TOMASZ OLSZAKOWSKI
Pan Samochodzik i Arka Noego
WSTĘP


Zmrok zapadł wcześnie. Wiatr wył od wielu godzin, ciasna jaskinia
wibrowała niczym wnętrze dzwonu. Przed wejściem wichura usypała
wysokie zaspy z piasku i śniegu. Siedzący w głębi groty mężczyzna
dorzucił do niewielkiego ogniska dwa kawałki drewna. Z kieszeni
wyjął zegarek na złotym łańcuszku. Zbliżył go do wątłego
płomienia, aby odczytać, która jest godzina. Dochodziła druga nad
ranem. Zadrżał i szczelniej zawinął się w nie wyprawioną końską
skórę. Pięć godzin do świtu. Niespodziewanie wśród zamieci
usłyszał stukanie kopyt. Z torby leżącej u swoich stóp wydobył
dziwny rewolwer o bardzo grubej lufie. Wykonał go na zamówienie
najlepszy rusznikarz w Chełmie. Strzelał nabojami dubeltówkowymi
na dzika. Hrabia czekał trzymając zeszrywniały od zimna palec na
spuście, ale dźwięki nie powtórzyły się. Zimno stawało się coraz
bardziej przenikliwe. Odłożył rewolwer na kolana i wsunął
zgrabiałe dłonie pod skórę. Na mrozie stwardniała otaczając go
jakby pancerzem. W ciemności po drugiej stronie ognia zalśniła
para wilczych ślepi. Nie chciał strzelać. Bał się zdradzić swoją
obecność, choć nie sądził, by ciągle go szukali. Zaklął wściekle.
Mimo woli zaczął rozważać swoją sytuację. Za pięć godzin rozwidni
się. Przypnie narty i spróbuje wspiąć się na przełęcz. Do wsi
Ahora nie może wrócić. Jedyna droga wiedzie więc na północ, ku
żyznym dolinom Armenii. Ku krainie, w której jego pieniądze mają
wartość. Namacał odruchowo skórzany portfel, a w nim gruby zwitek
rosyjskich rubli. Chciał zapalić fajkę, ale nie miał już tytoniu.
Przejdzie przez równinę Arakesz. Jeśli Ormianie zaczaili się tam,
pozabija ich. Jeśli będzie ich zbyt wielu, ukryje się. Za dwa dni
dotrze w bezpieczne miejsce. O ile oczywiście zamieć ucichnie do
rana. Dorzucił do ognia jeszcze kilka patyków. Wystrzelił jasny
płomień. Siedzący przy ognisku rozsupłał ukryty wewnątrz torby
węzełek i dłuższą chwilę wpatrywał się w niewielki kawałek
pociemniałego drewna. Wsunął go z powrotem na miejsce, a wyjął
zeszyt oprawiony w skórę. Otworzył go w miejscu założonym
błękitną jedwabną wstążką. Atrament w piórze zamarzł, ale w
bocznej kieszeni znalazł kopiowy ołówek. Poślinił jego koniec i
zanotował na wolnej kartce:

Jeśli nawet umrę, to nie zdołają utrzymać tego w tajemnicy. Moi
następcy zdołają wedrzeć się na Aghń Dagh. Choć nie będzie to
łatwe zadanie.

Kopiowy ołówek wypadł mu z kostniejących palców. Ukrył
pośpiesznie dłoń w cieple za pazuchą. Zęby dzwoniły mu tak
strasznie, że o mało nie odgryzł sobie języka, a potem nagły
skurcz zacisnął szczęki. Siedzący zapadł w nerwową drzemkę.
Wilcze ślepia jeszcze kilkakrotnie pojawiały się po drugiej
stronie ogniska, ale zwierzę bało się przekroczyć dogasające
płomienie.

ROZDZIAŁ PIERWSZY

PORANNY TELEFON • CZY BATURA MOŻE NAS PODSŁUCHIWAĆ • CHEŁM, ULICA
LWOWSKA • MAGAZYN NA STRYCHU • SKRUPUŁY PANA TOMASZA • CIĘŻARÓWKA
Z BEZCENNYM ŁADUNKIEM



Brzęczący namolnie telefon wyrwał mnie z głębokiego snu.
- Halo? - wymamrotałem schrypniętym głosem w słuchawkę.
- Witaj, Pawle - głos szefa słychać było słabo, jakby pochodził
z Księżyca. - Mam nadzieję, że nie obudziłem? - Ależ szefie...
- Dobra, dobra. Nieważne. Jest dziesiąta.
Spojrzałem na zegarek i zamarłem. Faktycznie była dziesiąta. Od
godziny powinienem był tkwić za biurkiem w Ministerstwie Kultury
i Sztuki. - Przepraszam, ja...
- Nieistotne. Miałem pracowity weekend. Możesz tu do nas
przyjechać? - Do ministerstwa? Szef westchnął.
- Pawle, obudź się. Nie do ministerstwa. Jestem w Chełmie.
Zaspana wyobraźnia podsunęła mi widok pana Tomasza przebranego
w mundur i siedzącego w okopie z automatem w dłoni. - W hełmie? -
 powtórzyłem.
- W mieście Chełm! - huknął. - Zapamiętaj adres. Ulica Lwowska?.
- Lwowska 7.
- To koło koło dworca PKS-u. Z pewnością znajdziesz. Powtórz
adres. - Lwowska 7. Miasto Chełm.
- Znakomicie. Pakuj się do pociągu i przyjeżdżaj. O 1207 z Dworca
Centralnego, z przesiadką w Lublinie. Spodziewam się, że będziesz
tu gdzieś na szesnastą. - Stało się coś? - zapytałem ostrożnie.
Szef milczał, ale wyobraziłem sobie jak energicznie kiwał głową.
Zaraz potem rozłączył się.

Był chłodny czerwcowy dzień. Chełm spodobał mi się już na
pierwszy rzut oka. Wyglądał na miłe, spokojne, senne,
prowincjonalne miasto. W powietrzu unosiła się ledwo uchwytna
atmosfera zapyziałej prowincji. Większość domów przy wiodącej do
dworca ulicy pamiętała jeszcze pierwszą wojnę światową. Tylko
sunące po dziurawym asfalcie samochody psuły to wrażenie. Na
szczycie zza drzew prześwitywały kopuły kościoła. Z kamienic
odpadał tynk malowany po raz ostatni jeszcze przed drugą wojną
światową. Gdzieniegdzie rozstawiono rusztowania i odnawiano
elewacje. Przeszedłem koło pawilonu spółki "Labirynt" i
zakręciłem koło kościoła. Ulica Lwowska opadała w dół. Przyjemnie
było dać odpocząć nogom. Przed kamienicą oznaczoną numerem
siódmym stał samotny policjant. Popatrzyłem na budynek. Dom miał
trzy piętra, sądząc po obramowanych okien pamiętał jeszcze stare
carskie czasy. Mur znaczyło kilka paskudnych pęknięć. Zapukałem
do masywnych dębowych drzwi. - Kim pan jest? - zagadnął
nieoczekiwanie milczący policjant stojący pod oknem. - Paweł
Daniec, Ministerstwo Kultury i Sztuki. Policjant podszedł bliżej.
- Czy może pan okazać jakiś dokument?
Pokazałem mu legitymację służbową. Kiwnął poważnie głową. -
Dziękuję. Sam pan rozumie - ostrożności nigdy zza wiele. - Ale
co tu się właściwie dzieje? Uśmiechnął się szeroko. - Wyjaśnią
panu wewnątrz.
Wyjął z kieszeni klucz i przekręcił go w zamku. Drzwi stanęły
otworem. - Niech pan uważa, podłoga jest mocno dziurawa -
ostrzegł. Stanąłem zdezorientowany w sieni. - Po schodach na górę
- dobiegł mnie głos policjanta, a potem zazgrzytała zasuwka, gdy
przekręcił od zewnątrz klucz w zamku. W budynku było dość ciepło,
ktoś napalił w piecach. Wdrapałem się na górę po długich
trzeszczących schodach. Wreszcie stanąłem u stóp drabiny
prowadzącej na tajemniczy strych. Z góry usłyszałem podniecony
głos szefa. Wspiąłem się po drabinie i stanąłem oślepiony mrużąc
oczy w świetle kilku halogenowych reflektorków. Jak mogłem się
zorientować, strych zawalony był stosami rozmaitych rupieci i
kartonowych pudeł. - Hop, hop - pan Tomasz zawołał gdzieś zza
stosu kartonów. Ominąłem chwiejną piramidę i prawie wpadłem na
jego plecy. W powietrzu uniósł się kurz. Kilogramy kurzu. -
Witaj, Pawle - powiedział pan Tomasz. - Świetnie, że jesteś.
Pomożesz w tej robocie. Rozejrzałem się. Dwaj mężczyźni grzebali
w wielkim stosie skórzanych siodeł, jakichś szmat będących chyba
w zamierzchłej przeszłości płaszczami oraz innych dziwnych
rupieci. Potknąłem się o zardzewiałą zbroję husarską. - Ostrożnie
- ostrzegł mnie szef. - Patrz pod nogi, pełno tu butelek. Szkoda
je rozdeptywać, niektóre pamiętają jeszcze początki ubiegłego
wieku. - Gdzie my jesteśmy? - wykaszlałem pytanie razem z
dławiącym mnie kurzem. - To rekwizytornia jakiegoś teatru? Dwaj
grzebiący w rupieciach mężczyźni roześmieli się rozbawieni. -
Rekwizytornia? - parsknął jeden. - Panie Tomaszu, a mówił nam
pan, że pański pomocnik skończył historię sztuki. Zamarłem
zaskoczony przypuszczeniem. Podniosłem z ziemi szablę. Była nieco
zaśniedziała po wierzchu. Skóra pokrywająca pochwę popękała, ale
zdobiące jelec drobne błękitne kamyki lśniły jak świeżo
wypolerowane. Przetarłem je dłonią. - To przecież turkusy -
wyjąkałem.
- Tak. To wszystko jest prawdziwe.
Poczułem zawrót głowy. Doszedłem do siebie piętro niżej. Leżałem
na kanapie, a szef delikatnie mną potrząsał. - Natrzeć mu skronie
wódką - zaproponował ktoś ze strychu. - Już mi lepiej -
powiedziałem siadając. - Co to za strych? - Coś w rodzaju
prywatnego muzeum - uspokoił mnie pan Tomasz. - Po prostu któryś
z dawnych właścicieli był zapalonym kolekcjonerem. - Przecież
tego wszystkiego jest tyle, że można by zbudować drugie Muzeum
Wojska Polskiego... - No, nie przesadzajmy - zaprotestował pan
Tomasz. - Muzeum Wojska Polskiego ma czterdzieści tysięcy
eksponatów, z czego wystawia może koło tysiąca, a my na tym
strychu jak do tej pory skatalogowaliśmy wstępnie kilkaset. Ale
nie wątpię, że gdyby wtargnął tu na przykład Jerzy Batura, to
miałby z czego utrzymywać się do końca życia. A i dla trzeciej
generacji łowców dzieł sztuki by wystarczyło. Uśmiechnąłem się
wyobrażając sobie wielopokoleniową dynastię handlarzy z rodu
Baturów i równie liczny klan walczących z nimi Panów
Samochodzików. - Do rzeczy - głos szefa sprowadził mnie na
ziemię. - Musimy to wszystko wstępnie skatalogować. Potem
popakować w pudła i przygotować transport do Warszawy. - Ciężko
będzie.
- Kartony już mamy. Gorzej z ludźmi - uśmiechnął się. - Z
inwentaryzacją poradzę sobie. Ty będziesz tylko znosił pudła na
dół. Z tyłu podstawiona jest ciężarówka. Pilnuje jej drugi
policjant. - Nie można by wziąć do tego miejscowych? Nie ludzi
z ulicy, ale zaufanych pracowników muzeum miejskiego? Twarz Pana
Tomasza ściągnęła się. - Jest z tym mały problem - powiedział. -
 Chodzi o to, że miejscowe muzeum na razie nic o tym nie wie i
na polecenie ministra ma tak pozostać. Odpowiadamy za to głową. -
 A dlaczego?
Otworzył pudło stojące koło wersalki i wyjął z niego nabijaną
mosiężnymi płytkami uzdę końską. - Popatrz na tą skórę, Pawle -
powiedział. - Kruszy się, podpleśniała. Mosiądz koroduje.
Wszystkie te przedmioty musimy poddać natychmiastowej
konserwacji. Tymczasem miejscowe służby nie posiadają
wystarczającego wyposażenia logistycznego. Złapałem się za głowę.
- Chcecie im zwinąć sprzed nosa taki skarb tylko dlatego, że nie
mogą go zakonserwować? - Dokładnie tak. Sam przyznasz, że to
chyba właściwe rozwiązanie. Zawahałem się. - To nie powinno być
tak - powiedziałem wreszcie. - Znaleziska dokonano na ich
terenie. Wiele z tych przedmiotów to cenne pamiątki związane z
przeszłością tych ziem. Popatrzyłem w osłonięte okularami oczy
pana Tomasza i dostrzegłem w nich wahanie. Usta ściągnęły mu się.
- Masz rację - powiedział cicho. - Ja też o tym myślałem, ale
zdołałem na jakiś czas zagłuszyć głos sumienia. Co proponujesz?
Zamyśliłem się. Rozważałem wszystkie za i przeciw. Wreszcie
odezwałem się. Mówiłem wolno starannie dobierając słowa. - Nie
ulega wątpliwości, że przedmioty te należy stąd zabrać. I poddać
w Warszawie konserwacji. Najlepszym wyjściem będzie wywiezienie
ich, ale jednocześnie należy przekazać pracownikom miejscowego
muzeum pełną kopię inwentarza, na podstawie której będą mieli
potem możliwość dochodzenia swoich praw i przynajmniej
wypożyczenia tych zabytków z Warszawy celem zorganizowania wystaw
tematycznych. Pan Tomasz poweselał.
- Sprytnie - powiedział.
- Ależ szefie...
- Tak właśnie zrobimy. Jak się czujesz?
- Już mi przeszło. Po prostu to oszołomienie...
- No to do dzieła.
Siedem godzin później padałem ze zmęczenia, ale prawie wszystkie
pudła znalazły się na dole, bezpiecznie zamknięte w metalowym
brzuchu ciężarówki. Wdrapałem się na górę. Pan Tomasz siedział
na fotelu z filiżanką kawy w dłoni. Opadłem na sąsiedni fotel.
Z boku wyglądało to nawet zabawnie. Panowie Konrad i Zbyszek
stawali przed szefem z wygrzebanym przedmiotem w dłoniach. On
unosił aparat fotograficzny "Minolta", wciskał ustawienie
ostrości. Cicho brzęczał zoom, potem ręka szefa wciskała guzik
i błyskał flesz. - Siodło kawaleryjskie, lata pięćdziesiąte XIX
wieku, srebrzony mosiądz. Stan zachowania czwarty. Numer
ewidencyjny C17 łamane przez 781. Zdjęcie numer dwadzieścia
sześć, rolka piętnasta. Pudło numer sto trzydzieści jeden.
Wyręczyłem go w wypełnianiu formularza, za co był mi wdzięczny.
Dochodziła północ. Mocna kawa pachniała upojnie. Wreszcie
długopis zaczął wypadać mi ze zdrętwiałych palców. Policjant
sprzed domu wycofał się do sieni. O północy zmienił go kolega.
Wreszcie Pan Tomasz przerwał pracę. - Wystarczy na dzisiaj -
powiedział. - Wszyscy spać. Zatrzasnęliśmy klapę i
zapieczętowaliśmy ciężarówkę, a do drzwi przyczepiliśmy alarm.
Pan Tomasz urządził pobudkę o siódmej rano. Odświeżyłem się wodą
zaczerpniętą z pompy na podwórku, potem wyskoczyłem do sklepu
naprzeciwko i kupiłem co trzeba na śniadanie. Oczywiście dla
pełnego oprzytomnienia nieodzowna okazała się kawa, choć
poprzedniego wieczoru wypiłem jej tyle, że czułem do niej
serdeczne obrzydzenie. Szef wyraźnie śpieszył się, chciał jeszcze
przed południem wyprawić transport w drogę. Na szczęście na
strychu pozostało już niewiele zabytków. Zaledwie dwieście. Po
pięciu godzinach roboty zapakowane czekały na wyjazd. - To duże
ryzyko przewozić ten ładunek tak za jednym zamachem - zauważyłem.
Pan Tomasz uśmiechnął się lekko.
- Najlepszą bronią jest tajemnica - powiedział. - Nie wątpię, że
Jerzy Batura na wieść o tym, że przez kraj będzie jechać
ciężarówka wypełniona zabytkami wartości lekko licząc dwu
milionów nowych złotych, zorganizowałby zasadzkę na drodze...
Zresztą może go przeceniam. - Czy naprawdę wszystko utrzymane
jest w tajemnicy? - zagadnąłem. - Załóżmy, że Batura podsłuchał
naszą rozmowę. Wie, że pojechałem do Chełma. Jeśli zorientował
się, że pan wyjechał sobotnim świtem jedyną ciężarówką
ministerstwa gdzieś w Polskę, to składając te dwa fakty może się
zaczaić przy szosie na Stołpie, bo to najkrótsza droga do
Warszawy. Jeśli zna numery wozu, a myślę, że ich zdobycie nie
jest dużym problemem, to sądzę, że z zasadzką już może czekać.
Proszę też nie zapominać, że ktoś z ministerstwa "sypie". Pan
Tomasz uśmiechnął się rzucając mi przenikliwe spojrzenie znad
okularów. - Pomyśleliśmy o tym - powiedział.
W tym momencie na podwórko wszedł młody policjant, niosący pod
pachą wypchaną torbę. - Witam panów - powiedział. - Kapitan
Iwanczuk. Jestem na polecenie komendanta wojewódzkiego
odpowiedzialny głową za ciężarówkę i jej ładunek. Uścisnęliśmy
sobie dłonie przedstawiając się. Obejrzał uważnie samochód. -
Rygle z tyłu wyglądają solidnie - powiedział. - Numery
rejestracyjne to pewien problem - z torby wydobył dwie tablice. -
 Zaraz je wymienimy. Popatrzył w zadumie na bok pojazdu. Z torby
wyjął duży rulon i szmatkę. Przetarł starannie lakier, a
następnie zręcznie nakleił wielką nalepkę. Pan Tomasz
zachichotał. - Ubojnia przemysłowa ŚWINTEX w Chełmie -
przeczytał. - Dostarczamy mięso wołowe, wieprzowe i cielęcinę.
Na boku samochodu pysznił się obrazek przedstawiający
uśmiechniętą świnię z kwiatkiem w zębach. - To nie wszystko -
powiedział kapitan. - Zaraz za Lublinem wykonamy ponowną zmianę
tablic rejestracyjnych i wyglądu wozu - rozwinął kolejny rulon,
który informował: "Rzeźnia Sanitarna i Fabryka Kleju Kostnego
ALTAIR". Pan Tomasz chichotał, a ja ledwo zdołałem się
powstrzymać. - No, a gdyby przyszło co do czego... - rozchylił
torbę. Wewnątrz leżał pistolet maszynowy uzi i kilka granatów. -
 Mam CB-radio i telefon; w każdej chwili mogę wezwać posiłki.
Sądzę, że mogą panowie spać spokojnie. Pan Tomasz uśmiechnął się
szeroko. - No cóż. Pozostaje mi życzyć panu szerokiej drogi.
Pożegnaliśmy się i samochód odjechał. - Myślałem, że my też
wracamy? - zdziwiłem się.
- No, niezupełnie. Teraz wreszcie nadszedł czas, by cię
wtajemniczyć w moje plany. Znaleźliśmy coś na tym strychu. - Co
jeszcze? - zdumiałem się.
- Chodźmy - pan Tomasz wykonał ręką zachęcający gest. Ruszyliśmy
ulicą Lwowską pod górę.


ROZDZIAŁ DRUGI

W KREDOWYCH PODZIEMIACH • ZŁOTA ZAUSZNICA • CO WIDNIEJE NA
MONETACH BOLESŁAWA CHROBREGO • JASKINIA DUCHA BIELUCHA • PEKAES
DO WOJSŁAWIC



Drzewa kwitły, powietrze pachniało upojnie. Z parku ruszyliśmy
w dół i zatrzymaliśmy się przed pawilonem spółki "Labirynt". -
Cóż to za spółka? - zdziwiłem się. Pan Tomasz uśmiechnął się
tajemniczo. - Chodź, to zobaczysz.
Weszliśmy. Na wprost wejścia za ladą siedziała miła ruda
panienka. W pawilonie wystawiono dużą ilość rzeźb i obrazów,
wszystko po dość przystępnych cenach. - Dwa bilety - uśmiechnął
się do panienki mój szef. Zainkasowała pieniądze. Z zaplecza
zawołała dziewczynę, może szesnastoletnią. - Popilnuj interesu -
 powiedziała do niej. - A my sobie pójdziemy pozwiedzać.
Dziewczyna wręczyła nam dwie świece. Rudowłosa kobieta otworzyła
niepozornie wyglądające drzwi w ścianie. Po kilkudziesięciu
betonowych schodkach zstąpiliśmy do podziemia. Chodnik wykuty w
kredowej skale opadał w dół. - Podziemia w Chełmie zaczęto drążyć
w XVI wieku - powiedziała nasza przewodniczka. - Ogólna długość
korytarzy jest trudna do oszacowania. Wiele z nich po
inwentaryzacji w latach pięćdziesiątych musiano zasypać. Obecna
trasa udostępniona turystom liczy dwa i pół kilometra. Wiemy o
istnieniu jeszcze nieprzebadanego kompleksu podziemi pod Górką.
Ostatnio przystąpił do ich badania magister Stanisław Gołub.
Zatrzymaliśmy się koło podświetlonej gabloty. Wewnątrz znajdował
się rysunek przedstawiający schemat studni na rynku i jej
połączenie z podziemnymi korytarzami. Obok leżała nieduża złota
tarczka - zausznica. - Ta zausznica pochodzi zapewne z początków
XIV wieku - wyjaśniła przewodniczka. - Znaleziono ją podczas
badania podziemi. To jeden z najciekawszych zabytków. Ta w
gablocie to oczywiście kopia. Pan Tomasz pochylił się, wpatrywał
się w nią chwilę. - Co o tym sądzisz, Pawle? - zagadnął.
Popatrzyłem uważnie. - Dwa pawie splecione ogonami. Paw to symbol
często występujący na monetach Lewantu. I zdaje się na bawarskich
z X wieku. Prawdopodobnie wizerunek właśnie pawia, a nie orła,
i to zaczerpnięty z monet bawarskich widnieje na monecie
Bolesława Chrobrego, reprodukowanej na banknocie
dwudziestozłotowym. Tak twierdzi nasz najwybitniejszy numizmatyk,
profesor Stanisław Suchodolski. Te pawie mogą wskazywać na wpływ
sztuki bizantyjskiej, a może i pośrednio ruskiej. Pan Tomasz
pokręcił głową z dezaprobatą.
- Zwróć uwagę, mój drogi, na sposób w jaki splatają się ogony
tych ptaków. - Przecież to bardzo podobne do ornamentyki
zoofiguratywnej plemion normańskich - wykrztusiłem. - Styl
reprezentowany przez znaleziska brosz żółwiopodobnych z Birki
albo zakończenia rogów z Visby... - No właśnie. Czy zatem nie
należałoby datować tego kawałka złota na XI wiek? Zamyśliłem się.
- Może, ale ta stylizacja jest bardzo uproszczona w porównaniu
z bogatą ornamentyką znalezisk z terenów Skandynawii. Uśmiechnął
się lekko. - Nie zapominaj, jak daleko od warsztatów złotniczych
Birki znajdujemy się w tej chwili. A wtedy te odległości były
jeszcze trudniejsze do pokonania. - To może być wtórne
zapożyczenie. Nie bezpośrednio od wikingów, ale od ich
zeslawizowanych potomków z Rusi. Przecież dynastia Rurykowiczów
pochodziła od Ruryka - wodza normańskiego, który zapuścił się na
tereny Rusi i tam się osiedlił. Wystarczy zresztą porównać
ukraińskie godło. Tryzub to dwie splecione litery. Sposób
splecenia jest dość podobny. Przecinające się szerokie wstęgi
metalu... - No co ty! - zgromił mnie szef. - Naoglądałeś się
odznak Strzelców Siczowych i Ukraińskiej Powstańczej Armii i
wydaje ci się, że tryzub musi się splatać. Porównaj monety
Włodzimierza Wielkiego i jego następców. - Przepraszam, szefie.
Ale jeśli jest to zapożyczenie ruskie z czasów Rurykowiczów to,
o ile są to faktycznie pozostałości wpływu ornamentyki
normańskiej, chyba należy założyć, że nie są starsze niż z X-XI
wieku. Jeśli zestawi się daty penetracji normańskiej na Rusi...
Tymczasem odeszliśmy dość daleko od gabloty. Zapaliliśmy świece.
W ich mdłym świetle cienie stały się bardziej czarne, a
poznaczone śladami kilofów ściany nabrały widmowych kształtów.
Zatrzymaliśmy się w sporej komorze. - Ta sala nazywana jest
komorą ducha Bielucha - powiedziała przewodniczka. - Istnieje
legenda, że ten, kto przyłoży tu rękę do ściany i wypowie
życzenie, może liczyć na jego spełnienie. Proszę zgasić świece.
Życzenie należy wypowiedzieć w ciemności. Zgasiła swoją latarkę.
Nieoczekiwanie pochłonął nas atramentowy mrok. Zrobiłem ostrożnie
krok w bok i wyciągnąłem dłoń. Ściana była wilgotna i
nieprzyjemna w dotyku. Niespodziewanie usłyszałem gdzieś w
ciemności szept pana Tomasza. Wyłowiłem tylko dwa słowa. Moje
imię i coś w rodzaju Agridag... Nie zdążyłem wypowiedzieć swego
życzenia, bo oto w ciemności pojawiły się dwie żaróweczki
imitujące oczy, a za nimi odziana w białe prześcieradło postać. -
 Witajcie w moim królestwie - powiedziała postać. - Jestem duch
Bieluch, władca tych podziemnych korytarzy... Wysłuchaliśmy do
końca przemówienia ducha, a gdy zniknął zapaliliśmy świeczki i
ruszyliśmy za przewodniczką w ciemność. Szef był dziwnie
zamyślony. Chłodne wiosenne powietrze po opuszczeniu lochów
wydało się nam ciepłe jak zupa. Ruszyliśmy wolno ulicą. - Powinni
trochę lepiej przestudiować folklor tych stron - powiedział
wreszcie szef po chwili zadumy. - Dlaczego?
- Duch.
- Nie rozumiem. Był bardzo sympatyczny. Pan Samochodzik
uśmiechnął się szeroko. - No właśnie. Sympatyczny. Podczas
inwentaryzacji podziemi profesor Wiktor Zin odkrył w wielu
miejscach na ścianach korytarzy rysunki naskrobane opalonymi
ogarkami łuczywa. Przedstawiały to, czego bali się górnicy. Ducha
białego niedźwiedzia. Pana podziemi kredowych. Istotę okrutną i
złośliwą walącą im na głowy bryły marglu. Aby wkupić się w jego
łaski ustawiali mu miseczki z miodem w charakterze ofiary. - To
bardzo ciekawe. Ale z drugiej strony straszenie ludzi naprawdę
strasznym duchem... Pan Samochodzik wyciągnął z kieszeni zegarek
i przyśpieszył kroku. Dotarliśmy na dworzec PKS-u. - Pojedziemy
do Wojsławic - zadecydował przy kasie. - Przenocujemy u mojego
znajomego, a przed południem mamy umówione spotkanie. -
Spotkanie. Szefie, chciałbym się dowiedzieć, po co właściwie... -
 Pocierp jeszcze trochę. Myślałem, że opowiem ci o tym w
podziemiach, ale tam nie było odpowiedniej atmosfery - uśmiechnął
się tajemniczo. Nie pytałem dalej. Znałem pana Tomasza na tyle
dobrze, żeby czekać aż sam zdradzi swoją tajemnicę. On tymczasem
uśmiechnął się zagadkowo. Na autobus czekało mnóstwo ludzi.
Wtłoczyliśmy się wreszcie do środka. Pan Tomasz zdobył miejsce
siedzące koło posępnego staruszka ubranego w jakiś powyciągany
nierozpoznawalny łach. Słońce zachodziło już. Autobus wytoczył
się z miasta w ciemność. Pędził wąską asfaltową szosą gdzieś na
południe. Kierowca puścił na cały regulator radio, nadawano
akurat jakąś audycję poświęconą muzyce disco polo. Ludzie wokoło
nieustannie gadali. To mnie zaskoczyło. W Warszawie w autobusie
zdarzało się czasem, żeby ktoś z kimś rozmawiał, ale tu mówili
wszyscy jednocześnie. Każdy spotkał kogoś znajomego. Siedzący
koło szefa staruszek kurzył koszmarnego skręta. Kłęby sinego
tytoniowego dymu zasnuły wszystko jak mgła. Nogi trochę cierpły
mi w kolanach. Staruszek wyjął z kieszeni zamykaną popielniczkę
i rozgniótł w niej peta, po czym z kieszeni wyciągnął płaską
manierkę. Pociągnął z niej spory łyk, po czym podał panu
Tomaszowi. Szef popatrzył na niego pytająco. - Coś pan zmęczony -
 powiedział staruszek. - To na poprawę humoru. Nieczęsto spotykam
w tym autobusie naukowców z Warszawy. Pan Tomasz pociągnął łyczek
i podał mi manierkę. Spróbowałem ostrożnie. Zawarty w niej
alkohol miał podejrzany zapach i był upiornie mętny. Smakował
trochę jak śliwowica. Oddałem manierkę staruszkowi. - Skąd pan
wie, że jesteśmy naukowcami? - zagadnął Pan Samochodzik.
Staruszek błysnął w półmroku konstelacją złotych zębów.
- To proste - powiedział. - Tylko pan w autobusie ma okulary.
Rozejrzałem się nieznacznie. Mówił prawdę. - Co to było? -
wskazałem gestem manierkę.
- Bimber ze śliwek. Mój wyrób. Noc taka chłodna, trzeba się
trochę rozgrzać. Bimber w żołądku faktycznie mnie rozgrzewał.
Muzyka lejąca się z odbiornika kierowcy nieoczekiwanie wydała się
całkiem przyjemna. Staruszek tymczasem poprawił torbę, którą
piastował na kolanach i wydobył z niej kawał kiełbasy. Rozłamał
go na trzy części i podzielił się z nami. Przypomniałem sobie,
że od rana nic nie jadłem. - I co sprowadza wielkich naukowców
w nasze strony? - zagadnął nasz towarzysz. - Mamy parę pytań do
proboszcza z Wojsławic - powiedział pan Tomasz. - Chcemy go
zapytać, co wie o podróży hrabiego Alojzego. Staruszek pokiwał
głową poważnie. - Tak, proboszcz zajmuje się historią. Wypytywał
ludzi. Dużo wie, choć oczywiście nie wszystko. Hrabia jeździł do
Włoch i do Ziemi Świętej . Był też w Turcji i - uśmiechnął się
dziwnie - nie tylko on. Byli i inni. Jego chytra mina świadczyła,
że on sam wie o wiele więcej, ale milczał. - Jeśli zostaną wam
jakieś pytania - pogrzebał w kieszeni i wydobył z niej
zatłuszczony strzęp papieru pakowego, na którym ktoś za pomocą
dziecinnej drukarenki odbił koślawe literki - to jest moja
wizytówka. Mieszkam na Starym Majdanie. Wpadnijcie kiedyś. Dawno
już nie gadałem z cywilizowanymi ludźmi - mruknął do pana Tomasza
i wyciągnął z kieszeni kurtki okulary w plastikowej oprawce. -
Ja też jestem intelektualistą - szepnął, a potem opadł na fotel
i nasunąwszy maciejówkę na oczy zapadł w drzemkę. Pan Tomasz
odwrócił się w moją stronę. - Popatrz na tych ludzi - powiedział.
Nad moją głową jakiś chłop trajkotał jak katarynka o cenach
żywca. - Widzisz? Ile w nich życia...
Powietrze pachniało tanimi kosmetykami, kiełbasą, naftaliną,
stęchli-zną, wilgotną tekturą. Przez uchylone okno lała się
ożywcza woń sosnowego lasu. Powietrze na zewnątrz musiało być
chłodne. Odetchnąłem całą piersią. W moje uszy nadal wdzierał się
jazgot muzyczki. I nagle poczułem, że Pan Tomasz ma rację. Czułem
się zanurzony w samej esensji życia. Otaczali mnie kochani
rodacy. Sól ziemi.

ROZDZIAŁ TRZECI

MAREK ETTER • KLĄTWA NAD RODEM POLETYŁŁÓW • DZIENNIK HRABIEGO
ALOJZEGO • CZY WIERZĘ W ARKĘ NOEGO



Dom przyjaciela pana Tomasza leżał dość daleko od Wojsławic.
Szliśmy szosą, a wiejący nad polami wiatr był z każdą minutą
zimniejszy i bardziej przenikliwy. Wreszcie stanęliśmy przed
sporym budynkiem z czerwonej cegły. Szef załomotał w drzwi. W
oknach było ciemno. - Pewno poszli spać - zawyrokowałem.
- Gdzie tam - pokazał mi smugę światła sączącą się z okienka
piwnicy. Po chwili drzwi otworzyły się ze szczękiem. Wyjrzała
przez nie lufa karabinu, a za nią głowa chłopaka lat około
dwudziestu. - A, przyjechaliście - powiedział. - No to zapraszam.
Wewnątrz domu było ciepło i pachniało myszami. Gospodarz zapalił
światło. Miał czarne włosy, ciemne oczy, a nad górną wargą
niewielki wąsik. - Marek Etter - przedstawił się.
- Paweł Daniec.
Pan Tomasz nie musiał się przedstawiać. Na pierwszy rzut oka
widać było, że się znają. - Zapraszam na pokoje - rzekł
gospodarz.
Weszliśmy do niedużego pobielonego wapnem pokoiku. W kącie
drzemał kaflowy piec, naprzeciw niego, koło okna, stała duża
drewniana szafa podziurawiona przez korniki. Przy stole o blacie
poznaczonym dziesiątkami draśnięć nożem i niezliczonymi śladami
szklanek stała szeroka ława z wysuwanym siedzeniem. Gospodarz
zapalił wiszącą u powały żarówkę i zniknął. Wrócił po chwili z
bochnem chleba, pętem kiełbasy i wielkim majchrem. Na stole
położył świeżą gazetę, pokroił zręcznie chleb i znowu wyszedł.
Wrócił z wiadrem wody, prymitywną grzałką zrobioną z brzeszczota
piłki do metalu i puszką herbaty. Zasiedliśmy do spóźnionej
kolacji.
- Dawno pan nie zaglądał, Panie Samochodzik - powiedział
gospodarz. - Dzieckiem byłem, ale pamiętam pański wehikuł. Tatko
wtedy wyklepał błotnik. Służy jeszcze? - Niestety - pan Tomasz
pokręcił smutno głową. - Nie ma już wehikułu. Ale błotnik był
znakomity. - I cóż was tu sprowadza?
- Szukamy informacji o Alojzym Poletylle. Marek pokiwał głową. -
 Poletyłłowie. Pamiętam, dziadek opowiadał. To wszystko - machnął
dłonią w stronę niewidocznych w ciemności za oknem pól - było
kiedyś ich. A teraz jest nasze - spojrzał wyzywająco. - Nawet im
tego nie re-pry-wa-ty-za-tują - przesylabizował, ale i tak z
błędem. - Wymarli jeszcze przed wojną. - Co wiesz o tym Alojzym?
- zagadnął mój szef.
- O Alojzym? Nic. Dziadek opowiadał o Mikołaju. Ten był ostatni.
Majątek przetrącił, skonfiskowali go za długi. Budynki rozebrał,
żeby sprzedawać cegłę. Tak nisko upadł. Potem w pałacu była
szkoła, a teraz już go nie ma. Tylko filar z bramy folwarku
został, ruiny oranżerii i widać miejsce, gdzie stajnia dworska
stała. Woda w wiadrze zagotowała się. Herbata była dobra i bardzo
mocna. Gospodarz zastanawiał się dłuższą chwilę. - Były jakieś
listy znalezione na strychu po nich - powiedział. - Ale to już
dawno temu. Wszystko przepadło. Niektóre zabrali ci z muzeum w
Chełmie. Zresztą nic w nich ciekawego chyba nie było. Opowiem wam
jeszcze o jednym. To Jan Poletyłło, syn Franciszka,
przedostatniego dziedzica, w którego uderzyła klątwa wisząca nad
rodem i nad tą ziemią. Zwariował. Jako młody chłopak uciekł z
domu. Pojechał w świat, do Berlina. Czytaliście Londona? On chyba
też. Usadowił się na tylnej osi wagonu w pociągu. Można się tam
było ulokować nie gorzej niż pod podwoziem TIR-a. Tyle tylko, że
nie przewidział jednego. Usadowił się akurat pod kiblem i gdy
dojechał na miejsce cały był oblepiony fekaliami. Wyszedł na
peron w Berlinie, smród na dwadzieścia metrów, zaraz go zgarnęli
i odesłali w ramiona tatusia. A on go zamknął w pałacu. Jan
jeszcze parę razy uciekał, aż wreszcie pogryzł go pies.
Zachorował na wściekliznę i umarł. A któryś z nich, już nie
pamiętam który, urządził wykopaliska na Zamczysku. Wina z
zamkowych zapasów mu się zachciało. A zamek to Szwedzi spalili
podczas "potopu". Na czym to ja stanąłem? - Wino z piwnic -
podpowiedziałem.
- A właśnie. Kopał i znalazł zamurowane drzwi. Było już późno,
odłożył otwarcie do następnego dnia. A w nocy miał sen, w którym
jakiś głos mu powiedział: "Jeśli te drzwi otworzysz, to głowę
nałożysz na to, co tam znajdziesz". Spietrał się i kazał te drzwi
zasypać. Ale nie pamiętam, który to był. Może Aureli? On się
interesował zabytkami, we Włoszech siedział. To może on.
Alkoholem też się interesował, nie mniej niż oni wszyscy. Głównie
to Mikołaj przechlał te folwarki. No, zostawię was. Jakbyście
czegoś potrzebowali, to jestem w domu obok. Koce są w ławie, woda
w studni. Wyszedł. Trzasnęły drzwi wejściowe. Pan Tomasz podniósł
porzucony w kącie karabin. Trzasnął zamkiem. - Stary mosin -
stwierdził. Wziąłem broń do ręki.
- Zupełnie zardzewiały - zauważyłem. - Gdybyśmy byli rabusiami...
Szef otworzył walizeczkę.
- Teraz jest odpowiednia pora - powiedział. - Ale usiądź
wygodnie, bo to będzie długa opowieść. Rozsiadłem się na ławie.
Żarówka pod sufitem rzucała paskudne żółte światło, cienie
rysowały się ostro na ścianach. - Dwadzieścia lat temu, gdy byłem
piękny i młody - roześmiał się - na Kercelaku, to takie słynne
targowisko w Warszawie, niestety już nie istniejące, kupiłem za
psie pieniądze obraz. Wtedy wydał mi się bardzo ładny, ale potem
poszedłem na historię sztuki i nauczyłem się odróżniać piękno od
kiczu. Obraz ten wyglądał tak. Z portfela wyjął czarnobiałe
zdjęcie. Brzeg fotografii był powycinany w ząbki. - Jak widzisz,
przedstawia on coś w rodzaju skrzyni leżącej na śniegu. -
Bardziej wygląda to na szopę - zauważyłem.
Uśmiechnął się. Zapalił zapalniczką świeczkę, po czym poszedł i
oświetlił ciemny kąt za szafą. Wisiał tu obraz identyczny jak ten
na fotografii. - Popatrz - powiedział.
Podszedłem. Obraz dał się zdjąć ze ściany. Przenieśliśmy go i
położyliśmy na stole. - Oświetlenie jest fatalne, ale co możesz
o nim powiedzieć? - szef podał mi lupę. Przyglądałem się przez
chwilę detalom.
- Malował kompletny amator - zauważyłem. - Cienie gór układają
się inną stronę niż cienie tej rzeczy. Światłocień także jest
zupełnie zakłócony. I coś nie tak jest z perspektywą. - No
właśnie.
Rzuciłem obojętnie fotografię na obraz.
- Myślę, że to ten sam - zauważyłem - ale są drobne różnice.
Starłem rękawem kurz. Farby były mocno wyblakłe. - Mów dalej -
pan Tomasz wpatrywał się w mrok za oknem.
- Sądzę, że obraz powstał w latach osiemdziesiątych ubiegłego
wieku. Oczywiście mogę się mylić nawet o pięćdziesiąt lat w każdą
stronę, bo malował amator. Poza tym nowinki w dziedzinie kanonów
na prowincję zawsze docierają z opóźnieniem. - Lata pięćdziesiąte
XIX wieku - mruknął pan Tomasz i rzucił na stół kolejną
fotografię, błyszczącą odbitkę z polaroidu. - No to mamy numer
trzeci - powiedział.-Był na strychu w Chełmie. Trzeci obraz był
najlepiej namalowany.
- To łódź, a nie skrzynia - zauważyłem. - Co to ma być? Widok
Arki Noego leżącej na lodowcach Araratu? Pan Tomasz odwrócił się
uśmiechnięty. Z walizeczki wyjął zeszyt oprawiony w sparciałą,
pogryzioną przez mole, skórzaną okładkę. - Numer cztery -
powiedział kładąc go przede mną.
Otworzył w miejscu założonym przedwojennym banknotem dwudzie-
stozłotowym. Szkic zajmował dwie strony notatnika. Przedstawiał
statek leżący na lodowcu. W tle widać było podwójny szczyt. - A
więc według tego zostały namalowane?
- Zgadza się. Mamy z tym mały problem. Szczyt... zresztą może ty
powiesz? - To chyba zaznaczenie umowne? Straszliwy skrót
perspektywiczny. Przypatrzyłem się przez lupę.
- Szczyt został dorysowany później. Ołówkiem o innej twardości. -
 Właśnie. W czerwcu zdaje się chciałeś brać urlop? Żeby powspi-
nać się na skałki? Popatrzyłem zaskoczony. Uśmiechnął się.
Zamknąłem notatnik, a potem wiedziony impulsem otworzyłem go na
stronie tytułowej.

Alojzy Poletyłło
Diariusz z peregrynacji do Ziemi Świętej i Armenii

Przewracałem kolejne kartki, ale upstrzone były tylko mieszaniną
plam granatowego koloru. - Pisał początkowo piórem, a potem
używał kopiowego ołówka - powiedział szef. - Daje się czytać
mniej więcej do trzydziestej strony. Dalej, niestety nie -
wzruszył ramionami. - Jeśli nawet opisał drogę, to niewiele nam
z tego przyjdzie. - Co wiesz o Arce Noego? - szef nadal się
uśmiechał. - Chodziłem w szkole na religię. Czytałem też Stary
Testament. Noe zbudował Arkę. Zabrał na nią po parze zwierząt ze
wszystkich gatunków. Choć według innej wersji zabrał po siedem
par zwierząt czystych. Zabrał też zapasy. Potop trwał
czterdzieści dni... - No, niezupełnie - sprostował z uśmiechem
pan Tomasz. - Czterdzieści dni padał deszcz. Zanim wody opadły,
musiało minąć jeszcze kilka miesięcy. - Arka osiadła na szczycie
góry Ararat. Stamtąd potomkowie Noego rozeszli się po ziemi. O
Arce spoczywającej nadal na Araracie wspomina zdaje się Marco
Polo. - Marco Polo był blagierem pierwszej wody. Ale dotarł co
najmniej do Iranu. Mógł przejeżdżać koło Araratu. - Dlaczego
blagierem? - zdenerwowałem się.
- Dlatego, że nazwy chińskich prowincji podał w postaci używanej
właśnie w Iranie. Prawdopodobnie nigdy nie był w Chinach, a
informacje zdobył od przyjezdnych kupców. No, nieważne. Koło
Araratu mógł przejechać. Mógł też słuchać kupców jadących z
Armenii, co właściwie na jedno wychodzi. Nie wspiął się na górę,
żeby oglądać Arkę z bliska, co tym samym dyskwalifikuje jego
relację. Ale w 318 roku naszej ery na Ararat wspiął się ormiański
zakonnik, święty Jakub z Medzypinu. Z góry zniósł nieduży kawałek
drewna, z którego wykonano krzyż, obecnie jedną z najcenniejszych
ormiańskich relikwii, przechowywany w katedrze w Eczmiadzynie.
W 1989 roku wystawiono go na widok publiczny. W XIII wieku na
górę wspiął się Jehan Haithon, mnich ormiański. Podobno bywali
tam także cesarze bizantyjscy. Wiele mówi się o wyprawach
organizowanych w ubiegłym wieku. Liczba relacji sięga
kilkudziesięciu. W czasie pierwszej wojny światowej górę miała
badać ekspedycja wysłana przez cara Mikołaja II, ale dziwnym
trafem nie odnaleziono żadnego z jej uczestników. Uśmiechnął się.
- W drugiej połowie naszego wieku kilku zapaleńców parokrotnie
wspinało się na górę i niektórzy nawet coś tam widzieli. - Więc
nasz hrabia Alojzy był jednym z tych, którym udało się wdrapać
na Ararat. - Na podstawie jego szkicu namalowano co najmniej
siedem obrazów. - Czy możemy wierzyć jego relacji?
- Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy dowiedzieć się, jakim był
człowiekiem. Mam nadzieję, że nastąpi to już jutro. A na razie
pora spać. - Szefie, nie chcę być natarczywy, ale dlaczego
wspomniał pan o moim urlopie? - Jutro - uciął pan Tomasz i
wyciągnąwszy się na zapadającym łóżku nakrył się pledem.
Wysunąłem skrzynię ławy. W zagłębieniu po zdjęciu deski, na
której siedziałem, odkryłem pachnący myszami siennik i
postrzępiony koc. Zgasiłem żarówkę wiszącą u powały i niemal
natychmiast zapadłem w sen.


ROZDZIAŁ CZWARTY

NAPIS NA BELCE I BUTELECZKA • SKRYTKA • MODLITEWNIK, ŁAŃCUSZEK
ARYSTOKRATA • TAJEMNICE DENDRO-CHRONOLOGII



Obudził mnie promień słońca, który przebił się przez szybę i
połaskotał mnie w nos. Przeciągnąłem się, a potem popatrzyłem na
sufit. - O rany! - jęknąłem.
Pan Tomasz otworzył oczy. Środkowa belka stropowa była rzeźbiona.
Wzdłuż całej niemal jej długości ciągnął się napis wykonany
niezwykle ozdobnym literami.

AGHRI DAGH HIC EST OCCULTATA SANCTA ARCA

- Znasz łacinę? Jasne, że znasz - powiedział.
- Tu jest ukryta święta Arka?
- No właśnie. Pierwsze dwa słowa to jak adres. Aghri Dagh. Po
turecku Góra Bólu, czyli Ararat. Usiadłem zrzucając z siebie koc.
- To w pewien sposób potwierdza legendę hrabiego.
- Nie potwierdza niczego poza tym, że hrabia chwali się takim
właśnie wyczynem. Na razie nic innego nie możemy zakładać. Skocz
do studni, wyciągnij wiadro, trzeba się trochę ogarnąć, zanim
spotkamy się z księdzem. My ludzie cywilizowani, naukowcy z
Warszawy, musimy dbać o pozory - zachichotał. Zaczerpnąłem wiadro
wody. Jak spod ziemi wyrósł gospodarz. Pokazał mi, gdzie jest
kuchnia. Rankiem napalił w piecu. Postawiłem wiadro na płycie,
żeby zagrzała się trochę. Wróciłem do pokoju. Szef właśnie wstał
i robił sobie śniadanie. Przyłączyłem się. Potem po kolei
ucywilizowaliśmy swój wygląd za pomocą wody i mydła. Moje ubranie
nadal było strasznie czuć myszami, ale miałem nadzieję, że
wywietrzeje. Postanowiłem na pożegnanie zrobić zdjęcie belki i
obrazu. Wziąłem aparat szefa i wycelowawszy obiektyw, podkręciłem
nim dla wyregulowania ostrości. Obiektyw powiększył obraz belki,
a gdy kręciłem pierścieniem spostrzegłem jeszcze coś. Jedna z
liter odrobinę różniła się kolorem. Popatrzyłem na nią uważnie.
Wokoło biegła cienka czarna obwódka. Szczelina? Wskoczyłem na
stół i sięgnąłem dłonią. Wszedł szef, parował ciepłem i wilgocią.
- Co tam zauważyłeś? - zagadnął.
- Jedna litera została chyba zrobiona z innego drewna i
wstawiona. Podał mi szwajcarski scyzoryk. - No to zabaw się w
McGyvera - mruknął. Po kilku próbach wydłubałem literę. - Belka
jest bukowa, a litera chyba z jesionu - powiedziałem. - Jest
otwór... Wsunąłem weń dłoń. Palce namacały coś dziwnego. Ziarna?
Nie, różaniec. Wyciągnąłem go. Podałem szefowi. Głębiej była
książeczka do nabożeństwa oprawiona w czarną skórę. Podałem ją
i ponownie zagłębiłem palce w otwór. - No, no - rozległo się z
dołu. Szef otworzył książeczkę. - Zapomnijmy o dawnych grzechach
i cieszmy się nadzieją na wieczność w niebie - przeczytał. -
Uważaj, nie spadnij. Joannie Etter - Alojzy hr. Poletyłło. - No
proszę. Pan hrabia broczy pamiątkami jak ranny niedźwiedź. Z
otworu wyciągnąłem ostatni przedmiot. Długi na około trzydzieści
centymetrów złoty łańcuszek, raczej należałoby powiedzieć
łańcuch, gruby prawie na palec. Na jego końcu była zawieszona
mała szklana buteleczka. Wilgoć spatynowała kiepsko wykonane
szkło i mieniła się teraz tęczowym blaskiem jak kałuża benzyny
w pogodny dzień. Podałem znalezisko szefowi i zeskoczyłem na
ziemię. Pan Samochodzik ważył w dłoniach łańcuszek. - Ciężki -
powiedział. - Ma co najmniej dziesięć deko.
- Za gram złota - kilogram myśliwskiej. Za dziesięć gramów -
kuchenka mikrofalowa. A za to można by kupić multimedialny
komputer. - Za kilogram złota - samochód, za dziesięć kilogramów
- mieszkanie w bloku, a sto kilogramów dom z ogrodem i basenem -
 wyliczał z uśmiechem. - Bardziej ciekawi mnie ta buteleczka. Z
kieszeni wydobył lupę.
- Przypomina... Zresztą może sam ocenisz? - podał mi lupę i
znalezisko. - Wygląda jak buteleczki na wodę święconą, przywożone
przez pielgrzymów w XVI i XVII wieku. Te tańsze wykonywano ze
szkła, bardziej luksusowe z kryształu górskiego. Ta jest szklana.
Wyryto na niej herb. Wygląda jak coś w rodzaju klucza... - To
Trzywdar. Herb Poletyłłów.
- Wyryto go za pomocą urządzenia z kołem szlifierskim. Są
przeciągnięcia linii i przegłębienia. Oddałem szefowi buteleczkę.
Poskrobał palcem spatynowane szkło. Cieniutka tęczowa łuska
przykleiła mu się do skóry. -- Wewnątrz nie ma wody, ale coś
innego - potrząsnął buteleczką i popatrzył przez nią pod słońce.
- Nieduży, brązowy chyba okruch. Drewno? - Może drewno Arki -
zagadnął od progu Marek. - Moja babka bez przerwy powtarzała, że
jej babka dostała od hrabiego kawałek drzewa Arki. - Ta
buteleczka jest starsza - zaprotestowałem.
- Niekoniecznie - ostudził mnie pan Tomasz. - Jeśli została
wykonana w Lewancie może mieć sto pięćdziesiąt lat. Tamtejsze
drobne warsztaty szklarskie produkują takie flaszeczki na użytek
turystów po dziś dzień. Technika nie zmieniła się od wieków.
Oddał relikwię gospodarzowi. - No cóż, teraz to twoje. Marek
kiwnął głową.
- Chodźcie, to coś wam pokażę.
Poszliśmy z nim do pokoju za kuchnią. Otworzył szafę i wyjął z
niej album z fotografiami. Na pierwszej stronie przyklejono dwa
kolorowe zdjęcia obrazów. Na pierwszym z nich widniała młoda
kobieta z rozpuszczonymi włosami, patrząca zalotnie czarnymi
oczyma. Na drugim ta sama kobieta, starsza o pięćdziesiąt lat,
stała w czarnym kapeluszu. Pod jej szyją, na łańcuszku, wisiała
buteleczka. - To chyba to - powiedział Marek skrobiąc się po
głowie. - Trzeba by obejrzeć obrazy, ale one są u brata we
Wrocławiu. Pod zdjęciami naniesiono białym korektorem napis:
"Joanna Etter". - To piękne portrety - zauważył pan Tomasz. -
Można poznać rękę mistrza. Marek uśmiechnął się kwaśno.
- Poletyttowie zawsze trzymali w pałacu nadwornych artystów. Ona
była kochanką hrabiego Alojzego. Cala wieś o tym mówiła. Do
dzisiaj ludzie pamiętają, choć minęło sto pięćdziesiąt lat. A we
mnie płynie krew Poletyłłów. Bo niby po kim mogę mieć podłużną
twarz, jak ta szlachta z książki Arystokracja, co ją kupiłem w
Chełmie? - Po pięciu pokoleniach nie powinno być po tym śladu -
zauważyłem. - Kto wie, może nawet jestem hrabią? - zapalił się
nasz rozmówca. - Hrabia Marek Etter. To chyba nieźle brzmi? -
Marek hrabia Etter - sprostował Pan Samochodzik. - Tytuł
umieszcza się między imieniem a nazwiskiem. A jeszcze lepiej
skróć imię. Mark hrabia Etter. To z niemiecka. Naprawdę jeszcze
pamiętają? Gospodarz kiwnął głową. Spod ła\vki w sieni wyciągnął
kosz z wikliny wypełniony butelkami. Wyłowił jedną. - Wrzucają
mi do ogródka - powiedział. - Przy każdej okazji. Na etykietce
taniego owocowego \vina widniał obrazek przedstawiający nagą
kobietą leżącą w niedwuznacznej pozie. "Kochanka Dziedzica"
brzmiała nazwa trunku. Z trudem powstrzymałem gwałtowny przypływ
wesołości. - A to - gospodarz podniósł ze stołu książeczkę do
nabożeństwa, różaniec i łańcuszek - chyba wsadzę na miejsce i
niech sobie poleży jeszcze sto lat. - Pożyczyłbym ampułkę -
odezwał się pan Tomasz. - Zbadamy i zwrócimy. Marek zastanawiał
się tylko chwilę.
- Mędrca szkiełko i oko - palcem oskarżycielsko wskazał lupę
wystającą szefowi z kieszonki marynarki. - Dobra. Badajcie sobie.
Dużo wam ten kawałek nie powie. - Powie - uśmiechnął się pan
Tomasz. - Powie, jak bardzo jest stary. - Ale do C14 trzeba by
go spalić - zaniepokoił się Marek. - C14 to bardzo niedokładna
i przestarzała metoda - uspokoił Pan Samochodzik. - Zrobimy
dendro. - Dendro?
- Dendrochronologia - wyjaśniałem podnosząc leżący koło pieca
kawałek drewna. - Niech pan patrzy. Widać słoje. - Widać.
Wziąłem od szefa lupę i pokazałem gospodarzowi widok w
powiększeniu. - Słoje są różnej grubości. Jeśli lato jest suche,
to przyrośnie mniej drewna i pierścień będzie cieńszy. Jeśli lato
będzie wilgotne, przyrośnie odrobinę grubszy. - Tak. To widać.
Są różnej grubości.
- Można te grubości mierzyć. A wtedy uzyskuje się sekwencję na
przykład taką: gruby - cienki - cienki - bardzo cienki - gruby -
 cienki. Układ nieustannie się zmienia, bo lata są przecież
różne. Może być wiele suchych pod rząd. Jeśli sporządzi się
tabelę sięgającą wstecz na przykład dwa tysiące lat, można
dopasować dowolny kawałek drewna na przykład ze starego mebla do
tabeli... - Rozumiem. Jego słoje będą identyczne na jakimś
odcinku jak porównawcze. - No właśnie. Dlatego przedmiotów
drewnianych nie musimy palić, aby określić ich wiek. Wystarczy
przyłożyć i porównać. - A skąd weźmiecie drzewo sprzed dwu
tysięcy lat? Siedemsetletnią lipę - to rozumiem. Ale wcześniej? -
 Nie musimy mieć jednego drzewa - do wyjaśnień włączył się pan
Tomasz. - Mamy pierwsze. Cofamy się dwieście lat. W trakcie badań
archeologicznych znajdujemy na przykład starą deskę dartą z pnia.
Jej pierwsze słoje pozwalają nam "zaczepić" się do końca tabeli,
a potem możemy mierzyć słoje deski i cofnąć się o kolejne
pięćdziesiąt albo i sto pięćdziesiąt lat. Potem trzeba znaleźć...
- Na przykład belkę stropową piętnastowiecznego kościoła.
Rozumiem. I jak daleko można tak sięgnąć? - Dla terenów Polski
prawie do epoki brązu. Trwają prace nad sporządzeniem tabeli dla
okresów wcześniejszych. A dla innych terenów mamy sekwencje słoi
sięgające aż do starożytności. - Czyli wystarczy, że zmierzycie
i porównacie?
- To też nie do końca takie proste - zastrzegłem się. -
Oczywiście sekwencje słojów na różnych terenach mogą się trochę
różnić. Wystarczy, że drzewo rosło na bardziej nasłonecznionym
stoku. Ale metoda jest dość dokładna i stale udoskonalana. Różne
drzewa mają różny przyrost, więc opracowuje się sekwencje dla
różnych gatunków. - Fajnie. Mam nadzieję, że opowiecie mi potem,
co z tego wynikło? - Oczywiście - zapewnił pan Tomasz. - Z
najdrobniejszymi szczegółami. Pożegnaliśmy gospodarza i
ruszyliśmy w stronę Wojsławic. Zboże na polach już dojrzewało.
Na horyzoncie pofalowane pagórki znikały w lesie. Wiatr wiał
ciepły, pachniało wiosną, a może nawet wczesnym latem. - Pięknie
tu - zauważyłem.
- Pięknie. Chyba dobre miejsce, żeby osiąść na starość -
uśmiechnął się szef. - Ale nam młodym morze po kolana. Kiełbasę
robią tu znakomitą. A i chleb niezły. Przeszliśmy przez
miasteczko. W dziennym świetle okazało się być jeszcze bardziej
zaniedbane. - Bardzo ciekawe miejsce. Układ rynku właściwie nie
zmienił się od czasu lokacji przed przeszło pięciuset laty. A ten
pagórek pośrodku kryje fundamenty ratusza. Kiedyś zapewne zostaną
tu przeprowadzone gruntowne badania archeologiczne.

ROZDZIAŁ PIĄTY

ODWIEDZINY NA PLEBANII • HRABIA AURELI • HRABIA
ALOJZY • MIOTEŁKA Z KOŃSKIEGO WŁOSIA • TAJEMNICA
OBRAZU ŚWIĘTEGO FRANCISZKA



Skręciliśmy w wysadzaną lipami uliczkę. Minęliśmy biały, barokowy
kościół. Przed nami wyrosła bryła opuszczonej cerkwi. Skręciliśmy
i przez ogród doszliśmy do ganku plebanii. Ksiądz wyszedł nam na
spotkanie. - Zapraszam na pokoje - powiedział po wzajemnej
prezentacji. Weszliśmy do niedużego gabinetu. Ściany były
zastawione regałami pełnymi książek. Na stoliku pod oknem stał
komputer. Siedliśmy w wygodnych fotelach, a gospodyni zaraz
przyniosła ciasto i rozpalony samowar z wodą na herbatę. W
czajniczku pachniała świeżo zaparzona esencja. - No cóż. Mają
panowie jakieś pytania? - ksiądz Robert uśmiechnął się szeroko.
Pan Tomasz kiwnął głową nalewając sobie herbaty.
- Szukamy śladów po Alojzym Poletylle. Ksiądz uśmiechnął się
jeszcze szerzej. - A na cóż wam potrzebny ten degenerat?
- Zbieramy informacje na temat jego podróży.
- Tej do Włoch, z której przywiózł tamtejszą panienkę lekkich
obyczajów i bawił się świetnie, przedstawiając ją znajomym jako
następczynię włoskiego tronu? Czy może chodzi wam o tę do
Warszawy, skąd przywiózł partię dywanów tkanych mechanicznie i
wciskał Żydom jako perskie? Szef uśmiechnął się.
- Po co owijać w bawełnę? - zapytał.
Ksiądz wstał i zza regału wyciągnął znajomy obraz.
- Numer osiem - mruknął pan Tomasz. Ksiądz wepchnął go z
powrotem. - Widzę, że już to panowie widzieli.
- Nie dalej jak godzinę temu, dwa kilometry stąd.
Pokiwał głową zadumany.
- Hrabia Alojzy był synem hrabiego Aurelego. Po ojcu posiadł
zamiłowanie do włóczenia się po świecie. Hrabia Aureli znany był
z ciężkiej ręki. Zdarzyło się dwukrotnie, że zabił człowieka. Za
pierwszym razem pastuch mu zameldował, że na Mamczynej Górze
krowy po deszczu przyklękają, żeby lizać ziemię. Hrabia sądził,
że może w ten sposób wychodzić z ziemi sól i zabił pasterza, żeby
się nie wydało przed czasem. O Mamczynej Górze krążą legendy.
Miały tam być rudy i minerały, ale badania naukowe nic takiego
nie wykazały. Za drugim razem było jeszcze gorzej. Hrabia Aureli
wyjechał do Włoch, zostawił zarządcę, pana Borowskiego. Borowski
planował rozbudowę majątku, chciał między innymi urządzić
cukrownię, bo tej w okolicy jeszcze nie było i z pewnością
mogłoby to przynieść spore dochody. Zaciągnął kredyty pod zastaw
majątków w kilku bankach. Pewnie szybko spłaciłby je, ale hrabia
Leopold zaalarmował Aurelego telegramem. Ten wrócił i wpadł w
szał. Wezwał do siebie zarządcę i zatłukł go krzesłem na śmierć.
Zobaczył to księgowy dworu. Porwał kasę i wyskoczył oknem.
Pieniądze zakopał w klombie, a potem ukrył się. Gdy wrócił, by
je wykopać i oddać, okazało się, że ktoś go podejrzał i ukradł
wszystko. Kasjer powiesił się na strychu w stajni. Takie to
rzeczy działy się za Aurelego. - A hrabia Alojzy?
- Już do niego przechodzę. Alojzy to była twarda sztuka. Z
fundacji dawnego właściciela Wojsławic, Henryka Trzeciewskiego,
istniał tu u nas przytułek dla starców i kalek. Ot, taki
szpitalik. Widzieliście tę kupę domów koło kościoła? Właśnie tam.
Przytułek się spalił. Parafianie zebrali datki i zbudowali nowy.
Niestety mieli pecha. Budynek wpadł hrabiemu Alojzemu w oko.
Pensjonariuszy porozwoził po innych zakładach, a budynek sprzedał
na sklepy Żydom. Mieliśmy tu pod koniec XVIII wieku taki mały
paskudny pogrom, zresztą to temat na osobną opowieść. Dość
powiedzieć, że istniał testament kasztelanowej Potockiej, oni też
mieli przejściowo miasteczko w swoich rękach, w każdym razie
testament ten nie zachował się, ale podobno głosił, że kara boska
spadnie na każdego, kto Wojsławice odziedziczy, a Żydów do miasta
wpuści. Pan hrabia się nie bał. Zresztą wybitny znawca historii
Wojsławic, doktor Jan Górak, twierdzi, że to nieprawda, bo Żydzi
wrócili tu już za czasów dziadka Alojzego, hrabiego Tytusa. To
swoją drogą też był niezły gagatek. Najpierw sterroryzował miasto
tak, że burmistrz uciekł, więc mianował nowego. Po pewnym czasie
wygnał go i sam siebie mianował burmistrzem. Takie to były uroki
życia w prywatnych miastach. Ale zbytnio odbiegłem od tematu... -
 Hrabia Aureli sprzedał przytułek - podpowiedział Pan
Samochodzik. - A właśnie. Przytułek był utrzymywany, poza
oczywiście datkami wiernych, z dochodów własnych. Hrabia Henryk
zapisał na potrzeby przytułku ładny kawał ziemi. Gdy hrabia
Alojzy zlikwidował przytułek, skonfiskował też ziemię. Ale apetyt
rośnie w miarę jedzenia. A propos, proszę się częstować, bo
widzę, że ciasta nie ubywa. A więc kościół miał fabryczkę
włókienniczą, była też pracownia haftu. Ornaty robione w
Wojsłowicach nosili biskupi w Chełmie. W każdym razie hrabia
skonfiskował też fabrykę. Ówczesny proboszcz, ksiądz Szczepański,
podał go do sądu, ale przegrał sprawę. Akurat carat zwalczał
Kościół, kokietując jednocześnie naszą szlachtę. Księdzu
pozostała tylko jedna możliwość wydarcia hrabiemu łupu. Zarządził
w parafii trzydniowy post, a potem rzucił klątwę na hrabiego.
Alojzy był w kościele, ale specjalnie się nie przestraszył.
Gospodarz wstał i podszedł do regału. Zdjął nieduże tekturowe
pudełko i wyjęty zeń przedmiot podał panu Tomaszowi. - Miotełka
z końskiego włosia - zauważył szef. Miotełka miała krótką
plecioną rączkę i uszko z drutu. - Właśnie. Miotełka z końskiego
włosia - powiedział ksiądz Robert. - Proboszcz Szczepański
zawiesił ją nad ołtarzem. Miała spaść, gdy umrze ostatni z
rodziny Poletyłłów. Ale któryś z moich poprzedników ją zdjął i
od tej pory przechowujemy ją na plebanii. Swoją drogą klątwa ta
była nielegalna. W Kościele katolickim, żeby kogoś wykląć, trzeba
być co najmniej biskupem. - Zadziałała? - zapytałem ostrożnie.
Ksiądz Robert uśmiechnął się szeroko. - Oczywiście. Hrabia
zwariował. Chodził po okolicy jak błędny, także po nocy. Następny
proboszcz, ksiądz Garlicki, poradził Alojzemu, żeby pojechał do
Włoch, to może papież klątwę zdejmie. I hrabia pojechał. Wrócił
nieco odmieniony. Przywiózł piękne podarki. Krzyż i dwie figury
świętych, monstrancję, żyrandol, cztery obrazy oprawione w
srebro; przykra sprawa, zaginęły podczas ostatniej wojny, mamy
tylko kopie. Wydawało się, że jest zupełnie skruszony. Ale
majątków nie oddał. Dopiero gdy wrócił z Armenii, zmienił się
naprawdę. Szkoda, że żył potem tylko trzy miesiące. Ale to was
pewnie nie interesuje - droczył się. - Wręcz przeciwnie -
powiedziałem.
- Tak więc zaproponował zmianę wezwania kościoła na: pod
wezwaniem świętego Patriarchy Noego. - Czy można nadawać
kościołom wezwania świętych Starego Testamentu? - zdziwił się pan
Tomasz. - Teoretycznie zakazu nie ma, ale jest reguła, że kościół
powinien mieć relikwie świętego, pod którego jest wezwaniem. To
też nie jest wymóg bezwzględny, ale tak się praktykuje. - Czyżby
hrabia Alojzy przyniósł relikwie Noego? - zapytałem. -
Niezupełnie. Przyniósł obraz (w kościele pod danym wezwaniem musi
być obraz patrona) - machnął ręką w stronę płótna - sami
widzicie, co przedstawia. W charakterze relikwii chciał ofiarować
kawałek drewna z Arki. Ówczesny proboszcz pogonił mu oczywiście
kota. Zresztą sam bym tak zrobił. - Dlaczego? - zdziwiłem się.
- Wiecie, jak wyglądały pierwsze lata pontyfikatu Jana XXIII? -
Jesteśmy historykami sztuki - pan Tomasz uśmiechnął się z miną
skarconego ucznia. - Co nieco wprawdzie obiło mi się o uszy... -
 Zorganizowano przegląd relikwii. Taką superlustrację. Ponad
dwadzieścia tysięcy przedmiotów skazano na zapomnienie, a
dwanaście tysięcy dalszych nakazano zmagazynować i zakazano
udostępniać wiernym. To były te, co do których istniały poważne
wątpliwości. Zaledwie parę tysięcy wyszło z honorem z tych badań.
- Co się stało z tym drewnem? - zapytał pan Tomasz.
- Było przechowywane przez jakiś czas w pałacu. Pałac nie
przetrwał wojny, zresztą już wcześniej został rozszabrowany.
Ruiny rozebrano. Ostatni z Poletyłłów, hrabia Mikołaj, przetrącił
cały majątek i umarł w długach. Zostawił dwie córki. Może one to
zabrały? Trudno powiedzieć. Ale na sarkofagu hrabiego jest jakiś
napis. Jeśli chcecie panowie zobaczyć, to zapraszam. -
Pochowaliście go pod kościołem? - zdziwił się pan Tomasz. -
Takiego drania? - Pod koniec życia stał się na swój chorobliwy
sposób religijny - uśmiechnął się proboszcz. - Gdy przejął
sąsiedni majątek, Uhanie, zrabował z tamtego kościoła ołtarz
wykuty w kamieniu z piękną sceną Zmartwychwstania i przeniósł go
właśnie tutaj. Parafianie wytoczyli mu proces i udało im się go
odzyskać. Wybierzcie się panowie przy okazji do Uhań. Mają piękny
kościół, a na wzgórzach pozostałości pałacu z przepiękną aleją
kasztanową. Zwłaszcza na jesieni to piękne miejsce, żeby przejść
się pod rękę z jakąś miłą damą - popatrzył nie wiadomo dlaczego
na mnie. - Czy wśród Poletyłłów były same czarne owce? -
zagadnąłem. - No cóż. Niewiele wiemy o hrabim Leopoldzie, ale
jego brat Wojciech to był straszny nerwus. Hrabia Franciszek był
zupełnie porządnym człowiekiem. Co kilka lat zganiano dzieci z
całych Wojsławic, wszystkie jak leci, ale bez żydowskich.
Zarządca zapraszał je do długiej galerii, gdzie wisiały portrety
przodków i obrazy królów. Opowiadał o każdym z nich, a potem
robił egzamin. Ci, którzy najlepiej wszystko zapamiętali,
przechodzili pod opiekę hrabiego. Fundował im naukę. Można
powiedzieć, że porządny był z niego człowiek. W każdym razie
ludzie nie zapamiętali żadnych większych krzywd. Dojedliśmy
ciasto, dopiliśmy herbatę i poszliśmy. Kościół o tej porze był
pusty. Ksiądz otworzył nieduże drzwiczki prowadzące do podziemi
i zapalił światło. W podziemiach było chłodno. Poletyłłowie
spoczywali w masywnych kamiennych sarkofagach. - To chyba ten.
Masywna skrzynia z szarego kamienia leżała w poprzek przejścia,
jak gdyby ktoś kiedyś usiłował ją przesunąć, ale zrezygnował z
zamiaru. Na sarkofagu wykuto kartusz z herbem. Poniżej był napis:

Niech ten kto odważny, wejdzie na Ararat, czego ja dokonałem.
Alojzy hr. Poletytto

- Nawet w obliczu śmierci demonstrował światu swoją pychę -
zauważył ksiądz. - To brzmi raczej jak wyzwanie - powiedziałem. -
 Wyzwanie rzucone już właściwie z tamtego świata. Ruszyliśmy do
wyjścia. - To te obrazy, o których mówiłem - ksiądz gestem
ogarnął wnętrze świątyni. - Niezbyt ładne, jak widzicie. Nie mamy
pojęcia, co stało się z oryginałami, a mieliśmy płótna z XVII
wieku. Niestety zachował się tylko opis. Pan Tomasz podszedł
blisko i popatrzył uważnie na obraz świętego Franciszka. -
Faktycznie - mruknął.
Wdrapał się na schodki bocznego ołtarza i przyjrzał się obrazowi
z bliska. Z kieszeni wyjął lupę. - Nigdy ich nie odnaleziono? -
zagadnął. Spostrzegłem w jego oczach dziwny błysk. - Nigdy -
potwierdził ksiądz Robert.
- No cóż, to najlepsza okazja, żeby odwdzięczyć się za
poczęstunek i za informacje - powiedział Pan Samochodzik. Zdjął
obraz ze ściany i położył go na ołtarzu. Wypchnął i odgiął
gwoździe i wyjął obraz z ramy. - Jeśli malowany jest na płótnie -
 pokazał nam zatyłek obrazu - to dlaczego przód namalowano na
desce? Z kieszeni wyjął scyzoryk i delikatnym ruchem wetknął
ostrze gdzieś z boku. Rozległ się cichy trzask, po czym pan
Tomasz triumfalnie podniósł deskę z obrazem. Odstawił ją niedbale
na bok. Pochyliliśmy się. Przed nami leżał siedemnastowieczny
wizerunek świętego namalowany na płótnie. - A więc to było tylko
zamaskowanie... - szepnął ksiądz. - Szukali obrazów nie wiedząc,
że nigdy nie opuściły świątyni. Pan Tomasz uśmiechnął się. -
Słyszałem parokrotnie o podobnych zabezpieczeniach, zazwyczaj
jednak obraz pokrywano warstwą ciasta z mąki i malowano
bezpośrednio na nim nową wersję. Ale mąka odpada najpóźniej po
dziesięciu latach. - Obraz jest bardzo piękny - zauważyłem. -
Ówczesny proboszcz z pewnością chciał uchronić go przed wzrokiem
niemieckich "poszukiwaczy". Pan Tomasz popatrzył na zegarek.
- Wybaczy ksiądz, że nie pomożemy w dalszych badaniach, ale za
siedem minut mamy autobus do Chełma. Pożegnaliśmy się pośpiesznie
i pobiegliśmy na przystanek.


ROZDZIAŁ SZÓSTY

ZASADZKA POD MOIMI DRZWIAMI • ZAGINIONA CIĘŻARÓWKA • PRACA
OPERACYJNA • CZYŻBY SIATKA AGENTURALNA BATURY • REWIZJA W
JACHRANCE



Wytarłem starannie nogi o wycieraczkę i wszedłem po schodach.
Byłem bardzo zmęczony. Na moim piętrze nie było światła, pewnie
żarówka się przepaliła. Wyjąłem klucze i usiłowałem w ciemności
trafić do zamka, gdy niespodziewanie poczułem czyjąś dłoń na
ramieniu. Szarpnięcie było mocne, ale wykonałem przysiad z
półobrotem i rzuciłem przeciwnika o ścianę. Dwaj inni doskoczyli
z boków. Jednego kopnąłem w kolano, drugiego trafiłem łokciem w
szczękę. Ten pierwszy zdążył się już jednak pozbierać. Zaszedł
mnie od tyłu. Przygotowałem się do odparcia ataku. Nagle
poczułem, jakby ktoś oblał mnie wrzątkiem. Paralizator
elektryczny. Usiłowałem walczyć z ogarniającym ciało bezwładem
i zdołałem jeszcze kopnięciem wytrącić przeciwnikowi broń z ręki,
a potem poleciałem w ciemność. Ocknąłem się wewnątrz...
policyjnej nyski. - Dupy wołowe, a nie gliniarze - odezwał się
surowo ktoś siedzący poza zasięgiem mojego wzroku. - To były
komandos. Niełatwo takiego zaskoczyć - usprawiedliwiał się któryś
z nich. Próbowałem poruszyć rękoma i okazało się, że skuli mi je
na plecach kajdankami. - Dzień dobry - powiedziałem. - Można
zobaczyć nakaz aresztowania? A w ogóle to dlaczego mnie? -
Obywatelu Daniec, już wy wiecie dlaczego was. Ale spokojnie.
Pańscy wspólnicy też nam nie uciekną. Jerzy Batura siedzi od
wczoraj. Wprawdzie twierdzi, że nie miał z tym nic wspólnego i
nawet przedstawił alibi. Wiedzieliśmy, że wrócicie po swoje
rzeczy i zorganizowaliśmy wprawdzie partacką, ale skuteczną
zasadzkę. A za co, dowiecie się na miejscu. Ale nakaz pokazali.
Niebawem nysa zatrzymała się na podwórku komendy policji.
Zaprowadzili mnie do pokoju przesłuchań. Za biurkiem siedział
starszy wiekiem policjant w randze nadkomisarza. Obok niego...
emerytowany dyrektor Marczak. - Ha, gnido - powiedział na mój
widok. - Od samego początku wiedziałem. Za dobry byłeś jak na
urzędniczą pensję. Może jestem na emeryturze, ale... - Panie
dyrektorze - odezwał się policjant - to ja miałem prowadzić
przesłuchanie. - Jakie przesłuchanie, o co jestem oskarżony? -
wtrąciłem. - Działanie w zorganizowanej grupie przestępczej,
zagarnięcie mienia znacznej wartości, porwanie, a niewykluczone
że i morderstwo. - Gdzie jest Pan Samochodzik? - zapytał
jadowicie dyrektor. - Co z nim zrobiłeś, bydlaku? - Jak to gdzie?
- zdziwiłem się. - Przyjechaliśmy o dwudziestej pierwszej z
Chełma. Odwiozłem go taksówką pod dom i przyjechałem do siebie.
Myślę, że jest w mieszkaniu. Dyrektor wbił we mnie sztylet
spojrzenia. Wytrzymałem ten wzrok. - Dlaczego nie mogliśmy się
do niego dodzwonić? Jego telefon komórkowy milczy. Wzruszyłem
ramionami.
- Pewnie zapomniał go naładować. Zadzwońcie po prostu do niego
do mieszkania. Jeśli jeszcze nie poszedł spać... Policjant
wykręcił numer i oddał słuchawkę dyrektorowi. Czekałem całą
wieczność. Szef podniósł słuchawkę po piątym sygnale. - Witaj,
mój drogi - powiedział dyrektor. - Cieszę się, że cię słyszę. Już
cię opłakiwaliśmy. _...? - Mamy Dańca. Wpadnij, pomożesz go
przycisnąć - podał adres komendy.  - To ty nic nie wiesz?
Nieważne, przyjedź. Pan Tomasz zjawił się po dwudziestu minutach.
- Za co aresztowaliście mojego współpracownika? - zapytał
nadkomisarza. Widać było, że jest oburzony. - Tomaszu, usiądź -
powiedział cicho dyrektor Marczak. Szef usiadł. - Ukradziono
ciężarówkę.
Miałem szczęście, że siedziałem. Pan Tomasz złapał się za serce,
ale zaraz mu przeszło. - Kto?
- Sądziliśmy, że pan Daniec. Nie mogliśmy się z panem
skontaktować. Podejrzewaliśmy najgorsze. - Paweł był cały czas
ze mną. I nie korzystał z telefonu - uciął pan Tomasz. - Zresztą
o co chodzi, dowiedział się dopiero na miejscu. Co się stało z
kierowcami? - Nie wiemy. Znaleziono, jak do tej pory, tylko
policjanta, który ochraniał ładunek. Leży w szpitalu. Ma rozbitą
głowę, ale lekarze twierdzą, że wyliże się z tego. Jaka była
faktyczna wartość ładunku? Pan Tomasz wzruszył ramionami.
- Trudno ocenić. Dwa miliony złotych. Może dwa i pół.
- Teraz najważniejsze będzie monitorowanie rynku dzieł sztuki.
Trzeba rozesłać listy do wszystkich antykwariatów. Może coś
wypłynie. Straż graniczna jest już zaalarmowana. - Ma pan
dokumentację fotograficzną? Pan Tomasz zaczerwienił się. -
Negatywy posłałem razem z ładunkiem - powiedział. Dyrektor
teatralnym gestem złapał się za głowę. - Mam inwentarz -
powiedział pan Tomasz złamanym głosem. - Ale to tylko wstępny
spis. - Panie Tomaszu, gdyby nie udowodnił pan wielokrotnie, że
jest pan lojalnym pracownikiem ministerstwa, to natychmiast
kazałbym pana zamknąć pod zarzutem współudziału w uprowadzeniu
ciężarówki! Dyrektor wyszedł trzaskając drzwiami. Po chwili
wrócił.
- Jesteście obaj zawieszeni - powiedział groźnie. - Daję wam dwa
tygodnie. Macie wykopać tę ciężarówkę choćby spod ziemi. A co
drugi dzień mam mieć na biurku raport z przebiegu poszukiwań.
Wyszedł, tym razem na dobre.
- Przepraszam pana, trochę pośpieszyliśmy się z tym aresztowaniem
- odezwał się do mnie nadkomisarz. - Przydzielono mi tę sprawę.
Jeśli zechcą mi panowie pomóc, będę bardzo wdzięczny. Na razie
wiem tylko tyle, że szukamy ciężarówki wypełnionej kartonowymi
pudłami pełnymi zabytków. Szef wyciągnął z kieszeni wymięty nieco
inwentarz.
- Tu jest dokładny spis. Proszę zrobić z niego ksero. Sądzę, że
w tej chwili głównymi podejrzanymi są kierowcy. Nadkomisarz
kiwnął głową.
- Do momentu znalezienia ich lub ich ciał. Atak nastąpił między
Lublinem a Rykami. Tak twierdzi policjant ochraniający transport.
Nie pamięta szczegółów. Potraktowali go rewolwerem gazowym.
Przeszliśmy do gabinetu. Rozłożył mapę.
- Jak panowie widzą, to niemal węzeł komunikacyjny. Drogi
rozchodzą się we wszystkich kierunkach. Jeśli zawrócili do
Lublina... - Równie dobrze mogli pojechać do Warszawy -
zauważyłem. - Jeśli mógłbym zasugerować, trzeba by sprawdzić
rodziny obu kierowców. - To już zrobiliśmy. W tej chwili do ponad
trzydziestu drzwi na terenie całego kraju pukają policjanci. -
Mamy w ministerstwie ich życiorysy. Sądzę, że warto by sprawdzić
ich kolegów z podstawówki i liceum. No, może jeszcze kumpli z
wojska, jeśli odsłużyli. I z celi, jeśli siedzieli, ale takich
nie zatrudniamy. - To będzie kilkaset nazwisk - zauważył
policjant. - Wrzucimy je w komputer i może wytypujemy najbardziej
podejrzanych. Sądzę, że należy zwrócić szczególną uwagę na kilka
grup osób. Po pierwsze, właścicieli samodzielnych gospodarstw
rolnych; ciężarówkę najłatwiej schować w stodole. Po drugie,
pracowników przedsiębiorstw komunalnych mających parki maszynowe
i parkingi. - To logiczne - zauważył szef. - Ciężarówkę najlepiej
ukryć w gąszczu innych samochodów dostawczych. - To nam rozszerza
grupę podejrzanych o pracowników hurtowni, piekarni i dużych
sklepów. - Należałoby raczej wykluczyć mieszkańców bloków nie
posiadających garaży. Chyba, że ustawili ciężarówkę na parkingu.
- A może oni nie mieli wspólników? - zauważyłem. - Na parkingu
mogli samochód postawić sami. - Jeśli tak, to wkrótce będą
musieli go ruszyć. Na większości parkingów, żeby zaparkować na
dłużej, trzeba mieć kartę parkingową. Wyrabia się ją przy użyciu
dowodu osobistego. Roześlemy oczywiście wici, że szukamy
samochodu o takich a takich numerach podwozia. Większość
parkingowych współpracuje chętnie z policją. Oni nie wiedzieli,
po co jadą? - Nie - odpowiedział szef. - Wiedzieli tylko, że na
dwa dni. - Mogli wyrobić sobie fałszywe dowody osobiste
wcześniej. Od tej pory tylko czekali odpowiedniej okazji. - Mogli
też użyć prawdziwych. Zanim sprawdzimy wszystkie parkingi w
kraju... - Musimy też sprawdzić autokomisy - zauważył
nadkomisarz. - A przynajmniej właścicieli autokomisów
figurujących na liście znajomych obu podejrzanych. Gdzie łatwiej
ukryć ciężarówkę niż w autokomisie? - Ale ktoś może chcieć ją
kupić - zaprotestowałem.
- Wystarczy, że nalepią odpowiednio odstraszającą cenę albo po
prostu karteczkę: "Zarezerwowano" lub "Sprzedano". W
ministerstwie o tej porze ktoś jest? - zapytał pana Tomasza. -
Tylko ochrona, ale możemy przecież zadzwonić po personalną. Ma
klucze do szaf z dokumentacją pracowników. - To będzie ciężka noc
- powiedział policjant. I miał rację.

Obudziłem się koło południa, a właściwie obudził mnie natrętny
brzęczek telefonu. - Daniec, słucham - rzuciłem w słuchawkę.
- Nadkomisarz Skorliński. Są wyniki.
- Będę za dziesięć minut!
Zwlokłem się z łóżka. Wypiłem szklankę zielonej herbaty i
pojechałem. W gabinecie był już pan Tomasz. Nadkomisarz miał
zaczerwienione oczy, widać był, że nie kładł się tej nocy spać. -
 Rano objechaliśmy szkoły podstawowe i licea - poinformował nas.
- Zebraliśmy dzienniki odpowiednich klas. O dziewiątej dostaliśmy
wiadomość, że ciężarówkę wyciągnięto o świcie z Zalewu
Zegrzyńskiego. Były w niej dwa ciała. Obaj kierowcy nie żyją.
Wstępna obdukcja pozwoliła ustalić, że jeden z nich zginął
jeszcze tego samego dnia, którego skradziono ciężarówkę. Drugi
prawdopodobnie wczoraj wieczorem. A teraz uwaga! Ten drugi,
Franciszek, miał w podstawówce, a potem w liceum serdecznego
przyjaciela. Dyrekcja szkoły udostępniła nam kronikę z
fotografiami wszystkich roczników. Przez cztery lata stawali
podczas zdjęcia obok siebie. Człowiek ten to niejaki Marcin
Ślusarski, notowany przez policję za handel kradzionymi dziełami
sztuki, zresztą człowiek gangu świętej pamięci Waldemara Batury.
Wypadł z branży i rozpił się. Obecnie mieszka w gospodarstwie
rolnym koło Jachranki. Mógł zachować liczne kontakty. Może nawet
dojście do młodego Batury, choć ten traktowany jest jeszcze
ciągle jak młody szczurek. - Jachranka. Czyli nad Zalewem
Zegrzyńskim.
- No, ze dwadzieścia kilometrów od miejsca, w którym znaleziono
samochód. W tej chwili wszedł do gabinetu młody policjant.
- Mamy nakaz rewizji - potrząsnął papierem.
- No cóż, panowie, zapraszam.
Po kilku minutach pędziliśmy ulicą Modlińską na północ.
- Martwi mnie, że kierowca ministerstwa był tak blisko powiązany
z szajką handlarzy dzieł sztuki - powiedział pan Tomasz. - To
faktycznie niepokojące - mruknął Skorliński. - Sądzę, że możecie
mieć w ministerstwie siatkę agenturalną Batury. Fakt, że drugi
kierowca zgodził się wziąć udział w napadzie, może wskazywać, że
od dawna był "zmiękczany". Ile czasu pracowali? - Chyba ze dwa
lata! - powiedział pan Tomasz. - Tak, dwa lata z ogonkiem.
Zaczęli chyba rok wcześniej niż Paweł. - A teraz zostali
zlikwidowani. I to w najgorszym mafijnym stylu. Sądzę, że to może
mieć dalszy ciąg. - To znaczy? - zaniepokoił się pan Tomasz.
- Widzi pan, rozpracowujemy metody działania zorganizowanej
przestępczości. Pierwszym krokiem jest wybór obiektu. Drugim
umieszczenie wewnątrz siatki agenturalnej. Najlepiej jest
przekupić ludzi, którzy nawzajem się nie znają. Na przykład
kierowcę i sprzątaczkę. - Podejrzewamy od pewnego czasu, że w
ministerstwie jest przeciek - mruknął szef. - To może być
ochroniarz albo funkcjonariusz straży przemysłowej. Ktoś, kto ma
dostęp do wielu pomieszczeń i jednocześnie niewiele zarabia.
Dobrze byłoby, gdyby też cieszył się zaufaniem. Dwie siatki
przekazują informacje dotyczące sposobów zabezpieczeń, miejsca
przechowywania kosztowności. - Jedynym cennym wyposażeniem w
naszym ministerstwie są komputery -zauważyłem. - Są chyba zbyt
stare, żeby złodzieje mogli się na nie połaszczyć. - Komputery
może i są stare, ale zawarte w nich dane mogą być wyjątkowo
cenne. Na przykład adresy prywatnych kolekcjonerów dzieł sztuki
i spisy ich kolekcji. Teraz następny problem. I to jeszcze
poważniejszy. Czy taka siatka musi przekazywać dane dotyczące
zabezpieczeń, czy też może po nocach kopiować katalogi na
dyskietki i rano po prostu je wynosić? Pan Tomasz zbladł.
- Rany boskie! Pomówię z ministrem.
- Jest jeszcze coś. Ci dwaj byli zaprzyjaźnieni. Jeden z nich
miał kontakty w światku przestępczym. Drugi był czysty. Nawet aż
za bardzo. Fakt, że pomagał w porwaniu ciężarówki wskazuje moim
zdaniem, iż hipotetyczna mafia obywatela Batury przekroczyła etap
pierwszy, jakim jest wprowadzenie agentów na teren wroga i
przystąpiła do budowy siatki. Agenci poprzez swoje kontakty
werbują podwładnych. Agent nie ma dostępu do wszystkich
pomieszczeń. Ale może poznać kogoś, kto takim dostępem dysponuje
i kupić go. Ewentualne zyski mogą wielokrotnie przekroczyć
wydatki. Zakładając, że wprowadzili agentów do obiektu i
stworzyli oni siatkę agenturalną, następnym krokiem będzie... -
Tworzenie drugiej siatki agenturalnej, aby uzyskiwać informacje
z co najmniej dwóch źródeł! - rzuciłem. - Słusznie. Jeśli
istnieją dwie siatki, to dekonspiracja i zabójstwo obu kierowców
tylko potwierdza tę teorię. Wraz z ich śmiercią strumyk
informacji nie urwie się. - Trzeba będzie przeprowadzić
wewnętrzne dochodzenie - powiedział Pan Samochodzik. - Siatka
agenturalną w naszym ministerstwie! Tylko tego nam brakowało! -
Nie od rzeczy będzie rozgłosić, co się stało z kierowcami. Niech
inni wiedzą, co ich w razie czego czeka za wierną służbę -
zasugerowałem. W Jachrance byliśmy po półgodzinie. Nieduże
gospodarstwo otaczały rozległe nie obsiane pola, zarośnięte
chwastami. Zza kępy drzew wyłonił się policjant. - Jest w domu -
 poinformował. - Dziesięć minut temu pojawił się w oknie kuchni.
Nadkomisarz zatarł ręce.
- Wkraczamy. Brygada zabezpieczy ślady kół na drodze. Może uda
się dopasować do ciężarówki. Z trzech radiowozów wysypali się
policjanci i obiegli budynki. W kilka minut później weszliśmy i
my. Właściciel stał milcząc ponuro, a na jego twarzy malował się
paskudny grymas. Skorliński przeczytał mu nakaz rewizji. - Nic
u mnie nie znajdziecie - warknął gospodarz. - Jestem czysty.
Popatrzyłem pod nogi. Droga prowadząca do szosy i podwórko były
starannie zagrabione. Jeśli nawet przejechała tędy ciężarówka,
to postarał się, abyśmy nie znaleźli żadnych śladów. Zajrzałem
do szopy i stodoły. Poniewierały się tu zardzewiałe narzędzia,
resztki starych mebli z płyty paździerzowej, stare materace. W
kącie podwórza na łańcuchu szarpał się duży rotweiler, koło domu
straszyła ubłoconą łyżką potężna radziecka koparka. Policjanci
omijali psa łukiem. Po kilkunastu minutach rewizję przerwano.
Stało się oczywiste, że w gospodarstwie nie ma ani śladu łupu.
Wracaliśmy do Warszawy w nastrojach nieco przygaszonych. - Trzeba
go było raczej po cichu obserwować - zrzędził szef. - Teraz... -
 Teraz posiedzi w areszcie pod zarzutem morderstwa. Może się
załamie - z nadzieją stwierdził nadkomisarz. - Jeśli wie, jaka
jest wartość ładunku, to odsiedzi nawet dwadzieścia pięć lat, a
nie sypnie - zauważyłem ponuro. - Dwa miliony złotych to spora
suma. Warto trochę pocierpieć. - Złamie się szybko - pocieszył
mnie Skorliński. - W areszcie nie wolno pić. Jest jeszcze jedna
szansa. Żeby sprzedać taką ilość zabytków, musiał nawiązać
kontakty z innymi handlarzami. W tym celu potrzebne mu były
zdjęcia. Jeśli wasze negatywy znalazł w ciężarówce, to mógł dać
je do wywołania. W Jachrance nie ma odpowiedniego punktu, a w
Serocku? Zaraz nawiążę kontakt z miejscową komendą. Niech to
sprawdzą.

ROZDZIAŁ SIÓDMY

BIBLIOTEKA INSTYTUTU GEOGRAFII • PONOWNIE JACHRANKA • ZAGADKA
PSIEJ BUDY • ODZYSKANY ŁUP • NARADA • ARARAT • SEKRETY TERMOWIZJI
• ZOSIA I JACEK CHCĄ
JECHAĆ ZE MNĄ • WIZJE PANA ONUFREGO



Następnego dnia poszedłem do biblioteki Instytutu Geografii i
sprawdziłem, co mają na temat Araratu. Siedziałem do wieczora nad
rosyjską monografią poświęconą wschodniej Turcji. Cały czas jakaś
myśl uparcie drażniła mi mózg. Coś przeoczyłem. Ale co?
Skończyłem czytać. Uparta myśl nie dawała mi spokoju. Wyszedłem
z instytutu i poszedłem powoli przez teren uniwersytetu. Tłumy
studentów wysypały się z gmachów i okleiły ławki. Ścisnąłem
skronie dłońmi. Myśl początkowo nieśmiała przebijała się coraz
uporczywiej. Przeoczyliśmy coś. Coś ważnego. Nieoczekiwanie
przypomniał mi się pan Tomasz, jak w kościele w Wojsławicach
rozdzielał obraz od maskującej go deski. Coś, co zostało ukryte.
Ale co? Przymknąłem oczy wywołując jeszcze raz obraz podwórza
Ślusarskiego. Dom, szopa, stodoła, pies na łańcuchu. Koparka?
Nogi same zaniosły mnie do samochodu. Pojechałem na komendę.
Nadkomisarz był nieobecny, zdaje się, że odsypiał dyżur, ale
zadzwoniono do niego i niebawem się pojawił. - Znaleźliśmy
negatywy - poinformował mnie. - W zakładzie mieli jeszcze rolki
po filmach. Udało się z dziesięciu wyodrębnić jego odciski
palców. Inne były na ciężarówce. Teraz już się nie wywinie. Ekipa
rewiduje jego gospodarstwo w poszukiwaniu broni, z której
zastrzelił drugiego kierowcę, choć prawdopodobnie wrzucił ją do
Zalewu Zegrzyńskiego. Nurkowie poszukają jej jutro. - Wiem, gdzie
są zabytki - powiedziałem spokojnie.
- Gdzie?
- Nie mam pewności. Moglibyśmy jeszcze raz tam pojechać? Mam
samochód. - Jasne.
Słońce zachodziło już, gdy stanęliśmy na podwórzu. W stodole
pracowała ekipa badająca leżące tam części samochodowe. - I jak?
- zagadnął nadkomisarz.
- Są tu cztery bloki silnikowe od aut, których numery mamy w
kartotece - wyjaśnił jeden z policjantów. - No to gdzie te
skarby? - zagadnął mnie. Poprowadziłem go przed psią budę.
Rotweiler szarpał się na łańcuchu. - Trzeba go jakoś poskromić...
Kapitan wyjął z kieszeni kanapkę i rzucił psu. Po chwili ten
łasił nam się do nóg. Ujęliśmy z dwu stron budę i odciągnęliśmy
ją spory kawałek. Z szopy wziąłem dwa szpadle. Pótrnetra poniżej
natrafiliśmy na folię. Pod nią stały rzędem znajome kartonowe
pudła. - Zauważyłem to przypadkiem - powiedziałem. - Łyżka
koparki była zabłocona, musiał więc ostatnio coś kopać. Co mógł
kopać? Skrytkę na łupy. Dlaczego nie znaleźliśmy śladów kopania?
Całe podwórze zagrabił starannie, a na miejscu ukrycia ustawił
budę ze złym psem. Poprzednio stała tam - wskazałem wyraźny
jeszcze ślad na ścianie szopy. Pochyliłem się i otworzyłem
pierwsze pudło. Wewnątrz znajdowała się kartka inwentarza, a sam
karton wypełniały elementy rycerskiej zbroi. - I za to zginęło
dwu ludzi? Im dłużej pracuję w tym zawodzie, tym bardziej mnie
to wkurza... - Skorliński odreagował wydarzenia ostatnich dni. -
 Czasami ludzie giną z bardziej błahych powodów niż kupa
zardzewiałego żelastwa - zauważyłem. Z kieszeni wyjąłem telefon
komórkowy i wystukałem numer pana Tomasza. - Halo? - odezwał się
po chwili.
- Szefie, mówi Paweł Daniec. Zawartość ciężarówki została
odzyskana. Głośne westchnienie ulgi zabrzmiało w słuchawce jak
najpiękniejsza muzyka.

Zaparkowałem Rosynanta pod domem pana Tomasza i wbiegłem po
schodach. Zapukałem i szef od razu otworzył drzwi. W jego ciasnej
kawalerce było tego dnia ciaśniej niż zwykle. Wygodnie rozparci
w fotelach siedzieli Zosia i Jacek. - Salem alejkum - przywitałem
krewniaków szefa.
- Alejkum salem - odkrzyknęli zgodnie.
Pan Tomasz zdjął z biurka obraz przedstawiający Arkę wśród lodów
Araratu i schował go za szafę. Zdążyłem rzucić nań okiem tylko
przelotnie, ale zauważyłem, że na obrazie oprócz Arki widnieje
zakutany w futro człowiek z karabinem. Numer dziewięć? - No to
referuj - zachęcił mnie szef.
- Zdobyłem stosunkowo dokładną mapę poziomicową masywu Araratu -
 wyjąłem mapę z teczki i rozłożyłem na stole. Zosia i Jacek
pochylili się. - Ta góra ma dwa wierzchołki? - zdziwiła się
Zosia.
- Tak. Wielki Ararat i Mały Ararat. Dzieli je przełęcz. Góra ma
ponad pięć tysięcy metrów wysokości. Z aktówki wygrzebałem
kolorową fotografię.
- Górne partie pokrywa lodowiec. Szczyt zdobywano kilkakrotnie.
Popatrzmy teraz na mapę w nieco większej skali - położyłem na
biurku mapę wschodniej Turcji i kilku przyległych państw. - Jak
widzicie, Ararat jest oddalony od masywów Małego Kaukazu. Góruje
nad Armenią, choć należy już do Turcji. Masywy Tałys i Mały
Kaukaz zatrzymują sporą część wiatrów wiejących znad Morza
Kaspijskiego. Ararat jest jednak od nich wyższy i sporo wilgoci
osiada na jego stokach. Zazwyczaj pogoda tam jest fatalna.
Znaczne masy wilgotnego powietrza skraplają się w postaci deszczu
lub śniegu, częściej śniegu lub marznącego deszczu. W suche lata
silne wiatry nawiewają na górę pył z południa, co może wywoływać
nawet coś w rodzaju burz piaskowych. Kiedy na lodowcach osiada
dużo pyłu, wywołuje to topnienie lodu. - Dlaczego? - nie
zrozumiała Zosia. - Przecież warstwa pyłu powinna chronić lód
przed topnieniem. - Lód ma duży współczynnik odbicia światła.
Jeśli na pole lodowe padają promienie słoneczne, to znaczna ich
część zostaje odbita z powrotem. Jednak jeśli lód trochę
ściemnieje, na przykład na skutek pokrycia pyłem czy sadzą z
dymów fabrycznych, zaczyna absorbować więcej ciepła słonecznego
i tym samym topnieje. Problem ten obserwuje się zresztą w Alpach,
za każdym razem gdy powieją wiatry znad Zagłębia Ruhry -
wyjaśniłem. - Jakie jeszcze przyjemności oferuje turystom to
miejsce? - zagadnął Jacek. - No cóż. Region jest bardzo aktywny
sejsmicznie. Co kilka lat zdarzają się trzęsienia ziemi jak to,
które w 1988 roku obróciło w perzynę niedaleki Leninakan w
Armenii. Widziałem to na własne oczy, bo jednym z pierwszych
konwojów z pomocą humanitarną, jaki dotarł na miejsce katastrofy,
był konwój z Polski. Trzęsienia ziemi w rejonie Araratu są o tyle
niebezpieczne, że zawsze wywołują lodowo - kamienne lawiny. Na
skutek wnikania wody w szczeliny międzyskalne i jej zamarzania
cała góra jest popękana na kawałki różnej wielkości. Wyobraźcie
sobie wielką kupę żwiru... - Notowano tam także obwały błota,
podobne jak te, o których często słyszy się w Ameryce
Południowej. - Zupełnie dzika przyroda - westchnął Jacek. W jego
głosie usłyszałem rozmarzenie. Czyżby jednak czegoś się od wujka
nauczył? - Zdziczała to lepsze określenie. Alpiniści, którzy
usiłowali wspinać się na Ararat opowiadają, że w pewnej chwili
zaczynało im się wydawać, iż wdrapują się nie na martwą górę, ale
na żywą złośliwą bestię pogrążoną we śnie, która od czasu do
czasu usiłuje pozbyć się wędrujących po jej ciele intruzów.
Pomijając wszystko inne, charakterystyczne dla Araratu są
gwałtowne zmiany pogody. Bardzo gwałtowne i niemal zawsze
następujące w ciągu kilku godzin i bez ostrzeżenia. - To tak jak
w Tatrach - wtrąciła Zosia.
- Gorzej. Jeśli w Tatrach spadnie deszcz, można ukryć się pod
gałęziami drzew. Na Araracie drzew praktycznie nie ma. Góra jest
zbyt wysoka. Co tam jeszcze jest z tych atrakcji? Ach, nie
wymieniłem głównej. W tamtych okolicach działa kurdyjska
partyzantka. No i nieliczni autochtoni także nie zaliczają się
do ludzi gościnnych. Poza tym nie ma tam sklepów, dróg,
telefonów, ciepłej wody i wielu innych udogodnień. Po górze
wędrują stada wilków, niedźwiedzie, u podnóża czają się żmije i
skorpiony. - Może zrezygnujemy? - zagadnął pan Tomasz. Zamyśliłem
się. - Nie, mimo wszystko chcę spróbować.
- Wierzysz w Arkę, wujku? - zagadnęła Zosia.
- Właściwie dlaczego by nie? Hrabia Alojzy coś tam musiał
widzieć. Jego szkic wykonano na gorąco. Nie sądzę, żeby
sporządził go na podstawie opowieści. Popatrz sama - podsunąłem
jej ksero. - Wyobraź sobie, że ja ci opowiadam o Arce, a ty
jednocześnie usiłujesz ją naszkicować. Rysujesz kreski, wahasz
się. Ja mówię. Pojawiają się nowe detale, które musisz umieścić
na obrazku. Coraz więcej detali. Nowe linie nakładają się na
stare. Kreślisz, wycierasz gumką, poprawiasz. Tymczasem tu mamy
rysunek robiony pojedynczą kreską. - Może powycierał go gumką,
gdy stworzył wersję ostateczną? - zagadnął Jacek. Uśmiechnąłem
się.
- Nie. To wykluczone. Próbowałeś kiedyś zetrzeć kopiowy ołówek? -
 A co to właściwie jest?
- Biedne dzieci - mruknął pan Tomasz. - Nie wiecie... Otworzył
szufladę biurka i pogrzebawszy w niej wyciągnął krótki ogryzek
ołówka. - Masz - podsunął Jackowi - spróbuj, może na tamtym
kawałku gazety. Jacek pociągnął kreskę.
- Ołówek jak ołówek - powiedział. - Co w nim nadzwyczajnego? -
Pośliń palec i pojedź nim po tej kresce - wyjaśniłem. Pociągnął.
- Teraz kreska wygląda jak zrobiona fioletowym tuszem.
- To cała tajemnica. Grafit tego ołówka zawiera substancje, które
po zwilżeniu stają się fioletowym lub granatowym atramentem.
Dawno się już takich nie produkuje. Ostatni widziałem w
sprzedaży, gdy sam byłem chłopcem. - A mnie pokazał dziadek -
powiedziałem. - Też dobrych parę łat temu. Właśnie przez to, że
hrabia prowadził swój dziennik takim ołówkiem, nie można go teraz
odczytać. Szef chrząknął cicho. Popatrzyłem na niego.
- Nie przesadzaj z tymi trudnościami - zaprotestował. -
Nadkomisarz Skorliński dowiedziawszy się o naszym problemie
udzielił mi drobnego wsparcia logistycznego. Zamarłem w
oczekiwaniu. Oczy krewniaków szefa zalśniły podnieceniem. - Tak
wygląda oryginał - położył przed nami otwarty zeszyt. Strony
upstrzone były plamami atramentu. Gdzieniegdzie prześwitywały
pojedyncze litery lub kawałki wyrazów. - Po sfotografowaniu
zeszytu strona po stronie za pomocą kamery termowizyjnej
otrzymaliśmy taki obraz - uśmiechnął się i położył przed nami
plik kolorowych fotografii. Mieniły się na nich plamy różnego
koloru. Czerwoną barwą lśniły wiersze. Wszystkie litery były dość
dobrze czytelne. - Co to jest kamera termowizyjna? - jęknęła
Zosia. - Posługujecie się naukowym żargonem. - Nie pomyślałem o
tym - przyznałem ze skruchą. - A tobie zaraz wyjaśnię. Kamera
termowizyjna to urządzenie, które mierzy promieniowanie cieplne
obiektów z dokładnością do dziesiątych, a nawet setnych części
stopnia Celsjusza. Ma duże zastosowanie w kryminalistyce. - Czyli
na przykład, jeśli położę rękę na stole, a potem ją zabiorę, to
jeszcze przez kilka minut za pomocą takiej kamery będzie można
ustalić, w którym miejscu leżała? - zagadnął Jacek. - Dokładnie
tak. Dopóki stół nie ostygnie. Można by na przykład tropić
człowieka po śladach, pod warunkiem, że idzie boso po podłożu,
które dobrze absorbuje ciepło. - Ale przecież papier jest zimny -
 w głosie Zosi pobrzmiewały nutki powątpiewania. - Papier jest
zimny - wyjaśnił ochoczo jej wujek. - Ale papier zaplamiony
atramentem będzie inaczej absorbował ciepło z otoczenia. Im
mocniej będzie zaplamiony, tym bardziej będzie się różnił od
czystego lub prawie czystego. - Czyli najmocniej będzie
zabarwiony w miejscu, po którym przesunął się ołówek? - zapytał
Jacek. - Nie, właśnie, że nie - odpowiedział Pan Samochodzik. -
To ołówek kopiowy, więc stopień rozmycia będzie zależny od ilości
wilgoci. W niektórych miejscach wypłucze pigment prawie do
czysta, aby osadzić go obok, w innych rozmoczy go tylko, ale
pozostawi na miejscu. Nie ma więc mowy o równomiernym
zaplamieniu. Ołówek wywierając nacisk na papier zmienił jego
strukturę. Włókna pod naciskiem trochę się ubiły, a tym samym
zmieniła się struktura papieru i jego zdolność absorpcji ciepła.
- Cuda, istne cuda - szepnęła Zosia.
- Tą metodą można na przykład szukać podziemnych kryjówek
bandytów albo miejsc ukrycia zwłok. Rozkładające się ciało jest
cieplejsze od otoczenia. Zachodzące w nim procesy gnilne powodują
wydzielenie ciepła. Kamera termowizyjna pozwala dostrzec zwłoki
nawet przez grubą warstwę ziemi, w wiele dni po zgonie.
Znajdowano nią nawet ofiary hitlerowców pogrzebane w masowych
mogiłach podczas drugiej wojny światowej, mimo że upłynęło już
ponad pół wieku. - Nie mówiąc już o tym, że ziemia która została
przekopana, zmienia swoją strukturę i inaczej absorbuje ciepło
słoneczne. Można w ten sposób lokalizować stare rowy, doły; chyba
jamy na ofiary w okolicy Stonehenge znaleziono w ten sposób -
uzupełniłem wywody szefa. - Zastosowań jest mnóstwo. Jedno z nich
właśnie poznaliśmy - pan Tomasz potrząsnął plikiem kartek. - I
co tu jest napisane? - zapytał Jacek. - Jak dojść do Arki Noego
na Araracie? Szef wyjął z teczki kilkanaście stron maszynopisu.
- W tym właśnie problem, że będą z tym niewielkie kłopoty. Pan
hrabia prawie całą drogę przebył z zawiązanymi oczami. - Czyli
nic się nie da zrobić? - zafrasowała się Zosia.
- Ależ da się. Hrabia odnotował czas trwania wędrówki i stopień
trudności drogi. Na tej podstawie można się dużo dowiedzieć. Poza
tym tylko drogę do Arki przebył z przepaską na oczach. Gdy
uciekał pod gradem kuł, nie miał przepaski. Błąkał się wprawdzie
przez cztery dni, ale tę drogę opisał dość dokładnie. - Gdzie
będę musiał zacząć? - zapytałem.
- Hrabia zatrzymał się w zajeździe we wsi Ahora. Tam nawiązał Z
nim kontakt przewodnik. W wiosce zwiedził klasztor pod wezwaniem
świętego Jakuba, w którym pokazano mu krzyż wykonany z drewna
Arki i inne relikwie. - Czyli wystarczy znaleźć wioskę - zapalił
się Jacek - a potem spenetrować wszystkie wychodzące z niej
ścieżki na odległość, jaką podaje dziennik. Może mnisi z
klasztoru dadzą się przekonać. Pewnie znają drogę. Pan
Samochodzik uśmiechnął się.
- To byłoby najprostsze. Zbyt proste.
Kiwnął na mnie. Wyjąłem z teczki fotografię paskudnie
poszarpanego wąwozu. - Gardziel Ahora - powiedziałem. - Pęknięcie
tektoniczne nazwane tak na pamiątkę wioski, którą całkowicie
zniszczyło trzęsienie ziemi w 1840 roku. Zosia jęknęła. Pan
Tomasz przypomniał sobie o czymś. Z torby wyjął pudełeczko, a z
niego ampułkę z okruchem drewna. - To przywieźliśmy z Pawłem z
Wojsławic - powiedział. - Prawdopodobnie to okruch drewna Arki. -
 Właśnie - podchwyciłem. - I co na to ci od dendrochronologii?
Zosia i Jacek zaczęli domagać się wyjaśnienia kolejnej naukowej
metody, więc nie ominął mnie kolejny długi wykład. - Spece od
dendro nie mogli niestety niczego powiedzieć - wyjaśnił pan
Tomasz, gdy wreszcie dopuściliśmy go do głosu. - Próbka jest zbyt
mała i przesączona smołą, co skutecznie utrudniało odczytanie
słojów. Stały się zupełnie czarne, niezbędne będzie więc zdobycie
kolejnej próbki. - A może przejadę się z tym pod Olsztyn do
Onufrego Rzeckiego? - zaproponowałem. - Chyba trzeba wziąć go na
etat - uśmiechnął się Pan Samochodzik. - Niedługo kroku bez jego
pomocy nie będziesz umiał zrobić. Ale to chyba niegłupi pomysł.
Tak czy owak nie zaszkodzi. Ale musimy mieć nową próbkę. -
Kawałek należałoby przekazać Kościołowi - zauważyłem.
- Z pewnością będą zachwyceni. Tak więc urlop spędzisz w Turcji?
Kiwnąłem głową. - Spróbuję. Jeśli nawet nic z tego nie wyjdzie,
to przynajmniej przeżyję przygodę. Mam wykupiony bilet do
Stambułu na połowę lipca. Spodziewam się dotrzeć do Araratu w
ciągu jakichś czterech dni. Trzy na dojazd autobusem, a ostatnie
trzydzieści kilometrów pokonam nocą pieszo, żeby nie rzucać się
w oczy tubylcom. Zacznę faktycznie w miejscu, w którym stała
wioska Ahora. Spodziewam się, że w ciągu dwu tygodni albo odnajdę
statek, albo będę musiał zrezygnować. Zapasy pożywienia zabiorę
takie, żeby starczyło na dwadzieścia dni: makaron, zupy w
proszku, sosy, zagęszczone koncentraty. Z wodą nie będzie chyba
problemu. Każda góra jest mokra. - Więc poszukiwania zaczniemy
od ruin wioski Ahora? - zagadnął Jacek. Popatrzyliśmy na niego
zdziwieni.
- Zaczniemy? - zagadnąłem. - Nie mogę cię zabrać. To zbyt
niebezpieczne miejsce. - Wujku - jęknęła Zosia - nie możesz nas
zostawić tak na lodzie. To nieuczciwe. Najpierw mamisz nas piękną
opowieścią o Arce Noego i o dzikiej górze, którą trzeba zdobyć;
mówisz, że masz klucz do tej tajemnicy - przewodnik, który
doprowadzi nas na miejsce, a potem nagle dziwicie się, że chcemy
jechać. - To nie jest miejsce dla dziewcząt - zauważyłem
łagodnie. Prychnęła. - Chodźmy stąd - pociągnęła brata za rękaw.
- Te nieużytki mówią poważnie. - Zrozumcie, że nie możemy inaczej
- powiedział Pan Samochodzik. - To naprawdę niebezpieczna
eskapada. A wy przecież wybieracie się do Francji. Odwiedzicie
dolinę Loary, Paryż... Skinęli markotnie głowami. Pożegnanie było
bardzo chłodne, ale nie dziwiłem się im. Szef niepotrzebnie
rozbudził w nich tęsknotę za wielką przygodą.

Cicho tykał zegar. Siedzieliśmy z panem Onufrym nad herbatą.
Gospodarz uśmiechał się lekko sącząc zielony napar. - Wyczuwam
w panu żądzę przygód, panie Pawle - powiedział. - Dziką żądzę.
Natrafił pan na problem, z którym chce się zmierzyć. Uśmiechnąłem
się. - Nic nie da się ukryć przed jasnowidzem - zauważyłem.
Machnął ręką. - Wpada pan do mnie jak po ogień, pije herbatę nie
zwracając uwagi na subtelny aromat. Oczy biegają panu na
wszystkie strony, a zwłaszcza w stronę kieszeni. Proponuję, żeby
wyjął pan to, co tam ma, zanim dostanie pan zeza. Uśmiechnąłem
się i wyjąłem zawiniątko. Odwinął buteleczkę. Zauważył w mojej
dłoni łańcuszek. - Hi, hi - mruknął. - Niezły kawałek grosza. Ano
zobaczymy, co tu mamy. Ten złoty drobiazg i ta buteleczka nie
mają ze sobą wiele wspólnego. Połączono je przed trochę więcej
jak stu laty. Zamknął oczy koncentrując swoje moce.
- Łańcuszek pochodzi z Włoch - powiedział wreszcie. - Mężczyzna
z wąsikiem kupił go razem z kadzielnicą. Potem odczepił
kadzielnicę łańcuszek schował. "Hrabia Alojzy w ostatniej chwili
postanowił być oszczędny" - pomyślałem. - Buteleczka pochodzi z
Turcji. Kupił ją ten sam mężczyzna z wąsikiem. Turcy go trochę
oszukali przy tej transakcji. A w buteleczce...  Wytrząsnął na
dłoń kawałek drewna. Spostrzegłem pot perlący mu się na czole.
Wreszcie otworzył oczy. - Skąd pan to ma? - zapytał.
- Było w środku - wyjaśniłem.
- To dziwne. Bardzo dziwne znalezisko. Widzę górę o dwu
wierzchołkach. Pochyliłem głowę z szacunkiem. Zgadzało się:
Wielki Ararat i Mały Ararat. - Szczyt góry pokrywał śnieg albo
lód - powiedział. - Widziałem niedużą dolinę, spełzał do niej
język lodowca. W lodzie tkwił wielki drewniany kształt. Budynek
albo statek... Chyba budynek, bo skąd wziąłby się statek tak
wysoko? Wziął kawałek jeszcze raz w dłoń.
- Orły nad statkiem. Ciemności. Niska, ciasna jaskinia. Człowiek
owinięty w futro, nie, w skórę jakiegoś zwierzęcia grzeje się
przy ogniu. Ścigany, chory, osłabiony. Szalony. Patrzy na to.
Kawałek jest większy, dużo większy. Bierze nóż i ryje w ścianie
swój herb. Ognisko przygasa, jest bardzo zimno. Odłożył okruch
drewna na stół. Otarł czoło rękawem.
- Dziwna rzecz - powiedział. - Niezwykła. Kiwnąłem głową. -
Niezwykła - powtórzyłem.

ROZDZIAŁ ÓSMY

HERBACIARNIA WIGDIRZE • TAJEMNICZY KLAN GUSIÓW •
KURDOWIE • WZGÓRZE TENDUREK • SELIM • FAŁSZYWA
ARKA • MAGNETOMETR



Nieduże kurdyjskie miasteczko Igdir blisko granicy powitało mnie
kurzem i upałem. Miejscowi snuli się smętnie pomiędzy zaułkami.
Szybko odnalazłem herbaciarnię, o której wspominał mi znajomy z
wywiadu wojskowego. Wszedłem do środka. Ciężkie stoły z grubo
ciosanego drewna. W kącie lodówka wypełniona butelkami i
puszkami. Fanta, cola, sprite i jakaś miejscowa woda mineralna.
W długiej ladzie chłodniczej drzemały ciastka. Wybierałem przez
chwilę, aż wreszcie zdecydowałem się na brązową kulę wielkości
piłki do tenisa, oblaną czekoladą. Zamówiłem po rosyjsku szklankę
zielonej herbaty. Usiadłem przy oknie. W oddali bielały śniegi
Araratu. Góra wydawała się znajdować o wyciągnięcie ręki. Kula
okazała się bajaderką, zresztą bardzo smaczną. Herbata była
uczciwie zaparzona i bardzo gorąca. Sprzedawca wyszedł zza lady
i przysiadł się naprzeciw mnie. - Czegoś pan szuka? - zagadnął.
Kiwnąłem głową. Znajomy poinformował mnie w Warszawie, że w tej
herbaciarni spotykają się przemytnicy i handlarze bronią
zaopatrujący kurdyjskich bojowników w rosyjską broń. - Może
mógłbym w czymś pomóc?
- Szukam Ormianina nazwiskiem Guś. Oczy Kurda stały się okrągłe.
- W jakim celu? - zdumiał się.
Nie było sensu kryć się. On mógł znać jakiegoś innego
przewodnika. - Przed stu pięćdziesięciu laty mój przodek wszedł
na świętą górę - pokazałem gestem widniejący za oknem Ararat. -
Sto lat temu ten wyczyn powtórzył mój dziadek. Teraz kolej na
mnie. Kiwnął głową.
- Wiemy, że Ormianie należący do rodu używającego rosyjskiego
nazwiska Guś znali drogę do Arki - powiedział poważnie. - Dziadek
opowiadał mi o tym. Było kilkanaście zajazdów, do których
docierali co jakiś czas, by szukać klientów. Gusiów było wielu.
Zazwyczaj kilku w każdym pokoleniu zarabiało jako przewodnicy.
Nie brali drogo. Wielu próbowało wyśledzić ich tajemnice, ale oni
bezlitośnie zabijali każdego, kto szedł ich śladem. - Wiec jakim
cudem przeżywali ich klienci?
- Szli z zawiązanymi oczyma.
Ta część opowieści pasowała do dziennika hrabiego. Właściciel
herbaciarni mówił prawdę. - Po rzezi Ormian w 1915 roku Gusiowie
zamienili się w opętanych żądzą krwi mścicieli. Spalili
kilkanaście tureckich wsi. Mordowali osadników. Ale od lat
trzydziestych już się o nich nie słyszy. Ja sam widziałem tylko
raz mężczyznę, który przedstawił się jako Guś. To było w zeszłym
roku. Szedł na górę, ale nigdy więcej o nim nie słyszałem.
Przychodzili tu różni, pytali o drogę do Arki. Ja jednak nie
mogłem udzielić im satysfakcjonującej odpowiedzi. Przeważnie to
bogaci turyści z Niemiec lub Francji. Czasem Amerykanie. Wszyscy
chcą odnaleźć Arkę. I nigdy jej nie odnajdują. Gdyby chodziło o
przewodnika, który zaprowadzi na szczyt góry, nie ma z tym
problemu, ale Arka... Czasami myślę, że ona w ogóle nie istnieje.
Ta góra wcale nie jest taka duża. Z pewnością została już na tyle
dokładnie spenetrowana, żeby wykluczyć obecność Arki. - Co zatem
pokazywali ludziom Gusie?
- Allach raczy wiedzieć. Może jakieś drewniane szczątki? Może
jakieś ciemne kształty prześwitujące przez lodowce? A teraz jest
kiepski czas, by badać górę. - Dlaczego? Z tego co wiem, jest
zakaz poruszania się turystów... - Przed kilku laty osiedlili się
na niej członkowie Partii Pracujących Kurdystanu. Dowodzi nimi
niejaki Adman Sahar - machnął ręką i dopiero teraz zauważyłem
wiszący koło drzwi pożółkły już nieco list gończy. - Jest tak
niebezpieczny?
- Uwielbia turystów. Tak uwielbia, że nie chce się z nimi
rozstawać. Więzi ich w jaskiniach i jurtach i wymusza wysokie
okupy. Co jakiś czas robią naloty. Turcy znaczy. Armia. Strzelają
rakietami albo rzucają gazy bojowe. Jak już nie może wytrzymać
nękania, zabiera swoich ludzi i idą do Iranu. Adman to dobry
kupiec. I prawie zawsze ma pieniądze na broń, środki łączności.
Kiedy ostatnio zawitał w te strony kupił silniki elektryczne i
agregaty prądotwórcze. Ludzie opowiadają o bazie, którą tworzy
gdzieś koło szczytów, podobno na takiej wysokości, że helikoptery
nie są w stanie tam dotrzeć. - Zdziera z was haracze?
- Ii - machnął ręką. - Bardziej mu zależy na dobrym wizerunku.
Gdy schodzi w doliny, to zawsze rozdaje cukierki dzieciom i
dobrze płaci za każdą usługę. Zależy mu, że zostawić po sobie
dobre wrażenie. Dlatego też ma wielu informatorów. Jeśli Adman
jest na górze, to pewnie dowie się w ciągu kilku godzin, że z
autobusu wysiadł klient do obrabowania. Dlatego nie będę ci
szukał przewodników na górę. Wszyscy oni są iż nim w zmowie. Ale
nawet on nie wie, gdzie jest Arka. O ile tam jest. - Wszystkie
ślady na to wskazują.
- Wiem. We wsi Ahora, która przestała istnieć w 1840 roku, była
winorośl zasadzona jakoby ręką samego Noego. Zresztą dawna nazwa
wsi Arghuri oznacza winorośl. Od czasu gdy wieś zniknęła, nikt
nigdy nie iwidział w tych stronach krzewów winnych. Są i inne
ślady w nazwach miejscowości. Eczmiadzyn tłumaczy się z ormiańska
"miejsce lądowania". A to niedaleko, trzydzieści kilometrów. Po
stronie irańskiej na stepie znajdują się ruiny starożytnego
miasta Tshamirin, co po kurdyjsku brzmi podobnie jak "miejsce
ośmiu". Noe z żoną i trzej jego synowie z żonami to właśnie osiem
osób. Erewan to po staroormiańsku "pojawienie się po raz
pierwszy". Nazwa miasto Kohran w Azerbejdżanie tłumaczy się
"pierwsze miasto". Nazwy niektórych wiosek brzmią w rodzaju:
"pierwsza osada", "kopanie studni" czy "miejsce wyładunku". Sporo
tu tego. Zadziwiająco sporo. Nazwy są różne: ormiańskie,
kurdyjskie, perskie, ale wszystkie oznaczają z grubsza to samo:
początek lub miejsce, z którego zaludniona została ponownie
ziemia. - To wygląda zachęcająco.
- Są i inne problemy. Na górze żyją także dzikie psy i wilki. Na
południowych stokach trafiają się niedźwiedzie. W dolinach są
żmije i skorpiony, choć nie tak jadowite jak te z Syrii czy
Libanu, jednak ich ukąszenie jest bardzo bolesne. Zresztą, czy
koniecznie musi się pan wspinać na górę, chcąc znaleźć Arkę? -
A gdzie mam jej szukać?
- Dwanaście kilometrów stąd leży wieś Uzengili. Obok niej
znajduje się wzgórze Tendurek. Wielu badaczy sądzi, że to właśnie
jest pozostałość Arki Noego. Może powinien pan to obejrzeć? - A
jak tam dojść?
- Prosto tą drogą - machnął ręką wskazując wąską ubitą kołami
samochodów ścieżkę wijącą się wokół podnóży góry. Pożegnałem się
i ruszyłem.

Pokryta dziurami jednopasmowa asfaltowa szosa kończyła się na
szczycie pagórka czymś w rodzaju parkingu. Spory kawałek
wyrównano spychaczem i wyłożono płytami z betonu. W przerwach
pomiędzy nimi wyrosła trawa, a nawet niewielkie krzaczki.
Drewniana barierka odgradzająca skarpę pociemniała i przekrzywiła
się paskudnie. Poszedłem do niej i spojrzałem na wprost. Wrażenie
było zdumiewające. Z nagiej skały wyrastała górka zbudowana z
łupku. Wyglądała jak truchło wieloryba wyrzuconego na brzeg lub
łódź leżąca do góry stępką. Pękające warstwy łupku sprawiały
wrażenie odpadających desek poszycia. Poniżej w dolince pomiędzy
mną a pagórkiem zaparkowano barakowóz. Wyszedł z niego młody
chłopak i silnie kulejąc ruszył po schodkach w moją stronę.
Dotarłszy na parking wygrzebał z torby przerzuconej przez ramię
bloczek. - Selim - przedstawił się. - Bilet kosztuje dwa dolary.
Jeśli pan sobie życzy, za dalsze osiem oprowadzę pana po
stanowisku i opowiem historię tego miejsca. Mówił nieźle po
angielsku, od czasu do czasu dorzucając kilka słów niemieckich
lub tureckich. Fakt, że w tak dzikim miejscu żądano ode mnie
pieniędzy za bilet, trochę mnie zaskoczył. Zapłaciłem. Obejrzałem
bilet, który dostałem w zamian. Był porządnie wydrukowany, na
odwrocie miał pieczątkę muzeum miejskiego w Igdirze. - Paweł
Daniec - przedstawiłem się.
Uśmiechnął się chowając pieniądze do torby i ruszyliśmy w dół po
schodkach. Wyminęliśmy barakowóz, a potem zaczęliśmy wspinać się
do góry stromą kamienistą ścieżką. Z bliska wyglądało to jak
formacja geologiczna, pierwsze wrażenie rozwiewało się. -
Stanowisko to odkryto w 1960 roku podczas analizy stereoskopowych
fotografii lotniczych. Pokażę panu, jak wygląda z góry. Z torby
wygrzebał starannie wydany folder i otworzył go na środkowej
stronie. Fotografia przedstawiała domniemaną Arkę z lotu ptaka.
Faktycznie to, na co właśnie się wspinaliśmy, wyglądało na łódź.
Pagórek był idealnie symetryczny i wyraźnie odcinał się od
otaczających go falistych formacji będących zastygniętym językiem
lawy wyplutej przed tysiącami lat przez odległy o jakieś
dwadzieścia kilometrów Ararat. - Jako pierwszy przybył na te
tereny archeolog amator Ronald Wyatt z USA - przewodnik podjął
opowieść. - Przebywał ze swoim zespołem blisko sześć miesięcy na
tym stanowisku. Założyli dwa wykopy sondażowe, które nie ujawniły
jednak wewnętrznej struktury obiektu. Z wykopów wydobyli kilka
kawałków skamieniałego drewna. Zdjęli też pomiary, które
odpowiadają dość ściśle wymiarom podanym w Koranie. Wyniki badań
zostały zignorowane przez świat nauki, dlatego Wyatt powrócił tu
w 1986 roku w towarzystwie Davida Fasolda, inżyniera z USA.
Przeprowadzili badania radiestezyjne góry, które ujawniły
obecność drobnych elementów żelaznych układających się w wyraźne
linie - wskazał gestem rząd drewnianych kołków pomalowanych na
czerwono, przecinających pagórek wszerz i wzdłuż. - Ogłosili, że
linie te są śladem metalowych wzmocnień wręgów i belki kilu. Rok
później twierdzili, że obecność żelaza potwierdzili za pomocą
badań magnetometrycznych. W1988 roku nasz rząd ogłosił ten teren
parkiem narodowym, zbudowano tu parking - machnął ręką w kierunku
punktu widokowego. - Miano też przystąpić do budowy hotelu, ale
zrezygnowano, gdyż stanowisko nie wzbudzało wystarczającego
zainteresowania turystów. W tej chwili mało kto tu zagląda.
Fasold wrócił przed dwoma laty i przeprowadził wiercenia.
Twierdził, że wydobył znaczne ilości żelaznych nitów, ale nikomu
ich nie pokazał. Zamyśliłem się.
- Można by to stosunkowo łatwo sprawdzić - powiedziałem wreszcie.
Brwi przewodnika uniosły się.
- W jaki sposób?
- Powtórzyć badania magnetometryczne.
- Nasze władze nie są już tym zainteresowane, ale ja bym chętnie
to zrobił, tylko że nie mam magnetometru. Interesowałem się nawet
w zeszłym roku, najtańszy kosztuje dwa tysiące dolarów.
Uśmiechnąłem się.
- Można zrobić taniej samemu.
- Nie umiem.
- Ja potrafię.
Zaszliśmy do barakowozu, w którym urządzono maleńką salkę
wystawową. W gablotach leżały kawałki skamieniałego drewna, na
ścianach wisiały fotografie uczonych badających to stanowisko. -
 Będę potrzebował dwu kawałków magnesu, tekturowego albo
drewnianego cylindra, kawałka miękkiego żelaza i paru kabelków.
I kawałka gumki albo dętki rowerowej. Wszystkie przedmioty Selim
wygrzebał w skrzynce z rupieciami. - Masz może amperomierz albo
woltomierz? - zapytałem go. Pokręcił głową. - Niedobrze -
zamyśliłem się.
- Nic z tego? - zapytał zasmucony.
- Tego nie powiedziałem. Masz latarkę z żaróweczką? Przyniósł. -
 No to bierzmy się do dzieła.
Wyjąłem z kieszeni pilnik ślusarski, którym piłowałem sobie
paznokcie. Wyborowałem nim cztery dziurki w drewnianym pudełku,
a właściwie małej skrzyneczce po ołówkach. - Obudowa nie może być
metalowa, bo całkowicie zakłóciłaby działanie urządzenia -
wyjaśniłem. - Teraz uważaj. Wewnątrz naciągnąłem pasek z gumki
rowerowej. - Teraz kawałek miękkiego żelaza...
Podał mi ułamek pręta zbrojeniowego. Skróciłem go piłką do metalu
i obwiązałem gumką. Po jej napięciu unosił się między ściankami
pudełka. Zakręciłem go i puściłem. Napięta gumka nadała mu dość
szybki ruch wirowy. Po kilkudziesięciu sekundach pręcik zatrzymał
się. - Tyle powinno wystarczyć.
Sztabkę magnesu złamałem na dwie połówki i przykleiłem po obu
stronach pudełka. Zakręciłem ponownie żelazem. Wirowało prawie
muskając magnesy. - O co tu chodzi? - zapytał Selim.
- To bardzo proste. Kawałek miękkiego żelaza wirując w polu
magnetycznym indukuje prąd elektryczny. Tak jak w elektrowni, ale
oczywiście na dużo mniejszą skalę. Do magnesów podczepimy druty.
Jeden będzie przewodził ładunki dodatnie, drugi ujemne. Połączymy
je teraz z żaróweczką. Skoczył i po chwili wrócił z lutownicą.
Przylutowałem oba kabelki solidnie. - Teraz zakręć żelazem.
Nawinął gumkę i puścił. Żaróweczką zabłysła jasnym światłem. -
Zrobiliśmy latarkę - powiedział. - Ale chyba do magnetometru
daleka droga. - Już jesteśmy w domu - uspokoiłem go. - Oprócz
pola wytwarzanego przez magnesy, urządzenie zanurzone jest także
w polu magnetycznym naszej planety. Kiwnął głową.
- Wspomaga ono powstawanie prądu w tym układzie. W kosmosie
powstawałoby go mniej. - Rozumiem.
- W miejscach, gdzie zakopano duże ilości żelaza, prądu powstanie
więcej, bo pole magnetyczne będzie tam lokalnie silniejsze. - I
żaróweczką zabłyśnie nieco mocniej - domyślił się.
- Dokładnie tak.
- A jeśli zabłyśnie tylko trochę mocniej, możemy tego w ogóle nie
zauważyć. - Dlatego pomożemy sobie tym - wygrzebałem z plecaka
światłomierz od aparatu fotograficznego. Zakręciłem żelazem,
żaróweczką rozbłysła, odczytałem wyniki. - Wygląda po prostu
doskonale - mruknął Selim. - Trzeba by jednak sprawdzić w
warunkach, że tak powiem polowych. Wyszliśmy przed budynek.
Postawiłem urządzenie na skałce i uruchomiłem. Zanotowałem
najwyższy odczyt. - To przyjmiemy za wartość podstawową -
wyjaśniłem. - Wartości wyższe wykażą obecność żelaza. - To
spróbujmy tu - narysował butem kreskę koło baraku. Położyłem
skrzyneczkę na ziemi we wskazanym przez niego miejscu. - Półtora
luksa więcej - zameldowałem.
- Zgadza się. Tędy biegnie rura doprowadzająca wodę.
W podniosłych nastrojach wdrapaliśmy się na domniemaną Arkę.
Przeprowadziłem pomiary w dwudziestu miejscach. Nigdzie mój
aparat nie wykazał obecności żelaza. - Chyba nic z tego -
zmartwił się przewodnik.
- Spróbujmy jeszcze raz.
Zakręciłem gumkę i puściłem. Tym razem żaróweczką rozbłysła
mocniej. Wskazówka wychyliła się o pół luksa. - Tu coś jest -
zauważyłem.
- Powtórzmy pomiar - zaproponował Selim. Spróbowałem parę
centymetrów dalej. Anomalia miała około pół metra średnicy. -
Ciekawe - zauważyłem.
- Może spróbujemy to odkopać?
- To chyba nielegalne. Skoro to miejsce jest rezerwatem
archeologicznym... Uśmiechnął się szeroko.
- Po pierwsze, ja go pilnuję, a po drugie, komu to teraz
potrzebne? Podreptał i po kilku chwilach wrócił z motyką i
saperką. Spulchniał twardy grunt łopatką, a ja odgarniałem glebę.
Niebawem natrafiliśmy na ślady rdzy. Układały się w okrąg. -
Garnek? - zdziwił się przewodnik.
Poskrobałem nożem, rdza ustąpiła i odsłonił się szary metal.
Stal. Obkopałem tajemniczy obiekt dookoła. Podważyłem łomem i
udało mi się go wyciągnąć. Trzymałem w ręku rurę o średnicy około
trzydziestu centymetrów i długości niespełna pół metra. - Wiertło
koronowe do badań geologicznych - zawyrokował Selim. - Zakopmy
tę dziurę. Zasypaliśmy i uklepaliśmy ziemię. Domniemana Arka
wyglądała tak samo jak przedtem. - To chyba nie jest Arka -
powiedział. - Zresztą od dawna to podejrzewałem. - Na to wygląda,
ale ten przyrząd jest trochę mało precyzyjny - uspokoiłem go. -
Mógł pominąć mniejsze kawałki metalu, o ile tu są. - Czyli jednak
trzeba kupić w sklepie?
- Ależ nie. Wystarczy udoskonalić ten. Wyciągnąłem z kieszeni
notatnik. - Jak się za to zabrać?
- Musisz kupić w sklepie amperomierz albo woltomierz. Oderwać
żaróweczkę i przyczepić go na jej miejsce. - Wtedy napięcie
odczytam nie z siły rozbłysku, tylko po prostu na skali, co
wskaże strzałka? - Dokładnie tak. Ale ja też sądzę, że to nie
jest prawdziwa Arka. Selim uśmiechnął się.
- Prawdziwa znajduje się tam - wskazał dłonią górę. - Tyle tylko,
że ja mam uszkodzone kolano i nie zdołam się wdrapać, by jej
poszukać. Dlatego będę badał to - wskazał pagórek. Popatrzył na
mnie uważnie. - Pan chce szukać na górze? 
- Taki mam zamiar.
Zasmucił się.
- Gdyby pan ją znalazł, proszę dać mi znać. Wielu już wchodziło
na Ararat w tym celu, ale jak do tej pory żaden nie chwalił
się... - Chwalili się na łamach amerykańskiej prasy brukowej -
wyjaśniłem. - Jeśli znajdę Arkę, daję słowo, że się o tym
dowiesz. - Proszę na siebie uważać. To niebezpieczna góra.
Zdradliwa - ściszył głos. - Mówią, że Adman Sahar wrócił z Iranu.
- Dziękuję za ostrzeżenie. Postaram się nie wchodzić mu w drogę.
Pożegnaliśmy się i ruszyłem w stronę górujących nad równiną
stoków Araratu. Zapadał już zmierzch, a ja musiałem obejść górę
prawie dookoła, aby dotrzeć do Doliny Świętego Jakuba leżącej po
północnej stronie, blisko granicy z Armenią.

ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY

DOLINA ŚWIĘTEGO JAKUBA • ZASYPANA WIEŚ AHORA • KTOŚ KOPIE KOŁO
MONASTERU • NOTATKI HRABIEGO • NOCNA STRZELANINA • NIEOCZEKIWANE
SPOTKANIE • EWAKUACJA • ZASYPANY KLASZTOR • SREBRNA MUSZLA •
PIELGRZYMIE SZLAKI • WPADKA



Równina Arakesz była pokryta czarnym piaskiem powstałym z
rozmytych przez wodę przepalonych wulkanicznych popiołów. Była
idealnie płaska, stanowiła dno wyschniętego przed setkami tysięcy
lat jeziora. Jak okiem sięgnąć rosły na niej bezlistne krzaki o
zielonych gałązkach i gdzieniegdzie kępy żółtej trawy. Góra
wyrastała z równiny całkowicie niespodziewanie. Od tej strony nie
było łagodnie wznoszących się pagórków, tylko nieoczekiwany
przeskok. Ziemia u moich stóp była zupełnie płaska, by pięć
metrów dalej stanowić stromo wznoszące się zbocze góry. Szedłem
starym szlakiem, drogą wyłożoną kamieniami. Z mapki wykreślonej
przez hrabiego wynikało, że prowadzi do Doliny Świętego Jakuba
i nie istniejącej wioski Ahora. Stara droga była fatalna.
Gdzieniegdzie ziemia osunęła się grzebiąc dawny trakt pod zwałami
gliny i kamieni. W jednym miejscu potok całkowicie zniósł most.
Tylko resztki kamiennego filaru sterczały z płytkiej wody. Im
bliżej byłem celu, tym droga stawała się gorsza. Słońce stało już
wysoko. Przebycie dystansu w dziesięć godzin, jak to
zaplanowałem, okazało się niewykonalne. Wreszcie wdrapałem się
na ostatni pagórek. Przede mną leżał rozległy cyrk lodowcowy o
stromych ścianach popękanych tu i ówdzie. Dolina miała co
najmniej cztery kilometry średnicy. Droga, na tym odcinku dobrze
zachowana, opadała w dół i znikała pod warstwą ziemi. Tym razem
definitywnie. Wyciągnąłem mapnik i popatrzyłem na sztabówkę.
Byłem na miejscu. W dolinie pode mną przed stu pięćdziesięciu
laty kwitło życie. W ciągu jednej potwornej nocy wieś uległa
całkowitej zagładzie, zamarła pod wielometrowymi zwałami gliny,
kamieni i lodu. Trzęsienie ziemi spowodowało obsunięcie się
zbocza. Mimo upływu lat bezbłędnie zidentyfikowałem miejsce, z
którego zeszła lawina grzebiąc wieś i dwa tysiące jej
mieszkańców. Na brzegu błotnistej równiny ocalał jeden budynek,
wymurowany starannie z grubo ciosanych kamieni. Budynek był
oczywiście od dawna opuszczony. Mury popękały, a dach zapadł się
do środka. Podszedłem ostrożnie i zajrzałem do wnętrza. Gruba
warstwa błota upewniła mnie, że dawno nikt go nie odwiedzał.
Przestąpiłem próg i ruszyłem starając się nie zostawiać śladów.
Z niewielkiej sieni przeszedłem do dużej sali. Kamienne płyty
posadzki były wyślizgane przez tysiące stóp. Z sali wąskie
przejście prowadziło gdzieś w głąb. - Karczma - zidentyfikowałem
budynek. - To musiała być karczma. Pomieszczenie za salą zajmował
wielki popękany piec, na którym dawniej gotowano jedzenie. Koło
pieca odkryłem dziurę w podłodze. Z plecaka wyjąłem latarkę i
poświeciłem do środka. Piwnica była duża i sucha. Oceniłem
głębokość szybu wejściowego na dwa metry. Najpierw opuściłem na
dół plecak, a potem zsunąłem się sam. - Dobry punkt wypadowy -
mruknąłem.
Rozłożyłem na ziemi folię i wypakowałem z plecaka karimatę,
śpiwór i żywność. Puszki i torebki ukryłem w kącie i na wszelki
wypadek nakryłem kamieniami. Zrzuciłem ciężkie buty i spodnie i
wyciągnąłem się wygodnie. Poruszyłem stopami, aby rozluźnić nieco
obolałe po ciężkim marszu mięśnie. W parę chwil później zapadłem
w sen. Obudziłem się o czwartej po południu. Zrobiłem kilka
pompek, żeby się rozbudzić, a potem wyjąłem z plecaka plik kartek
odbitych na ksero i wydostałem się na powierzchnię. W sali
zachowały się pod ścianą resztki ceglanej ławy. Podłożyłem sobie
gazetę i wygodnie usiadłem. – No to zobaczmy nasze materiały -
mruknąłem wertując maszynopis dziennika hrabiego Alojzego
Poletyłły. – 
Dwudziestego kwietna przybyłem wreszcie do wsi Ahora. Czas bylpo
temu najwyższy, bo koń mój, Medyk, okulał i należało nam obu
odpocząć. Wieś wyglądała równie strasznie jak Wojsławice, ale tu
gnieździ się nie rzesza potomków Izraela, a banda brudnych i
dzikich ormiańskich pasterzy. Zatrzymałem się w karczmie leżącej
na wzgórzu ponad wsią. Pokój na piętrze, który mi dali, wygląda
dość obskurnie, ale posiada elementarne wygody.

Popatrzyłem do góry. Piętro dawno już przestało istnieć.

Zajazd roi się od pluskiew, ale mam nadzieję, że nie zostanę w
nim diugo. Jutro odwiedzę monasterpod wezwaniem świętego Jakuba.
Miejscowi mnisi zapewne znają drogę. Ararat góruje nad wsią. Od
tej strony wygląda przerażająco, ale każda góra wygląda ponuro,
gdy niebo zasnute jest chmurami, a sionce zachodzi.

Przeciągnąłem się, aż zatrzeszczały stawy. Za kuchnią odnalazłem
schody prowadzące niegdyś na piętro. Kończyły się zawieszone w
próżni. Wdrapałem się na nie i przyłożyłem lornetkę do oczu.
Dolina była pusta, cicha i martwa. Nigdzie nie było widać śladu
człowieka. Po drugiej stronie kamiennego usypiska, na
przeciwległym zboczu ponad warstwą błota i kamieni sterczał
kawałek muru z pustym półokrągłym oknem. Podregulowałem lornetkę
i spostrzegłem resztki zaczepów. Tylko one pozostały z dzwonnicy
monasteru. Ruszyłem w tamtą stronę. Byłem już blisko, gdy
spostrzegłem pierwsze ślady gąsienic traktora lub buldożera.
Niespodziewanie usłyszałem dość odległy zgrzyt metalu o kamień.
Przypadłem za krzakami i skradając się cicho jak Indianin,
ruszyłem tropem maszyny. Prowadziła wprost ku pozostałościom
dzwonnicy. Wyjąłem z kieszeni wshipera i założyłem słuchawki na
uszy. Wzmocnione dźwięki uderzyły jak młotem, ale podkręciłem
gałkę do maksimum. Moje stopy szurające o kamienie czyniły teraz
nieznośny wręcz hałas. Słyszałem szybkie uderzenia własnego
serca. Wycelowałem mikrofon kierunkowy w stronę niewidocznego
przeciwnika. Brzęk metalu powtórzył się, teraz mogłem go
zidentyfikować. Łopaty zgrzytały o kamienie. Wycofałem się i
obszedłem tę część doliny dużym łukiem. Wdrapałem się na stok i,
dobrze ukryty za niewielkim garbem, popatrzyłem w dół przez
lornetkę. Nic dziwnego, że nie dostrzegłem starej rosyjskiej
koparki, gdy z dachu karczmy rozglądałem się po dolinie. Obok
dzwonnicy ział w ziemi wielki krater o średnicy dobrych
dwudziestu metrów. Na jego dnie stała nieruchomo maszyna. Czterej
mężczyźni o wrednych gębach kopali szpadlami na dnie dziury.
Cztery kałasznikowy zestawione w kozioł stały obok. Z boku
rozstawiono dwa namioty ukryte za hałdą. Na trójnogu wisiał
okopcony kociołek, a wokoło poniewierało się kilkanaście puszek.
Obserwowałem pracujących mniej więcej przez pół godziny, potem
wycofałem się. Przez ten czas zdążyli dokopać się do warstwy
pokruszonych dachówek stanowiących zapewne pozostałości
klasztornego dachu. Wróciłem do swojego obozowiska w piwnicy
karczmy. Zamaskowałem starannie dziurę prowadzącą do kryjówki i
podczepiłem niezbyt wymyślny, ale skuteczny alarm. Naszykowałem
pistolet gazowy i emiter infradźwięków, aby w razie czego były
gotowe do użycia. Wygrzebałem z kieszeni maszynopis.

Przełożony klasztoru pokazał mi dziś relikwiarz zawierający
kawałek drewna Arki. Było prawie zupełnie czarne i wyglądało jak
skamieniałe, ale ; nie pozwolił mi go dotknąć, więc obserwacje
poczynić mogłem tylko na oko. Klasztor wydaje się być bardzo
bogaty. Na ołtarzu w kaplicy widziałem złote naczynia liturgiczne
i wiele wotów, zostawionych przez pielgrzymów. Przełożony
twierdził jednak, że nie wie, gdzie szukać Arki. Sądzę, że
kłamie. Karczmarz powiedział, że są w tej okolicy pasterze,
którzy regularnie prowadzą pątników na górę i pokazują im z
daleka statek tkwiący w lodzie. Napytanie o konkrety stwierdził,
że j eden z nich nazwiskiem Guś zagląda od czasu do czasu, to
znaczy co dwa - trzy miesiące. Wygląda na to, że będę musiał na
niego poczekać w tej zatęchłej norze. Może zresztą o to chodzi
temu tluścio-chowi. Wyciągnie ze mnie pieniądze za noclegi i
wyżywienie, a potem będę musiał ruszać w dalszą drogę nie
doczekawszy się tajemniczego Gusia, który być może w ogóle nie
istnieje!

Lekturę przerwał mi suchy odgłos wystrzału karabinowego. Po nim
nastąpił drugi. Wyskoczyłem z piwnicy i wspiąłem się na schody.
Zapadał wieczór. Skierowałem lornetkę w stronę dzwonnicy. Rozległ
się kolejny strzał, a w chwilę potem kilkadziesiąt, gdy ktoś
wypuścił całą serię z kałasznikowa. Cisza, która zapanowała
później, była dość przerażająca. Ponownie huknął strzał.
Założyłem wshipera. Powiał wiatr. Trawy na dnie doliny
zaszeleściły. Chwilę panowała cisza i tajemniczy strzelec znów
dał znać o sobie. Tym razem hukowi towarzyszył dźwięk czegoś
walącego się na ziemię. Ponownie rozterkotał się kałasznikow, a
potem huknął kolejny strzał i seria raptownie urwała się.
Czekałem pół godziny, ale nic więcej się nie działo. Zakląłem
cicho. Wiedziałem, że zbocza Araratu nie są kurortem, ale nie
spodziewałem się, że będę świadkiem takiej wymiany ognia już
pierwszego dnia pobytu. Wróciłem do piwnicy i ponownie zabrałem
się za lekturę.

Z gór zeszło dziś kilku pasterzy. Karczmarz rozmawiał z nimi i
przekazał im polecenie dla Gusia, żeby przyszedł. Spodziewa się
go za dwa dopięciu, dni. Pasterze nie sprawiali wrażenia
zaskoczonych, więc może Guśj ednak istnieje? Poczekam tydzień.
Zastanawiam się, czy samemu nie wspiąć się na górę, ale bez
przewodnika mogę zabłądzić. Na obiad była zupa, wyjątkowo
obrzydliwa breja z lebiody i mięsa chyba zdechłych owiec. W
Wojsłowicach czegoś takiego nie dajemy nawet naszym chłopom.
Zażądałem od karczmarza, żeby to zabrał. Uśmiechnął się
bezczelnie, ale przyniósł mi co innego. Ten człowiek zupełnie mi
się nie podoba. Może planuje mnie zamorodować? Sypiam z
rewolwerem w ręce. W razie czego palnę mu w łeb. Drzwi pokoju
zabarykaduję. A może lepiejzastrzelićgo od razu, gdy będzie
podawał kolację? Nie ma tu sądów, a miejscowi chłopi chyba nie
odważą się oskarżyć szlachetnie urodzonego. Z drugiej strony
jeśli mnie zabiją, to nikt ich za to nie skarżę. Cóż za paskudna
sytuacja. Dziś w nocy poczuliśmy silny wstrząs tektoniczny.
Wyrzuciło mnie z łóżka, pękła jedna z belek stropowych i kawałek
ściany. Karczmarz twierdzi, że góra się budzi, ale że bywało już
tak wiele razy. Tylko mi tu wybuchu wulkanu brakuje do szczęścia.

Zapadła noc. Założyłem noktowizor i ruszyłem naokoło doliny.
Wdrapałem się na znajomy garb i omiotłem "uzbrojonym" okiem całą
okolice. Drobne zwierzęta siedzące wśród krzaków były widoczne
w postaci licznych świetlistych punktów. Jakieś większe, może
szakal, przebiegło przez wioskę. Popatrzyłem w stronę wykopu koło
dzwonnicy, ale miejsce to było zupełnie ciemne. Zdecydowałem
wdrapać się wyżej żlebem. Z góry widok był jeszcze lepszy. W
dolinie było pusto. Chłodne górskie powietrze przyjemnie
chłodziło czoło. Zdjąłem noktowizor i próbowałem wyobrazić sobie,
jak wyglądała ta dolina w dawnych czasach, gdy jej dnem płynęła
rzeczka, a wokoło wznosiły się zbudowane z kamienia i drewna domy
ormiańskich pasterzy. Niespodziewanie gdzieś w okolicach karczmy
spostrzegłem błysk latarki. Ktoś szedł przyświecając sobie
bateryjką. Obszedł ruiny, a potem zawrócił. Szedł brzegiem
doliny, aż zniknął za pagórkiem. Zsunąłem się na dół i ruszyłem
jego śladem. Za garbem wyłączyłem noktowizor. Blask płonącego
między głazami ogniska był widoczny z odległości kilometra.
Odbezpieczyłem "gazówkę" i podkradłem się cichutko. Wyjrzałem zza
sporego skalnego odłamu i dosłownie mnie zatkało. Jednym susem
znalazłem się w kręgu światła. - A wy tu skąd! ? - huknąłem. Zosi
i Jackowi szklanki z herbatą wypadły z dłoni. Zasypywaliśmy
ognisko w szalonym pośpiechu.
- Ależ jesteśmy dobrze ukryci - jęczała Zosia. - Rozpaliliśmy
ogień między kamieniami... - Trafiłem do was jak po sznurku i
dziękujcie Bogu, że to ja, a nie członkowie Partii Pracujących
Kurdystanu! A wasze ognisko widać z góry Z odległości co najmniej
dziesięciu kilometrów. Pakuj namiot - huknąłem na nią. Wyrywała
śledzie po omacku, bo ognisko już skonało pod warstwą kamieni.
Ulokowali się idealnie, namiot stał na równym kawałku ziemi, |
otaczały go spore skałki i faktycznie ciężko byłoby go wypatrzeć
z ziemi, za to ze stoków góry był widoczny jak na dłoni. - Ale
przecież paliliśmy tylko maleńki ogieniek - jęknął Jacek. -
Greenhorn rozpala ognisko takie, że płomienie buchają powyżej
szczytów sosen, a potem dziwi się, skąd Indianie wiedzieli, że
tam jest - zacytowałem Karola Maya. - Przed dwoma miesiącami na
Araracie doszło do bitwy między siłami wojskowymi a Kurdami. Jak
sądzicie, co teraz robią Kurdowie? - Liżą rany - nieśmiało
zaproponowała Zosia.
- Wystawiają na noc czujki, które sprawdzają, czy ktoś
niepowołany nie zbliża się do góry. Wypatrują ruchów samochodów,
żołnierzy i innych takich - zarzuciłem plecak na Jacka, aż go
przygięło do ziemi. Drugi zarzuciłem na Zosię. Sam zabrałem
namiot. - Za mną! - zakomenderowałem. - I od tej pory ani słowa!
Ruszyliśmy brzegiem doliny. Co kilka minut zakładałem noktowizor
i badałem piętrzące się nad nami stoki i turnie. - Chyba mamy
szczęście - powiedziałem. - Może nie patrzyli albo obozują po
drugiej stronie. - Ale taki mały ogieniek... - jęknęła.
- Płomień zapałki widać z odległości dwu kilometrów! Noktowizor,
którym bawiłem się będąc w waszym wieku, pozwalał dostrzec
człowieka z odległości dwustu metrów. W czerwonych beretach
posługiwaliśmy się noktowizorami pozwalającymi dojrzeć człowieka
z odległości dwu kilometrów, a nie mieliśmy najnowszych modeli.
Ognisko o temperaturze dwustu stopni będzie widoczne z odległości
dziesięciu kilometrów. I to jeszcze w kilka godzin po zasypaniu.
Pozostaje mieć nadzieję, że oni mają przestarzały sprzęt z
demobilu Armii Czerwonej. Dotarliśmy do ruin karczmy. Zagoniłem
ich do piwnicy i zamaskowałem właz. Zapaliłem małą latarkę. - Nie
słyszeliście strzałów karabinowych po południu?
- Słyszeliśmy - powiedziała Zosia - ale sądziliśmy, że to gdzieś
daleko. - Musimy się stąd jak najszybciej wynosić - stwierdziłem.
- Tu się robi zbyt niebezpiecznie jak dla mnie. A teraz,
robaczki, jak na świętej spowiedzi macie wyjaśnić, skąd tu się
wzięliście. Z tego co wiem od waszego wujka, wsiedliście przed
kilku dniami do pociągu odjeżdżającego do Francji. Zosia
popatrzyła niewinnie.
- Wsiedliśmy. Ale potem w Akwizgranie przesiedliśmy się na inny
pociąg. Mamy bilety Interrail ważne przez miesiąc w całej
Europie. Wiedzieliśmy, kiedy przybędziesz, wujku, do wsi Ahora
i czekaliśmy tu na ciebie. - Pięknie. I to jeszcze pewnie kilka
dni?
- Jeden dzień i jedną noc. I jeszcze jeden dzień. Westchnął
ciężko. - Trzeba pomyśleć, jak się stąd wycofać. Popatrzyłem na
zegarek. - Mamy do przejścia trzydzieści kilometrów do miasteczka
Igdir. Dla mnie to będzie sześćdziesiąt dzisiaj. Pięknie. - Chyba
nie dasz rady, wujku - oczy Jacka zalśniły.
- Dam radę. Zapasy musicie porzucić. Im mniej będziecie mieli
bagażu, rym lepiej. Wyruszymy za jakieś dwie, może trzy godziny.
Zastanowiłem się. - Wsadzę was w autobus do Ankary, a sam będę
musiał tu wrócić. Nie powiem, bardzo jestem wam wdzięczny. Co was
w ogóle podkusiło, żeby się tu pchać? - Chcieliśmy przeżyć
przygodę - pisnęła Zosia.
- Muszę jeszcze coś sprawdzić - powiedziałem. - A wy szykujcie
się do drogi. I ani kroku stąd! Wyszedłem z piwnicy. Omiotłem
całą dolinę okiem uzbrojonym w noktowizor. Założyłem słuchawki
wshipera i ruszyłem w stronę dzwonnicy. W wykopie panowała cisza.
Nie widać było też żadnych jaśniejszych plam. Zeskoczyłem na dno.
Poczułem dziwnie znajomy zapach, ale jakoś nie mogłem go
zidentyfikować. Przede mną w profilu wykopu widać było ścianę
monasteru zbudowaną z kamieni i kiedyś chyba otynkowaną. W
ścianie ziała dziura wyłamana łomem. Nasłuchiwałem dłuższą
chwilę. Nic nie usłyszałem. Wewnątrz nie było nikogo. Pochyliłem
się i poświeciłem. Dach runął, ale pod ścianą widać było wąskie
przejście. Kończyło się schodami w dół. W tym momencie usłyszałem
kroki. Odbezpieczyłem gazówkę i przyczaiłem się koło dziury...
Zosia i Jacek. - Nie mogliście usiedzieć pięciu minut spokojnie -
 zgromiłem ich szeptem. - Musicie się bez przerwy narażać? - Ale
tu nikogo nie ma.
Poświeciłem w głąb dziury. Popękana ściana wyglądała stabilnie. -
 Za mną - rozkazałem i zagłębiłem się w otworze. Dotarłszy do
schodów zapaliłem latarkę. W jej świetle zobaczyłem, że mury
popękały paskudnie. Nacisk milionów ton ziemi, a może wstrząs,
który doprowadził do katastrofy, naruszył konstrukcję budynku.
Zszedłem po schodach i omiotłem światłem pomieszczenie piętro
niżej. Wyglądało niemal tak, jak gdyby ludzie opuścili je przed
kilkunastu minutami. Jednak ławy i stoły były pokryte grubą
warstwą kurzu. Ozdobny fotel leżał przewrócony, jak gdyby
siedzący na nim zerwał się gwałtownie. Przez sto kilkadziesiąt
lat nie znalazł się nikt, kto mógłby go postawić z powrotem. Na
stołach stały jeszcze misy i kubki. - Jak myślisz, wujku,
moglibyśmy wziąć sobie jeden na pamiątkę? - Zosia wskazała cynowy
kubek pokryty misternie tłoczonymi scenami. - Ani mi się waż -
pokazałem jej latarką popękany i powybrzuszany strop, który
groził zawaleniem w każdej chwili. - Zresztą i tak nie
przepuściliby cię z tym przez granicę - powiedziałem już
łagodniej. Ominęliśmy refektarz i przeszliśmy wzdłuż długiego
rzędu niewielkich celi. Drzwi pozostawiono otwarte, jak gdyby
właściciele wybiegli w popłochu i nie tracili czasu, żeby je
zamykać. W jednym z pomieszczeń urządzona była pracownia malarza
ikon. Kawałki blachy poniewierały się nadal na szerokim stole.
W glinianym kubku stały pędzle. Barwniki w miseczkach czekały.
Na próżno. - Złoto? - zagadnął Jacek wskazując blaszki.
- Sądzę, że raczej tombak - ostudziłem go. - Złota tak by nie
zostawili, niezależnie od okoliczności. - To na koszulki do ikon?
- zapytała Zosia.
- Nie. W tradycji prawosławnej tło ikony musi być złote. W Rosji
i Polsce robiono to w ten sposób, oczywiście mówię o dawnych
czasach, że na lipową deskę nakładano warstewkę specjalnie
przygotowanego podkładu. Najczęściej sproszkowanej kredy
rozrobionej z klejem kazeinowym, choć czasami używano też
bardziej szlachetnych substancji. Podkład szlifowano, żeby był
doskonale gładki. Zaznaczano ramkę, często przestawienia świętych
były lekko zagłębione. Tło pokrywano listkami złota lub cienką
warstewką złotej farby. Następnie malowano postać. - Listkami
złota? - zdziwiła się Zosia.
- Tak. Złoto jest metalem bardzo rozciągliwym i można z niego
przy odrobinie wprawy wyciągnąć druty grubości pajęczyny lub
rozwałkować je na folię tak cienką, że staje się przezroczysta. -
 Używano jej do obserwacji ruchu atomów w fizyce jądrowej -
wtrącił Jacek. - Miała grubość rzędu kilkunastu warstw atomów
złota i była prawie przejrzysta. - Słusznie. Czasami ikony
zaopatrywano w koszulki z blachy, najczęściej srebrnej lub
mosiężnej. Blachę srebrzono lub złocono, dodawano i szlachetne
kamienie. - Ta blacha wygląda na dość grubą - zauważyła Zosia. -
 Może więc przeznaczona była na koszulki do ikon? - Możliwe, ale
sądzę, że było inaczej. Gruzini i Ormianie stworzyli zupełnie
inną, własną szkołę malowania. Ich ikony powstawały w ten sposób,
że postaci świętych malowano bezpośrednio na blasze mosiężnej,
miedzianej lub srebrnej i potem pozłacanej. W ten sposób tło
pozostawało złote i nie wymagało długotrwałego i żmudnego
naklejania złotej folii. Na niektórych ikonach, tych bardziej
luksusowych, złote tło było dodatkowo tłoczone. Na zakończenie
musicie pamiętać jeszcze jedno. Dla katolików ikony to tylko
święte obrazy. Dla prawosławnych i grekokatolików ikona jest
świętością samą w sobie, odbiciem nieba. Dlatego ikony nie
posiadają światłocienia. Światło bije z nich prostopadle na
widza. Są jakby oknami w rzeczywistości, przez które widać raj.
Wyjątkiem są tylko ikony z rejonów pogranicznych, gdzie mieszały
się style i dochodziło do złamania kanonów. No, teraz proponuję,
żebyśmy poszli dalej. Kaplica częściowo się zwaliła, ale nawet
stojąc w drzwiach spostrzegłem, że wspomniane przez manuskrypt
hrabiego Alojzego przedmioty liturgiczne i wota zniknęły. -
Przypuszczam, że mnisi przeżyli katastrofę - powiedziałem. -
Klasztor został zasypany, ale grube mury ochroniły ich przed
śmiercią. Poderwali się spłoszeni od kolacji, pobiegli do celi,
pozabierali swoje rzeczy, zebrali rękopisy, księgi i przedmioty
liturgiczne i wykopali się z klasztoru na wolność. Podszedłem
ostrożnie. Obrus leżał jeszcze na ziemi. W środku ołtarza ziała
dziura. - Co tu było? - zapytał Jacek.
- Właściwie każdy kościół musi posiadać jakąś relikwię. Zazwyczaj
umieszcza się ją w ołtarzu - wyjaśniłem. - W Polsce jest ołtarz
zawierający relikwie ponad stu dwudziestu świętych, męczenników
i błogosławionych. Tu mieli chyba tylko jedną. Zapewne świętego
Jakuba, patrona tego klasztoru. Tak czy inaczej nic tu po nas. -
 Zrobię parę zdjęć - powiedział Jacek wyjmując z kieszeni idiot-
kamerę Kodaka. Sfotografował salę. Popatrzyłem w zadumie na
popękane, osypujące się freski. - Czy nie można by poinformować
władz, żeby to jakoś zabezpieczyły? - zapytała Zosia. - Przecież
jeszcze parę lat i nic z tego nie zostanie. - Raczej trzeba tu
kogoś przysłać, żeby to udokumentował - powiedziałem. - Władze
tureckie nie darzą szczególnym szacunkiem zabytków
chrześcijańskiej przeszłości tego kraju. W Kapadocji niszczeje
około tysiąca opuszczonych klasztorów wykutych w tufie
wulkanicznym. Te freski wyglądają na dość późne. Sądzę, że
pochodzą z XVI, no może z XVII wieku. Tamte są o tysiąc lat
wcześniejsze. Jeśli nie mogą znaleźć pieniędzy na ich odnowienie,
tym bardziej nie przejmą się losem tych. Zajrzeliśmy jeszcze do
kuchni. Była pusta, zapasy żywności zabrano ze sobą, tylko w
kącie leżała wielka kość. W korytarzu koło schodów Zosia pisnęła
radośnie i pochyliła się. Podniosła coś z podłogi. - Co masz? -
zaciekawił się jej brat.
- Broszkę. Nie to nie broszka. To chyba jakieś wotum.
Trzymała w dłoni sporą muszlę sercówki wykonaną z poczerniałego
metalu. Wyciągnąłem ją delikatnie z jej dłoni i potarłem o
spodnie. Czarna śniedź ustąpiła natychmiast. - Srebro -
powiedziałem.
- To wotum za szczęśliwe przepłyniecie morza - stwierdziła. -
Albo za udane połowy. O, tu są trzy dziurki. Dlaczego trzy? -
Żeby można było naszyć na kapelusz - wyjaśniłem.
- Wotum na kapeluszu? Uśmiechnąłem się z politowaniem.
- To nie jest wotum. To plakietka pielgrzyma. Siadłem na stołku
i staranie powycierałem muszlę. Zalśniła jak świeżo wypolerowana.
- Ile może mieć lat? - zapytał Jacek.
- Sądzę, że sześćset, może mniej. Trzeba by ją pokazać
archeologom. - Powiedziałeś, wujku, że to plakietka pielgrzyma.
Co to oznacza? I dlaczego jest takiego kształtu? Uśmiechnąłem
się. - Coquillards. Od francuskiego coquille, czyli muszla. Tak
nazywano pielgrzymów wędrujących do grobu świętego Jakuba w
Composteli. - Tego świętego Jakuba, pod którego wezwaniem był ten
kościół? - zapytał Jacek. - Nie, to tylko przypadkowa zbieżność
imion. Chodzi o Jakuba Starszego. Według legendy przybył do
Hiszpanii i dokonał jej ewangelizacji. Około 800 roku w
Composteli znaleziono relikwie, które przypisano świętemu
Jakubowi. Wykopaliska potwierdzają, że w regionie tym istniała
bardzo stara gmina chrześcijańska, ale brak jednoznacznych
dowodów, że to jego szczątki otaczane są tam po dziś dzień
kultem. W 900 roku Compostela była już siedzibą biskupstwa, a
ciało świętego stało się celem pielgrzymek. W 997 roku Compostelę
przejściowo zajęli muzułmanie. Po ich wyparciu wzniesiono nową
bazylikę. Do sanktuarium przybywali pielgrzymi z Francji, później
także z Niemiec i Anglii. Pielgrzymi zabierali ze sobą na
pamiątkę muszle znajdowane nad brzegiem morza. Niebawem sprytni
opiekunowie sanktuarium zaczęli wytwarzać je z metalu. Muszla
świętego Jakuba stała się znakiem rozpoznawczym pielgrzymów. W
XIII wieku docierali tam także pielgrzymi z Węgier i Polski. -
Z Polski? - zdziwiła się Zosia.
- Tak. Odnaleziono w okolicach Gniezna grób pielgrzyma, a w nim
kilkanaście tego typu plakietek, w tym srebrną muszlę.
Pielgrzymi, którzy dotarli do sanktuarium, naszywali je na
kapelusze, stąd trzy dziurki, które cię zaciekawiły. Istnieje też
dowód pośredni na udział Polaków w tych wędrówkach. Czy zdarzyło
wam się może oglądać reprodukcje żywota świętej Jadwigi śląskiej?
- Nie. Kim była?
- Żoną Henryka Brodatego i matką poległego w bitwie z Tatarami
pod Legnicą Henryka Pobożnego. Istnieją dwa żywoty świętej
Jadwigi śląskiej w postaci jakby średniowiecznych komiksów -
ciągi obrazków odbijanych z drzeworytu i kolorowanych. Na kilku
z nich widać sceny ukazujące świętą opiekującą się pielgrzymami.
Są też przedstawienia pielgrzymów zdążających do jej grobu.
Większość z nich ma na kapeluszach wyrysowaną muszlę, a więc
symbol sanktuarium Composteli był dla rytownika naturalnym
znakiem rozpoznawczym pielgrzyma. - Więc moja muszla...
- Powstała gdzieś pomiędzy XII wiekiem, kiedy to zaczęto je
wytwarzać, a czasami prawie nam współczesnymi. Sądzę, że jest
stara, ale to może uda się ustalić w Warszawie. - Czy były inne
tego typu plakietki? - zainteresował się Jacek. - Każde większe
sanktuarium posiadało własne emblematy. Mogli zaopatrzyć się w
nie ci, którzy pokonując trudy dotarli do celu. W Turynie na
plakietkach widniał oczywiście wizerunek Całunu Turyńskiego. Na
rozdawanych w Rzymie z okazji Roku Świętego - chusty świętej
Weroniki. Przeważnie wykonywano je z ołowiu, czasem ze
szlachetniejszych metali. Oczywiście pamiątkami z pielgrzymek
były nie tylko plakietki. Z Ziemi Świętej przywożono gałązki
palmowe łamane w miejscu zwanym Ogrodem Abrahama. Leżał on
niedaleko Jerycha. Z sanktuarium Mont-Saint-Michel zabierano
ułamki kamienia. Z Canterbury flaszeczki z "wodą świętego
Tomasza". Ponadto zabierano różne drobiazgi, w rodzaju wosku ska-
pującego ze świec palących się przy grobie świętego, kawałki
tkanin, które okrywały relikwie, czy krople oliwy z lampy
płonącej przy Grobie Świętym w Jerozolimie. Wędrowcy wierzyli,
że przedmioty te pomogą zanieść trochę świętości do ich domów.
Dość popularne było też przywożenie płomienia zapalonego w Ziemi
Świętej. Rycerz czy pielgrzym musiał przez całą drogę czuwać, aby
drogocenny ogieniek nie zgasł. - To fascynujące - powiedziała
Zosia.
- Dobra - uciąłem. - Ruszamy. Musimy przejść jak najwięcej, póki
jest ciemno. Z dziury wdrapaliśmy się na górę z wykopu.
Niepokojący zapach był coraz silniejszy. Zapach krwi? - Za dwa
dni będziecie we Francji, to możecie pozwiedzać tamtejsze
sanktuaria. - Ale ja chce przeżyć jakąś przygodę - jęknął Jacek.
- Teraz, gdy jesteśmy tak blisko... Zapaliłem latarkę i niemal
natychmiast jej światło wyłowiło z ciemności zwłoki czterech
poszukiwaczy leżące za buldożerem. - Zapytaj ich, czy dobrze się
bawią - powiedziałem złośliwie i niemal natychmiast tego
pożałowałem. - Cofnijcie się - poleciłem. - To nie jest widok,
który powinniście oglądać. Pochyliłem się nad ciałami i ponownie
zaświeciłem latarkę. Tajemniczy snajper używał chyba kuł dum-dum.
Wszyscy czterej byli martwi. Wszyscy mieli zamknięte oczy.
Zamyśliłem się. Należało wezwać policję. Tak czy siak nie
mieliśmy tu już nic do roboty. Poszukiwania Arki Noego należało
odłożyć ad acta. Wygramoliłem się na górę. - Ciekawe, kto ich
zabił - zastanawiał się Jacek.
- Nieważne - uciąłem - i tak się tego nie dowiemy. W tym momencie
oślepiły nas światła kilkunastu latarek. Rozległy się
charakterystyczne trzaski odbezpieczanej broni. - Dowiemy się -
jęknęła Zosia.


ROZDZIAŁ DZIESIĄTY

W NIEWOLI • JASKINIA • OKNO Z WIDOKIEM NA PRZEPAŚĆ
• ADMAN SAHAR • PLAN UCIECZKI • TĘCZA NAD ARARATEM
• ZOSTAJĘ RZECZOZNAWCĄ • HELIKOPTER • BITWA W WĄWOZIE • UCIECZKA
• POLACY NA ARARACIE



Światło latarek kłuło mnie w oczy. Reflektory skonstruowano tak,
że trudno było dostrzec cokolwiek w ciemności poza nimi. Wreszcie
jakiś mężczyzna w panterce wyszedł z kręgu i stanął przed nami.
Jego surowe spojrzenie omiotło naszą trójkę. Na panterce
błyszczała nieduża pięcioramienna gwiazda. Cicha nadzieja, że
wpadliśmy w ręce tureckiego wojska lub policji prysła. Otaczał
nas zbrojny oddział Partii Pracujących Kurdystanu. Przez chwilę
mężczyzna patrzył mi w oczy, po czym wykonał ruch ręką. Któryś
ze stojących za naszymi plecami ujął Zosię za ramię i delikatnie
ale stanowczo pociągnął do tyłu. - Jeśli będziecie rozsądni, to
nic się jej nie stanie - powiedział po rosyjsku. Jacek zrobił się
blady jak ściana. Ścisnąłem mu ramię.
- Na razie nic nie możemy zrobić - powiedziałem. - Rób co mówią.
Obszukali nas sprawnie i szybko, po czym wykręcili ręce na
plecach i skuli kajdankami. - Naprzód! - rzucił dowódca i
ruszyliśmy w górę żlebem.
Wędrówka zdawała się nie mieć końca. Posuwaliśmy się w
absolutnych ciemnościach, potykając się o kamienie. Jednak
porywacze czuwali i za każdym razem, gdy mieliśmy się przewrócić,
podtrzymywali nas w porę. Niebawem dotarliśmy do niewielkiego
cyrku lodowcowego górującego nad Doliną Świętego Jakuba. -
Rozkuć! - rzucił rozkaz po rosyjsku; chyba chciał, żebyśmy też
zrozumieli. Zza skał wyszli jeszcze czterej mężczyźni.
Przyciągnęli ze sobą nieduży radar i agregat prądotwórczy.
Uruchomili silnik. Jeden z nich założył słuchawki na uszy i wbił
wzrok w ekran. Po chwili zagadał coś uspokajająco. - Nic nam nie
grozi - powiedział dowódca. - Turcy rzadko patrolują te stronę
góry. Jestem Adman. Jego twarz wydawała mi się znajoma.
Przedstawiliśmy się. Po chwili przybyła też grupka prowadząca
Zosię. Nie wyglądała na specjalnie przerażoną. Nie skuli jej rąk.
- Nieźle się trzyma - powiedziałem do Jacka.
- I co dalej? - jęknął.
- Pewnie chcą za nas wziąć okup. Spokojnie, wszystkiego się
dowiemy. - Podobno byłeś, wujku, w komandosach.
-A i owszem. Mógłbym na przykład wykopnąć broń temu w białych
butach, ale wtedy pozostali, a jest ich tu co najmniej
dwudziestu... Zza kamienia jeden z żołnierzy wyciągnął patelnię
i wiązkę chrustu. Odgrzał na niej jakieś placki. Poczęstowali
także nas. - Połowa drogi za nami - powiedział Adman. - Nie
próbujcie żadnych sztuczek. Po ciemku i tak nie uciekniecie. To
jedyna droga. Wokoło są przepaści. A my mamy bardzo dobre
noktowizory. Popatrzyłem z żalem na Zosię i Jacka.
Niebawem ruszyliśmy w górę. Wspinaczka stawała się coraz
trudniejsza, ale tym razem nie skuli nam rąk. - Może jakoś
oznaczymy drogę? - zapytał szeptem Jacek. - Żebyśmy potem
widzieli, którędy wracać? - Pomysł sam w sobie niegłupi. A masz
czym?
Spuścił głowę.
Niebawem dotarliśmy do wąskiej półki skalnej biegnącej trawersem.
Przeszliśmy nią około dwu kilometrów. Wzrok oswojony z ciemnością
pozwalał domyślać się przepaści po lewej stronie ścieżki.
Wreszcie zatrzymaliśmy się na sporej platformie. W ścianie ział
wylot groty. Zapalili światło i ruszyliśmy w głąb góry. Jaskinia
powstała chyba w trakcie jakiejś erupcji wulkanu. Korytarze
otaczał granit. Tunele pod sufitem były ciemne, jakby okopcone.
Ulokowali się całkiem nieźle. W jednej z jaskiń urządzono
kuchnię, w kilku innych sypialnie i magazyny. Wepchnęli nas do
niedużej groty i zastawili wejście drewnianą płytą. Szczęknęły
ponuro rygle. - No to jesteśmy w niewoli - mruknąłem. 
- A co z Zosią? - jęknął Jacek.
- Miejmy nadzieję, że wkrótce do nas dołączy. Na razie obchodzą
się z nami jak z jajkiem. - O tak!
Zosię wepchnęli do jaskini po dwudziestu minutach. Brzęknęła na
kamieniach rzucona za nią latarka. Zapaliłem ją i rozejrzałem się
wokoło. Pod ścianą leżały grube słomiane maty i kilka koców. W
jednej ze ścian był otwór zamknięty drewnianą okiennicą.
Przyłożyłem palec do ust nakazując ciszę i podszedłem bliżej. Po
kilku minutach udało mi się otworzyć okno. Poświeciłem latarką
i zobaczyłem pustkę. Otwór prowadził prosto w przepaść. Wziąłem
kawałek kamienia i rzuciłem. Liczyłem sekundy, chcąc zbadać
głębokość rozpadliny. Doliczyłem do stu dwudziestu, a potem
znudziło mnie to. Dno przepaści było bardzo głęboko. - Kicha -
powiedziałem do towarzyszy niedoli. - Macie swoją przygodę. - To
miało być zupełnie inaczej - jęknął Jacek.
- Dobra. Umówmy się. Nie będę wnikał, czyj to był pomysł. Teraz
musimy przede wszystkim wymyślić, jak im zwiać. Chcę usłyszeć
wszystkie wasze pomysły. Nawet najgłupsze. - Kto nas właściwie
złapał? - zagadnęła Zosia.
- Członkowie Partii Pracujących Kurdystanu. To taka organizacja
z grubsza ideologicznie zbliżona do Świetlistego Szlaku. Walczą
o niepodległość Kurdystanu. W inspirowanych przez nich zamachach
i działaniach bojowych zginęło około trzydziestu tysięcy ludzi.
Sądzę, że zechcą za nas wziąć okup. Ten dowódca to Adman Sahar;
widziałem listy gończe. Choć musiałem go chyba już kiedyś
spotkać, bo jego twarz wydaje mi się znajoma. Za jego schwytanie
Turcy oferują sto tysięcy dolarów. - Ładny grosz - mruknął Jacek.
- Na razie to on trzyma nas, a nie my jego - zgromiłem go. Drzwi
otworzyły się. Stanął w nich strażnik z kałasznikowem w ręku. -
Komendant cię wzywa - powiedział po rosyjsku.
Wstałem i poszedłem. Poprowadził mnie przez labirynt podziemnych
jaskiń. Dnem jednej z nich płynął potok. Weszliśmy do dużej groty
otwartej jedną stroną na przepaść. Na ścianie wisiał portret
Abdullaha Ocalana, nieco z boku dopełniali mu samotności Marks
i Lenin. Adman stał na samej krawędzi patrząc w gwiazdy. Na
dźwięk moich kroków odwrócił się z dziwnym uśmiechem. - No cóż,
panie Pawle - powiedział po polsku. - Dawnośmy się nie widzieli.
Zacząłem rozpaczliwie zastanawiać się, gdzie też mogłem go
spotkać. - Barek studencki na historii sztuki - podpowiedział. -
 Dorabiałem sobie do stypendium - wyszczerzył zęby w szerokim
uśmiechu. - Faktycznie - przypomniałem sobie lata studiów.
- Minęły raptem trzy lata. No cóż. Nie spodziewałem się ciebie
tutaj, ale skoro los tak chciał - wskazał mi gestem fotel. -
Wybacz, że rozmawiamy w ciemności, ale to urwisko otwiera się na
Armenię. W pogodne noce widać łunę nad Erewaniem. - Jesteśmy aż
tak wysoko? - zdziwiłem się.
- Prawie 2000 metrów. Niestety Turcy zbudowali wzdłuż granicy
szosę. Ustawiają tam patrole co parę kilometrów i nocami lustrują
górę. Szczelina zasłania nas trochę, ale niedobrze by było, gdyby
zauważyli w niej rozbłysk światła. Czasami też latają nad nami
helikopterem i strzelają. No, nieważne. Co cię tu sprowadza? Z
tego co wiem, władze w Ankarze zakazały turystom pchać się w te
strony. - Chciałem po prostu wspiąć się na szczyt Araratu.
- W towarzystwie nastolatków nieprzywykłych do gór, a co dopiero
tak wysokich - wyszczerzył zęby. - Ta mała o mało płuc nie
wypluła wspinając się żlebem. Może choruje na astmę? Będziecie
musieli sprawdzić, gdy wrócicie do domu. - A wrócimy?
- Oczywiście. Wprawdzie niechętnie rozstajemy się z naszymi
gośćmi, ale jesteśmy uczciwi i dotrzymujemy umów. Po starej
znajomości nie wezmę drogo. Po dziesięć tysięcy dolarów od głowy.
- Hmm?
- Wasze rodziny w Polsce przekażą okup naszemu przedstawicielowi.
Gdy da nam znać, że ma pieniądze i jest bezpieczny, wypuścimy
was, a nawet może po tamtej stronie granicy, bo tu Turcy was po
głowie nie pogłaszczą - przeciągnął się aż mu zaskrzypiały stawy.
- Wracam do pierwszego pytania. Czego tu szukacie? - Zgadnij.
- No cóż. Gdybym był Indianinem, powiedziałbym, że wszyscy
pomyleni biali gringos szukają na Araracie zawsze tego samego -
Arki. Myślę, że wy też po to tu przyjechaliście. A skoro człowiek
taki jak ty, i wykształcony, przyjechał szukać Arki, to sądzę,
że natrafił na niezbite dowody jej istnienia albo na jakiś
istotny ślad. Dzieci to tylko dzieci. Nie  chciałeś zabrać ich
ze sobą, to przyjechały same. Widzę, że zgadłem. Macie 
szczęście, że trafiliście na nas. Turcy by was obrabowali i
zastrzelili. Od sześciu miesięcy rząd nie wypłaca im poborów.
Spora część żołnierzy zdezerterowała. Przeszli do Azerbejdżanu
i zaciągnęli się jako najemnicy. Szykuje się wojna o Nagorny
Karabach. Ale polityka cię pewnie nie interesuje. Zastanów się
nad moją propozycją. Nasz ruch potrzebuje pieniędzy. A gdy
zwyciężymy... - Nie zwyciężycie.
Przestraszyłem się własnych słów. Bałem się, że wybuchnie
gniewem, ale on tylko uśmiechnął się z politowaniem. - W Rosji
carska ochrana infiltrowała wszystkie partie rewolucyjne -
powiedział zmęczonym nieco głosem. - Niektóre do tego stopnia,
że ich członkowie wykonywali wyroki ochrany sądząc, że działają
w imieniu klasy robotniczej i swoich partii. Bolszewików nie
infiltrowano. Uważano ich za niewielką partyjkę bez znaczenia.
Nas jest może niewielu, ale nadchodzą nasze czasy. Niegłupio
byłoby znaleźć Arkę. Mielibyśmy więcej turystów do oskubywania.
Okupy mogłyby być niższe. A tak... Machnął ręką i milczący
strażnik odprowadził mnie do celi. Przedstawiłem Zosi i Jackowi
przebieg rozmowy. - Trzeba obmyślić plan ucieczki - powiedziała
Zosia. Kiwnąłem głową. - Cieszę się, że dobrze to znosicie -
powiedziałem. - Najgorsze jest pokonywanie psychologicznych
barier związanych z uwięzieniem. Zazwyczaj pierwsze odebranie
wolności przeżywa się najsilniej. Wydaje się, że jesteście w
dobrej formie. To ważne - od tego zależy nasz los. Nie możemy
pokazać, że się ich boimy. - A nie boimy się? - zagadnął Jacek.
- Każdy może się bać, ale ważne, żeby oni o tym nie wiedzieli.
Na razie nic nam nie grozi. Im chodzi tylko o okup. - Byłeś
kiedyś w niewoli, wujku? - zagadnął Jacek.
- Zdarzyło się - mruknąłem. - W każdym razie jestem już
przyzwyczajony. - Czy mamy szansę stąd zwiać? - zapytał chłopak.
- Oczywiście. Każdy więzień ma poważną przewagę nad strażnikiem.
To proste. Więzień może planować ucieczkę albo rozmyślać o
czymkolwiek. Więzień może spokojnie spać albo kręcić sznur czy
piłować kratę. Strażnik cały czas musi uważać. My - tylko wtedy,
kiedy zaczniemy coś robić. - Ale czy obmyślanie planu ma sens?
Wiemy niewiele.
- O, wręcz przeciwnie. Wiemy, że jesteśmy w grocie, wiemy, że
okno wychodzi na przepaść. Obmyślanie planu ucieczki na pewno nam
nie zaszkodzi. - To chyba mam pomysł - powiedziała Zosia.
- Co proponujesz?
- Może opuścimy się jakoś w tę dziurę za oknem? Niżej znajdziemy
półkę skalną albo wylot jakiegoś tunelu... - Pomysł może i dobry
- rzucił jej brat - ale tu jest dość głęboko. Świeciłem latarką
i promień nie dotarł do dna, choć odbijał się na skałach po
drugiej stronie. Ciekawe, co to za wąwóz? - Gardziel Ahora -
powiedziałem. - Nazwana tak na pamiątkę wsi, którą opuściliśmy
w tak niecodziennych okolicznościach. Wąwóz nie jest szeroki, ma
w najszerszym miejscu kilkadziesiąt metrów. Za to jak każda
niemal szczelina tektoniczna jest dość głęboki. Miejscami do
trzech tysięcy metrów. Poza tym nie mamy liny. - Moglibyśmy
podrzeć koce i ubrania na pasy... - zauważył Jacek. -
Niewątpliwie. Ale taki sznur jest raczej mało wytrzymały. Poza
tym popatrzcie na koce. Ile metrów mocnego sznura moglibyśmy z
nich zrobić? Może dziesięć. Jak się rozjaśni, będziemy mogli
sprawdzić, ile nam trzeba. Sądzę jednak, że tą drogą nie uda nam
się uciec. Gdyby to było możliwe, zamknęliby nas gdzie indziej.
Na razie proponuję dobrze się wyspać. Obudziłem się po trzech
godzinach. Nad Araratem wstawał świt. Stanąłem koło otworu i
odemknąłem ciężką okiennicę. Popatrzyłem ponuro w dół. Jakieś
dwieście metrów niżej dno szczeliny zasłaniały mgły. Spojrzałem
w lewo i spostrzegłem wąski pasek błękitnego nieba. Przecinała
go cudowna kolorowa tęcza. Wychyliłem się i zlustrowałem skałę.
Była niemal doskonale gładka. - W dół nie uciekniemy - mruknąłem.
- A w bok?
Po prawej stronie w głębi szczeliny zobaczyłem niewielki wiszący
most. Wychodził z dziury w skale i znikał w dziurze po drugiej
stronie. Wydawało się, że nikt go nie pilnuje, ale był za daleko.
- A może górą?
Wychyliłem się i spojrzałem w górę. Skały nad nami było najwyżej
dwa metry. Kończyła się na poziomie stoku Araratu. Z boku okna
widać było niewielki występ, dający chyba dobre zaczepienie dla
palców. Dosięgnąłem go dłonią. Wysunąłem się z okna i poszukałem
stopą występu poniżej. Znalazłem. Podciągnąłem się powolutku na
jednej ręce. Drugą namacałem kolejny występ. Odległość od
wolności zmniejszyła się radykalnie. Podciągnąłem się jeszcze
kawałek i wysunąłem głowę ze szczeliny. Skała opadała dość
stromo, ale można było na nią wypełznąć, a potem zachowując
ostrożność posunąć się dalej. Kąt nachylenia góry określiłem na
sześćdziesiąt stopni. - Będzie jak na bardzo stromym dachu -
mruknąłem sam do siebie. - Trzeba wracać. Zacząłem się
zastanawiać. "Jacek wygląda na dość wysportowanego. On sobie
poradzi. A Zosia? Na pewno nie mogę puścić jej nad przepaść bez
asekuracji jakąś linką. Czy mogę zaryzykować ich życie, czy
lepiej nie ryzykować i zapłacić okup? Tylko czy dotrzymają słowa?
Adman jest oszustem. Rozwadniał kawę, gdy prowadził barek.
Hamburgery miał o złotówkę droższe niż przed uniwersytetem".
Padłem na matę i zdrzemnąłem się. Adman w towarzystwie dwu
uzbrojonych po zęby kompanów przyszedł po śniadaniu, na które
złożyły się placki i kawa. - No cóż, drodzy goście - powiedział
nienaganną polszczyzną. - Zechciejcie wypełnić te ankiety. Rozdał
nam trzy kartki papieru. Należało podać imię i nazwisko, wysokość
dochodów członków rodziny oraz majątek bliższych i dalszych
krewnych. - Niczego nie napiszemy - wściekła się Zosia.
- Trudno - uśmiechnął się Adman. - Nie będę wiedział, jakiego
okupu mogę zażądać. Za którymś razem nie zdołają zapłacić i
trzeba będzie was zastrzelić. Nie nalegał, ale kiwnął dłonią, gdy
wychodził, i kompani zabrali mnie do jego gabinetu. - Ukończyłeś
historię sztuki - powiedział. - Może w takim razie zechcesz nam
to wycenić? Na stole piętrzyła się kupka przedmiotów zabranych
z klasztoru. Podszedłem i zacząłem je przeglądać. - Książka po
francusku wydana na początku XIX wieku w Paryżu. Bardzo
zniszczona. Sądzę, że w RFN dostaniecie za nią dziesięć marek.
Lampa naftowa, uszkodzona, produkcji niemieckiej. Lata
dwudzieste? Może początek lat trzydziestych, potem zaczęli używać
masowo gotyku w nazwach firm. Nie ma szkieł, ale może jakiś
zapalony kolekcjoner da za nią dwadzieścia marek. Miski cynowe,
należały do mnichów, widziałem je będąc w klasztorze. Początek
ubiegłego wieku, ewentualnie do 1840 roku. Nie mają sygnatur i
są nie do odróżnienia od współczesnych, robionych dla turystów.
Może weźmiecie po dziesięć marek, jeśli sprzedawca opowie
wystarczająco wstrząsającą historię ich pochodzenia. Wbił we mnie
ołowiane spojrzenie.
- Kto zabił tych czterech Turków tam na dole? - zapytał. - Kto
zabrał skarby? Wy? - Sądziłem, że tych Turków zabili twoi ludzie
- powiedziałem szczerze. Parsknął. - Ktoś łazi po górze -
powiedział wreszcie niechętnie. - Zabił kilku moich, Turcy to
pewnie też jego robota. Zabija na oślep. No, nieważne. Ta góra
zawsze przyciągała świrów i bandytów. Więc nie wy zabraliście
skarby? - Nie. Myślę, że tam nie było skarbów.
- Nie bredź. W każdym klasztorze są skarby. Świeczniki ze srebra,
wota, kasa klasztorna, złote krzyże. Byłem na Jasnej Górze,
oglądałem skarby na wystawie. Dużo biżuterii z turkusami, srebro,
złoto. Gdzie chrześcijanie, tam kościoły wypełnia złoto. Wasz Bóg
lubi ten metal. - Nie mniej niż komuniści.
- Nie dla nas te skarby - warknął. - Pieniądze potrzebne są
naszemu ruchowi, by kupować broń i żywność... Gdzie mogły się
podziać skarby klasztoru? Może w jakiejś skrytce, a może zabrał
je ten, który zabił Turków? - Sądzę, że nie ty pierwszy wpadłeś
na ten pomysł. Ta lampa bez klosza jest z klasztoru? - Tak.
Leżała koło schodów - przyznał z niechęcią.
- To może oznaczać tylko jedno. Ktoś raz już się tu dokopał na
przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Pękło mu szło i
zostawił lampę. A może o niej zapomniał. - Zapomniał, bo niósł
skarby.
- Nie sądzę. Zwróciłeś uwagę na budynek?
- Oglądałem go. I co z tego? Nie jestem architektem ani
historykiem sztuki. - Widzisz, to bardzo mocna budowla. Kamienne
łuki, ceglane łuki, wszystko powiązane solidną wapienną zaprawą.
Myślę, że po pierwszym wstrząsie, kiedy część mieszkańców wioski
uciekła na równinę, niektórzy mnisi podążyli ich śladem. Kolejny
wstrząs spowodował powstanie gardzieli Ahora i osunięcie się
ziemi, która pogrzebała wieś. Mnisi zamknięci wewnątrz klasztoru
przeżyli zasypanie dzięki solidnym murom. Dzwonnica wystaje, więc
nie groziło im uduszenie. Wykopali się i odeszli. A skarby
zabrali ze sobą. - Chciałem sprawdzić groby - mruknął Adman. -
W grobach mnichów może być złoto. Kto wie? Nie sprawdzimy już
tego. Ktoś wysadził brzegi tej wielkiej dziury, którą wyryli
zastrzeleni poszukiwacze. - Skarby przepadły.
- A pamiętasz, co pisał Michałowski w swoich pracach? Gdy katedra
w Faras została zasypana przez lotne piaski, ciągle powracali do
niej chrześcijanie, by modlić się i palić świece. - Nie
znaleźliśmy nic takiego.
- Może gdyby odkopać otoczenie budynku i znaleźć groby opatów -
mruknął. - Może tam... Trzeba by uruchomić koparkę, zanim ktoś
ją znajdzie. - Świętokradztwo - zauważyłem.
- Burżuazyjne przesądy. Walczymy o przyszłe szczęście naszego
narodu i nie możemy się wahać. - Więzicie dzieci, żeby uzyskać
okup. Rabujecie turystów. Bezcześcicie groby. Czy nie za dużo
tych bohaterskich czynów? Uśmiechnął się jadowicie. - Dużo czy
mało, to nie ma znaczenia. Gdy walczy się o wolność, wszystkie
zasady etyczne nic nie znaczą. Znam historię Polski. Wiem, co się
działo po waszych rozbiorach. Trzy powstania i jedna rewolucja
i do czego to doprowadziło? Nic nie osiągnęliście swoimi
metodami. Ani bunt oddziałów regularnej armii ani partyzantka.
Pozostaje tylko terror. Gdybyście mordowali namiestników i
porywali członków rodziny carskiej, wolność odzyskalibyście
znacznie szybciej... W tym momencie rozległ się huk wirnika
helikoptera. Adman jednym skokiem znalazł się przy krawędzi
urwiska. Rakieta powietrze - ziemia przeleciała koło nas z
ogłuszającym gwizdem i po sekundzie eksplodowała w głębi
szczeliny. Poderwał karabin i wystrzelił kilkakrotnie. Kolejna
rakieta przeszła gdzieś pod nami i chyba bliżej drugiej ściany.
Eksplodowała też znacznie dalej. Cofnąłem się bliżej wejścia do
groty. Strzały rozlegały się teraz z różnych stron. Huk wirnika
cichł powoli, a potem nałożył się na niego nowy. Drugi
helikopter! Nadchodziła wolność albo śmierć. Adman wrzeszczał,
widocznie wydawał rozkazy swoim ludziom. Cofnąłem się jeszcze
kawałek i minąłem strażnika, który tymczasem ruszył w stronę
szczeliny. Podniosłem kawałek skały i płaską stroną uderzyłem go
mocno w tył głowy. Padł jak podcięty. Adman wyjący coś na brzegu
urwiska nic na szczęście nie zauważył. Wyciągnąłem ogłuszonego
wroga do korytarza i ściągnąłem z niego panterkę. W kieszeni
powalonego znalazłem porażacz elektryczny "Sirocco". Pewnie
zabrali go jakiemuś włoskiemu turyście. Ułożyłem strażnika na
boku, żeby się nie udusił. Naciągnąłem kurtkę i podniosłem z
ziemi karabin. Ruszyłem w głąb góry. Spodziewałem się, że ktoś
pilnuje celi, ale widocznie wszyscy pobiegli na pozycje obronne.
Myślałem, że trzeba będzie odstrzelić zamek, ale na szczęście
drzwi zamknięte były tylko na zasuwę. Otworzyłem je. Zosia i
Jacek na mój widok poderwali się ucieszeni. - Spływamy -
rozkazałem. - Ręce trzymajcie z tyłu, jakbyście mieli związane.
Ruszyłem w stronę wyjścia. Kolejne dwa wybuchy, a potem
nieludzkie wycie dobiegające z korytarza prowadzącego w dół
świadczyły, że helikoptery nie zaprzestały ostrzału kryjówki.
Dobrze zapamiętaliśmy drogę do wyjścia. Koło drzwi stał
wartownik. Podkradłem się bezszelestnie i władowałem mu w ramię
dwieście tysięcy woltów. Odpiąłem mu pistolet i schowałem do
kieszeni. Koło wejścia nie było nikogo. Widocznie bitwa po
drugiej stronie masywu zaabsorbowała także strażników. Zabrałem
zwój liny i wyszliśmy na zewnątrz. W kotlince było na szczęście
bezludnie, a ściślej mówiąc było dwóch Kurdów, którzy pochyleni
nad rozstawionym radarem obserwowali, czy z chmur po tej stronie
góry nie wyłoni się kolejny śmigłowiec. Wycofaliśmy się kawałek
półką, a potem ruszyliśmy do góry żlebem. Weszliśmy prosto w
chmurę. Była wilgotna i lepka. W oddali coś wybuchło. - Chyba
udało im się strącić helikopter - powiedziałem. - Mam nadzieję,
że drugi wezwał posiłki i ta wojna trochę potrwa. - Uratują nas?
- zapytała Zosia.
- Nie możemy na to liczyć. Gdyby wiedzieli, że tu jesteśmy, nie
wysyłaliby helikopterów, tylko raczej uderzyliby od strony ziemi.
Wspinaczka była coraz trudniejsza, ale znaleźliśmy nieduży kocioł
wybity w zamierzchłej przeszłości przez wodę i odpoczęliśmy pięć
minut dla złapania oddechu. - Co się stało? - zapytał Jacek.
Opisałem mu pokrótce zdarzenia, których byłem świadkiem.
- W tej chwili kryjówka jest już chyba spalona - stwierdziłem. -
 Ale wcale nie stało się przez to bezpieczniej. Ruszamy.
Wdrapywaliśmy się dalej wąską rynną skalną. Wypełniały ją okruchy
skał, otoczaki, a miejscami niewielkie łachy żwirowatego piachu.
Ściany szczeliny wygładziła woda. - To wygląda jak wyschnięte
koryto potoku - stwierdziła Zosia. - Dlaczego wysechł? - Sądzę,
że gdzieś wyżej dotychczasowe łożysko strumienia przecięła
gardziel Ahora - wyraziłem przepuszczenie. - Ararat jest dość
suchą górą. Większość wód z topniejących lodowców płynie pod
powierzchnią skały drążąc korytarze w pumeksie i popiołach
wulkanicznych. - To się nazywa przygoda - powiedział Jacek. -
Kumple zwariują z zazdrości... - O ile wrócimy, żebyś mógł im
opowiedzieć. Na razie będziemy musieli zejść z góry i wrócić do
naszego starego obozowiska w Dolinie Świętego Jakuba. - Dlaczego
zejść? - zdenerwowała się Zosia.
- Z prostej przyczyny. Chcesz szukać Arki z pustym żołądkiem i
Kurdami depczącymi nam po piętach? Bez namiotu, śpiwora,
kuchenki... Spuściła głowę. - Nie przejmuj się - powiedziałem. -
 Za kilka lat może wrócimy większą ekipą i przeprowadzimy legalne
poszukiwania. Przytłumiony wybuch z dołu oznaczał chyba, że
ludziom Admana udało się zestrzelić drugi helikopter. Długie
serie strzałów z broni maszynowej ucichły. Jeśli bitwa się
skończyła i spostrzegli naszą nieobecność, a pewnie spostrzegli,
bo jak ostatni idiota pozostawiłem obezwładnionych wrogów na
widoku, to góra pod naszymi nogami zaroi się od spragnionych krwi
Kurdów. A to oznaczało, że powrót do Doliny Świętego Jakuba
chwilowo jest niemożliwy. - Naprzód - zakomenderowałem. - Zmiana
planów. Przejdziemy przez przełęcz. Południowe stoki są łagodne.
- Na jakiej wysokości jest przełęcz? - zapytał Jacek.
- Przełęcz dzieląca Wielki Ararat i Mały Ararat znajduje się na
wysokości 2700 metrów. Podstawa góry jest na wysokości 880
metrów. Dolina Świętego Jakuba znajduje się dwieście metrów
wyżej. Wczoraj weszliśmy jakieś osiemset metrów. Mój zegarek
pokazuje, że w tej chwili jesteśmy na dwu tysiącach dwustu. -
Zegarek? - zdziwił się Jacek.
- Ma wbudowany altimetr. To taki prosty wysokościomierz -
wyjaśniłem. - Tak więc jesteśmy na dobrej drodze. O ile nas nie
dogonią. Ruszyliśmy w górę ścieżką wydeptaną chyba przez dzikie
kozy. Nie uszliśmy jednak daleko, bo Zosia i Jacek nie dawali
rady. - Odpoczynek - zarządziłem.
- Czy ktoś przed nami pokonywał tę trasę? - zapytała Zosia. -
Oczywiście.
- Opowiedz, wujku - poprosił Jacek.
- Na Ararat wspinał się słynny biolog i botanik Joseph Pitton de
Tournefort w towarzystwie dwu towarzyszy. Przebywał w tej części
Turcji w latach 1700-1702. Nie byli przygotowani do ciężkiej
wyprawy w góry. Nie przewidzieli, że zabraknie im wody i zabrali
ze sobą tylko jedną metalową butlę. Bardzo dokuczało im zimno i
pragnienie. Dopiero na wysokości 4370 metrów po
kilkudziesięciogodzinnej wspinaczce osiągnęli linię wiecznych
śniegów i mogli ugasić pragnienie. Tournefort w swoich
wspomnieniach nazwał siebie i swoich kumpli "męczennikami
botaniki". Ale nie zdołali zdobyć szczytu. - A kto pierwszy
wspiął się na czubek? - zagadnął Jacek.
- Jako pierwszy szczyt Wielkiego Araratu zdobył Fryderyk Pavrot
w 1829 roku. Udało mu się to dopiero za trzecim razem. Wcześniej
dwukrotnie zatrzymywała go pogoda. - A byli tu przed nami jacyś
Polacy? - chciała wiedzieć Zosia. - Jako drugi na szczycie stanął
nasz rodak, w młodości filomata, pułkownik Józef Chodźko. Był
naczelnikiem korpusu topografów w Tyflisie, czyli dzisiejszym
Tbilisi. Wykonał między innymi bardzo dokładne pomiary
topograficzne Kaukazu. Jego praca nadal uchodzi za wzorcową.
Ararat zdobył na czele sporego oddziału wojskowego w 1850 roku.
Jako pierwszy wykonał pomiary triangulacyjne. Ze szczytu
namierzył siatkę kartograficzną według gór Swelan w Iranie i
Elbrusu na Kaukazie. Góry te są odległe odpowiednio o 340 i 440
kilometrów. Odbierał też wiadomości przesyłane mu za pomocą
zajączków światła słonecznego z sąsiednich gór. Kolejnym zdobywcą
Araratu był w 1876 roku Bryce James. Wszedł na Wielki Ararat w
ciągu kilkunastu godzin morderczej wspinaczki. Odpoczęliście? -
Jeszcze nie - jęknęła Zosia.
- Polacy zdobywali górę jeszcze co najmniej dwukrotnie. Ludwik
Młokosiewicz osiągnął szczyt w 1889 roku. Na wyprawę zabrał ze
sobą syna Konstantego i córkę Julię, która była mniej więcej w
twoim wieku. Zosia podniosła na mnie wzrok.
- Umarła podczas wspinaczki?
- Co za pomysł? Nie udało jej się wprawdzie wejść na szczyt, ale
żyła potem długo i szczęśliwie. Po raz trzeci nogę na szczycie
postawili Polacy w 1903 roku. Zachowała się broszurka Bolesława
Hryniewieckiego, uczestnika tej wyprawy. Był on botanikiem
podobnie jak pierwsi badacze góry. Udało mu się znaleźć kilka
nowych gatunków i odmian roślin, w tym endemity nie występujące
nigdzie indziej na świecie. Ale naprawdę musimy już ruszać. Mamy
jeszcze dużo do przejścia, a najlepiej byłoby osiągnąć przełęcz
przed zapadnięciem zmroku. Ruszyliśmy. Rozrzedzone powietrze
wywoływało zawroty głowy. Coraz bardziej chciało mi się pić.
Droga stawała się trudniejsza. Żleb był stromy, raz zakręciliśmy
w złą odnogę, kończyła się wysokim suchym wodospadem, na który
nie zdołaliśmy się wspiąć. Niewielkich progów liczących metr lub
półtora pokonaliśmy kilkanaście. Cieszyłem się, bo każda pokonana
przeszkoda oddalała nas od dyszącego zapewne żądzą zemsty Admana.
Mgła opadła, wreszcie znaleźliśmy się powyżej morza chmur. - Ile
jeszcze? - zagadnął Jacek. Popatrzyłem na zegarek i uruchomiłem
altimetr. - Sądzę, że nie więcej niż dwieście metrów w pionie.
Za godzinkę pewnie będziemy. Może nawet szybciej, jeśli góra
nadal będzie tak stroma. - Przestaję rozumieć, co ludzie widzą
w tych wspinaczkach górskich - jęknął Jacek. - To popatrz za
siebie.
Spojrzał. Niebo nad nami było czyste, choć już lekko pociemniało
zapowiadając zbliżający się wieczór. Jakieś dwieście metrów pod
naszymi stopami chmury sprawiały wrażenie stada brudnych owiec.
Wokoło ciągnęły się dzikie turnie porwane żlebami, porośnięte
gdzieniegdzie kępami pożółkłych traw i czarnymi porostami. Nad
nami górował posrebrzony śniegiem wierzchołek Wielkiego Araratu.
Po lewej stronie w sporym oddaleniu bielał Mały Ararat. - Niezły
widok - przyznał. - Ale chmury zasłaniają większą jego część. -
Dlaczego te porosty są czarne? - zapytała Zosia. - Powinny być
żółte lub zielone. - To rośliny ciepłolubne. Czerpią energię
podtrzymującą ich procesy życiowe z nagrzewającej się skały -
wyjaśniłem. Siedzieliśmy na kamieniach i dyszeliśmy ciężko. Nawet
mnie wspinaczka dawała się we znaki, a Zosia wyglądała jakby była
u kresu sił. Wydobyłem z tylnej kieszeni wymięty i poplamiony
maszynopis pamiętników hrabiego Alojzego Poletyłły. - Po noclegu
w wielkiej jaskini gdzieś nad Doliną Świętego Jakuba ruszyliśmy
do góry. Guś zawiązał mi oczy, ale gdy wyszliśmy z grot słyszałem
bicie prawosławnych dzwonów - przeczytałem. - Jak mógł rozpoznać,
czy biją dzwony prawosławne czy katolickie? - zapytała Zosia
sennie. - To bardzo proste - wyjaśnił nieoczekiwanie Jacek. - W
kościołach katolickich dzwony poruszają się, a wówczas serce
uderza w ich ściany wydając dźwięk. Dzwony prawosławne wiszą
nieruchomo, a dzwonnicy sznurami rozhuśtują tylko serce. Dźwięk
jest przytłumiony i można go rozpoznać. - Masz rację -
przytaknąłem, po czym wróciłem do przerwanej lektury. -
Wspinaliśmy się chyba wąską rynną skalną, a spod naszych stóp bez
przerwy osuwały się luźne kamienie. Przez większą część drogi
szliśmy korytem potoku. Przemoczyłem buty. Wieczorem wykończeni
zatrzymaliśmy się na nocleg na wąskiej półce skalnej gdzieś
poniżej przełęczy. - Na razie nie widzę żadnej półki skalnej -
wymamrotała Zosia. - A przełęcz będzie chyba niedaleko. - Rynna
z luźnymi kamieniami, to by się zgadzało - zauważył Jacek. -
Hrabia odbył tę podróż jeszcze przed trzęsieniem ziemi, które
zniszczyło wieś Ahora. Wtedy mógł tędy płynąć strumień - rzuciłem
mu pod nogi otoczak. - Ten kamień wygładziła woda. - Mógł płynąć,
a mógł i nie płynąć - mruknął. - Dno rzeki, którym się wspinamy,
mogło już wtedy być suche. Te kamyki mogą tu leżeć od stu tysięcy
lat. Mogliśmy zabłądzić, takich żlebów są tu pewnie tysiące. -
Masz rację. Możemy być na dobrej drodze, jeśli jaskinie, z
których wyszliśmy, są tymi samymi, w których nocowali hrabia i
Guś. A wyglądałeś oknem? - Tak. Widziałem most i otwory jaskiń
po drugiej stronie. Sądzisz, wujku, że gardziel Ahora przecięła
system jaskiń na dwie części i mogli wyjść po drugiej stronie? -
 To możliwe. Poza tym nie mamy pewności, czy to właściwa
jaskinia. W masywie wulkanicznym może być ich tyle co w
szwajcarskim serze. Albo może nie ma ich wcale. Poza tym
trzęsienia ziemi mogą otwierać jedne jaskinie i zasypywać drugie.
Na razie możemy założyć, że jesteśmy na dobrej drodze. - Ten cały
Poletyłło powinien oznaczyć drogę.
- Powinien. Ale pilnował go Guś.
- A dlaczego sam Guś nie oznaczył drogi?
- Żył z tego, że prowadzał różnych zapaleńców na świętą górę. Nie
mógł podcinać sobie źródeł utrzymania. Ruszyliśmy znowu, holując
Zosię, która zupełnie oklapła.
- Chyba jesteśmy niedaleko przełęczy - zauważyłem. - W każdym
razie żleb jakby łagodnieje. Tam odpoczniemy kilka godzin. Druga
strona góry opada łagodnie, no i będziemy schodzili w dół. Na
przełęczy powinno leżeć trochę śniegu, może znajdziemy strumyk...
Wyszliśmy nieoczekiwanie na niedużą kotlinkę. Gardziel przecięła
ją przez środek. Nie miała więcej niż dziesięć metrów szerokości,
ale nadal nie zbywało jej na głębokości. Na brzegu przepaści stał
przykryty białym obrusem stół nakryty na cztery osoby. Wokoło
ustawiono turystyczne krzesełka. W filiżankach parowała świeżo
parzona kawa. Na talerzach dymiły placki...



ROZDZIAŁ JEDENASTY

KOLACJA NA KRAWĘDZI URWISKA • ZNALEZISKO JACKA
• MONETA Z POLSKI • TALARY MARII TERESY • ZNÓW
PLANUJEMY UCIECZKĘ



Pomyślałem, że chyba mam halucynacje spowodowane brakiem tlenu.
Niestety, to Adman w panterce stał na samej krawędzi urwiska i
w zadumie patrzył w dół. Słysząc jęk Zosi odwrócił się. Na twarzy
malował mu się ponury grymas, ale w oczach błyszczały figlarne
iskierki. - Witam drogich uciekinierów - powiedział. - Sugeruję,
Pawle, żebyś powolutku odłożył ten ciężki karabin na ziemię.
Teoretycznie mógłbyś mnie zastrzelić, ale moi ludzie zabiliby
was. Porażacz elektryczny połóż obok. Zwój liny też nie będzie
ci już potrzebny. Odwróciłem się. Nad nami na skałach siedziało
trzech żołnierzy. Trzymali w rękach karabiny. Uśmiechali się
bezczelnie. Położyłem broń na ziemi i ponaglony zapraszającym
gestem ruszyłem do przodu. Adman uśmiechnął się szeroko. - Jak
widzicie, wybór dań niewielki, ale czym chata bogata, tym rada. -
 Jak wam się udało nas wyprzedzić? - zapytał Jacek. - Szliśmy
bardzo szybko i chyba najkrótszą trasą. - Swego czasu, gdy
jaskinie w gardzieli Ahora stały się naszą bazą wypadową,
założyliśmy sobie prymitywną jednoosobową windę. Stąd jest
niedaleko do przełęczy, a czasami chodzimy do kurdyjskich wiosek
po drugiej stronie po żywność i inne rzeczy. Na przykład, żeby
wysłać listy do różnych krajów. Winda składa się z dziesięciu
oddzielnych klatek, każda pokonuje około stu metrów, co razem
daje kilometr. Zasilane są z agregatu, więc podróż pochłania
sporo paliwa, czego nie omieszkamy dopisać wam do rachunku.
Zejdziecie na piechotę w towarzystwie tych trzech dżentelmenów.
Ponieważ uciekliście zaraz po śniadaniu, a teraz jest wieczór,
przeto sądzę, że jako osobom nie obytym z górami solidnie burczy
wam w brzuchu. Siadajcie. Cóż było robić? Adman zachowywał się
z galanterią. Podał Zosi sosjerkę wypełnioną śmietaną, znalazły
się też serwetki. Pod koniec posiłku poczułem się dziwnie. Wokoło
nas roztaczał się cudowny widok. Jedzenie było proste i smaczne.
Świeże górskie powietrze pozwalało oddychać pełną piersią. Choć
byliśmy w niewoli, to czułem się nieomal szczęśliwy. Pod sam
koniec posiłku Jacek pochylił się i podniósł coś z ziemi. Wetknął
to do kieszeni, ale nim zdążyłem zapytać, Adman dał znak do
wymarszu. Droga w dół była bardzo ciężka, szczególnie dla Zosi,
która pod koniec wędrówki opadła z sił do tego stopnia, że dwaj
Kurdowie musieli na zmianę nieść ją ostatnich kilkaset metrów.
W końcu wylądowaliśmy w naszej starej celi. Zaraz też pojawił się
strażnik. Wyglądał zupełnie dobrze, tylko głowę obwiązaną miał
jakąś ścierką. Ucieszyłem się, że mój cios nie wyprawił go na
tamten świat, a jego kumple nie zastrzelili go za niedopełnienie
obowiązków. Gdy zatrzasnęły się za nimi drewniane drzwi Jacek
zasypał mnie gradem oskarżeń. - Dlaczego wujek się nie bronił?
Przecież miał wujek karabin w garści? - Trzeba było ich
wystrzelać! - dodała Zosia. - Ledwo żyję. - Spokojnie, dzieciaki.
- Tylko nie dzieciaki - zaperzył się Jacek. - Nie jest wujek
znowu taki stary. - Dobra. Według was miałem strzelać? Zastrzelić
Admana i zarobić kule w plecy od tych trzech. - Nie wtedy jak się
odwróciłeś, wujku - wyjaśniał. - Zobaczyłeś ich jak siedzą na
skale i wtedy trzeba było... - Dobra. Zadam ci jedno pytanie. Czy
wiesz, jak się strzela z karabinu? - Trzeba pociągnąć za spust.
Taki koło kolby. Kto z nas dwu był w czerwonych beretach? - Ja.
To teraz coś ci powiem. Nie wystarczy pociągnąć za spust.
Pociągnąć umie każdy. Nawet Zosia. - A dlaczego mam nie umieć? -
 wściekła się. - Tylko dlatego, że jestem kobietą... - Trzeba
broń podnieść, odbezpieczyć, położyć palec na spuście, wycelować
i dopiero pociągnąć. Wszystko to zajmuje dobre pół sekundy, w tym
czasie oni, jako że broń mieli już odbezpieczoną i wycelowaną,
mogli spokojnie trzykrotnie wystrzelić. Albo puścić całą serię. -
 Dlaczego karabin nie był odbezpieczony? - zdenerwował się Jacek.
- Bo jak się idzie po górach, to należy broń zabezpieczyć. Gdybym
się potknął i wstrząs zwolniłby iglicę? Szedłeś za mną. Dostałbyś
kulkę prosto między oczy! - A nie mógł wujek nieść lufą do góry?
Mogłem, a nawet powinienem, ale jakoś przyzwyczaiłem się
odwrotnie. Nic nie odpowiedziałem. - A ja widziałem w westernie,
jak jeden facet...
- W filmie mogę ci pokazać, że latam jak superman, a jedną ręką
zatrzymuję rozpędzony pociąg. Albo jak wojownik ninja pełznę pod
piaskiem oddychając przez pochwę samurajskiego miecza. - Trzeba
było wycelować w Admana i wziąć go jako zakładnika - udzieliła
rady Zosia - a pozostałym kazać opuścić spluwy... - Sądzę, że ten
młody zezowaty celował w ciebie - zauważyłem. - Następnym razem
zastosuję się do twojej rady. Do wieczora milczeliśmy. Sytuacja
była paskudna, więc nic dziwnego, że zaczęły puszczać im nerwy.
Na kolację dla odmiany dostaliśmy niemiecką szynkę w konserwie.
Pewnie zdobyli na jakichś niemieckich turystach. - Co znalazłeś?
- zapytałem Jacka, gdy rozkładaliśmy się spać. Podał mi
poczerniały krążek. - Jakaś zaśniedziała moneta - odpowiedział. -
 Nie mogę odczytać. Delikatnie oskrobałem ją z warstwy błota i
śniedzi. Z koszyka owoców stojącego pod ścianą wyjąłem cytrynę.
Ściąłem scyzorykiem jej górę i pokropiłem pieniążek sokiem. - Do
rana powinno puścić. O ile zachowały się napisy, będziemy
wiedzieć, co to za cudo. Niebawem zapadliśmy w sen.
Obudziłem się późno. Umyłem się w misce, wylałem wodę przez okno.
Zosia i Jacek już wstali. - Zobaczmy, co z naszym eksperymentem -
 mruknąłem podnosząc monetę. Zielona śniedź zeszła, pieniążek był
teraz jednolicie czarny. - To pięciogroszówka z 1840 roku -
powiedziałem. - Wybita w mennicy warszawskiej. - Moneta z Polski
- ucieszyła się Zosia. - Czyli jesteśmy na tropie hrabiego
Alojzego! Zamyśliłem się.
- Jeśli odwiedził Warszawę na przykład w styczniu i wydano mu
resztę tą monetą, to mógł się wdrapać na górę powiedzmy w maju. -
 Nie zna wujek daty? - zdziwił się Jacek. - Przecież dziennik...
- To tylko luźne notatki z podróży. Bez dat. Startował ze wsi
Ahora, która jeszcze istniała. Została zniszczona przez
trzęsienie ziemi dopiero 4 czerwca. To możliwe, ale mało
prawdopodobne. Za duży zbieg okoliczności. Sądzę raczej, że
monetę zgubił ktoś później. Bito je do 1868 roku, nie zmieniając
klocka z datą. - Jak to? - zdziwiła się Zosia. - Myślałam, ze
każdego roku zmienia się klocek w mennicy na taki z nową datą. -
 Teraz oczywiście tak się robi, choć nie wszędzie. W Izraelu w
ogóle nie umieszczają dat na szeklach. Natomiast dawniej także
nie w każdym roku zmieniano daty na monetach. Na przykład po
drugiej wojnie światowej w Polsce pierwsza emisja monet z napisem
"Rzeczpospolita Polska" nosi datę 1949, mimo że bito je chyba do
1953 roku. Jeszcze ciekawsze są talary z wizerunkiem Marii Teresy
i datą 1780. Bito je za panowania tej cesarzowej ze srebra bardzo
wysokiej próby. Po jej śmierci nie zniszczono klocków. W połowie
ubiegłego wieku zaczęto tymi samymi klockami bić identyczne
talary. Ponieważ talary Marii Teresy nadal znajdowały się w
obiegu, w różnych krajach zaczęto regulować nimi płatności
zagraniczne. Ponieważ moneta dobrze się kojarzyła kupującym i
nadal bito ją z dobrego srebra, była chętnie przyjmowana, choć
data powstania nie zgadzała się o całe siedemdziesiąt lat.
Wreszcie sporą część klocków do bicia talarów zakupił cesarz
Etiopii. - Po co? - zdumiała się Zosia.
- Och, to bardzo proste. W czasach Marii Teresy Etiopczycy robili
na sporą skalę interesy z Imperium Ottomańskim, a oni mieli te
talary drogą wymiany z Austrią. W Etiopii gruba i ładna srebrna
moneta miała duże powodzenie. Eksploatowano tam złoża srebra,
natomiast technika mennicza była w powijakach. Dlatego też
zamiast bić własną monetę własnymi klockami, bito monety klockami
kupionymi w Austrii, a wyobrażającymi zmarłą przed
siedemdziesięciu laty władczynię, którą zresztą miejscowi nie
znający łacińskiego alfabetu uważali za królową Saby. - Boże, co
za mętlik - jęknął Jacek. - I długo oni tak?... - Bardzo długo.
Ostatnie wybito tuż przed detronizacją cesarza Hajle Sallasje.
Komuniści wprowadzili tam swoje pieniądze, ale nadal poważni
kupcy obracali talarami. Jeszcze dzisiaj najbardziej opłaca się
wziąć ze sobą woreczek... - Ale skąd je zdobyć? - zdziwiła się
Zosia. - Przecież taka moneta w antykwariacie musi sporo
kosztować... - Autentyczna oczywiście. Ale pomysłowi Austriacy
nadal biją tymi samymi stemplami talary na użytek turystów.
Kosztują kilkanaście dolarów. - To dziwne bić monety obcym
stemplem - powiedział Jacek. - U nas byłoby to chyba niemożliwe.
Uśmiechnąłem się szeroko. - Ależ tak. Zaczęło się już u zarania
naszej państwowości. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się
bardzo ciekawy egzemplarz denara Bolesława Chrobrego. Po jednej
stronie widnieje na nim wizerunek naszego władcy i napis:
BOLEZLAVVS DVX, a po drugiej stronie: ETELRED REX ANG. - Bolesław
książę? A to po drugiej strony co znaczył
- Etelred, król Anglików. Ale nie martwcie się. Są jeszcze
ciekawsze egzemplarze. Mają po drugiej stronie napis ODDO albo
OTTO. - Na cześć Ottona III! - ucieszyła się Zosia. - To z okazji
zjazdu gnieźnieńskiego, jak ta, którą znalazł we Fromborku
Waldemar Batura, a wujek Tomasz mu ją wydarł? - No, niezupełnie.
Ta moneta nie powstała z okazji zjazdu w Gnieźnie. - A później?
Gdy rozwinęło się nasze mennictwo chyba zrezygnowano z używania
cudzych stempli? - spytała Zosia. - Niezupełnie. Podczas
powstania w 1830 roku wybito w Warszawie monetę ozdobioną
postacią mężczyzny trzymającego pęk strzał. Moneta miała udawać
holenderski dukat. Udawała go tak doskonale, że po drugiej
stronie miała napis, oczywiście po flamandzku: "Zjednoczone
Prowincje Niderlandów Północnych". O tym, że wybili ją polscy
powstańcy świadczy jedynie maleńki polski orzełek umieszczony na
awersie koło napisu. Jacek westchnął. Podrzucił w powietrzu swoje
znalezisko.
- Czyli droga żlebem jest dobra! Idziemy tropem hrabiego
Alojzego. O ile oczywiście on to zgubił. Ale chyba on? - Po
powstaniu styczniowym do karnych kompanii na Kaukazie trafiło
wielu Polaków. Niektórzy z nich mogli zdezerterować i uciekać
tędy do Lewantu albo do Turcji, która w tym czasie była z Rosją
w stanie permanentnego konfliktu. Ktoś taki mógł zgubić polską
monetę. - Wujku, a może wciągnąć tego Admana do spółki? On nas
wypuści, a my go za to zaprowadzimy do Arki? - rzuciła pomysł
Zosia. - Zaczekaj, drogie dziecko.
- Dziecko? - wściekła się.
- Adman jest komunistą i maoistą. Jak sądzisz, co zrobi gdy
znajdzie Arkę Noego? - Nawróci się?
- Obawiam się, że raczej zrobi wszystko, żeby nikt nigdy nie
odnalazł statku. I tak na wszelki wypadek zlikwiduje wszystkich
świadków. Poza tym wolę nie wchodzić w żadne spółki z tym
gościem. Jak tam po wczorajszym? Wypoczęliśmy na tyle, żeby w
razie czego powtórzyć wyczyn? - Jasne - pisnęła Zosia. - Teraz
gdy wiem, że jesteśmy na dobrej drodze! - Czekaj, nie tak szybko.
Czy wymyśliłaś już, jak przejść szczelinę? Tam było dziesięć
metrów. Jeśli się nie mylę, rekord świata w skoku w dal to
dziewięć metrów z ogonkiem. - Ale oni muszą skakać przepisowo.
Może nieprzepisowo da się dalej? - zastanawiał się Jacek.
Westchnąłem z politowaniem. - Grecy używali ciężarków zamachowych
- przypomniała sobie Zosia. - Ale skakali na bliższe odległości
niż nasi sportowcy. Gdy się płynie przełomem Dunajca jest tam
takie miejsce, które górale nazywają "Skokiem Janosika". Podobno
uciekając z zamku w Niedzicy przeskoczył tam rzekę. Nie powiem,
jest tam co najmniej piętnaście metrów. Człowiek ze strachu może
dokonać rzeczy niezwykłych. A my raczej będziemy się bali dziury
pod nogami. - A może Janosik skacząc użył jakiejś "pomocy
naukowej"? - zastanawiał się Jacek. - Na przykład podparł się
ciupagą?
- Może nie ciupagą. Mam: skoczył o tyczce. Trzeba wybić się nie
w górę, tylko bardziej do przodu. Musi się udać. - A może lepiej
po prostu zbudować kładkę? Wąziutką, ale solidną. A potem
wciągnąć ją, gdy już będziemy po drugiej stronie? Co sądzicie o
tym? - Dobry pomysł - zapalił się. - Drzewka zrąbiemy kując
kamieniem. Taka skała, wiec muszą być słabo zakorzenione. Z
gałęzi obierzemy nożami... - Wujek cię podpuszcza - powiedziała
ponuro Zosia. - Widziałeś na tej górze chociaż jedno drzewo?
Zamilkł rozłoszczony. - Zastanawiam się nad jedną kwestią -
powiedziałem. - Wczoraj była potyczka i nasi gospodarze
zestrzelili co najmniej jeden turecki helikopter. Gdzie wobec
tego jest regularna armia wykurzająca ich z tego uroczego
gniazdka? Może wy coś wymyślicie, bo mnie wyobraźnia zawiodła.
Zamyślili się.
- Może zostali zestrzeleni, zanim nadali meldunek - powiedziała
Zosia ostrożnie. - Niemożliwe. Najpierw zameldowaliby, a potem
uzyskawszy zgodę z centrali rozpoczęli ostrzał. Zresztą może mgła
uniemożliwiła nadejście posiłków? Dzisiaj pogoda jest dużo lepsza
- wyjrzałem oknem. Pasek błękitnego nieba niebieścił się pomiędzy
czarnymi skałami. Popatrzyłem w drugą stronę. Za mostem, tam
gdzie szczelina stawała się węższa, a góra wyższa, panował
półmrok. Cienka stalowa lina wyznaczała miejsce, w którym kryła
się winda. Jedna ze ścian była osmalona i wykruszona. Tam
widocznie trafiła rakieta. - Może przylecą znowu - powiedziałem.
- A może nadejdą od strony góry. Trudno wyczuć. Nie wiem, czy
mamy sobie życzyć ich obecności. W zamieszaniu łatwiej się
wymknąć, ale z drugiej strony, jeśli zaczną kuć te skały
rakietami, to i my możemy oberwać. - Czyli jeśli tu zginiemy,
nikt się nawet nie dowie - powiedziała płaczliwie Zosia. - Spoko.
Fakt, że nie wyciągnęli wobec nas żadnych konsekwencji za
ucieczkę oznacza, że jednak liczą na okup. - To nas zrujnuje -
jęknął Jacek.
- Zakładam, że nie jesteście ubezpieczeni od porwań?
- Skąd. We Francji nie ma porywających dla okupu.
- A wasze ubezpieczenie i tak jest pewnie tylko na Europę?
Skinęli głowami ponuro. - Dziś w nocy nawiejemy - powiedziałem. -
 Wypocznijcie solidnie.


ROZDZIAŁ DWUNASTY

Z CZEGO BIJE SIĘ MONETY • PIELGRZYMI • ZEGAREK HRABIEGO ALOJZEGO
• FAŁSZYWY TROP • KOLEJNA UCIECZKA • ZASADZKA ADMANA • WYMARSZ
DO IRANU



Po obiedzie, na który złożyły się nieśmiertelne placki, leżeliśmy
nabierając sił przed nocną ucieczką. Zosia polerowała swoją
muszlę, choć ta błyszczała już jak słońce. Jacek polerował swoją
monetę, aż wyraźnie ukazał się zarys carskiego orła na drugiej
stronie. Powierzchnia monety pokryta była wżerkami i plamkami
śniedzi. - Teraz wygląda jak srebrna - zauważył.
- Bo taka miała być - powiedziałem wyciągając się wygodnie na
macie. - To blaszka z kiepskiej gatunkowo miedzi zanieczyszczonej
cyną i cynkiem, posrebrzona dwustronnie. Chodziło o to, żeby w
odbiorcy rozbudzić wrażenie, że trzyma w dłoni prawdziwą srebrną
monetę. Dzięki tej sztuczce państwo rosyjskie oszczędzało tony
srebra. A twoja moneta zapewne leżała w dość kwaśnym środowisku,
popioły wulkaniczne zawierają dużo tlenków, dwutlenków i
trójtlenków siarki, powstają z tego po zmieszaniu z wodą dość
żrące... - Uczyłem się chemii - przerwał.
- No właśnie. Kwasy rozpuściły częściowo warstewkę srebra i
zabrały się za miedź, co spowodowało wybrzuszenia i wykwity
śniedzi. - To niezłe oszustwo - mruknął.
- Tradycja monet posrebrzanych jest u nas długa - powiedziałem. -
 Już August III Sas nakazał bić monety ze srebra bardzo niskiej
próby, dwukrotnie posrebrzone. Na monetach pruskich widniał
napis: "Silber Grosch", żeby nikt nie miał wątpliwości i nie
próbował drapać pieniążka czymś ostrym. - Aż czego były? -
zapytała Zosia.
- Z mosiądzu posrebrzonego dwustronnie. Albo na przykład
rosyjskie kopiejki. Były z miedzi, ale nosiły napis na przykład:
"3 kopiejki sierebrom". Uśmiechnęli się.
- To nie wszystko. Widzieliście kiedyś amerykańskie
jednocentówki. - Tak - Jacek pogrzebał w kieszeni i wyjął taką
monetę.
- Z czego ona jest?
- Z brązu albo z pociemniałej miedzi.
Wziąłem pilniczek do paznokci i przez chwilę szlifowałem rant. -
 Zobacz sobie swój brąz - podałem mu.
- Wylazło coś spod spodu-zauważyła Zosia. - Jakiś jasny metal. -
 I to bynajmniej nie srebro. Stop cynku i jeszcze czegoś,
powleczony brązem. Nawet na miedzi można zaoszczędzić. - A moja
muszla jest czysta - zauważyła Zosia. - Bez wykwitów śniedzi. Ale
kiedy ją znaleźliśmy była czarna... - Srebro jest metalem
szlachetnym, co oznacza teoretycznie, że nie koroduje.
Praktycznie koroduje i wchodzi w reakcje z większością
pierwiastków, tyle tylko, że koroduje jedynie w cienkiej warstwie
zewnętrznej. Na przykład żelazo, jeśli odlew jest źle wykonany,
potrafi skorodować w całej objętości. - Naszyję sobie na ubranie
- planowała. - Chociaż nie, mogłabym ją przecież zgubić.
Opowiedz, wujku, coś więcej o tych pielgrzymach. Na przykład, jak
i gdzie mieszkali po drodze. Przymknąłem oczy i zacząłem
opowiadać.
- W średniowieczu życie było bardzo ciężkie. Z każdego zasianego
ziarna zboża otrzymywano maksymalnie dwa ziarenka. Sami
rozumiecie, że przy takiej wydajności życie traciło swój urok.
Do tego dochodziły choroby, w większości nieuleczalne. Istniały
jednak drogi ucieczki. Jedną z nich było praktykowanie magii
ludowej, obrzydliwej, ale dającej nadzieję. Horoskopy z ognia,
wróżenie z kości... Można było też szukać pociechy w religii.
Ludzie opuszczali swoje domy i wędrowali do miejsc świętych, aby
wybłagać odwrócenie złego losu lub uleczenie chorób. Pielgrzyma
w początkowym okresie nikt nie zatrzymywał. Oczywiście uczestnicy
pielgrzymek pędzili życie dość dalekie od ideału pokutnika.
Utrzymywały ich społeczności, przez których ziemie podążali, a
oni rewanżowali się opowieściami z dalekich stron. Tak rodziło
się zainteresowanie światem, które później doprowadziło do
ekspansji Portugalczyków wzdłuż wybrzeża Afryki czy Hiszpanów do
Ameryki. - Każdy mógł tak wędrować? - zdziwiła się Zosia. -
Feudałowie nie byli chyba zadowoleni, gdy znikali podwładni... -
 Początkowo każdy. Później postarano się nadać ruchowi
pielgrzymkowemu pozory legalności. Dokumenty w postaci listów
polecających wystawiali biskupi. Ponadto na granicach zdzierano
często myto. Jak nie przymierzając podwładni Ocalana w osobach
naszych gospodarzy chcą pobrać od nas nieco zbyt wygórowaną
opłatę za wikt, opierunek i gościnę, choć, trzeba przyznać,
karmią nas tak samo jak samych siebie, mało hoteli ma okno z
widokiem na przepaść trzykilometrowej głębokości i tęcze Araratu,
ale przydałby się na przykład telewizor ustawiony na pierwszy
kanał telewizji tureckiej... - Wujku, i tak nie znamy tureckiego
- zaprotestowała Zosia. - Faktycznie, nie pomyślałem. W każdym
razie jako pielgrzymi wędrujący do Arki spędzamy tu czas w
warunkach o niebo lepszych niż nasi poprzednicy w średniowieczu.
W VI wieku na gościńcach Francji najczęściej przy klasztorach
zaczęto tworzyć xenodochia. Były to hospicja czy też raczej
umieralnie dla pielgrzymów, którzy opadli z sił w drodze.
Medycyna stojąca w Cesarstwie Rzymskim na dość wysokim poziomie
przeżywała w tym okresie kompletny niemal upadek. Chorzy
cierpiący na różne schorzenia, czasami także zaraźliwe, leżeli
najczęściej w jednej sali. Tam powoli dogorywali i byli grzebani
na miejscu. - A ci, którzy byli żywi? - zaciekawił się Jacek. -
To znaczy nie mieli umrzeć... - Dla zdrowych były różnego rodzaju
domy pielgrzymie zwane scho-lae. Pierwsze powstały w Rzymie już
w VI wieku naszej ery. Kolejne wzniesiono w Ziemi Świętej. W XI
wieku istniały już w większości miast na trasach pielgrzymek i
w punktach docelowych. Czy wiecie, jak się nazywał zakon
krzyżacki? Mam na myśli pełną nazwę. - Zakon Rycerzy Najświętszej
Marii Panny - powiedziała Zosia. - Niezupełnie. Opuściłaś ostatni
człon nazwy: ...Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zakon powołano
właśnie do ochrony Schola Germanica. Wszedł strażnik. - Adman
chce z tobą porozmawiać - powiedział po rosyjsku. Poszedłem.
Adman wyglądał na zmęczonego. Podał mi zawiniątko. - Wyceń -
polecił.
Rozwinąłem jedwabną chustkę. Na mojej dłoni leżał zegarek.
Koperta wykonana ze srebra poczerniała, ale herb Trzywdar
wykonany ze złota nadal błyszczał jak wczoraj wypolerowany. Także
złota dewizka lśniła. Otworzyłem kopertę. Żelazny mechanizm
wewnątrz zardzewiał i rozsadził porcelanowy cyferblat. Zamknąłem
go i obejrzałem po drugiej stronie. Tylna część koperty ozdobiona
została monogramem: T.P. - Gdyby mechanizm był sprawny, to sądzę,
że można by wziąć za to cacko kilka tysięcy dolarów. Ale w tym
stanie nie więcej niż kilkadziesiąt. Praktycznie po cenie złomu.
Myślę, że gdyby udało się dotrzeć do potomków Tytusa Poleryłły,
to za rodzinną pamiątkę daliby więcej. Oczy Admana zabłysły, a
ja za późno spostrzegłem, że się wygadałem! - Tytus Poletyłło.
Idziesz jego tropem?
- Jego wnuka Alojzego - uściśliłem. - Gdzie to znaleźliście?
Wyjął z szuflady stołu plik wojskowych map Araratu w skali l:
1000. Przeglądał je przez dłuższą chwilę. - Tutaj - pokazał
miejsce.
Zidentyfikowałem gardziel Ahora, znalazłem żleb, którym
wspinaliśmy się do góry. Od żlebu odchodziła wąska półka skalna.
Zegarek znaleziono pod tym wyschniętym wodospadem, którego nie
mogliśmy sforsować. - Szkoda, że tak niewiele - mruknął. - Jak
znaleźć potomków hrabiego? - Gdybym wiedział, znalazłbym ich
przed wyprawą. Popatrzył mi w oczy. Kiwnął głową. - Przygotujcie
się do drogi. Jutro po południu wyruszamy stąd. Turcy gromadzą
armię. Będziemy musieli przejść na stronę irańską. To będzie
kilkanaście godzin ciężkiego marszu. Z Iranu zadzwonimy do
waszych rodzin. Za dwa tygodnie będziecie w domu. A tropienie
hrabiego raczej sobie odpuście, znam tę górę jak własną kieszeń,
a nie widziałem tu nigdy żadnej Arki - popatrzył w zadumie na
zegarek. - Sprzedaję ci go za dwieście dolarów. - Nie mam przy
sobie tyle pieniędzy.
Naprawdę nie miałem. Większość oszczędności zostawiłem w piwnicy
karczmy w Dolinie Świętego Jakuba. - Bierz. Doliczę ci do okupu -
 błysnął zębami w szerokim uśmiechu. - Jeśli znajdziesz potomków
hrabiego, pozdrów ich ode mnie. My bardzo lubimy arystokratów. -
 Przecież jesteście marksistami? - zdziwiłem się.
- Wy jesteście kapitalistami, a też was lubimy. Karmimy, poimy,
układamy do snu. Mieliśmy tu kiedyś dwójkę niemieckich
arystokratów. Zapłacili za nich po pięćdziesiąt tysięcy dolarów.
Kupiłem wtedy radar i dwa agregaty prądotwórcze-machnął ręką na
znak, że audiencja skończona. Strażnik odprowadził mnie do celi.
- I co tam słychać w szerokim świecie? - zapytał Jacek.
- Kupiłem zegarek - pokazałem im. - Okazyjnie, za dwieście
dolarów. - Ale on nie chodzi - zauważyła Zosia.
- Obawiam się, że nie miałem wyboru. Obejrzała mój nabytek. - Tu
jest herb - zauważyła. - Coś jakby klucz...
- Trzywdar Poletyłłów - wyjaśniłem. - Adman był nawet tak miły,
że pokazał mi miejsce, w którym to znaleźli. - Musimy tam
dotrzeć.
- Znaleźli go pod tym wyschniętym wodospadem. Sądzę, że albo
zegarek spłynął wraz z wodą gdzieś z góry, co jest raczej mało
prawdopodobne, bo prawie nie jest uszkodzony, albo nasz drogi
gospodarz zwyczajnie nas podpuszcza. - Co by mu z tego przyszło?
- Po prostu chce wiedzieć, gdzie nas szukać w razie czego. Teraz
uwaga. Jutro koło południa przechodzimy na stronę irańską. Zdaje
się, że naszym gospodarzom góra zaczyna się palić pod nogami.
Dlatego nawiejemy dzisiejszej nocy. - Ale jak? - zapytał Jacek.
- Oknem. Będziemy potrzebowali liny. Z koca, bo innej nie mamy.
Chyba że... Podszedłem do maty i uważnie zbadałem jej krawędź.
- Przeszyta solidną nicią nylonową - mruknąłem. - Do dzieła.
Wyciągniemy nitki i skręcimy z nich sznur. Poszło nam dość łatwo.
W ciągu dwu godzin maty zostały prawie rozprute. Zostawiliśmy
tylko nieliczne sznurki, żeby nie rozsypały się zupełnie. Z
nylonowych sznurków skręciliśmy dziesięć metrów liny. - Ta dziura
pod nami ma trzy kilometry głębokości - zauważył nieśmiało Jacek.
- Spokojna głowa. Wystarczy, bo przecież nie będziemy się
spuszczali na dół. Po kolacji odczekaliśmy jeszcze dwie godziny.
Wreszcie dałem znak do wyruszenia. Obwiązałem się w pasie liną. -
 Pójdę pierwszy. Spuszczę linę i wciągniemy na górę Zosię. Ty,
Jacku, będziesz niestety ostatni. - Dobra - mruknął. - Jeśli
zauważą, to uciekajcie beze mnie. - Taniej wykupić jednego niż
trójkę - Zosia próbowała być dowcipna. - E, zaraz podniosą cenę,
żeby się opłaciło - odgryzł się. - Jeśli się zorientują, to
szybko nas dopadną. Więc nie mogą - powiedziałem surowo. - Jak
znajdziemy drogę w tych ciemnościach?
Wyjąłem z kieszeni kartkę nalepek fluoroscencyjnych z kotkami. -
 Oznaczę wam uchwyty na skale.
- A to skąd? - zdziwiła się Zosia.
- Kupiłem bratu na bazarze w Ankarze - wyjaśniłem. - W drogę! -
zakomenderowałem i ruszyłem naprzód. Obwiązałem się liną i
wytłumaczyłem, jak mają potem przywiązać się sami. W ciemności
wspinaczka była dość trudna, ale uchwyty dawało się wymacać.
Zaznaczyłem je kotkami i to szczęśliwie wystarczyło. Na górze
zaparłem się mocno w spadzistą skałę i szarpnąłem trzykrotnie.
Po chwili z dołu dobiegły mnie umówione trzy szarpnięcia i Zosia
zaczęła się wspinać. Wybierałem linę, nawijając ją na spory
występ ze skały. Ostrożność okazała się uzasadniona, bo
niespodziewanie poczułem ostre szarpnięcie. Siostrzenica pana
Tomasza odpadła od ściany. Na szczęście nie krzyknęła. Poczułem
w żołądku chłód, jakbym połknął kostkę lodu. Bałem się, że lina
może się zerwać, nie sprawdziliśmy przecież jej wytrzymałości.
Dziewczyna kiwała się w ciemności, a potem zdołała się uchwycić
występu i znowu wdrapywała się w górę. Pomagałem jej wciągając
linę. Wreszcie pojawiła się nad krawędzią urwiska. Była bardzo
blada. Podałem jej rękę i wciągnąłem w bezpieczne miejsce za
występem. - Siedź tutaj.
Zęby szczękały jej ze strachu tak, że nie mogła odpowiedzieć. Nie
codziennie wisi się na linie własnej produkcji nad dziurą o
głębokości trzech kilometrów. Udałem, że niczego nie widzę.
Odwiązałem linę i spuściłem ją w dół. Trzy szarpnięcia i po kilku
minutach Jacek dołączył do nas. - W górę - zakomenderowałem
szeptem. - Tam powinna być szczelina biegnąca w bok. Widziałem
ją za dnia. Sądzę, że łączy się ze żlebem. Ruszyliśmy w górę i
faktycznie niebawem znaleźliśmy szczelinę. W ciemności szło się
fatalnie, ale bałem się zapalić latarkę. Wreszcie dotarliśmy do
żlebu. Zarządziłem dwie minuty odpoczynku. Niebo nad nami było
cudownie wygwieżdżone, a za jakieś pół godziny miał wzejść
księżyc. Odszukałem Mały Wóz i Wielki Wóz. - Tam jest chyba
Gwiazda Polarna - zauważyła Zosia, która też patrzyła na niebo. -
 Tak. Ale nie przyda się nam, bo idziemy na południe.
- Nie zdołamy się wdrapać w ciemnościach na górę - jęknął Jacek.
- Nawet nie widać, gdzie stawiać nogi... - Może pomogę? - Adman
siedziący w niedbałej pozie na kamieniu nad nami zapalił
halogenowy reflektor. Poczułem, jak krew uderza mi do głowy.
Adman był wściekły. - Podwyższam okup do trzydziestu tysięcy
dolarów - powiedział zimno. - A teraz na dół! Po raz pierwszy
poczułem całkowite zwątpienie. Zeszliśmy i posłusznie
pozwoliliśmy się skuć kajdankami. Maty po wyciągnięciu większości
sznurków stały się bardzo niewygodne. Śniadanie podano o świcie.
Rozkuli nam też ręce. Roztarłem zdrętwiałe nadgarstki. Zaraz po
posiłku przyszedł Adman. - Zwińcie koce i przewiążcie sznurkami -
 polecił - żebyście mogli nieść je przerzucone przez ramię. Do
środka włóżcie puszki - rzucił nam kilka sztuk pod nogi. -
Wyruszamy za kilkanaście minut. Poprowadzili nas korytarzami do
niedużej jaskini otwartej na gardziel. Prowadził z niej wiszący
most na drugą stronę. Przechodziliśmy pojedynczo. Opodal w
odległości kilkuset metrów zauważyłem windy. Kilku żołnierzy
demontowało silniki najniższej i agregat prądotwórczy. Po chwili
dołączyli do nas. Przeszliśmy przez długi i ciemny tunel po
drugiej stronie. Wyszliśmy na niewielką kotlinkę. Adman zawołał
swoich ludzi. Ustawił ich w szeregu, sprawdził wyposażenie, wydał
kilka rozkazów po kurdyjsku. Ruszyliśmy wąwozem prowadzącym w
górę. Jak mogłem się zorientować, kierowaliśmy się w stronę
masywu Małego Araratu. Godzinę później byłem już tego pewien.
Wędrówka ciągnęła się bez końca. - Porozmawiajmy - zaproponowałem
towarzyszom niedoli. - W ten sposób czas szybciej zleci. -
Opowiedz, wujku, o tych pielgrzymach - poprosiła Zosia. - Bo
zdaje się, że po tej zaprawie będziemy mogli chodzić do
Częstochowy raz w tygodniu. - Trzeba będzie pójść podziękować za
uratowanie życia - mruknął Jacek. - O ile je uratujemy.
Uśmiechnąłem się. - Pielgrzymi wędrując utrzymywali się z datków.
W pierwszym okresie pielgrzymek biskupi polecali parafianom na
trasie wędrówki dbać o wędrowców. Później powstała sieć stacji
etapowych, w których wydawano posiłki. Jednak w czasie reformacji
sieć ta prawie znikła. Pielgrzymi nadal mogli zatrzymywać się w
klasztorach, ale ich utrzymanie kosztowało zbyt wiele. Początkowo
protestanccy, później katoliccy władcy zaczęli występować przeciw
pielgrzymom. Widzieli w nich bandę wagabun-dów i nierobów.
Czasami było tak w istocie. Wielu przybywało na przykład do
Wenecji lub Neapolu w drodze do Ziemi Świętej. Sądzili, że uda
im się dostać miejsce na statkach pływających do Lewantu. Nie
przewidzieli natomiast, że miejsca te są tak drogie. Poza tym
istniało poważne ryzyko, że kupcy przewożący pielgrzymów
sprzedadzą ich jako niewolników muzułmanom. Po Morzu Śródziemnym
pływali również piraci. Nie należy też zapominać o epidemiach,
których roznosicielami bywali pielgrzymi wędrujący po Europie. -
 Zastanawia mnie jedna rzecz - powiedział Jacek. - Jeśli tak
dobrze była zorganizowana opieka nad pielgrzymami, to czy
istniały także instytucje do opieki nad zwykłymi ludźmi, starcami
lub kalekami? W tamtych czasach nie było rent ani emerytur... -
Oczywiście opieka taka istniała. Nawet w naszym kraju, który był
dość zapóźniony w stosunku do reszty świata, starcy i kaleki
znajdowali się pod opieką Kościoła. W wielu miejscowościach
zachowały się wzmianki o kaplicach bądź kościołach pod wezwaniem
Świętego Ducha. To były kaplice szpitalne. W średniowieczu nie
istniały właściwie szpitale jako takie, szpitalami nazywano
przytułki dla ubogich i kalek. Częściowo utrzymywano je z datków
władz świeckich i kościelnych. Niektóre wystawiali fundatorzy,
za co na przykład raz w tygodniu odprawiano msze w ich intencji,
a codziennie pensjonariusze zakładu mieli obowiązek modlić się
za nich. - Codziennie? - zdumiała się Zosia.
- Oczywiście. Przecież inwestor, gdy już wyłożył pieniądze,
chciał mieć z tego konkretną korzyść. Och, tego typu przybytki
miały wewnętrzne regulaminy i to bardzo rozbudowane. Plan dnia
był rozpisany niemal do minuty. Msza poranna, modlitwy, msza
wieczorna... A w zamian za to kąt do spania i jedzenie. Były też
inne sposoby utrzymywania tych zakładów. - Orali chorymi w polu -
 zawyrokował Jacek.
- No, niezupełnie - uspokoiłem go. - Chorzy i starcy, którzy
jeszcze jako tako się poruszali, wychodzili na miasto, by
kwestować. - Żebrać, wujku - sprowadziła nas do ponurej
rzeczywistości Zosia. - Żebrać, jeśli sobie życzysz. Jedni
obchodzili zaprzyjaźnionych kupców, od których brali resztki nie
sprzedanych towarów, zwłaszcza żywności zdradzającej już objawy
nadpsucia. Inni przed kościołami lub na rogach ulic prosili o
datki. Zebrane pieniądze mieli obowiązek wpłacać do wspólnej
kasy. Swego czasu profesor Jerzy Kruppe z Warszawy badał szpital
we Fromborku. W jednym z pomieszczeń podczas rozbierania ceglanej
posadzki znaleziono ponad dwadzieścia drobnych monet. Widać nie
wszyscy traktowali ten punkt regulaminu wystarczająco poważnie -
 uśmiechnąłem się. - Za niektórych starców przebywających w
lepszych warunkach płaciły rodziny. Taki pensjonariusz z reguły
miał wówczas pojedynczy pokój. Czasami zdarzało się, że w
szpitalach lądowali niedorozwinięci lub ułomni potomkowie
możnowładców. - Stosowano tam jakieś lekarstwa? - zaciekawił się
Jacek. - Oczywiście. Większe szpitale miały lekarzy opłaconych
z kasy szpitala lub z kasy miasta. Lekarze dysponowali bogatym
arsenałem środków. W trakcie badań znajdowano mikroszczątki liści
bukowych, buczyn, maku i ziół. - Buczyn?
- Z orzeszków bukowych sporządzano mieszankę działającą
oszałamiająco. Z liści drzew gotowano napary moczopędne. Czasami
przy długotrwałym ich stosowaniu usuwano bezoperacyjnie kamienie
z nerek i pęcherza moczowego. Mak stosowano oczywiście
przeciwbólowe. Z niedojrzałych makówek sporządzano środki
zawierające do trzydziestu procent morfiny. Później doszło
jeszcze opium, które do XIX wieku było cenionym środkiem
przeciwbólowym. Oczywiście największe kłopoty były z zębami. -
Dlaczego? - zdziwiła się Zosia.
- Och, to proste. Nie znano wówczas szczoteczek do zębów ani
pasty, natomiast ziarno na mąkę mielono na kamiennych żarnach.
Taki chleb działał jak papier ścierny. Zdarzały się w nim także
kamyki. Po pewnym czasie następowały uszkodzenia zębów, włącznie
z otwarciem komór wewnętrznych. Nie było sztucznych szczęk,
dlatego też kowale wyrywali zęby dopiero w ostateczności.
Niespodziewanie dobiegł nas oddalony wybuch.
- Wpakowali się na minę w grocie - wyjaśnił Adman, który
zasłuchany szedł obok nas. - Teraz naprawdę musimy przyśpieszyć.
Każdy krok był coraz trudniejszy. Gdzieś w oddali zahuczał wirnik
helikoptera. - Nie miałeś kiedyś ochoty zobaczyć prawdziwej
wojny? - zagadnąłem Jacka. - Miałem - powiedział ponuro.
- No to się przyglądaj, żebyś miał co opowiadać kumplom.
- Wujku, nie bądź złośliwy - jęknęła Zosia. - Już nigdy nie
będziemy się pakowali w takie miejsca. Lepiej dokończ o
żebrakach. - Pensjonariusze przytułku mieli specjalne plakietki
identyfikacyjne. Żebracy nie posiadający koncesji byli wyłapywani
i wcielani do oddziałów oczyszczających miasto z nieczystości.
Wąwóz skończył się. Dalej ścieżka biegła wąską półką skalną. Po
prawej stronie skała prawie pionowo wspinała się ku niebu. Po
lewej opadała w dół. Przeważnie miała szerokość około dwu metrów,
czasami trochę więcej. Miejscami skałę po prawej przecinały
pęknięcia i żleby. Niektóre wyglądały, jakby płynęła nimi kiedyś
woda, ale tylko raz natrafiliśmy na strumyk. Adman kazał pić na
zapas. - Następne źródło jest dopiero w Iranie - wyjaśnił.
Woda była bardzo smaczna. Opiliśmy się jej jak bąki.


ROZDZIAŁ TRZYNASTY

BITWA NA GÓRSKIEJ ŚCIEŻCE • ZAGROŻENIA • JASKINIA i NAPISY NA
ŚCIANIE • PRZEŁĘCZ • KOTWICE ARKI?



Dzień był chłodny, ale słońce, zanim schowało się po drugiej
stronie Araratu, trochę nam dokuczyło. Helikopter pojawił się
nieoczekiwanie. Wynurzył się z mgły okrywającej podstawę góry. -
 Padnij - wrzasnąłem do Zosi i Jacka.
Posłusznie klapnęli w pył ścieżki. Helikopter odpalił rakietę.
Uderzyła gdzieś z przodu. Usłyszałem nieludzkie wrzaski i po
chwili terkot karabinów. - Wykrakałeś, wujku - mruknęła Zosia.
- Lepiej się rozejrzyj, czy nie da się jakoś prysnąć -
poradziłem. Helikopter wystrzelił długą serię z karabinu
maszynowego. Wokoło zagwizdały rykoszety i odłamki skalne.
Zauważyliśmy, że Adman chwycił się za ramię. - Zamknijcie oczy -
 poleciłem. - Im mniej z tego zobaczycie, tym spokojniej
będziecie spać przez najbliższych kilka lat. Koło Admana kucnął
chłopak z miotaczem rakiet przeciwpancernych. Był w wieku Jacka,
może o rok starszy. Oparł rurę na ramieniu. W helikopterze
zauważyli go. Śmigłowiec zakręcił w powietrzu i dwa karabiny
maszynowe plunęły ogniem. Chłopak pociągnął za spust, a chwilę
później trafiony kilkunastoma pociskami runął na wznak. Skała pod
nim bardzo szybko stała się czerwona. Patrzyłem na niego. Tak
bardzo fascynuje nas śmierć. W tym momencie koło mnie odbił się
od skały kawał blachy. Uświadomiłem sobie, że wybuch helikoptera
prawie zupełnie mnie ogłuszył. Wychyliłem się i popatrzyłem w
dół. Szczątki maszyny spadały odbijając się o skały. Drugi
helikopter wolał zachować bezpieczny dystans. Zagrzechotały kule
odbijające się do kamieni. Zrobiło się jakby ciemniej. Niebo
zasnuwały chmury wyłaniające się zza masywu. W kilka chwil
później niespodziewanie lunął deszcz. Śmigłowiec odpalił kolejną
rakietę, która wybuchła wbita w skałę nieco dalej od nas.
Kamienie posypały się na straż przednią karawany. Deszcz stawał
się coraz bardziej rzęsisty. Pochyliłem się nad Zosią i Jackiem.
- Czas na nas - powiedziałem cicho. - W drogę.
Popatrzyli na mnie zdziwieni. Poderwałem ich bez większych
ceregieli i pociągnąłem za sobą. Po chwili skryliśmy się za
załomem skały. Huk i wstrząs świadczyły, że Turcy ze śmigłowca
odpalili kolejny pocisk. W kilka minut później odgłosy
strzelaniny ucichły. - Tędy - wskazałem żleb biegnący do góry.
Ruszyliśmy nim. Deszcz wzmagał się coraz bardziej. - Chyba tym
razem się uda - jęknęła Zosia.
- Lepiej, żeby tak było, bo Adman zupełnie się wścieknie.
Niebawem żleb przemienił się w wąską szczelinę biegnącą do góry.
Poruszanie się było coraz trudniejsze. Szliśmy zapierając się
rękoma i nogami o ściany. Na szczęście kawałek wyżej szczelina
się skończyła i znaleźliśmy się na niewielkiej łączce porośniętej
czymś w rodzaju mchu. Zauważyłem, że Jacek dźwiga przewieszony
przez ramię automat. - Skąd to masz? - zdziwiłem się. Popatrzył
wesoło, zadziornie. - Leżał na ziemi. Pomyślałem, że
niepotrzebnie się marnuje. - Zabezpiecz go chociaż, jeszcze
zrobisz sobie albo i nam jakąś krzywdę - westchnąłem. - Jak to
zrobić?
Zabezpieczyłem za niego i po chwili ruszyliśmy dalej, deszcz
wzmagał się, parokrotnie słyszeliśmy nad naszymi głowami
helikoptery. - Może wystrzelę? Usłyszą i zabiorą nas -
zaproponował Jacek. - Pomysł sam w sobie niegłupi...
- Oglądałem ewakuację Sajgonu na filmie - pochwalił się.
- ...ale ma pewne wady. Wprawdzie tylko dwie, ale
dyskwalifikujące. Po pierwsze, oni wypatrują śladów życia w
postaci kurdyjskich bojowników, a więc jak wystrzelisz, zaczną
walić w to miejsce z karabinów, a może i rakietą przyładują. Mogą
też odpalić gaz bojowy i oślepniemy... - Gaz bojowy? Przecież
konwencje międzynarodowe zabraniają... - Zabraniają torturowania,
a tymczasem w więzieniach brytyjskich torturuje się członków
Irlandzkiej Armii Republikańskiej i jakoś na nikim to nie robi
wrażenia. Nakazują poszanowanie mniejszości narodowych, a gdy
Turcy wysyłają pół miliona Kurdów do Anatolii grabiąc ich po
drodze z całego mienia, nikt słowa nie piśnie. Że nie wspomnę o
Bośni. - A druga wada?
- Jeżeli wpadniemy im w ręce, grozi nam zapuszkowanie w tureckim
więzieniu i to z kilku paragrafów: nielegalne wkroczenie na teren
zakazany dla turystów, plądrowanie klasztoru, zabójstwo tych
czterech Turków. Dźwigasz na ramieniu karabin. Mogą więc
dopasować w balistyce kilka kuł i dopisać ci na konto tych,
którzy z niego polegli, albo oskarżyć o chęć zapisania się do
Partii Pracujących Kurdystanu. A to już próba zbrojnego oderwania
części Turcji. Co robi Polak w kurdyjskich szeregach? Oczywiście
udziela pomocy logistycznej albo jest instruktorem wojskowym. To
akurat zarzuty, które mogliby wysnuć pod moim adresem:
szpiegostwo, dywersja. Ewentualnie mogą porwać dla okupu. -
Turecka armia?
- Dlaczego by nie? Skoro nie wypłacają im żołdu... Tureckie
więzienia, mimo że kraj ten jest członkiem NATO, odbiegają
standardem od naszych i to bardzo na niekorzyść. Zresztą może
wymigalibyśmy się grzywną. W takiej wysokości, że lepiej już
byłoby zostać u Admana. - Tego chyba postrzelili.
- To niewielkie pocieszenie. Jego podwładni, jeśli zabraknie jego
twardej ręki, mogą na nas zapolować z dziką zaciekłością, a potem
więzić w znacznie gorszych warunkach. Pozostaje nadzieja, że
wymkniemy się. Szkoda, że pokazał mi tylko nieduży kawałek mapy.
Ale jeśli jest ranny albo nie żyje... Z dołu dobiegły nas odgłosy
dwu silnych eksplozji.
- To chyba działa - zauważyłem.
- Skąd? - zdziwiła się Zosia.
- Z dołu. Z szosy. To około siedmiu kilometrów. Jeśli z
helikopterów przekazali im dokładne namiary. Zresztą to nieważne.
W górę. Nieco powyżej żleb został zakorkowany wielkim głazem.
Musieliśmy zejść pięćdziesiąt metrów w dół i poszukać innej
drogi. - Każde z nas ma coś na pamiątkę - powiedział Jacek, gdy
oddychając ciężko zaliczaliśmy kolejny postój. - Ja znalazłem
monetę, Zosia muszlę, a wujek zegarek. - Ja go kupiłem -
sprostowałem. - Ale to niezłe pamiątki. Mam nadzieję, że nie będą
robili kłopotów na cle. Deszcz nie ustawał. Dość nieoczekiwanie
wyszliśmy nad gardziel. Zapadał już zmierzch, ale spostrzegłem
za szczeliną porzucony stolik. - Jesteśmy po drugiej stronie -
powiedziałem uroczyście. - Jeśli nasze obliczenia są prawidłowe,
to posuwamy się tropem hrabiego. Wyjąłem z kieszeni mocno już
sfatygowany maszynopis.
- Nocleg wypadł nam w niewielkiej jaskini, której czarny otwór
wychodził na niedużą kotlinkę. Guś sarkał, że posunęliśmy się
bardzo mało i powinniśmy obozować na przełęczy, ale szczerze
mówiąc nie miałem już siły. W dodatku padał deszcz - odczytałem
z namaszczeniem. - Tam - Jacek wskazał ręką niedużą ciemną plamę
w skale, kawałek ponad dolinką. Wspięliśmy się po stromej i
mokrej ścieżce i niebawem znaleźliśmy się u wylotu jaskini.
Poświeciłem latarką. Jaskinia była wąska i niska, ale dalej
rozszerzała się. Wczołgaliśmy się. Grota tworzyła nieduży pokoik
o wymiarach trzy na trzy metry. Pośrodku piętrzył się wysoki stos
przepalonych kawałków drewna. - Może uda się rozpalić ognisko? -
 zagadnęła Zosia, która przemokła do cna i szczękała zębami. -
Spróbujemy.
Wyjąłem zapalniczkę i podłożyłem pod stos węgielków kilka kartek
z już przeczytanej części maszynopisu pamiętnika. Wydmuchałem
popiół. Podpaliłem papier. Kawałki węgla niebawem zaczęły się
żarzyć. - No to mamy grilla - zażartował Jacek.-Tylko nie widzę
kiełbasek i piwa. Rozsupłałem pled i wytrząsnąłem zawartość.
Poszli w moje ślady. - Mamy żywności prawie na tydzień, pod
warunkiem bardzo oszczędnego odżywiania się - zauważyłem
zadowolony. - Do tego czasu zejdziemy po drugiej stronie góry.
Tamte stoki są znacznie łagodniejsze. - Przepadną zapasy i sprzęt
ukryty w Dolinie Świętego Jakuba - zauważył markotnie Jacek. -
Życie ważniejsze. A z waszych zapasów może skorzystam następnym
razem. - No nie! - krzyknęła rozzłoszczona Zosia.
- Ciebie tu nie ma - powiedziałem. - Pojechałaś do Francji. Jak
będziecie grzeczni, to was nie sypnę przed wujkiem i rodzicami.
Umilkła. Ubrania wolno wysychały w cieple. Niebawem zawinięci w
koce zapadliśmy w sen.

Obudziłem się o świcie. Wyjrzałem z jaskini. Deszcz przestał
padać, a silne wiatry przesuszyły nieco teren. Wyczołgałem się
z naszego schronienia i zszedłem do kotlinki. Zajrzałem do
gardzieli. W dole coś się paliło. Czuć było wyraźnie woń drewna
i tworzyw sztucznych. Wojsko niszczyło siedzibę Admana?
Przeszedłem w drugą stronę, gdzie ze zbocza góry sterczał potężny
występ skalny. Wspiąłem się nań i wyjrzałem ostrożnie. Kilometr
niżej wisiał jak wielka ważka helikopter. Nie widziałem ścieżki,
na której poprzedniego dnia nastąpił pogrom, zasłaniało ją
zbocze. Wycofałem się do jaskini. - Wstawajcie - potrząsnąłem
Zosią i Jackiem. - Czeka nas ciężka droga, a jak najwięcej musimy
przebyć przed zapadnięciem zmroku. Zosia zapaliła latarkę i
wyjęła z kieszeni lusterko. Zajączek odbity od płytki oświetlił
ciemny kąt jaskini. Spostrzegłem napisy na skale. Zabrałem jej
latarkę i oświetliłem dokładnie tę ścianę. Wyryto na niej
kilkanaście napisów. Przeważnie imion i nazwisk. - Mitrofanow
1904 - odczytał Jacek.
- Nodar Ocziaszkwili 1921 - przeczytałem sąsiedni wyryty
gruzińskim alfabetem. - Oczy aż kwili? - zdziwiła się Zosia.
Parsknęliśmy śmiechem. - Biskup Dmytro Aleksiejew z Moskwy 1882 -
 przeczytał Jacek. - Josif Paczenko z Wojsławic 1840 -
przeczytałem i urwałem niespodziewanie. - A to kto? - zdziwił się
Jacek. - Nie słyszałem o takim. - Ja też nie. Ale obok jest
napis: "Alojzy hr. Poletyłło" i herb Trzywdar - zauważyła Zosia.
Wyciągnąłem z kieszeni wymięty do niemożliwości maszynopis
dzienników hrabiego. Przejrzałem go. - Nic tu nie ma na temat
żadnego Paczenki - zauważyłem. - Dziwne to. - To nie jest 1840,
tylko 1940 - zauważył nieoczekiwanie Jacek. - O żesz - zakląłem.
- Chyba wiem... Tak czy siak trzeba się stąd wydostać. Ścianę
zdobiło jeszcze kilka napisów wykonanych ormiańskim alfabetem.
Nie mogliśmy ich odczytać, bo nikt z nas nie znał ormiańskiego. -
 Czyli jesteśmy na dobrej drodze - ucieszyła się Zosia. - Tu
nocowali wszyscy ludzie, którzy szli do Arki. - Albo do
przełęczy. I nigdzie nie jest zapisane, że doszli na miejsce.
Oświetliłem ścianę nad napisami. Wyryto na niej rysunek statku. -
 Do Arki - powiedział Jacek.
Nie upierałem się.
- Ruszamy na przełęcz - powiedziałem. - Będę szedł jakieś
dziesięć metrów przed wami. W razie czego puszczę serię z
karabinu. Wtedy zwiewajcie. - Ale to mój karabin - zaprotestował
płaczliwie.
- Nie jest twój. Ukradłeś go. Wybacz, po prostu jestem trochę
zmęczony, a przez to złośliwy. I tak będziemy go musieli porzucić
po tamtej stronie gór. W Warszawie zabiorę cię na strzelnicę, to
sobie postrzelasz do tekturowych sylwetek. Wyruszyliśmy niebawem.
Droga była bardzo uciążliwa, miejscami musieliśmy się wspinać
żlebami wypełnionymi skalnym rumoszem i błotem. Było bardzo
zimno. Wreszcie dobrze po południu stanęliśmy na rozległym
plateau pokrytym śniegiem. Wiał silny wiatr, ale było całkiem
ciepło. - Przełęcz - oświadczyłem uroczyście. - Jeśli dobrze
pójdzie, jutro będziemy po drugiej stronie gór. - Tego dnia rano
popasaliśmy na przełęczy koło słupka triangulacyjnego - odczytał
Jacek z kartki maszynopisu. - Leżał śnieg. Guś po posiłku
powiedział, że musimy skierować się na północny zachód. Tam na
północnym stoku Wielkiego Araratu znajduje się Arka. Guś nie jest
całkiem szczery, ale tylko on zna drogę. Sądzę, że więcej nie
będzie wiązał mi oczu. - Przecież nie zejdziemy w dół, skoro
jesteśmy tak blisko - zaprotestowała Zosia. - Możemy odnaleźć
Arkę w kilkanaście godzin! Parsknąłem śmiechem. - Dziecko, co ty
pleciesz? W kilkanaście godzin? Popatrz - podałem jej lornetkę. -
 Skały, granie, żleby i lodowce. Jaką długość może mieć Arka? Sto
metrów? Można ją tu schować i przysypać śniegiem. Puknęła ze
złością. Jacek popatrzył na mnie dziwnie, a potem wyciągnął z
kieszeni kilka kartek w kratkę. - Teraz ja coś wujkowi przeczytam
- powiedział z drwiącym uśmieszkiem. - W początkach 1917 roku dwa
oddziały rosyjskie liczące 150 żołnierzy... - Daruj sobie -
poprosiłem. - Wiem o tym. W 1916 roku lotnik z rosyjskiego pułku
myśliwców oznaczonego jako 3-D podczas lotu rozpoznawczego
dostrzegł Arkę na lodowcach Araratu. Wysłano ekspedycję naukową.
Na jej czele stanął Borys Wasylewicz Rijański. Ekspedycja
wykonała wiele zdjęć, które zostały wysłane do Rosji. Nie trafiły
nigdy do rąk cara, przechwycili je bolszewicy i zniszczyli lub
utajnili. Potem przez dziesięciolecia wyłapywali uczestników
wyprawy, by ich mordować. - Skąd to wiesz, wujku? - zdziwiła się
Zosia.
- Czytało się to i owo. Nie myślcie, że ja tu przyjechałem tak
zupełnie w ciemno. - Rosjanie ruszyli z przełęczy na północny
zachód - wtrącił Jacek. - Ruszyli. Znaleźli. Tylko na jakiej
wysokości? W którym miejscu? To tak jak z Atlantydą. Na Zachodzie
istnieje towarzystwo złożone z ludzi, którzy w poprzednich
wcieleniach żyli na tej mitycznej wyspie. Spotykają się, wydają
gazetkę, rozmawiają, rekonstruują religię przodków. Oczywiście
znają dokładną lokalizację wyspy, ale nie chcą jej ujawnić. To
jest ten problem. Ja mam w piwnicy latający talerz, który rozbił
się podczas lądowania koło Warszawy. Ale nie powiem wam, gdzie
mieszkam. Takie odkrycie, żeby było wiarygodne, musi być
powtarzalne. - To znaczy, że każdy, kto zechce, może według
wskazówek dotrzeć na miejsce? - Tak. Swego czasu dwaj fizycy
przeprowadzili zimną fuzję jądrową. Bardzo prosto. Dwa druty z
platyny, roztwór ciężkiej wody, prąd o odpowiednim napięciu. I
co z tego wynikło? Eksperyment usiłowało powtórzyć kilkanaście
laboratoriów. Nie udało się nigdzie.. - Dobrze im tak - mruknęła
mściwie Zosia.
- Dlaczego? Opanowanie zimnej fuzji jądrowej dostarczyłoby nam
niewyczerpalnych ilości energii. Niespodziewanie zamilkłem.
Wpatrywałem się w Zosię zdumiony. - Coś nie tak? - zagadnęła.
- Na czym siedzisz? - zapytałem.
- Chyba na kamieniu.
- Wstań!
- Wyklęty powstań ludu ziemi - zanucił Jacek. Zosia wstała
posłusznie. Siedziała na brzegu kamiennego koła. Spod warstwy
żwiru wystawał tylko kawałek jego obwodu. - To chyba jest
obrobione ludzką ręką - zauważył Jacek.
- Nie mylisz się - powiedziałem. - Trzeba to odkopać.
Pracując rękami i kawałkami łupku rozgarnialiśmy mazistą glinę
i drobny jak kasza rumosz skalny. Po półgodzinie roboty
odsłoniliśmy spory kawałek. - Ma cztery metry średnicy -
mruknąłem - i ponad metr grubości. Podszedłem do zabytku i
pochyliłem się na środkiem. Ział tu idealnie okrągły otwór
prowadzący w dół. - Widziałam takie, jak szukaliśmy Bursztynowej
Komnaty w Górowie Iławeckim - powiedziała Zosia. - Leżały na
trawniku przed sklepem. Bardzo dekoracyjnie to wyglądało. - To
były kamienie żarnowe - wyjaśniłem.
- To ten jest chyba od bardzo dużego młyna - zauważył Jacek. -
Skąd tak duży młyn tak wysoko? - Zastanów się, gdzie tu w okolicy
rośnie zboże - poradziłem mu. Wyjąłem z kieszeni kartkę papieru
i ołówek. Przeprowadziłem szybkie obliczenia. - Minimalna
objętość 12,5 m3. Czy któreś z was zna może gęstość granitu? Nie
znali.
- Przyjmijmy, że granit jest równy gęstości wodzie. Ile w takim
razie ważyłby ten drobiazg? - zapytałem Jacka. - Dwanaście metrów
sześciennych? To będzie dwanaście ton. - Dwanaście tysięcy
kilogramów. Wyobraź sobie, że chcesz tym mleć zboże. Zamilkł.
- Może nie zboże, ale na przykład rudę żelaza albo...
- Nie - zaprotestowała Zosia. - Tamte koła miały okrągłą dziurę,
ale obok takie podkucia, żeby się trzymały te mechanizmy, które
tym kręciły. - Słusznie - kiwnąłem głową. - A tu takich zaczepów
nie ma. - Może są z drugiej strony? - zasugerował Jacek.
- Nie. To nie jest koło żarnowe. Za duże. Największe, jakie
widziałem przed kaplicą w pobliżu kościoła Świętej Katarzyny na
warszawskim Służewcu, miało półtora metra średnicy i tylko około
dwudziestu centymetrów grubości. - Więc co to może być? -
zapytała Zosia.
- Myślę, że to kotwica.
- Kotwica? - wykrzyknęli oboje zdumieni.
- Tak. Swego czasu u wybrzeży Kalifornii wyciągnięto z morza
kilka okrągłych kamieni z wywierconą dziurą. Sądzono, że jest to
ślad bardzo starej penetracji chińskiej na wybrzeżach Ameryki
Północnej. Później okazało się, że faktycznie są to kotwice
chińskie, ale zgubili je chińscy rybacy, którzy przybyli na te
łowiska dopiero w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. -
Kotwica tej wielkości? - zdziwiła się Zosia.
- I ważąca pewnie około dwunastu ton - uzupełniłem. Zamilkli. -
Arka? - zapytał Jacek.
- Niewykluczone, ale mam pewne wątpliwości. Nie znam wyporności
Arki, ale ta kotwica wydaje się mimo wszystko nieco za duża i za
ciężka. Wyobraźcie sobie, w jaki sposób mogliby wciągnąć ją na
pokład? Zamilkli.
- Poza tym jest jeszcze coś. Otwór pośrodku jest świeży, zresztą
cała kotwica jest świeża. Wyobraźcie sobie, że płyniecie, lina
wygładza brzegi otworu. Kotwica szorując o zatopiony ląd wygładza
się o kamienie. Zosia pogładziła otwór.
- To faktycznie jest ostre - powiedziała. - Nie przetarłoby liny?
- Przetarłoby - potwierdziłem.
- Przetarło linę i dlatego ją zgubili - ucieszył się Jacek. - Hm!
Na Araracie? Gdyby leżała nad Eufratem, skąd prawdopodobnie
wyruszył Noe, wszystko by się zgadzało. Tu niestety... -
wzruszyłem ramionami. - Dlaczego wykonano ją z granitu, a nie z
lżejszego kamienia, skoro była zbyt ciężka? - zapytała Zosia. -
Pytanie to jest bardzo istotne - uśmiechnąłem się. - Zacznijmy
od drugiej jego części. Jeśli kotwica była zbyt ciężka, to
zamiast szukać lżejszego kamienia, wystarczyło nieco zmniejszyć
jej średnicę. A dlaczego z granitu? Po prostu dlatego, że pełno
go tu w pobliżu - wskazałem dłonią granie okalające przełęcz. -
Falsyfikat? - zdumiał się Jacek.
- Myślę, że nie, ale to nie musi być kotwica. No cóż. Pora na
nas. - Pora - mruknął Jacek i twardym krokiem ruszył za mną w
kierunku północnych stoków Wielkiego Araratu. Zosia po chwili
wahania dołączyła do nas.


ROZDZIAŁ CZTERNASTY

Z DESZCZU POD RYNNĘ, CZYLI PAN SAMOCHODZIK DOŁĄCZA
DO NAS • CZY ZOSI UDA SIĘ UCIEC • JOSIF PACZENKO •
WYKŁAD O HISTORII ARMENII • ZNOWU DO IRANU



Siadłem na kamieniu i zacząłem się opalać. Zosia i Jacek, którzy
postanowili trochę się rozejrzeć, wrócili po piętnastu minutach.
- Ktoś ma kłopoty - powiedział Jacek. - Chyba z Kurdami.
Poderwałem z ziemi karabin i pobiegłem za nimi. Skradaliśmy się
po cichu pomiędzy kamieniami i blokami lodu. Wreszcie
wychyliliśmy się zza skały. W niedużym kotle lodowcowym płonęło
wesołe ognisko. Przy ogniu grzało się kilku opryszków. Opodal na
kamieniu siedział związany jak baleron człowiek ubrany w kurtkę
z polaru. Jego sylwetka wydała mi się niepokojąco znajoma.
Popatrzyłem przez lornetkę. Szlachetna twarz, okulary w oprawie
imitującej róg. Zakląłem cichutko. - Co się stało? - zapytał
Jacek.
- Zgadnij, kto to?
- Nie mam pojęcia. Jest za daleko, poza tym spuścił głowę. - Wasz
wujek, pogromca złoczyńców, Pan Samochodzik - powiedziałem. - Ale
co on tu robi? - zdziwił się Jacek.
- No właśnie. Co on tu robi?
Zdjąłem kałasznikowa z pleców. W tym momencie za nami szczęknął
odbezpieczany karabin. Obejrzałem się. Adman Sahar z
zabandażowanym ramieniem i pistoletem maszynowym uzi w dłoni. Był
zły. - Trzydzieści pięć tysięcy dolarów - powiedział.
W tym momencie w dolinie pod nami wybuchła gwałtowna strzelanina.
Siedzący przy ognisku zginęli co do jednego. Ludzie Admana
obszukali ciała i zabrali broń. Rozcięli też więzy krępujące pana
Tomasza i triumfalnie przyprowadzili go do nas na górę. -
Dziękuję za uwolnienie - wysapał po rosyjsku Pan Samochodzik na
widok Admana. Widocznie odgadł w nim dowódcę. - Nie dziękuj, nie
jesteś wolny - osadził go po polsku Adman, a potem odwrócił się
i poszedł w stronę przełęczy. Szef odwrócił się w naszą stronę.
Na widok Jacka znieruchomiał z otwartymi ustami. Jacek uśmiechnął
się przepraszająco. - Wybacz, wujku, tak jakoś wyszło.
Jeden z żołnierzy przyniósł plecak Pana Samochodzika. Zarzuciłem
go na ramię.
- Co to ma znaczyć? - zapytał mnie surowo pan Tomasz zezując na
siostrzeńca. - Widzi pan, szefie, natknąłem się na tę dwójkę jak
za pomocą ogromnego ogniska dawali znać całej okolicy, że tu są.
- A Zosia?
- Zostawiliśmy ją na przełęczy. Może zdołała się ukryć. Szef
westchnął ciężko i zamilkł. Dopiero wieczorem, gdy porywacze
ulokowali nas w niewielkiej grocie na stoku Małego Araratu,
odezwał się. - Nie złapali jej. Jakie ma szansę przeżycia?
- Spore - powiedziałem. - Ma zrolowany gruby pled wypełniony
puszkami z jedzeniem. - Jeśli przejdzie przez przełęcz i zejdzie
po drugiej stronie góry, będzie uratowana. - Podobno są tu wilki.
- Do tej pory nie zauważyłem ani jednego. Zresztą w lecie są
najedzone i nie powinny atakować ludzi. To dość tchórzliwe
zwierzęta. - I co dalej zrobi?
- Nie wiem. Może powiadomi tureckie władze?
- Co wam do głów strzeliło? - wsiadł teraz na Jacka. - Co was
podkusiło, żeby tu się pchać? Mieliście zwiedzać Francję!
Kultura, cywilizacja, winnice. Ciepło, spokojnie, bezpiecznie.
I wspaniałe zabytki. Ale nie, wy wybieracie dziką górę, pokrytą
zwałami kamieni, po której uganiają się uzbrojeni fanatycy.
Chcieliście gór, to trzeba było zostać w Polsce i pochodzić po
Bieszczadach. Też góry, też dzikie, tylko przeżyć łatwiej. I z
telefonu można skorzystać. - Chcieliśmy przygody - jęknął Jacek.
- Przygody. Twoja siostra zamarza na śmierć, a ty o przygodach.
Świetna rozrywka - biwak w jaskini w towarzystwie komunistycznej
partyzantki. Już z dwojga złego wolałbym wylądować u ludożerców,
przynajmniej wiadomo byłoby, co jest grane! - Już dwa, nie, trzy
razy im uciekliśmy - powiedział Jacek. - Przypomina mi się
anegdotka z życia Marka Twaina - powiedział Pan Samochodzik. -
Gdy go poproszono o zabranie głosu w dyskusji na temat rzucenia
palenia, powiedział: "Rzucić palenie to nic trudnego. Robiłem to
setki razy". O ucieczce można powiedzieć, że jest udana tylko
wtedy, jeśli nas nie złapią. Wysunęli poprzednio jakieś żądania?
- Aha - powiedziałem. - Obecnie okup wynosi po trzydzieści pięć
tysięcy dolarów na głowę. Ale myślę, że nie ma się co martwić na
zapas. Wkrótce obmyślę kolejny plan. Lepiej niech pan opowie,
szefie, co pana tu sprowadza. Przyznam, ze byłem zaskoczony. -
Ja też - zezował na Jacka. - Wyobraź sobie, że znalazłem tego
staruszka, który nas częstował w autobusie. - Czy nazywa się może
Paczenko?
- Skąd wiesz?
- Tak sobie pomyślałem. Znaleźliśmy w niewielkiej grocie
niedaleko stąd wydrapane nazwiska i inicjały. Był wśród nich
także herb Trzywdar. Brwi Pana Samochodzika uniosły się do góry.
- Herb Trzywdar? Poletyłłowie! Alojzy...
- Tak! Alojzy.
Wyłowiłem zza pazuchy zegarek i położyłem go na dłoni szefa. -
To też znaleźliście?
- Niezupełnie. Kupiłem od dowódcy porywaczy. Pan Tomasz obracał
zegarek w dłoniach. - Patek, złoty kieszonkowy Patek z początków
ubiegłego wieku. Gdyby był na chodzie, stałby się chlubą każdego
muzeum. Ciekawe, ile wsi na to poszło... - Kto chce mieć zegarki,
ten sprzedaje folwarki - zacytowałem. Kiwnął głową. - TP. Tytus
Poletyłło?
- Tak sądzimy. Jacku, pokaż monetę.
- Tysiąc osiemset czterdziesty. Dziesięciogroszówka z mennicy
warszawskiej. Jest w niezłym stanie, jeśli pominąć wżery.
Zgubiona świeżo po wybiciu... W tym momencie wepchnięto do
jaskini Zosię. Była nieco poobijana i bardzo zmarznięta. -
Wybaczcie - powiedziała. - Nie udało mi się zwiać.
- Miałem cichą nadzieję, że tylko Jacek był na tyle głupi, żeby
się tu pchać - powiedział znużonym głosem pan Tomasz. - Ale
widzę, że dzieci w waszym wieku należy zamykać do klatek i
wypuszczać dopiero wtedy, kiedy dorosną... Urwał niespodziewanie
i zamarł ze wzrokiem wbitym w błyszczącą na jej piersi muszlę.
Zosia odczepiła ją i podała mu. - Ładna, wujku? - zapytała z
przymilnym uśmiechem. Obrócił ją w palcach. - Z grubsza wiemy,
co to jest, ale nie poradziłem sobie z datowaniem - wyznałem ze
skruchą. - Dwunasty wiek - powiedział. - Prawdopodobnie pierwsza
połowa. Dobre srebro i próba. Co najmniej pięćdziesiąt gramów.
Musiała należeć do kogoś znacznego. Widzicie ten gmerk?
Przechodziła pewnie z pokolenia na pokolenie jeszcze przez
kilkaset lat. To znak któregoś z ormiańskich rodów szlacheckich.
Zamyślił się. Milczeliśmy i my. Wreszcie odezwał się znowu. -
Szukałem cię, Pawle, na wszystkich ścieżkach wychodzących z
Doliny Świętego Jakuba. Przyszedłem z drugiej strony przez
przełęcz. Tam jest znacznie lepsze podejście, a miejscami nawet
szlak turystyczny malowany farbą na skałach. Chyba przed
dwudziestu, może trzydziestu laty, bo znaki od dawna wymagają
odmalowania. - Wybaczy pan, szefie, nie było warunków do
prowadzenia badań. Zaledwie się trochę rozgościłem, spotkałem
pańskich... Kiwnął głową. - Musimy zakończyć naszą ekspedycję -
powiedział zmęczonym głosem. - Pakowanie się w to dalej chwilowo
nie ma sensu. - Ale jesteśmy tak blisko - zaprotestował Jacek. -
 Nie widziałeś, wujku, naszego znaleziska. Na przełęczy
natrafiliśmy na kotwicę Arki! - Masz na myśli dwa duże okrągłe
kamienie z dziurami w środku, wykute z granitu? - zaciekawił się
pan Tomasz. - Dwa?
- Nie zdziwiłbym się, gdyby cała przełęcz była nimi usiana -
mruknął szef.-To nie kotwice, ale nagrobki z czasów przed
przyjęciem chrześcijaństwa. - Nagrobki? - zmartwiła się Zosia.
- Tak więc ekspedycję uznaję za nieudaną z przyczyn obiektywnych
i zakończoną. - Zgadzam się - potwierdziłem.
- A co powiedział ten Paczenko? - zaciekawiła się Zosia.
- Och, wiele ciekawych rzeczy. W 1939 roku był na kresach
wschodnich. Pojechał kontraktować zboże pod Lwowem. Wkroczyli
Rosjanie i wzięli go do niewoli. Postawili przed sądem, a
właściwie przed trójką orzekającą. Dostał administracyjnie
dziesięć lat lagru, ale nie za kołem podbiegunowym, a w
Kazachstanie. Przewieźli go do łagru etapowego nad Morzem
Kaspijskim. Siedziało tam wielu Ukraińców. Zawiązali spisek i gdy
wieziono ich na drugą stronę, zbuntowali się i opanowali statek.
Zawrócili na południe, chcieli dotrzeć do Persji. Ruscy
ostrzelali ich, dobili do brzegu w Azerbejdżanie i przedzierali
się niewielką grupką w stronę granicy z Turcją. Przeżyło ich
tylko dwu, on i Ormianin nazwiskiem Guś. - Guś? - zdziwiłem się.
- Hrabiego Alojzego na Ararat prowadził Ormianin Guś. We wsi
szukałem człowieka o takim nazwisku, ale go nie odnalazłem.
Mówili, że słyszeli o tej rodzinie, a wymarła przed wielu laty. -
 Więc potwierdza się nasza hipoteza. Istniał klan przewodników,
znających drogę do Arki i noszących nie ormiańskie, a rosyjskie
nazwisko Guś. - I co było dalej? - zaciekawił się Jacek.
- Doszli do Doliny Świętego Jakuba i zwiedzili zasypany klasztor.
- To wyjaśnia sprawę stłuczonej lampy naftowej - mruknąłem. -
Byliście wewnątrz klasztoru? - zdziwił się pan Tomasz.
- Byliśmy. Czterej Turcy byli tak mili, że odkopali wejście, tyle
tylko, że zaraz potem ktoś ich zastrzelił. A co do lampy, to
Adman prosił o określenie jej wieku i wycenę. - Aha. Potem ci
dwaj wyruszyli w góry i Paczenko tradycyjnie miał zawiązane oczy.
Wspinali się trzy dni, trzykrotnie nocowali w jaskiniach.
Czwartego dnia znaleźli się na miejscu. Arka wystawała z lodowca
w niewielkiej dolince. Guś pozwolił mu ją obejrzeć, ale z
zewnątrz, a potem sprowadził w dół po łagodniejszej stronie góry
i pożegnał. Sam zawrócił na Ararat. - Czegoś tu nie rozumiem -
powiedział Jacek. - Skoro Guś był Ormianinem, to skąd wziął się
tu, na Araracie. Mam na myśli tego pierwszego Gusia. - Wioska
Ahora była wsią ormiańską - wyjaśnił pan Tomasz.  - Taki kawał
od Armenii? Tam po drugiej stronie granicy jest chyba
Azerbejdżan. Wzniosłem oczy do sufitu, a pan Tomasz westchnął
ciężko.
- Oto efekty nieuctwa - powiedział z przyganą. - Pojechaliście
sobie ot tak, zupełnie w ciemno i nie zainteresowaliście się
historią regionu? To karygodne. Jacek spuścił głowę.
- Zacznijmy od początku. Czy wiecie, czym jest Armenia?
- To niewielkie państewko powstałe po rozpadzie Związku
Radzieckiego. Poprzednio państwowość miało chyba w latach
1918-1920, zanim podbili je komuniści. - A wcześniej?
- Pewnie jakaś mongolska dzicz - zaryzykowała Zosia.
- Mongolska dzicz? - pana Tomasza aż zatkało.
- Pierwsze wzmianki o plemieniu Armeńczyków pochodzą z I
tysiąclecia przed naszą erą - powiedziałem. - Ze związku plemion
wywodzących się z podobnych grup językowych powstało znane w
starożytności państwo Urartu. Ormianie liczą swoją państwowość
mniej więcej od tego okresu. - W latach 884-880 przed naszą erą -
 pan Tomasz kontynuował - władca Urartu, Aram, podporządkował
sobie okoliczne państwa i ogłosił się królem królów, czyli
cesarzem. Przez następne stulecie prowadzono ciężką wojnę
podjazdową z Asyrią i ostatecznie dano jej niezłego łupnia. -
Asyrii? - zdumiała się Zosia.
- Właśnie. Zresztą na Kaukazie żyje nadal kilka tysięcy
Asyryjczy-ków. Są potomkami ludu, który walczył z wszystkimi
okolicznymi państwami. Narodu, który wzniósł Niniwę - Miasto Krwi
i Żelaza. - Cywilizacje wyżej rozwinięte często podbijali
barbarzyńcy z gór- zauważył melancholijnie Jacek. W tym momencie
uznałem, że trzeba interweniować.
- Szefie, przypominam, że nie wolno być dzieci szkolnych. Pan
Samochodzik popatrzył na mnie i nieco uspokojony podjął wykład. -
 Urartejczycy wykopali między innymi kanały o długości
pięćdziesięciu kilometrów, ich ślady można nadal oglądać w
Turcji. Podczas pierwszej w tym regionie świata fali wędrówek
ludów w wiekach VII i VI przed naszą erą okrzepły podwaliny pod
właściwe państwo ormiańskie. Badacze uważają, że rolę dominującą
mogły tu odegrać ludy tracko - frygijskie. - Nie wyklucza się też
udziału Hurytów - dodałem skromnie. - Z tego tygla wytopił się
naród ormiański - oświadczył dumnie Pan Samochodzik. - Ormianie
podbili tereny aż po jezioro Wan na południu - machnął ręką. -
Ararat stał pośrodku północnych prowincji ich imperium. - W 440
roku przed naszą erą mieli już własne opracowania historyczne -
dodałem. - Tigranes II Wielki dokonał podbojów okolicznych ziem
i jego państwo sięgało od rzeki Kury na północy po Palestynę na
południu. Ormianie skutecznie przeciwstawiali się Rzymianom.
Podbili sporą część państwa Fartów, z którym nie radzili sobie
Rzymianie. Zabrali im "siedemdziesiąt dolin". - Później Rzymianie
odrobinę im dokopali - powiedziałem ze smutkiem. - Ale tylko
odrobinę - pośpiesznie uspokoił młodzież pan Tomasz. -
Chrześcijaństwo pojawiło się tu w pierwszym wieku naszej ery. W
217 roku zostało ogłoszone religią dominującą. - To przecież
wcześniej niż w Rzymie - Zosia była zaskoczona. - Pierwsze
rozbiory Ormianie przeżyli w III wieku. W 450 roku wybuchło
powstanie antyperskie, które doprowadziło po trzydziestu czterech
latach do odbudowy niepodległego państwa, choć już w znacznie
okrojonych granicach. - Walczyli także z Bizancjum i kalifami -
uzupełniłem. - Obecna Armenia zajmuje niecałe 10% dawnego
terytorium. - Młodzież Armenii uczyła się w szkołach Aten i
Rzymu, później Konstantynopola - ciągnął Pan Samochodzik. - Pisać
w swoim własnym języku, własnym alfabetem zaczęli już w I wieku.
Dlatego zastanówcie się, zanim powiecie "mongolska dzicz"! -
Czyli Ormianie ze wsi Ahora byli autochtonami? - zagadnęła Zosia.
- Tak. Na tych terenach Ormianie żyli aż do 1915 roku, kiedy to
nastąpiły straszliwe pogromy i rzezie Ormian. Wymordowano ich
wówczas półtora miliona, około 25% narodu. Ocaleli tylko górale
w Nagornym Karabachu, ale ten autonomiczny okręg dzieli od
Armenii trzydzieści kilometrów, a tereny te zasiedlają obecnie
Azerowie. To rodzi konflikt, bo Ormianie są chrześcijanami, a
Azerowie muzułmanami. Ale tak czy inaczej musimy zakończyć naszą
wyprawę. - Czy rezygnacja z dalszych badań tak blisko celu jest
zdradą nauki? - zapytał Jacek. - Wystarczy kilka dni... - Masz
zapasy? - ostudziłem go.
- Nie mamy sprzętu obozowego, śpiworów ani sprzętu wspinaczkowego
- dodał Pan Samochodzik. - Wszystko to mamy - zaprotestował
Jacek. - Ukryte w bazie wujka Pawła w piwnicy karczmy w Dolinie
Świętego Jakuba. - A masz pomysł, jak tam wrócić? - zagadnąłem. -
 Zresztą tam pewnie roi się od wojska. Lepiej wymyśl coś innego,
a na razie idziemy spać. Trzeba się wyspać, bo nie wiadomo, co
przyniesie nam jutro. - A kolacja? - zapytała siostrzenica szefa.
- Sądzę, że gdybyśmy mieli ją dostać, to byśmy ją dostali.
Poszliśmy spać głodni.

Wiał wiatr, ale było całkiem ciepło. Ścieżka mijała po lewej
stronie stożek Małego Araratu. Ludzie Admana szli gęsiego. Nie
śpieszyli się, może nie chcieli męczyć dwu rannych? - Dokąd
idziemy? - zagadnął pan Tomasz mijającego nas Admana. - Do Iranu
- wyjaśnił ochoczo dowódca. - Zadekujemy was w niedużej wiosce
i mam nadzieję, że nawiążemy kontakt z waszymi rodzinami, żeby
wpłaciły okup. Nie będziemy zdzierać. Wystarczy nam osiemdziesiąt
tysięcy dolarów za waszą czwórkę. - Czyżbyście wierzyli w potęgę
pieniądza? - zdziwił się Pan Samochodzik. - Sądziłem raczej, że
jako rewolucjoniści jesteście ideowcami. - Dopóki światem rządzą
Amerykanie, broń najłatwiej kupić za dolary - powiedział Adman. -
 Dobrą broń, rosyjską. Zachodnia jest zawodna w naszym klimacie.
Zresztą ponieśliśmy ostatnio duże straty w sprzęcie. Musimy mieć
fundusze na zakup wyposażenia. Trzeba też dać trochę dolarów
chłopom, którzy nas wspierają. To pomaga utrzymać zaplecze w
postaci ludności miejscowej. Gdy wygramy, będziemy mieli wolny
Kurdystan. Siądziemy sobie przed domami, będziemy pili herbatę
albo kawę i śpiewali. Zaprosimy was wówczas w gościnę. Zobaczycie
na własne oczy najdoskonalszy ustrój na świecie. Przyśpieszył i
niebawem znikł na czele kolumny.
- To przypomina opowieść profesora Wiercińskiego o tym, jak
złapali go partyzanci ze Świetlistego Szlaku - mruknął pan
Tomasz. - Co to jest Świetlisty Szlak? - zaciekawiła się Zosia.
- Z grubsza biorąc coś takiego jak ci tutaj - ogarnął gestem
niewielką karawanę. - Też chcą zbudować najdoskonalszy ustrój na
ziemi rabując turystów i mordując przedstawicieli władz. Tyle
tylko, że oni grasują w Peru. Wywodzą swe korzenie z czasów
powstania Tupaca Amaru II. W rzeczywistości zaczęli działać w
latach pięćdziesiątych. Cieszą się sporą sympatią ludności. Ot,
tacy amerykańscy Janosikowie. Rabują bogatych amerykańskich
gringos i rozdają część łupów ubogim ziomkom. - I co stało się
z profesorem Wiercińskim?
- Pobrali od niego "dobrowolną" składkę na rozwój swojego ruchu
w wysokości dwustu dolarów, a potem uraczyli dwugodzinnym
wykładem na temat maoizmu jako najdoskonalszego z ustrojów. - Nas
też to chyba nie minie, tylko składka jest nieco wyśrubowana -
mruknąłem ponuro. Granica z Iranem nie wyglądała specjalnie
imponująco. W szary granit wbito niewysoki betonowy słupek.
Przeszliśmy obok niego. Adman odwrócił się w stronę niegościnnej
dla niego tureckiej ziemi, po czym wykonał kilka międzynarodowych
obraźliwych gestów. - Znajdujemy się teraz na terytorium
Islamskiej Republiki Iranu - powiedział poważnie. - Ten region
zamieszkują Kurdowie, jednak obowiązuje nas prawo irańskie. Wyjął
z torby, którą miał przewieszoną przez ramię, biały zwój. -
Kobiety muszą mieć zakrytą twarz - podał go Zosi. Zrobiła się
czerwona. - Nie chcę!
- Nie chciałbym używać przymusu - powiedział. - Ale w końcu mnie
sprowokujecie. Przestraszona zasłoniła twarz i zapięła czarczaf.
Wyglądała w nim uroczo. Uśmiechnął się. - Tak znacznie lepiej.
Wy trzej będziecie musieli zapuścić brody. Pan Tomasz westchnął
ciężko. - Ustępuję wobec przemocy - powiedział.
- Spokojnie, na razie żadnej przemocy. Po prostu uszanowanie
odmienności kulturowej żyjących tu ludzi. - A co z naszą
odmiennością? - zaciekawił się Jacek.
- Jesteście u nas w gościach, więc nie wypada wam łamać w
brutalny sposób naszych zwyczajów - oświadczył wyniośle, po czym
odszedł. - Uduszę się pod tym - pisnęła Zosia. - Może dałoby się
go przekonać? - Myślę, że problem jest bardziej złożony - odezwał
się pan Tomasz. - Bardziej chodzi mu to, żebyś nie rzucała się
w oczy miejscowym młodzieńcom. Mogłoby dojść do jakiegoś
fermentu.

ROZDZIAŁ PIĘTNASTY

JESTEŚMY UWIĘZIENI • ZOSIA PLANUJE AKCJĘ • TELEFON PANA TOMASZA
•  SNUJEMY PLANY • GOŚCIE ADMANA • WIELBŁĄDY NASZYM WYBAWIENIEM



Godzinę później wkroczyliśmy do wioski. Wyglądała dość nędznie.
Na jej obrzeżu znajdowało się kilkanaście zagród dla zwierząt i
szopa, w której stały wielbłądy. Sama wioska była zbieraniną
lepianek z gliny i kilku wojłokowych jurt. Adman przywitał się
z miejscową starszyzną, po czym umieścił nas w niewielkiej chacie
posiadającej dwa pokoje, bieżącą wodę i inne wygody. Bieżąca woda
wyciekała z przerdzewiałego kranu, wychodek był w przyklejonej
do domu komórce, w oknach tkwiły kraty, a drzwi zaopatrzono w
solidne rygle. - No to jesteśmy uziemieni - powiedział pan
Tomasz.
- Może uciekniemy? - zaproponował Jacek.
- Właśnie - dodała jego siostra. - Trzeba opracować plan
ucieczki. - Jak dotąd wszystkie plany okazały się do kitu. Ale
słucham propozycji -westchnąłem. - Najpierw musimy opracować plan
wydostania się z tego budynku - powiedział Jacek. - Kraty w
oknach i drzwi wyglądają dość solidnie. Krat raczej nie uda się
nam przepiłować, nie mamy narzędzi. Za to mam scyzoryk. Można by
spróbować przedłubać się przez deskę koło skobla... - Chyba mam
żydowski włos - powiedział pan Tomasz.
- Żydowski włos? - zdumiała się Zosia.
- Cieniutka piła ze specjalnie hartowanej stali - wyjaśniłem. -
Produkowano takie przed wojną w krajach arabskich i szmuglowano
do Europy. Służyły zawodowym złodziejom do piłowania krat
sklepowych. Doświadczony rzezimieszek był w stanie wypiłować
kratę od witryny w ciągu dwu minut. Kroi żelazo prawie tak dobrze
jak zwykła piła drewno. Szef grzebiący w plecaku miał trochę
zmartwioną minę.
- Zostawiłem ten przyrząd w Warszawie - powiedział. - Miałem
zabrać, ale teraz widzę, że zostawiłem pudełko... Jacek jęknął.
Niespodziewanie pan Tomasz wyciągnął z plecaka telefon komórkowy.
- Zadzwonimy po pomoc - oświadczył z dumą.
- Hi, hi! - ucieszyła się Zosia.
Przeczuwałem coś niedobrego, ale nie odzywałem się.
- Tylko dokąd zadzwonimy? - zastanawiał się Pan Samochodzik. -
Na policję? - A zna pan numer? - zaciekawiłem się.
- Hmm... Nie znam.
- Można by zadzwonić do Polski - zaproponowała Zosia. -
Powiedzieć, co się stało i niech nas wyciągną. Może przyjaciele
z wojska wujka Pawia. Czerwone berety... Przyłożyłem jej dłoń do
czoła.
- Osiemdziesiąt - powiedziałem.
- Czego osiemdziesiąt? - nie zrozumiał Jacek.
- IQ. Jak ty sobie to wyobrażasz? Przylatuje helikopter, wysypują
się z niego polscy komandosi, wysadzają wioskę w powietrze,
wybijają ludzi Admana, a potem wracamy do domu w glorii i chwale?
- Do domu nie - burknęła z nadąsaną miną. - Najpierw musimy
odnaleźć Arkę. - Naoglądalaś się za dużo amerykańskich filmów -
powiedział jej wujek. - Jak to sobie wyobrażasz? - Przyleci
samolot...
- Skąd? Z Polski, bez międzylądowań? W przestrzeni powietrznej
kilku obcych krajów? Nawet gdyby mu się udało, to i tak paliwo
kosztuje. Poza tym skąd wziąć samolot? - No to na piechotę.
- Właśnie. Albo ciężarówką - zapalił się Jacek. - Podjadą w nocy,
przyładują z rakiet przeciwpancernych, a potem kałaszami. - Gdyby
głupota miała skrzydła, już bylibyście w drodze do domu -
powiedział pan Tomasz. - Dokąd dzwonimy? - Nie zadzwonimy -
powiedziałem. - Jesteśmy zbyt daleko od stacji przekaźnikowych.
Otworzył telefon i popatrzył na ekran.
- Faktycznie, zbyt niski poziom sygnału - powiedział ze złością.
- Jesteśmy zdani na siebie. - No to jak się wydostaniemy z tego
budynku? - zagadnął Jacek. - Chyba tylko prując drzwi. - Sądzisz,
że na noc nie wystawili straży? - spytał pan Tomasz. - A może
zrobimy podkop? - zaproponowała Zosia. - Wykopiemy łyżkami. W
kuchni jest komplet sztućców. - Jest nawet szufelka do popiołu -
 dodałem. - I pogrzebacz do spulchniania ziemi. Poza tym ściany
są gliniane i można je rozorać bez konieczności kopania dziury
do Australii. - No to na co jeszcze czekamy? - zapytał Jacek.
- Rozbicie ściany to kilka minut pracy - powiedziałem. - Kraty
w oknach to tylko atrapa. Są osadzone w glinie i można je bez
większego problemu wyłamać. Nie kraty tworzą więzienie. - Ale na
pewno pomagają - mruknął szef. - Więc co robimy? - Myślę, że
musimy opracować jakiś plan. Do tej pory uciekaliśmy przy
pierwszej sposobności. Tu zapewne będziemy lepiej pilnowani.
Musimy wiedzieć, dokąd będziemy uciekać. - Jesteśmy na styku
Turcji, Iranu, Armenii i Azerbejdżanu - zauważył pan Tomasz. -
Sto pięćdziesiąt kilometrów na południe jest Irak. - Narysujmy
mapę - zarządziłem.
Po kilku minutach na klepisku powstała mapa okolicy. Pan
Samochodzik popatrzył na nią z politowaniem, po czym wyjął z
plecaka dokładną mapę turystyczną. - Popatrzmy - mruknął. - To
chyba wieś Achczyk.
- Możliwe - zgodziłem się. - Możemy uciekać w głąb Iranu. Tego
się akurat nie spodziewają. Możemy też uciekać na północ. Jednak
trafimy prosto w wir wojny, którą Armenia i Azerbejdżan toczą o
Nagorny Karabach. Nawet jeśli ominiemy rejon walk, to i tak w
kraju trawionym wojną cudzoziemcy mogą wzbudzać bardzo mieszane
uczucia. - W najgorszym razie czeka nas aresztowanie i deportacja
- zauważył szef. - Albo proces o szpiegostwo lub aresztowanie do
wyjaśnienia. W dodatku Armenia znajduje się w stanie prawie
całkowitej blokady gospodarczej i jedyna droga ku wolności
prowadzi przez Gruzję. Północ Gruzji to znowu wojna domowa, bo
Gruzini walczą z Osetyjczykami. Wschód odpada, od zachodu wojna
z Abchazją. - Piekło - mruknął pan Tomasz. - Samolotem?
- Nie mamy pieniędzy, jeśli w ogóle latają samoloty.
- Ja mam - uspokoił mnie.
- Ale pewnie nie aż tyle.
- Pożyczymy w naszej ambasadzie w Erewaniu - zaproponował Jacek.
- Sądzę, że to nie jest dobry pomysł. W Armenii i Gruzji nie ma
na razie naszych placówek konsularnych. - Więc na zachód z
powrotem do Turcji? - zapytała Zosia.
- To najlepszy wariant. Tędy - puknąłem w mapę - od południa
Araratu przebiega szosa. Złapiemy na niej autobus do Igdiru, a
stamtąd bezpośrednio do Ankary albo Stambułu. - Jak długi jest
ten dystans? - spytał chłopak.
- Czterdzieści dwa kilometry. Jak widzicie, górę od tej strony
obiega droga gruntowa, zapewne stary szlak karawanowy. Łączy się
ze ścieżką, którą tu przyszliśmy. - Po drodze będzie dobrze iść
i nawet po ciemku trudno będzie się zgubić.
- Jest pełnia - dodał pan Tomasz. - Będzie jasno prawie jak w
dzień.
- Załóżmy, że udało nam się opuścić wioskę. Ile czasu
potrzebujemy, żeby dotrzeć do szosy? - Czterdzieści kilometrów? -
 zastanawiał się Jacek. - Doświadczony turysta idzie osiem
kilometrów na godzinę. - Po dobrej szosie - zauważyłem. - No i
oczywiście doświadczony turysta. - Może cztery kilometry -
zaproponował pan Tomasz.
- Dobrze. A więc osiem do dziesięciu godzin marszu. Jeśli
uciekniemy o dziesiątej wieczorem, bo o tej porze idą spać -
wyjrzałem oknem dla uzyskania potwierdzenia. - Poszli spać. To
gdzieś na szóstą albo ósmą rano będziemy przy szosie. - Na to na
co czekamy? - Jacek aż poderwał się z podłogi. - Jeszcze nie
wszyscy poszli spać. Poza tym myślę, że dzisiaj musimy wypocząć.
Teraz jeszcze jedna kwestia. Ile czasu upłynie, zanim zauważą,
że nas nie ma do chwili gdy wyruszy pościg? I na jaką odległość
zdążymy się oddalić.
- Załóżmy taki wariant - powiedział pan Tomasz. - Uciekliśmy o
dziesiątej. O północy spostrzeżono naszą ucieczkę. Wyrusza
pościg... A my jesteśmy w odległości ośmiu do dziesięciu
kilometrów, czyli nie przekroczyliśmy jeszcze granicy Iranu. Czy
sądzicie, że mamy szansę, jeśli oddamy się do niewoli irańskim
lub tureckim pogranicznikom? - Nie sądzę, by to był dobry pomysł
- zauważyłem. - Mogą być w zmowie. Nie podoba mi się łatwość, z
jaką Adman przekroczył granicę. - A może ona w ogóle nie jest
pilnowana?-zastanawiał się Jacek. - To też możliwe. Jeśli już
jednak oddawać się w czyjeś ręce, to tylko tureckie. - Jeśli
będziemy mieli dwie godziny przewagi, to nie dogonią nas -
zauważył Jacek. - O ile będziemy szli szybko... - Wskoczą do
ciężarówek i na wielbłądy i gwarantuję ci, że dopadną nas po
kilku minutach. Zamilkliśmy, a w końcu poszliśmy spać.

Rano po śniadaniu przyszedł do nas Adman.
- Macie swobodę poruszania się w obrębie wioski - powiedział. -
Musicie jednak oddać lusterka. Latają nad nami samoloty z Europy
do Teheranu. Moglibyście nadawać sygnały świetlne. Nie radzę
oddalać się poza granice wioski. Pełno tu skorpionów na stepie.
Poza tym moi ludzie mogliby to opacznie zrozumieć. Poszedł sobie.
Wyszliśmy przed naszą kwaterę.
- Rozdzielmy się - zaproponowałem. - Musimy ustalić, gdzie
trzymają samochody i zwierzęta, jak też ilu Adman ma ludzi. -
Zabraniam kraść broń - powiedziałem patrząc surowo w stronę
Jacka. - Nawet gdyby leżała zupełnie na wierzchu. I nie
zwiewajcie na własną rękę, choćby była ku temu okazja.
Spotkaliśmy się ponownie na obiedzie. Były placki z mięsem i
kawa. - Oni chyba nie słyszeli o witaminach - jęknęła Zosia. -
Ja dostanę szkorbutu. - Masz w organizmie wystarczające stężenie
witaminy C, żeby przez kilka miesięcy nie musieć się tym martwić
- uspokoiłem ją. - Zresztą możemy poprosić o cebulę do placków.
Najwyżej nam odmówią. - Niezły jest też czosnek - zauważył pan
Tomasz. - Zwłaszcza młody. Po południu Adman widocznie doszedł
do wniosku, że już dość spacerów, zamknął nas bowiem w domku. -
Coś się szykuje - zauważyła Zosia. - Czuję jakieś napięcie w
powietrzu. - E, bzdury - mruknął Jacek. - Jesteś przywrażliwiona
na skutek noszenia tej firanki na twarzy. - To wcale nie firanka
- zdenerwowała się - ale nawet praktyczny strój. - Faktycznie na
coś się zanosi - przerwałem im patrząc przez okno. - Coś
poważnego? - zapytał pan Tomasz.
- Na to wygląda. Patrzą na wschód i trzymają broń w pogotowiu.
Nosili też jakieś butelki. Może z koktajlami Mołotowa. - Czyżby
ktoś ich wytropił?
- Nie wiem. Gdyby poczuli się zagrożeni, pewnie uciekliby do
Turcji albo raczej do Azerbejdżanu. - Tam pewnie nie lubią
Kurdów.
- Racja. Z drugiej strony na prezydenta wybrali byłego pierwszego
sekretarza...
Nieoczekiwanie na skraju wsi wybuchła gwałtowna palba karabinowa.
Odpowiedziały jej dalsze wystrzały. - Wolność? - zaciekawiła się
Zosia. - Wojsko atakuje to gniazdo żmij. - Nie. To nie brzmi jak
wymiana ognia. Połóżcie się na ziemi. Leżeliśmy i słuchaliśmy.
Wystrzały zbliżały się. Wyjrzałem ostrożnie. Do wsi wjechał spory
oddział na dwu zdezelowanych studebakerach, pamiętających jeszcze
chyba drugą wojnę światową. Mężczyźni zeskakiwali z pojazdów i
witali się z miejscowymi. Z kałasznikowów poleciały w niebo
długie serie na wiwat. - Mamy problem - powiedziałem. -
Przyjechało uzupełnienie. Wieczorem po kolacji Kurdowie urządzili
sobie zabawę połączoną ze strzelaniem z kałasznikowów na wiwat. -
 Gdyby nie byli muzułmanami, byłaby szansa, że się pochleją i
posną - zauważył melancholijnie Pan Samochodzik. - A tak,
niestety nic z tego... Obserwowałem bawiących się. Tańczyli i
pociągali z butelek jakiś płyn. - Chyba jednak piją alkohol -
zauważyłem.
- Niemożliwe - zaprotestował szef. - Przecież islam zabrania.
Palnął się w głowę aż zadudniło. - To nie muzułmanie. To
komuniści.
- Właśnie - powiedziałem - komuniści. Mogą pić i korzystają.
Wszedł Adman. Był już trochę zawiany. - Słuchajcie, drodzy
zakładnicy - powiedział. - Dziś świętujemy powrót do domu. Nie
chcę, żebyście zwiali. Dlatego... - rzucił nam na ziemię cztery
pary kajdanek. Skuł nas nawzajem nadgarstkami, a ostatnią parę
przypiął do solidnie wpuszczonego w ścianę metalowego kółka.
Minęły dwie godziny. Sądząc po nasilającej się ilości strzałów
zabawa była bardzo wesoła. - Dobra - odezwałem się. - Nie ma się
co zasiadywać.
- Co chcesz przez to powiedzieć? - zdziwił się szef.
- Wlejemy.
- Jak? - Zosia potrząsnęła łańcuszkiem.
Wyjąłem z jej czarczafu agrafkę i po piętnastu minutach
poodpinałem kajdanki. - Dogonią nas - zauważył ponuro Pan
Samochodzik.
- Spokojna głowa - uśmiechnąłem się. - Przecież nie będziemy
uciekali na piechotę. Podszedłem do wychodka i jednym kopnięciem
rozwaliłem jego ściankę wykonaną z kiepskiej tektury. - Droga do
wolności stoi otworem. Zabieramy wszystko co może nam się
przydać... Nie było tego dużo: plecak szefa i nasze pledy. Wieś
spała. Przemknąłem się na główny plac. Przybysze i tubylcy leżeli
zalani tu i ówdzie. Ogniska przygasły. Broń i pozrzucane mundury
poniewierały się wokoło. Gdyby armia turecka wpadła tej nocy na
pomysł kilkukilometrowego wypadu na irańską stronę, mogłaby
wyeliminować cały oddział. Adman zalany w trupa spoczywał
malowniczo na wyciągniętym przed dom dywanie. Obok niego stały
dwie flaszki po bimbrze i zatłuszczony talerz. Ogryzione baranie
udo trzymał jeszcze w ręce. Miałem ochotę złamać mu nogę albo w
inny sposób unieszkodliwić, żeby jakiś czas nie mógł nas ścigać,
ale nie odważyłem się. To byłoby zbyt ryzykowne. Przekradłem się
do dwóch ciężarówek. Podniosłem pokrywy i odkręciłem kurki
olejowe. Do każdego silnika wsypałem garść ulicznego pyłu.
Podniosłem z ziemi automat i dwa pistolety. Szef, Zosia i Jacek
czekali tam, gdzie ich zostawiłem. Na widok broni Pan Samochodzik
skrzywił się. - Nie lubię używać broni, ale może się przydać -
powiedziałem. Przekradliśmy się do szop. Pilnował ich jeden z
ludzi Admana. Pilnował to może zbyt wiele powiedziane, spał
bowiem jak zabity, tuląc do siebie butelkę z mętną zawartością.
Po zapachu poznałem bimber z ziemniaków. Osiodłałem szybko cztery
wielbłądy i wyprowadziłem je przed szopę. Nie znałem
odpowiedniego słowa, ale po chwili położyły się posłusznie.
Wsiedliśmy na nie i podniosły się. Ruszyłem przodem.


ROZDZIAŁ SZESNASTY

POŚCIG • MOJE POŻEGNANIE Z PANEM TOMASZEM •
POTYCZKA NA SZLAKU • PERTRAKTACJE • PRAWO STEPU
• TRZĘSIENIE ZIEMI • TYSIĄC DOLARÓW NAGRODY ZA
MNIE • ORMIANIN GUS



Niebo nad nami było cudownie wygwieżdżone. Wielbłąd idąc
potwornie kołysał, bił od niego silny zapach zwierzęcia. Woń
przywodziła mi ma myśl oborę pełną krów. Może nawet zbyt pełną. -
 No i jak wam się jedzie? - zapytałem towarzyszy.
- Trzęsie - jęknął szef. - Ale na szczęście idzie tam gdzie go
kieruję. A dokąd jedziemy? - W stronę Małego Araratu - machnąłem
ręką. Ośnieżony szczyt leżący jakieś dwadzieścia kilometrów od
nas lśnił cudownym blaskiem. - Okrążymy górę od południa i
wyjedziemy od razu na łagodniejsze zbocza. - Nigdy w życiu nie
kradłem wielbłądów - powiedział Jacek. - Co oni pili? - Bimber
z kartofli - wyjaśniłem. - Sami widzicie, jak zdradliwy jest
alkohol. Właśnie tracą osiemdziesiąt tysięcy dolarów. Nie licząc
czterech wielbłądów, siodeł i honoru. Mogliśmy na tym zarobić
porywając Admana. Był zalany w trupa, ale to trochę ryzykowne.
A co do kradzieży wielbłądów, to u większości plemion koczujących
dają za to kulkę w głowę, więc lepiej nie nabieraj wprawy.
Widząc, że oswoili się już z jazdą popędziłem swego wierzchowca.
Ruszyliśmy szybciej. Góry powoli zbliżały się. Wreszcie teren
zaczął się wznosić. Odnaleźliśmy trakt ubity tysiącami
wielbłądzich racic, biegnący w interesującym nas kierunku.
Wyjechaliśmy na spore wzniesienie. Obejrzałem się i podniosłem
lornetkę do oczu. Odnalazłem wioskę. Przypatrzyłem się uważniej.
Między domami biegali ludzie. - Zorientowali się, że nas nie ma -
 powiedziałem cicho. - Teraz nie wolno nam się zatrzymywać.
Zarżną swoje wielbłądy, byle tylko nas dogonić. Zostało im chyba
sześć zwierząt. Starałem się wybrać dla nas najlepsze, ałe nie
jestem znawcą. Mamy sporą przewagę, ale mogą zechcieć gonić nas
do skutku. Z pewnością są uzbrojeni i granica ich nie zatrzyma. -
 Może to zrobi turecka armia - mruknął pan Tomasz. - Tylko trzeba
się dostać do Turcji. Ruszyliśmy szybciej. Po dwu godzinach
usłyszałem odległy jeszcze tętent pogoni. Podałem pistolet panu
Tomaszowi. - Odbezpieczony - powiedziałem cicho.
- Rozumiem - odpowiedział. Drugi chciał wziąć Jacek.
- W twoim wieku strzelać do ludzi? - ostudziłem go.
- Ale... Będę celował w wielbłądy.
Dałem mu pistolet. Sam odbezpieczyłem karabin. Gnaliśmy bardzo
szybko, a posłuszne zwierzęta niosły nas na swoich grzbietach.
Szlak zakręcał ku południowi. Zamyśliłem się. Młodzież odjechała
daleko do przodu. Zrównałem się z wielbłądem Pana Samochodzika. -
 Jedźcie - rozkazałem. - Zostanę i zatrzymam ich. Szef popatrzył
mi w oczy. - Pawle...
- Panie Tomaszu, poznanie pana było dla mnie prawdziwą
przyjemnością. Może się jakoś wywinę. Trudniej wytropić jednego
człowieka niż czwórkę. Dogonią nas najdalej za dwadzieścia minut.
Kiwnął głową i chciał oddać mi pistolet.
- Nie wiem, jak wygląda wasza droga. Może się przydać -
powiedziałem. Miał w oczach łzy. Podałem mu zegarek.
- Gdyby coś się stało, proszę go przekazać mojemu bratu. Pewnie
za dwa tygodnie zamelduję się w Warszawie. Jeśli po miesiącu nie
wrócę... - Będziemy cię opłakiwać - powiedział. Wzruszenie
ścisnęło mi gardło. - Masz wrócić, Pawle - powiedział surowo. -
Bez ciebie faceci w rodzaju Jerzego Batury rozprawią się z naszym
ministerstwem zanim zdążymy się obejrzeć. Musisz mi pomóc szukać
siatki wewnątrz instytucji. Obiecaj mi, że wrócisz. - Obiecuję.
Uścisnęliśmy sobie dłonie i szef odjechał. Zeskoczyłem z
wielbłąda i puściłem go wolno. Sam położyłem się wygodnie na
sporej skałce nad drogą. Przełączyłem automat na strzelanie
pojedyncze. Pierwszy wielbłąd ukazał się po dziesięciu minutach.
Wystrzeliłem i udało mi się go spłoszyć. Siedzący na nim spadł
na ziemię i zawył. Wierzchowiec tymczasem zniknął w ciemności.
Po chwili nadjechał kolejny. Wielbłąd trafiony w drewnianą
kulbakę siodła zakwiczał i poniósł. Jeździec wylądował na ziemi,
chyba złamał sobie nogę. Trzeciego nie zdołałem dobrze trafić.
Zwierzę ugodzone w pierś padło martwe. Zrobiło mi się przykro z
tego powodu. Po chwili nadjechał czwarty jeździec. Jego wielbłąda
trafiłem w nogę. Wszyscy czterej zalegli w rowie po drugiej
stronie traktu i zasypali mnie gradem kuł. W kilka minut później
nadjechała rozklekotana ciężarówka, a na niej kilku ludzi
ziejących chyba żądzą natychmiastowej zemsty, jadąc strzelali
bowiem na wiwat. Trafiłem w oponę i pojazd zatrzymał się. Z
ciężarówki zeskoczył Adman i mocno pijanym głosem zaczął wydawać
rozkazy. Po chwili kilku co bardziej przytomnych wycelowało broń
w kierunku mojej skałki. Przywarłem do niej ciasno i przez kilka
minut słuchałem gwizdu kuł przelatujących mi nad głową. Wyjrzałem
ostrożnie, gdy przerwali ostrzał. Dwaj zmieniali magazynki,
pozostali kłócili się z Admanem, pokazując na trakt. Najwyraźniej
chcieli podjąć pościg. Jeden z nich odkręcał właśnie
przestrzelone koło pojazdu, zapewne po to, żeby je wymienić.
Przeliczyłem pozostałe naboje, po czym posłałem jedną cenną kulę
w silnik pojazdu. Sądząc po odgłosie trafiłem w chłodnicę.
Dobiegła mnie straszliwa wiązanka przekleństw, a potem nastąpiła
kanonada. Gdy ucichła przeczołgałem się spory kawałek i
wyjrzałem. Szykowali się do wymarszu. Jeden z nich oglądał
postrzelone wielbłądy i biadał nad nimi. - Daniec - wrzasnął
Adman. - Nie uda się wam!
- Precz z komuną! - wrzasnąłem i wystrzeliłem zmuszając go do
schowania się w rowie. - Poddajcie się! Darujemy wam życie! -
krzyknął. Myślał, że jesteśmy tu wszyscy razem! - Spadaj -
pisnąłem naśladując głos Zosi.
- Paweł, wpłyń na nich - krzyknął Adman. - Nie chcemy rozlewu
krwi. Poddajcie się, to zabierzemy was do wioski. Weźmiemy za was
tylko dwadzieścia tysięcy. Nic wam się nie stanie, za dwa
tygodnie będziecie w domu. - Czekaj - zawołałem. - Daj nam z pół
godziny na naradę!
- Dziesięć minut!
- Dwadzieścia pięć - byłem nieustępliwy.
- Piętnaście - zaproponował.
- Dwadzieścia!
- Dobrze. Niech będzie. Dwadzieścia minut.
W ciągu dwudziestu minut pan Tomasz i młodzi oddalą się o kolejne
trzy lub cztery kilometry. Doliczając wymianę ognia, która trwała
dobry kwadrans mają szansę znaleźć się nawet osiem kilometrów
stąd. Mało, mało. Odczekałem dwadzieścia minut. - I co? - zawołał
Adman. Pogrubiłem nieco głos udając szefa. - Mówi Pan Samochodzik
- huknąłem. - Uważam, że pan kłamie. Za kradzież lub zabicie
wielbłąda grozi wśród ludów koczowniczych kara śmierci. Chcemy
mieć gwarancje bezpieczeństwa dla mojego przyjaciela. Naradzali
się kilka chwil. Słyszałem podniecony głos Admana, ale nie
rozumiałem po kurdyjsku. Cóż, tak to jest, jeśli człowiek nie
uczy się obcych języków. - Gwarantujemy wam pełne bezpieczeństwo.
Paweł jako sprawca kradzieży zostanie wychłostany w obecności
wszystkich mieszkańców wioski, a właścicielowi ukradzionych
zwierząt musi oddać złoty zegarek - zaproponował Adman.
Popatrzyłem na swój czasomierz. Czterdzieści minut.
- Zgubiłem zegarek - zawołałem swoim głosem. - Czy właściciel nie
zgodziłby się na inne odszkodowanie? Rozgorzała dyskusja. Ktoś,
zapewne właściciel wielbłąda wrzeszczał coś gardłowym głosem. -
Daniec, on zgadza się przyjąć jako odszkodowanie pięćset dolarów,
jeśli pozostałym wielbłądom nic się nie stało. - Są bezpieczne -
 odpowiedziałem. - Nie podoba mi się ta chłosta. Czy nie dałoby
się jej uniknąć za dopłatą? Naradzali się burzliwie. - Pawle, nie
da rady - odezwał się Adman. - Oni i tak poszli na duże
ustępstwo, bo chcieli ci odrąbać rękę. "Wesoły naród. Ale sam bym
tak zrobił" - pomyślałem.
- Dlaczego? - zdziwiłem się.
- Gdyby tradycja nie była podtrzymywana, wkrótce przepadłaby, a
nasz naród razem z nią - odpowiedział. - Prawa stepu są surowe,
ale sprawiedliwe. Spojrzałem na zegarek. Prawie godzina. W tym
momencie wybuchły wrzaski koło drogi. Przegapiłem dwu bardziej
trzeźwych, którzy w świetle latarki badali odciski wielbłądzich
racic. - Daniec! - zawołał Adman.
- Słucham cię, słucham.
- Oni uciekli!
- A mieli czekać, aż będziecie ich chłostać albo obcinać im ręce?
Już ich nie złapiecie. Nie macie wielbłądów, nie macie
ciężarówki. - Choćby na piechotę - zawołał Adman. - Znamy tu
ścieżki na skróty. Kilku bojowników wylazło z rowu na drogę. Na
czele grupy, która pragnęła gonić pana Tomasza choćby na
piechotę, stanął wysoki chudzielec obwieszony malowniczo taśmami
do ckm. Wyglądał jak z kiepskiego filmu przygodowego. Wrażenie
to potęgował fakt, że nigdzie nie widziałem karabinu, do którego
mógłby te taśmy zaczepić. Aby zniechęcić ich do pościgu
wystrzeliłem trafiając prowodyra w udo. Wywalił się na ziemię
krwawiąc i złorzecząc. Znowu posypały się kule, ale tym razem
strzelali już dużo oszczędniej. Widocznie amunicja im się
wyczerpywała. Pochowali się za to do rowu. Czekaliśmy. Każda
minuta zwiększała szansę pana Tomasza i młodzieży. Popatrzyłem
na niebo nad głową. Nieduży świetlisty punkt przesuwał się wśród
gwiazd. Jakiś sztuczny satelita? A potem nisko nad horyzontem
spostrzegłem jasną plamkę, która zbliżała się w naszą stronę jak
wściekła pszczółka. Po chwili usłyszałem brzęczenie. Helikopter.
Moi przeciwnicy też go dostrzegli. Piloci włączyli szperacz i po
chwili wymacali ciężarówkę. Odpalili rakietę, która rozniosła
samochód na strzępy. Postanowiłem opuścić to miejsce.
Maszerowałem naprzód, a znalazłszy wąską ścieżkę zacząłem wspinać
się do góry.

Tropili mnie od świtu. Wspinałem się właśnie wąskim żlebem, gdy
zadzwoniła kula odbita od granitu. Obejrzałem się. Adman postawił
na nogi chyba całą wioskę i ściągnął kilka dodatkowych oddziałów.
Sylwetki widać było na graniach i w żlebach. Wszyscy wędrowali
mozolnie pod górę wypatrując właśnie mnie. Któraś grupa posuwała
się żlebem, który wybrałem. Ta część Małego Araratu zasadniczo
nie była miejscem przeznaczonym dla alpinistów. Skała mocno
popękana kruszyła się pod palcami. Dość nieoczekiwanie natrafiłem
na trzymetrowy próg skalny. Z największym trudem zdołałem wspiąć
się na górę. Wyjrzałem zza krawędzi. Dostrzegłem ich. Trzech
najbardziej zawziętych wdrapywało się żlebem jakieś sto
pięćdziesiąt metrów niżej. Zauważyli mnie. Jeden z nich zmęczonym
gestem ściągnął karabin z pleców i wycelował. Kilka kuł gwizdnęło
w powietrzu. Swojego kałasznikowa wyrzuciłem już dawno, bo i tak
nie miałem do niego amunicji. Stok złagodniał. Strasznie chciało
mi się pić. Co kilkanaście kroków słyszałem wodę, która płynęła
pod skałą. Zza szczytu wysunęły się chmury. Pociemniało, a potem
zaczął padać nieśmiały deszczyk. Wspinałem się coraz wyżej, aż
wreszcie dotarłem na ścieżkę biegnącą trawersem w stronę
przełęczy. Ruszyłem nią kłusem, choć płuca odmawiały
posłuszeństwa w rozrzedzonym powietrzu. Chciałem zakręcić przez
przełęcz w kierunku południowym, ku łagodnym stokom opadającym
w dolinę, ale na przełęczy obozowała jakaś banda. Wyminąłem ją
zanim zdołali mnie zauważyć i ruszyłem znów trawersem, tym razem
wokoło Wielkiego Araratu. Minąłem dolinkę, w której schwytano
pana Tomasza, i postarałem się ukryć na pociętym pęknięciami
zboczu. Niebawem przestałem słyszeć głosy goniących mnie. W
kilkanaście minut później opadła mgła. Białe tumany w parę chwil
zupełnie ograniczyły widoczność. Usiadłem pomiędzy głazami i
ciężko dyszałem. Przed oczyma wirowały mi kolorowe kółka. - U,
niedobrze - mruknąłem.
Dziwne uczucie, że żołądek podchodzi mi do gardła, wpierwszej
chwili zignorowałem. Dopiero gdy z hurkotem posypały się
kamienie, zrozumiałem: trzęsienie ziemi. Góra drgnęła
spazmatycznym ruchem. Skały pękały z trzaskiem, a wokoło
potoczyły się w dół głazy wielkości samochodów. Wcisnąłem się w
kąt pomiędzy dwoma blokami skalnymi, które jak dotąd pozostawały
nieruchome. Z góry spadło na mnie kilka kawałków kamienia,
naciągnąłem kurtkę na głowę i dodatkowo okryłem się zrolowanym
pledem. W samą porę, chwilę później bowiem uderzył weń kawałek
granitu o masie około kilograma. Wstrząs ustał. Wyjrzałem
ostrożnie z kryjówki. Jeszcze przez parę minut dobiegał mnie
łomot kamieni toczących się gdzieś w dół. Ruszyłem ścieżką.
Niespodziewanie nastąpił kolejny wstrząs. Z góry posypały się
kamienie wielkości domów, ale tym razem nie miałem gdzie się
schronić. Pobiegłem naprzód szukając jakiegoś osłoniętego
miejsca. Niespodziewanie dostrzegłem wylot jaskini Zanurkowałem
weń. Drżenie narastało. Miażdżony granit wydawał jęki. Huk
kamiennej lawiny stał się ogłuszający. Położyłem się na ziemi.
Jaskinia była malutka. Zapaliłem latarkę i oświetliłem jej
wnętrze. Na ścianie ktoś wyskrobał w granicie wizerunek ludzkiej
ręki. Pod spodem nasmarowano sadzą napis. Oświetliłem go.

Tu był Paczenko z Wojsławic

Zachciało mi się śmiać.
- Brakuje już tylko herbu hrabiego Alojzego - mruknąłem.
Oświetliłem drugą ścianę i znalazłem go. Wstrząs przewrócił mnie
na ziemię. Na zewnątrz trwało istne pandemonium. Wyjrzałem
ostrożnie i spostrzegłem, że pada śnieg. Góra drżała, a on padał
spokojnie i równiutko. Zebrałem go ostrożnie w garść i ugasiłem
dokuczliwe pragnienie. Zastanawiałem się, czy ludzie Admana
przeżyli. Niespodziewanie od północy uderzył wiatr. Zdjąłem
kurtkę i podparłszy ją na kilku badylach stanowiących chyba w
zamierzchłej przeszłości czyjeś legowisko, zatkałem nią wylot
jaskini. Zrobiło się odrobinę przytulniej. Powoli zmęczenie
wzięło górę i zapadłem w sen.

Obudziłem się około ósmej rano. Wyjrzałem z jaskini. W nocy spadł
śnieg i bardzo się ochłodziło. Wytrzepałem kurtkę ze śniegu i
wykonałem kilka wymachów ramionami, żeby trochę się rozgrzać.
Wyszedłem przed jaskinię i rozejrzałem się. Trzęsienie ziemi
zmieniło nieznacznie obraz góry. Zniknęły krzaki i porosty.
Wszędzie leżały świeżo oderwane kawałki granitu, pumeksu i skał
magmowych. Ruszyłem naprzód ścieżką. Nieoczekiwanie doznałem
wrażenia, że ktoś za mną idzie. Obejrzałem się i zobaczyłem
jakiegoś Kurda z automatem w pozycji gotowej do strzału. -
Naprzód - zakomenderował po rosyjsku. Ruszyłem ostrożnie. Szedł
za mną w odległości około pięciu metrów. "Jeśli pojawi się jakiś
żleb, rzucę się w dół i może uda mi się ukryć, zanim wystrzeli" -
 pomyślałem. Nie zdążyłem zrealizować swojego błyskotliwego
planu, wyszedłem bowiem prosto na niewielką dolinkę. Stało w niej
dwu innych Kurdów, także z bronią gotową do strzału. Musieli mnie
chyba wytropić nocą i tylko czekali aż wyjdę z groty. Miałem
ochotę zakląć. Podniosłem ręce. - Paweł Daniec - mruknął jeden
z nich. Wyglądał na dowódcę tej trójki. - Mamy rozkaz komendanta
Admana - dodał po rosyjsku. - Gdzie ten drugi i dzieci? - Zginęli
podczas trzęsienia ziemi - zełgałem błyskawicznie. - Zabrała ich
kamienna lawina. Ja szedłem z tyłu i dlatego ocalałem. -
Wczorajszy wstrząs kosztował życie wielu naszych ludzi -
powiedział w zadumie. - Niektórych nie byłoby na górze, gdyby nie
musieli ciebie ścigać. - Pretensje kierujcie do Admana. To on
uparł się, żeby mnie uwięzić. Kurd splunął.
- Adman biznesmen. Bierze pieniądze za zakładników, ale
niechętnie się dzieli. Teraz będzie musiał niezależnie od tego,
czy weźmie. Obiecał nagrodę. Tysiąc dolarów za każdego z was. -
Dam półtora tysiąca - przebiłem natychmiast ofertę. - Przy sobie
mam dwieście dolarów zaliczki, a resztę prześlę wam z Warszawy.
Rozmówca uśmiechnął się odsłaniając pożółkłe zęby. - Ech, nie
warto czekać. Adman blisko, Warszawa daleko.
- Dwa tysiące?
Zamyślił się, a potem pokręcił głową.
- Lepszy wróbel w garści...
- Ile?
- Nie będziemy się ciągać. Przekażę cię Admanowi. Uniósł karabin.
- Zaraz - zdenerwowałem się. - Chcesz mnie zastrzelić?
- Adman powiedział: tysiąc dolarów za Dańca. Żywego lub martwego.
Lepiej martwego. Zamknąłem oczy. W tej chwili usłyszałem trzy
wystrzały. Oczekiwałem uderzenia pocisku i bólu, ale nic takiego
nie nastąpiło. Otworzyłem oczy. Dwaj Kurdowie trzymając się za
przestrzelone uda leżeli na ziemi. Trzeci ściskał postrzeloną
dłoń. Karabiny rzucili. W ich oczach malowało się przerażenie.
Z góry schodził mężczyzna w moim mniej więcej wieku. Był niższy
ode mnie o głowę, miał ciemne oczy i włosy oraz dość grube brwi.
Od kilku dni nie znalazł widocznie czasu, aby się ogolić.
Uśmiechnął się lekko. W dłoni trzymał pistolet maszynowy z
celownikiem laserowym. - Tak lepiej - powiedział do nich po
rosyjsku. Podniósł porzucone karabiny i zrzucił je do przepaści.
- A teraz, kierunek Iran, biegiem marsz! Kulejąc oddalili się. -
 Jestem Guś - powiedział. - To pan mnie szukał? Mówił po rosyjsku
ze śpiewnym ormiańskim akcentem. - Paweł Daniec - przedstawiłem
się. - Dziękuję za uratowanie życia. Pachniało spalonym prochem
i śmiercią. Przybysz popatrzył na mnie. Jego ciemne oczy
wypełniał obłęd. - Drobiazg - uśmiechnąłem się. - Wnioskując z
rozmowy, którą podsłuchałem, naraził się pan człowiekowi o
nazwisku Adman Sahar? - Przetrzymywał mnie jako zakładnika.
- I trójkę pańskich znajomych. Chłopca, dziewczynkę i starszego
mężczyznę w okularach... - Skąd pan wie? Uśmiechnął się.
- Gdy dziś rano podziwiałem okolicę, widziałem ich po drugiej
stronie góry czekających przy szosie na autobus. - Szosa biegnie
dwanaście kilometrów od podnóży Araratu. Nie mógł ich pan
widzieć. Nie na tyle dobrze, żeby rozpoznać... - Mam dobrą
lornetkę. Na tyle dobrą, żeby ich zidentyfikować. Widziałem was
wcześniej. Wsiedli i pojechali. - No to są bezpieczni. Chwała
Bogu! Uśmiechnął się.
- Oni tak. My niestety nie. Adman poderwał dwustu ludzi.
Kilkunastu zginęło wczoraj. Reszta dyszy zemstą. W dodatku w pół
godziny po tym, jak odjechali pańscy znajomi, pojawił się na tej
samej szosie oddział turecki. Co najmniej tysiąc żołnierzy.
Rozłożyli się obozem po tamtej stronie góry. Mają pięć
helikopterów i zapewne wiele ciekawych pomysłów, co zrobić z
Kurdami i innymi nieproszonymi gośćmi. Pan do Arki? Pytanie
całkowicie zbiło mnie z tropu.
- W pewnym sensie tak. Machnął ręką.
- Tu się nie wspina "w pewnym sensie". Można wchodzić na Ararat,
aby zdobyć wierzchołek góry. W takim wypadku spotkalibyśmy się
bliżej szczytu, zresztą brakuje panu sprzętu wspinaczkowego.
Gdzieś w oddali ktoś wystrzelił z karabinu. - Można też szukać
Arki. Różni tu przychodzili. Jedni znali znaki, inni nie. Czym
pan się kieruje? - Był tu kiedyś jeden człowiek... Mam jego
dziennik. Guś uśmiechnął się szeroko. - Różni tu bywali.
Niektórzy z nich spisali potem swoje wrażenia. Też chce pan
napisać dziennik? - Może tylko wspomnienia. Kiwnął poważnie
głową.
- Pomogę panu, nie wpisaniu, w tym jestem kiepski. Dostarczę
wrażeń... Zrezygnowany powlokłem się za nim przywaloną głazami
ścieżką.

ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY

WSPINACZKA • PRZEWODNIK • ZWŁOKI U STÓP ŚCIANY •
NAPOWIETRZNY CMENTARZ • HERB HRABIEGO ALOJZEGO
• BIWAK POD GOŁYM NIEBEM • ARKA NOEGO • TERMIT •
POŻAR • PARALOTNIA • POLOWANIE NA MNIE • SELIM



Pięliśmy się do góry. Po nocnym trzęsieniu ziemi ochłodziło się
znacznie. W żlebach leżało sporo lodu, który musiał osunąć się
z czap lodowych otulających szczyty. Guś szedł dziarskim krokiem
uważnie stawiając nogi. Starałem się go naśladować, ale mimo to
kilkakrotnie zdarzyło nam się osuwać parę metrów w dół. - Góra
straciła stabilność na kilka miesięcy - powiedział, gdy
zatrzymaliśmy się na postój. - Zawsze po trzęsieniu ziemi
przybywa kamieni w żlebach. Nie są związane z podłożem i mogą
wywoływać lawiny. Dopiero gdy przyjdą deszcze część z nich osunie
się i znajdzie lepsze miejsca. Mówił po rosyjsku bardzo dziwnie.
Pomyślałem, że jest Amerykaninem ormiańskiego pochodzenia. - Czy
nie ma innych, bezpieczniejszych dróg? - zapytałem ostrożnie. -
Tu nigdy nie będzie bezpiecznych dróg - powiedział ponuro. - Góra
nas bada. Tych, którzy nie są godni, strąca w otchłań. Tak
przynajmniej wierzymy my, Ormianie. Tylko człowiek o czystym
sercu i duszy może wejść bezkarnie na szczyt. - Hmm...
- Z kolei Kurdowie w ogóle nie chcą wchodzić na Ararat. Uważają,
że góra jest święta i nie należy kalać jej stopami. - Adman?
- Adman Sahar jest ateistą i komunistą. Dla niego góra to po
prostu kryjówka. Wspięliśmy się na wysokość ponad dwa i pół
tysiąca metrów, gdy zarządził wieczorny postój. Było bardzo
zimno. Weszliśmy do niewielkiej jaskini. Jaskinia, co ciekawe,
zaopatrzona była w solidne drzwi. Guś uruchomił stojący na
zewnątrz spalinowy agregat i zapalił światło. - Gniazdo gęsi -
powiedział. - Przekąsimy coś?
Żołądek miałem niemal zawiązany w supeł z głodu. Gospodarz
otworzył kilka amerykańskich wojskowych puszek z jedzeniem.
Posilaliśmy się w milczeniu. Rozglądałem się po grocie.
Niespodziewanie mój wzrok spoczął na ścianie. Wyryto na niej
kilka napisów. Z boku dyskretnie czerniał herb Poletyłłów. - Skąd
wiedziałeś, że musisz mnie odnaleźć? - zapytał Guś. Podszedłem
i puknąłem palcem w herb. - Czytałem dziennik hrabiego Alojzego -
 wyjaśniłem. Kiwnął głową przyjmując ten fakt do wiadomości. -
Nie ty jeden. Swego czasu mój ojciec prowadził na górę innego
człowieka z Wojsławic. Uciekli razem z łagru. - Za co, jeśli
wolno spytać?
- Za nazwisko oczywiście. Mój dziadek był w grupie
terrorystycznej kierowanej przez Aszota. - Przykro mi, ale...
- W1926 roku od kuł czterech ormiańskich patriotów zginęło trzech
ministrów, w tym kat naszego narodu, inicjator rzezi Ormian w
1915 roku, Talatbej. Wpakowali w nich tyle kuł, że były problemy
z identyfikacją. Przeszli na radziecką stronę. Tam właśnie
zaczynała się czystka. Byli bohaterami, niebezpiecznie takich
zostawić przy życiu. Dziadka nie złapali, ale kogoś trzeba było
posadzić. - Czy możemy pomówić konkretnie? Uśmiechnął się.
- Faktycznie, nic jeszcze nie ustaliliśmy. A więc po kolei. -
Idziemy oczywiście...
- Idziemy do Arki. Szlakiem z grubsza podobnym do tego, którym
szedł mój przodek i hrabia Alojzy. - Rozumiem, że tak niezwykła
usługa...
- Musi odpowiednio kosztować? Kiwnąłem głową.
- Jeśli można zapytać...
- Ile, dlaczego tak drogo i ile można utargować? Gratis. Będziesz
ostatnim spośród pielgrzymów i pątników, których moja rodzina
zaprowadziła na miejsce. Nadeszły nowe czasy. Nikt już nie będzie
tędy chodził. Znamy naszą tajemnicę od czterystu prawie lat. Od
czterystu lat ludzie noszący nazwisko Guś prowadzą ludzi do Arki.
Wielu tam poszło, niektórzy nie wrócili. Inni bardzo chcieli
dojść, a nie chcieli wracać. Wyjął z kieszeni rewolwer i zakręcił
bębenkiem.
- Niektórzy nie mogli wrócić - westchnął. - Turcy mieli rację,
gdy nazwali Ararat - Aghri Dagh - Górą Bólu. Chodźmy spać.
Pogadamy jutro. Obudził mnie huk wystrzałów. Otworzyłem oczy. Guś
siedział na swojej pryczy i strzelał z rewolweru w stronę drzwi.
Poderwałem karabin i wycelowałem w ciemność. Amunicja skończyła
się i gospodarz przestał strzelać. Wstał i zapalił światło. Drzwi
były uszkodzone kulami, deski popękały. Odłożyłem broń. - Co się
stało? - zapytałem.
Spojrzał na mnie dzikim wzrokiem. Niespodziewanie iskierki
zrozumienia zapłonęły mu w oczach. - Ach, Daniec?
- Paweł Daniec - powiedziałem. Odłożył broń.
- Przyśniło mi się coś - powiedział. - Duchy nie dają spać. -
Może za dużo tego zabijania? - zagadnąłem.
- Za dużo. Każdy grzech osiada na człowieku. Dotyczy to także
ateistów. Po prostu przekroczyłem pewną granicę. Podszedł do
drzwi i otworzył je. Na dworze wstawał świt. Wyszedłem razem z
nim i patrzyliśmy na skąpany we mgle świat. Nad naszymi głowami
niebo było czyste. Przecinała je piękna wyraźna tęcza. - Tęcze
Araratu - powiedział w zadumie. - Zawsze chciałem je zobaczyć na
własne oczy. Powietrze było bardzo zimne.
- Kiedy dotrzemy na miejsce? - zapytałem.
- Dziś wieczorem albo jutro rano. Zależy od warunków panujących
na górze. Wydaje mi się, że są dość ciężkie. Wiatr przyniósł
gdzieś z oddali echo wystrzałów karabinowych. - Ktoś kogoś
właśnie zabija - powiedział. - Albo strzelają po pijanemu na
wiwat. Kiedyś układ był jasny. Człowiek i góra. Wdzierali się na
skały, a góra zabijała. Najlepsi, a może najbardziej godni,
docierali tam, gdzie mieli dotrzeć. Pozostali zostawali tu na
zawsze. Tak było sprawiedliwie. A teraz dobrzy ludzie giną zanim
przejdą połowę drogi, a źli mogą dotrzeć na miejsce. Na szczęście
tylko ja znam drogę. - Poprzednio zawiązywaliście oczy klientom -
 zauważyłem.
- To nie ułatwia wspinaczki. Zresztą to już nie ma znaczenia.
Zdołałbyś odnaleźć miejsce, gdzie spoczywa Arka nawet gdybym
zdjął ci przepaskę dopiero tam. Ci, których prowadziłem nie mieli
pojęcia o nawigacji i triangulacji. Nie byli ludźmi
wykształconymi. Popatrzysz na zegarek, odczytasz wysokość. Nie
rób takiej zdziwionej miny. Wiem, że ma wbudowany altimetr. Sam
posługiwałem się swego czasu identycznym. Zmierzysz kąt padania
promieni słonecznych i określisz, gdzie jesteś. Zresztą znając
dokładnie wysokość można przecież obejść trawersem szczyt. - To
zajmie miesiące, te wszystkie granie, rozpadliny, lodowce... -
Ale jest wykonalne.
- Dlaczego więc mnie prowadzisz? Wzruszył ramionami.
- Góra tego chce. Tak mógłbym powiedzieć, ale to nie byłaby
prawda. To ja tego chcę. Zawsze lubiłem się przechwalać. Chcę
zobaczyć twoją minę na widok Arki. - To może powinienem się
ogolić, żebyś mógł ją lepiej widzieć - musnąłem dłonią
zarastającą policzki szczecinę. - Będę zaszczycony. Maszynka jest
w grocie na półce, na lewo od wejścia. Zjedliśmy na śniadanie
konserwę. Ruszyliśmy naprzód. Ta część góry była bardzo trudna
do wspinaczki. Stok pocięty szczelinami, luźne kamienie. Szliśmy
najczęściej żlebami. Od czasu do czasu natrafialiśmy na wysokie
progi skalne, które pokonywaliśmy z ogromnym trudem. Wreszcie
stały się zbyt wysokie, ale tu były już powbijane w skałę haki.
Koło południa zatrzymaliśmy się na odpoczynek na skalnej półce
przyprószonej gdzieniegdzie śniegiem. Daleko na horyzoncie
majaczył Elbrus. Altimetr wykazał wysokość ponad trzy i pół
tysiąca metrów nad poziomem morza. Zimne powietrze było
przejrzyste jak kryształ. Guś popatrzył w zadumie na dół. -
Nikogo w zasięgu wzroku - powiedział z zadowoleniem. - Tylko my
i góra. Tak jak za dawnych dobrych czasów. - Czy to jedyna droga?
- zapytałem.
- Ależ nie. Dróg było kilka. Tyle tylko, że minęło wiele lat.
Trzęsienia ziemi zmieniają rzeźbę góry. Zresztą widziałeś, co
stało się z wioską Ahora. Kiedyś można było dotrzeć do Arki
konno. No, prawie do Arki. Była odnoga od drogi wiodącej na
szczyt. Ruszyliśmy w górę. Dość nieoczekiwanie wyszliśmy na
niewielką dolinkę. Była zasłana kamiennymi kołami. - Kotwice Arki
- powiedział Guś. - Jesteśmy już blisko. Popatrzyłem na kamienne
koła. - Nie wydaje mi się - powiedziałem ostrożnie. - One są
wykute z bazaltu, takiego samego jak ten na tamtej grani.
Wyglądają raczej jakby wykonano je tu na miejscu. Mój przełożony
mówił, że to nagrobki sprzed przyjęcia chrześcijaństwa. - A komu
by się chciało dźwigać nieboszczyków tak wysoko? - mruknął, a
potem niespodziewanie uśmiechnął się. - Skoro nie są to kotwice,
to pewnie faktycznie nagrobki. Popatrzyłem mu w oczy. Błyszczały
w nich figlarne iskierki. - Jesteś inteligentniejszy niż ci,
którzy zazwyczaj tu przychodzili - powiedział. - To ma być
komplement?
- Może niedobrze, że idziesz do Arki. Możesz rozszyfrować nasze
niektóre tajemnice. Paręset metrów dalej znaleźliśmy pierwsze
kości.
- Będziemy musieli wspiąć się kawałek kominem - powiedział Guś. -
 Dalej będzie trochę wody. Szczelina, którą się posuwaliśmy,
zakręciła i znaleźliśmy się w niewielkiej kotlince o bardzo
stromych ścianach. Na jej dnie koło ściany skalnej, w którą ktoś
powbijał zardzewiałe obecnie klamry, leżał szkielet człowieka,
okryty strzępami ubrania. - Rozbił sobie głowę - przewodnik
pokazał paskudne pęknięcie przecinające potylicę. Ubranie
rozsypało się ze starości. Koło miednicy, w miejscu gdzie kiedyś
znajdowała się zapewne kieszeń, leżała niewielka kupka
poczerniałych monet. Podniosłem jedną z nich. Było to 10 lirów
z portretem Atatiirka, z 1977 roku. Rzuciłem ją na miejsce. -
Klamry są zardzewiałe - wyjaśnił Guś. - Któraś musiała się pod
nim złamać. Do dzieła. Wspinaliśmy się bardzo powoli wypróbowując
najpierw każdy uchwyt. Niektóre trzymały się skały bardzo słabo.
Inne były przekorodowane na wylot i teraz gięły się pod ciężarem
ciała. Kilka było świeżo złamanych, jakby ktoś pokonywał tę trasę
przed niewielu dniami. - Ktoś tu był - zauważyłem.
- Ja - odpowiedział. - Szedłem tedy przed niecałym tygodniem.
Jeszcze kawałek. Weszliśmy w komin. Tu klamry były rozmieszczone
rzadziej. Komin skręcał prowadząc cały czas pod bardzo ostrym
kątem do góry. Wreszcie wyszliśmy. Zatrzymaliśmy się na
niewielkiej półce skalnej. Leżało na niej kilkanaście kopczyków
ułożonych z kamieni. Na ścianie ktoś olejną farbą namalował
krzyż. - Turyści - wyjaśnił Guś. - Mój brat ich prowadził.
Zaskoczyła ich zamieć śnieżna i jednoczesny spadek temperatury.
Umarli, bo nie mieli opału, a wiatr uniemożliwiał schodzenie w
dół. Dziwna śmierć, bo był środek lata. Takie ochłodzenia są
rzadkie, nawet na Araracie. Pogrzebałem ich tu, a brata gdzie
indziej. Ruszyliśmy bardzo stromą ścieżką do góry. Było coraz
zimniej. Przecięliśmy spore pole lawowe, a potem znowu zaczęły
się piargi. Zatrzymaliśmy się na noc w sporej jaskini. Guś wyjął
z plecaka kostkę wielkości pudełka zapałek, wykonaną z jakiejś
substancji szarego koloru i położywszy ją na palenisku zapalił
zapałką. Zrobiło się ciepło i przyjemnie. Zdjąłem kurtkę. Kostka
płonąc świeciła oślepiającym blaskiem. Wkrótce w jaskini zrobiło
się gorąco jak w saunie. Guś posypał kostkę garścią proszku i
przygasła. - Co to takiego? - zdziwiłem się. - Fosfor?
- termit. Substancja zapalająca na bazie fosforu - wyjaśnił. -
Temperatura spalania ponad cztery tysiące stopni Celsjusza.
Kopniakiem wyrzucił resztki kostki na zewnątrz. Skała pod
ogniskiem nabrała ciemnowiśniowej barwy. Zapalił lampę
turystyczną na gaz. W jej kiepskim świetle zacząłem oglądać
ściany. - W głębi - mruknął wyjmując z plecaka puszki. - Za
posłaniem. Oświetliłem kawałek ściany własną latarką. Herb
Trzywdar widać było bardzo wyraźnie. - Był tu, był - mruknął Guś.
- Siedzieli dwa dni i czekali, aż zamieć ustanie. Wreszcie
ucichła i mógł ruszyć dalej. Z plecaka wyjął metalowe pudełko,
a ze środka strzykawkę i ampułkę. Naciągnął dwa centymetry
sześcienne i wstrzyknął sobie dożylnie. Uśmiechnął się z trudem.
- Tęcze nad Araratem - powiedział. - Widok, który trzeba
zobaczyć, a potem można już umrzeć. Chcesz sobie poczytać o
Poletylle? Wpadnij kiedyś do ormiańskiej restauracji na
dwudziestej drugiej ulicy w Nowym Jorku i zapytaj o Arakiela. On
ma kroniki rodziny. Jeśli powołasz się na mnie, to ci udostępni
ten kawałek. Wyjąłem z kieszeni potwornie wymięty i poplamiony
maszynopis. - Hrabia twierdzi, że twój przodek usiłował go zabić.
- Niewykluczone. Zasada jest taka, że zabija się ludzi, którzy
chcą rabować z Arki relikwie. Ale ona wkrótce straci znaczenie.
Poletyłło był kompletnym psychopatą. Nie zdołaliśmy go zabić. Nie
zabiła go też góra. Nieoczekiwanie gdzieś niedaleko rozległ się
szmer osypujących się kamieni. Guś jednym ruchem zgasił lampę.
Usłyszałem, jak odbezpiecza broń. Czekaliśmy. Przed jaskinią
przemaszerowało kilku Kurdów. Dobiegła mnie gardłowa wypowiedź
jednego z nich. W gąszczu kurdyjskich słów zrozumiałem tylko dwa:
Adman i Daniec. Niebawem ich kroki ucichły w ciemności. Guś
podkradł się do wylotu jaskini i wyjrzał. - Poszli - mruknął
wróciwszy w ciemność. - Szukają cię.
- Co powiedzieli.
- Nie wiem. Nie znam kurdyjskiego. Byli koło Arki, a teraz
zawrócili. - Kolo Arki?
- Zrobili tam zapewne zasadzkę na ciebie, ale szliśmy dość wolno
i nie doczekali się. - Myślałem, że idziemy najkrótszą drogę.
- Najkrótszą i najłatwiejszą spośród tych, o których wiem. Ta
góra to ich dom, choć zazwyczaj trzymają się najniższych jej
partii. Mogli odkryć własne drogi. Tym bardziej trzeba się
śpieszyć. - Ciekawe, że nie ogłosili wszem i wobec swego
odkrycia. Uśmiechnął się. - A co by im to dało? Znaleziskiem i
tak zawładnęliby Turcy. Zrobiliby z niego sensację na skalę
światową... - Wydaje mi się, że czegoś tu nie rozumiem -
przerwałem mu. - Skoro żyjecie z prowadzenia turystów do Arki,
to dlaczego nie zalegalizować tej działalności? Dogadać się z
rządem, przygotować lepszy szlak, zadbać o reklamę, a koło
obiektu postawić płotek i wpuszczać do środka po zapłaceniu
kilkudziesięciu dolarów za bilet. Jesteś przecież ateistą... -
To nie takie proste - uśmiechnął się. - Wiara polega na tym, by
ufać, a nie wiedzieć. Gdyby Arka Noego stała się atrakcją
turystyczną, to tym samym zmniejszałaby się wiara w nią. - Nie
rozumiem.
- Są rzeczy fundamentalne, w które należy wierzyć, ale których
nie wolno badać doświadczalnie - powiedział w zadumie. - Tak jak
z Arką Przymierza. Kościół etiopski przechowuje ją od tysiąca
ośmiuset lat w kaplicy w Aksum. Twierdzą, że to jest oryginalna
Arka Przymierza, którą Bóg przekazał Mojżeszowi. Jest pilnie
strzeżona i nikomu nie pozwala się wejść do kaplicy, w której
jest ukryta. Patriarcha ma wystarczającą władzę, by nakazać jej
zbadanie. Zabiegali zresztą o to zachodni naukowcy. Zgody takiej
jednak nie wydaje. Tajemniczy przedmiot stoi w kaplicy nakryty
bogato wyszywaną tkaniną. Wierni wierzą, że ona tam jest. I nic
więcej nie potrzebują do szczęścia. - A twoja Arka? Są ludzie,
którzy ją widzieli. Niektórych nawet ty zaprowadziłeś na miejsce.
Jutro zaprowadzisz mnie. Stanę się jeszcze jednym świadkiem. -
Wierzysz w to, że Arka tu jest? - zapytał nieoczekiwanie. - Nie
wiem. Mój szef chyba uwierzył widząc obraz i czytając pamiętniki
hrabiego. Ja chcę zobaczyć to na własne oczy. Wtedy powiem, czy
kupka desek leżąca na górze to resztki drewna z tureckiej stanicy
zniszczonej przez lodowiec, czy może coś innego. Uśmiechnął się
szeroko.
- Załóżmy, że znajdziesz tam drewniany okręt wielkości
transatlantyku. Uwierzysz w to, co zobaczysz? Zejdziesz w doliny
i opowiesz ludziom. Kto ci uwierzy? Nikt. Kto opublikuje twoje
wspomnienia z tej podróży? Co najwyżej jakaś brukowa gazeta.
Jeśli zaczniesz wygłaszać referaty i opowiadać o tym co
widziałeś, przetrącisz sobie karierę. I to na amen. Nie masz
nawet aparatu fotograficznego. Nikt ci nie uwierzy. - A gdybym
miał zdjęcia?
- Fotomontaż oczywiście. Bardzo nieudolny fotomontaż. Nagonka
prasowa na fałszerza Pawła Dańca. Aresztowanie hochsztaplera i
naciągacza Pawła Dańca. Osadzenie w zakładzie zamkniętym wariata
Pawła Dańca. Taki byłby finał tej wyprawy. Ale szukałeś mnie,
dlatego pokażę ci mimo wszystko to miejsce. Zrobisz co zechcesz.

Następnego dnia rankiem wyciągnąłem rękopis hrabiego.

Moim oczom ukazała się Arka. Tkwita jednym końcem zagrzebana w
śniegu...

Obudził się także Guś. Przeciągnął się, po czym wstrzyknął sobie
kolejną ampułkę. Zauważyłem, że jego ramię było pokryte śladami
ukłuć. - Znów mamy dzień - powiedział.
- Dzień dobry.
- Komu dobry, temu w drogę czas - uśmiechnął się. - Zjedzmy
śniadanie. Dziś nie będzie postoju na obiad. Wyszedł przed
jaskinię i zawołał mnie. Powietrze było cudownie klarowne. Tęcza
cięła niebo. - Tęcze Araratu - powiedział. - Zapamiętasz je do
końca życia. Zawsze będziesz chciał tu wrócić, żeby napawać się
ich widokiem. Wyrzucona kostka termitu musiała w nocy rozpalić
się na nowo, bo obecnie koło wejścia do jaskini błyszczało małe
okrągłe jeziorko stopionego granitu. Dotknąłem ręką skały. Była
ciągle gorąca. - Dobra rzecz - mruknął Guś. - I dobry dzień na
szukanie Arki. Przeciągnął się aż zatrzeszczało mu w stawach.
Wróciliśmy do jaskini. Wyciągnął z plecaka puszki z wojskowymi
racjami żywnościowymi. Mięso, kompot, krakersy, ciasto podobne
do bajaderki oraz kilka krążków czegoś, co nazywał smarowidłem
do krakersów. Posilaliśmy się w milczeniu. Po śniadaniu wyjął
pudełko i przeliczył pozostałe ampułki. - Wystarczy? -
zainteresowałem się. - Trochę mało, jeśli... - To nie insulina -
 uspokoił mnie. - To morfina. Na takiej wysokości działa znacznie
silniej. Zgadnij teraz, po co prowadziliśmy ludzi do Arki.
Zamyśliłem się. - Jeśli nie dla osobistych korzyści, to może z
przyczyn religijnych? - Jestem ateistą. Ale akurat to, że cię
prowadzę, to wyjątek od reguły. Po prostu skoro mnie szukałeś
czuję się w pewien sposób zobowiązany. Ale dawniej? - Powiedz mi.
- Wy Polacy mieliście rozbiory. Co jednoczyło ludzi? Co pozwalało
im mieć nadzieję na lepszą przyszłość? - Poczucie wspólnoty
językowej i religijnej. Świadomość, że jesteśmy jednym narodem.
Guś uśmiechnął się. - Wasi chłopi nie mieli o tym pojęcia, a
szlachta w większości podli-zywała się okupantowi, żeby tylko
zachować majątki. Owszem, istnieli patrioci, ale obowiązywała
selekcja negatywna. Największe zagęszczenie Polaków mających
jakieś pojęcie o obowiązkach wobec ojczyzny występowało na wschód
od Bajkału. Drobni sprzedawczycy przejmowali pozostawione w kraju
ziemie. Myślisz, że u nas było inaczej? Podbijała nas Turcja.
Niewoliła Rosja. Ormiańscy książęta przechodzili na islam i na
prawosławie. Wyrzekali się języka przodków. Najlepsze jednostki
uchodziły na emigrację. W diasporze żyje w tej chwili
osiemdziesiąt procent narodu. Grozi nam to samo co Żydom. Gdy
zechcemy kiedyś wrócić do ojczyzny może się okazać, że już jej
nie mamy. Wracam do pytania: dlaczego prowadziliśmy ludzi do
Arki? - Żyliście u stóp Araratu. Arka miała być dla was symbolem
zjednoczenia? - Tak planowaliśmy. Wszyscy wyznawcy islamu
zobowiązani są udać się co najmniej raz w życiu na pielgrzymkę
do Mekki i okrążyć święty kamień ukryty w Kaabie. Arabowie i inni
wyznawcy islamu toczą ze sobą wojny, ale pielgrzymka jest
elementem integrującym. Pozwala przerzucić most ponad podziałami
i jednoczy świat muzułmański w walce z innymi ludami. Moi
przodkowie pomyśleli, że można by walczyć o zachowanie tożsamości
w ten właśnie sposób. Niech Ormianie wędrują na stoki Araratu do
Arki. Niech wracają w doliny i opowiadają co widzieli. Niech
każdy Ormianin patrzący na świętą górę wznoszącą się na
terytorium opanowanym przez imperium osmańskie poczuje w żyłach
ogień walki. W gruncie rzeczy Rosja była zbyt słaba, by toczyć
z nami wojnę. Oddzielała nas Gruzja, wojownicze plemiona
Iczkerów, Osetyjczyków i Czeczeńców. Nasze powstanie miałoby
sens. W XVIII wieku, kiedy wpływy rosyjskie nie były jeszcze tak
silne, a Turcja nie była aż taką potęgą. Póki toczyły się tam
wojny haremowe, mogliśmy odbierać co nasze. Niestety mało kto
zrozumiał ten prosty plan. W ubiegłym wieku właściwie musieliśmy
przyjąć opiekę Rosjan, żeby nie rozdeptała nas Turcja. Gdy w 1915
ramię Rosji osłabło, po tamtej stronie doszło do pogromu. Rosja
szukała od dawna pretekstu dla zajęcia tych terenów. - Jak
również cieśnin Bosfor i Dardanele.
- Właśnie. Niestety w 1915 roku Rosjanie byli zbyt słabi, choć
mieli dobry pretekst. A potem zaczęła się nowa era. Podbili nas
i wymordowali jedną trzecią narodu. Przez cały ten czas pobożni
Ormianie docierali do Arki, ale było ich niewielu. Opowiadali o
tym co widzieli, ale spotykali się z niedowierzaniem. Arka leżała
zbyt wysoko i zbyt trudna była do niej droga. Wy mieliście
łatwiej. Do klasztoru na Jasnej Górze mógł przyjść każdy.
Zamyślił się głęboko.
- Ararat wróci do Armenii. Za dwieście lat, za trzysta. Nasi
chłopcy w Nagornym Karabachu dają z siebie wszystko. Rosja więcej
nam nie zagrozi. Ta część Turcji może się wkrótce oderwać.
Dokopiemy Azerom i zajmiemy się Kurdami. - Czystki etniczne jak
w Bośni?
- Żadne czystki etniczne - żachnął się. - Po prostu na początek
poprosimy ich, żeby zwrócili nam co nasze. Mamy spisy własności
ziemskiej z 1915 roku. Odzyskamy pastwiska, a potem zobaczymy.
Trzeba będzie odbudować zniszczone kościoły. Diaspora da
pieniądze, tak jak Żydzi z całego świata wpłacają datki na
Izrael. Nastaną nowe czasy. Nasze czasy. W drogę. Weźmiesz to -
rzucił mi ważący chyba ze dwadzieścia kilogramów pakunek.
Założyłem go na plecy. Ruszyliśmy pod górę. Altimetr wkrótce
pokazał wysokość prawie czterech tysięcy metrów ponad poziom
morza. Oddychało się coraz gorzej. Wreszcie musieliśmy porzucić
żleby i przenieść się na granie. Wspinaczka stała się dużo
cięższa. Dolinami schodziły języki lodowca. Ciepłolubne porosty
oblepiały skały. Kamień kruszył się. Na niewielkiej wąskiej półce
skalnej, na której urządziliśmy sobie krótki odpoczynek, leżały
kolejne zwłoki przywalone głazami. - Daleko jeszcze? - jęknąłem.
Guś także wyglądał na wykończonego. - Trochę przeliczyłem nasze
siły - mruknął. - Za to w dół będzie ci łatwiej. Popatrzyłem na
rozciągające się wokoło przepaści i niespodziewanie spostrzegłem
na lodowcu kilka kilometrów dalej i kilkaset metrów niżej grupkę
ludzi. Pokazałem ich Gusiowi. Wyjął z plecaka pistolet z
celownikiem optycznym, ale zaraz opuścił broń. - Właśnie
doszedłem do wniosku, że zabijanie nie ma sensu - powiedział i
wetknął go na miejsce. - Zabijanie jest zawsze złe -
potwierdziłem.
- Prawie zawsze - uśmiechnął się. - Jak nas dogonią, będziemy się
martwili. Na razie pora w drogę. Chyba czeka nas kolejny nocleg
w górach. Niebawem drogę przecięła nam paskudna szczelina. Guś
na jej widok nieco się zdziwił. - Musiała powstać podczas
trzęsienia ziemi sprzed dwu dni - powiedział. - Trzeba będzie ją
obejść. Ruszyliśmy trawersem. Szczelina ciągnęła się na
przestrzeni kilkuset metrów, ale cięła lodowce i granie jak
potworna rana. Gdy znaleźliśmy się na szlaku po jej drugiej
stronie zapadała już noc. - Jeszcze trochę - mruknął Guś.
Opadł z sił tak bardzo, że musiałem go w pewnej chwili
podtrzymywać. Ochłodziło się bardzo i kurtka kiepsko chroniła
przed zimnem. - Nie dam rady - mruknął. - Zanocujemy tutaj.
Ulokowaliśmy się pod skalną ścianą. - Zbuduj półkolisty murek z
kamieni - polecił kładąc się na ziemi - żeby ciepło mogło się
odbijać. Nazbierałem kamieni i ułożyłem z nich coś w rodzaju
murku. Wyszedł raczej fatalnie. - Zamarzniemy - zauważyłem.
- Nie, ciepło będzie odbijać się od muru i od skały za nami -
powiedział. - Aż czego zrobimy ognisko? - zaciekawiłem się. - Nie
widzę tu nic co może się palić. Mam maszynopis, ale to starczy
na kilka minut. Wyjął z plecaka kostkę termitu wielkości pudełka
od papierosów. - Połóż i podpal. Jedyny szkopuł w tym, że będzie
to widać w noktowizorach z odległości co najmniej dwudziestu
kilometrów. Możemy wywołać panikę. - Panikę?-zdziwiłem się. -
Dlaczego? Raczej ściągniemy na siebie uwagę Admana. Pokręcił
głową. - Ach, nie. Temperatura rzędu czterech tysięcy stopni
Celsjusza będzie wiązana raczej z działalnością wulkaniczną.
Zapaliłem kostkę. Wkrótce zrobiło się ciepło. Termit płonąc
wydzielał silny blask. Skała zaczęła nas grzać także od spodu.
Wokół kostki stała się szybko czerwona, a potem zauważyłem, że
topi się. Termit stał w jeziorku lawy. - Cała radość życia -
mruknął. - Dobry wynalazek.

Obudziłem się nad ranem. Wynalazek epoki lotów kosmicznych
wypalił się. Nad spękaną, przepaloną skałą stał słup pary. Padał
śnieg. Guś potrząsnął głową, żeby się obudzić. - Jeszcze jeden
dzień - mruknął. - Nie widać gdzieś naszych drogich myśliwych?
Rozejrzałem się po okolicy. Spadła cienka warstewka śniegu. Każdy
ślad byłby na nim dobrze widoczny. - Chyba jest czysto -
powiedziałem.
Zjedliśmy śniadanie. Puszkowinę na zimno. Guś nie robił sobie
zastrzyku. - Morfina bardzo osłabia - powiedział. - Zrobię, jak
będziemy na miejscu. - Co ci jest? - zapytałem.
- Nieoperacyjne - mruknął i zamilkł. - Dlatego przyjechałem
tutaj. Nie widziałeś tęczy? - Nie. Zresztą to chyba niecodzienne?
- To taka miejscowa anomalia pogodowa. W nocy chłodne powietrze
skrapla się na górze. Rano woda spływa i rozbijając się o skały
daje ten właśnie efekt. Nie było, to szkoda. Wyruszamy. Wlekliśmy
się bardzo wolno. Skały pokryte śniegiem były śliskie i szybko
skostniały mi palce, bo nie pomyślałem w Warszawie, że będą
potrzebne rękawice. Znów kawałek drogi musieliśmy pokonać
wspinając się po zardzewiałych klamrach na ścianę skalną.
Altimetr pokazał cztery tysiące metrów. - Już właściwie jesteśmy
- powiedział mój przewodnik. - Diabli by wzięli ten śnieg.
Łatwiej będzie nas tropić. - Sądzisz, że jeszcze nas ścigają?
- Jestem o tym przekonany. Znam Admana.
Pokonaliśmy jeszcze jedną, na szczęście niską, ściankę skalną i
zatrzymaliśmy się u wylotu wąskiej szczeliny. Jej dnem płynęła
woda, ale teraz zamarzła. - Tu nie jest głęboko, ale nie wiem,
na ile lód jest mocny - powiedział. - Odpocznijmy. Siedliśmy na
kamieniach.
- Jak wyobrażasz sobie Arkę? - zapytał.
- Pewnie pokażesz mi stos spetryfikowanego drewna rozwłó-czonego
przez lodowiec. Albo formację geologiczną z łupków z odciskami
trzeciorzędowych roślin i powiesz, że to skamieniałe szczątki
Arki... - No, trzeba wstawać - uśmiechnął się.
Ruszyliśmy naprzód. Lód był dość mocny, ale i tak szliśmy głównie
po wystających z potoku kamieniach. - No to patrz - mruknął Guś.
Wyszliśmy zza skały. Naszym oczom ukazała się rozległa kotlinka
o stromych ścianach. Typowy wysokogórski cyrk lodowcowy. Lodowiec
spełzający ze szczytu góry cofnął się, uwalniając przeszło połowę
doliny. Wyciekająca spod niego woda utworzyła spory staw. Z
lodowca wystawała Arka. Wpatrywałem się zdumiony. Statek
wielkości transatlantyku wykonany z drewna jednym końcem
wrośnięty w lodowiec. Drugi koniec na wpół zatopiony tkwił w
stawie. Zatkało mnie zupełnie. - Robi wrażenie, no nie?
- Nie sądziłem, że to tak wygląda.
- Nikt nie sądzi aż zobaczy. Do tej pory nie wierzyłeś, że to
zobaczysz. Ruszyliśmy. W zamarzniętym błocie na brzegu jeziora
odbite były ślady stóp obutych w ciężkie wojskowe buty. -
Robinson znalazł na brzegu morza ślad ludzkiej stopy - mruknąłem.
- To nie są stopy Piętaszka - powiedział Guś z trzaskiem
odbezpieczając pistolet. Minęliśmy wygasłe ognisko, otoczone
wiankiem pustych puszek. - Kurdowie? - zaciekawiłem się. Skinął
głową.
Weszliśmy na zamarzniętą taflę jeziora, ale lód pękał nam pod
nogami i musieliśmy się cofnąć. - Wejdziemy przez lodowiec -
polecił.
- Co zrobimy, jeśli nas zaskoczą? Uśmiechnął się potrząsając
pistoletem. - Zabijemy tylu, ilu zdołamy. Można byłoby wprawdzie
podłożyć kostkę termitu w wąwozie i stopić lód, ale obawiam się,
że to zatrzymałoby ich na krótko. Lodowiec był mocno zniszczony,
wdrapaliśmy się na niego bez większego problemu. Niebawem
stanęliśmy na pokładzie Arki. Deski, które niegdyś dopasowano
bardzo dokładnie, spaczyły się, a częściowo zgniły. Trzeszczały
pod nogami. Miejscami porastał je zielony mech, a gdzieniegdzie
znaczyły plamy porostów. - Powinniście opylić to wszystko jakimś
środkiem grzybobójczym, bo jeszcze kilkadziesiąt lat i załamie
się - powiedziałem. - Grzyby znikną jeszcze dzisiaj. Na zawsze -
 uśmiechnął się. Nie podobał mi się jego uśmiech. - Rzuć to tutaj
- gestem wskazał pakunek na moich plecach. - Gdy stąd wyjdziesz
musisz udać się tam - wskazał gestem sterczący z lodu potężny
skalny występ. - Rozpakujesz i domyślisz się, co dalej robić. A
może i nie domyślisz się. Trzeba dać górze szansę, choć ty jesteś
dobrym człowiekiem, więc przeżyjesz. Widziałem jak strzelałeś
ostrożnie, żeby nie zabijać wielbłądów. Inny na twoim miejscu
strzelałby do ludzi. Rzuciłem ciężar tam gdzie stałem. Przez właz
weszliśmy do wnętrza. Górny pokład Arki był wielkości hali
sportowej, choć znacznie niższy. Przez liczne dziury w podłodze
widać było niższe pokłady. Na podłodze leżały podłużne zawiniątka
opakowane w szare płótno. - Pochówki - wyjaśnił spokojnie. -
Pobożni Ormianie, Grecy i Kurdowie spoczywają na pokładzie Arki
w oczekiwaniu sądu ostatecznego. - Zapewne członkowie twojej
rodziny także?
- Ależ nie. Ci, którzy nie spoczywają na cmentarzu w Nowym Jorku,
pogrzebani zostali w Erewaniu. - Strażnicy Arki powinni...
- Wiemy, co powinniśmy. Poza tym nie jesteśmy już strażnikami.
Ja jestem ostatnim przewodnikiem, ty ostatnim klientem, to
zamknięty rozdział. Czterysta lat historii mojej rodziny.
Czterysta zmarnowanych lat. Nic przez to nie osiągnęliśmy -
klepnął ścianę. - Ormianie nie znaleźli nowego miejsca kultu i
nie zjednoczyli się. My też nie zdobyliśmy władzy. Można mieć
dobre pomysły, a czasami realizacja zupełnie nie wychodzi. Tak
jest i tym razem. Nie sposób wszystkiego przewidzieć. Czułem się
dziwnie. Nie mogłem uwierzyć w to, gdzie się znajduję. - To takie
nierzeczywiste - powiedziałem. - Powinienem czuć religijne
uniesienie, a tymczasem... - Spokojnie, po prostu nie uwierzyłeś
jeszcze w to, co widzisz - uspokoił mnie. Usiadł na podłodze i
wyjął z kieszeni pudełko. Zastrzyknał sobie dwie ampułki morfiny.
Pudełko z resztą narkotyku i strzykawkami odłożył obojętnie na
bok. Narkotyk zadziałał i ból zniknął z jego twarzy. Wyglądał
bardzo sympatycznie. Zastanawiał się jeszcze chwilę, a potem
zastrzyknął sobie pozostałe dwie ampułki. - Zabijesz się -
ostrzegłem go, gdy wkuwał sobie igłę w żyłę. - Dwie to już za
dużo. - Ach, nie. Dochodziłem do trzech. Zresztą co to za życie.
Parę godzin mniej czy więcej... Postanowiłem, że poczekam i jeśli
umrze pogrzebię przynajmniej jego ciało. - Czas na ciebie -
powiedział. - Do zobaczenia.
- Nie pozwolisz mi trochę się tu rozejrzeć? Pokręcił głową. - Ty
już i tak zbyt wiele widziałeś, Pawle. Nie idź za mną. Ruszył w
głąb pomieszczenia, a potem usłyszałem jak jego stopy stukają po
schodach, gdy schodził gdzieś niżej. Poczułem się dziwnie
oszołomiony. Gdzieś w dole zabłysło jaskrawe światło. Po chwili
drugie i trzecie. Termit? Ten wariat podpalił Arkę! W pierwszej
chwili chciałem rzucić się na dół, ale zaraz zatrzymałem się. Nie
miałem czym tego ugasić. Cztery tysiące stopni Celsjusza. Zaczęło
robić się ciepło. Z dołu buchnęły kłęby dymu. Wybiegłem na
pokład. Porwałem pakunek i zbiegłem na dół nad staw. Usiłowałem
dojrzeć Gusia przez szpary w kadłubie, ale widziałem tylko
kilkadziesiąt jaskrawych punktów na różnych wysokościach.
Płomienie przegryzły się przez pokład. Zakląłem. Nie miałem
aparatu fotograficznego. Cofnąłem się jeszcze dalej. Upał stawał
się nie do wytrzymania. Płomienie przegryzły już burtę statku.
Smoła wyciekła strugą spod dachu i z sykiem zatonęła w wodzie.
Nad Arką unosił się wielki słup smolistego dymu. Stałem cztery
metry od burty, ale żar stawał się tak straszny, że musiałem
cofnąć się jeszcze dalej. Ormianin naszpikował Arkę kilogramami
termitu. Bladoniebieskie płomienie strzeliły na wszystkie strony.
Podniosłem z ziemi pakunek i zarzuciwszy go na plecy odszedłem
jeszcze kawałek. Obejrzałem się. Adman Sahar i jego ludzie stali
u wylotu szczeliny. Na mój widok pomachali radośnie
kałasznikowami. Rzuciłem się do ucieczki po lodowcu. W czerwonych
beretach trenowaliśmy karabinami do paintballu. Czasami robiliśmy
tak, że jeden z nasz uciekał, a dziesięciu lub dwunastu żołnierzy
usiłowało go trafić żelatynowymi pociskami z farbą. To było
podobne, tyle tylko, że oni mieli prawdziwą broń. Koło Arki topił
się gwałtownie lód, strumienie wody wpadały do wnętrza i z sykiem
ulatywały w niebo w postaci pary, nie zdążywszy nawet dotknąć
żaru. Wspinałem się po porowatym lodzie. Ludzie Admana szli
wolno, nie spiesząc się. Zauważyli już z pewnością, że nie mam
broni i niezbyt mam dokąd uciec. Zdziwiło mnie, że zupełnie
obojętnie mijają płonącą Arkę. Wreszcie stanąłem za skalnym
występem. Otaczał mnie popękany lodowiec. Przed sobą widziałem
przepaść. "Tysiąc dolarów za Dańca. Żywego lub martwego. Lepiej
martwego - przyszło mi na myśl. - A może w pakunku jest jakaś
broń?" Rozsupłałem rzemień, którym był związany. Wewnątrz
znajdował się kłąb materiału, przypominający w dotyku ortalion.
Namiot? Wyciągnąłem go w całości. Kłąb materiału, kłąb linek i
dziwna uprząż. Paralotnła! Przypomniał mi się wykładowca z
wojska, który mówił nam o spadochronach. Nie lubił paralotni i
niczego nas o nich nie nauczył. Zapiąłem uprząż. Rozrzuciłem
materiał. Powiał wiatr i linki napięły się, a czasza się
wypełniła. Strzepnąłem linkami likwidując załamania materiału.
Wiatr pociągnął mnie z nieoczekiwaną siłą. Ustawiłem się trochę
lepiej i skoczyłem. Uniosłem się w górę. Skała uciekła w dół i
przez dłuższą chwilę walczyłem z nagłym atakiem lęku wysokości.
Kurdowie zmaleli do rozmiarów mrówek. Echo przyniosło huk
wystrzałów. Jedna kula przebiła powierzchnię czaszy, ale wkrótce
znalazłem się poza zasięgiem kuł. Opadałem łagodnie ściągając
linki. Zawirowania powietrzne wokół góry parokrotnie groziły mi
rozbiciem o skały. Wreszcie po dwu godzinach lotu osiadłem na
równinie Arakesz, nieco na zachód od Doliny Świętego Jakuba.
Zwinąłem starannie paralotnię i schowałem ją do worka. Obejrzałem
się. Odnalazłem miejsce, gdzie płonęła Arka. Nieco poniżej
szczytu widać było cienką strużkę dymu i pary. - To by było na
tyle - mruknąłem.
Ruszyłem spokojnym krokiem w stronę Igdiru. Jakieś dwa kilometry
dalej usłyszałem warkot silnika ciężarówki. - Może będzie okazja
do podjechania - mruknąłem stając na poboczu drogi. Kiedy jednak
zdezelowany studebaker wyłonił się zza pagórka, zanurkowałem
natychmiast w krzaki. Biegnąc przeklinałem własną głupotę. Adman
z całą pewnością miał radiostację. Gdy mu tak zręcznie
wyfrunąłem, zawiadomił kumpli. Wypatrzeć paralotnię na niebie nie
było trudno. W krzakach słychać było nawoływania tropiących mnie.
Parokrotnie usłyszałem suche trzaski wystrzałów karabinowych.
Porzuciłem paralotnię. Pościg słyszałem teraz ze wszystkich
stron. Otoczyli mnie i przeczesywali zarośla. Nieoczekiwanie
zauważyłem dużą norę jakiegoś zwierzęcia, może nawet wilka,
wydrapaną w czarnej glebie na stoku niewielkiej kotlinki.
Wczołgałem się w nią nogami do przodu. Rękoma zawaliłem wejście.
Na szczęście nora była opuszczona. Leżałem na wpół przysypany.
Wygrzebałem sobie tylko niedużą dziurę do oddychania i nasłuchu.
Ścigający mnie przebiegali kilkakrotnie w pobliżu wrzeszcząc i
klnąc. "Zachciało się Panu Samochodzikowi przygód - pomyślałem. -
 Znajduje zeszyt hrabiego, ale wysyła mnie. Wpadają jego krewni
i to ja muszę ich niańczyć. Porywają nas Kurdowie, a ja muszę
opracowywać plany ucieczki. Wreszcie wpada szef z wizytą i znowu
to ja muszę go wyciągać z opresji. A teraz..." Odgłosy polowania
ucichły. Poczekałem do wieczora i wyczołgałem się z nory. Szedłem
kierując się gwiazdami, potem wzeszedł księżyc zalewając równinę
swoim blaskiem. Nad ranem dotarłem do barakowozu koło wzgórza
Tendurek. Zapukałem. Otworzył mi Selim. - O rany! - powiedział
na mój widok.

ZAKOŃCZENIE



- I tak się to zakończyło - podsumowałem. Szef westchnął i
rozparł się wygodniej w fotelu za biurkiem. Za oknami
ministerstwa po zalanym słońcem ulicach ociężale dreptali ludzie.
- A więc Arka przestała istnieć i co gorsza nie ma żadnych
dowodów na to, że kiedykolwiek istniała? - zapytał Jacek. - Tak
sądzę. Pozostało może trochę spalonych bali na dnie jeziora.
Chociaż przy czterech tysiącach stopni Celsjusza nie liczyłbym
na to. Wytopiło i odparowało lód aż do skały. - Szkoda, że nie
zabrałeś, wujku, ani kawałka drewna - powiedziała Zosia. - Gdy
o tym pomyślałem, Arka płonęła. Nie mogłem już podejść. A nigdzie
wokoło nie było ani szczapy. Wyzbierali je poprzedni pielgrzymi.
Niespodziewanie zadzwonił telefon. Pan Tomasz podniósł słuchawkę.
- Gość do mnie? Proszę go wpuścić.
- Kto to? - zaciekawiłem się.
Drzwi otworzyły się i do gabinetu wtargnął Józef Paczenko. - Ha,
naukowcy - powitał nas. - No i jak tam było na Araracie? -
zaciekawił się patrząc na mnie. - Ciekawszych przygód niż moje
i tak wam nie było dane przeżyć. - Widziałem Arkę - powiedziałem.
Uśmiechnął się szczerząc żółte zęby.
- No to jest nas dwu. Ale ja nie o tym.
Pogrzebał w torbie i wyciągnął kawał białego niegdyś płótna.
Odwinął go i naszym oczom ukazał się kawałek deski z
pociemniałego drewna. Po jednej stronie oblepiała je smoła. - A
czegoś takiego kawałka nie przywiózł? - dziobnął mnie kościstym
palcem w pierś. - Mamy próbkę - ucieszył się pan Tomasz. Gość
przełamał deskę na pół. - Dla was połowa. Reszta się przyda -
schował swoją część do plecaka. - To teraz zrobicie testy na
wiek? - Chodźmy - poderwał się pan Tomasz. - Jedziemy do
Instytutu Archeologii. No i pojechaliśmy. Laboratorium
Dendrochronologii nie wyglądało specjalnie imponująco. Nieduży
pokoik, w którym z trudem zmieściliśmy się w piątkę. Szlifierka,
zamrażarka, kamera cyfrowa i komputer. Doktor Malinowski
uśmiechnął się gdy przedłożyliśmy mu naszą prośbę. - Mogę wam
określić wiek od ręki, ale tylko w przybliżeniu - powiedział. -
Dokładne ustalenie chronologii tego kawałka potrwa kilka
miesięcy. - Może być w przybliżeniu - uspokoił go pan Tomasz.
Doktor wziął szczypcami próbkę i zanurzył ją na chwilę w ciekłym
azocie. Następnie położył na szlifierce i unieruchomił zaciskiem.
Włączył maszynę. Piła taśmowa odcięła cienki plaster drewna,
ponownie zamroził go i przeszlifował. Następnie położył tak
przygotowaną próbkę na płycie skanera i włączył komputer. Na
ekranie pojawiło się odwzorowanie słojów drewna. Wystukał
komendę. - Ustalam sekwencje - powiedział. - Mamy tu przeszło
trzydzieści pierścieni, więc chyba nie będzie problemu z
ustaleniem wieku. Poczekajcie obok w gabinecie. Siedzieliśmy przy
stole. Po chwili przyniósł nam wydruk.
- Słoje pochodzą z lat 1567-1599 - odczytał pan Tomasz. - Pasują
do drzew wyrosłych na południowych stokach Kaukazu. - Naszej ery?
- zdziwiła się Zosia. Kiwnął głową.
- Tak podejrzewałem - warknął Józef Paczenko. - Ja jestem za
stary cieśla, żeby mnie nabrać na taką atrapę. - Więc to nie była
prawdziwa Arka? - zmartwił się Jacek.
- Nie. To była szesnastowieczna ormiańska atrapa - wyjaśnił szef.
- Powinienem sam był się tego domyślić - mruknąłem.
- To znaczy, że wszystkie wzmianki o odnalezieniu...
- Dotyczyły właśnie tego statku. Guś wiedział, że nadchodzi nowa
epoka. Wiedział, że nie może dopuścić do jego odnalezienia, bo
wtedy łatwo zdołano by ustalić faktyczny wiek znaleziska. - Ale
szesnastowieczna konstrukcja...
- Chciał uratować honor swojej rodziny - powiedziałem. -
Niestety, to mu się nie udało. Spalił Arkę, ale została próbka...
- A prawdziwa Arka? - zapytała Zosia. - Przecież musi gdzieś być!
Uśmiechnąłem się.
- Może chcesz wrócić i jej poszukać? - zaproponowałem. Zamyśliła
się. - Może kiedyś...


