeci, t. j. niedokoczoną historję wojny domowej VIII praef. n6x, ctis, f. noc II 17; media p. me-dius; de media nocte p. de; prima nocte p., primus; multa nocte, ad mułtam noctem p. multus. nfixia, ae. f. [sc. causa, noxius, od noceo) szkodzenie, wina, występek VI 16* (aliqua noxia, na jakiemkolwiek przewinieniu). nQbo, nupsi, nuptum, 3. [nubes]wJaśc. zakrywać, zasłonić się; m e t o n. = pójść za mąż (gdyż podczas zaślubin oblubienicę, zakrytą zasłoną, oddawano oblubieńcowi): aliquam nuptum collocare (alicui) wydawać za mąż (za kogo) I 18.* nudo, l [nudus] obnażyć, odkryć: sfu-periore corporis parte nudata (t. j. bez zbroi i hełmu) VII 46; pozbawić obrony: murum defensoribus II 6; collem hominibus VII 44; bez abl. castra II 23. nfidus, 3 [non-indutus] nagi, obnażony: pars corporis VI 21 niezakryty, bez obrony; pugnare nudo corpore bez : tarczy I 25. nOllus, 3 [ne-ullus], gen. nulllus, dat. nulli (nullo VI 13, 1), żaden; nullo ordine bez żadnegb porządku II 11; por. V 29; nulla copia p. copia; prope nullis portibus wobec zupełnego prawie braku portów III 12; nullus non p. non; bywa na końcu zdania dla większej siły: aliud iter hab. 118 nOm —6blćio. nullum I 7 s u b s t. nikt II 6; 35 i inn. num, a d v. i n t e r r. kładzie się w o-czekiwaniu odpowiedzi przeczącej czyż, czyby: num posse (dopełn. se) I 14 (zam. num possum lub potest w drugiej osobie byłby coninct.). numen, Inis, n. [od rwo, 3. kiwać] wł a ś c. skiniene głową na znak zgody lub niezgody; stąd rozkaz, wola, s z c z e g. wola bóstwa, moc, potęga: deorum VI 16.* nOmSrus, i m. liczba, ilość: numerum i inire liczyć obliczyć VI 18; VII 76; ' hostium numerus est quinque milium , p. sum; ad numerum około do I 15; 31; illi obsides ad numerum miserunt w całkowitej liczbie co do jednego V 20; certus numerus ex civitate. pe-wnąoznaczoną liczbę z każdego kraju VII 75; magno numero coacto, wielką ilość, mnóstwo (domyśl, auxiliorum) i VI 43; a b 1. przy liczbach jako pleo-! nazm: w liczbie, w ilości I 5; 48; 49 (nu- i mero ad duodecim, w liczbie dwuna- ' stu); w s z c z e g. wogóle ilość, mnóstwo II 17; V 23 i inn.; szereg, poczet,! znaczenie, godność; a b 1. (in) numero j z g e n . = za, jako: obsidum numero,, jako zakładnicy V 27; habere albo; ducere aliquetn (in) numero, uważać ; kogo za: numero hostium habere po- i czytywać za nieprzyjaciela I 28; deo- i rum numero ducere policzyć w poczet i bogów VI 21 i inn.; aliquo numero esse mieć pewne znaczenie VI 13; por. I 26, 6 (eodem loco). NumTda, ae, Numidyjczyk; p l u r. V 27; 10; 24 (byli znakomitymi jeźdźcami, lecz w armji Cezara stanowili 6b, praep. z a c c. 1) o miejscu (rzadko): ob oculos versari przed oczyma — 2) o przyczynie: dla, z powodu: ob cam rem (ob eas res, quam ob-rem) dlatego I 4; 34 i inn. — 3) w złożonych ma znaczenie: pVzeciw, przed, o i inn. Sbaeratus, 3 [ob-aes] zadłużony; t u b s t. dłużnik I 4. lekkozbrojną piechotę posiłkową II 7 i inn. (p. auxilium). nQmmus, i, m. moneta (== grosz) pieniądze w obiegu V 12; w s z c z e g. nummus sestertius (p. sestertius) = Ok. 7 groszy polskich; tot milia num-mum (— nummorum) VIII 4. nQmqufim lub nunquam [neunquam], a d v. nigdy I 44. nOnc, a d v. teraz I 31; nunc etiam i teraz jeszcze VII 62; etiam nunc jeszcze dotąd VI 40. nuntio, 1. [nuntius] oznajmiać, donieść, uwiadomić, dawać znać: aliquid alicui (ad aliquem) II 32; VII 6; qua re nuntiata, kiedy przyniesiono wiadomość o tym IV 37; por. I 54; II 28 i inn.; z a c c. c. i n f. IV 32; V 10; z ne IV 11; pass. nieosob. nun-tiatur (nuntiatum est) z a c c. c. i n f. 17; 38; 46 i inn.; nuntiatur de re VII 9; pass. nuntior, donoszą, że ja VIII ł. nuntius, ii, m. [starołac. nountius = noventius, novus] 1) goniec, posłaniec (oznajmujący) V 46; nuntios mitte-re z nast. u t IV 19; V 46; z n e I, 26.—2) wiadomość, doniesienie, zawiadomienie II 2; III 3 i inn. nup6r, a dv. [=nov—per] niedawno I 1; 37; 40. nusquSm, a d v. [ne-u s q u a m] nigdzie VII 17; VIII 44. nutus, ós, m. [nuo, 3. p o r. numen] skinienie, "pochylenie (głowy, ręki, oręża) ha znak zgody, życzenia lub nieżyczenia czegoś: nutu vocare gestami przywoływać V 43; wola, rozkaz: ad nutum res admninistrare wykonywać na skinienie IV 23. Ob-duco. uxi, uctum, 3. poprowadzić, oprowadzić, otoczyć: fossam passuum CD. (domysłu, długości) II 8. 8b-6o, Ii, Itum, Ire, obejść, objechać; przen. przystąpić, podejść, podjąć, wziąć na się, dokonać V 33; obiedz, przebiedz: diem supremum, umrzeć. obf, p. off. SbTcio (objlcio), igei, iectum, 3 [ob- Obltus — Occasio iacip] rzucać co przed kim: obiectis difficultatious, wobec przedstawiających się (nasuwających się) trudności VII 59; p a r t i c. obiectus,3. przeciwległy V 13; obiectis ea parte sil vis, ponieważ z tej strony były lasy VI 37 (p. silva); silva prohativomuroobiecta p. pro; w s z c z e g. stawiać, umieszczać, rozstawiać (w celu obrony) car->&&&ro vallo I 26; prze n. wysta-wiacrra-rfiebezpieczeństwo, poświęcać I 47. SbTtus, us, m. [obeo] zachód, odejście, przen. zguba, zgon, śmierć, zagłada: alicujus II 29.* dblTque, a d v. [obllquus] ukośnie, z boku, nie prosto IV 17.* dbllquus, 3. ukośny, poprzeczny, z boku zachodzący: ordines VII 73. dbliviscor, iltus sum, 3. d e p o n. zapominać: alicuius rei I 14; VII 34. dbscure, a d v. [obscurus] ciemno, niezrozumiale, tajemnie, j*tsposób nie-spotrzeżony: non obscure VIII 54.* SbsScro, I. [ob-sacro, sacer] prosić usilnie, zaklinać (na wszystko, co j est święte): aliquem z nast. u t VII 8; 38; z n e I 20. 5bsSqu6ntia, ae, f. [obsequens, obse-quor] uległość, powolność VII 29.* 8b-sSrvo, 1. 1) czynić postrzeżenia, baczyć, strzedz, pilnować: iter (pabu-lationes) V 19; VII 16; dies natales liczyć VI 18.—2) przestrzegać zachowywać, wykonywać, szanować: iudi-cium (praeceptum) I 45; V 35. 6bs6s, Idis, m. [ob-sedeo] zakładnik 19; 14; 27 i inn.; obsidibus firmare ci\i-tatem przez zakładników (wziąwszy zakładników) VIII 27. SbsSssio, ónis, f. [obsidep] osaczenie, oblężenie ( = blokada t. j obsadzenie ścisłe wojskiem z przerwaniem wszel- i kiej komunikacji z okolicą por. op-' pugnatio) VI 36; VII 36. ! dbsTdeo, sedi, s6ssum, 2 [ob-sedeo] w ł a ś c. siedzieć na, w przy—, stądl)zajmować:viasIII 23;V40.— 2) otaczać, osaczać, oblegać aliquem (urbem) VII 42; VIII 26. SbsTdio, onis, f. [obsideo] 1) oblężenie = obsessio V 29 i inn.; a prima obsi-dione p. primus. — 2) stan oblężenia, przen. trudność położenia, niebezpieczeństwo IV 19. ób-signó, 1. w ł a ś ć . znak położyć, s t ą a zapieczętować: testamenta (pisać) I 39. 5b-sTsto, stlti, stltum, 3. 1) stawić się —naprzeciw, przed, wbrew,—2) stawić opór, opierać się, przeciwdziałać: consensui VII 29. dbstlnate, a d v. (obstinatus, obsti-no, oosto] stanowczo, uporczywie V 6.* ób-strmgo, strlnxi, strictum, 3. związać, przywiązać; przen. zobowiązać: aliquem 'beneficio (iureiuranao) I 9; 31. 5b-struo, uxi, uctum, 3. budować, zabudować, zastawić, założyć portas V 40 i inn. 5b-tSmp5ro, 1. stosować się do cudzej woli, ulegać, słuchać: imperio, alicuius (alicui) IV 21 i inn. 6b-testor, 1. d e p o n. 1) wzywać na świadka. — 2) zaklinać, upraszać: aliquem z nast. u t. VII V; 48 i inn. dbtTneo, tlnui, tentutn, 2. (ob-teneo] trzymać naokół, utrzymywać się.przy-czem, trzymać, władać, posiadać, mieć, mieć w posiadaniu: regnum (principa-tum, imperium, magistratum i t. p.) l 3; II 4 i inn.; secundum loctim digni-tatis, p. locus; principem locum lega-tionis, stać na czele poselstwa I 7; zajmować (wojskiem) jaką miejscowość VII 19; 83; zajmować miejsce, siedzibę = mieszkać I 1; IV 19; mieć władzę, zarządzić, rządzić: provinciam I 35. — 2) dopiąć czego, dostać, otrzymać, zawładnąć: imperium (regnum, principatum) I 3; 18; VI 12.—3) zatrzymać (przy sobie), zachować: principatum (potestatem, libertatem) I 17; VII 33; 66; causam p. causa; rem wygrać sprawę = zwyciężyć VII 85. 6b-v6nio, veni, ventum, 4. napotykać stąd nadarzać się, trafiać na co, dostawać się, II 23 i inn.; quae cuiqiie civitati pars (castrorum) obvenerat = in eam partem castrorum, quae cui-que civitati obvenerat VII 28. 6b-vTSm, a d v. na drodze, na drogę proficisci (ire, procedere) wyjść na spotkanie, spotkać się VII 28. 5coasio, 5m's, f. [occtdo] zręczność, pora, sposobność, możność lii 18; V 29 i inn.; rei (bene) gerendae p. ge.ro; res est occasionis, rzecz zależy SccSssus — 5diurri óffgndo — opinio. 121 od zręcznego wyzyskania wypadków (= rzeczą jest sprytu) VII 45* doo&sus, us, m. [occtdo] zachód: solis II 11; III 15 i.inn.; a b 1. occasu solis po zachodzie słońca I 50 (niektóre subst. verbalia nie oznaczające czasu; używają się jednak w samym a b 1. temp. bez przyimków: po, z, por. adventu, discessu V 54, 2; VII 65, 5); solis occasus zachód (— strona świata) II; IV 28. 1. SccTdo, cldi, casum, 3 [ob-cado] ł) upadać, przepadać, ginąć, umierać VI 37. — 2) zachodzić: soi occidens zachód słońca, wieczór V 13. 2. 5ccTdo, cldi, clsum, 3 [ob-caedo] rąbać, zarąbać, ściąć, wyciąć, zabić, zamordować I 57; III 19; quos. con-secuti magnum numerum eorum (ex iis) occiderunt por. I 12; II 10; II' i inn. dccult&tio, onis, f. [occulto] ukrywanie, możność, ukrycia: cuius rei.nulla est ocćultatio = czego ukryć niema możności VI 21.* dcculte, a dv. [occultus] skrycie potajemnie VII 83. occulto, 1. [intens od occulo 3) zakrywać, chować, ukrywać:, se (ali-quid) VI 31; VII 45 i inn.; prze n. taić, utrzymać w tajemnicy: aliquid VI 20; fugam occultari posse ucieczka może być nie zauważona (na razie) I 27. 6ccultus 3 [partie, od occulo], jako a d j. ukryty, skryty, tajemny: locus (iter) V 32; VI 34, 4; subst. occultum, i, n. miejsce ukryte, zasadzka VI 34, 6; VII 30; in occulto (dom. loco) skrycie, w ukryciu I 31; 32 i inn,; in occulto se continere = ukrywać się II 18. occttp&tio, onis, f. [occupo] zatrudnienie, zajęcie, zawładnięcie: reipublicae zajęcie się sprawami państwa IV 16; por. IV 22. dccii po, l [ob-capio] zawładnąć, zdobyć, przywłaszczyć sobie: naves IV 4: ab nonnullis regna occupabantur (im-perf. de conatu) niektórzy usiłowali zawładnąć II 1; zajmować =• wypełniać pewną przestrzeń I 22; 31; 38 i inn.: locis superioribus occupatis, zająwszy wyżyny I 10; chociaż zajęli I 23; p r z e n. a) obejmować, ogar-; nać, opanować: timor occupat exerci-tum I 39. — b) zająć — zatrudnić: occupatus zajęty, zatrudniony: in ali-qua re II 19; IV 34 i inn. ÓocOrro, cfirri i cflcfirri, cursum,3. [ob curro] 1) biedź lub iść na spotkanie spotykać kogo, zachodzić komu, natrafić, wpaść na: alicui II 21; 24; V 47 dopełn. Caesari); signis stawać pod chorągwiami IV 26; s z c z e g. napaść, uderzyć na kogo: alicui II 27; eo III 4; a b s. VIII 3; nqn facile occurrit ledwie, z trudnością się opiera VII 84. —2) p r z e n. a) znaleść, co, natrafić na co, napotkać rebus III 6; beilo -być wciągniętym IV 6—b) zapobiegać, zaradzać, przeszkadzać: rebus I 33 virtuti VII 22; a b s., VII 16 c) nastręczać się, nasuwać się: occurrit in animum alicui aliquid, przychodzi na myśl VII 85. occurso, 1. [intens. od occurro] wyjść na spotkanie, spotykać, nasta-wać, atakować V 44.* OoB&nus, i, m. 1) Władzca zewnętrzn-nego morza, okalającego ziemię 2) ocean; u. Cezara = ocean Atlantycki 11; III 9; = morze Niemieckie IV 10; VI 33; Oc. marę p. marę. OcSlum, i, ń. miasto ludu Gra- jocelów w Alpach I 10.* dcius, a d v. [c o m p . od ociter, a d i. ocior, us] prędzej, raczej V 44.* dct&vus, 3 [octo] ósmy. SctTng&nti, ae, a [octo-centum] osiem set. Sct6, osiem: decem et octo IV 19, óctodScim focto-decem] osiemnaście (zam. duodeviginti). OctodOrus, i, m. miasto Werągrów w Oallia Narbonensis III 1.* octSgBni, ae, a, po osiemdziesiąt VII 72, 4 octSgTntfi [octo] osiemdziesiąt. octSnl, ae, a, [octo] po osiem. 6cQlus, i, m. oko, wejrzenie I 39; sibi aliquid ante oculos ponere, żywo coś sobie wystawiać VI 37; sub ocu- lis alicuius, w oczach, w obecności V 16. ódi, ódisse, nienawldzieć, nielubić, nie- cierpieć: aliquem (aliquid) I 18; III 10. odium, ii, n. [odi] nienawiść, odraza,- nieprzyjaźń VI 5; alicuius (gen o b i.) VIII 48; odio esse alicui być nienawistnym, znienawidzonym VIII 7. off 6ndo, ndi, nsum, 3. [od nieuż. fendo ] 1) uderzyć zawadzić; p rżeń. uchybić, znieważyć, obrazić: animum Divitiaci =Divitiacum I 19.—2) natrafić, doznać szkody niepowodzenia V 1; 36. dffSnsio, onis [offendo] uderzenie, zawadzenie, przeszkoda (przedmiot, o o. który uderzono); p r z e n. przygoda, obraza, uchybienie: sine offensione animj ejus (Divitiaci) = bez swojej obrazy I 19. SffSro, obtttli, obiatum, offerre [ob-fero] 1) nieść naprzeciw, zanieść, stawić, zrządzić, partem (cohortes), fors obtułit los zdarzył II 21; VII 87; se hpstibus = rzucić się na IV 12; se ad dimicandum = stanąć do walki, przyjąć walkę VIII 7; offerri alicui dostać się w czyje recelV 13. — 2) p r z e n. a) ofiarować: se oddawać się w moc czyją VII 89. — b) stawiać, wystawiać: se narażać się, wystawiać się: telis VIII 42; morti VII 77. — c) przedstawiać, okazywać, dostarczać, dawać alicui spem (potestatem, occasionem beneficium) VI 34; 42 i inn. dfflcium, ii, n. [opificium, opus-facio w łaś c. wykonanie powinności: l powinność, obowiązek, IV 25; V 33; VIII 7; ab officip discedere, p. disce-do; =zobowiązanie V 27; w s z c z e g. =a) poczucie obowiązku: pudor atque officium 140; cum de officio imperato ris desperare viderentur, gdy zdaji się wątpić o sumiennym wyplenianiu powinności wodza I 40. — d) karność, posłuszeństwo III 11; IV l i inn. — 2) uczynność, przysługa I 43; VIII 50; pffcia belli przysługi w wojnie, podczas wojny V 54. OllovTco, 6nis, m. król Nitiobrigów VII 31.* SmTtto, misi, missum, 3. [obmitto] porzucić, zaniechać, zaniedbać: piła VII 88; p o r. I 52; 4; prze n. pominąć, nie skorzystać, lekceważyć: consilium II 17; omnibus rebus omis-sis, p. omnis. omnTnS, a d v. [omnis] l) zgoła, .zaiste, koniecznie I 27; 32 i inn. — 2) wogóie I 34; IV 24; VI 41; obok liczb = tylko, jedynie, razem, wyraźnie l 6; 7( 23 i inn. omnis, e, 1) cały, wszystek I 1; 5 i inn.; Gallia est omnis, w całości (w najobszerniejszym znaczeniu: dlatego po rzeczowniku i oddzielony od niego wyrazem: est) I 11; omnes se-cundi proventus same pomyślne wypadki VII 29; omnibus adversis, gdy wszystko zwróciło się przeciw nim VIII 20; omnibus rebus omissis wszystkie inne sprawy VII 34; omnium re-motis equis wszystkich (oficerów należących do świty Cezara) 125; ex omnibus castris ze wszystkich części obozu VIL80; de omni salute desperant tracą nadzieję ocalenia VII 85; = cały (rozporządzalny): omnem ex castris equitatum, całą, jaką miał w obozie IV 37. — 2) wszelki, wszelaki: exem-pla (cruciatus, indignitates i inn.) I 31; 32; II 14; omnibus precibus petere (orare), wszelkiemi prośbami wymódz usiłował V 6; VII 26; 78; omnibus rebus p. res; omnia, wszyst-' ko (co tylko można było) V 31; VII 26 i inn.; omnia haec, wszystko to •cłUo *« i-..J--*-'> ••" -- _ ——., „,...,.« HUV.V., waiysu (wszystkie te trudności) VII 24. ÓnSrSrius, 3 [onus] ładowny, przewozowy: navis, statek transportowy IV 22. onSro, 1. [onus] naładować, obciążyć, objuczyć: naves V 1. dnus, eris, n. 1) ciężar, ładunek II 30 i inn.; armoriim' IV 24; tanta onera navium tak ciężkie okręty III 13. — 2) p r z e n. przykrość, trud, trudny obowiązek: onus alicui iniungere nakładać na kogo ciężar = zmuszać do znoszenia ciężaru (uciążliwości) VIII 6. 5p8ra, ae, f. [opus] usilność, praca, staranie: res est multae operae et la-boris, rzecz wielkiego mozołu i pracy= wielce mozolna i trudna V 11; ope-ram nayare p. navo; operam dare, starać się, dokładać starania, z nast.' u t V 7; n e VII 9; opera alicuius ż pomocą czyją (= per aliquem) V 27; VII 20, 12; =pomoc, przysługa V 25,2; za czyją sprawą V 25, 4; = zabiegi VII 13. — 2) = roboty-oblężnicze VII 20, 11 i inn. 8p8r5sŚ, a d v- [operusus, opera] pracowicie, mozolnie, dokładnie VIII VIII praef.* opTnlo, onis, f. [opinor] 1) mniemanie, zdanie (opinja, sąd), spodziewanie (przy 122 Bpóftet —- 5puś. puszczanie): praeter (centra) opinionem, nadspodziewanie: III 3; 9; omnium opinione, według ogólnego mniemania, zdania; de aliquo VI17; z g e n. O b i.: timoris pozór strachu 111 17; 24; V 57; opinione trium legio-num deiectus zawiedziony w nadziei (w mniemaniu) rozporządzania" trzema legjonami (poprzestał na dwóch) V 48; cum opinionem pugnantium prae-berent; naprowadzali na domysł, jakoby to byli walczący III 25; celerius opinione, prędzej, niżby kto mógł przypuszczać II 3; VIII 8.—2) dobre mniemanie, dobra opinja, sława, Gal-liae VI l (p. ad); ea V 54 (p. is); z g e n. o b i. belli II 35, populi Romani (exerci-tus)IV 16(eius=Caesaris);virtutisII8; 24 (quoram); magnam virtutis (iusti-1 tiae) opinionem habere, mieć wielką \ sławę (z powodu) waleczności, (spra- ; wiedliwości) VI 24; VII 59. j Sportet, tttit, terę, wypada, (= wy-1 nika z prawnej lub moralnej konieczności) należy (wiobec prawa), trzeba: z a c c. c. i n f. I 4; 36 i inn.; a b s. VII 33. dppldanus, 3 [oppidum] miejski, s u b s t. oppidani, mieszkańcy miasta II 7; 33. SppTdum, i, n. miasto, właść. gród (ob-pedon: miejsce oszańcowane) por. vicus, VII 58 i inn.; w Brytanji miejsce w lesie obwarowane rowem i wałem V 21. Sppóno, pSsui, posltum, 3 [ob-pono] stawiać naprzeciw, zasłaniać, stąd sprzeciwiać się; opposłtum esse = przeszkadzać VIII 16 (incendiis oppo-sitis, a b 1. a b s. causae); oppositus mons, przeciwległa, naprzeciw leżąca góra VII 56; w s z c z e g. wojsko stawiać w celu obrony VI 36; VII 65. oppSrtune, a d v. [opportunus] dogodnie, w porę IV 22. 8pp8rtunTtas, atis, f. [opportunus] dogodność: a) miejsca: loci III ł2. — b) czasu: dogodna pora, zręczność, sposobność: opportunitas temporis VI 29; opportunitatem habere (ad ali-quid) ma dobre strony pod względem pożytku i obrony) VII 23; aut oppor-tunitate aliqua data, albo wogóle gdyby okazała się jakaś (dogodna) korzystna okoliczność III 17. dpp&rtOnus, 3. dogodny, przydatny, Korzystny: res(tempus, vadum) III 15 i inn.; loco opportuno (cum locus op-potunus esset) II 8. fUlUUUO V3„vv, .. _. 8pprTmopressi,pressum,3.[ob-premo] przyciskać, przywalać: milites oppres-si onere armorum IV 24; prze n. a) uciskać, gnębić: aliquem Vi 11; timore (difficultate hiemis) opiessus, ! pokonany. IV 15; VIII 5; w jęz. l woj. pokonać, zwyciężyć, znieść: ali-j quem (legionem) I 44; III 2. — b) i zaskoczyć, znienacka uderzyć, napaść: 1 aliquem IV 4; V 26 i inn.; pass. opprimi, być znienacka napadniętym, • zaskoczonym VII 24; opressi luce za-; skoczeni światłem dnia VIII 24. Sppugn&tio, ónis, f. [oppugno] atak, j szturm (na miasto, obóz, obwarowali nie), prawidłowe oblężenie (z zastoso-;/ waniem sztuki i narzędzi oblężniczych ? p o r. obsidio) III 12 i inn.—2) sposób oblegania II 6; VII 29. fippQgno, 1. [ob-pugno] atakować, zdobywać, zdobywać szturmem, oblegać, szturmować, mianowicie miejsce jakieś obronne I 5; 50; V 21; aliquem 144; (na jego zagładę, aby go zgnieść); V 39 i inn. 8ps, 6pis, f. 1) sin g. (tylko opis, opem, ope, n o m. i d a t. nie używają się) siła, moc. — b) zasiłek, pomoc: sine ope divina II 31. — 2) p l u r. opes, a) wogóle środki i sposoby do większych przedsięwzięć: potęga, bogactwo, dostatki, siła zbojna II 14; VI l i inn.; opes ac neni potęga i znaczenie I 20; in bellum incumbere ani-mo et opibus, całą duszę i wszelkie środki włożyli = życie i mienie nieśli w ofierze w tej wojnie VII 76; summis opibus wszystkimi siłami VII 39.—b) majątek, mienie VI 22. Spto, l. obierać, wybierać, s t ą d życzyć: z i n f. VIII 9; z a c c. c. i n f. VIII 41; partie, optatus, jako a d i. pożądany, miły: beneficium VI 42. 5pQlentus, 3. [opulens, ops] obfity, dostatni, bogaty; możny, potężny: subst. opulentiores VIII 51. 8pQs, 6ris, n. 1) praca, robota; w s z c z e g. w jęz. woj. oszancowanie, przekopy i t. p. wogóle system robót przy obwarowaniu lub oblezę- Opus — 123 riiu, roboty obleżnicze: II 20; III 28; i drbis, is, m. okrąg, koło; orbem tace- VII 72; 77; labor operis triidy przy robotach oblężniczych VII 20; 28; milites in operę appellare, w czasie robót oblężniczych VII 17; in operę occtipatum esse, być zatrudnionym przy obwarowaniu obozu II 19; operę dimenso, odmierzywszy miejsce na rów i wał (właść. na obóz) II 19 p. dimetior; opus intermittere przer- Orcynia silva miano greckie lasu Her-wać roboty III 19; m e t o n. a) budowa j _cynskiego VI 24.* (jako skutek podjętych robót) IV 17; ' ~ re oprowadzić, zatoczyć koło; w jęz. woj. szyk wojska kolisty (dziś. ca-carrć) IV 37; V 33; 35 [w razie otoczenia przez nieprzyjaciół małe oddziały wojska dla odpierania ataku na wszystkich punktach formowały koło, większe zaś czworokąty p. quadratus]. —b) orbis terrarum p. terra. VI 9; VII 23;'35.'— b) oszancowanie (głównie wał i rów), okop I 8; 49 i in opus hibernorum, założenie leż zimowych III 3; p l u r. linja okopów, szańców Viii 10; 15. — c) całość środków i przysposobień do szturmu i oblegania: wieże, przekopy, przykrywki it. p. (= linja kontrawalacyjna) III 12; VII 71; VIII 34; turres toto operę circumdare, na całej długości linji kontrawalacyjnej VII 72; plur. VIII 37; 40; 43. — d) narzędzia obleżnicze: p l u r. II 12 VII 27.—2) p r z e n. a) dzieło rąk ludzkich, sztuka (w przeciwstawieniu do natury): locus natu- J ra et operę munitus V 9; 21. — b) > trud, usilność, staranie: quanto operę (quantopere) do jakiego stopnia, jak! wiele II 5; VIII 52; tantopere do tego j stopnia, tak wiele I 31; VII 52; magno ; operę lub magnopere bardzo, bardzo l wiele, zbyt wiele I 13; II 5 i inn.; res magnopere gestae p. gero. | 6pus, i n d e c 1. potrzeba z d a t. j osoby II 8; III 1; przedmiot potrzeby! kładzie się: a) w n o m. I 34; II 22; V 40. — b) w a b l. anctoritate tua nobis opus est; si quid opus facto esset, gdyby okazała się jaka potrzeba I 42. — c) w a c c. c. i n f. VII 54. Sra, ae, f. [ós] 1) brzeg, krawędź, granica. — 2) brzeg (morza) omnis orae maritimae (= omnium orae maritimae civitatnm) earum regionum, wśród wszystkich narodów tych nadmorskich krajów III 8. SrStlo, ónis, f. [oro] wyrazy, ciąg wyrazów, mowa I 3; 17 i inn.; aliquem oratione prosequi p. prosequor; ora-tionem habere p. habeo. SrStor, óris, m. [oro] 1) mówca. — 2) mówca przy poselstwie, poseł (ustnie sprawę prowadzący) IV 27.* ordó, Inis, m. a) szereg, rząd, porządek VII 23; 73; caespitum V 51; trabes ac saxa, quae rectis lineis suos ordines seryant, stoją rzędami w prostych linjach VII 23; nullo certo ordine, bez żadnego określonego porządku II 11; ordo agminis, porządek pochodu VIII 8; ratio ordoque agminis p. que; rei militaris ratio atque prdo, właściwy sztuce wojennej, przepisany porządek II 22 (por. atque) — 2) w jęz. woj. a) szereg, linja, szyk II II; 1; IV 32 i inn.; aciem ordinesque con-stituere szyk bojowy ustawić II19; 6; ordines servare, utrzymać szeregi (= utrzymać się w szeregach) IV 26.— b) oddział żołnierzy (= centuria, kom-panja) p. legio: cphortes ordinesque V 35; omnium ordinum ad consilium adhibitis centurionibus I 40 [zwykle do rady wojennej należeli prócz legatów, trybunów.i kwestorów tylko cen-turjonowie pierwszej kohorty = c. starsi, primi ordines I 41; V 28; 37]; m e t o n. stopień, godność centurjona (superiores et inferiores ordłnes): primi ordinibus do stopnia c. pierwszej klasy V 44; c)= Centurjon: primi ordines = centuriones primorum ordinum, pierwszych stopni V 30; V 17. —3) klasa, stopień, stan: Lucanius eiusdem ordinis, czyli także primipi-lus V 35; ordines (stany): senatorius, equester, plebejus. OrgetQrTx, Igis, jeden ze znakomitych Helwetów I 2; 3 sqq. 8rior, ortus sum (oriturus), 4. d e-p o n. ł) właść. stawać się widzialnym: ukazywać się, wschodzić (o słońcu, gwiazdach); oriente sole, ze wscho-dem słońca VII 3, orta luce, zrana, o świcie V 8; soi oriens wschodzące słońce, wschód I 1; V 13; VII 69. — 2) pochodzić, rodzić się, powstawać: oriri 124 Srnamentum ^- pSgus ab aliquo II4; ex civitate V 12; sum mo loco ortus wysokiego, znakomite-, go rodu, pochodzenia V 77; Rhenus [ oritur ex Lepontiis, bierze początek j IV 10; tumultus (motus, clamor) i wszczynać się V 26; 53 i inn.; timorj ab aliquo I 39. — 3) brać początek j zaczynać się (=initium capere): Bel-gae ab extremis finibus Oalliae oriun^! tur I 1; por. VI 25. j órnamSntum, i, n. [orno] 0) ozdoba strój, oznaka 144; VII 15. — 2) uzbrq-jenie, zapasy wojenne. órnatus, us, m. [orno] przyozdobienie, upiększenie: portarum VIII 51.* 6rno, 1. 1) opatrywać w potrzebne rzeczy, zaopatrywać, przygotować, urządzić, uzbroić; partie, órnatus, jako a d i. zaopatrzony, zbrojny: naves paratissimae atque omni gene-re armorum ornattssimae, okręty naj-.zupełniej do walki gotowe i zaopatrzone we wszystkie potrzebne na morzu rzeczy III 14.—2) pzdabiać, stroić, p r z en. wysławiać, zaszczycać, wyrządzać zaszczyt: civitatem VII 33. 5ro, 1. ,[ós] (mówić), mieć mowę, prosić, upraszać, błagać I 20; IV 16 i inn.; aliquem z następ. u t IV 16; V 27 i inn.; z n e IV 11; V 31 i inn.; petere atque orare usilnie prosić VI: 9. P. skr. imienia rzymskiego Publius. pftbOlatio, ónis, f. [pabulor] karm, pasza, furaż dla wojska, furażowanie, wypasanie I 15; VII 44 i inne; p l u r. pabulationes frumentationesque p. frumentatio.. p&bOlator, pris, m. furazer, żołnierz posłany na furażowanie V 17. plbOlor, l, d e p o n. [pabulum] szukać żywności, furaiować V17; VII 18; VIII 10. pabOlum, i, n. [pasco] pokarm, karm, strawa, zwłaszcza dla wojska, turaż (dla koni) I 16; II 2 inn. p&catus, 3. p. paco. paco, 1. Ipax] uspokoić, uśmierzyć, podbić: Allobrogas (Galliam, regiones drtus, us, m. [orior] wschód: solis VII 41.* 5s, óris, n. usta (paszcza), twarz, oblicze; ora convertere inaliquem zwracać oczy, wejrzenie na kogo VI 39. Osiami, órum, lud w Gallia Celtica, jeden z t. zw. civitates Aremoricae II 34; III 9; VII 75. Sstendo, ndi,' nsum (tum), 3. [obs-tendo] 1), pokazywać, wykazać: cives VII 38; okazywać, kazać wystąpić . (wojsku) III 20; V 17 i inn.; — 2) p r z e n. chełpić się, oświadczać, wyjawiać, zapowiadać, mówić: difficultates III 10; z a c c. c. i n f. I 8; 20; IV 11; z pyt. ub'oczn. I 19; 20 i inn.; ostendit, quid fierivelit p. volo. SstSntatio, ónis, f. [ostento] 1) pokazywanie, wystawianie na widok: ostentationis causa, dla zwrócenia uwagi,, dla większego wrażenia VII 45.— 2) chełpliwość, chełpienie się VII 53. SstSnto; l [i n t e n s. od ostendo] 1) pokazywać, wystawiać na widok: pas-sum capillum. (na znak smutku i rozpaczy) VII 48; eqmtatum VII 55. 2) p r z c n. a) chwalić się czem, chlubić się: se VII 19. — b) odwoływać się do kogo: aliquem V 41. ótium, ii, n. czas wolny, wczas, wypoczynek po pracy, spokój VII 66. 5vum, i, n. jaje IV 10.* i t. p.) I 6 i inne; pacatus partie, jako a d i. spokojny, uciszony, cichy V 24; insigne pacatum znak, oznaka pokoju VII 50. pactum, i, n. [p&ngo] 1) układ, umowa. —2) w a b 1. s i n g. sposób VII 83,5. PSdus, i, m. rzeka w półn. Italji (dziś Po) V 24.* Paemani, órum, lud w Oallia Belgica zostający pod opieką Trewerów II 4.* paenS, a d v. prawie. nieledwie; przy negacji: zupełnie I 11 i inn. pagus, i, m. l)połączenie domów wiejskich, wieś. — 2) gmina, powiat, kanton; = mieszkańcy gminy: I 12; 27 i inn.; in omnibus pagis partfbusque (s c. c i v i t a t u m) vi 11 (p. que). paiSm — pars 125 pałam, a d v. otwarcie, jawnie, w o becności, w obliczu V 25; VI 7; 18. palma, ae, f. dłoń, ręka = palmes. itis, latorośl, z której rozchodzą się gałęzie: ab ejus summo, z górnego końca (rogu) sicut palmae ramiqut (= rami palmarum) diffunduntur VI 26 jakoby rozgałęzienia (palce) dłoni rozrastają się. palus, udis, f. bagno, bagnisko; błoto I 40; II 9 i inn.; saltus^aludis, lesiste przesmyki tego bagniska Vń 19 paluster, stris, 'e [palts] bagnisty locus VII 20. pando, ndi, pansum i passuum, 3. rozwinąć, rozszerzyć, rozpuścić: passae manus, rozciągnięte = wyciągnięte ręce I 51 i inn.; passus capillus rozpuszczone włosy VII 48. par, paris, 1) równy, jednakowy: 143; II 18 i inn. par atque idem periculum V 16 (p. atque); pari Martę proelium inire p. Mars; z nast. atque (jak) I 28; V 13; z nast. p r on. relat. V 8. 2) równej siły, mocy: alicui I 40; IV 7; erant pugnando pares nostri = nasi byli do walki dostatecznie silni = sprostali walce V 34. paratus, 3. [partie, od paro], jako a d i. gotowy, przygotowany: ad a-Iiquicł I 5; 41 i inn.; paratus alicui ad aliquid, gotów dla kogo na co, komu służyć do czego VIII 47; animo (ad proe-liandum) paratus, w duszy do walki usposobiony, pragnący walczyć VII 19 i inn.; z inf. I 44; H 3; V 1; w s z c z e g. a) gotowy == zaopatrzony we wszystko potrzebne: naves ad navigandum V 5. — b) gotowy do j walki: exercitus VII 59; nostri parati j in armis erant nasi stali w gotowości | z bronią w ręku II 9; VII 59; -sic pa- j ratos, ut=w tym celu, do tego przeznaczonych, aby VIII 28. parce", a dv. oszczędnie, skąpo, mało VII 71. parco, pgpgrci (parsi), parsum, 3. 1)! szczędzić, oszczędzać, być oszczędnym j VII 71. — 2) oszczędzić = zachować, j darować, darować życic, z d a t. ali- i cui V 36; VI 9 i inn. pSrSns, ćntis, c. [pario] rodzic, ojciec, matka, p l u r. rodzice V 14; VI H, parSnto, 1. [parens] składać ofiarę na cześć zmarłych rodziców, sprawiać parentalia, śmiercią zabójcy pomścić śmierć czyją VII 17.* pareo, ui, Itum, 2. w ł a ś ć. stawić się na czyj rozkaz stąd być pod rozkazami, słuchać, ulegać: aiicui VII 63; imperio (decreto) V 2; VI 13; a b s. I 27 i inn.; w. s z c z e g. być podwładnym, poddanym VIII 47; mc-liore conditione parendi = znośniej-szym (lepszym) stosunkiem zależności (poddaństwa) VIII 49. pario, pgperi, partum, 3. rodzić,, wydawać, p r z e n. stworzyć, zjednać, pozyskać: laudem VI 40; victoriam, odnieść V 43. ParTsii, órum, naród w Gallia Celtica, ze stolicą Lutetia Parisiorum (dziś Paryż) VI 13; VII 4 i inn. paro, 1. l) przygotować, urządzić: ali-quid IV 6; 22 inn.; aliquid contra ali-quem przedsiębrać VIII 55; copias zbierać III 23; helium parare gotować się do wojny III 9; V 3 i inn.; alicui przeciw komu V 56; fugam zamierzać ucieczkę VI 61; quae paraverant,— przygotowane narzędzia VII 86; w s z c z e g. zamierzać, zamyślać, przysposobić się VI 7; VII 71; 81. — 2) ' zyskać, uzyskać, zgotować sobie, znaleźć, nabyć, otrzymać VIII 53; sedes (fines) I 31; VI 22; equos a finitimis brać V 55; dostawać za pieniądzeKku-pować: jumenta IV 2. pSrs, pSrtis, f. część: corporis IV 1; major większość III 3; pars tertia I 31; ea pars ten oddział II 23; omni flumirris parte, wszędzie wzdłuż rzeki VII 61; eam partem hostium (— si-nistrum cornu) I 52 (po r. przykoń-cu: hostium acies a sinistro i t. d.;) pars ex Rheno, p. e, ex; Rhenus de-fluit in plures partes, p. defluo; ex parte p. e, ex; quadam ex parte w pewnej części (mierze) VIII 46; magna ex parte (maximam partem) po większej części I 16; IV 1; pars-pars, jedni —' drudzy (niektórzy — inni) II 23; I 28; ;77; w s z c z e g. a) kraj, ziemia, okolica/ (= regio) I 13; 34 i inn.; ex reliquis partibus III 10; IV 31 omnibus partibus Eburonum, w całej ziemi Eburonów VI 35; — b) strona, kierunek I 2; II 23 i inn; in pmnes par- 126 Parttcus — paucltas. tes we wszystkie strony IV 19; 34 i inni; ex omni parte zewsząd V 43; VII 22; ad utramgue partem munitio-num p. uterque; qua ex parte = (tam) gdzie VII 81; (p. e, ex); utram in partem, dokąd I 40; VI 37. — c) strona, punkt, wzgląd, stosunek; qua ex parte z tego względu I 2 (p. e, ex); omnibus partibus (a b I. l o c i) na wszystkich punktach V 15; in utram-que partem, p. in. ParthTcus, 3. [Parthi, órum, Parto-wie, naród na wschodzie, w sąsiedztwie Medówl partyjskł: bellum, wojna z Partami VIII 54; 55 p. bellum. partTn», a d v. (w ł a ś c. a c c. od i oars) częścią, w częlci, po* części VIII i 28 (turmas partim = turmarum par-i tem); partim — partim II l (qui = abi -1 iis,"qui); II 33; V 6; VIII 5 p. inaedi- pirtlor, Ttus sum, 4 [pars] d e p o n. dzielić, podzielić, rozdzielić: exerci-tum (inter se pecuniam -III 10 i inn.; part... w znacz, biern. VI 6; 33; partitis poribus, na przemian VII 24. parum, a d v. [parvus] c o m p a r. minus, s u p e r l rnintrne mało, nie-wioie zamało. niedosyć III 18; VII 66. bardzo młody VI 28; a parvulls od pHwie. = 5 stóp (pedes); 1000 passus — jednej mili rzymskiej = l % km. ='/i mili geograficznej = 1,4 wiorsty; milia pasuum decem=dwie mile polskie I 2; 15 i inn. pSte-facio, feci, factum, 3. (pass. pateilo) uczynić widzialnym, jawnym, otworzyć: portas II 32; ułatwić przejście, drogę utorować III 1; VII 8. pateo, ui, — 2. 1) stać otworem, być. otwartym, wolnym, jawnym; p a r-t i c. patens, jako a d i. otwarty, odkryty, bez obrony: loca, miejscowość nie osioniona górami albo obwarowaniem I 10; por. VII 28; VIII 9; p r z e n. = być przystępnym, swobodnym VI 23; VIII 3; o drogach: patuerant stały otworem VII 8. 2) ciągnąć się, rozciągać się I 2; VI 25; 29 i inn.; cotlis tantum in latitudinem patet, wzgórze, ciągnie się w szerz II 8; solum fossae tantundem ażeby dno rowu miało takąż szerokość VII 72. pater, tris, m. ojciec, familiae, głowa rodziny, pan domu VI 19; ab Dite patre VI 18 p. Dis; patres ojcowie, przodkowie (najbliżsi p. magnus) 112; 40 i inn.; p r z en. jako wyraz uszanowania względem bogów lub starszych = starzec; patres = senatores; cier- dzieciństwa Vi 21 (por. puer,). parvus, 3. (c o m p. minor, s u p e r 1. minimus) mały, (fco do wielkości, miary, wae;i, rozległości, ilości): castra minora p. castra: altitudo (iter) I 8 VII 16; copiae nieliczne woiska VIII 10; w o r z e n. mały (co do wieku, czasu, ceny, stoonia, siły, znaczenia)= niewielki, nieznaczny; pretium (laus, terror i t. d.) 118 i inn.; secundae mini-maeaue res, bardzo nieznaczne powo- ' dzenie VIII 13; minimum posse, mleć - bardzo mało znaczenia I 20; krótki (o czasie) III 19. passTm, a d v. [passus od pando] tam i ówdzie, po różnych miejscach wszędy: fugere IV 14; VIII 29. 1. passus 3. p a r t. p e r f. p. pando. pliwie: terre vii u. patientia, ae, f. [patiens] cierpliwość, wytrzymałość, bezczynność VI36; wytrwałość VI 24; VIII 4. patior, passus stim, pati, d e p o n. 1) cierpieć, znosić: aliquid (ab aliquo. II 31; V 10 i inn.; — 2) pozwalać, ze) -.!*--.„.„ ; „ i I fi. q. 43 Z "a c c. c. i n f. I 6; 9; (uti) I 45; VI 43 «; zwolić: _ -. . .. i inn.; z nast. u t abs. VIII 33. patrTus, 3. [pater] ojcowski: virtus, ojców, przodków II 15.* (p. pater); patria, ae (terra, urbs) ojczyzna. pStrónus, i, m. [pater], obrońca, opiekun, protektor, w s z c z e g. obrońca w sądzie, w senacie i t. p. p. cliens VII 40. patruus, i, m. [pater] brat ojca, stryj VII 4.* paucus —pSr. 127 sorum pervenerat, p. peryejiio; bez dopełn. gen. niewielka liczba żołnierzy III 2; 4. paucus, 3. nieliczny; zwykle p l u r. tstationes II18; jako s u b s t. a) pauci niektórzy, niewielu I 15; 43 i inn,; pau-cis defendentibus (oppidum) mimo, że niewielu było obrońców II 12;szczeg. pauci = nobiles VIII 50; 52. — b) pauca, órum, kilka, niewiele, zwł. z domyśl, verba: respondere (seribere) 144; VIII 48. paulatim (paullatim) a d v. [pau-lum, paultis] pomału, zwolna, jeden po drugim: o czasie I 33; 39 i inn.; o miejscu II 8; III 19; VII 73; = po jednemu, nieznacznie IV 30. paulTspSr (pauliisper) a d v. [paul-lus] na chwilę, na krótko II 7; III 5 i inn. pauló (paullo) a d v. (w ł a ś c. a b 1. mensurae od paulus) mało, niewiele; przy c o m p a r. nieco I 54; VI 27 i inn.; paulo ante p. ante; paulo su-pra hanc memoriam p. memoria; post paullo, wkrótce, potym. paululum (paullulum) a d v. [d e-m i n. od paulum] nieco, niewiele II 8.* paulus (paullus) 3. rzadko, jako przymiotnik: mały, drobny; zwykle jako s u b s t. paulum, i, n. drobnostka, najczęściej jako a d v. pauluir (w ł a ś ć. a c c. mensurae) mało, cokolwiek, nieco, krótko I 50; II 25 inn.; ^paulum supra eum locum p. supra; paulum modo nieco tylko, trochę tylko IV 25; VI 27; post paulum, wkrótce VII 50. Paulus, i, L. Aemilius, konsul, brat M. Em. Lepida, jednego z tryumw'-rów VIII 48.* pax, pacis, f. f. [pacis-cor] układ, umowa, pokój I 3; 13; 27 i inn.; Ariovisti (z Arjonistem) = I 37; pace uti p. utor; de pace = pacis petendae causa H 31; I; VI 5; por. VI 62. pSccStum, i, n. [pecco] błąd, wykroczenie, występek VIII 22. pSccp, 1. błądzić, grzeszyć, krzywdę czynić, wykroczyć, dopuścić się występku: in aliquo I 47. pgctus, 5ris, n. pierś VII 47. pScOnla, ae, f. [pecus] majątek, pft-niądze (gdyż u starożytnych majątek i bogactwo zasadzały się na trzodach): pecunia, publica, skarb publiczny, dochody państwa, kasa wojskowa VII 55; p l u r. pieniężne wynagrodzenie V 55. pScus, 6ris, n. bydło, owce, kozy, wo-góle trzoda III 29; V 19 i inn.; pecore vivere żyć mięsem IV 18. pSdSIis, e [pes] na stopę długi, szeroki: trabes na stopę grube, grubości jednej stopy III 13, 4. pfides, Ttis, m. [pes] pieszo idący, pieszy żołnierz, piechor I 42; p l u r. pie^ chota II 24 i inn. pSdSster, stris, e [pes] pieszy, lądowy: copiae (proelium) II 17; IV 24; itinere III 9. peditatus, us, m. [pedes] piechota IV 34; V 38 i inn. Pedius, i, Q. legat Cezara, pretor w r. 47 II 2; 11. peJus, p. malus. peilis, is, f. skóra (z szerścią), futro II 3; III 13 i inn.; to, co robi się ze skóry: puklerze, namioty III 29. pSIlo, p&pflli, pulsum, 3. w łaś ć. trącać, ruch nadawać stąd 1) pędzić, wypędzić, wygnać: aliquem ex finibus I 31. — 2) porazić, pogromić, zmusić do ucieczki 17; 10 i inn., 152; II 24 i inn.; Galii equitatu erant pulsi,.do-sadniejszy sposób wysłowienia zam. equitatus G. erat pulsus = właśnie w jeździe doznali klęski VIII 68. pSndo, pepgndi, pensum, 3. ważyć; starożytni wartość pieniędzy wagą o-znacźali, przeto: płacić (odważać pieniądze) stipendium (tributum, vecti-gal) I 36; V 22; VI 14; karę opłacano -bydłem lub pieniędzmi na wagę, przeto: pendere poenas = ponieść karę VI 9. pSnSs, praep. z acc. przy, u: penes eos (= Bituriges), w ich ręJui .VII 21. pSnTtDs, a d v. wewnątrz, głęboko VI 10.* p8r, praep. z acc. l) co do miejsca oznacza przechodzenie przez obszar miejsca: przez, lub działanie w obrębie pewnego miejsca: po,—najczęściej przy słowach wyrażających ruch I 6; II10 i inn.;ireperSequanos p.Sequani; per agros, po polach; per silvam w lesie; per manus przez ręce, z rak do rąk VI 38, po r. VH 25; VIII 15. — 2) '128 pgr-ago — p5r-f5ro. co do czasu = przez, podczas, w czasie, VI 36. — 3) w innych stosunkach może oznaczać: a) środek lub narzędzie per indicium = per indices (a b s t r. | pro c o n c r.) I 4; demitti per ma- \ nus VII 47; per aliquem; z pomocą j I 3; 12; 18 i inn.; per eos I 4; legato? i mittere per aliquem, za pośrednictwem V 22; per Treveros VI 5; per se sam przez się II 20; por. V 33; VI 12; VIII 52 i inn. — b) sppsób: per vim gwałtownie I 14; per cruciatum, w mękach II 31; per causam (simula-tionem) pod pozorem VII 9; VIII 23; per consilium, drogą sejmu VI 20; per fidem circumveniri p. iides. — c) przyczynę lub wzgląd na co, s z c z e g. przy słowie licet (fieri potest, conce-ditur i t. p.); wymieniając osoby, o-znacza współczynność = ope, auxi-lio, w zdaniach zaś zaprzeczonych — Przeszkodę: per se, ze swej strony 42; por. H 16; III 9 i inn.; -- 4) w złożonych: przez, prze, (wskroś), do, przy. pSr-figo, 6gi, actum, 3. doprowadzać do końca, przeprowadzić co aż do ukończenia, stąd dokonać, wykonać uskutecznić: hibernis, peractis, po j skończonych zimowych leżach = po skończonej zimie VIII 50; conventus ukończyć, odbyć V 1; 2; p or. V 24; VI 4. p8r-angustus, bardzo ciasny; wąski: aditus VIII 15.* p8r-c8llo. cali, culsum, 3. wstrząsnąć, zachwiać, uderzyć; stąd powalić, pobić, rozbić VIII 19; 48; p rżeń. przerazić: perculsae turmae VIII 29. pSrcTpio, cepi, ceptum, 3 [per-capio], 1) objąć, przejąć, nabierać, dostać, nabrać doświadczenia: usum rei milita-ris VI 40; fructum victoriae; usłyszeć: orationem (fugam) V 1; VI 8. p8rc5ntatio, onis, f. [percontor] badanie, wypytywanie I 39; V 13. pSr- cOrro, cttcfirri (cfirri), cursurń, 3 1) i n t r. biedź (dokąd lub poczerń) przebiegać: per temonem IV 33 — 2) trans, przebiegać, przejeżdżać, objeżdżać: convcntus (regiones) VIII 46; 52. pSrcutio, cussi, cussum, 3 [per-qua-tio] przebić, przedziurawić: quo per-cusso hunc scutis protegunt (abl. a b s. zam. p a r t ic. c o n i. ) V 44; por. IV 21; VI 4 i inn. i p. excito; s z c z e g. ciąć, ranić: caput VIII 23. p6r-disco, ^dididi, — 3 nauczyć się dobrze, całkowicie VI 14.* perdTtus, 3. [partie, od perdo] jako a d i. zgubiony, stracony, zły, niegodziwy: homines, niegodziwcy lii 17; VII 4; VIII 30. pfir-dQco, '-duxi, ductum, 3 prowadzić dokąd, doprowadzać, przyprowadzić: legiones in Nantuates III 6 (por. Sequani); aliquem ad aliquem IIV 13; 67; naves incolumes V 23; w p r z e n. a) doprowadzić, przywieść: res est ad extremum casum perducta, rzecz doprowadzona została (doszło) do ostateczności III 5; aliquem ad summam dignitatem, wynieść do najwyższej godności VII 39; ad sanita-tem przywieść do rozumu VIII 22. — b) przeciągnąć na swoją stronę, skło-n nić, zniewolić: aliquem ad summam sen-tentiam, do przyjęci a swego zdania, na swoją stronę III 8; VII 4; ad se VI 12i—przeciaguać dalej, przeciągać (w czasie), przewłóczyć res disputa-tione ad mediam noctem perdircitur,' spór przeciągnął się do północy V 31. —2) przeciągnąć, przeprowadzić (o " drogach, mostach murach, rowach i t. p.) budować (względnie: kopać, murować i t. d.) I 8; VII 36; 72. pSrendTnus, 3. pojutrzejszy: peren-dino die pojutrze V 30.* pSrennis, e, [per-annus] trwający, przez rok cały, trwający od roku do roku, stąd trwały, nieustanny, nie-pożyty; fons, nigdy nie wysychające źródło VIII 43.* per-6o, Ii, Ttum, Trę 1) przejść, prze-biedz. — 2) zniknąć, zginąć, umrzeć I 53; IV 15 i inn. p8r-ŚquTto, 1. biedź konno, galopować; objeżdżać: per omnes partes IV 33; przebiegać konno: per agmcn VII 66. p8r-8xigQu8, 3 bardzo mały, szczupły, drobny: spatium V 15. per-facTlis, e, bardzo łatwy: perfacile factu est, z nast. i n f. p. facio. perfectus, 3 p. perficio. p6r-f6ro, ttili, latum, ferre 1) przenieść, donieść, zanieść (na miejsce) dostarczyć V 40; fama perfertur ad pSr-fTcio — p6r-m6veo. 129 aliquem (jest doniesioną^) dochodzi V 39; 53 i inn.; opinio perfertur, szerz y się II 35; w s zez e g. donosić, uwiadamiać: aliquid (ad atiquem) IV 21; V 58 i inn. — 2) znosić, cierpieć, wytrzymać: cruciatus (indignitates, ca-lamitates i t. p.) I 32; II 14 i inn.; ut imperia perferrent V 54. pSr-fTcio, feci.fectum, 3. [per-facio] 1) dokonać, wykonać, ukończyć: opus (munitionem) I 8; 49; V 42; pontem, zbudować VI 35; VII 56; res (commen-tarios) I 47; VIII p r a e f.; p a r-t i c. perfectus, używa się jako a d i. wykończony, doskonały III 3. — 2) doprowadzić, uskutecznić, urzeczywistnić, conata I 3; ratio perficiendi, sposób urzeczywistnienia VII 37. — 3) dopiąć, z nast. u t I 9. perfidia, ae, f. [per-fides] zdrada, wiarołomstwo, nieuczciwość IV 13 i inn.; sine ulla perfidia, bez złamania wiary, nie ściągając na siebie zarzutu wiarołomstwa VIII 23. . pSrfnngo, fregi, fractum, 3. [per-fran-go] przełamać, rozerwać, zniszczyć: phalangem (munitiones) I 25; VII 85. pSrfuga, ae, m. [perfugio] zbieg, dezerter I 28 i inn. pSrfugium, ii, n. [perfugio] miejsce schronienia, przytułek: quo perfugio fuerant usi (nie mieli) tego schronienia, z którego (poprzedniego roku) byli korzystali IV 38. p8rgo, perr&xi, perrectum, 3. [per-rego] dążyć, postępować naprzód, przystąpić: ad Castra III 18. •pSrtcITtor. 1. d e p o n. [periculum] doświadczać, robić próbę II 8; VII 36; stąd a) wystawiać na niebezpieczeństwo, ryzykować VII 56.—b) być w niebezpieczeństwie: vita perichta-tur VI 34; 8. pSrTcQISsus, 3. [periculum] niebezpieczny: alicui I 33; genus proelii VIII 42. j pSrTcOlum, i, n. [perior, experior]' próba, doświadczenie: periculum face-' re, doświadczyć, odważyć się, narazić się na niebezpieczeństwo IV 21; ali- j cuius doświadczać = poznawać kogo ] I 40; fortunae, poznać z doświadczenia j (który doświadczył owej przygody, byt uczestnikiem owej przygody VIII 34. — 2) niebezpieczeństwo 15; 44; 46 Słownik. i inn.; futurum magno cum periculo, będzie połączone z wielkim niebezpieczeństwem I 10; res est magni periculi bardzo niebezpiecznie V 49; periculum capitis niebezpieczeństwo życia: sui capitis periculo = z niebezpieczeństwem własnego bytu VII 1; suum periculum in aliena salute const.are, stopień ich niebezpieczństwa zależy od powodzenia (ocalenia) innych VII 84. pSrftus, 3. p a r t i c. od perior (ex-perior) biegły, doświadczony świadomy z genet.I 21; III 21; VII 83. p8r-ISgo, 16gi, Igctum, 3. przebierać, wybierać, przeczytać: epistolam V 48. pSr-luo, lui, lutum, 3. przemyć, skąpać; pass. perlui kąpać się: in fki-minibus VI 21.* p&r-rgagnus, 3. bardzo wielki, nu-merus VII 31. pgr-maneo, m3nsi, mansum. 2 1) zostawać, pozostawać: in yallo VII 41; por. VIII 7; 15; in armis permanse-rat, pozostał pod bronią = nie chciał złożyć broni VIII 45; impuberes per-manent pozostają bezżenni VI 21.— 2) trwać, wytrwać: in sententia (in consilio, in officio i inn.) IV 21; VI8; 40; in labore VIII 4; in libertate, bronić III 8. pSr-misceo, iscui, Ixtum, (mistum) zmieszać, pomieszać (wprawić w zamieszanie): cum fugientibus permixti VII 62; divina humanaque iura, zdeptać. pSr-mTtto, misi, missum, 3. rzucać: tela VIII 9; se in aliquem rzucać się na kogo VIII 48. — 2) ppruczyć, pozostawić, powierzyć: alicui aliquid V 3; 11; VII 79; rem suffragiis, oddać po głosowanie VII 63; se potestati alicuius, poddać się komu II 31; se in fidem atque potestatem alicuius p. fides —3) pozwolić, dozwolić; re permissa, I 30; z nast. u t I 35; III 1; abs. V 3. pgr-m8veo, m5vi, mótum, 2. poruszyć, pobudzić, nakłonić; partie, permotus, powodowany, poruszony, przerażony: aliqua re I 3; II 12; 24 i inn. (łączy się z a b 1. działającej przyczyny i może nie tłomaczyć się: permotus iniuriis = z powodu krzywd, p. adduco); abs. tandem dat Co^a permottus manus zniewolony «" uje. .9 130 pBr-mfltceo — p8r-suSdeo. gajac podaje ręce V 31. — b) wzruszać, niepokoić, podburzać: aliquem aliqua re V 28; VII 38; animo permoveri stracić odwagę, upadać na duchu VII 53; p. ani mus; labore itineris zniechęcić się VII 40;, partie, wzruszony, za-niepoko'ony IV 25; VIII 23. pBr-maiceo. ulsi.ulsum (ctum), 2. 1) gładzić, głaskać 2) p r z e n. łagodzić. uspokoić, animum alicuius (= ali-auem) IV 6.* pSrnTclSs, 5i, f. fperneco] zguba, klęska, nieszczęście I 20; 36. pSrnTcISsus, 3. fpernicies] zgubny, niszczęsny, szkodliwy, niebezpieczny dimicatio VIII 11. pSrnBcto 1. fper-nox] przenocować, noc przecedzić: eodem loco VIII 15.* p8r-paucl, ae, a, bardzo małp nieliczni: naves III 15; V 23; siibst. I 6 i inn. pSrp8ndTcQlum, i, n. fperpendo] pion: ad perpendiculum, pionowo IV 17.* pfirpBtlor, pessus sum, 3 depon. fper-patiorl znosić, wytrzymać: difficulta-tes VII 10. pBroStuS, a d v. [pepetuus] ustawicznie, nieustannie, trwale, ciągle I 31: VII 41. pSrpetuus, 3. [per-pSto] ciągły, nieustanny: a) co do przestrzeni,—bey przerwy, nieprzerwany, ciągły, całko wity: fossae VII 73; paludibus VI 5; palus, quae perpetua łntercedebat (— palus perpetiia, quae intercedebat) VII 26 (por. V 33 quae quisque c a r i s-s i m a haberet): trabes directae, per-petuae In longitudinem (murł) in solo collocantur, belki proste (poprzeczne) układają się na ziemi nie-przerywanvm szeregiem w kierunku długości muru VII 23 (p. directus) materia, quae perpetuis trablbus (a b 1. a b s. ze zdania przyczyn.) pedes quadragenos plerumque... materiał drzewny, który od wewnątrz Jest dobrze umocowany wskutek jednolitości belek poprzecznych, po większe! części czterdzieste stopowych VII 23 b) co do czasu, — trwały, nle-potvtv, nieustanny, nieskończony, wieczny: gratla (controvarsia. f i des l im>.) I 35 V 44: 54: perpetua vlta. w ciągu całego iyola I 40; pcrpetuo «uo labore (a b 1. a b s.) przy nieustannej swojej pracy VIII 6;in perpetuum na-zawszt IV 34; V 38; 39. pfirqulro, slvi, sltum, 3 [per-quaero] dopytywać się, szukać, śledzić, rozpoznawać: vias VI 9. pSr-rQmpo, rupi, ruptum; 3 1) i n t r. przedrzeć się, wedrzeć się, wtargnąć: per hostes V 15; abs. 18 .i inn. — 2) trans, przerwać, przebić: matęriam VII 23; paludem przebyć VII 19; nulla munitione per-rupta, chociaż obwarowanie w żadnym miejscu przerwane nie zostało VII 82. p6r-8crTbo, Ipsi, Iptum, 3. opisać dokładnie, napisać do kogo, listem zawiadomić; rem gestam V 47; z a c c. c. i n f. V49. p6r-s6quor, cutus sum, 3. depon. 1) iść tuż, w ślad, śledzić uważnie, starannie, zajmować' się czem: bella prowadzić VIII 1. — 2) prześladować nękać, aliquem I 53 i inn.; s z c z e g. . mścić się, karać: iniurias (mortem) alicuius VII 38 (pomścijmy). P«rs8v6ro, l (sevSrus) trwać przy czym, obstawać uporczywie, upierać się: in eo V 36; z i n f. I 13. p6r-sSlvo, soi vi, solutum, 3. 1) rozwiązać, wyjaśnić, — 2) zapłacić, wypłacić: poenas, ponosić karę, być ukaranym I 12. pSrspTcio, spSxi, spectum, 3. [per-specio] przejrzeć, wejrzeć, zajrzeć II 17; 18. — 2) obejrzeć, dostrzedz, zauważyć, ujrzeć: regiones (urbis situm, opus) IV 21; 9; VII 14; 36. — 3) przekonać się, pojąć, poznać: aliquid I 40; III 24; IV 20 i inn.; perspectum habere aliquid; być przekonanym, przeświadczonym o czem (p. habeo) z pyt. uboczn. II 11; VII 36; perspici cuperent, pragnęli, aby widziano III 21; z a c c. c. i n f. III 9; abs. II 32; per-sto, stltl (staturus), 1. stać mocno, pozostać, stać przy czym, upierać się. in sententia VII 26. p8r-sufideo, si, sum, 2. wmówić, przekonać z dat.; zapewniać z d a t. l a c c. c. i n f: qu!s hoc sibi persua-deret, kto uwierzyłby, przypuściłby V 29; yolunt hoc persuadere zapewniają (dowotjzavyi 14; pas. młhl persua-detnr I 40; słbl persuasum hab«re p. per-terreo — p8to. 131 habeo; namawiać do czego, pobudzać, nakłaniać: alicui I 9; V 38; z nast. . u 1 1 2; 3; 5 (persuadet... ut occupa-ret, ut conaretur... persuadet: taki szyk zdań stanowi figurę zwaną skrzyżowaniem — chciasmus); I 3, 5 i inn.; persuasum (-id sibi persuasum esse) do tego skłoniła go VII 20j sibi persuasum habebant byli przekonani, III 2. per-terreo, ui, Itum, 2. przestraszyć, przerazić: aliquem aliqua re I 18; 49 i inn.; timore perterritus -zdjęty boja-żnią, przerażony I 22; 27; VII 26, 5 i inn.; renovaperterriti, niespodziewanym atakiem przerażeni VII 28. pgrtTnacia, ae, f. [per-tinax] upór, zaciętość, wytrzymałość I 42; V 31. p6rtfn5citer, a d v. [pertinax, per-tineo] uporczywie, stale, wytrwale VIII 13; 41 i inn.; pertinacius, bez ustanku, VIII 48. p8rtineo, tinui, 2. [per-teneo] 1) sięgać, dosięgać, dochodzić, ciągnąć się: Aquitania a Garumna ad montes per-tinet II; po r. II 19; III l i inn.; pons ad Helvetios, prowadzi I 6. — 2) p r z e n. ściągać się, dotyczeć, należeć VIII 6; res ad plures pertinet ma wielu uczestników V 25; VII 43; eodem pertinere tu także należy (t. j. do tegoż szeregu powodów) I 14; eodem illo pertinere por. illo' w s z c z e g. --= służyć do czego, mieć wpływ na co, sprzyjać: ad effeminan-dos lanimos I l por. II 15; ad proficis-cendum, należy, jest potrzebne I 3; p o r. VI 34; VII 19; 81; ad usum na-vium p. usus; zmierzać IV 11 (por. I 14). p6rturbatio, 5nis, f. [perturbo] zamieszanie, nieład IV 29. pSr-tOrbo, 1.1) wprawiać w nieład, w zamieszanie, pomieszać: ordines (mi-lites, agmen) IV 12 i inn.; n a s s. wpaść w zamieszanie IV 26; VIII 12-15; perturbatis ordinibus exaudito clamore (dwa abl. abs.) gdy usłyszano krzyk, złamawszy szeregi II 1 1 — 2) p r z e n. zaniepokoić, przerazić: mentes I 39; VII 84; pass. IV 34; V 28 l inn.; perturbari animo p. ani-mus; perturbąntur (=- perttirbati óJ.ay|] falanga, szyk bojowy, wynaleziony przez Ma-.cedończyków, przyjęty w wojsku rzymskim w najdawniejszych czasach1 Rzymu; był to czworobok, złożony z 4000 —16000 żołnierzy, (p. testudo) I 24; 25; a c c. p l u r. phalangas I 52. Rictónes, um, lud celtycki W sąsiedztwie Santonów nad rz.-Liger (dziś. Poitou)IH 11, 5 i inn. piStas, atis, f. [pius] wrodzone uczucie czci i przywiązania: a) w stosunku do bogów: pobożność, bogobojność. — .b) w stosunku do ludzi(bliz-kich) miłość, szczeg. miłość ojczyzny V 27.* pTIum, i, n. (tłuk, tłuczek) pocisk, broń piechoty rzymskiej. Pi-lum składało się drzewa 3 — 4 % stóp długiego i tejże długości żelaznego ostrza. ,,. Ostrze przytwierdzone (|) było do drzewca gwoździami, na końcu wydłużone i cienkie, zginafp się, utkwione w tarczy tak, że cały pocisk,zwisnąwszy ku dołowi, z trudnością mógł być wyciągnięty, co utrudniało ruchy przeciwnika I 25; 52 i Inn.; pitum murale, p. muralis. pTIus, i, m. = mani-pulus tiariorum oddział, kompania żołnierzy t r i a r i i, zwanych także piłami (p. manipulus). Manipuły tryjarjów były naj-pierwsze w legjonie, stąd primum pilttm ducere: :być dowódzcą w pierwszej kom- panji tryjarjów=być najstarszym cen-turjonem w legjonie. Od czasów Marju-sza pilus oznacza wogóle pierwszy ma-nipuł każdej kohorty: centurio primi pili III 5; primum pilum (ad Caesa-rem, w wojsku Cezara) ducere V 35; 38; m e t o n. pilus=dowódzca mani-pułu: primus pilus czyli primipilus = centurio primi pili II 25 (p. centurio). pinna, ae, f. (= penna) pióro; p r z e n. pinnae, blaszki na murach do zakrywania strzelających z murów żołnierzy V 40; VII 72. PTrustae, arum, lud w lllirji V 1.* piscis, is, m. ryba:'piscibus vivere — żywić się IV 10, 5.* PTso, onis, 1) L. Calpurnius legat Konsula Kassjusza l 12. — 2) l. Calpurnius Piso Caesoninus, także konsul, teść Cezara I 6; 12.—3) M. Pupius Piso Qalpurnianus, konsul w' r. 61 przed N. Chr. I 2; 35. — 4) Akwitań-czyk Pizo IV 12. pTx, picis, f. smoła VII 22 i inn. placeo, ni, Ttimi, 2. podobać sł$ n i e-o S o b. placet (z d a t. lub bez dat o s o b y);-placet alicui ktoś jest zdania, sądzi; '.szczeg. o uchwałach i postanowieniach narodu = uchwalić, postanowić: z i n f. III 3; z a c'c. c i n f. VII 15; 29; quid quoque pacto agi placeat, co i jak uczynić postanowią VII 83; z nast. u t (pla-cuit ei = statuit) 134; VII 37. placTd$, a dv. [placTdus, placeo] spokojnie, łagodnie, zwolna: proce-dere VI 8. >l&co, 1. przejednać, przebłagać, uspokoić: numen deorum VI 16.* Plancus, p. Munatius. planS, a dv. fplanus] 1) równo, otwarcie, zrozumiale. — 2) całkiem, zupełnie III 26; nec pianę etiam i nie zupełnie jeszcze VI 43. planloiSs, ei, f. fplanus] równina, płaszczyzna I 43; II 8 i inn. planus, 3. płaski, równy: carina (litus) III 13; IV 23. pISbs, plSble i piebes, 6i. f. lud, gmin, pospólstwo; w Rzymie obywatele z wyłączeniem patrycjuszów: tribunus plebis, p. tribunus; u Oallów: gmin, pospólstwo, l 3; 17; 18 i inn.; o politycznym znaczeniu plebsu w Galii p. pl?ne — póns. 133 VI 13 (plebs paene servorum loco ha- betur). pISnS, a d v. [plenus] pełno, zpelna, dokładnie III 3.* plenus, 3. [gr.«E|uci-ryu] pe'ny, napełniony: luna IV 29 (peinia księżyca); plenus fiduciae VII 76; consilia plena prudentiae bardzo rozumne plany VIII 8; por. VIII 9; 16; plenissima' legio w pełnej liczbie III 2 (p. neque). plSrTque, aeque, aque, a d j. bardzo wielu, większa część, większość II 4; V 14; s u b s t. IV 5; VII 12. plSrumque, a d v. po większej części, najczęściej, prawie zawsze I 40; II 30 i inn. Pleumoxii,5rum, lud w Oallia Belgi-ca pod panowaniem .Nerwiów V 39.* plumbiim, i, n. ołów; — album cyna V 12. plures i plurimi, p. multus. plOteus, i, m. pomost, lub szopa z. desek do, osłony oblegających; przed-piersień (parapet), ściana ruchoma 'z desek, lub pleciona z wikliny i pokryta j skórą VII 25; 41; 72. póculum, i, n. kubek, kielich, puhar VI 28.* poena, ae, f. [gr. «owfj ] zadośćuczynienie, zwł. pieniężne; wynagrodzenie, zapłacenie kary: poenam constituere V 1.—2) kara I 12; 30 i inn. poenTtet, tuit, — 2. żałować, być niezadowolonym, z a c c. osobv i e e n •rzeczy IV 5. ' polleo. 2. mieć siłę, wpływ znaczenie tantum VIII 22. pollSx, llcis, m. wielki palec (u ręki): digitus poliex III 13.* ' polliceor, Itus sum, 2. d e p o n. [ppr-liceor] obiecać, przyrzec: alicui aliquid I 16; (ea, quae polliceantur — przyrzeczenia) l 14 i inn.: z a c c. c. i n f. f u t u r i I 33; II 35 i inn. z inf. p r a e s. (dop. se) IV 21;' VI 9; a-bs. liberaliter pollicitus \^ skawe czyniąc przyrzeczenia IV 21, 6 (p. tribuo); pollicitus est, z'aręczaFVlII 52. pollicitatio, onis, f. [policeor, polli-citor] obietnica, przyrzeczenie III 18; 26 i inn. Pompejus, i, jmie rodo*e (gens). Najsławniejszy t tego rodu Cn. Pompejus Magnus, zwycięzca piratów i Mitrydata, tryumwir i współzawodnik Cezara. Po przegranej bitwie pod Far-, salem zginął w Egipcie47 r. przed N. Chr. VII 1; VII 6. 2) Cn. Pompejus, tłomacz Titurjusza V 36. p&ndus, Sris, n. [pendo] ciężar, waga II 29; V 12 i inn. pono, p5sui, pCsrtum, 3. [skróć. p6 = -post i sino] 1) położyć, postawić: po-sita (na miejscu pośw.ięconem) poświęcone bogom VI 17; partie, positus, położony, leżący I 16; III 1; 9 i inn.; w szczeg. a) stawiać, zakładać: castra I 23; II 5 i inn. — b) składać: arma, złożyć broń IV 37; —c) rozkładać, umieszczać: o wojsku II 5; VI 29; VIII 46. — 2) p rz e n. a) wyznaczać: custodes alicui — oddać pod dozór I 20. — b) pokładać, zasadzać: spem in virtute III 5; V 34; auxilium in celeritate, p. auxilium; pracsidium sibi in fuga ponebant zasadzali obronę na ucieczce = szukali obrony w ucieczce II 11; positum esse in aliqua re, zasadzać się na czem, zależeć od czego III 14; 21; V 29 i inn. póns, ntis, ni. most, prżymostek, pomost: pontibus traiectis constratis-que, przerzuciwszy pomosty (z wieży na wieże) wyłożone deskamiVIII 9; consterrtere paludes pontibus, wyłożyć pBptttitio — po»t. pBiteS — prae-ctdo. 138 bagno pomostami VIH 14; p o t. VI 6 (pontem efficere). pdpuiatlo, onis, f. spustoszenie, zrabowanie I 15.* pdpOlor, 1. de po n. pustoszyć, rabować, zniszczyć: agros (fines) l 11; 37 i inn. pdpQlus, i, m. lud, naród, (wszyscy obywatele kraju) I 3; VI 7, pfirrTgo, rSxi, rSctum, 3 [porro-rego] 1) wyciągnąć, rozciągnąć (aciem). — 2) ciągnąc się, sięgać, dochodzić: quem ad iłnem porrecta loca pertinebant, jak daleko sięgała swobodna przestrzeń II 19. p»pp8, a d v. [ por. gr. nfyfa] dalej V 27.* p5rta, ae f. wejście, wrota, brama U 24; 32 ł inn. pfirto, 1. nosić, wozić, przewozić, przynosić V 23; commeatum ad aliquem, dostarczać II 5; frumentum (impedi-menta) secum, wieźć, zabrać ze sobą I 5; U 29. p5rt5rlum, ii, n. [porto] cło od towarów I 18; cjim magnis portoriis, płacąc ogromne cła III 1. pBrtus, us, m. port, przystań III 8 l 12. i 12. pdaco, p6p5sci, — 3. prosić, domagać, się, iądać: obsides (iusiurandum) I 27; i V 6; quod res poscere videtur VII l (= podług okoliczności). pSsaesio, onis, f. [possideo] posiadanie, władanie: Galliae I 44; perpetua III 2; meton. własność; p l u r. posiadłości, dobra, majątek I 11 i inn. pdesTdeo/sedi, sessum, 2 [potis-sedeo] posiadać, mieć: partes (agros) I 34; II 4. pSssTdo, s6di, sessum 3 [potis-sido] brać w posiadanie, zawładnąć: agros IV 7, pSssum, pOtui, p5sse [potis-sum] jestem mocen, władny 1) módz, być w możności, z i n f. I 3; V 26; bez i n f. quam maximis potest itineribus, p. quam; aliquid fieri potest, jest mo-żliwem II 5. — 2) módz co zrobić, mieć znaczenie, siłę, wpływy i t. p. multum, (plus, plurimum i t. p.) apud aliquem I 3;, 17 i inn,; quid possent, p. l qwis; multum fortuna potest in re milltari, w sprawach wojennych dużo zależy od szczęścia VI 30; 42 =' pptentem esse: largiter posse, p. lar-giter i por. polliceor. p&st, 1) a dv. potym, później, w tyle ( o miejscu): I 47; III 5 i inn. — 2) p r ae p. po, za, poza, a) I 5; IV 36; reverti, post diem tertium, na trzeci dzień (t. j. po nadejściu) IV 9 i por. VI 33; post diem quartum, quam ven-tum est =- die quarto postquam ven-tum est IV 28 — b) o miejscu: II 5 IV 15 i inn.; post se za sobą (Z tyłu, V 17; VII 11.—c) w innych względach post hunc, po nim (z kolei) VI17; Lydia post ChiŚen, mniej szanowna, niż... p5stea, a d v. potem, później, następnie, dalej I 21; 22 i inn.; postea— quarn p. posteaquam. pSsteaquam (aioo oddzielnie: postea-quaui) c o n i. potem, gdy, skoro I 31; 46 i inn. p&8tLru8, 3. c o m p . posterior, super}, postremus i postumus [post] następny: cl i es I 15; III 23 i inn.; iii posteruni (sc. diem; VII II; s u b s t. posteri potomkowie VII 77; super 1. postre~mus, 3. ostatni, ad postremum, nakoniec VIII 43. p6st-p5no, posui, pSsItum, 3. kłaść co za czym, kłaść niżej, mniej cenić, mniej ważyć VI 3 (p. video); omnibus rebus postpositis wszystko inne, uważając za mniej ważne V 7. pdst-qu&m, c o ni. skoro, kiedy, gdy, z ind. p e r f. I 24 i inn.; eo postquam pervenit, gdy tam przybył I 27 (p. cum); z imperif. (dla o-znaczenia trwania czynności VII 87). p5str6m5, a d v. [posterus] nakoniec wreszcie V 28; VII 1; 87. pfistrTdiS, a d v. [postero die] nazajutrz; postridie eius diei (pleonazn dla ścisłego oznaczenia dnia, o któryn, się mówi) I 23; 48 i inn. p5stQI§tio, onis, f. [postulo] wymaganie, domaganie się VIII 48. postała tum, i, n. wymaganie, żądanie (zwykle p l u r.) I 40; 42 i inn. pOstQlo, 1. wymagać, domagać się (prośbą lub groźbą): aliquid ab aliquo I 31; 35 i inn.; de re I 42; z nast. u t I 34; z n e I 35; 42; c o n i c t v. IV 16; z a c c. c. i n f. IV 16; loci natura (tempus anni, ratio ordoque) postulat I 54; II 22 i inn. p5tSns, ntis, [possum], a d i. silny, możny, potężny: homo (populus) I 3; 18 i inn. s u b s t. II 1; VI 11; 13. pStentatua. us, m. [potens] najwyższa władza I 31. pStentla, ae, f. [potens] slia, moc, wia- dja, potęga, znaczenie, wpływ I H i inn. p&test&s, itii, f. [possum] 1) moc =-władza, władanie VI 14; vitae ne-cisque, prawo życia i śmierci I 16; VI 19; 23; s z c z e g. panowanie, władza najwyższa, 132; 11 34 i inn. iri pote-statern aticujus venire, dostać się pod panowanie IV 38; VIII 44; se potestati aiicuius permittere = poddać sieli 31; in potestatem atque fidern ahcuius se permittere (venire), 'p. fides; władza państwowa (urzędu, naczelnika) VII 4; 32; 33; cur sui quicquarn esse po-testatis postularet; czernuz domaga się, żeby cokolwiek poza Renem było pod jego panowaniem (czy też władzą naczelna) IV 16. — 2) moc = możność, okazja I 48; nulli erat pgiestas in mu-ro consistendi nikt nie był w możności II 6; potestatem pugnandi facere, dać możność stoczenia bitwy l 50; III 17; neque sui (gen. o b i.) potestatem fecisset, nie dawał możności stoczenia bitwy = uchylał się od bitwy I 40; potestas non est, nie wolno V 51; potestatem facere dać możność, pozwalać IV 11; 15 i inn. pótior, Itus sum, 4. d e p o n. [potis] dostać, zawładnąć, opanować, zagarnąć: a) z a b 1. castns (oppido, im-perio) I 26 i inn.; victoria odnieść III 24. — b) z g e n. Galliae I 3.— c) z a c c. II 7; III 6 (potiundorum, dawna forma = potiendorum). pStius, a dv. [potis] raczej, lepiej, prędzej: z nast. quam I 45; II 10 i inn.; super I. potissimum, najwięcej, najbardziej, szczególniej VIII 27. prae, praep. z abl. przed; przen. w porównaniu: prae magnitudine II 30; wskutek, z powodu: prae multi-tudine VII 44. prae-acuo, ui, utum, 3. zaostrzyć: cacumina ramorum VII 73; praeacutus zaostrzony, ostry II 29; III 14 i inn. praebeo, ui, Itum, 2. [prae-habeo] trzymać, przed, przedstawiać, stąd dostarczać, dawać, podawać: aliquid II 17; III 25 i inn.; opinionem timoris, okazywać pozorną bojażń III 17.-. prae-caveo, c5vi, cautum, 2. strzedz się, mieć się na baczności: sibi z nast. n e I 38.* prae-ctdo, cSssi, c?ssum, 3. poprzedzać 136 praecfips — prae-pSro. prae-póno — praeter. 137 p r z e n. przewyższać: aliquem vir-1 tute I 1.* ! praecSps, clpltis, [prae-caput] j W łaś c. z głową naprzód podaną,j stąd prędki, gwałtowny: praecipi- i tes fugae "sese mandabant II 24; ali- i quem praecipitem agere pędzić, nie dozwalając opamiętania V 17; po-! chyly, przepaścisty IV 33; VIII 42. praecSptum, i. n. [praecipio] przepis, rozkaz V 35; praceptis alicuius j wskutek rozkazów VI 36; VIII 28. prae-cldo, cidi, cisum, 3 [praecaedo] odciąć, odrąbać: alicui manus VIII 44. praecTpio cepi, ceptum,3[prae-capio] 1) brać pierwej, wcześnie], wprzód za- j jąć (otrzymać) p r z e n. naprzód ! uczuwać, widzieć w myśli, w wyobraźni: laetitiam, naprzód cieszyć się VIII 51; opinione aliquid przewidywać VII 9.— i 2)( (przewidując) radzić, dawać rozkazy przepisy: aliquid VI 39; quae fieri ve-lit, p. volo; z co n i et v. (bez ut); V 58 (p. interdico); a b s. I 22; V 48 VII 47. praeciptto, 1. [praeceps] strącać, spychać, zrzucać: se (aliquem) IV 15; j VII 50. praecipue, a d v. [praecipuus] szczególnie, mianowicie I 40; VII 40. i praecipuus, 3. [praecipio] szczegół-1 ny, niezwykły, znakomity: honor V 54* (p. habeo). praecludo, si, sum, 3. [prae-claudo] zaniknąć, zagrodzić: introitus V 9. j praeco, ónis, m. zapowiadacz, woź-: ny, herold V 51.* PraeconTnus, p. Valerius. prae-curro, cflcurri i cflrri, cursum, 3. J) biedź na przedzie (śpieszyć, jechać) VI 39; VII 37. — 2) ubiedz, wyprzedzić: celeritate VII 9. praeda, ae, f. zdobycz, zdobycz wojenna IV 34; VI 35 i inn.; praedam agere, pędzić bydło zagarnięte w zdobyczy VI 43. prae-dTco, 1. 1) głosić, ogłaszać. —2) opowiadać, zapowiadać, przedstawiać alicui paucitatem IV 34; z a c c. c. i n f. I 39; VI 23. — 3) odzywać się z pochwałą, chwalić, przechwalać się: multa de virtutibus suis I 44; z a cc. c. i n f. VI 1«. praedor, 1. depon. [praeda] uga- niać się za zdobyczą, rabować II 17; III 17 i inn. prae-dfloo, uxi, uctum, 3. prowadzić przed czym, przeprowadzić = murum (fossam) VII 46; 69. praefSctura, ae, f. [praefectus] rządzenie (krajem, miastem, naczelnictwo, s z c z e g. dowództwo konnicy VIII 12. praefSctus, i, m. [praeficio] naczelnik, wódz, VII 76; w s z c z e g. dowódzca wojsk sprzymierzonych I 39; III 7; IV 22; dowódzca jazdy III 26; IV 11; . VII 66. prae-fSro, tuli, latum, ferre, nieść przed kim, naprzód; p r z e n. przenosić, wyżej cenić: óallorum imperia I 17; pass. albo se praeferre, wyróżnić się, odznaczyć się II 27; V 54 (alicui, przed kim)". praefTcio, feci, fectum, 3. [prae-facio] przełożyć kogo nad czem, postawić na czele, oddać zarząd, dowództwo: ali-quem legioni (classsi.munitioni, oppi-do, Galliae) I 10; 52 i inn.; praesidio navibus, p. praesidium; hunc toti bel-lo imperioque praefecerant, powierzyli cały zarząd wojną i dowództwo nad wojskiem V 11 (p. que); aliquem negotio powierzyć zarządzenie sprawą vii ąi. prae-fTgo, lxi, Ixum, 3. zatknąć, wbić na przedzie: acutis sudibus praefixis, za pomocą powbijanych na przedzie (na brzegu) ostrych kołów V 18. prae-meUuo, ui, — 3. naprzód się lę-kać, troszczyć się o kogo: alicui VII 49.* prae-mTtto, nussi, missurh, 3. naprzód wysyłać, wyprawiać: aliquem (equitatum, impedirnenta) I 15; 21; VI 8; z następn. zdaniem względnym VII 10; bez dopełn.: ad equites posłać, kazać podejść, podjechać IV 11, 2. praemium, ii, n. nagroda, wynagrodzenie, odznaczenie I 43; III 18 i inn.; = pieniądze VII 73. prae-8ccupo, 1. uprzednio zająć, zawładnąć: vias VII 26; p r z e n. timor praeoccupavit animo?, objął, ogarnął VI 41. prae-8pto, 1. życzyć sobie bardziej, przekładać: z i n f. l 25.* prae-paro, 1. przygotować, przysposobić: III 14; V 9; ea, quae praeparata erant; — przygotowane (do wycieczki) rzeczy ( = to, co było przygotowane) VII 82. prae-póno, pSsui, posltum, 3. kłaść, stawić na przedzie; przekładać, stawiać na czele, poruczyć dozór, zarząd, dowództwo: z dat., hibernis I 54; prąe-positum esse, być dowódzca: militi-bus VI 40. prae-rumpo, rupi, ruptum, 3. zprzo-du odsłaniać, oderwać: ftines III 14; partie, praeruptus, jako a d i. spadzisty, urwisty VI 7; VII 86 i inn. prae-saepio, psi, ptum, 4. zagradzać z przodu, przegradzać: aditum (trabi-bus) VII 77. prae-scrTbo, Ipsi, Ipsum, 3. wprzód, «napisać, przepisać, rozkazywać: alicui I 36; 40 i inn. praescripturn, i, przepis, rozkaz I 36. praesens, Entis, ai. a d i. [prae-sum] obecny, teraźniejszy, niezwłoczny V j 29; VIII 24; ipso praesente w jego j obecności I 19; 53; por. I 18; 47 praesentem adesse osobiście być (obecnym) VII 62; id satis esse ad praesentem libertatem obtinendam, ażeby o-sięgnąć wolność na teraz VII 66; sine praesenti periculo = bez bliskiego, bez żadnego niebezpieczeństwa .VII 49. praesSntia, ae, f. [praesens] obecność: animi przytomność umysłu, odwaga V 43,* in praesentia na teraz, na razie, chwilowo I 15; V 37. prae-sentio, sensi, sensum, 4. przeczuwać, zgadywać: aliquid (animo) V j 54; VII 30. prae-sSpio, p. praesaepio. praesSrtTm, a d v. zwłaszcza, mianowicie II 30; III 17; praesertim cum, zwłaszcza, że I 16; 33 i inn.; a do tego VI 8. praesidium, ii, n. [praeses, praese- ] deo, praesido], właśc. posiedzenie na przedzie (zwłaszcza dla obrony), obrona, pomoc, ochrona II 11; V 41 i inn.; praesidio (a b 1. c a u s a e) litterarum, liczą na pomoc pisarza VI 14; eius praesidii fiducia, jpewni jego obrony VII 38; praesidio esse alicui być komu obroną, bronić, ochraniać I 25; II 19 i inn.; civitati być podporą VII 15; copiaś praesidio castris relin-quere, obozowi ku obronie III 26; POr. V 11; VI 32 i i„n._2) m e-t o n. a) oddział,wojska przeznaczony do obrony: garnizon, załoga, straż 18-II 23 i inn.; a praesidio od załogi (w Ageduicum) VII 59; praesidii tan-tum est załogi tylko tyle (tak mało) VI 35; praesidio navibus Quitum A-triunj praefecit dowódzca rezerwy dla osłony okrętów V 9; praesidium mit-tere.-pomoc VII 11; p o r. VII 65; praesidium habere mieć straż (przyboczną) I- 42; sine praesidio bez osłony (zbrojnej) VII 1; equitum praesidio pod osłoną jazdy VI 43; VIII 2; 46. — b) miejsce obsadzone wojskiem (załogą), obwarowanie,' stanowisko o-bronne H 33; VI 34; 42; VIII 54; milites disponere in praesidiis, p. dispono; in praesidio 'relinqui pozostawić jako załogę VI 33; szaniec VII 87, 1. praestó, a d v. obecnie, tu, pod ręką, w gotowości: alicui praestó esse stawiać się przed kim, spotkać kogo (dla przyjęcia go) V 26. 2. prae-sto, stlti, stitum, 1. 1) i n t r. stać na przedzie, stąd przewyższać, celować, odznaczać się: alicui lub ali-quem aliqua re I 2; II 15 i inn.; n i e-osob. praestat, lepiej, z i n f. IV 14; z quam i nast. i n f. II 31; VII l, 10; z nast. coniunctv. (z ut albo bez ut) VI 17. — 2) trans, a) zaręczać, odpowiadać za co: frumentum, praestare, dostarczać I 17; por. I 16 (quod essent polli-citi). — b) uczynić, sprawić, okazać: officium alicui, spełnić obowiązek względem kogo IV 25; V 33; frequen-tiam p. frequentia; virtutem (mobili-tatem, fidem alicui) II 27; IV 33; V 75. prae-sum, fui, esse, być na przedzie, stać na czele, rządzić, rozkazywać, z dat. summo magistratu! na czele rządu stać I .16; Suebis (oppido, regionibus, druidibus) I 37; II 6 i inn.; a b s. V 20; s zez e g. a) dowodzić, mieć komendę I 18; III 14 i inn.— b) zarządzać, rządzić w czem VI 21; 23 i inn. praetSr, praep. z acc. 1) mimo, około I 48. — 2) przen. a) wbrew, przeciw, nad: praeter opinio-nem (spem = nadspodziewanie, con- 138 praeter-el — prtmu*. suetudintm) III 3 i inn.—b) prócz, z wyłącztnitm I 11; 43 i inn. praeter-aft, a d v. prócz tego, nadto I 34; 40; III 17. praeter-So, Ii. I tum, Ire. 1) mijać, przechodzić mimo, upłynąć, zbiedz (o czasie): praeterita die, ponieważ upłynął termin VII 77; s u b s t. p r a e-t e r i t a, oruin, rzeczy przeszłe 120.— 2) pominąć, opuścić, zamilczeć: oratio non praetereunda videtur, zdanie (mowa) zasługuje na wzmiankę (nie po winna być pominięta) VII 77; 2; p o r. VII 25. praeter-mitto, misi, missum, 3. 1) opuścić, pozwolić upłynąć, nie wyzyskać diem pugnae (g en . p. dies) IV 13; commodum VII 55. — 2) pominąć w mowie, nie wspomnieć: aliquid VII 25. aliquid VII 25. praeter-qu&m, a d v. prócz, oprócz, chyba, że, Wyjąwszy I 5; VII 77. praetor, óris, m. [prae-itor, prae-eo] 1) wódz. — 2) rządca najwyższy; w miastach; w Rzymie urzędnik pierwszy po konsulu, zarządzał sądownictwem. — 3) namiestnik prowincji i glówno dowodzący wojskami: legatus pro prae-tore, p. legatus. praetdrius, 3. [praetor] dotyczący pretora, należący' do pretora: cohors j praetoria = straż przyboczna, świta' I 40; 42. prae-u r o, fissi, ust urn, 3. przypalić z przodu, opalić: praeustae sudes, pale opalona (z jednego końca — dla zahartowania) V 40; stipites (materia) VII 22; 73. prae-verto, ti, sum, 3. (i praevertor) zmienić porządek, uprzedzić, zapo-bledz: huic rei VII 33.* pr&Vus, 3. krzywy, nierówny, nleforem-ny; p r z e n. zły, nierozumny: con-silium VII 39.* precSs, p. prex. prehendo i prSndo, di, sum, 3. chwytać, porywać, brać: dextrum, ali-cuius I 20. prBmo, pressi, pressi, 3. cisnąć, przyciskać, uciskać: cum angusto exitu por-tarum se ipsi premerent, gdy z powodu ciasnego wylotu we wrotach wzajemnie utrudniali sobie wyjście (=so-bie przeszkadzali) VII 28; w s z c z e g. w je z. woj. -cisnąć, naciskać, na- stępować: aliqu«m (acltm, castra) l *2; III 4 i inn.; i t ą d — uciskać, prze» ijadować; pass. być uciskanym — cierpieć: inopia premi, cierpieć niedostatek VII 20; angustiis = być doprowadzonym do'ostateczności III 18; quamquam iniquo loco premebantur, chociaż niedogodność miejsca utrudniała im walkę VIII 42; aere alieno premi, być obarczonym długami VI 13; servitute być w ucisku niewoli, jęczeć w niewoli VII 77; re frumenta-ria, cierpieć brak żywności V 28. pretiunr ii, n. 1) cena, wartość. — 2) zapłata, płaca, pieniądze IV 2; parvo pretio redimere = tanio I 18. prLx, pi6cis, f. (w s i n g. zwykle tylko dat. a c c. a b 1.) p I u r. pre-ces, urn 1) prośby, modły VII 8; omnibus precibus petere (orare), p. omnis; precibus ipsorum, na ich (własne) prośby VII 15.—2) zaklęcia, przekleństwo VI 31 (przeklinając). prTdiS, a d v. [prior-dies] dniem wprzód, w przeddzień I 23; IV 13; z dodaniem dla ścisłości eius diei I 47 pridie kał. (= kalendas) lanuarias VIII 2. prTmTpTIus, p. piłus. prTmd, a d v. [primus] najprzód, ( o miejscu, czasie, stopniu) I 31; II 8 i inn. prTmum, a d v. [prirrrus] 1) najprzód, po pierwsze (przy wyliczaniu dowodów powodów, zdań i myśli) I 39; 40 i inn. — 2) pierwszy raz, po raz pierwszy VII 30; tum primum, wówczas dopiero, tylko co VII 11; VIII 51; quam primum, jak najprędziej I 40; IV 21; VII 11; ubi (cum) primum, skoro tylko (w oppw. z perf. i n d.) Iii 9; i inn.; cum primum z coniunctv. (oznacza zarazem i powód) II 2. prTmus, 3. (s u p e r 1. od prior) pierwszy, najpierwszy: in primis p. imprimis; — prima luce (= prima parte lucis), o świcie I 22; prima nocte z nastaniem nocy I 27; por. VI 3; prima defectione, na początku powstania VIII 30; a prima obsidione, zaraz po rozpoczęciu oblężenia V 45 (p. a, ab); primo adventu, zaraz po przybyciu II 30; w s z c z e g. a) pierwszy ( z kolei, położenia), przedni, czołowy (frontowy): naves, pierwszy princeps — 139 szereg oktetów IV 29; Impedlmenta, początek, pierwsza cześć taboru, II19; agmen, p. agmen, a primo agmine, oa strony przedniej straży VII 67 (p. a, ab); primos fines Eburonum ad-| eunt, najprzód napadli na kraj Eb.; VI 35; s u.b s t. primi pierwsze szeregi V 43. — b) pierwszy (co do znaczenia) najważniejszy, najznakomitszy: primi civitatis, najpierwsi ^najznakomitsi) obywatele II 3; 13. prTncLps, cipis, a d i. i s u b s t. {primus capie] 1) pierwszy (co do czasu i co do' porządku): locus I 7; ea (pars) princeps poenas solvit, pierwsza (= najprzód) ukaraną została >I 12; p o r. I 41; VII 2; principes belli in-ferendi, pierwsi we schwyceniu za oręż (= pierwsi w rozpoczęciu wojny) V 54; vel principes consilii fore, że będą nawet pierwsi w wykonaniu zamierzonego czynu VII 37. — 2) przesz, a) pierwszy (co do pochodzenia, wpływów, znaczenia) naczelny, najznakomitszy; I 19; VII 37; VIII 12; longe principes habentur; uważani s;, za najpierwszych VI 12; naczelnik, wódz, przywódzca: legationis (factio-nis) I 13; V 56 i inn.; w szczeg. p l u r. principes, naczelnicy i przedstawiciele plemion i ludów u Gallów, książęta I 16; 30; 31 i inn.; w Rrzy-mie principes = możni (optimates) I 44. — b) główny sprawca: cinsilii (sceleris) II 14; VI 4 i inn. prTndp&tus, us, m. [princeps] pierwsze miejsce, przodowanie VI 13; s z c z eg. naczelnictwo, władza najwyższa I 3; V 3 i inn.; principatum factionis tenere stać na czele stronnictwa (partji) I 31; principatus atque imperium, władza cywilna i wojskowa VI 8; najwyższa władza (jednego państwa w stosunku do innych: hegemonia): Oalliae I 17; 43; por. VI 12; VII 63. prlor (n e u t r. prtus), 6ris, (compar. od prae) 1) pierwszy (z dwóch), dawniejszy, poprzedni IV 7; V 23. — 2)-przedni: partes VIII 16; fossae, przednie t. j. bliższe miasta rowy (p. fossae) VII 82; s u b s t. priores, pierwsze szeregi II 11. prfstlrtus, 3. [zbliż do prior] poprzedni dawny, virtus, (laus, fortuna, status) 113; IV 26 i inn.; dies, dzień wczorajszy IV 14. p plus, a d v. [prior], wprzód, pierw I 44; .prius-quam albo priusquam, c o n i. zanim, pierw—nim nrędzej— niż I 19; 53; II 12 i inn.; pnusquam possent, żeby nie mogri VI 3. priusquam, p. prius. privatim, a d v. [privatus] nieurzę-downle, prywatnie, w swojem imieniu: V 55; qui privatum plus possint, więcej mogą -jako osoby prywatne (nie piastując żadnych godności) I 17; petere.de suis privatim rebus względem własnych swych spraw V 3. prTvatus, 3. [privo 1. wyzuć, uwolnić, usunąć, pozbawić), oddzielny, usunięty, prywatny (nie mający urzędu, w przeciw, do publiczny): aedificia (nav.es sacrificia i inn.) I 5; V 8; VI 13; osobisty, własny: iniuriae I 12; s u b s t. privatus, i, m. osoba prywatna (nie piastująca urzędu) VI 13. pro, prae p. z abl. 1) o miejscu: przed: pro castris I 48; 51 i inn.; pro suggestu, z mównicy, VI 3 (p. sugge-stus). — 2) p r ze n. za, o (w obronie): petere (contendere, pugnare) pro aliquo II14 i inn.; zamiast, wzamian za, jako, jakoby: pro vallo (nummo, fini-bus) I 26; III 13; V 12; legio consti-terat pro subsidio, jako oddział zapasowy, rezerwa VII 51; pro ariete. jakoby taran IV 17; nihil pro sano factu-rum, w niczem nie będzie postępował, jak człowiek roztropny V 7; pro cubi-libus sunt (arbores), służą za legowiska VI 27; loqni pro aliquo w czyjem imieniu I 31; II 14; silva pro na"tivo muro objecta, las stojąc nakształt naturalnej ściany VI 10; pro perfuga, jakoby był zbiegiem III 18; renuntiare pro viso, podawać za widziane (rzeczywiście) I 22; proponere pro certo, przedstawiać jako rzecz pewną VII 5; por. VI 5; VII 42; pro testimonio dicere, opowiadać, aby służyło za świadectwo VIII p r a e f. pro meritis, za* zasługi V 27; por. I 14; (pro sce-lere = pro magnitudine sceleris) V 38 i inn. — b) = wediug, stosownie, w miarę, w stosunku do l 2; 51; III 9; 13 i inn.; pro cultu, w stosunku do o-Świecenia VI 19; pro tempore et re, stosownie do czasu okoliczności V 8; 140 próbo — proelium. pro hospitio ejus, przez wzgląd na jego przyjaźń (gwoli przyjaźni) V 27; VII 75; pro se quisque, każdy według sit II 25. prdbo, 1.1) doświadczać, badać .(wartość, dfcbroć i t. p.). — 2) uznawać za dobre, zgadzać się z .czem, przestawać na czem: aliquid (rem, causam, consilium, sententiam i inn.) V 31; 48 i inn.; virtutem, uznawać, ce'nić!V 21; locutn uznawać za dogodne V 32; ali-quem imperatorem VII 63,— 3) dowodzić, przekonywać: virtutem V 44; pas s. probari alicui zasługiwać na uznanie,- .podobać się VIII 21; w s z c z e g. wykazać, dowieść id V 27; z a c c. c. i n f. I 3. pró-cSdo, cessi, cessum, 3. 1) iść naprzód, wystąpić II 25; VI 25; o b v i ani wyjść na spotkanie VIII 51; o wojsku: wyjść, wyruszyć I 38; IV 11 i inn.; o okrętach VII 61 — 2) iść na przedzie, poprzedzać VIII 27 (i n f. po słowach: impero, suaedo, concedo, zam. utz c o n i c t v. bywa rzadko). Procillus, p. Valerius. procITno, 1. (grec. xXlvo») pochylać: res proclinata, bliska upadku; adiu-vare rem proclinatam, przyśpieszyć upadek VII 42.* pr5-c5nsOI, sulis, m. prokonsul, t. j. były konsul, który po odbytym konsulacie w Rzymie obejmował zarząd prowincji, a więc namiestnik prowincji III 20, 1; VI l, 2. procul, a d v. w odległości, daleko, zdaleka II 30; IV 12 i inn.; a castris V 17, 4. pró-cumbo, cObui, cubitum, 3. 1) nachylać się, pochylać się IV 17. — 2) położyć się., upaść II 27; VII 15; quietis causa Vi 27; frumenta imbribus i procubuerant, zboże położyło się VI43. i pró-curo, ł. mieć staranie) sprawować j czyje interesa, zarządzać: sacrificia i VI 13. i pró-curpo, cflcflrri i cfirri, cursum, 3. wybiedz, wybiedz naprzód VI 40; VII 26; wystąpić (przeciw nieprzyjacielowi) I 52; V 34. pródeo, Ii, Itum, Ire [pro-eo] wyjść, zjawić się, dać się widzieć V 26; VI 38; O wojsku: iść naprzód (dalej), wyjść.? wystąpić I 48; 50. pr&ditio, Cnfe, f. [prodo] wydanie, zdrada VII 20. prodTtor, óris, m. [prodo] zdrajca,- 1 VI 23.* ] pró-do, dldi, dl tum, 3. 1) wydawać l (z siebie) 2) ogłosić, ogłosić światu = j zapisać w dziejach podać (do wiadomości), ujawnić:, aliquid multitudini VI 18; 20; memoria, p. memoria; me-moriae (podać pamięci, opowiedzieć, zapisać): memoriae prodendus, o którym należy powiedzieć = godny wspomnienia VI 25; memoriam ali-cuius rei prodere, podać z wieku w wiek = uwiecznić pamięć o czem I 13 (memoriam domyśln. calamitatis populi R. et internecionis exerci-us). — 3) wydać, zdradzić IV 25. pró-duco, uxi, uctum, 3. prowadzić prowadzić, wyprowadzać: servos (legionem, impedimenta) V 52; VII 20; 45; kazać wyjść (wystąpić) I 48; VII 79; przyprowadzić, okazać (okazać światu=wynieść kogo): aliquem (iu-menta, equos VII 11; 12; »9.—2) wlec, przewlekać, przedłużać: rem (wojnę) in hiemem IV 30; zawlec, zwabić , VIII 48. proelior, 1. d e p o n. [proelium] wydać bitwę, walczyć II 23; IV 2 i inn. proelium, Ii, n. bitwa, bój I 13; 15; 16; 18 i inn.; proelio contendere (dirm-care, decertare) p. contendo, dimico, decerto; proelio lacessere I 15; IV 11 i inn., proelio abstinere I 22 [Bitwa w wojnach Cezara była prawie wyłącznie walką piechoty. Wobec nie- , przyjaciela piechota starała się zawsze zająć pozycje na stoku wzgórza (locus superior), gdzie oczekiwała zbliżenia się zastępów nieprzyjacielskich na 10 —20 kroków; wówczas rzucała ręczne pociski, poczem dopiero, zyskawszy większą swobodę ruchów, rozpoczynała bój na miecze. Niekiedy .(mianowicie na równinie) kohorty szły zwolna, . krokiem miarowym (signa inferre), następnie biegły (concursus) ku nieprzyjacielowi; w odległości 10—20 kroków pierwszy szereg, rzuciwszy pociski (pilorum emissio) dobywał mieczów i rzucał się w bój (impetus gla-diortim); podczas walki pierwszego szeregu następne rzucały pociski; pierwzy szereg, znużony walką, cofał prSfSctio — promunturium.' 141 się, ustępując miejsca drugiemu, dru- j gi trzeciemu i t: d.] pr8t«ctio, ónis, vf. [proficiscor] od- \ Jazd, odejście I 3; 6 i inn.; odstąpię- i nie VII 53; odpłynięcie V 7. pr5fect5, a dv. [prot-facto] rzeczy-j wiście, zaiste VIII 21. j pr6-f«ro, tflli, latum, ferre,—1) znieść i naprzód, wynieść, wyprowadzić, wy- i stawić VII 48. — 2) wysunąć naprzód, j przysunąć: vineas VIII 41; crates pro-fert każe wyprowadzić VII 84 por VII 82. prS-fTcio, fSci, fectum, 3. [profacio] j 1) ruszać naprzód, posuwać się I 38.— 2) p r z e n. postęp zrobić, zyskać, wygrać: aliquirt III 21 i inn. satis ad laudem profectum arbitratus, że dosyć zyskał sławy (ze względu na sławę) IV 19; ad pacerrt parum profici-tur, nie wiele zyskuje się dla pokoju (ze względu na pokój) VII 66. prof iciscor, fectus sum, 3. d e p o n. [pro-facio, faciscor] udać się, wybrać się, w^jść; wyruszyć I 7; 39 i inn.; I 12; 28; 51 i inn.; ad (przeciwko, na) aliquem II 2 VII 32; o okrętach = odpłynąć itl 14; IV 28; V 5. profiteor, fessum sum, 2. depon [pro-fateor] wyznać otwarcie, oświadczyć; oświadczyć się z czem, przyrzec: z a c c. c. i n f. VII 2; 37; z po-dwójn. a c c. V 38; a b s. prof itean-tur, niech oświadczą gotowość VI 23. prfiflTgo, 1. [pro-flieo, 3; p o r. afli-go] powalić, pokonać, znękać, zniszczyć II 23; VII 13. prS-fluo, Oxi, 3 wypływać: ex monte IV 10.* pro-fQgio, fugi, gltum, 3 uciekać, u-chodzić I 31; 53 i inn. prognfitus, 3. [p a r t i c. od nieużyw. prognascor, gnatus = natus] zrodzony, pochodzący: a pite patre VI 18; prognati ex Cimbris, potomkowie II 29. prSgrSdior, gressus sum, 3. d e-p o n*, [pro-gradior] wyjść naprzód, iść, wyjść, udać się I 50; II 10 i inn.; o okrętach = xodpłynąć, przepłynąć IV 23; VII 6e. — 2) postępować w jakimkolwiek kierunku: amentia lon-gius progredłtur, szaleństwo za daleko sięga V 7. prohTbeo, uł, ttum, 2. [pro-habeo] 1) wstrzymywać, powściągać, odwracać, przeszkadzać: a) aliquem ab aliqua re II 28; IV 34; vim ab oppidis odeprzeć I 11. — b) aliquem aliqua re I 10 i inn.; finibus odpierać I 1; w s z c z e g. w j ę z. woj. odciąć od czego, pozbawić możności: aliquem commeatu pozbawić dowozu żywności I 49 i inn. aqua, pozbawić (odciąć od) VIII 40, 1;—c)aliquem: dicereprohi-buit usiłujących mówić me dopuścił do słowa I 47; prohibebant V 9 (irriperf. de conatu); z nas i n f. II 4 i inn.; z a c c. c i n f. VI 29; VII 33; 78; z quoroinus VIII 34; a b s. ut perpauci prohibere (sc. ho-stes a transitu) possent, zagrodzić, przejście (przeszkodzić przejściu) I 6.— 2)) bronić, chronić, ochraniać: aliquem ab iniuria V 21; VI 23; aliquem iniu-riis ab aliquo, bronić od szkód (napaści) że strony czyjej VI 10. proTcio (proiicio) ieci, iectum, 3. [pro-lacio] rzucać naprzód, wyrzucać, wrzucić: aliqpid V 37; VII 25; crates VII 81; po r. VII 79 (cratibus fossam integere); se ad pedes alicui, rzucić się do nóg I 27; 31; por. VII 26; ex navi IV 25; w s z c z e g. a) odrzucić, złożyć: arma VII 40; 89; VIII 29. b) porzucić, wyrzec się, poświęcić; virtutem II 15. pro-Tnd6, a d v. zatem, więc, przeto V 34 i inn. pro-mTneo, ui, — 2. sterczeć, uwydatniać się, dając się naprzód piersiami VII 47.* prómiscue, a d v. [pro-misceo] wspólnie, bez różnicy, razem VI 21.* pró-mitto, rritsi, missum, 3. 1) puszczać naprzód, wypuszczać: capillum zapuszczać V 14.'--- 2) wypuszczać z ust ==•) zapowiadać, obiecywać. prómontorium, p. promunturium. pr6-m8yeo, móvi, motum, 2. posunąć: machinationes (turrim) II 31; VII 27; castra (leeiones) posunąć się z wojskiem I 48; VII 10; VIII 16. promptus, 3. [prómo, 3. wyjść, wydobyć! gotowy, podręczny, ochoczy, aninuis promptus gotowość, skłonność, ochota III 19.* pr5munturium, ii, n. [pro-mineo albo oro i mons] stercząca część góry, przylądek III 12. 142 pr6n5 — prS-ruo. ppBnS, a dv. fpromis] pochyło IVI 17. i pr5-nQ ntlo, 1. publicznie ogłaszać, glo- i sit, zapowiadać, opowiadać: aiiquid! alicui IV 5; VII 5 i inn.; z a c c. c.' i n t. VI 37; aliquid VI 3; VIII 15; i V 31; 51; 56; z nast. u t V 33; 34; j z n e V 34; sententiam wydać wyrok j czasu = a) następny: dies (nox) I 40; 50. — b) poprzedni, ostatni,: bel-lum (nox, annus, comitia) I 44; H 12 i inn. — 3) co do innych stosunków— lepszy, dogodniejszy, odpowiedniejszy: proximum suae dignitatis esse ducebat najpierwszą rzeczą zgodną z jego godnością VIII 24. VJ 44; quae prpnuntiarent, co powinni; pró-pSno, pSsui', pCsItum, 3. kłaść na "*"" ••'•"•*-- '"" "" przedzie, kłaść przed kim lub przed czem, wystawiać: vexillum II 20; oppi-. da proposita ad praedam tollendam, wystawione na łup VII 14; p r z e n. a) przedstawiać IV 17; hoc sibi sola-cii = pocieszać się tem VII 15; tali conditione proposita, wobec takich warunków = okoliczności VIII 3. b) obiecywać: praemia alicui V 40. — c) wykładać, opowiadać, opfsywać: aliquid I 17; 20; III 18 i inn.; de ali-qua re VI 11; pro certo za rzecz pewną podawać (opisywać) VII 4, — d) postanawiać, zamierzać: aliquid anitno VII 47; aliquid propositum habere, mieć na widoku (na względzie) VIII 49. , ppSppfus, 3. własny, właściwy: inest VI 22; p r ze n. właściwy, "istotny; proprium virtutis, istotną cechą dzielności VI 23. ppóptóp, [zam. propiter od prope] .prą e p. z a c c. właść. w bliskości, przy, około; zwykle z powodu, dla I 9. pr6pt6r-gfi, a d v. dlatego, przeto, z tego powodu: propterea quod II; 3; 6; III 21; propterea — ut VIII 13. ppBpOgn&tOP, 5ris, m. [propugno] obrońca, żołnierz, broniący twierdzy VH 25; VIII 9. ppB-pOgno, 1. 1) bić się w obronie czego, walczyć (naprzód wybiegając, rzucając strzały, pociski i t. p.): ex silvis (ex turribus) V 9; VII 86; studium propugnandi, chęć walki zaczepne! II 7. pr-6-pOlso, 1. [intens, od prdpello odpierać; hostem (iniurlas) I 49; VI15. prdra, ae, f. [gr. itp&«a] sztaba, przód okrętu III 13.* prS-rDmpo, rflpi, ruptum, 3. rwać się, posuwać się naprzód gwałtownie: magnus fons prorumpebat, Ulło wielkie źródło VIII 41.* ppB-ruó, rui, rutum, 3. pehac" naprzód, odpowiadać VII 20. prdpS 1. a dv. blisko (comp. pro-1 ptus, s u p e r I. proxime i proxume a) o miejscu i czasie: niedaleko I 42; VII 82; niedawno I 24; H 8 i inn. — b) prawie U 28; 32 i inn. — 2) p r a e p. z a c c. blisko, około, pod (miastem) I 22; VII 36; propius z a c c.: propius tumulum (occasum, aliquem) I 46; IV 9; 28 i inn. pró-pello, pflli, pulsum, 3. pędzić naprzód, przed sobą, wyganiać, odpędzać, rozpędzać (zmuszać do ucieczki) I 15; IV 25 i inn. prS-pśro, 1. [prpperus] spiesznie, skwapliwie czynić, śpieszyć się, pośpieszać: in Italiam II 35; z i n f. II II; V 33 (por. maturo). prBpinquTtas, atis, f. [propinquus] 1) bliskość: hostium (loci) H 20; VII 19; p l u r. VI 30. — 2) pokrewieństwo II 4. prBpinquus, 3. [prSpS] bliski 1) co do miejsca i położenia: castra VI 40; z dat II 35; propinqui finibus, sąsiedzi VI 5; tam propinquis hostibus (a b 1. a b s.) 116. — 2) co do czasu = zbliżający się, nadchodzący: propin-qua die aequinoctii IV 36. — 3) co do pokrewieństwa lub podobieństwa = pokrewny, pobobny; s u b s t. krewny, krewniak V 4; 57; VII 83; prouinqua, ae, f. krewna, krewniaczka I 18. ppBplop, ius, óris, [co m p. od prope] bliższy, z a c c. prooior hostem, bliżej nieprzyjaciela VIII 9; s u p e r I. p r o x i m u s, 3. bardzo bliski, najbliższy,—1) co do mieisca: iter (collis oppidum i inn.) I 10; 24; III 12; pro-ximi, najbliżsi II 27; VI 2; 38; a) z d a t. I 6; proximi Germanis (Gal-liae, Remis) sąsiedzi I I; II 3; 12; proximi Rheno, mieszkańcy wybrzeży Renu III 11; VI 31; 35. — b) z a c c. proximus marę przy samym morzu III 7; por. I 54. — 2) co do pr5-s2quor — pObllcus. 143 wypychać; rzucić o ziemię, rozwalić: munitionem III 26. pr6-s8quor, secutus sum, 3. d e-p o n. 1) iść za kim, towarzyszyć komu; towarzyszyć myślą lub mową (li-beraliter łaskawie przemawiać, vehe-mentioribus verbis-łajać); uczcić, u-szanować: Remos liberaliter oratione prosecutus, uczciwszy Remów łaskawą przemową II 5. — 2) nękać, ścigać (towarzyszyć nieżyczliwie) prześladować II 11; IV 26 i inn. ppfispectus, us, m. [prospicio] widok II 22; VII 81; in prospectu esse być widzianym w oddaleniu V 10. prSspTcio, spexi, spectum, 3. fpro-specio] patrzyć w dal, spoglądać, wyglądać: przen. z dat czuwać, mieć staranie, starać się: rei frumen-tariae I 23; vitae VII 50; z nast. n e V 7. pr5-8terno, stravi, stratum, 3. podesłać, rozciągnąć, rzucić na ziemię-z dat. zgubić, zniszczyć: Gatliarr VII 77. prS-sum, fui, pródesse, być użytecznym, służyć do czego: alicui VI 40. ppS-tSgo, Sxi, Sctum, 3. pokryć z przodu, nakryć, okryć: aliquem scuto V 44. ppStSnus, p. protinus. ppBt8po, trTvi, tntum, 3. rozetrzeć, zdeptać: aliquem irt fura, zabić w u-cieczce: aliquem VIII 48. pr5-terreo, ui, itum, 2. wystraszyć, wypłoszyć, hostes V 58; VII 8h ppBtTnus i pr5'Snus, a d v. naprzód, przed sobą, wciął, dale], be? przerwy II 9 i inn. pr5-turbo, 1. wprawić w zamęt, pędzić przed sobą, spędzać: aliquem II 19; VII 81. ppB-vBho, xi, ctum, 3. wywozić, dale' prowadzić, wyprowadzać; pass. Jechać, odjeżdżać, wyieźdżać, żegłe-wać, odpłynąć V 8 in altum IV 28. pr6-v8nlo, vgni, ventum, 4. wyjść, wvstapic, zdarzyć się, stać się; wschodzić: frumentum provenerat, zbiory (zboia'» były (szczupleisze) V 24.* ppBventus. Cs, m. Fprovenio] wyjście, wschód, wzrost, dostatek; przen. wvnlk, wypadek, koniec: pugnae VII 80; omnes: secundi rerum proventus p. omnls. prB-vld6o, vldl, vlsum, 2. widzieć w dali, naprzód widzieć, przewidywać: aliquid animo VII 30; z a c c. c. i n f. VII 39. — 2) opatrywać, mieć staranie: aliquid III 9; VI 44 i inn.; praesidia erant provisa, były w po-towości (zawczasu przygotowane) VII 65; alicui rei III 18;>de frumento III 3; z, nast. n e VII 20; neque provident, nie starają się VI 37. prBvincia, ae, f. 1) obowiązek.urząd, przyporuczenie VIII 35; (provincias= off icia); w s z c z eg. zarząd prowincją, dowództwo VIII 39. — 2) prowincja = kraj poza obrębem Italji, przyłączony do Rzymu za pomocą oręża lub układów, rządzony od pro-konsula lub propretora (provincia consularis i praetoria ) I 45; VI 24 i inn.; szczeg. provincia = Gallja provincia (g. ulterior: G. Narbonen-sis) I l, 2; 6 i inn.; p l u r. provin-ciae = Gallia cisalpina i transalpin-VI 24, por. VII 53. prBvincialis, 'e, dotyczący prowincji, należący do prowincji: Ruteni, część Rutenów (na pograniczu), należąca do Prowincji rzymskiej VII 7. prS-vBlo, 1. wylecieć (o ptaku); przen. szybko wybiedz, rzucić się przed siebie II 19.* prB-v6łvo, volvi, volutum, 3. zataczać, staczać VII 42.* prSxTmus i proxumus p. propior; proxime i rpoxume p. prope. prudentia, ae, f. [prudens = provi-dens] przewidywanie, roztropność, baczność II 4; VIII 8; 28. Ptianli, Crum, lud drobny w Akwita-nii III 27.* pObSs (puber), 6riś, dojrzewający, dorastający; s u b s t. puberes, młodzież V 56. pObllcfi, a dv. [publices] publicznie, w imieniu państwa, w imieniu całego narodu 116; V 55 i inn.; względem (dla) całego narodu (państwa) IV 3. pObllco, 1. [publicus] ogłosić, wystawić na widok publiczny, zabrać na rzecz skarbu = skonfiskować: bona alicuius V 56; VII 43. pOblTcus, 3. [z populicus od populus] 1) dotyczący rządu, państwa, gminy, narodu: ogólny, narodowy, państwowy, publiczny V 1; 47; VI 13; pecu-nia, p. pecunia; iniuriae, krzywdy do- pfldeo — quaero. quaestio — qu6. 145 tycfcace całego państwa I 12; contro-versiae, spory • partyjne VIII 46; s z c z e g. res publica a) sprawa publiczna, państwowa I 34 (de re publica); VI 20. — b) państwo, dobro państwa I 20; V 7; VI l i inn. — 2) s u b s t. publicum, i, h. miejsce publiczne (plac, rynek i t. d.): procurrere in pubficum VII 26 (wybiegły z domów): in publicum referre, przynieść przed zgromadzenie, złożyć przed zgromadzeniem (gromadą) VŁ 28; in publico,xw publicznem miejscu VI 18. pudeo, ui, I tum, 2. 1) wstydzić się.— zawstydzać, zwykle nieosobowo; pu-det me = wstyd mi, wstydzę się, z i n f. VII 42. pudor, oris, m. [pudeo] wstyd, uczucie wstydu I 39; 40; VIII 28. pOer, 6ri, m. dziecko, chłopiec lub dziewczyna, s z c z e g. chłopiec do lat 12 (p. adolescens); p l u r. pue-ri = dzieci (co do wieku, p. liberi) I 29; II 13 i inn,; a puero od dzieciństwa (co n c r. pro abstr.) IV 1. puSrilis, e [puer] dziecinny, młodociany: aetas VI 18.* pugna, ae, f. [pugnus,, kułak] bitwa, bój, walka III 19 i inn. pugno, 1. [pugna] walczyć, toczyć bitwę: cum (pro) aliąuo l 52; IV 24 i inn. pulcher, chra, chrum, piękny, hoży; moralnie piękny: dobry, zacny: urbs (exemplurn) VII 15; 77. Pulio, ónis, T. centurjon w wojsku Cezara V 44. pulsus, uś, m. [pełło] trącenie, uderzenie: remorum, działanie wioseł III 13.* pulvis, 6ris, m. Kurzawa, kurz, pył IV 32. puppis, is, f. rufa, tył okrętu, miejsce l sternika, stąd ster III 13; 14. j purgo, 1. 1) oczyszczać, — 2) p r z e n. uniewinnić, usprawiedliwić: sui pur-gandi causa, ażeby się usprawiedliwić IV 13; alicui przed kim I 28. pOto, 1. 1) sądzić, umieszczać, przypuszczać z a c c. c. i n f. 17; IV 3 i inn. — 2) uważać, poczytać: aliquid periculosum (esse) V 12; VII 8. PyrSnaeus, 3. pirenejski: montes, pasmo gór między Hiszpanją a Francją I 1. Q. = Quintus. qua, a d v. (a b 1. s i n g. od qui, quae, quod; domyśl, via* lub parte): gdzie, którędy I 6; 8 i inn.; = z której strony, skąd: skądkolwiek spojrzeć można było VII 36. quadrag6ni,-ae, a [quadraginta] po, czterdziestu, po czterdzieści: pedes quadragenos plerumque, przeważnie po czterdzieści stóp długości VII 23; gen. quadragenum (= quadrageno-rum) IV 17. duadragSsTmus, 3 [quadraginta] czterdziesty. q u ad r ag i n ta [quattuor] czterdzieści, quadratus, 3. [partie, od quadro l, ociosać w czworogran] czworokątny, kwadratowy: agmen, wojsko, u-szykowane w czworokąt, w którego środku mieszczą się impedimenta (p. orbis) VIII 8 (paene quadratum agmen). quadringenti, ae, a [quattuor — centum] czterysta. quaero, slvi, sltum, 3. 1) szukać, starać się o co II 21; VIII 38; p r z e n a) starać się osiągnąć: dignitatem sibi, starał się zapewnić sobie VIII 53; consilia belli, knuć zamiary wojny VIII 47; fugam szukać sposobności do ucieczki = starać się ujść VIII 19.— b) starać się dowiedzieć, pytać, badać: de aliqua re II 15; aliquid ab aliquo (ex aliquo) I 18; 32 i inn; z pyta. uboczn. quaerant, quid quis-que eorum = quaerant ex quoquae eorum, quid IV 5; quod sibi quaeren-dum putarent, że uważali, że do nich należy badać I 40; a b s. in quae-rendo I 18; — c) roztrząsać, rozważać, rozpoznawać: rationem VII 37. quaestio, ónis, f. badanie, pytanie: captivorum VI 32; w s"zczeg sprawa sądowa, śledztwo VI 4; VII 43; quaestionem habere p habeo. quaestor, oris, m. [zam. quaesitor, quaero] kwestor, urzędnik rzymski, najprzód sądowy = sędzia, później skarbowy = skarbnik (quaestor urba nus i quaestor aerarii); po upływie roku urzędowania wyjeżdżał na prowincję wraz z prokonsulem, którego też zastępował w razie nieobecności. Podczas wojny był zawsze przy wojsku quaestor dla wypłacania żołdu, spieniężania łupu i zatrzymywania,części tegoż, dla skarbu przypadającej. Wszyscy kwestorowie, urzędujący poza Rzymem, nazywali się proquaestores przy wojsku niekiedy dowodzili od działami jako legaci I 52; IV 13 i inn. quaestus, u s, m [quaero] zarobek, zysk; p l u r. sposoby zarabiani^: quae-stus pecuniae VI 17. qualis, e, jaki I 21; VIII 46; w pytaniu = co za: qualis oratio? eo'za mowa? qualiscQnque, jakikolwiek, każdy. quam, a d v. .1) jak, przy stopniu równym I 43 i inn ; quam diu, jak długo = dopóki 117. — 2) przy s u-p e r 1. z p o s s u m lub bez niego = jak tylko można, o ile można; quam maximis potest itineribus contendit. jak można największymi marszami I 7; por. III 9; V l i inn.; quam celerri-me potest, p. celeriter; quam maxi-mas sementes facere 13; por. I 9; 41 i inn.; quam maxime p. magis; quam primum p. primum 3) po co m p. i wyrażeniach równoznacznych = nliy niżeli:- plus quam I 17; II 31 i inn. — 4) przy określeniach czasu post diem quartum, qUam ventum est, czwartego dnia, po przybyciu, p. post. quarn-diG p. quam. quSm-5b-r6m," a d v. czemu, dla czego I 50; na początku okresu: przetc I 34. quSm-qdam (quanquam) c o n i. chociaż VIII praef. 42,3; 52,3; 55, 2. qu&m-vTs [vo!o] a d v. i co n i (.jak chcesz), jakkolwiek, chociaż, cho ciażby; obok przymiotnika =-- ve Słownik, z s u p e r 1.: quamvis pauci, nawet w najmniejszej liczbie IV 2. quando, a d v. kiedy, kiedykolwiek III 12. quantus, 3. jak wielki, jak liczny, jaki: 1) rei zwykle z odpow. tantus VI 19; quantum fuit diei spatium, ile tylko pozwalała długość dnia II 11; = jak potężny II 4; w s z c z e g. a) quantum (n o m. lub a c c.) ile, O ile, IV 17; VI 34 Ł inn.; z odpow. tantum, tantundem V 19; VII 72 i inn.; z gen. p a r t. ile, jak wiele: quantum agri VI 22; por. II 8; IV 21; VIII 52, — b) a b 1. quanto zwykle towarzyszy stopn. wyższ.: quanto magis, quanto gravior i t. p. quanto-tanto, o ile, — o tyle, im - tem V 45. — 2) i n t e r r. I 40; H 4 i inn. quantus-vTs, 3vis, umvis [voio], jakiejkolwiek wielkości: copiae V 28.* qua-re, a d v. czemu, dlaczego, a) r e 1.: multae res, quare (^= propter' quas) I 33; por. V 31; więc, zatem, przeto l 13; VII 73. — b) i n t e i r. I 14; 19 i inn. quartus, 3. czwarty. qufi-sT, c o n i. (quam-si) jakoby, jak gdyby. VII 38 (ellipsis: quasi = tak mówicie, jakoby). quattuor, cztery. . quattuor-decim, czternaście. quS, coni. (łączy się,-jako e n cl. z poprzednim wyrazem, nawet z przy-imkiem: inque V 36; deque VII 45: przeciwnie: sub occasumque H 11; ob easque res II 35; de senatusque consulto VII 1; łącząc w jedno dwa pojęcia lub zdania = i: se suaque 111; murus fossaque I 16; jeśli trzy lub więcej wyrazów jest zestawionych, to ostatni przyłącza się za pomocą que IV 17; VI 24; najczęściej jednak wszystkie trzy części kładą się bez spójników I l (p. institutum) I 3 (com-parare) I 11 (vastari i inn.), albo też każdą poprzedza spójnik et VI 21; 28; p. et; w s z c z e g. que przybiera rozmaite znaczenia według wzajemnego stosunku zdań, które łączy: a)= i dlatego, a przeto: exanimatique (sum-mamque, facilemque) III 19; 23; 25; duabusque (integrisque) V 15; 16; magnamque VI 34. b) = i wogóle: queque I 17; II 12; IV 27; reliqua- 10 146 quem-a.d-m5dum — l. qul. que VII 24; 81; 84; gdy łączy genus ze species: cornmeatusque I. 39; im-pedimentaque IV 14; bellique V 11; armamentisque III 14; IV 29. — c) = a przytem, a nadto: ingentibusque IV 10; graviousque II 25; «Jbnsanguineos; que I 33; II 3; idque VII 11; - to 'jest, mianowicie: finesque I 27; VI j 29; Aliojrogibusque (stipendiumque I 28; 36; equitatusque IV 13; finitimisque (Gceanumque) II 32; 34; ratio ordoque agminis, uszykowanie a szczególniej porządek pochodu II 19; cleintesque VI 15; tak, gdy do ogólniejszego wyrażenia .dorzuca się szczegółowszego znaczenia wyraz: cru-ciatusąue I 31; dejectusque II 22; munitionesque (latronumque, equi tatusque) III 3; 17; 20; imperioque (voltiptatisque) V 11; 12. — d) — ale, przeciwnie: pu^natumque II 33; in-terdicitque VII 40; paratosque, (ho-stiumque) II 3; 21. — e) przy liczebnikach: deni duodenique, po dziesięć, a nawet po dwanaście V 14. — "f) que-et, równie — Jak VII 27. quSm-ad-mfidum, a d v. w jaki sposób, jak I 36; III 16; 411 43. quSror, questus sum, 3. d e p o n. skarżyć się, żalić się, tfbolewać: I 20; 39; unun nuestus, na jedno tylko na rzekając VI 42; de aMqua re IV 8, z nast. q u o 1. I 16; 20 i inn.; z a c C. c. i n f. VIII 4; a b s. I 32. 1. quT, quąe, guod, p roń. rei. który, a, e: quo in numero (= quorum) III 7; p o r. - I 10 (qua< civitas), IV 6 (qua spe) i inn.; (por. hic); paucis diebus, quibus ventum est, p. dies quod=:quantum, jak wiele, o ile I 35; ,51; VII. 31; z gen. part. quocl navium hahehat, wszystkie okretv, jakie miał IV 22; por. III 16; VII 55; quod satis est miMtum, dostateczna liczba żołnierzy V 2. —w s z c z e c. 1) w stosunku do całeco zdania: id j quod zam. quod IV 29; VII 66; . VIII 10. — 2) wyraz określony powtarza się. często w zdaniu wzgled-neti: itinera, qnibus itineribus I 65 j p o r, I 16 29 l Inn. — 3) zgadza «ie. j <,. w odmianach z subst. praedfcj Vesontlo, quod est oprtidurń I 38; j B«tgae, nuam em nartem dixeramu? II 1; II 34; V 54; po tnrluniu włainem w połączeniu z pospolitem zgadza się ztvykie u Cezara z pospolitem; tlumen Arar, quod I 12 i inn., rzadko inaczej po r. II 3. — 4) często z opuszcz. js, ea, id: quique (= eosque, quh II 16; (= iisque, qui) VII 55; quam quibus (= quam eae sunt, quibiis) V 1; por. V 31; VII 31. — 5) służy do ściślejszego pouczenia zdari i = et is VI 36 (ex quious qui == et ex iis, qui); quae quiaem res p. quidem (w mo wie uoocznej takie zdania wyrażają się a c c. c. i n f.: quibus proeliis coactos esse I 31; por. I 40; II 4 i inn.); = nam is : qui si fuisset 114; = is autem: quibus opibus I 20; por. I 26; 45 i inn.; is igitur: quibus dede-runt l 28; qui nisi decedat I 44; qua consuetuuine IV 6; quibus existimabat IV 13; = is tamen: cujus rei VI 21. — 6) w a c c. c. i n f. w zdaniach względnych po słowach: słyszeć, mówić, -chcieć i t. p. p. audio, dico, yolo. — 7) z dwu zdań względnych, następujących, po sobie bez spójnika, drugie określa pierwsze wraz z wyrazem określonym: Tencteri, quos supra diximus, qui = wyżej wymienieni Teuktorowie, którzy IV 4; p o c-I 1; 10; IV 28 i inn. — 8) wyraz określony często przenosi się do zdania względnego: quae pars (= część kótra) III 20; por. IV 4; 20; V 6; VI13 i inn.(quas regiones, quae omnia, quod dictum, quae regio). — 9) zaimek względny poprzedza często wskazujący zamiast naodwrót: quae pars civitatis, ea = zam. ea pars civitatis, quae,—ta mianowicie część, która I 12; 6; por. IV 31; V 42 i inn. (quae afflictae erant naves, earum = earum navium, quae...; quos habebant ca-ptivos, ab his = ab his captivis, quos habebant). — 10) często służy do opisania rzeczownika: id, quod con-stituerant = postanowienie, uchwała 15; p o r. I 14; 36; IV 2; VI 14 i inn. (ea, quae polliceantur = obietnice, przyrzeczenia; ea, quae vellent = życzenia; qui vicissent = zwycięzcy; quae bello ceperint — zdobycz wojenna; qulbus vendant -« odbiorcy; qui dlscunt «-' uczniowie); albo do rozwinięcia zdania za m. imiesłowu: mu-nitio, quam fecorat, wzmieslpne obwa- 2. qul — qulncunx. 147 rowanie I 10; po r. I 24; II 18; VII 24 i inn. (legiones,quas*conscripserat,~ legiony zaciągnięte; fiumen, quod supra nominavimus, rzeka wyżej wymieniona; res, quibus, ignis excitari po-test = materyały palne). — 11) c o n i n c t v. w zdaniu względnem kładzie się: a) w mowie ubocznej (jako w zdaniu z myśli działającego podmiotu) I 16; 27; 35 i inn. — b) jeśli zdanie względne określa inne zdanie podrzędne, wyrażone c o n i c t. (attrac-tio modi): qui tenderent VI 371 — c) jeśli zdanie wzlędne wyraża zarazem cel czynności = u t finale: qui dice-rent I 7; II 3; po r. III 18; VII U i inn.; najczęściej po mitto I 21; 24; 34; 49 i inn. — d) jeśli zdanie względne jest zarazem wynikowym = ut consecutipvum II 33; 35; IV 13; Y 30; po domyśln. |alis, ejusmodi I 6; IV 34; V 42; II 27; III 28 i inn.; oppi-dum, quod se defenderet VI 34; po wyrażeniach: sunt, reperiuntur I 52; III 22 i inn.; VII 47 (quod non = .quin); (ale bywa także i n d i c.: sunt, quae appelantur VI 27; ex quibus sunt, qui existimantur IV 10). — e) gdy zdanie względne jest zarazem przyczynowym (qui = cum is): qui faceret I 36; quam (Galliam) voluisset I 45; p o r. II 15 (qui se dedidissent); II 31 (quf possent); IV 21 (qui auderet); V 33; 2 (cogitas-set) i inn. p. także u t — f) jeśli qui = cum (adversativum albo concessivum) 4- is: qui continuisset (cum is podczas gdy on) VI 36; qui nihil providisset V 33; 1; quae gęsta essent, choćby to się stało VII 3. — 12) = qua4is VII 54; 3; (quos et qtiam humiles, w jakim poniżeniu). 2. quT, quae, qu8cł p roń om. i n t e r r. jaki, co za? quae causa, co za przyczyna I 32; po r. II 4; V 44; qui numerus (= quot) I 29. 3. quT, quae i quS, qu8d, p r o n o m. i n d e f jakibądź, ktobądź, jakiś, ktoś, po si i n e: a)adi.=jeśli jakiś, żeby żaden i t. p. 131; 12; 42; 4; 46 2 i inn. — b) s u b s t. si qui = jeśli kto I 48; 6; por. VI 13; 6; 9. quifi, c o h i. ponieważ VIII 23; 4. quicqufim p. quisquam. quiounque (quicumque), quaecun* que, quod-cunque, którykolwiek, ce- kolwiek, ktokolwiek, wszelki I 31; 44 i inn.; quibuscumque rebus potest, wszelkimi sposobami V 7; 57; qui qua-cumque de causa venerunt, z jakiegokolwiek powodu VI 23^ subst. I 35; 40 i inn. quldam, quaedam, qu5ddam i (subst.) quiddam, ktoś, jakiś, pewien, niektóry III 18; V 48 i in subst.: quidam ex militibus I 42; p O r. V 48; p l u r. niektórzy, kilku: res (captivi) I 30; V 42. quTd$m, a d v. (kładzie się po wyrazie, do którego należy) zapewne, wprawdzie, zaiste, przynajmniej, szczególniej, wszakże V 29; VII 50 i inn.; quae quidem res, i ten to właśnie wypadek I 53; III 15; V 42; sibi quidem persuaderi, że on ze swej strony przychodzi do przekonania I 40; ne — qui-dem, p. ne; et quidem non = ne-quidem, nawet i oni sami nie VII 66. qui6s, etis, f. spokój, wypoczynek, spokojne życie, sen V 40 i inn.; quietem capere, p. capio. quietus, 3. [quiesco, quies] spokojny V 24i inn.; Gallia quieta (a b 1. a b s.) VII 1. quTh, c o n i. [dawny a b 1. od qui, quae, quod i non (ne) = czemu nie] 1) z c o n i c t v. po słowach połączonych z przeczeniem: któryby nie, kto-by nie, ażeby nie V 53; 55 i inn.; w s zez e g. a) po słowach, mających znaczenie, przeszkadzać, nie pozwalać, wstrzymywać i t. p. z przeczeniem: żeby, ażeby nie (p. deterres, retineo, recuso, absum i t. p.); paucis desideratis, quin cuncti caperentur (non multum aberat, quin) p. desidero; nulla calamitate adduci potuit, quin cogeret, ażeby nie VIII 19. — b) po non dubito, dubium non est i t. p.: że I 3; 17; 31 i inn.; non aliter sentive VII 44; non abest suspicio I 4. — 2) z ind. w zdaniach niezależnych = a nawet: quin etiam I 17; IV 2 i inn. (p. etiam). quT-nfim, quaenam, quSdnam, p r o n. i n t e r r. któryż, jakiż II 30 s u b s t. qyinam (zam. uter) anteferretur, który mianowicie z nich (dwóch) V 44. quTncflnx, fincis, m. [quinque uncia— Vu assa] 1) pięć dwunastych jakiejś całości. — 2) figura mająca kształt - 148 quIndgcTm — quTs^quS. piątki rzymskiej, czyli cynek (włosk. cinque); nazwa wzięta od dawnego pisania; quinque unciae 2. pisano bowiem tak przez skrócenie: zz — = kształt ten wzięto rfo sadzenia drzew tak, że we wszysti. ie strony wypadają linje proste, sadzenie in quin-cuncem VII 73.* (w piątkę). quTndgcTm [quinque-decem] piętnaście. qulngSnti, ae, a [quinque - centum] pięćset. quTni, ae, a, [quinque] po pięć: qui-num = quinorum VIII 9. quTnquaginta, pięćdziesiąt. qumque, pięć. quTntus, 3. [quinque] piąty. Quintus, i, imię rzymskie (przed imię = praenomen). quTntus-decTmus, 3. piętnasty. 1. qu.Ts, quTd, pro n. interr. kto, co: quid rei gereretur, co się dzieje (z tego, co wogóle dziać się może) III 26 (p o r. nihil); quid consilfi caperent, na co się zdecydują .(= jaką powezmą decyzję) III 24; V 53; quid sui consilii sit,p. consilium; certl quid esset, p. certus; quid ergo (do myśl. censetis) VII 77; w s z c z e g. n e u t r. quid: a) co, ile: quid anirni p. animus; in commodi VII 45; vecti-galis V 22; quid possent I 36; II 4 i inn.—b) co, czemu, poco, dlaczego I 47; VII 35. 2. quis, (subst. i a d i.), quae lul qu3, quid (s u b s t.) i quod (a d i.) pron indef. ktoś, któryś, jakiś; po si (seu, ne, ubi) quis, quid == kto, - co: I 18; 20 (p. accido) VI 11 i inn „ niekiedy-si quis = is, qui: errant, s: qui exspertent, mylą się ci, którzy (= myli się ten. "kto) VII 29; por VI 32 43 i inn ; siquid in nobis animi est. cokolwiek męstwa VII 38; si quid iniretur consilii, gdyby jaki zamach VII 9; por VII; VII 20; nisi quid auxilii sit, p. atixilium; quis, jako a d i : ne quis impetus fieri posset III 29; por VI 5; 9; quid, w czem (a cc. ad y.) I 42; czemu, po co': I 47; 6. quTs-nain, quiduSrn, pro n. i n-terr. któż, cóż, kto przecie VIII 55. quts-pifim, quaepiain, quldpiam (s u b s t.) i quOdpiam (a d i.) p r o n. indef. ktoś«tam, jakiś tam, cohors V 35; subst. VI 17. quTs-quam, quicquam (quidquam), p. r o n. ind. 1) subst. ktoś, ktokolwiek; najczęściej w zdaniach przeczących: nequelquisquam, i nikt I 20; III 22 t inn.; neque quicquam, i nie I 53; IV 2; z gen. part. neque quittjuam negotii esse 11.17; p o,r. IV 1; w pytaniach retorycznych i obok quam po stopniu wyższym, a także w zdaniach warunkowych: cur quis-quam judicaret I 40; po r. IV 16; priusquam quicquam torraretur J 19; śi quicquam praesidii sperent, jeśli spodziewają się jakiejkolwiek pomocy V41. —2) a dl (rzadko bywa) jakiś, jakiśtam: cało (Romanus) VI 36; VIII 23; 48. quTs-que, quaeque, qnidque (s u b s t. i quSdque (arii.) pron. indef. każdy, wszelki V 12; 54; quaquae de causa, z jakiegokolwiek powodu VI 23; certum numerum cuique (sc. principi) ex civitate imperare, nakazał każdemu z książąt dostawić pewną liczbę z każdego państwa VII 35; (p. numerus): quae ab quoque tradun-tur, co od kogokolwiek jest mu podane (= czego się od kogo nauczy) VII 22; quisque = quaeque pars Relga-rum II 4; 10; z wyrazami sui, sibi, se i suus kładzie się przed lub po nich I 5; 52 i inn.; po wyrazach względnych może znaczyć: kto (nie każdy) VI 43, pro se quisq"ue p. pro; podobnież łączy się z wyrazami względnymi: quafn quisque in partem II 4; 21 i inn.; ubi cuique, każdy tam, gdzie VI 34; z zaimkami pytającymi: quid quisque j audierit IV 5; quid quoque loco V 33; z s u p.e r 1. tudzież z liczebnikami porządkowymi: nołńjissimi cuiusque liberi, dzieci wszystkich najznakomitszych ludzi I 31; decimuś quisque, każdy dziesiąty (t. j. jeden z dziesięciu): non decimuś quisque miles V 52; quodsi antiquissimum quoque tem-. pus spectari oporteret, gdyby tedy należało zwrócić uwagę na dawność praw każdej strony I 45; ut quisquc — ita z s u p e r 1. = im — tym /e l stopn. wyższym VI 15; po quisque (jak po uterque, alius) kładzie Cez. orzeczenie drugiego zdanja w l, mn,; quis-quis — rapfdltas. 149 ut quisque... adeat et omnes... cogant VII 71; 2; por. IV 5, 2. quTs-quls, quidquid (quicquid) i quod-qupd ktoby kolwiek, coby kolwiek: quid- . quid, wszystko,' co, (= cokolwiek) II 17; quid-quid circuitus (g e n.) huc accesserat, wszelki obchód do tego dodany (huc t. j. do 1200 kroków) VII 46. quT-vTs, quaevis, quidvis (s u b s t.) i quodvis (a d i. [volo] którykolwiek, wszelki ( = który chcesz) II 31; III 13; IV 2. qu«, 1) a d v. 1) rei. dokąd II 21; III 16 i inn.; locus, quo ==- in quem, II 16; VII 60; por. II 17; III 15 i inn. i p o r. 2. e o. — 2) indef. dokądkolwiek I 48, 7; II 8. — 3) abl. S i n g. pron. rei. T—przy co m p. quo-eo, im — tym I 14, 1; IV 17; VIII. 9 —4) c o ni. z coni-c t v. =ut eo, aby tym, zwykle przed stopniem wyższym I 8; 14 i inn.; = ita ut eo, tak że tym VIII 48 2; tak, żeby II27; quam quo=quam eo(ideo)quod, niż dlatego, żeby JV 21; quo minus, po słowach przeszkadzać, niedopu-szczać i t. p. żeby, ażeby (albo też zdanie tłornacz.y się trybem bezokolicz-nym) I 31; VII 49; VIII 34; naves vento tenebantur, quomfnus venire i possent, tak że nie mogły IV 22; quo minus = quod minus a to tym bardziej, że mniej.... I 51. qu5-Sd, a d v. i c o n i. jak długo, tak długo jak, póki, dopóki nie IV 12; VIII 55; IV 11; V 24. qu6d 1) a dv. relat. [w łaś c. a c c. n e u t r. od qui, quae, quod] w czym, co do czego; tracąc to znaczenie łączy się ze spójnikami ' dla wzmocnienia ich znaczenia: quod si, jeśli zaś, jeśli więc I 14, 3; 20; 40, 4 [ i inn.j VII 71; 3; quod ubi', kiedy więC | III 23; quod nisi, gdyby więc nie VII ! 88. — 2) c o n.i. a) ponieważ, dlate-! go że I 9; 12; 15 i inn.; prdpterea i (hoc, eo) qupd.Il; 2; 3; 14 i inn. l i ze słowami dicendi et sentiendi l z c o n i c t v. (przez attractio modi): j quod religionibus impediri sesę diće-ret = quod religionibus, ut dicebat, imperdiretur V 6; quod existimarent, I 23; 27. — b) że, po słowach affec-tuum: queri (accusare, incusare) I 16; 40; gratias agere I 41; VIII 50. — c) że, po zaimku wskazującym, wyrażonym lub domyślnyiri: I 14; 3; 19; 25 i inn. — d) co do tego że, a co do tego że, a że (w 'związku z okolicznością, dającą powód do następującego zdania): quod adortus esset I 13; 5; quod gloriarenttif I 14, 4; por. I 18, 10; 36, 6; 40, 12; IV 19 i inn. quddsT, p. quod. quomTnus, p. quo. qudndam, a d v. [= quum-dam], kiedyś, niegdyś VIII 32.* ' qu5niam, a d v. [quum-jam], ponieważ, gdyż I 35; 36 i inn. qudqufi, co n j. tudzież, także I 1; II 22 i inn. qu5qu8-versus i quoque-versum (quoquo-versus i quoquo-versum) a d v. w którąkolwiek stronę, we wszystkie strony III 23; VII 4; 14. qudt, i n d e c 1. ile IV 22; VII 19. qudt-dnms a d v. corocznie I 36 i inn. qu5ttdianus, p. cotidiantis. quotTdTe p. cotidie. qudtiens, a d v. ile razy, ilekroć l 43; V 34. quum p. cum. radTx, Icis, f. korzeń VI 27; p r z e n. osada, podstawa, grunt, podnóże: radices montis, podnóże góry I 38. rado, si, sum, 3. skrobać, gładzić (lapi-des), wyskrobać,' oskrobać (ogolić): omni parte corporis rasa V 14.* ~ ramus, i, m. gałąź, konar; »b ramis, począwszy od gałęzi, więc gałęziami VII 73 p. a, ab. rfipTdTtas, Stis, f. [rapidas] prędkość, szybkość, gwałtowność: fluminis IV 17. 160 rapina —-recipio. r&ptna, ae, f, [rapio] wydzisrstwo, grabież, łupiestwo I 15; VIII 25; (rzecz wydarta), łup. r&rus, 3. 1) rzadki, nieczęsty, nlegę-sty: aedificia oddzielnie stojące budynki VIII 10; milites rari pugnabant. pojedynczo, w rozsypce V 9; por. V 16; 17 i inn. — 2) nieliczny, niewiele raris portibus (abl. a b s.) wobec rzadkości a nawet braku portów III 12. ratio, ónis, t. [reor] 1) liczba, rachunek, rejestr, spis i t. p. I 29; VI 14; VII'71; rationem habere alic. rei, prowadzić rachunek VI 19, — 2) uwaga, wzgląd, rozwaga: rationem habere, mieć na uwadze, mieć wzgląd na co V 27; VII 71, i inn.; z ut VII 1; quantum fn ratione est VIII 6; (o ile można obliczyć); rationem re-poscere ab aliquo, zażądać rachunku, zdania sprawy V 30. — 3) rozumowanie, zdolność myślenia; stąd a) rozumna zasada, przyczyna I 28; II 10. — b) rozmyśl, namysł: nulla ratione, nieroztropnie; zamysł, plan, zamiar, sposób działania: roztropność, przezorność VII 21; ratio et consilium p. cpnsilum; ratione proyidere, przezornie, roztropnie przewidzieć, zaradzić VII 16; ratio belli, znajomość IV 1; plan VIII 6; VI33; rationem inire obmyślać plan VII 24; rationes belli gerendi communicet, porozumiał się co do planu prowadzenia wojny VII 63; his rationibus (tak zabezpieczywszy się) VII 71. — c) rozkład, układ, stan rzeczy, uporządkowanie, sposób, metoda i t. p. pontis IV 17 (sposób budowania, budowa); instituta ratio, sposób stały (= raz na zawsze ustanowiony) VI 9; 34; ratio ordoqueagmi nis p. ordo; ratio rei militaris, taktyka wojenna IV 23; pugnae sposób, plan III 14; equestris proelii p. equester: perficiendi VII 37; hac (alia, simili, qua, eadem, nulla) ratione, w ten (inny, podobny i t. d.) sposób I 42; VII 4 i inn.; omnibus rationibus, wszelkimi sposobami V 1; haec eadem ratio est totius Galliae, ten system przyjęty był wogóle w całej G. VI 11; pro ratione eius altitudinis stosownie do tej w /sokości VIII 9; pro ratione e-ius munitionis, odpowiedni przeznaczeniu tego rodzaju okopów. r-fitis, is, f. tratwa, prom I 8; 12; VI 35. Ran rac i (v. Raurlci), Crum, lud celtycki nad górnym Renem w pobliżu Hel wetów I 5; 29 i inn. r& (red) p r a e p. inseparabilis, za, znowu, przeciw; p r z e n. oznacza powrót do poprzedniego lub przeciwnego, albo właściwego położenia, powtórzenie czynności: reduco, recedo; rebelio; recognosco; redigo. rSbSlio, óniSj f. [rebellis, rebellum] wznowienie wojny, bunt, powstanie. r-6-cedo, cSssi, cessum, 3. 1) odejść, Odstąpić: ex loco V 43; VIII 27. — 2) ustępować, odchodzić, oddalić się; p rżeń. odstąpić, zaniechać; ab op-pugnatione VIII 40. rSoens, Sntis, 1) świeży=nowy, niedawny, ostatni: I 14; IV 13 i inn.; victoria, ostatnie zwycięstwo, niedawno odniesione I 3,1; V 47; officium niedawno oddane przysługa V 54; — 2) świeży = silny, nieosłabiony, żwawy VII 9; 48; recentes, świeże wojska VII 25 (ipsi, ich =. z ich strony). rS-c5nsLo, ui, sum, erę, 2. przebiegać, przeglądać, przegląd czynić, odbywać VII 76.* rScSptaculum, i, n. [recepto, recipio] przechów, schowanie, magazyn; przytułek VII 14, 9. rSceptus, us, m. [recipio] 1) wzięcie z powrotem, cofnięcie. — 2) odwrót, cofanie się IV 33; receptui signum dare, dać znak do odwrotu; receptui canere dać sygnał do odwrotu, trąbić do odwrotu, VII 47, — 3) p rżeń. miejsce ucieczki, przytułek VI 9. rScessus, us, m. [recedo] ustępowanie cofanie się, odwrót: recessum dare, dać możność odwrotu V 43.* rScTdo, cidi, 3. [cado] odpaść, odskoczyć, upaść, wpaść: in morbum, uledz chorobie; in aliquem trafić, paść na: casus ad aliquem recidit VII 1. reoipgpo, p. recupero. rScTplo, cepi, ceptum, 3. [re-capio] brać z powrotem, obdierać; ściągnąć (wojsko), kazać ściągnąć VII 12; 71; se recipere ustępować, cofać się I 25; 26; 48; uchodzić: non habeo, quo me recipiam p. habeo: ex fuga po ucieczce powracać VI 4; VII 20; fuga ad ali-quem, ratować się ucieczką do kogo 111; consilium (facultas) sui redpien- rS-cito — rEdtmo. 151 di VIII 15; 16; bez se, mian. w ge-r u n d.: si quo erat regipiendum I 48 signum recipiendi dare, cofania się, odwrotu VII 52; odbierać, brać znowu; suos III 8; ciyitatem (ex rebellip-ne et defectione in deditionem) recipere, pod swoją władzę VI 8; VII 90; p r z e n. se recipere, przyjść do siebie,, nabierać znowu odwagi, opamiętać j się III 4; ex fuga, ex timore II 12; IV1 34. — 2) przyjmować, brać w się: tela dać się razie strzałom (pociskom) V 35; Mosa partem ex Rheno (deriva-tam) recipit IV 10; przyjmować do siebie, dawać przytułek, wpuszczać kogo: aliquem I 5; 32; II 3 i inn.; munitio perterritos recipit V; 39. — 3) wziąć, opanować, zagarnąć, zająć, podbić VII 13; aliquem in deditionen (in conditionem iuris, in fidem), in servitutenf przyjąć jako niewolników VII 78; = dopuścić: timor non recipit misericordiam, nie dopuszcza, wyłącza VII 26. rg-ćTto, 1. [intens. od ciep] odczytać, czytać głośno: epistolam in conventu V 48. rS-cITno, 1. w tył nachylić, schylić, i zgiąć. ' recte, a d v. [rectus] prosto, dobrze, należycie: recte factum, dzielny czyn VII 80; bezpiecznie VII 6. rSctus, 3. [r6;o] prosty: linea prosta, pozio na VII 23; regio Kierunek prosty, VII 46 (wprost w gJrę); silva fluminis recta re^ione, równolegle do rzeki VI 25. rScOpSro (recipgro), 1. [recipio] wziąć napo.vrót, odzyskać, znów zdo być: amissa VII 15; libertatem — (laudem) VII 1; 76; III 8; VII 43; ci-vitates; zno vu zjednać sobie VII 89. relcOsatio, onis, f. [recuso] odmówienie, odmowa, zarzut VIII praef. rficóso, 1. [re-causa] dawać przyczyny, dowody przeciw czemu, odmawiać, zaprzeczać, nie chcieć, odpychać (odrzucać): anicitiam I 44; nullum peri-culum, nie obawiać się VII 2; 19; sortem incommodi non recusare, być gptovym znieść VIII l (p. sors) nihil nisi hiberna po-vstawac tylko na zimowe leże V 41; de stipendio (zam. a c c. stipendium) odmawiać płacenia haraczu I 44 p. de z i n f. III 22; VIII 19; non reeuso z nast. quominus I 31; z quin IV 7; a b s. przedstawiać (tłomaczyć, wyjaśniać) V 6. reda (v. raeda), ae, f. (z języka. Gal-low) wóz czterokołowy l 15; VI 30. r6d-do, diui, dlcum, 3.—i) oddać, zwrócić: aliquem (aliquid) alicui I 35; VII 76. — 2) dawać co za co, wzaniiah za co: vitam pro vita ofiarować, poświęcić VI16; suppllcationem (= datur, decretum est) postanowiono nakazać modły dziękczynne VII 90 por» II 35; 3; IV 38; 5; 3) uczynić kogo lub co czym z podw. a c c. aliquid tutum ab"hostibus II 5. — 4) przyznawać, przysądzić: ius reddeie, sądzić, dawać prawo S4du: neque his petentibus ius redditur (p. pęto) VI 13. rSd-eo,Ti,Itum,Ire, 1) iść z powrotem, wracać, powracać I 29; prze n. in pristinum statum VII 54; etsi opinione trlum legionum- deiectus aa duas redierat zawiedziony w (oczekiwaniu) nadziei na trzy legjony zeszedł (poprzestać musiał) na ch\a V 48; col-Ijs redit ad planiciern, spada (przechodzi znowu) w równinę II 8.— 2) przechodzić, przyjść do czego: ad gla-dips; ad manus przejść do walki ręcznej, zacząć się bić wręcz; summa re-rum consi.iorumque ad arbitrium, ostateteczne rozstrzyganie w czynach i radzie zależy VI 11. pgdTgo, egi, a,ctum, 3. [re-ago] 1) odegnać, wygnać, cofnąć, wrócić; przywrócić: ad pristinam rationem, do dawnego stanu. — 2) doprowadzać do pewnego położenia: aliquem in ser-yitutem, wtrącić II 14 po r. II 34 in ditionem et potestatem (wtrącone w poddaństwo i poddane władzy) i inn.; sub imperium populi Romani, podbić V 29; in prpvinciam, uczynić pro,vincją I 45; ad internecionem doprowadzić do zagłady = zniszczyć zupełnie II 28; uczynić, robić: facilia ex difficillin is II 27; ni kiedy z podw.. a c c. aliquem hurniliorem IV 3; zmniejszać, sprowadzać: ex sexcentis ad tres redigi II 28. rSdTmo, erti, e-nptum, 3. [re-emp] l brać znowu, kupić, odkupić, wykupić; : p rżeń. kupić czym, zjednać sobie ; czym I 37; 44; dzierżawić, brać w dzier- 152 red-intSgro —- re-languSscOi re-lego — re-mitto. 153 żawę: Vectigalia vedempta habere mieć w dzierżawie I 18. r-6d-intSgro, 1. uzupełniać; deminu-tas copias VII 31; wznowić, ponowić; proelium I 25; vires odświeżyć III 26; animum (spem) pobudzić, ożywić II 25; VII 25; rSditio, onis, f. [redeo] powrót;domum I 5.* rSdTtus, us, m. [redeo] wrócenie się, powrót, możność powrotu IV 30; VI 29 i inn.; patet reditus in amicitiam ali-cuius VIII 3. Redones, um, lud celtycki, należący dp civitates Aremoricae. rS-duco, uxi, uctum, 3. prowadzić na-powrót, odprowadzać: I 28; 53; VI 32; I 49; V 23 i inn. — 2) odciągać, cofnąć, usunąć: falces introrsus VII 22;(tur-res VII 24; munitiones poprowadzić dalej (na dalszym planie) VII 72. rfi-fSro, reftali, latutn, ferre, nićść z powrotem, nieść znowu, odnieść VIII 48; w j ę z. w o j.: pędem referre odstępować, cofać się I 25; IV 25; navet eodem referrentur, napowrót zapędzone zostały IV 28; p r z e n. wciągnąć zaliczyć, zapisać, przypisać: omnia peri-cula et detrimenta belli VIII 28; przyr nosić (jako zdobycz, trofea) I 29; V 58 i inn.: powróciwszy opowiedzieć, zdać sprawę, zawiadomić, donieść: ali-quid ad aliquem (alicui) I. 35; 47 i inn.; dawać co za co, wet za wet, odpłacić się, wywdzięczyć się: gratiam p. gratia ptzynosić to, co komu należy = dostarczać: frumeatum ad aliquem VII 71; dostarczać wiadomości, wnieść podać urzędownie, przedstawić sprawę, rachunek: nurnerum ad aliquem II. 33; z a c c. c. i n f. VI 10; ad senatum (de re) VIII 53. rMTcio, f5ci, fectum, 3. [re-fado] 1) znowu zrobić, nanowo zrobić, jeszcze raz zrobić.— 2) przywrócić do dawnego stanu, odnowić, naprawić: naves (pon-tem) IV 29; VII 35 i inn. — 3) przywrócić do zdrowia, pokrzepić siły, b-rzeźwić: exercitum ex (a) labore VII 32; VIII 1; se, odetchnąć odpocząć: ex labore III 5; VII 83. r 8-frłngo, fregi, fractum, 3. [re-frango] złamać, wyłamać, odbić: pprtas II 33; p r zeń. osłabić, powściągnąć, po- • konać: vim flurninis VII 56. rS-fttgio, fugi, fugitum, 3. biedź nazad, uciekać, szukać ocalenia w ucieczce VII 31; a b s. V 35. RegTnus, p. Antistius. regio, ónis, f. [rego] ł) kierunek, linja, recta VI 25; VII 46; easdem regiones petere, udać się w tym samym kierunku VII 45; Gallus glebas in ignem e regione turris proiciebat, w prostym kierunku '=• wprost naprzeciwko wieży VII 25; e regione z g e n. naprzeciw, naprzeciwko: erat e regione oppidi collis; naprzeciwko miasta VII 36; por. VII 58; 61 i inn.; z dat e regione castris castra ponebant, obóz naprzeciw obozu VII 35. — 2) p r z e n. a) linja graniczna, granica, kres, zakres. — b) strona (świata), miejscowość, kraina, kraj V 19; VII 13; państwo I 44; II 4 i inn.; 'in his regio-nibus (czyli w Galiji) IV 21; okrąg, obwód VI 23 (regiones atque pagi, okręgi i powiaty), regius, 3. [res] królewski: potestas władza królewska VII 32. rSgno, 1. [regnum] panować, władać, rządzić, być królem V 25, 3. ^ rSgnum, i, n. [rex] państwo, królestwo V 26; 38; władza królewska, panowanie, rządy I 2; V 6 i inn.; regnum appetere (occupare, obtinere) p. appeto i inn. [W Gallji nie było królów dziedzicznych, ale bardzo często naczelnicy ludów posiadali władzę nieograniczoną] p. l 3; II 1; VII 4 i inn. rSgo, rexi, rSctum, 3. Mcsować dawać kierunek (prosty): naves velis III 13; p rżeń. rządzić, zarządzać: bella VI VI 17. rSgrSdior, gressus sum, 3. d e p o n. [re-gradior] wracać się, ustępować, odstąpić V 44 (regrediendi, odwrotu). rSTcio, ieci, iectum, 3. [re-iacio] 1) rzucać za siebie, rzucić nawzajem odrzucić = a) pędzić wstecz, odpierać: ^equitatum (hostes) I 24; H 33; o okrętach: tempestate reici, by, odrzuconym wstecz V 5; 23. — b) rzucać na bok, od siebie: pilą I 52; p r z e n. odpychać, porzucać: reiec-tus porzucony V 38, — 2) odrzucić (ze swej strony) miotać, 'rzucać na wzajem: telum in hostes I 46. rg-languSsco, ui, — 3. słabnąć, usta. wać: animi relanguescunt, słabnie odwaga, H 15.* r6-l«go, 1. wysłać, usunąć, oddalić V 30. religio, ónis, f. [relegere, przeliczać, przeglądać] staranny, sumienny stosunek do czegoś = sumienność; uczu- •cie zależności od praw moralnych = sumienie; zależność od bogów = religijność, wiara, bogobpjność VI17; lub przeciwnie: zabobon: plerique novas j sibi ex loco religiones fingunt, wielu tworzyło sobie zabobonne, co do miejsca (z powodu miejsca) wymysły VI 37; zewnętrzna religijność, pobożność; p l u r. religiones sprawy religijne VI 16; obrzędy religijne VI 13; uczucia religijne (przeczucia, śluby, przepowiednie i t. p.): sese impe-diri religionibus, być związanym (Skrępowanym) przeszkodami religijnymi (ominą, auguria, vaticinationes) V 6. NMTnquo, llqui, ITctum, 3. 1) zosta-wjć, pozostawić kogo lub co l 51; II 29 III 13; 26. i inn.; z a c c. miejsca = nie dotykać, nie tknąć: relictis locis superioribus, z pominięciem miejsc wyższych (wyżyn) VIII 36; sub sini-stra Britanniam relictam conspexit ujrzał na lewo poza sobą V 8; w s zez eg. a) pozostawiać co lub kogo w pewnym stanie, położeniu: aliquem pa-catum IV 37; naves deligatas ad an-coram V 9; p o r. VI 38; VIII 20. — b) = porzucać kogo, opuścić, oddalać, się: domos (locum) I 30; III 4; prze n. aliquem reiinqtiit animus p. animus; Impedimenta (si-gna) rzucać III 3; IV 15; = (przerwać, zaniechać: oppugnationem (obsidio-nem) V 49; VII 17; nihil relinqueba-tur, niczego nie zaniechano VIII 51.— 2) pozastawiać = zachować VII 34; 4o; paucos (quartam partem) pozostawić przy życiu III 19; 26; relinqueba-tur una via (aditus, species) pozostawała jedna tylko droga 19; por II 29; VI 27; mediocri spatio relicto (sc. inter Pulionern et hostes) w niewielkiej odległości (od nieprzyjaciela V 44; augustioribus portis relictis, po-' "zostawiwszy wąskie przejścia VII 70 duabus portis relictis, z wyjątkiem dwóch wejść (bram) VII 41; prze n. pozostawiać = dawać (pozwalać): ius alicui VJI 77; faculatem'(tempus, spa-tium) III 6; V 9; VI 42; locum relin-quere p. loćus; spes relinquitur I 51; VIII 51; relinquebatur ut Caesar — Cezarowi pozostawało tylko nie pozwalać i t. d. V 19. r8ITquus, 3. [relinquo] 1) pozostały, pozostający IV 34; VIII 39; nemo in terris est reliquus, nienia (nie pozostaje) więcej nikogo na kuli ziemskiej IV 7; si quos fortuna reliquos fecisset, los pozostawi przy życiu VIII 24; s u b s t. reliquum, pozostałość, zaległość: nihil est reliqui p. nihil; nihil sibi ad celeritatem reliqui fecerunt, nic nie pominęli co do pośpiechu p. ad; co do czasu = przyszły, późniejszy: in reliquum (temptis) na przyszłość I 20; III 16; VI 1. — 2) pozostały = inny, (p l u r. reszta, wszyscy inni) I 18; 38; V 46; fuga, dalsze uchodzenie IV 15; reliquis rebus, p. res; subst. reliqui I 12; II 25; reliqui omnes I 28; 53 i inn.; reliqua wszystkie inne zalety III' 13. rS-mfineo, fflansi, mansum, 2 być jeszcze pod ręką, pozostawać, przebywać na miejscu, trwać I 39; IV l i inn.; p r z e n. pozostawać w pewnym stanie, położeniu: pars integra remane-bat, część pzostała nieuszkodzoną VII 35. rSmSx, Igis, m. [remus-ago] rpbiący wiosłem, majtek III 9. RSmi, órum, naród w Oallia Belgica, między rzekami Matrona i Axona; p. Durpcortorum H 3.sqq.; s i n.g. Remus II 6. rernTgo, 1. [remex] robić wiosłami, płynąć V 8. r6-mTgro, 1. napowrót się wprowadzić, powracać (na poprzednie miejsce): in vicos (agros) suos IV 4; 27. reminTscor, — ,— 3. depon. [re-memini] przypomnieć, • wsponrmać, z gen.: incommodi 113.* rSmissus, 3. [re-mitto] słaby, osłabiony, mniej natężony, umiarkowany frigora remissiora, nie bardzo silne zimna V 12 (a b 1. a b s.: przy mniejszych .zimnach). rS-mTtto, misi, missum, 3. 1) słać z powrotem odsyłać: aliquem .(ali-quid) I 43 Ul 8 i inn.; w s zez e g. 154 fS-m8liesćo — reptilsa. • a) odrzucać: pilą intercepta II 27.—b) oddawać, zwracać: imperium VII 20.— 2) odsyłać w odpowiedzi odpowiedzieć: litteras alicui V 47* — 3) osłabiać (coś natężonego); p r ze n. a) zmniejszać, mniej starać się, mnie] dbać: diligentiam ac memoriam VI 14; de celeritate V 40; virtus remittitur słabnie, wolnieje, II 15. — b) zwolnić (od czego), darować (poenam): stipen-. dium, znieść daninę I 44. rS-rnSIISsco, —, —, 3. robić się miękkim, p r z e n. słabnąć, tracić siłę męską, niewieścieć IV 2.* rSmBtus, 3. [removep] oddalony, daleki: sedes a Germanis I 31; p r ze n. daleki = obcy VIII 8; r6-m6veo, mówi, mótum, 2. usuwać, oddalać, odciągać, wyganiać: equos e conspectu, usunąć I 25; naves ab navibus IV 25; aliquem I 19; V 16 i inn. = recedere iubeo (suos) V 43. rS-munSror, 1. d e p o n. [munus] wzajemnie, obdarzyć, odwdzięczyć się, wynagrodzić: aliquem magno prae-mio = hojnie wynagrodzić I 44.* rSmus, i, m. wiosło III 14; IV 25 i inn. rSno, p. rheno. pS-n8vo, 1. odnowić, wznowić: prpe-lium (bellum, consilia belli) III 2; 20 i inn. rS-nuntio, 1. donosić (na skutek o-> trzymanego polecenia), dawać znać, \ zawiadamiać: alicui z a c c. c. i n f. I 10; 21 i inn.; ze zdaniem względ-nem IV 21; VIII 35; pro viso, p. pro-w s z c z e g. ogłaszać, mianować (kogo czem): aliquem VII 33. r8-p8llQ, reppuli ( = rep(e) puli) i re-1 pu:i, pulsum, 3. odganiać, odpędzać, odpierać: Mostem I 8; II 10 i inn.; p r z e n. ab hac spe repu'sus, pozbawiony V 42 (por. deicio). rŚpgntS, a dv. [repens] nagle I 52; V 17; VI 12. rSpentTnó, p. repentinus. rSpentTnus, 3. [repens] nagły, prędki, nieoczekiwany: adventus (motus, tumultus i inn.) I 13; V 22; 26; stąd repentlno, a d v. (dom. tempore) nagle II 33. rSpSrlo, r6ppLri (= rep [e] peri) i r5p6rl, rSpertum, 4. natrafić, do-strzedz, znaleść (rzecz zgubioną, za- pomnianą, szukaną) aliquem (aliquid) I 29; II 9 i inn.; repertus (sc. est) V 21; reperiuntur qui (tacy, którzy) z c o n i n c t v. I 52; VII 77; p r z e n. sibi salutem (auxilium rei) I 53; III 15; pas s. okazywać się, być I 29, 3; = wynaleść (myślą), odkryć, poznać, dowiedzieć się: reperiebat esse vera, dowiedział się I 18; hanc reperiebat causam, quod, znalazł przyczynę w tym, że I 50; nihil de eo re-perire V 13; z a c c. c. i n f. 118; 40 i inn.; z pyt. uboczn. IV 20; sic (taki stan rzeczy) II 4; 15; s z c z e g. wynaleść, wymyśleć (coś nowego); disciplinam VI 13. rg-peto, lvi, (ii), Itum, 3. znowu mówić = powtarzać, znowu prosić, wy-/ praszać: aliquem ab al i quo V 49; żądać napbwrót, domagać się zwrotu: obsi-des I 31 poenas ab aliquo, ukarać kogo I 30. pg-pleo, Svi, gtum, 2. znowu napełnić, dopełnić: exercitum his rebus, zaopatrzyć w ofbitości VII 56.* rS-p5rto 1. odnieść, odwieść z powrotem, odprowadzić (z powrotem): mili-tes IV 29; V 23. rS-pósco, —, —, 3. domagać clę (rzeczy z prawa należnej) żądać: ab ali-quo rationem V 30.* rŚ-praesento, 1. [re-praesens] uobecnić co; stąd uczynić natychmiast,'przyśpieszyć: aliquid I 40. pg-pr6herido, 5ndi, Snsurn, 3. 1) z tyłu schwycić, złapać, cofnąć, wstrzymać. — 2) p r z e n. zbijać, przekonywać; ganić, naeaniać: consilium V 33; temeritątem VII 52; aliquid in ali-quo I 20. rSprTmo, pressi, pressum, 3. [re-pre-mo] w tył odpierać, odpychać: ali-quem VII 8; powściągać, wstrzymywać, opóźniać, przeszkadzać: cursum fueam III 14. rgpudio, 1. odepchnąć, odrzucić, wzgardzić: gratiam alicuius I 40. repugno, 1. 1) zwalczać, stawić opór, opierać się, bronić się III 4; VII 42.— 2) sprzeciwiać się, być przeciwnym VIII 22; his omnibus rebus unum re-ptiwnabat quod, to tylko stało na przeszkodzie, że l 19. rSpDlsa, ae, b. {repello] odmowa, nie- requlro — re-scribo. 155 wybranie na urząd, nieudanie się za-bi«gów o urząd VIII 50. rSquIro, sivi, sltum, 3. [re-quaero] 1) szukać, poszukiwać, pragnąć przywrócenia: indulgentiam alicuius (o-glądać się za) VII 63. —2) wymagać, domagać się (co należy, co jest konieczne, p. reddo, refero): res requirit diligentiam VI 34. rSs, r6i, f. rzecz: 1) Istota, to co jest, co Istnieje: natura rerum, rzeczy t. j. wszystkiego, co istnieje VI 14; trans-marinae re? (towary) VI 24; jako wyraz pojęcia ogólnego bierze się: a) zamiast powtórzenia poprzednio użytego rzeczownika: neque ad hoc tem-pus ei rei student, nie bardzo dbają o ten rodzaj wojska (= equitatui) II 17; his rebus =-saepibus II 17; p o r . II 5 (quae res, stanowisko) III 12; IV 2; VII 14 i inn.; huic rei = w tym celu V 2; o sumie istot żyjących: summa omnium rerum erat, wszystkiego (wszystkich ich) było I 29. — b) opisowo zamiast zaimków i przymiotników w rodzaju nijakim: ea res, to I 4; quam rem, to I 43; quarum rerum nihil, nic takiego I 32; III 4; V 1; inopia omnium rerum brak wszystkiego I 27; cujus rei occulta-tio p. occultatio; ea re (his rebus) tym I 40; IV 3; ad utramque rem, na jedno i na drugie (co bądź zechcą) VII 89; qua in (ex) re I 12; 20 i inn.; multis rebus, w wielu razach, (w wielu względach) VII 54; omnibus rebus (we) wszystkim (pod wszystkimi względami, wszystkimi sposobami) III 17; IV 14; VIII 8; utraque re, jedno i drugie utrudniało (= pod jednym i drugim względem utrudnione było) III 12; reliquis rebus (a b 1. causae) z innych względów VI 32; innymi środkami (a b 1. i n s t r.) VI 12: — 2). = sprawa, właśc. sprawy: łączność, środków, wiadomości i t. p. (sztuka): res militaris, sztuka wojenna I 21; res nautica III 8; res maritimae = wojny na morzu IV 23; 5; res frumen-taria, p. frumentarius; res divinae o-fiary, składanie ofiar VI 13; 21; res pubHca, p. publicus; rem suscipere, podjąć sprawę I 9; cum his mini res sit, z tymi chcę mieć sprawę (= mówić) VII 77; in turpissimis habent re- , bus, uważają za rzecz najsromotniej-I szą VI 21 (p. habeo); = wypadek, i okoliczność: his de rebus, o tycn wy-| padkach IV 5; res major, ważniejszy wypadek VII 3; de mprte si res in suspicionem venit, jeśli wypadek jest podjerzany VI 19 (p. venio); demon-i strare rem opowiedzieć o wypadku j V 38; certissimae res najpewniejsze i dane 119; sine certa re, bez dostatecznej podstawy (nie licząc i a powstanie całej Gallji) V 29; imperitus rerum, p. imperitus; res opportuna, okoliczność IV 13; si res cogat, jeśli okoliczności wymag'ać będą VII 78; ne-cessariam rem, naglącą okoliczność I 12; pro tempore et re, p, pro; res adversae (secundae) p. adversus i se-cundus; aliae res, inne sprawy III 6; de suis privatim rebus p. priyatim; res Caesaris erat in magnis difficul-ta tibus,p. difficultas; res est in summo periculo (discrimine) położenie jest bardzo niebezpieczne VI 38; VII 32; in angusto II 25; in extremis rebus, p. exter; diffidere suis rebus, nie być pewnym własnego bezpieczeństwa V 41; w j ę z. woj. bitwa, walka, czyn wojenny, II 4; VIII prac f.;'rem gerere, obtinere, p. gero, obtineo. — 3) w s z c z e g. a) pożytek, korzyść, dobro: res communis, sprawa dotycząca obustronnych korzyści (= obustronne dobro) I 35; V 26; res pubjica, dobro kraju VI 1; res Gallicae, sprawy VI 7. — b) mienie, majątek: res fami-liaris, majątek (prywatny) I 18: własność prywatna VII 14. — cf kraj, państwo, stan kraju ( p l u r.): suis rebus timere, obawiać się o swój kraj IV 16; florentissimis rebus, p. florens; res novae, p. novus. rS-sarcio. sarsi, sartum, 4. znowu naprawić, poprawiać; p r z e n. wynagrodzić: detrimentum VI 1.* rfi-scTndo, scldi, scissum, 3. odciąć, przeciąć; zerwać, rozerwać, zniszczyć: pontetn, (vallum) I 7; VII 86. re-sclsco, sdvi (ii) scltum, 3. fsclo] otrzymać wiadomość, dowiedzieć się (p. renuntio): aliquid I 28. rS-scrTbo, Ipsi, Iptum, 3,. napisać na nowo, przepisać; odpisać (epistolam); zapisać: ad equum, piechotę zamienić na jazdę: I 42 (p. equus). [Jest tu gra 156 re-sSrvo Rhadanuś. wyrazów: ad equum rescr. znaczy też: wpisać do jazdy, a że jazdę stanowiła początkowo jedynie szlachta rzymska, przeto, ad equum rescr. = podnieść do stanu rycerskiego]. rS-sSryo, 1. zostawić w całości, uratować, zachować I 53; III 3; V 34; re-servatis Aeduis, pozostawi wszy Heduj-. czyków przy sobie VII 89. rS-sTdeo, sedi, sessum, 2. [re-sedeo] siedzieć jeszcze, pozostawać (na miejscu), spoczywać; p r z e n. spoczywać = okazywać się w zasadzie = wyrażać się VII 77. re-sldo, s6di, sessum, 3. usiąść, osiadać, ustawać; p r z e n. uspokoić się VII 64.* rS-sisto, stiti, stttutn, 3, w ł a ś c. stawiać naprzeciw z dpm. se; s t ą d/1) zatrzymać się, pozostać V 11; VII 35; VIII 35. — 2) czynić opór, opierać się, bronić się: hostibusj (eruptionibus) I 25; VII 24; a b s. l 37; H 26 i inn.; rursus resi-stentibus (dom. nostris) IV 12; resi-stente senatu, gdy senat się sprzeciwia ( = wobec oporu senatu) VIII 22; j cum a Cotta resisteretur, gdy ze j strony Kotty był zacięty opór j V 30; partie, resistens, jako a d i. l skłonny do oporu, zdolny do opierania' się: mens minime resistens ad calami-tates perferendas, najmniej zdolny do opierania się nieszczęściom III 19. rSspTciO, exi, spectum, 3. [re-specio] 1) oglądać się II 24; V 43. — 2) uważać, rozważać, mieć wzgląd: Galliam VII 7g; = zwracać uwagę, mieć na oku: oppidanos VIII 27. rfi-spSndeo, 6ndi, 5nsum, 2. odpowiadać: alicui (aliquid) IV 18; z .a c c. c. i n f. I 7; 14 i inn.; ad haec ii 32; ad postulata. rBspónsum, i, n. [respondeo] odpowiedź I 14; responsa, dane w odpowiedzi wyjaśnienia I 35 i inn. rgspubITca, p. publicus. rS-spuo, ui, utum", 3. w ł a ś c. wyplunąć; p r z e n . odrzucić, odtrącić nie przyjąć: condicionem I 42.* re~8tTnguo, Tnxi, Inctuni,3 gasić.uga-sić; p rżeń. uśmierzyć: aliquid VII 25; VIII 42; 43; a b s. VII 24. rCstTtuo, ui, utum, 3. [re-statuo] 1) postawić na dawnem miejscu, od- dać, zwrócić: alicui (aliquid) I 53; V 25; — 2) przywracać do dawnego stanu, naprawić, wznowić: oppida I 28; clientelas VI 12; aliquem in anti-quum locum gratiae, p., locus; proe-lium, wznowić bitwę (w łaś c. znpwu • przechylić szale zwycięstwa na swoją stronę) I 53; VII 87. rettneo, tlnui, tentum, 2. [re-teneo] 1) wstrzymać, powściągnąć: aliquem I 18; III 8; 10; milites a legatis retine-bantur, żołnierze byli wstrzymywani przez legatów (= legaci starali-się powstrzymać żołnierzy) VII 47. — 2) zatrzymać przy sobie, lub u siebie, zachować: oppidum VII 21; amicos VIII 3; pristinam virtutem = zachować, nie tracić V 48; memoriam rei = zachować pamięć, pamiętać II 21; VII 62. rS-trSho, axi, actum, 3. ciągnąć wstecz, odciągać, powściągnąć, s z c z. uciekającego zatrzymać i zawrócićV7. r6-v5IIo, velli, vulsum, 3. oderwać, wyrwać, rozerwać aliquid I 52j VII 73. rS-vSrtOr, revertt (rzadko reversus sum), reverti, powrócić: I 8; 28; 54 i inn.; ut reverterentur, aby mogli powrócić IV 11; a b s. l 7; VI 33; VIII 5; partie, reversus VI 42; p r z e n. ad sanitatem, wrócić ' do rozsądku, opamiętać się I 42; VII 42. rS-vTncio, vlnxi vlnctum, 3. wiązać w tył, przywiązać, przymocować: ali-quid III 13; IV 17 i inn. rS-vSoo, 1. odwoływać: aliquem V 7; spes revocat aliquem ab agri cultura et a labore, odciągać, odwodzić III 17; w szczeg. o wojsku II 20; V 11 i inn._ rex, regis, m. [rego] kierownik, najwyższy rządca, król (p. regnum)'! 31; 35. rheda p. reda, Rhedones, p. Redones. rhSno, onis, m. [lub reno, wyraz celtycki] skórazszerścią, futro; tegimen-ta rhenonum, odzież futrzana VI 21.* Rhenus, i, m. Ren, rzeka pograniczna między dawną Galją a Germanją I 1; II 4 i inn. Rhodanus, i, m. Rodan, rzeka oddzielająca kraje Allobrogów i Helwetów; bierze początek w Alpach, przepływa rTpa — sacramentum. 157 jezioro Genewskie i wpada do m. Ty: reńskiego I 1; 2; 6 sqq. rTpa, ae, f. brzeg rzeki 16; p l u r ripae, o miejscacn różnych wzdłuż jednego brzegu; miejscowość nadbrzeżna; wybrzeże ( = brzegi)-1 37; 54 i inn. rlvus, i, m. strumień, potok V 49. rSbur, 5ris, n. drzewo twarde, pień; gatunek dębu twardego (wieżo żołd), = dąb III 13; p r z e n. siła. rdgo, 1. 1) pytać się, zapytywać: milites sacramento (a b 1.) zapytywać pod przysięgą, zobowiązać przysięgą (przy werbunku: jeden z żołnierzy odczytywał przysięgę, następnie każdy oddzielnie był zapytywany (rogare), czy chce według tej przysięgi służyć pod znakami konsula = zaprzysięgać): quos consulis . sacrame.ito rogavissel których, jako konsul, zaprzysiągł VI l (p o r. sacramentum); rogare populum, rogare legem, albo a b s; rogare: po dawać projekt ustawy narodowi do zatwierdzenia, por. derogare. — 2 prosić z a c c. osoby i rzeczy: z nast. u t I 7; V 36; z c o n i c t v. be: ut I 20; z a c c. rzeczy I 11; VII 5. Roma, ae, f. Rzym, nad Tybrem w La tium, założony w r. 754 przed N. Chr. I 31; VI 12. Rómanus, 3. rzymski I 3; VI 34 i inn. s u b s t. Romani, Rzymianie II 24; V 32 i inn. Rdsclus, ii, L. legat Cezara w Galji później pretor V 24; 53. rSstrum, i, n. frodo, eryzę] I) dziób.— 2) p r z e n. przednia część okręti ostro zakończona dla przebijania, o- 8. = Sextus, imię rzymskie (przed-imię). SabTnus, p. Titurius. Sabis, is, m. dopływ rz. Mosa w Gallio Belgica (dziś. Sambre) II 16; 18. sfioLrd&8, ótis, m. i f. [sacer] kapłan kapłanka VII 33. sftcBrddtlum, ii, n. [sacerdos] kapłaństwo, urząd, godność kapłana; s. krętów nieprzyjacielskich =. cstro-kończasty przód okrętu III 13; 14; p l u r. rostra, órum, mównica na forum w Rzymie, ozdobiona dziobami o-krętów, zdobytych pod Antium (468 r.). rota, ae, f. koło, inter carros rotas-que... subiciebant pomię"dzy wozami i kołami spodem rzucali (w przeciwstawieniu do innych, którzy cpnicie-bant z góry rzucali) I 26; strepitu ro-tarum, skrzypieniem kół IV 33. rubus, i, m. krzew jerzyny II 17.* Rufus, i, p. Sulpicius. rumor, óris, m. 1) szmer, szum.—2) wieść, gadanie ludzkie, pogłoska' (por. fama) II 1; IV 5 i inn.; rumores, wieści, gadanina; rurnoribus (a b 1.) rozpuszczając wieś f VII 1. rupes, is, f. [rumpo] skała, urwisko II 29. rursum, p. rursus. rursus i rursum, a d v. [reversus, reverti] 1) wstecz, wtył, przeciwnie, z drugiej strony, ze swej strony III 12; V 44; VI 3 i inn. — 2) znowu I 25; II 19 i inn.; rursus in vicem, znowu naprzemian IV 1; rursus resistentibus,. gdy znowu opór stawili IV 12, por. IV 30. rus, ruris, n. wieś, pole, pola uprawne VIII 3.* Ruteni, órum, lud celtycki, osiedlony w części w Gallia provincia, w części zaś w sąsiedztwie'Arwernów; mieli miasto Segodunum v. civitas R.uteno-rum (dziś. Rhodez) I 45; VII 5 i inn. RutTIus, p. Sempronius. inire, zostać kapłanem; godność au-giura VIII 50. sacramSntum, i, n. [sacro ł. poświęcam, przeznaczam, w ł a ś c . to, czym siebie lub innych do czego zobowiązujemy; stąd przysięga, szczeg. zaciągającego się pod chorągiew żołnierza: miiites sacramento rogare VI l (p. rogo). 158 sacriflcium — sarmentum. saorifToium, ii, n. [sacrum facio] o-fiarowanie, ofiara VII 13; 16. saepS, a d v. często I 1; 8 i inn.; saepius nolebat, więcej już nie chciał III 6; minus saepe nie tak często: mi-nime saepe bardzo rzadko II. saepSnumSro, a d v. często I 33; 39 ' i inn. saepSs, is, f. lub sepgs, is. f. płot, zapora, zagroda II 17; 22. , saevio, lvi, (Ii), itum, 4. srożyć się wściekać się: ventus saevit III 13.* sagttta, ae, f. strzała IV 25. sagTttarius, ii, m. [sa.gitta] łucznik, strzelający z łuku, strzelec II 7; 10 i inn. s&gDlum, i, n. [d e m i n. od sagum] płaszcz do drogi (żołnierza rzymskiego, długi do kolan, z przodu otwarty) V 42. saltus, us, m. [salio] gtórzyste miejsce, lasem zarosłe, zarośla V 43; saltus paludis lesiste przesmyki VII 19, 2; p. palus. salubrltas, atis, f. [saluber, salus] zdrowość, zdrowie: propter salubrita-tem, dla zachowania zdrowia VIII 52.* salus, Qtis, f. [salvus, niezepsuty, zdrów cały ] zdrowie, dobry " stan zdrowia, s t ą d 1) dobro, całość» szczęście I 31; II 5 i inn. s z c z e g. a) ocalenie, ratunek, bezpieczeństwo l 27; II 27; 33 i inn. alicui saluti esse ocalić kogo, dać komu możność ratunku V 44; VII 50; salutem sibi reperire, znaleźć sobie sposób ratunku, wyratować się I 5S; suum periculum in alix, senis, stary, zestarzały; s u b st. starzec I 29 (p. adolescens). sSni, ae, a [sex] po sześć, po sześciu I 15. S6nónes, urn, lud potężny w Gallji celtyckiej (G. Lugdunensis) między rz. Liger j Matrona; p. Agedincum (dziś. Gens w Szampanji) II 2; V 54 i inn.; s i n g. seno VIII 30. sSntentia, ae, f. [sentio] 1) myśl, zdanie II 10; V 29 i inn.; zamiar, przekonanie IV 21; VI 4; w sprawach urzędowych: a) głos, kreska VIII 52; 53. b) postanowienie sądu, wyrok VI 44.— 2) treść, znaczenie: dicere in eam sen-tentiam I 45. sćntio, sensi, sensum, 4. 1) czuć, uczu-wać: strepitum, usłyszeć VIII 35. — 2) dostrzegać, pojmować, poznawać, z a c c. c. i n fv I W; z p y t. u-boczn. IV 13; 14; dowiedzieć si? de profectione V 32; abs. V 27; sądzić, myśleć, przypuszczać: aliquid III 23; V 31 i inn.; illos non aliter sentire quin, rozumieli nie inaczej, byli pe-i wni, że VII 44; plus de victoria VII 52; eadem de profectione cogitans, quae ante senserat \ll 53 (p. cogito). sSntis — Sesuvii. 161 8«ntl8, is, m. cierń II 17.* sSparatlm, a d v. fseparo] oddzielnie I 19; 29; VII 36. sS-pfiro, 1. oddzielać, odosobnić; se paratus ager, osobna działka ziemi IV 1; separare consilium ab reliquis (ab reliquorum consilio) VII 63. sSpSs, p. saepes. sSptSm, siedem. sSptentrio, ónis, m. zwykle p l u r. septentriones, um [septem-trio] 1) 7 gwiazd w konstelacii Wielkiej Niedźwiedzicy (cz. Wozu), kt. starożytni wyobrażali sobie jako 4 woły, zaprzężone do wozu. — 2) północ I I; 16 i inn.; a septentrionibus, z pół-nocnei strony (p. a, ab) VII. 83. sSotimus. 3. [septem], siódmy. sBptigentl, ae, a, f. [septetncentum] siedemset. sBDtuaqinta, siedemdziesiąt. sBpultOra, ae, f. fsepelio, 4. przebać. chować] pogrzeb, pogrzebanie I 26t SBqufina, ae, m. rzeka w Gallii, wypływa z mons Vogesus i wraz z Matrona stanowiło granicę miedzy Galii? Ceitica a G. Belgica I 1; VII 57 sao SSqu&nl, 6rum, potężny lud celtycki między rz. Arar a Rhodanus, góram' lura a Vogesus mons: p. Vesontio (dziś. Besangon) I 1; 9; 31 i ińn.-s 5 n g. Seauanus I 3; commeatus ex Seouanis supportabatur z ziemi <5e kwanów I 46; por. I 3; 2 11; V 3 i inn. SSqufinus, 3. należący do Sekwanów a<»er l 31.* (ziemia). sequor, secutus sum, 3. depon. 1) IŚĆ za kim, towarzyszyć, udać się dokąd: aliquem I 39 i inn.- o przedmiotach oderwanych: multitudo car-rorutn senui Gallos consuevit VIII 14: poena atiauern sequitur, kara sootyk? (dotyka) ko^oś, poenam senui ali-quem oportebat, zehv poniósł karę 14: w s z c z e g. a> Iść za śladami, ścigać: aliauem l 22: IV 35 ł inn.;—b) zważać, zamierzać, stosować się, szukać, wyszukać- secutus. stosuiac się= stosownie VII 74. — 2t następować po crym wynikać z cze^ot eventus varlf sequebantur II 22. — 3> p r z e n. trzymać się czego, ubiegać się o co-commutationem aestus secutus, korzystając ze zmiany V 8 (p. aestu?); Sknnrik. amicitiam aljcujus VII 63; fidern w puli Romani sequi, oddać się pod opiekę IV 21; p o r. V 20; 56. Ser. = Servius. sSrmo, ónis, m. mówienie, mowa, rozmowa V 37; 41; VI 13. 1. s6ro, s5vi, satum, 3*. siać: frumen-tum V 14. 2. sSró, a d v. [serus, późny, opóźniony] późno, za późno, nie na czas V 29. SSrtSriue, ii, Q. stronnik Marjusza III 23. sfirvTlis, e [servus] niewolniczy, dotyczący niewolników: tumultus, bunt niewolników (73—71 a. Chr. n.) pod wodzą Spartaka; brali w nim udział przeważnie niewolnicy germańscy, wzięci do niewoli przez Marjus/a I |6 (servili tumultu, quos = servorum tumultu, quos); servilem in modum, n. modus. sSrvlo, lvi, (ii) Ttum, 4. [servus] 1) być niewolnikiem, być podległym, służyć. — 2) p r z e n. być oddanym komu lub czemu, mieć staranie o czym: bello robić to wszystko, czego wymaga wojna VII 34.—b)podddawać się czemu owładnąć się dać: incertis rumori-hus IV 5. sSrvTtus. utis, f. [servio] niewola 111; 33; 51 i inn. Servlus, ii, przedimie rzymskie. sSrvo, 1. zachować, uchować, uratować: alicjuem VI 38 i inn. stad a) strzedz, pilnować, nie naruszać, oszc7e-dzać: praesidia (intervallum) II 33; VII 23; ordines, p. ordo: fidern ser-vare de aHqua re dotrzymać słowa VI 36; fructus VI19.—2)= observare, dostrzegać, mieć baczenie, obserwować: itinere V 19. Srvus, i, rr>. niewolnik I 27. sSsquT-pedalis. e Tsemis-quS, pół-tora-pes] na półtorej stopy: tigna, pół-torei stopy erube IV 17.* sSstSrtlus, 3. [semis-tertius; semis =' semi (połowa) — as meneta miedziana z czasów respubliki = ok. 4 groszy] półtrzecia assa, wogóle półtrze-cla; subs*. sestertius, ii, m (se. nummus>, póHrzeciak, pieniądz srebrny, zawierający w sobie 2-J assa VIII 4. Srauvil, p. Esuvii (Esubii). H 162 seu — sTenum. seu, p. slve. severitas, atis, f. fsevSrus, poważny, surpwy, okrutny] surowość VH 4. se-v6co,l. za-vołać na stronę, odwieść, odwołać, odłączyć: aUquem V 6.* sSvum, i, n. sadło VII 25; VIII 42. sSx sześć. sex cent! (sSscenti) ae, a [sex-centum], sześćset. Sextius, ii, 1) T. legat Cezara V 11; VII 49 i in. — 2) P. Sextius Baculus, centurjon w wojsku Cezara II 25; III 5; VI 38. sSxtus, 3. szósty. sT, co ni. l) jeśli jeśliby, jeże», gdyby; nisi si, p. nisi, si — sin, jeśH—jeśli l zaś V 29; VII 6; 10; 66; si forte, p. j fors; si minus, p. minus; si quis, p. : quis.—2) z coniunctv. w zdaniach j wyraz warunek nierzeczywisty, a także w zdaniach pytajnycfi po słowach-starać się, usiłować, oc/eki-wać: czy, czyli, czyby I 8; II 9; V 43 -| często słowa poorzedniot wymienione opuszczają się VI 29; 37 i inn.; quod-si p. quod. Sibusates (Sibuzates), ium, lud w Aktfitanii u stóp Pirenejów (dz. Sau-busse) III 27* sio, a d v. tak, w ten sposób V 44; s te reoeriebat, taką dostał odoovied? II 4; 15; sic paratus, tak przygotowany, na to przygotowany VII 19; VIII 28; eadem fere — coram perspi' cit, sic ut,.... a to w takim stanie, że' VII; s zez e g. a) w porównaniach 144; j V 3ł i inn.; — b) tal? = tyle,- ó tv!e. do tego stopnia, z nasf. u t I 38: I 32; sic tamen, ale tylko 0 fyle VII 37; — c) = w takich warunkach, dlatego też IV 1; VII 62. ą sTccTtSs, atis, f. fsiccus, suchy] suchość, susza, oschłość; suszenie, wysuszanie, wysychanie: giccitas palu-dum, wyschłe błota IV 38; (p. exigui- i tas; szczep, o Dowodzie; p l u r. su-! sza długotrwała V 24. j sicQbi, a dv.» [si-alicubi] jeśli gdzieś; V 17. . j sTo-ut, sicutl, c o n i. tak-jak: podo- i bnie jak; równie, jakby V 58; VI9" i inn.; sicuH parta jam victoria, jak gdyby V 43; sicut palmae VI 26. aTdus, 8ris, n. ciało niebieskie, gwia- j zdozbiór VI 44.* Sigambrl, p. Sugambri. ' sTgnTfer, Sri, m. [signum-fero] nio-sicy znak, chorągiew, chorąży II 25. sTgnificStlo, onis, f. [significo] oś- I wiadczenie, odkrycie, znak, oznacze- l nie, wiadomość (za pomocą znaków) II 33; V 53 i inn.; ex significatione GalloruTi; z tego, co dawali znać Gal-lowie VII 12. slgnifTco, 1. fsignum facio] dawać znać, naznaczyć, wskazywać, wyrazić (giestami); podawać do wiadomości (znakami, głosem, sposobem działania i : t. p.) alinuid (de ali-qua re) VII 3; 26; ti-morem, okazać IV14; z a cc. c. i n f. II 13; IV 3; nieosobowo II7. sTgnum, i, n. 1) znak, cecha VIII, 3.—2) znak woienny, chorągiew fznak legionu: orzeł (p. aquila). Znaki mani-pułów i kohort stanowiły drzewca, ma-' jace w górnym końcu wizerunki zwierząt (słonia, konia, wilka i inn.y, później flo^rę w .kształcie otwartej dłoni (manuś, mani- pulus) z tabliczka metalową do naoisów numerów i t. p.] militaria; siena .militaria (legionis) IV 15; VII 47 i inn.; siena mani- puHque, znaki (chorągwie) i stoiące pod nimi manipuły VI 40; milites signa subse- quuntur = stają pod znakami swoich ma- nipułów IV 26; a slg- nis discedunt, nie trzymają się swoich manioułów (wychodzą z szyku) V16; 33; con- tinere ad signa mani- pu'os, utrzymać mani- ouły pod ich znakami (calem! kohortami ST!5nus — singOM. 163 walczyć) VI 43; signum = legio = l oddział wojska (manus). Signumj było święte dla żołnierza i hańba j było stracić je w bitwie. Wyraz j signum w połączeniu ze słowem, j oznaczał różne działania wojska: signa inferre, iść do ataku, zaczynać bitwę I 25; II 25; 26 i inn.; signa leeio-nis constituere rozkazać legionowi sta- j nać, zatrzymać legion VII 47; si- i gna conferre, stoczyć bitwę (albo ze-' brać, zgromadzić): sisnis in unum 10-cum collatis, p. confero, Śiena przed bitwą stały na froncie przed manipu-łami; z chwilą rozpoczęcia bitwy kohorty ruszały naprzód, signa zaś po-! zostawały poza linją boiową; o miejscu signum legionis p. aquilifer; | znak komendv, sv»nał: proelii (com- j mirrendn II 21; VII 19; 62; recipien-diVH52; signum tuba dandum (—ro7. się: formowania szereeów) II 20; signum dandum znak do natarcia (dawał go wódz swoją chorągwią: vexil-lo) II 20; signum pronuntiare, dać /ąełosić) sypnął VIII 15. STJanue. i, M. lee-at Cezara VI I." sTlentium, ii, n. Fsileo, milczę] milczenie, cisza, sookoiność: silentio e-gredi Cproficisci i t. p.) cicho, spokojnie VII 11; 18 i inn. SIlius, ii. T. trybun wojskowy Ceza^ ra III 7; 8. sTlva, ae. f. las 112t 39: IH 9: n l u r.= części lasu II 19; III 28; VII 45. sTlvester. stris, e i si'vestris, e Tsilva] leśny, lesktv. zarosły lasem: collis (lo-cus^ II 18; V 19. sTmTHe. e. tiodobny z gen- i dat. V 47: VII 77; similis obsessio Alesiae VIII 14; z nast. atque lub ac. p. at-que. sTmTITtudo, Tnis, f. Fsimilisl podobieństwo: arrnorum (floris) VII 50; 73. sTmOI. a d v. w związku, wraz, razem II24; III 9; i inn.; z nast. et I 19: oue VIII 16; szczeg. a) simul-simui. po części IV 13.* — M simul atoue (simulatciuet skoro tvlko. jak tvlko: zperf ind. IV 27: V 3; VII 12. — 2t -=• simulatoue IV 26. gTmDIScrum, i, n. Fsimulo] podobieństwo, portret, naśladowanie VI 16; 17, sTmOlatlo, 5nis, f. [simulo] naśladowanie, udawanie, pozór: inanis VII 19; simulatio timoris, mniemana bo-jaźń V 50; (por. e x i g u i t a s); simulatione moenium occupandorum = jakoby mając zamiar VIII 43; qui suum timorem in rei frumentariae si-mulationem conferrent, którzy swój strach starają się upozorować mniemaną troską o dowóz prowiantu I 40 (p. confero); equitum- specie ac simulatione, z pozoru i udawania jakoby jeźdźców VII 45; per simulationem pod \,pozorem: colloquii VIII 23; eadem simulatione usi (także podstępnie) IV 13; eSdem itineris simulatione usus nadając swemu pochodowi wciąż ten charakter cofania się VI 8. STmulStquS, p. simul. sTmuło, 1. fsimilis] czynić podobnym, zmyślać, udawać (p p r. dissimulo), nadawać pozór: amicitiam I 44; z a c c. c. i n f. IV 4. sTmułtas, gtis, f. (por. simul, similis i facultas) starcie w dążeniu do ieclnera celu: współzawodnictwo, stąd kłótnia, zawiść V 44. sfn, co ni. fsi-ne, por. auin] właść. ieśli nie,.stąd jeżeli zaś, jeśli przeciwnie I 13; z autem V 35. „ sTncSrS, a d v. (sincErus z sinecera, miód bez wosku, bez przymieszki, więc czysty, szczery) szczerze, otwarcie, rzetelnie, zgodnie z prawdą VII 20.* sTnS, n r a e p. z a b 1. bez I 44; III 24. sTngillfitTm, a d v. fsineuHI pojedynczo, każdy oddzielnie III 2: V 4; 52. smgOlaris, e fsingulil n pojedynczy, sam jeden: homo VII 8; sineulares ex navi egredientes, poiedvnczo po iednemu wychodzących IV 26. — 2) jeden w swoim rodzaju, osobliwy, szczególny, niezwykły, znakomity H 24;V 2 i inn.; crudelltas VII 77. sfnaulStfm, p. singillatim. sTnquli, ae, a, 1> każdy z osobna; prin-'cipes V 6; — 2) po jednemu, jeden za drugim I 6; 52 i inn.: sinpulis oculis, po jednemu oku (jedno oko> V 4; pe-des. na iednn stone (w każdei jamie) VII 73t magistratus, jeden tylko.wyż-STV urzędnik (na rok. każdego rokul VII 32;'quibus sinpulae naves erant attributae, z których każdemu dano «64 slnlster — soSthim. po jednym okręcie III 14; singuli sin-gulos delegerant, każdy. po jednyn I 48; in annos singulos, na każdy rok, corocznie V 22; VI 22. sTnTster, stra, strum, lewy; subsf. sinistra (sc. manus) lewa ręka I 25; suh sinistra, p. relinquo. slnlstrSrsus, ad v. f=sinistroversus] na lewo, na lewą stronę VI 25.* sTno, stvi, sltum, 3; w ta ś ć. puszczać porzucać, kłaść; zwykle pozwalać dopuszczać, z a c c. c. i n f. IV 2.* sT-quTdem, c o n i. jeśli rzeczywiście, choćby też: si qiiidem ex castris egredi non liceret VI 36.* sTtis, is, f. pragnienie VIII 41. gTtus, us, m. [sino] położenie, castro-rum (urbis) V 57; VII 36; p l u r. III 12; VII 83; sT-v8 ( = vel) albo seu, co n J. 1) lub jeżeli IV 17; — 2) sive-sive, albo-albo, bądź też I 12; 23; 27 i inn.: seu quid communicandum, seu qui<3 administrandum videretur VII 36; sf ve eum ex paludibus elicere, sive obsidione premere posset VII 32 (p si 2) sScer, 6ri, m. teść I 12;* > sSciStSs, atis, f. fsocius] towarzystwo, przymierze, zwfązek (królów, państw, narodów, krajów): consiliorum, współ udział VIII 3; societas et foedus, umowa o przymierze VI 2 (hendiadys p ataue). sScius, ii, m. (sequii) 1) towarzysz — 2) sprzymierzeniec (zwłaszcza pod względem politycznym, p. socifitas I 5; II i inn. , s5l, sólis, m. słońce I 50; II 11 i inn. n o m. p rop r. bóg słońca VI 21. sSIftcIum, ii, n. lso'or por. consolor J pociecha, ulga VII 15. sfilduril, órum, m. lennicy w Gallji, trzymający się stale swego magnat? lub królika, jak klienci patrona III 22; * po r. devotus. sBleo, solTtus sum, solSre, mieć w zwyczaju, zwyknąć, przywyknąć: ac-cidere solet, zdana się zwykle VI 15; por. VII 35. Przy i n f. innych słów ma znaczenie przysłówka, por. ma turare, contendere, oronerare J inn. sSITtddo, Inis f. fsolusj, samotność, opuszczenie, pustynia: in. soHtudiner ac silvas IV 18. sSHBrtla, ae, f. fsollers od sollus = totus i ars) zdatność*, obrotność, zręczność VII 22. sBHTcTto, 1. [sollicltus] poruszać; a) p rżeń. a) wzruszać, niepokoić.— b) pobudzać, chcieć zbuntować: aliquem II I; V 2 i inn.; Labienum ab iriimicis suis sollicitari, że jego (Cezara) nieprzyjaciele starają się skłonić L. ku sobie VIII 52; pecunia sollicitatus, oodkuniony VII 37; z nast. u t III 8. sSHTcTtOdo, Tuis, f. [sollicitus] nle-spokojność, niepokój, troska, obawa V 53: VII 40. sBHTcTtus, 3. fsollus, p. sollertia, i cieo, p. concito] wzruszony, wzburzony, niespokojny VIII 34. 1. sBIum, i, n. grunt, dno, ziemia VII, 23; fossae VII 72; ab infimo solo p. infertis; agri solum, goła ziemia I 11. 2. sBlum, a dv. [solus] tylko: non solum-sed (etiam) p. sed. 851 us, 3. (een. lus) 1) sam jeden, tylko jeden I 31; 32 i inn.; auaerit ex so-io, jego samego, osobno I 18. — 2) samotny, onuszczońy VIII 31. . sBlvo, sSlvi, soiatum, 3. odwiązać, rozwiązać, uwolnić w s z c z e 'g.: na-vem, spuścić z kotwicy = odpłynąć VI36; V8; bez obiektu także = odbijać fpd br/egu) odpływać; o ludziach IV 23; V 23; o samych okrętach IV 28 (naves ex portu solvttnt). sBnTtus, Os, m. [sono] dźwięk, trzask (pioruny), szmer, szum: remorum VII 60; 61. Sontlfites, v. Sotiates, um lud w A-kwftanji, na granicy Gallia Celtica III 20; 21. sBnus, i, m. dźwięk: tubae VII 47. sBror, 5ris, f. siostra I 18; 53. sBrs, tis, f. fsero, serui, sertum 3. szczepić, plątać, łączyć] 1) los, losowanie I 50; 53; tabliczka, na której ryto znaki wróżebne. — 2\ los = do-U, udriał: incommodi VIII 1; huius mali VIII 12. epBtlum, ii. n. przestrzeń, rozległość, odległość (między dwoma punktami) I 38;' 43 I Inn. hoc spatio, w tej odle-gło§ci (od Boi na wszystkie strony: nie szło tu o spustoszenie ziemi Boiów, lecz o wzięcie nasma ziemi przyległych do Boi Byturygów) VII 14; ab tantp spatip, p. a, ab; spatium SpEciSs —• statio. 165 itinens, długość drogi VII 46; Hiber-nia pari spatio transmissus (gen.) takiej samej odległości (a b 1. q u a-1 i t) V 13; trabes paribiis spatiis in-termissae, p. intermitto; spatio in-teriecto (intermisso, reiicto) p. in-tericio i inn. — 2) przerwa, przeciąg czasu, czas I 7j 52; II 11; ilnn.; hoc spatio w przeciągu tego czasu^VII 81; spatio horarum (dierum) w ciągu III 12; VI 36; spatip intermisso (interpo-sito) p. intermitto, interpono; spatium ac tempus dare, (dłuższy czas) czas i okazjf VIII 31. •pdoids, Si, f. [specio] 1) actiy. (rzadko) spojrzenie, rzut oka. — 2) pass. widok, postać IV 25; VI 27 i inn. in speciem, co do wyglądu VII 26; = obraz, wizerunek: nova II 31; pozór, zmyślenie VII, 45 (p. simulatio), cum speciem pugnantium praeberent pozór (jakoby walczyli) III 25; por. VI 38; ad speciem, in speciem, dla pozoru I 51; V 51. spgcio, spexi, spectum, 3. widzieć, patrzeć, u klassyków tylko w złożeniu, p. circumspido, conspicio, prospicio. spScto, 1. [i n t e n s. -od specio] 1) poglądać, patrzeć 2) p rżeń. a) roztrząsać, badać doświadczać, b) uważać, mieć na uwadze na względzie: tempus (rem) l 45; V 29. — c) o miejscu: zwracać się, być zwróconym (niby patrzeć w jaką stronę V 13; VII 69; Belgae (Bel-gja) spectant in septentrioriem I 1; Aquitania spectat inter occasum solis et septentriones, Akw. jest zwrócona w tę stronę świata, która leży mię-dzy... = a więc: na północny zachód II; partie, spectatus, 3. jako a d i. widziany, zbadany; widoczny, znaczny, znakomity: triumphus VIII 51. spScuiator, óris, m. [specdlor] badacz, szpieg (będący na czatach) II 11; V 49; (speculatores byli żołnie-,rze wysyłani na zwiady, por. explo-rator). sp6cQiat5rius, 3. [speculor] wywiadowczy: navigium,łódź mała, lekka, u-żywana do rozpoznawania wybrzeża lub do czat IV 26.* spScOlor, 1. depon. [specio] spozierać, przypatrywać się, czuwać, czato- wać, wyczekiwać: eventum VIII 23, s z c z e g. wywiadywać się, zbierać wiadomości I 47; VII 7. apSro, 1. [spes] spodziewać się mieć nadzieję, oczekiwać: aiiquiu ab aliquo V 41; VI 8; z a c c. c. i n f. f u t. V 41; VI 7 i inn.; z i n f. sł. posse I 3; 40 i inn.; z i n f. p e r f. VII 64 (sperabat = putabat). spes, ei, f. nadzieja 15; 27 i inn.; sum-mae spei adulescentes, p o r. supe-rus; legio summaespei, rokujący największe nadzieje VIII 8; z gen. objecti: spes yenetici belii, naazieja szczęśliwego wyniku wojny III 18. spiritus, us, m. [spiro tchnąć, wiać, powiewać] .wlanie, wiatr, tchnienie, oddech; p r z e n. duch, dusza; wspaniałomyślność, ale także i pycha, zuchwalstwo tantos sibi spiritus, tan-tam arrogatniam s.umpserat, tak wielką przejął się pychą, tak wielkim zuchwalstwem I 33; magriam sibi au-ctoritatem magnosque spiritus sume-rent przypisywali sobie wielką powagę i przejęli się wielką pychą II 4. spdlio, 1. [spolium, zdobycz, zwleczony z zabitego wroga oręż] 1) wyzuć z odzienia, obnażyć. — 2) siłą wziąć, pozbawić czego, złupić: aliquem ali. qua re V 6; VII 66; aliquid VIII 50, spSnte, a b 1. s i n g. od nieużywi spons, ntis, f.; zwykle z zaimkiem dzierż, mea, tua, sua i t. d. '!) dobrowolnie, z własnych pobudek I 44; VI 14. — 2) sam za siebie i na swoją odpowiedzialność I 9; V 28; VII 65. stabTllo, lvi, Itum, 4. [stabilis] przytwierdzani, utrwalam: confirmandi at stabiliendi causa VII 73. stabilTtas, atis, atis, stałość, wytrwałość (bez ustąpienia kroku) IV 33.* stStim, a dv. [sto] wnet, natychmiast, niezwłocznie I 53; H 11; III 19. statio, ónis, f. [sto] stanie spokojne, miejsce zatrzymania, pobytu. — 2) 2) w j ę z. w o j. a) placówka, stanowisko, posterunek: IV 32; V 15 i inn.; cohors in statióne, kohorta na posterunku VI 37. — b) straż, czata, pikieta VII 69; VIII 12; dispositae sta-tiones, oddziały porozstawiane V 16; stationes equitum, pikiety konne, jazdy II 18. 166 statlvus — siib. statTvus, 3. a d i. stbjący, stały aquae, wody stojące (np. w stawach), j ' castra obóz stały (załóż, na czas! dłuższy). statuo, ui, utum, 3. [ze statuni, s u p. od sisto, stawię] 1) stawić, wystawiać: tigna, wbijać IV 17. — 2) prze n. a) uważać, sądzić, z a c c . c. i n i 111; 42 i inn. — b) stanowić, decydo-. wać, z nas t. ut VII 21; ut • statuat, żeby mógł zawyrokować (conict. potentialis) l 19; aliquid graviiis in aliquem = skazać na karę zanadto surową I 20 (p. accido). — ej postanowić, zamierzyć z i n f. II 8; VII 20 i inn. . j statura, ae, f. [sto] wzrost, wielkość,' postawa, homines tantulae staturae. tak maleńcy ludzie II30; hoc ali sta-turam, alivires nervosque confir-mari... że do tego wzmaga się wzrost, krzepią siły, wzmacniają nerwy VI21. status, us, m. [sto] stanie trzymanie się na nogach; stan rzeczy; położenie VI 12; VII 6 i inn. ste>no, stravi, strątum, 3. kłaść, rozciągać, rozścielać, zaściełać(matera-camiloża—do uczty): triclinia VIII 51. p r z e n. z a b 1. trzymać się czego, poddać się czemu: decreto VI 13. stramentum, i, n. [sterno] ściółka, słoma, poszycie, (na dach) V 43; VIII V; 15; materac, podkładka, siodło juczne, juki VII 45. atrSpTtus, us, m. [strepo] szmer, chrobot, trzask H 11; IV 33 i inn. struciura, ae, f. [struo, struxi, struc-tum, struere układam warstwami, buduję] budowanie, budowla: structurae aerariae, kopalnie kruszców III 21. studeo.ui,—,2.—l) dążyć do czego, dopijać się, żądać: alicui rei II 1; III 10, i inn.; novis rebus, dążyć do przewrotów, d'o zmian (zwłaszcza w urządzeniach politycznych) I 9; III 10 i inn.; z inf. VI22. 2) starać się, okazywać usilność, przykładać się, z a a t.; minus menioriae mniej dbać o ćwiczenie pamięci VI 14; labori przywykać VI 21; praedae mieć na widoku, my- I sieć o VII 28; neque equitatui (sa- I crificiis, agriculturae) student, nie j bardzo dbają II 17; nie oddają się t VI 21; 22. ! studióse, a d v. [śtudiosus, studium l usilnie, gorliwie, pilnie VI 28; VIII 4. *—--»*- —— - '•' — l ~4-.,rłf*f^l j*liaL AAflPfl kół z ostrzem żelaznym VII 73;* 82. stTpendiarius, 3. [sitpendium]: płacący daninę I 30; aliquem stipendia-rium facere, zniewolić do płacenia haraczu; I 36; stipendiarii Aeduorum (t. j. Bojowie) VII 10. stTpendium, ii, n. [stips, opłata pieniężna i pendo] 1) danina, podatek I 36; 44 i inn. — 2) żołd; p r z e n. służba wojsk, wyprawa wojenna VIII 8. j stTpSs, pltis, m. pień drzewa, drzewo; j kół, pal: stipites = trunci arborum i VII 73. ! gtTrps, pis f. pień, pień z korzeniem, korzeń; p r z e n. - źródło, początek;-odrostek, potomstwo; ród, pokolenie: hominum sceleratorum wyrodne plemię VI 34; stirpem ac nonien civitatis tollere, zniszczyć zupełnie (że ani imię nie zostanie, VI 34). sto, stgti, (statum), arę, stać: species earum stantium relinquitur, pozór zostaje, że jakoby mocno stoją VI 27; O wojsku; stać w szeregach V 35; 43; sfib-d6Iug — subsidium. 167 i inn.; nullo studio agere, opieszale działać, wcale się nie starać VII 17; s z c z e g. a) wielka chęć, zaślepiona żądza: multitudinis, studio ad dimi-candum impell. ślepą chęcią tłumu nie był do walki znaglony VII 20.'— b) skłonność, sprzyjanie, przywiązanie: in aliquem I 19. — c) zajęcie (ulubione): studia rei militaris, zajmowanie się sprawami wojny VI 21; studium belli gerendi VI 22. stultitia, ae, f. [stultus] głupota, nie-rozsądek, nieumiejętność VII 77; VIII p r a e f. stultus, 3. głupi, nierozsądny, niebaczny vm 10. sub, prą e,p. pod A) z a b 1. 1) o miejscu a) pod I 16; II 17 i inn.; sub oculis omnium, na oczach wszystkich j V 16. — b) pod (blisko, w bliskości, przy, przed): sub monte considere 121; p o r. V 43; 57; cohortes sub inf imo colle constituere u stóp góry VII 49; por. VII 36; 48; sub sinistra, po lewej ręce V 8. — 2) o czasier w ciągu, przy, pod V 13; VIII 9. — 3) poa (wia-dzą, panowaniem): sub dicione (im-perio) alicujus esse I 31; V 24 i inn.— B) z a c c. l)o miejscu — pod 17; 12. 2) obok, blisko: suo aciem (muruiii) 124; VIII 41. — 2) o czasie: wkrótce, około II 11; 33 i inn. — 3) w innych 'stosunkach: sub imperium V 29.—C> jako przy branka: pod, nieco; tajemnie, w ukryciu. sub-ddlus, 3. podstępny, chytry: ora- tio VII 31.* SOb-duco, uxi, uctum, 3. 1) wyciągnąć, wziąć, uprowadzić; wprowauzat copias in coiierri I 22; 24. — 2) podprowadzać, prowadzić w górę, wyciągać: naves, okręty na ląd, naveb subauci (a c c. c. inf.—ieby)Vll . p o r. IV 3; VI 1. sub-ductio, onis, f. [subduco] wyciąganie okrętu na ląd V 1.* sub-eo, Ii, Itum, Ire. 1) podchodzić, wchodzić pod co: tectum subire po u dach — qui tectum non subissent I 36; p r ż e n. znosić, doznawać, narażać się: periculum (tempestates) I 5; VIII 5; crimen ściągać na siebie VIII p r a e f. condicionem zgadzać się VII 78. — 2) podchodzić — zbliżać się, napadać II 25; locum II 27; a b s. VII 85. sOb-fodio, p. suffodio. subTcio (subjlcio) ieci, iectum, 3. [sub-iacio] 1) podrzucać, podkładać: sublicas, podsadzać (od spodu) IV 17; p r z e n. a) podbić, ujarzmić: ah-quem imperio VII 1; Oallia securibus lictorum subiecta pod topór (miecz, oddana VII 77; 16; b) podsuwać, na: rażąc, wystawiać (na niebezpieczeństwo) IV 36; VII 77; 9;.—2) kłaść 'Obok, partie, subiectus, obok leżący, przyległy: insulae V 13. — 3; podrzucać, rzucać (do góry): tragulas inter carros I 26. sDbTgo, egi, actum, 3. [sub-ago] zaganiać, zapędzać, w górę pędzić, p r z e n. a) zmuszać. — b) uciskać, pozbawiać sił partie, subactus. zniemożony, pozbawiony sił: inoni? subactus Vii 77. — c) pobdić, ujarzmić VIII 46. subTtó, a d v. [subitus] nagle, nie- spodziewanie, szybko I 39; II 19; 33. sObltus, 3. [subeo] nagły, nieoczekiwany: bellum (consiiium, adventus) III 7; 8; VIII 9. subiectus, p. subicio- sub-l6vo, 1. 1) podnosić w górę VII 47; seVI27; iubissuoievati; trzymając się za grzywę I 48. — 2) a) zmniejszać, mniejszym czynić, ułatwiać: la-bprem VI 32. — b) wspierać, pomagać: aliquem I 16; 40 i nn. subITca, ae, ł. 'podpora, pal (drąg, zaostrzony do wbijania w ziemię) IV 17; VII 35. sub-luo, lui, utum, 3. oblewać, obmywać, podmywać (o rzece blisko pły-nącejy VII 69. sub-ministro, 1. dawać, poddawać, dostarczać, dostawiać: Irumenium (te-la, auxilia alicui) I 40; III 25; IV 20. sub-mitto, misi, missum, 3. 1) podesłać, posyłać, nadsyłać: aliquem au-xilio (subsidio) V 58; VII 81; alicui subsidium (cohortes) II 6; V 15; a b s. posyłać pomoc VII 85. — s) spuścić zniżyć; partie, submissus, 3. jako a d j. poniżony, skromny,, pokorny, VIII 31. sub-móveo, móvi; rr.6tum,-2. odsuwać, odpędzać, odganiać, oddalać: aiiquem IV 35; VII 501 inn.; subn.oti (roz. Hel-vetii) odrzuceni I 25 (p. vinco). subp... p. supp... sub-rQo, Ci, utum, 3. podkopywać, niszczyć, burzyć (od spoau): n.urum (arbores) II 6; VI 27. sub-sequor, cutus sum, 3. d e p o n. iść za kim, następować (natychmiast, bezpośrednio): a.iquem (aiiquid) IV 13; 32 i inn.; sese subsequi dicit, że on niezwłocznie za nim podaży VI 29 (p. polliceor); ,ut noctem dies subse-quatur = ażeby dzień następowa) po nocy (t. j. stanowił drugą część doby, nie pierwszą VI 18; a b s. IV 25; V 18. subsidior, l.depon. [subsidium] być w odwodzie, służyć jako posiłki (rezerwa): qui longius subsidiari con- suerant, którzy w odwodzie (jako rezerwa) znajdowali się zwykle w znacz-nei odleełości VIII 13.* subsidium, ii, n. [subsido] w łaś c.' to, co jest poza czym; 'stąd oddział 168 sfib-sIdQ — Sugambrii zapasowy (w j ę z. w o j.) II 22; 25; legio in subsidiis posita (miejsce wojska odwodowego, rezeray); legio con-Stitit pro subsidio, jako rezerwa VII 51; WOJSKO zasobne, poisilkowe U 6; V 28; przyjście z pomocą, pomoc, wsparcie I 52; II 26; wogole pomoc środki pomocnicze: subsidia compara-re środki zabezpieczenia gotować, zabezpieczać się IV 31; subsidio esse aii-cui, tyć ku pomocy, pomagać II 20. sQb-sido, sefli, sessum, 3. przysiąść zasiąść; zasadzić, się; czatować; zatrzymać się (dłużej), przebywać: in castris VI 36. sub-sTsto stlti, —, 3. 1) zatrzymać się I 15, — 2) dostać (kroku), wytrzymać, trzymać się (mocno): an-corae funesque subsistuint V 10. sub-sum, tui, esse 1) być pod spodem, być ukrytym. — 2) być obok, być blisko, niedaleko I 25; V 29; zbliżać się III 27; V 23. sub-traho, axi, actumi, erę, wyciągać z pod czego, wynosić nieznacznie potajemnie), usuwać: cunicuiis ag-gerem subtrahebant, za pomocą podkopów usuwali ziemię z pod wału (wskutek czego wał musiał runąć wraz z wieżami i narzędziami wojennymi, które na nim były umieszczone) VII 22; impedimenta cllandestina fuga subtr. wynieść w potajemnej u-cieczce VIII, 33.* subvectio, Ónis, f. [sutoveho] dowóz, dostawa VII 10.* sub-v6ho, exi, ectum, 3. wieść w górę, prowadzić (np. na powrozie); płynąć w górę rzeki, przeciw wodzie; dostawiać, dowozić: frumentuim flumine na-vibus subvexerat, kazał dowozić 116.* sub-veTiio, veni, ventuim, 4. przybywać, przybyć z pomaca, pomagać: alicui V 35; vitae aliciuius, podtrzymać VII 50. . succedo, cSssi, c6ssum„ 3 [sub-cedo] 1) podchodzić, wchodziło pod co, pod-stąpić (zbliżyć się) I 24; II 6 i inn.; a b s. VIII 41. — 2) następować po kim, zastępować kogo: semperque ipsi-(sc. hostes) recentes deffessis succe-debant, wciąż świeże wojska zastępowały strudzonych VII 25; por. V 16; 'VII 41; 85; in locum alicuius succedere VI 12; in stationem pójść na forpoczty (zamiast innych) IV 32; a b s. I 25; III 4; być następcą (na urzędzie) VI ,13 następować w porządku miejsca: sucćedunt Ubił, podchodzą, zbliżają się IV 3. — 3) p r zeń. postępować (naprzód) mieć powodzenie, uaawać się: res succedii VII 26. succSndo, 6ndi, Snsum, 3. [subcam ao] podpalić, rozpalić: aliquid V 43; VI 16 i inn. succSssus, us, m. [succedo] podejście pod co, postąpienie, wyruszenie; podchodzenie, zbliżanie się: successus hostium II 20.* succldo, cldi, clsum, 3. [sub-caedo] podcinać, podrzynać, ścinać: arbores V 9; frumenta IV 19; 38 (skosić). succumbo, cubui, cubitum, 3. [sub-cumbo, kiadę się] padać pod czem, upadać, ulegać: labori VII 86.* succurro, curri, cursum, 3 [sub-cur-ro] podbiegać pod co, przybiegać, przybywać (na pomoc): alicui (auxi-lio) V 44; VII 80. sudis, (sudes), is, f. (w n o m. s i n g. nie trafia się), pal V 18; jako pocisk V 40; VII 81. sudor, oris m. [sudo] pot, p r ze n. trud, usilność VII 8.* Suebi, orum, plemię germańskie, do którego należało wiele ludów między Elbą a Renem I 37; 51; 54 i inn.; s i n g. Sueba, ae, f. kobieta (rodem) ze Suebji I 53. Suessiones, um, lud w Gallia Bel-gica nad Matroną i Isarą, p. Novio-dunum II 3; 4 sqq. sQffTcio, fgci, fectum, 3. [sub-facio] l trans, podstawiać na miejsce czyje lub czegoś, dostarczać. — 2) wystarczać vires sufficiunt VII 20.* suffódio,fódi, fossum, 3.[sub-fodio] 1) podkopywać. — 2) kłuć z pod spodu (przebijać); equos IV 12. suffragium, ii, m [sub-f rango] odłamek czego, skorupka, szczerb, za pomocą czego dawni podawali głos na zebraniach, , stąd podawanie głosu, głos, kreska, wotum VI 13; rem suf-fragiis permittere, p. permitto; plus suffragiis yalere, p. valeo. Sugfimbrl, orum, lud germański, na północ od Ubiów IV 6; 18; VI 350 siiggeśttig — summa. 169 gOggSatua, us, m. [sub-gero] wzniesienie, miejsce podniesione, z którego mówiło się do ludu, a więc katedra trybuna: hac re pro suggestu pronun-tiata, z trybuny t. j. uroczyście VI 3 (por. pro). suT, slbi.se pron-reflex. siebie. sooie, sobą (odnosi się do podmiotu niekiedy do ille, ipse i inn.): legatio-nem sibi suscepit, wziął na siebie (samego) I 3; quod auxilia contra se mi-serant (sc. Germani Transrhenani) VI 9 (właś c. tu należałoby contra eum—przy i n di c.; ale zdanie jest z myśli podmiotu, więc zamiast cum i n t e 11 egere t, Germanos contra se auxilia misisse); magno sui (gen. o b i.) cum periculo, z niebezpieczeństwem własnem _(dla siebie) IV 28; sui z g e n. g e r u n d. jest właśc. gen. od suum: venerunt sui purganai causa IV 13; por. III 6; IV 34 i inn.; s e na miejscu podmiotu w acc. c. i n f. często opuszcza się 17 31; 44 i inn. często też bywa w formie zdwojonej: s e s e dla większego na*-cisku na osobę, kt. wyraża. Sulla, ae, L. Cornelius, współzawodnik Marjusza, dyktator (w r. 82 — 79 an. Chr. n.) I 21. Śulpicius, ii 1). P. Sulp. Rufus, legat Cezara IV 22; VII 90.—2) S e r v. S u l p. G a l b a, p. Galba. sflm, fui, 6sse, być 1) mleć byt, istnieć: futuros ibi, pozostaną tam I 13; sunt qui, p. qui; in operę esse być zajętym pracą = być przy pracy VII 24; ad aliquem p. ad; latus est contra Gal-liam, bok zwrócony jest V 13; erant difficultates, były istotnie trudności III 10; quod erat, co rzeczywiście było IV 32; fore id, quod acćidit, że stanie się to, co rzeczywiście się stało IV 31; f uturum esse (fore) ut z c o ni. bierze się zam. i ń f. fut.: futurum esse, ut omnes pellerentur, że wszyscy będą wypędzeni I 31; p o r. 1.20; 42 i inn. — 2) jako c o p u l a, nie zawsze z n o m. orzecznika; w s z c z e g. a) z g e n. lub a b I. qualitatis, w znaczeniu mieć, być obdarzonym; z g e n. V 11; 45 i inn.; summi laboris esse mieć wytrwałość'w pracy IV 2; spa-tium non amplius est pedum sexcen-torum, zajmuje nie więcej I 38; po r. II 18; V 13; ńumerus est quinque mi-lium, liczba wynosi IV 12,15; VII28; żabi. I 39; II 15 i inn.: bono animo esse in aliquem p. bonus; inimico animo esse, być wrogo usposobionym, nieprzyjaźnie V 4. — b) z g e n. p o s-s e s s. należeć do kogo, być w czyich ręku, w czyim posiadaniu, stanowić dowód, cechę i t. p. Gallia est Ariovi-sti I 45; por. III 20; V 7 i inn. ipsorum esse consilium (res est con-siiii, quid est mei consiiii), p. consilium; aestivum tempus est (dom. tempus) instantis belli, non quaestio-nis, letnia pora „jest chwilą nastającej wojny VI 4; aliquid est mei imper rii et potestatis, p. potestas; est sum-mae dementiae, p. dementia; est meae dignitatis, jest (to) odpowiednie mojej godności: neque suae neque populi Romani dignitatis, nie odpowiada ani jego, ani narodu Rz. godności IV 17; VIII 24 (p. proprior); est ma-gnae fortunae (Gallicae consuetudi-nis, occasionis), p. fortuna, consuetudo, occasio. — c) z g e n. p r e t i i, mieć wartość, znaczenie, znaczyć: tanti 120, — d)zdat. p o s s e s. (= mieć co): alicui est aditus (potestas, con-tentio) II 6; 15; VII 39; mihi est res cum aliquo, p. res. — e) z d a t. f i-n a l i s; być przydatnym do czego, być ku^czemu, służyć do czego: alicui impedimento (praesidio, auxilio) I 25; V 44 i inn. Jumma, ae, f. [summus, 3] punkt główny, najwyższy, wszystko co główne, najwyższe, stąd a) liczba ogólna, wynik (dodawania), obrachunek: suma omnium rerum, p. res. — 2) treść, skład ogólny czego, całość, ogół: summa belll (administrandi), naczelne stanowisko w prowadzeniu wojny, naczelnictwo, prowadzenie wojny I 41; II 4; V 11; summa imperii, główne dowództwo H 23; III 17 i inn.; summa omnium rerum consiliorum-que, rozstrzyganie ostafeczne we wszystkich sprawach i zamierzeniach (= czynach i radzie) VI 11, 3; exercitus, całość wojska: non in summa exerci-tus tuenda (=nie w obronie całego wojska) VI 34; victoriae, szczyt zwycięstwa, ostateczne zwycięstwo VII 21; in summa wogole, haec eadem ratio 170 śumministro — sup-peto. est in summa t. G. (= ten system jest wogole systemem całej Qaliii VI 11; 5. sumministro (s u m m i 11 o, s u m-m o v e o;, p. suominiśtro i t. d. summu.9, p. superus. sumo, suiTipsi, sumpturtn, 3 [sub-emo] . 1) brać, wziąć (dia sieibie): aliquid l '16; H 33; VII 65. — :2) przen. a) diem ad deiioerandum, zostawić sobie I 7; suppiicium de iaiiquo, ukarać śmiercią I 31; VI 44,—b) brać sobie, przywłaszczać sobie, przejmować się: sibi arrogantiam (spiritus): przybierać dumę. pychę, nadętość I 33; II 4; sibi auctóritatem, przypisywać sobie II 4. — c) brać na siebie co, przedsiębrać VIII 37; laborem, p. iabor. sumptuósus], 3. [sumiptus] wielkiego naKładu wymagający, kosztowny, drogi: funus VI 19.* sumptus, us, m. [sumo] nakład, koszt, wydatek rozchód: suo sumptu, swoim kosztem l 18. super, a d v. i p r a dus, 3. powolny, opieszały II 25. Tarueates, ium, lud w Akwitanj pomiędzy Vocates i Ausci III 23; 27. Tasgetlus, ii, wódz Karnutów V 25; 29. taurus, i, m. byk VI 28.* TaxlmagOlus, i, jeden z .tetrarchów nadmorskiej Brytanji V 22.* tSxus, i, f. cis, trucizna zawierając; się w owocach tego drzewa VI 31." TSotSs&ges, p. Volcae. tSctum, i, n. [tego] 1) dach, strzecha.-2) p r z e n. dom, mieszkanie, siedzibę VII 66; VIII 5; tectum subire I 36; p. subeo. tSgTmentum, i, n. [tego] pokrycie, okrycie, odzież futrzana: rhenonurr futrzane narzutki VI 21 t. scutorurr skórzane futerały tarcz II 21, 5. t^go, t5xi, t5ctumr 3. nakryć, przy kryć, pokryć: casas stramentis V 43; w s z c z e g. a) ukryć; aliquem (ali qui~d) V 18; VI 30 i inn.; cuniculi tecti ukryte podkopy VIII 41. — b) zasłaniać, bronić VII 62; VIII 5; 9. teium, i, n. pocisk (broń zaczepna; arma — broń odporna); s z c z e g. strzała, lanca I 8; tela iacere (in ali quem), conicere, adicere, mittere, p. iacio, conicio i t. d. temBrarlus, 3 [temere] płochy, nieuważny, lekkomyślny: homo I 31; VI 20. tSmSrS, a d v. płocho, bezładnie, bez celu I 40; V 28; non temere, nie łatwo ! IV 20; VII 37. tSmSrTtas, atis, f. [temere] płochość, nieuwaga, nieostrożność V 52; VI 7 i inn. tSmo. ónis, m. dyszel IV 33.* tempBrftntla, ae, f. [tempero] umiarkowanie I 19.* tBmpero, 1. [tempus] w ł a ś c. przeznaczyć czas; stąd 1) zachować miarę, być umiarkowanym, powściągać, wstrzymać się: a re I 7; non sibi temperare, quin I 33. — 2) łagodzić, umiarkować; par t. tempłratus, 3. jako a d f. umiarkowany, powścią- gliwy: loca sunt temperatlora, miejscowość na klimat bardziej umiarkowany V 12. tfimpBstas, atis, f. [tempus] 1) czas, okres. — 2) stan powietrza, pogoda VII.27; idonea ad navigandum IV 23; 36; V 7; s z c z e g. niepogoda, burza IV 29; plur. III 12 29 i inn. tBmplum, i, n. świątynia VIII 51 (właśc. obwód odcięty, określony; miejsce poświęcone; plac poświęcony bóstwu, plac na świątynię, świątynia). tSmpto (tento) 1. [intens. od tendo] dotykać, macać, stąd prze n. próbować, doświadczać: fortunam (bel-li) I 36; III 6 i inn.; hanc fortunam, p. i hic; iter, torować drogę I 14; eruptio-nem III 21; z i n f. VIII 40; femptan-do, częstszym zapraszaniem do obozu VIII 23. — 2) starać się, próbować zawładnąć, opanować; napadać: opera VII 73; loca praerupta excensu (ex ascensu) temptant, rzucają się na o-kopy, położone na stromych wzgórzach VII 86. — 3) kusić, pociągać, nęcić VI 2. t6mpus, 6ris, n. (gr. temno tnę, odcinam, więc właściwie: odcięta część, oddział; część nieba, kt. obiega słońce, czas tego biegu) czas: ad hoc (id) tempus, aż dotąd I 44; II 17 i inn.; in singula diei tempora, co godzina VII 16; w s z c z e g. a) dogodny czas, zręczność, sposobność; ad tempus w porę, w sam czas IV 23. — b) okoliczności, stosunki: tempus necessa-rium (opportunum) 116; IV 34 i inn.; • tali tempore, VII 40; pro tempore et re, p. pro; niepomyślny stan, przykre okoliczności, ciężka chwila: eo tem-oore VII 62. TBnct8ri, órum, 'plemię germańskie przy ujściach Renu IV 1; 4 sqq. tśndo, tStgndi, tensum i tentum, 3. napiąć, naprężyć, rozciągnąć, wyciągnąć: manus ad allquem II 13; w je z. wo'j. r e f l e x. (bez se) =-rozłożyć się obozem, rozbić namioty, stać obozem, stać w namiotach, w polu VI 37. tSnSbrae, arum, f. zmrok, ciemność, ciemności VII 81.* tBneo, tSnui, (re)tentum, 2. trzymać-^ mieć, posiadać, władać, zajmować: 1) 174 tener — tSstis. portus (agros, imperium, auctorlta-: tcm) III 8; IV 7 i inn.; principatum I factionis, stać na czele stronnictwa i I 31; 43; locum amicitiae, p. locus;; impedimenta a nostris tenentur, są! w naszych rękach III 29; cireuitus* tenebat undecim milia passuum, ob-:. wód (obwarowań) miał, zawierał VII1 69; s ze ze g. w j ę z. .woj. =); zajmować: montem (locum, oppidum j III 2; 14; VĄ VII 48; castra summum j undique jugum tenebant VII 80. — j 2) = utrzymywać (w pewnym stanie, lub położeniu): aliquem inservitute(ih l officio, in catenis). I 33; V 27; 54; : teneri in potestate alicuius być w czy- j jej mocy VII 43; tigna illigata tene-' bantur, trzymały się IV 17; cursum tenere trzymać się wytkniętego kierunku, IV 26; 28 i inn ; w j ę z. j woj. trzymać się, lub trzymać co, j bronić: portum, IV 22; 6; lo-! cum, trzymać się w miejscu (nie j wychodzić z miejsca) V 35; oopidurr (castella praesidiis) VII 55; 69; pod względem umysłowym: memoria tenere," pamiętać: aliquid I 14; z acc c. i n f. I 7; a b s. tenere, wiedzieć, rozumieć: tenere et novisse, dobrze wiedzieć VII 80 (p o r. oro); krępować, obowiązywać: teneri iure iurran-do I 31. —,3) = zatrzymywać, nie wypuszczać:' teneri vento IV 22, 4; aliquem impedito loco VI 8; legiones paene circumventas teneri = znai-dują się w położeniu bez wyjścia II 24 (por. habeo); se tenere, trzymać się mieisca, nie wychodzić, nie oddalać * się I 40; 49; III 17 (castris^; p r 7 e n. lacrimas, wstrzymywać się od płaczu, od łez I 39. tSner, Sra, Srum, miękki, delikatny drobny, młody: arbor 11,17. tSnto p. tempto. tSntSrium, ii, n. ftendo] namiot. Namioty były z desek, które obciągano skóra za pomocą sznurów, wiązanych do kołków wbitych w ziemie. W ten-torium (tabernaculum) mieściło się zwykle 10 żołnierzy (contubernales). tSnuls, e, cienki- (s u n e r 1. tenuissj-mus) o r z e n. słaby, delikatny; małv. nieznaczny: praeda VI 35; tenuissi-ma valetudo V 40, tSnuTtae, atis, f. [tenuls] cienkość, chudość, ubóstwo, lichota VII 17.* tSnuTter. a d v. cienko, subtelnie III 13.* t8r, a d v. (tres) trzykroć, potrzykroć trzy razy I 53.* t6 r es, etis, a d j. podługowato okrągły, walcowaty, gładki, krągły (o pniu): stipes VII 73.* T6rg88tlni, 5rum, m. mieszkańcy m. Tergeste (Tryest) VIII 24, 3. tergum, i, n. grzbiet, odwrotna część a tergo, z tyłu VII 87; post tergum w tyle (za sobą), z tyłu IV15; 22 i inn.; terga vertere p. verto. t8rni, ae, a [ter] 1) po trzech, po trzy. 2) trzej, trzy. ' tSrra, ae, f. 1) ziemia I 32 i inn. — 2) = kraj, kraina VII 77; terra Gallia = Gallia I 30 (jako rzecz, pospol. przy imieniu własnem, podobnie, flu-men Rhenus, marę Oceanus, conti-nens Gallia, Corus ventus; p l u r. terrae, okrąg ziemi = świat IV 7; VI 14; orbis terrarum, kula ziemska, cała ziemia, świat cały VII 29; = ziemia, grunt. Terrasidius, ii, T. trybun przy wojsku Cezara III 7; 8. terrenus, 3. [terra] ziemny, z ziemi: tumulus terrenus = wzgórze, wyniosłość I 43.* tSrreo, ui, Itum, 3. 1) przestraszam, odstraszać, przeszkadzać V 30; VI20; VII 84. — 2) płoszyć umyślnie przerażać, oddalać: quo minus VII 49. tSrrTto, 1. [intens. od terreo] straszyć (ustawicznie, często): ali-quem V 6; VII 54; a b s. V 57. t6rror, óris, m. [terreo] strach: ipso terrore equorum, p. ipse; terrorem inferre (terrori esse) alicui, strachem przejmować VII 88. tgrtiua, C. f tres] trzeci. tSrtius-decTmus, 3. trzynasty. tSstamSntum, i, n. [testor] testa-i ment I 39. | testatus, 3. fp a r t i c. od testor, dowodzić] dowiedziony, oczywisty VIII l 42; 44. j tSstTmonium, ii, n. Ftestis] 1) świadectwo, świadczenie, V 52; pro testi-monio dicere p. pro. — 2) = dowód I 44; V 28 i inn. ŁSstis, is, c. świadek I 14; 52 i inn, tEstudo — Titurius. 175 tSstddo, Inis, f. [testu lub testum, i, n. nakrywa z gliny, wieko] 1) żółw, skorupa jego; w j ę z. woj. a) dach z drzewa (podobny do skorupy żół- N. Chr.) I 33; 40 sqq.; gen. Teuto-num VII 77, 12. tfgnum, i, n. [i tignus, i, m. — tego] belka (krótsza od trabs), bal IV 17. TigurTni, órum, część zachodnia Helwetów; a di. Tigurinus pagus I 12. tTmeo, ui, —, 2. lękać się, obawiać się czego z acc. osoby lub rzeczy I 40; III 13 i inn.; de aliqua re III 3; V 57; z nast. u t: rem frumentariam timere, ut... posset (zam. timere, ut res fru-mentaria... posset: fig. antiptosis t. j. przeciągnięcie dopełn. rzeczowuika z następnego do poprzedniego zdania i postawienie w zależności od słowa te- wia, cz. żółwia szopa), pod którym chroniąc się, oblegający szturmowali! do miasta, bili taranem w mury i t. d V 42; 52. — b) zasłona, rodzaj pomostu, ułożonego z tarcz w ten sposób, że pierwszy szereg żołnierzy .zakrywał 'się z przodu tarczami, drugi zaś i następne trzymali je, jak daszki nad głowami, tak, aby szczelnie przylegały jedna do drugiej: testudine fac-ta, utworzywszy żółwi dach; II 6; V 9; VII 85. . Teutomatus, i, król' Nitjobrogów (Nitiobroges) VII 31; 46. TeutSni, plemię germańskie w północnej Jutlandji; wraz z Cymbrami dokonali napadu na Rzymskie posiadłości, odparci jednak zostali przez Marju-; sza pod Aquae Sextiae, (102 r4 przed i goż zdania) I 39; z nast. n e II 26; z i n f. VIII 16; z da t. bać się, być w obawie o co JV 16; VII 44; a b s. I 14; animi timentes, p. animus, s u b s t. timentes, bojaźliwi VII 7. tTmTde, a d v. bojaźliwie III 25; V 33. ttmTdus, 3. [timoe] bojaźliwy, lękliwy I 39; VI 40. tfmor, óris, m. [timeo] obawa, bo-jaźń, (incursionis, poenae. ignominiae i t. p.) IV 15; VI 23 i inn.; quo (= cu-ius rei) tirrore perterritus obawą tego przejęty VII 26; timor occupat ali-quem (animum alicuius) I 39; IV 41; timorem tollere (inicere) VI 23; VII 55. Titurius, ii, Q. T. Sabinus, legatus Cezara II 5; 9; 10 sqq. 176 trSdo. tSgfttus, 3. [toga] togę noszący, t. j. Rzynianln: Gailia togata = cisalpina (p. Gailia) VIII praef. •>- tolSro, 1. 1) znosić, wytrzymywać: famen (hiemem) I 28; V 47; longius tolerari posse, można wytrzymać VII 71. — 2) utrzymać: yitam. żyć VII 77. t&llo, sustuli, subiatum, 3. 1) wznosić, wznieść, podnieść w górę: anco-ras, kotwice, t. j. rozwinąć żagle; naves, quae equites sustulerant, które zabrały jazdę IV 28; p r z en. ą) clamorem (ululatum) tollere, wznieść okrzyk, dzikie krzyki (wycie) III 22; V 37. — b) uwielbiać; pass. tolli, wynosić się, pysznić się; partie, sublatus, pyszniąc się: aliqua re I 15; V 38. -J- 2) zdjąć, sprzątnąć: posita, zabrać VI 17; praedam VII 14; zburzyć, zniszczyć: stirpem VI 34; przerywać, przeszkodzić, usunąć: signum VIII 3; colloquium I 42; spem, odjąć I 5; 25; VII 28; timorem (metum) alicui, uwolnić kogo VI 23; 29. Tolósa, ae, miasto w Gallji (późn. Toulouse), p. Volcae. TolósStes, ium, mieszkańcy miasta Tolozy I 10; VII 7. tfirmentum, i, n. [torqueo, torsi, tortum, 2. kręcić, skręcać] 1) powróz, lina VII 22. — 2) narzędzie do rzucania: machina wojenna, kusza (kto rej siła rzutu polegała na tęgo naciągniętych cięciwach: catapulta lub bal-lista) II 8; IV 25; VII 41 i inn„ — rzucano z kuszy strzały i różne pociski, o- raz kamienie (p.scorpio). —3) narzędzie do dręczenia, tortura, samo dręczenie, torturowanie, męka VI 19; VII 4. tSrreo, tSrrui, tóstum, 2. suszyć, piec, palić V 43.* t6t, i n d e c 1. tyle, tak wielce, tak wiele III 10; V 22 i inn. tdtTdSm, i n de cl. tyleż, właśnie tyle, nie więcej, jak tyle I 48; II 4; VH 75. tótufi, 3. (g e n. totius, dat. -toti; toto z.am. toti VII 89; VIII 34) "cały, całkowity; w a b 1. z rzeczownikiem bez.in: tota Gailia, w całej .G. V 55; tota civitate, w całym państwie VII 38; totis castris, po całym obozie I 39; totis moenibus, zewsząd dokoła murów II 6; toto operę, p. opus; to-tum et mente et animo in bellum insi-stere, p. insisto; taleae totae in terram infodiebantur, wbijane były w całej długości (że tylko haki wystawały) VII 73. trfibs, bis, f. bal, belka (p. tignum) II 29; III 13; VII 23. trSdo, dtdi, ditum, 3. [trans-do] dać, oodać, wydać, wręczyć: arma (obsides, se alicui) I 27; 28 i inn.; clamorem, . szerzyć (podawać dalei) VII 3; w s z c z e g. a) polecić, poruczyć, zlecić: ahcui imperium VI 8; legiones (obsides custódiendos) V 25; VI 4; aliquem alicui, zalecić komu kpeoV.II 39; oddawać do rozporządzenia VIII 23.'— b) oddać (w posiadanie): alicui pośsessionem Galliae I 44.— c) zostawiać (po sobie), przekazać: consuetudo Catapulta. «Ballista.