Lech M. Jakób
Romsky

Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
4
Jankowi Zubkowi -
mojemu przyjacielowi,
który zginął bezsensowną śmiercią
5
Dziewięć punktów wprowadzenia
1. Tylko przyzwoitość nakazuje, by już na wstępie uprzedzić Czytelnika, z czym będzie
miał do czynienia. Innych względów nie widzę, a przeciwnie, wzdragałbym się przed tanią
jazdą na sensacji i cudzym cierpieniu, które tu przytłacza swoim ogromem.
Historia, jaką przedstawię, wymaga w odbiorze hartu i czystego serca. I największy ładunek
tolerancji nie wystarczy, jeśli nie pójdzie za nią chęć szczerego poznania prawdy, jeżeli
nie wspomożemy umysłu otwartością na rozmaite, niejednokrotnie bulwersujące przypadki.
Dowiemy się, kim był Paweł Romsky. Co mu się przydarzyło. Dlaczego życie miał podłe,
a dookoła za dużo krwi. Z czym walczył, czego oczekiwał po sobie oraz innych.
O tym wszystkim dowiemy się z jego własnych ust. On sam będzie mówił. Słuchaj, Czytelniku,
uważnie. Jeśli masz rozwodnioną krew, zrozumiesz niewiele lub zgoła nic. Jest to
opowieść dla ludzi twardych, ale uczciwych. Komu obca żarliwość, nie uwierzy. Głupi nie
pojmie. Prostak tragedię wyśmieje.
Jedynie umysłom jasnym i sercom czystym nie obce będą stany zwątpienia i skruchy.
Wstrząśnie nimi bezsiła, przeryje gniew. Dotykając żywego zła, poprzez uczestnictwo, doznają
oczyszczenia.
2. To, co może stanowić o człowieczeństwie, podkreślają miliony zapisanych uczonymi
enuncjacjami kart oraz niemoc w dopowiedzeniu pełni.
Zaczerniane zwartym drukiem księgi budują człowieka i jego kondycję przez dogmaty,
kodeksy, systemy moralne, w zasadniczych sprawach nie tak znów różne od siebie, bez
względu na wielość kultur.
Natomiast niemoc w rozmaitym stopniu bliska jest wszystkim. Jak dochodzący do rozstajów
dróg waha się, którędy ruszyć dalej, tak człowiek w obliczu narzuconych norm popada w
rozterkę. Szczególnie gdy czyn, w okolicznościach skrajnych dwuznaczny, cechuje gwałtowność
w dochodzeniu prawdy, a jednostka wysługująca się namiętnościami i poczuciem własnej
sprawiedliwości poszukuje swojego miejsca wśród bliźnich kosztem konformistycznie
pojętej lojalności (czyli wymysłu o charakterze czysto użytkowym).
Jednocześnie przynajmniej intuicja podszeptuje nam, że zjawiska lokalne, typu tradycja
bądź obyczaj, stanowią część składową chomąta nałożonego nam z góry, by wędrówkami
wyboistym duktem życia kierowała nadrzędna zasada sprawdzalnego porządku. W myśl prostego
schematu: co istnieje, musi służyć nam; jeżeli nie służy, jest mało pożyteczne, najczęściej
złe.
Cóż, prostota i przejrzystość nie chadzają w parze z intencjami, nawet najlepszymi. Można
szlachetnie chcieć porozumienia ze światem, można też w bogobojnych zamierzeniach usilnie
dążyć do prawdy, ale nigdy nie wiadomo co, gdzie i kiedy łamie nasze postanowienia, z
wpojonych zasad czyni magmę, która rozpaloną do gorącości substancją pustoszy piersi i
zwęgla serce.
6
A jakże trudno sprawdzalne bywają ludzkie motywacje! Jakaż niebezpieczna to dziedzina -
moralność! Tyle łączy, co dzieli, a frymarczeniu nie widać końca.
Chłodny umysł powie - zło i dobro na równi służą prawdzie. I zgodzimy się z tym. A jeszcze
inny mędrzec ogłosi - co przeciwstawne, twórcze jest. Również przytakniemy. A gdy
padną słowa: po to dano nam rozum i serce, by z wagą myślenia oraz emocji kroczyć odpowiedzialnie
- czyż zaprzeczymy?
Lecz wszystko to ogólniki, sofistyczne sztuczki i zręczna manipulacja słowem wobec tego,
o co przychodzi nam się potykać. Reprodukcyjnie powtarzalne życie zmusza do powielania
zdumiewająco podobnych błędów, twórczość bywa destrukcyjna, namiętność wykrzywia
prawdę - często i bez wiedzy zainteresowanych. I w rezultacie nie wiemy, o co się oprzeć,
gdzie znaleźć ostoję. W diabelskim piecu smażą się ludzkie wątpliwości.
3. Po kilku refleksjach natury ogólnej, które częściowo powinny wprowadzić w istotę rzeczy,
przechodzę do faktów.
Pierwszy ważki: prezentowany nieco dalej list jest autentykiem. Napisał go Paweł Romsky
do Fryderyka W.
Drugi, nie mniej istotny: napisał, lecz nie zdążył, czy też nie chciał wysłać - będzie jeszcze
o tym mowa.
Trzeci: brakuje listowi kilku ostatnich stron. Jednak nie zaważy to w sposób istotny na odbiorze.
Okoliczności zostaną wyjaśnione.
Czwarty: dotarł do mnie dzięki Fryderykowi W., który uznał z stosowne, a raczej - pożyteczne,
ujawnić prywatną korespondencję.
Piąty: również dostrzegłem sens w ujawnieniu wstrząsających wyznań. Sens nadrzędny, bo
społecznie umotywowany. Pokusa opublikowania tragicznego listu była tak silna, że skontaktowałem
się z żyjącym rodzeństwem autora. Wszyscy bez wyjątku, a było ich czworo, ku
naszej z Fryderykiem satysfakcji, zgodzili się na ogłoszenie listu drukiem.
Szósty, zrozumiały: na życzenie zainteresowanych zamieniłem prawdziwe nazwiska na
fikcyjne, opuściłem nazwę miejscowości, gdzie wszystko się dzieje, a także - powodowany
obowiązkiem - zretuszowałem kilka szczegółów, które w nie zmienionym stanie mogłyby
zlokalizować miejsce akcji.
Sądzę, że Czytelnicy wybaczą mi wspomniane zabiegi. Bez nich bowiem nie poznalibyśmy
prezentowanej historii przed upływem szeregu lat, ustawowo chroniących tajemnicę korespondencji.
Fakt siódmy: rodzaj ingerencji w tekst. Naturalnie, nie wchodziły w grę poprawki merytoryczne.
Pozostałem wierny tekstowi do tego stopnia, że nawet oczywistą niekonsekwencje w
pisowni swojego nazwiska (prawdziwe ma zbliżoną budowę gramatyczną) pozostawiłem autorowi
bez zmian.
Moja praca nad tekstem polegała li tylko na uzdatnieniu technicznym. List rozbiłem na
akapity, wyodrębniłem dialogi i wprowadziłem światło między poszczególne bloki myślowe.
Istniała na to pośrednia zgoda autora, który sam, zaraz na początku, zastrzega się, iż nie uniknie
pewnego chaosu - co z resztą pokrywa się z rzeczywistością.
Myślę więc, że ingerencja taka uznana zostanie za celową, gdyż w sposób oczywisty zyskuje
na tym czytelność tekstu i jego przejrzystość.
To byłyby chyba wszystkie istotniejsze fakty.
4. Fryderyk W., uznany nie tylko w swoim środowisku paleontolog, mój długoletni przyjaciel,
poznał autora listu w okolicznościach drastycznych. Ponieważ ma to wyraźny związek ze
7
sprawą, pozwolę sobie oddać głos przyjacielowi. W refleksjach dołączonych do pakietu z
listem P. R. między innymi mówił:
„Opadło mnie dwóch opryszków. Zważ, mój drogi, iż była noc, a w promieniu kilkudziesięciu
metrów ani jednej latarni. Najbliższe zabudowania o dobre trzy minuty marszu. Wygwizdowo,
że hej.
Młodzieńcy wyskoczyli z mroku nagle, nawet nie zipnąłem. Doprawdy nie wiem, czego
chcieli. To zresztą w tej chwili mało znaczące. Naturalnie zasłaniałem się jak mogłem, ale
uderzenia padały gęsto i zaraz nadeszła słabość. Miałem podstawy sądzić, że za moment stracę
przytomność. I wówczas nadszedł on. Pomyślałem o nim najgorzej, bo po chwili wahania
ominął nas, jakby widok katowanego człowieka należał do najzwyklejszych na świecie. Rozzuchwaleni
tym młodzieńcy wzmogli agresywność i po kilku dobijających kopniakach (leżałem
już półprzytomny) popędzili za nową ofiarą. Chciałem wołać o pomoc, ale ból szczęk nie
pozwolił mi wydobyć nawet pisku.
To nieważne, co wówczas czułem. Posłuchaj, co było dalej, gdyż właśnie sedno. Dotarły
mnie krzyki i odgłosy szybkich uderzeń. Wszystko trwało krócej niż lot wróbla z drzewa na
drzewo. I cisza. Przestraszyłem się perspektywą ich powrotu. Wystaw sobie moje zdziwienie
i radość, gdy miast oprychów zobaczyłem... jego. Podszedł spokojnie, jak gdyby nigdy nic,
pomógł wstać i bąkając coś monosylabami odprowadził do miasta.
Nie wiedziałem, co sądzić o podobnej postawie. Mieszane szarpały uczucia. Naturalnie
wówczas. Jednak lata zrobiły swoje. To prawda, nie spotykaliśmy się zbyt często. Pierw
kontaktami rządził przypadek, potem dążyłem do nich sam. W pobliskim K. proponowano mi
odczyty. Tak ustawiałem godziny spotkań z młodzieżą, by wieczór spędzić w towarzystwie
mojego wybawcy. Do trudnych znajomości zaliczałem P.R.
W międzyczasie, co pamiętasz, zmarła Zofia, i dopiero wówczas doszło między nami do
zacieśnienia efemerycznej znajomości. Podtrzymywał mnie na duchu subtelnie i z wytrwałością,
świadczącą przynajmniej o zbieżnych przeżyciach.
Mówię, co odczuwałem niegdyś. Teraz, po zapoznaniu się ze wstrząsającym listem (czy
uwierzysz, że czytałem go przynajmniej pięć razy?) zrozumiałem więcej i lepiej, choć daleki
jestem od stwierdzenia, że do głębi. Na przykład ta historia z fatalnym poznaniem w innym
świetle się rysuje.”
Tu mój przyjaciel popada w dosyć luźne rozważania, trącając o prywatne, nie związane z
przedstawianą opowieścią sprawy. Przeskakuję do dalszej części, gdzie charakterystyka P.R.
Ważne dla nas.
„Romsky zawsze jawił mi się człowiekiem zamkniętym, skrytym, by nie rzec: na głucho
zatrzaśniętym w sobie. Tylko cierpliwość i jego z czasem rosnące zaufanie pozwoliło przełamać
lody. Nosił się dumnie, co - o dziwo - nie kłuło w oczy. Może dlatego, że szanował partnerów,
dawał im odczuć ich wartość. Do gadatliwych nie należał.
Jeżeli chodzi o postawę, wygląd zewnętrzny - nic nadzwyczajnego. Wzrost trochę więcej
niż średni. Postać szczupła, ale rozrośnięty w barkach. Twarz na pograniczu banalności, bez
zarostu, z grzywą blond włosów na czole. Głównie oczy i wyprostowana sylwetka robiły
wrażenie. Potrafił wzrokiem wedrzeć się w głąb duszy, aż mnie, starego w końcu dziada,
niejednokrotnie ciarki przeszły po krzyżu. Nie było w jego spojrzeniu ani cienia pogardy.
Raczej wyniosłość zatrącająca jakimś bólem. Irytował się, ilekroć ktoś spuszczał wzrok.
Nie zauważyłem nadmiernego przywiązania do tak zwanych dóbr materialnych. Zawsze
znoszone, ale czyste odzienie, jakieś ciemne sandały, zimą skórzana czapka z daszkiem. Dużo
palił. Uwielbiał piwo i szachy.”
8
Refleksje Fryderyka dotyczyły również środowiska, w którym urodził się i żył Paweł
Romsky. Przytaczam kilka ważniejszych zdań.
„Nie wiesz, co to ludność napływowa. Nie mogło być mowy o silniejszych więziach między
grupami. Istny konglomerat postaw i obyczajów. Ścinały się charaktery, mieszała krew.
Romsky akurat z Podola, choć dziad jego musiał, patrząc po nazwisku choćby, nadejść z zachodu.
Dużo Ślązaków, Kaszubów, Wielkopolan. Żydzi. Trochę Pomorzan, resztki Prusaków.
Gdzie nie strzelisz, trafisz. I tym ludziom przyszło razem żyć: w odświeżonej państwowości,
w nowym ustroju. Po kilku latach wariackich wędrówek i tragedii. Z bliznami, uprzedzeniami,
szczyptą rozsądku i potężną nadzieją. A ty teraz człowieku weź i żyj na beczce prochu.
Bo cudów nie ma - ludzkie namiętności czynią ze świata arenę, gdzie bezustanne, bolesne
starcia są na porządku dziennym. Ogień, woda. Niebo, ziemia. Między nimi człowiek. Piąty
żywioł.”
Dalsze cytowanie refleksji mojego przyjaciela byłoby nadwerężeniem cierpliwości Czytelnika.
I chyba lepiej w tego rodzaju przedmowie tylko dotknąć niektórych problemów, niż
narzucać swoje widzenie, co sam odebrałbym jako przynajmniej irytującą gruboskórność. W
tym przeświadczeniu przechodzę do punktów następnych.
5. Jaki był Romsky według postronnych, można roztrząsać w nieskończoność. Początkowo
gromadziłem o nim notatki z myślą o wstępnym wielogłosie. Wyobrażałem sobie, że przybliży
to skomplikowaną osobowość autora niebywałego listu. Przeprowadziłem wiele rozmów z
jego rodzeństwem (z wyjątkiem Bogdana R., który dotąd w Londynie), znajomymi, a także
obcymi świadkami wydarzeń. I ręce opadły. Opinie wściekle sprzeczne: jedni odsądzali go od
czci i wiary (po prawdzie tych była chyba znakomita większość), drudzy wynosili pod niebiosa,
znowuż innym Romsky wyglądał na człowieka, o którym nic sensownego powiedzieć nie
można. I zrezygnowałem z pierwotnego zamysłu na rzecz w miarę suchego punktowania najważniejszych
spraw. W ten sposób unikniemy kakofonii i niezdrowej ciągoty komentowania
cudzych cierpień.
Niechaj najszybciej przemówi on sam.
6. O liście
Na pakiet wyznań składa się 106 ponumerowanych kartek, czyli 212 stron. Jeżeli wierzyć
Jadwidze, siostrze P.R., było ich o 3 kartki więcej. Brakuje 5 - 6 zapisanych stron. Papier zeszytowy,
w kratkę. Pismo dosyć czytelne, duże, trochę zwichrowane. Skłonność do rozrywania
sylab, energiczne przekreślanie liter „t”, „f” i „ł”, co - jeśli z kolei wierzyć grafologom -
wskazuje na zdecydowanie, mocny charakter.
Cały list, wyjąwszy może dziesięć wypadków, bez śladu wykreśleń. Strony zapełnione
szczelnie: od brzegu do brzegu, z małymi marginesami - dolnym i górnym. Poczynając od
pierwszego słowa, zwarty szereg, ani odrobiny przerwy między poszczególnymi myślami czy
dialogami. Stąd wspominany wcześniej zabieg wprowadzenia światła.
7. Co uprzedzone w punkcie 3 - okoliczności wędrówki listu.
Osobiście Romsky listu nie wysłał. Trudno dociec: nie chciał czy nie zdążył. Ostatni fragment
wskazuje na to, że zwątpił w sens przekazania go adresatowi. Może zmienił zdanie. Nie
dowiemy się tego nigdy.
Istnieje także prawdopodobieństwo, iż listu nie dokończył. Wszystkie jednak rozważania
na zawsze pozostaną w sferze spekulacji.
List odkryła Jadwiga przypadkowo i po czasie. Nie zaglądając do środka użyła trzech
ostatnich kartek do podpałki w piecu. Zdążył je ogień strawić, nim pojęła ich znaczenie. W
9
szufladzie komody znalazła zaadresowaną dużą szarą kopertę. Był na niej adres Fryderyka W.
I dzięki Bogu zdecydowała się rękopis wysłać.
Ale na tym nie koniec. Ironia losu dodatkowo o rok przedłużyła drogę listu. Fryderyk, sądząc,
iż ma do czynienia z pakietem fachowych broszur, które zamówił wcześniej, koperty
(bez adresu zwrotnego) nawet nie rozerwał. Nie miejsce tu na opis małego szoku, jaki przeżył
Fryderyk, kiedy w końcu zdecydował się kopertę otworzyć.
8. Tragedia autora listu mało ma sobie równych. Intensywność cierpienia stawia ją w rzędzie
historii najsmutniejszych, które tyleż budzą współczucie, co wstręt. Jednak ponad tym
przeważa inna myśl, o znaczeniu szerszym, dotyczącym wszystkich, bez względu na to, kto
ile doświadcza, jaką tragedię przeżywa - myśl tycząca sprawiedliwości nadludzkiej. Bo ta
nasza, przypieczętowana prawem ustanowionym przez ludzi, boli przypadkowością, doprasza
się większego sensu. Cóż, powiedzą niektórzy, jesteśmy ludźmi. A skoro tak, to przyrodzona
nam ułomność. Owszem, ale nie znaczy to, byśmy ślepo w wymyślone przez siebie rzeczy
wierzyli. I nadto obrażali godność myślą o konieczności bezwzględnego podporządkowania
jednostki społeczeństwu w majestacie kruchych ludzkich praw.
Martwiałem przy lekturze listu P.R. kilka razy. Co Romsky wyczynia ze sobą - lub, jak on
sam woli, los z nim - pozostaje, mimo brutalności scen, jeszcze w jakiś sposób strawne. O
prawdziwą rozterkę przyprawia dopiero instynkt moralny. Mówi on nam między innymi to,
że gadki o nieprzystosowaniu, dzikiej naturze, pasji bezwzględnego dobra P.R. są określeniami
mało precyzyjnymi i niewątpliwie niepełnymi. Że jest w tym wszystkim coś głębszego,
co drażni szczególnie, wykraczając poza rogatki sankcjonowanej przeciętności bytu.
Chciałoby się zacytować to i owo z samego listu. Kilka uwag padło w punkcie 3. Trochę
powiedział Fryderyk W. Przed chwilą coś znów. Słowem, czas zakończyć przedłużający się
wstęp, bo cokolwiek w nim powiemy, będzie i za mało i za dużo wobec zjawiska pt. ROMSKY.
9. Ponieważ przedstawiany dokument siłą rzeczy nie może oświetlić okoliczności śmierci
P.R., kilka słów o niej. Rozmawiałem ze świadkami tragicznego zdarzenia. Wprawdzie sam
list przynosi pewne sugestie w tej materii, ale fakty, które miały miejsce po jego napisaniu,
wprowadzają nowy zamęt. Każdy zrozumie po swojemu. Jednym bardziej odpowiadać śmierć
samobójcza, innym zaś przypadkowa. Bo w dwojaki sposób można wypadek interpretować.
Romsky zginął zmiażdżony ściętą przez siebie sosną. Według relacji jego kolegów z wyrębu,
niespodziewanie silny wiatr przechylił walące się drzewo w kierunku najmniej oczekiwanym.
Z kolei Mieto i Doroba, przyjaciele P.R., twierdzą, iż Romsky mógł jeszcze uskoczyć,
lecz świadomie z miejsca się nie ruszył.
Prawdę mówiąc wersja samobójstwa rozmyślnego nie bardzo mi pasuje. Może (zakładając,
że dostrzegł lecące na głowę drzewo) trochę pomógł przypadkowi błyskawicznie godząc się
na śmierć? Zaakceptował tę propozycję losu? Może było i tak, iż sparaliżowany, zawahał się,
a potem było za późno? Bo trudno uwierzyć, by doświadczony drwal tak trywialnie zlekceważył
niebezpieczeństwo.
Niezależnie od powyższych spekulacji niejeden stwierdzi: gwałtowne odejście po trzydziestu
trzech latach pełnego udręki życia mogło być w przypadku P.R. jedynym wyjściem. Nie
wiem. Osobiście wstrzymuję się od głosu.
10
„Jeśli ci iść wypadnie tą drogą,
W jakimkolwiek kierunku, z którejkolwiek strony,
O każdym czasie i o każdej porze,
Zawsze będzie to samo: przyjdzie ci odłożyć
Sens i pojecie. (...)
A każde działanie
Jest krokiem na szafot, w ogień, w gardziel morza
Albo na kamień nie do odczytania.”
(T. S. Eliot, „Little Gidding”,
przekł. Władysław Dulęba)
11
Drogi Fryderyku! Być może zdziwisz się, czytając te słowa. Raptem, ni z tego, ni z owego,
list. Nigdyśmy przecież do siebie nie pisywali, a nasze spotkania łatwo liczę na palcach. Sam
nie wiem, co mogło mnie skłonić do podobnej wylewności. Znamy się pobieżnie i nie sądzę,
abyśmy zachowali o sobie jakieś silniejsze wspomnienia. Niemalże sobie obcy, choć nie do
końca - i chyba to zdecydowało. Na tyle obcy, że łatwiej przychodzi mówić bezpośrednio, a
na tyle okryci cieniem nikłej znajomości, by ośmieliło do rozpoczęcia rozmowy - właściwie
monologu.
Wybacz mało składną pisaninę. Nie nawykłem do przelewania myśli na papier. Wszelkie
przeskoki, czy też chaos, połóż na karb małej wprawy. I gdyby tak moje słowa w trakcie czytania
poczęły nużyć, nie czyń sobie wyrzutów, zaprzestań lektury. Podejrzewam, że przynajmniej
w połowie chodzi mi o sam fakt napisania tego, co zamierzam, a jeśli starczy cierpliwości
i dotrwasz do ostatniej strony - dziękuję.
Wybrałem Ciebie z bardzo prostej przyczyny. Domyślisz się jej po przebrnięciu najwyżej
kilku kartek. Teraz pozostanę jedynie przy krótkim stwierdzeniu - czyż nie Twoimi są słowa:
„Każdemu raj, co go własnym ogniem w piersi pali”?
Tyle w tej godzinie ciśnie się na usta. I nie to, że oglądając się za siebie muszę zaprzeczyć
sobie. Podejrzewam, że nawet gdybym miał jeszcze raz żyć, nie potrafiłbym inaczej. Od początku
było nie tak. A byłbym chyba głupcem wierząc, że każdy jakiś „następny raz” może
być inny.
Powiła mnie matka w zapadłym miasteczku Pomorza. Zapadłym dosłownie. Mury nielicznych
domów sypały się niczym ziarna z dojrzałego słonecznika, brukowanymi ulicami krążyły
watahy wściekłych i wychudłych z głodu kundli, a emigrujący w poszukiwaniu sensowniejszych
miejsc na ziemi mieszkańcy miasteczka, mijając rogatki, żegnali się z rzadko ukrywaną
ulgą. Odchodzili spiesznie, bez żalu i z zatwardziałą decyzją w sercu - nigdy nie wracać.
Skłamałbym mówiąc o jakiejkolwiek wyjątkowości mojego miasteczka. Podobnych było
wiele i wszystkimi pisała jednaka historia. Przesiedleńcy, ufając swoim gwiazdom, próbowali
osiąść tu i tam, w końcu mnogość ich pozostała, jak to się mówiło, „na zawsze”, do grobowej
deski. Szpetność sytuacji polegała na czym innym. Nie byli pewni nowej ziemi i dopiero następne
pokolenie miało utwierdzić ich świeże prawo zadomowienia. To jasne, że nawet najlepszy
plakat propagandowy nie zastąpi dzieciaka spłodzonego tu. Tak zapewne rozumował
mój ojciec i nie sposób odmówić mu cienia racji. Skoro zostali z matką, przynajmniej to jedno
robili w zgodzie ze swoim sumieniem, pospiesznie, regularnie i z zaciętością godną większej
sprawy.
Byłem piąty i nie ostatni. Z tej piątki zostało nas trzech (Marcin i Józef zmarli na zapalenie
opon mózgowych) - Bogdan, Maciek i ja. Potem sypnęło siostrami: Jadwigą, Kazimierą i
Rajmundą, a stawkę zamknął Maurycy. Byłoby nas niewątpliwie więcej, lecz matkę w połogu
powaliła gorączka i w ciągu czterech dni okutą sosnowymi deskami odprowadzono na podmiejski
cmentarz.
12
Po każdym z nas chudła coraz bardziej. Już po Rajmundzie wyschniętą na wiór ratował lekarz.
Kazał ojcu „powściągnąć witalność”, a w przypadku „niepohamowania instynktów”
groził śmiercią matki. Ojciec śmiejąc się wyrzucił konowała za drzwi i natychmiast przystąpił
do robienia Maurycego.
Sposób, w jaki przedstawiam owe wydarzenia, może wskazywać na niechęć do ojca. Bliskie
to prawdy. Rozumiałem, że robienie dzieci dla samej zasady jest słabym dowcipem.
Owszem, Bóg zabrania marnować nasienie, lecz ojciec z tego uczynił chyba ideologię. Podejrzewałem
go nawet o celowość nagminnego zniewalania matki, która nie tylko nigdy w tym
przyjemności nie znajdowała, lecz również traciła zdrowie. Słowem - jedynie dureń lub człowiek
działający z premedytacją mógł celować w następny poród. Co rodziło przypuszczenie -
ojciec świadomie zabił matkę.
Prawdę mówiąc zawsze sądziłem, że ojciec nie kocha matki. Ale i matka, zdaje się, nie darzyła
ojca zbyt wielkim uczuciem. To znaczy - może na swój sposób jakoś mieli się ku sobie.
Matka w tajemnicy przed ojcem i nami przetrzymywała na dnie kredensu do kilku butelek
wina i nie przypominam sobie dzionka bez skrzypienia drzwiczek i pobrzękiwania szklanki o
szyjkę butelki. Wino wchodziło jej w język, który rozpuszczała bez ustanku. Wysiadały przy
niej zawodowe lamentnice, płyty gramofonowe i ksiądz z ambony. Ojciec trzaskał drzwiami,
bądź w chwilach szczególnego rozdrażnienia zamykał matkę na skobel w obszernej spiżarni.
Dziwiłem się jego cierpliwości, bo po to Bóg dał mężczyźnie kobietę, by posłuszną mu była.
Bywało, że przepychanki słowne przebijał atutem suchy trzask dłoni po pysku. Może
dziwne, ale to matka, nie ojciec, używała tego argumentu. Ojciec nigdy ręki na kobietę nie
podniósł, choćby mu i jaka blekot w gardło wlewała. Taki był. I dzieci, to znaczy nas, wyganiał
na zewnątrz, gdy szła awantura. Chcąc nie chcąc wszystko podglądaliśmy przez parterowe
okno.
Ojciec uwielbiał zwierzaki, matka zaś na widok byle czworonoga w domu dostawała
drgawek. Przypętał się kiedyś pod drzwi stary kocur. Miauczał przeraźliwie. Matką trzęsło.
Bogdan próbował otworzyć drzwi. Matka, uznając to za jawny zamach, uciekła z kuchni do
pokoju. Zatrzymaliśmy kocura, lecz dzikość jego plus ostentacyjna niechęć matki prowadziły
do spięć. Co do mnie, uważałem, że kot ma prawo być przy człowieku. Zwierzę, podobnie jak
człowiek, oczekuje czegoś tam w rodzaju ciepła, co możemy mu bez ujmy na honorze po bożemu
zafundować. Pechowo jednak ów kocur któregoś razu przekroczył dozwolone i podczas
karmienia nagle przeorał mi rozcapierzoną łapą twarz. Byłbym mu i może darował, gdyby nie
bezczelne, bez odrobiny skruchy spojrzenie. Grzmotnąłem styliskiem od siekiery na odlew. Z
przetrąconego łba uszami puściła się ruda farba.
Uśmiech na twarzy matki dobił z kolei mnie. Kot może i zasłużył na takie potraktowanie,
ale to nie powód, by czerpać z tego radość. Rozprute policzki paliły - zastanawiałem się tylko,
od czego bardziej: od fizycznego bólu, czy też może ze wstydu za reakcję matki? Intrygujące
- nigdy przedtem nie sądziłem, że można znienawidzić matkę za taki z pozoru drobiazg.
No nie, chyba popadam w przesadę. Jeszcze trochę, a uznałabyś mnie za kogoś, kto gardzi
rodzicami. Muszę pospiesznie zaznaczyć, że pogarda i nienawiść zawsze były mi obce. Niektórzy
podobne uczucia uznają za oczywiste. Nie zgadzam się z tym. I nawet nie dlatego, iż
mówi o tym moja wiara. Nie zamierzam również przedstawiać siebie przez to w korzystniejszym
świetle. Ludziom trzeba dawać szansę, bez względu na ich postępki.
Rozumiesz teraz, skąd żachnięcie przy słowie „nienawiść”. Byłbym bliższy prawdy mówiąc
o smutku. Tak, teraz to widzę - wówczas, po tej historii z kotem, zmartwiłem się. Matka
13
nie powinna była odczuwać zadowolenia z tak marnego końca kocura. Miałem do niej żal i
Bóg mi świadkiem, że podobnych odczuć doświadczyłem w przyszłości wielokrotnie, choć z
różną intensywnością.
Niedobrze jest rozpamiętywać złe wspomnienia. Jednak próbując uchwycić początki moich
rozgoryczających przypadków, oparłem się - sięgając najdalej wstecz, jak potrafiłem -
właśnie o tę nieszczęsną przygodę z kotem. Musiały istnieć również inne wydarzenia, lecz z
wczesnych jedynie wymienione nie uległo zatarciu. Przypuszczam, z czasem trochę poznając
siebie, że moja pamięć podświadomie broniła się przed konserwowaniem złych wspomnień,
jakby sam fakt usilnego wymazywania czegoś z pamięci miał wykreślić z historii smutne wydarzenia.
Przekonałem się o tym już w szkole. Chodziliśmy z Maćkiem do jednej klasy (Maciek dwa
razy „zimował”, dzięki czemu szybko zrównałem się z nim), gdy nauczyciel matematyki,
gruby i wciąż ocierający z łysiny pot, zapewne dla żartu, spytał:
- Jeśli do czterech aniołów dodamy trzy diabły, ile to będzie?
- Jeden!
Odpowiedź moja oburzyła grubasa i porządnie oberwałem trzcinką. Długo siedziałem
zdumiony i do końca nie pogodziłem się z niesprawiedliwością. Pomijając moje ówczesne
myślenie, natychmiast „przystąpiłem” do zapominania o przykrym incydencie. A że z braku
doświadczenia czyniłem to nazbyt gwałtownie, wynik usiłowań łatwo przewidzieć. Nie tylko
ani rusz nie mogłem zapomnieć niesprawiedliwości, ale rozgorzał we mnie płomień oburzenia.
Nie dawało mi to spokoju. Gdy po kilku dniach zastąpiłem nauczycielowi matematyki
drogę, by wyjaśnić nieporozumienie, uderzył mnie w twarz. Tak, to straszne. Zaraz pożałował
trzepnięcia, lekko się cofnął. Trudno teraz opisać, co we mnie się działo.
- Jeżeli uderzysz jeszcze raz, nie ręczę za siebie!
Nie wiem, czy ton moich słów, czy też może sama treść spowodowały, że zadrżał, i nim
pokazał plecy, dostrzegłem w jego oczach coś w rodzaju znużenia pomieszanego ze skruchą.
Natychmiast cała moja złość odtajała. A gdy odchodził, przygięty i z obwisłymi ramionami,
naraz ogarnęło mnie współczucie.
Dopiero wówczas udało się o tym zapomnieć. Mój Boże, cóż to jednak za niepamięć, skoro
o tym piszę - powiesz. Uwierz mi - do dzisiejszego dnia naprawdę o tym nie pamiętałem.
Ale też i o tyle łatwiej przyszło puścić w zapomnienie, o ile niesprawiedliwość w ostateczności
wykupiła się skruchą.
Tak, do kroćset, masz rację, o wiele trudniej zapomnieć czyste zło.
Na krótko przed śmiercią matki przeżyłem pierwszą miłość. Teraz lekko i łatwo się pisze -
pierwsza miłość. Ale wówczas, Bóg jeden wie, jakie rozdzierały męki.
Ludwika rumianością cery przypominała dojrzałą malinę. Kreton sukienki wypychały dwie
nieznaczne wypukłości, a nogom jej mogłem przyglądać się bez końca. Nie powiem, ona
również strzygła za mną okiem. Nieśmiałość jednak długo nie pozwoliła zbliżyć się do siebie.
Mieszkała pięć domów dalej. Jej rodzice, oboje zza Buga, cieszyli się zdrowiem również
dwóch innych córek, nie mniej urodziwych, choć nieco starszych. Cóż, me cielęce serce wybrało
Ludwikę. Śniłem o niej, imieniem Ludwika zabazgrałem okładki wszystkich podręczników
i zeszytów, a każde, choćby przypadkowe wspomnienie o niej w rozmowie rozsadzało
piersi dzikimi swawolami kawałka mięsa, o którym mówią, że musi się nieźle napracować,
nim zapędzi właściciela do grobu.
Choć ukrywałem uczucie, w zasadzie dla każdego było jasne, co nas łączy. Panowała niepisana
umowa i nikt przystąpić do niej nie mógł. Co najważniejsze - respektowano to prawo.
14
Przynajmniej znakomita większość, śmiejąc się ukradkiem (z nieśmiałości) lub nie, szanowała
moje uczucie. Modliłem się w duchu o to, by komuś nie przyszła chętka przekroczenia
delikatnej granicy obyczaju. Zwłaszcza iż niektórym owa granica przesuwała się niebezpiecznie
daleko. Tolerancję miałem wybitnie osłabioną i zewsząd wypatrywałem zagrożenia.
Taka sytuacja dogadzała również Ludwice. Wszak nieśmiałość faszerowana jest nadzieją i
Ludwika miała prawo wierzyć w spełnienie. Gdy nasze przelotne spojrzenia niby przypadkowo
krzyżowały się - jedno drugie utwierdzało w powadze uczuć, a i jej koleżanki w sposób
niedwuznaczny dawały znać o potajemnym przymierzu. Wprawdzie nie w smak mi były nadgorliwe
pośredniczki, lecz nie będę ukrywał, że każdy dowód odwzajemnienia uczucia niósł
chwilowe ukojenie. Naturalnie, niedługo potem popadałem w jeszcze głębszą rozterkę.
Każdy mężczyzna, nawet ten przed dziesiątą rocznicą urodzin, jeśli nie wie, to przynajmniej
domyśla się, że przeciąganie struny w podchodach miłosnych grozi rozczarowaniem jednej
ze stron. Nie miałem powodu nie ufać Ludwice, ale nazbyt długie milczenie poczęło odkładać
w piersi niepokój.
I właśnie na pogrzebie matki stało się coś, o czym wolałbym nie mówić, co rezultacie doprowadziło
do fatalnych następstw.
Prócz nielicznej rodziny odprowadzały matkę sąsiadki i dalsi krewni. Przyszli również
chłopcy z dziewczętami, głównie ze szkoły. Ludwikę dostrzegłem w ostatniej chwili. Pierw
dziękowałem jej w duchu za wsparcie. Wzruszony do głębi, miast obserwować i słuchać
księdza, pilnie baczyłem na Ludwikę. Grudy ziemi bębniły już w cienkie sosnowe dechy
spuszczanej trumny, gdy zza pleców Ludwiki nadszedł Felek. Spiąłem się wewnętrznie, bo
jakoś dziwnie blisko Ludwiki stanął.
O, gdybym był wiedział, co uczyni, przynajmniej odwróciłbym oczy! Wszak nie darmo
mówią - co z oczu, to i z serca. Cóż, jednak zaprzeczyć oczom nie mogłem. Felek wsunął
dłoń pod ramię Ludwiki, a ta, czy przez roztargnienie, czy też przez współboleść, na chwilę
położyła głowę na piersi Felka. Trwało to może trzy sekundy, nim pojęła, kto ją podszedł. Nie
wykluczam i tego, że mogła spodziewać się mnie. Przecież w nie tak małym tłumie i w strugach
lejącego deszczu chwilami znikaliśmy sobie z pola widzenia.
Piersią przebiegł skurcz i bielmo wściekłości okryło oczy. Uderzenie pioruna nie uczyniłoby
we mnie większych szkód. Do końca pogrzebu chodziłem w transie, nie bardzo reagując
na kondolencje doskonale zorientowanych w ostatnim wydarzeniu kolegów.
Błądzenie ze ściśniętym sercem o tyle ma sens, o ile potem następuje rozładowanie. W
moim przypadku w grę wchodzić mogło tylko jedno. Pomyślawszy, o czym powinienem,
spokojnie przystąpiłem do dzieła. Minęło dostatecznie wiele czasu, by wyważyć gorycz i poskromić
niemęski żal.
O czym wiedziałem, chłopcy późnymi popołudniami rżnęli w piłkę na podmiejskiej łące.
Wśród nich nie brakowało i Felka. Gdy tak szedłem od strony ostatnich zabudowań ku nim,
jeszcze się wahałem. Ale wszyscy grali jakby nigdy nic, co ponownym, mało zrozumiałym
sztychem dźgnęło mnie w serce. Powoli przespacerowałem na ukos przez boisko do młodniaka
i upatrzywszy może trzyletnią brzózkę, począłem podrzynać ją przy ziemi ogrodniczym nożem.
Wreszcie drzewko zgubiło korzenie. Nie bacząc na lepki sok starannie obcinałem gałązki na
całej długości grubego kija. Po oczyszczeniu z liści i sękatych sterczyn odrzuciłem precz wiotką
końcówkę, tak że w dłoni pozostał mi tylko kijaszek do metra trzydziestu - poręczny i zgrabny.
Chłopcy, jakby przeczuwając, co się święci, przerwali kopaninę. Świsnąłem raz i drugi kijem
po trawie i uznawszy narzędzie za gotowe, niespiesznym krokiem podszedłem do nich.
Nie powinien był Felek wtedy na cmentarzu tak uczynić! Teraz chłopcy rozstępowali się
na boki i stanęliśmy z Felkiem oko w oko. Zbladł, ale nie ruszył się z miejsca. Podobała mi
się jego dzielność. Okładałem go tym kijem w gruncie rzeczy bez satysfakcji i z pewnym żalem.
15
Fryderyku! Nie mogłem postąpić inaczej. To prawda, czułem potem niesmak, wielokrotnie
przeklinając Felka za jego głupotę. Bo przecież, takie przynajmniej odnoszę wrażenie, nie
uczynił tego rozmyślnie. Spójrzmy jednak z drugiej strony - obraził Ludwikę. Łamiąc się w
sobie nie wiem jak długo, nie mogłem uniknąć nieuchronnego.
Ba, los spłatał w tym czasie figla bez porównania znamienitszego. Ojciec Ludwiki, dobry
w swoim fachu murarz, dostał lepszą pracę i mieszkanie w Gryficach. Wyjechali. Uwierz albo
nie, lecz nigdy potem Ludwiki nie widziałem. Nigdy, co gorsza, nawet słowa z nią nie zamieniłem.
Młode serce po młodzieńczemu krwawiło, czas płynął i pierwsza płocha miłość pierzchła
nie wiedzieć kiedy.
Choć, co zrozumiałe, potem niejeden raz doświadczyłem kobiety, do dziś przechowuję na
dnie serca kruchy promyk uczucia do Ludwiki. Inna sprawa, że nie mogłem jeszcze wtedy
wiedzieć, iż miłość i namiętność mogą przywieźć do zguby.
Biedny Felek długo lizał się z ran. Wprawdzie gnaty wyniósł całe, ale solidnie obite ciało
obrosło opuchlizną.
To ciekawe, lecz nie miałem ciągot do bójek. Pamiętasz zapewne okoliczności naszego
spotkania? Powiem więcej - do bójek żywiłem niechęć. W szkole z tego powodu uważano
mnie za mięczaka. Nie bardzo mnie to obchodziło. Nie cierpiała też moja duma. Naturalnie,
do czasu gdy ktoś solidnie nadepnął na odcisk - co miało miejsce choćby z Felkiem.
No, ale widzę, żem zagalopował się nieco, a chciałem Ci jeszcze bliżej o domu napisać.
Ojciec, Wiktor Romsky, z Podola nadszedł w czterdziestym piątym. Zostawił tam podobno
kobietę, co poroniła mu trójkę dzieciaków. Ile w tym prawdy, nie potrafię rzec. Mieli rozstać
się w zgodzie. Było tak albo nie - choć wolałbym wierzyć jego słowom. Po demobilizacji, w
stopniu kaprala, ruszył z innymi na zachód, potem na północ - bez szczególnego celu. Na jednej
ze stacji Pomorza wyszedł z wagonu rozprostować kości i zagapiwszy się na urodziwą
dziewkę, nie dogonił odjeżdżającego pociągu. Rad nierad powlókł się w trop za upatrzoną.
Dźwigała unrowską paczkę. Lepszego pretekstu nawiązania znajomości los nie mógł podsunąć.
Niosąc pod pachą karton przyjrzał się jej dokładnie - może i trochę za bardzo, skoro w
siedem tygodni później została jego żoną.
Matka wówczas przekraczała trzydziestkę. Nie przypominam sobie, by kiedykolwiek mówiła
o swoich rodzicach. Przypuszczam tylko, że opuścili ten padół w czasie drugiej wojny.
Wskazywać mogło na to skwapliwe unikanie tematu. Ze źródeł pośrednich (jakieś pociotki)
przeciekały jedynie szczątkowe wieści. Niby ojciec jej miał być przed trzydziestym dziewiątym
oficerem kawalerii, matka zaś Żydówką.
Dlaczego akurat sieroctwo matki tyle znaczyło dla ojca? Biję się w piersi - nie wiem.
Rzadko motywował swoje czyny, jeszcze rzadziej mówił o sobie. Milczek niemal doskonały.
Do tego wykonywał rzadki zawód - ludwisarstwo. Rzec można - dzwonom poświęcił zasadniczy
kawał żywota i serce. Informacja ta jest w pewien sposób zabarwiona goryczą. Ojciec
dzwony wynosił nad ludzi i bywało, że marzyłem o tym, by któryś z nich porządnie trzepnął
go w łeb, ocucił nieco z maniackiej pasji pieszczenia metalu. Wszystkie chrzcił osobnymi
imionami, rozmawiał z nimi, a gdy przychodziło się rozstać - w końcu, było nie było, zarabiać
musiał - sikał wodą z oczu jak baba.
Kiedyś proboszcz zamówił u niego dzwon dla tutejszej parafii, a ojciec, wlewając w robotę
duszę, zaprzysiągł trzy dalsze dzwony bezpłatnie, o ile temu dla parafii pęknie serce. Widać
serce nie wytrzymało trochę pyszałkowatego zobowiązania, bo do dziś na wieży kościoła wiszą
trzy. Proboszcz na tę intencję odpuścił ojcu grzechy na sto lat do tyłu, oczyszczając tym
samym przynajmniej ze dwa ojcowskie pokolenia wstecz.
16
Nie czas jednak na dyrdymały czy rodzinne anegdotki. Ale skoro jestem przy dzwonach,
muszę opowiedzieć jeszcze o innej ich roli w domu. Po narodzinach każdego z nas ojciec
odlewał specjalne dzwony. Łatwo policzyć - łącznie było dziewięć. Wszystkie wisiały w ojca
warsztacie, wysoko pod sufitem. Dwa z nich, Marcina i Józefa, okrywał kir. Nigdy nie słyszałem
ich głosu. W ogóle niewielki był z dzwonów pożytek, bowiem słyszeliśmy ich bicie
raz do roku. Ściślej mówiąc każdy z nas wysłuchiwał bicia swojego dzwonu w dniu urodzin.
Ojciec czynił z tego ceremoniał. Był przekonany, że w urodzinowych odlewach zaklęty jest
los wszystkich jego dzieci.
W danym dniu obchodzący święto urodzin wysłuchiwał klangoru brązowego brata z nabożeństwem
równym namaszczeniu. Dziwaczny obrzęd miał w sobie coś z magii. Przyznaję, że
z tego powodu lękałem się dnia urodzin. Majestat, z jakim ojciec celebrował tak podniosłą
uroczystość, wywoływał przygnębienie (rzecz jasna u mnie), momentami nawet strach.
Jeśli chodzi o mojego brązowego brata, miał on głos niski, dźwięczny, a gdy wsłuchać się
dokładniej, czystość tonu zakłócała jakaś chropawa nuta, ledwo dosłyszalna, lecz niosąca
trudny do opisania niepokój. Irytowało mnie to i niejednokrotnie zastanawiałem się, czy czasem
nie padam ofiarą słuchowego omamu. Nigdy też nie odważyłem się spytać o to innych. A
nuż usłyszałbym potwierdzenie przypuszczeń? Zresztą, musiało być w dźwięku brązowego
brata coś nie tak, bo słuchający ze mną ojciec marszczył brwi i jakby z niedowierzaniem kręcił
głową. Potęgował tym moją niepewność i rzadko kiedy potrafiłem opanować trzęsienie,
które mnie wtedy, choć na krótko, nachodziło. Z czasem nauczyłem się panować nad sobą,
jednak wciąż przynajmniej podskórny dreszcz wędrował między gnatami.
W ten sposób poznawaliśmy przeznaczony każdemu los, przypominany co dwanaście
miesięcy niczym groźne memento. Dla kogo groźne - miał pokazać czas. Pamiętam dobrze
tylko reakcję ojca przy urodzinach Jadwigi. Dlaczego? - jak miała się rzecz, wyłuszczę kolejno
w stosownej porze. Czerwieniał poirytowany i powtarzał w kółko:
- Jadźka, ty na siebie uważaj!
Jeden Bóg wie, ile miał w tym racji!
Doprawdy, narzekać nie nawykłem, lecz życie nie było mi dane lekkie. Przeciwnie - niosło
ze sobą więcej rozczarowań i goryczy niż niejeden zdołałby unieść na swoich barkach. Pocieszające
w tym wszystkim jest jedno: jakakolwiek droga życiowa komu wypadnie, zawsze u
jej końca ktoś czeka, kto wybredny nie jest, a nawet jest litościwy, bo przygarnie każdego,
bez baczenia na zasługi czy długi. Tak patrząc kosie w oczy, nie trzeba wyrzekać na przypadki
losu: temu da cierpkiego wina, inny zazna rozkoszy podniebienia przy dobrze odleżałej
śliwowicy - a wyjść musi na to, iż wspólnie spotkamy się po drugiej stronie, gdzie - wierzyć
w to pragnę - równo podadzą do stołu.
Nie chowam w sercu urazy do nikogo. Jednak serce mam ciężkie, jakby je gniotły młyńskie
koła. Teraz, w miarę jak opowiadam, Fryderyku, ostrzej widzę swój żywot. Po trosze
zmienia się to w spowiedź, lecz skoro już ma tak być, niechaj będzie. Nie zamierzam specjalnie
sobą przy liście kierować ani modelować, poprzestając na pilnowaniu prawdy. Jaka by nie
była, chyba więcej przyniesie i Tobie, i memu umęczonemu sercu, niźli wyrachowanie i dystans.
Zresztą, nie potrafiłbym tego.
Nawet nie wiesz, ile znaczy dla mnie ta opowieść. Pozwól więc, że powrócę do zatrzymanego
wątku i w zgodzie z sumieniem będę dalej prowadził zapis godnych ubolewania przypadków.
I jednocześnie chciałbym zastrzec: nie powołuję Cię na sędziego. Nie chcę, byś czuł
się obciążony jakimikolwiek obowiązkami. Lecz jeśli pod koniec pospołu dojdziemy do jednego
wniosku - nie będzie to żaden mój triumf. Nie uprzedzam. Pozostańmy przy samym
biegu rzeczy - tak jak się miały. Silniejszą powinny mieć wymowę.
17
Nasz wolno stojący dom bielał na skraju miasteczka, od północnej strony. Usytuowanie
pozwalało słońcu zaglądać do wszystkich niemal okien przez cały dzień. Ćwierć kilometra
dalej ciągnęły się mieszane lasy, z przewagą liściastych. Lubiłem te lasy. Miały w sobie coś
niepowtarzalnego. Spacery, a właściwie włóczęgi wśród porośniętych wykrotów czyniły mnie
lekkim na duszy. Nie tyle może spokój, choć on rzecz jasna też, co jakiś ład natury i jej harmonia
powodowały, że niechętnie wracałem do miasta, między ludzi. Ścieżki przecinały ruchliwe
kawki, terkotały ukryte wyżej dzięcioły, czasem przemknęła sarna, ciężkim chrzęstem
dawał o sobie znać dzik - i nie przestawałem się dziwić, jak to wszystko genialnie jest ułożone,
do siebie dopasowane. Padlinę podkopywały żuki, wiatr powalał chorą brzozę, która butwiejąc
wzbogacała ziemię - słowem wszystko, co żyło, wzajemnie się uzupełniało. Dostrzegałem
w tym sens i oczywistą wielkość natury. Nadrzędną, cudowną logikę istnienia. Jedynie
napotykane zwierzęta gwałtownymi ucieczkami sprawiały przykrość. Dawały znać, że człowiek
do tego świata nie należy, jest tu obcym, ba, nawet niepożądanym przybyszem.
W głębi lasu, może dwa kilometry od miasta, otoczony kilkudziesięcioletnimi dębami mieszkał
Rakojad. Gajowy. Krępy, płowowłosy, o rozbieganych oczkach człeczyna. Chałupę miał niezłą,
drewnianą, z niewielkim obejściem. Żył samotnie. Zachodziłem do niego czasami, zwłaszcza
znużony długą włóczęgą, by odetchnąć, pogadać o tym i o tamtym. Szybko odkryłem, że kłusuje,
i to był pierwszy minus. Ostatecznie jego sprawa - próbowałem myśleć. Kłusowało w okolicy
wielu. Chłopi zakładali wnyki nagminnie. Dlaczego akurat on nie miał uszczknąć coś dla siebie?
Zwierzyny nie brakowało. Jeszcze szybciej zorientowałem się jednak, iż Rakojad bije zwierzynę
dla samej przyjemności. Po prostu mordował bez celu - zobaczył przelatującą srokę i trrach!,
nawinął się borsuk, już po nim, nawet za myszami polnymi pryskała ziemia.
Miedzy gajówką Rakojada a miastem, bardziej na wschód, ciągnęła się bocznica kolejowa
z tartakiem u końca. W tartaku pracowało piętnastu z chłopa, a jeśli policzyć robiących przy
wyrębie i zwózce, nawet do trzydziestu. Nie znalazłeś wśród niech obiboka. Taki przy drewnie
nie wytrzymuje. To prawda, chłopcy za kołnierz nie wylewali. Lecz prawdą jest też, że
przynajmniej do dziesięciu godzin dziennie nie widziałeś u nich wyprostowanych pleców.
Robili swoje bez pudła.
Jeszcze z nimi nie pracowałem, gdy Rakojad postrzelił jednego przy ścince. Niby przypadkowo,
w pogoni za lisem. Tak przynajmniej stanęło w urzędowym protokole. Chłopcy wiedzieli
swoje. Dla żadnego z nich nie było tajemnicą, że Doroba dostał kulkę w udo za solidny wycisk w
knajpie. Zaczepił Dorobę Rakojad, oberwał po pysku, a potem świńskim sposobem się mścił.
No, ale o tym wybryku Rakojada, a także ohydniejszej jego niźli tłuczenie dla sportu zwierzyny
manii, dowiedziałem się grubo potem. Miał jeszcze los skrzyżować nasze drogi w przyszłości.
Życie w miasteczku toczyło się niemrawym torem i nic z reguły nie zakłócało leniwego
rytmu dni. Ratuszowi urzędnicy od siódmej do piętnastej przewalali z miejsca na miejsce
sterty papierów, w aptece najwięcej szło proszków od bólu głowy i waleriany, Rusza okryty
białym fartuchem godzinami wystawał przed pustawym zakładem fryzjerskim i nawet kotom
nie chciało się przeszukiwać śmietników. Zdumione słońce dzień po dniu z niesmakiem uciekało
na zachód.
Na małej stacyjce rzadko zatrzymywał się pociąg. Zwykle ledwo zwalniał biegu, by wypluć
z wnętrza pocztowego wagonu paczkę lub wór z listami, i rozrzucając wiązki iskier przyspieszał
ku uldze zawiadowcy.
Nikt w tym mieście chyba nie żył serio. Jedynym ożywieniem bywały dzieci opuszczające
szkołę. Tak, dzieci, u których wstrzyknięta już dawka stateczności przemieszanej z beznadziejną
obojętnością jeszcze nie zdążyła zacząć działać.
18
Po śmierci matki najwięcej pociechy mieliśmy z Kazimiery. Energicznie zajęła się domem,
dyrygowała zakupami. Dosyć pociesznie to wyglądało. Trzeba przyznać, że jak na swoje
dziewięć lat wywiązywała się z dobrowolnie narzuconych sobie obowiązków całkiem do rzeczy.
Ojca początkowo sparaliżowała energia Kazimiery, lecz z czasem przystał na nowy
układ. Coraz więcej poświęcał się piciu. Wlewał w siebie wódkę z zaciekłością, kilkoma łykami,
jakby nagle chciał odrzucić precz nachodzące zmory. Coś go dusiło. Jęczał nocami i
krzyczał. Ból wyrywał mu z piersi mało zrozumiałe słowa. Wiedzieliśmy, że cierpi.
Bogdan w tym czasie studiował na politechnice. Mało interesował się domem. Przyjeżdżał
rzadko, na krótko. Jakby mu ziemia gorzała pod stopami. Nie mieliśmy wspólnego języka. Wciąż
uciekał w książki, a rozmawiając z nim odnosiłem wrażenie, iż mam przed sobą ścianę powietrza.
Był doskonale nieobecny. Owszem, przytakiwał, od czasu do czasu bąknął coś, ale gdy przychodziło
co do czego, okazywało się, że nic nie pamięta. Nie robił tego celowo - taki był.
Maciek - przeciwieństwo Bogdana. Uśmiech nie opuszczał jego twarzy, łatwo nawiązywał
znajomości. Jeśli kogoś nie znał, walił prosto z mostu:
- Cześć, Maciek Romsky jestem, a ty?
Zaczepianych rozbrajał niewinny uśmiech. Bezpośredniość i żywość zjednywała przyjaciół.
Otaczał się nimi, nie potrafił bez nich żyć. Uczył się słabo. Wyciągnięty za uszy z siódmej
klasy poszedł na ucznia do kaletnika, Filipa Memora.
Natomiast wszystkie trzy moje siostry wyraźnie bały się świata. Wyjąwszy Jadwigę, żadna
nie grzeszyła urodą. Rajmunda znalazła upodobanie w szyciu, dzięki czemu nie pałętaliśmy
się w dziurawych portkach. Ze zdobytych skrawków ubrań w mig powstawał nowy ciuch:
obszywała koleżanki, okoliczne sąsiadki. Kochana Rajmunda! Wespół z Kazimierą trzymały
dom w garści i nikt nie mógł powiedzieć, że nie stało w nim robotnych kobiet.
Smuciła mnie natomiast Jadwiga. Początkowo nie dawałem wiary, ale czas potwierdził złe
przypuszczenia. Nadmiernie mizdrzyła się do mężczyzn. Niewinne żarciki nie wiadomo kiedy
przemieniały się w poszeptywanki i niezdrowy chichot. Bolałem nad jej lekkomyślnością.
Słabowity Maurycy ledwo wydźwignął się z jednej choroby, zaraz popadał w drugą. Odra,
koklusz, szkarlatyna, świnka, a ostatnio ospa wysysała z niego zdrową krew. Wodził mało
przytomnymi oczkami, w lepsze dni gaworzył do siebie, bywało, że i uśmiechnął się. Powinien
był już dawno zacząć chodzić i mówić. Kazimiera z Rajmundą wprost ze skóry wyłaziły,
by ulżyć cierpieniom braciszka. Daremnie. Widać choroby zmówiły się przeciwko niewinnej
istocie i przeorując drobne ciałko z lewa na prawo i z prawa na lewo, powoli spychały Maurycego
na tamten świat. Żałość brała na tę niemoc. Gasł nasz kochany Maurycy i na nic się
zdało przesiadywanie po nocach.
Gdy trzęsła nim grypa z powikłaniami , chodziłem do Technikum Leśnego. Wpadła do sali
zdyszana Rajmunda:
- Maurycy nie oddycha!
Boże, jak cierpiałem! Mogłeś wtedy lepiej zabrać mnie, cóż Ci, Okrutny, po Maurycku?
Biedak nie dociągnął trzech lat, z tego więcej niż trzy czwarte w łóżku.
Marcina i Józefa nie pamiętałem w ogóle. Za to śmierć najmłodszego z nas przeryła mnie
potrójnie. Nie wstydziłem się łez po raz pierwszy i ostatni. Przedtem jeszcze nie umiałem,
potem już nie umiałem płakać. Łzy to babska rzecz. Ale płaczący mężczyzna pęka w sobie.
Ryczałem w poduszkę kilka nocy z rzędu i wciąż przed oczyma jawiła się wymizerowana
twarzyczka Maurycego, zbolałe, przesycone niemym wyrzutem spojrzenie. A ja mu nic nie
mogłem pomóc!
19
Pochowaliśmy go obok matki. Ojciec nie przyszedł na pogrzeb. Byłbym do końca przeświadczony,
że nie dotarła do niego śmierć syna (pił wtedy wyjątkowo dużo), gdyby nie zdarzenie,
które miało miejsce jeszcze tej nocy po pogrzebie.
Bogdan wrócił wieczornym autobusem na uczelnię. Zostało nas w domu sześcioro. Jakoś
tak po północy, złamany zmęczeniem i majakami, wpadłem w sen. Obudził mnie potworny
hałas. Minęła dobra chwila, nim pojąłem, co się dzieje. Biły dzwony w ojca warsztacie. Chyba
wszystkie.
- Paweł, co robimy?
Spaliśmy z Maćkiem w jednym pokoju, dziewczęta obok, w drugim. Zaraz też do nas wystraszone
przybiegły.
- Nic.
- Zwariował!
- Nie bój się, nie zwariował.
Dzwony szalały, a mieszany, wielotonowy klangor wyniośle kołatał się korytarzem, rozsadzał
uszy, wreszcie począł wywabiać z najbliższych mieszkań sąsiadów.
- Paweł, na miłość boską, zrób coś!
Szybko naciągnąłem spodnie i pobiegłem pod drzwi warsztatu. O nie, nie zamierzałem
przeszkadzać ojcu w jego boleści. Przeciwnie. Postanowiłem pilnować pod drzwiami, by czasem
inni nie wleźli mu w paradę.
Sąsiedzi klęli, błagali, wreszcie zatykając uszy szli precz. Rozkołysane dzwony dźwięczały
żałobną pieśnią do szarego świtu.
Przeczytałem dotychczasową pisaninę i mam wrażenie, że nie dość jasno przedstawia atmosferę
lat dziecinnych. Trochę stronniczo. Bo przecież nie zawsze była mroczna. Pamiętam,
siadywaliśmy zimowymi wieczorami w największym pokoju, wszyscy razem, przy miłych
zajęciach. W rogu stał ogromny kaflowy piec, gorący od trawionego węgla, na stole mruczało
radio. Ojciec grał z Bogdanem w szachy, matka otulona kocem siedziała w fotelu pod lampą,
wyszywając na ścierkach i poszwach fantazyjne wzory, a Jadźka, Kazia, Maciek i ja bawiliśmy
się kręglami, które ojciec na prośbę Maćka w drewnie wytoczył. Malutka wówczas Rajmunda
raczkowała dopiero wśród szmacianych lalek.
I choć takich rodzinnych wieczorów nie zaznałem wiele, nie zmienia to faktu, że istniały.
W końcu nie kto inny, a ojciec nauczył mnie lasu, ileż to razy chadzaliśmy wspólnie nad jezioro,
z matką nawet ze dwa razy jeździłem na wycieczki w głąb kraju. O nie, nie jest to mało!
Zważywszy warunki, w jakich żyliśmy, wielość zajęć rodziców, wreszcie - chude czasy,
trzeba oddać Bogu, co boskie, cesarzowi, co cesarskie. Byłbym czarnym niewdzięcznikiem
wykpiwając się powiedzonkami w rodzaju tego o łyżce miodu i beczce dziegciu. Każde życie
inną miarą idzie. Starałem się czerpać z napotkanego dobra jak najwięcej i Bóg mi świadkiem,
że ocierając się o dobro coraz rzadziej, tym skwapliwiej je szanowałem.
Wybacz, Fryderyku, te proste refleksje. Już wracam do przerwanego wczorajszej nocy
wątku.
Śmierć Maurycego wstrząsnęła mną. Blisko pół roku chodziłem oczadziały, jakby kto
obuchem zdzielił między oczy. Wreszcie ocknąłem się.
Biedowaliśmy straszliwie. Odpadły przecież dochody matki, ojciec przez pijaństwo nie zarabiał
nic, a do tego zapadł na płuca. Na Bogdana nie mogliśmy liczyć - studiował, wieczorami
pracując na własne utrzymanie. Czasami przychodził jakiś przekaz - na dwieście, dwieście
pięćdziesiąt złotych - i na tym koniec. Odpisywałem Bogdanowi, że jakoś sobie radzimy,
choć wątpię, by w to wierzył.
20
Teraz w domu, po ojcu, najstarszy byłem ja. Bez większego żalu rzuciłem technikum, by
nająć się przy wyrębie lasu. Maćka przecież powołano do wojska - poprzednie odroczenie
straciło ważność. Mnie mundur, jako jedynego żywiciela rodziny, miał ominąć.
I na tym stanęło: dziewczęta zajmowały się domem, a ja przynosiłem pieniądze. Obrzmiałe,
w odciskach ręce świadczyły, jakim kosztem zdobyte. Nie żałowałem sił, które na początku
nie szły w parze z doświadczeniem. Jednak przywykłem do siekiery. W dwa miesiące
później robiłem nią nie gorzej od Antka Doroby, drwala o dziesięcioletnim stażu. Pierwsza
sprawa - polubić, druga - chcieć, a potem robota idzie sama.
Robienie przy drewnie dawało mi nadspodziewanie dużo radości. Czułem smak męskiego zajęcia.
Wylewanie litrów potu było zaszczytem. Antek Doroba wprowadził mnie między drwali i
mimo milkliwości podobnej do ojca doskonale porozumiewałem się z resztą towarzystwa.
Zwłaszcza wysoki Mieto przypadł do gustu. Żylasty, wyschnięty, z sumiastym wąsem chłop.
Zaraz pierwszego dnia nie czekając wyciągnął łapę, szczerze potrząsnął ramieniem i widząc moje
zmieszanie porwał do rozmowy. Nikt nie dawał odczuć, żem żółtodziób. Z miejsca uznali mnie
za równego - inna sprawa, trochę na kredyt. Przedtem znaliśmy się przecież tylko z widzenia. Tak
naprawdę przypieczętowaliśmy przyjaźń dopiero wtedy, gdy przyjrzeli się mojej robocie.
Niby wszystko szło jak najlepiej: miałem dobrą pracę, wydźwignęliśmy się z długów, ojciec
pił ze względu na chorobę umiarkowanie, lecz jedno ćmiło niczym ból zęba - Jadźka. W
rozpuście poczynała sobie coraz śmielej. Pomyśleć tylko - szesnastoletnia panna dająca ludziom
powody do dwuznacznych uśmiechów! Gdyby ojciec był w stanie pojąć, co się dzieje,
o, nie puściłby Jadźce płazem haniebnych wyskoków!
Miałem prawo wałęsać się struty. Prosiłem na przemian Rajmundę i Kazimierę, by spróbowały
wpłynąć na siostrę. W końcu - sądziłem - kobietom łatwiej się dogadać. Gdzie tam,
delikatne uwagi sióstr spływały po Jadwidze niczym woda po psie. Chichotała jeszcze hałaśliwiej
i odymając buzię malowała oczy wyzywającymi kolorami. Kiecki też nosiła pstrokate,
wciąż droższe - i nawet nie dopuszczałem myśli, skąd na to brała pieniądze.
Był czwartek, wróciłem z wyrębu wyjątkowo skonany, późnym wieczorem Kazia odgrzała
kotlety i jadłem obiadokolację. W połowie posiłku coś mnie tknęło.
- Gdzie Jadźka?
Kazia spuściła oczy i rzuciła bez przekonania coś tam o kursie kroju i szycia. Zegar wskazywał
kwadrans na dwudziestą drugą. Poczułem, że mi jakiś prąd w mózgu robi dziurę, zadrżały
ręce. Kotlet uwiązł w gardle, odtrąciłem talerz.
Dotąd Jadźka starała się zachować pozory. Kłamała nieporadnie, ale przy odrobinie dobrej
woli usilnie wierzyłem jej. Dłużej nie mogło tak trwać. Nie istniał nawet cień złudzenia. Gziła
się szmata po kątach. Ech, jak bolało serce. Siostra, moja rodzona siostra!
Czekałem prawie godzinę. Duża wskazówka zaczęła już ciągnąć pod górę na dwudziestą
trzecią, gdy przy drzwiach rozległ się delikatny chrobot. Weszła w radosnym nastroju, jeszcze
coś nucąc pod nosem. Śmierdziała wódką i mężczyzną.
- Gdzie byłaś?
Przestrach szybko ustąpił miejsca wyniosłej pewności siebie.
- Co to cię obchodzi... smarkaczu?
- Powiedz, gdzie byłaś, siostro.
Mówiłem łagodnie, cicho, prawie szeptem, jakby bojąc się własnych słów. Z pokoju obok
wejrzała głowa rozespanej Rajmundy. Machnąłem ręką, zostaliśmy z Jadźką sami. Czułem, że
ogarnia mnie niedobry spokój.
- Byłam, gdzie byłam, a tobie nic do tego.
- Dlaczego to robisz?
- Co?
21
Zdradliwy spokój powoli wygładzał rytm serca.
- Puszczasz się na lewo i prawo.
- Jak śmiesz!
- Dlaczego to robisz, siostro, powiedz, dlaczego?
- Głupek. Gówniarz jesteś. Wiesz o tym? Nic nie rozumiesz! Nic!
- Siostro...
- Daj mi spokój! Mam was wszystkich po dziurki, ojca, ciebie, Kaźki, wszystkich!
Chwiejąc się krzyczała coraz głośniej, coraz więcej. Głowa pękała od szumu. Miałem
dość. Wstałem i wyszedłem.
Dni następne przyniosły pewne uspokojenie. Jadźka wracała ze szkoły prosto do domu.
Kazia i Rajmunda chwaliły sobie jej pomoc. Jednak moje serce nie było spokojne. Zbyt gorliwie
Jadźka poświęcała się pracom domowym. Czyżby wzięła na przeczekanie?
Nie minęło pięć tygodni, a smutne domysły potwierdziły się.
Musiałem wyjechać do powiatu na kilka dni, przy okazji też przywieźć obiecaną Rajmundzie
maszynę do szycia. Dziewczyna rozsmakowała się w krawiectwie. Jej ulubione zajęcie
mogło przynieść dodatkowy dochód nam wszystkim. Poparłem pomysł i zapożyczywszy się
u Doroby maszynę kupiłem. Ciesząc się z góry na radość Rajmundy, wracałem niemal rozpogodzony,
nie przeczuwając niczego.
Dopiero przed domem napadł mnie lęk. Nie potrafiłem rozpoznać przyczyny niepokoju.
Jak dotąd nie wahałem się, tak teraz ostrożnie zdjąłem dłoń z klamki i powodowany nie wiadomo
czym, wróciłem na ulicę. W skroniach dudniło, miękły nogi. Po cichu przeszedłem do
warsztatu ojca, skrzynię z maszyną do szycia odstawiłem w kąt i przysiadłem zapalić. Ochłonąć
nie ochłonąłem, ale przynajmniej tyle sił się znalazło, by pokonać bezwład i wewnętrznymi
drzwiami warsztatu wejść do mieszkania. Przystanąłem na korytarzu pod drzwiami pokoju
sióstr - spały. Wszedłem do siebie...
Ten, który leżał z Jadźką w moim łóżku, poderwał się i jednym susem dopadł ubrania.
Śmiesznie przy tym podskakiwał na jednej nodze, nie mogąc wsunąć stopy w nogawkę
spodni. Jadźka zasłoniła twarz i podciągnęła kolana pod brodę. Stałem w progu, ręką zaparty
o framugę. Cóż, niepokój zniknął - co miało mnie najgorszego spotkać, właśnie spotkało.
Niewiedza i przeczucia ustąpiły pola faktom.
Jadźka widząc, że nie reaguję, powoli odzyskała rezon. Usiadła na skraju łóżka, naciągnęła
majtki, pas i bez szczególnego pośpiechu zaczęła oglądać pod światło pończochy. Tymczasem
wybrany przez nią samiec dreptał w miejscu i niepewnie popatrywał w zagrodzone przejście.
Ciszę zakłócał jedynie szelest Jadzinych paznokci o pończochy.
Nie wiem, ile to trwało. W pewnym momencie obróciłem się i wyszedłem do warsztatu.
Tam włączyłem szlifierkę, wyciągnąłem z kieszeni ogrodniczy nóż. Pomarańczowe iskry
uciekały wartką strugą, a ja jeździłem nożem po wirującym kamieniu z głową chłodną i dokładnie
pustą. Wyłączyłem szlifierkę i z nożem w garści wróciłem do swojego pokoju.
Mężczyzny, rzecz jasna, już nie było. Jadźka siedziała przed podręcznym lusterkiem
opartym o nocną lampę i malowała usta. Zamknąłem drzwi. Podskoczyła na widok otwartego
noża. Strach wybałuszył jej oczy. Powoli cofała się wzdłuż komody do łóżka. Szedłem krok
w krok za nią. Wreszcie odzyskała głos.
- Nie wygłupiaj się, Paweł! Co chcesz zrobić?!
Tyle miała czasu i nawet nie narzuciła na siebie koszuli. Machinalnie jedną ręką zasłoniła
piersi, drugą oparła się o ramę łóżka. Byliśmy na wyciągnięcie ramienia.
- Pawełku, kochanie, co ty?
A ostrzegał ją ojciec niegdyś. Boże, na co jeszcze liczyła?
22
Wolną ręką pchnąłem ją na łóżko, wskoczyłem kolanami na piersi i ramiona, wierzgające
nogi owinąłem kołdrą. Usiłowała gryźć. I na to znalazła się rada. Pod kark wsunąłem jasiek, a
głowę odciągnąłem za włosy na ukos ku dołowi. Wreszcie miałem przed sobą unieruchomioną.
Przypomniał się Felek i jego zdumione spojrzenie. Za późno. Mocniej ściągnąłem włosy i
pewny dobrego chwytu przybliżyłem nóż do urodziwej twarzyczki.
Ostrze noża lekko jeździło po skórze policzków. Długie, choć płytkie nacięcia nabiegały
nitkami krwi, niektóre krzyżowały się ze sobą, wstępowały na czoło, schodziły wzdłuż nosa i
wokół ust do brody.
Na opętańczy wrzask Jadźki przybiegły Kazia i Rajmunda, zaraz potem ojciec. Ale już
było po wszystkim. Nie oglądając się na przerażenie sióstr wyszedłem z domu. Martwe serce
zaczęło tłoczyć gorące strugi.
Następne trzy lata minęły bez szczególnie znaczących wydarzeń, jeśli pominąć męskie
burdy, które - z ubolewaniem stwierdzam - urozmaicały monotonną robotę przy wyrębie.
Czas ten pamiętam mgliście. Pracowałem, jadłem, piłem jak automat. Los musiał uśpić moją
czujność, bo wydarzenia nadchodzących dni spadły na mnie z nagłością i siłą gromu. W pewnym
momencie nie wiedziałem, za co się złapać, o co oprzeć.
Zaczęło się od ojca. Przeciekał dach i nie powiadamiając nikogo o tym, sam postanowił
szkodę naprawić. Nie zapominaj Fryderyku, iż staruszkowi w międzyczasie stuknął siódmy
krzyżyk. Źle przystawił drabinę i odpadł od muru. Na dodatek przywaliła go drabina. Nieszczęśnika
wsadzono w gipsowy płaszcz. Zgruchotał więcej kości niż powinien, bo obie ręce,
żebra i lewą nogę. Wiadomo, jak w tym wieku zrastają się kości. Ojcu nie odpowiadało leżenie
w szpitalu. Pieklił się o byle co i dokuczał innym chorym do tego stopnia, że ordynator
chirurgii zamknął starego gałgana w izolatce. Rozsierdzony ojciec już w ogóle nie przestrzegał
lekarskich zaleceń, po dziecinnemu odkuwając się za rzekome pastwienie się nad nim.
Rezultaty nie dały na siebie czekać. Miast kilku tygodni leżał w szpitalu dziesięć, prawe ramię
zrosło się trochę krzywo, a do złamanej nogi przyplątały się powikłania innej natury. Bliżej
nie pamiętam co, ale pozostał trwały niedowład - chodząc powłóczył stopą.
Nigdy ojciec łatwego charakteru nie miał, jednak zgryźliwość jego po niefortunnym upadku
z drabiny osiągnęła zenit. Tylko patrzył za pretekstem awantury. Złośliwe węszenie po
kątach doprowadzało mnie do pasji. Niejeden raz ścieraliśmy się, zwłaszcza gdy stawałem w
obronie Rajmundy bądź Kazimiery. Powoli despotyzm ojca przeradzał się w obsesję. Każde
przestawienie fotela czy wymiana żarówki musiało przedtem uzyskać jego zgodę. Nie było
mowy o przygotowaniu obiadu bez uprzedniego uzgodnienia z nim zestawu dań. Nawet głupie
kupno czegokolwiek na swój kark nie obywało się bez akceptacji ojca.
Nie dziw, że dziewczęta popłakiwały, zwłaszcza Rajmunda, którą ojciec krzywdził zupełnie
bez dania racji. To znaczy, według jego mniemania, rację miał, bo przyprowadziła niegdyś
swojego chłopca z prośba o błogosławieństwo. Wyrzucił oboje za drzwi. Biedna Rajmunda,
wyobrażam sobie, ile musiało ją kosztować samo przyprowadzenie Marcina! Znałem
chłopaka - bezsprzecznie poczciwy, bogobojny człowiek. Byłby z niego świetny mąż dla
Rajmundy, a tu masz babo placek. Uwziął się stary i ani rusz. Poszedłem do niego pogadać w
cztery oczy.
- Co masz przeciwko Marcinowi? Dlaczego nie chcesz dać mu Rajmundy?
- Zapomniałeś poprosić o głos.
Rzeczywiście - jego ostatni wymysł. Zgodnie z nim, należało pierwej zyskać zezwolenie
na powiedzenie czegokolwiek. Przełknąłem uwagę w milczeniu.
- Ojcze, mogę cię o coś spytać?
- Nie!
23
Uśmiechnął się chytrze, zadowolony ze złośliwości. Oto znalazł powód do kolejnej satysfakcji.
A niech go. Tym razem nie zamierzałem ustąpić. Zbyt zależało mi na Rajmundzie.
- Musisz mnie wysłuchać!
- Nie chcę, idź sobie.
- Wysłuchaj!
- Nie!
Złość kipiała we mnie wciąż niebezpieczniej.
- Przemądrzały starcze, czy już zapomniałeś, że masz córki, które chcesz czy nie - muszą
pójść w świat?
- Zapomniałeś poprosić o głos.
- Dwa razy tego samego się nie zapomina! Nie będę o nic więcej prosił! Pobłogosławisz
Rajmundę i Marcina albo powiesz, co masz przeciw! Nie widzisz, że się kochają?
- Idź sobie, mówiłem!
- Pobiorą się bez błogosławieństwa, czy tego pragniesz?
- Wyklnę ich. Idź! Chcę spać. Gdzie Bogdan? Kiedy przyjedzie?
- Nie rozumiesz? Wyjechał! Wyjechał do Anglii i nigdy nie wróci. Mówiłem ci tyle razy!
Ledwo łykałem łzy wściekłości. Bo z tym Bogdanem to też była prawda. Nagle, w pół roku
po studiach wyjechał do Londynu, dając do zrozumienia, że tam zostaje.
Serce moje zaczęło nabrzmiewać goryczą, chodziłem rozdrażniony i pełen najgorszych
przeczuć. Podobno nieszczęścia wędrują parami. Jeśli nawet dwójkami, to gęsiego, bez większych
odstępów miedzy kolejnymi. Nie wiem, czym wobec Boga i losu zasłużyłem sobie na
podobne traktowanie. Być może zechcesz spytać, Fryderyku, skąd tyle zapiekłości i czy w
tym okresie nie spotkało mnie nic jaśniejszego. Owszem, przeżyłem coś takiego. Lecz przedtem
i potem przyszło wypić znacznie więcej trucizny. A i samą jasność, której nierozważnie
zawierzę, okratuje czasem udręka. Bacz pilnie na bieg wypadków, skoro cierpliwość dotąd
pozwoliła Ci śledzić złą gwiazdę Pawła Romskiego.
Siedziałem właśnie pod „Trzema Dębami” z Antkiem Dorobą i Mietem. Piliśmy piwo.
Ostatnie słoneczne promienie przeczesywały wierzchołki drzew, dołem ciągnął miły chłód,
biło zapachem pieczeni. Żadna gadka nam nie szła i też nikt na nią się nie silił. Myślałem o
naszym domu, rozlatującej się rodzinie. Tak czy siak, ubywało nas po trochu. Na zawsze odeszli
trzej bracia i matka. Z Bogdanem mogliśmy się już nigdy nie zobaczyć. Zapatrzona w
Marcina, uciekła z nim Rajmunda - pewnie wezmą gdzieś cichy ślub. Dom pustoszał. Bolałem
nad tym, bo cóż to za rodzina, gdzie nie trzymają się razem.
Mieto widział moje zatroskanie i po swojemu chciał pomóc.
- Nie kłopocz się. Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Nie tylko blotki w talii.
Słuchałem Mieta uważnie, bo rozsądny był chłop. Często przecież na Mietowych słowach
stawało.
- Ej, wierzysz, że lepiej?
- Pod Bogiem! Co za życie, jeśli całe na dziurawych kołach!
Podniosłem oczy, a w drzwiach stał Maciek. Jeszcze brzęczały mi w uszach Mietowe słowa.
- To ty?
Maciek w milczeniu przywitał Antka, potem Mieta, na końcu zaś mnie. Trochę zdawkowo
i jakby z ukrywanym lękiem. Ukłuło mnie to, ale nie dałem po sobie poznać. Coś wisiało w
powietrzu.
Antek zamówił po piwie i z Mietem przysiadł się do innego towarzystwa. Też wyczuli.
Spojrzeliśmy sobie z Maćkiem w oczy.
24
- Mów!
- Widzisz, kiedy nie wiem, od czego zacząć...
- Mów!
Syknąłem, bo już się we mnie gotowało. Maciek spuścił oczy, potem wyszeptał:
- Zostaję na zawodowego...
Nie chciałem wierzyć własnym uszom.
- Zostajesz w wojsku?!
- Wiesz, jaki jest ojciec. On, on... sam wiesz. Zrobiłem prawo jazdy, gdzie mi będzie...
słowem, postanowione na amen. Zostaję.
Piana na piwie zdążyła zdechnąć, z pięterka toczył się podpity i tryumfujący Rakojad:
- Nadziałem ją na pal!
Powietrzem płynął gruby, mokry paluch Rakojada.
- Nadziałem!
Za Rakojadem schodziła pochlipująca córka właściciela knajpy, Roza. Szła rozmazując na
policzkach dziewczyńskie łzy. Z obrzydzeniem jeszcze raz popatrzyłem na sterczący w górze
palec gajowego. Ten zboczeniec bezkarnie napastował dziewczyny i czyniąc zadość swojemu
nienormalnemu popędowi, grzebał im paluchami w majtkach. Na dodatek chełpił się każdym
nowym świństwem. Tymczasem Łysy Jerła, ojciec Rozy, uśmiechał się do Rakojada jak gdyby
nigdy nic. Musiał rzeczywiście Rakojad podrzucić Jerle nielegalną dziczyznę, skoro ten
udawał głupiego. Ogarnęła mnie wściekłość i na Jerłę. Hańbę córki przełknął jak byle
dzwonko śledzia!
- Nadziałem!
Rakojad podszedł ciut za blisko. Chwyciłem za zielone klapy munduru i nie bacząc na
raptowną ciszę wycedziłem prosto w zapity pysk:
- Szmaciarzu! Jeszcze raz, a urżnę palucha, jak mi Bóg miły!
Nie wiadomo kiedy ten worek tłuszczu przewrócił plecami kilka krzeseł, następnie zdążył
wstać, wrócić i spróbować nowej zaczepki.
- Uciąć to sobie możesz wiesz, co!
Może byłbym w uniesieniu zdzielił go w łeb, lecz wskoczyli między nas Mieto z Maćkiem.
Tak mi dopiekła historia z obleśnym Rakojadem, że zupełnie zapomniałem o Maćku!
Wróciłem do stolika, gdzie piwem próbowałem ugasić buzującą złość. Na wspomnienie
ostatnich słów Maćka naszedł mnie smutek.
- Nie powiedziałem ci jeszcze wszystkiego. Tylko się nie denerwuj, Paweł!
Zesztywniałem.
- Widzisz, Kazimiera...
Utknął, widząc mój błędny wzrok. Trochę za wiele zebrało się jednego wieczoru.
- Mówże, do cholery!
- Bała się tobie powiedzieć... Sam dopiero co usłyszałem i możesz wierzyć, też jestem zaskoczony...
I prosiła, żebym z tobą porozmawiał, bo dokładnie wszystko przemyślała... słuchasz?
To jest zakon szarytek, czy coś takiego, dokładnie nie wiem... ona wstępuje, Paweł, do
zakonu...
Piersi skuło lodem i nagle spłynął na mnie dziwny spokój. Pamiętam, że powolutku wstałem
i dalej... pustka.
I jak tu nie wierzyć przeczuciom! Zostaliśmy w dużym domu sami - Jadźka, ojciec i ja.
Chyba straciłem wiarę w sens tyrania do upadłego - po prostu z tygodnia na tydzień już nie
było dla kogo.
25
Ojciec po wyjeździe Kazimiery przysiadł w sobie, zmarkotniał. Skończyły się rodzinne
uroczystości z urodzinowymi dzwonami, skończyły kłótnie, bez których - podejrzewam -
większość domowników nie umiała żyć. Obijałem się w pustych pokojach o beznadziejnie
opuszczone sprzęty, zewsząd wiało smętkiem i brakiem odrobiny ciepła.
Jadwiga w zadziwiający sposób upodobniła się do matki. Jak matka - bez powodu rozpuszczała
długi język, rozsmakowała się w winie. Znalazła pracę w spółdzielni mleczarskiej,
dobrze płatną, ale nerwową. Jeżeli chodzi o jej prowadzenie się, zupełna zmiana. Przynajmniej
tak sądziłem wówczas. Blizny na twarzy przypominały niegdysiejszą historię. Sama Jadwiga
zdawała się o tym nie pamiętać. Kto wie, może rzeczywiście tak było i nie chowała
urazy? Co do mnie, zapomnieć nie potrafiłem.
Był wrzesień, noce stawały się coraz dłuższe, choć nadal ciepłe. Lato umykało niepostrzeżenie.
Po robocie niechętnie wracałem do domu. Nachodziła ochota rzucić to wszystko, uciec
stąd najdalej, byle gdzie, aby nie za blisko tych stron, tak jak uczynili moi bracia i siostry.
Chwilę potem ganiłem siebie za podobne myśli - nie mogłem, choćby przez ojca. I choćby
dlatego, że wobec domu, miasteczka i tych ludzi czułem się w jakiś sposób winny. W końcu
nie rzuca się stron rodzinnych ot tak sobie, dla własnego widzimisię.
Czas upływał mi na długich włóczęgach wokół miasta i w głąb lasów, aż do odległego o
kilkanaście kilometrów morza. Nie gardziłem też gościną pod „Trzema Dębami”, gdzie zaszyty
w najmroczniejszy kąt wodziłem bezmyślnym wzrokiem za klientami Łysego Jerły.
Bywało, że rżnęliśmy w pokera z kaletnikiem Memorem i jego kumplami do rana. Jakoś bezrozumnie
oddany namiętności do kart przetracałem znacznie więcej gotówki, niż stać mnie
było. Nadal jednak uważam karty za dobrą męską rozrywkę i prawdę mówiąc nie żałowałem
przegranych złotówek. Te proste radości niesione przez hazard przynajmniej częściowo osłabiały
wieczne napięcie.
Gdy wracałem spłukany do cna po jednej z takich partyjek, niedaleko „Trzech Dębów” zaskoczył
mnie przeraźliwy krzyk. Był późny wrześniowy wieczór, zmierzch zaczynał topić
kontury drzew. Ciarki przegalopowały pod koszulą, przystanąłem. Kie licho? Krzyk powtórzył
się, ale raptownie przytłumiony, jakby się kto za usta chwycił. Zaraz potem usłyszałem
na poły zwierzęcy chichot. Gajowy! - błysnęło w głowie i bliski mdłości gwałtownie złapałem
powietrze. Wybiła jego godzina! Dławiąca wściekłość rozrywała piersi, postąpiłem kilka
kroków. Poruszyły się krzewy.
- Rakojad!
Wrzask odbił się dalekim echem i po sekundzie ciszy trzasnęły gałęzie. Na ścieżkę wybiegła
Alicja, kasjerka z kina „Zwycięstwo”, bez sukienki, obnażona od pasa, jeśli nie liczyć
strzępków majtek. Zdjęło mnie obrzydzenie, jakiego w życiu nie zaznałem. Drżąca przypadła
do mej piersi. Zapachniało żywicą i potem. Rozdygotaną otoczyłem ramieniem i trwaliśmy
tak w uścisku, póki nie ustał szloch.
- Rakojad!
Dłużej nie kazał na siebie czekać. Wyszedł z krzaków obciągając pomięty mundur, z grymasem
złego uśmiechu na twarzy. O, dałbym głowę, że wiedział, czego się spodziewać!
Odsunąłem Alicję i nie spuszczając oczu z leśniczego stopami badałem grunt.
Byłem częścią jego przeznaczenia, podobnie jak on mojego. Los znacznie wcześniej i z
premedytacją musiał zaplanować skrzyżowanie naszych dróg.
Dzieliły nas nie więcej niż trzy kroki. Rakojad sapał i parł dalej. Zaskoczony desperacją
dałem się powalić uderzeniem pięści w twarz. Widać potrzebne mi to było, bo wstałem z wyraźnie
już lżejszą piersią. Rakojad, zachęcony udanym początkiem, trochę za bardzo się rozluźnił.
Skoczyłem. Głowa ugrzęzła w tłustym brzuchu gajowego, który po gwałtownym skłonie
twarzą przywitał ziemię. Dosiadłem jego pleców i kolanem przytrzymywałem wykręconą
26
do tyłu rękę. Wił się, gdy wyciągałem z kieszeni ogrodniczy nóż, a wrzaskom nie było końca.
Że też wstydu nie miał tak po babsku lamentować!
Jednym uderzeniem kamienia otworzyłem mu kurczowo zaciśniętą pięść, a gdy rozwarł
paluchy, wyprostowałem na kamieniu ten, którym z taką lubością rozdzierał kobietom łono, i
równym, zdecydowanym ruchem przejechałem ostrzem na wysokości drugiego zgięcia.
Znów musiałem przerwać pisanie, bo nie wytrzymuję napięcia, jak żywe widzę tamte dni.
Z jednej strony pragnę rzetelnie wszystko opisać, z drugiej zaś boję się: trochę śmieszności
przez roztkliwienie, którego usilnie unikam, trochę też sensu opowiadania czegoś, co nie może
być zrozumiane do końca, jeśli nie będzie w pełni przeżyte.
Pisze, Fryderyku, ten list drugi dzień z rzędu. W miarę wywoływania z pamięci częściowo
zatartych wspomnień natrafiam na zdumiewające bariery. Na przykład nie potrafię oprzeć się
wrażeniu dziwacznej konsekwencji ubolewania godnych przypadków. Jedne wyrastają na
podglebiu drugich, te z kolei rodzą następne, które w oderwaniu - widzę to przerażająco jasno
- wyglądać muszą czasami podle. Zło, czym jest zło i kiedy powstaje? Czy nie wówczas, gdy
w dobrej wierze po raz pierwszy popełniamy głupi czyn? A może po prostu wtedy, gdy niewinnie
i niezachwianie trzymamy się pewnych wartości (przez siebie uznanych za naczelne) -
do przerysowania włącznie?
Wzywam Boga na świadka, że nigdy nie uważałem siebie za złego człowieka, a swoje
czyny za wyłącznie naganne. Nie przeczę, łamały rozterki, nie tak znów rzadko. Ale one towarzyszą
wszystkim.
Wierzę, iż nie odtrącisz moich myśli lekką ręką. Jeden, który końca wysłucha, więcej wart
od dziesięciu niosących często fałszywą pomoc.
Widok palucha, bardziej przypominającego robala, niźli część ludzkiej ręki, wstrząsnął
mną. Wycierając nóż o trawę odrobinę cieplej pomyślałem o uciekającym nieszczęśniku. Na
resztę życia napiętnowany znakiem hańby, uchodził żałosny, wyraźnie załamany. Nie mogłem
tylko zrozumieć, dlaczego los akurat mnie wyznaczył do zagrodzenia Rakojadowi drogi.
Byłbym jeszcze długo klęczał na ścieżce z piersią niewiarygodnie pustą, gdyby nie Alicja.
- Nie musiałeś tego robić...
Do dziś nie jestem pewien swoich uszu. Chyba się przesłyszałem.
- Chodźmy.
Ruszyła wsparta o moje ramię, garścią podtrzymując opadającą sukienkę. Zdążyła w międzyczasie
z grubsza doprowadzić się do ładu. Nadal drżała.
Wstyd przyznać, ale gdy tak szliśmy przytuleni do siebie, a jej włosy łaskotały mój policzek,
i gdy czułem twardą pierś wbijającą się co krok w moje żebra, raptem naszła ochota
pocałować ją prosto w usta. Naturalnie, nie zrobiłem tego. Mieliśmy przecież za sobą fatalne
przejście, a niesmak długo jeszcze miał dominować.
Z mieszanymi uczuciami odprowadziłem Alicję pod sam dom. I wtedy - nie wiem, czy tylko
przez wdzięczność, czy też odpowiadając na mój nieco silniejszy uścisk - ona sama dotknęła
wargami moich ust. Na szczęście gęstniejący mrok przysłonił moją radość. Tak, na ten
moment zapomniałem o Rakojadzie. Omal nie krzyknąłem.
Dziwisz się, Fryderyku? Ja również wówczas nie potrafiłem nic sensownego powiedzieć.
Równie zaskoczony co zmieszany, kilka najbliższych dni przetrwałem w dziwnym letargu.
Bóg jeden wie, co wtedy w mojej piersi się działo! Koniec końców wyszło na jedno - postanowiłem
prosić rodziców Alicji o rękę córki.
27
Teraz, po tylu latach, wydaje się to niewiarygodne. Ale tamtymi czasy uważałem pomysł
za całkiem sensowny, ba, paliłem się do niego. Cóż, swój wiek już miałem. Samotność doskwierała,
a opustoszały dom drażnił. Wybrance przy tym niczego nie brakowało. Chyba sam
diabeł nie potrafiłby odwieść mnie od raz powziętego zamiaru. Zebrawszy się w sobie stanąłem
u drzwi Alicji.
Musiałem na przyszłych teściach zrobić dobre wrażenie, bo przyjęto mnie godnie i z przychylnością
wysłuchano prośby.
- Więc pan, młody człowieku, że tak powiem ubiega się o rękę mojej córki, czy dobrze
zrozumiałem?
Ojciec Alicji był mężczyzną postawnym, choć na mój gust nieco przydługim, i męczyło
mnie ciągłe patrzenie w górę.
- Tak, do diaska, o tym właśnie mówiłem!
Nie speszony trochę ostrą odpowiedzią gładził starannie przystrzyżoną brodę.
- A jest pan o tym, że tak powiem, w stu procentach przekonany? Bo Ala dotąd jakoś o
wychodzeniu za mąż nie wspominała.
I tu mnie złapał. W swoim zapale zupełnie zapomniałem o uprzedniej zgodzie Alicji.
Zdruzgotany zamarłem.
- Ależ, tatusiu, nie wiedziałam, jak to przyjmiesz, i wolałam, żeby ci sam Paweł powiedział.
Podbiegła do mnie i przytuliła się z taką naturalną ufnością! O, świetnie grała swoją komedię.
Aż za dobrze.
Jej skwapliwa zgoda tylko na moment ukłuła zaślepione serce. W gruncie rzeczy byłem
pewien takiej reakcji, a ta skwapliwość... Cóż, mogła się przecież zakochać równie nagle.
- Że tak powiem, dziwne to. Ej, młodzi! Szast, prast i już!
- Ależ, tato!...
- No już dobrze. Że tak powiem, różne się rzeczy widziało. My z twoją mamą...
- Proszę cię, tatusiu!
- Ale w gorącej wodzie kąpana! Coś muszę powiedzieć.
Niespokojnie podniosłem rękę. Nadal przecież nie odpowiedział na moją prośbę.
- I to pan, młody człowieku, uratował córkę przed gajowym? I że tak powiem, czy mu pan
naprawdę ten tego... ten palec?
Przyszły teść pokrywał uśmieszek udawaną surowością.
Nie uważałem za stosowne powracać do tematu. Zwłaszcza iż nie podobała mi się dwuznaczna
intencja uwagi. Co zrobiłem gajowemu, było wyłącznie Rakojada i moją sprawą.
Zmarszczyłem brwi.
- No, no, młody człowieku, że tak powiem, niepotrzebnie się pan nadyma.
Dostrzegł moje zniecierpliwienie i szybko dodał:
- Córka jest pana. Macie moją zgodę i błogosławieństwo. I że tak powiem, Pawle, trzymaj
ją krótko! Choć jej ojcem jestem, mówię.
A ja, głupiec, nie pojąłem zawartego w prostych słowach ostrzeżenia! Aż nadto dobrze
wiedział, co mi grozi.
O, Boże, jak szybko to poszło! W urzędzie stanu cywilnego wyznaczono nam termin ślubu
na wigilię Święta Zmarłych, trzydziestego pierwszego października. Tfu, co za data! I mimo
że jestem człowiekiem raczej przesądnym, tym razem machnąłem ręką na niepomyślną wróżbę,
tak goniło do żeniaczki.
Alicja w tych dniach wyglądała wspaniale. Wszędzie jej było pełno. Podziwiając energię
przyszłej żony rozmyślałem o męczącej uroczystości. Nie uśmiechało się mi spraszanie tłu-
28
mów, co praktykowali inni młodzieńcy. Drużbowie, najściślejsza rodzina, dwóch, trzech
przyjaciół - i na tym koniec. Alicja przyklasnęła pomysłowi. Prawdę mówiąc żadne z nas nie
śmierdziało groszem. Ten niebagatelny fakt również przemawiał za skromnym weselem.
Zresztą, dla kogo ono miało być, jeśli nie dla nas? Weselnicy obeżrą, obgadają i taki z nich
pożytek. Jeśli czyjejś obecności łaknęliśmy wówczas, to chyba wyłącznie własnej; nie dość
na siebie napatrzeni, zazdrośni o każdą godzinę spędzoną osobno.
Początkowo wahałem się powiadomić ojca o ślubie, głównie przez pamięć o Rajmundzie i
Marianie. A nuż sprzeciwiłby się. Jednak lojalność przemogła i z ojcem rozmowę odbyłem.
Co dziwne, nie stawiał oporu, zgoda przyszła gładko.
Za to Jadźka na wieść o moich planach zaniemówiła. Pamiętam jej pytający wzrok, jakby
to było wczoraj - zaglądała w oczy z niedowierzaniem, zmieszana i niespokojna. Musiałem
reakcję Jadźki uznać za fanaberię. Najprawdopodobniej tak było, skoro zlekceważona usunęła
się w cień.
Wiele znaków na niebie i ziemi usiłowało wtedy obudzić moją czujność. Cóż, lekceważyłem
je kolejno, zaślepiony wybranką i tym, co miało na pomyślnie odwrócić kartę losu.
Chciałem wierzyć, że małżeństwo i jakieś ustatkowanie się pomoże żyć spokojnie i po ludzku.
Póki co, czekała mnie jeszcze przeprawa z księdzem. Odkładałem to na ostatnią chwilę,
choć jasna rzecz - bez kościoła obejść się nie mogło. Nie żebym stronił od wiary czy też w
swej małości żywił jakąś urazę do Pana, Boże broń! Nie podobał mi się po prostu ojciec
Anatol, który po odejściu poprzedniego proboszcza (dusza, nie człowiek!) przejął naszą parafię.
I to od czasu, gdy odmówił pochówku świętej pamięci Balbiny, żony kaletnika Memora.
Nowy proboszcz odprawiał msze, a ja wstydziłem się wejść do kościoła pod jego obecność.
Przecież ten, co służy Bogu, nie powinien przekładać jednych nad drugich. Jeśli nawet
nieszczęsna Balbina (niech Bóg ma ją w opiece!) za życia błądziła, nie powód to, by na własną
rękę sądzić. Bo czymże była odmowa ostatniej posługi? Czyż Bóg i większym grzesznikom
nie przebaczał? Dlatego unikałem proboszcza Anatola.
Teraz jednak nadszedł czas stłumienia niechęci i bez większego zapału księdza odszukałem.
Niewielkie witrażyki mało przepuszczały światła; półmrok wypełniał nawy, od kamiennej
posadzki ciągnął chłód. Proboszcz Anatol coś polecał zakonnej siostrze. Odczekałem
chwilę za filarem i gdy zostaliśmy sami, zastąpiłem mu drogę.
- Niech będzie pochwalony. Czy mogę prosić o chwilę rozmowy?
- Proszę, synu, mów. Do mszy prawie godzina.
- Księże proboszczu, chcę się żenić.
- To doskonale, synu. Bóg łaskawie...
Zakaszlałem gwałtownie, przerywając szykującą się zwyczajową paplaninę.
- Księże, ksiądz mnie nie poznał. Jestem Paweł Romsky.
Dopiero wtedy przestał błądzić wzrokiem gdzieś pod sklepieniem i spojrzał uważniej.
- Romsky?
- Tak. Paweł, syn Wiktora Romskiego, ludwisarza.
Zamilkł na dobrą chwilę, po czym westchnął zmienionym tonem.
- Przecież ty nigdy nie chodziłeś do kościoła!
- Dokładnie od pięciu lat.
- Ja jestem w parafii od pięciu lat.
- Właśnie, proszę księdza.
Tym razem milczał znacznie dłużej. Nie spieszyłem się. Czasu było wiele.
- No dobrze, może wrócimy do tego później. Więc chcesz się żenić. Jesteś o tym przekonany?
Bowiem co raz Bóg złączy, człowiek...
29
Jakbym słyszał ojca Alicji. Uciąłem:
- Postanowione, nie ma odwrotu.
- Hmm, a czy jest jakiś... specjalny powód, dla którego...
- Nie!
Proboszcz odetchnął z ulgą.
- Powinieneś obecnie synu oczyścić duszę. Jesteś gotów? A może, biorąc pod uwagę twoje...
to znaczy, może wolałbyś innego spowiednika?
- Nie.
Podeszliśmy do konfesjonału. Długo klęczałem wyznając liczne grzechy.
- Wyznałeś wszystko?
Proboszczowi głos się łamał i było jasne, że coś jeszcze go gryzie.
- Przypomnij sobie. Nic nie zataiłeś?
- Powiedziałem wszystko, jak na sądzie ostatecznym.
Istotnie, jakaś lekkość przepełniała moje piersi, gdy wyrzucałem z siebie grzech po grzechu.
- Bo jeślibyś coś świadomie zataił, na nic twoja spowiedź i daremna pokuta.
- Mogę o coś spytać?
- Pytaj.
- Czy ksiądz może ma coś konkretnego na myśli?
- Prawdę mówiąc tak, ale wolałbym, żebyś ty pierwszy powiedział.
Bez rezultatu natężałem pamięć.
- Przypomnij sobie, w jakich okolicznościach poznałeś Alicję.
Teraz do mnie dotarło. Proboszcz mógł myśleć o Rakojadzie.
- Czy chodzi o Rakojada?
- Kogo?
- O gajowego?
- Właśnie! Czyż nie okaleczyłeś tego człowieka? Można o tym zapomnieć?
Nie ukrywał zdumienia i czułem, że dziwi się szczerze.
- Pamiętam.
- To nie grzech, twoim zdaniem, synu? Bo jeśli tak uważasz, to mijasz się z Bogiem. Według
Niego to straszny grzech.
Milczałem.
- Jesteś zbyt hardy. Jak mogę ci wierzyć? Może w ten sposób ukrywasz inne podobne postępki.
A może, co najstraszniejsze, własnego dochodzenia sprawiedliwości nie uważasz za
sprzeczne z nauką kościoła?! Wyznaj, synu! Ty chcesz, chcesz...
Poderwałem się gwałtownie, bo wszystko we mnie wrzało. Ten człowiek, teraz kapłan,
sługa Boży, który odmówił pochówku żony Memora, właśnie on, próbujący sądzić według
swojej miary mnie, Pawła Romskiego, usiłował pomówić o coś w rodzaju „zastępowania”
Boga? Doprawdy, z pokorą myślę o Bogu, ale podobnych uwag ścierpieć dłużej nie mogłem!
Z proboszczem Anatolem nie zobaczyłem się już nigdy. Niechaj go Bóg ma w swojej
opiece, a jeśli to ja miałem zmącony umysł i nazbyt twarde serce, Fryderyku - bądź mi świadkiem
- przynajmniej teraz proszę Najjaśniejszego o wybaczenie.
Ślub kościelny wzięliśmy w innej parafii, bo z cywilnym kłopotów nie było. Przyjechali
Rajmunda z Marianem, od trzech miesięcy również małżonkowie, Maciej (w stopniu sierżanta
sztabowego), nie zabrakło naturalnie i rodziców Alicji, i mojego ojca, i Jadźki. Trochę
30
ukłuła nieobecność Mieta, ale przyszedł Doroba z chłopakami z wyrębu, a także Filip Memor
i dwie siostry cioteczne Alicji. Nie licząc nas, nowożeńców - łącznie trzynaście osób. Nomen omen!
Stół weselny był skromny, lecz nie brakowało wódek. Ojciec do tego wyciągnął ze spiżarni
cztery butelki śliwowicy mocnej jak dębowy stół. Miała największe powodzenie i nie dziw,
że pod wieczór ścięło Memora i jedną z ciotecznych sióstr Alicji, skoro wyłącznie do niej się
przypięli. Co do mnie, opuszczałem co drugi kieliszek, czuwając nad całością.
Ojciec również podpił sobie, czego dowodem było nieustanne kuśtykanie do warsztatu i
bezlitosne tarabanienie ukochanymi dzwonami. Biedna Jadźka, uczulona na dźwięk brązowych
braci, raz po raz podskakiwała na krześle. Nie powiem, goście dobrze się bawili.
Przed północą, prócz drwali i panny młodej, wszyscy legli pokotem w pokojach obok. Nie
było psa, by wył nad pobojowiskiem, a szkoda. I mimo weselnego rozgardiaszu nie było także
spokoju w moim sercu. Dlaczego nie przyszedł Mieto? Skąd podejrzliwe spojrzenie u Doroby?
Co miało oznaczać przybite rano do frontowych drzwi ścierwo kotki?
Przypijaliśmy z Dorobą. Podszedł Mucha, najmłodszy z drwali. Ledwo stał na nogach.
Ciekła mu wódka z przechylonej szklanki.
- Ty, Paweł, powiedz... ale tak naprawdę, dlaczego właśnie Alkę...
- Mów jaśniej, o co biega.
- Tyle przecież fajnych dziewczyn dookoła, a ty bierzesz... właśnie Alkę...
Potrąciło to we mnie jakąś niebezpiecznie napiętą strunę. Chwyciłem Muchę za kark:
- Twoje szczęście, żeś na moim weselu i gościem! Inaczej połknąłbyś zęby za takie gadanie!
- Co ty Paweł, ja tylko tak...
Puściłem Muchę. Bogiem a prawdą, cóż on winien? Powiedział, co myślał, prosto z siebie.
Ale osad w sercu pozostał.
I nawet noc poślubna, gdy w majestacie Boskiego błogosławieństwa wchodziłem w małżonkę,
nie wyrwała z piersi jątrzącej drzazgi niepokoju.
Gdyby ktoś jednak zechciał spytać, czy w tym okresie byłem szczęśliwy, odpowiedziałbym
jednoznacznie i w zgodzie z sumieniem: tak. Mimo drobniejszych bólów, przeczuć i
podejrzeń byłem szczęśliwy jak nigdy przedtem i potem! To jest, Fryderyku, ten jaśniejszy
punkt w moim życiu, o którym pisałem około dwudziestu stron wstecz. Wystaw sobie: jakże
duszy miała nie unosić radość, skoro równo trzy miesiące później dowiedziałem się o tym, że
łono Alicji, dzięki przyzwoleniu Pańskiemu, poczęło nabrzmiewać? W pół roku później powinienem
jak nic zostać ojcem! Niesłychane!
Chodziłem otumaniony, bo nienawykły do przychylności losu. Nosiło mnie niczym ptaka i
doprawdy, nie znałem osoby w mieście, której bym przynajmniej jednokrotnie nie oznajmił
supernowiny. Potrafiłem zapraszać zupełnie obcych ludzi na wódkę i ci, co ze mną pijali, poświadczą,
że nie żałowałem grosza. Miałaby moja zła gwiazda spalić się na niebie lub też
opuścić mnie w inny sposób na zawsze? Jestem wolny? Nigdzie pułapki? Przyznam, że jeśli
nawet naszła mnie chwila zwątpienia, odżegnywałem się od niej niczym diabeł od święconej
wody. Nie dopuszczałem ciemniejszych myśli, starannie strzegąc bastionu szczęścia. Bo też
człowiek tak szybko się do niego przyzwyczaja!
Nocami zrywałem się oblany zimnym potem i w coraz częstszych przypływach strachu
przykładałem ucho do łona Alicji - jest, bije drugie serce! Odpędź, Pawle, zmory, to prawda,
wkrótce będziesz ojcem! Nikt już nie może odebrać ci tego, co twoje. Masz prawo do odrobiny
szczęścia. Zarzuć trwogę.
Prowadziliśmy z Alicją długie rozmowy.
31
- Słuchasz mnie?
- Słucham.
- Jak mu damy na imię?
- Wiktor, po dziadku.
- A jeśli to będzie dziewczynka?
- Będzie chłopak.
- No dobrze, będzie. A jeśli dziewczynka?
- Cóż za różnica - chłopak czy dziewczynka. Dziewczynce damy Karolina, po prababce.
- Dlaczego nie Maria?
- Karolina Maria Romsky. Teraz dobrze?
Gładziłem pęczniejący brzuch Alicji, a w piersi mimo wszystko czaił się lęk.
- Paweł, ono musi być zdrowe. I silne.
- Będzie. Tylko uważaj na siebie. Wczoraj znów dźwigałaś wiadro...
- Niepełne. Paweł...
- Przecież słucham.
- Czy zawsze jest tak... jakoś dziwnie? Boję się.
Ona się bała! A co ja miałem powiedzieć?
- Nie ma strachu! Tysiące kobiet rodziło i rodzi. Nasz chłopak będzie na medal.
- Albo dziewczynka.
- Albo dziewczynka. Bóg już wie, co nam wyszykować.
- Pamiętasz Rytlównę z Wiosennej? Tę z warkoczem, piegowatą?
- Pamiętam, bo co?
- Nic...
- To po co pytasz?
- Tak sobie pomyślałam.
- Co pomyślałaś?
- Nieważne, Paweł, zapomnij o tym.
Chodziło o chłopaka Anki Rytlowej - zmarł w miesiąc po urodzeniu. Bez trudu domyśliłem
się.
- Nie kracz. Widać tak było pisane. A tobie nic do tego.
- Ty nie myśl, że ja nic nie czuję!
- A co niby masz czuć? Babska słabość. Mówię ci nie kracz, bo nie daj Bóg wykraczesz!
I zaraz wyobrażałem sobie najstraszniejsze. Zaciskałem oczy.
- To byłoby bezsensowne! Nigdy tak nie mów, Alka!
- Pawełku, nie gniewaj się. Chyba bym z okna wyskoczyła...
Gwałtownie zatkałem jej usta. Boże, jak siebie bez złej woli dręczyliśmy!
Jadźka z ledwo ukrywanym trudem znosiła obecność innej kobiety w domu. Musiały dzielić
się kuchnią i przez to raz po raz wchodziły sobie w paradę. Z początku sądziłem, że dotrą
się, ale gdzie tam. To jedna schowała jakiś rondel, to druga przypaliła czajnik; jeśli Alce
spodobało się ugotować zupę na dwa dni, Jadźka niby przypadkowo wystawiała garnek z lodówki
i zupa kisła. Tak w kółko, bez chwili przerwy. Miałem z nimi krzyż pański! Wreszcie
znienawidziły się do tego stopnia, że każde bodaj przypadkowe spotkanie kończyła karczemna
awantura. Wstyd mówić. Skakały sobie do oczu, niczym ogłupiałe koguty.
Ojciec, zapewne z nudów (a trochę i z wrodzonej złośliwości) podjudzał jedną przeciw
drugiej. Nie mogłem mu odmówić kunsztu w knowaniach. Potrafił na przykład rozsypać w
kuchni mąkę i udając zdziwienie na głos oznajmić:
32
- Tyle tu kobiet, a w domu burdel!
Na podobne hasło dwie furie rozpoczynały żałosny taniec. Tak czy siak, należało z tym
skończyć. Lecz nie zdążyłem. Wyręczył mnie los.
Był pierwszy kwietnia, szósty miesiąc ciąży Alicji. Wracałem z roboty pełen dobrych planów
i z solenną obietnicą ukrócenia kobiet. Słońce czyniło z wiosny atrakcyjną porę. Cóż
potrzeba człowiekowi ponad te trochę prostych radości, które po królewsku rozdzielała natura?
Śpiew drozda, tu i ówdzie zieleń, rześkie powietrze. Jakiś pęd łoziny, kropla ciepłego
deszczu. Doprawdy, tak jest człowiek skonstruowany, że na przekór wszystkiemu, choćby po
cichu, chce widzieć lepsze jutro. Mogą się po nim przewalić burze z gromami, mogą przewalcować
serce ciężkie głazy, ale gdy wiosna, po ludzku, niezmordowanie wierzymy w nowy
czas. Tak i ja, nie drewniany koł przecież, przepełniony siłą, szarpałem kawały powietrza, aż
płuca grały. Ech, naiwna beztrosko!
Już dotykałem dłonią klamki, gdy uderzyła mnie podejrzana cisza. Niezwyczajna dla tego
domu, złowroga. Wsłuchałem się, usiłując wyłowić bodaj szmer. Serce coraz gwałtowniej
tętniło, kolana złamał strach. Tam, za drzwiami... Nie, dlaczego zaraz najczarniejsze myśli? I
jak niegdyś, stchórzyłem, uciekłem do warsztatu ojca.
Żar papierosa przypalił palce, dalszej niepewności miałem dość. Rozdygotany wszedłem
wewnętrznymi drzwiami, prosto do kuchni. W absolutnej ciszy wokół stołu siedzieli: ojciec,
Jadźka, Alka i... Kazimiera! Oszołomiony raptowną ulgą chciałem rzucić się w objęcia siostry,
wykrzyczeć radość. Zmartwiałem w połowie kroku. Kazia wodziła nie widzącymi oczyma...
Coś niedobrego zawęźliło się w gardle. Zemdlałem.
Fryderyku, trzeci dzień ciągnę ten wóz i nie myśl, że jest mi łatwo! Uparłem się jednak
opowiedzieć Ci wszystko po ludzku, do końca, a słowa chcę dotrzymać.
Ktoś, nie wiem kto, przyrównał życie do pięknej choroby. Tym kimś musiał być chyba poeta.
Życie to zła choroba. Niszczy Cię po kawałku, drobina po drobinie odbiera nadzieję. Takie
wolniejsze lub szybsze spadanie: przy łucie pomyślności może nieco wolniejsze, z fajerwerkami
złudzeń. Bo powinieneś wiedzieć, że ilekroć los uśpi Twoją czujność, to potem
mocniej ściąga cugle. Boże, jak często tego doświadczałem! I choć piszę w nieco napominającym
tonie, jednak z wyciąganiem lepszych wniosków był nieustanny kłopot. To znaczy
może i wyciągałem, ale wciąż - o ironio - chciałem wierzyć, że tym razem koniec, zaczyna się
nowa era.
Cóż, wiara, nadzieja, a także wola to chyba najgenialniejsze motory wmontowane w człowieka.
Pyrkoczą w gnieździe serca do upadłego.
Ale powróćmy do biegu wypadków. Bóg widział, co się stało.
Kazia zwariowała. Biedna jej głowa i biedne, umęczone serce nie wytrzymały. Zawsze delikatna
i krucha, pełna dobroci, otwarta dla innych. Ukochana siostrzyczko, i do czegóż to
przyszło? Nie mógł Najwyższy mnie zesłać pomieszanie, a Ciebie oszczędzić? Stokroć bardziej
byłaś godna lepszego losu. Ech, Kaziu najdroższa, czymże zasłużyłaś sobie na tak srogi
gniew Pana?
Bolałem nad nieszczęściem Kazi i wciąż nachodziły mnie wspomnienia Maurycka, najmłodszego
brata, który wstępował na łono Pana po długiej męczarni. Męczył się, wszyscy
widzieli, ale przynajmniej widoczny przyszedł kres, gdy Pan powołał go do siebie. A biedna
Kazia? Nie była ani tu, ani tam; ni żywa, ni umarła - kołacząc się w bezrozumnym widzie o
cudze grzechy.
33
Jak się objawiała choroba? Nie wiem, co działo się w jej sercu, ale na zewnątrz na ogół
spokojnie. I właśnie to było najgorsze. Jeśliby, dajmy na to, wrzeszczała drąc włosy, rozsadzana
szaleństwem parła na innych, lub przejawiała choć odrobinę energii, może i łatwiej
przyszłoby taki stan przyjąć do wiadomości. Lecz Kazia nie reagowała na nic. Posadzona na
krześle mogła siedzieć nieruchomo godzinami. Do każdej czynności należało ją trącić: przy
stole wsunąć łyżkę w dłoń, podać grzebień i wykonać pierwszy ruch, by się uczesała, wyprowadzić
do ubikacji, i tak ze wszystkim. Nie odzywała się prawie w ogóle, a jeśli z jej ust padło
jakieś słowo lub zdanie, to zupełnie bez związku z tym, co akurat dookoła się działo.
Patrzyła przeważnie gdzieś w jeden punkt, martwym lunatycznym spojrzeniem. Jeśli przypadkowo
spotkały się nasze oczy, przechodził mnie dreszcz. Z wilgotnych oczu Kazi bił niesamowity
smutek i rodzaj szczególnego zdziwienia. Nie poznawała nas, przynajmniej takie
odnosiłem wrażenie.
Długo nie mogłem przyzwyczaić się do nocnych krzyków. Naturalnie, bywały dni spokojne.
Ale czasem jakieś zjawy dręczyły Kazię mocniej niż zwykle i wtedy ze snu wyrywało
dom przeraźliwe wołanie. Pędziłem do siostry z sercem w gardle. Siedziała na łóżku zlana
potem, to był strach - widziałem obłęd w jej oczach i paniczne ruchy głowy, jakie dostrzec
można u ludzi śmiertelnie osaczonych.
- Kaziu! Kaziuniu, co z tobą kochana? Powiedz mi na miły Bóg, co cię dręczy?!
Szczęśliwe to były chwile, gdy przytulona dała się uspokoić. Pękało coś we mnie i jak ten
głupi podtykałem Kazi szklankę z ciepłą herbatą (jakby akurat miała pomóc herbata!), coś
opowiadałem, chyba na poły kojąc i własne roztrzęsienie.
- Zobaczysz, będzie dobrze, najdroższa! Zaśnij, jestem przy tobie. Jesteśmy wszyscy: i ojciec,
i Jadzia, zobaczysz...
Ale bywało, że podejść do niej nie mogłem. Zakrywała oczy desperackim ruchem:
- Odejdź! Jesteś nieczysty!
Ból rwał piersi, nie wiedziałem, co robić, jak pomóc. Ech, czyż jest coś gorszego w takich
chwilach nad bezsiłę? Być o krok, pierś w pierś z kimś i daremnie zabiegać o kontakt! Z góry
wiesz o przegranej: nie dotrzesz do drugiego - dzielący was mur za gruby i za wysoki. I wówczas
przychodzi moment najstraszniejszy - z upokorzenia bluźnisz przeciw Bogu!
Ileż to nocy przeleżałem później na podłodze, obok łóżka Kazi, warując jak pies. Sam jeden,
bo Jadźka z Alą tylko za dnia ważyły się do Kazi podejść, choć nie powiem, opiekowały
się nią troskliwie, co rodzinie przystało.
Ojciec przeżywał po swojemu. Wtedy już sam przeważnie niedomagał, ale choroba Kazi
musiała poważnie nim wstrząsnąć. Siedzącą niezgrabnie głaskał po włosach lub kwadransami
towarzyszył jej przy stole. Trzeba było ich widzieć tkwiących naprzeciw - dwa skamieniałe
posągi!
Obecność Kazi raz na zawsze urwała żałosne utarczki kobiet. Jadźka chodziła własnymi
ścieżkami, zaś Ala, pochłonięta zbliżającym się macierzyństwem, przycichła jakoś i zszarzała.
Nieznośne było jej krakanie:
- Zobaczysz, twoja siostra sprowadzi na nas nieszczęście! Czuję to.
- Przesadzasz. Krew ci uderza do głowy.
- Wspomnisz moje słowa!
- Milcz... Nie prowokuj losu, głupia!
- Paweł, czy ty nic nie rozumiesz? Ta wariatka ma zły oddech!
Uderzyłem Alkę w twarz.
- Nigdy tak nie mów o Kazi!
34
I naturalnie, nie Kazia była winna temu, co się stało. Może nawet dzięki niej, dzięki otępieniu
bólem nie zabiła mnie okrutna wiadomość o śmierci tak oczekiwanego dziecka. Alicję
raptem zabrano do szpitala i w dwie godziny później z jej łona wyjęli martwe ciałko. Nasz
Wiktorek udusił się własną pępowiną, która dwakroć oplątała delikatną szyjkę.
Czarna płachta przysłoniła oczy i zaczęły mną rzucać dreszcze. Potem, z sekundy na sekundę,
nadszedł idiotyczny, lodowaty spokój.
Byłem tak dokładnie pusty, że gdyby mnie kto wówczas puknął, to bez wątpienia rozsypałbym
się niczym porcelanowa figurka mandaryna, stojąca niegdyś na kredensie w pokoju
matki.
Różne bywają bóle i z niektórymi daje się żyć. Najokrutniejsze, gdy widzisz zło dotykające
innych, szczególnie zaś - najbliższych. Wówczas trucizna nie opuszcza twego serca.
Śmierć Wiktorka rozsadziła mnie od środka i o ile przedtem pozwalałem się przekonywać
argumentami w rodzaju koła fortuny (rzekomo jest się raz na górze, raz na dole), tak teraz
wierzyć w podobne brednie przestałem. Koło fortuny! Chyba miażdżące krtań tym, po których
się przetacza...
Nie rozumiałem bezsensownej śmierci synka. Przerastała moją zdolność pojmowania. To
potworne - przecież on nawet porządnie nie umarł, skoro nie zdążył się urodzić, to znaczy już
się urodził martwy. Świat odtrącił go niczym jakąś fałszywą monetę.
Lękałem się pozostać sam, dziwne myśli przychodziły do głowy. Tak dziwne, że strach
wyjawić. Ciągnęło do gwaru, towarzystwa ludzi, bo sztuczna ruchliwość w jakiś sposób izolowała
od koszmarów. Jednak ucieczki w tym kierunku okazywały się żałosne: obecność innych
drażniła, czułem się obrażony spotykając pogodniejszą twarz. Może źle się wyraziłem.
Górowały żal i pewna zazdrość. Miałem niejasną pretensję, że ot tak sobie chodzą, kupują
kwiaty, spotykają się, rozmawiają Bóg wie o czym, nic nie wiedząc o moim cierpieniu. Bądź
jednak pewien - nie zabiegałem o współczucie, nie obnosiłem się też z moim bólem. Fałsz
polegał na czym innym. Kto wie, może na tym, iż lekceważenie przez los bywa przyswajalne
jedynie w małych dawkach.
Uważano za obowiązek wyrażać współczucie.
- Słyszałem... wiem, przyjmij moje wyrazy...
- Doprawdy, Pawle, nawet nie wiesz, jak mi cię żal...
- Pozwoli pan, że w imieniu naszej organizacji połączę się z panem w bólu...
Jakby kto piłował drewno. Zadziwiająca prawidłowość. Niektórzy z tych ludzi naprawdę
musieli współczuć, ale zjeżony wewnętrznie nie odróżniałem zdawkowych uwag od szczerych
odruchów. Irytował mnie ten komediowy rytuał. Wreszcie ogarnęła niepohamowana
wściekłość. Wrzasnąłem przy najbliższej okazji:
- Odpieprzcie się raz na zawsze z waszymi kondolencjami!
Uznawszy moje podniecenie za objaw częściowej niepoczytalności w bólu, jeszcze gorliwiej
kiwali głowami, a z ich oczu dawało się odczytać: Romsky, rozumiemy, niepotrzebnie
się pan unosi! To niesmaczne. Widać Bóg powołał duszyczkę do siebie, bo tak mu się spodobało.
A z tym „odpieprzaniem” to już chyba przesada...
O ile ja sam gryzłem się w sobie po cichu, Alicja szalała. Szpital oddał ją w tydzień później,
jeszcze osłabioną i kredowobiałą. Musiało dużo z niej krwi spłynąć przy martwym porodzie.
Podsycała sama siebie:
- Nie żyje mój Wiktorek kochany, moje maleństwo, moje słońce jedyne!
- Zabrali mi go... i na co tyle męki...
W amoku oskarżała na oślep:
- Nie kochałeś Wiktorka!
- To twoja siostra, wariatka! A mówiłam, że ma zły oddech!
35
- Jest ci zupełnie obojętne!
Ból plątał Alicji język i zniewagi puszczałem mimo uszu.
Zastanawiało mnie co innego: Skąd uporczywe czepianie się nadzwyczaj wydumanych
przyczyn śmierci naszego dziecka? Zbyt gorliwie wszystkich obwiniała, bym nie miał powodu
do najgorszych podejrzeń. Bałem się tych myśli. A jednocześnie stawały przed oczyma,
jedne po drugich, uprzednie ostrzeżenia, aluzje, półsłówka, które grubo potem z taką siłą
miały mnie uderzyć.
Jedno już było pewne: za bardzo zaufałem odmianie. Powinienem pamiętać, że dopóki patronująca
ci gwiazda (zła czy dobra - w moim przypadku ta pierwsza) nie zgaśnie razem z
tobą, nie wolno wysługiwać się naiwną nadzieją.
Los okrutnie drwi z marzycieli. Choćby marzenia należały do najprostszych i naprawdę
niewygórowanych.
Dni coraz bardziej zaczynały przypominać lisa ściganego przez sforę psów. Niepojęte
ogarniały mnie stany: mroczność sprzed oczu nie ustępowała, pierś wciąż szczelniej wypełniał
strach. Niby wszystko działo się po dawnemu, ale jakoś inaczej. Znowu ta inność nie
przejawiała się niczym szczególnym. Dostrzegałem ją dopiero po czasie, gdy na opamiętanie
się było za późno. I nie zmuszaj mnie, Fryderyku, do nazywania wszystkiego wprost. Pewne
rzeczy lepiej jest pozostawić w cieniu. Jednak nie przez tchórzliwą asekurację, lecz ze względu
na szacunek dla przyszłości.
Nadal musiałem robić, co do mnie należało. Renta ojca była śmiesznie niska. Jadzine pieniądze
w niewiadomy sposób wyparowywały, nim przychodziło do wspólnych rozliczeń, a na
Alicję chwilowo również liczyć nie mogłem. Prócz praktycznie całej rodziny na utrzymaniu
miałem jeszcze wymagający nieustannej konserwacji dom oraz kilkunastotysięczny dług.
Dlatego przy wyrębie robiłem za trzech.
Gdybym jednak dokładniej zechciał odtworzyć ówczesny stan - moje myślenie, codzienną
dreptaninę - nie znalazłbym nic poza garstką oswojonych faktów. Ojciec, jeśli nie przesiadywał
z Kazią, to leżał w łóżku z nawrotami choroby płucnej. No, może zdziwaczał bardziej, do
czego w podeszłym wieku miał chyba prawo. Niestety, pił nadal. Do warsztatu zaglądał niesłychanie
rzadko. Przy łóżku powiesił dzwon i wzywał nim domowników nie oglądając się na
porę dnia czy nocy - mówił krótko i oschle: przynieście to czy to, zróbcie tak a tak. Co zresztą
wykonywaliśmy bez większego ociągania.
Z Jadźką w tym czasie zupełnie straciłem kontakt. Alki unikałem celowo i jeśli nie przynosiła
na wyrąb drugiego śniadania albo obiadu, widywaliśmy się tylko wczesnym rankiem, bo
do zmierzchu nie uświadczono mnie w domu.
Tak naprawdę najbardziej tęskniłem za Kazią. Czasami zwidywało się, że popatruje na
mnie jakby rozumniej: niby marszczyła czoło, ożywiały się źrenice, powoli podnosiła rękę.
Ale zaraz spojrzenie gasło, oczy zachodziły mgłą. I nie potrafię rozstrzygnąć, czy naprawdę
momentami łapała kontakt, czy też tylko się przewidywało, bo za bardzo tego pragnąłem?
Właśnie przesiadując nocami przy Kazi zacząłem podejrzewać, że całe zło, wszystko, co
działo się dookoła niedobrego, ma istotny związek ze mną, moim parszywym losem.
Pamiętam jeszcze rozmowy z Mietem. Widział chłop moją udrękę. Urozmaicał mi robotę i
chyba przez to między innymi nauczyłem się jeździć traktorem i obsługiwać dźwig do przeładunku
drewnianych bali na kolejowej rampie.
- Przełam się, chłopie! Jak długo to będzie trwać?
36
Daleki byłem od natrząsania się z Mietowych słów. Z drugiej strony nie stało ochoty na
wysłuchiwanie pocieszanek. Nie pozwalała mi na to duma, czyli coś, czego odebrać nie mógł
mi nikt.
- Daj spokój, o czym mówisz?
- Nie rób ze mnie durnia, przecież widzę!
- Co widzisz, u diabła? Że nie mam gęby od ucha do ucha? To cię boli?
Nie zrażał się opryskliwością.
- Bredzisz jak Piekarski na mękach. Mógłbyś przynajmniej przede mną się nie zgrywać.
Zrzuć z siebie, zobaczysz, będzie ci o niebo lżej! Chłopaki coraz więcej gadają...
Z tym zrzuceniem może i miał rację. Ale jakiś rygiel zamykał usta. Wciąż byłem spięty.
- Odwal się! Siostra miłosierdzia, psiakrew!
Odchodził jak zmyty, ale żalu nie miał, wiedziałem. Porządny chłop - takich wielu nie
uświadczysz.
Tymczasem mijał szósty albo siódmy tydzień od pochówku Wiktorka i nadal wyraźnie
czegoś mi brakowało. Pod językiem gromadziła się gorzkość i nie bardzo wiedziałem, co dalej.
Póki co, nim przyszło, co miało przyjść, sprężałem się w sobie, gotowy do skoku. Chyba
znany Ci jest, Fryderyku, taki stan wyczekiwania, gdy czujesz nadchodzące, wiesz, że coś
niebawem nastąpi, ale gdzie i w jakim momencie - do końca niewiadomą. Rośnie wówczas
nieufność, stajesz się nerwowy i modlisz się o cokolwiek bądź, byle przerwać tę piekielną
cisze w sercu. Tak i ja wtedy wypatrywałem niedobrego, węsząc pod wiatr niczym spłoszony
łoś. Rychło też nadeszło.
Ten dzień pamiętam dokładnie, z detalami.
Rano Antek Doroba przywiózł nowe mechaniczne piły i robota szła nam jak z nut. Wyjąwszy
może przypadek, gdy Mucha najechał ostrzem na zarośniętą w drzewie karabinową kulę.
Wizgnęło urwanym łańcuchem, aż owinął się wokół pnia. Te kule to była nasza zmora. Trzydzieści
lat wstecz nieźle tu huczało. Akurat biegł tędy Pomorski Wał. Z tym że podobny
przypadek z urwaniem łańcucha nie powinien się zdarzyć. Obeszło się strachem i do końca
dnia - jak to mówią - robota paliła się nam w rękach.
Podcinane sosny padały z łoskotem jedna po drugiej. Biedne drzewa - tyle lat znojnego dążenia
do słońca, wciąż wyżej, byle nie dać się zagłuszyć przez sąsiednie. Nagle, bez ceregieli,
korzenie wdowiały i tylko niepotrzebny już sok ślimaczył się na pniu, o ile przedtem do końca
nie upuszczono żywicznej krwi.
Wiele drzew padło w mojej przytomności, ale uwierz, Fryderyku, choć może to dziwne, za
każdym razem podskórnie drżałem. Za bardzo ten cały majestat i krzepkość przypominały mi
ludzką kondycję. Jak również marność zejścia.
Chwila bezgranicznej zadumy, jedno do kilku wahnięć wierzchołka i najpierw powolny,
zaś potem coraz szybszy upadek. Godne, do ostatka wyprostowane pnie kaleczyły ziemię z
trzaskiem i głuchym jękiem - nic ponad surowość, bez nuty żałosnej skargi...
Koło południa zrobiliśmy przerwę na obiad. Była sobota. Poszliśmy gromadą do barakowozu,
który służył za przebieralnię i stołówkę. Akurat przyniesiono kotły z krupnikiem oraz
mięsną wkładką. Alicja nie pokazała się, więc zasiadłem do stołu z innymi. Poszły w ruch
noże, bochny chleba. Chłopcy ile wlazło psioczyli na kucharza - niemożliwie przesolił zupę.
Nie szło tego jeść. Zostawiłem połowę talerza i dopchałem się samym chlebem.
- Pod „Trzy Dęby”?
Doroba trącił mnie w bok, jak zawsze. Zaprzeczyłem głową. Wyjątkowo nie miałem
ochoty ani na karty, ani na piwo.
37
- Co z tobą?
- Pójdę chyba wcześniej do domu.
Jakbym coś wtedy czuł! Dzień w dzień rżnęliśmy w pokera, ale tym razem coś mi mówiło:
„Nie idź tam!” Bardzo słaby głos, raczej szept, jednak na tyle wyraźny, że zrozumiały.
- Idzie też Mieto.
- Jakoś nieszczególnie się czuję. Łeb mi pęka, czy co.
- Może grypa?
- Może.
I gdy tak o tym pomyślałem, istotnie poczułem się podle. Nie żeby od razu łamanie w kościach,
albo przedchorobowe dreszcze. Bliższy byłbym prawdy mówiąc o pęczniejącym niepokoju.
Robiliśmy do piątej. Wszyscy, prócz tych, którym spieszyło się do rodziny, do dzieci. Pod
względem roboty pięknie zakończony dzionek. Mieto z zadowoleniem ucałował siekierę. Jeśli
są ludzie kochający swoją pracę, to niewątpliwie Mieto do nich należał. Bez pudła.
Pyrkotał za młodniakiem traktor. Chłopcy zmówili się z traktorzystą, że ich machnie pod
„Trzy Dęby”.
- To co, idziesz?
Antek koniecznie chciał postawić na swoim.
- Mówiłem.
- Mówiłem, mówiłem! Co to, baba jesteś, że dajesz się prosić?
- Odczep się, Doroba.
Dołączył Mieto:
- Pieprzony krupnik pali bebechy. A może nie w smak ci stawianie? Chłopaki, słyszycie?
Nie było rady. Szereg dni popijając piwo na ich konto, obiecałem rewanż przy najbliższej
okazji. Wskoczyłem na przyczepę.
Traktor omijał co głębsze rozpadliska, a mimo to przyczepa podskakiwała jak dziecinna
grzechotka, gdy ją ciągnąć na sznurku. Całą drogę byłem na siebie zły.
Pod „Trzema Dębami” chłopcy niby to żartem otoczyli mnie i ramię w ramię weszliśmy do
środka.
Podeszliśmy do bufetu zamówić piwo i wypatrzeć jakiś poręczniejszy stolik. Spod ściany,
przy schodach na piętro, właśnie ulatniało się towarzystwo. Chłopcy poszli zająć miejsca, ja
tymczasem supłałem grosz. Piana ściekała z pełniutkich kufli, podeszli Mucha z Dorobą pomóc.
Jakże pięknie tego dnia zapachniało piwo!
Na moment rozluźniłem się. Za plecami nastąpiła niespokojna cisza. To mogło dotyczyć
tylko mnie. Z miejsca zesztywniałem.
- Patrzcie, kto przyszedł! Rogacz!
Jeszcze dobrą chwilę opadała piana w kuflu, nim powolutku coś mną obróciło. Wszystkie
oczy skierowane były w jeden punkt.
- Że też taką zdzirę trzymasz przy sobie, Romsky!
Spojrzałem w oczy temu, który szukał krwi. Był nim Jontek, zwany Solferinem, doker ze
stoczni w Szczecinie, mój równolatek. Przyjechał na urlop do ciotki. Znaliśmy się z dzieciństwa.
Akurat musieliśmy mu z Alką leżeć na wątrobie.
- Z daleka przyjechałeś po dziurę w brzuchu, Solferino! Ale możesz to jeszcze odwołać.
Bóg mi świadkiem, nie chciałem rozlewu krwi. Nawet gdyby odwołał pomówienie, i tak
ośmieszyłbym się na wieki. Ale uczepiłem się tej możliwości kurczowo. Jednocześnie poczułem
niesamowite znużenie.
38
- Co tu odwoływać, skoro twoja Alka to kurwa! Nie wiedziałeś o tym? Bali się ci powiedzieć.
Masz pecha. Twoja matka była kurwą, twoja siostra Jadźka była kurwą i twoja żona nie
tylko była, ale nadal się kurwi! Wpadłeś śliwką w gówno!
Jakby kto serce krajał w plasterki. Zamroczony obelgami postąpiłem krok naprzód.
- Szukasz śmierci, Solferino. Uważaj, bo znajdziesz!
- No, dalej! Otwieraj swojego ogrodnika!
U Solferina w garści błyszczał sprężynowiec. Widok połyskującej stali odebrał moim
oczom zdolność rozróżniania czegokolwiek.
- Schowaj nóż, Solferino!
To krzyczał gospodarz „Trzech Dębów”. Ale już było za późno. Boże, znów było za późno!
Otworzyłem swój ogrodniczy nóż i sczepiliśmy się z Solferinem jak dwa buldogi. On -
moje przeznaczenie, ja - jego. Tak, chciałem zginąć. Na Boga, to rozwiązałoby wszystko raz
na zawsze!
Jednocześnie wbiliśmy sobie noże w brzuch. Powinniśmy też upaść obaj, a leżał tylko on.
Trafił w grubą sprzączkę pasa.
Jak stałem, z „Trzech Dębów” wyszedłem, nie oglądając się na Solferina sikającego krwią.
Nikt nie mógł mu pomóc - już pukał tam, w górze, do Piotrowych drzwi. A mnie nawet
śmierć nie chciała. Widać nie dopełnił się wtedy mój parszywy los.
Nogi same niosły. Zaszedłem do domu, prosto do Kazi i ucałowałem ją. Potem do ojca.
Stamtąd na posterunek.
Jeszcze miałem w garści ten nieszczęsny nóż.
Fryderyku! Marny miał koniec Solferino. Trzy dni wyczyniali z nim w szpitalu różne cuda,
ale zmarł. To ja go zabiłem. Zabiłem człowieka!
Zamroczenie trwało i nie rozumiałem niczego. Tylko pod czaszką wirował jeden ogromny
krzyk: Zabiłeś! Jesteś mordercą! Mordercą! Mordercą!
Nie mogłem sklecić żadnej rozsądnej myśli. Czułem do siebie obrzydzenie. Krótkie momenty
otrzeźwień przytłaczały strzępy idiotycznych pretensji: po coś, Solferino, otwierał nóż,
dlaczegoś dotykał moich kobiet, szukał zwady? Spójrz, do czego przyszło. Przez kilka słów,
za jedno potknięcie gryziesz ziemię! Dlaczegoś mnie nie zabił?! Szczekałeś jak wściekły pies,
Solferino. Powiedz mi, dlaczego? Dlaczego tak się stało?
Przyszła rozprawa, na której milczałem, potem wyrok. Maligna. Nic nie pamiętam. Prowadzili
mnie jakimiś korytarzami o lśniących posadzkach, z pokoju do pokoju, ciemnymi podwórkami;
wozili z miejsca na miejsce, a wszędzie ktoś na mnie czekał, czegoś chciał, coś
mówił, żądał, perswadował, dużo ludzi. Nie miałem głowy do ich pytań, rzeki słów.
I brama więzienia. Artykuł 157, paragraf 2 w związku z artykułem 155, paragraf 1, punkt
2. 7 lat.
Nie będzie pyszałkowatości, jeśli stwierdzę, że kilka lat dokładnego sam na sam przyniosło
drobiazgowe rozliczenie przeszłości. Po stokroć słuszna kara za haniebny czyn nie mogła
zabliźnić rany serca. Cierpiałem. Setki nocy stawał przed oczyma nierozważny Solferino,
wciąż spryskiwała mnie jego krew, widziałem osuwające się ciało nieszczęśnika. Budziłem
się jeszcze bardziej zmęczony, otępiały. Nie było spokoju.
Tysiące godzin na myślenie! Czy można sobie to wyobrazić? Nie. Chyba tylko Bóg może
wiedzieć, co znaczy powolne spadanie. Huśtało mną od euforii do apatii; raz gorzko wyrzu-
39
całem sobie grzechy, raz dopadała rezygnacja tak głęboka, że obawiałem się o zdrowie swojego
umysłu. Jakże niszcząca jest siła zwątpienia! Dokąd może zaprowadzić nadmierna frustracja!
Dzień zbiegał wśród gorączkowych myśli, noc kotłowała nimi w dwójnasób i, doprawdy,
udrękom nie było końca. Dziw, że nie zwariowałem jak moja biedna, kochana siostra.
I niczego nie mogłem już cofnąć. Na wołowej skórze wszystko spisane, litera po literze.
Mój parszywy los, moje haniebne czyny (oby ci, wobec których zawiniłem, wybaczyli!) - całe
życie parchate i krzywe. Jakoś od początku układało się fatalnie i choć szukałem przyczyny
takiego, a nie innego biegu rzeczy, nie znalazłem nic. Porywczość, zagorzałość? - tak, ale to
mało. Nierozwaga, często niedobry upór, wreszcie zdarzające się niedowiarstwo? - również,
ale to nadal nie wszystko. Więc co? Może moja skłonność do maniackiego trzymania się
prawdy i nadmierna obawa przed złem? Może. Bo przecież tak samo strach, jak i niezachwiana
pewność w wierze prowadzić mogą do podobnych następstw. Gubiłem się w tym. Jedno
jest pewne - czułem do siebie wstręt momentami tak mocny, że byle cierpienie budziło we
mnie przewrotną, małą radość. Masochizm? Nie sądzę. Ucieczki w samobiczowanie nie były
znowu tak częste. Płytka to i przelotna satysfakcja.
Człowiekowi nie przystoi też poniżać się bez przerwy. Przynajmniej o tym byłem przekonany.
I że pośród wielu namiętności najgorszą jest nienawiść. O ile pamiętasz, Fryderyku,
wspominałem już o tym przy innej okazji. Naturalnie, cokolwiek mówię, ma w zanadrzu wizerunek
drugiego człowieka, z którym los w danej chwili splatał nasze drogi. Jednak skłamałbym
mówiąc, że nigdy nienawiści nie żywiłem. Jej uniknąć się nie da. Chodzi o to, by jak
najszybciej wyrzucić ją z serca, zbyt długo w piersi nie chować. Bóg widzi, jak jesteśmy
ułomni. Czyż mało zgrzeszyło przeciwko mnie? Czyż nie było takich, którzy swoimi postępkami
w sposób okrutny burzyli mi krew? A ja? Za niepowodzenia nie należy obwiniać bliźnich.
Dlatego przyczyny moich ubolewających przypadków wciąż szukałem poza tymi, co
stawali na mojej drodze.
Cóż, najbardziej abstrakcyjne rozważania zawsze psuje stan faktyczny. Nie poczytaj mi tego
za cynizm, ale wszelka bogobojność jakoś dziwnie się chwieje w obliczu konkretów. Wypada
nad tym ubolewać, lecz tak właśnie jest, a nie inaczej. Zaraz zrozumiesz , o co chodzi.
Rzecz jasna, pobyt w więzieniu nie upływał mi wyłącznie na rozmyślaniach. Oszczędzę Ci
opisu tamtejszego życia i przyprawiających o litość przypadków, bowiem nie dotyczy to tego,
o czym chcę pisać.
Rytm dnia ustalały głównie posiłki i praca. Praca nad wyraz monotonna. Produkowaliśmy
różne rzeczy z lnu: worki, torby, pasy, narzuty, dużo tego. Do mnie akurat należało obszywanie
worków. Stałem przy maszynie do szycia dzień w dzień po kilka godzin. Zawsze to jakieś
oderwanie od wspomnieniowej mordęgi i mimo znużenia chwaliłem sobie tę robotę.
W celi było nas sześciu. Wolne chwile różnie nam upływały. W karty grać nie mogliśmy,
za to poznałem szachy. Pytałeś kiedyś, gdzie tak dobrze nauczyłem się grać. Właśnie tam.
Niewątpliwie to najlepsza z gier dla więziennej rzeczywistości. Jeśli tylko ktoś miał smykałkę,
nie nudził się. Mózg musi przy szachach pracować na pełnych obrotach i o to - zwłaszcza
mnie - szło. Czas szachów skutecznie odsuwał na bok zmory i zwidy.
Widzenia. Początkowo nie wiedziałem, jak to smakuje. Gdy ich dostąpiłem, zaczęły nawiedzać
wątpliwości. Bo dopóki męczyłem się swoimi myślami sam, dopóki w ten czy inny
sposób trwałem w letargu, jakoś szło. A widzenia burzyły rytm, niosły załamania, rozbijały
wewnętrznie. Raz - przez sam fakt spotkania z kimś z zewnątrz, a więc z mitycznej wolności,
dwa - że przyniosły nowe wieści o najbliższych.
Jeśli chodzi o mnie, problemu z tym nie było. Pod prostu nikt mnie nie odwiedzał. Przepraszam,
raz jeden przyjechał Maciej. Rozmawialiśmy krótko i niezręcznie. Głównie on się
40
męczył. Nie wiedział, co mówić, i w ogóle był speszony, wciąż uciekał wzrokiem. Poza nim
nikt. Listów również nie otrzymywałem. Wyjąwszy cztery - w tym dwa anonimy, dwa od
chłopaków z wyrębu. Nie napisał ani ojciec, ani Jadźka, ani Alka. Również nie pisałem, bo o
czym? I byliśmy kwita.
Podejrzewasz rozgoryczenie? Istotnie. W pewien sposób czułem się zawiedziony. Takie listy
od rodziny więźniowie czytywali setki razy. Niektórym wręcz rozsypywały się od zaczytywania
na amen. Rozumiesz więc, jakie miały znaczenie. I to bez względu na zwartość. Tak,
list z wolności to było coś! Zwłaszcza zaś paczka.
Anonimy. Wstrętna rzecz. Ktoś życzliwy, podpisujący się „Twoja kochająca Cię Marta”,
donosił o rzekomym złym prowadzeniu się Jadźki i Alki. Szczególnie Alkę obsmarował. Byłbym
w te brednie absolutnie nie wierzył, gdyby nie pośrednie dowody w listach chłopaków.
Biedacy używali oględnych słów i czuło się, że nie chcą mnie urazić ani dotknąć, ale uznali
za konieczne powiadomić między innymi i o tym, co w domu się dzieje. Boże, jak mną rzucało!
Tu pryskała mądralińska wyrozumiałość. Czysta męka. I trzeba pecha, żeby dopiero po
głupich anonimach i w takiej sytuacji spadło mi bielmo z oczu. Przecież to jasne jak słońce!
Gdy ustawiłem sobie wszystkie fakty związane z Alką od początku naszego poznania, wstrząsnęło
mną do głębi. I Solferino miał rację, i Mucha w aluzjach na weselu też. Zrozumiałymi
stały się inne znaki, które - głupiec! - prześlepiałem! A nie było ich przecież tak mało. Znacznie
więcej, niż przeciętny zakochany powinien dostrzec.
I zacząłem wierzyć, że mam za żonę zwykłą szmatę. Im więcej o tym myślałem, tym większa
rosła we mnie zapiekłość. Raptem stanęły jak żywe przed oczyma ostrzeżenia jej ojca,
ścierwo kotki przybite do drzwi, oskarżenia rzucane po śmierci Wiktorka. W tym świetle zupełnie
inaczej też przedstawiała się historia z Rakojadem. Może ona wówczas znajdowała w
tym przyjemność - przecież niespodziewanie szybko się otrząsnęła? Może, nie daj Bóg, pochopnie
skrzywdziłem gajowego? Tfu! Dość tych zarzutów! Zamilcz, serce przeklęte.
Ale dlaczego nie napisała, nie odwiedziła ani razu? W końcu, cokolwiek o naszym pożyciu
nie rzec, byliśmy nadal małżeństwem. Co rusz przypominał się jakiś zły szczegół i bez ustanku
krążyły nad mą głową sępy wściekłych myśli. Serce na powrót nabrzmiewało goryczą.
Gorzkość pod językiem. Gorączka.
Wreszcie postanowiłem czekać na zwolnienie. Bo jeślibym nieopatrznie skrzywdził ją niedobrymi
posądzeniami, nie darowałbym sobie tego nigdy. Uwierz, Fryderyku, niełatwo z podobnymi
myślami czekać!
Tak szarpałem się w sobie; pies podwórzowy na łańcuchu strasznych podejrzeń. I co tu
mówić o skrusze, skoro palenie w piersi spychało ją gdzieś w zapadły kąt serca. Ponura ironia.
I czyż nie mają racji ci, co twierdzą, że igranie z namiętnościami zawsze grozi najgorszym?
Fryderyku! Chcę uniknąć taniego rozczulenia. Jeszcze posądzisz mnie o wygrywanie na
uczuciach. Pozwólmy mówić faktom. Ćmiło cierpienie i w swej imaginacji wyobrażałem sobie,
iż nic gorszego ponad to, co dotąd spotkało, już mnie spotkać nie może. O naiwności!
Czas miał dopiero pokazać, jak okrutnie się myliłem!
Cztery lata z dobrym hakiem przeszły, a tu wieść: przedterminowe zwolnienie. Za dobre
sprawowanie obcinają dwa i pół roku - wychodź, człowieku, za bramę, bo my uznaliśmy, że
tak trzeba. Nacierpiałeś się, widzieliśmy; źle ci z oczu nie patrzy, idź i nie wracaj tu nigdy
więcej. Każdy błądzi. Przeholowałeś, ale my nie tacy znów pamiętliwi. Solferina nie wyma-
41
żesz z pamięci, choćbyś nie wiem jak chciał; musisz z tym żyć, ze wszystkim zresztą, coś
dotąd przeskrobał - nie włazimy ci przecież z butami w duszę. Winę i karę wynosisz ze sobą
w sercu, a co dalej, twoja sprawa. Nic tu po nas.
Taki mniej więcej był sens rozmów przed zwolnieniem, to wyczytałem im z oczu. Rzeczywiście
mieli mnie z głowy. Wydano ubranie z chudym groszem, buty - podpisz, o, tu. Cieszyli
się. Że niby patrz, świecie, Romsky swoje odcierpiał. Że pora mu dalej obijać się o
ludzkie grzechy na równi z innymi, dopóki mu tam, w górze, jego świeczki nie zdmuchną.
Powinienem skakać z radości, ale po prawdzie było inaczej. W celi przynajmniej w jakiś
sposób nic mi nie groziło. Nadleciał strach. Nagle pojąłem, że tuż za więzienną bramą jak nic
wpadnę w zdradliwy młyn spraw, którym zły los obraca. Przyjdzie mi ludziom patrzeć w
oczy, a część znów będzie uciekać wzrokiem. I że znów najdzie mnie jakaś niedobra pasja.
Już widziałem moją opatrzność szczerzącą kły i jakbym słyszał przez fatalny głos Solferina
jej wyzwanie: „No, dalej, Romsky! Otwieraj swojego ogrodnika! Mamy dla ciebie niejedną
jeszcze gratkę!”
Bez dwóch zdań, miałem prawo tak myśleć. Drobiny niepokoju dawno przesiąkły do krwi,
a od niepamiętnych czasów podtruwane serce martwiało z zastanawiającą częstotliwością.
Dzień czwarty mija na spisywaniu tego, co najbardziej bolesne, i nie potrafię oprzeć się
wrażeniu obcości. Patrzę zdumiony w przeszłość: to nie ja, to nie moja nędza, żółć, upadek.
To historia innego człowieka. Słowem - nie mnie to dotyczy, a kogoś obcego. I przez ułamek
chwili lżej, śmiech ze złych snów.
Jednak następna sekunda kopniakiem przywraca rzeczywistość. Tu jesteś i nie rób z siebie
durnia! Daruj sobie sztuczki! Brutalnie ściągnięty na ziemię, niżej pochylam się nad kartką,
by w zgodzie z sumieniem do ostatniej kropki wytrwać w pisaniu. To jedno przynajmniej
mogę zrobić dobrze, choć widzę, co słowa na własną rękę wyczyniają, gryząc się między sobą,
przecząc i wypaczając prawdziwy obraz. Jak w gabinecie krzywych luster: przed jednym
wypucza ci brzuch, drugie robi z ciebie niemożliwą tykę, trzecie i czwarte tworzy na plecach
jakieś garby, wykręca nogami i do końca nie sposób znaleźć prawidłowego odbicia. Trzeba
tęgiej głowy i dużego doświadczenia na sprowadzenie mirażu do faktycznych wymiarów.
Doskonale wiem, że w moim przypadku krzywymi lustrami są emocje, brak dystansu, również
niedostatek wprawy we władaniu piórem. Co jednak nie może usprawiedliwiać małej
pilności w próbie uczciwego przedstawienia biegu wydarzeń. Bóg mi świadkiem, że baczę na
to starannie. Natomiast tylko Ty, Fryderyku, możesz osądzić efekty usiłowań. Zakładając, iż
w swej cierpliwości towarzyszysz mi nadal.
Wypluł mnie zakład karny na zewnątrz jak pestkę wiśni. Upadłem między ludzi goły i ze
skurczonym sercem. Och, w zapamiętałym dreptaniu swoimi dróżkami cóż biedni przechodnie
mogli wiedzieć o tych nędzarzach zza muru! Ledwo przyjmowali do wiadomości, że coś
takiego w ogóle istnieje. I ja teraz miałem się z nimi zmieszać, przepaść w tłumie, z powrotem
być jednym spośród nich.
Najkrótszą drogą dotarłem na dworzec, wsiadłem w pociąg. Głowę rozsadzały błyskawicowe
myśli o domu i lęk nie opuszczał mnie ani na chwilę. Co tam też działo się pod moją
nieobecność?
Może z piętnaście kilometrów ujechałem, nim strach wziął górę. Wysiadłem na pierwszej
nadarzającej się stacyjce. Nie ma mowy, nie wrócę, bodajbym pękł. Niech się dzieje co chce.
42
Ledwo ukrywałem febryczne drżenie rąk, taka mnie wzięła bojaźń. Ludzie popatrywali z
ukosa i nieprzyjaźnie. Widać tchórzostwo wyłaziło mi oczami. Bo chciałem uciec, choćby do
diabła.
Ale diabeł jest wszędzie i nie trzeba go specjalnie szukać. Napad strachu minął i wyrzucając
sobie słabość podjąłem niedawno przerwaną podróż. Bo to rzeczywiście była podróż, tak
mnie serce górami i dolinami sprzecznych uczuć wiodło. Tyle oporów! Osłabiły więzienne
lata.
I pamiętam jak dziś, co wówczas pomyślałem, bo niebywały mnie śmiech ogarnął, aż pasażerowie
z przedziału kręcili nosami. Przyrównałem siebie do ćmy wirującej wokół płomienia
świecy. Ćmy na wciąż ciaśniejszej orbicie, z porządnie już osmolonymi skrzydłami, której
poparzenie na chwilę każe odskoczyć, i tylko po to, by w bezrozumnym amoku zacisnąć pętlę,
wreszcie spłonąć ze szczętem.
Jasnym było, że uciec przed losem nie mogłem. Po co więc szarpanina i daremna utrata
sił? Jako tako uspokojony wątpliwym pocieszeniem, zeskoczyłem po raz pierwszy od blisko
pięciu lat na dobrze mi znany peron.
Letni upał wymiótł mieszkańców z ulic. Szedłem z marynarką przewieszoną przez ramię,
niezbyt szybko. I trzeba trafu, że pierwszym spotkanym był Rakojad. Przystanęliśmy. Już w
powietrzu ręka sama szła do góry, gdy przebiły mnie szalone słowa:
- Kogo teraz zabijesz, Romsky?
Do tego splunął pod buty i pokazał plecy. Nie mógł lepiej się zemścić. Nie, nic z tych rzeczy:
żadnego tam gniewu nie poczułem. Ciężar w piersiach i pustka w głowie - oto z czym
miałem do czynienia.
Chyba na pół godziny przymurowało mnie do ławki. A przez ten czas może dwie, trzy
znajome osoby podniosły zdziwiony wzrok. Początkowo uznawałem to za objaw zaskoczenia,
wszak spodziewano się mnie najwcześniej za dwa lata.
- Paweł!
Przede mną stała Roza, córka Jerły. Ucieszyłem się. Nareszcie ktoś bliższy. Z tej radości
ucałowałem ją w czoło. Odsunęła się zmieszana.
- Naprawdę jest mi przykro, Paweł...
- Sen - mara, Bóg - wiara!
Machnąłem ręką, bo sądziłem, że chodzi o moją odsiadkę. Ale zmarszczyła tak jakoś czoło.
Do tego niespodziewana łza. Przełknąłem ślinę i jakbym przełykał ołów.
- Nawet nie wiesz, jak bardzo...
Straszna myśl przeryła mózg. Tu szło o coś zupełnie innego!
- Roza!
Wyszeptałem resztką oddechu. Ale jej już nie było. Uciekła, tylko pięty migały spod długiej
sukni.
Wszyscy mnie omijali. Co odważniejszy na chwilę podrywał oczy, by zaraz pilniej przyjrzeć
się brukowi ulicy. Niektórzy nieznacznie kiwali głowami, a ich twarze pokrywała odświętno
- bolesna maska.
Możesz sobie, Fryderyku, wyobrazić, jak czarne zalały mnie myśli! I gdyby nie to, że głuchy
bunt wobec czekającego losu kazał iść dalej, uciekłbym z tego miasta raz na zawsze!
Zrozumiałem w przeciągu chwili moje przeznaczenie. O ironio, dopiero teraz - nie przez pięć
lat samotności, ani też wcześniej, gdy w grzesznym widzie złem dziurawiłem serce. Pojąłem i
grymas zapiekłej determinacji wykrzywił mi twarz. W porządku, może jestem przegrany, ale
tanio skóry nie sprzedam!
Znów nogi niosły same. Wierzyłem im - wiedziały, gdzie prowadzą. Niemal zderzyliśmy
się z Memorem przed drzwiami jego sklepu. Przyciskał mnie do piersi bardzo mocno.
43
- Spóźniłeś się dosłownie kilka godzin...
Sekunda wahania.
- Mów. Jestem przygotowany na wszystko.
Jak Bóg miły, zabrzmiało to zuchwalej, niż chciałem.
- Twoja siostra, Paweł...
- Która?
Rzeczowość zbiła z tropu Memora. Parłem bezprzytomnie do przodu.
- Kazimiera. Właśnie pochowaliśmy. Po ludzku, Romsky, jak biedaczce przystało. Nawet
nie cierpiała...
- Mów dalej!
- Słuchasz?
- Słucham. Umarła Kazia. Mów.
- No właśnie... tylko że ona nie umarła śmiercią naturalną...
- Przestań się jąkać i mów! Co z Kazią?
Żądałem informacji jak podróżny przy okienku kasy. A biedny Memor musiał obawiać się,
że lada moment wybuchnę.
- Przedwczoraj wyszła na ulicę. Niedaleko. I wpadła pod ciężarówkę... Na miejscu.
- Gdzie jest teraz?
- Obok matki.
Zostawiłem osłupiałego Filipa i poszedłem prosto na cmentarz.
Z daleka już widziałem rozrzucone przez wiatr szarfy na wieńcach. Ostatnie metry dochodziłem
niewiarygodnie długo. Nawet nie wiem, kiedy naszła słabość i upadłem bez czucia na
Kazi grób. Trwało to może z minutę lub dwie, nim przestałem szarpać palcami świeżo usypany
kopczyk. Ziemia nie oddaje umarłych. Jej duszę przygarnął litościwy Bóg, a to, co zostało,
w proch się obróci.
Jakże precyzyjnie i chłodno wówczas myślałem! Chwila słabości minęła i poprawiwszy
lekko przechylony krzyż zawróciłem w kierunku domu. Zupełny automat. Teraz wiem, że to
samoobrona. Inaczej bez wątpienia postradałbym zmysły jak moja ukochana siostra. Jak tysiące
ludzi na świecie nie wytrzymujących nadmiaru bólu i cierpień.
Ile to czasu upłynęło od wyjścia z więziennej bramy? Siedem, osiem godzin, nie więcej. A
wydawało się, że przynajmniej tyle miesięcy, jeśli nie lat wypełnionych po brzegi zgryzotami.
Puste ulice atmosferą przypominały ospałość miasteczka przed finałową strzelaniną w infantylnym
westernie. W końcu dom. Bez większego ociągania wszedłem do środka. W kuchni,
zwyczajowym miejscu rodzinnych zgromadzeń, nie było nikogo. Nie speszony otworzyłem
następne drzwi. I następne. Gdzieś musieli być. Dziwne, że w tej ciszy nie słyszeli dudnienia
moich butów. Wreszcie pokój ojca. Gwałtownie pchnięte drzwi z trzaskiem uderzyły o krzesło.
Pierwsza zobaczyła mnie Jadwiga. I zbladła jak papier. Krzyknął Maciek. Marian objął
Rajmundę. Prędzej spodziewali się ducha. Tylko ojcu leżącemu na łóżku nie drgnęła nawet
powieka. Na chwilę znieruchomieliśmy wszyscy, nie wyłączając zegara.
Uprzedziłem pytanie:
- Zwolnili wcześniej.
Podszedłem przywitać się z ojcem. Wyglądał bardzo źle - zapadnięte policzki i oczy,
świszczący oddech. On też próbował powiedzieć o Kazi. Jasno dałem do zrozumienia, że
wiem.
- Kiedy cię wypuścili.
- Nad ranem, tato. Fatalnie wyglądasz. Co jeszcze? Gdzie Alka?
Drżący głos Rajmundy całkowicie załamał się po dwóch słowach:
44
- Podobno wyjechała...
- Uciekła, suka.
Strzeliłem w ciemno, lecz celnie. Determinacja pomagała omijać złudzenia, których nędznymi
resztkami żywiłem się w więzieniu.
- Z kim?
Mój pozorny spokój przywrócił równowagę Marianowi.
- Nie znasz go. Taki jeden z mleczarskich zakładów. Rozwiedziony. Inżynier.
Wpatrywali się we mnie z niedowierzaniem. Podobnie jak Memor godzinę temu.
- A to co?
Pokazałem palcem na pękaty brzuch Jadźki.
- Będę miała dziecko...
- Widzę. Gdzie twój mąż?
- Ja... Paweł, my nie mamy ślubu...
- Gdzie jest? Dlaczego nie z tobą?
- Bo... bo...
Trzęsła się od ledwo hamowanego szlochu.
- Obiecaj mi, że nic mu nie zrobisz!
- Mów, kto chce cię zostawić z bękartem. Przecież widzisz, że jestem spokojny.
Biedaczka nie bardzo w to wierzyła. I chyba słusznie. Bowiem jak z dziurawego balona
powietrze, tak dotychczasowy spokój ze mnie uchodził - szybciej nawet. Po prostu jego zasoby
od spotkania z Rozą stajały. Wtedy mogłem żywić przekonanie, iż starczy na sto lat, zaś
obecnie bałem się najbliższych sekund. Tak to się wszystko w człowieku przewraca, nie wiedzieć
kiedy.
- Nie powiem. Ty chcesz mu coś zrobić.
- Mów!
- Ale obiecasz mi?
- Nie obiecywałem i nie obiecuję. Dziecko musi mieć ojca.
Reszta milczała. Nawet ojciec. Słabłem w swoim sztucznym spokoju coraz bardziej.
- Jadźka!
- Nie...
Potrząsnąłem jej ramionami. I jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki wyszeptała:
- Rusza.
Czyli fryzjer cwaniak, który bimbał sobie z połowy dziewczyn w miasteczku. Fertyczny
przystojniaczek. Z tych, co to certolą się przez bibułkę, w białych rękawiczkach. Że też poleciała
na niego. Musiał się nieźle koło niej zakręcić.
Miałem literalnie dość. Szybko wyszedłem i zamknąłem za sobą drzwi swojego pokoju. Za
chwilę tarabaniła Jadźka. Strach mieszał jej słowa:
- Błagam cię, nie rób mu nic złego! On nie jest taki jak myślisz! Ja go kocham! Paweł, posłuchaj!
Nie chciałem. Głowę przykryłem poduszką i w pokorze czekałem na paraliż umysłu lub
serca. Nie nadchodził. Nie było żadnej dźwigni, która mogłaby w tym pomóc, a przynajmniej
odciąć od niedobrej gorzkości i pieczenia w piersi.
Następnego dnia obudziłem się z krzykiem. Pot lał się ze mnie strugami, chyba też dostałem
gorączki. Męczyły jakieś zwidy, raz po raz wstrząsały mną dreszcze. Prawie tydzień zeszedł
na malignie i bezprzytomnym przewalaniu się w pościeli. Byłem miękki i słaby, jak po
zgruchotaniu połowy kości.
45
Co ze mnie zostało? Nic. Uczucia zamarły i z najzupełniejszą obojętnością przyjmowałem
wszystko dookoła. Jeśli dali jeść, jadłem. Ktoś mówił - słuchałem. Coś tam odpowiadałem.
Nawet i śmiałem się. Ale zawsze działo się to obok mnie, jakby obcego tyczyło. Te zasłony
na oknach, te krzesła, półki? Owszem, te, lecz i jakby nie te. Skądś znałem otaczające sprzęty,
zapach pastowanej podłogi, znane mi było skrzypienie okiennic, a jednocześnie podejrzewałem
w tym niesmaczny dowcip - kto tu chce mnie nabrać? Nieufnie przyglądałem się otoczeniu
i zdumieniom nie było końca. To jestem ja? Leżę we własnym łóżku? A to wchodzi moja
siostra Rajmunda i zaraz coś powie, a ja będę słuchał? Jakbym wszystkiego się uczył na nowo,
od początku.
I pewnie byłbym jeszcze długo tkwił w kleszczach niemocy, gdyby nie wrzask dziecka.
Początkowo położyłem to na karb rozwichrzonej wyobraźni. Jakiś zanoszący się płaczem
noworodek? Bzdura. Kolejny podstęp zwodniczych zmysłów. Ale wrzask nie ustawał. Przeciwnie.
Nasilał się, zmieniał tonacje włażąc korkociągiem w mózg.
Wtedy coś dźgnęło serce potężnym sztychem. To Wiktorek, mój ukochany syn! On żyje!
Usiadłem i chwyciłem się za głowę. Pękała od wirujących myśli. Czyżby Bóg pomieszał
mi umysł? Przecież poród był martwy.
Weszła Rajmunda.
- Powiedz, słyszysz coś?
- Nie, nic.
Podejrzliwie przyglądała się mojemu rozgorączkowaniu. Dałbym głowę, że przestrach błysnął
w jej oczach.
- Naprawdę nic?
- Naprawdę.
- O Boże!
Jęknąłem i w tym momencie, po chwili ciszy, kolejny niespodziewany wrzask przewiercił
uszy. Rajmunda dostrzegła moje cofnięcie.
- Przecież ty... nie wiesz! Zostałeś wujkiem! Jagoda ma córkę!
I wybuchła tak hałaśliwym śmiechem, że już nie miałem wątpliwości co do jej podejrzeń.
Śmiech pokrywał gwałtowną ulgę. Biedaczka przynajmniej przez moment musiała sądzić, że
zwariowałem.
Dziecko! Dziwnie to brzmiało w tym do korzeni martwym domu. O, nie poddam się. Jeszcze
nie wszystko skończone!
Mimo słabości w nogach popędziłem zobaczyć nowego członka rodziny, który tak niecierpliwie
obwieszczał światu swoje prawa. Oby Bóg oszczędził mu większych zgryzot i pozwolił
w spokoju doczekać pogodnego zmierzchu! Oby piersi jego nie przepełniała nienawiść, a
serca nie truły złe uczynki! Niechaj mu się darzy!
Nasyciwszy wzrok niewinnością wyszedłem z domu. Słońce twardo trzymało w szponach
ziemię. Wciągnąłem gorące powietrze w płuca i z pierwszym wydechem opuściła mnie lekkość
wyniesiona od Jadwigi.
Wędrówka ulicami miasta przypominała wspinaczkę na niebotyczną górę. Oszołomienie
jeszcze nie minęło, ale już ogromniejący kamień przywalał pierś. Krew przyspieszała bieg.
Miałem zacząć porządkować swoje sprawy. Było kilka rachunków do spłacenia.
I wmaszerowałem prosto do zakładu fryzjerskiego Ruszy.
Jest głęboka noc, dawno powinienem przerwać pisanie. Jednak czuję, że jeśli przerwę teraz,
to nie ukończę tego listu już nigdy.
46
Bóg mi świadkiem, że z dobrą wiarą przystępowałem do pisania. Ale wciąż większy niesmak
ogarnia. Jakie mam prawo kłuć Cię w oczy własnym nieszczęściem? Bo przecież, nie
oszukujmy się, z tego faktu wynikają same wątpliwości, a tylko jedna pewność: że możesz
poczuć się urażony.
Jednocześnie tak sobie myślę: gdyby inni poznali moje życie? Uwierzyliby? Jeśli nawet
tak, to z podskórną satysfakcją. Nie oburzaj się - tak jesteśmy skonstruowani, że nieszczęścia
innych cieszą nas. Oczywiście nikt do tego się nie przyznaje, nawet przed sobą. To jest zbyt
smutne zjawisko, by istota rozumna nie ganiła podobnych reakcji. Zaś z drugiej strony wiadomo,
że nadmiar nieszczęścia (naturalnie cudzego) budzi wesołość. Podobnie jak zbyt duży
ładunek grozy - śmiech. Po prostu kondensacja nieszczęścia przybiera groteskowy wymiar i
nie wytrzymujemy. Rozładowanie przychodzi przez zaprzeczenie. Czyż nie mam, Fryderyku,
racji?
Mnie samego nieraz nachodził śmiech na te moje przypadki, tylko że był to śmiech złowieszczy
i przez łzy. Po takim śmiechu zwykle serce krwawiło najbardziej.
Tak właśnie jest teraz. Chwilami nie pojmuję swojego uporu. Czegóż, na Boga, tak się
trzymam? Cóż takiego chcę jeszcze uchronić na tym świecie i przed czym? Najbliższe osoby
odeszły, a w każdym odejściu jakoś maczałem palce. Upuściłem więcej krwi, niż niejeden
tuzin ludzi do kupy wzięty. Kto wchodził na moją drogę - cierpiał. Dookoła siałem niedobry
strach. Czepiało się mnie zło jak wesz kołnierza.
Już niewiele do opowiadania zostało. Muszę skończyć, ręka wzdraga się przed opisem najgorszego.
Skoro zabrnąłem aż tu, trzeba wytrwać. Jak wytrwałem wówczas, gdy zwątpienie
uciął straszny czyn.
Rusza nie przejął się moimi słowami. Przynajmniej takie odniosłem wrażenie. To znaczy,
pierw zbladł. Ponieważ mówiłem spokojnie, szybko odzyskał znaną buńczuczność. Nie bardzo
miałem ochotę na przedłużanie rozmowy. Co miałem do powiedzenia, powiedziałem i
wyszedłem. Miał cały dzień do namysłu. Ponieważ nadal nie najlepiej się czułem, umówiliśmy
się wieczorem u mnie. Ale Rusza postanowił rżnąć głupka. Nie przyszedł w ogóle.
Odczekałem dla porządku dwa dni. I jeszcze pół. W sumie dużo więcej, niż pozwoliła
cierpliwość. Dokładnie o dwa i pół dnia za dużo. Wróciłem do zakładu.
- Gdzie Rusza?
- Nie ma.
- To widzę. Gdzie jest?
- Nie wiem.
- Nie wiesz?
Nie podobał mi się ton odpowiedzi. Nie miałem nic przeciwko chłopcu, lecz opryskliwość
nie przystoi wobec starszych. Uśmiechał się ironicznie pod nosem.
- Nie wiem, proszę pana.
- Nie chcesz powiedzieć?
- Nie powiem.
Znudziła mnie ta zabawa. Podniosłem chłopca do góry i potrząsnąłem nie tak znów lekko.
- A teraz?
- Nie mogę... pan Rusza zabronił...
- Myślisz, że będę go szukał?
- Pan Rusza wyjechał nad morze... do swojej narzeczonej...
- Kiedy wróci?
- Naprawdę nie wiem!
47
- To zmiataj.
Trzepnąłem go wierzchem dłoni w głowę. Stał zbaraniały.
- No, już cię tu nie ma!
Gdy ociągając się wyszedł, zamknąłem drzwi i bez pośpiechu zacząłem demolować zakład.
Tłukłem lustra, klosze, butelki, kryształowe wazony, przewracałem fotele i szafki, zrywałem
plakaty.
To był jedyny sposób na tego pętaka.
Istotnie, Rusza zrozumiał ostrzeżenie. Zaraz następnego dnia stanął u naszych drzwi pełen
chęci do uregulowania zaległych spraw. Nie wierzyłem mu: teraz się bał, ale jutro mógł zwinąć
interes i uciec jeszcze dalej. Razem z Jadwigą, we trójkę poszliśmy do notariusza. Naturalnie
- zmuszać do żeniaczki nie było sensu: zatrułby życie Jadźce, a może i dziecku. Chodziło
tylko o uznanie ojcostwa i alimenty. Chciałem mieć takie dobrowolne oświadczenie na
piśmie.
Płynęły tygodnie, a ja wciąż gryzłem się w sobie. Nie dawała spokoju myśl o Alce. Na
różne sposoby usiłowałem oddalić złe podszepty. I bywały momenty, że na siłę zapominałem.
Krótkie, sztuczne, ale bywały. Cóż z tego, skoro potem niepojęta wściekłość z podwójną
energią szarpała piersi. Żyłami krążyła zatruta krew. Zaślepiony bólem myślałem tylko o jednym:
odszukać żonę.
Naturalnie, wróciłem do roboty. Wielu w międzyczasie wykruszyło się, lecz nie mogę powiedzieć
- przyjęto mnie dobrze. Tam każdy gapił na robotę, guzik kogo obchodziło, co komu
w piersi gra - byle swoje odwalał zgodnie z planem. I słusznie. Dzięki temu ileż nieporozumień
zostało oszczędzonych! Chłopaków z garbatym życiem nie brakowało i nikt bez powodu
przed nosem duszy nie wywracał.
Szykował się wyrąb zupełny piętnaście kilometrów stąd, a póki co robiliśmy przy czyszczeniu
i trzebieży ochronnej. To były małe roboty, tak że przychodziło skakać z miejsca na
miejsce po kilku najbliższych obchodach. Część wróciła do tartaku, trochę pozostało przy
okrzesywaniu i jakoś ciągnęliśmy ten kram. I zapewne ciągnęlibyśmy powolutku dalej, gdyby
nie nagła wizyta z leśnictwa. Raptem zaczęło ginąć drewno. Niewielkimi partiami, ale systematycznie.
Dziwnym trafem od mojego powrotu z więzienia. I akurat tam, gdzie prowadziłem
ścinkę.
Ci z leśnictwa postawili sprawę jasno. Jest taka sprawa, Romsky, wszystko wskazuje na to,
że wam zawdzięczamy utratę mienia. Okrągłymi słówkami prostowali mi życiorys. I w świetle
tego, co mówili, wynikała moja oczywista wina. Nic, tylko z kieszeni wyciągnąć ukradzione
drewno.
Pierw ogarnęła mnie niesamowita pasja. Wręcz krew mnie zalewała. Szybko jednak powiedziałem
sobie: spokój, bo to woda na ich młyn. A co się ma stać, to i tak się stanie. I rzeczywiście.
Grubymi nićmi szyta sprawa znalazła prymitywny finał. Nie pomogły donosy,
potem zaś jawne pomówienia. Drewna po cichu z lasu wywieźć się nie da. I wpadł jeden wozak,
a za nim... Rusza! Tak, on. Można powiedzieć - planował czystą zemstę. Bo nie dość, że
wozakowi płacił za kradzież, to jeszcze kazał odsprzedawać drewno okolicznym chłopom, nie
czerpiąc z tego zysku. Słowem dokładał do interesu, byle tylko mnie pogrążyć.
Czy powziąłem w związku z tym jakieś niedobre postanowienie? Boże uchowaj! Ten
człowiek za nisko stał, a poza tym - prawdę mówiąc - było mi go nawet w pewien sposób żal.
Zawiodła zła namiętność na manowce i gdyby to ode mnie zależało, darowałbym mu. Nie
takimi przecież grzechami piekło wybrukowane!
48
I w sumie, Fryderyku, sprawa niewarta byłaby marnej wzmianki, gdyby nie fakt, że od tego
czasu pozostał wokół mnie ferment. Niby wszyscy wiedzieli o nieporozumieniu, ale patrzyli
już krzywo. Do diabła, nigdy nie byłem aniołem i nigdy laurek sobie nie wystawiałem!
Jednak wieczne podejrzenia zaczęły czynić ze mnie człowieka cokolwiek płochliwego. Gorycz
dyktowała zaciętość i mocno musiałem przekonywać siebie o tym, że w gruncie rzeczy
ludzie nie są źli - tylko okoliczności nimi powodują. Jakoś przecież powinienem wyperswadować
swojemu sercu cudze pomówienia i niedobrą chęć psucia krwi innym. Takie mam
zresztą przeświadczenie do dziś. Wpadamy do młynka ziarnkami kawy i to szalony los trze
nas na proch. Los, który koncertowo gra namiętnościami.
Jakże dziwne bywają duchowe przypadki! Po ostatnim zdarzeniu zarzuciłem myśl o poszukiwaniu
Alki. A jeśli nie zarzuciłem, to przynajmniej wziąłem na powstrzymanie. A nuż
wróci sama? Fakt, była szmatą, zdradzała. Fakt, i przez nią ludzie moim nazwiskiem gęby
sobie wycierali. Jej zawdzięczam czarne noce, śmieszność, a może i śmierć Wiktorka. Ale na
Boga żywego, wtedy gotowym był wybaczyć wszystko! I jaka radość rozsadzała, że przeznaczenie
wystrychnąłem na dudka!
Zresztą, może to nieprawda i nigdy tak nie myślałem? Może szukam jakiegoś usprawiedliwienia,
by zamaskować zapiekłość w nienawiści? Chyba nie. Bo na cóż przychodziłoby
dawać fałszywe świadectwo minionym dniom? Zwłaszcza w obliczu tych, co odeszli? A tu
nie ma miejsca na kłamstwo.
Nie było miesiąca bez wizyty przedstawicieli prawa. Jeśli tylko coś w okolicy się działo,
bodaj pierwsze kroki kierowali do mnie. Sprowadzony do roli potencjalnego przestępcy, za
każdym razem musiałem mieć alibi. Upokorzenie rosło.
Widział moją szamotaninę ojciec i właśnie podczas jednej z takich wizyt w gniewie zerwał
się z łóżka. Źle ocenił swoje siły albo poniosła go zapalczywość, w każdym bądź razie faktem
pozostanie, że potknął się o miskę i złamał nogę. Jakież tam kości u siedemdziesięciolatka!
Otwarte złamanie lewego uda zaprowadziło go do szpitala.
Los uznał chyba pęknięcie za zbyt proste rozwiązanie i doczepił gangrenę. Spod gipsu poszedł
smród. Dziwnie słabe jest ludzkie ciało, skoro psuje się tak łatwo. A najgorsze potem,
bo gangreny nie można zahamować inaczej niż przez amputację. Rzecz jasna ojciec sprzeciwił
się. Lecz czas dyktuje własne prawa: był ósmy dzień gangreny i każda zwłoka mogła,
według lekarzy, przynieść fatalne następstwa. Rada w radę, wyperswadowali ojcu upór i nogę
akuratnie ucięli.
Biedny ojciec mało szału nie dostał na widok kikuta. A na dobitkę miał tę historię z choroba
płuc, związane z nią bóle.
Ze szpitala wypisał się na własne żądanie. Opiekę dzieliliśmy z Jadźką równo, potem jednak
ja więcej przesiadywałem. Miała przecież z dzieckiem dużo roboty i domowe zajęcia.
Poza tym fizjologiczne potrzeby ojca. Nie wypadało dziewczynie.
Ojciec ciężko przeżył amputację. Musiało go to załamać. Stracił niedawny jeszcze wigor,
niechętnie jadł. Marudził. To już było zwykłe dokuczanie. Męczył się, biedak, setnie, a przy
okazji nas. Nie wyrzucałem mu tego.
Twierdził, że czuje uciętą nogę. Że czuje, jak porusza nie istniejącymi palcami. Nie gorzej
od tych z prawej nogi. Chyba tak naprawdę było, skoro z niesłabnącym przekonaniem w tym
przeświadczeniu się utrzymywał.
Kikut zgoił się podobno dobrze. Lecz niepokoiły powracające bóle. Pierw sądziłem, że
sprawą normalną jest taki stan. Dopóki wszystko prawidłowo się nie zrośnie, może boleć.
49
Jednak którejś nocy ojciec wył tak strasznie, że bez zwłoki sprowadziłem pogotowie. Dopiero
morfina uśmierzyła mękę.
Lekarz zaproponował reamputację. Że niby bóle kauzalgiczne będą powtarzać się w nieskończoność.
Uszkodzony jakiś nerw, czy coś w tym rodzaju. I bezwarunkowo reamputować.
Cóż, z podobną gadką nie do ojca. Dostatecznie żałował amputacji, by zgodzić się na podcinanie
kikuta. Oczy mu na wierzch wyłaziły z bólu, ale w uporze trwał. Nie mogło nic skłonić
ojca do ustępstwa.
Zaczął jeździć na morfinie.
Prowadzący ścinkę nie może być samotny. A człowiek w ogóle?
Nie prowadzi się ścinki w nocy, przy mgle, w dużym śniegu, mrozach poniżej minus
ośmiu stopni, wietrze, słowem w złych warunkach. A życie?
Szykując się do ścinki, należy przedtem przygotować dojście, drogę odskoku. A żyjąc, jakie
mamy zabezpieczenie przed losem? Co można takiego uczynić, by walących z nóg cierpień
było mniej? Które ścieżki wybrać, do jakich mocy się uciec? Podobnych pytań doświadcza
z czasem każdy.
Sam przestałem już pytać. Nadeszło coś dotąd niepojętego - obojętność.
Przesiadywałem przy ojcu godzinami. Trzeba było widzieć nasze krzyżujące się spojrzenia!
W jego oczach odbijała się moja przeszłość: miesiąc po miesiącu, rok po roku. Leżał i
milczał. To nie był tylko fizyczny ból. O, dobrze wiedziałem, że na sumieniu miał nie tak
znów mało.
Czasami czytałem na głos kawałki z gazet. Albo Dickensa, jego ulubiony „Klub Pickwicka”.
Ożywiał się przy meczach piłki nożnej, nie znosił jednak radiowej muzyki. Ni z tego, ni
z owego potrafił zażądać piwa. Trzymałem w lodówce kilka butelek. Gdy mógł siedzieć,
grywaliśmy w szachy. Matował po kilkunastu ruchach. Był rzeczywiście lepszy i przegrana z
nim nie przynosiła ujmy.
Nie, do końca nie znałem swojego ojca. To są okruchy. Jego zżarty przez mole mundur.
Nos. Dzwony. Matka w komórce. Doprawdy, nie wiem. Takie duperele, Fryderyku. Ale sądziłem,
że łączy nas coś więcej niż krew. Zbyt uważnie wpatrywałem się w niego, by nie dostrzec
innych związków. Zresztą, przeczucia. Ćmiące zwidy.
W tym czasie wymieniliśmy może kilkaset słów. To nie rozmowy. Raczej urywane wymiany
zdań. Ale flaki wywracały. Milczał, milczał i potem sztych:
- Co zrobiłeś?
- Nic.
Świdrowanie wzrokiem chrypnięcia.
- Popraw poduszkę. Wiesz... o co ci chodzi? Nie, nie musisz odpowiadać... tak tylko.
Po trzech dniach nawiązał do zatrzymanego wątku.
- Musisz wiedzieć, o co ci chodzi. Pamiętaj!
Któregoś razu zaskoczył nieoczekiwanie:
- Gdy nadejdzie pora, zrobisz to... Żebyś wiedział.
Zamęt w głowie, to mało. Galopował przez piersi zwierzęcy strach. Nie chciałem się za
bardzo domyślać, co zamierzał powiedzieć.
Przyjechał Maciek, a także zaniepokojona stanem zdrowia ojca Rajmunda. Bo wciąż było
gorzej. Widoków na poprawę żadnych. Spadał na wadze, na plecach porobiły się odleżyny.
Konsekwentnie odmawiał pokarmów, ledwie jakąś papkę pakowaliśmy do ust. Bóle kikuta
przeplatała polka z płucami. Lekarze ładowali w ojca kilogramy prochów. Zaczęło szwankować
coś tam w brzuchu, nawet dokładnie trudno powiedzieć. Żołądek niewątpliwie, bo miał
50
zkichany już piętnaście lat temu; może jeszcze woreczek żółciowy, nie pamiętam. Jakby raptem
cały organizm się rozregulował. Tu coś, tam coś, lekarze wychodzili od niego cisi, bladzi,
z pustymi ampułkami po morfinie.
Korzystając z obecności Rajmundy bez ulgi wychodziłem z domu. Szwendałem się po
mieście niczym osowiały kundel. Zobojętnienie wypełniało tak szczelnie, że przypływy złych
wspomnień nie budziły większych emocji. Podobnego stanu dotąd nie znałem. Żadnej trwogi,
pustka. I tylko miliony kilometrów apatii.
I w takim stanie zahaczyłem o „Trzy Dęby”. Boże, cóż za beznamiętność.
Wewnątrz był Rusza. Przyjrzyj się, Fryderyku, zdumiewającemu zdarzeniu.
Rusza jakoś wymigał się zawieszeniem wyroku. Od dwóch miesięcy nie łożył na dzieciaka.
W innych warunkach już samo to byłoby wystarczającym powodem do spięcia.
Na mój widok oderwali się od kart. Ledwo zwróciłem na niego uwagę. Może nawet od razu
chciałem wyjść? Najprawdopodobniej. Lecz Rusza z własnej inicjatywy przytruchtał pod
sam nos. I nie czekając na nic wyrżnął mnie prosto w szczękę. Taki był z niego kogut.
Wstałem wśród niemożliwej ciszy. Całe gapiostwo przewidywało ciąg dalszy. Rusza się
spietrał. I niewątpliwie bardziej ze strachu, niż z musu, uderzył drugi raz.
Nie przeczę, drgnęło coś we mnie. Wspomniałem biednego Solferina. Ale był to zryw kruchy,
bez następstw. Piersią rządziła pustka! Pełgał wciąż jakiś płomyczek, czułem, tylko za
nikły. Nie mógł rozniecić nawet oburzenia. Obróciłem się na pięcie i... wyszedłem.
Tak, sam widzisz, co działo się ze mną w tym czasie. Po raz pierwszy w życiu odpuściłem
oczywistą zniewagę. Tu los musiał zgrzytać zębami strasznie. Również po raz pierwszy. Lecz
i ostatni. Bo zemstę przygotował okrutną.
Rajmunda musiała wrócić do męża. Maćkowi skończył się urlop i też wyjechał do jednostki.
Zostaliśmy sami. Chodziłem nieprzytomny ze zmęczenia. Owszem, Jadzia pomagała, ile
mogła. Jednak starałem się opuszczać ojca jak najmniej i w miarę możliwości ulżyć jego cierpieniu.
To był główny sens tych dni.
Szybko zrezygnowaliśmy z dochodzącej pielęgniarki. Obcy w domu wprowadzał niepotrzebny
rozgardiasz. Opanowałem podstawowe umiejętności związane z opieką, nie wyłączając
iniekcji.
Lekarz, człek niemłody, ze wspaniałą opinią fachowca, odarł z reszty złudzeń. Ojciec gasł
i nic nie mogło tego powstrzymać. Najlepsze prognozy dawały mu trzy, cztery miesiące życia.
Wyglądało na to, że wszystko, co miał pod skórą było w rozsypce. Niewydolność nerek.
Wątroba. Następstwa przepukliny. Płuca. I kupa innych przypadłości. Biedny ojciec nawet
nie wiedział, jaki ma wewnątrz złom. Do końca głównie noga go martwiła, to znaczy jej brak.
Na amputację wszystko zwalał. Daleki byłem od wyprowadzania z błędu.
Przypominały się noce spędzone przy Kazi. Odchodziłem od zmysłów. Bezsiła. Ojcu pot z
czoła wycierałem i wstrzykiwałem morfinę, zaś Kazi podawałem ciepłą herbatę - zupełnie
taki sam efekt! O czym tu mówić. Cierpienie rodzi bunt lub pokorę. A jedno i drugie na równi
bywa szalone. Bunt w niemocy kończyć się może chodzeniem po ścianach. Pokora spuszcza
w piersi odurzającą gorycz.
Nadszedł i czas, w którym ojciec stwierdził, że pora pojednać się z Bogiem. Tak na wszelki
wypadek. Wtedy morfina działała. Może poza tym czuł się lepiej, nie wiem. Bo chciał
godnej rozmowy. A nie sposób przyjmować duchownego z obłędem w oczach. Tak twierdził,
i skoro było mu to potrzebne, nie zaprzeczałem.
Kazał siebie ogolić, zmienić koszulę i pościel. Był to ostatni jego zryw. Wywietrzyliśmy
pokój, Jadźka ogarnęła resztę.
51
Chyba dwie godziny siedział ksiądz u ojca. Mieli sobie do pogadania.
Godziny ściekały smołą. Ojciec popadał w coraz dłuższe ni to drzemki, ni to sny. Niemalże
w ogóle przestał jeść. Schudł, wysechł na wiór. Kościste dłonie przypominały garść patyków.
Otępiałe z bólu oczy nie reagowały na nic oprócz światła.
Nie mogłem patrzeć na jego mękę. Przedłużające się konanie pozbawiało ojca godności i,
co istotne, on sam doskonale o tym wiedział. Czułem, że wie. I czeka. Jednak zwlekałem.
Boże, przecież to nie wyłączenie radia!
Nastąpiły wieczory niewielkiej poprawy. Jakiś cień nadziei przemknął zapewne. U mnie i
u Jadźki. Nadziei głupiej, bo bezpodstawnej. Ojciec wówczas nie darował:
- Na co czekasz?
Nie wierzyłem własnym uszom. Jakże musiał mieć dość wszystkiego! A zbyt mało siły w
rękach. To powinienem zrobić ja.
Ciągle świdrował mnie wzrokiem. Na dnie dostrzegałem wyrzut.
Jeszcze zwlekałem.
Zresztą, może znów mam do czynienia z próbą skrętu? Bezwolnie próbuję uciec w tłumaczenia?
To nie jest takie proste. Jak to nazwać? Jest wiele określeń na podobne czyny, ale
wszystkie mierzą obok.
Już nie mógł wrzeszczeć z bólu. Wysiadło gardło. Wił się.
Zwlekałem.
I spadła na mnie odrętwiająca chwila, w której strzykawka sama wessała dziesięć ampułek
morfiny. Wbiłem igłę, ojciec otworzył oczy.
Mocno ściskaliśmy sobie ręce.
Nagle pojąłem, że stało się coś potwornego.
- Ojcze!
Usłyszałem daleki pogłos swojego krzyku. Strzykawka wypadła z dłoni, bez opamiętania
zacząłem szarpać leżącym.
- Nie miałeś prawa! Nie chcę!
Stygnący grymas uśmiechu nie opuszczał ojca. Biłem go po twarzy i krzyczałem, choć nie
żył od dobrego kwadransa.
Nie bardzo wierzyłem w to, co się stało. W zdumieniu oglądałem ręce: budziły wstręt,
wszystko budziło wstręt, nawet strach szarpiący gardło i gorzki spazm, i histeryczny śmiech -
bo szybko jedno po drugim następowało, jakby kto wypalał świetlną racę. Wreszcie opadłem
z sił i jakaś obca moc strąciła mnie w smolistą czeluść.
Dalej było piekło. Głuchy ból rozrywał swoimi pazurami piersi, głowę ściskały gorejące
obręcze. Ślepłem z nienawiści do samego siebie.
Ale powoli, nie wiadomo skąd, począł nadciągać znajomy chłód. Ból kamieniał w lodowe
bryły i poza niemożliwym ciążeniem w piersiach nie czułem nic. Mgliście rozpoznawałem tak
namacalny do niedawna niepokój. Owszem, ćmił obecnością, lecz nie potrafiłem dojść jego
przyczyny. Z podobną mocą potępienia spotkałem się po raz pierwszy. Ten bezwład pozwolił
mi przetrwać jakiś czas.
Ocknięcie przyszło po uroczystości pogrzebowej. Z samego pogrzebu nie zapamiętałem
nic. Do dziś nie wiem, gdzie ojca grób. Nie odważyłbym się szukać, nawet za odpuszczenie
grzechu zbrodni, o której nie dowiedział się nikt. Sam nosiłem w piersi potworną tajemnicę.
Niepojęte, ale żyłem dalej!
52
Trwał wyrąb zupełny i stuletni, sosnowy las padał pokotem, drzewo po drzewie. Ileż zaciętości
wkładałem w masakrę! Zapamiętale wchodziłem piłą w pień, a widok poszerzanej w
drzewie rany szarpał dreszczem, niósł przewrotne ukojenie. Nigdy nie miałem dość złej ulgi.
Po wyrębie jednak zawsze czekał dom.
Ściągałem zewsząd srebro - od znajomych, ze skupu, skąd się dało. Opróżniłem domowe
skrytki z rodzinną biżuterią, nie pogardziłem też sztućcami, zdekompletowaną zastawą matki,
ani nawet spinkami do koszul. Poszła na srebrny złom cała gotówka, a gdy jej zabrakło,
sprzedałem radio i dwa garnitury. Wreszcie było srebra tyle, że mogłem przystąpić do realizacji
tego, co uznałem za powinność.
Ojciec, Fryderyku, namawiał mnie kiedyś do ludwisarskiego fachu. Nic z tego nie wyszło,
ale coś niecoś umiałem. Po kilku próbach w niszczejącym warsztacie narodził się ostatni w
tym domu dzwon: WIKTOR ROMSKY. Czyste srebro - siedemnaście i pół kilograma.
Brzmiał jasno i melodyjnie.
Srebrny brat błogosławił ojcu, a mnie wyrzucał mój los parszywy, jakim szczycić się może
tylko nędzarz upadły na dno cierpienia.
Dopóki odlewanie dzwonu zaprzątało uwagę i czas, jakoś radziłem sobie ze złymi myślami.
Potem stanąłem bezradny. To było silniejsze ode mnie. Lód w piersiach odtajał. Dotąd
zakuty w zimnych bryłach ból odzyskał dawną moc. Gotowy byłem skowytać i kąsać niczym
wściekły pies. Oczy na powrót nabiegły krwią, rozdygotały się ręce. Pękały wrzody tamowanego
gniewu. Coś przewaliło się we mnie i pociągnęło w dół. Wiedziałem jasno i ostatecznie,
że los już nigdy mi nie odpuści. I zadrżałem na myśl, co może nastąpić teraz.
To nie było przeczucie, a pewność. Ciaśniejsza orbita wokół niszczycielskiego ognia.
Mimo zapiekłości jeszcze raz spróbowałem oddalić zło. Jak niegdyś przygniotłem Rakojada
kolanem do ziemi, tak obecnie przeznaczenie przywaliło mnie. Broniłem się, zaciskałem,
ale los szybko obcinał resztki woli. Krwawiłem bezgłośnie.
- Nie widziałeś Ruszy?
Memor popatrzył na moją sękatą laskę i zaprzeczył ruchem głowy.
- Paweł, nie rób głupstw! Sam odszczeka!
A więc to prawda. Niechcący Filip potwierdził to, o czym brzęczało w całym mieście.
Fryzjerczyk twierdził, że dziwce, która puszcza się z każdym, płacić na dziecko nie będzie,
a jej brat to kawał tchórzliwego gnoja. Tak odpłacał się człowiek, któremu nierozważnie i w
przypływie ślamazarnej chwili darowałem zniewagę.
- Gdzie Rusza?
Ów zadziorny chłopiec, pomocnik Ruszy, zamachał gwałtownie ręką, jakby sądził, że kij
na niego.
- Pod „Trzema Dębami”, panie Romsky.
Pod „Trzema Dębami” jednak Ruszy nie było. Zdążył wyjść. Za mną natomiast, w niedużym
oddaleniu, kroczyła gęstniejąca grupa ciekawskich.
Wstąpiłem do prywatnego mieszkania Ruszy.
- Gdzie mąż?
Tydzień raptem minął od fuzji fryzjerstwa i futrzarstwa przez małżeństwo z poważną panną
Celiną, z domu Mieczyk. Miał Rusza łeb do interesów. Szkoda tylko, że niewyparzoną
gębę i za krótką pamięć.
- Jeszcze nie wrócił.
- Skąd?
- Z gospody. A właściwie co to pana... obchodzi?
53
Coś za bardzo uciekała wzrokiem.
- Gdzie jest teraz?
Dopiero swoim kurzym móżdżkiem pojęła, co się święci. Już chciałem to mieć za sobą i
nużyło dalsze nagabywanie.
- Pan... chce mu coś zrobić...
- Nie przyszedłem na kawę, proszę pani.
Zaczekałem przed domem.
Zbliżył się zaciekawiony zbiegowiskiem. Biedak nawet nie domyślał się, że to w związku
z nim. Do końca mnie nie spostrzegł. A gdy zauważył, jeszcze nie chciał wierzyć. Zawsze
najtrudniej uwierzyć faktom.
Ulica była wąska i z dwóch stron zablokowana gapiami. Jednak mógł uciec. Nie goniłbym.
W jakiejś innej kalkulacji wybrał drugie rozwiązanie: pozostał na miejscu. A może przymurował
go strach? Teraz trudno orzec.
Na swój sposób był dzielny. Mógł uciec, mógł gadać od rzeczy, prosić o przebaczenie,
obiecywać poprawę, lecz niczego podobnego nie uczynił. Chyba tłumek ciekawskich dodał
mu odwagi i ostatnia bezkarność. Do końca liczył nie wiadomo na co.
Przypomniałem sobie Felka z dzieciństwa. On również milczał, choć okładałem go kijem, aż
furczało. Teraz Rusza stękał pod laską. To upadał, to wstawał na chwiejnych nogach, klękał podcięty,
znów zrywał się i pięścią próbował rewanżu. Przyszła chwila, że upadł i nie mógł więcej
wstać. Rzuciłem mu laskę pod nogi i pokonując raptowne znużenie minąłem gapiów.
Nie minęło pół roku od wyjścia z więzienia. Pierwszy śnieg, grudzień. Za oknem szarzejący
świt. Przymrozek zalepił szyby zdumiewającymi wzorami. Tydzień, jak siedzę w domu;
siedem dni od spotkania z Ruszą, miesiąc od pogrzebu ojca. Czas nie gra roli. Godzina czy
rok - jaki los i śmiech z nadziei. Jadwiga z dzieckiem u Marianów na święta. Jestem zmęczony,
zmęczony. Piszę list już bez przekonania, raczej z obowiązku. Coraz mniej pewności, czy
wyślę. Bo z początku wierzyłem w sens spowiedzi, ale teraz jakoś wyparował.
Co może powiedzieć podwójny morderca? Inaczej przecież słucha się nie splamionego. Za
mnie mówią ojciec i Solferino, dopowiadają matka, Maurycy, Kazia - wszystkie moje zawinione
i nie zawinione grzechy, ból innych, z którymi los mnie ścierał i których kaleczyłem w
pasjonackim widzie bez ustanku.
„Kogo teraz zabijesz?” Już nikogo, bo jestem martwy.
Nie znalazłem prawdy, nie zaznałem wolności. Jednak żółć przeze mnie przemawiać nie będzie.
Nie wiem, kim jestem i kim chciałem, mogłem być. Jestem pusty. Beznadziejnie. Aż
strach, że nic we mnie nie ma. Boję się tej pustki, a jednocześnie boję się wychodzić między
ludzi. Bo każde wyjście to nowe zło, cokolwiek bym nie uczynił. Kaleczę innych, sam krwawię
- niedobre spotkania.
Sprawiedliwość, hardość, duma - dużo tego na talerzu. Śmieszą niektóre pojęcia. Szafujemy
nimi nadto, jakby miały stanowić parawan dla naszej wędrówki. A gdy zaczyna brakować
oddechu, bunt i pokora łączą się w jedno. Przeklęte koło.
Nic już nie mam do stracenia. Dlatego goła szczerość razi trochę mniej, lecz niebezpiecznie
do końca jej zawierzyć. Bo zawsze pod grubą warstwą spopielin okrutny węgielek żaru.
Wystarczy czuć i... chytrość do ostatecznego zamknięcia drzwi. A nuż obróci się...
Leży przede mną list, również sprzed tygodnia. Z niego wiem, gdzie szukać Alicji. Tylko
jeszcze ból utrzymuje na powierzchni. Nie mogę tej sprawy tak zostawić (...)
54