Marzena i Tadeusz Woźniakowie

Ojca Grande przepisy na zdrowe życie
"Prasa Bałtycka", 
Gdańsk 1997

Na dysk przepisał Franciszek Kwiatkowski
 Od autorów 
Oddajemy do rąk Czytelników drugie wydanie książki z 
niewielkimi zmianami w porównaniu z poprzednią edycją. Dotyczy to 
wyłącznie pierwszej części "Opowiadania o sposobie żywienia i 
pielęgnowania organizmu ludzkiego". 
W wielu listach Czytelnicy proszą o adres klasztoru bonifratrów we 
Wrocławiu zamierzając osobiście odwiedzić ojca Jana. 
Ojciec Jan Grande przyjmuje pacjentów w placówce "Dobry 
Samarytanin", w klasztorze ojców bonifratrów we Wrocławiu, ul. 
Traugutta 57/59, tel. 071-4484-74, udzielając porad 
ziołoleczniczych w dni powszednie, w godz. 8-15. 
W przyklasztornej aptece, sąsiadującej z gabinetem ojca Jana, 
można nabyć zioła, nalewki, balsamy, proszki i maści 
przygotowywane przez ojców bonifratrów według własnych receptur. 
Mają w tym względzie bonifratrzy ogromne, ponad 400-letnie 
doświadczenie i wielki, aczkolwiek mało znany, dorobek. W 
minionej, socjalistycznej epoce starano się zniweczyć go, 
pozbawiono bonifratrów większości placówek szpitalnych, w których 
realizowali swą misję. Mimo to bonifratrzy w Polsce przetrwali i 
choć w ograniczonym zakresie - prowadzili cały czas działalność. 
Zmiany w Europie środkowowschodniej w ostatnich latach, a także 
zwrot w kierunku ziołolecznictwa stanowią dla bonifratrów 
zapowiedź nowych, lepszych czasów. Mało dotąd znany ośrodek we 
Wrocławiu przeżywa swój renesans. Powiększa się liczbę braci w 
Zgromadzeniu, któremu przewodzi przeor ojciec ks. Kazimierz Wąsik, 
a rozwijająca się działalność pozwala zgromadzić środki na 
renowację pięknego, barokowego kościoła Św. Trójcy wchodzącego w 
skład kompleksu bonifraterskiego we Wrocławiu. 
Propagując zasady racjonalnego żywienia i troski o zdrowie 
własnego organizmu za pośrednictwem także tej książeczki ojciec 
Jan Grande spełnia swoją zakonną misję niesienia pomocy chorym i 
cierpiącym. 
Kontynuuje w ten sposób dzieło Jana Ciudada, założyciela zakonu 
bonifratrów. 
Jan Ciudade (św. Jan Boży) urodził się 8.03.1495 r. w miejscowości 
Montemor - o - novo w Portugalii. Burzliwe życie młodego Jana nie 
zapowiadało przyszłej świętości, dopóki nie nastąpiła wewnętrzna 
przemiana. Stało się to pod wpływem kazań mistrza Jana z Avila, 
kaznodziei z Andaluzji. Jan Ciudade przeniósł się do Granady, 
gdzie wkrótce zasłynął z działalności charytatywnej wśród chorych, 
bezdomnych i opuszczonych. Bez względu na ich pochodzenie, status 
społeczny czy religię. Założony przez niego szpital i dom opieki 
stały się wzorem dla ośrodków w innych rejonach Hiszpanii, a 
później na całym świecie. Po 12 latach służby chorym 8.03.1550 r. 
Jan Ciudade zmarł. Kanonizował go w 1691 r. papież Innocenty 
XII"Dopóki bije moje serce, będę kochał Ciebie w chorych, smutnych 
i opuszczonych" - modlił się św. Jan Boży. 


Część I 


Opowiadanie o sposobie żywienia i pielęgnowania organizmu 
ludzkiego" 
"Opowiadanie o sposobie żywienia i pielęgnowania 
organizmu ludzkiego" - tak zatytułowany maszynopis, a właściwie 
odbitka kserograficzna, wpadła nam w ręce latem 1995 r. Była w 
fatalnym stanie technicznym, z trudem dawało się ją odczytać, ze 
wstępu wynikało, że stanowi streszczenie wykładu utrwalonego na 
taśmie magnetofonowej w 1990 r. w Łodzi. 
- Jesteśmy bonifratrami. Mamy swoje placówki w Łodzi, Warszawie, 
Krakowie, Kalwarii Zebrzydowskiej. Zajmujemy się ziołolecznictwem 
wg starej szkoły petersburskiej - zapodawał lakonicznie ktoś 
przedstawiony jako o. Jan Grand. Jego zdaniem najważniejsze przy 
niesieniu pomocy jest zwrócenie uwagi pacjenta na sposób żywienia 
i pielęgnowania własnego organizmu. Mówiąc najprościej, stan 
naszego zdrowia uzależniony jest od stanu żywienia. 
Przez miliony lat (prawdopodobnie żyjemy przeszło 450 milionów 
lat) człowiek tak dobierał pożywienie, by było w nim wszystko, co 
jest potrzebne do wzrostu organizmu i jego odnawiania. W naszym 
pożywieniu występować muszą te składniki, z których sami jesteśmy 
zbudowani. Potwierdza to również nowoczesna nauka. 
Przyjrzyjmy się zatem - proponuje autor wykładu - tym podstawowym, 
pierwotnym budulcom. Nasz Stwórca Przedwieczny postawił przed sobą 
nie byle jakie zadanie: jak i z czego ulepić człowieka, czym ma 
być ta symboliczna "glina", w co ją wyposażyć i jak połączyć. Po 
zastanowieniu - ojciec Jan opowiada to wszystko w wielkim, 
alegorycznym skrócie - wziął wapń, domieszał do niego po trochu 
krzemu, żelaza, kobaltu, magnezu, cynku i zbudował rodzaj 
rusztowania na planie krzyża. Na jego czubku osadził coś, co można 
dziś nazwać centrum zarządzania albo komputerem. Dość chwiejną i 
kruchą konstrukcję poobklejał mięśniami, poprzetykał żyłami, 
oplótł siecią nerwów. Ulokował pomiędzy tym wszystkim kilka fabryk 
przemiany materii i ogromne "zakłady farmaceutyczne". Ostatnim 
pociągnięciem Mistrza było okrycie całości delikatną, aksamitną, 
bardzo unerwioną skórą. Tchnął swoją energię, odsunął się o krok i 
patrzył. Wreszcie powiedział: Idź, zbieraj, szukaj, dobieraj to, z 
czego sam jesteś zbudowany jako pożywienie twoje. 
Autor wykładu usprawiedliwia się, że opowiada tak obrazowo, aby 
wszyscy zrozumieli pewną prawidłowość. Jeżeli w naszych 
organizmach coś się popsuje, to znaczy, że zachwiana została 
pierwotna równowaga jego składników. Posłużmy się przykładami. 
Często z powodu niewłaściwego trybu życia, pośpiechu, jadania 
nieodpowiednich potraw, narastających napięć, wyczerpuje się nasza 
odporność nerwowa. Znaczy to, że nie zadbaliśmy o odpowiednią 
ilość magnezu, fosforu, bardzo ważnej witaminy B1, selenu, jodu i 
cynku. Jeśli nie zwrócimy uwagi na to, co kładziemy do garnka, nie 
ma mowy, abyśmy kiedykolwiek wrócili do normalnego samopoczucia. 
Bywa, że człowieka trapi brak pamięci, brak koncentracji, wieczne 
znużenie, bezsenność, pobolewanie głowy, łamanie w kościach... 
Okazuje się, że zabrakło w garnku witaminy B1, którą w naturalny 
sposób gromadzimy spożywając drożdże i duże ilości różnych jarzyn. 
Warto tu zwrócić uwagę na fasolę i groch - bo w nich jest masa 
magnezu, kobaltu, żelaza, fosforu, błonnika, białka roślinnego, 
żółtego fosforu - przeciw stanom reumatycznym, kamicy nerkowej i 
wątrobowej, utracie odporności na zmęczenie, migrenie, łamaniu w 
kościach, bezsenności, zapaleniu pęcherza, problemom z dną, tzn. z 
odkładaniem się kwasu moczowego w stawach. Tymczasem fasola jest 
jakoś bardzo rzadko w naszej kuchni obecna. Dawniej, w tradycyjnej 
kuchni dobra gospodyni szykowała na zimę przynajmniej dwa worki 
nasion strączkowych (fasoli i grochu). 
Przy spożywaniu fasoli wytwarzają się gazy. Aby tego uniknąć, 
trzeba przed moczeniem suche nasiona sparzyć wrzątkiem (ok. 15 
min.) i podczas gotowania dosypać szczyptę kminku. Fasolę gotuje 
się bez mięsa i bez soli, w oddzielnym garnku, w tej samej wodzie, 
w której była namoczona już z kminkiem. Ugotowana może stać w 
lodówce jako półfabrykat. Potem można ją użyć do zwykłej zupy 
jarzynowej z dodatkiem łyżki masła, roztartym ząbkiem czosnku i 
odrobiną majeranku. Pyszna i zdrowa strawa. 
Od czasu do czasu możemy sobie nawet pozwolić na cięższą potrawę: 
fasolkę po bretońsku. Podsmażamy na oleju trochę resztek z mięsa, 
lekko podrumieniamy pokrojoną cebulkę, wlewamy przecier 
pomidorowy, trochę koncentratu i dodajemy ugotowaną fasolę. I do 
smaku przyprawiamy pieprzem. 
Można fasolę zmielić w maszynce, dodać tartej bułki, do tego 
przyrumienionej cebulki, masła, trochę pieprzu, odrobinę mielonego 
gotowanego mięsa, dwa przetarte jajka i mamy doskonały farsz do 
pierożków. Palce lizać! Co za przysmak! A w nim wielkie bogactwa: 
magnez, żelazo, kobalt, fosfor, błonnik, białko roślinne itd. 
Obok fasoli w naszej kuchni nie powinno zabraknąć grochu. Groch 
żółty na poligonach służy jako podstawowa potrawa. I okazuje się, 
że nawet ciamajdowaty chłopak, w wojsku nabiera energii życiowej. 
Przybywa mu rozumu, a po przyjeździe do domu jest pełen siły i 
wigoru. Niestety, po trzech miesiącach bez grochówki na stole, 
znowu robi się z niego ciamajda życiowa. 
Wróćmy do czasów, kiedy jeszcze nie było ani kombajnów, ani 
żadnych maszyn na polu i pradziadek z kosą wychodził o 3 rano do 
ciężkiej pracy. Prababka w międzyczasie nagotowała garnek grochu, 
drugi kapusty i mięsa - zmieszała to wszystko razem, zaniosła na 
pole. Wszyscy się najedli i kosili nie gorzej niż obecne kombajny. 
Kto jada groch regularnie raz w tygodniu, to do 100 lat nic nie 
będzie wiedział o reumatyzmie. To jest udowodnione. Do grochu, 
gotowanego tak jak fasola, dodajemy również kminek i masło. Niech 
stoi sobie w garnku, a kiedy potrzeba - dodajemy do ziemniaczanki 
z posiekaną chudą kiełbasą, przyprawiamy majerankiem, tymiankiem i 
mamy łatwo strawną, wspaniałą grochówkę. 
W następnej kolejności autor utrwalonego na taśmie wykładu 
przekonuje słuchaczy o walorach kaszy gryczanej, która jest 
dostarczycielką krzemu. Co znaczy krzem dla naszych organizmów? 
Zakonnik nie chce straszyć, tylko informuje lakonicznie, że brak 
krzemu ma ścisły związek z zawałem serca, wylewem krwi do mózgu, 
żylakami, hemoroidami, krwawieniem dziąseł, wypadaniem włosów, 
kruchością kości, łamliwością paznokci, ogólnym zmęczeniem. 
Dlaczego - zastanawia się narrator - nasze babki i dziadkowie nie 
mieli kłopotów krążeniowych, zawałów, itp? Ano, dlatego, że ich 
organizmy wspierane były przez krzem, który dostarczała twarda 
studzienna woda (nikt przed 100 laty nie słyszał o rozmiękczonej 
wodzie, do której sypie się masę chloru niszczącego krzem i jej 
życiodajność, nie spotykano również warzyw z wiotkimi łodygami 
rosnących w glebie pozbawionej krzemu... Kultura kulinarna dawnej 
Polski dostarczała organizmowi ogromne ilości krzemu poprzez 
jadłospis, w którym poczesne miejsce zajmowała kasza kryczana. 
Zawiera ona kilkadziesiąt procent krzemu, jest - jak kamyczki - 
odporna na zepsucie, nie tknie jej ani robak ani mysz polna; są w 
niej całe pokłady rutyny, od której zależy stan naszych arterii - 
żył i tętnic. 
Współczesny przemysł farmaceutyczny docenia właściwości gryki i 
wykorzystuje ją do produkcji leków przeciw żylakom, hemoroidom, 
miażdżycy, kłopotom krążeniowym. Zastanówmy się teraz, czy w 
naszych kuchniach popularna jest kasza gryczana? Ile razy w 
tygodniu dostarczamy organizmowi zawarty w niej krzem? 
A przecież - jak była o tym mowa na początku - Pan Bóg z krzemu 
zmieszanego z wapniem zbudował nasze kości, zęby, arterie, 
usztywnił dziąsła, wzmocnił włosy... 
Dalej, po nieczytelnym kawałku tekstu, narrator zdradza nam swoje 
"uniwersytety": 
Dzieciństwo spędził w Azji, na Syberii, na pograniczu mongolskich 
stepów Kirgizji. Tam poznał herbatę, ale taką prawdziwą. Jak 
Polakowi podano szklankę, to... język mu kołowaciał i przez trzy 
godziny nic nie mówił, a tubylcy mieli święty spokój. 
W Azji zwyczajowo na stole stawiano duży samowar, na nim imbryk, a 
w tym imbryku wrzała esencja herbaciana. I tak jest prawidłowo! U 
nas, w Polsce, uważamy, że gotowanie herbaty zabija wszystkie jej 
wartości. Tymczasem ona dopiero powyżej 100 st. C zaczyna być 
sobą. Wyparzają się garbniki, witaminy B1, B6 działające przeciw 
otyłości; wyparza się delikatna teina, puryna i rutyna, która 
uelastycznia naczynia krwionośne. Garbniki w herbacie działają 
odkażająco i zastępują na Wschodzie jodynę. 
Narody Azji zalewają rany esencją herbacianą i owijają je 
gałgankiem z płatkami herbacianymi. Po dwóch dniach obrzęk znika, 
a po tygodniu wszystko się goi. 
Również na kobiece problemy ze śluzówkami najlepsza jest esencja 
herbaciana, przechowywana w srebrnym dzbanuszku (w srebrze nie 
rozwijają się żadne bakterie ani jednokomórkowce). Należy robić 
płukanki i podmywania. Esencja herbaciana stosowana do przemywania 
ran i pielęgnowania odleżyn działa dwa razy skuteczniej niż wywar 
z kory dębu. 
Dobrze zaparzona mocna herbata zabezpiecza przed chorobami 
krążenia, serca, niewydolnością mózgu, kłopotami z zapaleniem 
śluzówki na tle ataku szczepów wirusowych, nawet przed grypą... 
- Wróćmy na chwilę do cudownego zamysłu Pana Boga - kontynuuje swój 
wykład nieznajomy mnich. - W naszej czaszce, prócz mózgu - 
komputera, zagłębień, w których tak dogodnie osadzone są oczy, 
otworów nosowych, przez które wentyluje się i dotlenia organizm, 
znajduje się bardzo ważne urządzenie - rodzaj młyna - nadzwyczaj 
przemyślnie wyposażonego. Są tam zęby - siekacze kawałkujące 
pokarm, za nimi zęby trzonowe, które jak koła młyńskie - muszą 
wszystko porządnie zemleć. Rozdrabnianią i miażdżeniu towarzyszy 
zmiękczanie śliną z pepsyną wypływającą spod języka z dwóch 
"studzienek". A cały ten proces skutecznie przyśpiesza język - 
delikatna łopatka, która ciągle wszystko miesza i obraca. Zmielona 
masa wpada rurą przewodu pokarmowego do wielkiej betoniarki, czyli 
naszego żołądka, unerwionego trzy razy bardziej od naszej twarzy. 
Zanim my zdążymy skonstatować zdenerwowanie - żołądek już stracił 
właściwy sobie różowy kolor, zrobił się biały jak prześcieradło i 
skurczył o dwie trzecie. Skurcz spowodowany napięciem nerwowym lub 
brakiem pożywienia czyni z żołądka pompę ssącą, która wciąga do 
środka żółć z woreczka żółciowego. Tymczasem nie powinno jej być w 
żołądku ani jednej kropli. Ale cóż, już się stało... Jak tylko coś 
zjemy - wszystko zalewa żółć uniemożliwiając pracę śluzówki 
żołądka, jak również wymieszanie pokarmu z kwasami trawiennymi. 
Żołądek wypycha to wszystko do kiszek, które z kolei zostają 
podrażnione przez żółć i niedokładnie przetrawione kawałki 
jedzenia. Jak najszybciej więc pozbywają się toksycznej substancji 
wyrzucając ją do ostatniej fabryki przemiany - grubej, potężnej, 
siwej kichy. Ta dopiero - jak się nie zirytuje... Wcale nie chce 
pracować. Wszystko się tam zatrzymuje, wzrasta temperatura. 
Zamiast procesu trawiennego mamy proces gnilny. 
Tragedia ogarnia swoim zasięgiem limfocyty, których zadaniem jest 
wyszukiwanie pożywnych mikrocząsteczek w cienkim i grubym jelicie 
oraz w wątrobie i taskanie ich na plecach tam, gdzie jest to 
potrzebne. Poparzone żółcią nic nie mogą zdziałać. Kurczą się i 
wycofują. Człowiek zamiast tyć - chudnie, traci siły, cierpi na 
zaparcia lub zapalenie jelit z biegunką. 
Aby temu wszystkiemu zapobiec, musimy unikać zdenerwowania oraz 
nie dopuszczać do tego, by nasz żołądek był pusty, a więc - jadać 
przynajmniej 6 razy dziennie. To nie musi być za każdym razem 
zasiadanie do stołu, wystarczy między normalnymi posiłkami jakiś 
sucharek, suche paluszki, kawałek żółtego sera - 23 kęsy 
czegokolwiek - aby ten znerwicowany żołądek cały czas był zajęty 
trawieniem. Wtedy nie będzie miał czasu na kurczenie się i 
zasysanie żółci. Ludzie, którzy często jadają, nie tyją, jest to 
udowodnione. 
Żółć dodatkowo wytrawia śluzówkę i przyczynia się do powstawania 
wrzodów żołądka. Gdy przychodzi pacjent i skarży się na jakieś 
dziwne, bezzapachowe odbijanie, które aż podpiera pod serce, to 
prócz ziółek wśród zaleceń otrzymuje: bezwarunkowo jadać 8 razy 
dziennie i pić często ciepłe mleko. Mleko potrafi oczyścić żołądek 
z narzucanej żółci i zneutralizować nadmiar kwasu solnego. Jeżeli 
zrobicie z żółcią porządek - zapowiada narrator - skończą się 
dolegliwości trawienne. 
Kolejnym problemem, jaki autor wykładu będzie omawiał jest plaga 
naszych czasów, czyli cholesterol. Jadamy często wywary z mięsa, 
rosoły, gdzie występuje masa kwasów tłuszczowych nasyconych, 
bardzo łatwo łączących się z cukrem rafinowanym tworząc masę 
przydatną do produkcji cholesterolu. Trafia on do wszystkich 
naczyń krwionośnych i pozostaje w dużej ilości w wątrobie. 
Do usunięcia cholesterolu z organizmu konieczna jest znaczna dawka 
wapnia. Należy go spożywać właściwie bez przerwy. Jest to również 
ważne dla systemu kostnego. W jego składzie znajduje się 
przeciętnie 11-13 kg wapnia. Niestety, bardzo łatwo go tracimy na 
korzyść serca. Serce, jeżeli nie dostanie wapnia ze spożywanym 
mlekiem, czy serem, to ukradnie je sobie z kości. Serce - główny 
organ, nie może pracować bez soli wapnia rozpuszczonych w 
krwiobiegu. Tak jak samochód nie pociągnie bez oleju silnikowego, 
tak i serce nie będzie pracować bez litra mleka na dobę. A nasze 
biedne, systematycznie ograbiane kości przysparzają nam na starsze 
lata problemów. Mamy do czynienia ze zwyrodnieniami kostnymi i 
reumatyzmem, osteoporozą, zmęczeniem ogólnym, przedwczesną 
starością. Wszystko to spowodowane jest brakiem szacunku dla mleka 
i przetworów mlecznych. 
Obserwowałem Mongołów i Kirgizów - powołuje się na swoje 
doświadczenia zesłańca o. Grand - u których panował jeszcze "wiek 
XIX". Ci ludzie rzeczywiście dożywali wieku Mojżeszowego. To nie 
przesada, 90 procent starców przekraczało 110, 115 lat i byli 
zupełnie sprawni. Tam siedemdziesiątka, to dopiero wiek średni. 
Ale też nie znają oni oranżady, wina, cukru (do naszych czasów o 
cukrze nic nie wiedzieli). Piją po 5 litrów mleka dziennie, albo 
ajran - specjalne kwaszone mleko azjatyckie. Kwas mlekowy w nim 
zawarty jest antytoksyną i dostarcza bardzo dużą ilość wapnia do 
krwiobiegu. Serce ma pełną możliwość spalania go. Nie męczy się, 
nie nakazuje małym krwinkom, aby kradły wapń z kości. Przeciwnie, 
nadmiar wapna transportowany jest jako regenerujący budulec do 
kości. Przy tym jeszcze woda pitna czerpana ze studni jest czysta 
i bogata w krzem. Wszystko to usuwa z organizmu wszelkie gnilne 
bakterie, a na dodatek część wapnia z tego nadmiaru wypitego mleka 
wyrzuca z masami kałowymi cholesterol. Najmniejsza molekuła wapnia 
wyprowadzana z organizmu jako balast dla nas niepotrzebny, wlecze 
ze sobą na zewnątrz ogromny wór z cholesterolem. 
Nadzwyczaj skutecznie można obniżyć cholesterol, spożywając duże 
ilości kwaśnego kefiru. Cholesterol spadnie w ciągu paru tygodni 
do zupełnej normy i jeszcze zostaną usunięte miękkie złogi wapnia, 
które już poosiadały na naszych tętnicach, żyłach i zastawkach. 
Pytanie - skąd one się tam wzięły? Otóż - jak już była o tym mowa - 
jeśli prowadzimy oszczędne w mleko i sery żywienie - serce musi 
sobie jakoś radzić i znajduje źródło wapnia w naszych kościach. 
Krwinki, jak małe mrówki, wydziobują z kości miękki wapń i niosąc 
go do serca, po drodze gubią na zastawkach żylnych i tętniczych. 
Ratując serce stają się przyczyną miażdżycy typu wapniowego. 
Tracimy pamięć, mamy zimne nogi, bolące, czasem pękające pięty, 
odciski na nogach, źle się czujemy, bolą nas ramiona. Wiadomo, 
zaczyna się odwapnienie kości. Kark boli, gdy kręcimy głową - 
chrupie i trzeszczy. Wszystko zaczyna się psuć... Konieczny jest 
wapń - bez niego nie da się żyć. 
Jednak nie wszystkie organizmy przyjmują mleko w normalny sposób. 
Bywają dolegliwości, w których może ono zaszkodzić, np. chorym na 
trzustkę. Trzustka nie znosi słodkiego mleka i wtedy trzeba pić 
kwaśne, a najlepiej - kefir, o którym już była mowa. Kefir to 
nietypowe mleko. Nazywa się tak od nazwiska francuskiego uczonego, 
który był w Tybecie w XIX wieku i tam u Mongołów podpatrzył, jak 
zeskrobywali ze ściany jaskini dziwny śluz, dodawali go do mleka, 
które szybko się zsiadało i miało specyficzny smak. Zauważył, że 
po tym mleku świetnie czuje się jego przewód pokarmowy. Wrócił do 
Francji - zbadał przywiezioną substancję pod mikroskopem i okazało 
się, że jest to rodzaj grzyba skalnego. 
Grzybki Kefira zakwaszając mleko, polują na bakterie. A ponieważ 
odżywiają się bakteriami gnilnymi, oczyszczają mleko z wszelkich 
brudów. Poza tym wytwarzają mlekowy kwas chemiczny odwrotnie 
złożony, który z naszych organizmów nawet trupi jad rakowy usuwa. 
Jeżeli ktoś choruje na raka i pije 3 razy dziennie po pełnej 
szklance kefiru, to ma o połowę toksyn rakowych mniej w swoim 
krwiobiegu. 
Grzybki Kefira robią w naszym żołądku, w kiszkach, to co robiły w 
garnku mleka - polują na bakterie. Wymordują je tak dokładnie, że 
nie pozostanie ani jedno szkodliwe paskudztwo. Dlatego w każdym 
domu powinien być osobny garnek do zakwaszania kefiru. Wczorajszym 
kefirem - jutrzejszy. Oto, jak go szykujemy: 
Litr mleka trzeba gotować na wolnym ogniu pół godziny, żeby trochę 
odparowało, postawić do ostudzenia w ciemnym garnku. Do chłodnego 
mleka wlać szklankę kefiru, przykryć pokrywką, postawić w ciepłym 
miejscu i na drugi dzień kefir gotowy. Można popijać nim kaszę 
gryczaną ze skwarkami i nie ma żadnego problemu trawiennego. Można 
przy okazji sprawdzić stopień zanieczyszczenia chemicznego mleka. 
Grzybki kefiru nie rozwiną się w środowisku "zabrudzonym" chemią. 
Po prostu, mleko zburzy się i ucieknie z garnka. 
Następnie narrator zastrzegając, że powie coś niepopularnego 
stwierdza, iż jajka są lekarstwem przeciw miażdżycy. Można zjadać 
nawet kilka dziennie i obniżyć nimi poziom cholesterolu. Ale 
pamiętajmy - jeśli tylko do jajek dodamy łyżeczkę cukru, na 
przykład w osłodzonej herbacie - poziom ten momentalnie rośnie. 
Białko proste w jajkach daje człowiekowi ogromne siły, a żółtko 
zawiera wszystkie mikroelementy, biopierwiastki i witaminy. Nie ma 
nic lepszego dla odżywienia organizmu jak żółtko, bo w nim jest 
wszystko to, czego potrzebuje do życia i wzrostu rozwijające się 
kurczątko. Jajko zawiera w sobie drogocenną substancję - lecytynę 
- zapobiegającą miażdżycy. Ale nie można go łączyć z tłuszczami 
nasyconymi (na przykład - smażyć na maśle) i dodawać cukru. 
Młodych osób może ten rygor nie dotyczyć. Ale już po trzydziestce 
trzeba się chronić przed cholesterolem. Zresztą ostatnio zdarza 
się, że dzieci 11-letnie mają miażdżycę i to zaawansowaną, z 
cholesterolem powyżej 300 mg%. To jest dopiero tragedia. Miażdżyca 
w dzieciństwie czy wieku młodzieńczym stanowi efekt przekarmienia 
rosołkami, cukierkami i przechemizowaną żywnością. 
"...W naszym jadłospisie poczesne miejsce zajmują ziemniaki - 
czytamy dalej w streszczeniu wykładu. Autor zauważa, że powinniśmy 
więcej o nich wiedzieć i lepiej je przyrządzać. Na przykład, czy 
potrafimy właściwie obierać ziemniaki, albo przygotować ciasto na 
placki? 
Ziemniaki - są błogosławieństwem dla nas w Europie, ale nie należy 
przesadzać serwując je rano, wieczór i w południe. Gdybyśmy 
ziemniaki przyrządzali tak, jak Żydówki - byłoby z nich 10 
pożytków więcej. Nie wiadomo, skąd Mojżesz przed wiekami wiedział, 
że to, co rośnie w ziemi, choć nieczyste, jest bardzo bogate w 
życiodajne siły. Nakazał, by wszystko to przed przygotowaniem było 
dokładnie wyszorowane i wymyte. Choćby Żydówka była 
najbrudniejsza, nigdy nie będzie obierała ziemniaków tak, jak 
Polka, która przyniesie z piwnicy brudne, zapaskudzone przez 
błoto, ślimaki, myszy, koty bulwy i obiera je bardzo grubo, 
wyrzucając z łupinami drogocenne składniki żywieniowe i utytłane 
myje po kilka razy, niektóre miejsca dociera, bo jeszcze są 
brudne. 
A przecież ziemniak jest bardzo porowaty, prawie jak gąbka, 
wchłania brudną wodę, a przy okazji wypłukuje się z niego dużo 
cennych składników. Na dodatek, po ugotowaniu wylewa się 
drogocenny wywar do zlewu, a bezwartościową skrobię utłucze, 
niekiedy doda się trochę śmietany i podaje na stół. 
Żydówka, jak przyniesie z piwnicy ziemniaki, to najpierw je 
porządnie wyszczotkuje, wymyje pod bieżącą wodą, a jak jej nie ma 
- to trzy razy wymyje w nowej wodzie i te czyściutkie ziemniaki 
obiera tak cieniutko, że skórka jest przezroczysta. Okazuje się, 
że tuż pod nią są całe pokłady potasu, sodu, magnezu, kobaltu, 
żelaza, tych najcięższych biopierwiastków, których nam ciągle 
brakuje. Po obraniu przepłukuje, wrzuci do czystego "koszernego" 
garnka, tylko do ziemniaków przeznaczonego, zapełnia go do połowy. 
Ile osób w domu, tyle główek cebuli przekroi na 4 i włoży na 
wierzch, wsypie ździebełeczko kminku, doda dużą łyżkę masła, wleje 
2 szklanki mleka, doleje wrzącej wody. Bo u Żydówki jest jeszcze 
specjalny garnek na wodę. Nigdy brudną, "niekoszerną" wodą nie 
zaleje żadnej potrawy. Duży garnek stoi na kuchni i bez przerwy 
gotuje się w nim woda. Wszystko, co niepotrzebne wyparowuje z 
niej, żelazo i różne paskudztwa z rur osiadają na ściankach, woda 
staje się miękka i czysta. Zalewa nią ziemniaki, też tylko do 
połowy garnka, bo druga połowa musi być pary. Nie soli. Przykrywa 
pokrywką i na dobrym ogniu prędko gotuje. Stwierdzi, że miękkie, 
posoli, chwileczkę jeszcze pogotuje. Do czystego glinianego garnka 
wyleje wywar, a ziemniaki wysypie na półmisek - już są z masłem, z 
kminkiem, z mlekiem, z cebulą - zapach niesamowity - posypie tylko 
zielonym posiekanym szczypiorkiem. I nie trzeba już niczym 
przyprawiać. Są wyśmienite, nawet bez mięsa. 
Natomiast do wywaru z ziemniaków Żydówka dolewa 2/3 zimnego mleka, 
wsypie posiekaną rzeżuchę lub szczypiorek i podaje zamiast 
polskiego kompotu z rozbełtanego dżemu, który nie ma żadnych 
wartości. 
A placki ziemniaczane, jeśli je dobrze przyrządzić, można nawet w 
lipcu upiec z zeszłorocznych ziemniaków. Najpierw należy dwa jaja 
ubić porządnie, wlać pół litra przegotowanego mleka, wtarkować 
dwie duże główki cebuli, dobrze wymieszać. Jak ktoś chce miękkie 
placki, to wsypać troszeczkę proszku do pieczenia. Dopiero w to 
wszystko wtarkować kilkanaście ziemniaków (skrobia nigdy nie 
poczernieje w mleku, a i jajko rozbite z mlekiem ma inną 
strukturę). Z tak przygotowanego ciasta placki będą jasnożółte z 
różowym odcieniem, jak z młodych ziemniaków, łatwo strawne. Jeśli 
zostaną na dzień następny, to należy zrobić czystą zupę 
pomidorową, a zamiast ryżu dodać pokrojone w paseczki placki 
ziemniaczane. Idealna potrawa z doskonałymi "flaczkami". Wszystkie 
te na pozór banalne sprawy - są ważne dla naszego zdrowia. 
Gdybyśmy zwrócili uwagę na to, co jemy i jak jemy, to w naszych 
warunkach, tych teraźniejszych, nawet najgorszych i ekonomicznie i 
psychicznie, moglibyśmy 120 lat żyć, bo na tyle mamy mniej więcej 
zakodowane w Europie nasze siły żywotne. Tyle byśmy żyli bez 
znajomości słowa - lekarz. 
Dbajmy więc o dobrą kuchnię. Gdy najemy się dwa razy w tygodniu 
grochu, kaszy gryczanej, raz w tygodniu fasolówki, popijemy 
codziennie litrem mleka, zjemy 5 dag sera, główkę cebuli, dwa 
jabłka, to nie ma na nas siły. Starość nie przychodzi, kości nas 
nie bolą. Kładziemy się spać kiedy trzeba, wstajemy o właściwej 
porze. Żeby nam ktoś nawet nadepnął na palec, to się śmiejemy, 
zamiast kląć. I żebyśmy nawet nie chcieli, to do nieba pójdziemy. 
Wszystkie zalecenia tego swojskiego lekarza są proste, a zarazem 
niezwykłe. Być może starsi Czytelnicy w niektórych "mądrościach" 
odnajdą ślad receptur żywieniowych swoich matek i babek? Autor nie 
ukrywa ich rodowodu: 
- Znam tysiące wypadków, że ludzie przez całe lata nie jedli tych 
podstawowych starosłowiańskich potraw. Po wizycie u mnie, z pewną 
nieufnością zaczynali próbować. A po trzech miesiącach 
przyjeżdżają i z radością relacjonują: - Proszę księdza! 20 lat 
fasoli i grochu nie jadłem, teraz wszystko jem, doskonale się 
czuję, siły nabrałem... 
W kolejnym akapicie wykładu zakonnik zwraca uwagę na to, by 
zatroszczyć się o własny system nerwowy, od którego zależy proces 
wchłaniania, stan żołądka i jelit. Nasz system nerwowy to kilkaset 
kilometrów bardzo delikatnej nitki, która - mając swój początek w 
mózgu - oplata cały kręgosłup rozgałęziając się między kręgami. 
Rozgałęzienia opasują organizm docierając do wszystkich jego 
zakątków. System ten składa się w 80 procentach z fosforu, który 
trzeba nieustannie uzupełniać. Fosfor znajduje się w nasionach 
strączkowych, rybach, serach, mleku. Ażeby jednak nie rozdymały 
się od niego jelita należy dodawać kminek i pić kwaśne mleko. Kto 
ma tendencję do wzdęć powinien po obiedzie aplikować sobie jedną 
łyżeczkę zmielonego kminku popitą letnią wodą. 
Sery żółte, które tak lubimy... Owszem, można je spożywać, tylko 
pamiętajmy, że w Polsce sery są za młode (zbyt krótko poddawane są 
procesom fermentacyjnym) i mają dużo bakterii gnilnych. Należy 
popijać je kefirem, który zneutralizuje nietypowe tło bakteryjne. 
Jeżeli kefiru nie pijemy, to lepiej żółtego sera nie jadać. 
Najzdrowszy jest zgliwiały twaróg przetopiony z kminkiem z 
dodatkiem świeżego masła, domowej roboty. 
Ważna jest również dla stanu naszych nerwów witamina B1, która 
znajduje się w większości potraw, jeśli tylko nie zniszczymy jej 
niewłaściwym gotowaniem. Wszystko mianowicie powinno być gotowane 
pod przykryciem, co zapobiega uciekaniu wraz z parą witaminy B1. 
Dlatego należy mieć w kuchni duże garnki i napełniać je tylko do 
połowy (pół objętości garnka zostaje na zbierającą się parę). 
Trzeba też zlikwidować naczynia aluminiowe, które niszczą kości i 
śluzówki. 
Autor wykładu zaleca zioła, które uzupełniają w organizmie 
niedobór witamin, mikroelementów, garbników, biopierwiastków. 
Opowiada się za naturalnymi przyprawami, na przykład: pieprzem 
(jest bakteriobójczy, w dużych ilościach chroni przed wrzodami 
żołądka), zielem angielskim (silny lek żółciotwórczy zapobiegający 
chorobom trzustki), majerankiem, tymiankiem (zapobiegają 
zatrzymywaniu soków trawiennych i żółci w woreczku żółciowym), 
gałką muszkatołową dodawaną do ciężko strawnych ciast itd. itd. Im 
więcej przypraw w kuchni, tym mniej kłopotów w żołądku. Należy je 
dodawać nawet do najprostszych zup. 
Zakonnik ostrzega natomiast przed octem, którego w żadnym razie 
nie należy stosować do potraw. Można go zastąpić sokiem z cytryny, 
byle nie oddziaływał bezpośrednio na szkliwo zębów, bo w krótkim 
czasie je rozpuści. 
Należy zaprzestać słodzenia cukrem. Na Zachodzie, zwłaszcza w 
Stanach Zjednoczonych, cukier zapisano już do księgi 
niebezpiecznych potraw, na drugim miejscu po narkotykach. Przyjął 
też nazwę "białej śmierci". Zanim zostanie przetrawiony przechodzi 
w organizmie czterokrotny proces przeobrażenia chemicznego. W 
pierwszym rzędzie łączy się z tłuszczami nienasyconymi i produkuje 
wielkie ilości cholesterolu. Po drugie - jest przyczyną 
powstawania kamicy nerkowej. 
Mimo że glukoza zawarta w cukrze odżywia tkankę nerwową, cukier 
jest trucizną... Glukozę w najczystszej postaci pozyskamy ze 
spożywanych owoców i warzyw. Jeśli dodamy do tego łyżeczkę miodu, 
który przeobraża się od razu w energię - to już nam to wystarczy 
jako dzienna dawka. 
Nie należy cukru zastępować sacharyną, która bardzo wysusza 
śluzówkę. Tak więc wyrzucamy z naszych jadłospisów nadmiar cukru, 
konfitur, Leguminek, dżemów itp. 
W końcówce "Opowiadania o sposobie żywienia i pielęgnowania 
organizmu ludzkiego" znajdujemy jeszcze opinie na temat czosnku i 
cebuli. Otóż, ludzie spożywający te warzywa w większych ilościach 
mają w swoim obiegu detreomycynę, własny antybiotyk, który chroni 
przed chorobami wirusowo-bakteryjnymi. Poza tym, eteryczne olejki 
cebuli zawierają siarkę, która ma zbawienny wpływ na naszą 
śluzówkę. Jeśli zdarzy się katar, czy - nie daj Boże - zapalenie 
zatok - to należy postępować następująco: utrzeć na tarce do 
ziemniaków 2 duże cebule, wrzucić do wysokiej koktajlowej 
szklanki, owinąć jej brzeg uszczelniającym wianuszkiem z waty, tak 
by gaz nie wszedł do oczu, tylko do nosa i głęboko oddychać... 
Ludzie skłonni do gryp, kaszli, katarów powinni jadać przez całą 
zimę czarną rzodkiew, która jednocześnie leczy kamicę wątrobową 
i... zapewnia piękną, gładką skórę... 
Lektura tego nie dokończonego maszynopisu, drukowanego w odcinkach 
w "Wieczorze Wybrzeża", spotkała się z bardzo dobrym odbiorem 
czytelniczym. Ludzie domagali się dalszego ciągu telefonując i 
pisząc do redakcji. Po pobieżnej penetracji okazało się, że o. Jan 
Grand, to postać autentyczna - zakonnik Jan Grande z klasztoru oo. 
bonifratrów we Wrocławiu. W krótkiej telefonicznej rozmowie udaje 
się nam nakłonić go do spotkania. Któregoś wrześniowego dnia 
wsiadamy do pociągu i udajemy się na spotkanie z człowiekiem, 
którego proste rady stały się dla wielu wstrząsem i przestrogą. 


Część II 


Spotkania z Ojcem Grande 

Jak bronić się przed rakiem 

Dzisiejszy klasztor oo. bonifratrów we Wrocławiu jest skromnym 
fragmentem całego kompleksu budynków, które kiedyś należały do 
tego zakonu, a obecnie stanowią "cywilny" szpital. Od drzwi 
wejściowych poraża wręcz intensywny zapach ziół. Wspinamy się po 
schodach do Zakładu Ziołolecznictwa "Samarytanin" oo. Bonifratrów. 
Na nasze spotkanie wychodzi słusznej postury mężczyzna o łagodnej 
twarzy. 
Ojciec Jan Grande (jest to imię zakonne Jerzego Majewskiego) 
znajdzie czas dla przyjezdnych z Gdańska. Musimy tylko trochę 
poczekać. Najpierw przyjmie chorych, od rana cierpliwie 
czekających w Zakładzie. Siadamy na końcu kolejki i - chcąc nie 
chcąc - konotujemy ludzkie opinie o zakonniku-zielarzu. Wnioskować 
z nich można z całą pewnością jedno: tam, gdzie kończy się 
zaufanie do konwencjonalnej medycyny, gdzie robi się beznadziejnie 
i rozpaczliwie - zaczyna się rola ojca Jana. Jego natomiast idee 
fixe jest nie tylko leczenie konkretnych chorób, ale uruchomienie 
w ludzkich organizmach - zarówno chorych, jak i zdrowych - takich 
sił żywotnych i takiej wewnętrznej energii, która skutecznie 
wspierać będzie leczenie i zapobieganie chorobom. Przy pomocy 
czego? Przy pomocy odpowiedniego żywienia. 
Prosimy ojca Jana, by opowiedział nam coś o sobie. 
- Zakonnik nie jest osobą prywatną - odpowiada - i nie ma prawa 
opowiadać swojego życiorysu. Niemniej, niejako na marginesie 
głównego tematu pierwszego spotkania, którym jest obrona ludzkich 
organizmów przed rakiem, dowiadujemy się, że ojciec Jan Grande 
pochodzi z Grodna, urodził się w 1934 roku, jako dziecko ciężko 
chorował przez wiele lat na gruźlicę przewodu pokarmowego. 
Komunizmu uczono go na stepach syberyjskich za Irtyszem. Koczowali 
tam Mongołowie, którzy nawet nie wiedzieli, że skończyła się II 
wojna światowa, a którym przedstawiono polskich zesłańców jako 
ludożerców. Bardzo się dziwili, że "twoja budieć kuszat moja" i że 
ludzie o tak małym rozstawie szczęk mogą mieć tak wielki apetyt... 
Potem był Tybet, Petersburg, Kijów... W Kijowie przyszły zakonnik 
zetknął się ze starą szkołą niekonwencjonalnej medycyny i - jak 
twierdzi - dużo z niej skorzystał. Właściwie, jego zainteresowanie 
leczeniem zaczęło się od samoleczenia. Przewlekła choroba 
pozwoliła mu zgromadzić sporą wiedzę o funkcjonowaniu ludzkiego 
organizmu i wspieraniu go. Po powrocie do Polski ukończył szkołę 
felczerską, całe lata pracował w służbie zdrowia. Do bonifratrów 
wstąpił siedemnaście lat temu, w trybie poniekąd nadzwyczajnym... 
Powiedział tylko tyle, że na pewnym etapie życia stanął mu na 
drodze maciupeńki, niziutki budynek klasztorny oraz rozstrzelany 
Chrystus. Nietknięta od wojny figurka przechowała wojenny dramat - 
rozszarpany, wyrwany bok, kikut ręki, osmalony trzpień krzyża. 
Takie to półtora nieszczęścia wisiało przed klasztorem w 
Warszawie, całej już przecież odbudowanej. Mniej więcej po 
tygodniu Jerzy Majewski, przyszły Jan Grande, był już w zakonie z 
manelami... 
Pierwszą posługę bonifraterską odbywał w Domu Pomocy Społecznej na 
południu kraju opiekując się ciężko chorymi - zarówno fizycznie, 
jak i psychicznie. Zajął się też ziołolecznictwem, m. in. w 
Zakładzie Ziołoleczniczym przy Konwencie Bonifratrów w Warszawie, 
Łodzi, a obecnie we Wrocławiu. 
Zapytany - czym medycyna zakonu bonifratrów różni się od medycyny 
oficjalnej? - odpowiada, iż w regule zakonu zapisana jest od 
stuleci zasada własnego dochodzenia do wiedzy medycznej w oparciu 
przede wszystkim o najściślejszy kontakt z chorymi. Bonifratrzy 
mają swoją wiedzę i tradycję ciągle poszerzaną i rozbudowywaną. Co 
nie znaczy, że w jakikolwiek sposób lekceważą zdobycze 
współczesnej nauki. Wyznają zasadę, iż ich działania powinny 
uzupełniać leczenie konwencjonalne. Ojciec Jan opowiada, iż 
osobiście obserwował kilkuset pacjentów chorych na raka, którym 
medykamenty ziołowe pomogły znieść utrapienia chemioterapii. 
Wiadomo, iż tzw. chemia wywierająca niszczący wpływ na tkankę 
rakowatą nie jest obojętna dla całego organizmu - osłabia jego siły 
obronne, wytaszcza. Okazuje się jednak, że jeśli obok chemii, 
podamy preparaty ziołowe regenerujące, czyszczące układ 
wątrobowotrawienny oraz moczowy z toksyn - to taki pacjent ma 
szansę przeżyć o dobre kilka lat dłużej i to w niezłej kondycji. 
Zdarzały się nawet przypadki, iż chorzy pijący zioła, mimo 
chemioterapii, mieli tak wzmocniony organizm, że nie tracili 
włosów. 
Na pytanie - Czy to prawda, że wszyscy jesteśmy zagrożeni rakiem i 
jak to się dzieje, że właśnie na Wybrzeżu gdańskim, a nie - dajmy 
na to - na zanieczyszczonym Śląsku, zbiera on ostatnio najobfitsze 
żniwo? - słyszymy wstrząsającą opowieść o tym, że rak jest 
zakodowany w każdym człowieku. Uśpiony i przyczajony czeka na 
sposobny moment. A ten moment następuje wtedy, kiedy organizm jest 
bardzo wyczerpany, kiedy przez dłuższy czas obniża się w ludzkim 
ustroju poziom cynku, witaminy A i magnezu, wtedy otwiera się 
brama dla raka. Dlatego należy tak bardzo zważać na prawidłowy 
jadłospis, który dostarczyć ma tych wszystkich regenerujących 
materiałów. Przedwieczny - powiada ojciec Jan - tak nas 
skonstruował, że potrafimy sami siebie obronić, również przed 
rakiem. 
A dlaczego na Wybrzeżu tak szaleją nowotwory? Nie ma to nic 
wspólnego z klimatem. Chodzi natomiast o napięcia nerwicowe. 
Zdaniem naszego rozmówcy, warto zwrócić uwagę na fakt, że rak w 
pierwszym rzędzie atakuje ludzi o usposobieniu cholerycznym. Z 
obserwacji wynika, iż wszelkie narastające stresy wytrącają z 
równowagi cały układ nerwowy, a to powoduje złe wchłanianie i 
"gubienie" wielkich ilości selenu, cynku, magnezu, jodu itd. W 
osłabionym organizmie rozwija się tkanka rakowata. Na Wybrzeżu w 
ostatniej dekadzie było więcej napięć i stresów niż gdziekolwiek 
indziej. No i zbieramy plony... 
Poza tym, sposób odżywiania ludzi mieszkających nad morzem różni 
się nieco od odżywiania w centrum, czy na południu. Organizm 
ludzki musi mieć zapewnione w pożywieniu podstawowe substancje, 
budulec wspierający tę cudowną, misterną, przemyślną maszynerię, 
jaką nam Pan Bóg - ufając naszemu rozsądkowi - powierzył. 
- Żeby tak jeszcze tylko współczesne kobiety zechciały pojąć - 
kontynuuje ojciec Jan - ile od nich zależy. - Przemądrzałe toto, 
zarozumiałe, w dodatku złośliwe. Co ja się tu z nimi nadenerwuję - 
fuka, niby to zdegustowany. Pod pozorną złością jest w nim sporo 
życzliwości do ludzi. Tylko ludzkie słabości, np. uleganie modzie, 
nie znajdują u niego zrozumienia: - Przychodzi taka jedna z drugą 
i, oczywiście, one wiedzą najlepiej, jak ja mam je leczyć. Żeby 
się to chociaż jakoś ogarnęło, przyczesało... Od grzebienia jak 
diabeł od święconej wody uciekają. Dzięki Ci, dobry Boże, że ja 
nieżonaty... Ale nie piszcie tego, nie piszcie - sprzeciwia się 
niepewny, czy ma prawo mieć taki staropolski gust. 
- Otóż, niechby te nasze baby, każda jedna, uczesana czy nie, 
wzięły sobie do serca, że dla swojej rodziny znaczą tyle co 
minister zdrowia, a ich kuchnie są zakładami 
leczniczo-farmaceutycznymi, w których przygotowuje się życiodajne 
potrawy. Każe podkreślić to trzy razy: Produkcja w naszych 
polskich kuchniach musi być życiodajna. 
Darujmy sobie w trudnych czasach kulinarne wydziwiania. Potrawy - 
podawane na ładnych talerzach - mają być proste i tak dobrane, by 
dostarczały domownikom 68 niezbędnych składników żywieniowych. 
Dlaczego 68? Bo mniej więcej na tyle wyspecjalizowanych grup jest 
podzielona liczba krwinek gospodarujących w ludzkim organizmie i 
odpowiadających za funkcjonowanie jego składowych. Krwinki, te 
małe budowlane mrówki, muszą mieć stałe zatrudnienie, a 
obowiązkiem nas - ludzi myślących - jest dostarczyć im 
odpowiedniego materiału... 
Przyjrzyjmy się teraz ziarnku grochu - ile też takie maleństwo 
zawiera w sobie składników żywieniowych... 


Wyrzucić margarynę przez okno! 

Spotykamy się z ojcem Janem Grande, by mówić o ziarnku grochu. W 
przeciwieństwie jednak do Andersena - nie będzie w rozmowie sensów 
przenośnych. Opinie ojca Jana są bardzo konkretne i praktyczne. 
Okazuje się, iż najzwyklejszy groch, byle nie łuskany, zawiera 
magnez, kobalt, żelazo, fosfor, błonnik, białko roślinne, 
substancje antyreumatyczne, antymigrenowe, antycukrzycowe; jest 
kopalnią witaminy B-kompleks, witaminy A... I już mamy 12 
składników z potrzebnych 68, o których wcześniej była mowa. Do 
tego - jeśli gotujemy grochówkę - dochodzi cebula zasobna w 
witaminę C i siarkę, białko zwierzęce z kawałka wędzonki lub - 
lepiej - pół kilograma pokrojonej w kostkę kiełbasy, zawartość 
odżywcza wygotowanej marchwi, pietruszki, kartofli, dodatków w 
postaci majeranku, pieprzu, liścia bobkowego... Wystarczy 
policzyć, ile jest w samej grochówce elementów dających 
zatrudnienie naszym pracowitym krwinkom. 
Mądra gospodyni nie wyrzuci wczorajszego chleba, ale pokroi go w 
plastry i przyrumieni na oleju duże, pachnące i chrupiące grzanki. 
Poda je dzieciom i mężowi do grochówki. A jeśli jeszcze chce 
zatrzymać starego w domu, żeby się nie wyrwał z kumplami na piwo - 
to niech mu do tego wszystkiego po cichutku, dyskretnie, naleje do 
szklanki dobrego piwa. Po takim obiedzie chłop już nigdzie nie 
będzie się szwendał. 
- Mądrze prowadzona kuchnia jest błogosławieństwem dla domu - 
powiada nasz rozmówca - tylko trzeba z niej powyrzucać zachodnie 
śmiecie, nadmiar chemii i przetwórstwo spożywcze. Polskie kobiety, 
przynajmniej te, które nie chcą do cna zdurnieć, niech uważają 
szczególnie wtedy, kiedy jest nadzwyczaj piękne opakowanie i 
głośna reklama w telewizji. Te nieszczęsne rogaliki z nadzieniem 
czekoladowym - toż to paskudztwo nad paskudztwami, bez żadnej 
wartości odżywczej... - zżyma się o. Jan. 
Na pytanie o margarynę, bardzo intensywnie ostatnio reklamowaną - 
ojciec reaguje irytacją: 
- Wyrzucić to mazidło z kuchni, natychmiast. Z tłuszczów używać 
tylko masła, oleju (najbardziej wartościowy produkowano niegdyś z 
konopi), smalcu, czystego łoju. Margaryna, jako produkt o wysokim 
stopniu przetworzenia, robi szkody w ludzkim organizmie. Wystarczy 
pomyśleć - jaki proces technologiczny musi przejść olej naturalny, 
ile po drodze trzeba dodać do niego substancji chemicznych (w tym 
i rakotwórczych), sztucznie produkowanego kwasu masłowego (który 
prawdopodobnie niszczy śluzówkę), utrwalaczy i barwników (gdyby 
nie pomarańczowa farbka - margaryna byłaby trupio blada), aby 
uzyskać postać efektownie zapakowanej kostki. 
Nawiasem mówiąc, nie ma dotąd na świecie żadnej pracy naukowej, 
która uzasadniłaby i potwierdziła zdrowotność spożywania 
margaryny. 
Agresywna chemia spożywcza - zdaniem ojca Jana - pojawia się w 
naszych domach również pod postacią wybielonych cukrów i soli. Do 
końca zeszłego wieku cukier był rarytasem zaszczycającym 
szlacheckie stoły, przez pospólstwo prawie nie używanym. Jedynie w 
czasie świąt pojawiała się "głowa" cukru - krystalicznego, 
gruboziarnistego, którą rozbijało się wydzielając domownikom po 
kawałeczku. Ciasto natomiast słodziło się miodem. O ileż to 
zdrowsza forma żywienia. Dziś używamy cukru bez ograniczeń, a ten 
oczyszczony cukier jest najzwyklejszą chemią, która zwiększa 
niepomiernie ilość kalorii, a nie daje spodziewanej energii. 
Przechodząc w organizmie kilkakrotną przemianę, produkuje "po 
drodze" mnóstwo substancji złośliwych. W dodatku bardzo gorliwie 
szuka towarzystwa tłuszczów nasyconych i wiąże się z nimi, tworząc 
masę cholesterolu. 
Obiecujemy zastąpić w naszym domowym gospodarstwie cukierniczkę - 
miseczką miodu. Ojciec Jan bardzo przekonująco mówi o tym, iż jest 
on naturalnym środkiem słodzącym, zawierającym czystą glukozę, 
bogatym w życiodajne substancje, przechodzącym do krwiobiegu z 
przewodu pokarmowego prawie bez żadnej przemiany i zamieniającym 
się tam w energię życiową... 
Od cukru i miodu niby daleko, a jednak blisko do... soli. 
Mycie, płukanie i warzenie soli - zdaniem ojca - jest zbrodnią 
przeciw naturze. Sól kopalniana niesie ze sobą ogromne bogactwo 
selenu, żelaza i kobaltu. Tymczasem w przemysłowej obróbce są one 
wypłukiwane do Wisły, a stamtąd do morza, na dodatek - trują po 
drodze pół życia w rzekach. Co dalej robi nasz przemysł 
żywieniowy? Otóż, kupuje się za granicą za ciężkie dolary jod, 
nasyca nim wypłukaną sól, miele ją, bieli i sprzedaje 
bezwartościową substancję, z której jod - po otwarciu torebki - 
bardzo szybko ulatuje. Szukajmy soli kopalnianej z Kłodawy, jak 
najmniej oczyszczonej, szarej, "brzydkiej" z wyglądu. 
Przy okazji warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną sprawę - nie 
nabierajmy się na jakieś wymyślne opakowania artykułów 
spożywczych. Na przykład, zdrowotną kaszę gryczaną pakuje się 
ostatnio do jednorazowych torebek - z grubego plastiku, bardzo 
wulgarnych, nieestetycznie podziurawionych i w tym się gotuje. 
Kasza z takiego plastiku nie nadaje się do jedzenia, ponieważ są w 
niej wygotowane z opakowania substancje chemiczne. Poza tym, nie 
przypomina swoją konsystencją puszystości potrawy gotowanej 
właściwie. I, naturalnie produkt jest droższy, ktoś przecież na 
tych opakowaniach zarabia. Polskie społeczeństwo powinno bronić 
się przed raptowną zmianą tanich substancji w drogie, przez 
przesypywanie ich z jednego opakowania do drugiego. 
Zadajemy teraz pytanie zastrzegając, iż nasz rozmówca może je 
zignorować: 
- Czy zdarzyło się kiedyś, że Jan Grande - w habicie lub "po 
cywilnemu" - przekroczył próg restauracji McDonalda? 
Ojciec Jan pąsowieje, wydyma policzki niczym trębacz i gwałtownie 
unosi ręce jakby miał za chwilę odfrunąć... 
- Już same nazwy: McDonald, coca-cola, pepsicola, hamburger, 
hot-dog przyprawiają mnie o drgawki. To jest skandal, że mając 
taki zasób własnych możliwości żywieniowych, sprzedaliśmy przemysł 
spożywczo-żywieniowy amerykańskim biznesmenom. Jako stary mnich, 
mimo całego mojego życiowego optymizmu przepowiadam, iż w roku 
2000 Polacy staną się na terenie swojego własnego kraju 
murzyńskimi wyrobnikami. Przez Polskę będą przejeżdżać 
transkontynentalne pociągi, będą śmigać po autostradach 
zagraniczne samochody, a tubylcy spadną do roli czyścicieli z 
miotłami w rękach - kończy katastroficzną wizję przyszłości. 
- Dziękuję Bogu, że jestem stary, niedługo umrę i nie będę tego 
wszystkiego oglądał - dodaje. 
Zaprzeczamy z całą mocą. Nasz rozmówca jest człowiekiem w sile 
wieku, który zwyczajnie i po ludzku, czegoś nienawidzi: Głupoty 
współrodaków? Ich zdolności do małpiego naśladownictwa? 
Samobójczych inklinacji ludzkości? Pewnie wszystkich tych spraw 
naraz. Ojciec Jan lęka się, by przeszczep amerykanizmu nie 
wyrządził nam więcej szkody aniżeli komunizm, który jednak liczył 
się z jakimiś regułami. Na przykład, nie wystawiano w kioskach 
obok zdjęcia Papieża pornograficznego obrazka. I naprawdę - jak 
zapewnia - nie chodzi mu o dewocję, ale - takich rzeczy nie robi 
się z powodu zwykłej przyzwoitości, szacunku dla ludzkich 
przekonań... 
Pozostajemy jeszcze przy temacie amerykańskiego żywienia, 
zastanawiając się wspólnie - czym ono grozi Polakom. Ojciec Grande 
uważa, iż jest to system powodujący sklerotyzację organizmu oraz 
zanik pamięci z powodu choroby Alzheimera. Jeśli ludzkość się nie 
opamięta i nie przestanie produkować fałszywej żywności, to do 
2100 roku nie dożyje ani 10 proc. populacji. Przestańmy więc 
wydziwiać i zacznijmy produkować w prosty, sprawdzony przez 
dziesiątki tysięcy lat sposób, zdrową żywność. Zgodnie z naturą, 
której nie wolno poprawiać. Przedwieczny tak ją ukształtował - 
konkluduje ojciec - że jakiekolwiek poprawianie zawsze coś w niej 
kategorycznie zepsuje. 
Kolejnym pytaniem otwieramy szeroki temat polskich tradycji 
żywieniowych. Ojciec Jan ma tu dużo do powiedzenia. Uważa, iż 
istnieje kanon żywieniowo-kulinarny, do którego powinniśmy się 
dziś odwoływać. Takim wzorcem, dostarczającym nam drogocennych 
wskazówek, jest polska kuchnia przedrozbiorowa, zbierająca ciąg 
wielowiekowych doświadczeń. Później wszystko się urwało. Przyszła 
nędza okresu rozbiorowego, pierwsza wojna światowa i związany z 
nią głód; potem ten króciutki czas niepodległości, zbyt krótki, by 
matki mogły przekazać swoje doświadczenie córkom; druga wojna 
światowa i degeneracja pojęć o żywieniu (co złapię to zjem, aby 
tylko jako tako przetrwać), a po wojnie - wiadomo jak było. 
Kobiety zaangażowane w pracę zawodową szukały sposobów na jak 
najszybsze przygotowanie posiłków i uciekały od tradycyjnych 
potraw bogatych w biopierwiastki, mikroelementy, witaminy, 
substancje, które kiedyś niosły ze sobą zdrowie i życie. 


Żeby nas sztuczność nie zeżarła 

Ojciec Jan chętnie powraca do tematu, którym zakończyliśmy 
ostatnie spotkanie. Jego zdaniem - przedrozbiorowa kuchnia 
słowiańska była tak pożywna i dostarczała tyle energii, że można 
było z jej nadmiaru "ściany rozwalać". Weźmy taki chleb - własny, 
pieczony we własnym piecu, wielki na pół stołu, położony na liściu 
łopuchowym, posypany czarnuszką albo kminkiem. Jak się go odkroiło 
nożem jak kosą - to aż błyszczał w środku, tak dobrze był 
wykwaszony... 
Na pytanie - Czy można jeszcze gdzieś na kuli ziemskiej popróbować 
smaku prawdziwego chleba? - słyszymy odpowiedź odbierającą 
nadzieję: 
- Zacznijmy od samej ziemi. Człowiek przechemizował ją na 
głębokość co najmniej metra i wszystko co z niej wyrasta jest 
mniej lub bardziej skażone. Oczyszczanie ziemi, nawet gdybyśmy od 
dziś zaprzestali stosowania chemii, potrwa kilkaset lat. Również 
tak zwana zdrowotna żywność, którą teraz gdzieniegdzie można 
dostać nie jest całkowicie czysta, bo wyrastając na nawozach 
organicznych wchłania chemikalia z pasz, którymi karmiono 
zwierzęta. Jest to więc obieg zamknięty i obawiam się, że smak 
prawdziwego chleba pozostanie współczesnemu człowiekowi nie znany. 
Niegdyś, piekarnię można było wyczuć na kilkadziesiąt metrów, tak 
pachniało świeżym chlebem. Dziś, kiedy gospodyni domowa robi w 
domu kluski - kompletnie nie czuje zapachu mąki. A przy 
rozrabianiu ciasto zamiast trzymać się własnej konsystencji i 
odskakiwać od ręki jak piłeczka - przykleja się do niej. 
Rozmowa o prawdziwym chlebie zahaczyć musi o "prawdziwy" ogień, na 
którym niegdyś piekło się taki chleb. Zdaniem ojca Grande, ogień, 
jaki daje drewno i węgiel, jest całkiem inny od gazowego czy 
elektrycznego zabijającego wszelkie walory smakowo-zapachowe 
pieczywa. Zresztą wystarczy porównać barwy: z jednej strony 
złocistoczerwony i gorący ogień z pieca, z drugiej - niebieski i 
zimny, jakby martwy ogień kuchenki gazowej. Nie rozgrzeje on, na 
przykład, dawnych garnków żeliwnych, jest na to zbyt słaby. A z 
kolei współczesna patelnia teflonowa postawiona na otwartym ogniu 
piecyka - spali się. Jeśli ktoś ma możliwości - niech porówna 
placki ziemniaczane smażone na kuchni opalanej węglem i drewnem, 
na otwartej fajerce, na starodawnej żeliwnej patelni, z plackami 
"z gazu". Są to zupełnie różne smaki, zapachy i konsystencje. 
A już ten najnowszy diabelski wymysł, czyli kuchenki mikrofalowe - 
toż to istne horrendum. Strumień drgających elektronów niszczy, 
druzgocze cząsteczki białka i potrawa z takiej kuchenki tylko 
wygląda jak pożywienie, ale pożywieniem nie jest. Ojciec Jan tym 
swoim pacjentom, którzy chwalą się, że zakupili właśnie za ciężkie 
pieniądze kuchenkę mikrofalową, mówi tak: "Wydaliście oszczędności 
na coś, co niszczy waszą rodzinę. Nasz rozmówca z satysfakcją 
powołuje się na jeden z ostatnich numerów miesięcznika "Żyjmy 
dłużej", gdzie znalazł bardzo niepochlebny artykuł o kuchni 
mikrofalowej. On te same wnioski sformułował już kilka lat temu. 
Prawdziwy chleb i prawdziwy ogień. Pozostało nam jeszcze 
powiedzieć coś o prawdziwej wodzie. Tu, jak się okazuje, sprawa 
nie jest do końca przegrana. 
- Kto chce mieć w domu dobrą krzemionkową wodę, którą orzeźwi się 
o każdej porze roku, niech zrobi tak: pół kilograma suszonego 
skrzypu pokruszyć, wsypać do emaliowanego garnka, zalać 
przefiltrowaną wodą, zostawić na noc. Rano pogotować 20 minut, 
odstawić. Kiedy ustoi się, przecedzić przez niezbyt gęste sitko, 
wlać do kamiennego wyziębionego garnka. Garnek paruje i nie 
pozwoli, by woda się nagrzała i w ten sposób pozyskujemy 
krzemionkę - wyśmienitą, twardą wodę wprost do picia, do herbaty, 
do mycia zębów, do gotowania zup... 
Ojciec Jan radzi także, by - jeśli tylko jest taka możliwość - 
postarać się o własną studnię. Kopać trzeba głęboko, wodę 
dokładnie przebadać. Prawdziwa, czysta, żywa woda z cembrowanej 
studni, jest darem Przedwiecznego, zawiera magnez, krzem, żelazo. 
Można, a nawet należy pić ją bez przegotowania... Chrońmy się 
przed zanieczyszczeniami i sztucznością jak tylko można, żeby one 
nas w końcu nie zeżarły. 
No właśnie - podchwytujemy temat - weźmy takie antybiotyki. 
Przecież nierzadko trzeba się po nich "leczyć"... Ojciec Jan 
również uważa je za niebezpieczne. Po kuracji antybiotykami trzeba 
odtruć organizm, usunąć toksyny z wątroby i nerek, oczyścić 
śluzówkę z grzybicy, jeśli taka się pojawi, wreszcie - przywrócić 
właściwe wydzielanie soków trawiennych. Czasami, po przeholowaniu 
kuracją antybiotykami, oczyszczanie organizmu jest dłuższe niż 
samo leczenie. Należy pamiętać, aby przy zażywaniu antybiotyków 
każdego dnia wypić szklankę kefiru oraz wziąć trzy razy dziennie 
witaminę B-kompleks. Jeżeli zaczyna się grzybica w śluzówce - 
trzeba podawać bardzo duże ilości cebuli. Jeśli jednak jest już i 
wątroba poszkodowana i nie chce przyjmować cebuli, należy zastąpić 
ją kombinacją ziół goryczkowych, przeciwzapalnych, powlekających 
oraz oczyszczających układ moczowy. 
Za oknem klasztornego gabinetu ojca Jana - pierwsze jesienne 
szarugi. Pytanie o to jak zabezpieczyć się przed grypą? - wprost 
wisi w powietrzu. 
Ojciec Grande zaleca dostarczanie organizmowi dużej dozy witaminy 
C. Bierzemy po dwie kapsułki przy śniadaniu. Jeśli chodzi o 
żywienie - trzeba zwiększyć ilość jarzyn w jadłospisie, przede 
wszystkim marchwi i kapusty. Gotujemy zupy jarzynowe (naturalnie, 
nie na mięsie czy kościach, a jedynie na łyżce masła), 
przyrządzamy najrozmaitsze surówki. Warto też wykorzystać 
dobrodziejstwa naszego polskiego kalafiora. Jest tak bogaty w 
wartości odżywcze, że ich nie spiszesz na kartce. Ważne przy tym, 
by go nie przegotować. W osolonym wrzątku, z odrobiną "vegety" dla 
smaku, gotujemy kalafior około 10 minut, dolewając szklankę mleka. 
Następnie podbieramy go widelcami, kiedy jest jeszcze chrupki, 
odsączamy i delikatnie namaszczamy świeżutkim, naturalnym masłem, 
żeby zrobił się aż złocisty... Uchowaj Boże "potraktować" go 
prażoną tartą bułką. I wątroba, i trzustka jej nie tolerują. 
Kolejna sprawa, jeśli chodzi o przeziębienia. Nie wolno wychodzić 
rano z pustym żołądkiem. Jeśli już nie ma czego innego, to choćby 
podgrzać przegotowane wczorajsze mleko i wlać do niego esencję 
herbacianą. Łyżkę miodu do tego i już nam się poprawia krążenie, 
organizm otrzymał białko i wapno. Bardzo ważną sprawą - uzupełnia 
swój wywód ojciec Jan - jest ubiór. Od pierwszych jesiennych 
szarug zakładamy nakrycia głowy. Obowiązkowo. Przez nie osłoniętą 
głowę organizm wytraca 60-80 proc. całego nagromadzonego ciepła. A 
przeziębienie ciała jest gorszym paskudztwem od kompletnego 
zapicia się alkoholem. Następnie nasz rozmówca mówi coś wielce 
niepochlebnego na temat damskiej mody i zastanawia się - skąd się 
to u nas wzięło - te gołe rozczochrane głowy, spódnice powyżej 
kolan, nylonowe pończoszki i do nich nie zasznurowane wojskowe 
buciory... Naturalnie, jest to małpie naśladownictwo mody 
amerykańskich slumsów. Margines społeczny, obrzeża wielkich 
metropolii, bieda i bezdomność podyktowały światu znudzonemu 
konsumpcją taki styl, który polega na noszeniu przypadkowych, 
zupełnie nie dopasowanych części garderoby. A "wyższe sfery" 
naszego, pożal się Boże, polskiego biznesu, natychmiast to kupiły. 
Szaruga za oknem nie cichnie. Pytamy - co robić, kiedy już złapią 
człowieka pierwsze grypowe dreszcze? 
- Zanim pobiegniemy do lekarza i zaczniemy faszerować się 
antybiotykami - odpowiada Jan Grande - spróbujmy starych, 
wypróbowanych przez prababki metod. Trochę kwiatu lipy, kwiatki 
dzikiego bzu, parę gałązek dzikiej maliny, kapkę podbiału i mięty 
- zaparzyć i niech naciąga pół godziny. Wziąć łyżeczkę miodu, 
przetrzeć klatkę piersiową i stopy maścią kamforową, wypocić się, 
przez dwa dni nie wychodzić z domu. A zioła zbieramy idąc latem na 
niedzielny spacer, zwykle daleko od zasmrodzonej szosy. Przynosimy 
je letnią porą do domu, rozsypujemy na starej firance rozpiętej 
choćby między dwoma krzesłami, otwieramy okno i suszymy. Słowem, 
prowadzimy w domu własną aptekę zielarską. Zamiast rozwiązywać 
krzyżówki, lepiej studiować właściwości ziół i ich rozpoznawanie. 
Zioła to są witaminy, mikroelementy, biopierwiastki, olejki 
eteryczne będące uzupełnieniem dobrze prowadzonej kuchni. Trzeba 
tylko chcieć i kobiety muszą mieć na to czas. Ojciec Jan wspomina 
swoją matkę, która - prowadząc gospodarstwo - miała czas jagody i 
zioła zbierać, i wieczorem szydełkując z dziećmi pośpiewała... A 
dzisiejsze kobiety? Krów nie doją, kur nie hodują, świń nie 
karmią, lnu nie sieją, międlić nie międlą, prząść nie przędą, 
pierza nie drą, nie haftują, nie szydełkują, a wciąż czasu nie 
mają. 
Replikujemy, że to za sprawą telewizji. Nieopatrznie, bowiem na 
twarzy naszego rozmówcy znów pojawia się irytacja: 
- To kolejny, chorobotwórczy wynalazek diabła. Promieniowanie 
ekranów, zwłaszcza w tych naszych małych mieszkaniach, bardzo 
szkodzi na wzrok i na cały organizm. 
Swoją drogą, ciekawe, czy aby ojciec Grande nie jest 
antyfeministą? 
- Przeciwnie. Uważam, że kobieta jest koroną stworzenia. Dziadyga 
- wybacz mi, Boże mój język - może sobie pozwolić na wiele i nikt 
się specjalnie nie zgorszy widząc go na ulicy pijanego, z 
papierosem w gębie. Ale "lepsza połowa"...? Gdyby Odwieczny mógł 
przewidzieć, że baby sięgną po papierosy - to by im kominy w 
głowach zainstalował. Jest takie powiedzenie wzięte z żydowskiego 
ulicznego slangu: fiksum dyrdum mischugyne kopf, oznaczające mniej 
więcej tyle, co wariactwa szalonej głowy. 
- A ile nasze "mischugyne kopf" powinno zażywać nocnego 
odpoczynku? 
- W epoce ciągłych napięć psychicznych potrzeba człowiekowi co 
najmniej 8 godzin snu. Zasypiamy obowiązkowo przed godziną 23., 
kiedy to organizm w sposób naturalny wycisza się, serce zwalnia 
swoją akcję, kora nadnerczy przestaje produkować adrenalinę. 
Należy w tym czasie skłonić głowę na poduszkę. Jeśli przegapimy tę 
godzinę biologicznego spokoju i nadal będziemy aktywni, to 
wymusimy na korze nadnerczy dalszą pracę. Będzie ona wstrzykiwała 
do krwiobiegu odrobinki adrenaliny już do samego rana i nie da nam 
spokojnie zasnąć. Sen będzie przerywany, a początek dnia 
naznaczony zmęczeniem. My, mnisi, budzimy się o piątej rano, bez 
budzika. Całkiem inaczej zagospodarowuje się czas do południa, 
można bardzo dużo zrobić. Po południu, niestety, czas jest już 
krótki. 
Interesuje nas - czy można sobie pozwalać na poobiednią drzemkę? 
Ku naszemu zdziwieniu - zdaniem ojca Grande - jest to kompletnie 
zabronione. Po posiłku należy odbyć dość intensywny spacer. A ta 
przemożna potrzeba snu po obiedzie wywodzi się ze zwykłego 
obżarstwa. Żołądek podnosi przeponę, serce o nią zawadza, mamy 
wrażenie, że jest za ciężkie, i człowiek - taki niedźwiedziowaty - 
kładzie się spać, przesypiając najciekawszy czas w życiu. Potem 
wieczorem ma problemy z zaśnięciem. 


Inteligencja na talerzu 

- Dawno, dawno temu... - prowokujemy ojca Jana, by wrócił do wątku 
kuchni staropolskiej i rozmaitych zamierzchłych kulinariów. 
- Jeśli cofniemy się myślą het, het - nasz rozmówca zaczyna tak, 
jakby opowiadał baśń - jakieś kilkaset lat, do Polski jeszcze 
przedjagiellońskiej, to zobaczymy, że istniejące wtedy typowe 
gospodarstwa wiejskie, były w 100 procentach samowystarczalne. 
Wszystko wytwarzano na miejscu; od jajka poprzez płótno, które się 
tkało, przędło i farbowało, aż do własnego garnka. I ta 
samowystarczalność - fakt, że rzadko kiedy wybierano się po coś do 
większych ośrodków - wytworzyła normę prostego i wartościowego 
żywienia ze składników przez siebie wyprodukowanych. Przede 
wszystkim, jadano dużo mięsa, nie gotowanego, ale opiekanego nad 
ogniem. Tłuszcz wytapiał się, spływał, skwierczał w palenisku, 
pieczyste pachniało na kilometr. Takie mięso przedstawiało sobą 
bardzo bogatą wartość białkowo-odżywczą. Co ważne, pozbawione było 
tłuszczów nasyconych, które znajdują się w wywarach naszych 
współczesnych zup oraz pieczonym w tłuszczu mięsie, będąc 
przyczyną sklerozy. 
Dalej - wędzenie. Była cała procedura naturalnego wędzenia: 
moczono mięso w specjalnej solnej zaprawie, po czym - nie parzone 
- wędzono przy użyciu gałązek jałowca i buczyny. Wędzonkę 
zawieszano w kominie... Przewiew kominowy podsuszał i jednocześnie 
zabezpieczał przed owadami. Jak się odkroiło płat takiego 
ciemnoczerwonego mięsa, położyło go na chleb razowy domowego 
wypieku, do tego przyniosło z piwnicy ukiszoną w dębowej beczce 
kapustę i skropiło ją aromatycznym olejem z konopi, które rosły za 
oknem... 
- No... to na pewno nie był hamburger - wyrywa nam się. 
- Z całą pewnością - potwierdza ojciec. A dziś taka wędzonka jest 
moczona w roztworze saletry, żeby nabrała wilgoci i odpowiedniej 
wagi, następnie "wędzi" się ją przy pomocy preparatu, który w 
sposób sztuczny zabarwia i nadaje smak. Kiedy człowiek kroi "toto" 
potem na stolnicy, to mu spod noża woda wycieka i drży wszystko, 
jakby - Boże, uchowaj - jakiś kawałek dopiero co z prosektorium 
przywlekli... 
- Co jadano - proszę ojca - do mięs w Polsce średniowiecznej - 
przed Boną, przed ziemniakami? 
- Głównie kasze. Pochłaniano ogromne ilości kaszy jęczmiennej, a 
od XIII wieku gryczanej. Grykę do Polski przywieźli Tatarzy (na 
południu, do dziś nazywa się ją tatarką). Hordy tatarskie, 
pokonujące tysiące kilometrów prawie nie zsiadając z koni, nie 
mogły taskać ze sobą kuchni polowej z grochówką. Każdy Tatar 
siedział sobie na małym koniku, pod siedzeniem miał plastry 
suszonego mięsa, a do boku przytroczony sajdak - worek skórzany, w 
którym grzechotała odpowiednio sprawiona kasza. Parzono ją 
najpierw w pełnym mleku, odcedzano, obsuszano, wrzucano na chwilę 
do wrzącego masła, znów cedzono i suszono, po czym wsypywano do 
sajdaka. Taki Tatar jechał sobie z Mongolii, co rusz sięgał do 
worka i pojadał, a na postoju wydoił swoją kobyłę i napił się 
mleka. No i wytrzymywał trudy wielotygodniowej podróży, a nawet 
jak go w jakiejś potyczce skaleczyli, to skóra na nim goiła się 
jak na psie. Polacy - snuje swoją opowieść ojciec Jan Grande - jak 
go brali do niewoli, to razem z kaszą i bardzo się dziwili, że 
Tatarzy nie chcą jeść niczego innego. Spróbowali sami i tą drogą 
kasza gryczana (mało wymagająca w uprawie) podbiła Polskę, i spore 
połacie Europy, stając się na całe wieki podstawą żywienia. 
Jeszcze nasze prababki pilnowały pradziadków, żeby przynajmniej 
dwa worki gryki były w domu na zimę. 
A w XVI wieku przyjechała do Polski Bona i przywiozła z Włoch kosz 
z jarzynami, ogromnie wzbogacając jadłospis. Kanon kuchni 
słowiańskiej, staropolskiej przeszedł pewną korzystną ewolucję, 
ukształtował się razem z tą kapustą, kartoflami, marchewką (choć, 
naturalnie nadal z przewagą mięsa oraz kaszami) i - jako taki - 
obowiązywał aż do rozbiorów. 
Na pytanie - Czy podobnie odżywiali się bogaci i biedni? - ojciec 
Jan odpowiada, iż mądrość żywieniowa dotyczyła wszystkich warstw 
społecznych. 
Była pełna analogia, jeśli idzie o skład i jakość jedzenia, 
natomiast różniło się ono ilością. Ubogi ubił jednego wieprzka na 
pół roku dla całej rodziny, bogaty zjadał tyle na jednym 
przyjęciu. Ale w podobny sposób, we wszystkich warstwach 
przyrządzano mięso, wypiekano chleb, robiono sery, kluski, 
barszcze, czy pierogi z kapustą. Podobnie pędzono samogon - jego 
czystą, prostą postać, nie przyśpieszając w sztuczny sposób 
procesów naturalnej fermentacji. Taka wódka była bardzo mocna i 
spalała substancje kaloryczne, nie dając żadnych ubocznych 
skutków. 
Różnice żywieniowe pojawiły się w wieku XVIII wraz z modą 
francuską, kiedy to na zamożne stoły wjeżdżały obce frykasy, 
których niższe warstwy nawet nie oglądały. 
Jest jeszcze jedna bardzo ciekawa sprawa, zapisana w polskiej 
tradycji żywieniowej: nigdy, przez wszystkie te wieki, nie było u 
nas mody obżerania się. Przeciwnie, obowiązywała zasada lekkiego 
niedojadania. I to we wszystkich warstwach społecznych. Nawet 
żebrak, który dostał jałmużnę - poczęstunek, gospodarował nim z 
rozsądkiem, zjadł trochę, a resztę schował do worka, żeby mu 
starczyło na później. Była w narodzie taka trochę wilcza dieta, 
ale też dawała ona odporność na zmęczenie i głód. Nie mówiąc już o 
tym, że niedojadanie sprzyja właściwej przemianie materii, żołądek 
nie jest przeciążony, w jelitach nie ma zalegających resztek. 
Ojciec Jan zaleca wszystkim następującą zasadę: nie należy wstawać 
od stołu z uczuciem, że żołądek jest zbyt ciężki. Trzeba mieć 
swoją grzecznościową normę, coś, co można nazwać "inteligencją na 
talerzu": wezmę 3 ziemniaczki, a nie 5, odkroję kawałek z dużego 
kotleta, a resztę zostawię na półmisku... Nie należy też nigdy 
jeść "po polsku", nabierając na jeden widelec ziemniaki z sosem, 
mięso i jarzynkę, tylko przestrzegać pewnej kolejności. Najpierw 
powinno się skonsumować jarzynkę, następnie mięso, na końcu - 
ziemniaki. 
Ponieważ zdaje nam się to lekką przesadą, ojciec Jan cierpliwie 
tłumaczy, iż taka kolejność zapobiega trawiennej schizofrenii. 
Kiedy nawrzucamy do żołądka bez ładu i składu zróżnicowane 
pożywienie, to ta nasza "betoniarka" wprost nie wie od czego 
zacząć. Z trudem miele i rozciera taki obiad, zamieniając go w 
makabryczną papkę, której składniki mają różny czas rozkładu i 
trawienia. 
Ojciec Jan nie pochwala diet przegłodzeniowych. Uważa, iż wszelkie 
tego typu nowomodne praktyki prowadzą do paskudnych następstw. 
Leczył niejedną ofiarę diety-cud, ludzi, którzy zapadli na poważną 
chorobę psychiczną - jadłowstręt, czyli tak zwaną anoreksję. Na 
Zachodzie choroba ta zebrała już okrutne żniwo, zwłaszcza wśród 
młodych dziewcząt. W Polsce też się ostatnio nasila. 
Nie mówiąc już o dziwnej modzie na hinduizm. Jest to, o czym nie 
wszyscy wiedzą, hinduizm w cudzysłowiu - sekciarski, 
przeszczepiony najpierw na grunt amerykański, niewiele mający 
wspólnego z prawdziwymi naukami Wschodu, prowadzący na psychiczne 
manowce. No i nasza młodzież, szukająca nie wiadomo czego, 
zachwyciła się tą formą dziwacznej ascezy, między innymi 
jedzeniowej. 
Należy wiedzieć, iż nasze społeczeństwo - ojciec Jan wyraźnie 
zmierza do puenty - jak i inne ludy środkowej Europy, ma niejako w 
genach zapisaną najwłaściwszą dietę. Potwierdza ją kilkusetletnia 
tradycja - o której mówiliśmy - i w żaden sposób nie należy 
przestawiać się na tę wschodnią ascezę jadłospisową, czy radykalny 
wegetarianizm. Dla przykładu, gdybyśmy chcieli zastąpić kawałek 
mięsa innym rodzajem białka, to musielibyśmy zjeść 4-litrowy 
garnek gotowanej soi. I jeszcze byłoby mało. Wszystkie diety 
bezmięsne są dietami fałszywymi, powodują patologiczne zmiany 
wskutek wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, utratę 
odporności, wyniszczenie organizmu. Zdaniem ojca Jana - 
wprowadzeniu kulinarnego nowinkarstwa winna jest inteligencja. Oj, 
chyba nie jest to najbliższa jego sercu warstwa społeczna. 
Zapytany o opinię - nie wystawił najlepszej: 
- Meblują sobie głowy skomplikowaną wiedzą, a żyć nie potrafią. 
Nawet kiedy chorują, to nie mądrzeją. Zaobserwowałem, na przykład, 
przez 17 lat pracy zielarza zakonnego, że wielkomiejska 
inteligencja, jak żadna inna warstwa społeczna, zarasta brudem. W 
Warszawie stykałem się z pacjentami, którym z pleców można było 
brud łyżką skrobać. Po prostu, nie kąpali się latami, mając w 
mieszkaniu łazienki. Zamiast gąbki i mydła, stosowano francuskie 
dezodoranty blokując pory, stwarzając gnijące, zaparzone 
środowisko - idealną niszę dla pasożytów. Te wszystkie 
naleciałości skórne, zapalenia, uczulenia, brodawki - to skąd?... 
A przyjrzyjmy się wszyscy sobie - kurczymy się pod oskarżającym 
wzrokiem ojca Jana - w jaki to "zdrowotny" sposób spędzamy 
większość wieczorów? Naturalnie, ogląda się telewizję. Zwykle w 
małym, zadymionym pokoiku, bo wszyscy palą. Jeden na drugiego 
syka: cicho, cicho... Tego licho bierze, bo mu przerzucili 
program, tamten nie może się skupić, wzrasta napięcie nerwowe i 
dom zamienia się w nowoczesną, wielce oświeconą jaskinię 
barbarzyńców. 
- Panie Boże, odpuść... - po swojemu fuka ojciec Jan. - A później 
w tym zadymionym, śmierdzącym skarpetami i spoconymi ciałami 
pokoju idzie się spać, nawet nie bardzo myjąc "przewielebne 
zwłoki", bo już się zrobiło późno, godzina zasypiania na naszym 
zegarze biologicznym dawno minęła, hormon nadnerczy jest 
nienaturalnie aktywny i nie ma mowy o rzetelnym wypoczynku... 


Leczyć ciała i dusze 

- Ojcze Janie, my tak sobie spokojnie mówimy o dobrym jedzeniu, 
podczas gdy wielu ludziom samo życie nie smakuje... 
Nasz rozmówca natychmiast podchwytuje temat i opowiada o swoich 
depresyjnych pacjentach. 
Pewna młoda kobieta leczy się już trzeci rok u niego. Na pierwszy 
rzut oka - żadnych losowych przeciwności. Ładna, wykształcona 
(nauczycielka z zawodu), urodziła udane dziecko, mąż pracuje za 
granicą, a więc pieniądze mają. Tyle że jest nieco wyobcowana, 
mieszkając z teściami w wiejskim środowisku. Gaśnie tam. Co 
miesiąc przyjeżdża do Wrocławia, wygada się, weźmie porcję leków i 
jakoś ciągnie do następnej wizyty. 
Kiedyś powiedziała do ojca Jana: "Gdyby nie te wizyty u księdza, 
to ja bym się już dawno powiesiła". Inna znów osoba, starsza pani, 
wdzięczna była naszemu rozmówcy za jego optymizm i działające na 
pacjentów zadowolenie z życia. Nie do końca zgadzając się z tym 
ostatnim - ojciec Jan kwituje: "Lekarz musi być doskonałym 
aktorem. A połowa sukcesu w leczeniu zależy od tego, jaki mam 
kontakt z chorym. Jeżeli ktoś wychodzi ode mnie bez przekonania, 
że potrafię mu pomóc, to szkoda mojej fatygi". 
- Psyche i soma - powiadamy na to. - Kiedy jedno cierpi, co dzieje 
się z drugim? 
Ojciec Jan mówi o ścisłej współzależności. Wie ze swojej praktyki 
jedno: kiedy dusza choruje, to ciała nie da się uleczyć. A lekarz 
powinien mieć takie zaufanie pacjenta, żeby ten wyspowiadał się 
przed nim lepiej jak przy konfesjonale. Tylko na pozór brakuje 
związku między rakiem żołądka a tym, że ktoś źle żyje z teściową. 
Wszystkie takie sprawy trzeba znać. Dobry lekarz musi poświęcić 
dużo czasu na rozmowę z pacjentem i tak lawirować swoimi 
umiejętnościami, ażeby podnieść go na duchu, a zarazem pobudzić 
organizm do samoobrony; leczyć równolegle duszę i ciało. 
Ciekawi jesteśmy - czy nasze prababki i pradziadowie chorowali na 
depresję? 
- Nie - odpowiada ojciec - nie mieli na to czasu. Nie będzie 
chorował na depresję człowiek pochłonięty przez obowiązki. Praca 
była, jest i będzie tu najlepszym lekarstwem. Przypomnijmy sobie 
szkolne lektury - "Anielkę" czy "Nad Niemnem". Były tam opisane 
arystokratki, co to całymi dniami leżały na szezlongach, coś tam 
sobie roiły i od tego nieróbstwa miały "globusa" w głowie. W 
niższych sferach to się nie zdarzało: 
Przypominamy o tym, że dziś w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie 
depresja jest chorobą niemal społeczną, ludzie pracują, nawet 
popadają w pracoholizm. 
Replika ojca Jana jest zdumiewająca. Stwierdza, iż w gruncie 
rzeczy styl życia w zachodnich cywilizacjach jest stylem życia 
nierobów, którzy nawet jak pracują, to powierzchownie. Ich 
zmęczenie jest także pozorne, nieautentyczne. Człowiek pochłonięty 
wykonywaniem prawdziwej pracy, nigdy nie będzie sfrustrowany. 
- Czym wobec tego jest prawdziwa praca? - dopytujemy. 
Ojciec Jan odpowiada, iż jest to takie zajęcie, które określa sens 
naszego, tu na ziemi, trudu; ba, samego człowieka określa. Powinna 
ona wzmacniać egzystencjalnie, a nie rozchwiewać. Zadowolenie z 
dobrze wykonanej pracy jest zarazem samooceną powiązaną z 
poczuciem własnej wartości. I to wszystko chroni przed nerwicami. 
Prawdziwe zmęczenie prawdziwą pracą jest najlepszą ochroną przed 
grzechem i depresją. 
Informujemy ojca, iż funkcjonuje w świecie rewelacyjny medykament 
przeciwko depresji, nazywający się "Prozac". Wyzwala fantastyczną 
aktywność, modny jest w świecie biznesu i dotarł już do Polski. 
Ojciec Jan nie słyszał o tym leku, ale gwarantuje - jako stary 
praktyk, mający za sobą 500-letnią tradycję bonifratrów - że po 
trzech latach zażywania wszyscy ci biznesmeni wypalą się 
kompletnie, a na dodatek płodzić będą spotworniałe potomstwo. Taki 
lek musi być mieszaniną hormonów i narkotyków. Nie ma innej 
możliwości. Z naturalnych środków antynerwicowych i 
antydepresyjnych, w jakie nas zaopatrzył Przedwieczny na tej 
ziemi, istnieje tylko jeden - stare, dobrze nam znane ziele 
świętojańskie, zwane dziurawcem. Niemcy produkują z niego 
drogocenne kapsułki przeciwko depresji. Tak więc zaleca wyłącznie 
dziurawiec i kakao, które jest nosicielem magnezu. 
Ojciec Jan - zapytany o wnętrze ludzkiego organizmu i generalną 
zasadę jego funkcjonowania - powiada pięknie, iż w doskonałości 
naszych ciał przegląda się sam Przedwieczny. Gdyby ktoś ze 
śmiertelnych umiał rozłożyć tę konstrukcję na czynniki pierwsze i 
zrozumiał zasadę jej funkcjonowania, sam byłby zachwycony. Weźmy 
harmonię współdziałających organów wewnętrznych, które zamieniają 
martwą materię w energię życia. Weźmy naszą korę mózgową, która 
tyle wspaniałości potrafi stworzyć... 
- Ale duża część kory mózgowej jest wyłączona z funkcjonowania - 
wchodzimy ojcu w słowo. 
- Tak, około 70 procent - precyzuje rozmówca. - A cóż by to było, 
gdyby tak człowiek eksploatował całą korę mózgową?... Swego czasu 
rozmawiałem w Kijowie z pewnym szamanem znad Jeruseju i spytałem 
go o coś, co zaintrygowało mnie już wcześniej. 
Dlaczego - mianowicie - ich plemiona tak bardzo szanują ludzi 
chorych psychicznie? Odpowiedź, jaką usłyszałem, wstrząsnęła mną. 
Ludzie psychicznie chorzy - mówił mi ów szaman, mający za sobą 
tysiącletnie tradycje swojej kultury - to są ludzie boscy. 
Dlaczego? Bo Przedwieczny wyróżnił ich włączając im tę nie 
używaną, uśpioną część mózgu. Spowodowało to, że funkcjonują ponad 
orbitą normalności, my natomiast odbieramy ich jako odmieńców. 
Z kolei plemiona azjatyckich koczowników stepowych, jak również 
niektóre ludy indyjskie ogromnie szanują ludzi starych. Uznaje się 
ich tam za błogosławionych. Przedwieczny musiał dojść do wniosku, 
że życie takiego staruszka czemuś służy, jest komuś tu na ziemi 
przydatne. Nigdy nie żyje długo człowiek paskudny, długo żyją 
ludzie dobrzy. Starość jest rodzajem społecznego kapitału. Możemy, 
dzięki czyjemuś długiemu doświadczeniu, poznać niejedną prawdę o 
życiu. 
- A pewnie i o umieraniu - dodajemy. 
- Moja znajoma - kontynuuje ojciec Jan - pani Józefa, 90-letnia 
osoba mająca za sobą życie poświęcone pracy w opiece społecznej, 
na parę tygodni przed śmiercią mówiła: Żeby też ojciec wiedział, 
jaki to jest okropny czas, to czekanie na śmierć. Ja ją widzę i 
czuję dookoła siebie wszędzie. Nie mam już żadnych potrzeb. Rano 
wstanę, umyję się, uczeszę, ubiorę i ciągle towarzyszy mi 
świadomość, że może właśnie dziś, może za godzinę - umrę. Nawet 
jak znajomi przyjdą i przyniosą mi łakocie, to ja się poczęstuję, 
żeby nie robić im przykrości, ale nie mam już na nic 
zapotrzebowania. Kiedy kładę się do łóżka, to westchnę do 
Przedwiecznego i zapytam Go - czy jeszcze się jutro zbudzę? I ku 
swojemu zaskoczeniu - budzę się. Pytają mnie ludzie - dlaczego ja 
jestem jakaś dziwna, jakby obca? A ja nie potrafię być inna, bo to 
już śmierć jest ze mną. 
- Wstrząsająca historia - przyznajemy. - Obecnie ludzie boją się 
takich tematów, uciekają od nich. 
- To amerykańska kultura - odpowiada ojciec - usiłowała wykreślić 
śmierć ze swojego myślenia. I co stworzyła? Ni mniej ni więcej, 
tylko właśnie kulturę śmierci, jak ją nazwał nasz Papież. 
A przecież ten, niejako przymusowy pobyt pani Józefy na ziemi, coś 
nam uświadamia. Kiedy wygasa życiowa energia, jak w jakiejś 
ogromnej elektrowni atomowej - to człowiek zdaje sobie sprawę z 
własnej nicości. Nie ma już żadnych potrzeb, nawet takich, by 
komuś zaszkodzić. Jest w pełni bezinteresowny. Jeden ma jeszcze 
tylko interes na tej ziemi - nawrócenie, pojednanie z Bogiem... 
Dzielimy się z ojcem Grande spostrzeżeniem, że podczas tych 
naszych spotkań mieszają się - jak w kalejdoskopie - tematy 
wzniosłe z przyziemnymi. Teraz, na przykład, przyszedł czas na 
prozę w najczystszej postaci: czy należy stosować zasmażki w 
naszych kuchniach? W odpowiedzi słyszymy, iż powodują one 
uszkodzenia wątroby i trzustki. Zasmażka, funkcjonująca wbrew 
zasadom kultury trawiennej, jest odkryciem czasu głodu pierwszej 
wojny światowej, kiedy to trzeba było zrobić coś z niczego i na 
łyżce mąki prażonej w tłuszczu powstawał garnek zupy. 
Zagęszczamy potrawy mąką rozbełtaną w mleku, śmietanie lub wodzie. 
- Czy kupować dzieciom owoce egzotyczne? - znowu zmieniamy temat, 
ale czas nagli, wkrótce musimy kończyć rozmowę. 
Zdaniem ojca Jana, mamy swoje, z naszej strefy klimatycznej: 
jabłka, gruszki, śliwki, wiśnie, które w pełni zaspokajają, i to 
od kilkuset lat, zapotrzebowania ludzkich organizmów. Dla 
urozmaicenia można dzieciakom podać na deser banana czy 
pomarańczę, ale nie codziennie. Inną sprawą jest trująca chemia, 
przy pomocy której zabezpiecza się egzotyczny owoc przed zepsuciem 
lub przyśpiesza jego dojrzewanie. Ojciec był świadkiem, jak w 
Palestynie bananowce nabierały apetycznej, żółtej barwy pod 
wpływem dymu spalin samochodowych. 
- A propos owoców. Znakiem zakonu bonifratrów jest owoc granatu. 
Co on symbolizuje? - dociekamy. 
- Miłość miłosierną - odpowiada ojciec Jan - powielaną w 
nieskończoność, tak jak powiela siebie owoc granatu wysypując ze 
swojego wnętrza mnóstwo drobnych, pełnych czerwonego soku, 
drogocennych owoców... Wiąże się z tym przepiękna legenda, którą 
opowiemy pewnie już w następnym rozdziale. 


Witamina B na dyskotece 

Obiecaliśmy Czytelnikom opowiedzieć legendę, która wiąże się z 
owocem granatu oraz początkiem zakonu bonifratrów. Szczególnie, że 
właśnie mija dokładnie 500 lat od urodzin jego założyciela 
- świętego Jana Bożego. 
- Jest to imię zakonne Jana Ciudada, Portugalczyka - zaczyna swoją 
opowieść ojciec Jan Grande - żyjącego w latach 1495-1550. Jak to 
często u świętych bywa (przypomnijmy choćby Franciszka z Asyżu), 
Jan Ciudad przeszedł burzliwe koleje losu, nim odnalazł swoje 
właściwe powołanie. A była nim działalność charytatywna - w 
najszerszym znaczeniu tego słowa. Przyszły święty osiadł w 
Granadzie, gdzie założył szpital i dom opieki dla ubogich, 
bezdomnych i chorych (również chorych psychicznie, których 
średniowieczna Europa traktowała z niebywałym okrucieństwem), nie 
oglądając się na ich stan społeczny, pochodzenie czy religię. 
Wkrótce podobne ośrodki powstały w innych regionach Hiszpanii, 
wraz z upływem stuleci - na całym świecie. Historia medycyny 
wymienia Jana Bożego jako prekursora współcześnie pojętego 
szpitalnictwa oraz inicjatora humanitarnych metod psychiatrii. 
Kanonizowano go w 1691 r. za papieża Innocentego XII. Przez 
wierzących wzywany jest jako patron chorych i umierających, a 
także lekarzy, pielęgniarek i szpitalnictwa. Imię jego występuje w 
Litanii do Wszystkich Świętych. 
Otóż, w życiu Jana Ciudada miało miejsce następujące zdarzenie: 
wybrał się on któregoś dnia do lasu, by - swoim zwyczajem - 
pozbierać nieco suchego drewna na opał. Nie dla siebie, ale dla 
jakiejś biednej wdowy. Spotkał w lesie dziecko. Musiało być 
zabiedzone, bo ulitował się i wziął je na plecy. Po jakimś czasie 
- zmęczony postawił dzieciaka na nogi. Dodajmy, iż były to nogi 
bose. Cóż było robić? Jan ściągnął swoje buty i podarował je 
małemu biedaczynie. Poszli dalej - dziecko w wielkich butach i 
bosy święty, który kaleczył sobie stopy na wykrotach. Doszli do 
strumienia. Jan przekroczył wodę, po chwili usłyszał za sobą 
wołanie. Obejrzał się. Dziecko stało na drugim brzegu, jego głowę 
otaczała dziwna jasność, a na wyciągniętej dłoni trzymało pęknięty 
owoc granatu, zakończony świetlistym krzyżem. Jan usłyszał 
następujące słowa: "To będzie znak twojego zakonu". I tak się 
stało. Miłość miłosierna, nieskończona, symbolizowana wielością w 
jedności (owoc granatu składa się z mnóstwa maleńkich owoców), 
którą św. Jan Boży praktykował w stopniu doskonałym, a którą my - 
mnisi - nieudolnie naśladujemy, leży u podstaw działalności 
zakonnej bonifratrów. 
Zastanawiamy się - w jaki sposób polscy bonifratrzy przeszli przez 
"Morze Czerwone" komunizmu? 
- Komuniści - mówi ojciec Jan - zadali nam ciosy na tyle mocne i 
skuteczne, że rozwój zakonu w Polsce został zahamowany. Przede 
wszystkim - odebrano nam bazę w postaci szpitali przyklasztornych 
i ośrodków leczniczych, zamieniając je w państwowe. Tym samym 
przetrzebiona została kadra bonifraterska - lekarska i 
pielęgniarska, wspaniali starzy fachowcy, którzy kontynuowali 
dorobek kilku stuleci, a młody narybek nie miał się gdzie 
zahaczyć. Dopiero teraz, w ostatnich latach, zarysowuje się 
możliwość odzyskiwania naszych szpitali i lecznic oraz odrodzenia 
życia bonifraterskiego na terenie Polski. Ile przy tym trzeba 
pokonać przeszkód, wie najlepiej nasz przeor, ojciec Kazimierz, 
ks. Jan Wąsik, prowincjał wrocławski, który próbuje odzyskać część 
z całego kompleksu szpitalnego, odebranego nam pół wieku temu. 
- Czy wśród dzisiejszej młodzieży - proszę ojca - wzrasta 
zainteresowanie życiem zakonnym? 
Ojciec Grande odpowiada, że ogromnie dużo powołań zaprzepaszczono 
w PRL-u. Dopiero teraz, nieśmiało, jeden czy drugi młody człowiek 
do nich zapuka. Ale to jest ciężki zakon, ciężka praca. Kiedy taki 
młodzieniec zostanie rzucony na praktykę gdzieś na głuchą 
prowincję, między psychicznie chorych czy upośledzonych fizycznie, 
którymi opiekować się trzeba bezgranicznie w dzień i w nocy - to 
często ani miesiąca nie wytrzymuje. 
Ciekawi nas, czy kolejne pokolenia przychodzące na świat są 
silniejsze, czy słabsze, mniej odporne fizycznie?... 
Ojciec Jan twierdzi, iż przechodzimy - jako ludzkość - 
zastraszający proces degradacji. 
- Ale, czy już jesteśmy na tym etapie, że przekazujemy w genach 
jakąś organiczną skazę? 
- Zdaniem ojca Jana - jeszcze nie występuje coś takiego jak skaza 
genetyczna w skali gatunku (nie licząc przypadków urodzeń 
spotworniałych dzieci na terenach przylegających do Czarnobyla). 
Ale jesteśmy o krok. Aktualne pokolenie 13-,15-latków, jeśli się 
wszyscy nie opamiętamy i nie uzdrowimy naszego życia, może już 
swoim dzieciom przekazywać w genach osłabienie centralnego układu 
nerwowego. 
A uzdrowienie życia, to przede wszystkim poprawne żywienie. Nasz 
organizm musi otrzymywać te składniki, z których sam jest 
zbudowany. Jeżeli powstanie luka w dowozie odpowiedniej ilości 
fosforu, magnezu, cynku, selenu, jodu, itd. - zaczyna się 
tragedia, którą nazywamy chorobą. Rozważaliśmy już przecież 
podczas tych spotkań i o zawartości ziarnka grochu czy fasoli, o 
wartościowych kaszach, jarzynach, dobrze sprawionym mięsie, maśle 
w miejsce margaryny, itd., itp. Tymczasem polska młodzież jest 
wręcz zamorzona, a w ślad za tym - kompletnie niewytrzymała 
nerwowo. Ojciec Jan ma wśród swoich pacjentów młodych ludzi tak 
rozchwianych, niezdolnych do skupienia, źle sypiających, 
sfrustrowanych, sarkastycznych, kłótliwych, że wprost nie do 
wytrzymania. 
Zapytał jednego z drugim - czy chodzą na dyskoteki? Owszem, tak. A 
czy wiedzą - co powoduje w ich organizmach nadmiar decybeli? Nie, 
tego już nie wiedzieli. Ojciec Grande zwraca zatem uwagę młodemu 
pokoleniu na to, że hałas pustoszy zawartość witaminy B, w 
organizmach. A jest ona odpowiedzialna m.in. za naszą pamięć i 
stan nerwów. Subkultura młodzieżowa (czy może raczej wymyślona 
przez diabła - antykultura), ten łomot dysharmonijnej muzyki i 
migające światła, które porażają przysadkę mózgową powodując 
przykurcz wszystkich naczyń krwionośnych - to jest droga do 
samozniszczenia młodych pokoleń. Rodzice, których pociecha wybiera 
się na tę - panie Boże, odpuść - dyskotekę, powinni bezwarunkowo 
zaaplikować jej przed wyjściem 3 tabletki witaminy B-compositum, 
żeby dzieciak wrócił z tych piekielnych czeluści jako tako 
normalny. 
- Dzisiaj młodzież swoim sposobem bycia terroryzuje świat - 
powiada nasz interlokutor. Był u mnie wczoraj nauczyciel szkoły 
średniej, 43-letni człowiek tak znerwicowany, że nie potrafił 
opanować drżenia rąk. Uczniowie liceum - wyselekcjonowana, lepsza 
grupa potrafi, jak się okazuje, szykanować swoich nauczycieli, 
grozić im, zachowywać się agresywnie i po chamsku. To się wprost w 
głowie nie mieści. Zawsze w społeczeństwie były jakieś doły, jakiś 
margines, ale dziś mamy "margines" 80-procentowy. A jak ci młodzi 
zachowują się w domach rodzinnych? Wnoszą tam nerwowość i 
podminowanie. Ojciec Jan uważa, że niepokój współczesnych polskich 
rodzin jest w dużej mierze pochodną antykultury młodego pokolenia. 
Replikujemy, iż przy najlepszych chęciach, nie da się wrócić do 
epoki walców... 
- Ale zróbmy przynajmniej tyle - powiada ojciec - by na dyskoteki 
trwające do 24-tej nie chodziły dzieci 12- i 13-letnie. Nocny 
wypoczynek odgrywa w tym wieku ogromną rolę. 
Inna kwestia - nie obładowujmy tych dzieci nadmiarem dodatkowych 
zajęć, realizując własne, nie spełnione ambicje. Nauka w szkole 
jest dostatecznie absorbująca, a my jeszcze zapisujemy dziecko na 
angielski, muzykę, balet, kółko zainteresowań i taki maluch nie ma 
czasu nosa sobie utrzeć. Nie mówiąc już o tym, że kompletnie nie 
przygotowujemy naszych dzieci do życia. Dziewczyna osiąga wiek 20 
lat, zna perfekt angielski i niemiecki, jest laureatką naukowych 
olimpiad, fantastycznie obsługuje komputer, kończy studia... Jest 
przy tym wyczerpana fizycznie i nerwowo, nie ma pojęcia o 
samodzielności. Dajmy na to - trafia się miłość, zamążpójście. 
Pierwsza ciąża, która jest ogromną inwestycją organizmu, może 
młodą kobietę kompletnie zrujnować. Dzieciak, który rozwija się w 
jej łonie, wyciągnie z osłabionej matki resztki wapnia, magnezu 
czy selenu. Pokruszą się zęby, posypią włosy, zaczną się łamać 
paznokcie, wysiądzie system nerwowy. Bywają przypadki, że młode 
matki po urodzeniu trafiają do zakładów psychiatrycznych z powodu 
wyczerpania poporodowego. 


Czy seks zabija? 

- Wystraszył nas ojciec dramatyczną diagnozą stanu zdrowia 
polskiej młodzieży... Proszę powiedzieć - jak wpływa na młody 
organizm wczesne rozpoczynanie życia płciowego? 
Ojciec Jan zastrzega, że nie będzie moralizował, choć związek norm 
moralnych, sformułowanych w chrześcijańskim kręgu kulturowym, z 
naszym zdrowiem i życiem jest oczywisty. Wystarczy przypomnieć 
tragedię końca XX wieku, czyli chorobę AIDS... Otóż, dzisiejsza 
młodzież dojrzewa płciowo nadzwyczaj wcześnie. Problemy związane z 
pokwitaniem i pierwszą menstruacją przeżywają już jedenasto- i 
dwunastoletnie dziewczynki. Również u chłopców przedwcześnie 
rozwijają się organy męskie. A czym to jest spowodowane? 
Naturalnie, sposobem odżywiania. W naszych organizmach kumuluje 
się chemia i farmakologia spożywana razem z żywnością. Na 
przykład, kurczaki, które tak nam wszystkim smakują, nie rozwijają 
się w naturalny sposób. Przyrost wagi osiągany jest przez 
podpędzanie hormonami. Nie mówiąc już o tym, że hoduje się je 
gorzej jak rośliny, bez światła dziennego i bez dostępu świeżego 
powietrza. A ponieważ łatwo się je przyrządza - pojawiają się na 
naszych stołach bardzo często. Hormony z kurzego mięsa nie są 
obojętne dla ludzkiego organizmu, no i mamy to, co mamy - 
przedwcześnie rozwiniętą i nadmiernie zorientowaną na seksualność 
młodzież. A współżycie w okresie pokwitania jest dla organizmu 
zgubne, traci on siły rozwojowe i odpornościowe; ucieka energia, 
białko jest spalane w wielkich ilościach i młodzież słabnie. Nie 
bez kozery Kościół poczytuje za grzech ciężki różne formy 
wyżywania seksualnego, utożsamiając je nieomal z zabijaniem 
własnego organizmu. Bowiem w okresie pierwszej młodości, kiedy 
jest czas budowania, następuje gubienie energii, pustoszenie sił 
żywotnych. Wystarczy powiedzieć, że seks zużywa trzykrotnie więcej 
energii od tej, jaką potrzebuje organizm na swój rozwój. 
Zapytujemy o wartości odżywcze uwielbianej przez młodzież, bardzo 
popularnej pizzy? 
Ojciec Jan uważa, iż może to być dodatek, urozmaicenie od czasu do 
czasu właściwej diety, na którą - jak już przecież wiemy - składa 
się razowe gruboziarniste pieczywo, rośliny strączkowe, 
ciemnozielone jarzyny, surówki, polskie jabłka, czasem kawałek 
nietłustego mięsa... Dowcipnie nazywa pizzę "włoskim bigosem". Co 
tam która gospodyni ma z resztek walających się w lodówce - 
pokroi, posypie tartym serem i zapieka. Podobnie w bigosie - źle 
przygotowane, przepitraszone kawałki mięsa, grzybów, 
przetłuszczona kapusta - składają się na "kompozycję" - Panie 
Boże, odpuść - prawie nie do strawienia. 
Przypominamy, iż jest to nasza narodowa potrawa. Adam Mickiewicz, 
zapewne przełykając ślinkę, pisał: "Bierze się doń siekana, 
kwaszona kapusta, która - wedle przysłowia - sama idzie w usta". 
Choć jest w "Panu Tadeuszu" też coś w rodzaju zastrzeżenia: "Aby 
cenić litewskie pieśni i potrawy, trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, 
wracać z obławy". 
- Powiem jedno - kwituje ojciec - polskie żołądki, które trawią 
bigos i kotlety schabowe, radzą sobie z mocną, fuzlowatą wódką 
zagryzaną grzybkiem marynowanym w occie, dawno już powinny były 
trafić do Księgi Rekordów Guinnessa. Gdyby taki, co nie daj Boże, 
Japończyk, Chińczyk czy Hindus najadł się bigosu a la Mickiewicz 
czy Wańkowicz - to wysiądzie mu i trzustka, i wątroba, i przez parę 
tygodni będzie musiał się leczyć z ogólnego zatrucia. 
Mamy jeszcze pytania dotyczące naszej młodzieży... Na przykład 
modne jest ostatnio, nawet wśród uczniów szkół średnich, 
wyskakiwanie na piwko. Czy należy tego kategorycznie zabraniać? 
- Nie - odpowiada ojciec - byle to była szklanka piwa, a już nie 
dwie. Przyjmijmy taką zasadę: szklanka piwa jest lekarstwem 
zawierającym mnóstwo drogocennych składników, natomiast od drugiej 
szklanki, która już burzy krew dając rozkoszne poczucie rauszu - 
zaczyna się niebezpieczeństwo pijaństwa. To jest delikatna 
granica. Naturalnie, nasi starsi synowie i mężowie muszą przy tym 
spożywać takie jedzenie, które zabezpiecza organizm przed 
nałogiem, uzbraja go w siły odpornościowe. Wbrew powszechnie 
panującej opinii powiem, że i pijaka można wyciągnąć z pijackiego 
rowu odpowiednim żywieniem. 
Obiecujemy wrócić do tego tematu, jeszcze tylko dwa słowa o naszej 
młodzieży. Czy powinna pić kawę? 
- Nie. W miejsce kawy zalecam mocną, zaparzoną na wschodni sposób 
herbatę (doprowadzamy ją do wrzenia, gotujemy dwie minuty, parzymy 
około pół godziny, słodzimy łyżeczką miodu). Sprawa ta dotyczy nie 
tylko młodzieży, ale i ludzi dorosłych, którzy popadli wręcz w 
nałóg picia kawy, spożywając 6-8 filiżanek dziennie. Przed wojną 
tylko grafinie i hrabianki pijały kawę, a dziś? Jak to mówią - 
żuk, żaba i każda baba z mniejszą lub większą gracją sięga po 
kolejną szklankę. 
- Ale piątego paluszka już nie odstawia... 
- Bo nie ma na to czasu - replikuje ojciec. - Za to dostaje 
"miszugyne kopf" w głowie, ponieważ pochodną picia kawy jest 
karuzela ciśnień w organizmie. Kawa, obniżając poziom magnezu, 
obniża zarazem ciśnienie; kwas solny wyprodukowany przez nią 
zakwasza przewód pokarmowy, zagęszcza osocze krwi i robi się 
ślimacze krążenie, na które pomóc może... kolejna porcja kofeiny. 
Kawa pozornie poprawia samopoczucie, zwiększając objętościowo 
zasób krwi (podobnie jak przedawkowany alkohol zwiększa ilość krwi 
z 6 litrów na 8), ale zarazem uzależnia, domagając się coraz to 
nowych porcji. Słowem - nic dobrego. Jeśli już ktoś nie może 
obejść się bez tej używki, to niech nie przekracza dwóch filiżanek 
dziennie. 
Natomiast młodzież, ale i dzieci, i dorośli, i staruszkowie 
powinni pić naturalne soki owocowe, nie słodzone, przygotowane w 
prosty sposób w warunkach domowych. 
Pytamy o soki bardzo znanej renomowanej krajowej firmy, które 
można nabyć prawie w każdym sklepie. 
Okazuje się, że ojciec Grande ostrzega przed napitkami, które 
oferuje nasz rynek. W najlepszych z nich znajduje się co najwyżej 
30 procent naturalnego owocu, natomiast reszta to sprowadzane z 
Zachodu i rozcieńczane ekstrakty chemiczne. Gdyby było inaczej, 
gdybyśmy mieli do czynienia z uczciwą produkcją z naturalnego 
owocu, to przecież przy zakładach wytwórczych musiałyby się 
znajdować olbrzymie hałdy resztek owocowych, wytłoków, 
zużytkowanych później jako - na przykład - nawóz organiczny. Jakoś 
nie widać w naszym kraju ani tych składowisk, ani też śladów 
gospodarowania wyciśniętym owocem. 
Nasz rozmówca radzi przed zimą przygotować w domu własny 
stuprocentowy sok owocowy, który należy pasteryzować w następujący 
sposób: przez trzy dni zagotowujemy, trzymając na niewielkim ogniu 
po pół godziny bez przykrycia, tak żeby parował i zostawiamy do 
ostudzenia. W procesie odparowywania giną grzybki i bakterie. Po 
trzech dniach wlewamy sok do czystych, wyjałowionych naczyń. I nic 
nie słodzimy. Owoce zawierają glukozę naturalną, najwspanialszą 
pod słońcem słodycz. 
Formułuje też ostrzeżenie do rodziców, aby nie podawali dzieciom 
napojów typu pepsi-cola, czy coca-cola. Wszystko, co ma w swojej 
nazwie dodatek "cola", zawiera narkotyk. 


Żony "produkują" pijaków 

- Ojcze Janie, które z błędów wychowawczych, popełnianych przez 
współczesnych rodziców, wołają o pomstę do nieba? - wrzucamy do 
rozmowy kolejny temat. 
- Generalnym błędem jest niespójność pomiędzy życiem a wzorcem 
wychowawczym, jaki usiłujemy dziecku wpajać - stwierdza z 
przekonaniem ojciec Jan. - Jeśli co innego mówimy, a co innego 
robimy; jeśli ojciec nakłania syna, aby nie pił i nie palił, a sam 
na jego oczach robi to nagminnie - to z takiego wychowania nic nie 
będzie. Dziecko funkcjonujące w rodzinie musi mieć wzorzec do 
naśladowania. Jeśli jest to wzorzec zafałszowany - wyrasta 
skrzywiona osobowość. Taki ktoś będzie do końca życia krytyczny 
wobec własnych rodziców, uprzedzony do nich. 
- Choć zapewne powtórzy ich błędy - zauważamy. 
- Nasza podświadomość, chcemy tego czy nie, przechowuje - jak na 
taśmie magnetofonowej - wszystko, czym nasiąknęła w dzieciństwie i 
dyktuje potem zachowania, od których radzi bylibyśmy uciec. 
Dziecko dostrzegające, że rodzice są inni w domu, a inni na 
zewnątrz, w dodatku - o czym wcześniej mówiliśmy - obarczone 
nadmiernymi zajęciami z powodu ambicji mamy czy taty; przemęczone, 
przymuszane, zdezorientowane - nigdy nie nawiąże serdecznej więzi 
z rodzicami, nie będzie im przyjacielem. I tak narastać będzie 
samotność obu stron, rozsypią się związki międzypokoleniowe. 
- Przychodzi do mnie - ojciec Jan przywołuje przykład ze swojej 
praktyki - pewna pacjentka, bardzo nieszczęśliwa kobieta. Nieomal 
choruje na samotność mając trzech synów i dwie córki. Wszystko to 
wykształcone, na stanowiskach. Dlaczego jej nie odwiedzają? Ano, 
za dużo tam było ambicji, a zbyt mało "zwykłej" miłości. Skądinąd 
wiem, że znaleźć ją można w rodzinach naznaczonych niedostatkiem, 
tam, gdzie nie ma przesady wychowawczej, a dzieci już od wczesnej 
młodości troszczyć się muszą o pomoc dla rodziców bardzo ciężko 
pracujących. Obserwowałem takie rodziny, właściwie społeczności 
rodzinne, jeszcze zanim wstąpiłem do klasztoru, w trakcie mojej 
pracy opiekuńczej i zdumiewały mnie wytworzone w nich więzi między 
rodzicami a dziećmi, rodzeństwem między sobą, wnukami a dziadkami, 
dalszą rodziną... 
- Ojcze Janie, co zaproponować rodzinom, w których tej więzi nie 
ma? - dopytujemy. 
- Uniwersytet domowy zaczyna się w kuchni - wraca do swojej 
ulubionej filozofii. - Niechże taka matka nie pozwala, by córka 
nastolatka uwaliła się w fotelu przed telewizorem, podczas kiedy 
ona nie wie w co najpierw ręce włożyć. Wszystkie kobiety w 
rodzinie, poczynając od siedmio-, ośmioletnich dziewczynek, 
powinny mieć nawyk kręcenia się po kuchni. Kiedy matka kroi chleb, 
już stoi przy niej córka - podstawia talerz, myje jajka pod 
bieżącą wodą, żeby nie było salmonelli, podaje je starszej 
siostrze do rozbicia na patelni... Niech te dziewczynki obserwują 
przy kuchennych czynnościach własną matkę, a nie jakąś obcą panią, 
która w telewizji uprawia "gotowanie na ekranie" - nie mając 
pojęcia o tym co robi, nie tłumacząc telewidzom - dlaczego dobiera 
takie a nie inne składniki i jaka jest ich wartość żywieniowa. 
- A propos telewizji. Niedawno usłyszeliśmy w "Wiadomościach" 
informację o wynikach badań jakości wędlin w naszych sklepach. 
Otóż, co druga nie nadaje się do spożycia. 
- Nie zaskakuje mnie to, mówiłem już wcześniej o tym, że często 
wędliny przygotowywane są z resztek nieświeżego mięsa sztucznie 
podbarwionego, że wędzi się je w niewłaściwy sposób i 
przechemizowuje - emocjonuje się ojciec Jan. - Słowem, zamiast 
odżywiać - trujemy się nimi. 
- Wejdę w słowo, proszę ojca - ja - kobieta, żona i matka. 
Słuchając rad ojca Grande, wyrzuciłam już z mojej kuchni 
margarynę, zrezygnowałam z rosołów, zawiesistych zup i bigosów, z 
trudem utrzymał się w jadłospisie kotlet schabowy, choć i na niego 
przyjdzie pora... Domownicy - póki co - nic nie mówią. Jeśli 
jednak przestanę od jutra kupować wędliny...?. 
- Można je zastąpić tańszą i dużo zdrowszą potrawą mięsną. 
Gwarantuję, że karkówka upieczona w jarzynach i krojona na zimno 
do chleba - będzie wszystkim lepiej smakować od najlepszych 
kupnych wędlin. 
- Proszę wobec tego podać przepis. 
- Wlewamy na dno brytfanny dwie łyżki oleju, kładziemy kilka 
cienkich plastrów słoniny, na nie sparzone liście kapusty i dużą 
karkówkę w całości. Obkładamy ją pociętymi w plastry warzywami: 
marchwią, cebulą, ziemniakami. Można dodać jabłka obrane z łupiny, 
pocięte na ćwiartki. Wszystko to posypać pieprzem i cynamonem, 
dodać jagody jałowca, wstawić pod przykrywką do piekarnika. W 
trakcie pieczenia wlać szklankę białego wina. Zapach rozniesie się 
taki po bloku, że z ostatniego piętra sąsiedzi poczują. Na kolację 
zjecie sobie po kawałku gorącego mięsa z warzywami, a w następne 
dni - można je kroić zimne do chleba. 
- Zaintrygował nas ten cynamon sypany do mięsa.
- Jest to przyprawa niesłusznie u nas zapomniana, a posiadająca 
wielkie walory zdrowotne. Sproszkowany cynamon stosowany jest na 
Wschodzie jako lek na biegunkę. Wystarczy spożyć łyżeczkę 
popijając wodą - stwierdza ojciec Jan, który zdaje się mieć 
lekarstwo na wszelkie dolegliwości. - Znakomicie podkreśla smak 
pieczystego; ale także ciast. Można posypywać nim ryż na słodko, 
czy kaszkę mannę na mleku... - wraca do kulinarnego wątku. 
- Ojcze Janie, pomówmy - zgodnie z obietnicą - o chorobie zwanej 
alkoholizmem. 
- Z góry protestuję przeciwko takiej kwalifikacji. Alkoholizm nie 
jest chorobą, lecz psychiczną rozpustą, podobnie jak każdy inny 
nałóg - zaperza się. - Mówiąc o chorobie, usprawiedliwiamy 
zwyczajnych przestępców obyczajowych. Przede wszystkim, człowiek 
musi znać wagę czasu, który przeżywa i nie marnować go na 
przesadne rozrywki. Trzeba być zawsze czymś zajętym. Ja nawet jak 
siedzę przed telewizorem, biorę druty i wełnę do ręki i robię 
sweter dla któregoś z braci. 
- To musi być bardzo wdzięczny widok, ojcze Janie... 
Okazuje się, że nasz rozmówca żyjąc jako dzieciak na Syberii 
nauczył się prząść wełnę i robić na drutach. Tam, gdzie mróz 
sięgał 40, 50 stopni, była to konieczność pozwalająca przeżyć. 
Tak więc, nie usprawiedliwia on za bardzo pijaków. Twierdzi też, 
że pijak w domu stanowi produkt niedbałości kuchennej żony. 
Kobiety same "produkują" pijaków... 
- A to jakim sposobem, proszę ojca? 
- Stosując niewłaściwe, "nowoczesne" odżywianie, jejmośćka, i źle 
traktując męża. Po kilku, kilkunastu latach małżeństwa, kobiety 
całkowicie przekierowują swoją uwagę na dzieci, a potem na ich 
rodziny. Mąż zauważany jest tylko wtedy, kiedy przynosi pieniądze, 
a czasem ma się do niego pretensje za to samo, że istnieje. Cóż 
dziwnego, że szuka zrozumienia pomiędzy podobnymi mu - trochę 
sponiewieranymi, nie domytymi kumplami. Po szklance piwa świat 
zdaje im się lepszy. I tak to się toczy: od szklanki piwa do 
szklanki denaturatu. Chodzi o to, by kobieta uświadomiła sobie, że 
ma wobec męża obowiązek opiekuńczy. Darujmy już sobie - na 
określonym etapie - zbliżenia seksualne, ale należy pamiętać, że 
mężczyzna jest przez całe życie dużym dzieckiem, trochę 
nieporadnym i safandułowatym, który potrzebuje opieki, potrzebuje 
czasem czułości... - wzruszająco ujmuje kwestię ojciec Jan. 
- A kiedy już się stało i ktoś jest "w szponach", "w otchłani", "w 
sidłach" nałogu. Co wtedy robić? - pytamy, nie dowierzając, że może 
istnieć na to kulinarna recepta. 
- Pomaleńku wyciągać go z pijackiego rowu odpowiednim żywieniem, 
wzmacniać organizm poprzez dostawę selenu, cynku, jodu, a przede 
wszystkim magnezu, który jest katastrofalnie niszczony przez 
alkohol. Ustrój człowieka nasączony tymi substancjami przestanie 
się męczyć i nie będzie domagał się przepędzenia kaca tzw. klinem 
- słyszymy w odpowiedzi. 
- Czy to prawda, że picie wystudza organizm? - dopytujemy. 
- Naturalnie, alkohol odwadnia i wyziębia (dlatego pijak może 
leżeć na mrozie i przez długi czas nie zamarznie). Zresztą, 
wystarczy przyjrzeć się sylwetce alkoholika - jest to ktoś bardzo 
szczupły, skulony z zimna nawet w upalny dzień, chowający głowę w 
ramionach - uświadamia nam ojciec tę oczywistość. Dopiero łyk 
alkoholu, zwiększając objętość krwi i przyśpieszając krążenie, 
trochę go rozgrzewa. Szczupłość i wystudzenie ciała u pijaka 
spowodowane jest odparowywaniem płynów. Tak zwane suszenie czują 
przecież również ci, którzy nie piją nałogowo, a czasem zdarza im 
się przeholować. 
- O, właśnie, co ojciec poleca na kaca? - dopytujemy przekonani, 
że i ta wiedza nie jest mu obca. 
- Jeśli się już coś takiego przydarzy - stwierdza z pewnym 
niesmakiem - trzeba na drugi dzień wypić szklaneczkę soku z 
kiszonej kapusty, zjeść dwa jajka na miękko, następnie wypić duży 
kubek kakao. I nie ma kaca. 
- To pociecha dla tych, którzy czasem "ruszają w Polskę". Ale czy 
można wyleczyć tych, którzy popadli w nałóg? - powątpiewamy. 
- Naturalnie - zapewnia ojciec Jan z budującą pewnością siebie. - 
Tylko trzeba bardzo chcieć, odpowiednio się odżywiać, przyjmować 
stosowne leki i wyeliminować wpływ niewłaściwego środowiska. W 
cięższych przypadkach należy przeprowadzać kurację w zakładach 
zamkniętych. 
- Czyli nie jest prawdą, że pijak pozbawiony wódki, a narkoman 
swojej używki - umierają? 
- Absolutnie nie zgadzam się z takim nowomodnym, przewrażliwionym 
stawianiem sprawy. Wstrząs głodowy u alkoholika czy narkomana jest 
do przeżycia. Należy w trakcie takiego napadu podać dużą dawkę 
miodu z cytryną i organizm wytrzyma. Energia z naturalnej glukozy 
wraz z witaminą C przejdzie do krwiobiegu podtrzymując siły 
żywotne. Dziwię się, że świat medyczny mówi o "chorobie" - jak 
gdyby nie była to sprawa wolnej woli, zwykłego widzimisię i 
dobrowolnego wyboru dokonanego przez "pacjenta"... - 
bezkompromisowo stwierdza ojciec Jan. - No, a później, kiedy minie 
kryzys, trzeba delikwenta wzmacniać odpowiednim żywieniem, tzn. 
podawać dużo nasion strączkowych - fasolę, groch, soczewicę (lekko 
ją sparzyć, ugotować na miękko, posypać drobnymi skwareczkami z 
boczku), kawałek wołowiny, sporo nabiału i mleka, codziennie kubek 
kakao. I koniecznie wzbogacić tę dietę odrobiną czułości... 


Żółtka zahamowały dżumę 

Prosimy o poradę w następującej kwestii: czym jeszcze zastąpić 
drogie i pozbawione wartości odżywczych wędliny zakupywane w 
naszych sklepach? 
Ojciec Jan zaczyna swój wywód od tego, by każda gospodyni raz w 
tygodniu usiadła sobie spokojnie w towarzystwie starszej córki, 
syna lub kogoś z rodziny i zrobiła tygodniowy jadłospis, 
proporcjonalny do zasobów pieniężnych, jakimi akurat dysponuje. 
Następnie zakupiła wiktuały według tego planu, oszczędzając w 
kolejnych dniach tygodnia sporo czasu. Poleca też każdej kobiecie, 
aby tworzyła prywatną książkę kucharską studiując i zbierając 
przepisy żywieniowe z różnych źródeł, a także - tworząc własne. 
Kuchnia powinna być - jak niegdyś - zindywidualizowana, a także 
może mieć swoje małe sekrety... I pamiętajmy o tym - podkreśla 
rozmówca - by zagospodarowywać resztki. To jest już połowa sukcesu 
finansowego. Na przykład, jeśli została kasza gryczana z 
poprzedniego dnia - to można ją z rana zalać gorącym mlekiem i 
jest dla dzieci krupniczek. Do tego pajda chleba posmarowana 
masłem (nawet cieniutko, byle to nie była margaryna), lekko 
pociągnięta dżemem i dzieciak może do godziny 16-tej przeżyć bez 
problemu. Jeśli zostały wczorajsze ziemniaki - to można zrobić 
kluski śląskie, do nich pół kilograma boczku świeżego podrumienić 
z cebulką, kubek kefiru i jest gotowy obiad bez wielkiego nakładu 
finansowego. W zupełności wystarczy, jeśli mięso pojawi się na 
naszych stołach co drugi dzień. Czy my naprawdę musimy jeść tak 
dużo mięsa? W Polsce spożywa się je w różnych postaciach rano, na 
obiad i - dodatkowo - na kolację. Nie potrafimy przygotować zupy 
bez mięsa, już nie mówiąc o drugim daniu. Jeśli nie ma mięsa - to 
nie ma w domu obiadu. Tak się przyjęło u 80 proc. rodzin. A 
zważmy, że hurtownicy i sklepikarze równo nas okradają, biorąc za 
mięso i jego przetwory 300 proc. więcej aniżeli sami za nie płacą. 
Tak więc, czas najwyższy, abyśmy się opamiętali. A czemuż to w 
takiej niełasce znalazły się u pań pierogi, które przecież można 
przyrządzać na 15 różnych sposobów? 
- Prosimy ojca by zatrzymał się - no, cóż - przy tym najprostszym, 
najmniej czasochłonnym. 
- Podsmażamy w niewielkim rondelku trochę pokrojonego, świeżego 
boczku i wrzucamy do niego ze cztery garście dobrej, kiszonej, nie 
płukanej kapusty. W innym rondelku dusimy ze dwie potarkowane 
marchwie, odcedzamy, żeby nie było za dużo wilgoci i mieszamy z 
kapustą. Wysmażamy to wszystko razem bez pokrywki - niech 
odparuje. Zagęszczamy wsypując trochę tartej bułki i wbijamy jedno 
jajko. Odstawiamy do wystudzenia. Ciasto robimy ze zwykłej mąki, 
dodając do niej, jak i do wszystkich innych potraw mącznych - dwie 
lub trzy łyżki prażonych na patelni otrębów pszennych (zawarty w 
nich błonnik ubezpiecza procesy trawienne i pracę jelit). Tę 
wzbogaconą mąkę rozrabiamy gorącą wodą i zabieramy się do 
wałkowania... 
- Chwileczkę, a gdzie jajka? - któreś z nas usiłuje skorygować 
przepis. 
- Nie dodajemy jajek do ciasta pierogowego - stwierdza 
autorytatywnie ojciec - wystarczy gorąca woda. Ciasto z dodatkiem 
jaj jest tak twarde, że można potem pierogami o ścianę rzucać... 
Gotowe pierożki z kapustą, mięciutkie, pachnące, oblewamy masłem i 
rodzina będzie zajadać z większym smakiem, aniżeli serwowane do 
znudzenia kotlety schabowe. Na przygotowanie takiego dania 
wystarczy pół godziny. 
Prosimy jeszcze o przepis na jakiś szczególnie oryginalny farsz. 
Jak się okazuje, można nadziewać pierogi... kaszą gryczaną. Jeśli 
została nam resztka, to wystarczy dodać trochę skwareczek 
wysmażonych z chudego boczku (tłuszcz wyrzucając) i trochę 
podsmażonej cebulki do smaku. Wymieszać to i nadziewać ciasto 
pierogowe. 
Albo też - przepuszczamy przez maszynkę garść gotowanych grzybków, 
dodajemy uduszonej cebulki, dwa jajka gotowane na twardo i 
przetarte, sól, pieprz - i nadzienie gotowe. 
- A propos grzybów. Jaka jest ich wartość odżywcza? 
- Poza pewną ilością selenu, właściwie żadna. Mają one głównie 
walory smakowo-zapachowe. Ale w dobrze zaopatrzonej kuchni domowej 
powinny być - dodają smaku i poprawiają apetyt. 
Chcę przypomnieć o jeszcze jednej ważnej sprawie - uzupełnia swoją 
wypowiedź ojciec Jan - niechże taka pani domu, która wprost i 
bezpośrednio odpowiada za zdrowie swojej rodziny i nikt z niej tej 
odpowiedzialności nie zdejmie, nie zapomina o nabiale. Musimy 
uwzględniać w domowych jadłospisach mleko i jego przetwory. 
Pamiętajmy, że mamy w układzie kostnym przeciętnie 17 kg wapnia, a 
jeden procent z tego krąży rozpylony w krwiobiegu zabezpieczając, 
regenerując, wzmacniając. No, a my musimy to "pogotowie" ciągle 
zaopatrywać w wapno. Jeśli tego nie zrobimy - organizm poradzi 
sobie inaczej - zacznie wyciągać wapno z naszych kości. 60 proc. 
paradontozy, osteoporozy i różnego typu odwapnień spowodowane jest 
brakiem w jadłospisie mleka i jego przetworów. 
Prosimy, by ojciec ustosunkował się do pewnej opinii: czy bardzo 
świeże jajko podawane małemu dziecku może spowodować uczulenie? Z 
sugestią taką zetknęliśmy się m.in. w pewnych kręgach medycznych. 
- Jak daleko sięga moja wiedza dotycząca kultury kulinarnej i 
zdrowotnej różnych czasów i różnych rejonów geograficznych - mówi 
z przekonaniem nasz interlokutor - to nigdy i nigdzie nie 
spotkałem się z "krytyką jajka". Weźmy taki przykład: budownictwo 
sakralne w średniowieczu, gdzieś od XI po XV wiek, stosowało do 
zaprawy murarskiej białko jaj kurzych. Można sobie wyobrazić - ile 
tych jaj zużywano na monumentalne przecież budowle. Pozostawały 
żółtka, które sprzedawano na kwarty na placach miejskich, wprost z 
ogromnych kadzi. Kwarta żółtek kosztowała jeden grosz. Jako 
ciekawostkę podam, iż nadmierna podaż żółtek wykreowała "sękacze" 
- wschodnie ciasta pieczone na samych żółtkach... Otóż, 
stwierdzona została pewna zależność pomiędzy masowym spożywaniem 
żółtek a zahamowaniem czarnej dżumy, która dziesiątkowała w XV 
wieku ludność Europy. Natomiast nie stwierdzono, by z powodu 
wspomnianego sposobu żywienia jakaś społeczność rozchorowała się, 
wymarła, czy choćby dostała biegunki. Przez te cztery wieki żółtka 
były podstawowym dostarczycielem witamin, mikroelementów, 
biopierwiastków i soli mineralnych. Koniec końców, stanowią one 
kompletne, stuprocentowe pożywienie dla rozwijającego się 
kurczaka. Tak więc nie zgodzę się nigdy z jakąś abstrakcyjną, 
teoretyczną, nowomodną krytyką jajka. 
- Może zatem i teorię o miażdżycogennej roli jaj należy uważać za 
chybioną? - usiłujemy nadążać za myślą mistrza Jana. 
W jajku znajdują się duże złoża lecytyny - odpowiada - którą - ni 
mniej, ni więcej - leczy się miażdżycę cholesterolową. Byle, 
naturalnie, nie łączyć jaja z cukrem, na przykład - popijając 
słodzoną herbatą. Podobnie, jak w przypadku tłuszczów nasyconych 
pochodzenia zwierzęcego... A podsumowaniem rozważań o jajku niech 
będzie pewne moje wspomnienie związane z pobytem na Wschodzie, nad 
rzeką Irtysz. Otóż, żyło tam plemię animistów, które traktowało 
jaja z nadzwyczajną czcią i honorem. Spożywano je ceremonialnie, 
poprzedzając posiłek przeprosinami, ukłonami, podziękowaniami. 
Delikatnie klaszcząc w ręce śpiewano hymny wysławiające życie 
zawarte w jajku i obdarowane - jak wierzono - duszą. Obiecywano 
nie zmarnować ani okruszka, a skorupki z wielką czcią zakopywano 
tam, gdzie spoczywały szczątki przodków i gdzie spoczną 
przeżywający obecnie swój czas członkowie plemiennej społeczności. 
- Proszę ojca - podejmujemy kolejny temat - pojawiły się ostatnio 
w naszych nadmorskich okolicach zakłady zdrowotne, zapewne w jakiś 
sposób licencjonowane, w których świadczy się przy pomocy 
skomplikowanych urządzeń usługę polegającą na "odczulaniu" 
uczuleń. Co ojciec o tym sądzi? 
- Jest to nabieranie ludzi - słyszymy w odpowiedzi - szamaństwo 
techniczne XX wieku. Żadne komputerowe urządzenie nie zmusi żywego 
organizmu do tego, by wyrównany w nim został poziom wapnia, cynku, 
selenu, jodu - co stanowi początek każdego "odczulania". 
Strukturalne harmonizowanie pierwiastków w organizmie dokonuje się 
tylko poprzez odpowiednią dietę. Ciągle przypominam o konieczności 
spożywania na co dzień nie płukanej i nie warzonej soli z Kłodawy. 
Dobrym uzupełnieniem elementarnych pierwiastków mogą być zwłaszcza 
dla mieszkańców południa Polski - tabletki "Kelp" dostępne 
ostatnio na naszym rynku, produkowane ze zmielonych alg, bardzo 
zasobne w mikroelementy morza. 
- Ojcze Janie, w naszych gawędach o życiu i gotowaniu pojawia się 
od czasu do czasu ciekawie brzmiące słowo "przepitraszenie". Co 
ono właściwie znaczy? 
- Odnoszę je - precyzuje ojciec - do czasu gotowania potraw. W 
Polsce istnieje tendencja do zbyt długiego gotowania. Wyjmujemy 
potem z garnka rozłażące się mięso i jarzyny, co jest po pierwsze 
- nieestetyczne, po drugie - gorsze jakościowo. Jeśli na przykład, 
pieczemy karkówkę - po godzinie nakłuwamy mięso dużym, ostrym 
widelcem. Nie wydziela się osocze? Nie ma specjalnego oporu? No, 
to możemy zakończyć pieczenie. 
A ileż czasu i odżywczej materii marnują gospodynie domowe 
"przepitraszając" kotlety mielone. Przecież mięso mielone prawie 
równa się tatarowi, który zjadamy na surowo. Uformowany kotlet 
należy wrzucić na rozgrzany olej, po chwili - przewrócić (tylko 
jeden raz, a nie dziesięć) i taki lekko zrumieniony, chrupiący 
rzucamy na talerz. Uchowaj Boże, podlewać go wodą i dusić 
zamieniając w twardą podeszwę. Polecam też zmielić trochę więcej 
mięsa (przestrzegam, przy okazji, przed kupnym mielonym, do 
którego idą wszystkie resztki i brudy z rzeźni, łącznie z 
wymionami krowimi) i upiec tyle kotletów, żeby poza obiadem - 
posłużyły również do chleba na zimno zamiast tych fatalnych 
sklepowych wędlin. 


Polak w kąpieli 

Nie dysponujemy szczegółowymi danymi odnośnie spadku spożycia 
margaryny czy cukru, gotowania zup bez wywaru itd., ale bez 
wielkiego ryzyka stwierdzić można, iż ojciec Grande pozyskał sobie 
zaufanie Czytelników na Wybrzeżu i ma na nich wpływ. Co zauważając 
(nie bez osobistej satysfakcji) zapytujemy o sprawę, z nieco innej 
sfery: 
- Co robić na wypadanie włosów, nie tylko u mężczyzn w określonym 
wieku, ale i u kobiet, a - nierzadko też u dzieci? 
- Nikt jeszcze nie wynalazł skutecznego sposobu na łysienie - 
śmieje się gładząc swoją skroń. - Jeśli zdarzyły się jakieś 
incydentalne sukcesy i włosy po niezwykle uciążliwych, 
czasochłonnych zabiegach odrastały, to zwykle po jakimś czasie 
znowu następowała ich utrata. Również przeszczepy - najnowszy 
pomysł - ratują sytuację na krótką metę. Po prostu - w 
przeciwieństwie do ludów Wschodu (rzadkim widokiem jest łysy 
Japończyk), rasy zamieszkujące północną i środkową Europę nie mają 
zakodowanej w genach "dyspozycji" zachowania włosów i z wiekiem 
liniejemy jak stare lwy na pustyni. 
- Odbiera ojciec nadzieję? - nie ukrywamy zmartwienia. 
- Pewne nadzieje możemy wiązać z pomysłowością współczesnej 
genetyki. Jeśli natomiast chodzi o preparaty wpływające 
wzmacniająco i stymulująco na włosy, to mam pewne zaufanie do 
tabletek "Kelp" zawierających mikroelementy morza. Zalecam też w 
diecie dużo ryb morskich. Rybacy przyswajający dzięki nim fosfor i 
cynk, zachowują bujne owłosienie do późnych lat życia. 
- A jak podziałać wzmacniająco na słabnący wzrok? - poruszamy 
kwestię kolejnej dolegliwości. 
- Coraz więcej i to coraz młodszych ludzi nosi dziś w Polsce 
okulary - konstatuje ojciec Grande. - Uważam, że w naszych 
nawykach kulinarnych nie doceniamy roli najzwyklejszej marchwi. 
Ile wrzuca jej gospodyni do garnka z gotującym się rosołem? Jedną, 
a czasem ledwie połowę. Tymczasem marchew jest nosicielem 
pomarańczowego barwnika, który wątroba przerabia na witaminę A 
będącą podstawą dobrego wzroku, prócz tego hamującą procesy 
starzenia, a w dzieciństwie i młodości stymulującą wzrost. 
Gotowana marchew, której powinno być dużo więcej w naszych zupach, 
jest bardzo łatwo przyswajalna i nie przysparza żadnych problemów 
trawiennych. 
- A marchew surowa? 
- Byłbym z nią ostrożniejszy ze względu na ciężko strawny błonnik. 
Ktoś o słabym uzębieniu i słabszym żołądku będzie ją trawił przez 
parę godzin. I właśnie tym wszystkim, którzy mają problemy 
żołądkowe, jelitowe, czy wrzodziejące zapalenie przewodu 
pokarmowego polecam - jako ostatni posiłek dnia - kilka gotowanych 
ciepłych marchewek z dużą łyżeczką masła. 
- Czym jeszcze wzbogacić dietę naszych okularników? - dopytujemy. 
- Mnóstwo substancji odżywczych, w tym złoża lecytyny zawiera 
wątroba. Na Syberii - wspomina zakonnik - kiedy ktoś zapadał na 
kurzą ślepotę (marchewki, jak wiadomo, tam nie było), łapano 
wrony, z ich wątróbek gotowano wywar i tym się wzmacniano. 
- Ale wątroba zbiera wszelkie toksyny z organizmu... - 
ripostujemy. 
- To jest, niestety, ta druga strona medalu - zgadza się - którą 
musimy uwzględniać. W zwierzęcych wątrobach mamy antybiotyki, 
hormony i wszelkie chemiczne brudy. Dodam, że i my sami powinniśmy 
raz na kwartał płukać nasze własne wątroby z toksyn. Polecam w tym 
celu przed zaśnięciem przez 2-3 tygodnie pić herbatę ziołową 
naparzoną z dziurawca, mięty i melisy, osłodzoną łyżeczką miodu. 
- W dzisiejszej gawędzie, proszę ojca, chcielibyśmy podać 
Czytelnikom "sensacje" natury higieniczno-kosmetycznej. 
- Nie wiem, czy można nazwać sensacją propozycję powrotu do 
zwykłego, powszechnego mydła - zastanawia się ojciec Jan. - Szare 
mydło pośród tych, które reklamuje telewizja, jest podobnie 
sensacyjne jak lalka-krakowianka pomiędzy różnymi wcieleniami 
Barbie. Tymczasem stanowi ono najzdrowszy środek czystości. Całymi 
wiekami ludzie się nim myli i nie mieli skórnych przypadłości. A 
dziś - co trzeci pacjent przychodzi do mnie z uczuleniami po mydle 
czy szamponie. Skóra po szarym mydle jest najczystsza, nie 
odkwaszona, nie podrażniona. Włosy, nawet najbardziej brudne i 
tłuste, doskonale się oczyszczą po trzykrotnym myciu i 
spłukiwaniu. Do ostatniego płukania można zastosować wodę 
zmiękczoną sokiem z cytryny. A jeśli już jesteśmy przy tym 
temacie, to powiem - jak należy się myć. 
- Wolne żarty, proszę ojca... 
- A tak, tak - obrusza się. - Niechlujstwo naszego narodu woła o 
pomstę do nieba. 90 proc. wielkomieszczuchów, mając łazienki w 
mieszkaniach, kąpie się od przypadku, a jeśli już to robi - to 
nieumiejętnie. Tymczasem ciało nasze bez przerwy zmienia naskórek, 
można powiedzieć, że dwa razy w miesiącu kompletnie liniejemy. 
Spękany naskórek ściera się i unosi w pyle domowego powietrza. Na 
dodatek - nasze mieszkania wyścielone są sztucznymi 
elektryzującymi dywanami, które ożywiają ruch drobinek kurzu i 
złuszczonej skóry, stanowiących doskonałą pożywkę dla roztoczy. 
Gdybyśmy przez jakieś specjalne okulary mogli zobaczyć, co unosi 
się wokół nas w powietrzu, co się w nim kotłuje, to pewnie 
ogarnęłoby nas przerażenie. Przechodząc z pokoju do pokoju możemy 
trafić nosem wprost w zagęszczoną, niewidoczną grupę roztoczy z 
bakteriami i wirusami, i uczulenie czy też infekcja gotowa. 
Polecam trzymać w mieszkaniach nawilżacze elektryczne. W lekko 
wilgotnym powietrzu wszystkie te lotne substancje opadają. 
Co drugi dzień należy obmyć całe ciało. Jak to się robi? Nie, 
proszę mi nie przerywać. Nie powinniśmy zażywać tradycyjnej 
kąpieli, podczas której pakujemy do wanny brudne nogi i nie 
dotarty tyłek - Panie Boże, odpuść - po czym tą samą wodą - 
rozanieleni - gębę płuczemy, włosy myjemy, do oczu, do nosa 
nalewamy... A szczęśliwi przy tym, nie przymierzając - jak małpa w 
kąpieli, bo to i mokro, i ciepło, i niby higienicznie... Więc 
zanim wpakujemy się do wanny z czystą wodą i jakimś odprężającym 
pachnidłem - najpierw należy obmyć całe ciało pod natryskiem, 
wyszorować je dosyć ostrą gąbką (najlepiej gąbką roślinną, 
sprzedawaną masowo przez Rosjan) zbierając naskórek i oczyszczając 
pory. Po takiej kąpieli człowiek jest lżejszy i młodszy, oddycha 
całą skórą, przez którą dochodzi teraz 20 proc. tlenu więcej. 
- Co ojciec Jan sądzi o pastach do zębów, obecnych na naszym 
rynku? 
- Najbardziej szkodliwe są te, które najpiękniej pachną i smakują. 
Zawarte w nich chemiczne związki mogą się przyczynić nawet do 
wrzodów żołądka czy uczuleń dróg oddechowych. Zalecam bardzo 
dokładne płukanie ust po myciu zębów, żeby czasem nie zasypiać z 
resztkami pasty. 
- Ostatnio reklamowane są pasty z dodatkiem sody. 
- Soda bardzo pięknie wybiela i działa bakteriobójczo. Niegdyś 
żydowscy aptekarze produkowali proszek do zębów, w którym zawsze 
było 25 proc. sody. Są to więc rzeczy wypróbowane i bezpieczne. 
- Proszku do zębów nie ma, nie ma też żydowskich aptek. Jaką pastę 
wybiera ojciec Jan do codziennego użytku? 
- Najprostszą. Nie chcę robić specjalnej reklamy "Herbapolowi", 
ale najbezpieczniejsze są pasty ziołowe polskiej produkcji, na 
przykład - składające się z pięciu ziół. 
- Mimo metalowych tub w jakie są pakowane? 
- Ten metal w minimalnym stopniu utleniający się do pasty jest 
mniej szkodliwy od chemii zapachowo-smakowej i barwiącej. 
- A jakich proszków powinniśmy, zdaniem ojca, używać do prania? 
- Jeszcze nie tak dawno praliśmy w płatkach mydlanych, 
najzdrowszych. 
- Nie nadają się do pralki. 
- Szukajcie proszków dla dzieci. Tu normy producenckie są silnie 
kontrolowane. Wskazane też byłoby dodatkowe płukanie po pralce. 
- Czy należy krochmalić bieliznę pościelową? - pytamy i o takie 
sprawy, przekonani, że ojciec ma radę "na wszystko". 
- Nie. Ścierający się, pylący krochmal jest dodatkową, organiczną 
pożywką dla roztoczy. Warto pokusić się, choć jest to w 
dzisiejszych czasach spory wydatek, o zakup bielizny pościelowej z 
kory. Jest najzdrowsza, nie trzeba jej ani krochmalić, ani 
prasować. 
- Ojcze Janie, jeśli gdzieś u kogoś w mieszkaniu ocalała pierzyna 
po babce... 
- To trzeba ją natychmiast wynieść do czyszczalni pierza i dać 
przerobić na trzy kołdry. W tym punkcie jestem przeciwko tradycji. 
Człowiek w XX wieku pod ciężką, puchową pierzyną - to jednak jest 
straszny anachronizm. Wychodzi się spod takiego przykrycia 
spoconym, zmordowanym, i w dodatku podtrutym własnymi gazami, bo 
nie ma tam ruchu powietrza. Pierzyna jest przeżytkiem 
poniemieckiej, poznańskiej kultury, kiedy to sypiało się zimą w 
nie ogrzewanych pomieszczeniach. 
- Jak - generalnie - powinniśmy sypiać? 
- Na podłożu dosyć twardym, mogą to być nawet zwykłe deski. 
Kładziemy na to materac, choćby z gąbki, zaścielamy go kocem 
wełnianym i dopiero na to wszystko - prześcieradło, nie z gładkich 
tkanin, ale frotte. Przykrywamy się albo puszystym kocykiem, albo 
- jak kogoś stać - kołderką puchową w poszwie z kory. Pamiętajmy 
też o tym, aby na 5 minut przed snem - nawet przy najgorszej 
pogodzie - pootwierać okna i drzwi by zrobić solidny przeciąg. 


Kultura żucia 

Młoda kobieta napisała do redakcji z prośbą, byśmy 
zapytali ojca Jana na czym polega tajemnica pięknej cery? Więc 
wśród innych pytań przywozimy do Wrocławia i to. 
Cera - zdaniem naszego rozmówcy - jest w prosty sposób zależna od 
brzucha. Jeżeli uporządkujemy nasz system trawienny, to będziemy 
mieli piękną cerę, natomiast, jeśli ktoś ma zaburzenia żołądkowe, 
kłopoty z jelitami, nie wypróżnia się należycie i zalegające 
resztki trują organizm, a jad kałowy przedostaje się do krwiobiegu 
- to wszystko odbija się na skórze, jej wyglądzie. Albo jest 
napięta, różowa, czysta, lśniąca, albo - szara, zwiotczała, 
przebarwiona, czyrakowata... 
I nic tu nie pomogą kosmetyki? 
- Wręcz mogą zaszkodzić - uważa ojciec Jan - zwłaszcza te mocno 
reklamowane, nasiąknięte chemią. Poza tym - na rynku kosmetycznym 
jest mnóstwo oszustwa (niedawno ukazał się podrobiony krem 
"Nivea"), brakuje skutecznej kontroli i często nie wiemy - co 
kupujemy. 
Na pytanie - Co ojciec Jan poleca z kosmetyków naturalnych? - 
słyszymy następującą odpowiedź: 
- Zdrowe, higieniczne, warunkowane ekologicznie życie; spożywanie 
odpowiednich produktów i właściwe ich trawienie. Wówczas nie tylko 
będziemy mieć piękną cerę, ale i dożyjemy 120 lat, bo na tyle są 
zaprogramowane nasze organizmy - jeżeli tylko sami ich nie 
zniszczymy. 
- Słynne ośle mleko Kleopatry... Czy istnieje jakiś jego 
kosmetyczny odpowiednik? 
- Kleopatra wykąpała się w ciepłym oślim mleku, a potem dokładnie 
natarła świeżym masłem. I to było mądre ze względu na zawartość 
witaminy A, która - jak wiemy - hamuje proces starzenia. Podobnie 
postępują do dziś dnia kobiety azjatyckie. Na przykład, Tybetanki 
stosują jako jedyne kosmetyki słodką śmietankę, względnie 
świeżuteńkie, dopiero co ubite masło. A jakie cery mają... Skóra 
na nich aż lśni. 
- Masmixu czy margaryny jako kosmetyków naszym paniom raczej nie 
zalecamy? 
- Uchowaj Boże! Toż placek ziemniaczany takiej kuracji nie 
wytrzyma, a co dopiero przewielebna buzia. 
Proponujemy ojcu Grande, by kolejny temat, dotyczący kultury 
spożywania rozpocząć cytatem z pewnego wiersza napisanego w Polsce 
około 500 lat temu: 
(...) A mnogi idzie za stół. 
Siędzie za nim jako wół, 
Jakoby w ziemię wetknął kół. (...) 
Sięga w misy przed drugiego, 
Szukając kęsa lubego, 
Niedostojen nic dobrego. (...) 
- To słynny wiersz Słoty "O zachowaniu się przy stole" - 
rozpoznaje natychmiast mistrz Jan - bardzo dobrze, że go 
przypominacie. Średniowieczny poeta był doskonałym obserwatorem i 
krytykiem. Niejedna z jego złośliwostek pasuje jak ulał również do 
dzisiejszych czasów. 
Zadajemy pytanie z serii pytań fundamentalnych; Na czym polega 
kultura jedzenia? 
- Przede wszystkim na tym, by poświęcić spożywaniu czas i uwagę. 
Nie należy łykać potraw na chybcika, byle jak. Powinniśmy siedzieć 
przy wysokim stole, na normalnym krześle (uchowaj Boże zasiadać do 
posiłku w fotelu z ugniecionym żołądkiem). Nogi mają być 
postawione równo (nie zakładamy jednej na drugą), lekko wsunięte 
pod krzesło, brzuch troszeczkę wypięty, można - dla wygody 
kręgosłupa - lekko opierać się o stół, byle nie łokciami. Przy 
spożywaniu rozmawiamy delikatnie, nie poruszając żadnych 
drastycznych tematów. Bardzo dokładnie żujemy każdy kęs. Sposób 
zmielenia, roztarcia pokarmu, jest podstawową sprawą w procesie 
właściwego jego przyswajania jako substancji 
regenerująco-budowlanej. Już tam kubki smakowe - jeśli tylko 
jesteśmy odpowiednio skupieni nad jedzeniem - przekazują do mózgu 
właściwe impulsy; już mózg - jakby mu się zaświeciła jakaś lampka 
sygnalizacyjna - rozsyła dyspozycje do wszystkich dziewięciu 
fabryk przemiany materii funkcjonujących w pełnej synchronizacji; 
już czekają w gotowości żołądek, trzustka, wątroba; wzbierają soki 
trawienne... 
- Dramaturgia procesów trawiennych, kto by pomyślał proszę ojca... 
Czy wypada - wobec tego - załatwiać interesy przy jedzeniu? Czy 
anglo-amerykański "lunch", "szwedzkie stoły", bankietowanie na 
stojąco z talerzykiem w ręku, wyjdą nam - Polakom - na zdrowie? 
- Obawiam się - stwierdza ojciec Jan - że raczej mogą zaszkodzić. 
Nowe obyczaje, które wraz z kapitalizmem opanowują nasz kraj, nie 
mają nic wspólnego z polską tradycją. Jesteśmy od wieków 
przyzwyczajeni do biesiadowania i celebrowania jedzenia. 
Przypomnijmy sobie obyczaje naszych przodków, bardzo dobrze 
uchwycone w książkach czy filmach historycznych; te solidne stoły 
albo ławy zastawione jedzeniem, przy których zasiadało się godnie, 
z namaszczeniem. Ojciec, lub najstarszy w rodzie odmawiał 
modlitwę, błogosławił posiłek i dopiero w skupieniu zabierano się 
do jedzenia. Nikt się nie śpieszył, nie łykał wielkich, nie 
pogryzionych kęsów. W niczym nie przypominało to dzisiejszego 
rozklekotania przy jedzeniu, szybkiego przerzucania z jamy ustnej 
do żołądka nie przeżutej, zbyt gorącej lub zbyt zimnej, nie 
przygotowanej do trawienia materii. 
Co się wtedy dzieje na naszej wewnętrznej scenie wydarzeń? 
Zdaniem ojca Jana - dochodzi do katastrofy, która polega na złej 
przyswajalności i złej przemianie materii. Zostaje zachwiana 
równowaga między pracą żołądka, jelit, wątroby; nie przeżuty 
pokarm zalega w żołądku, napięcie nerwowe hamuje wydzielanie soków 
trawiennych, zbyt zimne lub zbyt gorące kęsy i łyki czekają na 
wyrównanie temperatur (tylko w znormalizowanej temperaturze, 
troszkę wyższej od pokojowej może zacząć się trawienie) i - w ślad 
za tym wszystkim - pojawiają się nietypowe wzdęcia, zaparcia, 
nadkwasota, wrzody, nerwica żołądka... 
Jeśli chcemy jako społeczeństwo normalnie funkcjonować - musimy 
wygospodarować w ciągu dnia, czy to w południe, czy pod wieczór, 
pół godziny na spokojny posiłek w miłej atmosferze. Niech to 
będzie skromne jedzenie, ale podane na ładnym talerzu, czystym 
obrusie i przy rozmowie nie wywołującej napięć nerwowych. 
- Zatem istnieje związek pomiędzy ładnym talerzem a trawieniem? 
Oczywiście - potwierdza rozmówca - biały lub kremowy talerz 
ozdobiony jakimś kwiatuszkiem, złotym paseczkiem, delikatnym 
ornamentem, już samym swoim wyglądem rozładowuje napięcie 
psychiczne. Jeśli do tego przykryjemy stół lnianym obrusem o 
żywych barwach (powyrzucajmy ceraty) - to posiłek, choćby 
najskromniejszy, stanie się relaksem dla oka i dla umysłu. W 
dzisiejszych czasach, kiedy wszyscy jesteśmy zagonieni, zmęczeni, 
znerwicowani, konieczne jest choćby raz dziennie zasiadać przy 
stole, który daje wytchnienie. 
Kolejne pytanie jest z naszej strony czystą formalnością: 
- Czy można w trakcie jedzenia oglądać telewizję? 
- Z pomieszczenia, w którym jadamy, należy natychmiast wynieść 
telewizor - pada zdecydowana odpowiedź. - Człowiek nawet nie zdaje 
sobie sprawy z tego, jaką krzywdę wyrządza organizmowi oglądając 
jakieś trzymające w napięciu programy i nie zwracając uwagi na to, 
co je. Tymczasem, obyczajem polskim stało się oglądanie bardzo 
drastycznych dzienników "do kolacji". Pamiętajmy, że taka kolacja 
może nam stanąć kością w gardle, zwłaszcza kiedy oglądamy 
kłócących się polityków. Zbieramy z telewizji - jak piorunochrony 
- całą nerwowość i zło świata, bo przecież niczego innego te 
dzienniki nie pokazują. 
- Kiedy należy spożywać ostatni posiłek w ciągu dnia? 
- Mniej więcej dwie godziny przed zaśnięciem. Takie jest wskazanie 
generalne. Ja natomiast zalecam niekiedy spożycie bardzo ciężkiej 
kolacji tuż przed położeniem się do łóżka, tak - ażeby obciążyć 
rozklekotany, roztrzepany organizm kogoś, kto z powodu 
znerwicowania ma kłopoty z zaśnięciem. Jeśli on się dobrze naje i 
- ciężki jak niedźwiedź - uwali na tapczan, to nawet się nie 
spostrzeże jak zacznie pochrapywać. A żołądek w tym czasie 
spokojnie, na zwolnionych obrotach będzie sobie trawił. Rano taki 
ktoś obudzi się wypoczęty, z nowym zasobem sił. Wszyscy inni 
jednak powinni jadać wcześniej i to niekoniecznie byle jakie 
kanapki z byle jaką herbatą. Niech to będzie kolacja trochę 
gotowana, trochę smażona - placuszki jakieś, ziemniaki podsmażone 
z obiadu z kefirem, kasza gryczana ze skwarkami; jajecznica itp. 
- Ojcze Janie, gawędę o kulturze gryzienia, przeżuwania i łykania 
zakończmy pytaniem o... gumę do żucia? 
- Nie jest to obyczaj elegancki, z całą pewnością - słyszymy w 
odpowiedzi. - Ale z drugiej strony, pobudzanie gruczołów ślinowych 
przez odruch ruszania szczękami pomaga w procesach trawiennych. 
Tak więc nie krytykuję tego. Uważajcie tylko, aby te gumy nie były 
przechemizowane - co poznajemy po nadzwyczaj pięknym zapachu, 
smaku i kolorze. No i - żebyśmy nie musieli ich znajdować 
przyklejonych w zupełnie nieprawdopodobnych miejscach. 


Święta po polsku 

Tym razem przyjechaliśmy do Wrocławia z misją 
specjalną. W przededniu Wigilii Czytelnicy oczekują od ojca Jana 
Grande "wstrząsająco prostych przepisów na zdrowe święta". 
- Zacznijmy od tego - powiada ojciec - aby wreszcie przełamać w 
Polsce pewną niedobrą tradycję. Otóż, jeśli wybieramy się na 
święta do rodziny, by spędzić je - ku większej chwale Bożej - 
wspólnie, to zróbmy to po chrześcijańsku. Pewnie, że najprościej 
jest zwalić się starej ciotce czy matce na głowę, pozwolić się 
obsłużyć i wyjechać zostawiając po sobie stosy brudnej bielizny do 
prania i talerze do mycia. Jednak w dzisiejszych chudych czasach, 
słowiańska tradycja spotkań rodzinnych musi być wsparta wspólnym 
wysiłkiem i wspólnymi wydatkami. Jadąc do bliskich zabieramy 
naszykowane wcześniej w domu ciasta, pieczone mięsa, kiełbasy; w 
osobną torebkę sypiemy orzechów, jabłek, łakoci, i dopiero wtedy 
możemy zacząć myśleć o zacieśnianiu więzów rodzinnych. 
Kolejnym fatalnym nawykiem jest świąteczne obżarstwo. Organizm 
przeładowany wielką ilością źle dobranych składników, zapijanych 
nie najlepszym alkoholem, choruje potem przez miesiąc. Postarajmy 
się, aby "święta po polsku" nie były tylko tępym trwaniem za 
stołem przy włączonym telewizorze, obżeraniem się, piciem i to 
najlepiej w gościnie, czyli na tak zwany krzywy pysk. 
- Gdzie ojciec Jan spędzi święta? - dopytujemy. 
- W gościnie, a jakże, u rodzonej siostry, w naszym rodzinnym 
gnieździe w Gorzowskiem, wśród przepięknych lasów. Ilekroć tam 
jadę, najwięcej radości sprawiają mi wielogodzinne spacery po 
lasach, obserwowanie natury, oddychanie czystym powietrzem... 
- Czego serdecznie ojcu życzymy... A teraz przypomnijmy, jakie to 
dwanaście potraw na pamiątkę dwunastu apostołów powinno znaleźć 
się na wigilijnych stołach. 
- Nie ma jednej reguły. Co region - to inny wigilijny zestaw. 
Proponujemy ojcu, by przypomniał tradycje kresowe, pewnie 
najbliższe jego sercu, te z przesławnym barszczem wigilijnym z 
uszkami. 
- Na wschodzie Polski, Litwie, Ukrainie, Białorusi - rozpoczyna 
ojciec Jan - najważniejszą potrawą wigilijną nie był barszcz, ale 
kutia. Przyrządza się ją z łuszczonej, obtłuczonej pszenicy 
(trzeba trochę poszukać po targowiskach), którą należy namoczyć, a 
następnie dosyć długo gotować na małym ogniu. Jałowo, bez soli i 
cukru. Kiedy zacznie pęcznieć - dodajemy trochę świeżego masła, 
żeby nie pękała. Równolegle przygotowujemy mak, uprzednio dobrze 
wymoczony. Przepuszczamy go dwukrotnie przez maszynkę do mięsa, po 
czym jeszcze dobrze ucieramy w makutrze. Mak nie utarty nie ma 
żadnych walorów zapachowo-smakowych. Dodajemy do niego gorący miód 
i lekko sparzone rodzynki. W stronach mojego dzieciństwa, za 
Bugiem, dolewano do maku trochę gorącej wody i powstawało mleko 
makowe. Ugotowaną w międzyczasie pszenicę formujemy jak babkę, na 
wierzchu możemy ułożyć rozetkę z łuskanych włoskich orzechów i 
migdałów, a boki obkładamy makiem. Nabiera się tę potrawę dużą 
łyżką, po trosze wszystkiego. 
- Ojcze Janie, co oznacza słowo kutia - dopytujemy - skąd się 
wywodzi? 
- Wywodzi się gdzieś z głębi słowiańszczyzny, ale dosłownego 
tłumaczenia nie znamy. W naszej starożytności na pewno oznaczało 
jakieś danie, może danie rytualne? Może rodzaj prachleba? Pszenica 
symbolizuje dzieło rąk ludzkich. 
- Nieodzownym specyfikiem świąt jest mak. A przecież to 
narkotyk... 
Zdaniem ojca Jana, mądrość naszych przodków tak wszystko 
sformułowała, żeby podczas wigilijnej wieczerzy radość i euforia 
biesiadników stopniowo wzrastały. Temu służył mak, o którym dziś 
wiemy, że rozładowuje napięcia, jest środkiem halucynogennym, 
trochę mąci w głowach. 
W innych regionach Polski, na przykład w Poznańskiem - zamiast 
kutii podaje się makiełki - grube kluski z ciasta makaronowego ze 
słodkim, utartym, wymieszanym z rodzynkami makiem. 
Po kutii pojawiał się na stołach ukraińskich czy białoruskich 
(myślę, że te tradycje dominują w bardzo wymieszanej 
współczesności) barszcz czerwony z uszkami. Naturalnie, prawdziwy, 
a nie na sztucznej esencji. 
- Na kwaszonych burakach, proszę ojca? 
- Otóż, nie. Zdecydowanie tego nie zalecam. Buraki nastawione na 
kwaszenie z dodatkiem razowego chleba pokrywają się warstwą pleśni 
z żółtym obrzeżem, w której znajdują się bardzo zjadliwe, 
rakotwórcze grzybki. Barszcz robimy na burakach pieczonych. Radzę 
parę dni przed Wigilią upiec w piekarniku na blasze kilka umytych 
średniej wielkości buraków (wstawiając tam kubek z wodą, żeby 
trochę parowało), w temperaturze około 250 st. C, przez pół 
godziny. Po ostygnięciu wstawiamy je do lodówki i kiedy tylko 
chcemy zrobić barszcz - tarkujemy trzy lub cztery buraki, zalewamy 
przegotowaną wodą, dodajemy ząbek czosnku utarty z solą, trochę 
kwasku cytrynowego, cukier, łyżkę oleju i jest wspaniały barszcz, 
którego nawet zagotowywać nie musimy. Uszka robimy z ciasta 
pierogowego (tylko mąka i gorąca woda), dodając nieco więcej mąki, 
żeby się nie rozlatywało. Nadziewamy je gotowanymi, 
przepuszczonymi przez maszynkę grzybami, które można zagęścić przy 
pomocy odrobiny tartej bułki. 
Smacznym dodatkiem do barszczu jest też litewski kulebiak. 
Przygotowujemy go z ciasta drożdżowego, nadziewanego farszem z 
kapusty lub kapusty z grzybami Są to po prostu duże drożdżowe 
pieczone pierogi. 
- Co robić, żeby ciasto na nich nie pękało i nie kruszyło się? 
- Na każdy kilogram mąki - radzi ojciec Jan - należy wsypać trzy 
łyżki mąki ziemniaczanej. A podczas wyrabiania, kiedy ciasto 
rozczyniane na mleku z drożdżami tak już nieźle wyrośnie - 
wklepujemy w nie rękami pół kostki masła. Będzie pulchne, 
kruchutkie, ale nie łamliwe. 
Po barszczu możemy podać fasolę "Jaś" ugotowaną na sucho z masłem. 
Czwarta i piąta potrawa - to ryby. Najważniejszy z nich jest karp. 
Pieczemy go na oleju, panierując w mące i jajku, kilka godzin 
przed kolacją i podajemy po podgrzaniu. Organizm najlepiej 
toleruje rybę, która zdążyła ostygnąć i stężeć. Natomiast dopiero 
co upieczona, gorąca ma nieprzyjemną galaretowatą konsystencję, 
jakby te tkanki były jeszcze żywe. Po karpiu może być szczupak w 
galarecie. 
- A po nim pewnie śledź w śmietanie - uzupełniamy. 
- Bez śmietany, jegomoście - kategorycznie zaleca nasz mistrz - 
wszak mamy post, a śmietana jest daniem niepostnym. Podajemy na 
Wigilię śledzia w oleju z cebulką. 
Proponujemy, by zrobić w tym miejscu króciutki przystanek i 
zastanowić się - jak to jest z tym postem oraz - następującym mu 
na pięty - karnawałowym obżarstwem? Jakie znaczenie dla ludzkiego 
zdrowia mają takie żywieniowe fazy? 
- Post był niegdyś ostro przestrzegany - opowiada ojciec Jan. - W 
adwencie przez wszystkie środy i piątki wstrzymywano się od potraw 
mięsnych, jadając zupy jarzynowe na oleju, kasze z masłem, 
śledzie... Post nastrajał ludzi wewnętrznie, przygotowywał ich na 
przyjście Zbawiciela, a przy tym organizm fizyczny przez te 40 dni 
odpoczywał sobie, wyjaławiał się trochę, normalizował gospodarkę 
tłuszczową. Proces ten, niezwykle chwalebny, umożliwiał 
regenerację organizmu niejako od podstaw. Należałoby namawiać 
ludzi do przestrzegania postu w całym adwencie. Jest w tym 
przekazie zdrowotnym mądrość wynikająca z doświadczeń długich 
wieków. 
Zgadzając się w pełni z ojcem Janem, przynajmniej teoretycznie, 
wracamy do naszych dań wigilijnych. Już pewnie będzie szóste, a 
może siódme... 
- Rygor dwunastu potraw traktujemy symbolicznie - zauważa nasz 
rozmówca. - W regionach zachodnich, po rybach podawano gotowane 
grzyby w mącznym sosie z ziemniakami. A na wschodzie, bliżej 
Ukrainy, stawiano na stole zapiekaną kapustę. Przyrządza się ją 
następująco: rzucamy na patelnię z rozgrzanym olejem (około 
szklanki) pół kilograma posiekanej cebuli, leciutko solimy. Kiedy 
się upruży na różowo, dodajemy kilogram kwaszonej, nie płukanej 
kapusty. Wsypujemy trochę kminku, prażymy około pół godziny. W 
innych regionach kraju podaje się kapustę z fasolą lub grochem. 
Ponieważ nasza Wigilia jest już dość zaawansowana, muszę 
powtórzyć, żebyśmy nakładali - dla własnego zdrowia - małe porcje 
z każdego dania. 
- O, proszę ojca, na tym etapie to już zazwyczaj luzujemy 
wszystkie paski i gumki w okolicach brzucha. 
- Potrawy wigilijne są dość ciężko strawne i wzdymające - ostrzega 
zakonnik - dlatego polecam, jako zielarz, aby na stole stała 
podczas wieczerzy w jakimś estetycznym kryształowym dzbanuszku, 
herbatka ziołowa zaparzona z mięty, odrobiny melisy, dziurawca, 
kminku, koperku włoskiego. Nie słodzona. Popijając między daniami, 
nie będziemy musieli sięgać nerwowo po tabletki na trawienie. 
- Wszystko, co dobre, ma swój finał i chyba - proszę ojca - widać 
już koniec naszych wigilijnych przysmaków. 
- Pozostały jeszcze potrawy płynne: kompot z suszonych owoców, lub 
- zwyczajem Polski zachodniej - zupa z suszonych owoców 
zaciągnięta kisielem, z lanymi kluskami. A na sam koniec podajemy 
lekkie, wytrawne, czerwone wino (ciężkie wina rozcieńczamy 
niegazowaną wodą mineralną w proporcji 1:1) oraz postne ciasta. 
To istnieją ciasta niepostne? - nasze zdziwienie jest autentyczne. 
- Naturalnie. Na Wigilię podajemy wyłącznie ciasta drożdżowe i 
makowce. Wszystkie inne, w których są jajka, masło, śmietana, 
kremy - zachowujemy na pierwszy i drugi dzień świąt. Świetnie 
nadają się na stół wigilijny drożdżowe racuchy z rodzynkami: 
rzadkie ciasto drożdżowe mieszane z rodzynkami - wcześniej 
namoczonymi i oprószonymi mąką - smażymy na patelni, na gorącym 
oleju, z obu stron aż do wyrośnięcia. I tak, objedzeni, 
zadowoleni, trochę rozleniwieni - powinniśmy teraz śpiewać kolędy 
przy pięknie ubranej, pachnącej lasem choince. 
- Sztuczna nie pachnie. 
- Dla mnie, sztuczna choinka - oburza się ojciec Jan - jest 
zaprzeczeniem świątecznego nastroju. To tak, jakby ktoś trupa z 
trumny wydobył, posadził na krześle, przybrał, wyperfumował i 
udawał, że ten ktoś żyje, Panie Boże, odpuść. 
- Brrr..., proszę ojca. 
Nawet sobie nie zdajemy sprawy z tego, że olejki eteryczne świerku 
czy sosny zabijają bakterie w mieszkaniu. Niechby choć jedna żywa 
gałązka była w dzbanie. Osobiście, przepadam za sosną w domu, 
która nie zgubi jednej szpilki aż do lutego, a pachnie 
oszałamiająco... 


Święta krzepią 

Nie wyczerpaliśmy świątecznego tematu podczas ostatniego 
spotkania. Dobrze wiemy, że ojciec Jan Grande ma jeszcze wiele 
ciekawego do powiedzenia. 
- Warto wspomnieć tak zwany karawaj, ciasto rodzinne - słyszymy. 
- Ciasto rodzinne, a cóż to takiego? 
Na wschodzie piecze się je po dziś dzień. Z białego, maślanego 
ciasta drożdżowego, wymieszanego z rodzynkami formuje się dużą 
bułkę, do której przykleja się kukiełki, ptaszki, gałązki, listki 
- korowód ozdób. Dzieci - ile ich jest w rodzinie - każde formuje 
kawałek ciasta według własnego pomysłu i aż piszczy z uciechy, a 
potem nie może się doczekać, kiedy jego laleczka albo ptaszek 
wyjedzie z piekarnika. Przed pieczeniem smaruje się całą 
konstrukcję białkiem. Na rosyjskim wschodzie takie ciasto 
występuje również na weselach i dożynkach, a jego geneza sięga 
staropogańskiego święta plonów. Tak więc nasze, wigilijne 
ucztowanie zakończyć możemy łamaniem puszystego, białego, lekko 
strawnego karawaja. Przy śpiewaniu kolęd każdy odłamuje swoją 
cząstkę, bez używania noża. 
Przyszło nam do głowy takie pytanie: czy śpiewanie kolęd podczas 
Wigilii w domach, ma prócz wszelkich innych, również jakiś sens 
zdrowotny, terapeutyczny? 
- Powiedziałbym nawet - ojciec Jan jest wyraźnie poruszony tematem 
- iż te proste stare kolędy, których nikt się nie uczy, ale jakoś 
wszyscy je znają (choćby pierwsze zwrotki) - potrafią tak ukoić i 
rozradować serca, że człowiek - jak przy ogniu w zimną noc - 
przekonuje się, że żyje, umacnia się w swoim istnieniu. Jest tylko 
jeden warunek - abyśmy śpiewali kolędy sami, nie wyręczając się 
cudzym głosem z płyty, taśmy magnetofonowej, telewizora, czy 
radia. 
- Czarodziejska noc wigilijna: zwierzęta mówią, ludzie śpiewają 
własnym głosem... 
- Żadna elektronika i jej sztuczne produkty, które tworzą nową 
neopogańską kulturę i obyczajowość, nie licują ze świętem 
zjawienia się Odkupiciela. Telewizor, mimo że ja sam pokazuję się 
w nim od czasu do czasu, ma być zamknięty, wyłączony z prądu, a 
nawet zawieszony jakąś serwetą. Zamiast w telewizor, wpatrujmy się 
podczas świąt w żywe światło płonących świec. Obowiązkowo powinna 
być świeca na stole wigilijnym i, choćby mała, symboliczna, 
płonąca świeczka na choince. Nie nakładamy na nią mrugających 
lampek. Jest to nowoczesne barbarzyństwo przypominające dyskotekę, 
które wznieca napięcie nerwowe i nie wiadomo dlaczego, nagle, w 
czasie świąt wybucha jakaś sprzeczka. 
- Czy świece powinny być z wosku, proszę ojca? 
- Dawniej bardzo tego przestrzegano. Wosk, zebrany przez nasze 
pracowite, jak powiadał Zagłoba, muchy Boże, daje specyficzny, nie 
męczący wzroku, równy płomień. Świece takie można dziś nabyć w 
cerkwiach prawosławnych i w niektórych sklepach z wyrobami 
pszczelimi. 
- Osobiście uważam - dodaje ojciec Jan - że świeca jest 
największym wynalazkiem ludzkości. Wypłoszyła wieczorne mroki z 
chałup i salonów, przedłużyła człowiekowi czas aktywności, trzyma 
straże przed ciemnością. Jej płomień symbolizuje miłość, pamięć, 
trwanie. Komu zapalają na grobie świeczkę, ten jeszcze do końca 
nie umarł. 
- Jak mamy odpoczywać podczas świąt, proszę ojca? 
- Dobrze. Po pierwsze - nie przejadać się. Pamiętajmy też o tym, 
aby w czasie gościny nie sadzać ludzi przy niskich stołach, na 
fotelach czy ławach, bo to jest tragedia dla układu trawiennego, a 
także dla krążenia ze względu na ucisk tętnic podkolanowych. Po 
kilku godzinach puchną nam nogi i ledwie możemy wstać od stołu. 
Kolejna bardzo ważna sprawa: kiedy już wróciliśmy z kościoła i 
spożyliśmy świąteczny obiad - nie uwalamy się jak morsy na 
tapczany i fotele, tylko maszerujemy na rodzinny spacer. Nawet, 
jeśli na dworze plucha - otwieramy parasole i idziemy: wy nad 
morze, my - wrocławianie - do lasu. 
- W pierwsze i drugie święto pojawia się na stołach pieczyste we 
wszelkich możliwych postaciach. W niejednym z trójmiejskich domów 
będzie to karkówka w jarzynach a la ojciec Grande... 
Ojca Jana rozbawiła ta informacja. Dodaje, iż równie smaczna a 
tańsza, jest przyrządzona w podobny sposób biała kiełbasa, 
dostępna przed świętami w każdym sklepie. Nacieramy ją olejem 
słonecznikowym, żeby nie pękała w czasie pieczenia i układamy na 
blasze. Następnie obkładamy jarzynami według indywidualnych 
pomysłów, mogą to być te same zestawy co przy karkówce. Pieczemy 
pół godziny, po czym wyjmujemy blachę z piekarnika, smarujemy 
kiełbasę łagodnym ketchupem, na warzywa kładziemy ze dwie łyżki 
masła i ponownie zapiekamy około 20 minut. Wykładamy na półmisek, 
część zjadamy na gorąco z jarzynami, resztę - po wystudzeniu - 
bierzemy ze sobą na rodzinne przyjęcie. Do tego wspaniale pasuje 
surówka z kiszonej kapusty, albo kapusta zapiekana z cebulą, która 
została z Wigilii. 
Inną, bardzo przyjemną potrawą na święta jest golonka na chłodno. 
Przed ugotowaniem należy ją koniecznie bardzo dokładnie wygolić 
starą maszynką pod bieżącą wodą, podobnie jak i nóżki do galarety. 
- A nie wystarczy opalić nad ogniem? 
- Nie - twierdzi ojciec - opalamy tylko drób. Golonkę gotujemy 
dość długo, tak jak na galaretę, żeby nabrała swoistej lepkości. 
Wyjmujemy z wywaru, odejmujemy mięso od kości, kroimy w kawałki i 
układamy warstwami, najlepiej w niewielkich, wysokich foremkach, 
takich jak do pieczenia pierników. Nie zalewamy wywarem, który 
następnego dnia możemy zużyć do ugotowania krakowskiego 
kapuśniaku. Świetnie będzie smakował po tych wszystkich 
świątecznych słodkościach. Golonka po schłodzeniu, a najlepiej na 
drugi dzień, ma ścisłą konsystencję i doskonale nadaje się na 
przekąskę, zwłaszcza na tak zwanych zakrapianych przyjęciach. 
Panie Boże, odpuść. 
- Zbliżoną potrawą - dodajemy - są bardzo popularne i bardzo 
paskudnie nazwane "zimne nogi". 
- Gotujemy nóżki wieprzowe z dodatkiem jarzyn, pieprzu, owoców 
jałowca, oddzielamy mięso od kości, układamy je w foremkach, 
zalewamy przecedzonym wywarem, do którego dodaliśmy wcześniej 
ząbek surowego roztartego czosnku. Daje on lepszy smak i 
klarowność. Tłuszcz, który zebrał się po wystudzeniu, odrzucamy. 
- Jakie znaczenie odżywcze mają orzechy, tak nieodłącznie związane 
ze świętami? 
- Orzech jest niezwykle bogatą, wszechstronną substancją - 
zachwyca się nasz rozmówca - zawiera tłuszcz, białko, witaminy, 
mikroelementy, biopierwiastki. Jest nimi przepełniony wprost po 
brzegi skorupki. W dawniejszych czasach, gdy wyżywienie na co 
dzień było uboższe, orzechy zbierane jesienią znakomicie 
uzupełniały wszelkie niedobory. Nie było telewizorów, więc ludzie 
gromadzili się, śpiewali, opowiadali baśnie, a przy okazji łuskali 
sobie orzechy. Pamiętajmy o tym, by odrzucać brązową łuskę. 
Nie wolno też jeść zbyt świeżych, jeszcze wilgotnych orzechów, bo 
łatwo się nimi zatruć z powodu pleśni z niezwykle zjadliwymi 
grzybkami. 
- Czy można "ratować" butwiejące orzechy? 
- Nie - odpowiada ojciec - żadne wysuszanie nic tu nie pomoże i 
należy je po prostu wyrzucić. Na drugim miejscu po orzechach 
znajdują się migdały. Zdarza się nam czasem, że odczuwamy jakieś 
takie szczególne łaknienie, nadzwyczajny apetyt nie wiadomo na co. 
Wtedy powinniśmy wziąć dwa migdały do buzi i żuć. Są one także 
znakomitym uzupełnieniem niedoborów żywieniowych, jeśli ktoś ma 
nerwicowe, przyśpieszone przyswajanie materii. To znaczy - jego 
system trawienny pozbywa się zbyt szybko treści pokarmowych nie 
wykorzystując ich do końca. Wtedy migdały są zbawienne. 
Przychodzi nam do głowy następujące pytanie: jakie są ulubione 
potrawy ojca Jana? 
- Nie potrafię wymienić - odpowiada - co mi postawią na stół, 
wszystko zjem z jednakowym smakiem. 
- A może ulubione potrawy zapamiętane z młodości czy z 
dzieciństwa? 
- A cóż to za smakołyki mogły być na Syberii... - ojciec Jan 
uśmiecha się, ale niewesoło. Jeśli tylko coś było jadalne, to już 
było ulubione. Po wojnie wróciliśmy do kraju, gdzie też panował 
niedostatek i nie było mowy o grymaszeniu. Dziękowało się Bogu za 
Jego dary bez szemrania. W doświadczeniach mojego życia i pewnie 
sporej części mojego pokolenia zatarł się podział na smaczne i 
niesmaczne, lubiane i nie lubiane... 


Sekrety życiowej energii 

Kolejny wyjazd do Wrocławia, na sesję rozmów o zdrowym jedzeniu, o 
zdrowym życiu. Jest sobotnie południe, kiedy zjawiamy się w 
klasztorze. W soboty ojciec Jan nie przyjmuje pacjentów, w 
pozostałe dni powszednie - ciżba. Publikacje prasowe zrobiły 
swoje, teraz zamiast kilkunastu, nawet i pięćdziesięciu pacjentów 
dziennie dobija się o przyjęcie u ojca Jana. Przybyło też 
odpisywanie na listy. Rekordowo - 1450 listów czekało na odpowiedź 
w wielkim, łykowym koszu. Ojciec Jan jest przygnieciony tą 
popularnością, szczególnie że nie ubywa mu innych obowiązków, np. 
gotowania braciom. Dziś była na obiad zupa pomidorowa, częstuje 
nas. Smakowita. Czy to ojca ulubiona zupka? - zagadujemy. 
Ojciec Jan Grande nie grymasi. Jednakowo lubi wszystkie potrawy 
nie dzieląc ich na smaczne i niesmaczne. Zastanawiamy się - czy 
tak powinno być. 
Po coś przecież Przedwieczny wyposażył nas w rozkosze podniebienia 
i zindywidualizowane gusty... 
- Niewątpliwie - przytakuje sprzątając po nas naczynia. Jedzenie, 
podobnie jak ubiór, jest jednym z elementów kultury osobistej 
każdego z nas. Nie należy jednak nazbyt sobie schlebiać. Przy 
układaniu jadłospisu bierzemy pod uwagę przede wszystkim te 
potrawy, które zawierają substancje niezbędne do życia, są 
pożywne, proste i nieprzepitraszone. Ulubione dania, przysmaki 
mogą być tylko uzupełnieniem. Pamiętajmy o tym, że jemy nie dla 
przyjemności, a jedząc nie robimy nikomu łaski. Naszym świętym 
obowiązkiem jest podtrzymywanie odpowiedniej życiowej formy 
własnej persony fizycznej. 
- Czy jedzenie może stać się nałogiem? 
- Zdarzają się takie przypadki i to wcale nierzadko - 
potwierdza. Właśnie wtedy, kiedy wyszukujemy to, co nam smakuje 
- popadamy w jakieś natręctwo myślenia o jedzeniu. Jest to 
uzależnienie takie samo jak każde inne i podobnie wytrąca organizm 
z równowagi. Czasem rozwija się taka przypadłość na podłożu 
nerwicowym. Ktoś sięga po jedzenie w sytuacji zagrożenia i stresu, 
tak jak inny sięga po papierosa. A poza tym, takie wyszukiwanie, 
przywiązywanie wagi do jedzenia i jego smaku jest dowodem bardzo 
szybko nadchodzącej sklerozy. 
- Z drugiej strony jednak, apetyt na określone potrawy może 
sygnalizować żywotne potrzeby organizmu - szukamy 
usprawiedliwienia. 
- Niewątpliwie. Organizm sam podpowiada i koryguje stosowną dietę. 
Na przykład, ktoś chory na wątrobę cierpi na samą myśl o 
spożywaniu potraw z nasion strączkowych, inny - mając problemy z 
trzustką i układem trawiennym - nie znosi zapachu gotowanego 
jedzenia... 
- Czy w reżimie jedzeniowym ojca Grande jest miejsce na kulinarną 
wykwintność? 
- Sprowadziłbym ją wyłącznie do formy, sztuki układania i 
komponowania tych samych składników, które zjadamy na co dzień w 
mniej pięknej postaci. Wykwintność potrawy to artystyczny sposób 
jej podania, nic więcej. W powszedni dzień nie mamy czasu na takie 
subtelności, co nie znaczy, że jesteśmy zwolnieni z obowiązku 
dbania o estetykę stołu - czyste, ładne obrusy i naczynia. 
- Rozpoczyna się karnawał, czas wizyt i przyjęć. Jak dziś urządzać 
przyjęcia w domach? 
- Zanikają już przyjęcia, do jakich przywykliśmy w czasach PRL-u. 
Ze względu na rosnący niedostatek materialny nasze stoły są coraz 
skromniejsze. Pewnie jest to zdrowsze od niegdysiejszych mocno 
zakrapianych libacji imieninowych przy głośnej muzyce, w których - 
chcąc nie chcąc - uczestniczyli wszyscy sąsiedzi w bloku... Uważam 
- stwierdza mistrz - że Polacy powinni spotykać się rodzinnie i 
towarzysko w nieco innym stylu. Nie wymagajmy wielkich przyjęć. 
Niech to będzie smaczna, dobrze zaparzona herbata, lampka wina, 
ciasto własnej roboty według oryginalnego przepisu. 
- Na przykład, proszę ojca? 
- Dajmy na to, taki sernik grodzieński na nietypowym, bo 
drożdżowym spodzie, jaki piekło pokolenie mojej babki. Wszyscy 
dziś robią kruche spody, tymczasem stokroć smaczniejszy jest 
sernik na warstwie dość twardego waniliowego ciasta drożdżowego. 
Rozrabiamy je na mleku waniliowym, które pozyskujemy gotując w nim 
dwie lub trzy posiekane laski wanilii. Nawiasem mówiąc, trzeba 
koniecznie wprowadzić na powrót do naszych polskich kuchni 
wanilię, która nie tylko daje nadzwyczajny smak i aromat, ale też 
jest substancją leczniczą, działającą ściągająco i 
przeciwzapalnie... 
Ażeby nasz spód do sernika był nieco twardszy, bierzemy na 
kilogram mąki 5 dekagramów drożdży i dodatkowo przed samym 
pieczeniem wklepujemy w ciasto pół kilograma mąki i pół kostki 
masła. Kiedy już trochę zaczyna rosnąć, rozwałkowujemy je na 
blasze na grubość palca i wstawiamy do piekarnika. Po upieczeniu 
smarujemy ciasto roztrzepanym białkiem i nakładamy warstwę 
tłustego sera, który w przeddzień wygnietliśmy ręką (nie 
przepuszczając przez żadną maszynkę) i zostawiliśmy, by 
leciusieńko zgliwiał. Naturalnie, dodajemy do sera żółtka (może 
być kilka ugotowanych na twardo i przetartych przez maszynkę), 
gruboziarnisty cukier, trochę posiekanej wanilii, zapachy. Wierzch 
obsypujemy rodzynkami, migdałami, grubym cukrem z cynamonem, 
układamy na nim kratownicę z ciasta. Pieczemy wyłączając grzanie 
od spodu. Zapach i smak takiego ciasta jest nieporównywalny z 
żadnym innym, zwłaszcza fabrycznie produkowanym. 
- Pogadajmy o alkoholach. I niech nas w tym usprawiedliwi 
zbliżająca się, jedyna w roku, sylwestrowa noc. 
- Zamiast tych wszystkich byle jakich wódek i tanich win - obrusza 
się ojciec Jan - chciałbym widzieć na polskich stołach elegancki i 
zdrowy alkohol w postaci nalewek owocowych czy ziołowych na 
spirytusie, własnej produkcji. Trzeba, naturalnie, pomyśleć o tym 
w lecie, w porze zbiorów malin, jeżyn, czarnej porzeczki... 
Zasypujemy umyte owoce cukrem w szklanym naczyniu i czekamy aż 
puszczą sok i zaczną fermentować. Dodajemy wówczas czysty spirytus 
w proporcji 1:5 i wlewamy do butelek, najlepiej ciemnych. Niech to 
sobie leży aż do kolejnego Sylwestra. Im starsze nalewki, tym 
większą mają moc. 
- A słynna staropolska śliwowica? 
- Sekret jej klarowności polegał na tym, że robiło się ją ze 
śliwek lekko niedojrzałych. Wedle najdawniejszych przepisów, 
należało wrzucić do butli wiadro jeszcze twardych owoców (miękkie 
i dojrzałe dają trunek ciężki, mazisty), wlać 30 litrów 
przegotowanej wody, w której rozpuszczono około 10 kilogramów 
cukru oraz 15 dekagramów drożdży winnych lub piwnych. Zamykało się 
butlę korkiem z rurką fermentacyjną. Po dwóch tygodniach, kiedy 
ustawał proces fermentacji, należało wino sfiltrować i rozlać do 
butelek. Amatorzy mocnych alkoholi dodawali na tym etapie czystego 
spirytusu wedle uznania. Śliwowica była zdrowym, krzepiącym, 
"męskim" trunkiem. 
- Dziś w sklepach kupujemy szampany i wina obwarowane - aż trudno 
dać temu wiarę - terminem przydatności do spożycia. 
- Niemożliwe - dziwi się ojciec Jan - jeśli tak, to najlepszy 
dowód, że nabywamy, w miejsce prawdziwego alkoholu produkt 
chemiczny, na dodatek gazowany. Strach podawać taki trunek 
gościom, bo faktycznie można ich potruć. 
- Aż się prosi w tym miejscu przypomnieć sposób ojca Jana Grande 
na kaca, który nas niechybnie dopadnie noworocznym rankiem. Otóż - 
zjadamy na śniadanie dwa jajka na miękko, popijamy dużym kubkiem 
kakao, po chwili - wypijamy szklankę soku z kiszonej kapusty. 
- Niekoniecznie musimy w noc sylwestrową pić tyle niezdrowych, 
fabrycznych alkoholi - sprzeciwia się nasz rozmówca - by odwodnić 
organizm i wytracić zapasy magnezu. Pora roku nie sprzyja takim 
ekscesom. Nasze organizmy zimą są słabsze z powodu niedoboru 
serotoniny - hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową pod 
wpływem słońca. Szara pogoda, brak świeżego powietrza, brak 
poświaty słonecznej w pomieszczeniach powoduje, że mamy mniej 
życiowej energii, zdechłe samopoczucie i wisielcze humory. Brak 
serotoniny powoduje zanik życiowego optymizmu. 
- Stąd pewnie samobójstwa i choroby depresyjne w Szwecji?... - 
dopowiadamy. 
- W niektórych okresach roku kraje skandynawskie są całkowicie 
pozbawione światła słonecznego. A w Polsce jesienią i zimą, kiedy 
gruba warstwa chmur wisi nam nad głowami, musimy karmić się 
okruchami życiodajnej energii słonecznej. Po pierwsze - nie wolno 
przesypiać całych poranków, ale już od rana starajmy się mieć 
kontakt z jasnym dniem - zaleca zakonnik, zachwalając własne 
wstawanie o godz. 5. Uciekajmy z zamkniętych pomieszczeń, 
organizujmy spacery za dnia. Po drugie - poodsłaniajmy okna. Na 
okres zimy zdejmujemy z nich zasłony i rozsuwamy firanki tak, żeby 
jak najwięcej światła wpadało przez czyste szyby. W Holandii już 
od dawna firany wyszły z użycia. 
- U nas sąsiedzi gotowi pomyśleć, że jakoś nie potrafimy uporać 
się z remontem w mieszkaniu... Czy serotoninę można czymś 
zastąpić? 
- Nie. Żadne lampy, czy sztuczne słońca nie spowodują jej 
wytwarzania. Zimą musimy po prostu wstawać o piątej lub szóstej, a 
kłaść się o dwudziestej drugiej. 
- Ba, proszę ojca... Większość z nas już dawno zapomniała, że taki 
właśnie jest naturalny porządek doby. 
- Niech więc ta większość powyrzuca telewizory za okno i zadba o 
takie wyżywienie, które przywróci normalny bieg zegarowi 
biologicznemu. Wieczorne ożywiania się i poranna senność - to 
symptom braku magnezu w organizmie. Spożywajmy więcej roślin 
strączkowych, ciemnozielonych warzyw, surówek, polskich jabłek, 
pijmy - o czym już wcześniej mówiliśmy - dużo kakao. 
- Co ojciec Grande sądzi o zapożyczaniu energii od innych, 
konkretnie - od energoterapeutów? 
- Uważam, że jest to znachorstwo i nabieranie ludzi. W samym 
Wrocławiu urzęduje obecnie około 40 szarlatanów różnej maści, a w 
Polsce będzie ich legion. Jestem życiowym realistą i praktykiem i 
nie uznaję żadnej bioenergoterapii. Każdy z nas ma w sobie samym 
własną elektrownię, bioprądy, niezbędny mu do życia zasób energii 
i optymizmu. 
Jeżeli organizm jest zdrowy, dobrze trawi, ma kontakt z naturą i 
słońcem, nie bombardujemy go nadmiarem stresów - to energia i 
radość życia, bez niczyjej pomocy, wprost z niego promieniują. 


Kobiety, nie łamcie się... 

- Ojcze Janie, co jest zdrowsze: towarzystwo ludzi czy ich brak? - 
wybieramy problem do kolejnej rozmowy. 
- Jedna i druga sytuacja wpływa na nasze zdrowie, humor, 
samopoczucie - salomonowo rozpoczyna ojciec Jan. Człowiek jest 
istotą społeczną i nie powinien izolować się, ale też nie należy 
wchodzić w byle jakie towarzystwo. Wiadomo, że wiecznie 
narzekający pesymista podziała na nas przygnębiająco, natomiast 
optymista podbuduje psychicznie. Szukajmy więc osób dobrze 
nastawionych do życia, radosnych, uśmiechniętych, nie 
przejmujących się na wyrost, otwartych, prostolinijnych. Unikajmy 
złośliwców, zgorzknialców, histeryków, ludzi narzucających 
otoczeniu swoją wolę, rubasznych, hałaśliwych, prowadzących 
podwójną grę... 
- O tych ostatnich jakby łatwiej wokół nas - przyznajemy. 
Ojciec Jan jest dziś w świetnym nastroju, jakby mniej zmęczony, 
chętnie podejmuje każdą kwestię: 
- Typ psychiczny dnia dzisiejszego jest znerwicowany, niepewny 
siebie, zakompleksiony; nawet jeśli się uśmiecha, to krzywo, jeśli 
prawi miłe słówka - to jest w nich jakiś podtekst, a jeśli się 
śmieje - to jest to śmiech podszyty histerią. Takie reakcje 
fatalnie wpływają nie tylko na otoczenie, ale też rykoszetem 
uderzają w człowieka, który nie potrafi być otwarty i szczery. 
Jego natura bardzo to przeżywa. Każdy zły, zafałszowany kontakt 
odbija się na zdrowiu i fizycznym, i psychicznym. 
- Jak ojciec sądzi, czy zostało coś jeszcze w ludziach z 
kulturowej przynależności do poszczególnych zaborów? 
- Myślę, że tak, choć w coraz mniej uświadomiony sposób. Otwartość 
granicząca nawet z naiwnością, charakterystyczna jest dla regionów 
wschodnich - pogranicza polsko-litewskiego i polsko-białoruskiego. 
Kiedy rozmawiam z kimś z Białostockiego czy Suwalskiego - to on 
jest szczery aż do bólu. Rypie prawdę prosto w oczy i nawet nie 
pomyśli, że ktoś może się czuć dotknięty. Tak a tak było - 
kochanieńki - tak a tak ktoś powiedział, i nie ma co tu ukrywać... 
Taka prostolinijność jest formą uczciwości i zdrowego stosunku do 
życia. Co ciekawe - ludzie w tej enklawie na wschodzie Polski żyją 
dłużej. 
- Zdrowie a dekalog, proszę ojca... Nie ma wśród przykazań 
bezpośredniego nakazu: szanuj zdrowie. 
- Jestem zauroczony, wręcz zahipnotyzowany - z przejęciem 
przyznaje ojciec Jan - mądrością tej epoki, w której wystąpił 
Mojżesz. Jak długo istnieć będzie ludzkość, tak długo nikt nie 
zdoła ani dekalogu poprawić, ani coś do niego - w sensie 
uzupełnienia - dorzucić. W tych dziesięciu punktach zawarte są 
wszystkie zasady i kodeksy prawne. Dotyczą one życia każdego 
człowieczego indywiduum, a także każdego narodu. Żaden filozof czy 
mędrzec, posługujący się tylko ludzkim rozumem, nie byłby w stanie 
czegoś tak wspaniałego jak dekalog wykombinować. Nawiasem mówiąc - 
źle się dzieje, że prawnicy różnych epok, również i naszej - 
rozbudowują systemy prawne gubiąc "po drodze" istotę dziesięciu 
przykazań. Gdyby tylko one wciąż obowiązywały, na świecie dawno 
już panowałby porządek. 
Wracając do pytania... Otóż, dekalog bierze pod uwagę również 
zdrowie i system żywieniowy. Piąte przykazanie najwyraźniej odnosi 
się do ochrony życia i zdrowia. Jeśli ktoś pali, pije, nadużywa 
kawy, cukru, niewłaściwie się odżywia - no to sam siebie zabija. 
Ileż przedwczesnych cywilizacyjnych zgonów sami na siebie 
sprowadzamy. 
Czy, wobec tego, brak troski o zdrowie jest w pojęciu 
chrześcijanina grzechem? - pytamy retorycznie. 
- Jak najbardziej. Z zaniedbań tego typu należy się spowiadać. Są 
to wykroczenia przeciwko piątemu przykazaniu. Jeżeli sam siebie 
zabijam, świadomie skracam życie, bo truję organizm, niewłaściwie 
się odżywiam, czy zaniechałem leczenia - to są to grzechy, które 
ja uznałbym za ciężkie. 
- Przystąpmy teraz, ojcze Janie, do bardzo delikatnej kwestii. Jak 
mamy sterować własną płodnością? Czy okresowa wstrzemięźliwość 
jest faktycznie tą najmniej zawodną metodą? Co w tej sprawie mają 
do powiedzenia ojcowie bonifratrzy? - pytamy ostrożnie. 
Ojciec Jan świetnie radzi sobie i z tym tematem: 
- Jest to niezwykle trudne zagadnienie. Iluż to medyków i 
seksuologów nabiedziło się od najdawniejszych czasów, by coś 
definitywnego tutaj powiedzieć. Bezskutecznie. Żywy organizm 
kobiety nie jest do końca przewidywalny. Wpływa na niego mnóstwo 
czynników zewnętrznych i wewnętrznych, nigdy nie będzie 
funkcjonował jak zaprogramowana maszyna. Tylko mniej więcej można 
orzekać o okresach płodnych i niepłodnych. Nie ma na to gwarancji, 
podobnie zresztą, jak nie dają gwarancji wszelkie sztuczne 
zabezpieczenia. 
Chciałbym przy tej okazji powiedzieć, że dar przekazywania życia 
jest dowodem wielkiego zaufania Przedwiecznego i musimy być w 
kontaktach seksualnych niezwykle inteligentni. Trzeba umieć 
rozróżniać pościg za przyjemnością, o której już drugiego dnia nie 
pamiętamy, od zbliżenia z kochaną osobą przeznaczoną nam przez 
Boga. Powołując do istnienia nowe życie, przekazując w genach 
samych siebie - dotykamy życia wiecznego. Dopóki żyją nasze geny w 
kolejnych pokoleniach żyjemy i my... Jest to, obok duchowej, forma 
nieśmiertelności fizycznej. 
- Raczej mniej czy więcej kontaktów seksualnych, proszę ojca? 
Mamy 
na względzie te właściwe, z kochaną osobą. Jak wpływają na nasze 
zdrowie? - dociekamy. 
- Zalecałbym wstrzemięźliwość. Sam przebieg i doznanie kontaktu 
cielesnego po okresie pewnej przerwy - są intensywniejsze. 
Wszystko dzieje się jakby od nowa... Przy nadużywaniu seksualności 
ograbia się organizm z białka, cynku i selenu, wysiada serce i 
krążenie. Można nawet zauważyć, że ludzie stojący na rubieży 
rozpusty żyją kilkanaście lat krócej. 
- Czy impotencja może mieć związek z wcześniejszym nadużywaniem 
seksualności? - stawiamy kwestię. 
- Naturalnie - potwierdza ojciec Jan - nadużywanie powoduje 
nerwice seksualne, bardzo trudne do wyleczenia. Podłożem 
impotencji może być także brak fosforu, cynku, selenu i białka w 
organizmie. Powoduje to rozstroje hormonalne, wstrzymanie wzrostu 
komórek rozrodczych i mężczyzna, mimo że młody czy w średnim wieku 
- czuje się jak stara babcia. Jeżeli jednak uzupełnimy braki 
poprzez odpowiednie żywienie, dodając do tego witaminy z grupy B - 
to człowiek stanie na nogi i będzie inaczej na wszystko reagował. 
Są to jednak sprawy zbyt poważne, by leczyć je na łamach gazet, 
czy odwołując się do rad przyjaciół. Zaburzenia seksualne leczymy 
wyłącznie u dobrego specjalisty. 
- Czy to prawda, że w diecie osoby mającej kłopoty seksualne, 
powinny się znaleźć pestki dyni? sprawdzamy zasłyszaną receptę. 
- Tak, ze względu na dużą zawartość pierwiastków, o których 
wcześniej mówiliśmy. Polecam też ryby morskie w miejsce dań 
mięsnych. 
- Jak przeżyć menopauzę, ojcze Janie? 
- Spokojnie - odpowiada stanowczo mistrz Jan. - Bez sztucznego i 
zarazem histerycznego podtrzymywania działalności hormonów, 
odpowiedzialnych za rozrodczość kobiety. Jeśli natura sama działa 
w ten sposób, żeby ją wyciszyć - to należy tego głosu posłuchać. 
Włączenie preparatów hormonalnych może być niebezpieczne. 
Wyobraźmy sobie, że do świecy, która pomaleńku gaśnie - dolewamy 
kropelkami wosk. Taka świeca może jeszcze - co nie daj Bóg - 
zamienić się w wielki płomień, który spali własną podstawę. Nie 
narażajmy naszych organizmów na nieprzewidywalne tragedie. Dobry 
lekarz powinien zwrócić uwagę kobiecie, która wchodzi w okres 
menopauzy, na konieczność spożywania dużej ilości wapnia - w mleku 
i jego przetworach. W tym czasie bowiem zaczyna się proces 
szybkiego ubytku wapna w kościach i - w ślad za tym - osteoporoza, 
czyli szczególna podatność na złamania. 
- Dlaczego tak się dzieje? - dopytujemy zaintrygowani. 
- Ze względu na zaburzenia hormonalne, powodujące przyśpieszoną 
pracę serca, które wzmacnia się "wydziobując" wapń z kości. 
Zachodzi również pewien proces nieprzyswajania wapnia przez 
organizm kobiecy, co ma na celu spowodowanie uwiądu organów 
rozrodczych. Jeśli więc tej ucieczki wapnia nie uzupełnimy poprzez 
pożywienie, to po pięćdziesiątce 90 proc. kobiet ma zwyrodnienia 
układu kostnego i mięśniowego, które łączą się z dotkliwymi bólami 
krzyża, kości biodrowych, nóg, mięśni całego ciała. 
- Czy należy stosować jakieś preparaty wapniowe? 
- Raczej nie. Litr mleka i dziesięć deka sera na dobę jest 
podstawą regeneracji organizmu w wieku średnim - stwierdza ojciec 
Jan, jak zawsze zwolennik metod naturalnych. Jeśli ktoś nie 
toleruje mleka słodkiego, niech je spożywa w postaci przetworzonej 
- kefiru lub jogurtu. 
- Co stosować na bolesne miesiączkowanie? 
- Zaparzamy łyżeczkę nasion najzwyklejszej marchwi w szklance wody 
i pijemy dwa, trzy razy dziennie w dniach poprzedzających okres i 
podczas krwawienia. Marchew działa rozkurczowo, bóle mijają lub są 
znacznie słabsze. 


Jak zabezpieczyć się przed nagłym nieszczęściem 

- Proszę nam powiedzieć - jakie znaczenie w życiu dojrzałego 
człowieka ma fakt, iż był on w niemowlęctwie karmiony mlekiem 
własnej matki? 
- Kolosalne - mówi ojciec Jan. - Mleko matki - z czego mało kto 
zdaje sobie sprawę - jest w swoim składzie niepowtarzalne, 
zindywidualizowane, podobnie jak ona sama i jej dziecko. Nie tylko 
nie jest obojętny fakt, czy niemowlę karmi się mlekiem krowim czy 
kobiecym, ale też - czy mleko to pochodzi wprost od własnej matki. 
W języku polskim przechowało się powiedzonko o tym, że coś zostało 
"wyssane z mlekiem matki". Otóż, wysysamy zarówno wartości 
odżywcze, jak i - w pewnym sensie - charakterologiczne, 
determinujące nas życiowo, na podobieństwo genów. 
Na szczęście, w naszym społeczeństwie przemija moda na karmienie 
sztucznymi, sproszkowanymi mieszankami mlecznymi i ambicją kobiet 
staje się karmienie piersią. Tym samym zaopatrują one własne 
dzieci w ciała odpornościowe, chroniące przed wirusami i 
bakteriami. Żadne inne mleko takiej odporności nie zapewni. 
Dodajmy jeszcze, że dzieci karmione mlekiem matki nigdy nie mają 
skazy białkowej. 
- Jak długo - zdaniem ojca - należy karmić piersią? 
- Przynajmniej do roku. W poprzednich pokoleniach był taki 
obyczaj, że matka między jednym a drugim porodem wciąż karmiła. Na 
Syberii, gdzie spędziłem dzieciństwo, zdarzyło mi się obserwować 
przeróżne sytuacje. Kiedyś, wracając z kolegą ze szkoły (a 
chodziliśmy do trzeciej klasy) - zaszedłem do jego domu. Patrzę i 
oczom nie wierzę. Wowka, podrośnięte chłopaczysko dostawia się do 
matki, a ona siada, wyjmuje pierś i podaje mu do ssania... 
Jak się okazało, wśród azjatyckiej ludności obyczaj karmienia 
piersią przez długie lata był powszechny. Cywilizacja, do jakiej 
myśmy przywykli, nie dotarła w okolice Kirgizji czy Kazachstanu. 
Tam ciągle było średniowiecze, nikt nie słyszał o szpitalach czy 
lekarzach. Ale za to podczas siedmiu lat, które tam spędziłem, 
widziałem tylko trzy pogrzeby miejscowych. Polacy natomiast 
wymierali gromadami. 
W naszej cywilizacji niechby kobiety karmiły do roku, a już 
zaoszczędzą ciężkie pieniądze na lekach i wizytach lekarskich. 
Informujemy ojca Jana o najnowszych badaniach przeprowadzonych w 
USA, które wykazały, że mleko kobiece niszczy komórki rakowe. 
- Wiedziano o tym już za czasów mojej młodości i wcześniej - 
replikuje rozmówca. Rak był wtedy trudniej wykrywalny, ale też o 
wiele rzadziej występował. Diagnozowano go zwykle w dość 
zaawansowanej fazie, kiedy pojawiały się guzy, lub organizm był 
już znacznie wyniszczony i starano się pomóc podając mleko kobiece 
- dwie szklanki dziennie. W niejednym wypadku następowało 
zahamowanie rozwoju komórek rakowych i wyzdrowienie. 
A jakie mleko powinniśmy kupować - w woreczkach foliowych, czy - 
niemal dwukrotnie droższe - w kartonikach? 
- Mleko kartonikowe jest odparowane - odpowiada ojciec - 
zabezpieczone działaniem temperatury przed nadmiarem 
zanieczyszczeń. Generalnie, dużo lepsze od tego w workach 
foliowych. Można to zresztą samemu sprawdzić stawiając oba rodzaje 
w słoiczkach. Po kilkunastu godzinach mleko z woreczków zsiądzie 
się jako bardziej zanieczyszczone. No i dwie trzecie jego 
zawartości to woda. Uważam, że lepiej wypić szklankę 
pełnowartościowego napoju niż litr byle czego. 
Interesuje nas kolejna sprawa: czy - mianowicie podawać maleńkim 
dzieciom odżywki, zupki, przeciery kupowane w sklepach? 
- Matki powinny unikać tych gotowych specjałów, jak - nie 
przymierzając - diabeł święconej wody - sugestywnie przedstawia 
swoje stanowisko ojciec Jan. - Różne firmy, zwłaszcza zachodnie, 
robią na tym kolosalne interesy... A czy to tak trudno zetrzeć 
własnemu dziecku jedną marchewkę, jabłuszko, czy odrobinę jarzyn? 
Niechże ta matka sama popróbuje smaku potrawy ze słoiczka pewnej 
znanej firmy, albo jeszcze lepiej - niech dyrektor tej firmy żywi 
się przez jakiś czas tym co produkuje, a zobaczymy jak na tym 
wyjdzie. Wcale nie dziwię się dzieciom, że plują takim 
niesmacznym, jałowo przyprawianym jedzeniem... Generalnie, bardzo 
boję się o generacje chowane na sztucznych pokarmach i od 
maleńkości faszerowane antybiotykami i chemią. Po trzydziestym 
roku takie organizmy mogą się już nie nadawać do życia. 
- Proszę ojca - wpadamy w kwestię - te piękne, długonogie, 
cieniutkie jak gałązki dziewczyny, które osiągają i do dwóch 
metrów wzrostu... Czy są to zdrowe sylwetki? 
- Po pięćdziesiątce - jeśli zabraknie właściwego odżywiania i 
odpowiedniego trybu życia - kręgosłupy tych ludzi będą trzaskać 
jak zapałki, Boże uchowaj! - Ojciec Jan nie szczędzi nam, jak 
widać, silnych wrażeń. - Gołym okiem widać - kontynuuje - że to 
pokolenie wybujało w nienaturalny i niekorzystny sposób. Modna 
dziś sylwetka przypomina wiotką lebiodę hodowaną gdzieś w 
zacienionym, betonowym kącie, bez dostępu słońca i odżywczych 
soków zdrowej ziemi. 
Zwracamy uwagę naszego rozmówcy na ton czarnowidztwa przebijający 
w tej rozmowie... 
- Jako zielarz i medyk zakonny obserwuję w ciągu ostatnich 
dziesięciu lat wyraźny regres zdrowotny naszego społeczeństwa. I 
to wszystkich jego generacji - pada zdecydowana riposta. - 
Wystarczy powiedzieć, że wróciła gruźlica, już przecież w pewnym 
okresie zupełnie zlikwidowana. Zubożenie materialne, 
niedożywienie, napięcia psychiczne, wieczna irytacja spowodowana 
zachowaniami polityków, beznadzieja życiowych perspektyw - 
doprowadzają do osłabienia odporności organizmu i załamania 
zdrowia. Ludzie odpowiedzialni za politykę zdrowotną powinni 
zdawać sobie sprawę z tego, że gruźlica w społeczeństwie jest jak 
tykająca bomba. To nie AIDS, którym zarażamy się przez krew. 
Gruźlica rozprzestrzenia się błyskawicznie. Wystarczy, że do 
autobusu, biura, szkoły, sklepu wejdzie jeden prątkujący... Jeśli 
się przed nią nie uchronimy, to większość środków budżetowych 
pójdzie na leczenie, zamiast na rozwój gospodarki. 
Podłożem 90 proc. chorób, z jakimi przychodzą do mnie pacjenci, 
jest nerwica, od której zaczyna się rozbrojenie organizmu. Jeśli 
do tego dodamy zanieczyszczenia atmosfery i brak troski o 
ekologię, to - generalizując - powiedzieć można, że chorujemy na 
własną epokę. 
- Czy można w dzisiejszej dobie zabezpieczyć się w jakiś sposób 
przed kataklizmem, nagłym nieszczęściem? - pytamy dalej, choć 
ojciec Grande nerwowo zerknął na zegarek. 
- Odpukajmy w nie malowane... Póki co - nie słychać w naszej 
strefie geopolitycznej o żadnych tego typu zagrożeniach. 
Specjalnością wieku są zagrożenia ciche, podstępnie działające, 
nie spektakularne. I to one zbierają największe żniwo. Jednak ja 
osobiście, nauczony doświadczeniem syberyjskim, nie byłbym 
spokojny nie mając w szafce po kilka kilogramów różnych kasz, mąki 
z otrębami, fasoli i grochu, suchych makaronów, soli oraz kilku 
butelek oleju... Kiedyś, każda szanująca się gospodyni 
przechowywała te produkty w woreczkach płóciennych, w tak zwanych 
komórkach, czyli przewiewnych, chłodnych pomieszczeniach przy 
kuchniach. Dobrze jest mieć trochę zapasów pod ręką, niezależnie 
od humorów światowej polityki. 
- Czy zdążymy, proszę ojca, omówić jeszcze jedną sprawę? - 
Niepokoimy się o czas, który tu we Wrocławiu biegnie nam szybciej. 
- Czy, mianowicie, wolno sięgać od czasu do czasu po smakowicie 
pachnący, przetopiony w domowych warunkach smalec? Mamy na uwadze 
fakt, że jest to sam tłuszcz nasycony, a taka - dajmy na to - 
choroba Alzheimera tylko czeka... 
- Byle ów smalec nie spotykał się z białym pieczywem i cukrem, a 
możemy go z pożytkiem dla zdrowia spożywać - odpowiada rozmówca. - 
Przez całe wieki był w powszechnym użyciu; smarowano nim chleb, 
wypiekano placki. Ludzie dożywali dziewięćdziesiątki zachowując 
jasność umysłu. Choroba Alzheimera to znów, niestety, specyfika 
naszych czasów. 
Ciekawi nas czy ojciec Jan - człowiek Wschodu, gdzie często jadało 
się "sało", czyli słoninę - zna jakiś ciekawy sposób jej 
przyrządzania? 
- Bierzemy dość grube plastry zwykłej surowej słoniny - z miejsca 
możemy notować gotowy przepis - rzecz jasna, smaczniejsza będzie 
ta z wiejskiego uboju, opalona ogniem, o specyficznej strukturze i 
nacieramy ją solidnie czosnkiem roztartym z solą. Następnie 
kładziemy do glinianego garnka, przyciskamy czymś ciężkim. Po paru 
dniach, kiedy słonina nieco się sprasuje, przewracamy ją. Robimy 
tak kilka razy, mniej więcej przez dwa tygodnie. Kiedy zauważymy, 
że słonina wchłonęła wcześniej wydzielony płyn i naciągnęła 
czosnkiem, wyjmujemy ją, oskrobujemy z nadmiaru soli i wieszamy na 
haczykach w przewiewnym miejscu. Podsuszoną przechowujemy w 
lodówce, a wieczorami kroimy do razowego chleba z kwaszonym 
ogórkiem i zbożowej kawy. Zamiast kiełbasy. Jest także bardzo 
smaczna do piwa. 


Nasz przyjaciel ból 

Ludzie mają coraz mniej czasu, farmacja wychodzi temu naprzeciw. 
Zastanawiamy się, czy byle jakie jedzenie uzupełnione preparatem 
witaminowomineralnym typu "Muld-tabs" staje się pełnowartościowe? 
- Taki proceder - uśmiecha się ojciec Jan - jest możliwy, ale na 
krótką metę, w jakichś nadzwyczajnych okolicznościach. Na przykład 
- jesteśmy poza domem, bez możliwości regularnego spożywania 
posiłków, albo też nie dojadamy podczas kuracji czy 
rekonwalescencji... Wówczas uzupełniamy niedobory żywieniowe w 
sposób sztuczny. Nigdy jednak nie zrównoważy to w pełni zasobu 
witamin i mikroelementów przyswajanych z normalnym, wartościowym 
pożywieniem. Na co dzień, jeśli odżywiamy się właściwie i mamy 
zdrowy, sprawny organizm - nie potrzeba nam żadnych dodatkowych 
witamin w tabletkach. Zatem, nie kupujmy ich na wyrost w aptekach, 
choćby miały być najcudowniejsze. Człowiek bardzo łatwo 
przyzwyczaja się do myśli, że tabletka załatwi za niego wiele 
spraw i - nierzadko - wpada w lekomanię. 
- Zjawisko to było dość nagminne w epoce tanich leków, ale chyba 
już nie dzisiaj... 
- Strach przed utratą zdrowia powoduje, że ludzie chcą się 
zabezpieczyć i nadużywają lekarstw - utrzymuje nasz rozmówca - 
nieświadomi tego jak bardzo sobie szkodzą. Zażywajmy leki tylko w 
okresie, kiedy występują objawy chorobowe i tyle, ile trzeba. Na 
Zachodzie jest taki obyczaj, że resztki lekarstw - nie zużyte w 
czasie choroby - zanosi się w zakorkowanej buteleczce do apteki i 
odzyskuje za nie część pieniędzy. Również tabletki sprzedawane są 
na sztuki, a nie zaraz w całych opakowaniach. Natomiast w polskich 
domach, mimo obecnej drożyzny, wystarczy otworzyć szafkę z 
lekarstwami, a wysypują się z niej napoczęte tubki, fiolki, 
opakowania - przeterminowane lub na granicy ważności, z którymi 
nie wiadomo co zrobić... 
- Czy zioła wymagają podobnej precyzji i ostrożności w zażywaniu? 
- dopytujemy. 
- Naturalnie. Źle dobrane i niewłaściwie stosowane zioła mogą 
wyrządzić wielkie szkody w organizmie. Dlatego zalecając laikom 
zakładanie apteczek zielarskich, zarazem zastrzegam, by czynili to 
odpowiedzialnie. Trzeba prowadzić notatnik, w którym zapisujemy 
przeznaczenie każdej rośliny. Jest na rynku dużo poradników, 
między innymi bonifraterskich, którymi możemy się posługiwać 
przygotowując mieszanki. Zaobserwowałem w czasie mojej praktyki 
pewien fenomen w ziołolecznictwie. Mianowicie, zioła zbierane i 
przygotowywane własną ręką, oddziałują skuteczniej od innych - 
wygłasza oryginalny pogląd zdeklarowany zielarz. 
- To ciekawe. Ale, proszę ojca, wśród ziół, podobnie jak wśród 
grzybów, są jadalne i "trojaki" - popisujemy się wiedzą. 
Zakonnik poprawił się w krześle i rozpoczął wywód: 
- Pierwsze, najbardziej niebezpieczne trucizny, jakimi posługiwała 
się ludzkość, pochodzą ze świata roślinnego. Na polach i łąkach 
Europy rośnie około 30 trujących gatunków, wśród nich słynna 
cykuta, którą wypił Sokrates, wilcza jagoda, pokrzyk... W 
średniowieczu każda zielarka miała własny, trzymany w tajemnicy 
specyfik, będący kombinacją trujących ziół. 
- A piołun - leczy czy truje? Podaje się go dzieciom w herbatkach 
na apetyt; dorośli piją "piołunówkę", niekoniecznie na apetyt... 
- Piołun jest lekiem tylko w minimalnych, kropelkowych, dokładnie 
odmierzonych dawkach. Przedawkowany staje się śmiertelną trucizną. 
- Ojcze Janie, czy mocz - Panie Boże, odpuść - zapożyczamy od 
naszego rozmówcy porzekadło - leczy? Są w świecie, a ostatnio też 
w Polsce, entuzjaści tak zwanej urynoterapii. 
- Gdyby mocz leczył - odpowiada rozmówca - to Przedwieczny nie 
wyposażyłby naszych organizmów w nerki, żeby z ich pomocą usuwać 
toksyny i wszelkie inne paskudztwa. 
- Ale ponoć już w starożytności, w Indiach... 
- Każda moda - nie daje nam dokończyć ojciec Jan - a zwłaszcza ta 
najgłupsza, szuka dla siebie uzasadnienia w "starożytności". 
Przyszła kiedyś do mnie urynoterapeutka (obraza Boska, a nie 
słowo), w dodatku pani doktor i jak nie zacznie wywodzić... 
Wreszcie tak mnie zdenerwowała, że poradziłem jej, by oprócz 
moczu, podawała również swoim pacjentom fekalia na jakimś ładnym 
talerzyku. 
- Czy równie kontrowersyjnym środkiem leczniczym jest nafta? - 
sprawdzamy i ten specyfik. 
- Nafty nie wolno pić. Jest trucizną, która czyni spustoszenie, 
jeśli dostanie się do wnętrza żywego organizmu. Można ją stosować 
tylko zewnętrznie, do smarowania skóry przy stanach zapalnych czy 
odmrożeniach. 
- Od niedawna dostać można na naszym rynku tak zwaną naftę 
kosmetyczną do pielęgnacji włosów. Stosowana z dodatkiem żółtka i 
cytryny ma działać wzmacniająco na cebulki - rewanżujemy się 
przepisem. 
- Spójrzmy, jak to wyglądało w praktyce poprzednich wieków - 
ożywia się ojciec Jan. - Naftę, jako środek higieniczny, stosowali 
Żydzi, Gruzini, Cyganie. Ludy te całymi miesiącami nie myły 
włosów, natomiast wylewały na głowę naftę, która oczyszczała, 
dezynfekowała, usuwała wszelkie bakterie i grzyby, a jednocześnie 
zbierała tłuszcz, zapobiegając łojotokowi. Przy tym wszystkim 
nafta odstręcza insekty. Dziś nie mamy wątpliwości, że włosy tych 
ludów były nadzwyczaj mocne i piękne. Tak więc nie potępiam nafty 
jako kosmetyku, zalecam jednak ostrożność osobom skłonnym do 
uczuleń. 
- To, co dawne, mądrzejsze jest od nowego. Porównajmy wobec tego 
żucie tytoniu z paleniem papierosów - proponujemy. 
- O tym, że papieros skraca życie, wie dzisiaj nawet dzieciak w 
przedszkolu... Azjaci od niepamiętnych czasów aż do dzisiaj - nie 
znając papierosów - zakładają sobie w kącikach ust prymki tytoniu i 
co chwila spluwają jak wielbłądy. I cóż się okazuje? Ludy te nic 
nie wiedzą o katarach, nieżytach górnych dróg oddechowych, 
gruźlicy, gronkowcach czy paciorkowcach - tak dalece ten tytoń 
jest bakteriobójczy - i takie rewelacje zna nasz cicerone. 
- W jakiej postaci się go zażywa? 
- Niektórzy tną zielone, żywe liście, inni - suszone, jeszcze inni 
sproszkowane. Zwyczajem arystokracji tatarskiej, która wprowadziła 
tabakę - kładą sobie na dłoń sproszkowane liście tytoniowe 
pośledniejszego gatunku i wdychają. 
- Wychodzi na to, że kichanie ma również znaczenie zdrowotne? 
- Jak najbardziej - potwierdza ojciec. - Wstrząs podczas 
kichnięcia oczyszcza przewody nosowe i gardło, wyrównuje 
ciśnienie, nie dopuszczając do szumów w głowie, a sam proszek 
(byle nie była to tabaka palona) działa bakteriobójczo. 
- Ojcze Janie - proponujemy - poświęćmy teraz trochę miejsca 
sprawie, która od wieków zajmuje umysły filozofów i uczonych: czym 
jest ból w życiu człowieka? Jak sobie z nim radzić i co o nim 
myśleć? 
- Ból jest zawsze okropnym przerażeniem dla człowieka. I ten 
fizyczny, i ten psychiczny. Kiedyś ludzie lepiej go znosili, byli 
bardziej odporni. Dziś, niestety, ból powala nawet silnego 
mężczyznę, zmieniając go w kwilące dziecko. 
- Ale też dzisiaj mamy do czynienia z czymś, co jest niemal 
ekstraktem bólu, przy niektórych nowotworach... 
- W takich sytuacjach musi się go likwidować sięgając nawet po 
ostateczne środki, jak na przykład morfinę. Tu musi działać dobry 
lekarz, traumatolog specjalizujący się w walce z cierpieniem. 
Powstaje jednak pytanie - czy każdy ból należy likwidować? Jeśli 
Przedwieczny uczynił go atrybutem naszego życia, to widocznie jest 
on potrzebny. Na przykład - podczas porodu. Matka, która urodziła 
dziecko bez bólu, a tym bardziej pod narkozą, nie ma odpowiedniego 
uczuciowego rozeznania sytuacji. Ni stąd, ni zowąd pojawia się 
przy niej istota, którą ona nieraz z trudem akceptuje. A jak 
kobieta przejdzie przez ból, który zaaplikowała jej mądrość Boża, 
to w momencie pierwszego płaczu dziecka dozna tak cudownych uczuć, 
że bardzo szybko zapomni o trudnych chwilach. Zdarza się i tak, że 
kobieta, która już zdecydowała się oddać dziecko w adopcję, po 
przejściu bólu porodu jest tak z nim zjednoczona, że zmienia 
życiową decyzję. 
- Gdzie jeszcze jest potrzebny ból? - zastanawiamy się. 
- Niemal wszędzie. Ból jest arcyważnym przyjacielem człowieka, 
pierwszy go ostrzega: "Uważaj. Coś niedobrego dzieje się z tobą!". 
I zaczynamy interesować się własnym zdrowiem, reperować je, 
przedłużać nasze fizyczne istnienie. Tak to już doskonale jest 
wszystko urządzone przez Przedwiecznego - z przekonaniem 
konkluduje ojciec Jan. 
- A ból zawiedzionej duszy, proszę ojca, ból serca? 
- Ten typ bólu jest najcięższy do zwalczenia - przyznaje zakonnik. 
- Trzeba jednak starać się przetworzyć złą energię, którą on ze 
sobą niesie - w dobrą, przezwyciężyć zwątpienie i rozpacz, 
popatrzeć na swoje sprawy z dystansu i - po jakimś czasie - znów 
nabrać życiowego optymizmu. Jeśli kto wierzący - niech uda się do 
spowiedzi. Rozmowa z zaufanym spowiednikiem przynosi wielką ulgę, 
następuje wyciszenie i złagodzenie wewnętrznego napięcia. 


"Moja siostra śmierć..." 

W naszych rozmowach tematy praktyczne i przyziemne sąsiadują z 
bardziej abstrakcyjnymi, przepisy kulinarne z filozofią życia, 
troska o zdrowie z pochwałą Boga... Silva rerum ojca Grande 
- bogactwo, w którym - jak wynika z listów Czytelników - każdy coś 
dla siebie znajduje. Dziś także część rozmowy, poświęconą 
współczesnej sztuce umierania, poprzedzimy pytaniami o kilka 
drobnych, bardzo praktycznych spraw. 
Zajadając kanapki przyniesione wraz z herbatą z klasztornej kuchni 
przez ojca Jana zapytujemy: 
- Czy vegeta - przyprawa, która zdobyła sobie szturmem polskie 
kuchnie (sypiemy ją do zup, sosów, pieczonych mięs, gotowanych 
warzyw...) nie szkodzi czasem naszemu zdrowiu? 
- W vegecie - objaśnia ojciec Jan - znajduje się całe mnóstwo 
zdrowotnych, suszonych warzyw, niestety - zniszczonych przez sodę 
- glutaminian i inozynian sodu. Podnoszą one znakomicie smak 
potrawy, zmiękczają, przyspieszają gotowanie, ale zarazem 
likwidują 30 do 60 proc. wartości przygotowywanych produktów. Soda 
niszczy też śluzówkę przewodu pokarmowego i żołądka. Radzę vegetę 
wycofać z kuchni, albo przynajmniej radykalnie ją ograniczyć. 
- A inne przyprawy, takie jak maggi, musztarda, chrzan? - 
ustalamy. 
- Brunatna maggi jest wywarem z roślin o tej samej nazwie, 
zakonserwowanym chemicznie. Można ją dodawać do polepszania smaku, 
ale też - bardzo ostrożnie. Musztarda, w której skład wchodzi 
biała i czarna gorczyca, sól, cukier, kwas cytrynowy, jak również 
utarty chrzan są przyprawami naturalnymi i można spożywać je bez 
obaw. 
- Czy to prawda, że nie należy mieszać w sałatkach warzyw z 
owocami? Od jakiegoś czasu z przedszkolnych menu zniknęła 
popularna tarta marchewka z jabłkiem i cytryną... 
- Zasada niemieszania warzyw z owocami znana jest od dawna - 
twierdzi ojciec Jan - jednak zapominamy o niej w codziennej 
praktyce. W czasach mojej młodości, gdy ktoś pracował w branży 
żywieniowej i zdarzyło mu się podać w jednej potrawie zmieszane 
świeże ogórki ze świeżym pomidorem - popełniał jako fachowiec błąd 
kardynalny. Pomiędzy zasadowym środowiskiem ogórka a kwasowym - 
pomidora, zachodzi dość burzliwa reakcja, która powoduje, że taką 
mieszankę trawi się przez dwa dni z ogromnym trudem... 
Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na sałatki majonezowe, które 
tak ochoczo serwujemy gościom w naszych domach. Otóż, owszem, 
można nasiekać gotowanych jarzyn i zmieszać je z majonezem, ale 
nie wymiatajmy przy okazji wszystkich resztek z lodówki, tworząc 
jakąś okropną jarzynowo-majonezowo-kiełbasianą bryję. Również nie 
wolno w sałatce wiązać śledzia z nasionami strączkowymi. Sam 
śledzik w śmietanie - proszę bardzo, ale żaden groszek, żadna 
kukurydza do tego. 
- Proszę ojca, jak wygląda, smakuje i pachnie kwas chlebowy - 
napój, który powojenne pokolenia Polaków znają wyłącznie z 
książek? 
Ten temat najwyraźniej ożywia ojca Jana. 
- Wyparły go przywleczone z Zachodu sztuczne, farbowane lemoniady, 
oranżady, pepsi i cole. W Rosji czy na Ukrainie kwas chlebowy 
nadal jest bardzo popularny i można go dostać niemal na każdym 
rogu ulicy. Nie znam bardziej wartościowego napoju - wspaniale 
gasi pragnienie, likwiduje zmęczenie, posiada ogromne stężenie 
witaminy B, dużo selenu i cynku, a przy tym leczy likwidując 
nadkwasotę, wzdęcia, wszelkie zaburzenia trawienne. Napój ten 
można robić w warunkach domowych, a kosztuje grosze. 
- Jeśli czyta nas ktoś przedsiębiorczy, szukający pomysłu na 
rynkowy przebój letniego sezonu, to być może - właśnie mu coś 
podpowiedzieliśmy... 
- Nie myślę w tej chwili o skali przemysłowej. Na potrzeby domowe 
wystarczą trzy kilogramy sucharów z ciemnego razowego chleba, pół 
kilograma miodu, dwa kilogramy cukru oraz drożdże winne. Wszystko 
to zalewamy wodą w dużym kamiennym garnku, przykrywamy lnianym 
ręcznikiem, stawiamy na dwa, trzy dni w ciepłym miejscu. Gdy 
zacznie fermentować, przelewamy do butelek, szczelnie zamykamy i 
przez kilka dni przetrzymujemy gdzieś w chłodzie. Na lato jest to 
znakomity, orzeźwiający i zarazem leczący napój. 
Smutno się robi na myśl, ile wszelakiego dobra zawartego w 
najprostszych, tanich produktach, leży odłogiem. Mówiliśmy już 
wcześniej o burakach, dodam jeszcze, iż są one doskonałym 
naturalnym lekarstwem przeciw zaparciom i chorobom jelita grubego. 
Jeśli kto cierpi na te przypadłości - niech codziennie rano na 
czczo zje 5 do 10 łyżek utartych - wcześniej upieczonych w całości 
w piekarniku - buraków, do których należy dodać łyżeczkę zmielonego 
kminku, łyżkę oleju jadalnego i soli do smaku. Już po trzech 
dniach zauważymy poprawę. Czerwonofioletowy barwnik buraka jest na 
dodatek substancją antyrakową. 
- Proszę ojca, przejdźmy do zapowiedzianego tematu: nasze 
niezręczne, usuwane z pola widzenia, wyrzucane z domów, jakby 
wstydzące się siebie, pokątne umieranie... 
- Mówiliśmy już w którymś z wcześniejszych wywiadów o tej 
staruszce, która budząc się każdego ranka tak bardzo dziwiła się, 
że jeszcze żyje - wspomina ojciec Jan. - W jej przypadku umieranie 
było jakby wysychaniem energii życiowej... Obserwowałem wiele 
zgonów w moim życiu i każdy z nich zostawił we mnie swój odrębny 
ślad. Pracowałem kiedyś w środowisku najuboższych z osobą 
niezwykle wartościową - panią Eugenią, hrabiowskiego pochodzenia. 
Bardzo się przyjaźniliśmy. I raptem ona zachorowała, a po krótkim 
czasie zmarła. Pamiętam swoje wrażenie, kiedy wszedłem do jej 
mieszkania pełnego cennych bibelotów, pamiętających jeszcze czasy 
carskie. Za życia Eugenii była tam zawsze ciepła, serdeczna 
atmosfera. Naraz zobaczyłem ją leżącą pośrodku pokoju, na 
wysuniętym tapczanie, wśród rzeczy, które pokrywał kurz wcześniej 
niedostrzegalny; zimnych, obojętnych. Pojąłem, że one też umarły, 
nawet te dwa koty syjamskie, kręcące się między nogami, wszystko 
to w jakiś sposób poszło za swoją panią. Szybko stamtąd wyszedłem, 
wprost porażony pustką, jaka wytworzyła się po umarłym 
człowieku... 
Śmierć dla człowieka jest sprawą ważną i wspaniałą. Wszystko, co 
chcemy o niej wiedzieć, wyjaśnia nasza katolicka wiara. 
Przygotowanie do śmierci... Praktycznie, trzeba to robić przez 
całe życie, pamiętając, że każdy dzień witający nas słońcem, 
zarazem przybliża do kresu. Taka perspektywa pozwala człowiekowi 
żyć lepiej, mądrzej, w większej wolności. Na przykład - świat 
rzeczy czy politycznych stanowisk nie zwiąże mu rąk. 
- Co począć z lękiem przed śmiercią? 
- Powiem coś bulwersującego - stwierdza mistrz. 
- Jeżeli człowiek pamięta o śmierci, przygotowuje się do niej, 
traktuje jako naturalne prawo - to, kiedy już wejdzie w lata i 
śmierć zaczyna się przybliżać - może temu wszystkiemu towarzyszyć 
nawet radosne oczekiwanie. Zwłaszcza w naszej katolickiej wierze. 
- Moja siostra śmierć - mawiał święty Franciszek. Proszę ojca, tak 
się troszczymy o naszych bliskich, a w tej ostatecznej próbie 
oddajemy ich w obce ręce... 
- Uważam, że polskie społeczeństwo powinno pomału zmieniać obyczaj 
transportowania swoich umierających do szpitali. Odchodzenie w 
domu, nawet w najgorszych warunkach, lepsze jest od zimnej, 
służbowej obojętności szpitala. A i rodzina konsoliduje się wokół 
śmierci i wzbogaca wewnętrznie. 
- A hospicja? - dopytujemy. 
- Hospicja przeznaczone są dla bezdomnych i samotnych. Natomiast 
rodziny mają naturalny obowiązek - mimo wszystkich niedogodności - 
towarzyszyć swoim bliskim do końca, trzymać w tej ostatniej chwili 
za rękę. Nikt ich w tym nie zastąpi. Przypomina mi się pewne 
zdarzenie z młodości. Umierał na gruźlicę 25-letni młodzieniec, 
mój rówieśnik, taki życiowy dziwak - trochę filozof, trochę 
histeryk, ateista. Był to chłopak z domu dziecka, ktoś absolutnie 
samotny, kto nie zaznał w życiu odrobiny ciepła. I do końca nie 
pogodził się ze śmiercią. Klęczałem przy jego łóżku, trzymałem go 
za ręce, próbowałem wesprzeć modlitwą. Nic, żadnego uspokojenia, 
miotał się tylko i spazmował. A kiedy przyszedł ten ostatni 
moment, wbił się paznokciami w moje ręce z taką determinacją, że 
nie szło nas potem długi czas rozerwać. Noszę to zdarzenie w 
pamięci przez całe życie. 
- Czy odesłanie do szpitala może przyspieszyć śmierć? 
- Tak, to się zdarza, zwłaszcza w przypadku tych osób, które 
panicznie boją się szpitali. 
- A co może przynieść ulgę umierającemu? 
Ojciec Jan przez chwilę zastanawia się: 
- Myśl o tym, że jednak czegoś w życiu dokonał. Ktoś leczył ludzi 
przez dziesiątki lat, ktoś godnie wychował dzieci, inny służył 
ludziom uczciwą pracą... Jeśli swoim życiem zrobiliśmy jakieś 
dobro innym, to lżej umieramy. Ważne jest także, aby przed 
śmiercią uporządkować doczesne sprawy. Pogodzić się z kim trzeba, 
kogo trzeba - przeprosić, uregulować sprawy finansowe. Jest to 
ważne zarówno dla wierzących, jak i niewierzących. Przygotowanie 
do śmierci to także rachunek sumienia według dekalogu, spowiedź, 
która daje wewnętrzny spokój i nawet ból fizyczny łagodzi. 
Człowiek, który nie rozliczył się z ziemskich spraw i nie 
przygotował - umiera rozpaczliwie. 
- Co jest tak naprawdę ważne w życiu, proszę ojca? 
- Samo życie, cudowny dar Przedwiecznego. Musimy je szanować 
dbając o zdrowie, sposób odżywiania, nasze obyczaje, higienę 
osobistą, higienę otoczenia... Warto też zadbać o właściwe 
nastawienie do bliźnich i świata - mniej materialistyczne i 
konsumpcyjne. Podejście do życia takie trochę romantyczne, 
idealizujące, kontemplacyjne - procentuje zdrowiem fizycznym i 
psychicznym. Pozwala również pamiętać o tym, że Bóg zakodował w 
nas cząstkę samego siebie. 


Spis treści 

Od autorów. 

Część I. Opowiadanie o sposobie żywienia i pielęgnowania organizmu 
ludzkiego. 

Część II. Spotkania z Ojcem Grande. 

Jak bronić się przed rakiem. 
Wyrzucić margarynę przez okno. 
Żeby nas sztuczność nie zeżarła. 
Inteligencja na talerzu. 
Leczyć ciała i dusze. 
Witamina B na dyskotece. 
Czy seks zabija? 
Żony "produkują" pijaków. 
Żółtka zahamowały dżumę. 
Polak w kąpieli. 
Kultura żucia. 
Święta po polsku. 
Święta krzepią. 
Sekrety życiowej energii. 
Kobiety, nie łamcie się. 
Jak zabezpieczyć się przed nagłym nieszczęściem. 
Nasz przyjaciel ból. Moja siostra śmierć .