Bożena Budzińska
Sezon na pomarańcze
2
Copyright by Bożena Budzińska
Wydawnictwo „Tower Press”
Gdańsk 2001
3
M.M. na pamiątkę Sezonu
1989/90
4
„Niech Bóg zabierze króla...
a mnie zostawi ten świat, bym się
nim pobawił”
(Ryszard III)
5
Sezon na pomarańcze
Od dziecka marzyłem o plantacji pomarańczy, choć moi rodzice, słynni botanicy,
spodziewali się, że pójdę ich śladem i będę badał dziwne rośliny w oranżerii, którą stworzyli
przez lata pracy naukowej. Ojciec zajmował się genetyką roślin i krzyżował przeróżne
storczyki, chcąc uzyskać nowe odmiany i kolory, a udawało mu się wszystko; odwiedzali nas
poważni handlowcy i specjaliści z dziedziny hodowli roślin, podziwiając, kupując, łechcąc
ambicje hodowcy. Do siedemnastu tysięcy znanych już odmian dorzucił jeszcze parę innych.
Szczególnie ulubioną, którą krzyżował na wszystkie możliwe sposoby, była cattieya horace z
tropikalnej Ameryki.
Nim po raz pierwszy ofiarowałem ją Annie Marii, miałem okazję poznać wszystkie
zwyczaje tego kwiatu. Mieszka w najbardziej wilgotnej komorze szklarni, gdzie aż zatyka
mnie prawie skraplające się na wargach powietrze. Gdy dojrzewa, potrzebuje półmrocznej
szarości. Łatwo ją zabić, wystawiwszy na pełne światło słoneczne. Na jej liściach o
aksamitnym połysku wykwitną brunatno-czarne plamy i skurczy się cała, skarleje, zżerana
bólem oparzelin. Tę roślinę szczególnie ukochał ojciec i wynalazł nowe odmiany -vandę i
olivię, a są to imiona mej matki, która malowała kwiaty do ilustrowanych albumów,
wydawanych w wielu krajach świata.
W roślinnych wariacjach najbardziej pasjonowały ojca barwy, kwiat powinien opalizować
nimi w zależności od oświetlenia i miejsca, w jakim zostanie ustawiony. Kwitnąca we
wrześniu, pod słonecznym znakiem Panny cattleya horace przypomina kształtem spódnicę
tańczącej sambę Brazylijki, rozrastającą się u kolan w plątaninie zmyślnie postrzępionych
wstążek i kawałków białego tiulu. Biel delikatnie wgryza się w materię, podkreśla
nierówności, granulowaną strukturę powierzchni korony. Cattleya ojca jest o tyle niezwykła,
że w swej podstawowej formie osiąga wszystkie możliwe odcienie krwi i przetacza się przez
nie w swym zakwitaniu i więdnięciu od barwy wody, do której wlano zaledwie parę kropel
czerwieni, po zastygającą czerwonoczarną pleśń, podczas gdy u innych hodowców ucieka w
róże, wiśniowo-białe kompozycje i fiolety. Vanda zakwita zimą, przerażała mnie zawsze, bo z
jej wnętrza spogląda coś niesamowitego, co łamie moją wiedzę swą magiczną mocą; każdy
nerw tej błękitnej damy podkreślają falujące pręgi, które uderzają w blady błękit swym
niespokojnym granatem, tworząc jakby rozpryskujące się o brzeg morski dotknięcia wodnych
pian.
Światowym sukcesem okazała się jednak nie vanda, lecz olivia, królowa sierpnia, o
kształcie podnoszącego się do lotu motyla, możliwa tylko w cieplarni ojca, gdyż jako jedyne z
jego dzieł doszła w swych permutacjach do doskonałej czerni. Storczyki kochają się w bieli i
barwach lata, jakby w tym stroju wybierały się ze swych łóż lub dolin na fascynujące
wycieczki, ona jedna w wijących się długich i poskręcanych liściach ujęła cały smutek gorąca,
niemoc, jaką wyraża poza beznogiej tancerki, która swe kalectwo kryje w szatach,
przebogatych draperiach sypialni, gdy zaprosi kochanka. Za nią ojciec dostał wiele nagród na
pokazach kwiatów i tyle ofert od najdroższych kwiaciarni świata, że zbudował sobie nad
Amazonką, w naturalnych dla storczyków warunkach, doświadczalną stację botaniczną, mnie
6
pozostawiając do dyspozycji cały dom, szklarnię i leżącą odłogiem urodzajną ziemię. Z litości
pozwoliłem zostać pracownikom obsługującym storczykowy dom i nadal wypłacam im
pensje, hodują w końcu, nie twórczo już wprawdzie, kwiaty na mój prywatny użytek.
Sprowadziłem ogrodnika i kazałem założyć plantację pomarańczy, sztucznie nawadnianą i
nowoczesną. Właśnie mija rok od czasu, kiedy dała mi pierwsze owoce. Oczekuję
wspaniałego zbioru, bowiem jako człowiek praktyczny chcę wykorzystać dar rodziców,
zarobić na utrzymanie plantacji i żyć na pewnym poziomie, o co niełatwo w naszych ciężkich
czasach. A kiedy znów spotkam piękną kobietę, każę przygotować dla niej kompozycję
vanda-cattleya horace i ofiaruję bez słów, bo moje gospodarstwo powinno mieć panią, by
rozkwitało codziennością i spokojem. Jej ideałem byłaby Anna Maria, jedyna jak dotąd
kobieta, która zafascynowała mnie i dostała storczyki mego ojca. Ale opuściła mnie, znikła
bez słowa podczas pierwszego zbioru pomarańczy. Jeszcze wieczorem spotkaliśmy się w
barze, gdzie robotnicy pili wino, tańcząc i ciesząc się z udanego dnia, a ja patrzyłem na ich
szczęście, ruch i słuchałem piosenek, zadowolony, że wreszcie mam własne życie dzięki tym
soczystym owocom. Cała tajemnica istnienia - odgadnąć swoją roślinę. Tańczyłem z Anną
Marią, piłem wino z kufla jak i moi pracownicy, a kiedy zostaliśmy z nią sam na sam,
powiedziałem co powinienem był rzec i cieszyłem się z odpowiedzi; noc była bezksiężycowa,
ciemna, odpływ w zatoce, pamiętam, łodzie dość wcześnie wychodziły na potów.
Spałem długo i rano bolała mnie głowa, jakby udzieliło mi się zmęczenie dźwigających
skrzynki Metysów. W tym znużeniu było coś jeszcze, czego nie mogłem zrozumieć. Chyba
przeczułem odejście mej pani, bo od razu po wstaniu z łóżka zacząłem jej szukać. Łóżko w
gościnnym pokoju było zasłane, okno zamknięte, pewnie wcale nie kładła się spać. Tak jakby
uciekła w pośpiechu, zostawiwszy wszystkie swoje rzeczy, spakowana walizka stała koło
drzwi, więc przeniosłem ją do wnętrza pokoju i z powrotem uwiesiłem sukienki w szafie, aby
się nie pogniotły, nim wróci Anna Maria.
Czekałem parę dni i dopiero wtedy powiadomiłem inspektora policji o moich kłopotach,
potraktował rzecz poważnie, skoro przesłuchał wszystkich włóczęgów z okolicy i Cyganów
nawet, ale żadnego śladu nie pochwycił, udałem się więc do prywatnego detektywa, a potem
do wiedźmy Weroniki, która długo patrzyła mi w oczy, pocieszyła i rzekła, iż powinienem
poczekać na następne zbiory, gdyż wtedy poznam miłość mego życia.
Lubię przechadzać się po plantacji. Mam wrażenie, jakby i ona należała do mego domu.
Każda grupa drzew pomarańczy to mała komnata pałacu, pełna gości w porze urodzaju. Sam
dom nie zmienił się prawie od chwili wyjazdu rodziców, pozwalam ustawiać kompozycje
storczykowe na ich dawnych miejscach, w różnych kombinacjach barwnych, ale w sypialni
trzymam tylko olivię, bo to ona dała mi w młodości samodzielność i jest wciąż bardzo
modnym kwiatem.
Stary botanik Flin, którego ojciec nie zabrał nad Amazonkę w trosce o jego zdrowie,
układa mi z pędów olivii ornamenty w kształcie kulistych spirali, połączonych z sobą po dwie
albo trzy, w tym celu zamawia specjalne doniczki i płytkie wazy, w których olivia, prawo lub
lewoskrętnie wkomponowana w puszyste liście, nocą zdaje się emanować białym okrągłym
światłem, unoszącym się wysoko nad miejscem, gdzie stoi doniczka.
Na plantacji owoce nabierają już barw, osiągnęły właściwe rozmiary; spędzam wśród
drzewek całe przedpołudnia, by się nimi nacieszyć, wdycham delikatny aromat, wiedząc, że
za dnia stawać się będzie coraz słodszy. Widocznie na mojej ziemi wszystko wyrasta trochę
odmienne niż gdzie indziej, pomarańcze pachną bowiem czymś jeszcze oprócz swego
naturalnego zapachu, jak gdyby kompozycją różano-fiołkową, miesza mi się od niej w głowie,
jakbym znów oddychał zapachem Anny Marii, na tyle tajemniczym, że jestem gotów
rozwiązywaniu tej zagadki poświęcić całe życie.
Kiedy przechadzam się ścieżkami ogrodu, od paru dni koło południa spotykam Weronikę;
7
jak na stuletnią ponoć czarownicę ma całkiem przyjemną powierzchowność; kłania mi się z
daleka i żegna się na mój widok w odwrotnym niż obyczaj każe kierunku; nie będę z tego
robił afery, byleby nie widział nikt z robotników, którzy jutro zjadą przygotować skrzynki, już
dziś mechanik szykował ciężarówki i przyczepę. Będzie co wozić! Pora zbioru wypadła na
pełnię, przeciwnie niż w zeszłym roku, starzy hodowcy twierdzą, że owoce będą smaczne i
bardziej trwałe, gdy srebrny promyk oświetli je przed zerwaniem. Będę mógł być przy nich
także nocą, w całkowitej ciemności bałbym się, że zabłądzę, tak wymyślne kształty
przybierają ścieżki po zmroku, przejścia zarastają, zaciskając wokół nieproszonych gości
pierścień, który otwiera się dopiero rano, a wtedy złodziej nie umknie już pilnującym owoców
strażnikom. Tylko im i mnie samemu wolno nocą chodzić po ogrodzie, ale i nas podczas
nowiu ogarnia lęk tak irracjonalny, że żaden nie pozostałby tam samotnie, więc w te noce
bezksiężycowe chodzą obaj jakby do siebie przykuci i to najchętniej brzegami ogrodu, koło
bramy, gdzie i tak rabuś nie zagroziłby mej własności. Jak dotąd nie mam problemów ze
złodziejami. W okręgu zdarza się sporo włamań i kradzieży owoców, ale mój położony na
odludziu dom omijają przygody tego rodzaju, jestem zresztą ubezpieczony w tutejszym
towarzystwie asekuracyjnym.
Sąsiedzi trzymają psy, specjalnie tresowane na ludzi, lecz u mnie nie zdały egzaminu, wyły
całą dobę i przeszkadzały mi w czytaniu, a miałem wybór opowiadań pisarza, zapomniałem
nazwisko, co tworzy z pozoru zwykłe światy, w których nagle zaczyna dziać się coś dziwnego
i z tej niesamowitości wyzwolić się już nie można do samego końca, nawet jeśli zginie się i
zostanie rośliną, bo urodzić się trzeba od nowa, jeszcze raz i jeszcze, a tajemnicy
prawdziwego odejścia nie zna ani jeden z aktorów tej gry, wszyscy skazani są na inkarnacje i
przemiany, nie dziwiąc się wcale i nie walcząc.
Bezwolni biedacy, nie umiałbym tak istnieć dla samej ciągłości cudzego pomysłu, wierzę,
że Bóg nie wtrąca się w moje istnienie, najchętniej odrzuciłbym go zupełnie, ale zachowam tę
książeczkę kredytową na wieczność, uprawiając pomarańcze, jego najpiękniejsze dzieło. A
psy kazałem uśpić rakarzowi już po tygodniu, został po nich tylko pawilon ogrodowy i
łańcuchy. Jeżeli złapię Weronikę na podsłuchiwaniu albo złośliwych czarach, przykuję ją tam
na lata, by straszyła złodziei swoim szkieletem. Nie podoba mi się jej wróżba, bo nadszedł
czas zbiorów i wciąż nie spotkałem dziewczyny, nie śniła mi się nawet.
Ostatnio dokładnie pamiętam sny, niegdyś budziłem się powoli i szybko zapominałem
treść majaczenia, zaczynałem dzień spokojnie, wypoczęty jak po długich kolorowych
wakacjach na wyspach bezludnych, wyspach-rajach, gdzie wszystko czeka na żeglarza, oddaje
hołd jego wysiłkowi, a cała natura sprzyja odkrywcy swym urokiem, którego nikt z ludzi
dotąd nie oglądał.
Od paru dni budzę się zlany gorącym potem, każdy szczegół snów tkwi w pamięci. Oto
błądzę po wymarłej ulicy w upale, wszystkie bramy i okna zamknięte, nikt nie odpowiada na
pukanie. Chce mi się pić, w okolicy nie widać restauracji, kawiarni, fontanny, ani studni
ulicznej, sklepu, czegokolwiek, skąd można by dostać łyk zimnej wody. Tylko domy
mieszkalne, stare kamienice rzucają cienie na rozpalone chodniki. Pukam do kilku drzwi, nikt
nie odpowiada, nie otwiera. Nagle zza rogu wybiega dziewczynka z piłką i rzuca we mnie,
zabawka jest kolorowa, lekka, podejmuję więc grę, ale co to, moją partnerką jest roześmiana
młoda kobieta, a za chwilę już zgarbiona staruszka o białych rozpuszczonych włosach.
Szybko chowa przede mną piłkę w zanadrze i znika w jednej z kamienic, próżno znów
stukam, krzyczę, echo woła z drugiego końca ulicy. Żądam wyjaśnień od samego powietrza,
słychać skądś melodię taneczną, która powolnieje, traci rytm i zmienia się w ponurą chóralną
pieśń. Przez miasto przechodzi procesja zamaskowanych zakonników w czarnych habitach
przepasanych czerwonymi szarfami, już są blisko mnie...
Jestem w swoim pokoju, na szczęście, odwracam się twarzą do ściany i znów sen wciąga
8
mnie w koszmary; zbieram maliny w lesie, mam dziesięć lat i bardzo lubię owoce, przed
chwilą napiłem się lodowatej wody ze źródełka, zbliża się wieczór, a powinienem nazbierać
pełen koszyk, obiecałem w domu, nie dotrzymam słowa, a tak się staram, owoce są dorodne,
tylko tak ich niewiele, jakby ktoś szedł przede mną i zostawiał dla mnie tylko resztki. Idę na
zachód, kierując się słońcem. Podoba mi się tu, taka głęboka trawa, przyjemnie chłodzi nogi,
sięga prawie kolan, krzaki malin też wyższe i więcej na nich owoców, zapełniłem już koszyk,
zjadłem parę garści owoców. Siedzę na obalonym pniu drzewa, mimo półmroku jest duszno i
gorąco, znów chce mi się pić, ale maliny tak skutecznie gaszą pragnienie, są takie zimne,
jakbym dopiero co wyjął je z lodówki, przyjemnie chłodzą wargi i język, mam chyba
gorączkę, trawy wspinają się po moich kolanach na pień, kładą się na udach, wabią swym
chłodnym dotykiem. Położyłem się na pniu. Słyszę cichy szum dookoła głowy, otoczyły już
mnie, pieszczą moje wargi, kąciki oczu, policzki, jakby ktoś całował każdy kawałek ciała z
osobna i równocześnie, jestem kochany i osiągam rozkosz raz po raz, w ustach czuję ożywczy
smak malin. Ale chciałbym wstać, zanieść do domu koszyk i nie mogę się ruszyć, rośliny
oplatały mnie mocno, trzymają za gardło, krępują nogi i ręce, szept zmienia się w syk...
Ze stolika zerka na mnie spiralny znak olivii, przysiągłbym, że śmieje się z mego snu.
Dopiero druga w nocy, a jestem tak zmęczony, że chyba nie zasnę do rana, trzeba się czegoś
napić, od jutra będzie tyle soku z pomarańczy, ile tylko zapragnę, dziś więc tradycyjnie biorę
puszkę coli aż białą od szronu, wylewam zawartość do szklanki i delektuję się czystym
zimnem słodyczy. Odsłonię okno, wpuszczę trochę księżycowych promieni, zobaczę jak
zareaguje olivia, rozkwitnie czy zwiędnie, ojciec chronił ją przed niebezpieczeństwami, a ja
tak igram z nią i z mymi pomarańczami, ryzykuję ich nastrojem, bo chyba i one mogą być
szczęśliwe, jak te trawy ze snu, które spijały nasienie z mego brzucha, przysiągłbym,że
przeżyłem na jawie coś podobnego, powinienem właściwie po tej eskapadzie zmienić spodnie
od pidżamy albo w ogóle położę się nago na łóżku, jest tak gorąco. Popływałbym trochę po
zatoce, mój jacht czeka, ale nie będę budził ludzi, pomarzę jeszcze trochę...
Topię się, ratunku! Zapomniałem nagle, jak poruszać się w wodzie, a kiedyś byłem
mistrzem w szkole, gęste to, mokre i cuchnące czymś, co dobrze znam, nie są to glony ani
małże, w ciemnościach nie mogę rozeznać, o co się ocieram, czuję się śliski i niezgrabny,
przywykłem dać nieść się fali, wchodzić w nią nurkiem i wypływać bliżej brzegu, walcząc
podczas morskich maratonów z zimnem i kilometrami, a teraz niechby już księżyc zaświecił...
Schował się za chmury i żartuje ze mnie, nie mogę rozeznać kierunku. Ktoś podaje mi rękę i
siłą wyciąga na brzeg, odchodzi nic nie mówiąc, nie zdążyłem podziękować. Srebrna tarcza
zapala się nade mną, widzę skąd wylazłem i wymiotuję prosto pod nogi, zamykam oczy, ale i
to nie pomaga, widzę ogromną kadź z krwią, wnętrznościami zwierzęcymi, zdaje się i głowy
ludzkie...
Po takiej nocy nie pozostaje nic innego jak pójść do lekarza. Dyskretnie wypytam w
miasteczku o książkę adresową, skonsultuję się z jakąś sławą, a gdy sprzedam tegoroczny
zbiór pomarańczy, kupię sobie dom w miasteczku, zacznę nowe życie i nie będę trzymał się
tak tej plantacji jak moi rodzice storczyków, ciekawe czy i oni mają koszmary, byłoby inaczej,
gdyby Anna Maria...
Zbiór przebiega pomyślnie, zatrudniłem silnych i zdrowych mężczyzn, którzy prócz
przeciętnego wynagrodzenia żądają tylko dużo piwa i pieczeni na obiad. Wyszli punktualnie o
szóstej, jest nawet dwóch grających na banjo, będzie wesoło. W południe, jak to mam w
zwyczaju, uroczyście odbiorę pierwszą skrzynię pomarańczy i wzniosę toast za pomyślność
pracowników, którzy wypiwszy po szklance wina rozpoczną sjestę i wieczorem znów pójdą
do roboty.
Ubieram się w biały wizytowy garnitur, mimo nieprzespanej nocy czuję się świetnie,
męczy tylko ten upał i pragnienie, małymi łykami popijam wodę mineralną z lodem, nic nie
9
pomaga...
Idą ze skrzynią, ustawiają ją na stole przed domem, sezonowi robotnicy już zeszli się,
poważni, zbyt poważni na ten radosny dzień, trzeba ich rozruszać, obiecać premię, o, jest i
wiedźma Weronika z pomarańczą w dłoni, mamroce coś pod nosem. Owoce są doskonałe, ani
jednej plamki, symetrycznie ubarwione, jakby słońcu nie przeszkadzały liście. Biorę jeden do
ręki, by rytualnie obrać go i spróbować jak smakuje. Potem wszyscy zebrani będą mogli
skosztować dzieła mej ziemi. Przecinam skórkę i nagle spod noża tryska krew, plami mój
biały strój, trzymam już nie pachnącą pomarańczę, ale drgający kawałek żywego mięsa, jakby
wyjęte z ludzkiej piersi serce. Tłum głośno powtarza JEJ imię, zaczyna wyć.
10
Dzień Ewy
Lucjan stał koło okna, udając zainteresowanie ciemnosinym pejzażem grudnia. Śnieg nie
padał jakby na złość grupce rozwrzeszczanych dzieci, które taplały się w głębokiej kałuży z tą
dziką, zwierzęcą rozkoszą przedmieść, jaka wzbiera w człowieku, kiedy nie dostarczą mu
przyjemności kino ani muzyka, książka ani cisza własnego wnętrza. Nasrożone gołębie,
oczekujące zmroku i snu, ukryte za gzymsami starej kamienicy, wyczuwały
niebezpieczeństwo. Żaden nie odważył się pojawić u błotnistego wodopoju w obawie przed
gradem kamieni. A może ptakom wcale nie chciało się pić? Gnijące liście, wtopione w
gliniaste, obrzmiałe wczorajszym deszczem podwórze, dawno straciły swój jesienny blichtr.
Do zmroku brakowało około godziny. Za chwilę otworzą się kuchenne okna i matki,
nawołując dzieci, wypuszczą na ulicę kolejny oddech odchodzącego dnia, zapachy ciast i
świątecznej pieczeni. Wolno, dostojnie nadpłyną chmury i deszcz obmyje chodniki,
spłynąwszy po szybach domów mglistymi parawanami.
Lucjan czytał o egzotycznych obrzędach oczyszczenia w tych stronach świata, gdzie pada
co najwyżej kilka razy na rok. Ludzie modlą się o deszcz, stojąc na spękanej z wysiłku ziemi,
która ich ustami przeklina wieczne pragnienie. Ciepły wiatr wciąż osusza nawodnione z
trudem pola, nowego święta oczekuje się więc każdego dnia, jakby nie było wiadomo, że musi
upłynąć rok, jak od ostatniego Dnia Ewy. Nikt nie wie, jak ważna to data, tylko dla niego,
Lucjana.
„Tak prosto byłoby złożyć Ci życzenia. Zawsze czułaś do mnie wstręt. Sprawiłbym Ci
przykrość, gdybym przyszedł właśnie teraz, zresztą co mógłbym Ci przynieść, jaki prezent?
Lubisz dostawać podarki, ale nie ode mnie. Z przyjemnością chwytasz cienie róż, ułożonych
troskliwie w kryształowym wazonie, lecz kwiatów prawdziwie godnych Ciebie nie
wyhodował jeszcze żaden artysta natury, żaden bóg ludzkiej historii. Musisz mnie teraz
słyszeć, Ewo! Nie wierzę, byś ogłuchła tylko na mój głos. Wiem, co robisz o tej porze dnia,
widzę jak rozpakowujesz prezenty. Jeszcze zdążyłbym do sklepu, może i znalazłbym
posłańca... Powinienem był obmyśleć wcześniej, pod jakim pretekstem wyjdę z domu, jak
niepostrzeżenie zabiorę ze schowka pieniądze, które przecież sam zarobiłem albo co napiszę
na bileciku, bo od nieznajomego nic nie przyjmiesz. Tak miło byłoby potrzymać przez chwilę
broszkę, którą przypniesz do wieczorowej sukienki w ten uroczysty wieczór albo bransoletkę
z czerwonym koralem, twoim kamieniem. Mógłbym kupić Ci modną lampę z uformowanych
na kształt witraży kolorowych szkieł albo spinki do włosów z pokrywanego platyną srebra,
jeden z tych kosztownych drobiazgów, do których mrugasz, przechodząc ulicą; należą Ci się,
bierz co zechcesz, to twój dzień.”
Myśli Lucjana przechodziły w dręczący go szept. Odsunął firankę, by zagrać rosnące
zaciekawienie życiem ulicy. Oto matka weszła do pokoju pod byle jakim pretekstem, włączyła
radio, hałaśliwie szuka swej ulubionej stacji. Nie odwrócił się nawet, jakby zabrakło mu sił na
parę słów, codzienne wejście w rolę.
Dziś powinien być z Ewą, może wkradłby się w jej łaski, przyniósłszy jakieś niezłe
powieści, oczywiście powiedziałaby później, że były nudne i bez sensu, ale przeczytałby je do
11
końca, by imponować przyjaciółkom oczytaniem.
„Oddała ci wszystkie książki, Lucjanie. I nie porobiła notatek na marginesach, jak to
zwykły czynić dziewczęta. Przyniosła je do redakcji w dużej torbie na zakupy. Ułożyła tomy
starannie jeden na drugim, poprawiła stos, oczekując, że być może sprawdzisz, czy czegoś nie
brakuje, ale cóż ciebie obchodziły te książki, mogła je zatrzymać i chyba chciałeś ofiarować
jej jakiś bestseller, nie wzięła go mówiąc, iż kupi sobie następne wydanie, albo palnęła coś
równie niemiłego, usiadła na wolnym rogu biurka, jakby na coś jeszcze czekała. A ty niemal
odepchnąłeś ją wtedy, biorąc do ręki szpalty artykułów, którymi twój redakcyjny kolega chciał
poruszyć świat i czytałeś je piąty czy szósty raz, by poczuła się niepotrzebna, no i poszła sobie
oczywiście. Przegrałeś z nią tyle szans, tyle rozmów! I nie zapomniałeś.
Wyraźnie widzisz jej zamyśloną twarz. Lubisz ją najbardziej, kiedy zdejmuje maskę
znudzenia, a na jej miejscu pojawia się grymas, wysiłek woli, którą rozwiązuje swe
wątpliwości. Niegdyś zwracała się z tym do ciebie, ufała ci. Ale czy można wierzyć
człowiekowi, jeżeli wydaje się obrzydliwy choćby tylko w fizycznym tego słowa znaczeniu?
Trzeba oddzielić myśl od formy... Nie uśmiechaj się, Lucjanie. W fotelu za twymi plecami
usiadła matka. Obserwuje cię w tej samej przestrzeni szkła, w której wywołałeś cień Ewy.
Wpadłeś we własne sidła. Umknął gdzieś portret ze zbłąkanych linii powietrza, rysunek płaski
i niedoskonały. Pozostało światło zapalających się latarni, dobre, stare tworzywo iluzji. Przez
niedomknięte drzwi wdziera się natrętnie zapach wigilijnych przysmaków. Matka odpoczywa.
Nakryła już dla was w saloniku. Czeka teraz na odpowiednią chwilę, byś życzył jej zdrowia,
jak to bywało, banał i rytuał, ale ty tkwisz przy oknie, zdecydowany milczeć cały wieczór,
słowa przeznaczyłeś dla tamtej, która może siedzi już przy fortepianie i gra kolędy, albo
akompaniuje śpiewającemu towarzystwu.
„Wróć tu na chwilę! W sukni koloru rozpalonej plaży znad południowego morza, gdzie
rozgwiazdy znaczą ślad odpływu, taka jasna, dopiero co przeczytałaś wiersz, który Cię
zasmucił, przypomniał, że też potrafisz czuć, jakkolwiek głęboko nie ukryłabyś się w ustroniu
bogactwa, karnawałowa taka, chłodna, latem nawet rozgrzewająca dłonie. Jesteś tak blisko,
prawie Cię widzę przez otwartą przestrzeń ulicy. Jesteś tak daleko, nie ma prośby, której byś
wysłuchała. Jesteś taka dobra, oszczędzasz mi bólu spotkania. Jesteś taka zła, nie pamiętasz
żadnego z mych zaklęć.”
Lucjan próbował już i magii, by pobyć kilka minut sam na sam z Ewą, ale ona nie wierzy
w tajemne siły, choć dokoła tak wiele czarów: rudy kot sąsiadów ściele jej drogi
niewidzialnymi kobiercami, zdaje się, że włada jej lekkimi krokami; między kartkami kryją
się zioła dające ukojenie i piękno słów. „Otoczyłbym Cię najsilniejszym z magicznych
kręgów, przeniósł na planetę swoich marzeń, gdybyś chciała tylko porozmawiać, zgadzam się,
masz od tego wielu bardziej interesujących przyjaciół o ładnych twarzach, lubisz jak śmieją
się z Twoich dowcipów i opowiadają o udanych interesach. Jeden z nich będzie Twój, Ewo, i
będziesz szczęśliwa w swoim pięknym domu. Opowiadałaś, jak powinien wyglądać ten
najlepszy z najlepszych i kiedy wolno mu będzie pojawić się w Twoich snach.”
I wtedy Lucjan przywołał z innej bajki złego dżina zawiści, zagryzł wargi do krwi i
wyobraził sobie Ewę odrzuconą, zawiedzioną w najpiękniejszym uczuciu młodości. Aby
uspokoić się, chodzi szybkim krokiem po pokoju, gniotąc w palcach papierową chusteczkę,
spuściła główkę, ale i to nie pomaga jej ukryć wstydu. Niepotrzebnie, za szybko wyznała tę
miłość, a taka była ostrożna, nieufna jak egzotyczny ptak, jakże mogła się tak pomylić! Ewa
cierpi, bo wstydzi się. Wytrzymałaby ból i biedę, ale tego nie zniesie. Już słyszy złośliwe
komentarze, widzi uśmieszki dawnych przyjaciółek. Wstydziła się ciebie, niech więc obnosi
swoją samotność i spróbuje przetrzymać ukąszenia jej chłodnych żądeł; niech tęskni tak jak i
ty tęskniłeś!
Matka mówi. Wciąż mówi. Wstała już z fotela i prawie krzyczy. Ogłuchłeś, oniemiałeś, nie
12
ruszysz się stąd albo wybiegniesz na ulicę w deszcz i oczywiście będziesz chory, no i wtedy
wolno będzie spać albo udawać sen, i Ewa przyjdzie przed świtem, uwolniona z narzuconych
sobie form, przepłynie nad łóżkiem i zniknie we wnęce, tam gdzie kryją się marzenia
mieszkańców starych domów. Wbrew powszechnym mniemaniom nie przybierają postaci
upiorów, śnią się tylko czasem nie tym, którzy je przywołują.
„A gdybyś nawet stała się krwiożerczą zmorą, nie skrzywdzisz mnie już bardziej. Nie
wynajdziesz sposobu, bym przestał myśleć o Tobie, nie masz takiej mocy, by mi zakazać
niewinnych czarów, nie istnieje świat, w którym zdolnaś się ukryć. Ewo! Czy naprawdę jesteś
winna, a jeśli tak jest, należy Ci się obrońca, prawo ludzkie gwarantuje Ci ostatnie słowo i
wówczas, gdybyś została potępiona przez Bogów i ludzi. Wyobraź sobie, powołałem
świadków, cały ten tłum niemych w osłupieniu gapiów słuchających twego krzyku, kiedy
zapragnęłaś im wszystkim powiedzieć, jak bardzo mnie nienawidzisz i do obrzydzenia nie
znosisz książek, które napisałem i napiszę, bo przecież nie stać mnie na nic interesującego,
jestem wstrętnym nudziarzem i zawracam Ci głowę, a powinienem odejść w zapomnienie,
pełen milczącej czci. Ależ spełniłem twe żądanie, nie ma mnie już i na krawężnikach drogi,
którą idziesz, nasze szlaki nie przecinają się w żadnym punkcie, a pisać o Tobie i dla Ciebie
nie zabroni mi żaden sąd świata, choć myśl ta Ci jest wstrętna, ale to już nie moja sprawa.
Dziś umiałbym stworzyć Cię, nawet gdybyś nie istniała w dostępnych mi światach, skradłbym
pomysł któremuś z tych nieznanych bogów, zamieszkujących marzenia; należąc więc do mnie
niepodzielnie, nie będziesz nigdy moja, choć niewyraźne, dla Ciebie tylko czytelne cienie
zostawię we wszystkim, cokolwiek powiem ludziom, jedno im bowiem zdanie mam i będę
miał do powiedzenia; nieważne, że słowem tym nie odkryję lądu ani morza, nie uleczę nikogo
z bólu istnienia, nie obalę imperium artystów o wschodzie słońca, jak niegdyś robiłem, bawiąc
się w piasku, całą mocą z Tobą walczyć będę, bo skazał nas na to sąd ludzi. Jacy są potężni!
Nie znają naszych tajemnic, lecz połączyli nas bez zgody, siłą trwalszą od przypadku.
Możesz nie czytać tych kalekich prób, w których wypełniłem Cię treścią, zwielokrotniłem
w tylu różnych obrotach, jakbym malował mistrzynię tańca, ćwiczącą samotnie na scenie
teatru, kiedy nawet Bóg powiedział DOŚĆ, a ona wciąż doskonali kroki nie wiedząc, że noc
dziwi się temu zapamiętaniu - ale wspomaga złudnym ciepłem swoją bohaterkę, bo to ze
zmroku utkane są jej ruchy, które daremnie próbuje uchwycić zagubiony na widowni
portrecista. I wszystko to już było, powiadasz, zgoda, ale być może jesteśmy w naszym
istnieniu naprawdę niepowtarzalni, rozumiesz, kim w takim razie moglibyśmy się stać?
Królami we własnym państwie, prawodawcami i poddanymi w jednej osobie, byłby to jedyny
powód do dumy, sens kołatania się między drogami innych ludzi tą cienką przędzą, której nie
można użyć drugi raz. Bo jeżeli żyjemy wielokrotnie, jaki byłby sens wywoływać Cię z
pamięci? Spotkam Cię przecież raz jeszcze i jeszcze raz w kołowrocie wcieleń, obdarzony
zdolnością zapominania, wciąż popełniać będę te same błędy, stawiać kroki prowadzące do
Ciebie. Boję się, Ewo. Boję się powtórnie spojrzeć Ci w oczy, gdy bawić się w nich będzie
iskra październikowego słońca, ale czyż mógłby istnieć Stwórca, który skazałby mnie na
wieczne wokół Ciebie błądzenie? Musiałby być monstrum, jakiego sobie nie wyobrażasz Ty
sama, ufnie zasypiając pod symbolem swojej wiary, nie dopuścisz myśli, że ten cierpiący za
Ciebie mógłby nagle dla żartu znowu postawić nas twarzą w twarz. Pomyśl, nie powiedziałaś
mi szczerze, dlaczego mnie znienawidziłaś. Ile razy mógłbym to jeszcze znieść? Wyruszę z
tym pytaniem w daleką podróż, dalszą niż Twe wakacyjne szaleństwa, spotkam być może
mędrca, który mi odpowie. Gdybym umiał uwierzyć w naszą ostateczność, znalazłyby się
setki rozwiązań. Wyjechać na najdalszy skraj świata, zimny i bezludny, tam zasnąć, czując jak
zamarzasz wewnątrz mnie...”
Matka płacze. Dlaczego nie robi tego w swoim pokoju? Tyle tu miejsca, ale u Ewy jeszcze
więcej niepokojącej przestrzeni. Lucjan nie słyszy, że od pół godziny powinien siedzieć przy
13
stole, że to dla niego przygotowano tradycyjne dania, dlaczego jeszcze się nie przebrał. Boczy
się nie wiadomo o co, u sąsiadów z dołu gwar, wesoło migocą lampki na choince. Skoro już
są sami z matką, winni sobie nawzajem jak najwięcej sympatycznych gestów, to zrozumiałe,
czemu więc tak stoi przy oknie, przeziębi się, nie było jeszcze uszczelniane, proszę, nie
powiedział, że wokół doniczki deszcz pracowicie gromadzi się w brudny wylew, woda zaraz
ścieknie na dywan, trzeba wytrzeć parapety, co za pogoda...
„Mówiłaś coś, Ewo? Tak, ale nie do mnie. Z kim rozmawiasz? Słyszę Cię poprzez deszcz i
zrzędzenie kochanej staruszki. Coś chyba przypaliło się u sąsiadki z przeciwka, mama otwiera
okno w kuchni.”
„Jeszcze minutę dla Ciebie, Ewo. Tyle czasu straciłem, obmyślając prezent, a tak łatwo
mógłbym Ci go sprawić, ginąc w najgłupszy sposób, może w bójce ulicznej. Musiałbym
wmieszać się między bandytów, całe Twoje towarzystwo byłoby zdegustowane, nie wypada
umierać tak na chodniku, w wąskiej uliczce przedmieścia, opierając dłoń na wbitym w pierś
nożu. Ostatecznie i teraz zdążyłbym wyjść, usiąść pod schodami i sam z sobą załatwić nasze
porachunki, jutro byłabyś wolna od snów, a za parę dni przyjaciele przestaliby wypytywać, co
u mnie słychać, przeczytaliby co trzeba w gazecie, wiesz, mama wyraża się zwięźle w takich
sytuacjach. Istnieje na tę okazję ósmy sakrament: „nikogo nie winić”. Nie wierz mu,
winowajcy znajdą się zawsze, od zarania koszmaru jest przecież ktoś, kto go wywołał.
Człowiek wybiera wśród ohydy i staje się zbrodnia. Czyż nie najlepiej skierować ją przeciw
sobie, nie krzywdząc obcych? Mam jeszcze inną możliwość: usiąść przy stole, paplać z mamą
o niczym, próbując rozpuścić ból w szklance białego wina. Ale i ono, jak każdy szlachetny
trunek, nie daje gwarancji, że dotrwam do rana a potem do następnego święta, Dnia Ewy. I że
wystarczy mi samo przetrwanie.”
14
Jedermann
Rozniosło się już wczesnym rankiem. Przez nasze miasto miał w samo południe
przechodzić Jedermann ze swą towarzyszką, by zapraszać ludzi na ostatnią wędrówkę. Pastor,
ksiądz kanonik i pop zgodnie ustalili, że przyjmą wszystkich wiernych pod kościelne dachy,
póki nie skończy się ten horror. Skutecznie zaryglują wrota świątyń i powstrzymają śmierć.
Przez godzinę, bo tyle czasu mogła ponoć sławna para u nas przebywać, rozbrzmiewać miały
modły za zdrowie wszystkich obywateli szacownego grodu. W pośpiechu odkurzano boczne
ołtarze, relikwie i cudowne obrazy. Obywatele zgromadzili na ten cel zawrotnie wysokie
sumy i nawet nielegalne sekty podwoiły majątki -starczyło, by obiecały ludziom przetrwanie.
W panikę nie popadło tylko towarzystwo spędzające wesoło czas w barze „U Jacka”.
Mama wykupiła wprawdzie ławki w kościele wszystkich trzech wyznań, abyśmy z każdej
strony miasta zdążyli na czas, ale nie miałem ochoty tam iść i dusić się w tłumie, połaziłem
więc trochę po opustoszałych ulicach, w parku spłoszyłem zapóźnioną parę zakochanych. Bar
wabił wesołym szyldem, pchnąłem więc drzwi i usiadłem przy bufecie. Jack podał piwo, jak
zwykle chłodne i gorzkie. Szepnął do mnie:
– Jest nas dwunastu. – Rzeczywiście, tylu gości wraz z barmanem znajdowało się w sali.
Był tu redaktor codziennej gazety, człowiek ciekawski jak tylko dziennikarz potrafi,
niegdyś wzięty korespondent wielkiego magazynu w tropikach, zachorował tam na jakieś
paskudne choróbsko, a do rodzinnego miasteczka wrócił chudy, niemal zasuszony. Rzekomo
nabawił się też trwałej impotencji, więc nasza strona miejska siłą rzeczy podlega wyjątkowej
autocenzurze. Przy drugim stoliku zasiedli trzej bracia White, którzy wierzą tylko w jednego
boga - pięćdziesięcioprocentową jałowcówkę. Mieli już mocno w czubie. Starszy bełkotał coś
o końcu świata, zaś dwaj pozostali, bardziej upośledzeni na umyśle, potakiwali w spokojnej
alkoholicznej rezygnacji. Do towarzystwa nie pasował najwyraźniej obcy, wysoki mężczyzna,
z kimś tu pewnie umówiony, bo spoglądał często na zegarek. W głębi sali szatniarz,
niezmiennie od trzydziestu lat, wychylał służbową szklaneczkę whisky. Tego dnia nie miał
nic do roboty, no bo była pełnia lata.
Może i dlatego moje myśli natrętnie powracały do poprzednich wakacji. Leżałem na
brzegu jeziora i ratownik wrzeszczał, że za moje grzechy go posadzą i takie tam banały, bo
niby chciało mi się utopić, co gorsza bez sensownego powodu. Ale widać woda nie chciała
gorliwie wessać się w pęcherzyki moich płuc, tataraki oplatać mnie swoimi palcami, skoro
siedzę tu i nie boję się Śmierci. Hermina odeszła i tylko po drugiej stronie mogę ją spotkać.
Kim była? Czymś ze słodkiego mitu Androgyne; kimś tajemniczym nawet potem, kiedy tak
naprawdę go nie ma, Hermina o brązowych oczach, długowłosa i zwinna, która spłonęła w
swoim domu. Ktoś tam z nią był, dwa ciasno splecione szkielety ludzkie znaleziono na
pogorzelisku. By jej dorównać, wybrałem przeciwny żywioł.
Jakże piękny byłby świat, gdyby bracia White rozumieli, co czułem do Herminy i gdybym
ja pojął małe szczęście trzech pijaczków, co nie boją się siedzieć tu i w czas powszechnej
pokuty zalewać się z godną podziwu obojętnością. Ale mój świat piękny nie był, bo być nie
mógł; tu, w podrzędnym szynku patrzyli na mnie jak na wariata i szeptali oczyma imię
15
samobójcy. Powinienem był właściwie wyjechać i gdzie indziej poprosić żywioły, by
przeniosły mnie na stronę Herminy, nawet jeśli są tam tylko milczące piaski albo prochy ludzi
i zwierząt, nieświadome, może cierpiące, nostalgiczne czy obojętne, to i wtedy odczuję
tożsamość istnienia z nią i dla niej. Gdyby nie istniała żadna druga strona, jak powiadał
filozof, którego dzieła palono tej zimy publicznie na rynku, nie miałby sensu jakikolwiek mój
krok. Cokolwiek zrobię, będę zapomniany. Dokąd nie poszedłbym, nie zobaczę jej więcej.
Będę bawił się z ludźmi w dziwne gry i znajdę tylko nowy mrok.
Za piętnaście minut nastąpi południe. Według przepowiedni powinna zjawić się o
dwunastej wraz z ostatnim uderzeniem zegara, upozowana w myśl naszych wyobrażeń.
Szkielet z kosą w dłoni lub rozkładający się trup okryty zetlałym całunem. Zabawne, bo gdy
niewidzialna krążyła wokół mnie, tak trafnie wybierając osoby mi najdroższe, była zapachem
świec, nadmiaru kwiatów i drogich perfum, których kobiety nie żałują sobie, gdy wybierają
się żegnać znajomych. Może w ten sposób chcą Ją odpędzić, czując nie nazwanymi zmysłami,
że Ona woli wilgotną woń nieświeżej wody, gnijących kwiatów.
Barman nalał mi drugie piwo. Wcale go nie zamawiałem, ale było mi wszystko jedno,
pociągnąłem więc do dna, najwyraźniej sprawiając tym staremu przyjemność i choć piję
niewiele, poprosiłem o trzecie. Studenci, którzy przybyli do miasta na wypoczynek, także nie
wylewali za kołnierz i zważywszy, że nikt nie żądał zamknięcia drzwi, Śmierć powinna
przyjść prosto do baru, by nie kłopotać się otwieraniem kościelnych wrót. Tak myśleli
mieszkańcy miasta. Ich przesadnie poprawną logikę miałem okazję poznać w biurze przez
ostatnich kilka dni. Doprawdy, mieszczanin jest osobliwym tworem natury. Wyrasta z kołyski
wybitej złotymi monetami i wątpliwej jakości aksamitem, sypia jak król, a umiera jak Syzyf,
obciążony winą, niepewny, czy absolut mu wybaczył drobne i większe oszustwa.
Dobrze poczułem się w tych chaotycznych rozmyślaniach. Za pięć dwunasta byłem gotów
uwierzyć w historię Jedermanna, by zapytać Białą Panią, naturalnie jeżeli się pojawi, czy nie
zabrałaby właśnie mnie. Co powiem? Że nienawidzą mnie, bo żartowałem ze szkółki
niedzielnej, a kochałem się z prostytutką w Wielki Piątek o piętnastej, gdyż chciałem wygrać
zakład, a w dzień pogrzebu ojca schlałem się z pewną cizią ciepłym wermutem i rzygałem
pod kaplicą cmentarną. Trumnę zdążyli zakopać beze mnie.
Ojciec był mądrym człowiekiem. Przewidział, na co mnie stać i dwa dni przed śmiercią
sprał mnie tak, że opadł z sił i nie wstał już z małżeńskiego łoża. Gdyby mierzyć te czyny
według kanonu mieszczańskiej moralności, ojciec byłby ofiarą, choć to właśnie ja mam na
plecach blizny od wojskowego pasa. Może dlatego tak bardzo nienawidzę militariów. W
domu na ścianie wisiały epolety oficerskie, szabla, bagnet... Uprzątnąłem całą kolekcję na
śmietnik. Podobno dzieci sąsiadów poraniły się tym czy nawet pozarzynały nawzajem, ale ja
wtedy byłem w jakimś szpitalu, ciągle spałem i dostawałem zastrzyki; Hermina stała na
parapecie koło krat i wabiła mnie ruchami rzęs, bo poza tym była jakaś nieruchoma i blada,
jakby ogień nie dotknął jej wcale. Nie rozmawialiśmy, choć bardzo chciałem powiedzieć, że
zaraz do niej przyjdę i że te śmieszne druciki nie przeszkodzą mi w tym, zerwę je i polecimy
razem w dół, taki mały spacer jesiennego liścia, którym stanie się każde z nas, a potem
wtopimy się w zmierzch i napędzimy stracha przypadkowym przechodniom, drepcąc po
murach jak ich drugie cienie.
Nie chciała odpowiedzieć. Trwała przy szybie mego okna tak samo realna za dnia jak i
nocą, aż pewnego poranka zabrakło jej i zdany byłem tylko na czekanie. Wypisali mnie ze
szpitala i odesłali do domu. Ze strachu przede mną - choć podobno ludziom nie zagrażam -
matka zamyka się na noc w sypialni i siostrom każe robić to samo. Ale wczoraj uczyniła to po
raz ostatni. Nie wrócę już do nich.
Kolejny kufel piwa. Zegar z ratuszowej wieży zaczął wydzwaniać pogodną melodię, ale
wnet zagłuszyło ją zawodzenie dzwonów trzech sprzymierzonych świątyń. Było duszno.
16
Słońce prażyło ze zdwojoną mocą lata. Wedle starego zwyczaju naszych rolników wylałem na
posadzkę resztę ciepłego piwa. Nim przebrzmiały dzwony, do knajpy weszła pucołowata
blondyna w mundurze nieokreślonej armii, brudnym i poszarpanym, wysokich oficerskich
butach i płaszczu koloru feldgrau. Za popękanym, poczerniałym ze starości pasem tkwiły nóż
i rewolwer. Przez ramię żołnierka przerzuciła niedbale automatyczny pistolet. Jakby
zmęczona długą drogą - spod warstwy kurzu nie było widać koloru butów - oparła się ciężko
o kontuar.
– Jestem Śmiercią – powiedziała poważnie i spojrzała na nas – nie zamknęliście przede
mną drzwi?
Studenci zachichotali, starszy z braci White chrząknął dwuznacznie, a stary Jack siłą
nawyku postawił na kontuarze czysty kufel i nalał piwa nowemu gościowi.
– Miło tu u was – roześmiała się Śmierć – ale widzicie, mam się z kimś spotkać, a czasu
mało. Chodź, Jedermann! – wszystkie oczy wpatrywały się w twarz obcego mężczyzny, który
przed paru minutami tak interesował się swoim zegarkiem. Stał teraz wyprostowany, blady,
dłonie oparł mocno o blat stolika.
– Koleś – zawołał jeden ze studentów – co ona wyczynia w łóżku, że już w południe
gubisz portki? – Reszta towarzystwa zaśmiała się, a Śmierć zapytała:
– Nie wierzycie we mnie?
– My się zimy nie boimy... – zaintonowali studenci i wznieśli toast za zdrowie Jedermanna.
Wówczas to Śmierć - Jack gotów na to przysiąc - pokiwała swoją śmieszną główką i podała
rękę wybrańcowi, który zadał oczekiwane pytanie:
– Czy któryś z was pójdzie ze mną? Proszę..
Blondynka wyglądała tak niegroźnie, filmowo jakoś, że studenci znów zaczęli szydzić.
Tym razem wdali się w dysputę, jakie to męki piekielne musieliby znosić, gdyby skorzystali z
propozycji Jedermanna i dokonali zbiorowego gwałtu na wysłanniczce opatrzności. Straciłaby
swą moc czy poczęła nowe życie, niezgodne ze swą misją.
– I tak z naszego skromnego nasienia – zapiszczał cienko, naśladując koguta, chudzielec w
czerwonym kapeluszu – mógłby powstać byt transcendentalny, równy starożytnym herosom!
Nie sądzę, by była płodna – warknął pryszczaty brunecik w dużych okularach, a następnie
zakrztusił się wódką, bo lubił śmiać się z własnych dowcipów.
Zdumiałem się, że Śmierć puszcza im płazem te niewybredne żarty. Właśnie zamawiali
kolejkę piołunówki, kiedy Jack próbował wyegzekwować od Jedermanna zapłatę za śniadanie
i piwo. Nie miał gość ani grosza, więc zapłaciłem za niego i patrząc Śmierci w przenikliwe,
stalowe oczy, powiedziałem;
– Idę z wami. – I wtedy w jej spojrzeniu zamigotała dziwna ciemność, jakiej nigdy nie
doświadczyłem. Żadnej grozy, lęku, obłędu.
– Czy wiesz – mówiła cichutko tylko do mnie – że od początku świata jesteś pierwszym,
który chce dzielić los tej żałosnej kreatury? Chodzimy tak sobie i pytamy, a najnędzniejszy
samobójca woli stryczek własnego pomysłu, bo to jego własna śmierć.
– Wszystko mi jedno...
– Na same życzenie nie mogę cię zabrać, musiałbyś zrobić to dla niego, nie dla siebie.
Związki rodzinne, przyjaźń...
– Przecież go nie znam. A zaprzyjaźnić się można po drodze.
– Chcesz mnie oszukać! – Zdjęła z pleców automat i skinęła na Jedermanna.
– Powiedz – nie poddawałem się jeszcze – powiedz mi tylko, jak spotkać Herminę, kiedy...
– Nie wiem, nie interesuje mnie to. – Obejrzała się przez ramię z pogardą. – I nie próbuj
topić się albo skakać z wieży kościelnej, bo i tak nie uda ci się.
Zamknęła drzwi za wychodzącym Jedermannem.
Usłyszałem serię strzałów. Wybiegłem na ulicę. Przed barem leżały zmasakrowane kulami
17
zwłoki Jedermanna i małej dziewczynki. Znałem ją, była córką właściciela banku, domu
rozrywek i wielu innych instytucji naszego miasta. Dłonie zmarłych złączone były w mocnym
uścisku, tak, że nie można było ich rozdzielić. Późniejsze śledztwo nie wykazało związków
między ofiarami.
Oprócz kałuży krwi żaden ślad nie pozostał po wizycie Śmierci, a rozglądaliśmy się
bacznie. Zegar ratusza zatrzymał się w samo południe, ale ruszył niebawem i z kościołów
wysypali się tłumnie ludzie, jeszcze niepewni chwili, gotowi tratować się nawzajem, kopać i
gryźć. Wróciłem do baru. Redaktor notował w niemym zachwycie, zapomniał wytrzeć nos i
krople kleistej cieczy kapały prosto do kieliszka z winem. Studenci milczeli, bracia wpadli już
w ostatnie stadium zobojętnienia, tylko Jack zamyślił się i powiedział:
– Ale piwo wypiła...
18
Niedziela w mieście róż
Emanuel nie przyjechał, zwichnął nogę w kostce i bardzo go boli, leży w łóżku pod opieką
kobiet, ależ on musi wysłuchiwać; czemu wracał tak późno do domu, mógłby przestać
włóczyć się z facetami, tylko choroby jakiejś nabawi się i w ogóle rodzina wstydzi się za
niego. Lepiej już mieszkać samemu, byle gdzie i byle jak. Tak właśnie żyje Adam w swoim
pokoju na przedmieściu, czekał na Emanuela całą sobotę, mieli iść do kina na film o
Mozarcie, w niedzielę może na koncert, no i plany szlag trafił, jak to zwykle z planami bywa.
Zjedliby coś na mieście, a tak trzeba by samemu pójść do baru, w pobliżu otworzyli ostatnio
restaurację hinduską, ale po co tam leźć bez przyjaciela? Adam naprawdę nie jest głodny,
poleży sobie, pomarzy, może coś napisze, ostatnio coraz gorzej z pomysłami, nie zapisuje ich
w notesie jak kiedyś, starannie, pod właściwą datą w kieszonkowym kalendarzyku.
Powyrzucał te stare terminarze, nim sprowadził się do nadmorskiej dzielnicy ze starej willi
rodziców, nie wytrzymałby przecież dłużej w tej klatce z czerwonej cegły, wśród ciekawskich
sąsiadów, ich ogrodów, psów i genialnych dzieci.
Adam lubił spać na wznak, wygodnie rozkładając ugięte w łokciach ręce na wysokości
twarzy, lecz teraz skulił się na boku, jakby rozbolał go brzuch. Mógłby zatelefonować, chyba
u Emanuela nie podsłuchują bez przerwy przez drugi aparat, wstrętne baby, czepiają się, tak
naprawdę nie są potrzebne im obu, więc ich nienawidzą, trzeba było zgodzić się, kiedy
przyjaciel chciał wynająć mieszkanie, skrupuły zostawia się w dziecięcych zabawach, a to
poważna historia, tygodnia nie można wytrzymać bez spotkania, ba, dnia nawet, tak wpaść
beznadziejnie, gdy było się obojętnym na wszystko i jeszcze ta niedziela, redakcja zamknięta,
dopiero w poniedziałek po południu Adam ma swój dyżur w dziale miejskim. Może jest
chory, oblewa go takie dziwne gorąco, denerwuje się, interesanci uciekną spod drzwi, jeżeli
zobaczą go z taką miną; trzeba rzucić tę bezsensowną robotę, Emanuel ucieszy się, gdy
zamieszkają razem na stałe.
W szufladzie leży zapieczętowana koperta z pieniędzmi, to prezent od niego, ale Adam nie
śmie naruszyć tej sumy, nawet jej nie policzył, choć swoją pensyjkę wydał co do ostatniego
grosza i nie ma za co zjeść kolacji, pozwalał sobie, bywał tu i tam, żeby nie nudzić się przez
cały tydzień; niełatwo znaleźć sobie miejsce, kiedy trzeba wyjść z pracy, zanim wróci się do
wstrętnego pokoiku z papierowymi tapetami i lampą bez klosza, nie stać na lepsze lokum
początkującego redaktora, dobrze, że ma daleko do centrum miasta, zabije trochę czasu przez
dojazd. Może podróżować autobusem albo część drogi metrem, jeżeli się spieszy, źle sypia
ostatnio, więc wychodzi z domu wystarczająco wcześnie, by zdążyć przed dziennym
portierem, w redakcji śmieją się z tej wzorowej punktualności, ale Adamowi to obojętne, nie
zaprzyjaźni się z nikim stamtąd, dziś z jednym tylko człowiekiem chciałby być i rozmawiać.
Leżeliby przytuleni na tapczanie, gdyby nie mieli ochoty nigdzie iść, lecz pewnie
poszaleliby, wiosna taka pogodna i dziś rozpoczyna się jeszcze wystawa. Tak, bezwzględnie
dostał od naczelnego najgorszy temat na poniedziałek, choć stary ślinił się, że to podobno
zaszczyt pisać o Dorocznej Wystawie Róż i artykuł musi być ekstra, ale Adam oddał
służbowe bilety i prawa autorskie małej czarnulce z działu kulturalnego, wybrała się z
19
narzeczonym oglądać kwiaty i pewnie dostała od niego bukiecik, kupiła sobie nawet z tej
okazji zabawną czapeczkę ze sztucznym kwiatkiem.
Z Emanuelem poszliby oczywiście pogapić się na te róże, wziąłby katalog, zadał ludziom
parę bezsensownych pytań i sklecił reportaż w sam raz na poziom miejscowej gazety, dla
poczciwych mieszczan, czytających od lat te same pisma przy śniadaniu, by nie rozmawiać z
rodziną, której nie mają nic do powiedzenia.
Gdyby udało dostać się do działu krytyki jednego z tych ekskluzywnych czasopism
literackich o niskich nakładach! Wyraźny druk na dobrym papierze, twarde, błękitne okładki...
Warto by naruszyć leżący w kącie stos nowości wydawniczych, poczytać, spróbować
zamieścić gdzieś choćby recenzję, i to byłoby niezłe na początek. Stary nie kpiłby wtedy z
Adama, że uczy czytelników „Słownika wyrazów obcych” na pamięć, zamiast ukazywać im
piękno miasta, ale cóż fascynującego można zobaczyć przez jedyne w pokoju okno?
A gdyby tak napisać prawdę o niedzieli w mieście, poruszyć sumienia wiecznie
zadowolonych, uśpionych w dobrobycie sklepikarzy? Rzeczywiście, wtedy trzeba by urok
rozgrzebanego przez bezdomne koty i psy śmietnika sfotografować trafnie dobranym
zdaniem, zadziwić ludzi spostrzegawczością. I nawet nie ma sensu odsłaniać firanki, całą tę
martwą naturę Adam pamięta z detalami. W niedzielę obraz staje się szczególnie
przeładowany, bowiem od piątku służby miejskie nie pokazują się w okolicy. Bogactwo
kolorów podlega jednemu tylko ograniczeniu - wyrzucone resztki pożywienia, tracąc powoli
soczystość, wyzbywają się także jaskrawości barwy, blakną i ciemnieją ku brunatnym i
popielistoszarym tonacjom, a we wszystkich tych odcieniach czuje się szczególną miękkość
rozkładu, bezsilność dumnych niegdyś skórek owoców, które broniły dostępu do
aromatycznej zawartości swego wnętrza, a teraz, rozdarte, niepotrzebne, wtapiają się w rybie
wnętrzności i poobiedne resztki. W miarę ubywania dnia zawartość śmietnika rozpaczliwie
zacieśnia się i rozłazi nadmiarem poza pojemniki, na murek, jakby umyślnie dla głodnych
zwierząt wzniesiony przez architekta dzielnicy.
Pod wieczór kilka metrów za oknem Adama nieład odrzuconych przez człowieka dóbr,
wyselekcjonowanych przez sprawiedliwą miejską naturę to dla psów, to dla kruków łakoci,
przelewał się już na podwórko ku uciesze dzieci, które rozwłóczyły po okolicy butelki i
puszki po napojach, jeżeli zaś odkryły połamane krzesło bądź inny mebel, rozpoczynała się
zabawa w dom. Ona nie znudzi się na żadnym ubogim podwórku świata w swej mnogości
wariantów, daje tak wielką możliwość obsady ról, każdy może grać ojca lub matkę, ukarane
za psoty dziecko, które musi ugotować obiad w dużej puszce po ogórkach, kuchenkę zastąpi
oczywiście ognisko, śmieci jeszcze mokre, źle się palą, ale nic nie szkodzi, rodzina może
udawać koczowisko nomadów, ze starych ubrań porobić peleryny i płachty na głowę dla
kobiet. Wychuchanemu jedynakowi obce były zabawy biedoty, ekstatyczne i hałaśliwe, toteż z
początku podziwiał pomysłowość małych obdartusów i nie raził go nawet odór spalenizny,
wdzierający się do pokoju mimo szczelnie zamkniętych okiennic.
Nędza zdawała się wabić żywiołową radością samego egzystowania, której Adam nie
odkrywał ani w rodzinie, ani w pracy, ani nawet tuląc twarz do szerokiej piersi Emanuela, gdy
dreptali nocą po plaży, milcząc, by nie spłoszyć szczególnie subtelnego porozumienia, które
zaczęło się między nimi o zmroku; było już oczywiste, że nie rozstaną się przed świtem, ale
powinni znaleźć jeszcze właściwe miejsce, które ukryje ich przed ludźmi i słońcem, oazę
samotności dla nich obu, gdzie zerwaliby z tym, czego od nich oczekiwano i oddaliby się
tylko sobie, bawiąc się i ucząc swych ciał, tak jak idąc wsłuchiwali się wzajemnie we własne
oddechy poprzez dochodzący od strony miasta pogłos egzotycznej muzyki.
Taki wieczór chciałoby się przeżyć setki razy, ciekawość nowego i na koniec przekraczanie
ról nakreślonych w dziecinnej zabawie, świadome bólu i potępienia przez obcych, bicie serca i
niecierpliwość, jak to będzie, kiedy znajdą schronienie, by rozpocząć zakazaną grę. Dobre
20
dziesięć lat starszy Emanuel odczuwał widocznie niepokój przyjaciela, gdyż często pochylał
się i całował jego oczy, czoło, potem usta, najpierw nieśmiało, jakby chciał upewnić się, czy
partner nie denerwuje się bardziej niż to wskazane przy pierwszym zbliżeniu. Adam był
zdecydowany i bez dodatkowej podniety rozchylił wargi do pocałunku, kładąc dłonie na
silnych ramionach człowieka, który oto burzył pozorny i szary spokój bytowania w ludzkiej
cieplarni, a pracowały na nią bądź co bądź dwa pokolenia przodków drżącej ze strachu przed
życiem roślinki, jaką sobie wyhodowali i oto ona wymyka się nagle spod ich kontroli,
pieniędzy nie chce, jakże sobie poradzi w złym świecie?
Tamtej nocy, a była to także niedziela, Adam czuł po raz pierwszy, że żyje naprawdę, że
sam odkrywa niezbadaną stronę świata. Poszedł za przyjacielem jak dawni zdobywcy za
legendą o Eldorado, chociaż Emanuel niczego nie obiecywał, dawał tylko jakąś nową moc i
ucieczkę przed schematami, które rodzice układali już sobie z dalszą rodziną. Musieli mieć
zdziwione miny, gdy zniknął, pozostawiając tylko kartkę z przeprosinami do rodziców. Wziął
z domu tylko trochę osobistych rzeczy, uczciwie wyrzekłszy się złotego zegarka, prezentu z
okazji osiemnastych urodzin. Oczywiście i to wydarzyło się w niedzielę! Rodzina wybrała się
za miasto kremowym kabrioletem, było w nim rzecz jasna miejsce dla Adama, obok ojca,
zaszczytne, honorowe. Obrazili się prawie, gdy został w domu, ale potem wcale syna nie
szukali, znają adres redakcji, gdyby tylko chcieli...
Nie potrzebują skompromitowanego chłopca, co to zadaje się ze zwariowanym
kompozytorem, aktorem i licho wie kim jeszcze jest ten zboczeniec. Dobry syn przydaje się w
niedziele, wstaje rano i przy śniadaniu nie zapomni nalać matce kawy, a ojcu powyjmuje
gazety z opasek pocztowych. Od święta nosi szyty na miarę garnitur, szary albo granatowy,
sam zawiązuje krawat i wręcza imieninowe kwiaty ciotkom albo różnym znajomym, a przede
wszystkim nie choruje w niedzielę. Pieczywo świąteczne może być czerstwe, ale on,
wytresowany i wychuchany specjalnie na ten dzień, powinien imponować świeżością. W
sobotę musi wcześnie się położyć, by w kościele dumnie tkwić przy matce i ani razu nie
ziewnąć przez roztargnienie.
W pokoju było duszno, wilgotnie. Adam spocił się w jedwabnej pidżamie, zrzucił ją więc i
cisnął obok tapczana, nie pomnąc, że jak większość ciuchów, które nosił, została mu
darowana przez Emanuela niby z jakiejś to okazji. Odmawiał przyjmowania pożyczek, godząc
się już dla świętego spokoju na dość kosztowne prezenty, byle były podane w naturalny
sposób. Spojrzał na kartę ściennego kalendarza - do wypłaty zostało osiem dni, tak czy owak
trzeba będzie znienawidzoną kopertę naruszyć; forsa zepsuje wszystko, co podobało mu się w
tej męskiej przygodzie; jeżeli skorzysta z hojności przyjaciela, będzie czuł się kupiony, tak jak
w domu był własnością rodziny, oczywiście Emanuel nie dałby odczuć tej transakcji, nawet
gdyby regularnie zostawiał pieniądze, może ma zresztą zamiar tak postępować w przyszłości,
musiał znać przedtem innych chłopców, którzy nie mieli podobnych skrupułów, ale nic o tym
nie wspomniał, jakby uczucie do Adama było pierwsze i czyste, nie chodzili także razem na
party do starych znajomych Emanuela z teatru, choć podobno pragnęli oni poznać młodego
redaktora, może gdyby bywał w tym towarzystwie, nie nudziłby się teraz w niedzielnym
zaduchu, zaakceptowałby jakieś zaproszenie na wieczór, a tak pozostaje wstać i napisać
cokolwiek, coś, co dałoby się sprzedać naczelnemu, ostry felieton albo esej demaskujący
praktyki komercyjnych wydawnictw.
Nic z tego, czytelników nie obchodzi bezprawie w dzielnicach nędzarzy albo los
porzuconych starców, do których strzelają na niby przechodzący ulicami żandarmi, ludzie
chcą czytać tajemnicę i zapach róż, dumni z miasta, swej prawdziwej ojczyzny, bo tak
naprawdę nie wyjeżdżają stąd całe lata dumni obywatele kwietnego miasta, zasiedziali na
tarasach domów i w letnich ogrodach, celebrują lato, zaś zimą śledzą marsz deszczu po
okiennicach i do tych nastrojów trzeba się dostosować; mimo że właśnie upał czyni tę
21
niedzielę nie do zniesienia, artykuł powinien udawać zachwyt słoneczną kąpielą, dać pewność
solidnym i poczciwym handlarzom, że ich miejska plaża jest najpiękniejsza na świecie. Nie,
w ten sposób Adam nie potrafiłby pisać tej letniej niedzieli, dlaczego zresztą miałby kłamać,
plaża brudna, choć morze pachnie jak przed wiekami, ale uczciwi kupcy zbudowali przecież
port i niejako z konieczności zaśmiecają miejskie nadbrzeże, ich prywatne rezydencje,
położone z dala od centrum, kąpią się w czystej jeszcze wodzie i otulone złotym piaskiem
zdają się kpić z bezsilności biedaków, przekonane, że lawina odpadków nie dosięgnie
bogactwa.
Myśląc o tym, Adam sam poczuł się niczym zdarty łach, niepotrzebny śmieć, dziwnie
pasował sobie samemu do pokoiku, z którego można by uczynić obserwatorium
śmietnikowego wszechświata. I na nic zdało się, że przyjrzał się swoim wąskim stopom i
dłoniom o wrażliwych, długich palcach, nie umiał bowiem znaleźć we własnym umyśle ani w
ciele nic wzniosłego bądź pięknego. Zdjął ze ściany gitarę, nastroił ją i próbował przypomnieć
sobie chwyty ballady o kłamstwie, zdradzie i śmierci, ułożonej przez jakiegoś egzotycznego
pieśniarza z końca świata, grał tę melodię tak dawno, że nie potrafił jej już odtworzyć, a stary
śpiewnik zostawił chyba w domu jak i całe tamto życie, usiadł więc na tapczanie, próbując
wydobyć z instrumentu to, co ćwiczył najdłużej - wolne fandango, zapomniał się na chwilę w
muzyce, lecz jej wytworne dźwięki kłóciły się z odgłosem kapiącej z nieszczelnego kranu
wody i brzęczeniem uwięzionych między okiennicami much. Odstawiona gwałtownie gitara
nie odezwała się nawet, jak to zwykły czynić porzucone instrumenty.
I ona słuchała kroków z piętra, ciężkiego stąpania pijanych gości postarzałej prostytutki,
której nikt już chyba za usługi nie płacił, aczkolwiek nie brakowało na nie chętnych.
Dotychczas Adamowi nie przeszkadzało to kipiące przekleństwami i wulgarnym śmiechem
sąsiedztwo, lecz teraz był sam, a cała uwaga, wszystkie zmysły wbrew woli łowiły odgłosy z
zewnątrz, odgadując ich znaczenie, porządkując następstwo ruchów w ciągłą rzeczywistość.
Donna przyjmuje dwóch gości, jeden czeka na krześle, drugi cisnął właśnie butami o podłogę
i wszedł za parawan, który, nabyty za dobrych lat młodości, służył sąsiadce jako
przepierzenie. W jednym pokoju musiała pomieścić żelazne łóżko ze sprężynami, prymitywną
kuchenkę oraz kilka krzeseł, pełniących rolę poczekalni, bowiem właścicielka domu nie
pozwoliłaby, żeby seniores czekali na korytarzu, palili tam cygara i rzucali niedopałki gdzie
popadnie.
Rząd trzeszczących, rozhuśtanych, kulawych krzeseł stał w tym miejscu pokoju, gdzie
piętro niżej znajdowały się biurko i fotel Adama, celowo odsunięte jak najdalej od okna.
Siedząc przy maszynie do pisania, słyszał więc nieraz nad głową swoisty koncert przytupywań
i bełkotów, brzęk tłuczonych o podłogę butelek, a czasem odgłos upadku bądź chrapania
pijaka. Skrzypienie łóżka i piski jego pani były równie denerwujące, zwłaszcza gdy
towarzystwo zabawiało się od południa do rana, wykazując niepospolitą kondycję i witalność,
których zwykle Adamowi brakowało. Daleki był od zachwytu tym przejawem prymitywu,
dziwiła go raczej żywiołowa gotowość płodzenia, spożywania i walki, bo sam nie zaznał jej
wcale, no może prawie wcale, bywał czasem naprawdę głodny, ale dawno i teraz nic mu nie
smakuje, a jeśli chodzi o tamte sprawy, to pozwala Emanuelowi kochać się w każdy
wymyślony przez niego sposób wcale nie z pożądliwości, mógłby żyć zupełnie sam,
wytrzymałby to, lecz jest w nim jakaś dziecięca tęsknota za przyjaźnią, ofiarowaniem samego
siebie.
Powinien ubrać się i poszukać czynnej budki telefonicznej, tylko że nie ma ochoty spotkać
na schodach nikogo z sąsiadów, a chciałby dać dowód swej wierności i w ogóle przełamać
niedzielne znudzenie. Wstał i napił się wody. Była gorzka, ciepła, jakby rozpuszczono w niej
mydło lub proszek do prania. Splunął ze wstrętem do zlewu, umył ręce i twarz, ale nie poczuł
się lepiej. Piętro wyżej zabawa wyraźnie się rozkręcała - ktoś przewracał po kolei krzesła,
22
wzywając na pomoc siły niebiańskie i piekielne równocześnie. Trzasnęły drzwi, nowy gość
został przyjęty oklaskami, widocznie przyniósł wódkę. Nie, stanowczo nie pora teraz
wychodzić, te bandziory mogłyby sprowokować Adama do bójki, jest tu obcy, więc wszyscy
byliby przeciwko niemu; widywano go tylko z przyjacielem i choć starał się nie zwracać na
siebie uwagi, ciekawskie staruchy z piętra mogły odgadnąć charakter ich znajomości.
Tak, na początku było jakoś inaczej, Emanuel przynosił swoje najnowsze nagrania, słuchali
najpierw tej muzyki, trzymając się za ręce, rozmawiali, dopiero później przychodziła pora na
czuły szept i pocałunki; Adam pozwalał rozbierać się z całym ceremoniałem, wiedząc, że
sprawia tym przyjemność partnerowi, dbał też bardziej o siebie, czasem kupował coś
modnego do ubrania, jeśli oczywiście nie dostał tego wcześniej w prezencie. Ostatnio,
spodziewając się wizyty Emanuela, narzucił tylko szlafrok, niedbale przewiązał go paskiem,
umył twarz, ale grzebienia już nie poszukał. Dziś też nie ogolił się i nie uczesał, wygląda
koszmarnie, cisnął lusterko na biurko. Tak, postąpił wtedy tak samo jak ów obleśny
kurwiszon z piętra i co gorsza nie wie, dlaczego. Zdjął szlafrok, nim przyjaciel zdążył usiąść i
wyjąć z kieszeni kurtki butelkę wina, a potem od razu położył się na brzuchu na tapczanie, nie
podejmując rozmowy. Czyżby tak podziałała biała koperta, którą zostawił na biurku w
zeszłym tygodniu? Nic nie powiedział, wychodził tak późno, tak trudno było się rozstać,
wsunął ją pod książkę i podbiegł prosto do swego samochodu. Pieniądze Adam znalazł
dopiero rano, kiedy spieszył się do redakcji. Chciał je od razu zwrócić, złościł się, myślał o
zerwaniu, lecz po długiej rozmowie przyjął przeprosiny Emanuela, tylko że zagubił gdzieś
czułość i oddanie, które szczerze mu ofiarował. Niepotrzebnie skarżył się, że mogą zwolnić
go z pracy, ale komu w końcu miał o tym powiedzieć?
Postanowił przetrząsnąć wszystkie kieszenie w poszukiwaniu drobniaków. Dobre zajęcie
na niedzielę, tylko że już w piątek dokonał skrupulatnej rewizji spodni i kurtek; prócz starych
biletów, rachunków z restauracji, niczego nie znalazł. Można by spróbować pożyczyć od
którejś z dziewcząt z miejskiego, jeśli same nie siedzą w długach, bo napisanie artykułu nie
wchodziło już w grę, czytelników nie zainteresowałaby niedziela w obskurnej kamienicy, jej
zapachy i głosy.
Dobrze, że przekręcił klucz w zamku. Ktoś puka do drzwi. Ostro, natarczywie. Nie
otworzy, nikogo nie zapraszał, gospodyni wzięła czynsz za miesiąc z góry, nie ma więc prawa
przeszkadzać. Słychać głosy, nieproszeni goście naradzają się po cichu. Koledzy z redakcji
nie znają adresu, Emanuel nie przysłałby nikogo obcego. Czyżby amanci sąsiadki pomylili
piętra? Nie jest od niej lepszy. Jutro weźmie z koperty pierwszy banknot, pojedzie taksówką
do pracy, zje solidny obiad i może kupi sobie dobrą książkę, żeby nie nudzić się po południu.
Wtedy w następną niedzielę będzie mógł otworzyć drzwi i czekać na każdego, kto zechce
bawić się jego ciałem, ale czy można sprzedać same tylko ręce, usta, tyłek, gdyby dało się o
tym poważnie pomówić z Donną z piętra, dowiedziałby się może tego, co sam przeczuwa, że
sprzedać się raz to tak samo jakby robiło się to dzień w dzień, że na targ wystawia się
wszystko na raz: bolący brzuch, usta i książki, których już się nie napisze, bo jakże można na
tak wrażliwych strunach grać brudnymi łapami, trzeba je będzie myć i wciąż patrzeć jak
czernieją, rozkładają się niczym chore na nieuleczalną zarazę, coraz bardziej bezradne, ręce
człowieka, który nie lubi niedzieli, choć urodził się w wesołym mieście róż i miał zaproszenie
na wystawę.
23
Złoty wąż
Złoty wąż oplatał już drugą nogę stolika, a wciąż nie miał końca. Był cienki, bardzo szybki
w ruchach. Mieniące się łuski prześwitywały lekko zielenią i może dlatego nikt poza mną nie
dostrzegał go na tle trawnika.
Piłem dopiero drugi coctail. Zbliżało się właśnie południe i na tarasie kawiarni siedzieli
tylko stali bywalcy, ale i oni szykowali się do odejścia. Wąż uśmiechał się całym ciałem.
Sprytnie unikał cienia rzucanego przez parasol. Wił się już na blacie stolika, okrążając
serwetę, jakby bał się zaplątać w jej barwne frędzle. Dałem znak kelnerowi, by przyniósł dwa
drinki. Spojrzał na mnie dziwnie, lecz zamówienie zrealizował jak zwykle skrupulatnie. Wąż
nie dał się prosić. Ostrożnie zanużył pyszczek w swojej szklance i powoli lizał kostki lodu.
Potrącał lód żądełkiem, jakby zapraszał do jakiejś przedziwnej zabawy. Podziwiałem
zręczność gada i aby lepiej widzieć go, zdjąłem przeciwsłoneczne okulary. Mieniący się
szmaragdowe wąż zdawał się być jednakowo chłodny na całej swej długości, ale być może i
jemu upał dał się we znaki.
Sączyłem martini bez przyjemności. Był to powtarzany od lat rytuał - parę kropel
lodowatej słodkości w apogeum nudy. Tak jak zwykle powinienem teraz wrócić do domu,
rzucić się na posłanie, szczelnie osłonięte moskitierą przed owadami i śnić zwykły koszmar
zenitu. Wstrętne ludzkie cielsko! Nim zaśnie, przewraca się z boku na bok, klnąc słońce i
wszystkie chłodne napoje, które jednakowo nie przynoszą ulgi tutaj ani w przepoconym
łóżku. Postanowiłem pozostać w kawiarni, w końcu turyści też znoszą gorąco południa. Ale
tego dnia nie było ich. Nie zanosiło się na deszcz ani burzę, piasek wirował spokojnie wokół
kaktusów rosnących w wielkich donicach wokół tarasu; całe otoczenie jakby cierpło i stygło
w tropikalnym rozleniwieniu. Pomyślałem o obiedzie, który gospodyni powinna właśnie
gotować. Nie cierpię jej słodkich dań, pierogów z owocami, pomarańczowych kombinacji z
mango i kiwi, bananowych galaretek ze śmietanką, podawanych na stół „prosto z lodu”, jak
zwykła zachwalać swe dzieła. Nie pójdę do domu. Chociaż raz.
Widocznie zapatrzyłem się mocno w złote oczy węża, bo nawet fajka zgasła. Musiałbym ją
na nowo rozpalać, na co zupełnie nie mam ochoty. Popiłem coctail zmrożoną wodą mineralną
i przeciągnąłem się, nie wstając z wiklinowego fotelika. Wąż przypatrywał mi się uważnie;
stawał na stoliku w różnych pozach, raz jakby chciał zaatakować niewidzialnego przeciwnika
na wolnym fotelu naprzeciw mnie, to jak gdyby reagował na muzykę fakira, zapadając w
magiczny trans. „Czyżby upił się tą lurą?” - pomyślałem i zachciało mi się śmiać.
Tak dawno nie śmiałeś się, lata przecież i teraz taki mały gad, na dodatek na przemian
złoty albo zielony, euforia radości za cały ten samotny czas, wąż znowu łasi się do pustej
szklanki, w której połyskują błękitem bezkształtne opłatki lodu. Zrobiłem gest, jakbym chciał
przywołać kelnera, by jeszcze coś zamówić, lecz gad syknął ostrzegawczo, spłynął na moje
kolana i piął się ku twarzy. Mieliśmy więc zostać sami. Zapoznawałem się z jego zwinnym
ciałem, jakby utkanym z pasm czystego złota. Główka dopiero co leżała na moim ramieniu, a
już nurkuje spod kolana, chłodząc przyjemnie dłoń, na której położyła się, chcąc odpocząć
między iście cyrkowymi popisami. Wąż najwyraźniej chciał się ze mną porozumieć,
24
wpatrywał się w moje źrenice, próbując jakiegoś zaczarowanego języka spojrzeń, którym
odpowiedziałbym na nieznane jeszcze pytania. Przeczuwałem, że nie wolno mi się poruszyć,
niebezpieczeństwo zdawało się zbliżać, to znów oddalać. Nie umiałbym określić, czym jest:
człowiekiem, żywiołem? Instynkt wiódł mnie ślepo, nieznanym szlakiem, wskazując tylko
same rozwiązania. Zapragnąłem rozmowy z moim dziwnym, nowym przyjacielem.
Odpiąłem mankiet koszuli, położyłem rękę na stoliku i nim zdążyłem zareagować, wąż
opasał przedramię swym ciałem, po czym precyzyjnie wstrzyknął jad w cienką żyłę
nadgarstka. Niepokój minął szybko, nie miałem zresztą wyboru ani czasu do namysłu.
Poczułem przyjemny chłód, jakby temperatura ciała obniżyła się o kilka stopni, przez chwilę
leciałem gdzieś bez skrzydeł, by opaść w wielokątną przestrzeń, zamkniętą połyskującymi
zielono ścianami, w które mogłem wnikać do woli, tracąc chwilami wzrok w ich przedziwnej
gęstości, niezgodnej z prawami jakiejkolwiek fizyki. Dotyk nie mówił mi nic, czy oto
zostałem połknięty przez potwora albo podróżuję poza mój świat, będąc już tylko cieniem, a
może tkwię w przejściowej formie życia, oczekując ostatecznej przemiany? Bawiłem się
doskonale, zagłębiając ramiona w obcej substancji. Nie stawiała oporu, rozstępując się niczym
legendarne morze przed bohaterami świętych ksiąg. Przestałem odczuwać własny ciężar i
bicie serca, nieistotne też było, czy mam otwarte oczy, także przez powieki widziałem
migocące w setkach odcieni zieloności góry albo przepaście, głębokie i niezbadane. Świat
zapachów rozwarł tajemne drzwi - doświadczyłem przez minutę tylu pożądanie nauczyłem się
panować nad nimi i tylko uśmiechać się z wyrozumiałością, gdy inni wyją z bólu, znieważeni
w swej dumie.
„Mogę przesiedzieć tu wieczność, złoty wężu, będę obojętny na chłód i rozpacz, proszę,
sprawdź mnie, a jeśli wytrzymam próbę, daj nagrodę z cudu obojętności, rozpływania się w
twoje baśniowe kolory. Jestem człowiekiem, więc bardzo prawdopodobne, że przegram i
stoczę się z powrotem na swój fotel w kawiarni, jakich tysiące w słonecznych krajach z
kamiennymi plażami, nudą i niejasną polityką. Próbowałeś tu rządzić? Wiesz, jak krótko trwa
zaufanie roztańczonego tłumu? Jeden oddech gorącej nocy i budzisz się w innym porządku,
obwieszczonym barwnymi plakatami, słyszysz może płacz tych, co stracili wszystko - nawet
własne ja”.
I odbyłem w zieloności ni to kąpiel ni to bieg po kole, które oddzieliło mnie w pewnej
chwili od świata wirujących wielokątów, ruch zdawał się tak łatwy, jakby dokoła wcale nie
było powietrza stawiającego opór, jak gdybym nie potrzebował do życia żadnej innej
substancji oprócz rozpryskujących się o mnie przezroczystych baniek, a i one okazywały się
wkrótce złudzeniem, bo tak naprawdę były to może zamaskowane owady; uderzające mnie
skrzydłami, ślepe od powstania swego w tej formie, chciały sprawdzić, czy należą do ich
tajemniczego rodzaju, a gdy zawiodły się, odleciały w doskonalsze zakątki, sobie tylko znane.
Pragnąłem ukryć się w tym nowym świecie, nigdzie jednak nie było lustra i nie mogłem
sprawdzić, kim lub czym teraz jestem, jakie mam możliwości albo co mi zagraża.
Nie myślałem o powrocie cielesności i upału, poddałem się zupełnie nowym doznaniom.
Stałem pośrodku falującego roju kół, ciemniejszych na obwodzie tej figury, jaśniejszych w
centrum i nie poruszyłem się, gdy wszystko wokół szalało, stapiając się w pasma o różnym
nasileniu kolorów. Kiedy zrobiłem dwa kroki, chcąc wstąpić na jedną z tych szalonych
autostrad, centralne pole zmieniło położenie i znowu czułem się wystawiony na cel w sercu
strzelniczej tarczy, zdany na łaskę mego dobroczyńcy lub prześladowcy.
Nagle wirowanie ustało, podniosłem wyżej wzrok, nie czyniąc żadnego gestu. Popłynąłem
wzwyż. Ściany otaczającej mnie zewsząd przestrzeni były teraz owalne, by po następnym
zawrocie głowy stać się strzelistymi trójkątami, zbiegającymi się ku sobie w symboliczny
kształt rozety. Barwy także tworzyły splątany krajobraz - od trawiastej, rozbielonej falami
światła zieleni, po zmierzchający kolor wzburzonego morza, który wybrałbym sobie na szaty
25
królewskie, gdybym pożądał władzy, ale, jak już mówiłem, wyrzekłem się wówczas wzruszeń
i ludzkiej zachłanności, jedzenia, dóbr materialnych...
Komu to przysięgałem, nie pamiętam, nie zwracał uwagi na słowa i raz jeszcze zawrócił
mnie w otchłań zmiennych figur, kpiących sobie z wymiarów i płaszczyzn. Czy to jakiś nowy
bóg uwolnił mnie od wysiłku, sumienia i miłości? Chciałem wstać i zaśpiewać dziękczynną
pieśń, ale leżałem wciąż na uginających się coraz głębiej poduszkach ze szmaragdowych nici.
Dręczące mnie pragnienie ustąpiło na dłużej, w ustach czułem smak skroplonego lodu.
Przypomniałem sobie ludzi z rozpalonego miasta. Czy wolno mi nimi gardzić, bo nie odbyli
takiej jak ja podróży, a za swoje miliony mogli najwyżej zwiedzić ulice i hotele, identyczne na
wszystkich kontynentach pokoje z łazienkami, w których nie można zmyć z siebie ani
głupoty, ani nienawiści do cudzych rzeczy.
Gdybym nawet w mej wędrówce z wężem znalazł czyste złoto lub szlachetne kamienie,
poszedłbym dalej, nie warto bowiem schylać się w tym świecie po wartości powszechnie
uznane, nie oddałbym ciepłego kręgu, który otoczył moją głowę ciasnym wieńcem szepcących
dzwonków, była to muzyka, co mówi i rozpala, roztacza się w zmiennych tonacjach, których
istnienia nie przewidziałby twórca współczesnych gam, a przy tym jej niepokój nie drażnił
zmysłów, roztapiał się gdzieś wewnątrz w wielobarwne symbole; słuchanie tych dźwięków
skojarzyłem ze zwiedzaniem galerii, która sama przyszła do mnie, żeby poznać kim jestem i
udoskonalić to istnienie, zmieniając swą ekspozycję co chwila, bym się nie nudził, nasycając
formą wszystkich nienasyconych, zdecydowanych przyjąć nieznany pierwiastek, a
przewyższając wynalazczość natury, myśleć nad jego imieniem.
Zastanawiałem się wtedy, czy tak twórcza tkanka potrafi sklasycznieć, skostnieć na tyle, by
każdy pacykarz z Akademii, wysłuchawszy na przykład mojej historii o złotym wężu, oddał
jego zmienne kolory, kształt, ruch w swym obrazie? Nie od każdego kawiarnianego artysty
przybędzie przecież taki dziwny gość, co potem zniknie gdzieś w świecie, do którego sam
zaprosił nas i poprowadził. Chyba że był ze mną cały ten czas, tylko ludzka ślepota
uniemożliwiła mi rozpoznanie psotnika. Proszę, w tej chwili sam śmieje się ze mnie, ukryty w
pasmach zielonego światła, spływającego do środka owalnej, szklanej pułapki, którą dopiero
co wokół siebie zauważyłem. Obraca się coraz wolniej, spowita w cienie zewnętrznych ścian,
rozchyla się.
Leżę w kielichu ogromnej orchidei o puszystych płatkach, słodki zapach usypia, zniewala.
Szaleńcza gonitwa przestrzeni przemienia się w kolekcje zapachów i smaków, które wciąż
walczą z sobą w ustach. Nie muszę sięgać po jedzenie ani picie, którego nie widzę w pobliżu,
czuję się syty i senny.
Koniec podróży? Szum i świst przecinających się zielonych błyskawic umilkł gdzieś w
zagubionym wymiarze. Żałuję, że to koniec zabawy. Jestem zmęczony. Układam się
wygodnie na lewym boku. Oczy zamykają się, obiecując marzenia jeszcze dziwniejsze niż
jawa, lecz rozleniwienie prędko ustępuje. Budzi mnie syk powietrza jakby uciekającego z
przekłutych balonów lub dętek. Nie, nikt nie wyrzucił mnie na ulicę z pędzącego samochodu.
To kwiat opada. Wąż przybrał swój prawdziwy kształt i zwinąwszy się w kłębek, zaczyna
opowieść. Jest na pozór olbrzymim okazem swego gatunku, choć niegdyś mieścił się na
kawiarnianej serwetce. Jednym ruchem atletycznego korpusu wydobył mnie spośród płatków
umarłej orchidei, a potem zaniósł mnie na wydmy, do swego schronienia. Wieczór przynosił
właśnie ulgę rozpalonym piaskom, które poruszały się cicho, słuchając pieśni tropikalnego
morza.
„Zeszłej nocy - szepce wąż - przybyłem pośród ludzi, ja, syn tajemniczej Selene i króla
dżungli, który wypatrywał znaku na niebie i polował tylko w dniu jej uśmiechu, chcąc mieć
pewność, że nie obrazi ucztą swej pani, gdy jest smutna i kryje twarz. Tak żyjąc, nie osiągnął
26
siły ani zręczności, jaką mógłby mieć, ruszając na łowy każdego tygodnia. Dotąd nie miał
równych sobie, lecz naraz zaczął tracić moc, od paru tygodni nic nie jadł, także podczas pełni,
gdyż kontemplował twarz bogini przy ofiarnym ołtarzu w głębi dżungli. Jak ludzie słońcu, tak
on chciał złożyć ofiarę światłu nocy; powiadają, że lękał się rażących wzrok węży promieni
zenitu, ale to nieprawda, jakże król puszczy mógłby się bać...
Selene zeszła doń po srebrnych niciach, które zarzuciła na wierzchołki drzew, pokazała mu
się pod postacią światła, potem zwinnej jaszczurki i wreszcie kobiety. Wielki wąż zdziwił się
mnogością przemian ukochanej, sam umiał zaledwie opalizować kolorami swej błyszczącej
skóry, a będąc śmiertelnym, nie śmiał dopędzić biegnącej przez puszczę bogini, gdy naraz
spostrzegł, że przestała uciekać i przybrała wcielenie jego gatunku. Stało się to o północy, gdy
dni zmieniają wartę w służbie żywego świata.
Selene oplotła węża swymi rzęsami, unosząc się z nim ponad ziemię, roztopiła się w
promieniach, by znów powrócić do świata dotyku, całowana w usta i warkocze, uplecione z
kładących się wokół cieni. Tej chmurnej nocy kochankom świeciły tylko nieliczne gwiazdy i
jak mówiła Jutrzenka, nieskore były do rozmów o tym, co widziały chłodnymi mrugnięciami
w półsennych majaczeniach, a co zdarzyło się naprawdę ich srebrnowłosej przewodniczce. W
ekstatycznym zapomnieniu krzyknęła raz tylko i ludziom wydało się, że nad światem
przeszedł huragan o niezwykłej mocy, dziwnie krótkotrwały.
Krótko byli razem moi rodzice. Już z pierwszym brzaskiem Selene musiała wrócić na
swoje miejsce. Czar przestał działać, a zmęczony miłością wąż zasnął na polanie, gdzie
cierpiąc powtórnie ból przemian, powracał do swej prawdziwej postaci. Nieraz modlił się
jeszcze do matki, ale boginie mają tyle prac i obowiązków, że prędko zapominają kochanków,
zastygając na powrót w swych idealnych pozach. Choćby tęskniły, nie pokażą tego po sobie.
Przyszedłem na świat w chłodnej pustce nieba, ale przygotowano mi schronienie między
światami, w rozciągłej przestrzeni, która może być także wewnątrz mnie. Reguły urządzania
go należą do mnie, mogę powiększać moje mieszkanko albo otulić się nim jak wieńcem liści
na zimę, siedzieć samotnie lub zaprosić gościa, by pomarzył w dobrym towarzystwie. Czasem
znajdę wśród roślin, ludzi, zwierząt kogoś, komu o sobie opowiadam. Jestem jeszcze młody;
czas mój liczy się nieco inną miarą niż wasz ludzki, krótki odpoczynek trwa tyle co życie. Nie
będziesz więc po raz drugi mym gościem, choć czerpiąc z twych pomysłów, urozmaicić
można podróże...”.
Wąż mówił jeszcze, rozumiałem pojedyncze słowa, później ledwie dźwięki, które
rozciągały się w głoski trwające tak długo, że znaczenie przestawało być dla mnie czytelne.
Mijały minuty, godziny. Nie mierzyłem czasu brzmień podobnych przeciągłym jękom, spałem
i budziłem się, świadomy powolnego odpływania z krainy węża. Chciałem poprosić go, bym
raz jeszcze mógł przeżyć eskapadę przez kolory i kształty. Nie słuchał już albo nie mógł
spełnić tej prośby, choć sądzę, że wytrzymałbym wstrząs po dodatkowej porcji jadu. Chciałem
zaryzykować.
I oto poruszam się w tunelu wypełnionym mlecznym światłem. Idę albo pełznę na
czworakach w dającej się dotknąć mgle, dmucham z całej siły, lecz wokół mnie coraz gęściej,
muszę zwolnić, lekkość, którą czułem w domu węża, zanikła zupełnie; ślepnę od tej bieli,
mogę jednak uchwycić się jej niepewnych poręczy. Utrzymałem kierunek! Światło przenika
przez obłok, w którym tkwię, rozbija go na pierzaste, wirujące stwory, fantastyczne ptaki albo
letnie chmurki.
Tunel rozprysł się w tysiące szklanych drobin. Jestem wolny... Przesłoniłem oczy ręką, by
nie poraziło mnie pełne, niepokojąco złote światło. Prawda, położyłem okulary
przeciwsłoneczne na stoliku, przypomniałem sobie, pewien, że wracam na miejsce w
kawiarni, skąd wyruszyłem w podróż. I tak też się stało, ale w kawiarni nie było już stolików.
Strzaskane gąsienicami czołgów, wprasowane w ziemię kolorowe parasole przypominały mi o
27
setkach dni, które tu przesiedziałem, marząc i pisząc wiersze. „Nie będą już potrzebne” -
przeleciało mi przez myśl, kiedy rozpoznawałem na chodniku i jezdni, pod szarymi płachtami,
trupy znajomych i przyjaciół. Kelner i barman, na zawsze już pogodzeni w kwestii napiwków,
leżeli na progu kawiarni, skurczeni, dziwnie mali, gdy pozbawiono ich nagle ruchu, przestali
się liczyć w przepływie słodkich i chłodnych płynów, bo w nich dokonało się już wszystko.
Wewnątrz budynku ktoś zdarł ze ściany kolorowe plakaty egzotycznego zespołu. Korpus
fortepianu poznaczony kulami, matowy, przysypany tynkiem, przechylił się niebezpiecznie w
lewo, przy następnym przejeździe pancernych samochodów upadnie na bok jak starzec
pozbawiony laski. W bufecie, wśród sterty zbitego szkła znalazłem całą szklankę, a pod
kontuarem butelkę wódki. Wypiłem i zaraz zwymiotowałem. Jeszcze nie zacząłem się bać. Na
ulicy nie było żywego ducha. I ja pewnie zostałem wpisany do rejestru umarłych. Sam
umiałbym podać tysiące przyczyn, z powodu których chciano by się mnie pozbyć przy okazji
rewolucji, co dopiero miała się stać.
Ludzie, którym pomogłem. Ludzie, których kochałem. Nie ucieknę przed nimi, chyba że
do tych najbardziej znienawidzonych. Rozstrzelanych w kawiarni przynajmniej nie
torturowano. Nigdy nie byli w migocącej kuli złotego węża, nie okrążyli ziemi, choć może to
wszystko zmyśliłem razem z baśnią o romansie księżycowej pani, ale stoję tu teraz, jedyny
żywy spośród gości, których pożegnałem dzisiejszego przedpołudnia. Czy w ogóle wiem, jaka
teraz data, kiedy to się stało, jakie dziś, jutro i wczoraj zmieszało się w moim czasie? Masakra
mogła wydarzyć się poprzedniego dnia albo dziś, raczej dziś, bo w takich sytuacjach nocą
uprzątają trupy i myją chodniki.
Byli pewnie w moim domu, spalili książki, rękopisy. Ulicą przemknął przepełniony
autobus. I tak nie odważyłbym się wsiąść, do domu też nie pójdę. Cicho tu. Proszę, jeszcze
jedna szklanka ocalała z pogromu. Znalazłem bloczek na rachunki, długopis kasjerki. Udało
jej się dobiec do ostatniego rzędu stolików. Leży wśród kwiatów, w samym słońcu rozlicza
się z muchami, bo to im dane brodzić w rozpryskanym mózgu dziewczyny. Najważniejsze
zapomnieć, urodzajna ziemia to potrafi. Za jakiś tydzień skończy się piekło, bowiem krótko
trwają tropikalne rewolucje. Mam na czym pisać. Usiądę, gdzieś tu znajdę taboret, muszę
przecież opowiedzieć historię złotego węża bohaterom mego rozstrzelanego świata.
28
Wszyscy moi kochani...
Pierwszy przyszedł dziadek, jak zwykle do przesady punktualny. O piętnastej piętnaście,
tej samej porze, kiedy wracał z pracy, przestąpił próg, otrzepał płatki róż, już zeschłe, ze
swego munduru, dokładnie wytarł buty, nie znalazłszy w przedpokoju kapci, i usiadł w fotelu,
rozglądając się bacznie po mieszkaniu. Nie pytany podałem dużą popielniczkę i paczkę
„Cameli”, która wzięła się w mojej kieszeni nie wiadomo skąd. Mógłbym przysiąc, że w
dowolnej chwili znajdę tam następną. W pokoju zapachniało przednim tytoniem. Jak zawsze
milczący, dziadek przyjrzał mi się krytycznie; zbadał najpierw moje ubranie i pokiwał z
dezaprobatą siwą głową. Oczywiście od miesiąca nie prałem dżinsów, trykotowa czarna
koszulka także nie była zbyt świeża. Jakiś tydzień temu wyłączyli mi prąd, to i pralki nie
używam. Ale jak o tym powiedzieć dziadkowi? Miałem przecież zostać chwałą rodziny,
profesorem uniwersytetu w Rio albo przynajmniej doktorem medycyny z własnym gabinetem
w centrum miasta.
Otworzyłem okno. Chłodny wiatr znad oceanu najwidoczniej dobrze mi zrobił, bo
odważyłem się usiąść przy stole i zapaliłem papierosa. Zrezygnowałem z tej przyjemności już
dawno, lecz chcąc uczcić powrót dziadka, postanowiłem pozwolić sobie na parę pociągnięć.
Mam słabe płuca. Kolega, który leczy mnie za darmo, dopiero co odkrył także mnóstwo
innych chorób i ostrzegł mnie przed używkami. Kazał unikać wzruszeń.
Do diabła! Jak mam się nie cieszyć, że odwiedziłeś mnie, kochany staruszku, cztery wojny
i rewolucje dźwigałeś na swych epoletach, wódz i ojciec rodziny, godny obywatel. Nie
smakuje mi ten papieros, czuję w ustach smak palonych śmieci, nawet do tytoniu potrzeba
prawdziwego mężczyzny, nie powinniście byli leczyć mnie w dzieciństwie na te zapalenia
płuc i anginy, szkoda lekarstw, i tak teraz nie mam pracy; nie, nikt mnie nie zwalniał, sił
zabrakło, tego nie pojmiesz Ty, dziadku, który stałeś ze swymi żołnierzami całą dobę na placu
przed pałacem prezydenckim, póki tyran nie ustąpił, pamiętam tę historię jak i wszystkie inne;
do ciebie pasował papieros bez filtra w kosztownej cygarniczce, koniak w kryształowym
kieliszku i kawa parzona w chińskim dzbanku z zabytkowej porcelany, piłeś ją do śniadania;
bułeczki z masłem i dżemem, jajka, grzanki, no i śmietanka do kawy, proste, oczywiste
szczegóły początku dnia, widzisz, ja nie jem śniadań, łyknę sobie garść tabletek i śpię do
dwunastej, kiedy budzą mnie dzwony Kościoła Pod Wezwaniem Najświętszej Panienki.
Otwieram okna. Lubię zapach południa. Wiatr niesie od strony targu woń smażonych ryb i
ostryg. Dopiero nabieram ochoty na jedzenie, ale w domu oczywiście nic nie ma, tak,
powinienem był zrobić wczoraj zakupy, widzisz, pieniędzy brakuje, oszczędzam na tym i
owym. Wydam książkę i wtedy pójdę do miasta na obiad, w kawalerskich latach i ty musiałeś
z tej przyjemności korzystać. Jeszcze tydzień, może dwa i maszynopis będzie gotowy.
Wiesz, o czym piszę? Tak, to można przewidzieć. Zawsze podziwiałem cię za intuicję
podczas gry w szachy. Rozmowa ze mną jest prostsza niż przesuwanie figur po białych i
czarnych kwadratach, całe pokolenie marudzi przecież o szansach, których mu nie dano, jakby
życia nie trzeba było samemu brać za łeb, tak jak ty sam zdobywałeś koszary na przedmieściu
z doborowym oddziałem ochotników, następny despota padał rozstrzelany na placu i życie
29
wracało w swoje ramki, aby za ileś lat powtórzył się stary schemat. Póki starczy wyobraźni,
można tak zaplątać się we własnym istnieniu, ryzykować je dla nowych zbawicieli świata,
zabijać ludzi i zbierać ordery. Życie jak wojskowa piosenka, jak rytm wybijany przez młodego
dobosza, który dumnie maszeruje na czele oddziału. Owszem, moja egzystencja jest jeszcze
bardziej beznadziejna, ale ja nikogo nie zabiłem, może to źle, zbyt dobrze śpię i nie
skończyłem książki. Nie wierzysz, że ją kiedykolwiek napiszę, a jeśli przyśnią mi się jej różne
zakończenia, może pozostawię moich bohaterów w otwartej niepewności losu, w jakiej sam
trwam?
„Nudzę cię, dziadku. Zapal sobie jeszcze, otworzę drzwi” - Kiedy wymówiłem te słowa, a
może tylko pomyślałem, dało się słyszeć kroki babci, lekkie jak skradanie się zwinnej
dziewczynki do spiżarni po konfitury albo gdy chce spłatać przyjaciołom figla, równie
niewinnego w pomyśle jak troskliwe szpiegowanie wnuka w obawie przed nim samym. „I tak
nie ustrzegłaś mnie, babuniu, ani twoje modlitwy nie pomogły, upierasz się, że wspomagały
działanie leków, kiedy chorowałem na dziecięce przypadłości, umiera się na nie tak łatwo
przed osiągnięciem dojrzałego wieku...”
Babcia wchodzi, siada na kanapie naprzeciwko dziadka, witają się przeciągłym, mądrym
spojrzeniem ludzi, którzy wiele przeszli i nie muszą rozmawiać, żeby nawiązać porozumienie.
Tak, mają wobec mnie niejasne plany i powinienem ich wypytać, ale robię zupełnie co
innego, wyjmuję z szafki puszkę kawy, chociaż wiem, że nie kupiłem jej ani nie zdobyłem w
żaden inny sposób.
Byłbym przysiągł, że porcelanowy dzbanek w różyczki zbił się pięć lat temu, lecz stoi
przecież na półce jak nowy, woda gotuje się na gazowej maszynce, mimo że dawno
wyczerpałem zawartość butli. Babcia nie byłaby sobą, gdyby nie zastąpiła mnie w
gospodarskich obowiązkach, parzy kawę, nalewa wrzący napój do filiżanek i patrzy na mnie
tym samym wzrokiem co zawsze: „Odpocznij sobie, dziecko, masz tyle nauki”.
Masz rację, babuniu. Moje problemy naukowe, bardzo proste i może trochę nudne,
wymagają żmudnej pracy badawczej, trzeba na sobie sprawdzić, ile godzin koszmaru
człowiek wytrzyma, jak długo może nie jeść, no, nie patrz tak na mnie, lubię leżeć sobie na
tapczanie, nie oczekując niczyich odwiedzin, to samo przychodzi - gotowość
eksperymentowania z własnym ciałem i umysłem, z których nie jesteśmy już dumni, samo się
staje, że zastygam w posłusznym odrętwieniu, wyobraziwszy sobie kwiaty rosnące bez wody i
pożywki, sam z sobą. Nie po to odprowadzałaś mnie do szkoły, pielęgnowałaś w chorobie.
Przykro mi, że nie dzielę twej wiary, powinnaś gardzić mną za to i przeklinać mnie. Nie?
Może dlatego, że spotkałaś znów dziadka i jesteś szczęśliwa?
Nie zachowałem rodzinnych pamiątek, zauważyłaś to, chodziłem za to często na plażę i
leżałem o świcie na samym brzegu morza, gdzie fala wyrzuca kolorowe, bezwładne z pozoru
chełbie, patrzyłem jak zmieniają się na słońcu w pył. Pozostanie z nas kurz wydeptanych na
skałach ścieżek, moja babuniu, jakiś drobiazg przez pomyłkę schowany do szuflady, który
trafi na śmietnik przy pierwszym porządkach. Tak, podobasz mi się w tej sukience, nosisz
wciąż obrączkę i złoty krzyżyk, który tak lubiłaś i chciałaś mi podarować.
Kawa pachnie tajemną radą dorosłych. Dzieci są jeszcze małe. Mają bawić się na miękkim
dywanie w salonie, nie dla nich kawa i miętowy likier, zakazany smakołyk, po który
wspinałem się do apteczki, stawiając na tapczanie taboret, wtedy dopiero piąłem się po
kolejnych stopniach do brunatnej szafki, by ukradkiem wypić łyczek słodkiej i aromatycznej
nalewki. Los wnucząt rozstrzyga się bez ich udziału, trzeba działać szybko, jakby chodziło o
życie! Czyją poduszkę rozprułem, gdy był mi potrzebny śnieg? Może puchu, który rozsypał
się wtedy, nie udało się do dziś sprzątnąć, gdybym dobrze poszukał, w szczelinach podłogi
znalazłbym okruchy białych piórek, ukryte głęboko wśród śladów innych zdarzeń. Jest tu i
krew, moja własna krew, z serdecznych żył.
30
Nie chcecie słuchać o tym, kochani? Pijcie kawę! Poszedłbym do cukierni po ciastka, ale
jeszcze nie skończyłem książki i nie nadeszło moje honorarium. Grubo rafinowany cukier,
którym słodziliście kawę, też muszę mieć z jakichś starych zapasów. Zmartwiłaś się, babuniu?
Nie? To doskonale, lubię odpowiadać sam za siebie, nie na twoją główkę kłopoty mężczyzny,
nie jestem już dzieckiem, więc zdobądź się na obiektywne spojrzenie, tylko jak ty możesz w
ogóle widzieć bez szkieł, powinnaś włożyć je do tej robótki, psujesz wzrok.
Nie potrzeba mi ciepłego swetra, mam stare, są zupełnie dobre, dla kogo niby miałbym się
stroić? Zima tu lekka, nie trzeba ogrzewać pokoju, okrywam się na noc ciepłą kołdrą, wziąłem
ją na dobrą wróżbę ze starego mieszkania, trzeba żyć oszczędnie, nie dają mi już stypendium
na moje prace, chyba stracili zaufanie. Starzeję się, nie róbcie takich zdziwionych min.
Goliłem się w zeszłym tygodniu, miałem żyletkę, gdzieś się zapodziała, uciekła, żmija, więc
wtedy zauważyłem siwe włosy w swojej czuprynie i śmiałem się trochę do lustra, swoją drogą
ono ma świętą cierpliwość, że znosi moje grymasy przy goleniu i nie opluje mnie kremem,
ostatnio zapomniałem go kupić, ale w waszej obecności przypomina mi się tyle rzeczy!
Dobrze, dziadku, zabijałeś zgodnie z sumieniem, byłeś ranny, tęskniłeś za rodziną, a
wszystko dlatego, abyśmy odzyskali wolność, szukałem jej między ludźmi i poza nimi, w
świecie klęczącym przed figurami bogów i wśród tłumów burzących świątynie, w ramionach
kobiet i w pogardzie dla nich, wierz mi, nawet w samotności nie znalazłem sposobu, by stać
się wolnym dla innych lub przeciw nim. Bunt ani akceptacja, duma ani pokora... Ciągle
odczuwałem ciężar wiszącego nade mną głazu, który spadnie być może zaraz, może później,
kiedyś tam, czas stracił znaczenie, skoro i tak miało się to stać. A wy, kochani, czujecie się
wolni? Nie kiwniecie nawet głowami, siedząc tak dostojnie, to ból odroczył cierpienie, skoro
uśmiechacie się tak szczerze...
A oto i ciotka Anna! Nie spodziewałem się jej, moja wiecznie zapracowana, silna, ostatnia
z rodziny, która umiała wyczarować z ziemi co chciała, bo lubiła tę pracę. Przeprasza za
spóźnienie, powinna być tu pierwsza, upiec ciasto i nastawić obiad, nie wolno tak
zaniedbywać się, zgadza się z babcią, w mieszkaniu też musisz posprzątać, kto to widział
trzymać mydło w lodówce, a lekarstwa w jednej szafce z wódką, chyba ich nie popijasz
alkoholem? Nie odkurzasz mebli ani podłogi, przyjąć gości albo listonosza w tym pokoju, to
wstyd!
Ależ nikt obcy tu nie przychodzi, z nikim nie koresponduję, nie stać mnie na znaczki, kto
by tam do mnie pisał i po co, dawno przestałem odpowiadać znajomym na pocztówki, tak,
babciu, pisaliśmy je niegdyś razem, do żywych i umarłych, bo łatwo zapominałaś, kto umarł, a
ja nie chciałem kłócić się o to, potem naklejałem znaczki i niosłem na pocztę sto albo i więcej
tych kolorowych kartoników, gdyż do ulicznej skrzynki nie miałaś zaufania.
O tak, ciociu Anno, z tobą napiję się kawy. Masz rację, pomidory w sklepiku nieładne,
blade, nie takie jak z twojej szklarni, koloru dojrzałych malin, trzeba je było zrywać,
podtrzymując drugą dłonią co większe okazy, by nie wypadły z dłoni i nie rozbiły się o
ziemię. Czego byś nie hodowała, kwiaty czy owoce rosły z przedziwną radością stawania się,
dojrzewania i nie zatrzymywały cielesnej ekspansji na poziomie przeciętnego okazu, a ty
pozwalałaś im brnąć w bujność bez ograniczeń, wprawiając w podziw zawodowych
plantatorów. Przychodziłem do twego ogrodu na orzechy. Pas leszczyn okalał dom od strony
południowej, pławiły się więc w słońcu, dorodne, jęczące prawie pod brzemieniem owoców.
Zbierałem je do zawieszonej u pasa torby, drepcąc w głębokiej trawie, która, zdeptana,
podnosiła się szybko, jakby obecność gospodyni dodawała sił i pomagała rozrastać się
źdźbłom i liściom różowej koniczyny. Ale potem miasto porwało mnie zupełnie, nie
odwiedzałem więc leszczynowej alejki i nie zbierałem motyli, choć wiem, że cały zbiór
ostatniego lata dostał się dzieciom sąsiadów. Ponoć okazy zachowały swoje barwy i dobrze
przypięte szpilkami do tektury, nie kruszyły się w przegródkach.
31
Znów masz za ciasne buty, ciociu, solidne pantofle z twardej skóry, które obcierają palce i
pięty, lekceważysz tak drobne sprawy, to zrozumiałe, skoro przyszły z tobą wszystkie koty w
błyszczących futerkach, rozsiadły się na dywanie na kształt okręgu, mruczą i prężą się trochę,
posłuszne, zgodne jak nigdy dotąd. I one mają wspomnienia, pamiętają nas, lecz ciebie lubią
najbardziej, możesz rozkazać co zechcesz, będą łowiły pszczoły i chrabąszcze, młode ptaki,
polowały na żaby dookoła stawu. I kumkającego bajorka także już nie ma, ciociu. Staw zarósł
wysokimi trawami albo został zasypany, w każdym razie nie odnalazłbym dziś tego miejsca,
gdzie pływały kaczki i brodziły dumne gęsi, które potem piekły się na święta w grzybowym
sosie lub z duszonymi owocami, a wszystko było smaczne, bo pochodziło od ciebie i tworzyło
na stole przedziwny dysonans z ostrygami i krewetkowym musem, ulubionymi daniami babci.
Trudno uwierzyć, że mimo wszystkich tych talentów twój mąż nie pokochał cię i nie polubił
nigdy ziemi, wyjechał wreszcie na dziwną wojnę w daleki świat, przysłał list i nie odezwał się
już, zginął może albo zamieszkał w domku ze słomy czy piernika, nie wiem, jakie tam o nim
bajki plotą, ciotko Anno. Kogo przyzywasz zza okna?
Nie, nie zapomniałem siostry Jagódki, która odbyła nowicjat u karmelitanek, a gdy uciekła
do ciebie paść krowy i robić masło, w rodzinie wspaniałomyślnie wybaczono jej ten krok,
trzeba dodać, że od czasu do czasu pisała pobożne modlitwy dla księdza proboszcza i kazania
podobno też, miała świetny styl, ładne pismo i ciekawie opowiadała o czasach młodości,
kiedy stać ją było, jak i ciebie, dziadku, na walkę. Usiądź, Jagódko, pamiętam jak babcia
częstowała cię pieczoną rybą, chciałbym podtrzymać tradycję. Ledwo pomyślałem, jest już
danie, gorące, na podłużnym półmisku, koty wspinają się na kolana kobiet po swoją część.
Naczynie wniósł ktoś bez twarzy albo tak zdawało mi się, po prostu nie znam faceta, ukłonił
się i zaraz poszedł, skąd więc niepokój, że człowiek ten stoi za drzwiami i czeka na mój
nieopatrzny krok?
Kochałaś nas wszystkich, Jagódko, nie wiozłabyś autobusem całej walizy żarcia i jeszcze
kwiatów w czas rewolucji, kiedy zamknięto wszystkie sklepy w mieście, a nie byłaś już
młoda, coś pewnie skłamałaś mężowi, by cię puścił w tę podróż i proboszcz wybaczył ci
grzech za wesołą piosenkę przy fortepianie. Pamiętam, kiedy nie rozumiałem jeszcze
kobiecych i męskich przeznaczeń, tańczyłaś boso w przykrótkiej spódnicy w takt muzyki
wiejskiego akordeonisty gdzieś w karczmie, a ja piłem oranżadę z prawdziwymi bąbelkami i
to tylko zajmowało mnie naprawdę; miałaś podarte pończochy, a mama zastanawiała się jakiś
czas potem, co podarować ci na imieniny, więc powiedziałem, że pewnie potrzebujesz kilka
par mocnych pończoch i śmiano się przy kolacji, co też dziecku chodzi po głowie, ja
tymczasem chciałem tylko, żebyś nie musiała wstydzić się przed obcymi panami za wujka,
który o takich babskich drobiazgach nie myśli, konie i stolarnię ma przecież na głowie. Kiedy
byłem chory, podsłuchałem, jakie miał dobre chęci, chciał mi zrobić gratis białą trumienkę i
może źle się stało, że nie musiał dotrzymać słowa, nie porzuciłbym kobiety, którą kochałem,
nie zdradziłbym jedynego przyjaciela, ale to was, kochani, nie obchodzi.
Pisałem do ciebie, cioteczko, kolorowe pocztówki z podróży, by choć listonosz odwiedził
cię po ciężkim dniu, spracowaną, za ten zerwany nowicjat dzielnie pokutującą ze zgiętym
karkiem przy praniu ciuchów cudzych dzieci, adoptowaliście kilkoro, z wujem nigdy o tym
nie mówiłem, ale na co ci to było, nie lepiej przechadzać się z dostojnym wdziękiem po
klasztornym ogrodzie, spalono go w czasie wojny, powiadasz, siostrzyczki wycięto, ale
nieliczne chyba ocalały, wiesz które... rumienisz się?
Gdybym dziś nie był z wami szczery, jaki sens miałaby ta rozmowa, to wy przecież
przyszliście do mnie, nie ja do was, siedzieliście na tych samych miejscach jak wtedy, kiedy
mama ostatni raz wyprawiła mi prawdziwe urodziny z tortem i butelką sherry dla pań.
Wynudziłem się, a potem nie chciałem już obchodzić urodzin z rodziną, gdy sam mogłem
decydować, kogo zaproszę, wybaczcie, z dziećmi tak bywa, wolą uwikłać się w imaginacje
32
kryształowych świateł starych kalejdoskopów, zapomnianych szuflad i szaf, które zniesiono
do piwnic, nie sprawdziwszy dokładnie zawartości, a tam, na dnie, jak w dzisiejszej
rozmowie, odkrywają się karty do gry, tym bardziej tajemnicze, że niekompletne, owszem,
nadają się do niektórych gier podwórkowych.
To świetna zabawa, kiedy przeciwnik nie wie, jakich atutów brak; aby wyrównać szanse,
możemy udawać, że sami tego nie pamiętamy, lecz czy nie lepiej wyprowadzić w pole rywala
z piaskownicy, co wczoraj znów siedział na ławce z dziewczynką od sąsiadów, która nam się
podoba, bo ma długie blond włosy i codziennie świeże białe skarpetki, trzeba ją więc
koniecznie namówić, by chodziła z nami po mokrym piasku i nie będzie już taka czysta,
nieskalana.
Gdzie się podziałaś, Elżbieto? Mogłaś przyjść razem z innymi, zapomniałem jak brzmiał
twój głos.
Jest za to moje rodzeństwo. Brat i siostra, małe trzpioty, weszli przez okno, może po
drabinie albo piorunochronie, ale są i swoim świergotem płoszą dumną powagę kotów,
siadają wreszcie wśród nich i czuję, że dopełniła się talia, jestem ciekaw gry, co mi przyniesie,
jaki ruch powinienem wykonać. Z zainteresowaniem przypatruję się rodzeństwu, nie znam go
przecież, ani imion, ani głosów dzieci, chętnie pobawiłbym się z nimi, poczęstował
cukierkami, których niby nie mam, ale jestem pewien, że znalazłyby się w kieszeni, gdybym
zechciał tam sięgnąć. Skąd wiem, że nie starczy już czasu?
Cisza niepokojąco opada na zebranych, przestają się poruszać, a ja jakbym tracił kontakt z
ich myślami. Futerka kotów bieleją, tracą połysk. Kredowe figurki zwierząt i ludzkie
manekiny, pozbawione iskry trwania, spoglądają w stronę drzwi wzrokiem oczek z tandetnych
pierścionków.
Rozwiązałem zagadkę, wszyscy moi kochani umarli. Jeśli pierwszy przyjdzie ojciec, stanę
się jednym z was w obojętny dla sprawy sposób, ktoś zaciśnie mi pętlę albo zepchnie mnie ze
schodów, jeżeli jednak mama przeczuje waszą wizytę i w porę zwolni się z pracy, by mnie
odwiedzić, ma klucz, sama sobie otworzy, to u moich stóp zostanie biały pył, a ona,
przekonana, że znowu bawiłem się dłutem, sprzątnie mój pokój i nie spocznie, póki ostatnia
drobina kurzu nie zostanie unicestwiona.
33
Szal Nibelunga
Wymiotowałem. Profesor uprzedził, że tak może być; dotychczas nie miałem kłopotów,
trochę nudności od czasu do czasu, po samym zabiegu, zawroty głowy i wszystko. Ale tym
razem dopadło mnie, ledwo zdążyłem wejść do toalety w barze, gdzieś koło parku,
zatoczyłem się i musiałem klęknąć nad muszlą. Wysiadły hamulce - powiedziałby doktor
Freude -rzeczywiście, moje ciało, gorące, dziwnie słabe, otworzyło wszystkie zawory, jakby
natychmiast trzeba było wyrzucić z żołądka i jelit całą zawartość. Nie mogłem nadziwić się,
skąd we mnie tyle cuchnących, żółtych i brunatnych płynów; paliły usta i przełyk goryczą,
kwaśnym, gęstym jadem, który pienił się wściekle na wodnym wirze sanitariatu, gdy udało mi
się nareszcie wstać i uruchomić spłuczkę. Siedziałem potem na sedesie i plułem do stojącego
obok wiadra z brudnymi szmatami. Oparłem głowę o ścianę. Byłem rozbity jak rozjechany
pies. Nie próbowałem nawet oczyścić spodni i koszuli, były tak obrzydliwie splugawione.
Ktokolwiek poczuł kiedyś w pobliżu twarzy odór na wpół przetrawionej kawy w najgorszym
gatunku, zmieszanej w równych proporcjach z żółcią, wie, jak brzydziłem się sobą i całą tą
historią. Przysięgałem, że nigdy więcej. Będę zimny, okrutny, obojętny, byle nie wrócić do
tego gabinetu.
Wymknąwszy się z knajpy, podreptałem do parku. Zmierzchało wstrętnie, jak zwykle w
tamtej dzielnicy.
Zachodzące słońce złośliwy szpieg, wydobywało z cienia wstydliwie ukryte w krzakach
śmieci, odchody ludzkie i psie, butelki po tanim winie. Pijaczków kręciło się niewielu, kilku
bezdomnych spało na ławkach i to wszystko.
Nie przychodzą tu na spacery rodziny z dziećmi, dobrzy tatusiowie i mamusie bronią
pociechy przed niespodzianką w postaci zdychającego z bólu ćpuna albo przypadkiem
znalezionego trupa z nożem w plecach. Ale tego dnia miałem hit szczęścia, nie natknąłem się
na bandę młodzieżową ani dobrych obywateli, co na mój widok wzywaliby głośno policję.
Walnąłem się na ławę pod oblazłym przez robactwo krzakiem czarnego bzu.
Wciąż słyszałem mamrotanie Freude: ... nie każdy przypadek daje się wyleczyć, jesteś
rozrzutny, wierzysz w rzeczy zbyt piękne, nie zdarzają się już, a teraz kładź się i patrz na moją
dłoń, dobrze, zaraz zrobię zastrzyk, będziesz spał tak długo aż zapomnisz, spirala kręci się,
wymawiaj w myślach słowo, którego chcesz się pozbyć, słyszę je, masz mocne prądy
mentalne, prawie krzyczysz, ból paraliżuje nerwy, wytrzymaj jeszcze trochę, teraz twarz,
wyobraź sobie twarz, zapalam ekrany, ileż kolorów w tym widzeniu, ułóż je sobie w kształt,
ukonkretnij jakbyś pisał książkę, dobrze, już coś widać, teraz daj trochę ruchu, jak chodzi,
tańczy, obraca się, doskonale, patrz na wielobarwne linie przed tobą na ekranie monitora, to
obraz myśli, widzisz przecinające się, chaotycznie sprzężone fale, oddają twój stan choroby,
twój niepokój i pragnienie śmierci, najbardziej niebezpieczne jest zetknięcie zieleni z
błękitem, zobacz, linie zlały się na samym środku obrazu, gdyby wypełniły widoczność, nie
miałbyś po co tu przychodzić, teraz rozbiję tę plamę na równoległe pasma obojętnych ci barw,
wmawiasz to sobie, znieczuliłem każdy nerw, śpij...
Nie powinienem był pamiętać monologu, wygłoszonego w gabinecie. Takie są zasady.
34
Czyżby profesor uruchomił niebacznie dodatkowe urządzenie, może eksperymentuje na mnie
albo zabieg w ogóle się nie udał? Znów mdłości. Obróciłem się na lewy bok i otworzyłem
szeroko usta. Fale gorącej piany bryzgały na pożółkłą trawę rytmicznie, co kilka sekund.
Myślałem uporczywie o swoim gabinecie, sypialni, mieszkaniu, żeby zebrać siły i dojść tam,
potem przygotować chłodną kąpiel, zrzucić te cuchnące szmaty, no i pić, trochę wody, tak
strasznie chce mi się pić... Zakrztusiłem się wymiocinami i omal nie spadłem z ławki.
Ostatkiem sił udało mi się usiąść. Zauważyłem, że zza drzew, z bezpiecznej odległości
kilkudziesięciu kroków przypatruje mi się szmaciarz, dla zachowania pozorów grzebiąc w
obskurnym worze, jakby coś doń upychał. Może czekał aż stracę przytomność, żeby
wyciągnąć mi portfel? Wsunąłem rękę do kieszeni, by sprawdzić, czy już wcześniej ktoś mnie
nie obrobił. Miałem jednak fart tego cholernego dnia.
Niedaleko miejsce, gdzie ulokowałem się, powinna być mała fontanna, która przeważnie
działała, choć nikt jej nie konserwował. Odnalazłem ją. Z kilku otworów tryskała zielonkawa
ciecz, stan pośredni między wodą a rdzą. Ochłodziłem twarz i ręce, ale nie zdobyłem się na
odwagę, by pić to cuchnące świństwo. Dziad lazł za mną aż do południowej bramy parku,
jakby wciąż czekał, aż padnę. W dobrej formie nie darowałbym tego, złodziej dostałby po ryju
z czterech stron świata. Nie trawię hien, a tu taki przyczepił się w sam raz, gdy powinienem
odczuwać ulgę i cieszyć się dziko, że jeszcze raz wygrałem i mam szansę zacząć wszystko od
nowa. Kiedy wychodziłem na chodnik, jeszcze wrzeszczał coś do mnie, że niby zgubiłem
wczoraj jakąś rzecz i śmiał się głośno...
Nazajutrz też czułem się fatalnie. Nie pomogły kąpiel ani alkohol, tylko mdłości przeszły
w stan dziwnego nasycenia; nie mogłem nic zjeść, w restauracji zostawiłem na stole
nietknięty obiad, wypiłem za to piwo, zimne i mocne, ale też mi nie smakowało. Znajomy
kelner wzruszył ramionami, niechętnie biorąc napiwek. Gdzieś poza mną tłum przeżywał
swoje wielkie sprawy - na ulicach, po drodze do biblioteki spotkałem ze trzy kilkutysięczne
manifestacje. Przepłynęły arteriami miasta i zapadły się daleko, w centrum, przez nikogo nie
niepokojone. Ze środka jednego z pochodów jakiś głos wykrzyczał moje imię, ale nie
rozpoznałem nikogo i kiedy zostałem już sam, na wyludnionej, wąskiej ulicy, spostrzegłem,
że trzymam błękitny szal, a właściwie on trzyma mnie, oplatany dookoła nadgarstka lewej
ręki. Rozejrzałem się, kto mógłby go zgubić, ale gdzieś wewnątrz mnie czaiła się pewność, że
jest mój i przywędrował ze mną z przeszłości lub przyszłości, że wyraża mnie, osacza,
krępuje. Jedwabna szmatka, dość mocno zmięta, wydała mi się teraz wielobarwną mgłą, nie
było właściwie wiatru, ale ona unosiła się na wysokość oczu i z daleka widziałem kobietę w
zielononiebieskiej sukni, biegnącą środkiem chodnika, ku mnie. Kiedy była już całkiem
blisko, rozpłynęła się i znikła, jakby wchłonął ją mur kamienicy. Zapamiętałem szczegół -
szare, wesołe oczy w oprawie ciemnych rzęs i brwi. Szal nie był złudzeniem. Przyniosłem go
do domu i przewiesiłem przez poręcz krzesła, niedbale, ale on sam nabrał formy jak żagiel
podczas podróży, jakby chciał opowiadać swoją przygodę, płynąc ku następnej.
Piłem gorzką herbatę, jedyne antidotum na niedyspozycje żołądka, które stosuję bez
przymusu, kiedy przyszło mi do głowy, by zamknąć szal w szafie. Tak jak człowiek rad więzi
niebezpieczne zwierzę w klatce, choć raczej z groźnym, małym gadem kojarzył mi się teraz,
zwinięty i spokojny. Nie spodziewał się ataku. Złożyłem bydlę w kostkę, starannie i ostrożnie,
jakbym bał się ukąszenia. Leżał na półce za zamkniętymi drzwiami bieliźniarki, a ja
wiedziałem, że istnieje i wiąże mnie swymi delikatnymi niteczkami z minionym albo
przyszłym.
Profesor Freude klął moją ciągłą świadomość. Utrudniała mu leczenie, wolał pacjentów o
osobowości paranoicznej, rozdwojonej, którą trzeba scalać z niesfornych monad, by postawić
diagnozę, a następnie ukształtować według przyjętych założeń. Terapia tego geniusza
psychiatrii wciąż jest nielegalna, wykonywania zawodu zabroniono mu bodajże dziesięć lat
35
temu. Tylko mnie samemu dwa razy uratował życie!
„Daleko posunięta ingerencja w strukturę zdrowej ludzkiej jaźni i podświadomości jest
zakazana. Lekarzowi nie wolno ograniczać funkcji pamięci i emocji pacjenta” - czytał mi
kiedyś fragment sentencji wyroku. Zżymałem się na głupców, którzy głosowali za tym
paragrafem. Gdyby znali dobrodziejstwo, jakim jest zapomnienie pogardy, zdrady i
odrzucenia! Są przecież ludzie, którzy tego nie potrafią przeżyć i zmuszeni dumą, ambicją,
odchodzą, budząc przerażenie i niesmak bliskich, znajomych, no i w ogóle giną niepotrzebnie.
Po małym retuszu można ich przywrócić światu, wykorzystać zdolności, wiedzę...
Zadzwonił telefon. Dlaczego przeszkadza mi zawsze, gdy myślę o czymś ważnym?
Odebrałem, znajomy kobiecy głos przeprosił za pomyłkę. Ktoś robi mi kawał, paskudny
kawał, koledzy z uczelni podstawili dziewczynę przez zawiść, ale skąd mogą wiedzieć, że
jestem pacjentem profesora? Wziąłem uczciwe, porządne zwolnienie na grypę, zaniosłem do
sekretariatu i wywiesiłem ogłoszenie dla studentów, by przyszli na zajęcia z „Pieśni o
Nibelungach” za tydzień. Wszystko załatwiłem z pełną asekuracją, nawet symulowałem katar.
Ale ten stary temat powiem już inaczej, nie o autorach, stylu i przekładach na różne języki,
będę wspominał dzieje Zygfryda, uwikłanego między dwie kobiety: boginię i królewnę,
pokonanego na długo przed pamiętnym polowaniem. Powinieneś był wiedzieć, rycerzu, że
obie kochają cię, o, jak naiwnie wypadasz w rysunku poety, starego mistrza Waltera! Nie
sposób rozwiązać węzła, jeżeli nie połączysz się z jedną z nich. Duma władczyni powiedzie
wprost nad przepaść, a kiedy będziesz szukał czystego źródła, aby napić się wody, podąży za
tobą zdrajca i wbije nóż w plecy; a ty wciąż wszystkich masz za przyjaciół, bo mniemasz, że
nikomu nie uczyniłeś nic złego, ale zabijałeś, może rzeczywiście winnych, może w imieniu
dobra, choć to ludzie tak powiedzieli, nie bogowie. Pędź więc Zygfrydzie, osłonięty tarczą z
czerwonego złota, na ostatnie polowanie. Zbyt bliski ideału, zbyt piękny, dlatego zginiesz, a
przetrwają i powiodą ludy ci mali, brzydcy i słabi, których niewolnicy osłaniają tarczami albo
własnym ciałem płacą za mylny krok pana.
Migocą mi przed oczyma niezliczone talizmany, zaklęcia wpisane w oprawy drogich
kamieni. Tak, z pewnością mój szal też należy do tej klasy zjawisk, ale nie pokonam go
samymi słowami. Dopóki nie dowiem się, skąd wziął się w moim życiu, co wróży, będę
niespokojny. A może spróbuję go zniszczyć? Jaka śmierć byłaby odpowiednia dla tak
delikatnej materii? Pociąć na drobne kawałki i rozproszyć je w parku, to jest myśl!
Ale znów tam iść, brr... Wiem, spalę tę szmatę w łazience. Egzekucja była łatwa, zajęła
niecałe dziesięć minut. Oblany benzyną jedwab spopielił się błyskawicznie w starej, żeliwnej
misce. Włączyłem muzykę i odtańczyłem na środku gabinetu obłędny taniec. Wieczorem
wyrzuciłem na śmietnik miskę wraz z garstką popiołu. Zjadłem kolację we włoskiej
restauracji, połaziłem trochę po barach i poczułem się znów sobą.
Zostały mi jeszcze dwa dni zwolnienia, postanowiłem więc zabawić się gdzieś poza
osiedlem akademickim. Zatrzymałem taksówkę i kazałem zawieźć się do gabinetu masażu z
chińską obsługą. Dyskrecja, orientalna muzyka i filigranowe dziewczęta, które doskonale
udają przyjemność w zbliżeniu z klientem. Miałem ochotę na taki mały teatr, niechby
kosztowało drożej niż luksusowa dziwka. Ale było naprawdę tanio i dobrze, szef burdelu nie
nasłał na mnie tym razem pryszczatej i przysadzistej Chinki w brudnym dezabilu, lecz dał
dwie młode i trochę nieśmiałe kobietki; gdybym już przedtem nie miał do czynienia ze
skośnooką nacją, nie dałbym im więcej niż po dwanaście lat. Szczerze ucieszyły się, że
złapały młodego klienta - zazwyczaj goszczą u nich starsi panowie -westchnęły, gdy
wychodziłem z obowiązkowej kąpieli i kładłem się z nimi. Zrobiłem z każdą po dwa numery,
tyle mi zwykle wystarcza, gdy chcę odprężyć się, ale one chciały mnie jeszcze zatrzymać, niby
resztę zrobią gratis, zapraszały na następny wieczór, obiecując specjalne atrakcje. W kasie
zapłaciłem za wszystko i dałem napiwek opiekunowi, lecz już po przejściu paru kroków ulicą
36
poczułem się jak zdrajca, jakby Ona czekała na mnie gdzieś.
Potknąłem się o pusty karton po owocach, ale na szczęście nie upadłem. Kilkadziesiąt
metrów dalej stało trzech czarnuchów w kolorowych koszulach, najwyraźniej polując na
zawianego frajera. Na wystawie grafiki śmieszny stary zegar wskazywał za dziesięć dwunastą.
„Zabawiłem z Chinkami ponad dwie godziny” - pomyślałem i włożyłem rękę do kieszeni, bo
na ucieczkę było już za późno. Najpierw podbiegło dwóch, jeden tylko miał kolczatkę, drugi z
gołymi łapami, byk jak z zapaśniczego cyrku, rozłożył szeroko ramiona, chcąc mnie złapać.
Nie czekałem na tę wątpliwą przyjemność, ciąłem nożem przez całą gębę tej kanalii i
uskoczyłem w bok, żeby uniknąć ciosu kolczatką. Gigantowi krew zalewała oczy, był
wyłączony z zabawy; wył, klęcząc na chodniku. Nim trzeci bandzior zdążył dobiec, trafiłem
drugiego w bebechy, może trochę za nisko, ale i tak upadł na ulicę, skręcając się z bólu.
Byłem już spokojny. W walce jeden na jednego za studenckich lat nie miałem sobie równych.
Mój przeciwnik, najwyraźniej szef bandy, zbliżał się spokojnie, złośliwie uśmiechnięty.
Udałem, że boję się, cofając się w kierunku dobrze oświetlonego kawałka chodnika. Murzyn
musiał pójść za mną i wtedy spostrzegłem w jego ręku bagnet. Wiem, jaka to niebezpieczna
broń, więc aby rozwścieczyć czarnucha, zażartowałem, że nie na mnie z zabytkami pierwszej
wojny. Poskutkowało. Rzucił się bez asekuracji, pewny siebie i nadział się na mój nóż,
chlapnęło farbą aż na szybę sklepu, dostał mi się niezły prysznic. Wytarłem ostrze pstrokatą
koszulą bandziora; rzęził ciężko, niewiele mu życia zostało. Pobiegłem w kierunku głównej
ulicy. Nikt mnie nie gonił. Wsiadłem do pustego autobusu i bezpiecznie dojechałem do domu.
Po drodze, gdzieś daleko niepokojąco zawodził sygnał policyjnego wozu.
Spałem nieprzerwanie do rana, wciąż grając we śnie przeróżne role Zygfryda, walczyłem z
czterorękimi rycerzami, a każdy z nich miał zasłoniętą twarz i nie byłem pewien, czy nie
zabijam sprzymierzeńców, bo sam też nosiłem maskę i nie mogłem jej zdjąć ani przestać
walczyć. Za plecami rozbrzmiewała starogermańska wojenna pieśń, którą tłumaczyłem
niegdyś dla zabawy, chciałem jej słowami uatrakcyjnić nudny wykład, ale we śnie
dowiedziałem się rzeczy, jakich nie zna żaden badacz literatury - jak brzmiały prastare
samogłoski. Zachwycony ich tonem, wciąż rąbałem mieczem i zabijałem, sam nie będąc
nawet draśnięty. Często w nocy dręczy mnie koszmar nieludzkiego zmęczenia, lecz w
bojowym wysiłku nie mogłem odpocząć, niezliczone głosy skandowały imię Zygfryda, słony
pot spływał do ust, parzył wargi i zalewał oczy. Biłem się w samym centrum zamieszania. Nie
było sposobu na wycofanie się z pola i prawie już mdlałem, gdy nagle zaświeciło słońce i
obudziłem się bez żadnych wyrzutów sumienia, choć w nocy prawdopodobnie zabiłem
człowieka, broniłem się, zgoda, ale powinienem choć trochę bać się konsekwencji, typ
wrażliwca z wszystkimi jego komplikacjami.
Promienie słońca barwiły poduszkę na kolor jasnego bursztynu, kiedy podniosłem głowę i
zobaczyłem, że na kołdrze leży, mieniąc się i przeciągając jak żywa istota, błękitnozielony
szal. Zerwałem się z tapczana i pobiegłem do łazienki. W lustrze zobaczyłem twarz tak
zmęczoną, jakbym dopiero co wrócił od profesora Freude, podpuchnięte usta, granatowe wory
pod oczami. Zakręciło mi się w głowie, ale włączyłem szybko prysznic i odświeżyłem się w
strumieniu chłodnej wody. Wracając do sypialni spostrzegłem, że szal leży na fotelu, gdzie
nie położyłbym go pod żadnym pozorem. Postanowiłem zignorować drania i wrócić na
godzinę lub dwie do łóżka bez względu na to, jakie siły miały zamiar mnie prześladować.
Zdjąłem z półki „Pieśń o Nibelungach”, by zagłębić się w jej czarowną atmosferę, może
wyłowić jeszcze jakiś szczegół, który uratowałby Zygfryda w moim śnie.
Nic ci nie grozi, bohaterze, nie ma jeszcze w twym życiu kobiety - bogini, co odda swą
moc za miłość i zostanie kobietą, by żałować potem czystych lotów na skrzydlatym koniu i
ognistych pierścieni wokół swego więzienia. Czemu miałbyś przy każdym czytaniu powtarzać
ten sam błąd? Przejdź obojętnie obok ognistej wieży i samotnie obejmij dziedzictwo,
37
odnajdziesz skarb i zbudujesz miasto, które oprze się samemu Rzymowi, zmienisz historię
świata, wielkim królem Północy przepłyniesz przez życie. Kto będzie chciał, odnajdzie twe
imię w najświętszej wieczności, imię mądrego twórcy imperium, jeźdźca w koronie.
Marzenia! Oto szal spływa z fotela na podłogę, zmienia kształt, wabi; nie dotykam drania,
wciąż udaję, że go nie widzę. Zaparzyłem herbatę i zjadłem dwa suchary, bo nic innego nie
znalazłem w kuchni. Cukier zwilgotniał, nie posłodziłem więc napoju, zepsute pomarańcze
wyrzuciłem do zsypu, a kiedy wróciłem do siebie, pożałowałem, iż nie zawinąłem ich w ten
szal; gdyby przeszedł zgnilizną, pleśnią, nieładem mej kuchni, nie powróciłby może
podskórną autostradą bytu na boczny tor losu, jaki sobie wybrałem. O, teraz leży na krześle, z
którego dopiero co wstałem. Wrzucam tę szmatę do zlewu widelcem, polewam gorącą wodą.
Czuję ból? Szal pociemniał cały, oklapł, lecz gdy ponownie spuściłem wrzątek, jął umykać w
narożniki zlewu, gdyż tam docierało trochę mniej żaru. Para osiadała na szybach. Otworzyłem
okno i odruchowo wyrzuciłem szal wprost na ulicę. Kiedy upadał, usłyszałem krzyk.
Dzień minął bez niespodzianek. Sąsiadka zrobiła mi zakupy, do licha po co tyle tych bułek,
babina myśli sobie - duży facet musi sporo zjeść, no więc kupiła jeszcze opakowanie sera,
kiełbasę, jajka i pomidory, ale nie miałem za to herbaty i przespałem całe przedpołudnie bez
snów i przywidzeń. Przygotowałem się do wykładu, choć dotąd wolałem improwizować. W
szufladzie biurka znalazłem kawałek czekolady z orzechami, zjadłem go i popiłem ginem,
ciesząc się na myśl, że jutro znów będę wśród ludzi. Rozpocznę ulubiony cykl wykładów,
codzienny kierat uleczy mnie do końca z tego, co próbowałem zapomnieć u profesora.
We śnie patrzyłem komuś w oczy, znałem je już, drwiące i ogromne, jakby kocie,
błyszczące, lecz nie dałem się im zauroczyć, obudziłem się punktualnie o piątej i zdążyłem
jeszcze pójść do fryzjera. Zjadłem pizzę z grzybami w barze uniwersyteckim. Była ohydnie
słona. Musiałem napić się czegoś. Przy sąsiednim stole rozplotkowane studentki krztusiły się
lurowatą rio lime, nieco dalej zaspany i nieogolony albinos wlewał w siebie na przemian colę
i tonic, usiłując wyleczyć monstrualnego kaca.
Zapragnąłem czystej, źródlanej wody i parsknąłem śmiechem, wyobraziłem sobie bowiem
Zygfryda, gdyby obudził się dziś i zaczerpnął dłonią z fal Renu. Stajesz się przyziemny -
pomyślałem. Kupiłem w końcu dobrze zmrożoną butelkę „alpejskiej” mineralnej, która
przypomina smakiem, jeżeli jest ciepła, ciecz, jaka dostaje się do ust, kiedy nieumiejętnie
nurkuje się w uczelnianym basenie. Ochłodziłem się trochę i poszedłem na wykład. Ruda
Mary, która układa plan zajęć, pamiętała, że lubię zaczynać zajęcia punktualnie o ósmej.
Przez uchylone drzwi cicho wkradali się spóźnialscy. Lubię występować w amfiteatrach, przy
dużej publiczności, odprężam się wtedy i wierzę we własną realność bardziej niż na ulicy,
kiedy tramwaje rozpływają się we mgle, ludzie wchodzą do tuneli, by nie wyjść z nich sobą.
Czułem się więc znakomicie. W pierwszych rzędach pilne adeptki filologii notowały każde
moje słowo. Nie potrafiły wybierać informacji, grałem im pewnie na nerwach, poważnym
dziewczętom, przyszłym dyrektorkom szkół prowincjonalnych, gdy snułem opowieści spoza
kanonu „Pieśni”.
W pewnej chwili, jakby zmuszony niewidocznym impulsem, uniosłem głowę znad pulpitu
katedry i zobaczyłem Ją. Nie pisała nic, jak gdyby znała już wcześniej cały wykład,
wyprostowana wśród setki pochylonych głów, patrzyła na mnie w niedorzecznym
pomieszaniu zdziwienia i ignorancji. Oczy poznałem od razu. Bogowie moich snów ostrzegali
przed nią, ale wiedziałem i to, jak czcza jest każda przestroga, gdy los wydał już wyrok;
człowiekowi pozostaje już tylko próżne zmaganie się z wysłannikami przeznaczeń i jest
triumfatorem, jeśli odroczy upadek. Zamyśliłem się i przegapiłem regulaminową przerwę na
papierosa. Publika chrząkała trochę, więc wyniosłem się do bufetu na kolejną porcję wody z
bąbelkami.
Zdawało mi się, że dziewczyna idzie za mną. Słyszałem tłumiony, szybki oddech. Nie
38
oglądaj się teraz, nie wolno się obrócić! Wziąłem butelkę i usiadłem tyłem do drzwi bufetu,
przy pierwszym stoliku. Umoczyłem wargi w szerokiej szklance z zimną wodą. Nieznośny
ból gardła, suchość warg ustępowały nie bez wysiłku woli, bo wmawiałem sobie, że wyjdę
stąd natychmiast, jeśliby ona weszła i znów nurkowałem wargami w lodowatym napoju.
Była gdzieś blisko! Czułem na sobie Jej wzrok. Wróciłem do sali, choć duża grupa
studentów stała jeszcze na korytarzu, żartując i paląc papierosy. Z przyjemnością wyczułem
umiarkowane zainteresowanie wykładem, z reguły po przerwie zostaje połowa słuchaczy, tego
dnia publiczność raczej się powiększyła. Ona także wróciła na swoje miejsce i otworzyła
notatnik. Była smutna i nie patrzyła już na mnie. Stalowoszary kolor sukienki pięknie
harmonizował z ciemnoblond włosami; czyż mogłem nie podziwiać młodzieńczego piękna
studentki, jej bladej cery, czystej i dziwnie jasnej jak na tę porę roku? Czyżby nie chodziła na
plażę? Wyglądała na zaziębioną - lekko pokasływała.
Tym razem skończyłem pięć minut wcześniej i pożegnawszy studentów do następnego
tygodnia, zapragnąłem natychmiast znaleźć się w domu. Zapomniałem oczywiście zadać tekst
na następne zajęcia. Przechodząc przez hol, znów Ją zobaczyłem - ubierała płaszcz, a długą i
szczupłą szyję starannie owinęła niebieskozielonym szalem.
W drzwiach budynku przepuściło mnie uprzejmie trzech czarnoskórych, barwnie ubranych
studentów. Skąd mogę ich znać? Prawie biegłem do autobusu, szczęśliwy, że nie wsiada ze
mną żaden z profesorów; w tym stanie nie umiałbym rozmawiać, choć dialog z nimi to jakby
gra na pianinie według ściśle określonego standardu, trzeba pamiętać tylko, czym mistrzowie
zajmują się aktualnie i pozwolić im opowiadać, przytakując nastrojowi naukowej euforii bądź
rezygnacji. Dziś nawet półślepy ze starości pies sąsiadki zauważyłby więcej ode mnie i lepiej
zastosował humanistyczny savoir-vivre.
Stanąłem na tylnym pomoście. Spieszyła się na przystanek, ale nie miała już szans dogonić
autobusu. Przez zamgloną od deszczu szybę obserwowałem, jak szare włosy dziewczyny
niespokojnie stapiają się w jedną plamę z rozwiewanym przez wiatr bladokremowym
prochowcem.
39
Reguła klatki
Od pewnego czasu mieszkam w klatce. Bez wątpienia mogę tak nazwać pomieszczenie w
kształcie sześcianu, o długości i szerokości dwunastu kroków. Wszystkie cztery ściany boczne
zostały skonstruowane z grubych stalowych prętów, w jednej wmontowano obite blachą
drzwi, otwierane od zewnątrz oraz klapę, przez którą wstawiają mi miskę z jedzeniem, wodę
w dzbanku i kubeł na odchody. Naczynia są wymieniane trzy razy dziennie, ktoś z zewnątrz
wyciąga je specjalnym hakiem przez otwór w suficie. Do środka nikt nie wchodzi, z
pewnością spotkanie ze mną nie należy do najprzyjemniejszych, choć nie pamiętam, abym
komuś zrobił krzywdę.
Z klatki nie sposób się wydostać, przez pręty mogę wysunąć rękę i ramię, lecz choćbym
wychudł jak szkielet, nie przecisnę na drugą stronę tułowia. Kiedyś bezskutecznie
próbowałem rozgiąć choćby trochę pręty bocznej ściany, ktoś jednak musiał obserwować
moją szarpaninę, bowiem następnego dnia podłączono prąd i dość silnie porażony, musiałem
cofnąć się do środka. Nie zbliżam się wcale do ścian, a czas spędzam najczęściej na swoim
posłaniu, mam bowiem poduszkę z gąbki, materac i koc w kratkę, a raczej miałem go, dopóki
nie zacząłem okrywać się nim jak ubraniem, chodząc po pomieszczeniu, fatalnie czuję się
nago, zwłaszcza kiedy w suficie otwiera się okienko i słychać stłumione szepty obserwujących
mnie ludzi. Teraz ruszam się jak najmniej, nie jest mi zimno, bo klatkę dobrze ogrzewają, leżę
na brzuchu, a gdy wyczuję ich spojrzenia, zakrywam głowę rękami i nic za to mi nie mogą
zrobić, a radziłby obserwować twarz, jak cierpię, niecierpliwię się, płaczę. Nic z tego! Gapią
się na nieruchome plecy, a potem gaszą światło i idą sobie; nareszcie mogę wstać i pochodzić
po posadzce, zesztywniałbym całkiem od tego leżenia.
W ciemności jestem wolny i robię co mi się podoba, fikam koziołki na materacu, próbuję
nawet biegać, nie hałasuję, stawiam bowiem stopy dziwnie cicho, a kiedy ogarnia mnie lęk, że
obcy mimo wszystko podglądają moje rozrywki, pełzam na czworakach po przekątnej klatki,
starając się zasłonić brzuch przed ciekawskimi. Przywykłem długo spać. Nie posiadam
oczywiście zegarka, lecz czuję, że coraz więcej czasu udaje mi się przedrzemać.
Zamykam oczy i otwiera się przede mną droga na pola, długie, kręte ścieżki, wędruję bez
żadnych ograniczeń, nie mogę nikogo spotkać, okolica zdaje się wyludniona. Lecz skąd ten
porządek, oczyszczone pobocza dróg, kwiaty pod figurkami na rozstajach? Czyżbym krążył w
kółko po tej samej trasie albo nie znał możliwości zejścia z niej między ludzi? Przystaję na
chwilę i budzę się znów w mojej klatce. A miałem we śnie taki ciepły, miękki płaszcz z
kapturem i równo obcięte paznokcie, wstyd, że tu muszę je obgryzać: zrobiły się tak grube i
twarde, mogą mi zastąpić grzebień, gdybym chciał się przeczesać.
Włosy rosną mi szybko, sięgają już łopatek, niebawem będę mógł zasłonić nimi nie tylko
twarz i piersi. Dumny jestem z tej czupryny, gęstnieje i jakby rozjaśnia się, złoci się na
poduszce, kiedy włączą światło. Nie mam tu żadnego przyjaznego narzędzia, którym
mógłbym wykonywać najprostsze prace, jak nóż, dłuto czy choćby pilnik. Przy jedzeniu nie
pomagam sobie sztućcami ani parą pałeczek, muszę radzić sobie rękami i językiem, zupę
wypijam wprost z aluminiowej miski, wodę z dzbanka. Nie dostaję już chleba, tylko
40
gotowane ziemniaki w łupinach. Podpatrzono, że ulepiłem zeń figury szachowe i na podłodze
koło materaca nakreśliłem burakiem planszę do tej gry. Połowę pionów pokolorowałem
wiśniowym sokiem, który znalazł się raz obok dzbanka w prawdziwym kubeczku z uszkiem.
Rozgrywałem potem znane mi zagadki, patowe sytuacje, wreszcie dramatyczne partie z
niewidzialnym przeciwnikiem, aż pewnego ranka, musiało być dość wcześnie, bo jeszcze
chciało mi się spać, światło zapaliło się we wszystkich czterech rogach sufitu, przez otwór
szybko wciągnięto całe moje posłanie, a figury do gry chowałem w poduszce, były więc
stracone bezpowrotnie, po czym wziąłem obfitą i niezbyt przyjemną kąpiel. Ktoś siedzący
nade mną polewał mnie najpierw dość intensywnie wodą z mydłem, nie przejmując się
specjalnie, że biegam jak opętany, kuląc się i zasłaniając oczy, następnie zaś dostał mi się
zimny i gorący prysznic na przemian, wreszcie całą klatkę i mnie równocześnie osuszono
powiewem gorącego powietrza. Przywarłem do gołej podłogi, więc gasili i zapalali światło,
chcąc mnie oszukać, zmusić do wstania.
Jakiś miękki, na pozór sympatyczny głos mówił coś, nawoływał. Udawałem, że go nie
słyszę. Starałem się uspokoić serce, uderzało o podłogę przyspieszonym rytmem, odbierałem
jego sygnał w uszach, czułem jak dzwoni, wybijając nerwowy takt każdą żyłą i nerwem. Głos
niecierpliwił się, przybierał histeryczne tony. Gdyby nie reflektory, niemalże palące skórę na
plecach, śmiałbym się z daremnych wysiłków osoby, stojącej przy jednej ze ścian, tak, starała
się przywołać mnie do kraty! Opuściłem ramiona. Wciąż było jasno! Zacząłem powoli
obracać głowę w stronę nowego dźwięku, aby kątem oka zobaczyć mówiącą osobę. Zakryłem
twarz ręką ugiętą w łokciu i przez powstałą w ten sposób szparę zbadałem dokładnie sytuację.
Z drugiej strony stała, trzymając się prętów, młoda kobieta w białym fartuchu z wypchanymi
kieszeniami. Kiwała dłonią w moją stronę, mówiła coś, próbując zmieniać brzmienie głosu,
nie chciała ustąpić i nawet było mi przykro, ale jak miałem jej wytłumaczyć, że tu wewnątrz
twardnieje się i zmienia w nieufną bryłę, jakże mogę poddać się urodzie dziewczyny, skoro
należy do zewnętrznego świata, którego nie znam wcale, poza snami nie bywam w nim, bo
nie mam możliwości, nie będzie więc między nami rozmowy czy jakiejkolwiek innej formy
dialogu.
Aby mnie zwabić, nieznajoma wsuwa rękę głęboko do wnętrza klatki; może chce w ten
sposób pokazać, że nie boi się mnie i gdyby było to dozwolone, zdecydowałaby się nawet
dotknąć mego ramienia albo dłoni, gotowa dać dowód największej nawet odwagi, byle
osiągnąć swój cel bądź spełnić życzenia innych ludzi względem mojej osoby, byłem bowiem
pewien, że nie działa w pojedynkę, ton jej głosu zdradzał spisek, szczegółowo ułożony plan
działania, w którym miałem grać nieznaną mi rolę, bawiło mnie to, jestem do czegoś
potrzebny, może więc moje istnienie ma sens i jeśli go odkryję, znajdę wyjście z obecnej
sytuacji, należy tylko przejrzeć taktykę przeciwnika, ułożyć własną, konsekwentnie, rzeczowo
realizować ją krok po kroku. Jeżeli założę, że wykonują na mnie jakieś ponure doświadczenie,
powinienem odkryć, choćby częściowo, jego treść, by postępować wbrew oczekiwaniom albo
nie robić zupełnie nic, rozwścieczę ich tym sposobem i zachowując spokój, zyskam pierwszy
punkt w grze. Musiałem być niegdyś dobry w takich zabawach, precyzyjnie rysuje mi się plan
postępowania, oczywiście na razie na teoretycznych wielkościach, nie znam przecież stawki,
którą na mnie postawili, moja natomiast wydaje się zbyt prosta, oczywista. Warto jednak
postarać się trochę, może zasłużę na lepszą, szybszą śmierć, gdy nie będzie warto mnie
karmić jako eksperymentalnego obiektu albo znajdę metodę, by przenieść się na zawsze w
przestrzeń mego snu.
„Powinnaś się trochę ogarnąć, mała spryciaro -pomyślałem - skoro chcesz schwytać mnie
na swój wdzięk, wiedz, że nic nie posiadam, nawet najskromniejszej koszuli i nie mam nic do
stracenia, ale nie pozbawiono mnie jeszcze wrażliwości. Być może to właśnie chcecie
wiedzieć, zastanowię się więc, jak zepsuć wam zabawę. Znacie mnie leżącego plackiem,
41
milczącego, spodziewacie się reakcji na słodki głosik. Nic z tego! Jeśli czujesz się bohaterką,
wejdź do środka i daj się zamknąć ze mną na godzinę lub dwie. Co mogłoby się stać? Twój
kompan z pomieszczenia nad klatką potrafiłby mnie zresztą załatwić jednym strzałem,
gdybym próbował ciebie dotknąć. Tak, po was można spodziewać się wszystkiego. Nie
zdziwiłbym się, gdybyście wszczepili mi zakaźną chorobę, by z daleka obserwować jej
rozwój, jak mój organizm walczy, choć nie ma szans, tylko po co ty przychodziłabyś mówić
do mnie, istnieje przecież tyle sposobów, by sprawdzić, czy mogę jeszcze podnieść się, ale to
chyba mylny trop, nie czuję się chory, może trochę osłabiony brakiem ruchu. Klatka jest
naprawdę za mała, żeby po niej biegać lub spacerować, stwarzając sobie iluzję lasu, zielonej
polany.”
I właśnie wtedy, gdy wysoki głos kobiety przybierał tony szczególnie przyjazne i ciepłe,
najbardziej odczuwałem fałsz sytuacji. Nie mogę przecież prosić choćby o zwrot koca, bo
żebrałbym daremnie, a już tym bardziej o większe pomieszczenie albo wycieczkę nad morze,
która nawet przyśnić się nie chce. Zdrętwiałem z przerażenia, bowiem naszła mnie wstrętna
myśl - może i światem snów rządzą tu moi strażnicy? Nie miałbym w takim razie już nic
własnego. Dokąd mógłbym uciec przed klatką, gdyby i majaczenia były zaplanowane?
Ucieczka w czuwanie jest niemożliwa, pozbawiony odpoczynku nie przetrwałbym trzech
okresów zapalonego światła. Tak, piękna pani nie ma argumentów. Cóż mogłaby mi dać?
Jakby w odpowiedzi wyjmuje z kieszeni owoce i układa je po mojej stronie krat, zachwala
jedzenie uśmiechem, oblizując końcem języka szerokie wargi, zachęca, bym wziął do ręki
dorodną mandarynkę.
Chyba wyczerpała swój czas, bo odchodzi, westchnąwszy, ogląda się jeszcze, czy już
rzuciłem się na łakomy kąsek, czy jeszcze poczekam. Zawiedzie się. Postanowiłem pozbyć się
prezentu, po prostu wyrzucę wszystko poza mój teren. Nikt nie będzie zaśmiecał klatki, w
końcu teraz jest moja i mam prawo pozbyć się niechcianych darów. Życzyłbym sobie
wiedzieć, czy postępuję zgodnie ze scenariuszem czy przeciw niemu, lecz moja wiedza nie
wystarcza do wyprowadzenia trafnego wniosku. Jeżeli ci z zewnątrz posługują się taką samą
logiką jak ja, przysłali kobietę, by osłabić mą czujność, obudzić zaś wrodzoną pewność siebie,
bym poprzez rozmowy, zabawy, dziękując za podarki, odsłonił się zupełnie, zdradził
umiejętności, których nie zaobserwowali, bo starannie się zamaskowałem. Poznawszy
zręczność rąk, mogliby mnie potem okaleczyć, bym pokorniał coraz bardziej, aż padłbym na
kolana z prośbą o litość. Muszę pokazać, jak trudno mnie upokorzyć. Będę walczył
pozbawiony broni, będę mierzył czas, nie posiadając zegarka ani nie widząc słońca, klatka
stoi bowiem w dużym pomieszczeniu bez okien. Migocące sztuczne światła będą mymi
gwiazdami, proszę, oto wyznaczyłem umownie cztery strony świata, ściana z drzwiami, przy
której znajduje się jedzenie, wyznacza kierunek zachodni, na wschodzie zapala się pierwsza
lampa, to ona budzi mnie, jeśli zasnę nieopatrznie na boku, na zachodzie gaśnie ostatnia, gdy
skończę trzeci posiłek i poustawiam naczynia na właściwym miejscu. Czyżby ktoś zaplanował
mój rytm zgodnie z naturalnym biegiem czasu i zrobił to tak, abym mógł odkryć tę
konstrukcję we właściwej chwili?
Kobieta pojawiła się wraz z intensywnym jarzeniem światła ściany południowej, tak jak
poprzednio, była smutna. Ktoś, kto pozbierał owoce, którymi ćwiczyłem rzuty do celu i
trafiałem między pręty, doniósł jej z pewnością, jaki los spotkał smakołyki najlepszego
gatunku, a nie dostawałem ich przecież na co dzień, moja aprowizacja przypominała raczej
menu galernika lub nędzarza z przytułku.
Tym razem kobieta przemawiała z żalem i nutą pretensji, ale przyniosła piłkę, nadmuchała
ją, podrzuciła parę razy i znów wypuściła powietrze, by podać mi zabawkę przez kraty. Nie
poruszyłem się, oburzony naiwnością bądź brakiem pomysłów ze strony mych
prześladowców. Co niby mógłbym robić z tą piłką w tak ciasnej przestrzeni, kopać, odbijać
42
od krat, kozłować w miejscu? Zwinąłem się w kłębek na moim materacu, kryjąc głowę
między kolanami. Jak niewiele warta jest niezależność żywej istoty - kolorowa,
nadmuchiwana piłka do zabawy na plaży, można ją objąć i płynąć wzdłuż brzegu, jeśli
oczywiście jest się dzieckiem, które dopiero uczy się tej trudnej dla mieszkańców lądu sztuki.
„Czyżbym wyglądał lub zachowywał się jak dziecko, skoro przynosi mi pani zabawki w
zamian za rozmowę, czego bowiem jeszcze mogłaby oczekiwać ode mnie wolna kobieta z
zewnętrznego świata? Mieszkała pani kiedyś w klatce? Skądże, nie ma sensu o to pytać.
Wiedziałabyś wtedy, co to znaczy nie oglądać ludzkiej twarzy przez zupełnie nieznany,
niezmierzony czas, a pewnego dnia przestać dostrzegać różnicę między własnymi rękami a
nogami, bo to tak wygodnie opaść na cztery łapy, strząsnąć włosy z ramion i kicać sobie od
materacyka do dzbanka z wodą, popić sobie, gdy gorąco, grzeją tu jak na wakacjach, musi być
pani niewygodnie tak stać na wysokich obcasach w tym upale, no proszę, w kieszeni fartucha
są jeszcze małe gumowe piłeczki i lalka, mogę dostać te bezcenne skarby na tak długo, na ile
spodoba się tym, którzy bawią się mną tak jak pani teraz laleczką o dumnej twarzy piękności z
pałacu, co to nie musi pracować, jest za to własnością kapryśnej księżnej o skośnych oczach,
cierpiącej na nieznośny ból głowy i swoją białą główką na długiej szyi zapłacić może za
kaprys władczyni”.
Tak, byłbym rozczarowany, gdyby naukowy eksperyment, wiwisekcja, jakiej lada chwila
spodziewałem się, okazał się niewinną zabawą kobiety w poskramianie dzikiego zwierzęcia.
Nim zdolna treserka zabierze się do królów puszczy, którym także odebrano wolność, niechże
poćwiczy na tym oto bezwolnym okazie, tak naprawdę nie wiadomo, czego spodziewać się po
nim, ale chyba nie rzuci się na kratę, leży przeważnie na materacu, nie daje głosu, zjada mniej
niż wymagałaby jego masa, może potrzebuje rozrywki, pobaw się więc z nim, moja droga, i
tak długo nie pociągnie, wychudł bardzo i broni się przed myciem jak żadne zwierzę. Udawaj
więc miłosierną duszę i pozyskaj sobie tę istotę, warto by zbadać, ile lat pożyje w niewoli, daj
mu nadzieję swymi odwiedzinami i dokarm trochę przy okazji, choć to właściwie zabronione,
lecz dla ciebie zrobimy wyjątek.
Umie pani grać, nie zaprzeczę. Następnym razem na przynętę będą cukierki albo logiczna
układanka, musicie sobie przypomnieć zabawę, którą mi udaremniono przez zwykłą
złośliwość, lecz teraz nie wezmę do ręki najpiękniejszych nawet szachów, choć wątpię, bym
je dostał. Spodziewam się klocków, testu, prezentu dla pani raczej niż dla mnie, bowiem sam
sobie stopnia inteligencji badał nie będę, nie dam się przywołać do kraty i wtedy
przeciwnikom pozostanie ostatnia szansa - otworzyć drzwi, by sprawdzić, czy zaryzykuję
ucieczkę i zamknąć mi je przed nosem niewidzialnym elektronicznym impulsem.
Tak, zgodzi się pani, by stworzono mi iluzję wolności i odmawiam udziału w tej grze, gdyż
trzeźwo oceniam sytuację, nie przyznaliście mi tej zdolności, może istotnie powinienem
dawno zwariować, lecz nawet sny, mój drugi świat, są wciąż pogodne, nie budzę się z
krzykiem, osaczony przez wrogów, spadający w przepaść albo ścigany, nic z tych rzeczy.
Pochwaliłbym się przed panią opanowaniem i zimną krwią, gdybym miał ochotę na rozmowę.
Nie okażę niestety ani trochę dobrej woli, nikt nie popatrzy sobie, jak przezwyciężając wstyd
pełznę po smakołyki, jak zmienia się wyraz mojej twarzy.
Nie przypominam też sobie, bym był żarłokiem, proszę, zostawiłem kilka łyków wody, ale
mi nie smakowała, była gorzka, czegoś do niej dosypano, szybko działającą truciznę
przyjąłbym bez strachu, lecz to musi być coś innego, jeżeli zostawię dzbanek nietknięty, będą
musieli mi dać czysty napój. Nie jestem głodny. Szkoda wysiłku na to picie zupy typowo
zwierzęcym sposobem, niech sobie stoi, aż zabiorą naczynia, zresztą cuchnie jakoś
nieprzyjemnie. Od kiedy nie jem mięsa, mogę łatwo zrezygnować także i z innych potraw,
śpię tylko coraz więcej, ale tak mi przyjemnie w ciepłym płaszczu, tak dobrze sobie iść, nie
licząc kroków. A jeśli i tam obowiązuje ta sama zasada, bezwzględna reguła klatki? Pręty
43
mogą być niewidoczne, a przydzielona mi, odrobinę większa przestrzeń, wydaje się
nieograniczona. Przecież ścieżka, z której nie schodzę, bo tak najwygodniej mi iść, więzi
mnie w podobny sposób. W następnym śnie spróbuję wejść na pole, między kiełkujące zboża,
pójdę inaczej niż każą mi wygodne drogi.
Gdyby udało mi się to zrobić, pręty pękną, a drzwi otworzą się naprawdę.
„Dlaczego pani płacze? Nie weźmiecie mnie na to! Jakże mogę współczuć istocie wolnej
zza krat? Zgadzam się, każda klatka może stać wewnątrz innej, większej i tak w
nieskończoność, bo kolejnym osobom, łamiącym kraty, wydaje się, że są coraz bliżej
wyzwolonego istnienia, ale moje więzienie jest w środku twego świata, nie ma więc między
nami drogi porozumienia.
Mój los nie może obchodzić osoby należącej do innej przestrzeni. Nie pozwolę bawić się
sobą. Powiedzieli już, że przestałem jeść? Gdy spałem, ktoś odważył się zajść tu i podawać
mi leki, cały jestem pokłuty, uchodzę więc za chorego i niech tak zostanie, może wystraszy się
pani. Siedzę i nawet nie zbliżam się do prętów! Głód nie boli, proszę się nie kłopotać.
Oddychanie wystarcza do życia, wypełnia wnętrzności i usypia coraz głębiej. Jest ciepło, pani
też zauważyła to i ubrała cienką sukienkę w kolorowe wzory. Cóż ja słyszę? Mam zjeść te
pomarańcze? No i co mi zrobicie, skoro nie mam ochoty otworzyć ust, ochlapać się sokiem
przy rozrywaniu skórki paznokciami?
Zbliża się sen, już napełnia mi usta dziwnie słodką śliną, zasłania oczy kolorową bibułą
powietrza. Może w kieszeni płaszcza znajdę nóż i będę mógł pozwolić sobie na zjedzenie
owoców, które rosną przy drodze, figowce i drzewka wiśniowe nie pasują do chłodnego
klimatu, we śnie są jednak prawdziwe i zaraz zatrzymam się przy nich.
Dotychczas nie przestawałem ani na chwilę, jakbym spieszył na umówione spotkanie, ale
zawsze wędrowałem sam, muszę to zmienić, skorzystać z wyboru, usiąść na trawie, by
odpocząć w świetle słońca, może w ten sposób naruszę regułę klatki, która spełnia oto swoją
groźbę, pręty zbliżają się do siebie, ściany wyznaczają mi terytorium wiele mniejsze niż na
początku, dziesięć czy osiem kroków, jutro będzie jeszcze ciaśniej, aż ścisną mnie jak rybę w
puszce i zatrzasną pokrywkę, nie bardzo to sobie wyobrażam, miła pani, ale ktoś musi stać i
patrzeć, jak zamieniam się w formę dwuwymiarową, życzę więc miłych wrażeń, spiesząc
spróbować smaku świeżych fig.”
44
Obrońca pierścienia
Od kiedy w mieście oficjalnie wolno było jeść ludzkie mięso, fundowałam sobie serca
wojowników w restauracji na rynku. Do tego dania podawano musujące czerwone wino i
luksusowe owoce, co roku coraz mniejsze i mniejsze, choć przywożone z narażeniem życia
przez handlarzy, którzy docierali na samo południe, uzbrojeni po zęby. Mieszkałam wtedy w
pałacu rodziców odległym od centrum o godzinę jazdy powozem. Byliśmy bezpieczni.
Chronił nas certyfikat, zabraniający polowania na starą arystokrację, no i oczywiście pieniądze
ojca, które tak lubiłam wydawać. I ja oszczędzałam jednak na strojach, drogich kamieniach,
widząc jak żywność z miesiąca na miesiąc drożeje, a prosty lud pożera własne dzieci mimo
surowych zakazów namiestnika. Bo wówczas jeszcze było mi żal ludu i ofiar polowań. I ojca,
wiecznie zatroskanego gospodarza, który otrzymywał z plantacji zbiory nędzne lub żadne, ale
w niczym nas nie ograniczał. Oboje z bratem mogliśmy bywać wszędzie, stać nas było na teatr
publiczny, kasyno i na drogie domy rozkoszy. Kiedy Oleg znikał na całe tygodnie,
wiedziałam, że właśnie tam próbuje zapomnieć o tym wszystkim, co z naszego pokolenia
zrobiło ścierwojady i płatnych morderców.
Od czasu wielkiego zaćmienia pałac opustoszał. Zostało zaledwie kilkoro służby, w tym
moja stara niania, która, gdy pamiętnej zimy śnieg zasypał miasto tak, że żaden smok nie
uciągnął karocy poza bramy parku, sama wyprawiła się na polowanie i przyciągnęła na
sankach zbłąkanego mnicha obcej wiary, z którego kucharz przyrządził tyle dań, ile tylko
potrafił. Jakie to zresztą smoki mieszkają teraz w naszych stajniach! Niezdolne uciągnąć
wizytowy pojazd na szesnaście osób, zamknięty wprawdzie w wozowni, ale wciąż jeszcze od
czasu do czasu konserwowany, jakby czas świetności miał powrócić.
Jako dziecko lubiłam wylegiwać się na wysokich siedzeniach z zielonego adamaszku i
nieraz, przykrywszy się zasłoną, przesypiałam w tej karecie gorące popołudnie. Nie
cierpiałam upalnych fife, kiedy ojciec przyjmował gości, aż dziw bierze, skąd schodzili się
wtedy wytworni panowie i panie w tej zapierającej dech ilości; salon na dole, teraz rzadko
sprzątany, był pełen, fotele i kanapy świergotały plotkami, których nie rozumiałam albo nie
mogłam wysłuchać do końca miedzy dźwiękami muzyki. Ojciec zatrudniał wtedy własną
orkiestrę, rodzinny powód do dumy.
Smyczkowy kwartet rzępolił przed koncertami od rana do nocy, nadrabiając zaległości w
swej sztuce. Tylko solistka fortepianu, znienawidzona przez naszą matkę za niezwykłą urodę,
z pogardliwym spojrzeniem przechadzała się po ogrodzie. Brunetka o śniadej cerze kobiety z
ludu i skośnych oczach zdegenerowanej arystokratki miała talent we krwi, zbędne więc były
jej wszelkie ćwiczenia. Uczyła mnie potem, owej przeklętej zimy, jak układać palce do
wymyślnych walców i nokturnów, a kiedy skończyła lekcję, zmuszała mnie do słuchania
wyrafinowanych koncertów własnej kompozycji, które ciągnęłyby się w noc, gdybym nie
reagowała na oczekiwany przez mieszkańców pałacu gong, wzywający wszystkich do stołu.
Ćwiczyłam na dużym fortepianie w salonie; palce prawie przymarzały do klawiatury i jedynie
nieustanny ruch mógł je rozgrzać. Ojciec kazał rozpalić kominek, lecz ogień wciąż przygasał i
muzyka musiała go zastąpić.
45
Nieczęsto widywałam już obcych, coś jakby odstraszyło ich od wizyt w naszym domu albo
drogi rzeczywiście były zupełnie zasypane. Mimo to co rano słyszałam wyruszającą z pałacu
kawalkadę. Brat zaopatrywał nas w świeże mięso i skoro świt ruszał do lasu z kilkoma
stajennymi, którzy pozostali jeszcze na służbie. Za dawnych dobrych czasów było ich tylu, że
zajmowali cały pawilon na skraju parku. Na święta pan zamku sprowadzał im cały furgon
dziwek w nagrodę za wierną służbę. Olegowi służyło najpierw siedmiu, potem już tylko
trzech, ale ci ostatni trzymali się dzielnie, póki nie powołano ich na wojników. Polowali na
dzikie smoki i karłowate harpie, a potem także i na ludzi, oczywiście jak wyszedł dekret, bo
ojciec nie pozwoliłby na żadną samowolę. Ubrani w ciężkie futra i wysokie buty ruszali,
śpiewając albo pogwizdując, a matka, która nie chciała zawierzyć mi swych trosk,
zastanawiała się pewnie, czyje życie woli ryzykować - syna czy męża.
A ja grałam w salonie z nut, potem już z pamięci, szaleńcze wariacje na temat walców. Nie
wiem, czy dałoby się je zatańczyć na najbardziej tolerancyjnym parkiecie, z wymarzonym
partnerem. Zaczęła mnie upajać wirtuozeria Ninon, nauczycielki mimo woli, zgodziła się
bowiem zająć mną dopiero pod groźbą utraty połowy kolacji na rzecz skrzypka o wiecznie
głodnych oczach, który obiecywał ojcu uczynić ze mnie pierwszą skrzypaczkę imperium, ja
jednak wolałam muskać czubkami palców białe i czarne klawisze, nawet pod okiem wiecznie
niezadowolonej panny niewiadomego pochodzenia. Nie nosiła znaczka ani wstążki
identyfikacyjnej. Ojciec ani matka nie śmieli wypytywać, dlaczego ukrywa tożsamość. U nas
była pod ochroną, prawem pana majątku zakazano polowań na kobiety w wieku rozrodczym
niezależnie od ich pochodzenia.
Wieśniacy nie byli zadowoleni z zarządzeń ojca, lecz nie było ich stać na bunt, tylko w
oczach chwytanych kłusowników, co podkradali w lesie opał, czytaliśmy nienawiść. Byli
surowo karani za swe przestępstwo, ale nie protestowałam, gdyż od wieków panowie mego
rodu skrupulatnie strzegli swej własności. Wieszano więc schwytanego złodzieja nad
otwartym paleniskiem w dużej kuchni, a można było na nim ustawić bez mała kilkadziesiąt
garnków, i tam kucharz oprawiał ciało, zaczynając od ściągania skóry rutynowymi ruchami
noża. Nie przeszkadzał mu wrzask ofiar, mawiał, że od dziecka uczony był przyrządzać zupę
rakową.
Brat pozwalał mi przyglądać się temu osobliwemu gotowaniu ciepłych dań. Nasz kucharz
eksperymentował, wykorzystując jako produkty odpady ludzkiego gatunku. Nieraz byłam
świadkiem patroszenia smoka i w ludzkich wnętrznościach nie widziałam już nic szczególnie
obrzydliwego. Pomagałam nawet rozwieszać na specjalnych haczykach jelita, robiło się z nich
wyborne osłonki na kiełbasy. Była to żmudna i delikatna praca, na którą stary Juan, wiecznie
pilnujący garnków, nie miał czasu. Zachodziłam więc do kuchni częściej niż wypadało
panience, chciałam się trochę zabawić i przestałam bywać na dole dopiero po stanowczym
zakazie ojca. Zastał mnie przy robocie i natychmiast zabrał do swego gabinetu, gdzie mówił
coś i długo, a ja patrzyłam przez okno na wirujące kuleczki gradu i bardzo chciałam być
razem z bratem, z jego roześmianymi giermkami. Marzyło mi się zabicie smoka. Może
zostałabym wtedy królową polowania? W uszach dzwoniły mi srebrne dźwięki „Zimowego
nokturnu” Ninon, ich groźny ton spajał się w jedność z głosem mentora, a ja nie śmiałam
zapytać, czy i tego roku będą święta, noworoczny bal, no i w ogóle karnawał.
W poprzednim sezonie byłam jeszcze dzieckiem i nie towarzyszyłam rodzinie na
proszonych przyjęciach, lecz lubiłam tę atmosferę nerwowego podniecenia: oto matka wkłada
suknię wyszywaną drogimi kamieniami z gór, i ja będę takie nosiła, kiedy zostanę pierwszą
damą rodu. Za oknami zaprzęgano do karety parę smoków, ich śpiewny pomruk
rozprzestrzeniał się dokoła, a oddechy zostawiały na szybach różnobarwną mgłę. Nienaganna
elegancja ojca, spływającego po schodach prawie niewidocznym krokiem na tle puszystego
kobierca, poruszającego się ledwo dostrzegalnym falowaniem doskonałej wełny. I ja byłam
46
uczona tej dystyngowanej formy ruchu, którą podziwia się u królów, ale w epoce zaćmienia
powoli zapominano o konwenansach. Tamtej zimy nikt nas już nie zapraszał i zamiast
noworocznej fety odbyła się tylko uroczysta kolacja rodzinna. Nie zauważyłam, że przy stole
pojawili się dalsi krewni, zaproszeni widocznie na całą zimę, zostali u nas nawet gdy zaczęło
brakować dosłownie wszystkiego. Ojciec dzielił się z nimi swoją porcją.
Śnieg padał już ósmy miesiąc, kiedy wydano dekret. A następnego roku nie było już ani
wiosny ani lata. Lud rozkopał groby na cmentarzu i urządzał uczty tuż za bramą. Zwyczaj
grzebania zmarłych jakby ginął, więc pewnego razu, gdy Ninon zasnęła przy fortepianie i nie
dało się jej obudzić, a miała takie sztywne palce, te same palce, którymi potrafiła zagrać
wszystko, sprawiła nam kłopot. Ojciec, zafrasowany i dziwnie milczący, zamknął na klucz
drzwi salonu, lecz ktoś musiał roznieść nowinę, bo Juan przybiegł z kuchni, nie zdjąwszy
nawet fartucha, domagając się wydania, jak to określił, surowca. I wtedy zemdliło mnie
pierwszy raz w życiu. Mnie, wiecznie głodne dziecko swej epoki, przemarznięte do szpiku
kości w jedwabnych pantofelkach i zwiewnej sukience. Na szczęście miałam jeszcze futra,
które Oleg pracowicie zdzierał z upolowanych harpii, sam też garbował i zszywał skóry.
U progu epoki zaćmienia niczym nie przypominał syna arystokraty. Rozczochrany i
nieogolony, nosił te same co ja futra własnego wyrobu i wysokie buty wojownika. Ręce,
czerwone i popękane od mrozu, krył, nawet siedząc przy ogniu, w puszystych rękawicach.
Prosiłam, by zrobił takie i dla mnie, ale jakoś nie miał czasu, wiecznie przejęty planowaniem
łowów. Widziałam lęk w jego oczach, gdy składano przed domem ludzkie trofea, winił sam
siebie, że unika trudniejszych polowań, nie tropi smoków, które ponoć mnożą się w górach.
Przetrzebić to stado było obowiązkiem książęcych dzieci, toteż i we mnie drzemała chęć, by
zapolować, zapomnieć się w tym i może nawet zginąć, byleby odegnać lodowaty wicher i nie
czuć już nic. Nie przewidywaliśmy wtedy, że może nastąpić coś gorszego niż zimno, które
uczeni mężowie w stolicy zwą dziś zlodowaceniem.
W każdym razie Oleg jako jedyny zachował zimną krew i uderzył kucharza w twarz tak
silnie jak tylko mógł, zabrał ojcu klucz do salonu i urządził Ninon pogrzeb godny księżniczki,
co prawda w naszym ogrodzie, ale i tak wymagało to pokonania wielu trudności. Zaspy
sięgały ramion, a mimo to przez dwa dni pilnowano, by wiodąca do bramy ścieżka była
porządnie oczyszczona. Nie udało się ściąć żadnego drzewa na trumnę, lecz zastąpiono ją
moim starym pudełkiem dla lalek. Brat wysypał je prosto na podłogę strychu. Pogrzebałam
tam świat zabaw, mając piętnaście lat i teraz ze zdziwieniem przyglądałam się poskręcanym
kończynom, oderwanym głowom, które nie krwawiły i niemo uśmiechnięte zapraszały do
zabawy. Pomyślałam, że wiele lalek można by jeszcze naprawić, ale w domu nie było dziecka,
nie miałby kto rozbierać ich w poszukiwaniu intymnych tajemnic, rozkręcać i łamać, a tym
gumowym wypalać drutem, rozgrzanym na kominku, piętna o sobie tylko czytelnych
znaczeniach. Zostałabym chętnie na chwilę w zaułku tamtego mikroświata, ale brat zadzwonił
kluczami i musiałam zejść do ludzi, znowu rozmawiać...
Zastępowałam coraz częściej matkę, ukrytą w rodowej sypialni za zasłonami z
purpurowego brokatu, nietykalną w aurze urojonych chorób. Mieliśmy prawo używać purpury
ze względu na pochodzenie matki z rodziny królewskiej, toteż w każdym moim stroju
czerwieniły się kosztowne dodatki, po których poznawano mnie w mieście, tak jak bratu
kłaniano się na widok purpurowego okrycia. Był godny króla, prosty w kroju, obszerny
płaszcz. Oleg nie nosił go tamtej zimy i matka gniewała się z początku, dopiero po tej historii
z Ninon zobojętniała, coraz rzadziej też sprzeczała się z synem, bo nie istniał już powód do
kłótni. Mroźną zimą chłopi zakradli się do ogrodu, by odkopać moje pudło dla lalek. Wynieśli
je aż na dziedziniec wsi i pożarli zawartość, ponoć na wpół surową, bo ognisko przygasało. O
pierwszym brzasku Oleg już wiedział co się stało, wyjechał z kilkoma stajennymi i wyciął w
pień wszystkich mężczyzn we wsi. Co tam zobaczył, nie opowiedział, choć dotąd nie miał
47
przede mną tajemnic.
Wiedziałam, że kochał muzykę i jej twórczynię, napisałam wiec dla niego walc żałobny w
jej stylu. Nikt przede mną nie stworzył smutnego jak mróz walca i było mi żal, gdy brat podarł
nuty, zabraniając grać tę melodię. Brudnopis zniszczyłam sama, nie wybaczywszy Olegowi
tego wybuchu złości. Od tego dnia zamykałam na oba klucze drzwi mojego pokoju, nim
położyłam się do łóżka, by nie mógł przyjść kochać mnie, więc stracił nas obie. Zakazałam
mu również wstępu do moich snów, a spałam ostatnio coraz lepiej, gdyż zaczęłam pracować.
Ujeżdżałam młode smoki, które ku radości ojca urodziły się silne i zdrowe, choć jakby
karłowate, lecz wchodziliśmy przecież w rok ciemności, który przeraził świat bardziej niż
zimno.
Odkryłam, że można wiele cienkich ubrań kłaść jedno na drugie i czuć się wtedy jak w
futrze dorosłej harpii, a że do snu rozbierałam się sama, bo pokojówki dawno już rozpierzchły
się po domach rozpusty, starczyło mi cierpliwości, by zdejmować te delikatne szmatki jedną
po drugiej. Niania, która teraz z braku lepszego zajęcia prała nasze ubrania, odratuje
przepocone jedwabie i żorżety, bym miała czym bawić się w ubieranie następnego ranka.
Smoki, ze względu na niebezpieczeństwo, wolno było ujeżdżać dopiero po południu, półsenne
i obżarte rozmrożoną korą. Spod zielonych pazurów zwierząt tryskały kawały lodu, łapy
ocierały się nienaturalnym dla smoka, wymuszonym ruchem i dopiero stanowcze pociągnięcia
uprzęży przywoływały potwora do porządku. W wysokim, zabezpieczonym licznymi
uchwytami siodle czułam się znakomicie i kończyłam zabawę, dopiero gdy dym,
wydobywający się ze smoczej paszczy, stawał się czerwony lub brunatny, choć bardzo
chciałam zobaczyć czarny opar smoczego wyczerpania, którym lud straszy nieposłuszne
dzieci.
Zajeździłabym chyba potwory, gdyby nie były tak cenne, bo umiałam już nienawidzieć.
Szukałam winnych, że słońce na cały rok ukryło się przed ludźmi, że nie będzie już ptaków
ani kwiatów. W sztucznym świetle neonów, które były niesłychanie modne przez całą epokę
zaćmienia, świat mógł wydawać się barwny i wciąż jeszcze stworzony dla człowieka. Śnieg
padał coraz rzadziej, a skorupa lodu przed pałacem przypominała tęczę lub dywan, po którym
wstępowałam uroczyście, rozgrzana wysiłkiem, na schody, pod rudawy płomień światła znad
drzwi. A kiedy wytrenowałam dla siebie zaprzęg, oświetloną karetą zaczęłam jeździć do
centrum. I wiedziałam, że szybki powóz brata sunie za mną w ciemności.
Oleg od miesięcy z nikim nie rozmawiał, samotnie walczył z harpiami, które,
rozzuchwalone kolorowym blaskiem neonów, wydawały ludziom z przedmieść prawdziwą
wojnę. Na karety ciągnące przez tańczące smoki nie napadały, ale Oleg, utraciwszy Ninon, tak
naprawdę miał już tylko mnie i popadł w manię pilnowania. Codziennie mogłam wkładać
nowe futro, tyle otrzymywałam od niego darów. Ktoś ze służby odkrył, że krew i odchody
harpii dają nowe barwniki i tak narodziła się moda na kolorowe etole i futrzane płaszcze.
Pogardzane dawniej skóry zwierzęce podrożały, więc w górach pojawiło się wiele band
kłusowników, a polowania stały się grą o życie. Zdesperowani wojownicy przekraczali
granice naszych posiadłości, wycinali chłopów i koczowiska harpii.
Ojciec zakazał domownikom polowań. Naruszyliśmy rodowy majątek i zaczęliśmy bywać
w restauracjach stolicy. Wszędzie nas szanowano i to podobało mi się, cóż, zawsze byłam
próżna. Oleg upodobał sobie lokal obok ratusza, najdroższy w mieście. Serwowano tam dania
nad podziw wykwintnie, nie to jednak było główną atrakcją lokalu. Nim podano jedzenia,
klient mógł zobaczyć, w jaki sposób uzyskuje się świeże mięso. Pośrodku sali znajdowała się
okratowana arena, na której walczyli niewolnicy, byli to zbrodniarze skazani za kradzież lub
morderstwo, czy naruszenie reguł polowania, bądź chłopi, którzy sami sprzedawali się do
cyrku gladiatorów, by rodzina miała szansę przetrwać zaćmienie.
Mieliśmy stolik koło orkiestry; od areny dzieliło nas może dziesięć metrów i przebieg
48
pojedynku można było doskonale zobaczyć. Milczeliśmy, a Oleg palił odurzające zioła
esperfazji, rośliny - mutanta, która rośnie pod lodem i potrafi przebić się przez warstwę
zmrożonego śniegu. Kiedy tak siedział z fajką w dłoni, nieobecny i głęboko zamyślony,
przypatrując się czasem wiolonczelistce o czarnych, sięgających kolan włosach, ja
obstawiałam w myślach zwycięzcę pojedynku, choć mogłam kupić bon i grać naprawdę, ta
jednak forma hazardu, prywatnie moja, o której nikt nie wiedział, pasjonowała mnie, wciągała
w publiczną zabawę. Zapomniałam o drętwieniu stóp, przemarzniętych podczas podróży,
twardych i nieposłusznych jak smocze pazury na mrozie. Dobrze nakarmieni przeciwnicy,
pijani podniecającą krwią harpii, często bez żadnej broni ani odzienia, rzucali się na siebie i
walczyli o życie bez żadnych reguł.
Brat mój nie raczył nawet spojrzeć na zapaśników. Przymykał oczy z właściwą sobie
dystynkcją, kiedy kelner przynosił nam kolejną butelkę napoju, produkowanego od lat ze
smoczej śliny, lecz tak doskonałego, że ulegaliśmy złudzeniu, jakoby podano nam kosztowne
wino burgundzkie. Nalewał je powoli do kryształowych pucharów o kształcie tulipanów,
zawsze idealnie do tego miejsca, gdzie korona zaczyna się rozszerzać. Zamawialiśmy dużo
kadzidła, wyobrażałam sobie więc bez trudu, że piję rosę z korony prawdziwych kwiatów,
siedząc przy ognisku, jest lato...
Niestety, tulipany znam tylko z atlasów botanicznych. Zapach esperfazji i tulipanów
przyciągał do naszego stolika młodzież z domu rozkoszy, mieszczącego się na drugim i
trzecim piętrze tego samego budynku. Były to niespokojne duchy, którym udało się na razie
uniknąć areny, gdyż przynosiły niemały dochód, świadcząc gościom usługi miłosne niemniej
wyrafinowane niż podawane w restauracji pieczenie. Podczas pojedynku dziewczęta
zajmowały się żebraniną na rzecz zwycięzcy, ale nieczęsto zebrały tyle, aby ów mógł wykupić
się u restauratora i odzyskać wolność. A potem przy dźwiękach hałaśliwej muzyki na scenę
wchodził zamaskowany rzeźnik, by podzielić ciało zabitego, chyba że sala zamówiła
wcześniej pieczenie w całości. Wtedy i ja zapalałam różowego papierosa z esperfazji, żałując,
że popsuło się coś między mną a bratem; tak niedawno jeszcze paliliśmy razem z ust do ust.
Lubił jak rozpalałam fajkę, dmuchając z całej siły, byśmy utonęli w różowym dymie albo
wdmuchiwał mi do ust pachnące obłoczki. Kładłam głowę na kolanach mojego brata i kiedy
wydawało mu się, że już śpię, całował moje włosy i policzki, a ja wdychałem zapach krwi,
którym przesiąkło codzienne ubranie myśliwego. Ale w restauracji na rynku siedzieliśmy jak
dwoje obcych, czasami już przed obiadem upatrując sobie partnera na wieczór i noc. Ten
posiłek musiał nam starczyć na długo. Od czasu zaprzestania polowań w domu podobno
niczego nie gotowano, a z czego żyła służba, nikt nie wiedział. Jedliśmy więc powoli,
dokładnie przeżuwając każdy kęs i pijąc ulubione imitacje win: Oleg ciężkie, czerwone,
słodzone kopalnym cukrem z gór, ja musujące, różowe, które nadawało potrawom lekko
kwaśny smak. Obok stolika znajdował się ruszt i jeżeli wyraziłabym ochotę, serce wojownika
mogło smażyć się tam, bym mogła ocenić kunszt kuchmistrza. Wolałam jednak, by ta zabawa
odbyła się w kuchni. Goście lokalu mieli mi to za złe. Cóż przyjemniejszego być może niż
upokorzyć istotę własnego gatunku lub choćby jej szczątki?
Blade mieszczki, których mężowie wzbogacili się na handlu padliną, chciały patrzeć jak
księżniczka, nietykalna dama o trującej być może krwi - tak głoszą podania - oczekuje na
najdroższy rarytas, rozkoszując się zapachem płynącym z rusztu. One nie paliły papierosów, a
wino piły tylko, gdy pozwolili im mężowie, a w każdej chwili mogły być sprzedane jako
służące bogatym panom, toteż malowały się jaskrawo, chcąc ocalić resztki młodości. W
instytucjach publicznych mogły podglądać obyczaje arystokracji, ale najbardziej zazdrościły
nam starożytnego języka zdobywców, którym tylko nam wolno było mówić. W nim to spisane
zostały dzieje naszego rodu, inwentarz klejnotów wraz z ich wyceną, no i oczywiście poezja
ludzkości, też tylko dla nas zrozumiała. W bardziej demokratycznych czasach dramat i epickie
49
bajeczki przetłumaczono na mowę ludu, więc może dlatego nie widzę różnicy między teatrem
a jarmarcznymi sztuczkami cyrkowców. Rodzina ma lożę w operze, Oleg wynajmował ją za
spore pieniądze dyrektorowi banku, kiedy nikt z nas nie miał ochoty na muzyczny wieczór. Po
śmierci Ninon przestaliśmy właściwie bywać na koncertach, przepuszczając pieniądze w
domach rozkoszy, najczęściej w burdelu nad restauracją „Trivium”.
Przepadałam za atmosferą jego kobiecej części. Mówiono tam, że arystokratki wolą
przygodę niż stały związek, może to i prawda. Po głównych schodach Oleg wprowadzał mnie
pod rękę, jakby chciał okazać akceptację rodziny dla moich rozrywek; potem dopiero
rozchodziliśmy się każde w swoją stronę. Uśmiechniętemu karłowi, który ponoć wie
wszystko o potrzebach kobiet, rzucałam złotą monetę i wtedy wolno mi było oczekiwać
najlepszych mężczyzn tego domu. W sypialni czekał na mnie wielki dzban różowego wina i
rozpalony ogień. Zazwyczaj żądałam muzyki i byłam kochana przy dźwiękach muzycznych
baśni. Wybór mężczyzn był mało oryginalny - niscy, silni chłopi z płaskowyżu o czarnych,
kręconych włosach, nie umiejący nawet porozmawiać albo wojownicy zbiegli z oddziałów
namiestnika; ci delikatni, ciemnoskórzy chłopcy, jeżeli nie zostali wybrani przez kilka
wieczorów i narobili długów, wędrowali na arenę bądź prosto do kuchni, zdarzało się, że
padali na twarze przed klientkami. Za parawanem nędzny zespół fałszował ludowe
przyśpiewki.
Nie cierpię folkloru, choć to podobno hobby arystokratów naszej epoki, brat także nie
zachodził z chłopakami w dyskretne i zaciszne zakątki, traktował je z góry mniej więcej jak
tańczące smoki lub inne zwierzęta hodowlane, które wymarły w okresie lodu. Młodzi
wojownicy, widać specjalnie poinstruowani, klękali z szacunkiem, gdy wchodziłam do
saloniku spotkań. Siadając przy barze, obserowałam mężczyzn i gwarzyłam z kelnerką.
Przypominała mi się stara poezja z biblioteki ojca, w pięknie iluminowanych księgach
czytałam o tym, jak musieli napracować się wojownicy, by zdobyć damę i brał mnie pusty
śmiech, bo to kupiłam już sobie rycerza na całą noc, a nie potrafię go wybrać, bo wszyscy są
do siebie podobni. Kelnerka ośmiela mnie: „Coś wyjątkowego? Ależ oni wszyscy są cudowni.
Denerwują się, jeszcze wcześnie, klientek niewiele, Wasza Wysokość rozumie, o, ta starsza
pani, ważna osobistość z miasta, też jeszcze nie wybrała...”.
I wtedy, widząc, że sama muszę sobie poradzić, kończyłam drinka jednym łykiem.
Pierwszy raz podałam rękę błękitnookiemu chłopcu, który był wyższy od innych i jak mi się
wydawało, dorównywał mi wzrostem. Niósł mnie do pokoju bez wysiłku, a ja obejmowałam
jego szyję i zapomniałam, że płacę za to wszystko, a on potrafił namiętnie całować. Nie było
go już, gdy po trwającej dwa tygodnie zamieci zjechaliśmy znowu do miasta, głodni i słabi. I
tak dopisało nam szczęście, bo Oleg, kręcąc się poza parkiem, ujął pięciu kłusowników. Prócz
drewnianych pałek na harpie nie mieli żadnej broni, więc poszło mu gładko. Ogień w kuchni
nie gasł przez cały dzień. Nie mieliśmy już wina ani przypraw do gotowania mięsa, obiady nie
były więc smaczne. Przeziębiłam się i leżałam potem w wielkim łożu rodziców, które
przysunięto do kominka. Leczona naparem esperfazji, przetrwałam. I znów dane mi było
usłyszeć wesołe dzwonki powozów, muzykę dochodzącą z teatru. Ojciec zdecydował, że tym
razem zostaniemy w centrum dziesięć dni, aż do pełni księżyca, gdy powrotna droga będzie
bardziej bezpieczna. Który z rodowych talizmanów został sprzedany, aby pokryć nasze
wydatki, nie wiem, ale swoje dwie garści złota prędko schowałam do woreczka, by Oleg i
matka nie zauważyli, że dostałam więcej niż oni. Jakby jednocząc się ze mną, ojciec dawał mi
parę monet więcej.
Znów piłam musujące wina i tańczyłam nawet w domu rozkoszy, co było bardzo drogą
rozrywką, gdyż znających kroki mężczyzn mieli tylko dwóch i trzeba było ich wcześniej
rezerwować.
Za niemałe pieniądze zdobyłam partnera do tanga i romantycznych walców. Nazywał się
50
Uter, był wojownikiem, oficerem nawet, lubił zabijać - opowiadał mi o tym - i za morderstwo
został skazany na śmierć. Restaurator wykupił go z powodu nieprzeciętnej urody. Wirując w
białej sukni z muślinu, którą kupiłam, tłumacząc ojcu, że i tak nie wyjdę za mąż, gdyż w
promieniu wielu mil młodzi arystokraci, na szczęście z wyjątkiem brata, wymarzli na tę
dziwną chorobę, która zamieniała ich w lodowe sople, należy mi się więc namiastka sukni
ślubnej. W bieli czułam się wtedy najlepiej. Niewiele wiem o moim mężczyźnie. Zdawał
sobie sprawę, że zakochałam się bez pamięci, jak żadna kobieta epoki, i muszę zginąć.
Podczas zaćmienia żądze zmuszały do walki, a uczucia gubiły człowieka. Czekał na mnie co
wieczór u wejścia, niedbale oparty o rzeźbioną poręcz schodów i tańczyliśmy potem,
trzymając w dłoniach kielichy różowego wina, a zamawiałam wszystko co najlepsze z
restauracji - barwione na niebiesko lody ze smoczego mleka i płonące na wodzie kadzidła z
pędów esperfazji, co była dzieckiem epoki lodu i tak upojeni trwaliśmy do świtu, a wypisując
rachunek, zmyślałam perwersyjne pieszczoty, by jak najwięcej złota zapisano na konto mego
kochanka.
Na ostatnie dwa dni zabrakło mi pieniędzy, pożyczyłam więc od ojca, który nie żądał
nawet wyjaśnień. W przeddzień naszego wyjazdu poszłam do biura restauratora, aby
spróbować wykupić wojownika. Miałam szmaragdowy pierścień, z pokolenia na pokolenie
przekazywany najstarszej córce rodu. Gotowa byłam go sprzedać albo zastawić. Odmówiono
mi, ale pewna swego, jakbym zapomniała o patronującym mym narodzinom mroku
północnego nieba, umówiłam się na następne spotkanie za trzy dni i jechałam do domu
szczęśliwa, tak, zbyt wielu ludzi widziało mój śmiech. Wesołość udzieliła się całemu
zaprzęgowi, prowadziłam go lekko, by wesoło drgał aż do wrót pałacu.
Chciałam podzielić się szczęściem z rodziną, ale domownicy mijali mnie obojętnie, coraz
bardziej pochłonięci sobą. Brat zniknął gdzieś na dwa dni i niepokój o jego los też był jakiś
nieprawdziwy, jakby wszyscy poza mną wiedzieli, gdzie jest i kiedy powróci. Zjawił się w
przeddzień kolejnej eskapady do miasta, w stroju myśliwego. Ojciec uścisnął mu mocno dłoń
w geście podziękowania za udane łowy.
Zjechałam na rynek z trzaskiem bata i wysiadłam pod drzwiami restauracji. Nasz stolik już
przygotowano, kelner usłużnie podał mi wino. Wypiłam kieliszek i łamiąc towarzyskie reguły,
pobiegłam na piętro przed zjedzeniem obiadu. Miałam pieniądze, całą sakiewkę złota! Teraz
nie odmówią mi Utera. Wyobraziłam sobie nas w odnowionej karecie, przytulonych w
marzeniu o powrocie słońca. Ale nigdzie nie było mego partnera. Zaczepiałam każdego, kto
tylko pojawił się w salonie. Wszyscy wzruszali ramionami lub uciekali przede mną pod
pretekstem, że nie rozpoczęli jeszcze pracy.
„Nic nie mogło się stać, dostał przecież pieniądze na przetrwanie tych paru dni, pod moją
nieobecność musiał mieć wzięcie” - łudziłam się jeszcze, „A prawa mroku, prawa epoki?” - ta
myśl doprowadzała mnie do szaleństwa. Byłam głodna. Zakręciło mi się w głowie i upadłam
na kanapę.
I wtedy stara, ruda dziwka, która nie poszła do gara dla służby tylko dlatego, że miała
podobno tę ważniejszą dziurkę poniżej odbytu, usiadła obok mnie, nic sobie nie robiąc z
różnicy stanu.
- Śliczna panienko, zjesz go dzisiaj na obiadek! - zachichotała i potrząsnęła mną, bo
podobno zemdlałam. Zażądałam wyjaśnień w zarządzie lokalu. Uter skorzystał z moich
pieniędzy w kasynie, siadł do gry z jednym tylko partnerem, przegrał wszystko, potem
zaciągnął długi, znów przegrał, a że nie był wolnym człowiekiem, zabito go już wczoraj,
niewolnikowi bowiem wolno tylko dobę oczekiwać na wpłatę kaucji. Rozpytywałam wśród
dziwek, kto tak zawziął się na mojego wojownika, że wygrał od niego tyle złota; ogłupiałe ze
strachu, bo nie żałowałam krzyku ani bata, przypomniały sobie szczegóły. Utera namówił do
gry wysoki blondyn w purpurowym płaszczu, zapewne arystokrata. Długo przedtem
51
rozmawiali. Nieznajomy nie bywał w kasynie, przynajmniej w tym roku, na delikatnej,
zawsze uśmiechniętej twarzy miał charakterystyczną bliznę, jakby pozostawioną przez pazury
dzikiego zwierza. Powiadają, że grał w rękawicach i Uter na to przystał. A kiedy wojownik
przegrał, widząc, że wyczerpał już wszystkie szansę, sam, nie popychany przez nikogo,
poddał się żandarmom i zszedł z nimi do służącej za magazyn mięsa piwnicy.
Przy zielonym stole, nad kupką złotych monet pochylił się mój brat Oleg, obrońca
zielonego pierścienia.
„Bo która zagubi pierwszy talizman rodu - przeklęta będzie na wieki”. - Stara księga nie
kłamie. Omijam rozświetlone wnętrze restauracji i schodzę prosto do mego powozu. Widzę
przerażone oczy ludzi, bo mróz przybiera na sile, a ja tylko w tej białej, niepotrzebnej już
sukience. Pada śnieg. Smoki tańczą na mój widok w powolny rytm kołysanki.
52
Do Hery koniecznie solone orzeszki...
Chris, przyjacielu, doprawdy zaskoczyłeś mnie, wszyscy chorujemy, to prawda, ale do
ciebie to zupełnie nie pasuje, podpora rugby studenckiego przecież i nie tylko, grałeś zdaje się
w lidze okręgu, silny i szybki chłop jak sam Król Billy, wychodziłeś z młynka z piłką i nikt
cię nie dopadł, punktów ile dusza zapragnie, dosłownie na życzenie kibiców, mogłeś przejść
na zawodowstwo, nie ja jeden to mówię.
Albo dziewczyny, leciały na ciebie stadami, wszystkie te długonogie blondynki z dupcią
pod brodę, przebierałeś jak w skrzynce z pomarańczami, mówię, Chris, wstydziłbyś się bracie
wypisywać mi takie okropności, sam czuję się zaraz chory, wziąłem tabletkę od bólu głowy,
moja Francie miała wczoraj urodziny, było parę osób, nudziłem się, wiesz, przy żonie nie
podziałasz, jak człowiek wspomni młode lata, imprez mu się odechciewa, serio, nic w tym
domu nie znaczysz, potrzebują cię do otwierania butelek, ale co to ciebie może obchodzić, nie
wziąłeś żadnej baby na stałe i dobrze, trzymaj tak dalej.
Łeb przestał mnie ćmić na szczęście, nie przyznałem się Francie, bo wylicza mi każdy
kieliszek z czystej złośliwości, rozumiesz, chodziła przez rok do szkoły medycznej, to i
wmawia mi, że po whisky dostanę nadciśnienia. Wypij sobie, Chris, w tej chorobie, lubisz
przecież, przyjechałbym do ciebie na drinka, przyturlał się kolejką; samemu trudno gdzieś się
ruszyć, a co dopiero w góry! Jest zazdrosna ta moja pani, obrzydliwie mnie szpicluje, gdyby
znalazła bilet na twój szczyt, na nic zdałoby się tłumaczenie, że odwiedzałem chorego
kumpla. Nie uwierzyłaby, ciągle wyobraża mnie sobie z dziwkami, a skąd niby miałbym na
nie forsę, nie spyta, taka już jest zgaga i nawet dobrze głowa nie może poboleć, strach
pomyśleć, co by się działo, gdybym rzeczywiście zachorował, przyczyną okazałoby się
wrodzone łajdactwo, łakomstwo, czasem już tego jej żarcia nie chce mi się brać do gęby i
kupuję u Pete'a pizzę, na rogu, koło szkoły, wiesz przecież, wsuwaliśmy ją razem, jeszcze
zanim syn starego przejął interesy; ciasto nie smakuje mi już jak dawniej, parszywy świat, ten
młody dosypuje do mąki jakieś szwabskie proszki, słyszałem jak chłopcy z ulicy klęli go na
kacu.
Nieraz marzyłem o górach, wspinaczce i myślałem o tobie, pochodziłeś sobie przez te lata,
gazety czytałem, szczyty zdobywałeś, a teraz... mimo wszystko nie załamuj się, poszedłbym
jeszcze do paru lekarzy, powinieneś spróbować, widzisz, walę prawdę, wcale nie pocieszam,
taki miękki nie jestem, myślę tylko, że równy z ciebie gość, no i szkoda by było, dlatego
piszę, nie po to, żeby w ogóle okazać się przyzwoitym facetem, tego nie muszę dowodzić
nawet sobie samemu.
Jest gdzieś, dokładnie nie wiem sam, wyśmiej mnie jeśli chcesz, byłem tam, takie miasto,
które powinieneś jeszcze zobaczyć. Gdybym wiedział, jak tam wrócić i pozostać, rzuciłbym
dom, robotę i całą resztę, haruję w budownictwie, słyszałeś chyba, mosty, bracie, rozumiesz,
całe parszywe życie projektuję mosty i będę projektował je na trzydziestym piętrze biurowca,
w pokoju bez okien, to znaczy teraz nie stoję przy desce, jestem szefem i taka słodka cipka
przynosi mi o jedenastej kawę z automatu, stara się, punktualna jak jasna cholera, żeby raz
spytała, czy nie chciałbym zamiast tej lury zwyczajnie chlapnąć wódy, ale nie. Jest
53
systematyczna, niech to diabli, nosi szary kostium jak ten do trumny babci nieboszczki, niech
ją pan Bóg, ale ty nie znałeś babci, Chris, wyjechałeś sam na wakacje, taki tajemniczy, nie
mówiłeś dokąd i potem to mieszkanie w górach, świeże powietrze, po mojemu powinieneś
być zdrów jak rybka z rusztu dla głodnego turysty, no ale ja nie o tym, rozumiesz, piszę w
biurze i ciągle ktoś mi przeszkadza, choć zarządziłem przerwę na śniadanie. Panie inżynierze
to, tamto, wściec się można, zaraz zadzwoni Francie, niby to opowiedzieć, co na obiad gotuje,
jakbym od wczoraj nie wiedział.
Chris, będę szczery, jeśli naprawdę masz tylko parę miesięcy, jedź do Escapulco nad
Morzem Zielonym, to właśnie miasto, letnisko czy jak tam chcesz, o którym ciągle myślę. Nie
ma go na żadnej mapie świata, sprawdzałem w centralnym komputerze firmy, nikt nie zna
Morza Zielonego, pomimo że w świetle słońca każda tropikalna plaża kończy się migocącą
kotarą zieloności. Pewnie powiesz, spiłem się, dziewczynki dały zapalić i staremu przyśniło
się coś miłego, możesz nie wierzyć, ale czy to ja opowiadałem bajki na łacinie, czy nasz
kumpel Hawry?
Marnie skończył, słyszałeś? Nakręcił swój pierwszy film, no i ten pierwszy był ostatni, bo
pojechali z żoną za miasto, fatalny przypadek, smażyli frytki na maszynce gazowej i upiekli
się razem z nimi w namiocie, bo zasnęli po jednym głębszym. Hawry zawsze miał słabą
głowę, pamiętasz? Piliśmy nad jeziorem i omal nie utopił się, a swoją drogą film był denny,
ani to sztuka, ani pornografia, ziewałem jak ropucha na widowni, ale Francie powiedziała, że
ja takiego dzieła bym nie stworzył, choćbym wychlał cały basen whisky i została do końca
seansu. Pofotografowała moje mosty, pokazuje te slajdy rodzinie, co za wstyd, ale jak wypiję,
zniosę i to, pośmieję się przed snem i tyle.
W zeszłym roku miałem kryzys, powaliłem się na kanapie w gościnnym i na kilka tygodni,
ha! ha! urządziłem bojkot sypialni, ja u siebie, baba sama na tapczanie, wydekoltowane
koszule kupiła w chińskim domu mody, czysty jedwab, to było kino, chłopie! Uwodziła mnie
w tych negliżach, a ja nic, jakbym oślepł. I kiedy leżałem sobie sam, nie gasząc barwnego
oświetlenia, tak jak lubiłem w młodości, a spałem sobie także po południu, byle tylko chciało
mi się podrzemać, pewnego razu zastukał do nas roznosiciel prospektów z nowego biura
podróży, spytałem, jak do mnie trafił, on na to, że wzywałem go i spieszy mi służyć.
Faktycznie miałem chęć na mały wypad, pomyśleć tylko, po siedmiu latach małżeństwa urwać
się na kilka dni, mój gość jakby zgadywał te myśli, jak tu wytłumaczyć, drogi panie, żonie,
żeby została sama, gdyby były dzieci, coś bym wymyślił. Wcale nie wyjaśniać? Nie wpuści
mnie z powrotem do własnego garażu, nie mówiąc już o mieszkaniu! Agencja dopełni za
mnie tej formalności? Ależ proszę bardzo, oby skutecznie! Jak już pojadę na ten urlop,
chciałbym pożyć spokojnie i po powrocie.
Akwizytor pogrzebał w aktówce, by wyciągnąć plik standardowych folderów, różniły się
tyle od ofert innych biur, że przedstawiały jedną miejscowość - Escapulco nad Morzem
Zielonym. Reklamy mogły zachwycić: „Miasto bez cmentarzy”, „W Escapulco nikt nie
umiera”, „Tu deszcz nie pada, a powietrze orzeźwia”, „Tropikalne owoce - endemity - zjesz
tylko w Escapulco!”, ale nie mnie, w biurze miałem całe szafy śmiecia o podobnej treści. Od
Antarktydy po Patagonię cała Ziemia wydaje się planetą wysp szczęśliwych, więc nie dziw
się, że chciałem coś bliższego wiedzieć o tym Escapulco, spodziewałem się jakiejś dziury,
pełnej moskitów i jaszczurek, gdyby zepsuła się elektryczność, nawet na film bym się nie
pogapił.
Telewizję wolę oglądać w domu, nałożę słuchawki i urlop na pięć godzin murowany,
powiedziałem, na to agenciak ciapnął szczękami i nawija, że zapomnę o video, telewizji w
tym nowym kurorcie, podleczę się, powietrze świeże i czysta woda, prąd przybrzeżny
oczyszcza morze ze ścieków, których nie brak w innych zatokach, a do portu zawijają tylko
stateczki turystyczne. Łamałem się jeszcze, ale gość oferował dodatkowe atrakcje łącznie z
54
podwiezieniem na lotnisko i obsługą przewodnika, więc powiadam, że w wojsku służyłem,
orientuję się w terenie i nie zabłądzę chyba w tym Escapulco. Koniec końców skusiłem się na
przystępną cenę biletów, podpisałem umowę i złożyłem podanie o urlop, dwa lata nie brałem
wolnego dnia, to i nie marudzili. Zależało mi na lipcu, dali we wrześniu, ale w prospektach
wyczytałem, że letnisko ma wymarzony mikroklimat i można tak samo dobrze bawić się w
grudniu jak w czerwcu.
Poszedłem za radą agenta i odstąpiłem mu rozmówkę z Francie, bagaż przygotowałem po
cichutku i tak wcześnie jak to było możliwe ewakuowałem się przez garaż na podwórko;
ledwo usiadłem na ławce, nadjechała taksówka z reklamą Escapulco na drzwiczkach i
dotarłem nią na lotnisko. Samolot startował z bocznego pasa, musiałem już być spóźniony, bo
podwieziono mnie furgonetką do starego gruchota, strach było lecieć, odrapany kadłub, silnik
rzęzi, wstyd tylko wycofać się, kiedy za tobą ładują się do maszyny sympatyczny pilot i młoda
stewardesa; bagaże znalazły się w środku szybciej ode mnie, zaś grat zastartował tak prędko i
sprawnie, że nie zdążyłem wygodnie usiąść, a pas zapiąłem trochę krzywo. Fotele przede mną
były puste, w równoległym rzędzie, po drugiej stronie przejścia, siedziała nieruchomo młoda
dziewczyna. Gdyby nie jęczała od czasu do czasu, pomyślałbym: trup, taka blada, oczy
zamknięte, ze dwa razy stewardesa okrywała ją kolorowym kocem, a do picia podawała parę
kropel czystej wody. Oprócz nas dwojga nikogo nie zauważyłem w kabinie pasażerskiej.
Żałowałem już tych wydanych dolców, bo proszę, ładne mi letnisko, lecę sam, tej małej
liczyć nie można, tyle co bagaż, ani zagrać w remika, pójść na ryby nie ma z kim, chyba będę
siedział w knajpie, żłopiąc wódkę z barmanem, wrócę do domu, jeśli tak ma być, wolę
wygrzewać siedzenie w biurze, przyuczać Lizzy do robienia coctaili, dlaczego miałbym resztę
życia uchodzić za grzecznego dyrektorka, co mu portki siedzą na tyłku jak przyklejone, nigdy
w życiu, Chris, nie czułem się tak śmieszny jak w tym samolocie nie - wiadomo - dokąd. Nie
zasięgnąłem wiadomości jak należy i pewnie porwała mnie banda wariatów - jakoś nie bardzo
czułem się w roli zakładnika, namacałem gnata w kieszeni, nie prześwietlali przy wejściu na
lotnisko, wiesz, noszę trzydziestkę ósemkę, śmieszna sprawa, stare przyzwyczajenie nie tak
od razu tracisz, poczułem się zaraz bezpieczniej i cieplej, popatrzyłem na zegarek, kosztował
mnie dwieście dolarów, stanął oczywiście, zapomniałem nakręcić, robię to codziennie w
biurze o dwunastej, ale jak wiozą nie wiadomo dokąd, zapominasz, proszę, chyba lądowanie,
coś się popsuło, niemożliwe, droga pani, to już koniec podróży, oszustwo, chciałem wrzasnąć,
tylko jakoś nie wypadało, schodki podstawione, bagaże jadą na wózku przed tobą, machniesz
tylko paszportem i koniec formalności.
Zegary na lotnisku wskazywały dwunastą. Rozejrzałem się, gdzie by mógł być postój
taksówek, na wczasach najważniejsze znaleźć szybko hotel, niech tam pilnują łachów, kiedy
chodzisz sobie na dziewczynki albo pływasz łódką po tym zielonym morzu, myślę sobie, a tu
zajeżdża gablota, prowadzi ją czarnulka w białej spódnicy i koronkowej bluzeczce, gada taka
do ciebie; co byś sobie nie pomyślał, to właśnie jest twoja przewodniczka, macha kolorową
apaszką, szczerzy zębiska ogromne jak u mamuta, no i jedziesz już, bo walizy wrzuciła do
bagażnika niczym tragarz. Nastawia radio, opierasz wygodnie kark na podgłówku, słuchasz
południowych rytmów i z ciekawości wyglądasz przez okno, od razu widać, że ludziska łażą
tu parami, każdy gość ze swym przewodnikiem.
Bawiłem w Escapulco całe trzy tygodnie, nie odkryłem jednak zasady, według której
przydzielano opiekę. Moja Grace podobała mi się, owszem, ale z nią nie działałem, tyle było
innych spraw, no, niech będzie po kolei, więc jadąc z hotelu zauważyłem pasażerkę z
samolotu. Niósł ją na rękach do malowniczo położonego pensjonatu z ogrodem wysoki
mężczyzna w piaskowym uniformie, nie była już całkiem sparaliżowana, obejmowała swego
przewodnika za szyję, opierając głowę na jego ramieniu. Widziałem ich tylko przez chwilę,
lecz widzisz, sam poczułem się lepiej, mrugnąłem do Murzynki i już za chwilę meldowałem
55
się w hotelu.
Kręciło się przed nim mnóstwo ludzi, niektórzy chyba miejscowi. Zachwalali przeróżne
towary, gestykulując i krzycząc w nieznanym mi języku. Ledwo o tym pomyślałem, a
świergocząca mowa zabrzmiała jak najczystsza angielszczyzna. Rozglądałem się, lecz nigdzie
nie było czarodzieja, który ułatwił mi porozumienie z mieszkańcami Escapulco. Zwróciłem
uwagę na chłopca, który całkiem jawnie i bez strachu sprzedawał herę, miał też papierosy z
trawki w kieszeni bluzy, można je było nabyć na sztuki lub tuziny. Przywołałem młodzieńca,
żeby go ostrzec, ale on wzruszył tylko ramionami i kupiłem, sam nie wiem dlaczego, garść
tych czarodziejskich fajek, poczęstowałem Grace, nie odmówiła, paliliśmy więc, siedząc
wieczorem przy barze w hotelu, bo popołudnie przespałem, zmęczony pływaniem w basenie
pełnym dziwnych roślin o ostrym zapachu, plątały się między palcami przy nurkowaniu, jakby
żartując z nieudolnych ruchów mych rąk.
Oczywiście mówiąc „wieczorem” czy „po południu”, porządkuję czas według naszych
wyobrażeń, bo w Escapulco każdy trwa w porze dnia, jaką lubi najbardziej, więc dla mnie, nie
przypuszczałbym, proszę ciebie, zawsze było słoneczne południe i gdzie bym się nie ruszył,
pławiłem się w cieple do woli, a gdzie zechciało mi się odpocząć, stał sprzedawca z lodami
czekoladowymi, jakby rządzący miastem wiedzieli, co lubiłem w dzieciństwie; warto czasem
wrócić do dawnych przyjemności, łza zakręci się w oku, przypominasz sobie przyjaciół, no i o
tobie, Chris, myślałem, o chłopakach z naszej paczki, gdzieś się w tym życiu pogubili i wbrew
wczasowym schematom żadnego z nich nie spotkałem w Escapulco. Codziennie za to
widywałem dziewczynę z samolotu, nauczyła się znów chodzić, jej twarz pociemniała od
słońca, a włosy nabrały połysku. Ze swym przewodnikiem o fizjonomii dorosłego anioła w
ogóle się nie rozstawała. Oboje kręcili się po mieście, tańczyli w winiarni przytuleni jak
miejscowe parki, spacerowali brzegiem morza albo zwiedzali miejskie targowisko, klucząc
między straganami.
I ja tam byłem parę razy, wiesz, trzeba kupić pamiątki dla kolegów z biura i śmieszne
drobiazgi dla dziewczyn, pod tym względem pomysłowość tropikalnych artystów zaspokaja
naszą tradycyjną wyobraźnię, wszędzie dostaniesz naszyjniki albo klipsy z muszelek,
rzeźbione figurki i ozdoby z kości latających ryb. Widzisz, życie nauczyło mnie nie cieszyć
się cudzym szczęściem ani upadkiem, nie rozumiałem, co ją właściwie uleczyło z bezwładu,
bo sam nie czułem poprawy kondycji, ale gdy tylko pomyślałem, że mi na tym zależy, Grace
zaprosiła mnie na narty wodne, jakby umiała czytać życzenia nie wypowiedziane do końca
nawet przed samym sobą.
Rozpędzona motorówka, zielono-złota woda pod deskami, skąd mam tyle sił w nogach,
zdumiałem się, jak łatwo biorę zakręty na spokojnym morzu Zatoki Escapulco, nie mam
zawrotów głowy ani lęku przestrzeni, na tylnej ławce łódki siedzi opiekunka, pilnie śledząc
każdy mój ruch, może to jej czekoladowe oczy zaczarowały mnie, tyle lat nie uprawiałem
sportu, a tu pędzę bez wysiłku, mogę trzymać się uchwytu tylko jedną ręką, obrócić się tyłem
do kierunku jazdy i jako przyjemność odczuwać opadanie spienionych strug wody na
rozgrzaną skórę. Bałem się skakać do wody z wyższej wieży basenu, pamiętasz chyba? Otóż
Gracie poradziła sobie i z tym starym lękiem, a mianowicie urządziła zawody między mną a
kilku czarnoskórymi młodzieńcami na skalistym przylądku, położonym po zachodniej stronie
miasta, na plaży pełnej krzykliwych morskich ptaków. Skakaliśmy z kamiennej półki do
przybrzeżnej głębiny, nie powtórzyłbym tego wyczynu ani przedtem ani potem. Aby
sprawdzić, czy przypadkiem nie zapadłem w trans lub sen, uszczypnąłem się pod wodą w
ucho i wtedy jakiś metr ode mnie przemknęła ryba o kształcie błękitno-czarnej wstęgi,
machnęła ogonem i śmiejąc się szerokim pyszczkiem, czego rzekomo ryby nie potrafią,
odpłynęła w kierunku rafy, wokół której kłębiły się morskie stworzenia. Wypożyczyłem dwa
komplety strojów do nurkowania, czarnulka schodziła pod wodę razem ze mną, a pływała jak
56
delfinica, nawet na powierzchni nie umiałem jej dopędzić, choć byłem wzmocniony dziwną
siłą Escapulco.
Myśl co chcesz, Chris, może pod miastem leży źródło życiodajnej energii albo do brzegów
podpływa ożywczy prąd, w każdym razie nikomu prócz ciebie nie opowiadałem tej historii,
Francie gotowa by mnie zapisać do klubu anonimowych alkoholików lub wynająć psychiatrę i
prywatnego detektywa zarazem, żeby pozbyć się męża i zatrzymać jego pieniądze. Mostami i
tak mogłaby się chwalić! Obejrzałem więc rafę w pobliżu przylądka, wynająłem nawet jacht i
pożeglowałem sobie po zatoce. Grace wymagała jednego - abym oddał jej ster, a sam
rozkoszował się zabawą z żaglami. Przez całą podróż nie traciliśmy z oczu miasta i portu. Nie
odkryłem nic szczególnego, powinienem więc uwierzyć, ja, tępy racjonalista albo niewierny
Tomasz, jak nazywali mnie w szkole profesor literatury i ksiądz katecheta, w niezwykłość mej
przygody. Nie było mi najlepiej z tą nową wiarą, śmiałem się w duchu ze złudzeń, które ktoś
doskonale wplata w mój umysł, żongluje zmysłami tak perfekcyjnie, że nie mogę go przyłapać
na oszustwie, bo może właśnie zamiast płynąć po Morzu Zielonym siedzę z Francie przy
kolacji i jem tłusty kotlet, jak zwykle, choć stara wie, że w ogóle nie lubię mięsa, a co dopiero
przerośniętego, ale zawsze podetknie mi taki wstrętny kawałek, piekło robi, jeśli choć trochę
zostawię na talerzu, gdybyśmy mieli psa, choćby psa, Chris, bo na dziecko to bym się nie
odważył, taki pies, wilk albo bokser, zeżarłby za mnie to ścierwo i oblizał się, pomerdał do
pani, zamiast męża uczynił wszystkie gesty pokoju.
Tak czy owak, jawą czy złudzeniem było słoneczne Escapulco, mogłem tam jeść same
owoce, niektóre rzeczywiście tak niespotykane, że nie znałem ich nazw. Rozbijałem skorupki
orzechów o kształcie półksiężyca czy serca, najeżone twardymi kolcami, szerokim nożem
kroiłem plastry różowych ananasów, pachnących słodkim winem i tak soczystych, że przy
jedzeniu sok plamił ręce jak klej i trzeba je było długo myć w źródlanej wodzie, a strumienie,
gorące i zimne, tryskały tu niemal spod stóp, na życzenie pojawiały się lub ginęły pod
kamieniami bądź w bujnej trawie. Czekoladowe kasztany, sprzedawane na głównych ulicach
miasta, nie miały powodzenia wobec subtelnie różnorodnych smaków natury. Używałem więc
wszystkiego, mniej już bojąc się powrotu do domu, jak szczeniak cieszyłem się lekką
opalenizną i coraz bardziej poddawałem się atmosferze Escapulco.
Pewnego dnia nie bez trudu obliczyłem, bo mój zegarek wciąż nie chodził, że powinna być
właśnie niedziela, poprosiłem więc Grace, żeby zaprowadziła mnie do kościoła. Łażąc po
ulicach, nie spostrzegłem budowli, która przypominałaby chrześcijańską bądź muzułmańską
świątynię i przypisywałem to własnemu gapiostwu. Uroczyste nabożeństwo odbywa się tu na
życzenie, bo przecież codziennie można mieć święto, sobotę albo niedzielę, kto czego
zapragnie. Udaliśmy się do położonej na wzgórzu willi, tynkowanej w błękitne wzory.
Doprawdy nie przypominała kościoła. Wierni siedzieli w kucki na podłodze, wdychając słodki
dym wolno płonącego kadzidła. Na próżno szukałem kapłana. Jeśli koniecznie chciałem nim
zostać, mogłem stanąć gdziekolwiek i przemówić. Dziewczyna o pospolitej urodzie czytała
zebranym fragment którejś z Ewangelii.
Nastawiłem uszu. Tekst jakoś nie zgadzał mi się z wyuczoną tradycją, nie miałem jednak
ze sobą Biblii, żeby wyjaśnić wątpliwości. Zauważyłem mimo wszystko, że na małym
ołtarzyku nie ma krzyża, a zamiast niego stoi figurka uśmiechniętego mężczyzny, który
błogosławi tłumek dzieci z kwiatami w dłoniach. Wszyscy wierzący, którzy nie padali
bynajmniej na kolana przed swoim Bogiem, dziękowali mu uśmiechem za swój los. Zerkałem
pytająco na Grace, która podczas pogodnej kontemplacji kazała mi milczeć, by potem
wyjaśnić osobiście wątpliwości. Przyniosła mi także obowiązującą w Escapulco wersję Biblii.
Nie cały tekst zrozumiałem, ale najwięcej było w nim opowieści o wesołych przygodach
apostołów na wyspach słonecznych mórz, z całą pewnością nie znałem tych podań,
wymagania moralne też były bardziej swobodne niż te, do których przywykłem. Poligamiczne
57
związki Boga, kochającego się w mieszkankach Ziemi przypominały mi bardziej epizody
mitologiczne niż dzieje Jezusa. Wyrafinowane uciechy miłosne na przemian z tygodniami
ascetycznej głodówki tworzyły dysonans na tyle przyjemny, że polubiłem tajemniczą
przeszłość, której bałem się dotychczas.
Natura nigdy nie wystąpiła przeciw swemu panu, kryła go przed wrogami wśród oliwek i
palm, nie wydawała go też z ogrodu żadnemu zdrajcy, którego zresztą nie było, poszedł więc
prorok wolno głosić miłość ludziom i nie był ukrzyżowany w Escapulco. Ludzie nie mają tu
poczucia winy za zgładzenie Boga, modlą się do mistrza swych dzieci, który tłumaczy im
piękno dżungli i towarzyszy młodzieńcom przy pierwszym dorosłym czuwaniu, gdy doznają
męskiej inicjacji w samotności swych żądz, by potem przeglądać się w potoku. Takie dziecko
może przecież zginąć od strzały wojownika sąsiedniego plemienia albo pójść w gęstwinę z
samicą rodu pośredniego między ludzkim a zwierzęcym, to zdarza się w wolnym świecie,
gdzie młodzi spotykają się wiosną nad rzeką i parzą się jak przelotne ptaki, ten pierwszy raz
może być więc nieudany, nim nauczysz się, człowieku, odróżniać swój gatunek od
zwierzęcych półkształtów. Jakże takiej zaśpiewasz miłosną pieśń, która jest w tobie od
urodzenia, miłosny hymn dumnego szczepu Escapulco? Błędy wybaczy dobry Bóg, któremu
poświęcisz jako kapłana jeden z owoców swej miłości.
Zdumiony słuchałem opowieści o ludzie słonecznego miasta, jedynym narodzie, który
obronił przed śmiercią swego stwórcę w jego ludzkim wcieleniu, rozpoznał i wyniósł na
ołtarze, za co został nagrodzony na wiele sposobów. Żadnych krwawych ofiar, wojen, męki
pośmiertnego rozkładu - mieszkańcy Escapulco znikają w sobie tylko wiadomy sposób, gdy
wyczerpią już cały zasób radości albo raczej znudzą się spokojem i bezpieczeństwem, gdyż i
to jest podobno możliwe. Przybysze spoza objętych czarem paru okolicznych wsi mogą mu
ulec na stałe i pozostać jako przewodnicy następnych gości, jakie jednak warunki muszą
spełnić, nie wiadomo albo nie było wolno Grace mi tego wyjaśnić.
Pomyśl, Chris, nigdy już nie chorować, nie wrócić do śmierdzącego biura, cuchnie,
rozumiesz, zawilgoconą kalką kreślarską i kawą, bo cały ten burdel na okrągło żłopie kawę i
pali papierosy, tanie i bez filtra, a wszyscy pocą się, popracować przecież też trzeba, no i kto
chciałby tam wracać znad Morza Zielonego?
Jeżeli Escapulco przyjmuje gościa na swego obywatela, woda morska oczyszcza go z
pamięci przeszłych zdarzeń, nasyca siłą i w zupełnie naturalny sposób utrwala morską
opaleniznę. Co musiałbyś zrobić, by zasłużyć na taki chrzest? Powiedziałbym ci, gdybym
rozumiał zasady, którymi kierują się tam, ale skoro po upływie turnusu musiałem wyjechać,
choć broniłem się przed tym, niemal padałem na kolana przed Grace, żebrałem, by mi
pomogła, nic to nie dało, pracownicy agencji turystycznej zawieźli mnie do domu z takimi
samymi uśmiechami przylepionymi do twarzy, jak wtedy, gdy widziałem ich po raz pierwszy,
prowadziłem się nawet nienagannie, Francie nie uwierzyłaby za żadne pieniądze, nie puściłem
się z czarnymi, bo jakoś nie miałem na to ochoty i tyle było innych zajęć. Przyjęto za to na
przewodniczkę znajomą pasażerkę z samolotu. Gdy opuszczałem Escapulco, pokazywała już
miasto starszemu facetowi w mundurze jakiejś egzotycznej armii, śmiała się i w ogóle
wyglądała ekstra w krótkiej spódniczce do tenisa. Potrząsała rozpuszczonymi, błyszczącymi
włosami i nie poznała mnie, kiedy gratulowałem jej szczęścia, ale spojrzała przyjaźnie i choć
zajęta pracą, spytała, czy nie może w czymś pomóc. Wiedziałem, że za późno już na wszelkie
interwencje i poszedłem w swoją stronę. Tak, Chris, choć nie chcieli mnie w tym dziwnym
raju, z tobą mogłoby być inaczej, ludzie lubią cię, los ci sprzyja, nie to co ze mną, kiedy coś
dobrego zaczyna się dziać, jakieś fatum zabiera mi to bezwzględnie i tak zostaję znowu na
początku drogi, sam, choć tylu ludzi dokoła, ale nie będę marudził, zdrowie mam i kondycja
po tych wczasach niezła, mogę chodzić z panienkami na basen i potem do nich na chatę, jakąś
konferencję z klientem wymyśli się na użytek Francie, żeby ją tak porwali do jakiegoś
58
Escapulco, skoro mnie nie chcieli, nie żałowałbym bracie, cóż, nie pomyślałem o tym w
odpowiedniej chwili, gdy Morze Zielone przyjmowało wszystkie życzenia.
Pora spełnionych pragnień zdarza się tu niezbyt często, wewnętrzna siła miasta nie
zostawia sobie marginesu na błąd, nie wiadomo przecież do końca, kto tu trafi, czające się zło
może przeniknąć przez barierę straży, nie wszystko im zresztą wychodzi, zdarzają się gafy jak
nie wiem, od czasu do czasu muszą więc urządzić święto i ofiarować ludziom to, o czym
skrycie marzyli, każdemu jedno życzenie, roztrwoniłem je, Chris, głupio wyszło, ale opowiem
po kolei.
Do sąsiedniego pokoju w hotelu sprowadził się taki maniak, były gliniarz czy prokurator,
co to wszędzie nos wsadzi i wprowadza własne porządki. Wypatrzył na ulicy chłopca, który
sprzedał mi kiedyś skręty, a że całe życie wsadzał do mamra handlarzy narkotyków, nie mógł
pojąć, że w Escapulco i ta rozrywka jest dozwolona, Gracie mi tłumaczyła, w cudownym
klimacie Morza Zielonego ludzie nie chorują ani nie popadają w nałogi, po co więc
czegokolwiek im zabraniać?
Chłopak miał na imię Mario i łaził po całym Escapulco za taką rudą diablicą, która
handlowała łakociami, grała na dziwnej gitarze z trzema strunami, a na życzenie śpiewała
wesołą piosenkę własnej kompozycji, szło to mniej więcej tak: zakochani chcą dać światu
radość, podzielić się szczęściem, sprzedają więc za grosze przechodniom, co sami lubią,
czystą herę i solone orzeszki. „To o nas melodia, nasza historia - nuciła dziewczyna - możliwa
tylko w Escapulco, niczego nie potrafimy, tylko kochać, w waszym świecie, drodzy goście,
bylibyście straceni, tu nie przeszkadzamy nikomu, kupujcie, nie pożałujecie, do hery najlepiej
smakują solone orzeszki, prawdę mówią wam Mario i Alicja, którzy nigdy by się nie spotkali,
gdyby nie zanurzyli się w Morzu Zielonym, kupujcie za grosze, wolni w zagubionym mieście,
towar od ludzi umiejących kochać, bo da wam szczęście”.
Nie jestem poetą, to i nie zapamiętałem tekstu dosłownie, ale nie to chciałem powiedzieć,
widzisz, facet z hotelu tropił tę parę i pewnie coś nawaliło w rajskiej konstrukcji zdarzeń, bo
nikt nie przeszkodził temu narwańcowi wyciągnąć spluwy i rąbnąć Maria trzema kulami
przed kawiarnią, z której młodzi właśnie wychodzili, stałem naprzeciwko, przy straganie z
pamiątkami, nie kupiłem ich przez ten dziwny wypadek. Ludzie cofnęli się jak najdalej,
przerażeni, wszakże niektórzy z nich nigdy nie widzieli umierania, podbiegłem więc
zobaczyć, czy czegoś nie da się zrobić. Rudowłosa Alicja klęczała obok ciała chłopca, nie
bardzo jeszcze rozumiejąc, co się stało, zająłbym się nią, lecz Grace rozkazującym tonem
kazała mi iść za sobą i pojechaliśmy na plażę, choć nie miałem ochoty, był jednak dzień
życzeń i każdy wczasowicz powinien go wykorzystać. Przyszła moja kolej na wypowiedzenie
prośby i zamiast błagać słoneczne fale o pozostanie na zawsze w Escapulco pomyślałem, że
byłoby cudownie, gdyby dało się zmienić bieg wydarzeń, ożywić wesołego Maria dla jego
dziewczyny, bo przecież nikt nie powinien umierać w słonecznym mieście, jakaś reguła
została złamana, więc być może czar, któremu ulegam, też jest zagrożony.
I byłem naprawdę sobą, czułem się przyzwoitym facetem, kiedy przed hotelem znowu
spotkałem sympatyczną parę. Mario cieszył się dobrym zdrowiem i poprosił Alicję o
piosenkę. Dziewczyna, jeszcze zapłakana, nie chciała wziąć do ręki gitary, popatrzyła na mnie
wrogo i nie odpowiedziała na pozdrowienie. Oniemiałem. Grace też była jakaś dziwna, jakby
boczyła się na swego podopiecznego. W barze zgromadził się spory tłumek. Ludzie chcieli
zobaczyć, jak będą odprowadzać mordercę do prywatnego pensjonatu na przedmieściu, by nie
obrzydzał pobytu w hotelu innym wczasowiczom. Zapytałem, dlaczego nie zamknie się
przestępcy w więzieniu lub nie odeśle tam, skąd przyjechał. Odpowiedź Grace uderzyła w
samą istotę próżności, jakbym został w tej zabawie oszukany, otóż odwracalność zdarzeń
rządzi się w Escapuico ścisłymi prawami; gdyby wbrew istocie miasta Mario umarł na
zawsze, można by szalonego glinę wypędzić i zatuszować jakoś skandal, ale teraz ta historia
59
będzie powtarzać się w rytmie obrotu Słońca wokół centrum świata, mieszkańcy Escapuico
wierzą bowiem, że ich ojczyzna to pępek wszechrzeczy, statyczny, nieruchomy w swym
bycie, a wokół niego krążą Słońce, Księżyc i gwiazdy. Typowa teoria ciemnego ludu,
powiadasz, zgadzam się, ale jak wytłumaczysz, że kiedy znów pojawiłem się przed kawiarnią,
Mario padał na ulicę, wierzgał parę sekund w kałuży krwi i skonał, Alicja natomiast klęczała
na swoim skrawku chodnika w niemej rozpaczy posągu? Zdążyłem zjeść pieczone kasztany i
ostrygi w restauracji z tarasem, a oni już szli, trzymając się za ręce, chłopak znów prosił o
swoją piosenkę, gdzie on przebrał się w czyste ubranie, czyżby i szmatek dotyczyła reguła
odwracalności?
Nie prosiłem już Grace o wyjaśnienia, czemu miałem pogłębiać poczucie winy, nie
wiadomo o co tu mnie jeszcze oskarżą, pomyślałem sobie i korzystałem z typowych
przyjemności wakacyjnych aż do końca pobytu w mieście. Nie mogłem jednak przegapić, że
przechodnie jakby przyzwyczaili się do śmierci i zmartwychwstania Maria, tylko Alicja wciąż
kryła oczy za ciemnymi okularami, a jej włosy prawie w połowie były już srebrne.
Piosenka także jakby się zmieniła, refren niby ten sam: „do hery koniecznie solone
orzeszki” i tak dalej, tylko z opowieści o zakochanych znikła gdzieś beztroska i spokój; idąc
razem przez miasto, spodziewają się katastrofy, patrzą uważnie w ludzkie twarze, ciekawe,
czy Mario pamięta mękę agonii, czy też został z niej wyzwolony, ale wtedy Alicja cierpiałaby
niewspółmiernie więcej, chłopiec powinien więc dzielić jej ból, jeśli sprawiedliwość
Escapulco nie została naruszona przez mordercę albo przeze mnie.
Słoneczne miasto zaczyna się zmieniać. Wczasowicze narzekają na zakłócenia czasu, ja
sam coraz częściej budzę się w ciemnościach, lecz skoro nie znałem dotychczas nocy nad
Morzem Zielonym, jest mi z tym dobrze, czego nie pojmuje wcale a wcale moja Grace, gubi
mi się między godzinami i nie wiem jak ją dogonić. Przypadkiem udało mi się zobaczyć
również zachód słońca nad zatoką, połów ryb i inne atrakcje zarezerwowane na ukryte przede
mną godziny, rytm ich wzajemnego po sobie następowania popadł w chaotyczną dowolność,
zmrok następował zaraz po świcie, a słońce wprost z zenitu spadało w głębinę morza, dając
wrażenie kosmicznej katastrofy. Po raz pierwszy w historii miasta musnęło je obrzeże tajfunu,
słomiane dachy domów zostały uszkodzone, a deszcz zalał chodniki do wysokości kolan.
Paliło się na przedmieściach, lecz ogień szybko ugaszono i turyści nie ponieśli strat.
Wśród przewodników rosło napięcie, nie byli pewni swej siły i wpływu na podopiecznych,
aż z najwyższego piętra hotelu wyskoczył na bruk nowo przybyły gość, opowiadano, że miał
szukać zapomnienia o życiu pełnym niepowodzeń, młody chłopak o oczach tropionego
zwierzęcia, mnóstwo takich istot ginie na ulicach naszych miast i nikt się tym nie przejmuje,
lecz w Escapulco nie znano samobójstw, porażeni grozą gapie gromadzili się wokół
nieruchomego ciała w błękitnym stroju z bawełny, która, nasiąkając krwią, przybierała odcień
ciemnofioletowy. Koniec końców miejska służba porządkowa, która na co dzień zajmowała
się zbieraniem patyków po lodach i papierków, zabrała zwłoki i wywiozła je gdzieś w
nieznane. Musiał być to nie lada wstrząs dla trzech dziewcząt o twarzach wytwornych
modelek, mało miały roboty, turyści w Escapulco zachowują się na ogół przyzwoicie i nie
zaśmiecają trawników, łagodnieją, wyzbywając się agresji wobec natury i otoczenia.
Przypadkowo widziałem i tę scenę. Jedna z dziewczyn z niedowierzaniem chwyciła rękę
zmarłego, by zbadać puls, nie czuła jeszcze paniki, która ogarnia nas na wieść o nagłej
śmierci, a potem we trzy sprawnie zapakowały chłopca do dużego worka na jesienne liście i
położyły na wózku z ruchomą platformą.
Ale ta scena nie podlega prawu powtórzeń, widać nikt nie prosił fal morza o życie
przybysza z dalekiego kraju, tak jak na pewno nie wstawiałby się za mną, bo pozostałem tu
obcy i znienawidziła mnie ruda Alicja, sam osądź, Chris, czy miała rację, bowiem to jej
właśnie zawdzięczam banicję, tak, poczułem się wygnany z bezpiecznego schronienia, choć i
60
ono przestało już dawać spokój. Mimo to uwierz, że istnieje Escapulco nad Morzem
Zielonym, gotowe zaprosić cię na wakacje, jedź tam, gdzie wszystko może się zdarzyć, traf
chce, a uzdrowisz czas miasta, zostaniesz jego bohaterem i sam w nagrodę zostaniesz
uleczony. Szkoda, że nie będę o tym wiedział, lecz w Escapulco nie ma poczty, nie odpiszesz
więc na mój list.
61
Urodziny tancerza
Został tancerzem przez przypadek. Poszedł do szkoły na silnym haju, nie pamiętał wcale,
co i jak narozrabiał, może i wyjął nóż, dołożył zdrowo komuś, to pewne; nie mógł się
powstrzymać przed lekcją trygonometrii, cóż, ten przedmiot wywoływał w nim agresję
zdecydowaną i wielokierunkową. I to akurat w ostatnim semestrze, cholera, można było
skończyć ten college, staruszkowie bulili szczerze i na kieszonkowe nie żałowali. Ale kiedy
odbierali syna z aresztu, piana poszła ostra, wziął po buzi od patrone i zamiast wsiąść po
człowieczemu do gablotki, został wrzucony na tylną ławkę jak worek z jabłkami, rozciął sobie
dolną wargę i stłukł łokieć. Wapniaki, kino zrobili z człowieka, tam ludzie stali na ulicy, nie
pojmą, że trygonometria to szczególnie chorobliwy twór myśli ludzkiej, parszywe dociekania,
rozsądny umysł brzydzić się tylko może tego świństwa.
I wielu jeszcze innych spraw nie chcieli wysłuchać rodziciele B I, bo jak mu tam było z
domu, powiedzieć nie chciał, w każdym razie rozstał się z rodzinką na ostre, wziął fundusz
jakiś na drogę, gitarę i dawaj do autobusu, jak to sobie wymarzył, nie zapytał nawet, dokąd
jedzie. Wysiadł w naszym mieście na wariata. Ponoć spodobał mu się kwietnik obok
przystanku autobusowego, a kwitły tam wtedy różnobarwne dalie, też zwyczajna rzecz, może
zdecydował podmuch powietrza znad morza, wszystko to i tak nieważne, ale liczy się, że B I
zatrzymał się tu noc w młodzieżowym schronisku i po paru dniach wziął pierwszą nagrodę w
konkursie tańca disco, a była to niemała forsa, mógł parę miesięcy poszaleć za ten szmal.
Zaczynał się sezon na kawiory, to znaczy lato turystyczne, a konkurs miał przyciągnąć
frajerów już na początku lipca, kiedy pogoda u nas najlepsza na całym wybrzeżu.
Młodzi z miasta straszą tę całą hołotę jak mogą, tłucze się szyby wystawowe w tunelach,
wykręca żarówki w motelach, pogoni paru młodych z nożykami, jak zaczną grać na naszym
boisku, dla hecy przecina się kabel światłowodowy, ale to rzadko. Tamtego lata obrzuciliśmy
pomidorami burmistrza, kiedy toczył się fordem do ratusza, by dać wrobić się w budowę
tanich hoteli przez jakiś frajerski koncern, była zadyma, policja zatrzymała na seans paru
naszych, jednakowoż cyrografy podpisano i za rok człowiek nie znajdzie na plaży spokojnego
grajdołka, żeby strzelić parę piwek i pochrapać sobie na miłym słoneczku, nie znajdzie,
przyjaciele. Trzeba będzie wynosić się do komarów pod lasek, dziwki Larry'ego pasą się na
tym terenie, więc trudna sprawa.
Interesy interesami, ale B I jak każdy równy gość nie zadzierał fujary, choć w swoim był
numer one i miał prawo wymagać. Willy chciał wziąć go do rewii, stary sknera słabo płaci,
więc chłopak powiedział mu bay i wolał zaryzykować gdzie indziej. Najwyższą stawkę za
występ dała dyskoteka „Izis”, dość podejrzana ale luksusowa speluna, biorą za występ od
tyłka, przeliczając na nasze, pół tygodniówki bezrobotnego absolwenta reżyserii filmowej, to i
mają publikę, na jaką zasługują. Turystki ze wstępną datą gdzieś około potopu, kurwy w
wieku emerytalnym, którym mocno sprzyjały sprężyny, palanteria miejska w komplecie, no i
oczywiście faceci od koki, co zjechali trzy lata temu i nie chcą się wynosić. Pociachali paru
naszych, trzymają południową dzielnicę na cynglu, no i kupili tę halę disco, ale to zupełnie nie
przeszkadzało B I, chciał wielkiej forsy, a stamtąd mógł zastartować właściwie wszędzie.
62
Jego występ wyglądał tak - po wygaszeniu świateł muzyczka cicha, ciepła, seksy, wolna,
trochę wiśniowego dymu przy pierwszych światłach, reflektor oczywiście też z dołu sceny;
minutę trwa to przygotowanie, potem wchodzi on w obcisłych czarnych spodniach i modnej
białej koszuli bez żadnych dodatków i kołnierzyka, rozpiętej pod szyją, do tego kamizelka z
czarnej skóry. Mistrz rozpoczyna taniec spokojnie, potrząsając trochę grzywką, uśmiech
numer pięć czyli tajemnica, zbliża się do brzegu sceny, niewysokiej, światła padają wciąż
nisko, powoli zwiększa tempo, ramiona pracują intensywniej, nagle rozbłyska reflektor i
ukazuje twarz tancerza, bardzo bladą i poważną, czarne oczy o silnie zwężonych źrenicach,
jeszcze nie znać w nich wysiłku, dopiero początek zabawy. B I ukazuje się to w pełnym
świetle, to w półmroku. Zza kulis wybiegają dwie małe dziewczynki, przebrane za muzy, w
takt muzyki rock and roll wnoszą kosz sztucznych jabłek z emblematem „Izis”. Biorą za ręce
B I i w takt wariacji rozrzucają jabłka między widzów. Kto je złapie, ma prawo zatańczyć na
scenie z samym mistrzem. Na tym koniec reżyserii i dalsza zabawa zależy od publiczności.
Niespodzianka - tancerz w mgnieniu oka zrzuca krępujące go ubranie, a małe asystentki
wynoszą wszystkie rekwizyty za kulisy. Brawa, światło znów zapala się i gaśnie, zabawa
rozkręca się. Ludzie, którzy zabijali czas w „Izis”, chrzanią, że w tym układzie występ trwał i
po dwie godziny, nie było wolnych miejsc przy stolikach, a tancerz zbierał każdego wieczoru
od publiczności parę razy więcej szmalu niż oficjalnie płaciła dyskoteka. To te dwie małe
łaziły z koszykiem między stolikami i robiły mu biznes.
Willy Artysta, ostatni chyba reżyser tradycyjnej rewii, parę razy zachodził do motelu, gdzie
zamieszkała nowa gwiazda kurortu, łezki prawie łykał, żebrał, bo jakże tak zdolny człowiek,
do Akademii Tańca w stolicy iść powinien, jak może tak bezwstydnie wykonywać typowo
babski numer dla zboczeńców, tandetny strasznie, sprzedaje się bydlakom, za dobre
wprawdzie pieniądze, ale co mu po nich, marnuje talent, jakiego w życiu nie widział Willy,
który o tańcu wie wszystko, teraz chyba upije się z rozpaczy, drogie dziecko, zjedzą cię w tej
jaskini, dziwię się, że jeszcze tego nie zrobili. Zbyt pewny jesteś, obcy tu przybyłeś, bez
nazwiska, chcę ci dać sławę, powiedział stary, wyrzucając przez okno kolejną butelkę po
martini, a ty tę forsę zbierasz i liczysz, co na koncie przybyło, frymarczysz młodością jak
zwariowana dziwka, każda ciota może objąć twoje nagie ciało w tańcu, nie bronisz się uległy
tak obrzydliwie jak tylko można, śmiesznie żyjesz w tym motelu, sam, kobiety nie wziąłeś,
prowokujesz tą samotnością, nikt cię tu nie pojmie, nie zechce, robisz dla „Izis” kasę, zawsze
pełna sala, impreza trwa do rana, a whisky i koki sprzedają dwa razy tyle co przedtem, ty
chyba nie używasz...
I mylił się Willy Artysta, frajer do potęgi, bo B I właśnie brał ile mu się chciało, za forsę
możesz mieć wszystko i sami ci wsadzą w kanał, jak łapki się trzęsą, przed występem trzeba
gwiazdę poratować, więc Jean, który był krupierem w nielegalnym kasynie „Izis”, miał
obowiązek zajmować się tancerzem, który przychodził do pracy w stanie pełnego odlotu, bo
od rana dawał ile wlezie, a po południu miał miły zwyczaj zasypiać, by zjawić się w lokalu
około ósmej, trzy godziny przed występem.
Lubił słuchać solo na trąbkę, które na rozpoczęcie wieczoru grał ślepy Murzyn, pseudonie-
pamiętam, genialny jak wszyscy artyści „Izis”, zabici koką lub herą z własnego wyboru, i
to ten czarny pierwszy wpadł na pomysł, by na murku wokół sceny dla żartu odbijać ślad
dłoni, kiedy ktoś będzie szykował się do odejścia, robią tak podobno damy indyjskie, które po
śmierci mężów idą na stos i przez całopalenie stają się świętymi. W wyjątkowość sztuki nikt
zresztą nie bronił wątpić pracownikom lokalu, kant i chryja, ale co tam, ważne, że przed
swoim numerem B I został postawiony na nogi i mógł szaleć dwie lub trzy godziny na
błyszczących deskach, niczego się nie wstydząc, potem spał grzecznie do rana i niewiele
chyba pamiętał. Miał delikatne, białe ręce, do fizycznej roboty nikt go nie gnał, ale gdy ślady
nakłuć i wylewy stały się zbyt widoczne, szef zdecydował, żeby B I nie zdejmował koszuli
63
podczas występu, starczy rozpiąć guziki i to się nawet spodobało perwersom wszelkiej maści,
bo na prywatnych imprezach też zaczęli działać w tym stylu, podobno podnieca.
Jean opowiadał później, że B I żądał zbyt dużych dawek, jakby sam chciał jak najprędzej
paść, awanturował się i groził, że nie wystąpi wcale, jeśli firma nie spełni zamówienia. Lubił
dostać szprycę na stojąco, dobrze znosił kopnięcie, bladł i dopiero wtedy siadał w fotelu za
kulisami, gdy rozpoczynał się koncert na trąbkę. Podobno B I pisał czasem coś w małym
notesie, co stało się z nim, nikt nie wie, niekiedy czytał list, który następnie palił w ogniu
zapalniczki, bardziej się wstydził tych listów niż nieprzytomnego spojrzenia i pokłutych
nadgarstków, był gotów pokazać to publicznie, świadomy i tego, że jeszcze bardziej pożądać
go będą zboczeńcy, gdy dowiedzą się, ile płaci za ekspresję tańca. Pewien gość, taka
uczuciowa lala, oferował załatwić dla B I odwyk, szpital i inne takie bzdety, które nie udają
się, miał palant dobre chęci, co w tym złego, że przy okazji może i napalił się na świeże
ciałko?
Poniedziałki B I miał wolne. Był wykończony po niedzieli, bo po show w „Izis”
występował w klubie feministek, a rodzima firma łaskawie wyraziła zgodę, by gwiazda
zarobiła sobie tu i tam. Panie starsze były niewybredne. Nie wymagały artystycznej
rozbieranki ani ekstra muzyki, wystarczyło im, by chłopiec wyszedł na scenę w kąpielówkach
i pod koniec występu pozwolił jednej z dam zdjąć je sobie na scenie. Na koniec tańczył parę
wolnych kawałków z wybranymi losowo partnerkami. Zawsze znalazła się jakaś, która
odwoziła go do domu i na dobranoc, jeśli umiała to dobrze robić, delikatnie ładowała działkę
w jego rękę, niejedna przy tym popłakiwała albo próbowała prawić morały, ale takie to on
wykopywał przed swój domek, bo nie znosił babskiego kwiku i chyba dlatego do końca
mieszkał sam. Parę razy nachodził go impresario z telewizji lokalnej, B I pytał tylko o
honorarium i warunki wstępne występu, a że chciano zaangażować go do programu dla
małolat, bo tam potrzebne ładne buziaki, wściekł się i w łeb wzięła kariera oraz magia ekranu.
Po sezonie było dość spokojnie, nawet w „Izis” pojawiły się wolne posady dla artystów,
szef poszukiwał perkusisty i nowej piosenkarki rockowej, ale B I trzymał styl aż do grudnia,
kiedy po występie dostał zapaści, bo ponoć Jean coś spieprzył. Szef wezwał pogotowie, była
też policja. Tancerz wziął wszystko na siebie i chciał odsiedzieć swoje dwa miesiące, i tak
byłby to szpital, mówił, ale kaucja wpłynęła szybciej niż trwałby przejazd z „Izis” do mamra.
To było pierwsze ostrzeżenie. Drugie nastąpiło pod koniec stycznia. Schodząc z parkietu,
tancerz dostał ostrej sapki i nie mógł złapać oddechu. Padł zaraz po zakończeniu programu.
Konował właściciela knajpy, łysy palant z tytułem doktora, zalecił pacjentowi zmianę zawodu
i przede wszystkim rodzaju używki, w przeciwnym razie chciał zrzec się odpowiedzialności
za przypadek jego zdaniem beznadziejny. B I już odratowany, odpalił, że rozumie swą denną
sytuację i że nic nie da się zrobić, ale mimo wszystko przeprasza za kłopot. Rodzina wie o tej
wadzie serca, przed paru laty miał mieć operację, ale nie zgodził się i zwiał z prywatnej
kliniki w samym szlafroku, na motocyklu kumpla, no to dali sobie spokój, zresztą jeśliby
chcieli, mogli poszukać syna, nie występuje przecież na księżycu, tylko w najlepszej
dyskotece dla dorosłych na Zachodnim Wybrzeżu. Mówiąc tak, pochlebił szefowi i gdyby
częściej to robił, miałby szansę może pożyć ze dwa, trzy sezony dłużej. Zimą, kiedy
przyjeżdżają tu emeryci, tańczył w swoim stylu tylko dla miejscowych, w soboty i niedziele,
zaś w pozostałe dni zastępował konferansjera, który pojechał na urlop do swoich starych, a
sam, też już niemłody, kończył się w „Izis” i gdyby szef miał czas zastanowić się, dałby ten
kawałek B I na stałe.
Podobał się gościom specjalnie na konferansjerkę pomyślany strój z czarnej skóry i
czystego jedwabiu. Tancerz umiał go nosić jakby nic nie miał na sobie, czuł się luźno i
swobodnie. Miał na haju świetny, głęboki i wyrazisty głos. Nikt nie uczył faceta trzymać
mikrofonu, a ten wziął go do łapy jak kieliszek wina i z mety poprowadził cały program, bez
64
notatek i pytania o nic. Piosenkarki wyprowadzał zza kulis pod rękę, przedstawiał
publiczności, dodał do programu parę bajeczek wczasowych, nie wiadomo skąd je wygrzebał,
no i w ogóle sprawdził się w nowej roli. Zaglądał raczej do baru niż do kasyna, nie pił wiele,
cieszyło to wszystkich, bo z B I dało się wytrzymać. Żadnych skarg od klientów, chryj i
dziwek. Swoje liściki odbierał sam na poczcie, nigdy więc nie dowiedzieliśmy się, kto je
przysyłał.
Sezon zbliżał się i B I powrócił do swego numeru, dodał parę nowych tricków ze światłem
i na wejście dziewczynek prawdziwy potop mydlanych baniek, miało to sugerować, że
wyłaniają się z czystego niebytu dzieciństwa, tak gadał wszystkim, wchodzą na scenę i tu
doznają pierwszej deprawacji. Widownia wyła z zachwytu, gdy cmoknął którąś w usta na
powitanie albo one całowały jego śliczne ręce, jakby składając hołd sztuce tańca. Sama
tandeta, czysty kit pod wczasową publiczkę.
Lipiec był wyjątkowo gorący. Najechało się tyle stonki, że namioty stały nawet kilka mil
pod miastem, na polach. W hotelach ani jednego wolnego wyra, ciężko było dopchać się do
jakiegoś baru i zachlać browar, słowem sezon udany dla cwaniaków, co mają tyle sił, żeby
stać cały dzień z lodami albo innym badziewiem na ulicy i umieją wydawać resztę z dolara.
Biznes uliczny to rozmienianie banknotów, beznadzieja! W „Izis” przyjęli duet fortepianowy
na miejsce Murzyna z trąbką, który zastrzelił się na ulicy, grzecznie i cicho, burmistrz kazał
zagrzebać faceta w katolickim parku sztywnych na koszt miasta, choć B I wściekał się i dałby
ugotować się żywcem za to, że gość był baptystą. Nie pozostawił żadnego majątku prócz
trąbki i białej laski, które wyrzucono na śmietnik.
B I przeżywał szczyt popularności. Po pięciu minutach milczącego tańca podchodził do
mikrofonu, zdejmował go ze stelaża i tańczył improwizując monolog, zawsze był to inny
tekst, stosowny do nastroju dnia. Czasem kilka zdań doprowadzało publiczność do amoku, a
wtedy całkiem jawnie wąchano kokę i inny szajs, który w „Izis” rozprowadzają szatniarze
albo krupierzy. Publiczność nie ukrywała, dla kogo przychodzi. Szef był pozytywnie
nastawiony do wszystkich i nic nie zapowiadało draki, jaka zdarzyła się w dzień urodzin
tancerza.
Nikt nie wiedział, że B I ma swoje święto piętnastego lipca. Dałoby mu się wolne, fetę
jakąś wysmażyło w kasynie nad ranem, szef zwykł robić dobrym pracownikom takie
niespodzianki, ale tym razem został zaskoczony i skrzywił się niesmacznie, kiedy
powiedziano mu o zmianach w głównym numerze wieczoru. Kroiła się rozróba na cały lokal.
Jean nieoczekiwanie wziął stronę B I i nawet pozwolił mu samodzielnie przygotować działkę,
bo chciał zrobić przyjemność temu narwańcowi. Szef w końcu zmiękł i pozwolił wystąpić
całej trójce, bo pomysł dotyczył także obu małolat, w zwykłych, codziennych strojach.
Dziewczęta wybrały kolorowe dresy z nadrukami, jedna żółty, druga ciemnoróżowy,
natomiast B I włożył nowe dżinsy, lekkie, wsuwane pantofle i czarną koszulę z krótkimi
rękawami. Ciemne plamy na jego przedramieniach w świetle reflektorów wyglądały jak
wypalone żelazem piętna, co-to-był-za-skandal, ale numer zaczął się i nikt nie miał odwagi go
przerwać. Jean stał za kulisami, dziwnie jakoś blady, nie poszedł jeszcze do kasyna;
zaciskając mocno pięści, coś do siebie szeptał. Muzyka też była inna niż zwykle. Od początku
szybkie tempo, wiązanka starych przebojów disco z taśmy albo grana przez tych dwóch
nowych facetów. Bardzo krótkie kawałki, hit za hitem, zatańczone po mistrzowsku, zgoniły
na parkiet całą kurewską publiczność, niech ich szlag. Wtem wszystko ucichło, zgasły światła
i dziewczynki, wychodząc na ciemną scenę, wykrzyczały życzenia urodzinowe: „Bądź zawsze
sobą, przyjacielu!”.
Jedna z nich podaje B I białą, mocno rozkwitłą różę, którą on przypina do kieszonki
koszuli i w pełnym już blasku świateł podchodzi do mikrofonu. Jean nagrał ten tekst,
mówiony podczas tańca, wykrzyczany z bebechów...
65
„Skończyłem dziś dwadzieścia lat, proszę państwa, ale występ odbędzie się, nie zamierzam
sprawić wam zawodu, choć jak na jubilata przystało, pozostanę na scenie ubrany...”
Śmiech kobiecy z głębi sali, brawa i gwizdy na przemian - rozpoczyna się taniec
wzorowany na tropikalnym obrzędzie, słychać piszczałki i bębenki, ich rytm przebija się
przez jednostajny, miarowy jęk elektrycznej gitary, B I jest bardziej niż zwykle dynamiczny,
znikł gdzieś tkliwy liryzm jego ruchów. Publika z trudnością naśladuje te gesty, są dziwaczne,
kłócą się z rytmem gitary, w którą wsłuchał się tłum, ale odkrywa po chwili, że w tym tańcu
walczą dwa światy, ich czary i przestrzenie, które trzeba swym ruchem wyrazić. Ludzie
wpatrują się w B I, który zmienia krok, zwalnia tempo tańca i mówi znów do mikrofonu:
„Ciało człowieka jest najdoskonalszym instrumentem, może zagrać wszystko, dramat i pasję,
nienawiść i namiętność. Pokazuję to, co czuję w dzień urodzin. Każdy mięsień i nerw mego
istnienia należy do was. Korzystajcie, dziś numer nie potrwa długo. Ruszajcie się, tańczcie,
nie wymagam zręczności zawodowców! Ja też nie jestem doskonały. Nasza epoka odkryła, że
chore ciało wyraża więcej niż formalna doskonałość, to tak jakby lutnista celowo wybrał
drewno popękane lub z sękami, żebyście podczas koncertu usłyszeli jęk kaleczonego
cierpienia, operację rozdarcia, którą wykonuje natura. Oto macie ją przed sobą! Ciśnienie krwi
wzrasta, mam coraz szybsze tętno. Zawroty głowy na razie pomagają tylko tańczyć, ale za
pięć minut może coś się stanie. Tracę wzrok. Widzę zwierzęta głodne ofiary, dostaną ją za
swoje pieniądze. Z kalekim instrumentem można na dobry występ pójść tylko raz,
trzaskającego drewna nie naprawi najlepszy stroiciel. Boli każdy ruch, nie, ja tylko
wyobrażam sobie te szalone ukłucia i ucisk pod pachą; skosztowałem pewnego daru ziemi,
zakazanego owocu wiedzy o sobie. Trochę mniej cierpienia. Sam sprawiłem sobie ten prezent,
od obcych nie daje szczęścia. Prawdziwy wymiar woli to roztrzaskać zepsute narzędzie, kiedy
ma się ochotę. Ale nie przyszliście tu na kazanie. Nie zawód kapłana wybrałem. Sztywnieje
ręka. Nie czuję jej, więc przerzucam mikrofon do prawej. Odchrzańcie się ode mnie!
Przestańcie się gapić, mówiłem, dziś każdy tańczy dla siebie tak, jakby to był ostatni jego
dzień... Ostatnie minuty. Zbyt jasno, WIĘCEJ MROKU! Tańczcie, bo i w waszym życiu może
czegoś zabraknąć, bo baliście się przeciwników albo byliście leniwi, zbyt leniwi, by się za to
wziąć.
Widzę całą moją przeszłość. Przyjaciel z dzieciństwa przejął po rodzicach zakład
kaletniczy i aż do końca świata, kiedy zatrzyma się zegar jego serca, będzie szył portmonetki i
torby, paski, smycze dla psów. Powinieneś był przestawić się, drogi, na kagańce, specjalność
naszej epoki! Zawsze trzeba zamykać komuś usta, nakładać maskę, żeby go nikt nie rozpoznał
i nie zażądał rozliczenia. Chodź i ty na scenę! Święta Bożego Narodzenia, ostatnie w domu.
Ojciec wyrzucił mnie z miejsca przy rodzinnym stole. Dlaczego? Zapytajcie go, choć nie
przyszedł tu dziś i nie przyjdzie, kiedy zamkniecie mnie do skrzynki wstydliwie, tak jak
ukrywa się na strychu zepsute przez lekkomyślność skrzypce. Konkurs tańca, prawie same
dziewczyny, łajdactwo niejednej zeszpeciło już twarz, silnie, zdrowe kobiety, długonogie i
wyzywające. Przykro mi, że sprzątnąłem wam sprzed nosa tę nagrodę, nie wydałem jej
nawet...
Teraz naprawdę boli, tu, na wysokości drugiego guzika koszuli. Pod białą różą płonie
ognisko. Dajcie światło na ślad dłoni. Kończy się moje serce, za chwilę pęknie tętnica, jeszcze
jeden skurcz, czuję jak do płuc wlewa się nieskończone morze...”
66
Akme
Pisarz Albert M szybko zdobywał sławę w swoim kraju. Typowano go ponoć do różnych
trofeów literackich, lecz mogła to być jedynie plotka, dziś już nie ustali się faktów. W każdym
razie był pierwszą gwiazdą względnie młodego pokolenia i jako taki żywił przeróżne
nadzieje. Jego książki osiągały wysokie jak na tamte czasy nakłady i rozchodziły się na pniu.
Oczywiście były także spotkania autorskie i podpisywanie książek na kiermaszach, nagrody
ministra i prezydenta. Mniej wzięci literaci, aczkolwiek oficjalnie kłaniali się z szacunkiem
sławnemu koledze, zazdrościli mu i od czasu do czasu któryś z nich odpowiednio nastawiał
pośledniego recenzenta, by ów zamieścił w liczącym się czasopiśmie krytyczną recenzję
powieści Alberta M.
Zarzuty stawiano zawsze te same: elitarność i wzniosły styl, które to wady czy zalety
warsztatu twórczego miały zdecydowanie nie odpowiadać atmosferze epoki, w której żył
autor, i owszem, utalentowany, ale zdaniem wielu osób zbyt hermetyczny, ponad miarę
efektowny. Jak mogłyby wzrosnąć nakłady jego powieści, gdyby pisał także dla ludzi
prostych, którzy i tak kupują jego dzieła, często jednak trzymają je dla ozdoby na półkach i
nie czytają. Szyderczy ton tej publicystyki zapadał pisarzowi głęboko w serce, gdyż Albert M
brał krytykę poważnie, a twórczo traktując zawarte w niej treści, odpowiadał na ataki,
polemizował. Bronił zaciekle swej świątyni sztuki, drukując gdzie popadnie artykuły także i o
tematyce społeczno-kulturalnej; dowodził, jak bardzo w ostatnim dziesięcioleciu zaniedbano
teatr, film i literaturę współczesną, jak spadły nakłady książek w wydawnictwach
prowincjonalnych. Wówczas przeciwnicy talentu Alberta M uznali, iż gwiazda dorabia sobie
produkcją papki, co może robić ktokolwiek, no i w ten sposób odbiera chleb środowisku,
przyjmując zamówienia na teksty o wszystkim i o niczym. Wtedy Albert M zarzucił
publicystykę. Postanowił stworzyć książkę dla czytelnika masowego, wyrażającą ideę czasów,
mądrą i wzruszającą serca ludzi, powieść na miarę przechodnia z tunelu dworcowego,
bestseller sprzedawany w kioskach wraz z codzienną prasą.
Autor zasiadł przy biurku i zapalił drogiego papierosa ze złotym filtrem, choć według
powszechnej opinii zerwał z nałogiem dwa lata temu, włączył radio i wypił herbatę z
prawdziwej porcelanowej filiżanki. Kartka numer jeden pozostawała czysta. Przez otwarte
okno tony muzyki płynęły w noc. Bohaterem powinien być robotnik, nie ulega wątpliwości.
Młody intelektualista, lekarz lub pisarz, zawsze sprowokuje nienawiść, zazdrość o
swobodniejszą myśl, „Gaudeamus...”, mniejsza o to, że ulica nie rozumie już tej pieśni, ale
ważne, żeby człowiek epoki śnił...
Albert M nieraz doznał owej wrogości do podróżników wyobraźni, bo sam perygrynował z
Dantem i Tassem, żałując, że nie urodził się w tych latach historii, kiedy bezpiecznie można
było, nie narażając się na śmieszność, ślizgać się choćby parę milimetrów nad powierzchnią
krawężnika. Fałszywa skromność gorsza od pychy szczerej i uzasadnionej! Tę ostatnią winę
Albert chciałby popełniać codziennie, teraz i zawsze.
Jak polubić nowego bohatera? Niech będzie zręczny, śmiały w banalnej rozmowie, niech
dumnie podnosi dłoń, kiedy sprzeciwia się niesprawiedliwości, zabija tyranów i osadza na ich
67
miejsce nowych, by płużyli światami. Nie, po co ta polityka! Tłumowi powinien wystarczyć
nasycony kapustą we wszelkich kuchennych odmianach, niedomyty ślusarz, który w autobusie
rozsiewa rozkoszną woń garów swej żony, kotła stołówki i świeżego chleba, wiezionego do
pracy. Tam, między maszyną a półlitrówką spełnia swój los, dorabia klucze do pałaców, a
wieczorami upojnie tłucze swoją starą, wypiwszy słabą wódkę pod kotlet mielony; choćby
świat wyskoczył ze skóry, zdechł i narodził się od nowa, ten gość będzie czuł to samo i
reagował tak samo... święcił narodziny Boga winem owocowym i nieświeżym mięsem.
Elektryk, kierowca, który zatrzaskuje drzwi przed nosem zziębniętym pasażerom, może
listonosz, co to nie chce roznosić zaprenumerowanych gazet panom literatom, bo dobrze im
zrobi jak postoją sobie pod kioskami. Prości ludzie, bohaterowie dojrzałej twórczości pana M.
Trudno wybrać, a wydawnictwo czeka i pani redaktorka w granatowej sukni z nieśmiertelnym
białym kołnierzykiem w kunsztowny wzorek. Ileż przez te dziesięć lat musiała się naprasować
tych kołnierzyków i kilometry powietrza przemachać szydłem, aby nikt, beznadziejnie nudny
literat ani zboczona grafomanka, nie miał nigdy ochoty porozmawiać ani iść na wódkę z tą
swoją omegą i alfą, odstraszony tym jedynym elementem ubioru. Omówiono już warunki
wydania książki, projekt okładki powstawał w pracowni redakcyjnego grafika, brakowało
tylko samego tekstu. Zrozpaczony Albert M zaparzył kawę, której nie lubił, wstał z zielonego,
wygodnego fotelika i zaczął chodzić po pokoju.
Dni mijały i bohater wciąż wymykał się wyobraźni. Skąd można wiedzieć, co czuje taki
facet o piątej rano, kiedy ubiera portki w prążki, koniecznie brązowo - szare, goli się albo i nie
goli, jeżeli nie ma ochoty, nie wybiera się przecież z wizytą do cioci Niuni; co myśli,
wsuwając pasztetową o piątej piętnaście rano, a o czym marzy parę minut później na sedesie
albo przystanku autobusowym do czterech stron świata, rozpychając się dzielnie przy
wsiadaniu.
Kochanka Alberta, osoba rozsądna, doradziła, by artysta sam spróbował, wzorem poety,
który stał się symbolem epoki, bo ścinał drzewa w lesie, zatrudnić się na miesiąc w fabryce
czekoladek, oddalonej od osiedla w sam raz o dwadzieścia minut podróży najbardziej
zatłoczonym z autobusów. Pomysł został odrzucony, bo konieczne byłoby codzienne
sporządzanie kanapek dla Alberta, czego czynić nie lubił, od studenckich lat odczuwając
nieodparty wstręt do zapachu papieru śniadaniowego.
Ostatecznie autor poprzestał na tym, że przyrządził sobie kawę ze śmietanką i
kontemplował dalej własne wnętrze, z którego powinien wyłonić się ów prosty i uniwersalny
bohater. Ma już przecież kostium i wyposażenie do pracy, trzeba mu, by zachować kolejność
rozumowania, znaleźć właściwy zawód, cieszący się społecznym szacunkiem. Niech będzie
elektrykiem albo jeszcze lepiej - hydraulikiem; da swemu twórcy pełny sukces, pozycję
pisarza narodowego i poklask wśród obcych, którzy wyobrażają sobie naszych ziomków jako
ludzi prawych i nieskomplikowanych, z wielkimi torbami na plecach, gotowych świat kupić,
sprzedać lub zbawić w zależności od sytuacji.
Niech ma liczną rodzinę, ze czworo dzieci, brzydką żonę, rodziców na emeryturze i
teściową - jędzę, która non stop przesiaduje przy otwartym oknie, wsparta o parapet, jazgotem
swym częstując powracających do domu znajomych i przypadkowych przechodniów. Ale
postać! Zimą i latem ubrana w trykotową podomkę, okaz zdrowia i gospodarskich talentów,
oszczędna i do perfekcji zaradna, potrafi wykrzesać z zięcia siły do pracy popołudniami i
wieczorem, ustalić właściwie honorarium za każdą fuchę, a pieniądze nader trafnie ulokować
w towarach.
Pierwszy rozdział gotowy! Zapadł powieściowy zmrok, kobiety krzątają się w kuchni,
bohater podejmuje wódką kolegę, który dopiero rozpoczął pracę na budowie i należy mu
wytłumaczyć, jak ma się zachowywać, kiedy robić a kiedy nie i wszystkie mądre rzeczy, jakie
się wie po dziesięciu latach harówki w firmie. Siedzą tak sobie i pogadują, zerknąwszy od
68
niechcenia na ekran telewizora, zaklną umiarkowanie, niezbyt głośno, wszak kobiety i dzieci
w domu.
W drugim rozdziale Albert M ukazał funkcjonowanie przedsiębiorstwa budowlanego, żeby
czytelnik utożsamił się z postacią Grzecha, bo takie przezwisko bohater nosi i nie protestuje
przeciw niemu. Akcja trwa. Stary mistrz wprowadza młodego ptaka w obyczaje zakładu.
Albertowi wydawało się, że przesilenie tuż tuż. Pisał szybko na elektrycznej maszynie,
dialogi układały się same, hydrauliczna mądrość życiowa postaci przejawiała się w jej
zachowaniach, słowem, powieść powstawała według zamierzonego planu. Sceneria wielkiego
miasta odpowiadała autorowi, każdy kamień przemawiał realizmem, kawiarnie, w których
nagle zaczął bywać bohater, również. Zamiast prosto po pracy pędzić do autobusu na
złamanie karku, kupiwszy po drodze jedno piwo albo może dwa z wyjątkowej okazji,
rozleniwiony, rozmarzony przesiaduje oto przy barze, popijając przez słomkę chłodny coctail,
innym razem wykwintny wermut z oliwką. Czyta popołudniową gazetę, czego dotąd nie miał
w zwyczaju, zainteresował się także tytułami czasopism filmowych i przegląda je czasami w
klubie zakładowym. Poszedł też do księgarni i nabył dzieło współczesnego filozofa,
przeczytał, owszem, ale zaraz potem wziął zwolnienie lekarskie na tydzień. Żona i teściowa
osłupiały.
Oto pracowity, porządny robotnik, chodzący Złoty Paluch, który nie darował żadnej rurze
na osiedlu, aby popsuła się na korzyść innego hydraulika, postawił torbę z narzędziami w
kącie i leży sobie na tapczanie, nie chce zaspokoić potrzeb żony, co w przeszłości czynił z
niekłamaną satysfakcją i pożytkiem dla populacji ludzkiej, a co gorsza czyta jeszcze książkę,
zgorszenie to i zbrodnia, o tym, jakie to życie można nazwać godziwym, jakby sam przez lat
dajmy na to czterdzieści prowadził się źle, przykręcając i odkręcając nieposłuszne kolanka na
całym osiedlu. Leży i myśli, nie pije wódki, papierosów nawet nie pali, skandal to wielki, jak
to możliwe, by tak dużo czasu tracić na myślenie, skoro rury i kolanka czekają, psują się i
same się nie naprawią. Teściowa wkracza do akcji, zakłada biuro w największym pokoju,
odbiera telefony i ustala terminy wykonania prac na następny tydzień, przeprasza, zaprasza
znajomych, choroba nie wybiera, powiada, tak, lekarz nie postawił jeszcze konkretnej
diagnozy, trzeba poczekać na wyniki badań. Ależ z tym Grzechem nie da się już pogadać,
moje drogie dziecko, on chyba naprawdę zachorował i nie chce iść do dobrego specjalisty,
leży tylko i na śmierć czeka, pójdę po księdza. Odmówił... nie to nie, niech sam o siebie
zadba. Obrażone kobiety wychodzą z kuchni, a bohater złośliwie pokazuje im język i rechoce,
kiedy w drzwiach stają zapłakane dzieci.
Powieściopisarz Albert M podciągnął zbyt długie rękawy bluzy błękitnego dresu
charakterystycznym dla siebie gestem, wyrażającym zadowolenie z dobrze wykonanej pracy.
Pozostawił płaczące dzieci na progu pokoju ojca i sięgnął po kolejnego papierosa dobrej
amerykańskiej marki. Sam nie pochodził z nazbyt licznej rodziny, trudno mu było więc tak od
razu rozwiązać konflikt powstały w domu bohatera. Dlaczego nie dać mu trochę pobrykać?
Trzeba przyznać obiektywnie, że Albert lubił, gdy jego postacie podejmowały grę, wymykały
się trochę spod kontroli swego pana i władcy, gonił je wtedy i przywoływał do rozumu,
niczym demiurg wikłał w życiowe porażki.
Na co może mieć teraz ochotę hydraulik Grzech? Wyjść z domu, spacerować po parku,
zapomnieć o kolegach i znajomych, może popolitykować trochę ale tak prywatnie z
przypadkowo napotkanymi ludźmi, którzy założyli właśnie nową organizację lub partię, mimo
że obiecywał sobie mieć to głęboko...
Ulice miasta, światła neonów każą bawić się, tańczyć, dyskoteka zaprasza. Ale jakże wejść
tam w spodniach w paski i flanelowej koszuli? Dobry fachowiec ma jeszcze pieniądze. Po
drodze do kawiarni kolorowe komisy, prywatne sklepy, wejdzie, całą premię wyda na dżinsy,
elegancki sweterek, adidasy. Jeszcze pół godziny u fryzjera oraz manicure ekspresem i
69
przemiana dokonała się wbrew zamiarom Alberta. Jak zmusić bohatera do kolejnej
przebieranki? Marzył facet potańczyć sobie trochę, zapomniał o zupie, żonie, ojcostwie,
diabelnych kolankach i drelichowej kurtce.
Ach, gdyby nie te kolanka, rury, woda, której człowiek potrzebuje w każdej minucie
istnienia, z niej stworzony, narodzony, pije ją i staje się święty w nurtach zlewu kuchennego,
kiedy zmywa z siebie dzień, ale tego właśnie Grzech nie powinien rozumieć; nie uświadamiaj
mu ukrytych spraw, bo dwie legendy nie zniosą się nawzajem. Tańczy teraz, naśladując ruchy
wysokiego chłopaka w czarnym kombinezonie, kłania się dziwnie w tym tańcu, nie potrafi
jeszcze złapać rytmu. Za dwie godziny sprawa sama się rozwiąże. Czemu nie wracasz do
domu? - pyta Albert M. Żona odgrzewała twoje ulubione kluchy z grzybami, sam zbierałeś te
koźlarze, dorodne i zdrowe, zeszłej jesieni w soboty. Piękne soboty, można dzieci zawieźć do
lasu albo wyprowadzić na spacer, a wieczorem pograć w karty z teściem, przy wódce, takie
soboty i tygodnie całe zmarnowałeś w tej dyskotece z mydlanymi bańkami i dziewczynami
jak z purpurowego snu, które, półnagie prawie, wciągają cię na środek parkietu, odblaski
tańczą na nowym ubraniu i jesteś w ogóle nowy, jeśli zaraz stąd nie wyjdziesz, zostaniesz do
rana, roztopisz się może w świetle reflektorów, już tańczysz obok mistrza z rozwiązaną blond
czupryną i dziwnej koszuli z błyszczącej flaneli, dziewczęta gotowe zjeść go publicznie na
podwieczorek, ale on wybierze tę najlepszą, mocną i szybką, zaprosi do samochodu na
kwadrans i odjedzie do pięknie urządzonej kawalerki przespać się przed następną szaloną
nocą. Prosty hydraulik Grzegorz Jakiś Tam gardzi już swoim starym przezwiskiem i zajęciem.
Będzie królował w tańcu, brał dziewczęta na jeden raz, porzuci żonę i tępe dzieci, pani
psycholog z przedszkola nazwała to jakoś ładnie, ale one są po prostu tępe i niczego nie
nauczą się do końca, nie rozumieją ojca ani uroków nocy, będą żarły tę zupę na kościach do
końca świata, bo w apokalipsę trzeba wierzyć nim się spełni, tańczyć i śpiewać bluźniercze
piosenki, zabijać tyranów i porzucać żony wypalone jak stare garnki, które mają swoją
kuchnię i stado głodnych bachorów do wyżywienia, po co miłość, taką miałbyś ochotę po
prostu wydoić i trzymać na łańcuchu, zjeść nawet, a potem odciąć się od zbrodni, niewinny
jak słońce. Czyż to nie wspaniałe poczuć się płomieniem choćby raz w życiu?
Grzegorzowi podoba się smukła kelnerka w białych szpilkach. Powoli roznosi drinki do
stolików, krążąc wokół parkietu tanecznym krokiem osy w swej zielonej, półprzeźroczystej
sukience, przebłyskującej czernią bielizny w silnym świetle koło baru. Porusza się lekko,
delikatna i bardzo młoda, pewnie studentka jeszcze albo i uczennica zarabia sobie, tak męczy
się, drepcąc na szczudłach niemalże, zamiast lekko, w satynowych pantofelkach obiec tę salę
dokoła, roześmiana łapać najlepsze napiwki. Nauczy się jeszcze, pomyślał Albert M, nim
zdecydował się wkroczyć do akcji.
Bohater uciekł zbyt daleko. Nie będzie masowy, ani myśli wrócić do roli, nie tknie rury ani
wszawego kolanka, powiedział to autorowi wprost, niech licho weźmie szmal i całą rodzinę,
woli spać na dworcu, ale ma jeszcze książeczkę oszczędnościową i nim przejdzie na
utrzymanie łatwych kobiet, czas jakiś pobaluje za swoje. I nic go nie obchodzi, że w piątym
rozdziale powinien czcić narodziny kolejnego potomka. Nie poczuwa się już do ojcostwa i
niech go pan autor poda do sądu, jeśli chce. Kichnąć na ten rozdział i iść bawić się, słuchać
odurzającej muzyki, proszę popatrzeć, jak może wyglądać człowiek, kiedy sam siebie
odpowiednio potraktuje i umyje się przede wszystkim. Panu też należy się odpoczynek,
proszę spojrzeć, ile tu ponętnych małolatek, rozgrzane i różowe, czekające na swoją kolejkę,
żeby wziął je najpiękniejszy, nietrudno nim być przez te parę godzin nocy, kolorowe błyski są
tolerancyjne, na targowisku ciał dodają ceny tym, którzy umieją stanąć po właściwej stronie
powietrznych pryzmatów, wśród kolorowych pasm dymu wirować w ogłuszeniu dźwiękiem.
To niemożliwe - pomyślał Albert M - czy to ja nauczyłem prostaka mówić językiem
zupełnie dla niego niewłaściwym? Tak naprawdę autor nie lubi swego bohatera, jest winien
70
jego przemiany, w sumie życzy mu jak najgorzej. I Albert M skończył rozdział.
„Mógłbym zostać pisarzem moralistą - pomyślał -uczyć ludzi gdzie ich miejsce, stan,
wyznaczać ramy istnienia, granice też mogą stać się szczęściem, gdy nie żąda się wiele.
Ukryta w rytuale boskość człowieka staje się w jego czynach. Poskromić trzeba wymykające
się wątki, rozwiązać węzły. W pierwszej wersji, optymistycznej, hydraulik - mąż i ojciec
marnotrawny - wraca do domu i ze skruchą odrabia wieczorami wszelkie straty materialne,
które spowodował bezmyślnie, w niedzielę bawi się z dziećmi, nie zajrzawszy nawet do
kieliszka. Składa życzenia imieninowe pani Balbince z drugiego piętra, z radością wita
narodziny bliźniąt syjamskich, spłodzonych ku radości medycyny”.
Ale ostatni rozdział pisze się jeszcze inaczej; własnego ja nie przekracza się bezkarnie, nie
wchodzi się w blask świateł, by następnie zejść ze sceny. Oto Grzegorz opuszcza kawiarnię
jako jeden z ostatnich gości, stoi przez chwilę pod ścianą budynku, idzie w stronę przystanku
autobusowego, pora późna, byłoby czas do pracy, ale ma znów zwolnienie, jest zwolniony, tak
przyjemnie być zwolnionym i od innych wymagań, gdyby zwolnić się całkiem z bycia
bohaterem! I zamiast powrócić do swej roli, Grzegorz zaczai się w parku na tę kelnerkę w
szpilkach, która nie bojąc się wcale ciemności, drobnym, kokieteryjnym krokiem wraca do
wynajętego pokoju albo do babci staruszki, tak będzie najlepiej, trochę bajki. Bohater nie wie,
zabić tę dziewczynę czy tylko trochę przestraszyć.
I ta wersja nie dała Albertowi satysfakcji. Dlaczego Grzegorz nie miałby po prostu pójść do
domu i zmienić tam wszystko, jak inni zbuntowani, sprać teściową i bachory, nakopać żonie,
wylać do zlewu zupę, wyrzygać się na dywan belgijski z czystego wstrętu do własnej formy,
podglądającą sąsiadkę przegnać spod drzwi, koniec końców zapchać dziurkę od klucza
plasteliną i przespać ten cały bałagan, płacz, śmiech i swędzenie nosa. W chwili dobrego
humoru dawny Grzech mógłby popsuć windę, mleczarz dźwigałby sobie butelki na dziesiąte
piętro, a nowi lokatorzy taszczyliby meble po wąskich schodach.
W rezultacie na biurku Alberta M leżało jeszcze kilka epickich i niesłychanie
realistycznych rozwiązań. Autor próbował jeszcze skrzyżować wybrane zakończenia, godził
się na niekonsekwencje, gry w punkty widzenia, którymi sam siebie zaskakiwał. Zamierzył
konsekwentny rozwój wydarzeń, wyrazisty portret bohatera, taką też książkę zamówiono,
tymczasem wdał się w dyskusję z postaciami, nie zaproponował żadnego moralnego wzorca,
zawiódł drogich czytelników, wie już, że nie trafi do ich serc i umysłów, pozostanie przez
pewien czas autorem pogranicza, pogubi się może, nie będzie jednak pisał wbrew sobie oraz
bohaterowi. I Albert M zebrał kartki maszynopisu, poukładał je równo, wyniósł do łazienki i
tam z niemałym trudem spalił, słuchając jak papier skręca się i złorzeczy głosem
unicestwionego światka.
Rozprawiwszy się tak ze swoją powieścią, autor wrócił do gabinetu, znowu zapalił
papierosa, popatrzył na zegarek i postanowił pójść do biblioteki miejskiej pożyczyć parę
książek. Miał bowiem nowy pomysł. Obszerna powieść historyczna dla przeciętnego
odbiorcy, przygodowa i pełna patriotycznych wzruszeń. Akcja będzie rozgrywać się
najprawdopodobniej w siedemnastym wieku.
71
Melange
Ja, Ariadna księżniczka, zawsze lubiłam rozwiązywać zagadki, gdyż w tajemnicy istnienia
byłam zrodzona z ojca potwora i geniusza zarazem, jako czarodziejka żyłam i pracowałam.
Jak pięknie siadać przy krośnie i tkać kolorowymi nićmi opowieść, a będzie to historia o
miłości i zbrodni, baśń o przeznaczeniu i walce. Wielcy ludzie, których miałam okazję
poznać, mówili często, że sens istnienia sprawdza się albo w pojedynkach, jakie człowiek
toczy ze swymi wrogami albo w czynach dokonanych w imię miłości. W moim pałacu na
wyspie nie pojawił się dotąd nikt, kto zechciałby ze mną konkurować, a dla bogów mam tyle
szacunku i bojaźni, że nie śmiałabym stanąć przeciw nim. Z kim i w czym mam się więc
sprawdzić, ja, która nie znałam niczego prócz wyobraźni, a marzyłam o tym, by jak Atalanta
mierzyć się z silnymi mężczyznami, ale nie w biegu, tylko w sztuce najpiękniejszej, w słowie
i mądrości. Bo ojciec mój zadbał o wykształcenie córki, to jedno trzeba mu sprawiedliwie
przyznać, choć był tyranem i bluźniercą.
Sztuki miłości uczyła mnie wiedźma z Eleuzis. Przywoziła kilku młodych niewolników,
odurzonych przed ćwiczeniami magicznym napojem. Matematykę i geometrię poznawałam u
mistrza, który potrafił w umysłach ludzkich oddzielić wodę od ognia, powietrze i ziemię,
tworząc tę nową, dziwną wiedzę o powstawaniu świata z chaosu i poznawaniu przez
człowieka praw rządzących przyrodą. Nie umiałam już wtedy rozmawiać z dworzanami ojca,
wciąż błądzącymi ścieżkami mitu, w wyrocznię wpatrzonymi wzrokiem ofiarnych zwierząt.
W dzień szesnastych urodzin zostałam kapłanką Afrodyty według starego kreteńskiego
rytuału i było mi wolno składać mężczyzn w ofierze przed rozpoczęciem igrzysk ku czci
najpiękniejszej bogini. Wykonywałam z przejęciem nowe obowiązki. Dla mej bogini kazałam
wybierać spośród niewolników smukłych i jasnowłosych młodzieńców z dzikiego Lacjum,
którzy, leżąc na ofiarnym ołtarzu, potrafili opanować lęk i patrzeć mi w oczy z przejęciem i
żądzą, a tak właśnie powinna dokonać się ofiara, w pełni świadoma i bolesna dla wszystkich
uczestników. I kiedy wbijałam sztylet w pierś przygotowanego niewolnika, wiedziałam, że
Cypris przyjmie moje poświęcenie, bo oddaję jej czyste piękno, zamiast samej nasycić się nim
w moich komnatach. Niekiedy żal było mi tego życia, które odbieram, ale wtedy wiedziałam,
że bluźnię i następnego miesiąca składałam hekatombę, gdyż grzech wymaga pokuty. Wśród
kobiet kreteńskich cieszę się poważaniem, wiedzą bowiem, że tylko moc mej bogini chroni je
przed bezpłodnością i jałowym istnieniem.
. . .
Ja, Tezeusz, syn Boga i ziemianki, wędrowiec i pogromca potworów, opowiadam moją
historię, jaka zdarzyła mi się naprawdę. Wielcy poeci stworzyli o mnie tyle
nieprawdopodobnych powiastek, że czas sprostować fałsz i w powszechnym dążeniu do
prawdy mówić ją i bronić swego słowa.
Należę do żywiołu wody i tylko na morzu czuję się sobą, tu ludzie stają się żeglarzami i
naprawdę czczą mego ojca. Całą młodość błądziłem wśród wysp błękitnego morza, ponad
72
podwodnymi pałacami w poszukiwaniu potworów nasłanych przez złośliwe bóstwa, którym
wciąż mało ofiar i pieśni. Zgładziłem wiele bestii, opłynąłem kilka razy zamieszkałą przez
człowieka część świata; to prawda, że czasem zstępowałem do domu ojca, by odzyskać tam
młodość i siły, lecz czyniłem to niechętnie, nie chciałem bowiem mieszać się w sprawy,
których nie rozumiem i nie pragnę poznać. W młodzieńczym wieku miałem tak wielu
przeciwników, że ciągle czułem się zmęczony i modliłem się żarliwie, aby złe moce zeszły się
gdzieś razem, w fantastycznej krainie zła. Zorganizowałbym wyprawę dzielnych ludzi z
całego cywilizowanego świata i wytępiłbym to plugastwo od ręki, ale potwory rozłaziły się
coraz bardziej po miastach i królestwach, a posłańcy od książąt i tyranów poszukiwali mnie
bez ustanku w portach i na lądzie, żądając bym walczył za ich pieniądze i uwalniał narody od
ciężkich i krwawych danin.
Którejś wiosny nie napotkałem już żadnego monstrum i ludzie przestali mnie nachodzić na
moim okręcie - domu, sam więc wyruszyłem tropić przeciwnika; po pół roku, całkiem już
zniechęcony, wszędzie witany z pozornym szacunkiem jak kłopotliwy gość, którego warto
przyjąć tylko w progu, by obdarzyć go niczym wędrownego wróżbiarza, ale bynajmniej nie
obrazić słowem ani gestem. I zapragnąłem wtedy powrotu potworów, niemalże prosiłbym
bogów o wskrzeszenie zabitych przeze mnie poczwar, gdybym nie otrzymał interesującej
informacji z Aten.
Na wyspie Krecie żyje podobno ostatni potwór świata, Minotaur, syn królowej, ukryty
przed ludźmi w labiryncie o stu komnatach i przemyślnie splątanych korytarzach.
Zapragnąłem zmierzyć się z bestią w jej kolebce, bo byłem już żądny walki na samą myśl o
niej, każdy nerw drgał we mnie, rozpalałem się z każdą minutą, płynąc ku brzegom Krety.
Morze było ciepłe i spokojne. Król Minos żywił ponoć bękarta ludzkim mięsem, toteż
poddani z okolicznych wysp musieli co roku wybierać ofiary z najpiękniejszych chłopców i
dziewcząt, dopiero co wkraczających w dorosły wiek, no i oczywiście nie śmieli się temu
przeciwstawić. Udałem, że z podbitych Aten wiozę strawę dla poczwary, toteż przyjęto mój
okręt z honorami, a nazajutrz zostałem zaproszony na ucztę do króla. Każdy z moich
niewolników, którzy rzekomo mieli zostać pożarci przez Minotaura, był uzbrojony w miecz i
sztylet z dziwnego metalu, wytapianego gdzieś w Afryce. Kazałem ludziom ukryć broń pod
płaszczami. W sposobnej chwili mieli zabić strażników labiryntu. Wówczas ja sam wkroczę
w plątaninę korytarzy, by zabić ludojada.
. . .
Miałam brata potwora, historię jego urodzenia znają wszyscy, ale nikt poza mną nie
widział śmierci ani nie zaznał cierpień, które stały się jego udziałem. Dopóki był mały, pił
tylko ludzką krew i aby ten kaprys spełnić, nie trzeba było nikogo zabijać, starczyło otworzyć
żyły pierwszemu lepszemu niewolnikowi, który, dobrze potem karmiony, prędko odzyskiwał
siły. Apetyt Minotaura rósł. Całymi dniami wył z głodu, zamknięty w pałacowej komnacie, a
budził lęk nie tylko z powodu swego apetytu, groził bowiem, że wyzwoli się i pożre mnie, bo
tak głosi wyrocznia. Wtedy ojciec ogłosił mnie następczynią tronu.
Nie wierzyłam słowom brata, mój nauczyciel i mistrz powiedział mi przecież, że człowiek
jest wolny i jego losu bogowie wcale nie potrafią przewidzieć, gdyż są tak samo zależni od
ślepej mocy chaosu jak ludzie. Nieład, bezkształt w każdej chwili może odrodzić się, jeśli
człowiek nie zostanie sprzymierzeńcem potężnego tyrana, który przybędzie nam na pomoc,
gdyby zgasł nieśmiertelny ogień w świątyni Afrodyty albo gdyby morze zalało porty
kreteńskie.
Ojciec łudził się czas jakiś, że ktoś uzdrowi Minotaura, nadając mu ludzki kształt. Wezwał
na Kretę jednego z najzdolniejszych budowniczych świata i kazał mu stworzyć podziemny
73
pałac, godny króla, boga nawet, z którego, umieszczony w centralnych komnatach, dostojny
więzień nie mógłby wyjść bez znajomości planu budowli. W dziesiątą rocznicę urodzin brat
mój został nakarmiony do syta mięsem magnackich dzieci - bo innego już jeść nie chciał - i
podstępnie uwięziony w labiryncie. Gdy ojcu udawało się zdobyć kilkoro niewolników
szlachetnej krwi, natychmiast wpuszczano ich w korytarze. Los nieszczęśników zależał od
przypadku - ginęli z głodu albo, spotkawszy Minotaura, zaspakajali na jakiś czas jego
niepohamowaną żarłoczność.
Przekonywałam wiele razy ojca, by zabić mego brata. A on wzdrygał się na myśl o
przelewaniu własnej krwi, nigdy bowiem nie był do końca przekonany, czy ta historia z
bykiem zdarzyła się matce na jawie czy we śnie. Nie czułam się zagrożona, zbyt pewnie
stąpam po ziemi, żeby bać się potworów, ale dobry władca powinien ratować honor rodziny.
Ojciec nie ustąpił, przyszedł do świątyni i dał mi wór złota na kolejne igrzyska.
. . .
Księżniczkę Ariadnę poznałem na uczcie u Minosa. Jako następca tronu siedziała po
prawicy ojca, tak piękna i niedostępna w swej powadze, że nie mogłem oderwać od niej
wzroku. Pozostała na honorowym miejscu, wbrew przyjętym zwyczajom, kiedy kobiety po
głównym posiłku udają się do swych komnat. Ośmielona winem, odrzuciła błękitny woal i na
prośbę króla grała na harfie dziwną, improwizowaną chyba kompozycję, zupełnie niezgodną z
tym wszystkim, co wiem o muzyce. Słuchacze wpadali kolejno w trans i ja także dałem się
oczarować tym dziwnym brzmieniom. Niewolnice dolewały wina, coraz prędzej uwijając się
między gośćmi. Nie wzbudzały zainteresowania, tak odurzyła nas muzyka księżniczki,
obojętnie jakim mocom, dobrym czy złym, była poświęcona. Pragnąłem być z tą niezwykłą
istotą, ja, który gardziłem kobietami jako słabszymi od siebie. Odgadła chyba moje życzenie,
choć nie wiem jakim sposobem, wstała i skinęła dłonią, bym szedł za nią i sama też opuściła
salę biesiadną.
W ogrodach bawili mniej znaczni goście. Tu i ówdzie niewolnicy pozwalali sobie pić bez
umiaru wino pana, za co nikt na przebogatej Krecie nie karał. Ledwo widoczna, w poświacie
dziwnie ciemna, Ariadna pytała, po co przybyłem na wyspę. Musiałem powiedzieć prawdę,
gdyż zmyślona na użytek Minosa historia śmieszyła mnie tylko. Odniosłem wrażenie, że
słucha mnie tylko cień, ale po chwili księżniczka wzięła mnie za rękę i poprowadziła w głąb
mrocznego ogrodu. Doszliśmy do ukrytego wśród krzewów pawilonu. Znalazłem się w sali z
wielkim łożem pośrodku, dookoła stały wąskie stoły pełne owoców, a obok nich puchary i
amfory z winem. Pachniało nieznanymi kwiatami i kadzidłem. Jak na dość chłodną wiosnę
było w tym wnętrzu parno i duszno. Ukrytymi drzwiami weszli nadzy niewolnicy z
pochodniami, wszyscy wysocy, smukli i jasnowłosi. Przy dźwiękach dochodzącej z podziemi
muzyki rozebrali swą panią i pieścili ją, pozwalając mi patrzeć i chłonąć ich ekstazę, ginąc
niemal w muzyce, coraz szybszej i głośniejszej. Stałem wciąż, nie mogąc ruszyć się z miejsca,
ale nie byłem pewien, czy tylko patrzę na wymyślne igraszki księżniczki, nie biorąc w nich
udziału, bo czułem przecież smak jej pocałunków i dotykałem gorącego ciała, piłem
podawane mi przez niewolnika mocne, aromatyczne wino koloru bursztynu. I oddałbym życie
za to, że równocześnie z Ariadną doznałem rozkoszy, zaraz potem spadając w głęboką
przepaść.
. . .
Tezeusz ambitnie gra swoją rolę i wolałby zejść do Hadesu niż z niej wypaść. Byłby jak
stworzony na zabójcę Minotaura, ma silne ramiona, nie wierzy w czary, a odwagę czerpał
74
chyba z serca samego Prometeusza, lecz w naszych słonecznych czasach nie ma już
pogromców i on, najlepszy, będzie ostatni. Powróci niedługo do chłodnych i ciemnych krain
swego ojca, a ja do labiryntu. Pogodna natura tego młodzieńca, sprzeczna z jego misją, urzeka
mnie i mam ochotę ocalić go. Wciąż istnieję jakby w dwóch różnych miejscach labiryntu i
boję się, że chaos obejmie mnie; wiedza byłaby wtedy daremna. Zmarnowałam życie? Będę
konsekwentna, bo boczne tory prowadzą jeszcze głębiej niż do grobu brata, we wrogie
wnętrze ziemi.
Lubię rozmawiać z Tezeuszem, urzekł mnie prawym charakterem, bo jest moim
przeciwieństwem, dodatnim znakiem wątpliwości i rozczarowań. Tyle razy zwyciężał i tak
barwnie opowiada o trofeach, które trzyma na statku, że aż przenika mnie dreszcz na myśl o
losie nieszczęsnych wybryków natury, które kazano mu tępić. Być może nie były
niebezpieczne, trwające jako narzędzia równowagi w rękach bogów, realizacja ich
nieprzeniknionych zamiarów. Gdyby bogini zechciała do mnie przemówić, uwierzyłabym jej,
ona wie, dlaczego nie mogę opuścić Krety i ominąć kolejnych igrzysk, z jakiej to przyczyny
nie wolno mi oddać ojcu złotego diademu, uciec daleko stąd, poza znany cywilizowanemu
człowiekowi świat, albo krążyć jak Tezeusz między podwodnymi skałami, czekając śpiewu
syren lub ciosu burzy, który powali mnie, zmiecie z pokładu w pałace Posejdona.
Może gdyby mógł być tu dziś ze mną mój stary mistrz, wiedziałabym jak postąpić. Jak
odrzucić płaszcz księżniczki i zdobyć szczęście prostych żeglarzy.
Niebezpiecznie marzę, Tezeuszu. Dane mi ocalić przed tobą ojczyznę i koronę. Ojcu
memu nie umknął syn twórcy labiryntu, runął w morską głębię i jak słyszysz, wolałabym
dzielić jego klęskę w naszej grze. Idę na spotkanie z tobą, nie przekonana i pełna gniewu.
. . .
Od rana błąkam się po pałacu w poszukiwaniu Ariadny. Wszędzie zostawia ślady, jakby
dopiero co przeszła, zza ścian wciąż słychać jej muzykę, a kroki cichną na odgłos mego
stąpania. Śledzi mnie albo ucieka. Nie mogę zorientować się, gdzie jestem, tyle tu komnat i
korytarzy. Niewolnicy uśmiechają się znacząco, jakby wiedzieli, co się stanie. Coraz rzadziej
ich spotykam, zdecydowałem się bowiem iść w jednym kierunku, żeby nie zgubić drogi. Sale
pałacu są w większości owalne lub wielokątne, mają różną ilość drzwi, podejrzewam też
istnienie tajemnych przejść. Postanowiłem schodzić w dół, żeby dotrzeć na parter, tam łatwiej
znaleźć wyjście.
Już południe? Słychać gong zwołujący służbę na posiłek. Gdzieś tu musi być kuchnia.
Znów zapach Ariadny. Kamfora i kadzidło, więdnące kwiaty. Zapach kapłanki, która spełnia
ofiarę, tego jestem pewien, osacza mnie ta woń, pociąga coraz niżej i niżej. Nie zauważyłem,
odkąd w salach zabrakło okien, a zaczęły pojawiać się migocące niespokojnie kaganki.
Przeciąg? Wciąż idę za nieuchwytnym cieniem kobiety, co miała pomóc mi w spełnieniu
misji. Niewolnicy zniknęli. Jest ciasno i przyjemnie. Coraz mniej mebli, drogę oświetlają
łuczywa wetknięte w umocowane na ścianach obręcze. Małe, pięciokątne sale łączą się
wąskimi korytarzami. Przed chwilą znalazłem mały kłębek czerwonej przędzy i idąc dalej,
zwijam ją, prowadzi chyba gdzieś na wschód.
Jestem w labiryncie! Trzeba wyjąć miecz z pochwy. Dobrze, że nie zostawiłem go w
swojej komnacie. Jego ostrze błyszczy w świetle żagwi, to mój myśliwski pies, który wietrzy
potwora. Skąd ten odór? Przyjemna woń świątyni zmieniła się nagle w fetor grobowca. Tyle
tu szczątków ludzkich, zetlałe resztki białych tunik, amulety i pierścienie... Milczące
podziemia... Labirynt w naturalny sposób łączy się z pałacem króla Minosa! Trzeba iść za
czerwoną nitką. Korytarze coraz szersze i wyższe, pod ścianami ławy, ale strach byłoby na
nich usiąść, pokryte są jakby brunatnozieloną, przechodzącą w spłowiałą czerń sadzą. Pod
75
nimi znów kości ludzkie i różne drobiazgi. Tak, zmierzam wprost do siedziby Minotaura!
W wielkiej, obszernej sali ścierwo potwora. Cztery kończyny zakończone silnymi
kopytami, rogi byka, sama czaszka ma średnicę długości ludzkiej ręki. Rozkład cielska
napawa mnie wstrętem, mijam więc je i przechodzę do drugiej sali, mocno oświetlonej
kolorowymi kagankami. Czuję, że gdzieś tu musi być jeszcze inna poczwara.
To nie Minotaura szukałem. Nie czułbym tak wyraźnie zagrożenia. Ludzkość żąda ode
mnie spełnienia misji. I oto stół, leży na nim owalny płaski przedmiot, przykryty kawałkiem
tkaniny, ostatni ślad na drodze do ofiary. Lustro? W świetle kaganków wyraźnie widać moją
twarz. I jest już Ariadna. Uroczysta jak nigdy dotąd. Z uśmiechem na ustach obiecuje, że w
decydującej chwili potrzyma rękojeść mego miecza.
76
Sezon na sny
Sezon na sny trwa cały rok. Z zaproszenia do pałacu można skorzystać tylko raz, o
dowolnej porze dnia. Znalazłam je na biurku w styczniu, miałam więc sporo czasu i najpierw
nosiłam wielobarwny krążek na szyi jak medalion, bo bałam się go zgubić na ulicy, a
następnie schowałam mój skarb do skrzynki z widokówkami, którą włożyłam pod poduszkę,
żeby w nocy tym lepiej jej strzec. Rodzina nie była zachwycona zaproszeniem. Dziadkowie
straszyli mnie, że nie wszyscy stamtąd wracają, być może to jakiś spisek, podstęp, żeby
porywać młode dziewczyny, chociaż chłopcy także giną we wnętrzu pałacu. Policja odmawia
poszukiwań na jego terytorium, bo jest to przypuszczalnie miejsce kultu, aczkolwiek dostępne
dla wyznawców wszystkich religii.
Jedynym warunkiem wstępu jest otrzymanie zaproszenia. Mieniące się barwami kółko
pojawia się ni stąd, ni zowąd na drodze człowieka, który może je oddać w recepcji pałacu, z
niczego nie korzystając. Obdarowanemu wolno jeszcze tego samego dnia przekroczyć wrota
wyznaczone przez numer na kółku. Tych bram jest podobno dwanaście, choć trudno je
policzyć, ponieważ sam pałac obraca się wraz z ruchem słońca, a cyfry na drzwiach są
widoczne tylko dla posiadających krążki. Pozostali widzą budynek jakby poprzez mgłę,
układającą się według geometrycznych prawideł w różnokształtne tęcze, wydaje im się
nierealny i niedostępny, choć nie wiedzą przecież, czy za chwilę nie zostaną zaproszeni. Na
pozór dach pałacu wydaje się płaski, lecz naprawdę nie można z zewnątrz zbadać, czy
budowla nie jest rosnącą w chmury wieżą z fantazyjnie poszarpanymi murami albo ponurym
koloseum, w którym rozegra się dramat zaproszonych, bo któż może zagwarantować, że
niektórzy z nich nie zostaną tam zabici albo pożarci przez dzikie zwierzęta dziwnych
władców pałacu, co nie pokazują się ludziom, ale przecież przenikają przez ściany tego
świata, szepcą myślom człowieka niedostępne rozkosze i tak wabią od wieków. Kim są?
Może bogami albo ludźmi uwolnionymi z cielesnej formy, skrzydlatymi iskierkami żywej
przestrzeni, którą nazywamy duszą, mylnie może, bo jeśli tak wygląda prawdziwy byt,
możliwe byłoby szczęście lub choćby próba dopędzenia go w ucieczce przed materialnym
istnieniem.
Takie i inne jeszcze dziecinne obawy przenikały mnie, gdy brałam do ręki pudełko z
pocztówkami. Straciłam dobry humor i pogodę ducha, z których znali mnie przyjaciele,
siedziałam wieczorami w domu i myślano pewnie, że zrobiłam się zarozumiała z powodu
zaproszenia, że gardzę nimi, bo go nie dostali i zapewne nigdy tego zaszczytu nie dostąpią, ja
tymczasem, dręcząc się wątpliwościami, zastanawiałam się, czy w ogóle pójść na tęczowe
wzgórze i wrzucić krążek do właściwego otworu w drzwiach. Gdybym zrezygnowała, matka
wymyślałaby mi od tchórzy i dziwadeł, lecz pozostali bliscy odetchnęliby, jakby groźba
wojny, zarazy, oddaliła się na jakiś czas od domu. Znowu byłoby rodzinnie, bezpiecznie,
nijako.
Zbliżały się wakacje, należało więc coś postanowić. Koledzy wypytywali mnie, dokąd tym
razem wybieram się, oczekując lada dzień męskiej decyzji, oni prędzej skorzystaliby z nęcącej
propozycji sił, które z niewiadomych przyczyn wybrały mieszkańców naszego miasta jako
77
przyjaciół bądź obiekt doświadczeń. Nie rozstrzygnę jednoznacznie tego problemu, choć
wiele widziałam za bramami pałacu. Jedno wiem na pewno - zachowałam w pamięci
wszystkie wydarzenia, w których tam uczestniczyłam.
Przygoda rozpoczęła się w dzień letniego przesilenia. Późnym popołudniem, nie żegnając
się z nikim, ruszyłam do pałacu. Wiedziałam podświadomie, że nie muszę zabierać niczego
prócz świecącego talizmanu. Mgły rozstępowały się przede mną tak, bym dobrze widziała
drogę; igrając z mą wyobraźnią, przybierały kształty postaci lub rzeczy, lecz gdy
podchodziłam bliżej, znów bezgłośnie umykały na bezpieczną odległość, a przeobraziwszy się
po raz kolejny, zaskakiwały zwinnością. Im głębiej zapuszczałam się na teren otaczający
pałac, tym przemian było więcej; płonące drzewo stało się potokiem, piasek ze ścieżki udawał
kolorowe kwiaty, które po dotknięciu rozsypywały się w śliski żwir, przypominający
karnawałowe brokaty, ani paru ziarenek nie udało się zatrzymać między palcami.
Polowanie na polny bukiet nie sprawiało wysiłku, schylałam się chętnie po ułudne rośliny i
szłam coraz szybciej, nie zwracając uwagi na to, że moja sukienka i pantofle także zaczęły
iskrzyć się to błękitem, to złotem. Pomyślałam, że nie różnię się teraz od zastępujących mi
drogę zjaw; z pewnością są wśród nich prawdziwi ludzie, tylko nie umiem ich rozpoznać.
Komuś zależy, bym nie odróżniła rzeczywistości od złudzeń, ale chyba nie jest to
niebezpieczne, nieznani Oni czuwają nad mymi krokami, nie potknęłam się jak dotąd, ja,
znana niezdara, idę ponownie, jakbym wiedziała, dokąd prowadzi ta ścieżka i czego szukam
pod bramami pałacu.
Nadzwyczajna ruchliwość postaci, zmierzających ku bramom, nie pozwoliła mi na razie
przyłączyć się do żadnej z żywych osób, żeby wymienić z nią pierwsze spostrzeżenia.
Potrzebowałam towarzystwa, gdyż zaczynałam już wątpić w swą realność. Chciałam zapytać
kogo bądź, czy jeszcze jestem, czy może wtopiłam się już w piasek ścieżki, by na zawsze
pozostać w tej formie materii, zachowując jedynie duchową tożsamość. Drgające pod stopami
światło uniosło się na wysokość kolan, następnie do pasa, sięgnęło piersi, by w końcu otulić
mnie całą swym ciepłem i prowadzić już po omacku przez szumiącą przestrzeń, którą zdawał
się wypełnić gęsty, o dziwo suchy deszcz. Przetarłam oczy. Stałam oto przed bramą numer
jedenaście obok młodego mężczyzny, który bez słowa wziął mnie za rękę i tak przeszliśmy
razem albo raczej przeniknęliśmy przez szklaną taflę drzwi. Ścisnęłam aż do bólu jego dłoń,
jakbym bała się, że już za chwilę obudzę się i nic się nie zdarzy.
Sen rozwijał swe wątki. Przechadzaliśmy się w pejzażu późnej jesieni, wśród stert liści,
zmrożonych pierwszymi oddechami szronu, ale nie było mi zimno. Listopadowa aura, która
powinna sprowadzić na mnie grypę, katar i ból głowy, tym razem nie szkodziła mi wcale,
mimo że miałam na sobie tylko sukienkę z krótkimi rękawami i pantofelki bez palców,
wsunięte na bose stopy. Chciałam iść tak przez wieczność, opierając głowę o ramię
najbliższego mi człowieka, szeptałam ważne tylko w snach, niejasne zaklęcia, aby alejka
nigdy nie skończyła się i słońce nie zaszło tego wieczora, łamiąc kosmiczne reguły, które w
snach nie muszą przecież obowiązywać.
W moim marzeniu mam prawo sama ustalać zasady, dane mi są kolorowe kostki
układanki, z której wolno zbudować najbardziej fantastyczne kształty, rozproszyć je i zacząć
składać na nowo tej samej jeszcze nocy albo dnia, pod opieką słońca śni się bowiem tak samo
dobrze i bezpiecznie. Założyłem, że nie rozstanę się z mym pięknym przyjacielem,
kochankiem, złudzeniem, sama nie wiem, jak go nazwać, a o imię zapytać nie śmiałam, bojąc
się spłoszyć szczęście, jeśli byłoby tylko rojeniem. Zaciskam powieki. Nie wolno obudzić się,
trzymam mocno chłodną dłoń człowieka, który coś mówi, ale tak mnie absorbuje samą swoją
obecnością, że nie rozumiem, o co pyta, może krzyczy, gniewa się na mnie, ale nie, siadamy
na ławce, by zjeść razem owoc dojrzałej pomarańczy, każde swoją połówkę.
„Co robić, by ten obrzęd można było powtarzać na jawie, jak cię tam sprowadzić z tego
78
przeklętego pałacu, dać prawdziwe życie, jeżeli jesteś obłokiem przydrożnego pyłu, z którego
pozwolono mi ulepić miłość, ale ja wiem, że nie dam się oszukać i nie zostaniemy tutaj, w
krainie listopada, przeznaczonej mi na pierwszy sen. Patrz na mnie, do uśmiechu jesieni
pasują twoje szare, chłodne oczy, dotykaj mnie ich światłem, żebym nie dała się namówić na
pełnię lata, ciepły sen o lenistwie i słońcu. Wolę mniemać, że istniejesz w moim świecie i gdy
do niego powrócę, znowu cię spotkam, że zachowałeś, tak jak ja, pamięć o naszym spacerze i
powitasz mnie wśród ludzi, jeżeli stąd wyjdę, znudzona snem, przepełniona obrazami, z
których będzie trzeba czerpać przez resztę życia, przez kolejne sceny, aż przejdzie się lekko
na tamtą stronę, wypełniwszy wszystko do przesytu, mdłości, tak że odejście będzie tylko
miłym kołysaniem”.
Nie otrzymałam odpowiedzi, potok myśli przepłynął ponad splecionymi palcami naszych
dłoni, zawirował i obudziłam się w szerokim łożu, sama i zziębnięta w sztywnej,
szmaragdowej pościeli. Ściany pokoju wyłożono lustrami, być może po to, bym mogła
podziwiać kunszt krawca, który uszył mi dziwne szaty i jubilera, co wyczarował precjoza,
leżące w otwartej szkatule. Wolno mi więc było ukoić ból bogactwem, obwiesić się
naszyjnikami, lecz wolałam jeszcze poszukać mego szczęścia. Wyszłam z komnaty, by
zapytać, sama nie wiedząc kogo, bo choć mam do dziś w pamięci każdy szczegół jego twarzy,
nie umiałabym jej opisać słowami, uprościć tego, co spełniło oczekiwanie wyobraźni i
umknęło, spłoszone jawą, ale jaka to realność, skoro wciąż śnię, nie opuściłam przecież
pałacu, rozpoczął się tylko nowy rozdział marzenia, w którym nie ma dla ciebie miejsca, mój
kochany i nie wiem, kto tak postanowił, bo gdybym odkryła tego tyrana, naszego autora lub
boga, stać by mnie było na bunt, niech będzie, zachowałabym się schematycznie, lecz nie
mam innego wyjścia, jakim bowiem sposobem miałabym zgodzić się stracić ciebie, choć
może byłeś tylko jednym z kwiatów bukietu i przemieniłeś się nagle pod wpływem ciepła
mych dłoni? Mógłbyś do mnie wrócić, gdybym pokonała złe bóstwa snów, owszem, jestem
od nich słabsza, potrzebuję marzeń i odpoczynku, ale dla ciebie wyrzeknę się ich, szkoda
tylko, że daremnie, bo wciąż cię szukam, każdego listopada i odpowiada mi milczenie świata.
Biegłam przez korytarze, przedsionki i sale pałacu, wszędzie spotykając ludzi w
towarzystwie widm, spokojnych, urzeczonych migotaniem pałacu, zwiedzionych przez
sprytne urządzenia, które zaspakajały większość najskrytszych pragnień gości. Niepojęte,
czemu właśnie moje marzenie zostało brutalnie przerwane, dlaczego postanowiono, że nawet
we śnie mam błądzić i szukać miłości bez skutku. Wiele razy wydawało mi się, że widzę
znajomą postać parę kroków przede mną, lecz gdy próbowałam jej dotknąć, rozsypywała się
na miliony błyszczących drobin, a ja znów stałam sama pośrodku śliskiej jak szkło, mieniącej
się ni to ścieżki ni to korytarza, patrząc gdzieś wzwyż, ku źródłom wielobarwnych świateł.
Przestałam już krzyczeć, gdyż nikt nie reagował na mój głos, skarga zdawała się pozostawać
wewnątrz mnie, nawet gdy kładłam się na tym dziwnym piasku, próbując siłą woli
zdezintegrować się na wirujące cząsteczki, nie dano mi jednak tej zdolności, widać nie
otrzymałam zaproszenia na stałe albo źle wypadłam w próbie, bo przecież spotkanie z tobą
mogło nią być, no i teraz wszechmocny jakiś śmieje się, że łatwo mnie nabrać na plewy,
polecę za pierwszym lepszym, zamiast rozkoszować się przyjemnością, jaką jest trwanie bez
cierpień i pragnień, powolne zapominanie o zazdrosnym „ja”, które zmusza człowieka do
ciągłej pogoni za złudzeniami. Dlaczego w takim razie nie wyproszono mnie z pałacu, jakie
zadanie mam jeszcze do spełnienia?
Wydawało mi się, że cicho syczący pod stopami piasek śmieje się ze mnie, szydzi ze
słabości, której poddałam się na samym początku przygody. Zgoda, pomóżcie mi zapomnieć,
niech z mych myśli zniknie chłodny romans listopadowy. Ścieżka zapada się głęboko, jakby
do wnętrza wydrążonej Ziemi. Płynę bez pośpiechu, nurkując w bursztynowym płynie lub
gazie o dużej gęstości, oddycham dziwnie swobodnie. Nie jestem tu sama. Ludzie nie
79
zwracają na mnie uwagi, nawet gdy niechcący ocieram się o nich, próbując uniknąć zderzenia
z wielobarwnymi kulami, wirującymi według sobie tylko znanych reguł w złocistej kąpieli
wraz z gośćmi pałacu. Niektórzy zastygli w pozach, jakie przybrali przed snem i tak rozmaicie
powyginani albo skuleni w podświadomej tęsknocie do embrionalnej egzystencji drgali
zaledwie, przypominając przedziwnie ukształtowane landrynki, wszyscy bowiem emitowali
dyskretne, złociste światło. Oczy bolały od ciągłego wpatrywania się w znieruchomiałe
twarze. Wciąż nie dostąpiłam łaski zapomnienia i z bijącym sercem przepływałam obok
drżących przez sen figurek, tak podobnych do siebie, że nie sposób je odróżnić. Wszyscy są
tacy młodzi, spokojni, ich rysy wyrażają zdumienie w tajemniczy sposób uzyskaną
przyjemnością, której warto poświęcić całe aktywne trwanie.
Zamykam oczy, kręcąc w wirowym tańcu fantastyczne piruety, to znów nurkuję z całej
siły, jakbym pragnęła dosięgnąć dna dziwnego zbiornika, choć wiem podświadomie, że w tym
śnie przebywam w przestrzeni bez końca i początku, niepojętej dla mej wyobraźni. Tylu ludzi
zasnęło tu i odnalazło swój raj, a ja krążę wśród nich i szukam jednej istoty, lecz bursztynowa
ekstaza tak zmienia twarze, że być może minęłam już cię, kochany, śpiącego, zatopionego w
nowej świadomości, którą podarował ci pałac.
Marzę, by sen pogrążył się w śnie. Zmienić się w przeźroczystą figurkę, zatrzymać oddech
i bicie serca tak jak otaczające mnie ludzkie manekiny, zatrzymać się w wybranym miejscu i
wygodnej pozie, skulić się może w tej dziwnej kąpieli, gubiąc kłopoty, nie szukać nikogo ani
niczego, nawet gdyby przemiana miała być nieodwracalna. Pozostać tu na zawsze, krążąc tak
powoli, że nowo przybyli nie dostrzegą mego ruchu, a i ja nie zobaczę nikogo, wędrując
wewnątrz siebie drogami stworzonymi przez światło płynnego bursztynu. Kładę się na wznak,
podpatrzywszy pozycję niektórych figur. Próżno zamykam oczy, kładę ręce na piersiach. Nie
zasnę. Złocista substancja wokół mnie zaczyna się burzyć, kipi wręcz, dziw, że nie parzy.
Coraz ciemniej dokoła, wciąż jednak zachowuję wrażenie, jakbym wcale nie zapadała w
marzenia, nie płynę już przez szczęśliwą głębię złotych barw, stoję na ciemnofioletowej
płycie z gładkiego szkła, boję się ruszyć, żeby nie upaść. Nade mną, nie wiadomo czy w
sztucznym mikroświecie czy po prostu w ogromnej sali, wiszą wysoko dwa słabe słońca,
które przesłaniają się nawzajem co jakiś czas, dając pulsujące granatowo - fiołkowe światło.
Jest chłodno. Tłum, zgromadzony poniżej wzniesienia, na którym stoję, rozgrzewa się
krzykiem. Czego mogą chcieć ode mnie ci ludzie? Mogłabym przemówić, omamić
rozwrzeszczaną masę słowami poddańczej modlitwy lub przysięgi, ale nie chcę tego czynić,
oddalam gdzieś daną mi moc i siadam na płycie, która teraz jest już nieforemną poduszką,
utworzoną jakby z postrzępionych chmur, otacza mnie, kołysze lekkimi drganiami. Zasypiam
i budzę się znowu, wciąż widząc przed sobą kłębiący się tłum, który być może skanduje teraz
moje imię. I nie wiem, czy żąda złożenia ze mnie ofiary czy też może mam nad nim władzę, a
jest mi tak obojętny, że nie zaryzykuję zejścia w dół, niech dziwny okręt płynie ponad
krajobraz pałacu, wypatrzy kryjówkę na długi sen zimowy o gasnących słońcach i obłędzie
zwierząt, o powrocie człowieka do nadrzewnych gniazd.
Masa ludzka szemrze gniewnie, próbuje mnie gonić, znienawidziwszy za milczenie i
władzę nad przestrzenną podróżą, bo w tym marzeniu być może tylko ja należę do gości
pałacu, natomiast czerniejące w dole mrowie to fałszywa karta, ciemna fatamorgana. I jakby
na potwierdzenie mej myśli sen zagęszcza się w barwy nocy, już nie ma wokół ludzi, opadam
nisko nad ulicę, czując, że jadę na niewidzialnym koniu przez wymarłe miasto.
Sezon na sny trwa, sezon kolorowy. Nim zajdą fioletowe gwiazdy, dotrę pewnie do bramy,
zsiądę z wierzchowca i na koniec przygody, bo pałac znudził się już mym towarzystwem,
przesypię ze dwa razy garść tęczowego piasku; wyobrażę sobie, że to tobie, piękny
nieznajomy, podaję rękę na pożegnanie, nim spotkamy się znowu w jakimkolwiek ze światów
pod słońcem listopada, by rozpoczął się następny obrót naszego trwania w cieniu tej samej
pomarańczy.